id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 32
143
| title
stringlengths 1
79
| text
stringlengths 7
183k
|
|---|---|---|---|
10401 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Radon | Radon | Radon is en cheemsch Element ut de Serie vun de Eddelgasen. Radon hett dat Atomteken Rn un de Atomtall 86. De Naam is – wie ok al bi dat Element Radium – afleidt vun dat latiensche Woort radius „Strahl“ vun wegen sien Radioaktivität, denn vun Radon gifft dat blots radioaktive Isotopen.
An’n stabilsten is dat Isotop 222Rn, dat en Halfweertstiet vun 3,8 Daag hett. Enstahn deit dat ut den Verfall vun Radium. Annere Isotopen warrt ok mit de olen Naamen Thoron un Actinon betekend. In’n Spraakgebruuk bi’t Strahlenschuul warrt mit Radon tomeist dat 222Rn meent tohopen mit sien kottlevenden Verfallsprodukten. De Angaven för de Dosis un Grenzwierten sluut de Verfallsprodukten also mit in. Wenn disse allgemeene Bedüden nich meent is, warrt dor sünners op henwiest.
Radon kann sik in Hüüs ansammeln, wenn Rüüm slecht lüft warrt. Denn kann dat en Gefohr för de Gesundheit warrn. Vun de natürlich radioaktiv Strahlen an de Eerdbavenflach hett Radon mit Afstand den gröttsten Andeel (de dörsnittliche effektive Dosis för Minschen in Düütschland liggt bi 1,1 mSv in’t Johr) folgt vun de direkten Eerdstrahlen (terrestrisch Nuklidstrahlen, ca. 0,4 mSv/a), de direkten kosmisch Strahlen un de Radioaktivität de mit de Nehrmiddel opnahmen warrt (beid ungefäähr 0,3 mSv/a).
Historie
Toeerst opdeckt weer Radon 1900 dör Friedrich Ernst Dorn. He beteken dat Radium Emanation (ut Radium Rutgahnd’), wiel dat en Verfallsprodukt vun dat Radium is. 1908 hebbt William Ramsay un Robert Whytlaw-Gray noog Gas isoleert, dat se de Dicht bestimmen kunnen. De hebbt dat Gas as Niton betekend (na dat latiensch nitens „lüchtend“). Be Naam Radon is siet 1923 in Bruuk.
Vörkommen
Radon kummt in de Eerdatmosphäär vör, man blots ganz wenig: In’t Middel sünd dat een Atom Radon op 1021 Moleküle in de Luft. Dormi is Radon en vun de bannig roor Bestanddeelen vun de Luft. Bornen vun Radon sünd de in de Eer nud in de Steen vörkommend Spooren vun Uran un Thorium, de suutje verfallt un dorbi Radon freesett. Dat söcht sik denn sien Weg dör be böverste Eerdschichten in de Atmosphäär, in dat Grundwater aver ok in Rüüm as Kellern, Rohren un Bargwarken, wo sik dat sammeln kann. Radon, dat en beten wat deeper in de Eer freesett warrt spellt dorbi keen Rull, as dat op’n Weg na baven al verfallt.
Radon gifft dat dorüm mehrstensdeels in Rebeeten mit veel Uran- un Thoriumvörkommen in’n Bodden. Dat sünd vör allen de Middelbargen ut Granit-Steen. In Düütschland sünd dat sünners de Swartwoold, de Bayerische Woold, de Fichtelbargen un de Ierzbargen. In Süüddüütschland kummt gemeen mehr Radon vör as in Noorddüütschland. In Öösterriek gifft dat Radon vör alln dat Granitbarglannen in’n Waldviertel.
Dat gifft ok welke Bornen de en bedüdend Radonandeel opwiest. So is t. B. Bad Gastein mit den Gasteiner Heelstollen en vun de bekanntesten Kuröörd mit hoogen Radonvörkommen. Annere Öörd sünd t. B. Meran, Bad Schlema, Bad Kreuznach oder Bad Zell.
Veel Radon in temlich hooge Konzentratschoon gifft dat ok noch Bargwarken för Uran, Flussspat oder Blie, man ok in Labors un Fabriken, wo mit Uran, Radium oder Thorium hanteert warrt.
Egenschoppen
Woans dat so is bi de Eddelgasen, reageert ok Radon so goot as gor nich mit annere Elementen. Blots mit Fluor reageert dat to Radonfluorid. Bi Ruumtemperatur ist dat dat sworste bekannte Gas. Radon is ünner Normalümstännen ahn Klöör, ahn Röök un ahn Smack. Warrt Radon bit ünner sien Smöltpunkt afköhlt, warrt dat lüchtend geel bit orange. In Gasentladungsröhren maakt en Radonfüllen wittet Licht.
So as Xenon is ok Radon in de Laag, richtige Verbinnen to maaken. De Wetenschopplers vermood, dat disse Verbinnen stabiler sünd as bi Xenon un ok männichfaltiger. Nipp un nau is dat aver nicht bekannt, as de dat Ünnersöken vun de Radonchemie wegen de hooge Radioaktivität behinnert warrt. De energierieke Strahlen föhrt dorto, dat de Verbinnen von sülvst wedder uteneen fallt (Autoradiolyys). En Chemie mit akkerate Mengden is dorüm nicht möglich.
Meten un Maatgrötten vun Radon
Woans bi de meisten radioaktiv Stoffen warrt de Mengden vun Radongas över de Aktivität in Becquerel (Bq) angeven. As Maat för de Konzentratschoon in Luft gellt dorna also in Bq/m³. Buten in de Luft liggt de middlere Konzentratschoon bi ungefäähr 10 Bq/m³, man in Wohnrüüm sünd dat üm un bi 50 Bq/m³. In de Pooren in Bodden warrt aver 20.000 Bq/m³ meten.
Düdlich sworer is dat aver, en sinnvull Angaaf to finnen, wenn de Verfallsprodukten mit inbetogen warrn schüllt, wieldat denn en Gemisch gifft ut masse ünenrscheedlich Stoffen, de ok verscheeden strahlen künnt. De professionelle Strahlenschuul t. B. in Uranbargwarken hett en ganze Reeg vun ungewöhnlich Maaten utklamüüstert. An fakensten warrt de möglich Alphaenergiekonzentratschoon in J/m³ oder MeV/l bruukt.
För dat Meten vun Radon gifft dat en Reeg vun Reedschoppen, de begängigwies dorna indeelt warrt, of se Radongas oder Verfallsprodukten meet, un of se aktiv oder passiv meten doot. Reeschoppen, da dat Gas meet, sünd tomeist eenfacher opboot as de för de Verfallsprodukten. Se geevt Bescheed över de Bavengrenz vun en möglich Utsetten, man en nipp un nau grött kriggt man dormit nich.
Reedschoppen för Verfallsprodukten geevt de akkeratsten Maatwierten, de physikalsch to faten sünd. All wieteren Grötten, welke op de Strahlenbelasten inwarkt, sünd dör de Biologie bestimmt, woans t. B. wo faken de Minsch inaten deit. In Bargwarken warrt dorüm disse Oort vun Meetinstrumenten bruukt.
Aktive Reeschoppen hebbt Pumpen oder en Maatelektronik nu bruukt dorüm Stroom wiel dat Meten. Passive Reedschoppen bruukt keen Stroom oder annere Energie. Verscheeden Labors schickt solke mit de Post un weert se later denn in en opwännig Verfohren ut.
Anwennen
Radon warrt in de Medizin anwennt. Dor schall de Radonbalneologie (ok Radonbad oder Radontherapie) dat Imunsystem vun’n Minschen anstöten un dordör Süken pööschen. Ut de Sicht vun de Naturwetenschopplers is de Wirken aver nich nawiest. Dat Radongas warrt dorbi dör Inaten vun Luft mit hoogen Radonandeel oder över de Huut bi’t Baden in de Wann opnahmen. Disse tosättlich Strahlenutsetten is ut die Sicht vun’n Strahlenschuul lütt, aver man ok wedder nich to versluren. Dat Ümweltbunnsamt wiest sik över de Anwennen dorüm nich so glücklich, sünners nich bi junge Lüüd un Froons, de en Kind kriegt.
In de Wetenschoppen warrt Radon as Maat utnütt. T. warrt in en Reeg Länner warrt dat Radon meten, üm to kieken of sik Eerdbeven ankünnigt. Liechten Dröhn vun de Eer, woans dat vör en gröttert Beven faken to sehen is, kann dat Opstiegen vun Radon dör den Bodden gau maaken. Dordör stiggt de Konzentratschoon düdlich an.
In de Hydrologie kann de Radongehalt vun en Water wat utseggen över sien Versorgen mit Grundwater. In Regenwater is kuum Radon binnen, as ok bi Water an de Eerdbavenflach (t. B. Seen oder Strööm). Dat Radon warrt dor neemlich gau an in de Atmosphäär afgeven. Grundwater wiest aver Radonkonzentratschoonen op, de wiet höger liggt. Veel Radon in Bavenwaters is also en Teken, dat Grundwater inwarkt.
Radonmeten kann aver ok en Hülp wesen bi’t opsöken vun Uranierz. Woveel Radon utstött warrt, hangt af vun den Radiumgehalt un vun de Porosität vun’n Ünnergrund. Bi’t Söken na Uran warrt op wiete Flachen passiv metende Reeschoppen utleggt. Disse künnt op de Bavenflach oder ok dicht dorünner utleggt warrn. Geiht dat Maat wiet över den Dörsnitt, un warrt ok högere Uran- und Radiumkonzentratschoonen faststellt, kann dat op en Lagersteed henwiesen. Aver dör geologische Vörgäng künnt Uran un Radium ok trennt warrn. Dorüm is de Meten nich ganz eendüdig.
Gefohren un Belasten
En grote Gefohr dör dat Inaten vun Radon is dat stiegende Risiko, an Lungenkrebs süük to warrn. Veroorsaakt warrt dat aver nich dör dat Radon sülvst, man mehr dör de Verfallsprodukten, de ok wedder radioaktiv sünd. Dorbi hannelt sik dat um Swormetallatome, de sik in’n Atentrakt (Lung, Strott usw.) ut de Atenluft afscheed un dor anriekert. Vun binnen maakt sünners de Alphadeelken groten Schaden. An’n gröttsten is de lokale Dosis in de Bronchien. Bi Barglüüd de in’n Uranafbo arbeidt is Lungenkrebs ok en togeven Beroopssüük. As dat losgung mit den Bargbo weer dat as Schneebarger Süük bekannt worrn und hett meist all Barglüüd in de Ümgegend vun Schneebarg in de Ierzbargen ümbrocht.
Na en Taxeren warrt annahmen, dat ungefäähr 10 % vun de Lungenkrebsfäll ünner de gemeenen Lüüd dör Radon veroorsaakt warrt. Epidemologisch Studien hebbt dat beleggt. Dat bedüd, dat in’t Johr 3.000 Minschen in Düütschland (un 20.000 in de EU) de an Lungenkrebs dood blievt, op Radon in de Atenluft torüchgaht.
Nu is de Huut ok den Radon in de Luft utsett, aver dor is buten de Epidermis, wat afstarvend Gewev is dorüm sülvst nich vun de Alphadeelken ramponeert warrt. Dat Gewev dorünner is dör de Epidermis schuult, wieldat de Alphastrahlen man blots en lütte Reckwied hett un nicht so deep kummt.
De Belasten mit Radon is vun Rebeet to Rebeet bannig ünnerscheedlich. Dat kummt dorvun, dat överall annere Steen mit verscheeden Tohopensetten to finnen sünd. Hooge Konzentratschoonen sünd tomeist in Rebeeten to finnen, wo fröher Uran afboot worrn is, man ok Rebeeten mit Vörkommen vun Granit, Bauxit und Swattschiefer. In Hüüs is de Belasten grötter is in de free’e Atmosphäär. Dat gellt sünners vör Kellers. In höögere Stockwarken warrt dat dormit jümmers weniger. Ole Hüüs, de ut Natursteen oder Lehm boot sünd (t. B. Fachwarkhüüs) sünd ok starker belast. In Düütschland liggt de dörsnittlich Radonbelasten in Binnenrüüm bi 59 Bq/m³
Radon löst sik deelwies in’t Grundwater un kann ok dormit an Bornen oder dör de Minschen fördert an de Bavenflach kommen. An solke Steeden as t. B. Brunnenschächt, Filterhallen oder Anlagen to’n Opbereeden vun Water kann dat Radon denn in de Luft afgeven warrn. Wenn dor nich goot lüft warrt, gifft dat dor ok en höögere Strahlenbelasten.
Dorto kummt dat ok bi’n Brusen, as in’t Water ok Radon löst is, dat bi’n eersten Kontakt mit de Luft afgeven warrt. Dat sünd in Düütschland in’m Dörsnitt 4,4 kBq/m³. Wiel dat Brusen stiggt de Konzentratschoon vun Radon in de Luft op över 3000 Bq/m³ an
Bornen
Websteden
Chemisch Element |
10402 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sampo | Sampo | Sampo betekent
Sampo, magische Saak ut de finnsch Mythologie, dat al’ns mögliche Glück schapen kann,
Sampo, finnsch Finanzünnernehmen,
(2091) Sampo, en Asteroid ut den Hööftgördel,
Sampo, russ’sch-finnschen Fantasyfilm ut dat Johr 1959. |
10403 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Robert%20Lehr | Robert Lehr | Robert Lehr (* 20. August 1883 in Celle; † 13. Oktober 1956 in Düsseldörp) weer en düütschen Politiker van de CDU.
He hett eerst in Marburg, Berlin un Bonn Rechtswetenschoppen studeert un het dit Studium 1908 ok mit en Doktertitel afslotten. Nah de Eerste Weltkrieg is he in de DNVP intreeden. Van 1924 bit 1933 weer he Böverbörgermeester vun Düsseldörp. Nah de Tweete Weltkrieg is he in de CDU intreeden. Ünner Kanzler Konrad Adenauer weer he Binnenminister van de Bundsrepubliek Düütschland van 1950 bit 1953.
Lehr, Robert
Lehr, Robert
Lehr, Robert
Lehr Robert
Lehr, Robert
Lehr, Robert
Lehr, Robert
Lehr, Robert
Börger von Düütschland |
10404 | https://nds.wikipedia.org/wiki/John%20Adams | John Adams | John Adams (* 30. Oktober 1735 in Braintree, Suffolk County, Massachusetts; † 4. Juli 1826 in Quincy) weer de eerste (1789–1797) Viezpräsident van de USA un de tweete (1797–1801) Präsident van dat Land. John Quincy Adams, de sösste Präsident van de USA, weer sien Söhn.
Leben
Adams is 1735 in de nöördlich Gemeend van Braintree, siet 1792 Quincy, in Massachusetts boren. Sien Vader John weer en Buer (Farmer) un in de veerde Generatschoon Nahfohr van de Immigrant Henry Adams, de um 1636 ut Devon in England nah Massachusetts översiedelt weer, sien Moder weer Susanna Boylston Adams. Verheiraad weer John Adams mit Abigail Smith.
John Adams het 1755 de Harvard Universität afslotten un an de School in Worcester lehrt. As Afkaat weer he in de Kanzlei van Rufus Putnam. 1758 is he in de Afkaatenkammer intreeden. Nebenbi hett he sük al fröh as Schriever betätigt un hett dat Entstahn van de Kolonie fast hollen.
Gesund weer Adams nich. He de al siet sien 8. Lebensjohr rookt un harr, genauso as George Washington, nahst nich een Teen mehr. Washington droog aber een künstlich Gebitt, Adams wull dat aber nich. Dat geev denn dat Problem, dat man hüm bi Reden bold nich verstahn kunn, wor sük de Tohörers düchtig dröver upreegt hebbt. As he Präsident weer is he een paar Mal tosommenklappt. Sien Depress’schoonen hett he denn mit een Melk-Toast-Diät behannelt.
John Adams weer eegentlich nich beliebt. He weer een Verfatensrechtler un harr dordör Infloot. He wuss, wat he wull, un wat sien Meenung we, hett he ok dörtosetten versöcht. Dit Wesen we aber ok sien gröttste Brems bi sien politisch Karriere.
He hett eerst bi de Whigs in’ Achtergrund arbeit. 1765 hett he, deelwies anonym, Afhandlungen schreven över dat Stempelstürgesetz. 1770 hett he in Boston britsch Soldaten verteedigt, de an dat Boston-Massaker bedeeligt weern. De meesten dorvan sünd freespraken wurn.
He weer dornah maßgebend bedeeligt an dat Herstellen van de Unafhängigkeitserklärung, de woll van Thomas Jefferson schreven wurrn is aber in völ Debatten vörher harr Adams den Weg upbereit.
Nah een paar anner diplomatisch Tätigkeiten, de hüm ok nah Europa föhrt harrn, hett he de Präsidentschaftsstried gegen Thomas Jefferson wunn’, nahdem George Washington nich noch Mal antreden weer
Sien Präsidentschopp weer aber nich besünners spoodriek. Dat geev to vööl Intrigen. Mit sien Parteikolleeg Alexander Hamilton, de ok noch vööl Ministers up sien Siet trecken kunn, harr he vööl Striet. Dorto keem noch, dat ok de USA van de Kriegeree in Europa negativ beinfloot wurr.
1800 sull Adams noch Mal as Kandidat van de Föderalisten för dat Präsidentenamt uptreden, aber he tro sien eegen Partei nich. Dorto keem, dat sien Gegner, Thomas Jefferson, vööl beliebter weer, as he, un denn ok wunnen hett. Adams is denn Privatier wurrn.
He is an den glieken Dag at Thomas Jefferson storven, an 4. Juli 1826, wat dorto ok de amerikaansch Natschonaalfierdag is.
Religiöös hett sük Adams to’n Unitarismus bekennt.
Literatur
James Truslow Adams: The Adams Family. Little Brown, Boston 1930
John Adams: Letters from the Hon. John Adams, to the Hon. Wm. Tudor, and others, on the events of the American Revolution. Quincy MA, 1818? (Digitalisat)
Ralph Adams Brown: The Presidency of John Adams. University Press of Kansas, Lawrence 1975
Gilbert Chinard: Honest John Adams. Little Brown, Boston 1933
John P. Diggins: John Adams. Times Books, New York 2003
Joseph J. Ellis: Passionate Sage : The Character and Legacy of John Adams. Norton, New York 1993
John E. Ferling: John Adams : A Life. University of Tennessee Press, Knoxville 1992
David McCullough: John Adams. Simon & Schuster, New York 2001
Weblenken
Adams, John
Adams, John
Adams, John
Adams, John
Boren 1735
Storven 1826 |
10405 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Glauchau | Glauchau | Glauchau is en Stadt in dat Bunnsland Sassen.
Se is de Kreisstadt van de Landkreis Chemnitzer Land un hett 25.916 Inwahners (Stand: 2006) up en Flach van 51,49 km².
To de Oort höört ok en Naturschuulrebeet, de Rümpfwald, de ruch 20 km² groot is un fröher en Truppenübungsplatz van den Sowjetunion weer.
1170 hebbt se in Glauchau all en Borg boet harrt, 1479 weer dor all en Stadt. To de Sehnswördigkeeten van de Stadt hört de 46 m hoge Bismarcktoorn.
Oort
Sassen (Bundsland) |
10406 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1826 | 1826 |
Wat passeert is
Wetenschoppen un Technik
27. November: De engelsch Aptheeker John Walker hett de eersten modernen Rietstickens utfunnen.
Joseph Nicéphore Niépce hett to'n eersten Mal een Fotografie makt.
Boren
24. Januar: Emanuel Gurlitt, plattdüütsch Schriever († 1896)
21. Februar: Johann Schoof, düütsch Politiker un Rieksdagsafordneter († 1906)
20. Oktober: Christian Wilhelm Blomstrand, sweedsch Chemiker († 1897)
16. Dezember: Giambattista Donati, italienisch Astronom († 1873)
Storven
29. März: Johann Heinrich Voss, Dichter, Schriever un Översetter (* 1751)
5. Juni: Carl Maria von Weber, düütsch Komponist (* 1786)
4. Juli:John Adams, de USA ehren tweeden Präsidenten (* 1735)
4. Juli: Thomas Jefferson, de USA ehren drüdden Präsidenten (* 1743)
22. Juli: Giuseppe Piazzi, italiensch Astronom, Mathematiker un Theoloog (* 1746)
13. September: Jacob Hübner, düütsch Entomoloog un Lepidopteroloog (* 1761)
23. November: Johann Elert Bode, düütsch Astronom (* 1747)
Johr
19. Johrhunnert |
10407 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Unitarismus | Unitarismus | Dat Woort Unitarismus kümmt ut de latiensche Spraak vun dat Woort unitas. Dat heet Eenheit. Bi den Unitarismus geiht dat dor üm, dat de Lehr vun Gott sien Dree-Eenheit (Trinität) aflehnt warrt. Ut düt Aflehnen is denn ok en egen Religion vun wurrn. De höör fröher to de velen Twiegen vun dat Christendom mit to, man hüdigendags sünd de Unitariers tomeist ganz af vun dat Christendom. De Gemeenden vun den Unitarismus dröövt nich dör'nanner smeten weern mit de Unieerte Karken.
Wo de Unitarismus hüdigendags en Rull speelt
Gemeenden vun de Unitariers gifft dat hüdigendags besunners in Ungarn, in Rumänien, in Groot-Britannien, in Düütschland un in Noordamerika. Nah Amerika sünd fröher veel Unitariers hengahn, vunwegen dat jem ehr Globen in Europa verfolgt wurrn is. Man ok in allerhand annere Länner in Europa un in Afrika, in Australien un in Asien gifft dat Unitariers, de all jem ehr egen Kultur vörtowiesen hefft. In dat Johr 1995 is de International Council of Unitarians and Universalists (ICUU) grünnt wurrn. Dor warrt versöcht, de verscheden Aarten vun Unitarisch Gemeenden in tohopen to faten. Ut Düütschland is dor de Deutsche Unitarier Religionsgemeinschaft vun Anfang an mit bi.
Wat de Unitariers globen doot
Ünner „Unitas“ verstaht de Unitariers de Eenheit vun Gott un Natuur un Minsch. Allens höört tohopen un Gott is dor bi allens mit bi, wat dat öberhaupt gifft. De Unitariers glöövt ok an den Minschen sien Verstand. Nümms warrt vörschreben, wat he to globen hett. Dor gifft dat bi de Unitariers ok keen Dogma um.
In dat Tietöller vun de Aufklärung geev dat al de Antitrinitariers un de Sozinianers. Dat sünd sotoseggen de Vörollern vun de Unitariers. Hüdigendags sünd de meisten Anhängers vun düsse Lehr ganz wiet af vun dat Christendom un hefft sik vun jem ehr christliche Wuddeln vun aflööst. So is dat ok in Düütschland. Man dat gifft noch en lüttjen Krink vun theistisch Unitariers. De glöövt jümmers noch an enen persönlichen Gott un seht ok sunst allerhand, wat bi jem mit de meisten christlichen Karken öbereen stimmen deit, wenn een mol afsütt vun de Dree-Eenheit vun Gott.
Ofschoonst dat nich nee is un in verscheden Religionen al vörher sowat glöövt wurrn is, as bi de Unitariers, warrt vun Unitariers doch eerst vun dor af an snackt, as se sik tohopenfunnen hefft in Gemeenden. Dat is an un for sik nah de Reformation passeert. Dat is in Europa ok eerst in de Tiet vun de Aufklärung möglich wurrn, öber dat Dogma vun Gott sien Dree-Eenheit to snacken un dor denn ok noch gegenan to gahn. Vördem weer dat gefährlich, vunwegen dat de groden Karken de Trinitariers as Ketter ankeken hefft. In de Gesetzböker stünn dormals up Ketteree de Dood. Bekannt is de Fall vun Michel Servet, de sien Globen nu just in Genf künnig maken woll. Man ofschoonst Johannes Calvin sik dorför utspraken hett, dat he nich up'n Brandstapel möss, fünn he dor nix bi un meen, dat weer Gott sien Willen, wenn Servet starben möss.
Religion
Opklärung |
10408 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Giga | Giga | Giga is en Vörsülv (Präfix), de bi Maateenheiten – t. B. ok in dat SI-System – bruukt warrt. Dat Woort is vun dat greeksche γίγας, gígas afleidt, wat översett so veel as Rees heet. Bi de Maateenheiten bedüd Giga een milliarden mal dat Oorsprüngliche.
Giga warrt mit den Bookstaven G afkött. Dat warrt eenfach vör dat Eenheitenteken sett: T. B. is een Gigameter (1 Gm) een Milliarde Meter (1.000.000.000 m oder ok 109 m).
Eenheit |
10409 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Giga%20%28mehrd%C3%BCdig%20Begreep%29 | Giga (mehrdüdig Begreep) | Giga betekent
Giga, Vörsülv bi Maateenheiten, de dat milliardenfake angifft,
Giga, italieensch Schrievwies vun en Dans ut de Barocktiet,
GIGA un GIGA2, düütsche Fernsehsenners, de vun de GIGA Digital Television GmbH produzeert warrt,
en Afkötten för GIGA German Institute of Global and Area Studies. |
10410 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fraagteken | Fraagteken | Dat Fraagteken (?) is en Satzteken.
Dat Fraagteken in de Schrift
Op Platt un ok in velen annern Spraken, de dat latiensche Alphabet bruukt, warrt dat Fraagteken an’t Enn vun en Fraagsatz schreven. Op Spaansch kümmt ok noch en Fraagteken an den Anfang vun en Fraagsatz, blots steiht dat op den Kopp: ¿. Ok de Araabsche Schrift hett en Fraagteken, dor is dat aber an de Schrievricht (vun rechts na links) anpasst un süht so ut: . De greeksche Spraak bruukt dorför en anner Teken, den Streekpunkt (;).
In de mehrsten Spraken mit Latienschrift steiht twischen dat letzte Woort vun en Satz un dat Fraagteken keen Leerteken. För en Textprogramm is dat wichtig, sünst kann dat passeren, dat de Reeg jüstemang vör dat Fraagteken ümbraken warrt. Op Franzöösch mutt en Leerteken sett warrn. Dor mutt een denn den Reekner verkloren, dat dor nich ümbraken warrt.
Oorsprung
Dat Fraagteken is toeerst in de Schriftreform vun Karl den Groten opkamen. Sien Funkschoon un Gestalt hett sik aber later noch verännert.
Woans dit Teken herkaamt is nich ganz kloor. Een Theorie meent, dat dat vun dat latiensch Woort Quaestio (=Fraag) afstammt. Dit Woort hebbt se an’t Enn vun en Fraagsatz sett un as Qo afkört. Dorbi hebbt se dat grote Q över dat lütte o schreven un later is dat Fraagteken (?) bi rutsuert. En annere Theorie meent, dat ok an’t Enn vun en Fraagsatz en Punkt weer un dat de Schrievers denn en Bülg (~) doröver sett hebbt, üm de Spraakmelodie vun en Fraag antodüden.
Weblenken
Schriftteken
Typografie |
10411 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kallichore | Kallichore | Kallichore betekent
Kallichore, en Figur ut de greeksche Mythologie,
Kallichore, en lütten Maand vun den Planeten Jupiter. |
10412 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Autonoe | Autonoe | Autonoe betekent
Autonoë, Figur ut de greeksche Mythologie, Leevste vun Zeus,
Autonoe, Maand vun den Planeten Jupiter. |
10413 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Aitne | Aitne | Aitne betekent
Aitne, Figur ut de greeksche Mythologie,
Aitne, Maand vun den Planeten Jupiter. |
10414 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Callirrhoe | Callirrhoe | Callirrhoe oder Callirhoe betekent
Kallirhoe, mehrere Figuren in de greeksche Mythologie,
Callirrhoe, lütten Maand vun den Planeten Jupiter,
Callirhoe, Geslecht von Planten. |
10415 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Megaclite | Megaclite | Megaclite betekent
Megaclite, Figur ut de greeksche Mythologie,
Megaclite, Maand vun den Planeten Jupiter. |
10419 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Tera | Tera | Tera is en Vörsülv (Präfix), de bi Maateenheiten – t. B. ok in dat SI-System – bruukt warrt. Dat Woort is vun dat greeksche τέρας, téras afleidt, wat översett so veel as Ungeheuer heet, un tetrákis, wat veermal bedüd. Bi de Maateenheiten bedüd Tera een billionmal dat Oorsprüngliche.
Tera warrt mit den Bookstaven T afkött. Dat warrt eenfach vör dat Eenheitenteken sett: T. B. is een Terameter (1 Tm) een Billion Meter (1.000.000.000.000 m oder ok 1012 m oder (103)4 m).
Eenheit |
10422 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Tera%20%28mehrd%C3%BCdig%20Begreep%29 | Tera (mehrdüdig Begreep) | Tera betekent
in de greeksche Spraak (τέρας, téras) en Ungeheuer un kummt in Wöör vör as Teratom oder Teratologie,
Tera, Vörsülv för Maateenheiten,
Tera, Stroom in Kastilien-León, Spanien, de in’n Esla münnt,
TERA, Stekersystem in de Kommunikatschoonstechnik. |
10423 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Samtgemeen | Samtgemeen | Een Samtgemeen (von gesamt, tosammen) is in Neddersassen en Kommunalverband, de för siene Liddmatengemenen Verwaltensgeschäfte föhrt. Anners as jümher Liddmatengemenen is de Samtgemeen keen Rebeetsverband (§ 71 Abs. 3 NGO). En Samtgemeen schall mindst 7.000 Inwahners hebben (§ 71 Abs. 1 NGO). To de Opgaven tellt dat Opstellen von Flachennüttplanen, Afwaterbesietigen, Kassengeschäften oder dat Karkhoffs- und Füerwehrwesen. Se öbernimmt ook de Dregerschaft von Grundschooln, den Bo und den Ünnerholt von Gemeenverbinnsstrooten, Inrichtung und Ünnerholt von Böökereen, Sportplätz und annere apentliche Inrichten. Se kann noch annere Opgaven von de Mitgliedsgemenen överdregen bekommen, to’n Bispeel dat Rebeet Tourismus. En Grootdeel von de neddersässischen Städer und Gemenen hebbt sik to Samtgemenen tosamenslaten.
Organe
Samtgemenen hebbt dree Rechtssteden:
eenen Samtgemeenbörgermeester, op acht Joor direkt wählt
eenen Samtgemeenraat, op fiev Joor wählt und
eenen Samtgemeen-Utschuss.
De Samtgemeen-Utschuss besteiht ut den Samtgemeenbörgermeester, de de Vorsitter is (§ 56 Abs. 1 Satz 3 NGO), und -je no Grött von den Raat ut veer bit teihn Biordende, dorbi kann de Raat noch besluten sik üm twee to vergröttern (§ 56 Abs. 2 NGO). Disse Utschuus warrt je no Sitten von de Frakschonen und Gruppen no dat Hare-Niemeyer-Verfohren besett.
Historie
Samtgemenen (domals mit Doppel-m schreeben) geev dat ook in de Gemeinde-Ordnung för den Preußschen Staat vun’n 11. März 1850, de blots dree Johr göllt hett.
Weblenken
Needersässische Gemeendeordnung (hochdüütsch)
Typ Verwaltensrebeet
Neddersassen
eo:Komunumaro (Germanio)
it:Comunità amministrativa (Germania) |
10424 | https://nds.wikipedia.org/wiki/B%C3%B6keree | Bökeree | En Bökeree oder Bibliotheek is ene Inrichtung, de Böker, Schriften un annere Medien sammelt.
Typen vun Bökereen sünd ü. a. apentliche (Stadtbibliotheken), wetenschopliche (Universitätsbibliotheken) un Privatbibliotheken.
Footnoten
Weblenken
De Wikiborn is ene Internet-Bibliotheek, de gemeenfre’e Texten sammelt
Kultur |
10425 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Christian%20Hinrich%20Wolke | Christian Hinrich Wolke | Christian Hinrich Wolke (* 21. August 1741 in Jever; † 8. Januar 1825 in Berlin) weer en Pädagoog un Schriever.
Wolke is 1741 as Söhn vun en Buur un Veehhändler in Jever boren. He is in Jever vun 1761 af an op’t Gymnasium wesen un hett denn vun 1763 af an bet 1769 an de Universität Göttingen toeerst Recht, so as sien Vader dat wull, nadem de aver 1765 doodbleven weer, denn ok Mathematik un Physik studeert.
Vun den 1. Oktober 1766 af an weer he Lehrer för Mathematik in’t Klooster Gerode, kreeg sik aver mit den Abt in’e Wull un al in’n Dezember güng he dor wedder weg, an de Universität Leipzig wieder to studeren. 1770 wull he över Hamborg na London to un dor as Lehrer arbeiden. Doch in Hamborg keem he an Johann Bernhard Basedow, mit den he an sien Elementarwerk arbeiden kunn. Wolke weer ok Privatlehrer vun Basedow sien Dochter. Mit Basedow güng he 1773 na Dessau un weer de Baas an’t Philanthropin. He weer bald een vun de wichtigsten Pädagogen in Düütschland. 1776 is Wolke ok Perfesser worrn. 1784 is Wolke ut Dessau aftagen, he kunn Basedow siene Strietsucht nich verdregen un harr dat ok woll en beten mit de Gesundheit. He is denn mit Graaf Manndüwel op Reis na Sweden, Däänmark, Liv- un Kurland un toletzt Sankt Petersborg wesen. In Petersborg hett he wedder Ünnerricht geven un sik gau Rohm verdeent. 1801 weer he aver wedder krank un harr ok veel vun sien spoort Geld verloren, dat he utlehnt harr un nich trüchkreeg. He güng na Jever trüch un leev dor vun siene Pension as russ’sch Hoffraat. Doch as Jever an de Nedderlannen un denn an Frankriek fullen weer, kreeg he keen Geld mehr ut Russland un he güng na Dresden un Tharandt, wo he sik wedder Geld dör Ünnerricht verdenen wull. Wolke hett 1814 de Berliner Düütsche Gesellschop mit grünnt.
Wolke harr en egene Schrievwies för de düütsche Spraak utklamüsert un de in sien Anleit zur deutschen Volksprache vörstellt. Ok hett he mit Iever gegen sik för enen Purismus in de düütsche Spraak insett. Siene Intressen weren breed streit. 1804 hett he dat plattdüütsche Wark Düdsge or Sassisge Singedigte... schreven, dat eens vun de Warken weer, de ganz to Anfang vun de ne’ere plattdüütsche Literatur stünnen un noch depe Wuddeln in de ole sassische Bookspraak harrn. Aver ok över Doovstumme un Immentucht hett he Schriften verfaat.
Warken
Düdsge ōr Sassisge Singedigte, Gravsgriften, Leder, singbare Vertelsels un wunderbare Ēventüre sunst nömt Romansen un Balladen mit ener Anwising, dat Hōgdüdsge un dat Düdsge in hël korter Tīd rigtīg ūttosprēken, to lēsen un to sgriven. Bi C. H. Reclam, Leipsig (Lips), 1804 ()
Düdische oder sassische Singedichte, Grabschriften, Lider, singbare Erzehle und wunderbare Ebenteuer, Romansen und Balladen mit einem Anweise, das Hochdeutsche und Düdsche richtig auszusprechen, zu lesen und zu schreiben. Zweite unveränderte, doch wohlfeilere Ausgabe. In der Maurerischen Buchhandlung, Leipsig und Berlin, 1816 ()
Anweisung wie Kinder und Taubstumme one Zeitverlust und auf natūrgemäße Weise zum Verstehen und Sprechen zum Lēsen und Schreiben oder zu Sprāchkentnissen und Begriffen zu bringen sind, mit Hülfsmitteln für Taubstumme, Schwērhörige und Blinde nēbst einigen Sprāch-Aufsätsen. Leipzig, 1804 ()
Anweisung für Mütter und Kinderlehrer, die es sind oder werden können, zur Mittheilung der allerersten Sprachkenntnisse und Begriffe, von der Geburt des Kindes an bis zur Zeit des Lesenlernens. Leipzig, 1805 ()
Anleit zur deutschen Gesamtsprache [...]. Dresden, 1812 ()
Anleit zur deutschen Volksprache [...] Zweite unveránderte, doch wohlfeilere Ausgabe. Leipsig und Berlin, 1816 ()
Literatur
J. P. Hasselbach: Lebensgeschichte des Kayserlich Russischen Hofrathes und Professors Christian Hinrich Wolke. Aken 1826
Mann
Schriever
Pädagogik
Landkreis Freesland
Plattdüütsch
Hoochdüütsch
Boren 1741
Storven 1825 |
10426 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Klingenthal | Klingenthal | Klingenthal is een Stadt in Sassen. Se liggt in Vogtlandkreis in de Regerungsbezirk Chemnitz.
Dor leben 8.996 Inwahners (Stand: 2005) up een Flach van 28,66 km². Klingenthal is bekannt as Ferienoort, dör Musikintrumentenbo un as Wintersportzentrum.
1591 is dor eerstmalig een Hammerwark baut wurn, wor ut denn letzten Enn’ de Stadt rut entstahn is.
Klingenthal hett siet 2007 we’er een groten Skisprungschanze, van de ok Weltcup-Springen start wurd.
Oort
Sassen (Bundsland) |
10432 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Telefonv%C3%B6rwahl | Telefonvörwahl | En Telefonvörwahl (in Düütschland heet datt Oortsnettkenntall, ONKz) is en Reeg von eenstellige Tallen, de man bi dat Wählen von en Telefonnummer ingeben mutt, um den logischen Oort to wesseln.
Dee logische Oort is mehrsttieds de geographische Oort, ober blots bi Anroopen to Anslüsse in’t Fastnett. Dat kann sick obers ook üm en eegen Telefonnett (to’n Bispeel Mobilfunk) oder enen annern Deenst (to’n Bispeel Servicenummern) hanneln.
Historie
De Telefonvörwahlen wörrn nödig, weil de Telefonnetten jümmers blots för enkelte Öörde utleggt worn sünd. Wenn also twee Telefonnetten Nummern hatt hebbt, de gliek wörrn, müss man extra wat moken un man hett de Telefonvörwahl utdacht. Siet 1964 sünd de internatschonalen Telefonvörwahlen dör de Internatschonale Telekommunikations Union (ITU) normt.
Sietdem bestaht de Telefonvörwahl in de mehrsten Länner ut en enkelte Tall (Verkehrsausscheidungsziffer) und de egentliche Vörwahlnummer. Will man to’n Bispeel in dat düütsche Telefonnett en Gespreeck no Berlin moken, denn wählt man de Tallenreeg „030“. De Null is dorbi de Verkehrsausscheidungsziffer, de „30“ de Kennung för Berlin.
För internatschonale Telefonvörwahlen gifft dat en annere Verkehrsausscheidungsziffer, in de meisten Länner is dat de „00“.
Vörwahloorten
Dat gifft verschedene Oorten von Vörwahlen:
de internatschonale Telefonvörwahl (üm dat Land to wählen)
in veele Länner de Oortsnettkenntall as in Düütschland
Länner mit Dwangsvörwahl
In de Swiez (März 2002), in Frankriek (1999), in Däänmark (?), in Italien, in Belgien (Juli 2000), in Tschechien (?), in Grekenland, in Polen (05.12.2005) un in Spanien mutt man de Vörwahl jümmers bruken, ook wenn man blots in’n Oort telefoneert. De Vördeel is, dat man dormit för elke Oortsnett 11 % meer Nummern hett, ümdat de Tall 0 ook direkt no de Oortsnettkenntall brukt warrn kann. Bito is elke Deelnehmer von dat ganze Land jümmer mit desülbe Nummer antoropen. In Estland hett man de Vörwahlen ganz afschafft un de Vörwahl för de Telefonnummer sett. Daarum kann man de Telefonnummern bi en Ümtog in’t ganze Land mitnehmen. De Tschechsche Republik schnakt ook von de Afschaffen von de Vörwahl.
Affrogen
In Düütschland
Telefonutkunft: http://www.telefonbuch.de
Städer/Länner mit de Vörwahl finden: http://www.xdial.de/vorwahlen
Weblenken
List von de Vörwahlen bi de Bundsnettagentur (hoochdüütsch)
Düütsche Telefonvörwahlen (hoochdüütsch)
Düütsche Vörwahlnummern AVON (hoochdüütsch)
Kommunikatschoon |
10433 | https://nds.wikipedia.org/wiki/November | November | De November, ok as Daakmaand bekannt, is in’n Gregoriaanschen Klenner de ölvte Maand in dat Johr. He hett 30 Daag un tellt to de Harvstmaanden.
De ollen hoochdüütschen Naams hebbt ok mit de düstere Johrestiet to doon. Karl de Grote harr in’t 8. Johrhunnert dorvör den Naam Windmaand inföhrt, aver ok Nevelung weer dorto seggt, wiel dat faken nevelig is in’n November. Man welke seggen ok Wintermaand. In de Nedderlannen geev dat ok noch den Naam Slachtemaand, wiel de Swien in’n dissen Maand tomeist slacht weern. De Naam November kummt aver ut den röömschen Klenner. Dor weer dat de neegte Maand (lat.: novem = negen). Aver 153 v. Chr. weer de Anfang vun’t Johr twee Maanden na vörn verleggt, dorüm stimmt dat mit de Tall nich mehr övereen.
In dat Karkenjohr is de November en Maand in’t Teken vun In sik Gahn un Gedenken. Dorüm hett de November en ganze Reeg vun Fierdaag, de mit Besinnen to doon hebbt:
De Röömsch-kathoolsche Kark denkt an’n 1. November (Allerhilligen) an jümmer Hilligen un een Dag later an all de Lüüd, de Dood bleven sünd (Allerseelen). An’n 11. November warrt de Martinsdag fiert to Ehren vun den Hilligen Martin vun Tours.
Wietere Fierdaag sünd de Volkstruerdag, de Beeddag un de Dodensünndag. De Volkstruerdag is twee Sünndaag vör den 1. Advent. Dor warrt an de Dooden ut den 1. un 2. Weltkrieg dacht. Den Sünndag dorop kummt de Doodensünndag, an den de evangelschen Kark an de Dooden denkt. De Beeddag liggt op den Middeweken dortwüschen un is ok vun de evangelsche Kark. Dor schall man sik wedder mehr de Kark un Gott towennen.
Mit den 1. Advent fangt de Adventstiet an. Denn tövt man op Wiehnachten. De 1. Advent is toglieks ok de letzte Sünndag vun’t Karkenjohr. He liggt in veer von söven Fäll ok in’n November, kann aver ok al in’n Dezember fallen.
De November fangt mit den lieken Wekendag an as de März oder as de Februar, wenn wi en Schaltjohr hebbt.
Dat Woort „November“ warrt ok noch as Beteken för den Bookstaven N bruukt, bi dat Boockstaberen na dat ICAO-Alphabet.
Maand (Tiet) |
10434 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Amtlich%20Gemeensl%C3%B6tel | Amtlich Gemeenslötel | De Amtliche Gemeenslötel (AGS), fröher ok Amtliche Gemeendekenntall (Gemeindekennziffer GKZ), is en Tallenreeg to’n Kennen von politisch sülvststännige Gemeenden oder Gemeendefre’e Rebeete in Düütschland, de dat Statistische Bundsamt fastleggt hett.
En anner Mööglichkeit to’n Ünnerscheden is de Postleddtall.
Tosommensetten
De Gemeendeslötel besteiht tosommen ut 8 eenstellige Tallen:
De eersten beiden Tallen sünd för dat Bundsland, de 3. Tall beteekent de Bezirksregeeren (bi Lännner ohn Bezirksregeeren steit dor ene 0, obers nich bi Rhienland-Palz, Sassen-Anholt un Neddersassen, de jümher Bezirksregeren eerst in de letzten Joorn affschafft hebbt), de 4. Tall is för dee Region, de 5. Tall is för den Kreis (Stadtkreis oder Landkreis) und de 6., 7. un 8. Tall sünd för de Gemeende.
De eersten fiev Stellen warrt ok as Kreisslötel beneumt.
Bispeelen
04 0 12 000 = Bremerhoben
04 Land Bremen
0 Bezirksregeren gifft dat nich
12 Region un Kreis gifft dat nicht
000 kreisfree’e Stadt
03 3 59 014 = Düünbeudel
03 Neddersassen
3 fröhere Bezirksregeren Lüünborg
59 Landkreis Stood
014 Gemeende Düünbeudel
Bundslänner
Dat Tellen gaht för de eersten negen Bundslänner von Noorden no Süden (Nr. 01-09), achterno in chronologische Tohörigkeit to de Bundsrepublik Düütschland (Nr. 10, Saarland keum dorto) un denn in alphabetische Reeg (Nr. 11-16) för de söss niegen Bundslänner
01 Sleswig-Holsteen
02 Fre’e un Hansestadt Hamborg
03 Neddersassen
04 Fre’e Hansestadt Bremen
05 Noordrhien-Westfalen
06 Hessen
07 Rhienland-Palz
08 Baden-Württemberg
09 Bayern
10 Saarland
11 Berlin
12 Brannenborg
13 Mekelnborg-Vörpommern
14 Sassen
15 Sassen-Anholt
16 Döringen
Weblenken
destatis.de/... - Statistisch Bundsamt Düütschland: Allgemeene Informatschon (hochdüütsch)
destatis.de/... - Statistisch Bundsamt Düütschland: Free’e Söök mit Angaven to Inwohners un Flach (hochdüütsch)
Politik |
10435 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gemeensl%C3%B6tel | Gemeenslötel | En Gemeenslötel is en fasten Kood, de bi dat Kennen vun Gemenen helpen schall. De Naams vun Gemenen sünd faken nich eendüdig. Ok sünd dor faken spezielle Schriftteken in un de Naams sünd verscheden lang. Dat allens maakt dat swoor för Rekenmaschinen, vun disse Naams to kennen, wat för’n Gemeen meent is. Dat dat Datenverarbeiden lichter fallt, hebbt vele Statistische Ämter Gemeenslötels fastleggt. De hebbt en faste Längd un dor sünd blot eenfache Teken in, so as de Tallen vun 0 bet 9 un de Bookstaven vun A bet Z, de vun jede Rekenmaschien licht verarbeidt warrn köönt. De düütsche Postleddtall un in welk annere Länner is ok en Oort Gemeenslötel.
Verschedene Länner
För de Gemeenslötels vun de enkelten Länner, kiek bi de extra Artikels:
in Düütschland: Amtlich Gemeenslötel
in Öösterriek: Gemeenslötel (Öösterriek)
in de Swiez: Gemeennummer
in Brasilien: Gemeenslötel (Brasilien)
in de Nedderlannen: Gemeenslötel (Nedderlannen)
in Belgien: Gemeenslötel (Belgien)
in Polen: Gemeenslötel (Polen)
in Frankriek: INSEE-Kood
in Japan: Gemeenslötel (Japan)
in de USA: FIPS-Kood
op de Kapverden: Natschonal Geograafsch Kood
för de Europääsche Union: NUTS
vun de Vereenten Natschonen: UN/LOCODE
vun de Internatschonale Organisatschoon för Standards: ISO 3166-2
Statistik |
10437 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Postleddtall | Postleddtall | De Postleddtall is en Reeg von eenstellige Tallen oder Bookstaben in de Postanschrifft op Breeven, Paketen oder Päckchen, de den Tostelloort beter bestimmt. Annere geografsche Slötel sünd Telefonvörwahl, Autokennteken un Amtlich Gemeenslötel.
No Angaven von den Weltpostvereen hebbt 117 Länner bit 2003 Postleddtallen hat.
Bi de Rekenmaschienen mutt man dorob achten, dat de Postleddtall keen Tall is, obers ene Tekenreeg. Wenn man dat as Tall beneumen dee, denn ward den Null an’n Anfang -as in Düütschland un in de mehrsten Länner- verlooren. In annere Länner hebbt de Postleddtallen ook Bookstaben, as in Kanada, Grootbritannien un Noordirland, in de Nedderlannen un annere.
Weblenken
Postleddtall seuken bi de Düütsch Post (hochdüütsch)
Internatschonal Postleddtall seuken (ingelsch)
Post |
10439 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Thomas%20Jefferson | Thomas Jefferson | Thomas Jefferson (* 13. April 1743 in Shadwell, Virginia; † 4. Juli 1826 up Monticello, Virginia) weer een van de wichtigsten Staatstheoretiker van de USA. He hett de Unafhängigskeitsverklaren mit ünnerschreben un weer ok de darde Präsident van de USA (1801-1809).
Jefferson weer een van de Grünner van de Demokraatsch-Republikaansche Partei van de USA, de in de Anfangstiet van de 19. Johrhunnert in de Politik van de USA mehr as een Vierteljohrhunnert maatgebend weer. In sien Tiet as Präsident full de Koop van Louisiana, de Expeditschoon van Lewis un Clark un een fehlschlaan Embargo tegen Grootbritannien un Frankriek.
Jefferson gellt ok as Vader van de Universität van Virginia un sien Privatbibliothek weer Grundstock för de Wedderupbo van de Library of Congress nah de Krieg van 1812. He weer ok een goden Architekt. Besünners sünd sien eegen Huus in Monticello un de Hüüs von de Universität van Virginia to nömmen, de beid to dat UNESCO-Weltkulturarv hören.
Jefferson’s Denken weer van de Upklärung bestimmt. He weer för de Trennung van Kark un Staat, een groot Freeheit för jeden enkelnden un för een starke föderale Struktur van de USA.
Leven
Familie un Werdegang
Jeffersons Öllern harrn Geld un leben ok all lang in Virginia. Sien Vader weer de Planter Peter Jefferson, sien Moder Jane keem ut de inflootriek Familie Randolph. Van sien neegen Geschwisters sünd 2 all doot up de Welt kommen. Mit sien Öllern harr he een good Verhältnis. Sien Ahnen kemmen woll nich ut Europa (as man immer meent hett) sondern ut de Neege Oosten (villicht Phönizien).
He is eerst privat ünnerricht wurn und eerst 1760 nah’t College of William and Mary in Williamsburg gahn. Dat College hett he mit grooten Erfolg afslotten. Dornah hett he denn bi de Afkaat un Politiker George Wythe Juristeree studeert. Jefferson hett sük 1767 sülvständig makt. 1772 hett he Martha Wayles Skelton heiraat. Se harrn söss Kinner, van de aber 3 al as Kind stürben sünd.
Politisch Karriere bit hen to de Präsidentschop
In de 1770er Johren hett he sük een goode Naam as Afkaat un Politiker makt un weer denn ok in dat House of Burgesses, de tweete Kammer van dat Parlament in Virginia. Dor kreeg he ok de Strietereen tüschen de amerikaansch Kolonien und dat britsch Moderland mit.
1774 hett he dat Wark A Summary View of the Rights of the British America rutbröcht. Dat weer mal docht as Instruktschoon för de Delegierten ut Virginia bi de Kontinentalkongress. He wurr dor aber to een wichtig Vördenker van de amerikaanschen Patrioten, de sük tegen de britsch Stüern uplehnen deen. Se hebbt hüm de glieks to’n Gesandten bi de Kontinentalkongress makt. He hett denn letztlich de Unafhängigkeitserklärung schreben, ok wenn annern, so as John Adams ok een groot Deel doran dahn harrn.
Enn’n 1776 is he weer nah Virginia torüchgahn un ok weer in dat Börgerhuus wählt wurrn. He hett sük denn voöl mit dat virgin’sch Rechtssystem utnannersett. Dat sull reformeert wurrn. In dree Johr hett Jefferson 126 Gesetzesentwürfe schreben.
1779 is he to’n Gouverneur van Virginia wählt wurrn. Sien Amtstiet van 1779 bit 1781 stunn ünner de Utwirkungen van de Unafhängigkeitskrieg. Die Briten sünd twee Mal in Virginia inmarscheert un hebbt ok kört de later Hööftstadt Richmond, besett harrt. De Briten kunnen Jefferson aber nich infangen, man he kreeg Druck ut sien eegen Land, de Lüüd seggen, dat he nich genog för de Sekerheit dahn harr. Se hebbt dat denn van Parlament ut ünnersöcht, aber Jefferson is free spraken wurrn. He weer aber woll doch n’beeten inschnappt un hett sük denn nah Monticello torüchtrukken. Van Politik wull he ok nich mehr so recht wat weeten. An 6. September 1782 is sien Frau bi de Geburt van dat sösste Kind, Lucy Elisabeth, stürben.
1785 gung Jefferson as Diplomat nah Frankriek wor he bit 1789 bleev. He weer dorüm ok nich direkt an dat Entstahn van de Verfatung bedeeligt, hett dat aber intereseert verfolgt. He weer dormit in Grooten un Ganzen tofree, aber een Bill of Rights fehl hüm un ok, dat de Amtsperioden van een Präsident nich inschränkt wurr, stöör hüm.
In de Tiet, wo he in Europa weer, hett he sük ok Süüdfrankriek un Italien un dor besünners ok de Architektur ankeken. In disse Tiet brook aber ok de Franzöösche Revolution ut. Jefferson hett de Revolutschonäre ünnerstött und hett ok hulpen, de Erklärung för de Minschen- un Börgerrechte uptosetten. Enn’ September hett he Paris aber weer verlaaten un is nah Amerika torüch.
Nett weer to Huus, hett hüm George Washington denn to’n Butenminister ernennt.
In disse Funktschoon weer Jefferson, tosommen mit de Finanzminister Alexander Hamilton, een van de wichtigsten Beraters van Washington, aber Jefferson un Hamilton verstunnen sük nich, se weern in ehr Ansichten to verscheeden. Hamilton wull to’n Bispeel een Zentralbank, Jefferson nich, Hamilton weer för de Industrie, Jefferson mehr för de Landweertschop, Jefferson weer mehr för de Franzosen, Hamilton für de Englänners. Enn’ van’t Leed weer, dat de beid jeweils een Partei gründ hebbt. Jefferson un een paar vertroot Lüüd, as James Madison und James Monroe, grünn de Republikaansche Partei, de denn later hen Demokraatsch-Republikaansche Partei hetten dee (de wurrn ok Jefferson-Republikaner nömmt un hebbt mit de Republikaners van vandaag nichts to do’n) un Hamilton gründ de Föderalistische Partei. Dor över hebbt se sük aber noch mehr in de Wull kregen, so dat Jefferson 1793 weer van de Politik afwend hett. He hett denn Monticello wieder upboot.
Dat düür aber ok man blots dree Johr, un Jefferson we weer midden in de Politik. Sien Partei haar hüm to’n Präsidentschaftskandidaten küürt. Domols wuur Präsident, de de meeste Stimmen harr, un de Tweetplazeerte wurr Viezpräsident. So keem dat, dat de bitherige Viezpräsident John Adams van de Föderalisten 1799 Präsident wurrn de, ober de tweete Mann van de Föderalisten, Thomas Pinckney, keem blots up Platz dree. Up Platz twee leeg Jefferson, van de Demokraatsch-Republikaansch Partei. Dat weer keen gooden Konstellatschoon. Nu as Viezpräsident, harr Jefferson de Upgaav, bi de Sitten van de Senat to vördeerst to sitten. He hett denn ok een Handbook för de Regeln in’t Senat rutgeben.
So lang Adams Präsident weer, verdragen sük Frankriek un de USA immer weniger, ja se harrn all bold so wat as een Krieg mitnanner. Kein Wunner, dat Jefferson un Adams sük nich verstahn deen. Nah veer Johren stunnen weer Wahlen an un de Kontrahenten weern meest de sülvigen, aber disse Mal gewunn Jefferson, ok wenn date en düchtig Kampf weer, wiels he immer de notwennige Mehrheet verfehlen de, so lang bit de Föderalisten mal nich mit afstimmt hebbt. Aaron Burr van sien eegen Partei wurr Viezpräsident.
Präsidentschop
De Wahl
Ünner de Indruck van de Wahl 1800 hett man denn beslooten, tokünftig Präsident un Viezpräsident getrennt vananner to wählen. De Demokraatsch-Republikaansch Partei bleev aber nu för 25 Johr an de Macht.
Eerste Amtsperiood
Dat villicht wichtigst Passeeren in de Amtstiet van Jefferson, weer de Koop van Louisiana.
1801 hett he Robert R. Livingston nah Frankriek schickt, üm dor över de Koop van de Stadt New Orleans to verhanneln – dat wulln de aber in Paris nich. Jefferson hett denn ok noch James Monroe nah Paris schickt, aber beför de dor ankommen is hebbt Napoleon un sein Butenminister Charles-Maurice de Talleyrand de Amerikaaners een anner, völ wieder gahn’d Geschäft vörschlaan. Se wullen nich blots New Orleans, sondern ganz Louisiana verkopen. Dör disse Koop harrn de USA ehr Territorium to de Tiet verdüppeln, und at för een Pries van 22,5 Million Dollar (dat weern etwa 7 Dollar för een Quadratkilometer).
Jefferson un Madison weern sük anfangs noch nich seeker, of de Koop dör de Verfatung överhopt mögelk weer, un Jefferson harr sogor all een Verfatenstosatz utarbeit, aber denn hebbt se dat Angebot doch so annommen. De Vedrag is an 30. April 1803 ünnerschreben wurrn. De Senat hett de Vertrag an 20. Oktober ratifizeert.
Um dat nieg Rebeet to erforschen, hett Jefferson sien eenstig Privatsekretär Meriwether Lewis un de Offizer William Clark up een Expedition utsend, de de beid dör ganz Amerika bit an de Pazifik föhrt hett. Lewis un Clark sullen een Waterweg to’n Pazifik finnen un de Geleologie un Deertenwelt erforschen. Dorto sullen see fründschaftlich Beziehungen to de Indianers upboen. Ehr Reis düer van Mai 1804 bit September 1806 un hett völ nee Erkenntnisse brocht. Alleen över 100 nieg Platen- und Deertenoorten hebbt de beid funnen.
Binnenpolitisch weer dat Jeffersons Ziel, de Schulden van de jung Republik avtoboen. Sien Finanzminister Albert Gallatin hett dat denn ok schafft: Gallatin weer bit 1814 in’t Amt (also fiev Johr langer as Jefferson) un hett in disse Tiet de Schulden meest halbeert (van 80 Million Dollar up 45 Million).
Wedderwahl un tweete Amtsperiood
To de Präsidentschaftswahl 1804 is Jefferson mit sien nieg Viezpräsident George Clinton antreden. Aaron Burr muss sien Amt upgeben, wiels he in een Duell Alexander Hamilton so schwor verletzt harr, datt de stürben is. In twee Bundsstaaten is Buur denn wegen Mord anklagt wurrn. Van de Föderalisten wurrn Charles C. Pinckney un de New Yorker Senator Rufus King upstellt. Jefferson un Clinton hebbt de Wahl aber ganz klor wunnen. Se kregen 164 Wahlmännerstimmen un in de beid annern Wahlen man je 14. Ok wenn he düütlich wunnen harr, wenn de tweete Amtstiet nich eenfacher. Van de Föderalisten harr he schients nich völ to befürchten, aber nu keem Wedderstand ut sien eegen Partei.
John Randolph harr een paar Anhängers um sück schort, de sük „Tertium Quid“ nömmen deen. Se hebbt seggt, dat Jefferson sück mit sien Politik immer mehr nah de Föderalisten henn orienteeren de. Se weern ok tegen de Koop van Louisiana, wiels de Verfaten dat nich hergeben harr.
Een anner Problem weer sien ehmalge Viezpräsident Burr, de nah den Westen flücht weer. Aber denn keem dat Gerücht up, dat Buur een Verschwörung planen de – man segg, dat he een eegen Staat upmaken wull. Jefferson hett hüm denn fastnemmen laten un hett hüm de Prozess makt wegen Verrat un Verschwörung. Se hebbt Burr denn aber doch nich schuldig spraken.
Butenpolitisch leep dato ok nich mehr so good mit. Mit de so nöömt Embargo Act van 1807 hett he mehr sien eegen Lüüd schad as Frankriek un England un hett dat Gesetz twee Johr later torüchnommen. 1812 harrn se wegen de Hannelsstrietigkeiten den Krieg.
För een darten Amtstiet wull Jefferson nich mehr antreden. Nah de Wahl van James Madison 1809 hett he sük endgültig up Ollendeel torüchtrukken uni s weer nah Monticello gahn.
Ollendeel
Toeerst hett he Monticello noch mehr utbot un hett doför italiensch Vorlaagen nommen, as dat Pantheon in Rom un Palladio sien Villa La Rotonda. He hett ok völ mit bedüüdent Lüüd korrespondeert un hett dorto ok een Vorlöpper van een Kopeergerät, den
Jefferson-Polygraphen, erfunnen. Dormit kunn man gliek ok een Dörschlag van een Breef maken.
Ok mit John Adams un de sien Fru schreev he sük, se harrn ja nu Tiet.
So ganz „neben bi“ hett he denn noch de Universität van Virginia in Charlottesville gründ. Middelpunkt weer nich een Kark (as sonst), sondern een Bibliothek.
Letzte Johren
An’t Enn’n van sien Leben weer Jefferson pleite. He harr good leevt un hett to völ Geld för de Bo un Utbo van Monticello utgeben. Denn is he noch as Börg för een Fründ uptreden un so harr he so völ Schullen, dat he een grooten Deel van sien Besitt verkoopen muss un he wuss ok all to sien Leev Tieden, dat sien Arben Monticello ok nich hollen kunnen
An 4. Juli 1826 is Jefferson stürben. Genau föfftig Johr vörher is de Unafhängigkeitserklärung verkünd wurrn un an sülvig Dag starv ok John Adams, sein Fründ, aber ok politisch Gegner.
Jeffersons Denken weer van de Upklaarung bestimmt. He hett eenmal John Locke, Francis Bacon und Isaac Newton as „de dree gröttsten Mannlü“ betekend, de de Welt je hervorbrocht hett.
Literatur
R.B. Bernstein: Thomas Jefferson, Oxford University Press 2005, ISBN 0-19-518130-1
Noble E. Cunningham: Jefferson vs. Hamilton. Confrontations that shaped a nation. Bedford, Boston, Mass. 2000, ISBN 0-312-08585-0
Merrill D. Peterson: The Jefferson Image in the American Mind. Oxford Univ.Pr., New York 1985, ISBN 0-19-500698-4
Joseph J. Ellis: American Sphinx. The character of Thomas Jefferson. Knopf, New York 1997, ISBN 0-679-44490-4
Ekkehart Krippendorf: Jefferson und Goethe. Europäische Verlagsanstalt, Hamburg 2001, ISBN 3-434-50210-6 (nicht nur für Jefferson eine problemorientierte, sehr erhellende und gut lesbare Darstellung)
Dumas Malone: Jefferson and his time. Little Brown, Boston, Mass. 1981 (biographisches Standardwerk)
1. - Jefferson the Virginian, ISBN 0-316-54472-8
2. - Jefferson and the rights of men, ISBN 0-316-54473-6
3. - Jefferson and the ordeal of liberty, ISBN 0-316-54469-8
4. - Jefferson the President. First term 1801-1805, ISBN 0-316-54466-3
5. - Jefferson the President. Second term 1805-1809, ISBN 0-316-54464-7
6. - The sage of Monticello, ISBN 0-316-54463-9
Thomas Jefferson:
Autobiography, Notes on the State of Virginia, Public and Private Papers, Addresses, Letters, Cambridge University Press, 1984, ISBN 0-521-26344-1
The Jefferson Bible: The Life and Morals of Jesus of Nazareth, u. a. bei Beacon Press, 2001, ISBN 0-8070-7714-3
Weblenken
Texte von Thomas Jefferson (englisch)
Creating a Virginia Republic - Thomas Jefferson (Library of Congress Exhibition)
Library of Congress: The Thomas Jefferson Papers
Jefferson, Thomas
Jefferson, Thomas
Jefferson, Thomas
Jefferson, Thomas
Boren 1743
Storven 1826 |
10440 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rudi%20Altig | Rudi Altig | Rudi Altig (* 18. März 1937 in Mannheim; † 11. Juni 2016 in Remagen) weer en düütschen Radrennfohrer. Gemeensam mit Hennes Junkermann, Karl-Heinz Kunde un Rolf Wolfshohl hett he in de 1960er Johren den düütschen Profiradsport präägt.
1962 hett he de Spanien-Rundfohrt wunnen. Rundfohrten weern aber nich sien Saak, he kunn beter de Eendagsfohrten mitmaken. So hett he 1964 de Flannern-Rundfohrt vör Benoni Beheyt un Jo de Roo wunnen un is 1966 Weltmeester bi’t Stratenrennen wurrn. 1962 harr he all dat Critérium des As wunnen.
Dat Rennen van Mailand nah San Remo kunn he 1968 up sien Naam schrieven un 1970 hett he dat Rennen Rund um de Henninger Toorn wunnen un is ok noch düütsch Meester wurrn. De Meestertitel harr he 1964 ok al mal holt.
Ok wenn he bi Rundfohrten nie ganz vörn dorbi weer, so hett he doch bi Tour de France 7 Deelstrecken (un 1962 dat Gröne Trikot för de Punktbeste), bi de Giro d’Italia 4 Deelstrecken un bi de Spanien-Rundfohrt 6 Deelstrecken wunnen.
1992 kreeg he dat Bundsverdeenstkrüüz an' Bande. In’n Juni 2016 is he an en Krebs-Krankheit doodbleven.
Borns
Mann
Börger von Düütschland
Radrennfohrer (Düütschland)
Bahnradfohrer
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Boren 1937
Storven 2016 |
10441 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Eemstunnel | Eemstunnel | De Eemstunnel bi Leer in Oostfreesland ist Deel van de Autobahn 31 van Emden nah Bottrop in Noordrhien-Westfalen.
De verbind Oostfreesland mit de wertschoptliche Sworpunkt Emden/Leer mit dat Ruhrrebeet. De Tunnel hett een Längt van 945 m. De beid Röhren sünd jeweils 12 Meter breet un fiev Meter hoch.
De Bokösten weern nah offiziellen Angaben 150 Million Mark. An 6. Oktober 1989 is de Tunnel för de Verkehr freegeben wurrn.
Tunnel
Oostfreesland |
10442 | https://nds.wikipedia.org/wiki/13.%20April | 13. April |
Wat passeert is
1204: Bi’n Veerten Krüüztog nehmt Krüüzfohrers ünner den Dogen Enrico Dandolo vun Venedig de Byzantiensche Hööftstadt Konstantinopel in. Se grünnt dor denn dat Latiensche Kaiserriek un maakt Balduin I. to'n Kaiser
1640: Na ölven Johr ahn Parlament bruukt de engelsche König Karl I. Geld för sien Bischopskrieg gegen Schottland un röppt dorto dat Korte Parlament in. Man düt Parlament seggt em dat Geld nich to, dor maakt he dat na dree Weken an'n 5. Mai wedder to.
Boren
1743: Thomas Jefferson, drüdde Präsident vun de USA († 1826)
1784: Friedrich Heinrich Ernst Graf von Wrangel (Papa Wrangel), Generalfeldmarschall in Preußen († 1877)
1870: Daniel Baud-Bovy, Swiezer Schriever, Maler un Bargstieger († 1958)
1938: Eddie Marshall, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2011)
1939: Seamus Heaney, irisch Schriever un Nobelpriesdräger († 2013)
1940: Jean-Marie Gustave Le Clézio, franzöösch-mauritischer Schriever un Nobelpriesdräger
1958: Mechthild Ross-Luttmann, düütsch Politikerin, Landdagsafordnete un Landsministerin vun Neddersassen
1970: Rintje Ritsma, nedderlannsch Iesflinklöper
Storven
1976: Gustave Danneels, belgisch Radrennfohrer (* 1913)
1989: Gilbert Scodeller, franzöösch Radrennfohrer (* 1931)
1999: Willi Stoph, düütsch Politiker (* 1914)
2015: Thelma Coyne Long, austraalsch Tennisspelerin (* 1918)
2015: Günter Grass, düütsch Schriever, Bildhauer, Maler, Grafiker un Nobelpriesdräger (* 1927)
2019: Paul Greengard, US-amerikaansch Biochemiker, Pharmakoloog, Neurobioloog un Nobelpriesdräger (* 1925)
April 13 |
10443 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1743 | 1743 |
Wat passeert is
14. Februar: Henry Pelham wurrd Premierminister von Grootbritannien.
Boren
13. April: Thomas Jefferson, US-amerikaansch Politiker un Präsident († 1826)
1. November: Johann Friedrich Wilhelm Herbst, düütsch Naturforscher, Entomoloog un Lepidopteroloog († 1807)
Storven
Johr
18. Johrhunnert |
10444 | https://nds.wikipedia.org/wiki/19.%20Dezember | 19. Dezember | De 19. Dezember is de 353. Dag in’n Gregorianschen Klenner oder de 354. Dag in Schaltjohren.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
1154: Hinrich II. warrt kröönt to'n König vun England
1187: Paolo Scolari wurrd Paapst un nimmt de Naam [[Clemens III. (Paapst)]Clemens III.]] an
1692: De Hertog Ernst August vun Bronswik-Lünborg-Calenbarg warrt neegte Kurförst in’t Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon. Dör Tohopenleggen vun sien Herrschopsrebeden entsteiht dat Kurförstendom Hannober.
1741: Ahn Achten vun den Öösterrieksch Arvfolgkrieg warrt in Prag Karl I. Albrecht vun Bayern to’n Böhmschen König maakt.
1842: De USA acht de Unafhangigkeit vun Hawaii.
1909: De Footballvereen Borussia Düörpm wurrd grünnd.
1924: In Hannober warrt Fritz Haarmann to'n Dode verordeelt. He harr 24 Minschen an'e Siet maakt
1941: Adolf Hitler övernimmt in’n Tweeten Weltkrieg an Steed vun den entlaaten Generalfeldmarschall Walther von Brauchitsch den Böverbefehl över de Wehrmacht.
1984: Mit River Raid warrt dat eerste Videospeel as gewaltverherrlichend op’n Index sett.
1986: De sowjetsch Systemkritiker Andrei Sacharow warrt vun de Regeeren rehabilitiert un dröff ut sien Verbannen na Moskau torüchkamen.
Weertschop
1887: Dör Tosamenleggen vun’n Düütschen Kolonialvereen un de Sellschop för Düütsche Kolonisatschoon entsteiht de Düütsche Kolonialsellschop mit Sitt in Berlin. De Sellschop sett sik för expansive Kolonialpolitik in.
Kunst, Kultur un Bowark
1843: De britsch Schriever Charles Dickens maakt sien Roman A Christmas Carol (dt.: Eine Weihnachtsgeschichte) publik.
1878: De Oper Der Sohn des Mandarin (dt. Titel) vun César Cui. warrt in St. Petersborg ooropföhrt.
1881: De Oper Hérodiade vun Jules Massenet warrt in Brüssel ooropföhrt.
1918: De Oper Nepřemožení (dt.: Die Unüberwundenen) vun Josef Bohuslav Foerster warrt in Prag ooropföhrt.
1936: Nadem Thomas Mann vun’t Düütsche Riek utbörgert worrn is, warrt em de Ehrendokter vun de Philosoophsch Fakultät vun de Universität Bonn aferkennt.
1967: De US-amerikaansch Speelfilm Bonnie und Clyde mit Warren Beatty un Faye Dunaway warrt to’n eersten mol in Düütschland wiest.
1968: De Kultfilm Easy Rider vun un mit Dennis Hopper un Henry Fonda hett in de USA Premiere.
1969: De Oper Lanzelot vun Paul Dessau warrt in Berlin ooropföhrt.
Wetenschoppen un Technik
1666: Ünner de Herrschop vun Swedens minnerjohrigen König Karl XI. warrt de Universität Lund grünnt.
1705: De nedderlännsch Kartograph un Waterboingenieur Nicolaus Samuelis Cruquius fangt in Delft as een vun de eersten weltwiet mit regelmatig meteoroloogsch Opteken an.
1972: De bitlang letzten Minschen, de jehmern Foot op den Maand sett hebbt, kehrt mit Apollo 17 na de Eer torüch.
1981: In Berlin geiht de 130 Millionen DM düer Synchrotronstrohlen-Anlaag BESSY 1 in Bedrief.
Katastrophen
1997: Op Sumatra, Indonesien, stört en Boeing 737 af. All 104 Lüüd an Boord kommt dorbi üm.
2016: Bi de Anslag up den Wiehnachtsmarkt in Berlin 2016 hett Anis Amri, wohrschienlich en islamistischen Terroristen, de ut Tunesien stamm un in Düütschland leev, mit Afsicht en LKW in de Lüde rinstüert, de over den Wiehnachtsmarkt bi de Kaiser-Willem-Gedächtniskarken in Berlin spazeern gungen. He hett dor 12 Lüde bi umbrocht. 56 annere Lüde sünd, to'n Deel bannig, verwunnt wurrn.
Boren
1683: Philipp V., König vun Spanien.
1747: Natalis Pinot, franzöösch Priester un Märtyrer.
1813: Thomas Andrews, irisch Chemiker un Physiker († 1885)
1815: Edwin McMasters Stanton, US-amerikaansch Politiker un Kriegsminister.
1819: James Spriggs Payne, Präsident vun Liberia.
1845: Henri Joseph Anastase Perrotin, franzöössch Astronom († 1904)
1868: Josep Comas i Solà, katalaansch Astronom († 1937)
1879: Beals Coleman Wright, US-amerikaansch Tennisspeler († 1961)
1895: Erskine Tate, US-amerikaansch Jazzmusiker un Bandleader († 1978)
1900: Julia Janssen, düütsch-öösterrieksch Schauspelerin († 1982)
1903: George Davis Snell, US-amerikaansch Mediziner un Nobelpriesdräger
1910: Jean Genet, franzöösch Dichter, Schriever un Dramatiker
1913: Ernst Stuhlinger, düütsch-amerikaansch Atom-, Elektrotechnik- un Raketenwetenschapler († 2008)
1915: Édith Piaf, franzöösche Singersche († 1963)
1916: Roy Ward Baker, britisch Filmspeelbaas un Filmproduzent († 2010)
1916: Elisabeth Noelle-Neumann, Grünnerin vun dat Institut für Demoskopie († 2010)
1921: Adolf Wiklund, sweedsch Biathlet († 1970)
1923: Gordon Jackson, schottisch Schauspeler († 1990)
1926: Eckart Dux, düütsch Schauspeler un Synchronsnacker
1929: Bob Brookmeyer, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2011)
1930: Georg Stollenwerk, düütsch Footballnatschonalspeler un -trainer († 2014)
1932: Bernhard Vogel, düütsch Politiker
1934: Rudi Carrell, nedderlännsch Fernsehmoderator un Entertainer († 2006)
1935: Bobby Timmons, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1974)
1942: Cornell Dupree, US-amerikaansch Jazz- un Rhythm and Blues-Gitarrenspeler († 2011)
1946: Robert Urich, US-amerikaansch Schauspeler
1949: Jupp Kapellmann, düütsch Footnatschonalballspeler
1957: Michael Edward Fossum, US-amerikaansch Astronaut
1957: Cyril Collard, franzöösch Speelbaas
1961: Eric Allin Cornell, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger
1963: Jennifer Beals, US-amerikaansch Schauspelerin.
1963: Til Schweiger, düütsch Schauspeler un Produzent .
1964: Ben Becker, düütsch Schauspeler.
1964: Béatrice Dalle, franzöösch Schauspelerin.
1966: Alberto Tomba, italiensch Skilöper.
1977: Samy Deluxe, düütsch Rapper
1983: Serhij Sednjew, ukrainsch Biathlet
Storven
1370: Urban V., Paapst (* 1310)
1848: Emily Brontë, britsch Schrieverin
1851: William Turner, britsch Maler
1874: Johann Peter Friedrich Biedenweg, plattdüütsch Schriever (* 1812)
1915: Alois Alzheimer, düütsch Dokter (* 1864)
1935: Fritz Linde, plattdüütsch Schriever (* 1882)
1936: Theodor Wiegand, düütsch Archäoloog.
1943: Carl Busch, US-amerikaansch Komponist.
1953: Robert Andrews Millikan, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger.
1954: Frans Gunnar Bengtsson, sweedsch Schriever.
1962: Friedrich Vordemberge-Gildewart, düütsch Maler.
1968: Tiberiu Brediceanu, rumäänsch Komponist.
1969: Rolf Dahlgrün, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1908)
1974: Anton Aulke, plattdüütsch Schriever (* 1887)
1979: Wilhelm Kaisen, Politiker vun de SPD un Börgermeester vun Bremen (* 1887)
1996: Marcello Mastroianni, italiensch Filmschauspeler.
1999: Desmond Llewelyn, britisch Schauspeler (* 1914)
2003: Hope Lange, US-amerikaansch Schauspelerin (* 1931)
2004: Renata Tebaldi, italiensch Opernsingerin
2004: Herbert Charles Brown, britsch/US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1912)
2008: Vi Hilbert, de de Lushootseed-Spraak un -Kultur bewohren helpen (* 1918)
2010: Lucien Mathys, belgisch Radrennfohrer (* 1924)
2010: Trudy Pitts, US-amerikaansch Jazzmusikerin (* 1932)
2012: Peter Struck, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1943)
2021: Boško Abramović, serbisch Schachspeler (* 1951)
2021: Robert Howard Grubbs, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1942)
Dezember 19 |
10445 | https://nds.wikipedia.org/wiki/31.%20Juli | 31. Juli | De 31. Juli is de 212. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 213. Dag.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
432: Sixtus III. wurrd Paapst.
904: Thessaloniki warrt na dree Daag Belagern vun de Sarazenen innahmen un tonicht maakt.
1498: Christoph Kolumbus deckt op sien drütten Reis de Insel Trinidad op.
1620: Dörtigjohrig Krieg, De Kathoolsche Liga un de Protestantsche Union ünnertekent den Ulmer Verdrag
1658: Aurangzeb, de dat Taj Mahal boen leet, hett sien Vadder fungen sett un övernimmt de Herrschap in’t Mogulenriek.
1667: Mit den Freden vun Breda geiht de Tweete Engelsch-Nedderlännsch Seekrieg to End.
1895: Sabino Arana Goiri grünnt de Natschonalistische Baskische Partei (Partido Nacionalista Vasco/PNV. Up Baskisch is ehr Naam Euzko Alderdi Jeltzalea.
1907: Op Brownsea Island hollt Robert Baden-Powell dat eerste Paddlöper-Drapen mit 22 Jungs af.
1917: De Drütte Flandernslacht geiht los.
1919: De düütsch Natschonalversammeln nimmt de Weimarer Verfaten an.
1932: De NSDAP winnt mit 37,7 % de Rieksdagswahl un warrt starkste Frakschoon in’n Rieksdag.
1959: En Grupp vun junge Lüde ut dat Baskenland grünnt de Terrororganisatschoon ETA to'n Wedderstand gegen Franco sien faschistisch Regime. Tomeist hannelt sik dat üm Studenten vun de Jesuitenuniversität in Bilbao.
1991: De START-Verdrag twüschen de USA un de Sowjetunion warrt vun George H. W. Bush un Michail Gorbatschow ünnertekend.
Weertschap
1948: In New York warrt de John F. Kennedy International Airport open maakt (Den niegen Naam kreeg he an’n 24. Dezember 1963).
Kunst, Kultur un Bowark
1921: Dat eerste Konzert vun de „Donaueschinger Kammermusik-Aufführungen zur Förderung zeitgenössischer Tonkunst“ (siet 1971: Donaueschinger Musikdaag) warrt opföhrt.
1987: Dat Musik-Album Appetite For Destruction vun de Grupp Guns N’Roses kummtin de USA rut. Dat Album hett bit hüüt en vun de hööchsten Verkoopstallen.
Wetenschoppen un Technik
1906: In de Nacht op’n 1. August warrt de Bedriev vun de niege Sternwacht Ondřejov (vundaag Tschechien) opnahmen.
1964: De Ruumsond Ranger 7 sleiht as dat plant weer op’n Maand op un maakt vörher de eersten 4.000 Billers vun de Maandbavenflach.
1969: De Ruumsond Mariner 6 flüggt an’n Mars vörbi un maakt dorbi Biller, de in wenige Minuuten na de Eer sennt warrt.
1999: Na annerhalf Johr Ünnersöken, sleiht de Ruumsond Lunar Prospector op’n Maand op. Teel weer, na Water to söken, man bi’n Opslag weer keen Ies freesett.
Katastrophen
1715: En Spaansch Flott mit düchtig wiertvull Saken op ölven Scheep geiht op’n Weg vun Havanna na Spanien in en Hurrikan verloren. 1.000 Minschen kommt üm.
1976: En Överfloten vun’n Big Thompson River in Colorado, USA köst 139 Lüüd dat Leven.
1981: In Dudelage in Luxemborg kollideert en belgsch Militärfleger mit en Sennenmast un stört op en Wahnhuus. Dree Minschen blievt dood.
1992: In Nanjing, Volkrepubliek China stört en Jakowlew Jak-42 kott na’n Start af. 26 Lüüd könnt rett’ warrn, 100 kommt to Dood.
1992: En Airbus A310 stört in Kathmandu in Nepal af. All 113 Minschen starvt.
Boren
1143: Nijō, 78. Kaiser vun Japan.
1396: Philipp de Gode, Hartog vun Burgund († 1467)
1527: Maximilian II., Kaiser vun’t Hillig Röömsch Riek († 1576)
1704: Gabriel Cramer, Swiezer Mathematiker
1728: Heinrich Ludwig Manger, düütsch Bomeister un Aaftbokundler.
1800: Friedrich Wöhler, düütsch Chemiker.
1809: Francis Walker, britisch Entomoloog un Lepidopteroloog († 1874)
1883: Erich Heckel, düütsch Maler.
1884: Carl Friedrich Goerdeler, düütsch Jurist, Politiker un Wedderstandskämper († 1945)
1914: Louis de Funès, franzöösch Schauspeler un Komiker.
1918: Paul Delos Boyer, US-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger († 2018)
1918: Hank Jones, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2010)
1930: Oleg Popow, russ’sch Clown.
1931: Ivan Rebroff, düütsch Singer († 2008)
1942: Daniel Boone, britsch Singer un Ledermaker.
1943: Lobo, US-amerikaansch Singer un Ledermaker.
1944: Geraldine Chaplin, US-amerikaansch Schauspelerin.
1944: Robert Cox Merton, US-amerikaansch Ökonom un Nobelpriesdräger
1962: Wesley Snipes, US-amerikaansch Schauspeler
1964: C. C. Catch, düütsch Pop-Singerin
1965: Joanne K. Rowling, britsch Schrieverin
1967: Rudolf Martin, düütsch Schauspeler
1969: Loren Dean, US-amerikaansch Schauspeler
1982: Solveig Rogstad, norweegsch Biathletin
1985: Jean-Philippe Leguellec, kanaadsch Biathlet
1992: Enora Latuillière, franzöösch Biathletin
Storven
1556: Ignatius vun Loyola, Grünner vun’n Jesuitenoorden.
1750: Johann V., „De Groothartige“, König vun Portugal.
1784: Denis Diderot, franzöösch Schriever un Philosoph (* 1713)
1792: Jürgen Christian Findörp, Amtmann un Moorkolonisater in’t Düvelsmoor (* 1720)
1849: Sándor Petöfi, ungaarsch Schriever.
1846: Bernhard Heine, düütsch Dokter un Spezialist för Knaken.
1875: Andrew Johnson, US-amerikaansch Politiker un 17. Präsident vun de USA (* 1808)
1886: Franz Liszt, ungaarsch Komponist un Pianist (* 1811)
1944: Antoine de Saint-Exupéry, franzöösch Schriever un Fleger.
1952: Clara Viebig, düütsch Vertellerin
1972: Hans Cossy, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker (* 1911)
1972: Rudolf Muuß, düütsch Heimatforscher, Politiker un Schriever (* 1892)
1980: Pascual Jordan, düütsch Physiker
1993: Baudouin I., belgsch König
2004: Wilhelm Fresenius, düütsch Chemiker
2005: Wim Duisenberg, nedderlännsch Politiker un lange Tiet Baas vun de Europääsch Zentralbank
2007: Giuseppe Baldo, italieensch Footballspeler (* 1914)
2007: Hilde Sicks, düütsch Volksschauspelerin (* 1920)
2016: Bobbie Heine, süüdafrikaansch Tennisspelerin (* 1909)
Juli 31 |
10446 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1979 | 1979 |
Wat passeert is
Januar
16. Januar: Schah Mohammad Reza Pahlavi büxt ut ut'n Iran
20. September: De Verdrag von Tarawa wurrd slooten. Dormit kriggt dat Land Kiribati 14 Eilannen, de bit jetzt in Macht vun de USA stunnen.
Februar
1. Februar: Ayatollah Khomeini kehrt nah 15 Johren in'n Exil wedder torüch in'n Iran
11. Februar: Der iraansche Premierminister Schapur Bachtiar warrt afsett. De Gegenregerung vun Mehdī Bāzargān övernümmt de Geschäfte. Khomeini hatt ehr insett.
17. Februar: Chineesch-Vietnameesch Krieg. Chineesche Truppen marscheert in Nordvietnam in
März
16. März: An'n 16. un 17. März grünnt um un bi 500 Delegeerte vun AUD un annere Gruppen för de Europawahl dat Bündnis Die Grünen
26. März: De Israeelsch-Ägyptsche Fredensverdrag (Camp David I) warrt unnerschreven
31. März: De lesten brittschen Truppen treckt vun Malta af
April
1. April: Ayatollah Khomeini röppt de Islaamsche Republiek Iran ut.
Juli
12. Juli: Kiribati warrt unafhängig
November
7. November: Hans Koschnick warrt to'n 4. Mol Bremer Börgermeester. Bremer Senat un nee Lannsregeern vun Bremen is de Senat Koschnick IV. Henning Scherf warrt Senator för Jöögd un Soziale Saken in Bremen.
Dezember
22. Dezember: Katalonien warrt binnen Spanien autonom.
Boren
6. Januar: Robert Cvek, tschechisch Schachspeler
12. Januar: David Zabriskie, US-amerikaansch Radrennfohrer
6. Februar: Alice Weidel, düütsch Politikerin un Bundsdagsafordnete
7. Februar: Tawakkul Karman, jemenitisch Journalistin, Politikerin, Minschenrechtsaktivistin un Nobelpriesdrägerin
21. Februar: Nathalie Dechy, franzöösch Tennisspelerin
5. März: Simon Hallenbarter, Swiezer Biathlet († 2022)
18. März: Anja Knauer, düütsch Schauspelerin
4. April: Heath Ledger, austraalsch Schauspeler († 2008)
3. Mai: Simone Hauswald, düütsch Biathletin
22. Mai: Maggie Q, US-amerikaansch Schauspelerin un Model
30. Mai: Fabian Ernst, düütsch Footballnatschonalspeler
2. Juni: Thiemo Röhler, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
13. Juni: Rebecca Manuel, austraalsch Waterspringerin
22. Juni: Sandra Klösel, düütsch Tennisspelerin
25. Juni: Daniel Jensen, däänsch Footballspeler
24. Juli: Anne-Gaëlle Sidot, franzöösch Tennisspelerin
3. August: Evangeline Lilly, kanaadsch Schauspelerin un Schrieverin
14. August: Séverine Beltrame, franzöösch Tennisspelerin
26. August: Stijn Devolder, belgisch Radrennfohrer
3. September: Stian Eckhoff, norweegsch Biathlet
4. September: Kerstin Garefrekes, düütsch Footballnatschonalspelerin
12. September: Özgür Yıldırım, töörksch-düütsch Filmspeelbaas
13. September: Manuel Friedrich, düütsch Footballnatschonalspeler
15. September: Sebastian Lang, düütsch Radrennfohrer
25. September: Michele Scarponi, italieensch Radrennfohrer († 2017)
23. Oktober: Prinz Pi, düütschen Rapper ut Berlin
6. November: Alessandro Ballan, italiensch Radrennfohrer
10. November: Erald Dervishi, albaansch Schachspeler
21. November: Vincenzo Iaquinta, italieensch Footballnatschonalspeler
23. November: Dörte Liebetruth, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete vun Neddersassen
7. Dezember: Jimmy Engoulvent, franzöösch Radrennfohrer
28. Dezember: Rafael Leitão, brasiliaansch Schachspeler
Boren ahn bekannt Datum
Afrob, düütschen Rapper, de ut Eritrea afstammen deit
Storven
5. Januar: Charles Mingus, US-amerikaansch Jazzmusiker un -komponist (* 1922)
27. Januar: Arthur Dunkelblum, belgisch Schachspeler (* 1906)
2. Februar: Sid Vicious, de bekannte Bass-Gitarrist vun de Punk-Band The Sex Pistols (* 1957)
7. Februar: Peanuts Holland, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1910)
19. Februar: Moritz Jahn, plattdüütsch Schriever (* 1884)
23. März: Johann Gerhard Behrens, düütsch Pastoor un Astronom (* 1889)
23. April: Franz-Lorenz von Thadden, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1924)
27. April: Willibald Schmaus, düütsch un österrieksch Footballnatschonalspeler (* 1912)
6. Mai: Karl Wilhelm Reinmuth, düütsch Astronom (* 1892)
7. Mai: Heinz Reinefarth, düütsch Jurist, Kriegsverbreker, Politiker un Landdagsafordneter vun Sleswig-Holsteen (* 1903)
31. Mai: Berthold Brügge, plattdüütsch Schriever in de DDR (* 1909)
11. Juni: John Wayne, US-amerikaansch Filmschauspeler (* 1907)
14. Juni: Ahmad Zahir, afghaansch Singer (* 1946)
6. Juli: Elizabeth Ryan, US-amerikaansch Tennisspelerin (* 1892)
8. Juli: Robert Burns Woodward, US-amerikaansch Chemiker
10. Juli: Arthur Fiedler, US-amerikaansch Dirigent
29. Juli: Norma Koch, US-amerikaansch Kleedaaschmakersche un Oscar-Priesdrägerin (* 1898)
6. August: Feodor Lynen, düütsch Biochemiker un Nobelpriesdräger
21. August: Giuseppe Meazza, italieensch Footballspeler un -trainer (* 1910)
24. August: Bernt Evensen, norweegsch Iesflinklöper (* 1905)
21. September: Dieter Seeler, düütsch Footballspeler (* 1931)
24. September: Vasco Bergamaschi, italieensch Radrennfohrer (* 1909)
17. Oktober: John Stuart, britisch Schauspeler (* 1898)
25. Oktober: Maphevu Dlamini, Politiker ut Swasiland (* 1922)
23. November: Merle Oberon, britisch Filmschauspelerin (* 1911)
7. Dezember: Robert Asher, britisch Speelbaas (* 1915)
9. Dezember: Arthur Mertins, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1898)
19. Dezember: Wilhelm Kaisen, Politiker vun de SPD un Bremer Börgermeester (* 1887)
Johr
20. Johrhunnert |
10447 | https://nds.wikipedia.org/wiki/2.%20April | 2. April |
Wat passeert is
999: Silvester II. wurrd Paapst.
1982: argentiensche Truppen nehmt de britschen Falklandinseln in. De Falklandkrieg geiht los. He geiht an'n 14. Juni mit de Kapitulatschoon vun de Argentiniers to Enn.
Boren
748: Karl de Grote, König vun dat Frankenriek un röömsch Kaiser († 814)
1859: Theodor Held, düütsch Politiker († 1947)
1925: Hans Rosenthal, düütsch Moderater un Entertainer († 1987)
1926: Max Greger, düütsch Jazzmusiker, Komponist un Dirigent († 2015)
1929: Hans Koschnick, düütsch Politiker un Börgermeester vun Bremen († 2016)
1931: Reidar Børjeson, norweegsch Ieskunstlöper († 2011)
1940: Donald Jackson, kanaadsch Ieskunstlöper
1940: Adrien Zeller, franzöösch Politiker († 2009)
1943: Larry Coryell, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2017)
1945: Linda Hunt, US-amerikaansch Schauspelerin
1947: Hanna Aydin, Bischop vun de syyrsch-orthodoxe Kark vun Antiochien
1948: Joe Fargis, US-amerikaansch Springrieder
1960: Matthias Jacob, düütsch Biathlet
1971: Nana Spier, düütsch Schauspelerin, Synchroonsnackerin, Synchroonschrieverin un Synchroonregisseurin
1982: Marco Amelia, italieensch Footballnatschonalspeler
1984: Beorn Nijenhuis, nedderlannsch Iesflinklöper
Storven
1118: Balduin vun Boulogne, Graaf vun Verdun, en Anföhrer vun den eersten Krüüztog, Graaf vun Edessa, later ünner den Naam Balduin I. König in dat Königriek Jerusalem (* 1058)
1657: Ferdinand III., Kaiser vun dat Hillge Röömsche Riek (* 1608)
1869: Gottlieb Wilhelm Freudentheil, düütsch Politiker un Afkaat (* 1792)
1879: Carl Göring, düütsch Philosoph un Schachmeester (* 1841)
1913: Theodor Groll, düütsch Maler (* 1857)
1949: Carlo Galetti, italieensch Radrennfohrer (* 1882)
1954: Maud Barger-Wallach, US-amerikaansch Tennisspelerin (* 1870)
1966: Cecil Scott Forester, engelsch Schriever un Journalist (* 1899)
1972: Franz Halder, düütsch General in' Tweeten Weltkrieg (* 1884)
1974: Georges Pompidou, franzöösch Politiker un Präsident(* 1911)
2007: Henry Lee Giclas, US-amerikaansch Astronom (* 1910)
2010: Mike Zwerin, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1930)
April 02 |
10448 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1929 | 1929 |
Wat passeert is
28. Mai: De Footballvereen 1. FC Kaiserslautern wurrd grünnd.
5. September: De Freedennobelpriesdräger un franzöösch Ministerpräsident Aristide Briand sleiht bi den Völkerbund vör, de Vereenigten Staaten von Europa to grünnen. He warrt aver nich beacht.
4. Dezember: De jöödsche Ünnernehmer Julius Bamberger maakt dat eerste grote Koophuus in Bremen up. Dat hett negen Stöck un de eerste Rulltrepp in Bremen un hett fix den Ökelnaam Bambüdel weg
Kunst, Kultur un Bowark
10. Januar: „Les aventures de Tintin“ („De Aventüürs vun Tintin“, up Düütsch rutkamen unner den Naam „Tim und Struppi“) vun den belgischen Comic-Schriever un -Teekner Hergé kaamt to'n eersten Mol rut.
16. Mai: In Los Angeles warrt to’n eersten mol de Oscars verleht.
Thomas Mann kriggt den Nobelpries for Literatur
Wetenschoppen un Technik
Dat Loopwaterkraftwark Ardnacrusha in Irland warrt fardig stellt
Boren
5. Januar: Gustav Viebrock, düütsch Ünnernehmer († 2019)
8. Januar: Wolfgang Peters, düütsch Footballnatschonalspeler († 2003)
12. Januar: Helga Nordhausen, plattdüütsch Schrieverin († 2012)
12. Januar: Alex Thomson, britisch Kameramann († 2007)
15. Januar: Martin Luther King, US-amerikaansch Börgerrechtler und Freedensnobelpriesdräger († 1968)
20. Januar: Jimmy Cobb, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2020)
25. Januar: Benny Golson, US-amerikaansch Jazzmusiker
28. Januar: Acker Bilk, engelsch Jazzmusiker († 2014)
29. Januar: Ed Shaughnessy, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2013)
30. Januar: Isamu Akasaki, japaansch Wetenschapler un Nobelpriesdräger († 2021)
31. Januar: Jean Simmons, britisch Schauspelerin († 2010)
2. Februar: George Band, britisch Bargstieger († 2011)
17. Februar: Graham Hill, brititsch Autorennfohrer un Weltmeester
21. Februar: Gert Günther Hoffmann, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker († 1997)
8. März: Hebe Camargo, brasiliaansch Schauspelerin, TV-Moderatorin un Singerin († 2012)
12. März: Francisco Pulgar Vidal, peruaansch Komponist († 2012)
13. März: Joseph Mascolo, US-amerikaansch Schauspeler († 2016)
22. März: Fred Anderson, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2010)
24. März: Charlotte Garbe, düütsch Politikerin un Bundsdagsafordnete († 2013)
2. April: Hans Koschnick, düütsch Politiker un Börgermeester vun Bremen († 2016)
3. April: Ralf Paulsen, düütsch Slagersinger († 2015)
3. April: Poul Schlüter, däänsch Politiker un Ministerpräsident († 2021)
6. April: Nancy MacKay, kanaadsch Lichtathletin un Olympiasiegerin († 2016)
10. April: Max von Sydow, sweedsch Schauspeler († 2020)
14. April: William Edgar Thornton, US-amerikaansch Astronaut († 2021)
17. April: James Last, düütschen Bandleader († 2015)
29. April: Walter Kempowski, düütsche Schriever († 2007)
30. April: Dieter Dieckhoff, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 2022)
30. April: André Réwéliotty, franzöösch Jazzmusiker († 1962)
4. Mai: Ronald Golias, brasiliaansch Schauspeler un Komiker († 2005)
5. Mai: Frank Wright, kanaadsch Jazzmusiker († 2021)
6. Mai: Paul Christian Lauterbur, US-amerikaaansch Nobelpriesdreger († 2007)
20. Mai: Werner Heukamp, plattdüütsch Schriever un Heimatforscher († 2020)
26. Mai: Pentti Taskinen, finnisch Biathlet († 1973)
28. Mai: Horst Frank, düütsch Schauspeler († 1999)
29. Mai: Peter Higgs, britisch Physiker un Nobelpriesdräger
2. Juni: Kenneth McGregor, austraalsch Tennisspeler († 2007)
12. Juni: Eva Pflug, düütsche Schauspelersche († 2008)
17. Juni: Tigran Petrosjan, armeensch-russisch Schachspeler un Weltmeester († 1984)
23. Juni: June Carter Cash, Fro vun Johnny Cash, US-amerikaansche Singersche un Leedermakersche († 2003)
1. Juli: Gerald Maurice Edelman, US-amerikaansch Mediziner, Molekularbioloog un Nobelpriesdräger († 2014)
18. Juli: Carl Manner, öösterrieksch Ünnernehmer († 2017)
16. August: Helmut Rahn, düütsch Footballnatschonalspeler († 2003)
18. August: Loretto Petrucci, italieensch Radrennfohrer († 2016)
24. August: Pierre Mazeaud, franzöösch Bargstieger un Politiker
28. August: Kim Ki-nam, noordkoreaansch Politiker
2. September: Mario Bertok, kroaatsch Schachspeler († 2008)
2. September: Rex Hartwig, austraalsch Tennisspeler
3. September: Carlo Clerici, swiezer Radrennfohrer († 2007)
5. September: Andrijan Grigorjewitsch Nikolajew, russisch Kosmaut († 2004)
20. September: Henning Wolff, düütsch Schriever († 2006)
5. Oktober: Richard Francis Gordon, US-amerikaansch Astronaut († 2017)
9. Oktober: Donn Cambern, US-amerikaansch Filmeditor
23. Oktober: Fritz Hollenbeck, düütsch Schauspeler († 2021)
31. Oktober: Bud Spencer, italiensch Schauspeler
6. November: Kurt Ernsting, düütsch Ünnernehmer un Mäzen († 2011)
7. November: Eric Richard Kandel, US-amerikaansch Neurowetenschapler un Nobelpriesdräger
9. November: Imre Kertész, ungarsch Schriever un Nobelpriesdräger († 2016)
14. November: Horst Janssen, düütsch Teekner, Grafiker un Schriever († 1995)
15. November: Ed Asner, US-amerikaansch Schauspeler († 2021)
24. November: Alison Harcourt, austraalsch Mathematikerin un Ökonomin
26. November: Ingeborg Minor, düütsch Ieskunstlöperin
2. Dezember: Heinz Wrobel, düütsch Feernsehjournalist un Nahrichtenspreker († 2015)
9. Dezember: Herbert Ehlers, plattdüütsch Schriever († 2011)
19. Dezember: Bob Brookmeyer, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2011)
Boren ahn bekannt Datum
Sam Dockery, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2015)
Storven
13. Januar: Wyatt Earp, US-amerikaansch Western-Held
11. Februar: Marie Fitger, plattdüütsche un hoochdüütsche Schrieversche, Suster vun Arthur Fitger (* 1843)
5. März: David Dunbar Buick, US-amerikaansch Ingenieur, Utfinner un Industrieller (* 1854)
9. März: Friedrich Freudenthal, plattdüütsch Schriever (* 1849)
8. Juni: Luis Johnson Valor, chileensch Maler (* 1887)
9. August: Heinrich Zille, düütsch Maler un Tekner (* 1858)
3. Oktober: Gustav Stresemann, düütsch Politiker un Grünner van de Düütsche Volkspartei (* 1878)
2. November: Anna Führing, düütsch Schauspelerin (* 1866)
11. November: Mieczysław Sołtys, poolsch Komponist.
15. Dezember: Hermann Jellinghaus, düütsch Spraakforscher un Volkskundler (* 1847)
Storven ahn bekannt Datum
in' Juni: White Buffalo, Hööftling vun de Cheyenne (* 1862)
Johr
20. Johrhunnert |
10449 | https://nds.wikipedia.org/wiki/31.%20Oktober | 31. Oktober | De 31. Oktober is de 304. Daag in den Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 305. Dag.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
802: Nikephoros I. warrt Kaiser vun Byzanz.
1517: Martin Luther sleiht sien 95 Thesen an de Dören vun de Slottkarken to Wittenberg. Dor fangt de Reformation mit an.
1813: Na de Völkerslacht bi Leipzig sett sik Napoléon Bonaparte sik mit den Rest sien Lüüd in de Slacht bi Hanau gegen dat bayerisch-öösterrieksch Heer dör, dat em den Torüchweg afsnieden will.
1864: Nevada warrt 36. Bunnsstaat vun de USA.
1956: In’n de Sueskrise maakt Frankriek un Grootbritannien en Luftangreep op Ägypten.
1971: Bi de Wahlen in de Swiez dröft to’n eersten mal ok Froenslüüd wählen un wählt waarn.
1984: Indira Gandhi warrt vun twee vun ehr Liefwachters ümbrocht.
1997: Letsie III. warrt to’n König vun Lesotho kröönt.
2011: Palästina wurrd Lidmaat in de UNESCO
Weertschop
1905: De Veermastbark Pamir lööpt to’n eersten mal ut op en Salpeterfohrt na Süüdamerika.
2000: Borussia Dortmund is de eerste Footballvereen ut de Bunnsliga, de an de Börs geiht.
Kunst, Kultur un Bowark
1821: In Wittenberg warrt dat Lutherdenkmal vun Johann Gottfried Schadow un Karl Friedrich Schinkel enthüllt.
1879: De Operette Gräfin Dubarry vun Karl Millöcker warrt in Wien ooropföhrt.
1884: De Operette Der Feldprediger vun Karl Millöcker warrt in Wien ooropföhrt.
1892: In Grootbritannien kommt de Kottgeschichten The Adventures of Sherlock Holmes (dt.: Die Abenteuer des Sherlock Holmes) vun Arthur Conan Doyle rut.
1903: Dat Schauspeel Rose Bernd vun Gerhart Hauptmann warrt in Berlin ooropföhrt.
Wetenschoppen un Technik
1754: De Columbia University wurrd as King's College in New York grünnd.
1952: De USA tünnert de eerste Waterstoffbomb Ivy Mike op dat Eniwetok-Atoll (Marshalleilannen).
1957: Dat „Atom-Ei“, de eerste düütsche Reakter to’n Forschen, warrt in Garching bi München in Betrieb nahmen.
2003: De Astronomen Mike Brown, Chad Trujillo un David Rabinowitz deckt den Dwargplaneten (136199) Eris op.
Katastrophen
1961: De Hurrikan Hattie maakt Belmopan, de Hööftstadt vun Belize toschannen.
1999: En Boeing 767 stört 100 km na den Start in New York dör en Fehler vun’n Piloten af. All 217 Lüüd an Boord blievt dood.
Boren
1345: Ferdinand I., König vun Portugal († 1383)
1391: Eduard, König vun Portgual.
1632: Johannes Vermeer, nedderlännsch Maler.
1705: Clemens XIV., Paapst.
1835: Adolf von Baeyer, düütsch Chemiker und Nobelpriesdräger.
1838: Ludwig I., König vun Portugal.
1854: Otto Sverdrup, norwegsch Polarforscher un Seefohrer.
1883: Anthony Wilding, niegseelännsch Tennisspeler († 1915)
1887: Chiang Kai-shek, chines’sch Politiker
1892: Alexander Aljechin, russisch-franzöösch Schachspeler († 1946)
1920: Eduard Adorno, düütsch Politiker.
1920: Helmut Newton, düütsch Fotograf.
1920: Fritz Walter, düütsch Footballnatschonalspeler († 2002)
1920: Anton Wübbena-Mecima, düütsch Politiker un Landdagsafordneter van Neddersassen († 2002)
1925: John Anthony Pople, britsch Mathematiker un Chemiker as ok Nobelpriesdräger († 2004)
1928: Roy Rudolf Romer, US-amerikaansch Politiker un Gouverneur
1929: Bud Spencer, italiensch Swemmsportler un Schauspeler
1930: Michael Collins, US-amerikaansch Astronaut († 2021)
1936: Michael Landon, US-amerikaansch Schauspeler.
1938: Henning Scherf, Politiker vun de SPD un Bremer Börgermeester.
1942: Claudio Michelotto, italieensch Radrennfohrer
1950: John Candy, kanaadsch Komiker und Schauspeler.
1961: Peter Jackson, niegseelännsch Filmspeelbaas.
1961: Larry Mullen, irisch Musiker.
1964: Marco van Basten, nedderlännsch Footballnatschonalspeler
1980: Tomáš Petrík, slowaaksch Schachgrootmeester
2001: Jerguš Pecháč, slowaaksch Schachgrootmeester
Storven
1448: Johannes VIII., Kaiser vun’t Byzantiensch Riek.
1860: Joseph Kornhäusel, öösterrieksch Architekt
1926: Harry Houdini, ungarsch Töver un Entfasselnskünstler
1929: José Relvas, portugiesch Politiker un Ministerpräsident
1943: Albert Borlase Armitage, schottisch Polarforscher (* 1864)
1943: Max Reinhardt, öösterrieksch Theoterspeelbaas
1949: Edouard Dujardin, franzöösch Schriever
1954: Pieter Boelmans ter Spill, nedderlannsch Footballnatschonalspeler (* 1886)
1984: Indira Gandhi, indisch Politikerin (* 1917)
1986: Robert S. Mulliken, US-amerikaansch Physiker un Chemiker
1993: Federico Fellini, italiensch Filmemaker un Speelbaas
1993: River Phoenix, US-amerikaansch Schauspeler (* 1970)
1996: Grachan Moncur II, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1915)
2000: Britt Woodman, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1920)
2001: Régine Cavagnoud, franzöösch Skirennlöperin
2005: Paul Reynard, franzöösch-amerikaansch Maler
2006: Pieter Willem Botha, süüdafrikaansch Ministerpräsident un Staatspräsident
2015: Ants Antson, eestnisch Iesflinklöper un Olympiasieger (* 1938)
2020: Sean Connery, schottisch Schauspeler (* 1930)
Oktober 31 |
10450 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1938 | 1938 |
Wat passeert is
Politik un Sellschop
12. März: Adolf Hitler lett de düütschen Truppen in Öösterriek inmarscheren.
1. April: Altno kummt wegen dat Groot-Hamborg-Gesett na Hamborg (vun Preußen).
29. September: Dat Münchener Afkamen. De Tschechoslowakei mutt dat Sudetenland an Düütschland aftreden.
5. November: De Rieksautobahn vun München nah Berlin warrt fardigstellt.
9. November: Riekspogromnacht, allerwegens in Düütschland weert Jöden ümbröcht, Synagogen afbrennt un Bedrieven in Dutt neiht.
16. Dezember: Adolf Hitler leggt dat Mudderkrüüz up as Utteknung för Mudders mit veele Kinner.
Weertschop
26. Mai: De Grundsteen för de Stadt Wulfsborg un för dat Volkswagen-Wark warrt leggt.
Wetenschoppen un Technik
29. Januar: Dr. Paul Schlack finnt dat Perlon ut.
Boren
2. Januar: Hans Herbjørnsrud, norweegsch Schriever
6. Januar: Adriano Celentano, italiensch Schauspeler, Singer un Moderator
14. Januar: Dražen Marović, kroaatsch Schachspeler
22. Januar: Altaír Gomes de Figueiredo, brasiliaansch Footballnatschonalspeler († 2019)
25. Januar: Hein Thies, plattdüütsch Schriever un Spraakaktivist
26. Januar: Carl-Detlev von Hammerstein, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter
28. Januar: Tomas Robert Lindahl, sweedsch Krebsforscher un Nobelpriesdräger
30. Januar: Udo Köneke, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
31. Januar: Beatrix, Königin vun de Nedderlannen
17. Februar: Saul Malatrasi, italieensch Footballnatschonalspeler
25. Februar: Wiktor Iwanowitsch Kossitschkin, russch Iesflinklöper († 2012)
2. März: Sönke Sönksen, düütsch Springrieder
7. März: Albert Fert, franzöösch Physiker un Nobelpriesdräger
7. März: Dieter Glawischnig, öösterrieksch Jazzmusiker
25. März: Dietrich Stobbe, düütsch Politiker († 2011)
26. März: Anthony James Leggett, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger
4. April: Adalbert Tiegelkamp, düütsch Schauspeler († 2009)
7. April: Spencer Dryden, US-amerikaansch Slagtüüchspeler († 2005)
8. April: Kofi Annan, Diplomat ut Ghana un Generalsekretär vun de Vereenten Natschonen († 2018)
13. April: Eddie Marshall, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2011)
4. Mai: Chuck Folds, US-amerikaansch Jazzmusiker
5. Mai: Michael Murphy, US-amerikaansch Schauspeler
6. Mai: Jacobus Prins, nedderlannsch Footballnatschonalspeler († 1987)
9. Mai: Christoph Rippich, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
20. Mai: Christina Baas-Kaiser, nedderlannsch Iesflinklöperin († 2022)
21. Mai: Heinz Kluge, düütsch Biathlet
21. Mai: Kurt Stenzel, düütsch Feernsehjournalist († 2012)
22. Mai: Richard Benjamin, US-amerikaansch Schauspeler un Speelbaas
11. Juni: Uwe Brauns, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 2005)
14. Juni: Esko Saira, finnisch Biathlet
26. Juni: Margret Göbl, düütsch Ieskunstlöperin († 2013)
4. Juli: Helmut Schimeczek, düütsch Footballspeler
9. Juli: Brian Dennehy, US-amerikaansch Schauspeler († 2020)
10. Juli: Hans-Peter Hallwachs, düütsch Schauspeler, Synchroon- un Hörspeelspreker († 2022)
19. Juli: Richard Jordan, US-amerikaansch Schauspeler († 1993)
20. Juli: Diana Rigg, britisch Film- un Theaterschauspelersche († 2020)
26. Juli: Joanne Brackeen, US-amerikaansch Jazzmusikerin un Komponistin
27. Juli: Isabelle Aubret, franzöösch Singerin
29. Juli: Fritz Ligges, düütsch Rieder († 1996)
29. Juli: Klaus Töpfer, düütsch Politiker un Bundsminister
2. August: Friedhelm Konietzka, düütsch Footballnatschonalspeler und -trainer († 2012)
9. August: Otto Rehhagel, düütsch Footballspeler un -trainer
9. August: Rod Laver, austraalsch Tennisspeler
9. August: Robert Zollitsch, Vörsitter vun de Düütsch Bischopskonferenz
15. August: Stix Hooper, US-amerikaansch Jazzmusiker
17. August: Friedhelm Helberg, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
22. August: Jens-Rainer Ahrens, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
26. August: Robert De Middeleir, belgisch Radrennfohrer
3. September: Ryōji Noyori, japaansch Chemiker un Nobelpriesdräger
8. September: Wibke Bruhns, düütsch Journalistin
10. September: Karl Lagerfeld, düütsch Modemaker ut Hamborg
15. September: Rafael Osuna, mexikaansch Tennisspeler († 1969)
19. September: Uwe Hansen, düütsch Politiker un plattdüütsch Schriever
25. September: Arthur Haggai Oder, ugandsch Richter († 2006)
1. Oktober: Stella Stevens, US-amerikaansch Schausspelerin
4. Oktober: Willi Schulz, düütsch Footballnatschonalspeler
4. Oktober: Kurt Wüthrich, Swiezer Chemiker un Nobelpriesdräger
8. Oktober: Fred Stolle, austraalsch Tennisspeler
12. Oktober: Friedrich-Wilhelm Raasch, düütsch Politiker un Landdagsafordneter van Neddersassen († 1997)
20. Oktober: Kathy Kirby, britisch Singerin († 2011)
22. Oktober: Christopher Lloyd, US-amerikaansch Schauspeler
24. Oktober: Marron C. Fort, US-amerikaansch Spraakwetenschopler († 2019)
29. Oktober: Ellen Johnson Sirleaf, liberiaansch Politikerin un Freedensnobelpriesdrägerin
31. Oktober: Henning Scherf, Politiker vun de SPD un Bremer Börgermeester
11. November: Ants Antson, eestnisch Iesflinklöper un Olympiasieger († 2015)
20. November: Fred Heiser, düütsch Footballspeler
21. November: Tamae Watanabe, japaansch Bargstiegerin
11. Dezember: McCoy Tyner, US-amerikaansch Jazzmusiker un -komponist († 2020)
14. Dezember: Norbert Gescher, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker
15. Dezember: Fred Anton Maier, norweegsch Iesflinklöper († 2015)
18. Dezember: Gerd Constapel, plattdüütsch Schriever
24. Dezember: Hans Küppers, düütsch Footballnatschonalspeler († 2021)
29. Dezember: Harvey Smith, bitisch Springrieder
31. Dezember: Atje Keulen-Deelstra, nedderlannsch Iesflinklöperin († 2013)
Storven
3. Januar: Arturo Berutti, argentiensch Opernkomponist (* 1858)
7. Mai: Hermann Bahner düütsch Landschapsmaler (* 1867)
4. Juli: Suzanne Lenglen, franzöösch Tennisspelerin (* 1899)
21. Juli: August Eiebakke, norweegsch Maler (* 1867)
27. Juli: Thomas Crean, irisch Polarforscher (* 1877)
25. Oktober: Paul Johner, Swiezer Schachspeler (* 1887))
27. Oktober: Ossip Mandelstam, russisch Dichter (* 1891)
10. November: Mustafa Kemal Atatürk, törksch General un Politiker (* 1881)
10. November: Selma Zwienicki, een vun de fiev Oppers bi de Riekspogromnacht in Bremen (* 1882)
10. November: Heinrich Rosenblum, jöödschen Koopmann un een vun de fiev Oppers bi de Riekspogromnacht in Bremen (* 1892)
Johr
20. Johrhunnert |
10454 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Februar | Februar | Siet de juliaanschen Klennerreform in dem Johr 45 v. Chr. is de Februar (vun’t lat. februare = rein maken) de tweete Maand in’t Johr. De Naam kummt vun dat röömsch Fest för’t Reinmaken Februa. De Maand ward ok Iesmaand, Hornung un Horning nöömt.
In Deelen vun Süüddüütschland un ok in Südtirol un Öösterriek warrt de Maand ok as Feber betekend. Die Februar höhrt to de Wintermaanden.
De Februar hett siet de Augusteischen Klennerreform in dem Johr 8 v. Chr. 28 Daag in gemeene Johren und 29 Daag in Schaltjohren. Dorvör harr de Februar 29 und 30 Daag. De Schaltdag an sik is de 24. Februar, de an de Steed denn inschaven warrt. Vun Büdeden is dat aver blots vör dat Karkenjohr un Naamsdaag, wo sik denn bit to’n End vun’n Maand all’ns een Dag verschufft.
De ole düütsche Naam för Februar is de Hornung, op Plattdüütsch Hornung oder Horning, wiel de riepe Roothirsch denn sien Höörn (Geweih) afsmitt. Annere Lüüd glövt, dat mit Hornung de „in’t Geheeme/in’n Winkel tüügte Bastard“ meent is, as de in de Tall vun de Daag to kott kummt. In’n Elsass seggt man ok hüüt noch Hornung to den Maand. Annere Naams weern fröher ok Smöltmaand oder Spörkel. Bi de Goorners weer ok Daumaand seggt.
De Beteken Narrenmaand för den Februar kummt dorher, dat in de Tiet fröher Festen un Ritualen maakt weern, üm de Dämonen vun’n Winter to verdrieven. Dör dat Inwarken vun de Karken na de Christianiseeren weern disse Fiern aver as Fastelavend (oder Fasching, Karneval) op de Daag vör den Aschermiddeweken ingrenzt. Dorüm kummt de Narrentiet in’n Februar to’n End.
De Februar weer in’n röömschen Klenner de letzte Maand. De tosettlichen Daag vun wegen dat Schaltjohr weern dorüm an dissen Maand anhungen. Dat hett sik denn ok bi de ganzen Klennerreformen so hollen.
In Schaltjohren fangt de Februar mit den lieken Wekendag an as de August, in de annern Johren mit den Sülven as de März un de November. Butendem fangt he mit den lieken Wekendag an as de Juni von’t Vörjohr.
In dat Bankgewarf hett de Februar 30 Tinsdaag as jede annere Rekensmaand ok. Op Afreken för Tinsen kann dorüm ok „30. Februar“ stahn.
Maand (Tiet) |
10457 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gleihdraht | Gleihdraht | En Gleihdraht (ok Gleihwennel oder Gleihfaden) is en fienen opwennelten, d. h. in sik verdreihten, Draht de dör sien Wedderstand en elektrischen Stroom in Warms- un Strahelnenergie ümwannelt. Dat bedüd, dat de Draht so hitt warrt dorbi, dat he anfangt to gleihn un dorüm Licht afstrahlt. Gleihdröhd sünd de wichtigsten Bestanddeelen vun Gleihlampen oder ok Gleihbeern.
In’n Ünnerscheed to en Heizwennel, warrt de Gleihwennel bi höögere Temperaturen bedreven. Dordör warrt en gröttere Andeel vun de Strahlen in dat Rebeet vun’t Licht afgeven, dat man sehn kann (ungefäähr 3-15%).
Gleihdröhd sünd tomeist ut Wolfram maakt, wiel dat Element en bannig hoogen Smöltpunkt hett. Fröher weer dorto ok faken Osmium bruukt. Vun disse beiden Elementen is ok de Naam vun den Lampenmaker Osram tohopensett: Osmium un Wolfram. Wenn de Draht nu hitt warrt, künn dat Metall mit den Suerstoff in de Luft oxideeren un dorbi verbrennen. Üm dat to verhinnern, warrt en Schuulgas – tomeist en Gemisch ut Argon un Stickstoff – in de Gleihbeern maakt, womit de Faden nicht reageeren kann.
Sünnere Formen vun Gleihdröhd sünd to’n een de Flachwenneln, de in Projektschoonslampen bruukt warrt. De staht dwars to’n optischen Strahlengang un sünd rechteckig torech maakt. En annerer Oort sünd de Dubbelwenneln, wat en Wennel is, de noch mal in sik sülbst to en Wennel dreiht is, as man dat op dat Bild sehn kann. In disse Oort sünd die Wenneln en beten dichter tohopenpackt un hitt sik gegensietig op. Dordör warrt mehr Licht wunnen as bi eenfache Wenneln.
Elektrotechnik |
10459 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Schuulgas | Schuulgas | As en Schuulgas warrt en Gas oder Gasgemisch betekend, dat bruukt warrt, üm in bestimmte Rebeden oder Rüüm de Luft ut de Atmosphäär to verdrängen. Dat bedröpt vör allen den Suerstoff.
Faken warrt Schuulgasen in de Verpacken vun Levensmiddel insett, dormit de nich mit den Suerstoff reageert un ok vör Bakterien ut de Luft schuult sünd. Disse Schuulgasatmosphäär is tomeist tohopensett ut natürlich Bestanddeelen vun de Luft, de ahn Röök sünd un den Smack nich ännern doot. Dat künnt t. B. Stickstoff oder Kohlendioxid wesen. Se gellt nich as Tosetten na dat Levensmiddelgesett, sünd unbedenklich, wiel de nich op de Levensmiddel inwarkt un mööt dorüm ok nich angeven warrn.
Schuulgas warrt ok insett bi’t Schweißen, üm bi den Vörgang en Oxidatschoon vun de Materialen to vermasseln. En tyypsch Schuulgas dorför is Corgon18, dat ut 82% Argon un 18% Kohlendioxid besteiht.
Ok in de Elektrotechnik warrt Schuulgas bruukt, üm de elektrisch Leddanlaag in de Ümgegend vun Schalters un Kontakten rünnertosetten, dormit dor keen Funken tostannen kommt. Gleihbeern sünd t B. ok mit Schuulgas füllt, dormit de Gleihdraht hitter maakt warrn kann un he dorbi nich dörbrennt.
Elektrotechnik
Gas |
10466 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Trier | Trier | De kreisfree Stadt Trier (luxemborgsch Tréier, franzöösch Trèves), liggt in’n Westen van Rhienland-Palz.
Se hett 104.640 Inwahners (Stand 2008) up een Flach van 117,14 km². Dormit is se de veertgröttste Stadt van Rhienland-Palz.
Dat gifft de Universität Trier un de Fackhoochschool Trier un de Stadt is Sitt vun dat kathoolsche Bisdom Trier.
De Stadt Trier is vör över 2000 Johren ünner de Naam Augusta Treverorum (vun de tweede Hälft van dat 3. Johrhunnert af an Treveris) grünnt wurrn un nennt sük deshalb sülvst „De ollste Stadt van Düütschland“. Se hett ok de langste Geschichte as römisch anerkennt Stadt, anners as een Siedlung oder Heerlager.
Attrakschoonen
Dat röömsche Trier, de Dom St. Peter und de Leevfruenkark staht siet 1986 up de UNESCO-List för dat Weltkulturarv.
Antike
Porta Nigra, dat Wohrteken van Trier
Amphitheater (To de Römertiet, kunnen se dat ünner Water setten)
Badethermen: Kaiserthermen, Barbarathermen und Viehmarktthermen
röm. Palastaula / Konstantinbasilika (hüdtodag een evangelsch Kark)
Römerbrüch
Middeloller
Trierer Dom St. Peter (Ollste Dom Düütschlands)
De Leevfruenkark (in fröhest gootsch Stil 1227–43 bot un mit de Dom dör een Krützgang verbunnen. Völ Figuren in’t Portal un dat Schipp is kühn gewölbt)
De middelollerike Hööftmarkt mit Steipe, Rood Huus, St. Gangolf und der naheliegenden Judengasse
Benediktinerabtei St. Matthias (Apostelgrafft)
Wehrhafte Wohntürme Frankenturm und Turm Jerusalem (hüdtodag Standesamt)
Dreikönigshaus (frühgootsch Wohnhuus)
Moselkraans (de öllere Moselkraan van 1413, ok „Alter Krahnen“, un de Tollkraan van 1774, ok „Jüngerer Moselkran“ nömmt)
Barock-Palais Kesselstatt
Neetiett
Kark St. Paulin
Kurförstlich Palais
Hoochbunker vun Trier
Karl-Marx-Huus un Karl-Marx-Wahnhuus
Mariensüül
Franzöösch Casino
Ool jöödsch Karkhof an de Weidegasse
Söhns un Döchter vun de Stadt
Eric Jelen, Tennisspeler
Karl Marx, düütsch Sozialist un Philosoph
Weblenken
Websteed vun de Stadt (hoochdüütsch)
Dat röömsche Trier (hoochdüütsch)
Datenbank vun de Kulturdenkmaals in de Region Trier (hoochdüütsch)
Wöörbook vun’n Trierer Dialekt (hoochdüütsch, triersch)
Oort
Rhienland-Palz |
10469 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dave%20Brubeck | Dave Brubeck | David Warren „Dave“ Brubeck (* 6. Dezember 1920 in Concord, Kalifornien; † 5. Dezember 2012 in Norwalk, Connecticut weer en US-amerikaansch Jazz-Pianist un tellt to de herutragend Vertreders van de Cool Jazz.
He hett Jazz-Standards as "In Your Own Sweet Way" komponeert. Sien Stil reekt van "kultiveert" un "subtil" bit "bombastisch" un wiest dormit up sien klassisch Utbildung dör sien Moder as ok up sien Improvisatschoonstalent henn. Vööl van sien Stücken hebbt ungewöhnlich Taktoorten, mit de he ok vööl experimenteert hett. Dat berühmteste Stück is seeker "Take Five" in 5/4-Takt spöölt van dat Dave Brubeck-Quartett. Anner Stücke sünd "Pick Up Sticks" in 6/4, "Unsquare Dance" in 7/4, und "Blue Rondo A La Turk" in 9/8. Mit disse Experimente is he all in jung Johren up de Buernhof van sien Öllern anfangen.
Brubecks Moder studeer in England Klaveer un wull Konzert-Pianistin wurrn. To Huus hett se nebenbi Klaveer ünnerricht. Dave Brubeck harr dor aber kien Interess dran - he wull lever eegen Melodien maken. He kunn kien Noten lesen und van een Blatt afkieken un spölen kunn he ok nich. As sien Professoren up College dat rutkregen hebbt, wulln se hüm dor all rutschmieten, aber een paar annern seggen, dat he good Fähigkeiten bi de Kontrapunkt un Harmonik harr. Se hebbt hüm denn bestahn laten. He muss aber verspreeken, niemols Klaveer to ünnerrichten.
1942 harr he sien School afslooten un he muss in de Tweete Weltkrieg nah Översee un hett unter George Patton an de Ardennenoffensiev deelnommen. Nah veer Johr hett he bi’t Soldaten uphollen un hett denn dat Mills College besöcht und studeert. Musik harr he all nebenbi mit een Musikgrupp makt.
Nahdem he sien Studien ünner Milhaud afslotten harr, hett he eerst een Oktett grünnt, wat aber kien Spood harr. Denn hett he een Tiet lang Jazz-Standards spöölt (ünner annern höör damals ok Cal Tjader to sien Grupp), bevör he dat "Dave Brubeck Quartett", mit Joe Dodge, Slagtüüch, Bob Bates, Bass, Paul Desmond Saxophon und Brubeck, Klaveer grünnt hett. Midden van de 1950er wurrn Bates und Dodge dör Eugene Wright und Joe Morello ersett. Eugene Wright is Afroamerikaaner; to de Tiet geevt dat mit Afroamerikaaner noch vööl Probleme dör de Witten. Brubeck hett dorüm ok Konzerte un Fernseh-Uptreden afseegt. 1960 hebbt se dat Album "Time Out" herutbrocht, wat bold Platin kregen hett.
Dat Brubeck-Quartett hett sük 1967 trennt; Brubeck spööl wieder henn mit Desmond un hett ok Upnahmen mit Gerry Mulligan makt. Nah Desmonds Dood 1977 hebbt Mulligan un Brubeck de nähst söss Johr tosommen Upnahmen makt, denn hett Brubeck een niege Grupp mit Perry Robinson bzw. Jerry Bergonzi als Bläser, un dree van sien Söhns, Dan an Slagtüüch, Darius an Bass and Chris an Keyboard. He hett denn noch wieder schreben un Musik makt, ok mit anner Musikers. In de letzt Johren hörrn de Altsaxophonist Bobby Militello, de Bassist Michael Moore (de Alec Dankworth un Jack Six ersett hett) un de Slagtpüüchspeler Randy Jones to sien Quartett. Siet 2006 speelt he aber nich mehr in Europa.
Dave Brubeck hett 1996 de Ehren-Grammy kregen un hett ok een Steern up de "Hollywood Walk of Fame", van sess amerikaanischen Universitäten de Ehrendokter, aber ok van de Universität Nottingham (England), Universität Freiburg un Universität Duisburg. 1994 hett hüm Präsident Clinton de National Medal of the Arts geven.
Weblenken
The Brubeck Institute (engelsch)
Diskographie (engelsch)
Enkeld Nahwiesen
Jazzmusiker
Mann
Kalifornien
Boren 1920
Storven 2012
Börger von de USA |
10472 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wedderstand | Wedderstand | Dat Woort Wedderstand betekent grundsettlich dat gegen wat Angahn un warrt in veele Rebeden as in de Sellschop, de Wetenschop oder Technik. In’n enkelten is dat:
en Begreep ut de Psychologie, kiek bi Wedderstand (Psychologie).
en Verseggen vun Ordigkeit gegenöver de, de dat Seggen hebbt, kiek bi Wedderstand (Politik).
en Bodeel in de Elektrotechnik, kiek bi Wedderstand (Boelement).
verscheeden physikalsch Grötten:
Warmswedderstand
Magnetsch Wedderstand
Elektrisch Wedderstand
Ströömwedderstand (t. B. de Luftwedderstand)
Rullwedderstand
Rievwedderstand
In de Medizin de Summ vun enkelte Wedderstänn in’n Blootkreisloop, kiek bi peripher Wedderstand |
10476 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Terje%20Riis-Johansen | Terje Riis-Johansen | Terje Riis-Johansen (* 15. März 1968) is een norwegsch Politiker.
1991 wurr he för de Zentrumspartei in de Stadtrat van Skien un in de Fylkesversammlung van Telemark wählt. Van 1993 bit 1997 weer he Afgeordneter in dat norwegsch Parlament, de Storting. Siet 2005 is he Landwertschop- un Ernährungsminister in dat tweete Kabinett ünner Jens Stoltenberg. Vun’n 20. Juni 2008 bit to’n 4. März 2011 weer Riis-Johansen Minister för Ööl un Energie.
Riis-Johansen hett ok riek Erfahrungen in verscheeden Organisatschoonen, he weer ünner annern 1989–1991 in Zentralvörstand van de norweegsch Landjöögdverband, 1995–1997 stellvertredend Vörsitter van den Organisatschoon Nee to de EU un 2000–2005 in Vörstand van de norwegsch Buernverband.
Mann
Börger von Noorwegen
Politiker (Norwegen)
Boren 1968 |
10478 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Michael%20Collins | Michael Collins | Michael Collins is de Naam von
* Michael Collins, Anföhrer vun de irische Freeheitsbewegen,
Michael Collins (1930-2021), US-amerikaanschen Astronaut,
Michael Collins (* 1924), Schriever vun Kriminalromanen,
Michael Collins (* 1964), irischen Schriever,
Michael Collins, britsch Klarinettenspeler,
Michael Collins, engelschen Schauspeler.
Michael Collins betekent ok
Michael Collins, britschen Film över dat Leven vun’n Anföhrer vun de irische Freeheitsbewegen. |
10479 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Nelly%20Furtado | Nelly Furtado | Nelly Kim Furtado (* 2. Dezember 1978 in Victoria, British Columbia, Kanada) is een portugeesch-kanaadsch Singersche.
Leben
Nelly Furtado wurr as een van dree Kinner van portugeesch Inwanderers geboren. Ehr Öllern Maria Manuela und António José Furtado sünd in de laat 1960er Johren van São Miguel (Azoren) nah Kanada emigreert. Se snackt Engelsch un Portugeesch, hett aber ok all Leeder up Hindi un Spaansch sungen. Mit negen Johr hett se lehrt, Basuun und Ukulele to spölen, mit ölven Johren keem dor noch Keyboard dorto. Mit 13 Johr hett se hör eerst eegen Leeder schreben.
Karrier
Enn’ van de 1990er truck se up de Sööl nah Arbeit nah Toronto. To de Tiet fung se an, ok in een Musikgrupp to singen, bi een Grupp namens Nelstar. Een lütt Sett later harr se hör eerst Verdrag. 2001 is ehr eerste Album Whoa, Nelly! rutkommen. Dor weern denn ok de Hits I’m Like A Bird, Turn Off The Light up. För I’m Like A Bird hett se 2002 de Grammy kregen.
Mit ehr tweete Album Folklore (2003) is se denn endgültig bekannt wurrn. De Leder Powerless (Say What You Want) un Força – dat offiziell Titelleed to Fußball-Europameisterschaft 2004 in Portugal – sünd beid ünner de Top 10 kommen. Anner Hits weern Try, Explode und The Grass Is Green. In de USA und Grootbritannien weer se do aber nich so spoodriek mit.
An 20. September 2003 is ehr Dochter Nevis geboren. Vader is Jasper Gahunia (DJ van ehr Bühnengrupp, beter kennt man hüm as Lil’Jaz).
An 9. Juni 2006 keem hör darde Album Loose, up de Markt. Maneater, weer dorvan de eerste Single, de tweete weer Promiscuous. Ok de Leeder weern een Spood. To dat Leed No Hay Igual hebbt se noch een Video upnahmen, wat denn bi AOL blots afspölt wurrn is. Een ganz groten Spood harr denn noch dat Leed All Good Things (Come To An End), wat in Düütschland in bold all Kategorien Platz 1 belegt hett. So kunn se denn ok een Angebot van dat Magazin Playboy ut November 2006 aflohnen. För 500.000 US-Dollar sull se sük uttrecken.
Warken
Alben
Singles
Annere
1996: Waitin’ 4 The Streets (mit Plains of Fascination auf Join The Ranks)
1999: Party's Just Begun (From Original Soundtrack 'Brokedown Palace')
2001: Get Ur Freak On (Remix) (mit Missy Elliott)
2001: What’s Going On? (mit Artists Against AIDS)
2002: Thin Line (mit Jurassic 5)
2002: Fotografia (mit Juanes)
2002: Sacrifice (mit The Roots)
2002: Breathe (mit Swollen Members)
2002: The Harder They Come (mit Paul Oakenfold)
2002: Trés Fly (mit Tallisman)
2002: Fine Line (mit Jarvis Church)
2002: Ching Ching (mit Ms. Jade)
2005: Quando, Quando, Quando (mit Michael Bublé)
2005: Friendamine (mit Jellestone)
2006: Rompe Remix (mit Daddy Yankee & Lloyd Banks)
2006: Give it to me (mit Timbaland & Justin Timberlake)
Priesen un Vörslääg
Borns
Weblenken
Offizielle düütsche Websteed
Offizielle internatschonale Websteed (engelsch)
Fru
Börger von Kanada
Börger von Portugal
Pop-Musik
Singer
Boren 1978 |
10480 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Karl%20Friedrich%20Arend%20Scheller | Karl Friedrich Arend Scheller | Karl Friedrich Arend Scheller (* 6. November 1773 in’t Dörp Hessen; † 1. August 1843 in Wulfenbüttel) weer en plattdüütschen Spraakforscher. Sien Schrieversnaam un Pseudonym was Arend Warmund.
As Scheller 1773 in Hessen boren is, is de Mudder dorbi doodbleven un Scheller sülvens weer körperlich behinnert. De Tiet as Kind mit sien streng un brutal Vadder weer swoor. Scheller harr toeerst Privatünnerricht kregen un is denn vun 1787 af an bet 1793 op de Gelehrtenschool in Wulfenbüddel wesen. He füng denn dat Studeren an. Toeerst in Brunswiek op’t Karolinum op Naturwetenschoppen, denn 1786 bet 1801 an de Universität Jena op Medizin. Aver ok Spraken hebbt em jümmer intresseert. 1800 hett de Wulfenbüddler Bibliothekar Langer em op de nedderdüütschen Schriften in de Hertog-August-Bibliothek opmarksam maakt un em ok ene Stell as Bibliothekar in Utsicht stellt. Hertog Karl Wilhelm Ferdinand hett em denn aver mit Geld uthulpen, dat he sien Medizinstudium trechkreeg un hett em sogor ene Stell as Perfesser in Helmstedt in Utsicht stellt. Doch as Karl Wilhelm Ferdinand na de Slacht bi Jena un Auerstedt doodbleven is un Brunswiek an dat Königriek Westfalen fullen weer, do harr he Probleme mit dat Geld. He hett sik denn as Dokter toeerst in Hessen, denn vun 1807 af an in Brunswiek nedderlaten. Siene Praxis leep aver ok nich good un he arbeid blangenbi bi’t Museum un in de Bibliothek. Ok as Översetter vun butenlandsche Texten ut de Medizin hett he sik toverdeent.
In de Johren 1825 bet 1829 hett he sik mit dat Rutgeven vun ole sassische Texten beschäftigt. 1825 hett he dat Laiendoctrinal un den Reineke Vos rutgeven. 1826 de Brunswieker Riemchronik un de Bücherkunde der sassisch-niederdeutschen Sprache un 1829 dat Shigt-Bok der Stad Brunswyk. De Wetenschop hett siene Utgaven aver mit veel Kritik bedacht. Scheller weer keen Minschenfründ, he weer schu, stur un egensinnig. Dat weer ok in siene Böker to marken. He harr sik en egene Schrievwies utklamüsert, de vun all de annern Gelehrten aflehnt worrn is un Scheller hett sik in siene Leev för de Spraak rinstiegert un in siene Bücherkunde faken de Geschicht vun de sassische Spraak to ehr Vördeel üminterpreteert.
Sien Leven bleev dör sien Wesen de ganze Tiet swoor un 1843 hett he sik in’t Fever ut Finster stört.
Warken
Die Jeromiade in sieben Gesängen und einer Apotheose. Pathopolis, apud Gelastinum Severum. [Cnobloch, 1814]: MDZ
Bücherkunde der sassisch-niederdeutschen Sprache, hauptsächlich nach den Schriftdenkmälern der herzoglichen Bibliothek zu Wolfenbüttel. Brunswiek 1826
Dat sassishe Döneken-Bôk. Sammed tor tydkörtinge dorg Aren Wârmund. Nestler, Hamborg 1829
Rutgever vun Der Laien Doctrinal. Förstlik Weisenhus, Brunswiek 1825
Rutgever vun Reineke Vos. Förstlik Weisenhus, Brunswiek 1826
Rutgever vun De Kronika van Sassen in Rimen. Förstlik Weisenhus, Brunswiek 1826
Rutgever vun Shigt-Bok der Stad Brunswyk. Förstlik Weisenhus, Brunswiek 1829
Weblenken
Mann
Rutgever
Schriever
Plattdüütsch
Boren 1773
Storven 1843 |
10481 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Johann%20Friedrich%20August%20Kinderling | Johann Friedrich August Kinderling | Johann Friedrich August Kinderling (* 1743 in Meideborch; † 28. September 1807 in Calbe) weer en düütschen Philoloog, Pastoor un Dichter.
Kinderling hett’n Magister vun de Philosophie maakt. Vun 1768 af an weer he Lehrer un Rekter an’t Klooster Berge. 1771 is Kinderling ok Pastoor in Schwarz worrn un hett vun 1774 af an as Diakon un Pastoor in Calbe arbeidt.
Blangenbi hett he sik mit de düütsche Spraak beschäftigt. He hett 1795 Über die Reinigkeit der deutschen Sprache und die Beförderungsmittel derselben schreven un 1800 mit Geschichte der Nieder-Sächsischen oder sogenanten Plattdeutschen Sprache een wichtig Wark över de plattdüütsche Literaturgeschicht rutbröcht. Ok över Theologie hett he schreven.
Warken
Kritische Briefe, die schönen Wissenschaften betreffend, Halle, 1765.
Geschichte der Nieder-Sächsischen oder sogenanten Plattdeutschen Sprache vornehmlich bis auf Luthers Zeiten, nebst einer Musterung der vornehmsten Denkmahle dieser Mundart, Meideborg 1800.
Über die Reinigkeit der deutschen Sprache : und die Beförderungsmittel derselben, mit einer Musterung der fremden Wörter und anderen Wörterverzeichnissen, Berlin 1795
Mann
Schriever
Hoochdüütsch
Boren 1743
Storven 1807 |
10482 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Crimmitschau | Crimmitschau | Crimmitschau is een Kreisstadt in Sassen in Regerungsbezirk Chemnitz un Landkreis Zwickauer Land an de Floot Pleiße.
21.670 Inwahners (Stand 2006) leben dor up een Flach van 61,04 km².
As de Düütschen sük immer mehr nah den Oosten verbreedert hebbt is de Stadt und de Borg mit de glieker Naam (nu heet de Schwiensborg) in de Tiet van 1170 bit 1200 grünnt. 1212 is de Oort eerstmals urkundlich nömmt wurrn. In dat Johr 1414 hebbt se dat Stadtrecht kregen.
An 15. März 1844 is Crimmitschau an dat düütsche Iesenbahnnett ansloten wurrn.
Üm de Johrhunnertwennen hett man Crimmitschau wegen sien völ Textilwarken „Stadt van de 100 Schösteins“ nömmt.
Oort
Sassen (Bundsland) |
10483 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Streekpunkt | Streekpunkt | De Streekpunkt (ok Semikolon, Mehrtall: Semikolons) is en Satzteken, dat twee Sätz oder Woortgruppen vun lieken Rang verbinnt. Dat trennt stärker as dat Komma, aber nich so stark as de Punkt. Na en Streekpunkt warrt lütt wiederschreven.
Bispelen:
He keem na Huus; sien Fru weer noch nich dor.
De Tog höllt in München, 09:10; Frankfurt, 13:50; Hamborg, 19:20.
De Streekpunkt kann ok Listen in Ünnergruppen opdelen:
Dat geev Äppel, Bananen, Kassbeern; Koken un Torten to eten.
In de greeksche Spraak warrt de Streekpunkt as Fraagteken bruukt.
In velen Programmeerspraken steiht de Streekpunkt an't Enn vun en Anwiesen, dormit de Reekner süht, wo de toenn is. Bispill (in C) :
int a=5; int b=6; int c=a+b;
Schriftteken |
10484 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Trina | Trina | Trina (ok Trine) is en plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Trina kümmt vun den Naam Katharina vun her. Katharina kümmt woll vun den greekschen Naam aikaterine her. Een weet nich genau, ob düsse Naam wat mit dat Woort hekateros („jede vun de beiden“) to kriegen hett oder mit den Naam vun de Göddin Hekate. De Römers hefft annahmen, de Naam keem vun dat Adjektiv katharos („rein“). Denn schall de Naam woll heten „De reine Deern“. Man dat stimmt nich.
De plattdüütsche Naam
As dat bi de Plattdüütschen begäng weer, is vun den Naam Katharina eerst mol en korte Form maakt wurrn. De eerste Sülv Ka is wegfullen. Denn bleev Tharina öber, dat is tosamentrucken wurrn. Dor keem denn Trina bi rut. Later is dort noch de Smusenaam Trientje vun maakt wurrn.
Kiek ok bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Vörnaam för Deerns
Plattdüütsch |
10486 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Trientje | Trientje | Trientje (ok Trintje) is en plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Trientje is en Smusenaam. De is maakt wurrn vun den greekschen Vörnaam Katharina. Dor is denn de korte Form Trine vun maakt wurrn.
De Smusenaam
As dat bi de Plattdüütschen begäng weer, is an de korte Form vun den Naam en Suffix to'n Lüttjer maken achtern anbackt wurrn. Dat weer dat Anbacksel -tje. So is denn ut Trine de Smusenaam Trientje wurrn. Düsse Naam bedutt „Lütt Katharina“ oder „Lüttje Trine“.
Kiek ok nah
List vun plattdüütsche Vörnaams.
Weblenken
Vörnaam för Deerns
Plattdüütsch |
10487 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1836 | 1836 |
Wat passeert is
15. Juni: Arkansas kümmt as 25. Staat to den Bund vun de USA hento
5. September: De Republiek Texas wählt Sam Houston to’n eersten Präsidenten.
Boren
14. Januar: Henri Fantin-Latour, franzöösch Maler un Lithograph († 1904)
14. Mai: Wilhelm Steinitz, öösterrieksch-US-amerikaansch Schachspeler un -weltmeester († 1900)
17. Mai: Joseph Norman Lockyer, engelsch Astronom († 1920)
1. September: Robert Swinhoe, britisch Natuurforscher, Ornitholoog, Lepidopteroloog un Zooloog († 1877)
4. September: Robert Dorr, plattdüütsch Schriever († 1919)
7. September: Henry Campbell-Bannerman, britisch Politiker un Premierminister († 1908)
12. November: David Kalakaua, leste König vun dat Königriek vun Hawaii († 1891)
Storven
28. Juni: James Madison, 4. Präsident van de USA (* 1751)
Johr
19. Johrhunnert |
10488 | https://nds.wikipedia.org/wiki/12.%20November | 12. November | De 12. November is de 316. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner, man de 317. Dag, wenn en Schaltjohr is.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
1918: In Wien endt na 600 Johr de Herrschap vun de Habsburger över Öösterriek mit Utropen vun de Republiek Düütschöösterriek.
1918: Öösterriek föhrt dat passive un aktive Froenwahlrecht in.
1918: In Regensburg warrt de Bayerische Volkspartei (BV) grünnt.
1927: Leo Trotzki warrt ut de KPdSU utslaten. Dordör warrt Joseph Stalin de alleenig Herrscher över de Sowjetunion
1933: De NSDAP föhrt Rieksdagwahlen dör, bi de blots se wählt warrn künnt, un gliektietig ok en „Volksafstimmen“ över dat Utpetten ut’n Völkerbund.
1944: In’n Tweeten Weltkrieg versenkt britsche Bombers in Norwegen dat düütsche Oorlogschip Tirpitz.
1948: Bi de Tokioter Prozessen warrt söven Lüüd vun de japanschen Armee wegen Kriegsverbreken to’n Dood veroordeelt. De Strafen warrt an’n 23. Dezember vullstreckt.
1948: Mit den opstunns eenzigen Generalstreik in Westdüütschland demonstreert Millionen vun Arbeiters in de britschen un amerikaanschen Besattenszonen för högeren Lohn un Wedderinföhren vun de Prieskuntroll.
1955: De eerste 101 Rekruten vun de Bunswehr nehmt jemehrn Deenst op.
1982: In de Sowjetunion warrt de fröhere KGB-Baas Juri Wladimirowitsch Andropow Nafolger vun Leonid Breschnew, de doodbleven weer, as Generalsekretär vun de KPdSU.
1991: In Dili, de Hööftstadt vun dat hüütig Oost-Timor blieft 270 Minschen bi dat Santa-Cruz-Massaker dood.
1994: Fro Chandrika Bandaranaike Kumaratunga warrt Staatsbaas vun Sri Lanka.
2011: Silvio Berlusconi gifft sien Amt as Ministerpräsident vun Italien up.
Weertschop
1899: Johan Vaaler kriggt sien Patent up sien Büroklammer utstellt
1895: Mit den Automobile Club de France kummt de weltwiet eerste Automobilclub tostannen.
1938: Mit de Verorden to’n Utschalten vun Juden ut dat düütsch Weertschopsleven warrt in Düütschland de Ariseeren afslaten.
1998: De Autoherstellers Daimler-Benz un Chrysler sluut sik to DaimlerChrysler tohopen.
Kunst, Kultur un Bowark
1856: De Operette Six Demoiselles à marier vun Léo Delibes warrt in Paris ooropföhrt.
1909: De Operette Der Graf von Luxemburg vun Franz Lehár warrt in Wien ooropföhrt.
1936: De San Francisco-Oakland Bay Bridge över de Bucht vun San Francisco warrt apen maakt.
1947: De Vermeer-Namaker Henricus Antonius van Meegeren warrt in Amsterdam wegen Namaken un Bedrug för n Johr insparrt.
1953: De Rundfunksenner Sender Freies Berlin (SFB) warrt grünnt.
1987: Dat Frankforter Opernhuus warrt tonicht maakt, nadem ener Füer leggt hett. De Wedderopbo köst 170 Mio. DM.
2004: In dat Teatro La Fenice in Venedig kann na den Brand vun 1996 de Opernbedriev wedder opnahmen warrn.
Wetenschoppen un Technik
1799: Alexander von Humboldt sütt un beschrifft in Cumaná, Venezuela, den Meteorstroom Leoniden. Dat is de Grundlaag dorvör, dat later dat perioodsch Opduken vun so Phänomenen rutfunnen warrt.
1862: C. H. F. Peters deckt den Asteroiden (77) Frigga op.
1877: Bi Berlin warrt twüschen Rummelsburg un Friedrichsberg de eerste Telegraphenlien apen maakt.
1901: Luigi Carnera deckt den Asteroiden (479) Caprera op.
1980: De Ruumsond Voyager 1 flüggt an’n Saturn vörbi un funkt hooch oplöste Biller vun dat Ringsystem na Eer.
Katastrophen
1908: Bi en Slagwedderexplosion in de Zech Radbod in Hamm kommt 348 Barglüüd üm’t Leven.
1970: En Zyklon dröpt mit meterhoge Flootbülgen op Ostpakistan, dat hüütige Bangladesh. Rund 300.000 Lüüd blieft dood.
1996: En Boeing 747 stört över Indien mit en Iljuschin Il-76 tohopen. All 349 Lüüd in de beiden Flegers starvt.
1999: In’n Noordwesten vun de Törkie kommt üm un bi 370 Minschen dör en Eerdbeven to Dood.
2001: Dree Minuuten na’n Start vun’n John F. Kennedy International Airport stört en Airbus 300-600 op bewahnt Rebeet af. All 260 Mitflegers un 6 Anwahners kommt dorbi üm.
Boren
1648: Juana Inés de la Cruz, mexikaansch Dichterin († 1695)
1746: Jacques Alexandre César Charles, franzöösch Physiker un Luftfohrt-Pionier († 1823)
1790: Gottlieb Heinrich Schmückert, düütsch Generalpostdirekter († 1862)
1831: Anton Kerner von Marilaun, öösterrieksch Botaniker († 1898)
1833: Alexander Porfirjewitsch Borodin, russ’sch Komponist, Chemiker un Mediziner († 1887)
1836: David Kalakaua, leste König vun dat Königriek vun Hawaii († 1891)
1840: Auguste Rodin, franzöösch Bildhauer († 1917)
1842: John William Strutt, britsch Physiker un Nobelpriesdräger († 1919)
1850: Michail Tschigorin, russisch Schachmeester († 1908)
1877: Minna Burgarth, düütsch Schrieverin († 1965)
1882: Giuseppe Antonio Borgese, italiensch Schriever
1891: Seth Barnes Nicholson, US-amerikaansch Astronom († 1963)
1902: Rudolf Viertl, öösterrieksch Footballnatschonalspeler († 1981)
1910: Kurt Hoffmann, düütsch Filmspeelbaas.
1917: Jo Stafford, US-amerikaansch Singerin.
1920: Mattia Moreni, italiensch Maler.
1923: Loriot, düütsch Humorist († 2011)
1925: Gaetano Arfé, italienschen Politiker, Historiker un Journalist († 2007)
1929: Grace Kelly, US-amerikaansch Schauspelerin un Förstin „Gracia Patricia“ vun Monaco.
1929: Michael Ende, düütsch Schriever.
1934: Leonid Stein, russ’sch Schachgrootmeester.
1939: Lucia Popp, slowaksch Singerin.
1941: Rainer Riehn, düütsch Komponist un Dirigent.
1942: Dieter Wedel, düütsch Speelbaas un Dreihbookschriever
1943: Wallace Shawn, US-amerikaansch Schauspeler un Speelbaas
1945: Neil Young, kanaadsch Rockmusiker
1945: Tracy Kidder, US-amerikaansch Schriever
1955: Harald Maack, düütsch Schauspeler
1956: Delina Boshoff, süüdafrikaansch Tennisspelerin
1964: Thomas Berthold, düütsch Footballnatschonalspeler
1964: Michael Robert Kremer, US-amerikaansch Ökonom un Nobelpriesdräger
1964: Barbara Stühlmeyer, düütsch Theologin, Karkenmusikerin un Musikwetenschoplersche
1970: Valerie Haller, düütsch Moderatorin
1976: Judith Holofernes, düütsch Singerin vun „Wir sind Helden“.
1978: Alexandra Maria Lara, rumänsch Schauspelerin.
Storven
607: Bonifatius III., Paapst
1035: Knut de Grote, König vun Däänmark
1595: John Hawkins, britsch Seefohrer
1635: Julius Wilhelm Zincgref, düütsch Schriever
1746: Georg Wilhelm Steller, düütsch Naturforscher
1869: Johann Friedrich Overbeck, düütsch Maler
1903: Camille Pissarro, franzöösch Maler
1916: Percival Lowell, US-amerikaansch Astronom (* 1855)
1925: Robert Wrenn, US-amerikaansch Tennisspeler (* 1873)
1930: Pelham Aldrich, engelsch Admiral un Polarforscher (* 1844)
1941: Leo Graetz, düütsch Physiker
1942: Elmer Niklander, finnisch Sportler
1944: Georg David Birkhoff, US-amerikaansch Mathematiker
1944: Otto Blumenthal, düütsch Mathematiker
1948: Umberto Giordano, italiensch Komponist
1955: Robert Tillmanns, düütsch Bundsminister (* 1896)
1969: Johann Thies, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1898)
1982: Dorothy Round, engelsch Tennisspelerin (* 1908)
1985: Willy Dehnkamp, düütsch Politiker un Börgermeester vun Bremen (* 1903)
1988: Tomasz Sikorski, poolsch Komponist
1994: Wilma Rudolph, US-amerikaansch Lichtathletin
2004: Usko Meriläinen, finnisch Komponist un Dirigent
2010: Stanisław Bobak, poolsch Skispringer (* 1956)
2013: Giuseppe Casari, italieensch Footballnatschonalspeler (* 1922)
2013: Alexander Alexandrowitsch Serebrow, sowjeetsch Kosmonaut (* 1944)
2014: Buddy Catlett, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1933)
2017: Bernard Panafieu franzöösch Kardinal (* 1931)
2020: Masatoshi Koshiba, japaansch Physiker un Nobelpriesdräger (* 1926)
November 12 |
10489 | https://nds.wikipedia.org/wiki/20.%20Januar | 20. Januar |
Wat passeert is
Boren
1765: Carl Samuel Leberecht Hermann, düütsch Aptheker un Chemiefabrikant († 1846)
1916: Pietro Rava, italieensch Footballnatschonalspeler († 2006)
1917: Bruno Heck, düütsch Politiker un Bundsminister († 1989)
1929: Jimmy Cobb, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2020)
1931: David Morris Lee, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdäger
1942: Heinz-Günter Bargfrede, düütsch Politiker
1948: Jerry Lynn Ross, US-amerikaansch Astronaut
1958: Thilo Hoppe, düütsch Politiker
1970: Branka Katić, serbisch Schauspelerin
1976: Gretha Smit, nedderlannsch Iesflinklöperin
Storven
1612: Rudolf II., Kaiser vun dat Hillige Röömsche Riek vun Düütsche Natschoon ut dat Huus Habsborg (*1552)
1745: Karl VII. Albrecht, Kurförst vun Bayern un Kaiser vun dat Hillge Röömsche Riek (* 1697)
1868: Johann Friedrich Danneil, düütsch Historiker (* 1783)
1875: Jean-François Millet, franzöösch Maler vun den Realismus (* 1814)
1891: David Kalakaua, lesten König vun dat Königriek vun Hawaii (* 1836)
1973: Amílcar Cabral, kapverdisch Politiker un Unafhangigkeitskämper (* 1924)
1996: Gerry Mulligan, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1927)
2000: Don Abney, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1923)
2009: Carl Scholz, plattdüütsch Schriever (* 1927)
2012: Jiří Raška, tschechoslowaaksch Skispringer (* 1941)
Januar 20 |
10490 | https://nds.wikipedia.org/wiki/15.%20November | 15. November | De 15. November is de 319. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner, oder de 320. Dag, wenn’t en Schaltjohr is.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
655: De christlich König Oswiu vun Northumbria winnt in de Slacht vun Winwaed över den heidnischen König Penda vun Mercia un maakt dormit den Weg för dat Christendom in de angelsässschen Königrieken open.
1533: Francisco Pizarro nümmt de Hööftstadt vun dat Inka-Riek in. Dat is Cuzco. He steckt ehr in Brand un plünnert ehr ut.
1666: De Freden vun Habenhusen is slaten wurrn twuschen Bremen un dat Königriek Sweden. De sweedsche General Carl Gustav Wrangel treckt af. Bremen blifft bit up den hüdigen Dag sülvstännig.
1796 In den Eerstem Koalitschoonskrieg fangt de Slacht vun Arcole twüschen de Revolutschoonstruppen vun Napoléon Bonaparte un de Öösterrieker an.
1825: König Johann VI. vun Portugal erkennt de Unafhangigket vun Brasilien an.
1889: Kaiser Pedro II. vun Brasilien warrt dör en Militärputsch stört. Marschall de Fonseca röpt üm 8:30 de Republiek vun de Vereenten Staten vun Brasilien ut. De Flagg vun Brasilien wiest, woans to de Tiet de Steerns över Brasilien stahn hebbt.
1920: In Genf kummt de Völkerbund to en eerste Sitten tohopen.
1940: In de Nacht op den 16. November warrt dat Warschauer Ghetto dicht maakt un dröff vun Juden nich mehr verlaten warrn.
1983: De Grünnen vun de Törksch Republiek Noordzypern warrt beslaten.
Weertschop
1918: Dat Stinnes-Legien-Afkamen twüschen de Arbeidgevers un de Gewerkschoppen in Düütschland warrt ünnertekend.
1923: In Düütschland warrt de Rentenmark inföhrt, wat de Inflatschoon to’n End bringt.
1971: Mit den 4004 bringt Intel den eersten Een-Chip-Mikroprozesser op’n fre'en Markt.
Kunst, Kultur un Bowark
1553: Bi’n Bo vun en Fasten bi Arezzo warrt de Chimäär vun Arezzo funnen, en Bispeel för etruskisch Kunst.
1838: De komisch Oper Lady Melvil vun Friedrich von Flotow warrt in Prais ooropföhrt.
1847: De komisch Oper Les Premiers Pas ou Les Deux Génies vun Fromental Halévy warrt in Paris ooropföhrt.
1924: De Kummedie Don Gil von den grünen Hosen vun Walter Braunfels warrt in Münschn ooropföhrt.
1966: De Oper Puntila vun Paul Dessau warrt in Berlin ooropföhrt.
Wetenschoppen un Technik
1849: De öösterrieksche Kaiser Franz Joseph grünnt in Wien de k. k. Geologsche Rieksanstalt, wat vundaag de Geologsche Bundsanstalt is.
1988: De sowjetsche Ruumgleider Buran, de wedder verwennt warrn kann, start vun Baikonur in Kasachstan ut to sien eersten un bither eenzigen Flaag.
Katastrophen
1960: In Pardubitz in Böhmen kommt 110 Minschen bi en Iesenbahnunglück üm.
1978: In Colombo op Sri Lanka verunglückt en Douglas DC-8, de op’n Torüchflaag vun Mekka bi’t Landen in en Wirbelstorm kummt. 66 Lüüd künnt rett warrn, aver 183 Minschen blievt dood.
Boren
1397: Nikolaus V., Paapst.
1498: Eleonore von Österreich, Ierzhertogin vun Öösterriek, Prinzessin vun Spanien un Königin vun Portugal un Frankriek
1709: Dirk Klinkenberg, nedderlannsch Astronom († 1799)
1738: Wilhelm Herschel, düütsch Astronom, Komponist un Musiker († 1822)
1832: Hermann Ottomar Herzog, düütsch Landschapsmaler († 1932)
1834: José Eugenio Ellauri, uruguayisch Politiker († 1894)
1843: Joseph König, düütsch Chemiker
1862: Gerhart Hauptmann, düütsch Dramatiker, Schriever un Nobelpriesdräger († 1946)
1887: Georgia O'Keeffe, US-amerikaansch Malerin.
1889: Emanuel II., letzte König vun Portugal.
1891: Erwin Rommel, düütsch Generalfeldmarschall.
1907: Claus Schenk Graf von Stauffenberg, düütsch Offizier († 1944)
1929: Ed Asner, US-amerikaansch Schauspeler († 2021)
1931: Mwai Emilio Stanley Kibaki, Staatspräsident vun Kenia († 2022)
1932: Petula Clark, US-amerikaansch Singerin
1934: Martin Bangemann, düütsch Politiker un Bundsminister († 2022)
1937: Yaphet Kotto, US-amerikaansch Schauspeler († 2021)
1942: Daniel Barenboim, israelsche Pianist un Dirigent
1944: Joy Fleming, düütsch Singerin.
1948: Georg Ringsgwandl, düütsch Kardioloog, Kabarettist un Ledermaker.
1954: Aleksander Kwaśniewski, poolsch Politiker un Staatspräsident
1954: Uli Stielike, düütsch Footballspeler un -trainer
1955: Neil Swainson, kanaadsch Jazzmusiker
1958: Leslie Malton, düütsch-amerikaansch Schauspelerin
1970: Uschi Disl, düütsch Biathletin
1974: Oleksij Ajdarow, wittrussisch un ukrainsch Biathlet
Storven
1280: Albertus Magnus, düütsch Philosoph, Naturforscher un Bischop vun Regensborg.
1579: Franz Davidis, unitarisch Theoloog.
1589: Philipp Apian, düütsch Geograph un Mathematiker.
1629: Gabór Bethlen, ungaarsch Först vun Sevenbörgen.
1630: Johannes Kepler, düütsch Astronom un Mathematiker.
1772: Johann Christian Senckenberg, düütsch Dokter un Naturforscher.
1787: Christoph Willibald Gluck, düütsch Komponist.
1853: Maria II., Königin vun Portugal.
1900: Adolf Pichler, öösterrieksch Schriever un Naturforscher
1907: Niels Peter Høeg-Hagen, däänsch Offizier, Kartograf un Polarforscher (* 1877)
1907: Ludvig Mylius-Erichsen, däänsch Polarwetenschapler (* 1872)
1908: Cixi, Kaisersche Wittfru vun China (* 1835)
1910: Wilhelm Raabe, düütsch Schriever.
1916: Henryk Sienkiewicz, poolsch Schriever un Nobelpriesdräger
1958: Tyrone Power, US-amerikaansch Schauspeler.
1962: Irene Lentz, US-amerikaansch Kleedaschmakersche (* 1900)
1978: Margaret Mead, US-amerikaansch Anthropologin.
1984: Bruno Vahl-Berg, düütsch Schauspeler (* 1903)
1994: Lia Wöhr, düütsch Schauspelerin un Fernsehproduzentin
2005: Hanne Haller, düütsche Slagersingersche, Komponistin, Ledermakersche, Produzentin un Toonmeestersche (* 1950)
2009: Hans Matthöfer, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1925)
2013: Raimondo D’Inzeo, italieensch Springrieder (* 1925)
November 15 |
10494 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Luft%20%28Mehrd%C3%BCdig%20Begreep%29 | Luft (Mehrdüdig Begreep) | Luft betekent
Luft, dat Gasgemisch, worut de Eerdatmosphäär besteiht,
en Element ut de Veer-Elementen-Lehr.
Luft is de Familiennaam von
Adolf Luft (* 1939), düütschen Footballspeler,
Cara Luft (* 1974), kanaadsche Singer-Songwriterin,
Christa Luft (* 1938), düütsche Politikerin,
Christina Luft (* 1990), düütsche Danzerin,
Christine Luft (* 1949), düütsche Politikerin,
Friedrich Luft (1911–1990), düütschen Theaterkritiker,
Friedrich Luft (* 1942), US-amerikaanschen Mediziner,
Gerda Luft (1898–1986), Journalistin un Schrieversche ut Palästina,
,
Herbert G. Luft (1907–1992), düütsch-US-amerikaanschen Journalist un Filmproduzent,
Irene Luft (* 1977), düütsche Moodschöpperin,
Johann-Heinrich Luft (1813–1877), düütschen Oboenspeler un Kumponist,
Krzysztof Luft (* 1958), poolschen Schauspeler, Journalist un Manager,
Lorna Luft (* 1952), US-amerikaanschen Singerin un Schauspelerin,
Lya Luft (1938–2021), brasiliaanschen Schrieverin un Översetterin,
Molly Luft (1944–2010), düütsche Prostitueerte,
Norbert W. Luft (1919–1997), düütschen Chemiker,
Protógenes José Luft (* 1949), brasiliaanschen Ordensgeistlichen,
Robert Luft (* 1956), düütschen Historiker,
Rolf Luft (1914–2007), sweedschen Endokrinoloog,
Sabina Luft (* 1966), düütsche Schauspelerin,
Sidney Luft (1915–2005), US-amerikaanschen Filmproduzent,
Stefan Luft (* 1961), düütschen Politikwetenschopper,
Thomas Luft (* 1967), düütschen Schauspeler un Speelbaas,
,
Volker Luft (* 1964), düütschen Kumponist un Gitarrspeler.
Kiek ok bi: Lufft. |
10495 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1891 | 1891 |
Wat passeert is
1. Januar: Düütsch-Oostafrika warrt düütsche Kolonie
Gerard Philips grünnt in de Nedderlannen dat Ünnernehmen Philips
De Asteroid Chaldaea warrt funnen
De Schrieversche Selma Lagerlöf ut Sweden ehr Roman Gösta Berling kümmt rut
Boren
1. Januar: Charles Bickford, US-amerikaansch Schauspeler († 1967)
12. Januar: Ellen Plessow, düütsch Schauspelerin († 1967)
15. Januar: Ossip Emiljewitsch Mandelstam, russisch Dichter († 1938)
25. Januar: Wellman Braud, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1966)
10. März: Hermann Bosch, düütsch Footballnatschonalspeler († 1916)
14. April: Reinhard Onken, düütsch Politiker un Landdagsafordneter († 1981)
17. April: Heinz Puvogel, düütsch Ünnernehmer († 1980)
3. Juni: Mary Kendall Browne, US-amerikaansch Tennisspelerin († 1971)
6. Juni: Therese Pöhler, plattdüütsche Schreiversche ut’n Patterbüörnsken († 1970)
16. Juni: Wladimir Alexandrowitsch Albizki, sowjeetsch Astronom († 1952)
5. Juli: John Howard Northrop, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger († 1987)
26. August: Ferdinand Bruckner, öösterrieksch-düütsch Schriever un Theaterleiter († 1958)
3. September: Doc Cook, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1958)
6. September: Yrjö Väisälä, finnisch Astronom un Physiker († 1971)
14. September: Joe Kayser, US-amerikaansch Jazzmusiker un Komponist († 1981)
14. September: Benno Eide Siebs, düütsch Jurist un Heimatforscher († 1977)
12. Oktober: Edith Stein, düütsche Nonn un Philosophsche († 1942)
25. Oktober: Bernhard Lohmüller, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 1952)
28. Oktober: Hans Balzer, plattdüütsch Schriever († 1960)
30. Oktober: Fritz Specht, plattdüütsch Schriever († 1975)
23. November: Otto Thiel, düütsch Footballnatschonalspeler († 1913 oder 1915)
15. Dezember: David Wijnveldt, nedderlannsch Footballnatschonalspeler († 1962)
26. Dezember: Henry Miller, US-amerikaansch Schriever († 1980)
Storven
20. Januar: David Kalakaua, de leste König vun dat Königriek vun Hawaii (* 1836)
12. März: Wilhelmine Ittenbach, düütsch Malerin, Ornamentkünstlerin un Illustratorin (* 1851)
5. April: Johann Hermann Bauer, öösterrieksch Schachmeester (* 1861)
23. Juni: Norman Robert Pogson, engelsch Astronom (* 1829)
18. August: Louis Paulsen, düütsch Schachspeler (* 1833)
28. September: Herman Melville, US-amerikaanschen Schriever
13. Oktober: Thomas Johann Heinrich Mann, Koopmann ut Lübeck (* 1840)
Johr
19. Johrhunnert |
10496 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Luft | Luft | As Luft warrt in’n gemeenen dat Gasgemisch betekend, worut de Atmosphäär vun de Eer tohopensett is. De beiden fakensten Bestanddeelen vun de Luft sünd de Gasen Stickstoff (78%) un Suerstoff (21%), aver dat gifft aver noch en Reeg annere Komponenten. Di wichtigsten dorvun sünd Argon (0,9%) un Kohlenstoffdioxid (0,04%). In’n natürlichen Tostand is de Luft ahn Klöör, Smack oder Röök.
Ahn Luft kann keen aerob Leevwesen as t. B. de Söögdeerten överleven, wiel se den Suerstoff to’n Aten bruukt. Ahn den Suerstoff överleevt Minschen un Deerten blots en poor Minuuten. De Planten dorgegen bruukt den Kohlenstoffdioxid ut de Luft för jümmer Fotosynthees, wobi denn de Suerstoff freesett warrt. För Planten is dat tomeist de eenzige Born för Kohlenstoff.
Bestanddeelen
De Tohopenstetten vun de Luft hüüttodaags op de Höög vun Normalnull is in de Tabell angeven. Gemeen warrt ünnerscheeden twüschen Hööftbestanddeelen und Sporengasen. Luft warrt tomeist över dat Linde-Verfohren dör Destillatschoon in sien enkelten Komponenten opdeelt.
Hööftbestanddeelen
Stickstoff hett den gröttsten Andeel an de Luft. In de Luft kummt de as Molekülen vör. Stickstoff reageert nicht goot un kann in den natürlich Stickstoffkreisloop blots dör de Vörgäng vun’t Stickstofffixeeren in Stoffen ümwannelt warrn, de vun Leevwesen nütt warrn köönt. De bruukt jüm för’n Afbo vun de Aminosüürn. Den ümgekehrten Vörgang betekend man as Denitrifikatschoon. Stickstoff warrt över dat Haber-Bosch-Verfohren to’n Herstellen vun Düngermiddel bruukt. De Mengden doot nich veel an de Konzentratschoon vun’n Stickstoff in de Atmosphäär, wiel sik de Vörgäng gröttstendeels utgliekt. Bi’t Duken in gröttere Deepen (över 60 m) warrt in de Druckluftbuddels de Stickstoff dör Helium uttuscht. Sonst künn de Stickstoff in’n Bloot lööst warrn un en Deepenruusch utlösen.
De Suerstoff in de Luft reageert dorgegen ganz goot un stellt dat wichtigste Oxidatschoonsmiddel dor. Suerstoff is ok verantwoortlich dorvör, dat de Atmosphäär vun de Eer oxideerend is. Dordör is he för so goot as all Vörgäng nödig, wo en Verbrennen stattfinnt un so ok för dat biologsch Aten. Entstahn deit de Suerstoff ut de Fotosynthees. In’n Verloop vun de Eerdhistorie is dorut dat twintigfake maakt waarn, as vundaag in de Atmosphäär vörkummt.
Argon is all düdlich weniger in de Luft. Cheemsch hett dit Eddelgas keen Bedüden, aver dat warrt bruukt as Schuulgas, wiel dat so as gor nich reageeren deit, oder to’n Isoleeren vun Finsterschieven, wiel de thermische Leddanlaag lütter is as bi normale Luft.
Waterdamp tellt ok do de Hööftbestanddeelen. De Luft is nich dröög, man dor is jümmers ok bit to 4%vol Waterdamp binnen. De heet sik Luftfuchtigkeit. De is bannig ünnerscheedlich un liggt normalerwies twüschen een Teintel Prozent an’n Pool un ungefäähr 3% an’n Äquater. Dicht an’n Bodden liggt de Gehalt in Dörsnitt bi 1,3%. Mit de Höög nimmt de aver snell af, so dat de Dörsnitt över de heele Atmosphäär üm un bi 0,4% liggt.
De Konzentratschoon vun de Gasen in de Luft ännert sik över de Leevtiet vun’n Minschen nicht groot, man över längere Tieten vun’n poor dusend oder sogor Millionen Johren deit sik dor ok düchtig wat. De Andeelen sünd dorüm keen Naturkonstanten, sondern hebbt sik in’n Loop vun’t Entwickeln vun de Eerdatmosphäär mehrmols ok vun Grund op ännert. De Atmosphäär, die wi hüüt kennt, gifft dat so eerst siet ungefäähr 350 Millionen Johr.
De gröttste Ännern in hüütige Tiet is dat Anstiegen vun’n Kohlenstoffdioxid üm 40% siet den Anfang vun de Industrialiseeren, wat düdlich to’n Drievhuuseffekt bidragen hett. Ännern in de Andeelen wiest aver ok de Spoorengasen op, de dör Inwarken dör de Minschen gau wesseln künnt. Aver ok Naturkatastrophen as Vulkanutbröök künnt ok kortfristig Ännern veroorsaken.
Spoorengasen
Kohlenstoffdioxid tellt ok to de Spoorengasen, warrt aver ok mitünner to de Hööftbestanddeelen rekend, wiel dat en groote Inwarken op dat Klima hett. Bioloogsch is dat toeerst mol för de Fotosynthees vun de Planten vun Belang, de dat Gas to’n Wassen bruukt. De Fotosynthees is afhangig vun’t Licht, dorüm kann de Konzentratschoon vun Kohlenstoffdioxid in de Nöög vun’n Bodden över’n Dag wesseln, wiel de Planten in de Nacht denn wedder CO2 freesetten doot. En lieken Effekt kann man över dat Johr meten. Dor is de Konzentratschoon den vun dat Wassdom afhängig. Dor speelt aver ok dat Inwarken vun de Minschen en Rull, wenn t. B. in’n Winter mehr bött warrt as in’n Sommer.
Ozon is ok en Gas in de Atmosphäär, dat veel op de Eer inwarken deit. Ozon is een sünnerlich Oort vun’n Suerstoff, de ut dree Atomen besteiht. Meten warrt Ozon in Dobson-Eenheiten. Ozon bildt sik gau un verfallt ok gau weer. De Mengde in de Luft wesselt düchtig mit dat Weder, de Tiet, de Höög un annere Saken. Dorüm ännert sik de Andeel so gau, dat de Ozon nich in de Tabell mit binnen steiht. Ozon gifft dat as Boddenneeg Ozon, wo dat in hooge Konzentratschoonen de Atenweeg angriepen deit, aver ok hooch baven in de Atmosphäär, wo dat as Ozon-Schicht vör de Ultravigeletten Strahlen schuulen deit.
Kohlenstoffmonoxid is ok en Spoorengas, dat dör unvullstännig Opbööten entsteiht, t. B. bi en Füür dat nich noog Suerstoff kriggt. Kohlenstoffmonoxid (CO) is en giftig Gas ahn Klöör, dat in’n Lief den Transport vun Suerstoff in’n Bloot verhinnern deit un al in lütte Mengden to’n Dood föhren kann. Das Gas entsteiht ünner annern in Motoren vun Autos un is dorüm in’t Afgas to finnen, wenn dat Auto keen Katalysater hett. De Hööftborn för Kohlenstoffmonoxid is aver Füür in de Vegetatschoon as t. B. Wooldbrännen in’n Sommer. Dorüm is dat hüüt ok verbaden, de Stoppeln op’n Acker aftoböten, wiel dat ok veel Kohlenstoffmonoxid freesetten deit.
Physikaalsch Grötten vun de Luft
As Gasgemisch kann de Luft ok mit physikalsch Grötten beschreven warrn, eenige dorvun sünd in de Tabell in Afhangigkeit vun de Temperatur darstellt. Ünner Normalbedingen liggt de Luftdicht bi 1,293 kg/m³. De Schallsnelligkeit is denn 331,5 m/s. Dröge Luft hett en molare Masse vun 28,9644 g/mol. Dat gellt för de dörsnittlich Standardatmosphäär, kann sik aver en lütt beten ännern na Oort un Steed. Fuchtig Luft is dorgegen wat liechter, as de Waterdamp blots en Molmasse vun ungefähhr 18 g/mol hett.
De Breektall vun Luft för sichtbar Licht is bi Normalbedingen 1,00029. Se hangt aver ok vun de Temperatur, vun’n Druck un de Tohopensetten af, sünnerlich vun de Luftfuchtigkeit. Dat liggt doran, dat sik mit de Fuchtigkeit ok de Lichtsnelligkeit ännert.
Annere Grötten sünd vun Belang in’n Tosammenhang mit dat Weder un dat Klima, de dör de Meteorologie ünnersocht un beschreven warrt. Dorto höört ok de al ansnackte Luchtfuchtigkeit, de denn Andeel vun Waterdamp in de Luft angifft. Se warrt över verscheeden Fuchtmaaten fastleggt as t. B. den Dampdruck.
De Lufttemperatur warrt nöög den Bodden meten und gifft dormit also de Temperatur in de ünnersten Atmosphäär wedder. De Meten mutt ahn Inwarken dör Sünnenstrahlen, Warmsledden oder Boddenwarms makt warrn. De akkerat Definitschoon dör de Wetenschoppler kann aver na Fachrebeet ünnerscheedlich wesen. In de Meteorologie warrt de Lufttemperatur in twee Meter Höög baven den Bodden meten. Dorvör gifft dat de lütten Wederhüüs un -statschoonen.
De Sworkraft, de ok op de Luftsüül inwarkt tüügt en staatschen Luftdruck, de an jeden Maatpunkt anners is. Bito hangt de Luftdruck vun thermsche un dynamsche Effekten – also vun de Temperatur un Wederbedingen – af. Över en Flach vun een Quadratmeter steiht en Luftsüül mit en Masse vun ungefäähr 10.000 kg. De Maateenheit vun’n Luftdruck is Pascal (fröher: Bar).
Luftversmudden
Luftversmudden es dat Deelrebeet vun de Ümweltversmudden, dat sik op de Luft betehn deit. Dormit is jede Oort vun Verännern meent, de op de natürlich Tohopensetten vun de Luft inwarkt, sünnerlich dör Rook, Sott, Mull, Dämp, Aerosolen Röökstoffen. Sünners gefährlich sünd dorbi t. B. hooge Ozon-Belasten (Smog) oder Sweveldioxid-Konzentratschoonen (Suern Regen).
In de meisten Industrielänner is de Luftversmudden op Grund vun Gesetten för’t Reinhollen vun de Luft düchtig torüch gahn. To lieken Tiet hett aver dat Freesetten vun Drievhuusgasen wieter tonahmen. Aver sünnerlich in Länner ut de Drüdden Welt un in Drempellänner as t. B. China is de Luftversmudden en groot Problem.
Kulturell Bedüden
De olen greekschen Naturphilosophen hebbt dacht, dat de Luft een vun veer Grundelementen ist, worut all’ns opboot is. Den Element Luft weer de Oktaeder as een vun de Platonschen Körpers towiest.
De Begreep Luft is aver ok hüüt noch Deel vun manch een Snack. So warrt Lüüd, de man nich so recht lieden mag, ankeken, as weern so Luft. Annersrüm hett een dat Geföhl, Luft to wesen, wenn annere Lüüd en nich beachten doot. Denn weet een, dat wat nich stimmt. Dat speelt dorop an, dat man Luft nich sehen kann. So is dat ok, wenn man Saken wegleggt hett un nich wedder finnen kann. Denn seggt man, de hebbt sik in Luft oplöst.
Dat kann ok wesen, dat Lüüd in Striet kommt. Denn seggt man, dor is dicke Luft – so as wenn en Gewitter losbreken deit. Und wenn man düchtig in de Brass is, denn snackt man ok dorvun, meist in de Luft to gahn. Dat wiest nu mehr op de meteorologische Siet vun Luft, de in’n Storm bannig veel Kraft utöövt.
Kiek ok na bi
Luftverfletigen
Luftversmudden
Atmosphäär
Meteorologie |
10498 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Moin | Moin | Moin! (mojn in Däänmark) is en regional in Noorddüütschland, in’e Oost-Nedderlannen un in’n Süüden van Däänmark bekannten (Süüdjütland) Grööt, de to jede Tiet (Dag un Nacht) bruukt wurrn kann. Ok in anner Deelen in Düütschland wurd de bruukt, aber denn blots Mörgens of Vörmiddags.
Herkommen
De meeste Linguisten nehm’n an, dat Moin! van „en Gooden“ (moien) herstammen deiht. Wat denn verklaren de, worüm man dat över de heel Dag seggen kann.
Die meest ölleren Oostfresen sünd van disse Variante övertüügt: „Moin“ is de afköört of tosommentrucken Form van: „Moi’n Dag!“, nett as „Schönen/guten Tag!“ . Wiels dat „Moi“ för schöön btw. good („Dat is moi“) steiht.
Anner meenen aber ok noch dat dat en temelk nee Woort is, un dat dat villicht ok ut de Ümformung van Morjen (Guten Morgen!), wat preußsch Verwaltungsbeamte in Ostfreesland seggt hebbt, kommen deiht.
Verwennen
Moin wurd in heel Noorddüütschland seggt, eenigen maken dor van ok Moin moin of Moinsen. Dat letztere is ok dör de Rundfunksender ffn beeten mehr nah vörn brocht wurrn, wiels Moin, moin besünners up de Eilanden nich geern hörrt wurrd. De seggen dat hett do so en Bedüüdung as: „Du kannst mi mol“. Villicht is dat aber ok blots Snakeree.
Weblenken
Indrag to Moin bi Plattmaster (plattdüütsch)
Alexander Foken beschreibt Etikette-Regeln für ein korrektes Moin (hoochdüütsch)
Indrag bi de Sellschop för Sleswig-Holsteensche Historie (hoochdüütsch)
Gröötformel
Plattdüütsch |
10499 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Thomas%20Johann%20Heinrich%20Mann | Thomas Johann Heinrich Mann | Thomas Johann Heinrich Mann (* 22. August 1840 in Lübeck; † 13. Oktober 1891 in Lübeck ) weer en Koopmann un Senator in Lübeck. De beiden beröhmten Schrieverlüde Thomas un Heinrich Mann sünd siene Söhns.
He is boren as dat tweede Kind vun Johann Siegmund Mann jr.( 1797-1863) un den sien Fro Elisabeth Marty (1811-1890). He hett veer Geswister harrt: Elisabeth, Johannes, Olga Maria un Friedrich.
In dat Johr 1862 hett he de Firma Joh.Siegm.Mann, Commissions- und Speditionsgeschäfte öbernahmen. Sien Grootvadder harr düsse Firma 1790 upmaakt. Dat duur man bloß een Monaat, denn is sien Vadder sturben un he dreeg de Last vun dat Geschäft alleen up sien Schullern. He weer denn ok tostännig dorför, wie dat mit de Familie fuddergahn scholl.
1869 hett he Julia da Silva-Bruhns (1851- 1923) heiraat. Ehr Vadder weer de Koopmann Johann Hermann Ludwig Bruhns (1821-1893), de vun Lübeck ut na Brasilien utwannert weer. Ehr Mudder weer Maria Luiza da Silva. Se stamm ut en rieke Planter-Familie, de ut Portugal kamen weer. De beiden hefft fiev Kinner mit'nanner harrt. Dat weern de beiden latern Schriever Thomas un Heinrich Mann, un denn noch Julia, Carla un Viktor.
Vun 1864 af an weer he Königlich Nedderlannschen Konsul. 1877 is he vun den Senat vun de Free Rieksstadt Lübeck to'n Senator för Weertschup un Finanzen wählt wurrn. Na den Börgermeester weer he dor de wichtigst Politiker in Lübeck mit.
An'n 13. Oktober 1891 is he sturben, vunwegen dat he krank weer un Blasenkrebs harrt hett. Ünner de Eer bröcht hefft se em up den Karkhoff bi'n Borgdoor in Lübeck. De speel later ok bi Thomas Mann sien Buddenbrooks en Rull.
In sien Testament hett he verföögt, dat de Firma uplööst weern scholl un dat sien Wohnhuus verköfft weern möss. As Grund hett he angeven, sien Söhns weern „nich so, as he sik dat vörstellt harr“. He hett en groot Vermögen torüchlaten, man dor sünd jümmers bloß de Tinsen vun utbetahlt wurrn. So kunn dat nich verkleiht weern.
Sien Fro is denn ut Lübeck wegtagen un mit de dree jüngsten Kinner na München gahn. 1923 is se in Weßling sturben.
Böker
Michael Stübbe: Die Manns; Genealogie einer deutschen Schriftstellerfamilie. Verlag Degener & Co., Insingen bi Rothenburg o.d.T. 2004, ISBN 3-7686-5189-4.
Mann, Thomas Johann Heinrich
Mann, Thomas Johann Heinrich
Mann, Thomas Johann Heinrich
Mann, Thomas Johann Heinrich
Boren 1840
Storven 1891
Börger von Düütschland |
10500 | https://nds.wikipedia.org/wiki/B%C3%B6rgermeester | Börgermeester | En Börgermeester (ok Börgmester, Burmeester oder Burgemäster) is de Baas von en Gemeen oder Stadt. He warrt je no Land direkt vun de Börger oder vun den Stadtraat/Gemeenderaat wählt.
In grötere Städer gifft dat en Reeg Börgermeester, de denn en’n Oberbörgermeester hebbt un mehrst för besünnere Opgoven indeelt sünd. De Oort vun de Wahl is je no Bundsland verscheeden un in de egene Gemeendeordnung regelt.
Opgoven
De (hööftamtliche) Börgermeester is:
de Vorsitter von den Raat un Baas von de Oortsverwalten in Sleswig-Holstein blots Baas von de Oortsverwalten, in Neddersassen kann he Vorsitter vun den Raat ween, mehrstens warrt dor ober en Liddmaat von den Raat wählt.
verantwoortlich för dat Torechtmaken un Ümsetten von de Besluuten
de gesettliche Vertreder vun de Gemeen
de Baas vun de Mitarbeider in de Gemeen
verantwoortlich för dat richtige Kloorkriegen von de Wiesungsopgoven
Neddersassen
In Neddersassen is de Börgermeester oder de Samtgemeendebörgermeester jümmers hööftamtlich direkt för acht Johr wählt. De Liddmaten von den Raat warrt op fiev Johr wählt. Dorüm sünd de Wahlen för Börgermeester und för den Raat meisttieds to verschiedene Tieden.
In kreisfree’e Städer und in ene Grote Sülvsstännige Stadt hett he den Titel Oberbörgermeester.
In Städer mit mehr as 100.000 Inwohners warrt de Börgermeester bi Repäsentatschonen dör ehrenamtliche Börgermeester ünnerstütt. Disse ehrenamtliche Börgermeester warrt von den Raat ut jümher egen Reegen wählt.
Sleswig-Holsteen
De Börgermeester vun Lübeck is to verglieken mit en Oberbörgermeester, in annere sleswig-holstensche Städer gifft dat dissen Titel ok, in Lübeck warrt he wegen de Historie jümmers blots noch "Börgermeester" neumt. Dat is ok so bi den "Börgermesster" von de mekelnborgsche kreisfree’e Stadt Wismer.
Rhienland-Palz
In Rhienland-Palz gifft dat Oorstgemeenden un Verbandsgemeenden. Bi ene Oortsgemeende gifft dat enen ehrenamtlichen Oortsbörgermeester, bi ene Stadtgemeende gifft dat enen ehrenamtlichen Stadtbörgermeester. En Reeg Oortsgemeenden sünd en Verbandsgemeende mit den hööftamtlichen Börgermeester.
Verbandsfree’e Gemeenden, de to en Kreis tohürt sünd mehrstens Städer. Dor gifft dat ok den hööftamtlichen Börgermeester (nicht Stadtbörgermeester).
De Börgermeester von ene kreisfree’e Stadt heet Oberbörgermeester.
Baden-Württemberg
In Baden-Württemberg warrt de hööftamtliche Börgermeester vun de Inwohners vun de Stadt oder de Gemeen op acht Johr wählt. In Gemeenden bit to 2000 Inwohners is de Börgermeester ehrenamtlich wählt. Bi ene Stadt mit mehr as 20.000 Inwohners heet he Oberbörgermeester, de Gemeenderaat in so ene Grote Kreisstadt wählt en Reeg Bigeordnete, de denn den Titel Börgermeester hebbt.
Bayern
In Bayern warrt de Börgermeester vun de Inwohners vun de Stadt oder de Gemeen op söss Johr direkt wählt. In kreisfree’e Städer oder Gemeenden un in ene Grote Kreisstadt hett he den Titel Oberbörgermeester. Hier -und in Gemeende mit mehr as 5.000 Inwohners- is he Beamter op Tied. In Gemeenden mit weniger as 5.000 Inwohners is de Börgermeestertitel en Ehrenamt. De Gemenderaat kann ober vorher besluten, dat dat een Beamter warrn schall.
Stadtstaaten
In de Stadtstaaten hett de Regeerende Börgermeester (Berlin), de Eerste Börgermeester (Hamborg) un de Börgermeester un Präsident von den Senat (Bremen) de Funktschon as en Ministerpräsident vun en Bundsland.
Internatschonal
Dat gifft in de mehrsten Länners enen Baas de vun de Inwohners wählt warrt. De Titel, de Opgoven und de Wahlverfahren sünd meist teemlich verschieden.
Bis hier
Engelsch/Amerikaansch
In de engelsch Spraak gifft dat de direkt’t Öbersetten von Börgermeester to "Burgomaster", hüüt’todoogs warrt obers dat Woort "Mayor" brukt. Mayor is mehrst de Vorsitter vun de Gemeenderaats (chief magistrate) un warrt ok indirekt dorvon wählt.
Politik
Polietsch Amt |
10501 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Albert%20Gallatin | Albert Gallatin | Abraham Alfonse Albert Gallatin (* 29. Januar 1761 in Genf; † 12. August 1849 in Astoria, New York) weer een Politiker und Diplomat, de in de Swiez geboren, aber nahst US-Amerikaaner wurrn is.
He is 1780 nah de USA henn emigreet un hett sük erstmal in Massachusetts ansiedelt. 1784 is he nah Pennsylvania umtrucken. 1793 jebbt se hüm in de US-Senat wählt, dor he aber noch nich lang genog de Staatsbörgerschopp harr (Negen Johr), kunn he dat Amt nich antreden.
He weer denn aber ünner Thomas Jefferson Finanzminister van de USA. He hett dat ok schafft in sien Tiet as Finanzminister (1801 - 1814) de Staatshuushalt uttoglieken, war gar nich so eenfach weer, denn se harrn domols ördentlich Schulden. Se kunnen domols sogor Louisiana koopen, ohn dat se dorför Stüern treken oder hohger maken deen.
Sien Grafft is up de Karkhof van de Trinity Church in New York City.
Gallatin, Albert
Gallatin, Albert
Gallatin, Albert
Gallatin, Albert
Gallatin, Albert
Gallatin, Albert |
10502 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Genf | Genf | Genf is de tweedgröttste Stadt van de Swiez und Hööftstadt van de glieknaamige Kanton Genf. Se hett 201.813 Inwahner (Stand:31. März 2017) up en Flach van 15.84 km².
Völ internatschonaale Organisatschoonen hebbt in Genf ehr Seet. Genf gifft dat all lang. De Stadt weer in de Keltentiet de Hööftstadt van de Allobroger. In de Tiet vun de Reformation speel Genf en grode Rull, vunwegen dat Johannes Calvin hier leben un arbeiden dö.
De fröhere amerikaansch Finanzminister Albert Gallatin is hier geboren.
Oort
Stadt
Genf |
10503 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Trittow | Trittow | Trittow is en Flecken in Sleswig-Holsteen in’n Kreis Stormarn un is 30 km ööstlich van Hamborg gelegen.
Trittow hett 8900 Inwahners (Dezember 2019) up en Flach van 28,59 km². In dat Johr 1167 is Trittow eerstmolig in en Oorkunn vun Hinrich de Lööw nöömt wurrn.
In Trittow geev dat fröher een Slott, wat se aver 1775 afbreken mussen, wiel dat bofällig weer. Trittow höört to de so nöömten 17 Holtdörper.
De Börgermeester van Trittow heet Oliver Mesch.
De ehmalge Ministerpräsident Theodor Steltzer weer in Trittow boren.
Oort
Kreis Stormarn |
10504 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Stockholm | Stockholm | Stockholm is de Hööftstadt van Sweden.
Stockholm is Residenz van dat Königspoor, Sitt van dat sweedsche Parlament und van de Regeeren. Dorneben hett Stockholm een Universität un een paar Hoochschoolen.
Mit 780.817 Inwahners (Stand: 2006) up een Flach van 188 km² is se de gröttste Stadt in Skandinavien.
Nömmt wurrn is de Stadt eerstmals in dat 13. Johrhunnert. In histoorsch Dokumenten is se 1252 eerstmols upföhrt.
Bekannt Lüüd ut disse Stadt
Carl Hårleman (1700-1753), sweedsch Architekt un Politiker
Oort
Sweden
Hanse
Hööftstadt
Stadt
Oort mit Seehaven |
10507 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Christa%20Heise-Batt | Christa Heise-Batt | Christa Heise-Batt (* 25. Januar 1937 in Wohlde) is ene plattdüütsche Schrieversche.
Heise-Batt hett in Hamborg op Spaansch, Franzöösch un Engelsch studeert un hett denn as Frömdsprakenkorrespondentin arbeidt, wo se veel bi rümkamen is, to’n Bispeel ok in Süüd- un Middelamerika. Se hett vun 1965 af an in Glashütte bi Norderstedt leevt. Siet 1985 is se ok fre’e Mitarbeiderin bi’n Heimatspiegel. Heise-Batt speelt ok plattdüütsch Theater un hett negen Johr lang Plattdüütsch an de Volkshoochschool Tangstedt ünnerricht. Ok in’n Vörstand vun’n Quickborn sitt se un hett bi Dat Blatt op Platt mitdaan.
Heise-Batt hett 1997 den 1. Borsla-Pries för nedderdüütsche Spraak un Literatur un in dat sülve Johr ok den Kulturpries vun de Stadt Norderstedt kregen. 2022 wurr se mit den Quickborn-Pries uttekent.
Warken
Dörch de Johrstieden... Meincke, Norderstedt 1989, ISBN 3-929428-04-0
Rosenranken - Runkelröven. Meincke, Norderstedt 1992, ISBN 3-929428-01-6
Vun Metta, Lina, un José... Meincke, Norderstedt 1998, ISBN 3-929428-00-8
Dörch de Johrstieden. (CD) Quickborn, Hamborg 2001, ISBN 3-87651-258-1
Sünn achter Wulken. Quickborn, Hamborg 2003, ISBN 3-87651-245-X
En goot Woort kost nix. Quickborn, Hamborg 2005, ISBN 3-87651-293-X
Plattdüütsche Wiehnachten. (CD) Quickborn, Hamborg 2005, ISBN 3-87651-304-9
Vun Minsch to Minsch. (CD) Quickborn, Hamborg 2007, ISBN 9783876513102
Weblinks
DNB-Katalog
Fru
Schriever
Plattdüütsch
Boren 1937
Börger von Düütschland |
10508 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Borsla-Pries | Borsla-Pries | De Borsla-Pries warrt elk Johr vun de Borsla Verenigung för nedderdüütsche Spraak un Literatur in Bösel för de beste plattdüütsche Arbeit vergeven. De Pries is mit en Geldpries vun 2000 Euro (bet 2004 4000 Euro) verbunnen.
Winners
1997: Carl Scholz, Heinrich Kahl, Christa Heise-Batt
1998: Edmund Wilkens
1999: Günter Kühn
2000: Reinhard Wulff, Hans-Hermann Briese
2001: Helga Hürkamp
2002: Jürgen Kropp för Glösern Hochtiet
2003: Erhard Brüchert för De halve Fischersmann
2004: Albert Rüschenschmidt
2005: Gitta un Udo Franken
2006: Carl Groth
2007: Jutta Engbers, Thomas Stelljes
2008: Helga Hürkamp
2009: Albert Rüschenschmidt
2010: Sandra Abbenseth för Eene Fro to veel
2011: Gitta Franken för ehr Höörspeel En Müür
2012: Jürgen Kropp för In’t Düüstern, Andreas Wojak för De sünnerbare Keerl
2013: Christina Sufka för Henriette
2014: Willem Tjebbe Oostenbrink för Tussen tied en stroom
2015: Carl-Heinz Dirks for sien Text De Pilgerpad
2016: Bolko Bullerdiek för Spleten ut uns Tied
2017: Carl Groth för Ehr lessde Stünn un Diedrich H. Schmidt för Dat Wicht mit de Katte
2018: Jutta Oltmanns för Wat Neeis wagen
2019: Wilko Lücht
2020: Jan Henning Kruse
2021: Willem Tjebbe Oostenbrink
Weblenken
Websteed vun de Borsla Verenigung för nedderdüütsche Spraak un Literatur (hoochdüütsch)
Utteknung
Plattdüütsch |
10509 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rohrstock | Rohrstock | Rohrstock is en plattdüütsche Folkband ut Dithmarschen.
Rohrstock hett sik in’n Harvst 1983 grünnt. Dat weern veer Schoolmeesters, de sik tohopenfunnen hebbt un gemeensam Musik maken wullen: Gerold Fohrmann, Hartmut Meinke, Hartwig Pretzel un Joachim Jens. Siet 1987 höört ok Michael Kummetz to de Grupp, de aver keen Schoolmeester is. Toeerst hebbt se allens speelt, aver mit de Tiet süng Rohrstock denn to’n gröttsten Deel plattdüütsche Musik, aver ok jümmer noch en beten hoochdüütsch.
Diskografie
düt un dat. Egenverlag, 1988
de Tied, de löppt. Egenverlag, 1990
Slag op Slag. Egenverlag, 1993
Fofftein. Egenverlag, 1998
Musikgrupp
Folkmusik
Plattdüütsch |
10510 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Zwickau | Zwickau | Zwickau is de veertgröttste Stadt in Sassen. Sie hett ruch weg 97.000 Inwahners up een Rebeet vun 102.54 km². Üm 1944 leven dor all över 100.000 Inwahners.
In dat 7. Johrhunnert hebbt all Slawen in dat Rebeet tüschen Elv un Saale wahnt, in’ 10. Johrhunnert fungen se mit de Christianiseerung van de Slawen an un de germaansch Siedler sünd immer wieder nah den Oosten trucken. De Naam Zwickau, de soorbsch Naam is Świkawa, kunn – nah een Theorie– up Svarozič (ok Swirositč), de slaawischen Gott för Sünn un Fuer torüchgahn. In de Gegend sünd ok hüüdtodag noch Steenkohlenflöze to finnen. Villicht harrn de Slawen all de Kohle in Gebruuk. De Naam Zwickau kunn dornah Tal oder Aue des Feuergottes bedüüden.
Up een Oorkunn is Zwickau eerstmals 1118 nömmt wurrn, as Bischop Dietrich I. vun Naumborg eerstmals van dat territorio Zcwickaw schreven hett. 1212 hebbt se dat Stadtrecht kregen un 1316 sünd se in dat Rebeet mit de Bargbo anfungen.
1403 ist meest de gesamte Stadt afbrennt. 1470 hebbt se in dat Rebeet ok noch Sülver entdeckt, wat dorto föhren de, dat se nu ok dat Müntrecht kregen deen.
Ut Zwickau stammt
Robert Schumann (Komponist)
Max Pechstein (Maler)
Gert Fröbe (Schauspeler)
Jürgen Croy (Footballspeler)
Peter Sattmann (Schauspeler)
Christoph Bergner (Ministerpräsident vun Sassen)
Lars Riedel (Lichtathlet, Diskussmieter).
Weblenken
Offizielle Siet van de Stadt Zwickau (hoochdüütsch)
Luftbildkoort van Zwickau
Zwickau-Ansichten (Ümfangriek fotograafsch Dorstellung van Zwickau)
Zwickau-Navigator (düchtig informativ Detailsiet to de Stadt Zwickau) (hoochdüütsch)
Sieden to Robert Schumann und sied Gebortsstadt Zwickau (hoochdüütsch)
Oort
Sassen (Bundsland) |
10512 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Darmstadt | Darmstadt | Darmstadt is een Stadt in dat Bundsland Hessen. De Stadt is de veertgröttste Stadt van Hessen.
Stadt vun de Wetenschop
Dor gifft dat een Technische Universität, de 1877 grünnt wurrn is, un 3 Hoochschoolen, wat ehr 1977 ok de Titel Wetenschopstadt inbrocht hett. Dorto kommen noch ’n paar Forschungsinstitute. Alltohopen gifft dat in Darmstadt mehr as 30.000 Studenten.
Historie
Wor de Naam Darmstadt herkommen deit, weet nümms so richtig. Dor gifft dat verscheeden Versionen. Siedlungsaktivitäten gifft dat dor all siet de 1. Johrhunnert. De Oort an sük is wohrschienlich in 8. oder 9. Johrhunnert van Franken grünnt wurrn, aber eerst Ennen van 11. Johrhunnert wurd se ok naamentlich erwähnt, as Zinsafgaben för Darmundestat fast sett wurrn sünd. 1330 het se dat Stadtrecht kregen.
Söhns un Döchter vun de Stadt
Fred Denger (1920-1983), Schriever
Beno Gutenberg (1889-1960), Seismoloog
Wilhelm Hallwachs (1859-1922), Physiker
Minh-Khai Phan-Thi (*1974), Schauspelerin
Literatur
Roland Dotzert (Red.): Stadtlexikon Darmstadt. Hrsg. vom Historischen Verein für Hessen im Auftrag des Magistrats der Wissenschaftsstadt Darmstadt. Konrad Theiss Verlag, Stuttgart 2006, ISBN 3-8062-1930-3.
Hessisches Städtebuch; Band IV 1. Teilband aus „Deutsches Städtebuch. Handbuch städtischer Geschichte“ — Im Auftrage der Arbeitsgemeinschaft der historischen Kommissionen und mit Unterstützung des Deutschen Städtetages, des Deutschen Städtebundes und des Deutschen Gemeindetages, hrsg. von Erich Keyser, Stuttgart, 1957
Das große Buch vom Darmstädter Humor, 1978 und 1979
Weblenken
Offizielle Webseiten der Wissenschaftsstadt Darmstadt
Darmstadt in Reiseführer Wikivoyage
Oort
Hessen |
10513 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kimbern | Kimbern | Kimbern (ok Cimbern schreben) weern wohrschienlich een germaansch Volksstamm, de ut dat nöördliche Jütland (Kimberland, wat nu Himmerland in Däänmark is) stammen de. Tosommen mit de Teutonen un Ambronen sünd se um dat Johr 120 v. Chr. ut ehr Siedlungsrebeet in’ Noorden van Middeleuropa nah de Süüden trucken.
De römsch Geschichtsschriever Plutarch hett in sien Wark Leven vun Marius schreben, dat de Kimbern bi disse Wanderung 300.000 Mannslüüd harrn, de kämpfen kunnen. Man geiht hüdtodag aber dorvan ut, dat dat düchtig överdreven weer, un se man blots 150.000 Mannslüüd harrn.
Se mussen wohl umtrecken nah een Stormfloot, aber man nimmt ok an, dat dor ok noch Klimaänderungen mit dorto kommen sünd. Up de Weg nah den Süüden dropen de versammelt Germanenstammen up de Römers, mit de se Krieg harrt hebbt. Se harrn de Römers (12.000 Mann) all klor besiegt, as dat anfungen de to dönnern. Dor kregen de Germanen Angst un Bang un sünd in all Himmelsrichtungen stiften gahn.
113 v. Chr. weer dat. Dornah sünd se denn nah Gallien trucken, ok dor geev dat weer Krieg, und denn nah de Iberisch Halfeiland. Van dor ut sünd se aber weer nah Italien wannert und hebbt sük dor trennt, wat denn ehr Ünnergang weer. In dat Johr 102 v. Chr. hebbt de Römers eerst de Teutonen und denn de Ambronen besiegt un in dat Johr drupp, de Kimbern in de Ebenen van de Stroom Po.
Dat, wat man hüdtodag as Jütland kennen deiht, wurr fröher ok as Kimbrisch Halfeiland betekend.
Literatur
Peter Arens: Sturm über Europa - Die Völkerwanderung. München 2002, ISBN 3-550-07523-5
Weblenken
Webseite zur vierteiligen Dokumentation Sturm über Europa
Webseite zur vierteiligen Dokumentation Sturm über Europa(ZDF)
Germanen
Historie
Gifft dat nich mehr
Volksgrupp |
10514 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dwangsaukschoon | Dwangsaukschoon |
Wie dat mit dat Recht in Düütschland utsütt
De Dwangsaukschoon (Subhastation) is en Dwangsvullstrecken, so as dat in de Zivilprozessordnung (ZPO) vörschreben is. Dat Vörgahn bi de Dwangsaukschoon is in dat Gesett öber de Dwangsaukschoon un Dwangsverwalten (Zwangsversteigerungsgesetz) regelt.
Grund
Bi de Dwangsaukschoon hölpt de Staat mit sien Macht, en Anspröök dör to setten. De wat to kriegen hett (Gläubiger), hett dor de Möglichkeit mit, vunwegen, dat he en Geldschuld infoddern kann, an dat unbeweglich Vermögen vun en Annern ran to kamen. He „vullstreckt“ in dat unbeweglich Vermögen vun den Schulliger un kriggt so, wat he to kriegen hett. Unbeweglich Vermögen sünd Grundstücken un wat dor up boot is, Egendom an Wohnungen un Buwarken un „Erbbaurecht“. Ok Scheepe un Flegers weert as unbeweglich Gegenstänn ankeken, wenn se in en Register inschreben sünd. Dor gifft dat aber besünner Vörschriften vör.
De Andrag, dat en Dwangsaukschoon in Gang bröcht weern schall, kann ut verscheden Grünnen stellt weern. Een Möglichkeit is, vunwegen en Grundschuld oder Hypothek. En anner Möglichkeit is, vunwegen dat een persöönlich Geld to kriegen hett. Wenn in dat Grundbook en Last inschreben is, denn lohnt sik de Aukschoon faken bloß ut en Grundschuld oder Hypothek, besunners ut en Last in den eersten Rang.
En besunner Aart vun Dwangsaukschoon is de Aukschoon to’n Updelen to’n Uplösen vun de Gemeenschup.
Anners as dat Dwangsverwalten, de dat bloß up den Erdrag vun en Grundstück afsehn hett, bedutt de Dwangsaukschoon, dat een an de Saak süms rangeiht.
Verfahren
Wie de Andrag stellt warrt
Bi de Dwangsaukschoon mutt de, de wat to kriegen hett (de Gläubiger) en Andrag stellen, dat de Dwang vullstreckt warrt. De Rechtspleger kickt denn nah, ob de Andrag richtig stellt is un ob de Saak ok so steiht, wie dat nödig is, dat een Dwangsaukschoon anordent weern kann. Dor is bi vörutsett, datt en Titel to’n Vullstrecken vörliggt un ok en Klausel to’n Vullstrecken. De Titel to’n Vullstrecken mutt tostellt wurrn sien. Wenn denn de Besluss drapen is un dat Verfahren anordent, denn warrt dat so ansehn, datt dat Grundstück in’n Beslag nahmen wurrn is för den, de wat to kriegen hett. In dat Grundbook in Deel II warrt denn inschreben, dat de Dwangsaukschoon anordent is.
De wat schullig is (Schuldner) kann nah § 30a ZVG den Andrag stellen, dat de Dwangsaukschoon instellt warrt. De Andrag mutt binnen twee Weken stellt weern, vun dor af an, wo de Besluss för de Dwangsaukschoon tostellt wurrn is. Düsse Andrag hett gode Utsichten, wenn de, de wat schullig is, bewiesen kann, dat he sien Schullen binnen sess Monaat utglieken kann. Wenn dat so steiht, denn warrt de Dwangsaukschoon för höchstens sess Monaat instellt. Dat Gericht kann aber seggen, vun wat för Ümstänn düt Instellen afhangt.
Ok de wat to kriegen hett, kann de Dwangsaukschoon nah § 30 ZVG instellen laten. So lang as dat Verfahren löppt kann he dat maken. Dor gifft dat towielen gode Grünn för, t. B. wenn een noch mol verhanneln will oder wenn he nich inverstahn is mit dat Meistgebot, wat bi de Aukschoon rutkamen deit.
De wat to kriegen hett, kann bloß twee mol seggen, dat he inverstahn is mit dat Instellen vun de Aukschoon. Wenn he dat to’n drüüden Mol deit, denn gellt dat as Enn vun dat Verfahren.
Vör den Aukschoonstermin
De Rechtspleger kann nah egen Meenen öberslahn, wat för’n Verkehrsweert de Immobilie hett. Normalerwies warrt aber en Sachverstännigen beupdragt, dat he en Gootachten öber den Verkehrsweert upstellen schall. Wenn al en Gootachten vörliggt, denn is dat ok möglich, dat dat denn to Grunn leggt warrt bi dat Faststellen vun den Verkehrsweert.
Wenn dat so wiet is, denn warrt düt Gootachten al Lüde tostellt, de wat mit dat Verfahren to kriegen hefft un de Weert warrt bekannt maakt. Jedereen kann dor denn wat to seggen.
Wenn al anhöört wurrn sünd, denn warrt de Verkehrsweert mit en Besluss fastleggt. Gegen düssen besluss könnt al mit Hölp vun en Beswaar gegenan gahn.
Wenn de Verkehrsweert denn endgüllig fastsett wurrn is, denn warrt de Termin vun de Aukschoon bestimmt. Normalerwies duurt dat 9 bit 12 Monaat vun den Dag af an, wo de Dwangsaukschoon anordent wurrn is bit to dat Bestimmen vun den Termin vun de Aukschoon. Dat kann aber ok mol 24 Monaat duurn. De Termin warrt in’t Amtsgericht mit en Zeddel bekannt maakt un in dat Amtsblatt afdruckt. Ok in dat Dagblatt un in’t Internet kann dat kunnig maakt weern.
Aukschoonstermin
In den Aukschoonstermin warrt dat „minnst Geboot“ upstellt. Dor sünd de Rechten in, de bestahn blievt vunwegen en vörrangigen Indrag in dat Grundbook un de Deel, de boor betahlt weern mutt. Dat sünd tomeist de Kosten för dat verfahren vun de Aukschoon, faken kaamt dor denn ok noch Lasten hento, de vun staatswegen anfallt (as Grundstüürn) un wat suß noch an de Rechten hangt, de bestahn blievt.
De minnste Tiet, in de in en Aukschoonstermin de Geboden afgeben weern köönt, is 30 Minuten. Fröher weer dat möglich, tominnst een Stunn lang Geboden aftogeben.
De wat to kriegen hett oder jede annere, de dor dat Recht to hett (as de Schulliger) kann to sien Sekerjeit en Afslag vun 10 % vun den Verkehrsweert verlangen. Düsse Sekerheit kann bibröcht weern mit Hölp vun en Scheck, de vun de Bundesbank pröövt wurrn is, oder mit en Scheck to’n Vereken, de vun een Kreditinstitut utstellt wurrn is, wat dor för tolaten is oder vunwegen dat Verklaren vun de Börgschup vun so en Institut. Bloß bit to’n 15. Februar 2007 is dat ok möglich, düsse Sekerheit dör dat Övergeven vun baar Geld in den Termin bitobringen. Vun den Dag af an mutt dat Geld up en Konto vun de Gerichtskass öberwiest weern.
Wenn dat beste Geboot, dat in den Termin afgeben wurrn is (Meistgeboot) ünner 7/10 vun den Verkehrsweert liggt, mutt de Toslag aflehnt weern, wenn een dat verlangt, de dor dat Recht to hett. Wenn dat meistgeboot ünner de Hälft vun den Verkehrsweert liggt, mutt de Toslag vun Amts wegen aflehnt weern. Wenn dat so kümmt, mutt en neen Termin fastleggt weern. Dor gellt düsse Grenzen denn nich mehr. Wenn bi en Aukschoonstermin keen geboot afgeben warrt oder wenn de Toslag nich geben warrt, vunwegen dat de, de wat to kriegen hett, inverstahn is mit dat Instellen vun dat Verfahren, denn blievt düsse Grenzen ok bi den neegsten Termin bestahn. Wenn twee terminen ohn Geboot afhollen wurrn sünd, denn mutt dat Verfahren afbraken weern.
De wat to kriegen hett (Gläubiger) kann to jede Tiet seggen, dat dat verfahren instellt weern schall, egol, wie hooch dat Geboot is.
Ob en Toslag geben oder aflehnt warrt, beslutt dat Gericht.
Recht
Düütschland |
10515 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1330 | 1330 |
Wat passeert is
Darmstadt kriggt Stadtrecht
1330 oder 1329: Dat „Wunner vun Chottsbüren“
Boren
Sturben
Johr |
10516 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Heinrich-Schmidt-Barrien-Pries | Heinrich-Schmidt-Barrien-Pries | De Heinrich-Schmidt-Barrien-Pries is elk Johr vun’n Bremer Kulturvereen Freizeit 2000 vergeven worrn. Denn hett de Frünneskreis „Dat Huus op’n Bulten“ de Utteknung vun Freizeit 2000 övernahmen un de Pries is 2008 wedder vergeven worrn. He hett sienen Naam vun den plattdüütschen Schriever Heinrich Schmidt-Barrien un de Winners kriggt as Wannerpries ene gullene Büst vun den Schriever övergeven.
Winners
2000: Gerd Spiekermann
2001: Jan Cornelius
2002: Waldau-Theater
2003: Talk op Platt
2004: Ohnsorg-Theater
2005: Godewind
2006: Ina Müller
2008: Jürgen Ludwigs för sien Insetten för de plattdüütsche Spraak, ünner annern as Schriever vun Schoolböker för Plattdüütsch un dat Mitopstellen vun Lehrplään för dat Vermiddeln vun Plattdüütsch in de School in Bremen
2009: Filmemoker (Sulingen)
2010: Hein Kröger
2011: Scharmbecker Speeldeel
2012: De fofftig Penns.
2013: Birgit Lemmermann
2014: Plattolio.de
Borns
Utteknung
Plattdüütsch |
10517 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Nedderd%C3%BC%C3%BCtsch%20Literaturpries%20vun%20de%20Stadt%20Kappeln | Nedderdüütsch Literaturpries vun de Stadt Kappeln | De Nedderdüütsche Literaturpries vun de Stadt Kappeln warrt siet 1991 elk Johr vun de Stadt Kappeln vergeven, de mit’n Slewig-Holsteenschen Heimatbund eng tohooparbeidt. Grundlaag is en Stadtraatsbesluss vun’n 28. November 1990. De Pries schull dat Plattdüütsche fördern un toglieks dat Kulturleven in de Stadt Kappeln opwerten. De Pries is mit en Geldpries vun 2500 Euro verbunnen. De Winner warrt vun ene Jury ut dree Lüüd utwählt.
Winners
1991: Gerd Spiekermann
1992: Konrad Hansen
1993: Elke Paulussen
1994: Vertell doch mol
1995: Junge Lüüd ut Löwenstedt
1996: De scheewe Dree
1997: Nedderdüütsche Bühn Niemünster
1998: Irmgard Harder
1999: Helmut Debus
2000: Reimer Bull
2001: Ina Müller
2002: Dieter Andresen
2003: Hartmut Cyriacks un Peter Nissen
2004: Johann Diedrich Bellmann
2005: Jochen Wiegandt
2006: Hör mal ’n beten to
2007: Wolfgang Sieg
2008: Sandra Keck
2009: Schleswig-Holsteinischer Zeitungsverlag
2010: Peter Heinrich Brix un Jan Fedder
2011: Jan Graf
2012: Nedderdüütsche Bühn Flensborg
2013: Birgit Lemmermann
2014: Frenz Bertram
2015: Ohnsorg Theater
2016: Annie Heger
2017: Rainer Prüß
2018: Bolko Bullerdiek
2019: Dörte Hansen
2020: Quickborn-Verlag
2021: nich vergeven wegen de Corona-Pandemie
2022: Hans-Hermann Briese
Weblenken
Websteed to’n Pries (hoochdüütsch)
Utteknung
Plattdüütsch |
10518 | https://nds.wikipedia.org/wiki/12.%20Februar | 12. Februar |
Wat passeert is
1742: Karl Albert vun Bayern warrt as Karl VII. to’n Kaiser vun dat Hillge Röömsche Riek kröönt.
1818: Chile proklameert sien Unafhangigkeet vun Spanien.
1985: Rafael Addiego Bruno övernimmt bit to'n 1. März 1985 dat Amt vun’n Staatsbaas un Baas vun de Regeren in Uruguay.
Boren
1768: Franz II., letzt Kaiser vun dat Hillig Röömsch Riek († 1835)
1798: Heinrich Stürenburg, düütsch Jurist un Herutgever vun dat Ostfreesch Wöörbook († 1858)
1809: Abraham Lincoln, US-amerikaansch Präsident († 1865)
1885: Julius Streicher, düütsch Politiker vun de NSDAP un Kriegsverbreker († 1946)
1914: Tex Beneke, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2000)
1915: Lorne Greene, Schauspeeler ut de USA († 1987)
1915: Karl Fleischer, düütsch Feernsehjournalist un Narichtenspreker († 2002)
1928: Jürgen Thormann, düütsch Schauspeler, Speelbaas un Synchroonsnacker
1939: Ray Manzarek, US-amerikaansch Musiker (The Doors) († 2013)
1945: Jann-Peter Janssen, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 2022)
1945: Thilo Sarrazin, düütsch Politiker
1964: Raphael Sbarge, US-amerikaansch Schauspeler
1973: Gianni Romme, nedderlannsch Iesflinklöper
1984: Peter Vanderkaay, US-amerikaansch Swemmsportler
2002: Matteo Cancellieri, italieensch Footballnatschonalspeler
Storven
1690: Charles Le Brun, franzöösch Maler, Architekt, Ornamentteekner, Hoffmaler (* 1619)
1706: Fortunatus Hueber, düütsch Franziskaner, Theoloog un Historiker (* 1639)
1804: Immanuel Kant, düütsch Philosoph (* 1724)
1902: Johann Dietrich Plate, plattdüütsch Schriever (* 1816)
1919: Robert Dorr, plattdüütsch Schriever (* 1836)
1967: Muggsy Spanier, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1906)
2010: Jake Hanna, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1931)
2011: Mato Damjanović, kroaatsch Schachspeler (* 1927)
2011: Peter Alexander, öösterrieksch Schauspeler, Singer un Ünnerhollenskünstler (* 1926)
2018: Leo Falcam, Politiker un Präsident vun Mikronesien (* 1935)
Februar 12 |
10519 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Andrew%20Johnson | Andrew Johnson | Andrew Johnson (* 29. Dezember 1808 in Raleigh, North Carolina; † 31. Juli 1875 in Carter Station, Tennessee) weer een US-amerikaansch Politiker un de 17. Präsident van de USA (1865-1869).
Johnson weer eegentlich Snieder van Beroop un is 1826 nah Tennessee trucken. In de 1830er Johren is he denn Börgermeester van de Stadt Greeneville wurrn. Siet 1835 weer he in dat Repräsentantenhuus van Tennessee wählt wurrn un 1853 to’n Gouverneur. Dat Amt harr he bit 1857. Dornah weer he vör de Demokraten in de US-Senat.
Johnson keem ut ganz eenfach Verhältnissen un weer kien Fründ van de rieken Pflanterfamilien ut de Süüden van dat Land. He weer dorüm ok de eenzige Senator ut de Süüden, de tegen de Afspaltung van de Süüdstaaten weer. In de Börgerkrieg weer he Militärgouverneur van sien Staat. 1864 hett he as Lincoln sien Viezpräsident kandideert. He weer Süüdstaatler, Demokrat un Unionist - beter kunn dat gar nich wesen. As Lincoln storven is, is he as Viezpräsident nahrückt. Dat weer dat darde Mal, dat so wat passeert is.
Sien Präsidentschop weer nich eenfach. He harr de Upgaav, de Süüdstaaten nah den Börgerkrieg weer uptoboen. Dat weer nich eenfach, vor allem, wiels sük de Politikers woll immer noch nicht good vedragen deen. Vööl van de Republikaners seggen, dat he to nahgiebig weer. Aber se wullen ok de Rechten van Präsidenten, de Lincoln, stark utwiet harr, weer torüchschruben. Dat gung denn so wiet, dat se hüm afsetten wullen. Dat weer dat eerste sogenannte Impeachment-Verfahren tegen een US-Präsident överhoopt. Se seegen denn ok, dat he Alkoholiker weer. Dat Repräsentantenhuus hett hüm denn ok afsett, aber de Senat nich, wenn ok blots mit een Stimm Mehrheit.
In sien Amtstiet hett he 1867 aber ok Alaska för 7,5 Million Dollar van de Russen afköfft. Weer wählt is he aber nich wurrn, wat hüm nich hinnern de, noch twee Mal, wenn ok ahn Spood, för de Kongress to kandideeren. Kört för sien Dood hett he dat 1875 aber doch noch schafft un is to’n US-Senator wählt wurrn.
Weblenken
Biographie up www.whitehouse.gov (up Engelsch)
Mann
Börger von de USA
Tennessee
Politik
Politiker (USA)
Demokraatsche Partei (USA)
Boren 1808
Storven 1875 |
10520 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Franz%20M%C3%BCntefering | Franz Müntefering | Franz Müntefering (* 16. Januar 1940 in Naime) is een düütschen Politiker van de SPD. Nadem Kurt Beck as Vörsitter vun de SPD an'n 7. September 2008 Bott geven hett, hett dat Präsidium vun de Partei Müntefering as sien Nafolger beropen.
School un Beroop
Van 1946 bit 1954 hett he de Volksschool in Sonnern besöcht und dornah een koopmännisch Lehr as Industriekoopmann afslotten. He hett denn ok in een middelständisch Ünnernehmen as Industriekoopmann arbeit.
Politik
1966 is he in de SPD un een Johr later in de IG Metall intreden. Van 1969 bit 1979 weer he Raatslidmaat in de Stadt Sundern, seet aber ok all siet 1975 in de Düütsche Bundstag.
Dor is he denn 1992 aber ok weer utscheden un Landsminister van Noordrhien-Westfalen för Arbeit, Gesundheit un Soziales wurrn. Van 1995 bit 1998 weer he denn Bundsgeschäftsföhrer van de SPD. 1998/99 weer he Bundsminister Verkehr, Bo- un Wohnungswesen. Denn folg dat Amt van de Generalsekretär van de SPD bit Dezember 2002. Dor he sien Lüüd aber nich mehr ganz so achter sük harr - se harrn hüm een Kandidat up een wichtig Positschoon nicht wählt, hett he de Kraam eerst in de Eck schmeten.
Dornah gung dat in de SPD aber ok noch wat drünner und dröver un so hett he de Vörseet van März 2003 bit November 2005 noch Mal övernommen, hett aber weer Bott makt för Matthias Platzeck.
He is denn aber 2005 in de Regeren van Kanzlerin Angela Merkel intreden as Bundsminister för Arbeit un Soziales un ok as Viezkanzler. An'n 21. November 2007 hett he dor Bott geven, vun wegen dat siene Fro swaar krank ween weer un he ehr plegen wull.
In'n laten Summer 2008, dat weer man en paar Weken na den Dood vun siene Fro, is he wedder na de Spitzenpolitik torüchkehrt un hett in'n Wahlkampf vun de SPD in Bayern groten Indruck maakt. Nadem Kurt Beck an'n 7. September 2008 as Vörsitter vun de SPD Bott geven hett, is klaar, dat Müntefering de nee Vörsitter ween schall. De 45-Mann grote Parteivörstand hett em mit bloß ene Gegenstimm an'n 8. September för de Wahl to'n Vörsitter beropen. Düsse Wahl is denn an'n 18. Oktober 2008 op'n Sunnerparteidag vun de SPD afholen wurrn Nadem siene Partei bi de Bundsdagswahl an'n 27. September 2009 meist unnergahn is, hett Müntefering künnig maakt, dat he sik up'n Bundsparteidag vun de SPD vun'n 13. - 15. November 2009 in Dresden nich mehr upstellen laten will as Vörsitter vun de Partei.
Privat
Müntefering weer in tweete Eh' verheiraat ween mit Ankepetra Rettich. He hett twee Kinner ut de eerste Eh', de scheedt wurrn is. An'n 31. Juli 2008 is siene Fro in Bonn an Kreeft storven.
Weblenken
Franz Müntefering (Düütsch Bundsdag)
Borns
Mann
Politiker (Düütschland)
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Landdagsafordneter (Noordrhien-Westfalen)
SPD
Noordrhien-Westfalen
Bundsminister
Börger von Düütschland
Boren 1940 |
10523 | https://nds.wikipedia.org/wiki/22.%20Juli | 22. Juli | De 22. Juli is de 203. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner, man de 204. Dag, wenn’n Schaltjohr is.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
1099: Gottfried vun Bouillon warrt eerste Herrscher vun dat christlich Königriek vun Jerusalem. Dat is na den 1. Krüüztog grünnt wurrn. Bouillon will aber nich König weern un nimmt den Titel an vun en Advocatus Sancti Sepulchri.
1227: König Waldemar II. warrt in de Slacht bi Bornhöved vun Adolf IV. vun Schauenborg un Holsteen slaan un mutt Holsteen opgeven.
1456: Ünner jem ehren Sultan Mehmet II. staht de Osmanen to'n eersten Mol vör Belgrad. Later mütt se wedder aftrecken.
1653: Op den Rieksdag in Regensborg warrt dat Corpus Evangelicorum in’t Leven ropen, wat de Liefschop is vun de protestantschen Rieksstännen in Religionssaken.
1793: As de eerste Witte kummt Alexander MacKenzie nöördlich vun Mexiko an’n Pazifik an.
1795: Dör den Freden vun Basel scheedt Spanien ut den Eersten Koalitschoonskrieg gegen Frankriek ut.
1954: Laos warrt unafhängig vun Frankriek.
1985: De Landdag vun Sleswig-Holsteen beslutt, den Natschonalpark Sleswig-Holsteensch Wattenmeer intorichten.
1986: In Grootbritannien dröft nu keen Schölers mehr mit Tagels bestraft warrn.
1999: In de Volksrepubliek China warrt de Sekte Falun Gong verboden.
Weertschop
1916: Ünner den Naam Der Kriegsbote kummt to’n eersten mol de Allgemeine Zeitung rut. Dat is dat öllste Daagblatt vun Namibia un dat eenzige düütschsprakig Daagblatt vun Afrika.
1944: Op de Konferenz vun Bretton Woods warrt de Internatschonal Geldsortenfonds (hdt. Afkötten: IWF) grünnt.
Kunst, Kultur un Bowark
1833: De Oper Ali Baba ou Les Quarante Voleurs (hdt.: Ali Baba oder Die vierzig Räuber) vun Luigi Cherubini warrt in Paris ooropföhrt.
1956: In Zwickau warrt dat Robert-Schumann-Huus as Gedenksteed för den Komponisten Robert Schumann open maakt, de 1810 in de Stadt boren weer.
Wetenschoppen un Technik
1933: Wiley Post lannt na de eerste Weltümrunnen op den Floyd-Bennet-Flaaghaven in New York.
1962: De Ruumsond Mariner 1 flüggt af na de Venus, mutt aver man na en poor Sekunnen sprengt warrn, wiel se vun de berekend Bahn afkummt.
1994: De letzten Deele vun den Kometen D/1993 F2 (Shoemaker-Levy) slaat op den Jupiter in.
Katastrophen
2011: Bi twee Ansläge in Norwegen kommt in dat Regeerensveertel vun de Hööftstadt Oslo un in en politisch Jöögdcamp up de dich bi liggend Eiland Utøya 77 Minschen üm.
2016: Bi en Amokloop in München wurrn an un in dat Olympia-Inkoopzentrum negen Lüüd dood schaaten un mindst 16 besehrt. Nahderhen hett man denn ok noch den Schütten funnen, en 18-johrig Düütsch-Iraner.
Boren
1596: Michael I., Zar vun Russland.
1647: Marguerite Marie Alacoque, franzöösch Hillige († 1690)
1784: Friedrich Wilhelm Bessel, Mathematiker, Astronom un Geodät ut Bremen
1795: Gabriel Lamé, franzöösch Physiker un Mathematiker.
1809: Heinrich Proch, öösterrieksch Komponist.
1822: Gregor Mendel, öösterrieksch Abt un Genforscher.
1831: Kōmei, 121. Kaiser vun Japan.
1878: Janusz Korczak, poolsch Dokter un Pädagogen
1878: Bernhard Trittelvitz, plattdüütsch Schriever († 1969)
1882: Edward Hopper, US-amerikaansch Maler
1887: Gustav Hertz, düütsch Physiker un Nobelpriesdräger.
1892: Arthur Seyß-Inquart, öösterrieksch Jurist, Politiker un Kriegsverbreker († 1946)
1895: Pawel Ossipowitsch Suchoi, russ’sch/sowjetsch Flegerkonstrukteur
1899: Sobhuza II., König vun Swasiland († 1982)
1903: Willy Dehnkamp, Politiker vun de SPD un Bremer Börgermeester († 1985)
1917: Adam Malik, indoneesch Politiker, Butenminister un Vizepräsident.
1923: Bob Dole, US-amerikaansch Politiker
1924: Al Haig, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1982)
1934: Louise Fletcher, US-amerikaanssch Schauspelerin
1936: Klaus Bresser, düütsch Journalist
1941: Harry Bähre, düütsch Footballspeler
1942: Peter Habeler, öösterrieksch Bargstieger un Schriever
1946: Mireille Mathieu, franzöösch Singerin.
1947: Don Henley, US-amerikaansch Musiker.
1948: Otto Waalkes, oostfreesch Komiker un Schauspeler
1955: Willem Dafoe, US-amerikaansch Schauspeler
1969: Ronny Weller, düütsch Gewichthever
1974: Franka Potente, düütsch Schauspelersche
2013: George Alexander Louis Mountbatten-Windsor, Prinz vun England
Storven
1461: Karl VII., König vun Frankriek.
1540: Johann Zápolya, Först vun Sevenbörgen.
1676: Clemens X., Paapst.
1813: George Shaw, britsch Zooloog un Botaniker.
1826: Giuseppe Piazzi, italiensch Theoloog, Mathematiker un Astronom (* 1746)
1869: John August Roebling, düütsch Ingenieur.
1899: Siegfried Saloman, däänsch Komponist.
1913: Johann Jakob Bernoulli, Swiezer Archäoloog.
1934: John Dillinger, US-amerikaansch Verbreker.
1958: Michail Michailowitsch Soschtschenko, russ’sch Schriever.
1976: Otto Rohkamm, plattdüütsch Schriever (* 1896)
1977: Richie Kamuca, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1930)
1982: Sonny Stitt, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1924)
1988: Patrick Newell, britsch Schauspeler.
1998: Fritz Buchloh, düütsch Footballspeler
1998: Hermann Prey, düütsch Opernsinger
2007: László Kovács, ungaarsch Kameramann (* 1933)
2008: Estelle Getty, US-amerikaansch Schauspelerin (* 1923)
2015: Harm Weber, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1928)
Juli 22 |
10524 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fritzlar | Fritzlar | Fritzlar is een Stadt in Hessen. De Dom- un Kaiserstadt Fritzlar liggt in’ Schwalm-Eder-Kreis in Noorden van Hessen, ruch weg 25 km süüdlich van Kassel. Se hett 14.716 Inwahners (Stand: 2004) up een Flach van 88.79 km².
Fritzlar gelt as Oort, an de sowohl de Christianiseerung van Middel- un Noorddüütschland (as Bonifatius de Donareeke 723 ümhaun hett) as ok dat middelöllerliche Düütsche Riek (mit de Wahl van Hinrich I. to’n König up de Rieksdag 919) ehrn Anfang nommen hebbt.
De Naam Fritzlar is afleit van de olle Beteknung Friedeslar = Oort van de Freeden, ünner de Bonifatius de Stadt eerstmalig nömmt hett.
Bauwarken
Stiftskark St. Peter (Dom, um 1180), siet 2004 päpstliche Basilica minor
Gootsche Stadtkark (vörm. Minoritenklosterkark, 1244)
Stadtmuer un Wehrtoorns (12.-14. Johrhunnert)
Grau Toorn, mit Museum (13. Jahrhundert)
Raathuus (van 1109, öllst Amtshuus van Düütschland)
Marktplatz mit Rolandsbrunnen und ehmalge Münt
Hochtietshuus (1580), mit Geschichtsmuseum
Kurien (14.-15. Jahrhundert)
Fakwarkhüüs (15.-18. Johrhunnert)
Kloster vun de Franziskaners (Minoriten) (13. Johrhunnert), hüüdtodag Hospital
Kloster der Ursulinen (1719), hüdtodag Gymnasium
Frumünsterkark
Düütschordenshaus
Waaktoorns buten van de Stadt
Dörpkark Werkel mit dat Glasbild Christus de Weltenrichter (Stockhausen)
Literatur
Deutscher Städteatlas; Band: II; 4 Teilband. Acta Collegii Historiae Urbanae Societatis Historicorum Internationalis - Serie C. Im Auftrag des Kuratoriums für vergleichende Städtegeschichte e. V. und mit Unterstützung der Deutschen Forschungsgemeinschaft, hrsg. von Heinz Stoob †, Wilfried Ehbrecht, Jürgen Lafrenz und Peter Johannek. Stadtmappe Fritzlar, Autor: Heinz Stoob. ISBN 3-89115-315-5; Dortmund-Altenbeken, 1979.
Weblenken
Siete över den Dom un wat dor mit tosamenhangt
Siet över de jöödsche Historie van de Stadt un de Synagoge
Oort
Hessen |
10525 | https://nds.wikipedia.org/wiki/I%C3%A4mscher | Iämscher | De Iämscher (Borbecksch: Emsche) is een Stroom in Noordrhien-Westfalen, de in den Rhien geiht. De Iämscher is 84 km lang. De Born is bi Holtwickede. In Riäkelhusen münnt de Hellebecke in de Iämscher. De Münn vun de Iämscher is vandag bi Dinslaken man fröger weer se bi Duisborg. Da is vandag noch de Olle Iämscher.
Städer an de Iämscher
Düörpm
Castrop-Rauxel
Riäkelhusen
Herne
Hiätten
Gelsenkiärken
Essen
Bottrop
Overhus
Duisborg
Dinslaken
Stroom
Noordrhien-Westfalen |
10527 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Oberhausen | Oberhausen | Oberhausen betekent
Overhus, Stadt in Noordrhien-Westfalen,
Oberhausen, Gemeen in’n Landkreis Neuburg-Schrobenhausen, Bayern,
Oberhausen, Gemeen in’n Landkreis Weilheim-Schongau, Bayern,
Oberhausen an der Appel, Gemeen in’n Donnersbergkreis, Rhienland-Palz,
Oberhausen an der Nahe, Gemeen in’n Landkreis Bad Kreuznach, Rhienland-Palz,
Oberhausen bi Kirn, Gemeen in’n Landkreis Bad Kreuznach, Rhienland-Palz,
Oberhausen, Gemeen in’n Landkreis Südliche Weinstraße, Rhienland-Palz,
Oberhausen, Oort in de Gemeen Rheinhausen in’n Landkreis Emmendingen, Baden-Württemberg,
Oberhausen, Oort in de Gemeen Oberhausen-Rheinhausen in’n Landkreis Karlsruhe, Baden-Württemberg,
Augsburg-Oberhausen, Stadtdeel von de Stadt Augsburg, Bayern,
Oberhausen, Oort in de Gemeen Garching an der Alz in’n Landkreis Altötting, Bayern,
Oberhausen, Oort in de Gemeen Petershausen in’n Landkreis Dachau, Bayern,
Oberhausen, Oort in de Marktgemeen Reisbach in’n Landkreis Dingolfing-Landau, Bayern,
Oberhausen, Oort in de Marktgemeen Dießen am Ammersee in’n Landkreis Landsberg am Lech, Bayern,
Oberhausen, Oort in de Gemeen Hausen in’n Landkreis Miltenberg, Bayern,
Oberhausen, Oort in de Stadt Weißenhorn in’n Landkreis Neu-Ulm, Bayern,
Oberhausen, Oort in de Marktgemeen Mallersdorf-Pfaffenberg in’n Landkreis Straubing-Bogen, Bayern,
Oberhausen, Oort in de Gemeen Ruhpolding in’n Landkreis Traunstein, Bayern,
Oberhausen, Oort in de Gemeen Riedenheim in’n Landkreis Würzburg, Bayern,
Oberhausen, Oort in de Stadt Schleiden in’n Kreis Euskirchen, Noordrhien-Westfalen,
Oberhausen, Oort in de Gemeen Kürten in’n Rhiensch-Bergschen Kreis, Noordrhien-Westfalen,
Oberhausen, Oort in de Stadt Bergisch Gladbach in’n Rhiensch-Bergschen Kreis, Noordrhien-Westfalen,
Oberhausen, Oort in de Gemeen Wallhalben in’n Landkreis Südwestpfalz, Rhienland-Palz,
Oberhausen, Oort in de Gemeen Dreikirchen in’n Westerwaldkreis, Rhienland-Palz,
Oberhausen, Oort in de Gemeen Burg-Reuland, Belgien,
Oberhausen, Oort in de Gemeen Groß-Enzersdorf, Bezirk Gänserndorf, Niederösterreich, Öösterriek,
Oberhausen, Oort in de Gemeen Eugendorf, Bezirk Salzburg-Umgebung, Salzburg, Öösterriek.
Oberhausen is de Familiennaam von
Erich Oberhausen (1927–1997), düütschen Physiker un Mediziner,
Volker Oberhausen (* 1959), düütschen Politiker.
Kiek ok bi: Obernhausen, Oberhaus. |
10531 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Minnerheitsregeeren | Minnerheitsregeeren | Een Minnerheitsregeeren is een Regeeren ohn Mehrheit in’t Parlament. För de Besloot van Gesetten mutt man denn Mehrheiten tosommen mit de anner Parteien in’t Parlament söken. Dat föhrt in de Regel dorto, dat de Minnerheitsregeeren düchtig van potentschielle Mehrheitspartner afhänngig sünd.
In parlamentaarsch Demokratien sünd aber etwa een Drüttel van de Regeeren Minnerheitsregeeren. In Middeleuropa is dat seltener, aber in Skandinavien und Kanada nich ungewöhnlich.
Een ähnlich Situatschoon kann entstahn, wenn Regeeren un Parlament unafhängig vuneinanner wählt wurrn. Dat passert letztmalig 2007 in de USA, as Präsident Bush sien Mehrheit in Senat verloren hett, un nu mit de Demokraten verhanneln mutt. De Präsident wurrd in sükse Fallen as Lahm Aant (engelsch: Lame Duck) betekend.
Minnerheitsregeeren in de Praxis
Düütschland (Bundsebene)
In de Historie van de Bundsrepubliek Düütschland geev dat eerst twee Minderheitsregeeren, de dat aber blots kört un in Vörfeld van niege Koalitschoonsbildungen geev November 1966 ünner Ludwig Erhard (Kabinett II) un September 1982 ünner Helmut Schmidt (Kabinett III)].
Düütschland (Landsebene)
Berlin
In Berlin hett Richard von Weizsäcker nah de Wahlen to da Afgeordnetenhuus 1981 een CDU-Minnerheitssenat bild, wiels de bisherig Koalitschoon de Mehrheit verfehlt harr, de CDU aber ok nich de Mehrheit kreeg, wiels de Alternativ List zu so good afschneden harr. De CDU weer denn up de FDP anwiest. Dat gung bit 1983, denn is de FDP ok offiziell in de Koalitschoon intretden.
1989 gung de bitherige Koalitschoon tüschen SPD und de Gröönen utnanner. Af November 1990 hett Walter Momper denn een Minnerheitssenat föhrt. An 2. Dezember 1990 hebbt se denn nieg wählt un in Januar 1991 harrn se denn een Groode Koalition.
Disse Groot Koalition is 2001 van de SPD upkündigt wurrn un se hebbt Eberhard Diepgen wegen de Bankenaffäre tosommen mit de Gröönen un de Linkspartei/PDS mit Misstrauensvotum afwählt un Klaus Wowereit to nieg Regeerend Börgermeester wählt. Bit to de Senatswahl in Januar 2002 hett he denn mit de Grönen tosommen regeert, tolereert dör de PDS.
Brannenborg
In Februar 1994 brok de Ampelkoalitschoon ünenr Manfred Stolpe an de Fraag nah sien Stasi-Kontakte utnanner.
Dat Bündnis 90 is ut de Regeeren utstegen. Stolpe hett denn bit nah de Landdagswahl in September 1994 een Minnerheitsregeeren mit de FDP föhrt, de van de PDS tolereert wurr. Nah de Wahl harr de SPD de absolute Meehrheit – dor harr sük dat Thema erledigt.
Sassen-Anholt
De bekanntste Minnerheitsregeeren hatt Reinhard Höppner in Sassen-Anholt föhrt. Bi de Landdagswahl 1994 hett de Regeeren ünner Christoph Bergner de Mehrheit nich weerkregen, aber för SPD und Grönen reckt dato k nich. Tosommen mit de Gröönen hebbt se sük van de PDS tolereeren laten. Bi de Wahl 1998 flogen ok noch de Gröönen ut de Regeeren, so dat Höppner een reine SPD-Minnerheitsregeeren upstellt hett. 2002 sünd se denn van een CDU-FDP Koalitschoon ünner Wolfgang Böhmer aflöst wurrn konnte. De Regeerenstite van Höppner wurd ok as Meideborger Modell betekend.
Sleswig-Holsteen
In Sleswig-Holsteen geev dat twee Versöken, en Minnerheitsregeeren to bilden.
1987
Bi de Landdagswahl an 13. September 1987 verlor de CDU ünner Uwe Barschel de afslute Mehrheit un kreeg blots tosommen mit de FDP 37 Mandate.
De SPD ünner Björn Engholm kreeg 36 Mondate, so dat de Südsleswigsche Wählerverbund entscheidend weer. Se kunne sük nich eenigen un denn keem de Barschel-Affäre dorto, so dat se niege Wahlen makt hebbt. Dor hett de SPD denn de absoluut Mehrheit kregen.
2005
Bi de Landdagswahl 2005 weer dat so ähnlich, blots dat de SPD de minner Tall an Stimmen harr. Se harrn denn Verdrag mit de Süüdsleswigsche Wählerverbund afslotten, aber as de Hack up Steel kommen sull, kreg Heide Simonis veermal naheinanner nich noog Stimmen. Dornah regeert de CDU mit de SPD ünner Peter Harry Carstensen.
Öösterriek
In Öösterriek geev dat blots een Minnerheitsregeeren ünner Bruno Kreisky 1970, de ünner ’n beten komisch Ümstände tostanden kommen is, de aber bit 1971 anhollen hett.
Weblenken
• http://www.parlament.gv.at
• http://www.bmi.gv.at
• http://www.bka.gv.at
Politik |
10532 | https://nds.wikipedia.org/wiki/UNESCO | UNESCO | De Organisatschoon van de Vereente Natschoonen för Bildung, Wetenschop, Kultur un Kommunikatschoon (engelsch: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, UNESCO; franzöösch Organisation des Nations unies pour l’éducation, la science et la culture) is een internatschoonal Organisatschoon un ok een van 16 sülvständig UN-Sünnerorganisatschoonen. Se hett ehr Seet in Paris. To Tiet sünd 191 Staaten in de UNESCO vertreden.
Upgaav
To de Upgaavrebeeten van de UNESCO höört dat Fördern van Bildung, Wetenschop, Kommunikatschoon, Informatschoon un Kultur. Se hett en eegen Verfaten, de an 16. November 1945 von 37 Staaten in London verafscheed wurrn is un an 4. November 1946 nah dat Ratifizeern in 20 Staaten in Kraft treden is. Eerst Generaldirektor weer Julian Huxley.
Weltarv
Een van de Upgaben van de UNESCO is dat Verwalten van dat Weltkulturarv van de Minschheet, wat dör dat Weltarv-Komitee dörföhrt wurrd.
Historie
An 11. Juli 1951 is Düütschland Lidmaat van de UNESCO wurrn un in November 1972 ok de domalige DDR.
Generaldirektoren van de UNESCO
Julian Huxley, Grootbritannien (1946–1948)
Jaime Torres Bodet, Mexiko (1948–1952)
John Wilkinson Taylor, USA (amteerend 1952–1953)
Luther Evans, USA (1953–1958)
Vittorino Veronese, Italien (1958–1961)
René Maheu, Frankriek (1961–1974; amtierend 1962)
Amadou-Mahtar M’Bow, Senegal (1974–1987)
Federico Mayor Zaragoza, Spanien (1987–1999)
Koïchiro Matsuura, Japan (1999-2009)
Irina Bokova, Bulgarien (2009-2017)
Audrey Azoulay, Frankriek (2017–hüdtodag)
Weblenken
Internatschonale Websteed vun de UNESCO
Dat Weltarvkomitee (engelsch, franzöösch)
Dat Weltdokumentenarvkomitee (engelsch, franzöösch)
UNESCO Düütschland (hoochdüütsch)
Internatschonale Organisatschoon
Vereente Natschonen |
10536 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Samtgemeen%20Popendiek | Samtgemeen Popendiek | De Samtgemeen Popendiek is en Samtgemeen in den südlichen Deel van den Landkreis Gifhorn in Neddersassen. De Samtgemeen hett .
Geografie
Nabergemeen
Samtgemeendeele
Historie
Inwahnertall
Politik
Samtgemeenbörgermeesters
Dat Amt von’n Samtgemeenbörgermeester weer bet to dat Enn von de Tweegleisigkeit 2004 ehrenamtlich. Siet 1. Januar 2005 is de Börgermeester in’t Hauptamt för de Verwaltung von de Samtgemeen tostännig.
1. Januar 2005–31. Oktober 2016: Helmut Holzapfel (SPD)
1. November 2016–: Ines Kielhorn (ahn Partei)
Samtgemeendirekters
Dat Amt von’n Samtgemeendirekter is 2004 mit dat Enn von de Tweegleisigkeit in dat Amt von’n hauptamtlichen Samtgemeenbörgermeester opgahn.
Popendieker Platt
Dat Popendieker Platt is en lütte, regionale Dialekt van dat Ostfälsche Platt in de plattdüütsche Spraak.
Footnoten
Weblenken
Websteed von de Samtgemeen (hoochdüütsch)
Landkreis Gifhorn |
10538 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Aten%20%28Mehrd%C3%BCdig%20Begreep%29 | Aten (Mehrdüdig Begreep) | Aten betekent
Aten, in de Biologie un Medizin dat Opnehmen von Suerstoff ut de Luft,
Aten, en Schrievwies vun’n Gott Aton in de ole ägyptisch Mythologie,
(2062) Aten, en Asteroid, na den en ganze Klass vun Eerdbahnkrüzers nöömt is.
Aten is de Familiennaam von
Jan Willem Aten (* 1953), brasiliaanschen Segler.
Kiek ok bi: Athen. |
10539 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Chlorwaterstoff | Chlorwaterstoff | Chlorwaterstoff, wat na’t System ok Waterstoffchlorid nöömt warrt, is en cheemsch Verbinnen, dat de cheemsch Summenformel HCl hett. Chlorwaterstoff is en Gas ahn Klöör, aver mit en stekend Röök. In Water lööst sik dat Gas un warrt dorin denn to Soltsüür (Chlorwaterstoffsüür).
Herstellen
Chlorwaterstoff warrt in’n Labor ut konzentreerte Swevelsüür un Kaaksolt (NaCl) wunnen:
An de Steed vun de Swevelsüür kann dorvör ok Natriumhydrogensulfat nahmen warrn. Dorto warrt en Gemisch ut Kaaksolt un Natriumhydrogensulfat dröög hitt maakt. Üm de Reakschoon in Gang to hollen, mutt dorbi dat nieg maakte HCl-Gas aftrennt warrn.
In de cheemschen Industrie is Chlorwaterstoff tomeist en Nevenprodukt bi dat Chloreeren vun orgaansch Verbinnen oder warrt ut de Chlorknallgasreakschoon wunnen. Dorbi warrt en Gemisch ut Waterstoff un Chlor t. B. dör Belichten tünnert:
Egenschoppen
De systemaatsch Beteken Waterstoffschlorid seggt dör de Sülv -id al ut, dat dat Chlor-Atom in dat Molekül en negativ Deelladen hett. Jüst so as in Chlorid-Ionen, wo dat Chlor ok en negativ Laden hett. Chlorwaterstoff is en beten wat sworer as de Luft, hett also en höögere Dicht. In een Liter Water künnt bi 0 °C 520 l HCl-Gas lööst warrn. Dat sünd 850 g. Bi 20 °C lööst sik noch 442 l HCl. An fuchtig Luft bildt sik ut HCL-Gas en fienen Nevel ut Soltsüür-Drüppens.
Vörkommen
Chlorwaterstoff is en Bestanddeel vun de Magensüür bi Allensfreters, so ok bi Minschen. Dat hülpt de opnahmen Nohren to verdauen. En groten Deel vun dat Solt, dat de Minsch eten deit warrt in’n Lief in Soltsüür ümwannelt.
Sekerheit
Chlorwaterstoff ist ätzend un grippt doröm annere Saken an. In hooge Konzentratschoon is HCl ok giftig, man Vergiften mit Chlorwaterstoff sünd roor. Bi’t Inaten kann dat Gas de Atenweg un de Sliemhüüd angriepen, wat denn to Bronchitis oder to en Lungensweer föhren kann. Bi Kontakt mit de Huut kann de Süür liecht wedder mit Water afwuschen warrn.
Bornen
Chemisch Verbinnen |
10540 | https://nds.wikipedia.org/wiki/B%C3%B6verb%C3%B6rgermeester | Böverbörgermeester | In gröttere Städer vun Düütschland (in Kreisfre’e Städer, in ene Grote Kreisstadt, in grote sülvststännige Städer) gifft dat enen Böverbörgermeester un dorto enen oder en Reeg Börgermeester. Bi de Wahl to den Oberbörgermeester gifft dat in de düütschen Länner Ünnerscheden, de in de Gemeendeordnung regelt sünd.
In Hamborg warrt he de Eerste Börgermeester beneumt. In Berlin gifft den Regeerenden Börgermeester, in Ost-Berlin obers bit 1991 ok enen Böverbörgermeester. In Bremen heet he Börgermeester un Präsident vun den Senat, in Bremerhoben gifft dat obers ok enen Böverbörgermeester.
In Däänmark heet de Amtstitel Overborgmester. In Länner mit ingelsch Spraak ward de Naam Lord Mayor un in Tschechien Primator brukt.
Politik
Polietsch Amt |
10546 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Amman | Amman | Amman is de Hööftstadt van Jordanien.
Nah de Volkstellen van 2004 leben dor 1.036.330 Inwahner. De Inwahnertall is steegen, nahdem de Staat Israel grünnt wurrn is un denn de Flüchtlingsströöm ut dat Westjordanland nah Amman trucken sünd.
Oort
Jordanien
Hööftstadt
Stadt |
10547 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Snowy%20River | Snowy River | De Snowy River is en Stroom in Australien.
Sien Born is in de Neeg vun Mount Kosciuszko in de Austraalschen Alpen in’n Bundsstaat Neesüüdwales. He münnt bi Marlo, Bundsstaat Viktoria in de Bass-Straat.
Utforscht harr den Stroom toeerst Angus McMillan in’t Johr 1839. Siet de 1950er Johren warrt de Stroom vun Staudämm opstaut un vun dat Water, dat fröher na de Sneesmelt de Bargen dalkeem, kummt nu kuum noch wat bi’e Münn an.
De bekannte austraalsche Dichter Andrew Paterson hett dat Gedicht The Man from Snowy River schreven, dör dat de Naam vun’n Stroom bekannt is.
Stroom |
10548 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Puck%20%28Maand%29 | Puck (Maand) | Puck höhrt to de lütteren Maanden vun den Uranus. Puck is an’n 30. Dezember 1985 von den US-amerikaanschen Astronom Stephen P. Synnott opdeckt worrn, as he Opnahmen vun de Ruumsond Voyager 2 bekeken harr. Toerst weer Puck as S/1985 U1 betekend worrn, later hett he denn dissen Naam kregen. Na de Tradition hebbt de Uranus-Maanden na en Idee von John Herschel all Naamen ut de Warken von William Shakespeare oder Alexander Pope. In dissen Fall is de Naam vun en plietschen Geist ut A Midsummer Night's Dream (dt.: Ein Sommernachtstraum) afleidt.
Ümloop
Puck hett vun’n Uranus en middleren Afstand vun 86.004 km un bruukt ungefäähr 18 Stünnen un 17 Minuuten, üm eenmal üm em rümtolopen. De Bahn vun den Maand is meist kreisrund un hett en ganz lütte Exzentrizität vun blots 0,00005. Se is üm 0,32 ° gegen den Äquater von den Planeten kippt.
Egenschoppen un Opbo
De Maand Puck hett en Dörmeter vun 162 km bi en middlere Dicht vun 1,3 g/cm³, wat düdlich weniger is as de Eer hett. Dat künn dorop hendüden, dat de Maand to’n gröttsten Deel ut Wateries besteiht. Vun de Bavenflach warrt blots 7 % vun dat infallend Licht wedder torüchstrahlt, d. h. de Albedo is blots 0,07. Dat is nu wedder bannig düster, so dat de Bavenflach woll teemlich smuddelig is. De Sworversnellen is baven üm un bi 0,029 m/s², wat 0,3 % vun dat op de Eer is.
Doröver rut weet man noch nich veel över den Maand Puck. De Biller, de Voyager 2 maakt hett, weern all ut groten Afstand maakt un sünd dorüm nich goot oplöst.
Maand
Uranus |
10549 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Europ%C3%A4%C3%A4sch%20Natschonalit%C3%A4tenkongress | Europääsch Natschonalitätenkongress | De Europääsche Natschonalitätenkongress (ENK) weer en Dackverband för de natschonalen Minnerheiten in Europa, de vun 1925 af an bet 1938 bestahn dee. In disse Tiet hett he ok elk Johr Dagfohrten maakt, de ok as Europääsche Natschonalitätenkongress’ bekannt weren.
Historie
De Düütsch-Balte Ewald Ammende hett den ENK 1925 in privaat Initiativ as Dackverband vun de natschonalen Minnerheiten in Europa grünnt. Gau weren in em de mehrsten vun de Minnerheiten vertreden, de faken eerst na dat Neeopdelen vun Europa na’n Eersten Weltkrieg Minnerheiten worrn sünd. Blangen dütsche Minnerheiten in verschedene europääsche Staten hören Ungarn ut Rumänien, Polen ut Düütschland un Litauen, Katalanen ut Spanien, Slowenen ut Italien, Ukrainer un Wittrussen ut Polen, Bulgaren ut Jugoslawien un jöödsche Minnerheiten dorto.
Teel vun’n Kongress weer, de Apentlichkeit för dat Natschonalitätenproblem opmarksam to maken un de europääschen Minnerheiten internatschonal as egenstännige polietsche Aktöre optostellen. De Kongress seeg sik as Gegenstück to’n Völkerbund, de mehr op dat Natschonalstaatsprinzip utricht weer, wat nich to de Ümstänn in Oosteuropa passen dee. Vun 1925 af an bet 1938 geev dat elk Johr Kongress’. Blangen Lobbyarbeit hebbt se to’n Bispeel aver ok de Tietschrift Nation und Staat rutgeven.
To Anfang weer de Arbeit vun’n Kongress unafhängig vun de offiziellen Stellen vun dat Düütsche Riek. Mit de Tiet keem de Kongress aver in Afhängigkeit vun dat Utwartige Amt, dat vun 1927 af an Geld togeven hett un dat versöök, de Lüüd bi’n Kongress to stärken, de för ene Revision vun’n Versailler Verdrag intreden sünd. De Kongress weer nu mehr un mehr Instrument vun de düütsche Butenpolitik. Toglieks weer dat Personal nu ok jümmer mehr düütschnatschonal. 1933 sünd all de jöödschen Minnerheitenvertreders un de Vertreders vun de Minnerheiten ut Düütschland uttreden. 1935 hett denn Konrad Henlein sien Sudetendüütsche Partei vele Posten bi’n Kongress övernahmen. 1938 weer denn de letzte Kongress in Stockholm.
Literatur
Sabine Bamberger-Stemmann: Der Europäische Nationalitätenkongress 1925-1938. Nationale Minderheiten zwischen Lobbyistentum und Grossmachtinteressen. Herder-Institut, Marburg 2001, ISBN 3-87969-290-4
Internatschonale Organisatschoon |
10552 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fehrs-Gill | Fehrs-Gill | De Fehrs-Gill – Sellschop för nedderdüütsche Spraakpleeg, Literatur un Spraakpolitik i. V. is en Vereen de dat Nedderdüütsche fördern schall. Se sitt in Hamborg.
De Gill is 1916 grünnt worrn, kort nadem Johann Hinnerk Fehrs doodbleven is. De Gill schull dat Wark vun Fehrs bewohren un de plattdüütsche Spraak fördern. Bet 2007 dee se Fehrs-Gill – Vereen för de Stütt vun’t Nedderdüütsche i. V. heten.
Vun 1949 af an hett de Gill in’n Verlag vun de Fehrs-Gill plattdüütsche Böker rutgeven. Siet 1989 is disse Verlag Deel vun’n Wachholtz-Verlag. De Gill hett ok dat plattdüütsche Wöörbook vun Johannes Sass rutgeven.
Vörsitters
Jacob Bödewadt
Christian Boeck
1984-1999: Heinrich Kahl
-2007: Hein Thies
siet 2007: Marianne Ehlers
Weblinken
Websteed vun de Fehrs-Gill (hoochdüütsch)
Spraakvereen
Plattdüütsch |
10553 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Memmert | Memmert | De ca. 6,20 km² groote düütsche Noordsee-Eiland Memmert liggt süüdwestlich van Juist und ööstlich van Borkum an de Oostereems un hörrt to de Landkreis Auerk. Up de Eiland leben kien Lüüd.
Historie
Memmert wurr 1650 to’n eersten Mal as Sandbank nömmt, (düütsch: „die nicht mehr bei einer gemeinen Flut unterläuft und stellenweise Bewuchs trägt“).
De Schoolmeester Otto Leege (* 1862, † 1951), gelt as Vader van Memmert. He hett 1888 eerstmals Memmert betreden un hett dor ok Natur-Forschungen ünnernommen. Aber bold keemen ok Jägers un hebbt dor mehr oder weniger all dootschooten, wat dor flegen kunn. Up Leeges Anraden henn hett man de Eiland denn an 31. Juli 1907 to een Vagelkolonie makt, un Leege wurr de Bevollmächtige van de "Düütsch Vereen to de Schutz van de Vagelwelt".
1908 hebbt se dor een Hütt baut und de eerste Vagelwärter hett sien Deenst upnommen, af 1921 weer dor denn immer een Vagelwärter.
De Vagelwärters van 1921 of an weern:
1921 - 1946: Otto Leege (Söhn)
1946 - 1956: Therese Leege (Fru van Otto Leege Jr.)
1956 - 1972: Gerhard Pundt (Schwegersöhn van Therese Leege)
1973 - 2003: Reiner Schopf
2003 - ......: Enno Janssen.
Blots de Vagelwärter (und sien Familie) hebbt dat Recht up de Eiland to wahnen.
Wiels Memmert to de Schutzzoon I van de Natschonaalpark Wattenmeer hört, drövt man se ohn schriftlich Genehmigung van de Natschonaalparkverwalten in Wilhelmshoben nich betreden.
Nah de Brötsaison af August kann man van Juist ut an Föhrungen up Memmert deelnemmen.
Literatur
Hans Nitzschke (Hrsg.): Otto Leege: der Vater des Memmert, Erforscher Ostfrieslands und seiner Inseln - Das Otto-Leege-Buch, Verlag Ostfriesische Landschaft, Auerk, 1971
Michael Schulte: Insel-Liebe - Menschenlos glücklich: ein Porträt, 130 Seiten, Books on Demand, ISBN 3-8334-3244-6 (Das Porträt beschreibt den langjährigen Vogelwart Reiner Schopf.)
Erskine Childers (1870-1922): Das Rätsel der Sandbank (The Riddle of the Sands), fiktiver Spionageroman, der die Aufdeckung der Invasionsvorbereitung auf die britische Insel durch das deutsche Kaiserreich im Jahr 1902 zum Inhalt hat. Schauplatz ist das ostfriesische Wattenmeer und auch Memmert als Trainingsinsel für die Invasion, im Roman Memmert Sand genannt. Der Roman wurde mehrfach verfilmt.
Weblenken
Homepage des NLWKN: Vogelinsel Memmert
Landkreis Auerk
Oostfreesland
Eiland
Noordsee |
10554 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Anton%20Praetorius | Anton Praetorius | Anton Praetorius (* 1560 in Lippstadt/ Düütschland; † 6. Dezember 1613 in Laudenbach/ Bärgstrote) was en dütscher Pastoor, en reformeerten Theologen, Schriewersmann un Strieter tiegen dat Quiällen un de Prozesse an de Hexen.
Leben
Anton Praetorius wauede Schoolmeester in Kamen/ Westfalen. 1586 gebar sien Wief Maria in Kamen iären Söhn Johannes. Anton Praetorius wauede dä eiste reformeerter Pastoor in diäm Duorp Dittelsheim, wo hei dä öllste Beschriewung van diäm 1. Grauten Fatt in diäm Schluott van Heidelbarg in Latiensch opsatt. Hei wauede 1596 Priäker an diäm fürstliken Huof in Birstein bi Frankfort an’n Main. 1597 mook dä Fürst Praetorius taum Bigehörigen van diäm Hexengericht. Praetorius gäng tiegen dat Quiällen an un suorgede dofüör, dat dä Frau frie koam. Dat es dä enzige üöverlieferde Fall, dat en Pastoor in dä Tied in ennem Prozäss dat Enne van diäm boisen Quiällen afverlangede - un domet düörkoam.
Praetorius verlous sein Amt as Pastoor bi diäm Fürsten un priäkede van 1598 an in Laudenbach.
Unne diäm Decknoamen van sienem Söhn Johannes Scultetus brachde hei en Bauk "Gründlicher Bericht von Zauberey und Zauberern" tiegen dat Quiällen van Hexen un tiegen dä Biesterigge in´n Kopp doröver hiärut. 1602 was hei Manns genaug, sienen Noamen as Schriewer te gebruken. 1613 koam dä drüdde Oplage met ennem Vüörword van iäm sewes hiärut. 1629 gäven unbekannte Lü dä vaiete Oplage van diäm "Bericht über Zauberey und Zauberer" hiärut.
Dood
Anton Praetorius is gestuorven an´n 6. Dezember 1613 in Laudenbach/ Bärgstrote.
Böker van Praetorius
Vas Heidelbergense, Heidelbarg, Oktober 1595 1. Grauten Fatt in diäm Schluott van Heidelbarg
Gründlicher Bericht von Zauberey und Zauberern. Durch Joannem Scultetum Westphalo-camensem 1598 (Johannes Scultetus es en Decknoame füör Anton Praetorius)
Gründlicher Bericht von Zauberey und Zauberern: kurtz und ordentlich erkläret durch Antonium Praetorium, Lich, 1602. Nigge Oplage 1613 un 1629
De Sacrosanctis Sacramentis novi foederis Jesu Christi, Lich, 1602
Schriewdum (in Dütsch)
Hartmut Hegeler: Anton Praetorius, Kämpfer gegen Hexenprozesse und Folter, (Strieter tiegen dat Quiällen un dä Prozässe an dä Hexen) Unna, 2002 ISBN 3-9808969-4-3
Hartmut Hegeler und Stefan Wiltschko: Anton Praetorius und das 1. Große Fass von Heidelberg, (1. Grauten Fatt in diäm Schluott van Heidelberg) Unna, 2003, ISBN 3-9808969-0-0
Hartmut Hegeler, Anton Praetorius - Widerstand gegen Folter und Hexenprozesse in der Wetterau, von Hartmut Hegeler, De Pii Magistratus Officio - Kirchenreform und Fürstenpflicht, (Latiensche Originalschriewstück ut diäm Joar 1596 an Wolfgang Ernst, Graof van Büdingen, met dütscher Üöversettung), 2006
Weblenken
Daten ut diäm Liäwen un Schriewdum tau Anton Praetorius (hoochdüütsch)
Dütscher Originaltext van diäm Bericht van Praetorius 1613 (hoochdüütsch)
Anton Praetorius un dat 1. Grauten Fatt in diäm Schluott van Heidelbarg (hoochdüütsch)
Mann
Schriever
Düütschland
Protestantismus
Reformatschoon
Reformeerte Kark
Literatur
Hoochdüütsch
Boren in dat 16. Johrhunnert
Storven 1613 |
10556 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1099 | 1099 |
Wat passeert is
7. Juni: De christlichen Truppen vun den 1. Krüüztog fangt an, Jerusalem to belagern
15. Juli: De Christen nehmt bi den 1. Krüüztog Jerusalem in
22. Juli: Gottfried vun Bouillon warrt eerste Herrscher vun dat christlich Königriek Jerusalem. Dat is na den 1. Krüüztog grünnt wurrn. Bouillon will aber nich König weern un nimmt den Titel an vun en Advocatus Sancti Sepulchri
14. August: Raniero di Bieda wurrd Paapst un drocht den Paapstnaam Paschalis II.
Boren
Storven
Johr
11. Johrhunnert |
10557 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1456 | 1456 |
Wat passeert is
22. Juli: Ünner jem ehren Sultan Mehmet II. staht de Osmanen to'n eersten Mol vör Belgrad. Later mütt se wedder aftrecken
De Stadt Dringelborg in Hessen brennt to'n tweten Mol af
Boren
Storven
Johr
15. Johrhunnert |
10558 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1784 | 1784 |
Wat passeert is
De Bo vun de hüdige Kark in Swarm geiht los
Admiral Horatio Nelson lett up de Insel Antigua in de Karibische See en groten un sekern Haben för de brittsche Flott anleggen.
Boren
5. April: Louis Spohr, düütsch Vigelienspeler, Komponist un Dirigent († 1859)
13. April: Friedrich Heinrich Ernst Graf von Wrangel (Papa Wrangel), Generalfeldmarschall in Preußen († 1877)
14. Juni: Francesco Morlacchi, italieensch Komponist un Dirigent († 1841)
22. Juli: Friedrich Wilhelm Bessel, Mathematiker, Astronom un Geodät ut Bremen
28. November: Ferdinand Ries, düütsch Komponist un Pianist († 1838)
24. Dezember: Zachary Taylor, 12. Präsident van de USA († 1850)
Storven
1. Juli: Wilhelm Friedemann Bach, düütsch Muskant un Komponist (* 1710)
31. Juli: Denis Diderot, franzöösch Philosoph in dat Tiedöller vun de Opklärung (* 1713)
24. Februar: Anton Laube, böhmisch Komponist un Karkenmusiker (* 1718)
Johr
18. Johrhunnert |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.