id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 32
143
| title
stringlengths 1
79
| text
stringlengths 7
183k
|
|---|---|---|---|
10559 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dezember | Dezember | De Dezember, ok as Juulmaand un Christmaand bekannt, is de twölfte un letzte Maand in’n Gregoriaanschen Klenner. He hett 31 Daag.
An’n 21. oder 22. Dezember is de Wintersünnwend. Dat is de Dag, wo de Sünn nipp un nau över den Wennkreis vun’n Steenbuck steiht an’n süüdlichen Bredengrad vun 23° 26'. Bi uns op de nöördlichen Halfkugel vun de Eer is denn de köttste Dag vun’t Johr. Dat Gegenstück dorto is de Sommersünnwend in’n Juni.
De ole düütsche Naam för’n Dezember is Julmaand. De Naam kummt vun dat Julfest, wat de olen Germanen vun wegen de Sünnwend fiert hebbt. Annere Naams sünd Christmaand oder Heelmaand, de beid op Wiehnachten hendüüd, as Jesus Christus dat Heel in de Welt brocht hett. Disse Naams sünd natürlich erst opkommen, nadem dat germansche Julfest na de Christianeseeren op Wiehnachten ümwannelt worrn is.
In’n röömschen Klenner weer de Dezember eerst de teinte Maand (lat.: decem – tein). De Anfang vun’t Johr is aver 153 v. Chr. üm twee Maanden vörleggt worrn, so dat de Betuch twüschen Naam und Tall verloren güng.
In dat Karkenjohr is dat en beten anners. Dat fangt mit den 1. Advent an, de tomeist in Dezember liggt, manchmol aver ok al in’n November – dat hangt dorvun af, op welkeen Wekendag Wiehnachten fallt. Up jeden Fall liggt denn de gröttste Deel vun de Adventstied in'n Dezember.
De Dezember fangt mit den lieken Wekendag an as de September. Wenn de 29., 30. oder 31. Dezember en Maandag is, denn tellt de Daag af den Maandag to de eerste Klennerweek vun’t nafolgend Johr. Na de DIN-Norm endt dat Johr denn mit den letzten Sünndag in’n Dezember.
Maand (Tiet) |
10560 | https://nds.wikipedia.org/wiki/15.%20Januar | 15. Januar |
Wat passeert is
1971: De Assuan-Staudamm warrt in Bedriev nahmen
Vun'n 9. bit 15. Januar 2011 hett dat en Referendum over de Unafhängigkeit in den Süüdsudan geven. Dor hefft sik bi 99% vun de Lüde for de Unafhängigkeit utspraken
Boren
1711: Sidonia Hedwig Zäunemann, düütsch Lyrikerin († 1740)
1818: Louis Le Breton, franzöösch Mediziner, Maler un Polarforscher († 1866)
1833: Louis Paulsen, düütsch Schachspeler († 1891)
1834: Frederick DuCane Godman, britisch Insekten- un Vagelkundler († 1919)
1872: Ludvig Mylius-Erichsen, däänsch Polarwetenschapler († 1907)
1909: Gene Krupa, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1973)
1911: Gösta Bohman, sweedsch Politiker un Minister († 1997)
1919: Maurice Herzog, franzöösch Bargstieger un Politiker († 2012)
1919: George Cadle Price, Politiker un Premierminister van Belize († 2011)
1924: George Lowe, neeseelännsch Bargstieger († 2013)
1925: Ernst Benda, düütsch Binnenminister un Präsident vun’t Bundsverfatengericht († 2009)
1929: Martin Luther King, US-amerikaansch Börgerrechtler und Freedensnobelpriesdräger († 1968)
1941: Bodo Räke, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 2004)
1947: Martin Chalfie, US-amerikaansch Bioloog un Nobelpriesdräger
1950: Marius Trésor, franzöösch Footballnatschonalspeler
1954: William Allen Young, US-amerikaansch Schauspeler
1969: Meret Becker, düütsche Schauspelersche un Singersche
1984: Jan Werle, nedderlannsch Schachspeler
1992: Joël Veltman, nedderlannsch Footballnatschonalspeler
Storven
1568: Miklós Oláh, ungaarsch Arzbischop, Schriever, Politiker un Theoloog (* 1493)
1775: Giovanni Battista Sammartini, italieensch Komponist (* 1700 oder 1701)
1897: Alois Friedrich Rogenhofer, öösterrieksch Entomoloog un Lepidopteroloog (* 1831)
1903: Lucido Maria Parocchi, italieensch Kardinal (* 1833)
1919: Rosa Luxemburg, düütsch Revolutionärsche (* 1871)
1919: Karl Liebknecht, düütsch Revolutionär (* 1871)
1919: Jérôme Eugène Coggia, franzöösch Astronom (* 1849)
1964: Jack Teagarden, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1905)
1990: Gordon Jackson, schottisch Schauspeler (* 1923)
2010: Marshall Warren Nirenberg, US-amerikaansch Biochemiker, Genetiker un Nobelpriesdräger (* 1927)
2010: Detlev Lauscher, düütsch Footballspeler (* 1952)
2011: Patrick Leclercq, düütschen Journalist (* 1950)
2018: Willi Melliger, Swiezer Springrieder (* 1953)
2019: Gustav Viebrock, düütsch Ünnernehmer (* 1929)
2021: Gildardo García, kolumbiaansch Schachspeler (* 1954)
Januar 15 |
10561 | https://nds.wikipedia.org/wiki/7.%20Mai | 7. Mai | De 7. Mai is de 127. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner, oder de 128. Dag, wenn’t en Schaltjohr is.
Wat passeert is
Politik un Sellschap
1189: En Oortschap an’t westliche Alsteröver kriggt en Diploom mit wietrekend Hanndels- un Stadtrechten. Dit Schriftstück warrt as Grünnensoorkund vun Hamborg ansehn.
1525: In’n Düütschen Buernkrieg nehmt opstännsche Buern ünner Götz vun Berlichingen de Stadt Würzborg in.
1875: Japan un Russland sluut den Verdrag vun Sankt Petersburg, na den de Insel Sachalin ganz to’t russ’sche Staatsrebeet torekend warrt. Japan kriggt dorvör all de Kurilen-Eilannen in’n Noorden vun de Grenz, de 1855 in’n Verdrag vun Shimoda uthannelt weer.
1918: De Middelmächt schrievt Rumänien in’n Eersten Weltkrieg den Freden vun Bukarest vör.
1954: De Nedderlaag vun de franzööschen Truppen in de Slacht von Điện Biên Phủ is de Anfang vun’t End vun den Indochinakrieg.
1978: Reinhold Messner un Peter Habeler sünd de eersten, na den Tipp vun’n Mount Everest ahn tosettlich Suerstoff henkommt.
1993: Ezer Weizmann warrt nieg Staatspräsident vun Isarael.
1999: De chines’sch Bottschop in Belgrad warrt wiel den Kosovo-Krieg vun NATO-Bomben drapen; Dree Lüüd kommt üm.
Weertschap
1850: In de Swiez warrt af nu eenheitlich mit den Swiezer Franken, indeelt in 100 Rappen, betahlt.
1946: In Tokio warrt de Firma Tōkyō Tsūshin Kōgyō grünnt, de later in Sony ümnöömt warrt.
1998: De Daimler-Benz AG un Chrysler Corporation geevt to weten, dat se sik to DaimlerChrysler tohopenslaten hebbt.
Kunst, Kultur un Bowark
1824: Ludwig van Beethoven, de to al nich mehr höören künn, dirigeert in Wien de Ooropföhren vun sien 9. Sinfonie.
1907: Carl Hagenbeck maakt en Zoo open, in den Deerten ok in’n Freeland hollen warrt.
1926: De Oper Les Malheurs d'Orphée vun Darius Milhaud warrt in Brüssel ooropföhrt.
1953: In New York an’n Broadway warrt dat Musical Can-Can vun Cole Porter ooropföhrt.
Wetenschoppen un Technik
1895: De russ’sch Physiker Alexander Stepanowitsch Popow verwennt to’n eersten mol en Dipolantenn för den Empfang vun elektromagnetsch Bülgen.
1925: Offiziell Openmaken vun dat Düütsche Museum op de Museumsinsel in München.
1992: De US-amerikaansche Ruumfähr Endeavour makt ehrn eersten Flaag.
Katastrophen
2002: Vör de Küst vun Dalian, Volksrepubliek China, stört en MD-82 in de See. De 112 Minschen an Boord kommt üm’t Leven.
Boren
1487: Galeazzo Flavio Capella, italiensch Staatsmann un Schriever.
1641: Eberhard Anckelmann, düütsch Theoloog, Sprakenforscher un Orientalist.
1662: Johann Volckamer, düütsch Mediziner un Botaniker.
1711: David Hume, schottsch Philosoph, Ökonom un Historiker († 1776)
1713: Alexis-Claude Clairaut, franzöösch Mathematiker un Physiker.
1792: Blasius Höfel, öösterrieksch Koppersteker.
1812: Robert Browning, engelsch Dichter un Dramatiker.
1819: Otto Wilhelm von Struve, düütsch-russ’sch Astronom.
1832: Carl Gottfried Neumann, düütsch Mathematiker.
1833: Johannes Brahms, düütsch Komponist († 1897)
1840: Pjotr Iljitsch Tschaikowski, russ’sch Komponist.
1855: Oskar von Miller, düütsch Ingenieur, de dat Düütsche Museum grünnt hett.
1868: Stanisław Przybyszewski, poolsch Schriever
1896: Kathleen McKane Godfree, engelsch Badminton- un Tennisspelerin († 1992)
1901: Gary Cooper, US-amerikaansch Schauspeler.
1908: Max Grundig, düütsch Firmengrünner.
1919: Eva „Evita“ Peron, Fro vun den Diktator Peron ut Argentinien († 1952)
1930: Horst Bienek, düütsch Schriever.
1939: Sidney Altman, kanaadsch Chemiker un Nobelpriesdräger.
1942: Gerhard Polt, düütsch Kabarettist.
1949: Florian Gerster, düütsch Politiker.
1956: Jan Peter Balkenende, nedderlännsch Politiker un Ministerpräsident.
1963: Marat Anatoljewitsch Makarow, russisch Schachspeler
1968: Traci Lords
1990: Sideris Tasiadis, düütsch Kanusportler
Storven
685: Marwan I., Kalif vun de Umayyaden (* 623)
973: Otto I., „de Grote“, Oostfränksch König un 1. Kaiser vun’t Hillig Röömsch Riek
1617: David Fabricius, düütsch Theoloog, Amateurastronom un Kartograf (* 1564)
1825: Antonio Salieri, italieensch-öösterrieksch Komponist, Kapellmeester un Musikpädagoog (* 1750)
1840: Caspar David Friedrich, düütsch Maler un Grafiker (* 1774)
1857: Johann Smidt, Bremer Börgermeester un Grünner vun Bremerhoben (* 1773)
1904: Peter Hille, düütsch Schriever
1938: Hermann Bahner düütsch Landschapsmaler (* 1867)
1957: Wilhelm Filchner, düütsch Geophysiker un Forscher.
1961: Jakob Kaiser, düütsch Politiker.
1966: Stanisław Jerzy Lec, poolsch Aphoristiker.
1979: Heinz Reinefarth, düütsch Jurist, Kriegsverbreker, Politiker un Landdagsafordneter vun Sleswig-Holsteen (* 1903)
1998: Allan McLeod Cormack, süüdafrikaansch-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger.
2000: Douglas Fairbanks Jr., US-amerikaansch Schauspeler
2001: Joseph Greenberg, US-amerikaansch Linguist (* 1915)
2011: Willard Sterling Boyle, kanaadsch Wetenschapler un Nobelpriesdräger (* 1924)
Mai 07 |
10562 | https://nds.wikipedia.org/wiki/28.%20Juni | 28. Juni |
Wat passeert is
1389: De Osmanen ünner Murat I. slaht bi de Slacht up dat Amselfeld de christlichen Königen vun Bosnien un Serbien
1914: Franz Ferdinand, Arzhertog vun Österriek un den öösterrieksch-ungaarschen Thron sien Arv, warrt in Sarajewo ümbröcht vun Gavrilo Princip, en Bosnisch- serbschen Studenten.
1942: De Düütschen fangt an, Stalingrad antogriepen (Slacht vun Stalingrad)
Boren
1476: Gian Pietro Carafa, laterhenn Paapst Paul IV. († 1559)
1712: Jean-Jacques Rousseau, franzöösch Schriever un Philosoph († 1778)
1886: Richard Duckwitz, Bremer Senator († 1972)
1895: Hans Sutor, düütsch Footballnatschonalspeler († 1976)
1926: Robert Steven Ledley, US-amerikaansch Physiologg un Utfinner († 2012)
1927: Frank Sherwood Rowland, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger († 2012)
1927: Boris Arsenjewitsch Schilkow, sowjeetsch Iesflinklöper († 2015)
1930: William Cecil Campbell, irisch Biochemiker, Parasitoloog un Nobelpriesdräger
1932: Hans-Rainer Frede, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 2005)
1940: Muhammad Yunus, bangladeschisch Wertschapswetenschapler un Freedensnobelpriesdräger
1946: John Michael Lounge, US-amerikaansch Astronaut († 2011)
1966: John Cusack, US-amerikaansch Schauspeler
1954: Raffaella De Laurentiis, italieensch Filproduzentin
1973: Alberto Berasategui, spaansch Tennisspeler
Storven
767: Paapst Paul I. (* weet man nich)
1836: James Madison, 4. Präsident van de USA (* 1751)
1909: Arthur Fitger, Dichter un Maler ut Demmost, Bremer „Kunstpaavst“ in de Grünnertied (* 1840)
1914: Franz Ferdinand vun Öösterriek-Este, Thronfolger vun Öösterriek-Ungarn (* 1863)
1965: Red Nichols, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1905)
2022: Martin Bangemann, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1934)
Juni 28 |
10563 | https://nds.wikipedia.org/wiki/28.%20Juli | 28. Juli | De 28. Juli is de 209. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner oder de 210. Dag, wenn wi en Schaltjohr hebbt.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
1353: Anna von Schweidnitz warrt as Königin vun Böhmen kröönt.
1540: Thomas Cromwell, de engelsche Kanzler un Middelsmann vun de veerte Fru vun Heinrich VIII. warrt wegen Ketteree un Hoochverraat veroordeelt un hinricht. Heinrich VIII. heiraat an’n lieken Dag sien föfte Fru Katharina Howard.
1742: Mit den Freden vun Berlin twüschen Preußen un Öösterriek geiht de Eerste Sles’sche Krieg to End.
1794: Tohopen mit 21 vun sien Anhangers warrt Maximilien de Robespierre hinricht. Dormit geiht de Terrorherrschap in Frankriek vörbi.
1821: Na’t Erovern vun Lima verklort José de San Martín de Unafhangigkeit för Peru vun Spanien.
1914: Öösterriek-Ungarn verklaart Serbien den Krieg, de Eerste Weltkrieg geiht dor mit los.
1943: Wiel den Tweeten Weltkrieg löst en sworn Bombenangreep in’n Rohmen vun de Operatschoon Gomorrha in Hamborg en bösen Füerstorm ut, de wiete Deele vun de Stadt toschannen maakt. Tominst 35.000 Minschen starvt dorbi.
1951: In Genf warrt dat Afkamen över de Rechtsstellen vun Flüchtlingen beslaten, de ok as Genfer Flüchtlingskonventschoon bekannt is.
1977: Spanien stellt Andrag, Liddmaat bi de EG to warrn.
1993: Andorra warrt Liddmaat bi de UN.
Kunst, Kultur un Bowark
1929: De Oper Lehrstück vun Paul Hindemith warrt in Baden-Baden ooropföhrt.
1951: De Walt Disney-Film Alice in Wonderland (hdt.: Alice im Wunderland) na den Roman mit den lieken Naam vun Lewis Carroll hett in de USA Premiere.
Wetenschoppen un Technik
1924: To’n eersten mol warrt en Konzert över Rundfunk överdragen.
1955: De US-Präsident Dwight D. Eisenhower lett verkünnen, dat de USA as Bidrag to’n „Internatschonalen Eerdphysikaalschen Johr“ en Satelliten in Opdrag geven wüllt.
2000: Dat „Atomei“ vun Garching, de Karnreakter, de 1957 1957 as eerster in Düütschland för’t Forschen in Betrieb güng, warrt afschalt.
Katastrophen
1566: In en Storm vör Gotland gaht veele Scheep vun de däänsch-lüübschen Flott ünner. Na eenige Vermoden kommt dorbi ungefäähr 6.000 Seelüüd un Soldaten üm’t Leven.
1883: En Eerdbeven op Ischia maakt üm un bi 1.200 Hüüs toschannen un köst 2.000 Minschen dat Leven.
1912: In Binz op Rügen stört en Seebrüch in un rit en por Dutzend Lüüd mit rünner. 17 dorvun suupt in de Oostsee af, wat in’t folgend Johr to de Grünnen vun de Düütsch Leven-Reddens Sellschop (hdt. Afkötten: DLRG) föhrt.
1945: En B-25 Bomber flüggt in New York in’n Nevel gegen dat Empire State Buildung. 13 Minschen, dorvun 10 Zivilisten, blievt dood.
1947: Dat norwegsch Frachtschip Ocean Liberty mit Ammoniumnitrat an Boord geiht in’n franzööschen Haven vun Brest in de Luft. Bi de Explosion gifft dat 21 Dode, över 100 Veletzte un düchtig groten Sakenschaden.
1948: Bi en Keetelwagenexplosion in de BASF in Ludwigshafen an' Rhien kommt 207 Menschen to Dood un 3818 wurrn besehrt.
1976: Bi en Eerdbeven mit de Magnitude MS = 7,4 in Tangshan, Volksrepubliek China, kommt na offizielle Angaven 242.000 Minschen üm. Inoffiziell warrt sogor vun bit to 800.000 utgahn.
1981: In’n Iran köst en Eerdbeven mit de Magnitude MS = 7,3 ungefäähr 1.500 Minschenleven.
Boren
1456: Jacopo Sannazaro, italiensch Dichter.
1804: Ludwig Feuerbach, düütsch Philosoph.
1856: Karl Heinrich Gisbert Gillhausen, düütsch Ingenieur un Politiker.
1861: Louis Vivin, franzöösch Maler.
1866: Beatrix Potter, britsch Schrieverin.
1900: Hanns Otto Münsterer, düütsch Mediziner, Schriever un Volkskundler.
1904: Pawel Alexejewitsch Tscherenkow, russ’sch Physiker un Nobelpriesdräger.
1905: Ehrhard Voigt, düütsch Geoloog un Paläontoloog.
1907: Earl Tupper, US-amerikaansch Utfinner vun de Tuppersaken.
1915: Charles Hard Townes, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger († 2015)
1918: Albert George Wilson, US-amerikaansch Astronom († 2012)
1922: Jacques Piccard, Swiezer Ozeanograph un Deepseeforscher
1925: Baruch Samuel Blumberg, US-amerikaansch Mediziner un Nobelpriesdräger († 2011)
1927: Hans Bauer, düütsch Footballspeler
1927: Richard Toborg, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 2014)
1930: Joseph Larch, öösterrieksch Bargstieger († 2011)
1938: Alberto Fujimori, Präsident vun Peru
1944: Frances Lee McCain, US-amerikaansch Schauspelerin
1951: Veronika Fischer, düütsch Singerin
1953: Krista Sager, düütsch Politikerin
1954: Hugo Chávez, Präsident vun Venezuela († 2013)
1955: Hartmut Cyriacks, plattdüütsch Översetter un Schriever († 2022)
1956: Robert Swan, britisch Polarforscher un Umweltschuuler
1966: Miguel Ángel Nadal, spaansch Footballspeler
1978: Gerco Schröder, nedderlannsch Springrieder
1988: Sep Vanmarcke, belgisch Radrennfohrer
Storven
450: Theodosius II., Ooströömsch Kaiser.
1047: Viktor II., Paapst.
1540: Thomas Cromwell, engelsch Politiker un Staatsmann.
1626: Henning Dedekind, düütsch Komponist.
1655: Cyrano de Bergerac, franzöösch Schriever
1719: Arp Schnitger (bisett), düütsch Orgelboer (* 1648)
1741: Antonio Vivaldi, italiensch Komponist (* 1678)
1750: Johann Sebastian Bach, düütsch Komponist, Organist un Cembalist (* 1685)
1794: Maximilien de Robespierre, franzöösch Politiker un Opstännsch.
1794: Augustin Robespierre, franzöösch Politiker un Opstännsch.
1864: Johann Hermann Kufferath, düütsch Komponist (* 1797)
1921: Leo Stein, öösterrieksch Librettist un Bühnenschriftsteller (* 1861)
1930: Allvar Gullstrand, sweedsch Mediziner un Nobelpriesdräger.
1944: Sir Ralph Howard Fowler, britsch Physiker
1944: Werner Schrader, düütsch Schoolmester, Offizier un Wedderstandskämper (* 1895)
1962: Eddie Costa, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1930)
1968: Otto Hahn, düütsch Physiker, Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1879)
1999: Trygve Magnus Haavelmo, norwegsch Ökonom un Nobelpriesdräger.
2002: Archer John Porter Martin, britisch Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1910)
2004: Francis Harry Compton Crick, britisch Physiker un Biochemiker, Opdecker vun de DNA un Nobelpriesdräger (* 1916)
2012: Sepp Mayerl, öösterrieksch Bargstieger (* 1937)
2020: Haide Klüglein, düütsch Swemmsportlerin (* 1939)
2021: István Csom, ungarsch Schachspeler (* 1940)
Juli 28 |
10564 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1.%20August | 1. August |
Wat passeert is
30 v. Chr.: Octavian treckt in Alexandria in. Marcus Antonius maakt sik sülms an de Siet.
1834: In dat Brittsche Empire tritt dat Slavery Abolition Act in Kraft. Dor warrt de Slaveree in de meisten Länner vun dat Empire mit afschafft.
1914: Dat Düütsche Riek verklaart den Krieg an Russland. De düütschen Truppen maakt mobil. Ok Frankriek geiht bi un maakt sien Truppen mobil
1945: De Senat Vagts ünner Börgermeester Erich Vagts mutt in Bremen Bott geven
1945: Wilhelm Kaisen vun de SPD warrt Bremer Börgermeester. Mit em geiht de eerste Senat Kaisen in dat Amt
Boren
10 v. Chr.: Claudius, Kaiser vun dat Röömsche Riek († 54 n. Chr.)
1885: George de Hevesy, ungaarsch Chemiker un Nobelpriesdräger († 1966)
1887: Robert Schraudolph, düütsch Maler († 1978)
1921: Günter Fuhlisch, düütsch Orchesterbaas un Basuunist († 2013)
1945: Douglas Dean Osheroff, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger
1948: Rainer Schmidt, Skispringer ut de DDR
1971: İdil Üner, düütsch-törksche Schauspelersche un Singersche
1978: Björn Ferry, sweedsch Biathlet
Storven
30 v. Chr.: Marcus Antonius, röömsch Militär un Politiker
1825: Georg Gröning, Bremer Börgermester (* 1745)
1843: Karl Friedrich Arend Scheller, plattdüütsch Spraakforscher (* 1773)
1867: Christian Wilhelm Lindemann, düütsch Jurist un Minister vun dat Königriek Hannover (* 1798)
1869: Alexine Tinne, nedderlannsch Opdeckerin (* 1835)
1923: Horace Parnell Tuttle, US-amerikaansch Astronom (* 1837)
1947: Ehrhardt Post, düütsch Schachmeester un -funktschonär (* 1881)
1971: Charles Hesse, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1901)
1985: Sam Wooding, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1895)
1995: Martha Genenger, düütsch Swemmerin (* 1911)
2009: Corazon Aquino, philippiensche Politkersche un Präsidentin (* 1933)
August 01 |
10565 | https://nds.wikipedia.org/wiki/3.%20August | 3. August | De 3. August is de 215. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner oder de 216. Dag in Schaltjohren.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
178: Kaiser Marcus Aurelius un sien Söhn Commodus teht vun Room ut in’n Tweeten Markomannankrieg.
881: In de Slacht bi Saucourt winnt Ludwig III. över de Wikinger. Ok wenn he jemehr Överfäll blots för korte Tiet torüchslahn kann, warrt de Sieg in’t Ludwigsleed besungen.
1492: Christoph Columbus geiht op Fohrt op sien eerste Opdeckensreis. An’n lieken Dag verdrieft Ferdinand II. vun Aragón un Isabella vun Kastilien all Juden ut Spanien, de sik nich döpen laten wüllt.
1530: Kaiserlich Soldaten winnt in de Slacht von Gavinana gegen de Florentiner.
1808: In Preußen warrt vun’n König Strafen as de Spießrutenloop afschafft un Lüüd, de nich ut’n Adel kommt för den Offiziersberoop tolaten. De allgemeen Wehrpflicht warrt inföhrt.
1881: Na den Opstand, de 1877 dör de Annekschoon dör Grootbritannien utlöst worrn is, kriggt de süüdafrikaansch Burenrepubliek Transvaal en unafhangig Regeeren.
1914: Eerste Weltkrieg: De Düütschen marscheert in Belgien in. Dat Düütsche Riek verklaart Krieg an Frankriek
1923: Calvin Coolidge warrt as 30. US-Präsident in sien Amt inföhrt.
1945: In de sowjetisch besetten Zoon, warrt later de DDR weer, keem to’n eersten mol dat Dagblatt Der Morgen rut.
1960: De Republiek Niger warrt vun Frankriek unafhangig.
1979: Francisco Macías Nguema, de eerste Präsident vun Äquatorialguinea warrt vun sien Neffen Teodoro Obiang Nguema Mbasogo stört un henrichten laten.
Kunst, Kultur un Bowark
1777: De Oper Il mondo della luna (dt.: Die Welt auf dem Monde) vun Joseph Haydn warrt in Esterház ooropföhrt.
1778: Dat Mailänner Opernhuus Teatro alla Scala warrt mit de Ooropföhren vun de Oper L'Europa riconosciuta vun Antonio Salieri open maakt.
1816: An’n Theater an’n Gendarmenmarkt in Berlin warrt de Oper Undine vun E. T. A. Hoffmann ooropföhrt.
1829: De Oper Guillaume Tell (dt.: Wilhelm Tell) vun Gioacchino Rossini warrt in Paris ooropföhrt.
1830: Op de Berliner Museumsinsel warrt dat Königlich Museum open maakt, dat vun Karl Friedrich Schinkel boot weer.
1837: De Oper Die Schatzkammer des Ynka vun Albert Lortzing warrt in Leipzig ooropföhrt.
1860: De komische Oper La Colombe vun Charles Gounod warrt in Baden-Baden ooropföhrt.
1909: De Operette Miß Dudelsack vun Rudolf Nelson warrt in Berlin ooropföhrt.
1963: The Beatles geeft in’n Cavern Club in Liverpool jemehr letzt Konzert.
Wetenschoppen un Technik
1596: David Fabricius markt as eerster, dat een Steern in’t Steernbild Waal sien Helligkeit verännert. Den Steern nöömt he Mira.
1787: De Meten vun den Naturforscher Horace-Bénédict de Saussure ut Genf ergeevt, dat de Mont Blanc de hööchste Barg vun Europa is.
1804: Alexander von Humboldt un Aimé Bonpland kommt vun jemehr grote Amerikareis wedder torüch.
1818: De russ’sche Rurik-Expeditschoon geiht na dree Johr to End. De Ergevnisse warrt later vun Adelbert von Chamisso in sien Wark Reise um die Welt in den Jahren 1815-1818 publizeert.
1858: Op sien Söök na den Born vun’n Nil kummt John Hanning Speke as eerste Europäer an den Viktoriasee.
1935: Na ungefäähr föftig Johren Botiet, warrt de Grootglockner-Hoochalpenstraat an den Verkehr övergeven.
1954: De eerste britisch Pielliekstarter VTOL hett sien Jumfernflaag.
1958: Dat US-amerikaansche U-Boot Nautilus, wat dat eerste atomandreeven U-Boot weltwiet weer, is dat eerste Waterfohrtüüch an’n Noordpool.
Boren
1723: Nicolas de Pigage, franzöösch Bomeester.
1770: Friedrich Wilhelm III., König vun Preußen.
1803: Joseph Paxton, britsch Goorner, Schriever un Architekt.
1823: Gustav Richter, düütsch Maler.
1823: Johannes Diermissen, plattdüütsch Schriever († 1893)
1832: Ivan Zajc, kroatsch Komponist un Dirigent.
1834: Franz August Schenk von Stauffenberg, düütsch Politiker.
1846: Paul Otto, düütsch Bildhauer.
1849: Joseph Jules Dejerine, franzöösch Neuroloog.
1863: Géza Gárdonyi, ungaarsch Schriever.
1867: Robert SchröderAugustus Herring, US-amerikaansch Flaagpionier.
1867: Eugen von Hippel, düütsch Oogendokter.
1872: Haakon VII., König vun Norwegen.
1884: Robert Schröder, düütsch Froendokter.
1899: Hans Kalb, düütsch Footballnatschonalspeler († 1945)
1900: Han Sorya, koreaansch Schriever († 1976)
1909: Walter van Tilburg Clark, US-amerikaansch Schriever.
1912: Otto Siffling, düütsch Footballnatschonalspeler († 1939)
1917: Charlie Shavers, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1971)
1931: Günter Kiehm, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 2021)
1935: Georgi Stepanowitsch Schonin, sowjeetsch Kosmonaut († 1997)
1945: Jürgen Emig, düütsch Feernsehreporter.
1946: Jack Straw, britsch Politiker.
1947: Sally Oldfield, irisch Singerin un Komponistin
1948: Jean-Pierre Raffarin, franzöösch Politiker un Ministerpräsident
1949: Fritz Egner, düütsch Hörfunk- un Feernsehmoderater.
1950: John Landis, US-amerikaansch Filmspeelbaas.
1951: Paolo Bertolucci, italieensch Tennisspeler
1953: Michael Lerchenberg, düütsch Schauspeler, Speelbaas un Intendant.
1959: Kōichi Tanaka, japaansch Chemiker un Nobelpriesdräger
1960: Anna-Maria Ravnopolska-Dean, bulgarisch Harp-Spelerin un Komponistin
1961: Jochen Feldmann, düütsch Physiker.
1979: Evangeline Lilly, kanaadsch Schauspelerin un Schrieverin
1986: Darja Domratschawa, wittrussisch Biathletin
Storven
1460: Jakob II., König vun Schottland.
1693: Willem Kalf, nedderlännsch Maler.
1702: Antonio della Porta, italiensch Architekt un Bomeester.
1792: Richard Arkwright, britsch Industriellen un Utfinner.
1806: Michel Adanson, franzöösch Botaniker.
1845: Bernhard Gottfried Bueren, düütsch Richter un plattdüütschen Schriever (* 1771)
1859: Eugène Sue, franzöösch Schriever.
1911: Reinhold Begas, düütsch Bildhauer un Maler.
1917: Ferdinand Georg Frobenius, düütsch Mathematiker.
1927: Emil Ferdinand Fehling, Börgermeester vun Lübeck
1929: Emil Berliner, Utfinner vun dat Grammophon.
1932: Ignaz Gaugengigl, düütsch Maler (* 1855)
1933: Otto Stapf, öösterrieksch Botaniker
1942: Richard Willstätter, düütsch Chemiker
1943: Corky Cornelius, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1914)
1967: Paul Löbe, düütsch Politiker
1977: Makarios III., Politiker un Geistlicher op Zypern.
1987: Heinz Dunkhase, düütsch Speelbaas
1993: Ernst Buchholz, düütsch Tennisspeler (* 1920)
1995: Ida Lupino, engelsch Schauspelerin, Speelbassche, Produzentin, Schrieverin (* 1918)
2003: Joseph Saidu Momoh, Staatspräsident vun Sierra Leone
2006: Elisabeth Schwarzkopf, düütsch Opernsingerin un Sopranistin
2008: Alexander Solschenizyn, russ’sch Schriever un Nobelpriesdräger (* 1918)
2019: Michael Troy, US-amerikaansch Swemmsportler (* 1940)
2020: John Hume, nordirisch Politiker un Freedensnobelpriesdräger (* 1937)
August 03 |
10566 | https://nds.wikipedia.org/wiki/4.%20August | 4. August |
Wat passeert is
Politik un Sellschap
1914: Grootbritannien verklaart Krieg an Düütschland (Eerste Weltkrieg). Dor sünd all Grootmächten in Europa mit in den Kriegstostand, bloß Italien nich. De düütsche Rieksdag seggt Ja to de Kriegskrediten.
1962: De Waliesch Spraaksellschop warrt grünnt.
Boren
1521: Giambattista Castagna, laterhen Urban VII., Paapst († 1590)
1747: Henrich Becker, oostfreesch Porträtmaler († 1819)
1853: John Henry Twachtman, US-amerikaansch Maler un Radeerer († 1902)
1859: Knut Hamsun, noweegsch Schriever un Nobelpriesdräger († 1952)
1884: Henri Cornet, franzöösch Radrennfohrer († 1941)
1901: Louis Armstrong, US-amerikaansch Jazzmusiker un -singer († 1971)
1903: Hans-Christoph Seebohm, düütsche Bundsminister un Viezkanzler († 1967)
1921: Herb Ellis, US-amerikaansch Jazz-Gitarrist († 2010)
1941: Kaija Mustonen, finnisch Iesflinklöperin
1943: Michael James McCulley, US-amerikaansch Astronaut
1948: Giorgio Parisi, italieensch Physiker un Nobelpriesdräger
1957: Hilbert van der Duim, nedderlannsch Iesflinklöper
1961: Barack Obama, US-amerikaansch Politiker un Präsident
1966: Luc Leblanc, franzöösch Radrennfohrer
1966: Edwig Van Hooydonck, belgisch Radrennfohrer
1967: Wilfried Pallhuber, italieensch Biathlet
1988: Niklas Andersen, düütsch Footballspeler
Storven
1795: Francisco Bayeu, spaansch Maler vun den Klassizismus (* 1734)
1886: Samuel Jones Tilden, US-amerikaansch Politiker (* 1814)
1895: Jacobus Nicolaas Tjarda van Starkenborgh Stachouwer, nedderlannsch Landschaps- und Generemaler (* 1822)
1912: Otto Dumke, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1887)
1985: Adolphe Braeckeveldt, belgisch Radrennfohrer (* 1912)
1987: Hanns Aderhold, düütsch Waterspringer (* 1919)
2003: Frederick Chapman Robbins, US-amerikaansch Mikrobioloog un Nobelpriesdräger (* 1916)
2019: Harald Nickel, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1953)
August 04 |
10567 | https://nds.wikipedia.org/wiki/7.%20August | 7. August | De 7. August is de 219. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner oder de 220., wenn en Schaltjohr is.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
936: Otto I., „de Grote“, warrt in Aken to’n oostfränkschen König kröönt.
1078: Slacht vun Mellrichstadt.
1495: Op den Rieksdag to Worms warrt de Ewige Landfreden in’t Hillig Röömsch Riek verklort.
1588: Nedderlaag vun de Spaansch Armada bi Calais dör en List vun Francis Drake.
1631: In den Dörtigjohrigen Krieg sleiht Gustav II. Adolf vun Sweden in de Slacht bi Werben de kathoolschen Truppen ünner Tilly.
1794: „Whiskey-Rebellion“ in de USA.
1869: In Iesenack warrt op Anregen vun August Bebel un Wilhelm Liebknecht de Grünnenkongress Sozialdemokratsch Arbeiderpartei open maakt, worut later de SPD togang kummt.
1884: De Kriegscheep Leipzig un Elisabeth nehmt in de Bucht vun Angra Pequeña de Kolonie Düütsch-Süüdwestafrika für dat Düütsche Riek in Besitt.
1914: Öösterriek-Ungarn verklaart Krieg an Russland (Eerste Weltkrieg). Serbien verklaart Krieg an dat Düütsche Riek un Montenegro verklaart Krieg an Öösterriek-Ungarn.
1960: De Elfenbeenküst warrt unafhangig vun Frankriek.
1964: De Tonking-Resulutschoon vun’n US-Kongress föhrt to’t Beddeligen vun de USA an’n Vietnamkrieg.
1965: En nieg Börgerrecht in de USA sorgt dorvör, dat nu ok de swatte Bevölkern wählen dröff.
1965: Singapur warrt ut de Förderatschoon Malaya utslaten wiel dat Striet mit Malaysia geev.
1998: Meist to glieken Tiet explodeert Bomben in de US-amerikaanschen Bottschoppen in Nairobi un Daressalam. 200 Lüüd kommt üm.
1999: Jean-Claude Juncker warrt in Luxemborg as Ministerpräsident wedderwählt.
Kunst, Kultur un Bowark
1908: Bi Boarbeiden warrt in Willendörp (Nedderöösterriek) de Kalksteenfigur „Venus vun Willendörp“ utgraavt, de op ca. 25.000 v. Chr. schätzt warrt.
1956: En Vertüdelten mit en Messer maakt in de Gemäldegalerie in Dresden dat Bild Ruhende Venus mit Amor vun Guido Renis tonicht.
1984: De Oper Un re in ascolto (hdt.:Ein König horcht) vun Luciano Berio warrt in Soltborg ooropföhrt.
Wetenschoppen un Technik
1947: Thor Heyerdahl kummt mit sien Holtflott Kon-Tiki in de Süüdsee na den Tuamotu-Archipel.
1976: De Ruumsond Viking 2 kummt bi’n Mars an un geiht in en Ümloopbahn.
1980: Na över veer Johr in’n Ümloop üm den Mars geiht de Kontakt na de Muddersond vun Viking 1 verloren.
1980: De eerste Fleger mit Solarenergie Grossamer Penguin maakt sien eersten Flaag.
2000: De bit dorhen unbekannte Saturn-Maand Ymir warrt an de Europääsch Süüdsteernwacht opdeckt.
Katastrophen
1978: US-Präsident Jimmy Carter verklort as Folg vun en eersten groten Giftmüllschandal den Oortsdeel Love Canal in Niagara Falls, New York to’n Katastrophenrebeet.
1994: De Tirlyan-Staudamm in Baschkirien, Russland, brikt un köst bit to 37 Minschen dat Leeven.
2001: In Ossenbrügge veroorsaakt en Wirbelstorm binnen twee Minuuten en Schaden vun rundweg 5 Millionen Mark.
Boren
317: Constantius II., röömsch Kaiser.
594: Kōgyoku, 35. un 37. Kaiserin vun Japan.
1598: Georg Stiernhielm, sweedsch Dichter.
1760: Anna Margaretha Zwanziger, Serienmöörderin.
1779: Carl Ritter, düütsch Geograf.
1802: Germain Henri Hess, Swiez-russ’schen Chemiker.
1826: August Ahlqvist, finnsch Sprakenforscher.
1844: Hugo Kauffmann, düütsch Maler.
1862: Viktoria vun Baden, sweedsch Königin.
1863: Scipione Riva-Rocci, italiensch Dokter.
1863: Gustav Sieg, plattdüütsch Schriever († 1913)
1867: Emil Nolde, düütsch Maler.
1876: Mata Hari, nedderlännsch Danserin un Spionin.
1878: Wilhelm Ruhland, düütsch Botaniker.
1889: Leon Brillouin, franzöösch Physiker
1896: Alberto Demicheli, uruguayisch Politiker un Präsident († 1980)
1896: Otto Wilhelm Schneider, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1975)
1908: Robert Bernardis, öösterrieksch Wedderstandskämper († 1944)
1921: Martin Steffens, düütsch Kommunalpolitiker († 2009)
1922: Boy Lornsen, hooch- un plattdüütsch Schriever, Bildhauer († 1995)
1931: Gottfried Kiesow, düütsch Denkmalpleger († 2011)
1933: Elinor Ostrom, US-amerikaansch Politikwetenschaplerin un Nobelpriesdrägerin († 2012)
1941: Volkert Kraeft, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker
1942: Sigfried Held, düütsch Footballnatschonalspeler
1943: Franz Josef Wagner, düütsch Journalist
1948: James Patrick Allison, US-amerikaansch Immunoloog un Nobelpriesdräger
1971: Sydney Penny, US-amerikaansche Schauspelersche
1978: Cirroc Lofton, US-amerikaansch Schauspeler
Storven
479: Yūryaku, japansch Kaiser
1106: Heinrich IV., Kaiser un König vun’t Hillig Röömsch Riek
1391: Ocko I. tom Brok, oostfreesch Hööftling (* um 1345)
1782: Andreas Sigismund Marggraf, düütsch Chemiker.
1848: Jöns Jakob Berzelius, sweedsch Chemiker
1900: Wilhelm Liebknecht, düütsch Politiker, Mitgrünner vun de SPD
1957: Oliver Hardy, US-amerikaansch Schauspeler un Komiker.
1972: Fritz Broistedt, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1893)
1984: Esther Phillips, US-amerikaansch Singerin.
1999: John Van Ryn, US-amerikaansch Tennisspeler (* 1905)
2019: Hans-Heinrich Eilers, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1931)
2022: Anatoli Wassiljewitsch Filiptschenko, sowjeetsch Kosmonaut (* 1928)
August 07 |
10568 | https://nds.wikipedia.org/wiki/11.%20August | 11. August | De 11. August is de 223. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 224. Dag.
Wat passeert is
Politik un Sellschap
480 v. Chr.: An’n Anfang vun de Perserkriege warrt de Spartaner ünner Leonidas I. in de Slacht bi de Thermopylen vun de Perser slaan.
117: Hadrian warrt röömsch Kaiser as Nafolger vun Trajan.
1804: Kaiser Franz II. vun’t Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon grünnt dat Kaiserdom Öösterriek, dat he as Franz I. regeert.
1867: in Hamborg kummt de eerste Deel vun Das Kapital vun Karl Marx rut.
1904: In de Schlacht an’n Waterbarg in Düütsch-Süüdwestafrika warrt ungefäähr 30.000 opstännsche Herero un Nama dood maakt.
1914: Frankriek verklaart Krieg an Öösterriek-Ungarn (Eerste Weltkrieg)
1919: Riekspräsident Friedrich Ebert ünertekend de Weimarer Verfaten. Gliektietig warrt de swatt-root-witte Fahn gegen de swatt-root-goldene uttuuscht.
1934: De eersten Insassen warrt na dat berüchtigt Gefängnis Alcatraz in de Bucht vun San Francisco brocht.
1952: Hussein I. warrt niege König vun Jordanien.
1990: De FDP un de dree liberalen Parteien vun de DDR slut sik to de eerste gesamtdüütsche Partei tohopen.
Weertschap
1899: Kaiser Wilhelm II. maakt den Dortmund-Eems-Kanal open. Dormit hett nu dat ööstlich Ruhrrebeet en Waterweg in de Noordsee.
1920: Düütschlands eerste Flaagpost-Verbinnen nimmt den Betrieb op twüschen Berlin un Malmö.
Kunst, Kultur un Bowark
1957: de Oper Die Harmonie der Welt vun Paul Hindemith warrt in München ooropföhrt.
1996: De Musikrichten Britpop hett sien Hööchpunkt. In Knebworth, England speelt t. B. Oasis vör en Veerdel Million Lüüd.
Wetenschoppen un Technik
3114 v. Chr.: Na de Thompson-Korrelatschoon vun un nöömt na Sir J. Eric S. Thompson fangt de lange Tellen vun’n Maya-Klenner mit dat Datum 0.0.0.0.0 an.
1806: König Friedrich Wilhelm III. ordent de Grünnen vun de eersten preuß’schen Blinnenschool an.
1901: Vun Kiel ut geiht de eerste Expeditschoon na’n Süüdpool an Bord vun de Gauss ünner de Leiden vun Erich Dagobert von Drygalski los.
1986: En Westland Lynx AH Mk.1 stellt den gültigen Snelligkeitsrekord för Heevschruver vun 400,87 km/h op.
1998: De bither hööchste Lufttemperatur in Düütschland vun 41,2°C warrt an en Wederstatschoon in de Nöög vun Bernkastel-Kues meten.
1999: En Sünndüsternis is in’t middlere Europa un ok in’n Süüden vun Düütschland to sehn.
Boren
1086: Heinrich V., letzte röömsch-düütsche König
1582: Sabina Catharina, Gräfin von Rietberg († 1618)
1670: Eucharius Gottlieb Rink, düütsch Jurist un Heraldiker († 1745)
1761: Jean-Victor Moreau, franzöösch General to Tiet vun de Revolutschoon.
1778: Friedrich Ludwig Jahn, düütsch Natschoonalist un Turnvadder († 1852)
1787: Johann Gottlieb Nörrenberg, düütsch Physiker.
1801: Heinrich Adolf von Zastrow, preuß’sch General.
1807: David Rice Atchison, US-amerikaansch Övergangspräsident vör een Dag.
1815: Gottfried Kinkel, düütsch Theoloog, Schriever un Politiker.
1824: Martin Gropius, düütsch Architekt.
1858: Christiaan Eijkman, nedderlannsch Mediziner, Patholoog, Hygieniker un Nobelpriesdräger († 1950)
1873: Rudolf Maria Breithaupt, düütsch Komponist un Musiklehrer
1892: Yoshikawa Eiji, japansch Schriever
1897: Enid Blyton, engelsch Kinnerbook-Schrieversche
1897: Käthe Haack, düütsch Schauspelerin
1902: Alfredo Binda, italieensch Radrennfohrer († 1986)
1917: Dik Browne, US-amerikaansch Comictekner
1926: Aaron Klug, britsch Molekularbioloog un Nobelpriesdräger
1932: István Bilek, ungarsch Schachspeler un Schachpublizist († 2010)
1943: Pervez Musharraf, Offizier un Staatspräsident vun Pakistan.
1944: Ian McDiarmid, schottsch Schauspeler.
1947: Diether Krebs, düütsch Schauspeler un Kabarettist.
1950: Andrei Iwanowitsch Golowin, russ’sch Komponist.
1950: Elmar Kraushaar, düütsch Journalist un Schriever.
1953: Hulk Hogan, US-amerikaansch Wrestler un Schauspeler.
1965: Andreas Bovenschulte, düütsch Politiker un Börgermeester vun Bremen
Storven
480 v. Chr.: Leonidas I., König vun Sparta
1253: Klara vun Assisi, Oordensgrünnerin
1494: Hans Memling, belgisch Maler (* tüschen 1433 un 1440)
1699: Friedrich Rudolf Ludwig von Canitz, düütsch Diplomat un Schriever
1854: Macedonio Melloni, italiensch Physiker
1907: Theobald Kerner, düütsch Dokter un Dichter.
1919: Andrew Carnegie, US-amerikaansch Industriellen
1953: Ludwig Strauss, düütsch Schriever un Literaturwetenschoppler
1955: Robert Williams Wood, US-amerikaansch Experimentalphysiker
1956: Jackson Pollock, US-amerikaansch Maler (* 1912)
1972: Max Theiler, süüdafrikaansch-US-amerikaansch Bioloog un Nobelpriesdräger (* 1899)
1973: Karl Ziegler, düütsch Bioloog un Nobelpriesdräger
1988: Alfred Kelbassa, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1925)
2004: Wolfgang Mommsen, düütsch Historiker
2013: Raymond Delisle, franzöösch Radrennfohrer (* 1943)
2014: Robin Williams, US-amerikaansch Schauspeler (* 1951)
2018: V. S. Naipaul, britisch Schriever ut Trinidad un Tobago un Nobelpriesdräger (* 1932)
August 11 |
10570 | https://nds.wikipedia.org/wiki/26.%20August | 26. August |
Wat passeert is
Politik un Sellschop
1346: Slacht bi Crécy: Nadem de eerste Wapenstillstand in den Hunnertjöhrigen Krieg twuschen England un Frankriek vorbi is, gifft dat wedder Krieg. De Franzosen griept unner jem ehren König Philipp VI. mit 30.000 bit 40.000 Mann an un weeert vun de Englänner unner jem ehrn König Eduard III. slahn. De Englänner hefft bloß bi 12.000 Mann, man jem ehre Langbogen-Schütten sünd de franzööschen Ridders över. In düsse Slacht starvt Johan vun Luxemborg.
1619: Friedrich V. vun de Palz warrt to’n König vun Böhmen wählt
1914: De düütsche Kolonie Togo warrt vun franzöösche un engelsche Truppen innahmen.
1978: De NVA-Offizeer Sigmund Jähn start as eerste Düütsche mit dat Ruumschipp Sojus 31 in den Weltruum
2011: De Premierminister vun Japan, Naoto Kan, verklort sien Rückträe.
Kunst, Kultur un Bowark
1726: In Dresden warrt de Grundsteen för de Fronskark leggt.
Boren
1676: Robert Walpole, eerst britsch Premierminister († 1745)
1882: Carlo Galetti, italieensch Radrennfohrer († 1949)
1891: Ferdinand Bruckner, öösterrieksch-düütsch Schriever un Theaterleiter († 1958)
1912: Otto Thorbeck, düütsch Jurist un SS-Richter († 1976)
1913: Julius Döpfner, düütsch Kardinal († 1976)
1919: Susanne Hermans, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete († 2013)
1924: Olle Gunneriusson, sweedsch Biathlet († 1982)
1927: Norman Bates, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2004)
1932: Joe Henry Engle, US-amerikaansch Ruumfohrer
1933: Rainer Erler, düütsch Schriever, Speelbaas un Filmpoduzent
1938: Robert De Middeleir, belgisch Radrennfohrer
1947: Jan Krekels, nedderlannsch Radrennfohrer
1963: Ludger Beerbaum, düütsch Springrieder
1976: Svenja Stadler, düütsch Politikerin un Bundsdafordnete
1977: Timo Schultz, düütsch Footballspeler
1979: Stijn Devolder, belgisch Radrennfohrer
1980: Macaulay Culkin, US-amerikaansch Schauspeler
Storven
1572: Petrus Ramus, franzööschen Philosophen, Logiker un Humanisten (* 1515)
1860: Friedrich Silcher, düütsch Komponist un Musikpädagoog (* 1789)
1902: Otto Gildemeister, Bremer Börgermeester, Senator un Schriever (* 1823)
1933: Nikolai Iwanowitsch Aschmarin, russ’schen Linguist (* 1870)
1963: Heinrich Teut, plattdüütsch Schriever (* 1868)
1974: Walter Chales de Beaulieu, düütsch Offizier un Schriever (* 1898)
1977: Peter Seidensticker, düütsch Maler, Grafiker un plattdüütsch Schriever (* 1904)
1998: Frederick Reines, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger (* 1918)
2005: Hans-Rainer Frede, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1932)
2006: Rainer Barzel, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1924)
2010: William Benjamin Lenoir, US-amerikaansch Astronaut (* 1939)
2011: George Band, britisch Bargstieger (* 1929)
August 26 |
10571 | https://nds.wikipedia.org/wiki/31.%20August | 31. August | De 31. August is de 243. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner, man de 244. Dag, wenn en Schaltjohr is.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
1813: De spaansch Stadt San Sebastián warrt in’n Spaanschen Unafhangigkeitskrieg vun Englänners un Portugeesen störmt un in Brand steken.
1819: En Ministerkongress geiht mit de Karlsbader Besluten to End.
1888: In London warrt de verstümmelt Liek vun Mary Ann Nichols funnen. Se gellt as eerst Opper vun Jack the Ripper
1897: De vun Theodor Herzl na Basel inberopene eerste Zionistische Weltkongress verlangt de Inrichten vun en jüddschen Staat Palästina.
1914: Ünner jem ehren Feldmarschall Hindenburg slaht de düütschen Truppen de russisch Armee in de Slacht bi Tannenberg (Eerste Weltkrieg)
1950: In de DDR warrt de Tügen vun Jehova verboden. Hunnerte Verhaften un Schauprozessen folgt.
1962: Trinidad un Tobago warrt unafhangig vun Grootbritannien.
1980: Mit de Ünnerteken vun dat Augustafkamen entsteiht in Polen de Solidarność.
1990: In Vörbereiden op de Wedderverenigen vun Düütschland warrt in Berlin de Enigenverdrag ünnertekend.
1991: Kirgisien un Usbekistan warrt unafhangig vun de Sowjetunion.
1994: De letzten allieerten Suldaten (ut de Sowjetunion) verlaat Berlin.
Weertschop
1897: Thomas Alva Edison kriggt en Patent op sien Kinetographen, wat en Vörlöper vun den Filmprojekter weer.
Kunst, Kultur un Bowark
1897: An’n Düütschen Eck in Koblenz warrt dat Kaiser-Wilhelm-I.-Denkmol inweiht.
1916: Otto Walter deckt in Egira den Kopp vun en Zeusstatue op, de vermodlich vun den greekschen Bildhauer Eukleides maakt weer.
1928: In Berlin warrt de Dreigroschenoper in’n Theater am Schiffbauerdamm ooropföhrt.
1998: De Süüdwestrundfunk, de ut de Fusion vun’n Süüdwestfunk un den Süüddüütschen Rundfunk entstahn is, nimmt den Bedriev op.
Wetenschoppen un Technik
1906: In Berlin warrt de Motorluftschip-Studiensellschop grünnt.
1951: In Düsseldörp stellt de Düütsche Grammophon de eerste Langspeelplatt mit 33 1/3 Ümdreihn in de Minuut vör.
1998: Angevlich schütt Noordkorea sien eersten Satelliten Kwangmyŏngsŏng in’n Ümloopbahn.
Katastrophen
1812: De spaansch ruppentransporter Salvador strannt vör de Münnen vun’n Río de la Plata. Bi sit sworste Unglück in de Historie vun Uruguays Schippfohrt, verleert 470 vun de 600 Lüüd an Boord jemehr Leven.
1968: En Eerdbeven mit de Magnitude MS = 7,3 köst in’n Iran 12.000 bit 20.000 Minschenleven.
1974: In Kroatien kommt bi en Togunglück in’n Bahnhoff vun Zagreb 150 Minschen üm.
1999: In Buenos Aires, Argentinien, neiht en Boeing 737 bi’n Start över de Startbahn rut un fangt Füer. 80 Lüüd blievt Dood, 26 warrt böös verletzt.
Boren
12: Gaius Caesar Augustus Germanicus, nömmt Caligula, röömsch Kaiser.
161: Commodus, röömsch Kaiser.
1537: Arnold Mercator, Koortograph.
1663: Guillaume Amontons, franzöösch Physiker.
1739: Johann August Eberhard, düütsch Philosoph.
1741: Jean Paul Egide Martini, Komponist.
1777: Jean Pierre Joseph d’Arcet, franzöösch Chemiker
1778: Friedrich August von Klinkowström, düütsch Maler († 1835)
1797: James Ferguson, schottsch Ingeniör un Astronom († 1867)
1812: Enno von Colomb, preußisch General
1837: Édouard Jean-Marie Stephan, franzöösch Astronom († 1923)
1842: Adolf Pinner, düütsch Chemiker
1866: Elizabeth von Arnim, britsch Schrieverin.
1879: Yoshihito, 123. Kaiser vun Japan.
1880: Wilhelmina, Königin vun de Nedderlannen.
1880: Eduard Edert, düütsch Politiker un plattdüütsch Schriever († 1967)
1886: Louis Wolfe Gilbert, US-amerikaansch Komponist († 1970)
1897: Fredric March, US-amerikaansch Schauspeler († 1975)
1905: Kurt Lehmann, düütsch Bildhauer.
1905: Robert Bacher, Karnphysiker, Mitarbeiter bi’t Mahnhatten-Projekt
1908: William Saroyan, US-amerikaansch Schriever.
1918: Lucrecia Kasilag, philippinsch Komponistin
1925: Elwin Schlebrowski, düüsch Footballspeler († 2000)
1928: James Coburn, US-amerikaansch Schauspeler († 2002)
1931: Stasi Kurz, düütsch Kleedaaschmakersche
1937: Bobby Parker, US-amerikaansch Blues-Gitarrist.
1939: Karl Lohmann, düütsch Weertschopswetenschoppler.
1941: Hubertus Menke, düütsch Philoloog
1945: Van Morrison, irisch Ledermaker un Musiker
1945: Leonid Iwanowitsch Popow, russ’sch Kosmonaut un Pilot
1945: Bob Welch, US-amerikaansch Rockmusiker († 2012)
1948: Holger Osieck, düütsch Footballtrainer un -funktschonäär
1949: Hugh David Politzer, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger
1949: Richard Gere, US-amerikaansch Schauspeler
1955: Edwin Moses, US-amerikaansch Lichtathlet
1966: Jan Einar Thorsen, norwegsch Skilöper
1972: Chris Tucker, US-amerikaansch Schauspeler un Komiker
1972: Konstantinos Konstantinidis, greeksch Footballspeler
1990: Maurits Lammertink, nedderlannsch Radrennfohrer
Storven
1056: Theodora III., Kaiserin vun Byzanz.
1234: Go-Horikawa, 86. Kaiser vun Japan.
1561: Pierre Davantès, franzöösch Humanist un Komponist vun den Psalter vun Genf (* 1525)
1600: Octavianus Secundus Fugger, düütsch Hannelsherr (* 1549)
1667: Johann Rist, düütsch Paster un Dichter (* 1607)
1688: John Bunyan, engelschen Prediger vun de Baptisten († 1628)
1709: Andrea Pozzo, italiensch Maler.
1762: Momozono, 116. Kaiser vun Japan.
1799: Nicolas-Henri Jardin, franzöösch Architekt.
1801: Nicola Sala, italiensch Komponist.
1834: Karl Ludwig Harding, düütsch Astronom (* 1765).
1864: Ferdinand Lassalle, düütsch Politiker un Publizist.
1867: Charles-Pierre Baudelaire, franzöösch Dichter.
1888: Mary Ann Nichols, nöömt Polly, eerst Opper vun Jack the Ripper
1902: Mathilde Wesendonck, düütsch Schrieverin.
1939: Wilhelm Bölsche, düütsch Schriever un Naturforscher.
1940: Raymond Smith Dugan, US-amerikaansch Astronom (* 1878)
1945: Stefan Banach, poolsch Mathematiker.
1964: Peter Lanyon, britisch Maler (* 1918)
1966: Kasimir Edschmid, düütsch Schriever.
1969: Rocky Marciano, US-amerikaansch Boxer
1993: Siegfried Schürenberg, düütsch Schauspeler un Synchronsnacker
1993: Hans-Joachim Wegener, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1911)
1995: Horst Janssen, düütsch Teekner, Grafiker un Schriever (* 1928)
1997: Lady Diana, Prinzessin vun Wales
2002: Lionel Hampton, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1908)
2002: George Porter, britsch Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1920)
2005: Józef Rotblat, poolsch Schriever un Nobelpriesdräger.
2005: Michael Sheard, britsch Schauspeler
2011: Waleri Iljitsch Roschdestwenski, sowjeetsch Kosmonaut (* 1939)
2013: Arnold Spruck, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Hessen (* 1934)
2017: Dirk Hafemeister, düütsch Springrieder (* 1958)
2021: Francesco Morini, italieensch Footballnatschonalspeler (* 1944)
August 31 |
10572 | https://nds.wikipedia.org/wiki/3.%20September | 3. September | De 3. September is de 246. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 247. Dag.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
36 v. Chr.: In de Seeslacht vun Naulochoi an de Noordspitz vun Sizilien maakt Octavian siene Flotte unner Marcus Vipsanius Agrippa den Sextus Pompeius siene Flotte ganz in Dutt. Mit Pompeius is dat nu ut.
301: De Hillige Marinus grünnt San Marino, en vun de lüttsten Länner un de öllste vundaag no existeerend Republiek.
1189: Richard Löwenhart warrt in Westminster as Richard I. to’n König vun England maakt.
1651: In de entscheidend Slacht vun Worcester in’n Engelschen Börgerkrieg winnt de Parlamentstruppen ünner Oliver Cromwell över König Charles II..
1783: De Unafhangigkeit vun de USA vun dat Königriek Grootbritannien warrt in den Freden vun Paris anerkennt.
1841: In Preußen warrt de allgemeen Wehrplicht inföhrt.
1874: Práxedes Mateo Sagasta warrt Ministerpräsident vun Spanien.
1900: Grootbritannien winnt över de Burenrepublik Transvaal un annekteert dat Rebeet.
1914: In’n Eersten Weltkrieg rööpt de franzöösch Staatspräsident Raymond Poincaré to’n Wedderstand gegen de düütsch Invasion op.
1919: Italien föhrt dat Froenwahlrecht in.
1939: Na dat Verstrieken vun dat Ultimatum to’n Torüchtog ut Polen folgt de Kriegsverkloren to’n Tweeten Weltkrieg vun Grootbritannien un Frankriek an Düütschland.
1953: De an’n 4. November 1950 ünnertekente Europääsch Minschenrechtskonventschoon tredt in Kraft.
1967: Sweden stellt an den Dagen H op den Rechtsverkehr op de Straten üm.
1971: Katar warrt unafhängig
2004: Russ’sch Elitesoldaten störmt in de Stadt Beslan in Noordossetien in School un versökt dat Börgendrama vun Beslan to beennen. Dorbi schall dat mehr as 330 Dode geven hebben.
Kunst, Kultur un Bowark
1770: De Oper La Contessina (hdt.: Das gräfliche Fräulein) vun Florian Leopold Gassmann warrt in Mährisch-Neustadt, Öösterriek, ooropföhrt.
1920: De Operette Wenn Liebe erwacht vun Eduard Künneke warrt in Berlin ooropföhrt.
1926: In Berlin warrt wiel de drütten Funkutstellen de Fernsehtoorn inweiht.
1958: De musikalsch Kummedie Madame Scandaleuse vun Peter Kreuder warrt in Wien ooropföhrt.
1992: Dat Musical Elisabeth vun Michael Kunze un Sylvester Levay warrt in wien ooropföhrt.
1999: Op den Senner RTL geiht de Quizsennen Wer wird Millionär? mit Günther Jauch to’n eersten mol övern Schirm.
Religion
590: Gregor de Grote warrt Paapst.
1914: Benedikt XV. warrt Paapst.
1978: Johannes Paul I. warrt as Nafolger vun Paapst Paul VI. insett.
2000: Paapst Johannes XII. un ok de ümstreden Paapst Pius IX. warrt selig snackt.
Wetenschoppen un Technik
1906: In Frankfort an’n Main warrt dat Georg-Speyer-Huus openmaakt, en chemotherapeutsch Forscherinrichten ünner das Seggen vun Paul Ehrlich.
1976: De Ruumsond Viking 2 lannt op’n Mars in de Even Utopia Planitia.
Katastrophen
1691: De beiden britschen Lienenscheep HMS Coronation un HMS Harwich strannt, as se bi sworen Storm versökt in den Plymouth Sound intolopen. Blots en Handvull Seelüüd künnt sik redden, üngefäähr 1.000 blievt dood.
1878: De de Kollision vun en Pläseerdamper mit en Frachter op de Themse kommt 640 Minschen üm.
1925: Dat US-amerikaansche Stiefluftschipp ZR-1 USS Shenandoah verunglückt in’n Storm. 14 Mann vun de Besatten kommt to Dood.
1989: En kubaansch Iljuschin Il-62 stört op en Wohnveerdel in de Nöög vun’n Flaaghaven Havanna. 171 Minschen stravt dorbi.
1998: Na en Füer an Boord stört en Swiezer McDonnell Douglas MD-11 vör Halifax in de See un ritt 229 mit in den Dood.
Boren
1034: Go-Sanjō, 71. Kaiser vun Japan.
1087: Johannes II., Kaiser vun Byzanz.
1539: Oswald Gabelkover, Dokter, Heraldiker un Historiker († 1616)
1596: Nicola Amati, italiensch Geigenboer.
1643: Lorenzo Bellini, italiensch Anatom.
1741: Johann Wilhelm von Archenholz, preußisch Historiker un Publizeerer.
1770: Johann Heinrich Karl Hengstenberg, düütsch Dichter vun Karkenleder.
1780: Heinrich Christian Schumacher, düütsch Geodät un Astronom.
1782: Christian Ludwig Nitzsch, düütsch Bioloog
1791: Francisco Acuña de Figueroa, uruguayisch Schriever († 1862)
1794: Kurt Alexander Winkler, düütsch Metallurg un Chemiker.
1814: James Joseph Sylvester, britsch Mathematiker.
1829: Adolf Fick, düütsch Physioloog.
1833: Adolf Obermüllner, öösterrieksch Maler
1861: Elin Danielson-Gambogi, finnisch Malerin († 1919)
1869: Fritz Pregl, öösterrieksch Chemiker un Nobelpriesdräger
1874: Frederik Størmer, norwegsch Geophysiker un Mathematiker
1887: Lavoslav Ružička, Swiezer Chemiker un Nobelpriesdräger
1887: Ludwig Gies, düütsch Maler un Bildhauer
1891: Doc Cook, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1958)
1929: Carlo Clerici, swiezer Radrennfohrer († 2007)
1938: Ryōji Noyori, japaansch Chemiker un Nobelpriesdräger
1939: Vivi Bach, däänsch Singersche, Schauspelersche, Feernsehmoderatorsche un Schrieversche († 2013)
1943: Dagmar Schipanski, düütsch Physikerin un Politikerin
1945: Traudel Haas, düütsch Synchroonsnackerin un Schauspelerin
1948: Uwe Biester, düütsch Kommunalpolitiker un Landdagsafordneter
1963: Guido Imbens, nedderlannsch-US-amerikaansch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger
1965: Charlie Sheen, US-amerikaansch Schauspeler
1966: Wladimir Alexandrowitsch Ryschkow, russ’sch Politiker
1978: Christian Alder, düütsch Footballspeler
1979: Stian Eckhoff, norweegsch Biathlet
1983: Eko Fresh, düütsch-törkschen Rapper ut Mönchengladbach
1995: Niklas Süle, düütsch Footballnatschonalspeler
2003: Mark Walerjewitsch Kondratjuk, russisch Ieskunstlöper
Storven
1313: Anna Přemyslovna, Königin vun Böhmen.
1658: Oliver Cromwell, britsch Lord Protector (* 1599)
1861: Christian Heinrich Tramm, düütsch Architekt.
1872: Immanuel Nobel, sweedsch Architekt, Ingenieur, Utfinner un Industriellen.
1883: Iwan Sergejewitsch Turgenew, russ’sch Schriever.
1946: Paul Lincke, düütsch Komponist un Kapellmeester.
1948: Edvard Beneš, tschechisch Politiker.
1962: Edward Estlin Cummings, US-amerikaansch Schriever.
1969: Hồ Chí Minh, vietnames’sch Revolutschonäär un Staatsmann
1980: Fabian von Schlabrendorff, Jurist as ok Offizier un Wedderstandskämper (* 1907)
1985: Heiner Grimm, düütsch Maler.
1991: Frank Capra, US-amerikaansch Filmspeelbaas.
2003: Ute Mora, düütsch Schauspelerin.
2006: Annemarie Wendl, düütsch Schauspelerin
2011: Finn Helgesen, norweegsch Iesflinklöper un Olympiasieger (* 1919)
2012: Irmgard Harder, plattdüütsch Schrieverin (* 1922)
2019: Halvard Hanevold, norweegsch Biathlet (* 1969)
September 03 |
10573 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1613 | 1613 |
Wat passeert is
Boren
29. Juni: Johann Henrich Voigt, düütsch Mathematiker, Astronom un Klennerschriever († 1691)
13. Dezember: Carl Gustav Wrangel, sweedsch Feldmarschall un Staatsmann († 1676)
Storven
9. April: Johannes Caselius, düütsch Humanist un Philosoph (* 1533)
6. Dezember: Anton Praetorius, düütsch Paster, Theoloog un Schriever (* 1560)
Johr
17. Johrhunnert |
10575 | https://nds.wikipedia.org/wiki/8.%20Mai | 8. Mai |
Wat passeert is
1521: In’t Wormser Edikt warrt de Rieksacht över Martin Luther verhangt.
1945: De düütsche Wehrmacht gifft up. De Tweete Weltkrieg is in Europa to Enn.
1886: In de Aftheek vun John Pemberton in Georgia, Atlanta, warrt to’n eersten mol en nee Middel gegen Mödigkeit, Koppweh un Depresschoon – dat latere Coca-Cola – verköfft.
1949: De Parlamentaarsche Raat beslutt dat Grundgesett för de Bundsrepubliek Düütschland
Boren
1700: Sebastian Eberhard Ihering, düütsch Beamter un Moorkultiveerer vun Oostfreesland († 1759)
1720: William Cavendish, 4. Duke of Devonshire, britisch Politiker un Premierminister († 1764)
1884: Harry Spencer Truman, US-amerikaansch Poltiker un 33. Präsident († 1972)
1880: Abel Dufrane, belgisch Entomoloog un Lepidopteroloog († 1960)
1898: Alphonse Gemuseus, Swiezer Springrieder († weet man nich)
1902: André Lwoff, franzöösch Mikrobioloog un Viroloog as ok Nobelpriesdräger († 1994)
1905: Red Nichols, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1965)
1917: Lassi Parkkinen, finnisch Iesflinklöper († 1994)
1930: Johann Diedrich Bellmann, plattdüütsch Theoloog un Schriever († 2006)
1939: Paul Drayton, US-amerikaansch Lichtathlet († 2010)
1942: Michele Dancelli, italieensch Radrennfohrer
1947: Howard Robert Horvitz, US-amerikaansch Bioloog un Nobelpriesdräger
1951: Rita Trapanese, italieensch Ieskunstlöperin († 2000)
1954: John Michael Talbot, röömsch-kathoolsch Mönk, US-amerikaansch Singer, Komponist un Gitarrist
1962: Danny Faure, Politiker un Präsident vun de Seychellen
1967: Olaf Lies, düütsch Politiker, Landdagsafordneter un Landsminister vun Neddersassen
1968: Alexander Fishbein, US-amerikaansch Schachspeler
1975: Jens Rittmeyer, düütsch Kock
1981: Andrea Barzagli, italiensch Footballnatschonalspeler
Storven
685: Benedikt II., Paapst (* weet man nich)
1880: Gustave Flaubert, franzöösch Schriever (* 1821)
1887: Lorenzo Batlle y Grau, uruguayisch Politiker un Präsident (* 1810)
1903: Paul Gauguin, franzöösch Maler (* 1848)
1904: Eadweard Muybridge, britisch Fotograf un Filmpioneer (* 1830)
1930: Ivar Henning Mankell, sweedsch Komponist (* 1868)
1982: Bernie Glow, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1926)
1997: Kai-Uwe von Hassel, ehmalger Ministerpräsident vun Sleswig-Holsteen (* 1913)
2006: Hendrik Entjes, Dialektoloog un Perfesser för Nedersaksisch (* 1919)
2010: Andor Lilienthal, ungaarsch Schachmeester (* 1911)
2011: Cornell Dupree, US-amerikaansch Jazz- un Rhythm and Blues-Gitarrenspeler (* 1942)
Mai 08 |
10576 | https://nds.wikipedia.org/wiki/8.%20Januar | 8. Januar | De 8. Januar is in’n Gregoriaanschen Klenner de 8. Dag in’t Johr.
Wat passeert is
1918: De US-amerikaansche Präsident Woodrow Wilson maakt sien 14-Punkten-Programm för en Enn vun den Eersten Weltkrieg kunnig
Boren
1796: Ludwig Terfloth, plattdüütsch Schriever un Koopmann († 1887)
1855: Karl Theodor Gaedertz, düütsch Literaturhistoriker († 1912)
1886: Albrecht Janssen, düütsch Schriever un Översetter († 1972)
1902: Louise Viereck, plattdüütsch Schrieverin († 1998)
1908: Erich Kauer, düütsch Footballnatschonalspeler († 1989)
1926: Dieter Hasselblatt, düütsch Schriever († 1997)
1929: Wolfgang Peters, düütsch Footballnatschonalspeler († 2003)
1934: Jacques Anquetil, franzöösch Radrennfohrer († 1987)
1934: Roy Kinnear, britisch Schauspeler († 1988)
1935: Ian Bargh, britisch-kanaadsch Jazzmusiker († 2012)
1937: Shirley Bassey, britsch Singersche
1942: Wjatscheslaw Dmitrijewitsch Sudow, sowjeetsch Kosmonaut
1944: Gebhard Müller, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
1947: David Bowie, britisch Singer, Produzent, Schauspeler un Maler († 2016)
1951: Silva Seeler, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete vun Neddersassen
1971: Hirotaka Takeuchi, japaansch Bargstieger
1983 oder 1984: Kim Jong-un, nordkoreaansch Politiker
Storven
1198: Coelestin III., Paapst (* üm un bi 1106)
1324: Marco Polo, Koopmann ut Venedig, Updecker vun China för de westliche Welt (* 1254)
1840: Friedrich Wilhelm Albrecht, plattdüütsch Schriever (* 1774)
1872: Ludolf Wienbarg, düütsch Schriever (* 1802)
1896: Paul Verlaine, franzöösch Schriever (* 1844)
1908: Alwine Wuthenow, plattdüütsch Schrieverin (* 1820)
1977: Charles Frend, britisch Filmeditor un Speelbaas (* 1909)
1980: Helmut Grube, düütsch Politiker un Landdagsafordneter (* 1913)
1990: Georgie Auld, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1919)
1996: Teobaldo Depetrini, italieensch Footballnatschonalspeler un -trainer (* 1913)
1997: Melvin Calvin, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger (* 1911)
Januar 08 |
10577 | https://nds.wikipedia.org/wiki/3.%20M%C3%A4rz | 3. März | De 3. März ist de 62. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner, btw. de 63. Dag in’n Schaltjohr.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
468: Simplicius wurrd to'n Paapst wählt.
1803: De russ’sche Zar Alexander I. stellt de Gootsbesitters free, de Liefeegenen as free’e Ackerbuern to freetosetten.
1845: Florida wurrd 27. Bundstaat van de USA.
1857: Frankriek un Grootbritannien verklort den Kaiserriek China den Krieg; De Tweete Opiumkrieg geiht dormit los.
1861: De russ’sche Zar Alexander II. schapt de Liefeegenschop af.
1871: In’t Düütsche Kaiserriek findt de Wahl to’n 1. Düütschen Rieksdag statt.
1886: De Freden vun Bukarest beendt den Serbsch-Bulgarischen Krieg op’n Balkan.
1904: Kaiser Wilhelm II. lett as eerste en akustisch Opteken vun en politsch Dokument maken. Dorto warrt Toonoptekenredschoppen vun Thomas Edison bruukt.
1905: De russ’sche Zar Nikolaus II. is inverstahn, en Volksvertreden – de Duma – intorichten.
1918: De Verdrag vun Brest-Litowsk warrt afsloten. Düütschland un Russland maakt Freden (Eerste Weltkrieg).
1924: De Törkie schapt dat Kalifat af.
1931: De US-amerikaansche Kongress maakt The Star-Spangled Banner vun Francis Scott Key to de Natschonalhymn vun de USA.
1986: In Öösterriek fangt mit en Bericht in de Tietschrift profil de „Waldheim-Affäär“ an.
1992: Kirgisien kriggt sien hüütig Flagg.
Weertschop
1885: De American Telephone and Telegraph Corporation (AT&T Inc.) warrt grünnt, üm dat eerste US-amerikaansche Telefonnett to bedrieven.
1923: De eerste Utgaav vun dat US-amerikaansch Wekenblatt TIME kummt rut.
Kunst, Kultur un Bowark
1585: As eerstet freestahnd Theater siet de Antike warrt in Vicenza dat Teatro Olimpico open maakt.
1671: In Paris warrt de Natschonaloper mit de eersten franzööschen Oper Pomone vun Robert Cambert open maakt.
1875: De Oper Carmen vun Georges Bizet warrt in Paris ooropföhrt.
Wetenschoppen un Technik
1915: In de USA warrt dat NACA grünnt, wat de Vörlöperorganisatschoon is vun de NASA.
1972: De Ruumsond Pioneer 10 warrt op’n Weg brocht.
1995: An’t Fermi National Accelerator Laboratory wiest Forschers in’n Experiment dat Top-Quark na.
Katastrophen
1974: Kott na’n Start in Paris op’n Flaaghaven Charles de Gaulle stört en DC-10 af: 346 Dode.
2002: In’n Hindukusch köst en Eerdbeven mit de Magnitude Mw = 7,4 166 Minschen dat Leven.
Boren
1667: Dierk Anton Witte, lutherschen Pastor, Proovst un Frund un Kenner vun de Freesche Spraak († 1742)
1700: Charles Joseph Natoire, franzöösch Maler.
1709: Andreas Sigismund Marggraf, düütsch Chemiker.
1805: Jonas Furrer, Swiezer Politiker un eerste Swiezer Bundspräsident.
1816: Jan Arnost Smoler, soorbsch Philoloog un Schriever († 1884)
1823: Gyula Andrássy, Politiker in Öösterriek-Ungarn.
1829: Carl von Siemens, düütsch Industriellen.
1845: Georg Cantor, düütsch Mathematiker.
1847: Alexander Graham Bell, britsch Spreektherapeut, Ünnernehmer un Utfinner.
1855: Ludwig Döderlein, düütsch Zooloog.
1870: Géza Maróczy, ungarsch Schachmeester († 1951)
1871: Maurice Garin, franzöösch Radrennfohrer († 1957)
1900: Edna Best, britisch Schauspelerin († 1974)
1906: Barney Bigard, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1980)
1911: Jean Harlow, US-amerikaansch Filmschauspelerin († 1937)
1919: Loki Schmidt, düütsch Schoolmeester, Botanikerin un Fru vun Bundskanzler Helmut Schmidt († 2010)
1920: James Doohan, kanaadsch Schauspieler († 2005)
1923: Jan Niehoff, nedderlännsch plattdüütsch Schriever († 2014)
1926: Heinz Knobloch, düütsch Schriever.
1928: Gudrun Pausewang, düütsch Schrieverin
1928: Paul Calle, US-amerikaansch Künstler († 2010)
1930: Keiiti Aki, japaansch Eerdphysiker un Seismoloog († 2005)
1931: John Smith, US-amerikaansch Schauspeler († 1995)
1932: Franz von Kutschera, düütsch Philosoph.
1933: Gerhard Mayer-Vorfelder, düütsch Sportfunktschonäär un Präsident vun düütschen Footballbund.
1937: Rolf Bohnsack, düütsch un plattdütsch Schauspeler († 2009)
1941: Dunja Rajter, kroatsch Singerin un Schauspelerin.
1946: James Craig Adamson, US-amerikaansch Ruumfohrer
1949: Régis Ovion, franzöösch Radrennfohrer
1953: Zico, brasiliansch Footballspeler un -trainer.
1959: Matthias Buse, düütsch Skispringer
1962: Jackie Joyner-Kersee, US-amerikaansch Lichtathletin.
1965: Dragan Stojković, serbsch Footballspeler.
1977: Ronan Keating, irisch Musiker.
1989: Philipp Bargfrede, düütsch Footballspeler
1989: Beau Thompson, kanaadsch Biathlet
Storven
1193, 3. oder 4. März: Saladin, Sultan un Stammvadder vun dat Huus vun de Ayyubiden (* 1137)
1605: Clemens VIII., Paapst (* 1536)
1703: Robert Hooke, engelsch Physiker, Mathematiker un Utfinner.
1714: Hans Carl von Carlowitz, düütsch Forstwetenschoppler.
1775: Richard Dunthorne, engelsch Astronom un Landvermeeter (* 1711)
1799: Dirk Klinkenberg, nedderlannsch Astronom (* 1709)
1808: Johann Christian Fabricius, Zooloog, Entomoloog, Lepidopteroloog un Wertschapswetenschapler (* 1745)
1850: Oliver Cowdery, Mitgrünner vun de Mormonenbewegen.
1875: Adolf Reubke, düütsch Orgelboer
1943: Ludwig Leinberger, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1903)
1948: Erwin Nöbbe, düütsch Maler (* 1882)
1951: Georg Semper, plattdüütsch Schriever (* 1880)
1953: James J. Jeffries, US-amerikaansch Boxer un Sworgewichtsweltmeester
1953: Josef Fischer, düütsch Radrennfohrer (* 1865)
1954: Walter Grotrian, düütsch Astrophysiker (* 1890)
1959: Lou Costello, US-amerikaansch Schauspeler, Produzent un Komiker.
1975: Therese Giehse, düütsch Schauspelersche
1975: Fritz Specht, plattdüütsch Schriever (* 1891)
1981: Enid Bagnold, britsch Schrieverin un Dramatikerin
1983: Hergé, belgsch Comic-Tekner (* 1907)
1984: Heinrich Kirchner, düütsch Bildhauer
1990: Bruce Low, nedderlännsch Slager- un Gospelsinger.
1996: Léo Malet, franzöösch Krimi-Schriever.
2003: Horst Buchholz, düütsch Schauspeler.
2005: Rinus Michels, nedderlännsch Footballtrainer
2006: Martin Selber, hooch- un plattdüütsch Schriever (* 1924)
2011: James Ludlow Elliot, US-amerikaansch Astrophysiker (* 1943)
2014: William Reid Pogue, US-amerikaansch Astronaut (* 1930)
März 03 |
10578 | https://nds.wikipedia.org/wiki/21.%20M%C3%A4rz | 21. März | De 21. März is de 80. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In en Schaltjohr is dat de 81. Dag.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
1894: Juan Idiarte Borda wurrd Präsident in Uruguay.
1918: In den Westen gaht de düütschen Truppen en lest Mol in de Offensive. Toeerst kaamt se goot vöran, man in’n Juli mütt se Bott geben.
Boren
1685: Johann Sebastian Bach, düütsch Orgelspeler un Komponist († 1750)
1880: Wilhelm Peßler, düütsch Volkskundler un Kulturhistoriker († 1962)
1887: Luis Johnson Valor, chileensch Maler († 1929)
1915: Hank D’Amico, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1965)
1915: Günter Lange, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1975)
1918: Marian McPartland, US-amerikaansch Jazzmusikerin († 2013)
1927: Hans-Dietrich Genscher, düütsch Politiker, Bundsminister un Viezkanzler († 2016)
1941: Horst Jäcker, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Noordrhien-Westfalen
1946: Heiner Schönecke, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
1947: Simo Halonen, finnisch Biathlet
1958: Gary Oldman, US-amerikaansch Schauspeler un Filmproduzent
1961: Lothar Matthäus, düütsch Footballnatschonalspeler un -trainer
1962: Matthew Broderick, US-amerikaansch Schauspeler
1968: Karyn Kusama, US-amerikaansch Speelbaas’sche un Dreihbookschrieverin
1982: Maria Elena Camerin, italieensch Tennisspelerin
1990: Mandy Capristo, düütsch Singerin
1994: Eduard Ratmilewitsch Latypow, russisch Biathlet
2000: Jace Norman, US-amerikaansch Schauspeler
Storven
1724: Daniel Quare, engelsch Klockmaker (* 1648 oder 1649)
1892: Annibale de Gasparis, italieensch Astronom (* 1819)
1967: Randy Brooks, US-amerikaansch Jazzmusiker un Big-Bandleader (* 1919)
1987: Robert Preston, US-amerikaansch Schauspeler (* 1918)
1992: John Ireland, kanaadsch Schauspeler (* 1914)
1993: Albert Ramon, belgisch Radrennfohrer (* 1920)
1999: Claus Achton Friis, däänsch Architekt, Grafiker un Breefmarkenkünstler (* 1917)
2012: Robert Fuest, britisch Speelbaas, Dreihbookschriever un Szenenbillner (* 1927)
2012: Juri Sergejewitsch Rasuwajew, russisch Schachspeler (* 1945)
2015: Betty Brey, US-amerikaansch Swemmsportlerin (* 1931)
März 21 |
10579 | https://nds.wikipedia.org/wiki/8.%20August | 8. August | De 8. August is de 220. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner, man de 221. Dag in’n Schaltjohren.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
870: Dat „Mittelriek“ Lotharingien warrt na den Dood vun Lothar II., de keen Kinner harr, in den Verdrag vun Mersen twüschen dat Westfrankenriek un dat Oostfrankenriek opdeelt.
1570: De Hugenotten kriegt vun den franzööschen König Karl IX. in’n Freden vun Saint Germain veer Städer, woneem se jümmer Religion utöven künnen ahn stört to warrn.
1588: In de Seeslacht vun Gravelines sleiht de engelsche Flott de spaansch Armada un beent dormit jemehr Seeherrschap.
1869: In Iesenack grünnt August Bebel un Wilhelm Liebknecht de Sozialdemokraatsch Arbeiderpartei (SDAP).
1918: In de Panzerslacht vun Amiens breekt de Allieerten dör de düütsche Front dör (Dat düütsche Heer sien swarten Dag)
1919: De vörmalig Kolonialmacht Grootbritannien acht Afghanistan as free’n un unafhangigen Staat.
1941: In’n Tweeten Weltkrieg endt de Ketelslacht vun Uman vun’n Russlandfeldtog mit de Kapitulatschoon vun de sowjetschen Armee.
1945: Tweete Weltkrieg: De Sowjetunion verklort Japan den Krieg un marscheert in Mandschuko, de japaansch besette Mandschurei in.
1963: Bi den Groten Posttogroov överfallt Bruce Reynolds, Ronald Biggs un tomindst 13 wietere Lüüd en Posttog vun Glasgow na London un roovt ungefähr £ 2,63 Mio. (ümrekend vundaag ruchweg 50 Millionen Euro).
1967: Thailand, Indonesien, Singapur, Malaysia un de Philippinen grünnt de Association of Southeast Asian Nations (ASEAN).
1974: De US-Präsident Richard Nixon kündt sien Torüchtreed vunwegen de Watergate-Affär an.
1988: Ungefähr 3.000 Minschen starvt, as dat Militär in Birma en Studentenunroh daalslaht.
1990: De Irak besett un annekteert dat Staatsrebeed vun Kuwait un löst dormit den Tweeten Golfkrieg ut.
1998: De Taliban nimmt in Afghanistan mit Mazar-e-Sharif de letzte grote Fasten vun de Noordallianz in.
Weertschap
1924: De eerste elektrische S-Bahn vun Berlin nimmt den Bedriev op.
1929: Dat düütsche Luftschipp Graf Zeppelin flüggt los, eenmol de Welt to ümrunnen.
1945: In Baden-Baden kriggt dat Badische Tagblatt as eerstet Lizenzdaagblatt in de franzöösch besettet Zoon de Genehmigung to’n Rutkamen.
Kunst, Kultur un Bowark
1828: De Oper Gabriella di Vergy vun Saverio Mercadante warrt in Lissabon ooropföhrt.
1840: De Oper Bátori Mária vun Ferenc Erkel warrt in Budapest ooropföhrt.
1856: De Operette Deux Vieilles Gardes vun Léo Delibes warrt in Paris ooropföhrt.
1942: In London hett de Tekentrickfilm Bambi vun Walt Disney Premiere.
Wetenschoppen un Technik
1709: De brasiliaansch Jesuitenpastor Bartholomeu Lourenco de Gusmão finnt en Vörlöper vun den Hittluftballon ut.
1877: Henry Morton Stanley kummt halfverhungert mit en poor Lüüd in Boma an de Kongo-Münnen an un beendt dormit sien dreejohrige Afrikaexpeditschoon.
1884: George Eastman un sien Assistent William H. Walker meldt jemehrn Stripping Film, en Rullfilm ut Papeer to’n Patent an.
1900: David Hilbert wiest op’n Weltmathematikerkongress en List mit de mathematschen Problemen, de noch nicht löst weern.
2003: In Perl-Nenning in’t Saarland warrt mit 40,3 °C de bit vundaag hööchste Temperatur in Düütschland meten.
Katastrophen
1975: Bi de gresigsten Daalsparrenkatastrooph vun all Tieten breekt in de Volksrepubliek China 62 Staudämm, dorünner de Banqiao-Staudamm. Dorbi kommt 231.000 Minschen to Dood.
1991: De 648 m hoge Sennenmast Radio Warschau, bit hüüt dat hööchste jemols boote Bowark stört tohopen.
2005: In Berlin blievt 8 Minschen Dood, as in Moabit en Mehrfamilienhuus brennt.
Boren
1079: Horikawa, 73. Kaiser vun Japan.
1689: Wenzel Lorenz Reiner, Bildhauer in Tschechien.
1709: Johann Georg Gmelin, düütsch Sibirenforscher.
1748: Johann Friedrich Gmelin, düütsch Zooloog, Botaniker un Chemiker.
1762: Giovanni Battista Monteggia, italiensch Chirurg.
1797: Joseph Nicolas Robert-Fleury, franzöösch Maler.
1802: Wilhelm Wieprecht, düütsch Komponist un Professer.
1807: Emilie Flygare-Carlén, sweedsch Schrieversche.
1819: Christian Heinrich Tramm, düütsch Architekt.
1824: Marie vun Hessen-Darmstadt, Zarin vun Russland.
1832: Georg, König vun Sassen.
1861: William Bateson, englisch Genetiker.
1866: Matthew Henson, US-amerikaansch Polarforscher
1879: Emiliano Zapata, mexikaansch Revolutschonär
1901: Ernest O. Lawrence, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger
1902: Paul Dirac, britsch Physiker un Nobelpriesdräger († 1984)
1905: André Jolivet, franzöösch Komponist
1909: Cleo Patra Brown, US-amerikaansch Jazzpianistin un Singerin († 1995)
1910: Sylvia Sidney, US-amerikaansch Schauspelerin († 1999)
1923: Jimmy Witherspoon, US-amerikaansch Blues- un Jazzsinger
1925: Alija Izetbegović, bosnisch Politiker un Staatspräsident
1926: James D. Breckenridge, US-amerikaansch Kunsthistoriker
1929: Ronald Biggs, engelsch Postrover
1931: Roger Penrose, britsch Mathematiker, theoretsch Physiker un Nobelpriesdräger
1937: Dustin Hoffman, US-amerikaansch Schauspeeler
1937: Kurt Weidmann, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Hessen († 2014)
1941: Renate Blank, düütsch Politikerin un Bundsdagsafordnete († 2021)
1947: Ben Sombogaart, nedderlandsch Speelbaas
1948: Richard Tuggle, US-amerikaansch Dreibookschriever un Speelbaas
1948: Anders Wejryd, sweedsch Arzbischop
1953: Nigel Mansell, britsch Formel-1-Weltmeester
1955: Herbert Prohaska, Footballspeler.
1961: The Edge, irisch Rockmusiker.
1963: Jon Turteltaub, US-amerikaansch Speelbaas un Filmproduzent.
1964: Uwe Schünemann, düütsch Politiker
1966: Jimmy Wales, Grünner van Wikipedia
1977: Tommy Ingebrigtsen, norweegsch Skispringer
1981: Roger Federer, Swiezer Tennisspeler
1981: Vanessa Amorosi, australsch Popsingerin
1987: Katie Leung, britsch Schauspelerin
Storven
117: Marcus Ulpius Traianus, röömsch Kaiser.
498: Ninken, 24. Kaiser vun Japan (* 449)
869: Lothar II., franksch König.
1356: Giovanni Gradenigo, Doge vun Venedig.
1668: Salomon Koninck, nedderlännsch Maler.
1694: Antoine Arnauld, franzöösch Philosoph, Linguist, Logiker, Theoloog un Mathematiker.
1797: Franz Alexander von Kleist, Dichter.
1872: Eduard Magnus, düütsch Maler
1897: Victor Meyer, düütsch Chemiker
1898: Eugène Boudin, franzöösch Maler (* 1824)
1902: John Henry Twachtman, US-amerikaansch Maler un Radeerer (* 1853)
1912: Richard Vahsel, düütsch Kapitän un Polarforscher (* 1868)
1940: Johnny Dodds, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1892)
1944: Erwin von Witzleben, düütsch Generalfeldmarschall un Wedderstandskämper (* 1881)
1944: Erich Hoepner, düütsch Heeresoffizier un Wedderstandskämper (* 1886)
1944: Hellmuth Stieff, düütsch Generalmajor un Wedderstandskämper (* 1901)
1944: Robert Bernardis, öösterrieksch Wedderstandskämper (* 1908)
1952: Adolph Alexander Weinman, US-amerikaansch Bildhauer.
1970: Ernst Behrens, plattdüütsch Dichter un Schriever (* 1878)
1973: Vilhelm Moberg, sweedsch Schriever
1975: Cannonball Adderley, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1928)
1984: Walter Tevis, US-amerikaansch Schriever
1991: James Benson Irwin, US-amerikaansch Astronaut
1993: Krischan Holschen, plattdüütsch Schriever (* 1922)
1996: Nevill F. Mott, britsch Physiker un Nobelpriesdräger
1998: László Szabó, ungarisch Schachspeler
2000: Rita Trapanese, italieensch Ieskunstlöperin (* 1951)
2002: Reiner Geye, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1949)
2003: Geert Kocks, nedderlannsch Spraakwetenschapler (* 1936)
2005: Barbara Bel Geddes, US-amerikaansch Schauspelerin
2005: Ilse Werner, düütsch Schauspelerin.
2009: Rolf Bohnsack, düütsch un plattdütsch Schauspeler (* 1937)
2013: Igor Kurnossow, russisch Schachgrootmeester (* 1985)
2021: Rainer Schepper, plattdüütschen Schriever (* 1927)
August 08 |
10580 | https://nds.wikipedia.org/wiki/15.%20September | 15. September |
Wat passeert is
1125: In Aken warrt Lothar III. vun Arzbischop Frerich I. vun Köln to'n König kröönt
1821: Nicaragua warrt unafhängig vun Spanien
1918: De Entente brickt up den Balkan dör de Front dör (Eerste Weltkrieg)
Boren
1808: Louis Clapisson, franzöösch Komponist († 1866)
1827: Jochen Mähl, plattdüütsche Schriever († 1909)
1857: William Howard Taft, US-amerikaansch Politiker un 27. Präsident († 1930)
1858: Charles de Foucauld, kathoolsch Preester († 1916)
1861: Martin Rønne, norweegsch Polarforscher († 1932)
1873: Nikolaus Tietjen, düütsch Kommunalpolitiker († 1924)
1906: Irving Warren Jaffee, US-amerikaansch Iesflinklöper un Olympiasieger († 1981)
1915: Al Casey, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2005)
1915: Helmut Schön, düütsch Footballnatschonalspeler un Bundstrainer († 1996)
1919: Fausto Coppi, italieensch Radrennfohrer († 1960)
1926: Mechthild Ropers, plattdüütsch un hoochdüütsch Schrieverin († 2014)
1926: Jean-Pierre Serre, franzöösch Mathematiker
1928: Cannonball Adderley, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1975)
1930: Pierino Baffi, italieensch Radrennfohrer († 1985)
1933: Petra Schürmann, düütsch Feernsehmoderatorin un Schauspelerin († 2010)
1934: Anna Birreck, plattdüütsch Schrieverin († 2020)
1937: Robert Emerson Lucas, US-amerikaansch Ökonom un Nobelpriesdräger
1938: Rafael Osuna, mexikaansch Tennisspeler († 1969)
1944: Elke Paulussen, plattdüüsch Schrieverin
1947: Sandra Prinsloo, süüdafrikaansch Schauspelerin
1954: Hrant Dink, armeenschen Journalisten un Merteler in de moderne Törkei († 2007)
1967: Simone Greiner-Petter-Memm, düütsch Skilanglöpersche un Biathletin
1979: Sebastian Lang, düütsch Radrennfohrer
Storven
1864: John Hanning Speke, britsch Offizier un Afrikaforscher (* 1827)
1883: Joseph Plateau, belgisch-walloonsch Physiker (* 1801)
1926: Rudolf Christoph Eucken, düütsch Philosoph un Nobelpriesdräger (* 1846)
1995: Gunnar Nordahl, sweedsch Footballnatschonalspeler (* 1921)
2007: Specs Powell, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1922)
2018: Fritz Wintersteller, öösterrieksch Bargstieger (* 1927)
September 15 |
10581 | https://nds.wikipedia.org/wiki/27.%20September | 27. September |
Wat passeert is
1124: De Naam vun dat Dörp Habenhusen steiht to'n eersten Mol in en Urkunn to lesen
1918: Bulgarien kaptuleert. Dat Land harr up de düütsche Siet in'n Eersten Weltkrieg mit maakt
Boren
1637: Hieronymus Gradenthaler, düütsch Organist un Komponist († 1700)
1729: Michael Denis, öösterrieksch Schriever, Översetter, Bibliothekar un Zooloog († 1800)
1849: Hermann Hildebrand, Börgermeester vun Bremen († 1939)
1871: Grazia Deledda, italieensch Schrieverin un Nobelpriesdrägerin († 1936)
1881: William Clothier, US-amerikaansch Tennisspeler († 1962)
1919: Braslav Rabar, kroaatsch Schachspeler († 1973)
1931: Pentti Uotinen, finnisch Skispringer († 2010)
1932: Oliver Eaton Williamson, US-amerikaansch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger († 2020)
1943: Walter Riester, düütsch Politiker un Bundsminister
1953: Claudio Gentile, italieensch Footballspeler
1963: Astrid M. Fünderich, düütsch Schauspelerin
1968: Mari Kiviniemi, finnisch Politikerin
1976: Francesco Totti, italiensch Footballspeler
1982: Markus Rosenberg, sweedsch Footballspeler
1984: Wouter Weylandt, belgisch Radrennfohrer († 2011)
1993: Mónica Puig, puerto-ricaansch Tennisspelerin
1996: Ilja Nyschnyk, ukrainsch Schachspeler
Storven
1590: Urban VII., Paapst (* 1521)
1700: Innozenz XII., Paapst (* 1615)
1917: Edgar Degas, franzöösch Maler un Bildhauer (* 1834)
1941: Juan Corzo, kubaansch Schachmeester (* 1873)
1969: Violet Farebrother, engelsch Schauspelerin (* 1888)
1995: Karl Leifermann, plattdüütsch Schriever (* 1926)
2005: Ronald Golias, brasiliaansch Schauspeler un Komiker (* 1929)
2020: Wolfgang Clement, düütsch Politiker und Bundsminister (* 1940)
September 27 |
10582 | https://nds.wikipedia.org/wiki/23.%20Dezember | 23. Dezember |
Wat passeert is
1920: Mit dat veerte Home-Rule-Gesett warrt Irland in Süüdirland un Noordirland opdeelt, de all beid en egen Regeren kriegt.
Boren
1864: Max Blum, plattdüütsch Schriever († 1902)
1868: Richard Teichmann, düütsch Schachmeester († 1925)
1918: Helmut Schmidt, düütsch Politiker, Bundsminister un Bundskanzler († 2015)
1919: Robert Theodore McCall, US-amerikaansch Maler un Illustrater († 2010)
1932: Noël Foré, belgisch Radrennfohrer († 1992)
1946: Helen Gourlay Cawley, austraalsch Tennisspelerin
1948: John Peter Huchra, US-amerikaansch Astronom († 2010)
1954: Brian Teacher, US-amerikaansch Tennisspeler
1961: Anatoli Wiktorowitsch Schdanowitsch, sowjeetsch Biathlet
1962: Stefan Hell, rumäniendüütsch Physiker un Nobelpriesdräger
Storven
130: Keikō, 12. Kaiser vun Japan (* 60)
1619: Johann Sigismund, vun 1608 af an Kurförst in Brannenborg
1895: John Russell Hind, britisch Astronom (* 1823)
1907: Pierre Jules César Janssen, franzöösch Astronom (* 1824)
1931: Tyrone Power de Öllere, US-amerikaansch Schauspeler (* 1869)
1980: Agnes Sander-Plump, düütsch Malerin (* 1888)
1989: Richard Rado, düütsch Mathematiker (* 1906)
2007: Oscar Peterson, kanaadsch Jazzmusiker (* 1925)
2015: Sam Dockery, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1929)
2016: Piers John Sellers, britisch-US-amerikaansch Astronaut (* 1955)
Dezember 23 |
10583 | https://nds.wikipedia.org/wiki/11.%20November | 11. November | De 11. November is de 315. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 316. Dag. In de Rebeden in Düütschland, woneem Fastelavend fiert warrt, gellt de 11. 11. nipp un nau Klock 11:11 as de Anfang vun Fastelavend, Fasching oder Karneval – woans ok jümmers dat in de enkelten Rebeden nömmt warrt.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
43 v. Chr.: Dat Triumvirat twüschen Octavian, Marcus Antonius un Marcus Aemilius Lepidus warrt slaten.
537: Paapst Silverius trett vun sien Amt torüch.
1100: Hinrich I., König vun England heiraat Edith vun Schottland, de Dochter vun König Malcolm III. vun Schottland
1208: Otto IV. von Braunschweig warrt as röömsch-düütschen König acht.
1485: De Leipziger Delen warrt ünnerschreben, wobinnen de Besitt vun de Wettiner opdeelt warrt.
1493: Christoph Kolumbus deckt op siene tweeten Fohrt de Antilleninsel Saint-Martin op.
1889: Washington warrt de 42. Bundsstaat vun de USA.
1914: In de Slacht vun Langemarck fallt bi 80.000 düütsche Suldaten (Eerste Weltkrieg)
1918: Mit den Wapenstillstand vun Compiègne twuschen Düütschland un Frankriek geiht de Eerste Weltkrieg to Enn. He hett üm un bi 9 Millionen Doden foddert
1940: In’n Tweeten Weltkrieg versenkt de düütsche Helpskrüzer Atlantis den britschen Frachter S.S. Automedon, wat vermodlich to’n Kriegsbitritt vun Japan föhrt.
1965: In dat hüdige Simbabwe verklaart ene Regeerung vun de witte Minnerheit unner Ian Smith eensiedig de Unafhängigkeit vun dat Land un gifft em den Naam „Rhodesien“.
1975: Angola warrt in de Folg vun de Nelkenrevolutschoon unafhangig vun Portugal. Agostinho Neto warrt de eerste Staatspräsident.
1993: De tamilsch Rebellengrupp Tamil Tigers besett för mehrere Daag den bedüden Militärstüttpunkt Pooneryn op Sri Lanka.
Weertschop
1987: Dat Bild Schwertlilien vun Vincent van Gogh warrt in New York City för 53,9 US-Dollar veraukschoonert.
Kunst, Kultur un Bowark
1752: De Oper I portentosi effetti della madre Natura vun Domenico Scarlatti warrt in Paris ooropföhrt.
1848: De komische Oper Le Val d'Andorre vun Fromental Halévy warrt in Paris ooropföhrt.
1954: In London kummt mit den Band The Two Towers de tweete Deel vun’n Lord of the Rings vun J. R. R. Tolkien rut.
Wetenschoppen un Technik
1572: De däänsch Astronom Tycho Brahe deckt in’t Steernbild Kassiopeia en Supernova op.
1675: Gottfried Wilhelm Leibniz formuleert en vun siene Fundamentalsätz un verwennt dorbi dat moderne Integralteken.
1952: De Düütsche Wederdeenst (DWD) warrt ut mehrere Deensten tohopenslaten.
1966: De letze Ruumflaag ut dat Gemini-Programm, Gemini 12, na’n Maand warrt losschaten. An Boord sünd Edwin Aldrin un James Arthur Lovell.
Katastrophen
2000: En Standseelbahn fangt Füer un brennt in’n Tunnel na dat Kitzsteinhorn in’t öösterrieksche Kaprun af. 155 Minschen, to’n groten Deel Kinner, kummt dorbi üm.
Boren
1050: Heinrich IV., düütsch König.
1154: Sancho I., König vun Portugal.
1491: Martin Bucer, düütsch Reformater.
1493: Bernardo Tasso, italiensch Dichter.
1633: George Savile Halifax, britsch Politiker un Schriever.
1722: Christlob Mylius, düütsch Schriever.
1748: Karl IV., König vun Spanien.
1760: Landolin Ohmacht, düütsch Bildhauer.
1795: Moritz Heinrich Romberg, düütsch Neuroloog.
1821: Fjodor Michailowitsch Dostojewski, russ’sch Schriever.
1848: Hans Delbrück, düütsch Historiker
1863: Hudson Stuck, US-amerikaansch Geistlicher, Bargstieger, Forschensreisender un Schriever († 1920)
1874: Henriette Arendt, eerste düüsch Polizistin.
1882: Gustav VI. Adolf, König vun Sweden.
1888: Johannes Itten, Swiezer Maler
1904: Erna Raupach-Petersen, düütsche Volksschauspelersche († 1997)
1908: Martin Held, düütsche Schauspeler
1910: Carl Alvar Wirtanen, US-amerikaansch Astronom
1911: Martha Genenger, düütsch Swemmerin († 1995)
1913: Dierk Puls, düütsch Schriever un Germanist († 1994)
1914: E. V. Cunningham, US-amerikaansch Schriever
1915: Sidney Charles Bartholemew Gascoigne, austraalsch Astronom († 2010)
1926: Noah Gordon, US-amerikaansch Schriever († 2021)
1929: Hans Magnus Enzensberger, düütsch Dichter, Schriever un Redakteur.
1933: Edgar Bessen, düütsch Schauspeler († 2012)
1938: Ants Antson, eestnisch Iesflinklöper un Olympiasieger († 2015)
1946: Folkert Meeuw, düütsch Swemmsportler
1950: Georghe Gârniță rumäänsch Biathlet
1962: Demi Moore, US-amerikaansch Schauspelerin un Produzentin
1964: Calista Flockhart, US-amerikaansch Schauspelerin
1974: Leonardo DiCaprio, US-amerikaansch Schauspeler
1983: Philipp Lahm, düütsch Footballnatschonalspeler
1988: Štěpán Žilka, tschechisch Schachgrootmeester
1989: Adam Rippon, US-amerikaansch Ieskunstlöper
Storven
405: Arsacius vun Tarsus, Patriarch vun Konstantinopel
1130: Theresia vun Kastilien, Graafsche un Königin vun Portugal.
1352: Agnes von Wittelsbach, Hillige.
1681: Johannes Meisner, düütsch lutherisch Theoloog.
1727: Johann Andreas Eisenbarth, Wannerdokter un Oogendokter.
1783: Bartholomäus Altomonte, italiensch Maler.
1861: Peter V., König vun Portugal.
1884: Alfred Edmund Brehm, düütsch Zooloog un Schriever.
1918: Victor Adler, öösterrieksch Politiker.
1927: Kristian Prestrud, norweegsch Polarforscher (* 1881)
1929: Mieczysław Sołtys, poolsch Komponist.
1933: Ernst Hartert, düütschen Ornithologen (* 1859)
1948: Fred Niblo, US-amerikaansch Filmspeelbaas.
1950: Pierre Boulanger, franzöösch Ingenieur un Vörstaher bi Citroën.
1973: Artturi Ilmari Virtanen, finnisch Biochemiker un Nobelpriesdräger
1974: Eberardo Pavesi, italieensch Radrennfohrer (* 1883)
1990: Giannis Ritsos, greeksch Schriever.
1984: Wilhelm Fredemann, hoochdüütsch un plattdüütsch Schriever (* 1897)
2001: Melanie Thornton, US-amerikaansch-düütsche Pop- un R&B-Singerin.
2004: Jassir Arafat, Palästinenserföhrer un Freedensnobelpriesdräger.
2016: Robert Vaughn, US-amerikaansch Schauspeler (* 1932)
November 11 |
10584 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sidney%20Sheldon | Sidney Sheldon | Sidney Sheldon (* 11. Februar 1917 in Chicago, Illinois; † 30. Januar 2007 in Rancho Mirage, Kalifornien) weer een US-amerikaansch Schriever un Dreihbookschriever.
Leben un Wark
Sidney Sheldon fung sien literaasch Karriere an as he 20 Johr olt weer un in Hollywood Dreiböker överarbeiten de. Nah de Tweete Weltkrieg schreev he een paar Musicals för de Broadway, arbeit ober ok wiederhenn as Dreibookautor för de Metro-Goldwyn-Mayer- un Paramount-Studios in Hollywood. So hett he ok dat Annie Get Your Gun för de glieknaamig Spölfilm mit Howard Keel (1950) adapteert. Sien gröttste Erfolg harr he, as he 1947 för sien Arbeit för So einfach ist die Liebe nicht (The Bachelor and the Bobby-Soxer) een Oscar för dat beste Originaldreibook kregen hett. He weer ober ok noch as utföhrend Produzent (to’n Bispeel 1957 bi de Film The Buster Keaton Story) un as Spölbaas tätig.
Bezaubernde Jeannie
Neben sien völ Dreibööker för Spölfilms hett he ok twee Fernsehserien schreben. Een dorvan weer Bezaubernde Jeannie (I dream of Jeannie). Sheldon schreev neben de Grundidee ok de Vörlaagen för 55 van 139 Folgen (u. a. ünner de Pseudonyme Mark Rowane, Christopher Golato und Allan Devon) un weer ok Produzent. Die Serie leep van 1965 bit 1970, kreeg 1985 un 1991 noch een Fortsetzung in Spölfilmlängt un weer Vörbild für een Tekentrickserie (1973).
Hart aber herzlich
1978 hett he de Krimiserie Hart aber herzlich (Hart to Hart) üm dat Millionärsehepaar Jonathan und Jennifer Hart (spölt van Robert Wagner un Stefanie Powers) un de ehr Chauffeur Max (spölt van Lionel Stander), de to’n Tietverdreev Kriminalfälle löst, inföhrt. De Serie wurr van 1979 bit 1984 produzeert. Tüschen 1993 un 1996 hebbt se dorvan ok noch 8 Spölfilme van makt.
Bööker
Eerst as he all över 50 Johr olt weer, is he anfungen Bööker to schrieben. För sien eerst Book, Das nackte Gesicht (The Naked Face) kreeg he de renommeerte Edgar Allan Poe Award der Mystery Writers of America. 1984 hebbt se de Roman mit Roger Moore in de Hööftrull verfilmt. Vör allem sien Krimis hebbt sük bannig good verkoopen laten. Wiels sien Bööker so good verköfft un översett wurrn sünd, hett he dorför sogor mal een Indrag in dat Guinness-Buch der Rekorde kreegen
Völ van sien Bööker sünd verfilmt wurrn, so as Jenseits von Mitternacht 1977 mit Susan Sarandon, Blutspur 1979 mit Audrey Hepburn un James Mason, Zorn der Engel 1983 mit Jaclyn Smith, Diamanten-Dynastie 1984 as Mini-Serie mit Dyan Cannon un Donald Pleasence, Das nackte Gesicht 1984 mit Roger Moore, Rache ist ein süßes Wort 1986 as Mini-Serie mit Tom Berenger, Im Schatten der Götter 1988 mit Robert Wagner, Im Schatten der Macht 1991 mit Jane Seymour un Omar Sharif as ok Die Pflicht zu schweigen 1995 as Mini-Serie mit Brooke Shields.
Sidney Sheldon weer in de eerste Ehe mit de Schauspeelersche Jorja Curtwright verheiraat, de 1985 stürben is. 1989 hett he nochmol heiraat. Am 30. Januar 2007 is he an een Lungenentzündung stürben.
Utteknungen un Nomineeren
1947 Oscar as best Autor van een Originaldreibook för So einfach ist die Liebe nicht (The Bachelor and the Bobby-Soxer)
1949 WGA Award (Writers Guild of America) för dat best Musical (Easter Parade)
1951 WGA Award för dat best Musical (Annie Get Your Gun)
1959 Tony Award för dat best Musical (Redhead)
1969 Edgar Allan Poe Award för dat best Eerstlingswark (Das nackte Gesicht)
Emmy-Award-Nomineeren för de best Fernsehserie (Bezaubernde Jeannie (I dream of Jeannie)
Warken
Bööker
1970 Das nackte Gesicht (The Naked Face)
1973 Jenseits von Mitternacht (The Other Side of Midnight)
1976 Ein Fremder im Spiegel (A Stranger in the Mirror)
1977 Blutspur (Bloodline)
1980 Zorn der Engel (Rage of Angels)
1982 Diamanten-Dynastie / 100 Karat (Master of the Game)
1983 Kirschblüten und Coca-Cola (The Chase)
1985 Kalte Glut / Rache ist ein süßes Wort (If Tomorrow Comes)
1987 Im Schatten der Götter (Windmills of the Gods)
1988 Die Mühlen Gottes (The Sands of Time)
1990 Schatten der Macht (Memories of Midnight)
1991 Die letzte Verschwörung (The Doomsday Conspiracy)
1992 Das Imperium (The Stars Shine Down)
1994 Die Pflicht zu schweigen (Nothing Lasts Forever)
1995 Das Erbe (Morning, Noon and Night)
1997 Zeit der Vergeltung (The Best Laid Plans)
1998 Das dritte Gesicht (Tell Me Your Dreams)
2000 Wen die Götter strafen (The Sky Is Falling)
2004 Der Zorn der Götter (Are You Afraid of the Dark?)
Dreibööker (Utwahl)
Sidney Sheldon schreev etwa 30 Dreibööker, u. a.:
1941 South of Panama
1941 Dangerous Lady
1947 So einfach ist die Liebe nicht (The Bachelor and the Bobby-Soxer) (Oscar för dat best Dreibook)
1948 Easter Parade (Screen Writers Guild Award)
1950 Annie Get Your Gun (Screen Writers Guild Award)
1957 The Buster Keaton Story (ok Regie un Produktschoon)
1961 All in a Night’s Work
1965 Bezaubernde Jeannie (I Dream of Jeannie)
1977 Jenseits von Mitternacht (The Other Side of Midnight)
1979 Hart aber herzlich (Hart to Hart)
1979 Blutspur (Bloodline)
1984 Das nackte Gesicht (The Naked Face)
Annere
The Other Side of Me. Warner Books, November 2005, ISBN 0-446-53267-3 (Memoiren)
Weblenken
Sidney Sheldons Homepage
Engelsch
Schriever
Börger von de USA
Illinois
Mann
Boren 1917
Storven 2007 |
10585 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Irminsul | Irminsul | De Irminsul weer en sassisch Hilligdom. De Naam stünn för grote Süül.
Vun de Irminsul weet wi kuum wat af. Bekannt is se vör allen ut Berichen vun franksche Karkenlüüd. To’n Bispeel ut de Annales regni Francorum un ut Rudolf vun Fulda sien De miraculis sancti Alexandri.
In de Annales steiht:
Tunc domnus Carolus mitissimus rex sinodum tenuit ad Warmatiam. Et inde perrexit partibus Saxoniae prima vice, Eresburgum castrum coepit, ad Ermensul usque pervenit et ipsum fanum destruxit et aurum vel argentum, quod ibi repperit, abstulit. Et fuit siccitas magna, ita ut aqua deficeret in supradicto loco, ubi Ermensul stabat; et dum voluit ibi duos aut tres praedictus gloriosus rex stare dies fanum ipsum ad perdestruendum et aquam non haberent, tunc subito divina largiente gratia media die cuncto exercitu quiescente in quodam torrente omnibus hominibus ignorantibus aquae effusae sunt largissimae, ita ut cunctus exercitus sufficienter haberet. Tunc super Wisoram fluvium venit suprascriptus magnus rex et ibi cum Saxonibus placitum habuit et recepit obsides XII et reversus est in Franciam.
„Don hööl de milde König Korl ene Versammlung in Worms un begeev sik vun hier dat eerste Maal na Sassen, nehm he de Borg Eresborg in, keem bet na de Ermensul, hett dat Hilligdom sülvst toschannen slagen un nehm dat Gold un Sülver weg, dat he dor fünn.“
Rudolf schrifft:
Truncum quoque ligni non parvae magnitudinis in altum erectum sub divo colebant, patria eum lingua Irminsul appellantes, quod Latine dicitur universalis columna, quasi sustinens omnia.
„En Stamm vun Holt vun nich ringe Grött, de in de Hööchd opricht weer, hebbt se verehrt, de in jemehr Moderspraak Irminsul nöömt worrn is, wat op Latiensch All-Süül heet, vun wegen dat se allens driggt.“
In’t Johr 772 bi de Sassenkriege hett Karl de Grote de Irminsul bi de Eresborg tweibreken laten.
Sassen |
10586 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Franz%20Schubert | Franz Schubert | Franz Peter Schubert (* 31. Januar 1797 an'n Himmelpfortgrund, hüdtodag Deel van de Wiener Gemeenbezirk Alsergrund; † 19. November 1828 in Wien) weer een Komponist ut Öösterriek.
Leben
Herkommst un Kindheet
Schubert sien Vader Franz Theodor weer een Schoolmeester in een Pastorenschool, sien Moder, Elisabeth Vietz weer vör ehr Heiraat Kooksch in een Wiener Familie. Franz weer dat dörteinte van fufftein Kinners. Van disse Fufftein sünd aber ok man blots fief öller as een Johr wurrn.
As he fiev Johr oolt weer, hett he van sien Vader in de School de eerste regelmätig Ünnericht kregen. Een Johr later gung he in Lichtental nah de School und to glieker Tiet fung ok sien musikaalsch Ünnericht an, bi sien Vader kreeg he Violinünnericht, bi sien Broer Klaveer- un een Johr later ok noch Örgelünnericht bi de Kapellmeester van de Lichtentaler Kark, Michael Holzer.
In Oktober 1808 wurr he, wiels he een mooie Stimm harr, as Sängerknabe in de Hofkapell un in dat Kaiserliche Konvikt upnommen. Hüm gefallt dat nich so gaut dor, ower hier lehr he vööl van sien langjohrig Frünnen kennen: Joseph von Spaun, Albert Stadler und Anton Holzapfel. Neben de Kompositschoonsünnerricht dör Wenzel Ruzicka un later hen Antonio Salieri kreeg he ok sonst genögend musikaalsch Anreegen. He weer nich blots Solist bi de Gesang, sondern lehr ok de Instrumentalwarken van Joseph Haydn un Wolfgang Amadeus Mozart kennen, wiels he de eerste Violinist in’t Konviktorchester weer.
Bold kunnen se aber ok sehn, dat he goot komponeeren kunn. Een Klaveerfantasie G-Dur för veer Handen is dateert mit 8. April – 1. Mai 1810. Dat is de fröhste Kompositschoon, de we vun hüm hebbt. Dorüm het dat man ok de Nümmer D1 kreegt. 1811 harr he all een Striekquartett, noch een Fantasie in g-Moll, Leeder un anner Stücken schreben. Wenn he mal to Huus weer, hett he dor müt seen Familie ok Musik mokt. Vär all sünn de Striekquartette wichtig ween. He süs speelt dorbie de Viola, sien Vaddern dat Violoncello und sien Broern de Fideln.
Jöögd
To’n Anfang weer he in’t School goot, aber dat wurr all schlechter, besünners in Mathematik un Latien. He harr dor woll een Stiftungsplatz kriegen kunnt, aber he is leever weer no Huus torüch gahn (1813). To disse Tiet komponeer he sien Sinfonie Nr. 1 D-Dur. Denn hett he een Lehrerbildungsanstalt besöcht und hett 1814 twee Johr lang sien Vader hulpen (un Enn 1817/Anfang 1818 noch Mal för een lütten Sett). Bit 1816 hett nebenbi wiederhen Ünnerricht bi Antonio Salieri kregen und hett aber ok vööl komponeert: sien eerste De Düvels Lüstsloot un sien Messe Nr. 1 F-Dur (de Urupföhrung an 25. September 1814 weer de eerste öppenlich Upföhrung van sein Warken) stammen beid ut dat Johr 1814, ebenso n’ paar Striekquartette, lütte Instrumentalwarken, de eerst Satz van sien Sinfonie Nr. 2 B-Dur un mehr as twientig Leeder, darünner süks Meesterwarken as Gretchen am Spinnrade oder interessant Experimente as Der Taucher.
1815 hett he noch mehr Warken komponeert: Twee Sinfonien (Nr. 2 B-Dur, Nr. 3 D-Dur), twee Messen (Nr. 2 G-Dur, Nr. 3 B-Dur), de Opern Der vierjährige Posten, Fernando un Claudine von Villabella un twee, de he nich fertigkregen hett. Dorto keemen dat Striekquartett g-Moll, veer Sonaten n’ paar Kompositschoonen för dat Klaveer un meest 150 Leeder.
Aber Schoolmeester und Komponeeren gung nich tosommen, aber as Komponist is he nich so richtig annommen wurrn. Ok as Kapellmeester in Laibach kunn he nich anfangen (1816). He is denn nah Franz von Schober, een Philosophiestudent ut gooden Huus, trucken und hett dor denn 8 Moont lang komponeert, to Bispeel de Sinfonien Nr. 4 c-Moll (die Tragische) und Nr. 5 B-Dur un de Messe Nr. 4 C-Dur.
Aber hier lehr he ok Frünnen un Bekannten kennen, de sien Leeder sungen und spöölt hebbt, so dat he denn ok wat bekannter wurrn is. En Familie hett sogor 1821 Schubertiaden (musikaalsch Tosommenkommen) organiseert. Disse Schubertiaden givt dat hüdtodag ok noch. Schubert harr kien eegen Inkommen (Schoolmeester weer he ja nich mehr), aber sien Frünnen hebbt hüm versörgt.
Zselíz
1818 hett he körrt bi de Graf Johann Esterházy as Sing- und Klaveermeester up sein Beseet in Zselíz in Ungarn (hüdtodag dat slowaksche Želiezovce). Dor hett he denn n’ paar veerhandig Stücken schreben un ok een paar Leeder. In dat Johr entstunn ok de Sinfonie Nr. 6 C-Dur. Aber dat leep all nich so mit. Laat in Harvst is he weer nah Wien gahn, keem aber nich mehr bi Schober ünner un is denn nah Johann Mayrhofer trucken. Dor hett he wiederheen komponeert un wull mit de Schoolmeesteree nichts mehr to dohn hebben.
Sien eerst Uptreden as Leederkomponist harr he an 28. Februar 1819 mit Schäfers Klagelied. He hett ok dree Leeder an Goethe schickt, aber – sowiet bekannt – ahn Erfolg.
De nächste Johren
He hett in de Folgetiet af 1820 nich mehr so vööl schreben, aber sien Stil wieter entwickelt. To sien Warken van dat Johr hört de 23. Psalm, de Gesang der Geister, de Quartettsatz in c-Moll un de Klaveerfantasie över „Der Wanderer“.
Eerstmals wurrn ok twee Opern van hüm an dat Theater am Kärtnertor upföhrt: de Eenakter (Singspööl) Die Zwillingsbrüder an 14. Juni, Die Zauberharfe an 19. August. Jetzt gung dat Geldverdeenen ok n’ beeten vöran, sien Warken wurrn bekannter. Kreeg he van sien Vader neben Kost un Logis in’t Johr 80 fl., hett he alleen 1821/22 an de Veröffentlichung van Opus 1-7 und 10-12 etwa 800 fl. Konventschoonsmünt innommen. Twüschen 1822 un 1828 keem he up etwa 7000 fl. Konventschoonsmünt. He wull denn ok as Böhnenkomponist grood rutkommen, aber dat klapp överhoopt nich.
Dorto keem noch, datt he in Januar 1823 bannig süük worden is. Mag ween, datt he man de Syphilis kreegen hett. Wat dat man weer, darüver striekt sik de Lüüt. In’t Krankenhuus gung hüm dat eerst weer wat beeter, aber he hett dor ok in dat Johr dornah ok psychisch düchtig drünner leeden. Too sien Fründ Kupelwieser hett he am 31. März 1824 schreven: „[...] ich fühle mich als den unglücklichsten, elendsten Menschen der Welt“.
In’t Fröhjohr 1824 schreev he sien Oktett F-Dur un in’n Sömmer is he noch mal nah Zselíz gahn. Dor schreev he Divertissement a l'Hongroise mit ungaarisch Inflooten. Aber domit nich genog, schreev he ok sonst noch völ. 1822 wurr de Messe Nr. 5 As-Dur beend un de Unvollendete Sinfonie Nr. 7 h-Moll anfungen. De Müllerleeder stammen ut dat Johr 1823, de Variatschoonen up Trockne Blumen un twee Striekquartette in a-Moll un d-Moll (Der Tod und das Mädchen) ut dat Johr 1824.
1825 leppt dat noch mol good mit för Schubert. He is nah Oberösterriek verreist und hett dor an de Sinfonie Nr. 8 C-Dur arbeit und schreev de Klaveersonate a-Moll, för de he goot wat an Geld kregen hett.
De letzten Johren
Van 1826 nit 1828 hett sück Schubert de meeste Tiet in Wien uphollen. Viezkapellmeester an de kaiserliche Hofkapell is he nich wurrn (1826). An 26. März 1828 geev he sien eenzig öppenlich Konzert in sien Karriere, wat hüm 800 Gulden Wiener Währung (320 fl. Konventschoonsmünt) inbroche.
De endgültig Faten van dat Striekquartett d-Moll mit de Variatschoonen up Der Tod und das Mädchen schreev he in de Winter 1825/1826. 1826 folg dat Striekquartett G-Dur, dat Rondeau brillant för Klaveer un Violine, de Klaveersonate in G-Dur un sien bekanntst geistlich Wark, de Düütsche Messe. 1827 komponeer he de Liederzyklus Winterreise, de Fantasie för Klaveer un Violine un de beid Klaviertrios in B-Dur un Es-Dur, 1828 schreev he de Messe Nr. 6 Es-Dur, de letzte dree Klaveersonaten und de Schwanengesang.
An 19. November 1828 is he in de Huus van sien Broer Ferdinand stürben. Woran he stürben is, weet man nich genau; Syphilis as ok Typhus wurrd as Krankheiten nömmt. He is up de Währinger Karkhoff, dicht bi Ludwig van Beethoven sien Grafft beerdigt. 1872 hett man hüm in de Wiener Stadtpark een Denkmal inricht (von Carl Kundmann), 1888 is he ümbett wurrn nah de Wiener Zentralkarkhoff.
Dit un Dat
Schubert wurrd geern beschreben as verkennt Genie, dat Meesterwarken maakt het, ober nümms het dorvan wat mitkregen. Nu, Schubert hett mit sien Sinfonien kien groode Wirkung erzielt un sien Opern weern ok nich allto spoodriek. Dat leeg mit doran, dat he nich geern an de Öppenlichkeet gung, anners as Mozart un Beethoven; eerst 1827 is he van sien Frünnen överredt wurrn un harr denn ok grooten Erfolg.
Up anner Siet weer he ok överregional bekannt un sien Leeder sünd ok vööl verlegt wurrn. Ok hüdtodag is he dank de Schubertiaden immer noch bekannt.
Warken
Böhnenwarken
9 Opern (4 davon vollendet)
5 Operetten
2 Singspiele
een Melodram
een Oratorium
Geistlich Musik
6 Messen (dorünner de Deutsche Messe un de Groode Es-Dur-Messe)
2 Stabat mater
Lütte Karkenkompositschoonen (dorünner een groot Halleluja, een achtstimmig Hymne för Männerchor mit Begleeden van Blasinstrumenten)
Leeder, Kantoten un Chöre
ca. 600 Lieder, dorünner
de Zyklus Die schöne Müllerin (Nah Gedichten von Wilhelm Müller)
de Zyklus Winterreise (Nah Gedichten von Wilhelm Müller; mit: Der Lindenbaum)
de Zyklus Schwanengesang
Im Abendrot, Erlkönig, Der Fischer, Die Forelle, Das Lied im Grünen, Heidenröslein, Gesänge des Harfners (3-teilig), Der Jüngling am Bach, An den Mond (6 Versionen), Der Schatzgräber, Der Tod und das Mädchen, Der Wanderer, Wanderer an den Mond, Zügenglöcklein; diverse Versionen von Frühlings-, Herbst-, Winter-, Mai-, Morgen-, Abend-, Liebes-, Sehnsuchts-, Klage- un Drinkleeder sowie Ständchen.
Orchesterwarken
Sinfonien
12 Sinfonien (dorvan fiev unvollendet) – dat givt allerdings verscheeden Tallen. in D-Dur.
Sinfonie Nr. 1 D-Dur, D.82
Sinfonie Nr. 2 Es-Dur, D.125
Sinfonie Nr. 3 D-Dur, D.200
Sinfonie Nr. 4 c-Moll, D.417 "Die Tragische"
Sinfonie Nr. 5 B-Dur, D.485
Sinfonie Nr. 6 C-Dur, D.589
Sinfonie D-Dur, D.615, Fragment
Sinfonie D-Dur, D.708a, Fragment
Sinfonie E-Dur, D.729, Fragment
Sinfonie Nr. 7 h-Moll, D.759, Fragment, "Die Unvollendete"
Sinfonie D-Dur, D.936a, Fragment
Sinfonie Nr. 8 C-Dur, D.944 "Die Große"
Ouvertüren
9 Ouvertüren (dorünner de to Rosamunde, Fierrabras und Alfonso und Estrella)
Sonstig Orchesterwarken
Orchesterstücke (Fragmente) D 71c und D 94a
Kammermusik
een Oktett för Strieker un Bläser
een Striekquintett: dat Streichquintett C-dur D 956 (op. posth. 163).
12 (oder doch 15) Striekquartette; dorto dat beröhmte so genannte Forellenquintett
twee Klaveertrios un twee Enkelsatzen för Klaveertrios, twee Striektrios, twee groode Duos un dree lüttere Duos für Klaveer un Violine.
Klaveermusik
21 Sonaten, dorvan aber blots 12 wirklich vollendet
Acht Impromptus in twee Zyklen (D. 899 und D. 935), söss Moments musicaux, "Fünf Klavierstücke" D. 459 und "Drei Klavierstücke" D. 946 un de pianistisch rutragend "Wanderer-Fantasie" D. 760
völ Warken för Klaveer för veer Handen (dorünner de Fantasie D. 940 un de beröhmte "militärischen Marsch" D. 733)
13 Variationen över een Thema van Anselm Hüttenbrenner in a-moll D. 576
lütte Stücke för Klaveer Solo as dat Allegretto in C D. 915 oder de "Grazer Galopp" D. 925.
De eerste Gesamtutgaav van sien Warken keem af 1884 bi Breitkopf & Härtel herut. Dat "D" steiht vör Otto Erich Deutsch. He hett een Verteeknis müt alln Warken vun Franz Schubert mokt.
Literatur
De Person Schuberts wurrd faken romantiseerend dorstellt un up Biller sücht he good ut. Dat givt ok völ Schriften över sien Reisen, aber historsch sehn, kannst de all vergeeten.
Bööker
Friedrich Dieckmann: Franz Schubert / Eine Annäherung, Insel Frankfurt am Main und Leipzig 1996, ISBN 3-458-16804-4
Walther Dürr und Arnold Feil: Reclams Musikführer Franz Schubert. Reclam, 1991 bzw. 2002 mit aktualisiertem Lit.-Verzeichnis. ISBN 3-379-20049-2
Alfred Einstein: Schubert. Ein musikalisches Porträt, Pan-Verlag, Zürich 1952 (als E-Book frei verfügbar bei http://www.musikwissenschaft.tu-berlin.de/wi )
Harry Goldschmidt: Franz Schubert – Ein Lebensbild, 7. Auflage, Deutscher Verlag für Musik, Leipzig 1980
Peter Gülke: Franz Schubert und seine Zeit, Laaber-Verlag, Laaber 2002, ISBN 3-89007-537-1
Peter Härtling: Schubert. 12 moments musicaux und ein Roman, Dtv, München 2003, ISBN 3-423-13137-3
Ernst Hilmar: Franz Schubert, Rowohlt
Paul Stefan: "Franz Schubert" mit Abbildungen, Handschrift- und Notenproben, Volksverband der Bücherfreunde, Wegweiser-Verlag GmbH, Berlin, 1928
Filme
Walter Kolm-Veltée (Regie): Franz Schubert, ein Leben in zwei Sätzen, Beta-Kapitol, Wien 1953 (92 Min., mit Aglaja Schmid, Heinrich Schweiger, u. a.)
Fritz Lehner (Regie): Mit meinen heißen Tränen, (3 Teile), ORF, Wien 1986 (Gesamtdauer 285 Min., mit Gabriel Barylli, Monica Bleibtreu, Udo Samel u. a.)
1. - Der Wanderer 2. - Im Reiche des Gartens 3. - Winterreise''
Weblenken
Neue Schubert-Ausgabe (Gesamtausgabe der Werke Schuberts): http://homepages.uni-tuebingen.de/oe/schubert-ausgabe/
http://www.schubert-online.at Seite der Wienbibliothek, Rathaus der Stadt Wien
Werkverzeichnis wahlweise sortiert nach Deutsch-Verzeichnis, Opuszahl, Entstehungsjahr, Titel, Musikgattung (noch in Bearbeitung)
Notes on Franz Schubert by pianist Bart Berman
Musik für Klavier
Informationen zu Franz Schubert
Piano Society - Schubert - Freie Aufnahmen
Ein Führer zu den Gedenkstätten Franz Schuberts in Wien
Komponist
Öösterriek
Klassische Musik
Romantik (Musik)
Mann
Boren 1797
Storven 1828 |
10588 | https://nds.wikipedia.org/wiki/H%C3%B6%C3%B6ch%20%C3%B6ver%20Seepegel | Hööch över Seepegel | De Hööch vun de Eerdböverflach warrt begängig över en’n mittleren Seespegel (Merenspegel) angeben. Je no Land oder Anwennen warrt en ünnerscheedliche Hööch (wat utrekent warrt) un ünnerscheedliche Pegel (wat meten warrt) brukt. För en heelet Land warrt foken de mittlere Merenspegel (Pegel) an de nohste Waterkant as Null brukt. Von dor ut warrt över dat heele Land de verdeelten amtliche Hööchdfastpunkten mit en’n Nivellement verbunnen.
Amtlich Hööchdsysteme vun en poor Länner
Seefohrt / Luftfohrt
In de Seefohrt brukt man dat Seekortennull. In de Luftfohrt warrt Mean Sea Level (MSL) to’n Biespeel för de Angoov Flooghööchd brukt.
De Ünnerscheden twüschen de Systeme sünn mehrst en poor Zentimeter bit enige Dezimeter, künnt obers ok bit to een Meter warrn. En Ümreken twüschen de Systeme mit ene sülbe Tall is nich akroot (>1 dm), weil de Weert to’n Biespeel ok vun de Hööchd sülvst afhingt. Dat markt man den besünners in de Bargen.
Hööchangoven in Koorten
De Hööch vun dat Land warrt in topographsche Koorten mit Hööchpunkte, Hööchlienen oder bunte Hööchschichten wiest. Bi Hööchangoven för Oorte warrt foken en'n wichtigen Punkt in de Mitt utsöcht. Dat is mehrste Tied de Markplatz, en Punkt an’n Raathuus, an’n Bahnhoff oder an de Kark. För Seen un Fleten is de Hööch vun den mittleren Waterpegel utwiest.
Hööchpunkte gifft dat foken an besünnere Punkte, de man licht wedderfinnen kann, t. B. Straatenkrüüze, Tippenkrüüze, oder faste trigonometrische Punkte. Man mutt weten, dat de hööchsten und de sietsten Oorte vun dat Land nicht jümmers wiest warrt, t.B. wenn dat Tippenkrüüz eben nich an de hööchste Steed vun den Barg steiht. Dat System för der Hööchden up en Koort warrt foken an’n Rand vun de Koort opschreeven.
Geografie |
10590 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hotspot | Hotspot | Hotspot (ut de engelschen Spraak un heet översett hitten Plack) betekent
Hotspot, Rebeet, woneem man mit WLAN versorgt warrt un ahn Kabels mit sien Reekner in’t Internet kommen kann,
Hotspot, Dele vun Reekner-Software, de den gröttsten Deel vun de Rekentiet verbruukt,
Hot-Spot, Technologie vun SUN Microsystems de tomeist in Java insett warrt,
Hotspot, Steden in en Reeknernettwark, wo sik de Warms opstaut un sik so nöömte Warmsnester utbillen künnt,
Hotspot-Effekt, de helle Plack in die Bildmitt, wenn enn wat op Lienwand projizeren deit,
bi Schiensmieters dat Afbild vun de Gleihwennel in’n Lichtkegel,
Hotspot, Steed, de düüdlich höger radioaktiv belast is as de Ümgegend,
Hotspot, sünnerlich Oort vun Vulkanismus, de deep ut de Eer spiest warrt,
Hotspot, wiest in de Genetik op Steden in en Nukleotid, de anfälliger sünd för Verännern,
Hotspot, in de Biologie en Steed op de Eer, woneem mehr ünnerscheedlich Oorden vun Leven to finnen is as sonst (o’n Bispeel Galápagos-Inseln),
The Hot Spot, US-amerikaanschen Speelfilm (dt.: Spiel mit dem Feuer) ut dat Johr 1990. |
10591 | https://nds.wikipedia.org/wiki/4.%20Dezember | 4. Dezember |
Wat passeert is
1110: De Fatimiden ehre Stadt Sidon warrt vun Krüüzfohrers ut dat Königriek Jerusalem innahmen
1914: Pancho Villa, Baas vun de upsternaatschen Mexikaners treckt mit sien Truppen in de Hööftstadt Mexiko-Stadt in
1929: De jöödsche Ünnernehmer Julius Bamberger maakt den Neebo vun sien groot Koophuus in Bremen up. Dat hett negen Stöck un de eerste Rulltrepp in Bremen un hett fix den Ökelnaam Bambüdel weg
Boren
1821: Ernst Wilhelm Leberecht Tempel, düütsch Astronom un Lithograaf († 1889)
1866: Wassily Kandinsky, russch Maler
1875: Rainer Maria Rilke, österrieksch Dichter
1881: Erwin von Witzleben, düütsch Generalfeldmarschall un Wedderstandskämper († 1944)
1904: Herman Autrey, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1980)
1909: Bobbie Heine, süüdafrikaansch Tennisspelerin († 2016)
1925: Lino Lacedelli, italieensch Bargstieger († 2009)
1933: Horst Buchholz, düütsch Schauspeler († 2003)
1963: Harri Eloranta, finnisch Biathlet
Storven
1680: Petronio Franceschini, italieensch Komponist un Cellist (* 1651)
1696: Meishō, 109. Tennō vun Japan (* 1624)
1871: Minna Ziel, düütsch Malerin (* 1827)
1876: Michael Neher, düütsch Maler (* 1798)
1975: Hannah Arendt, düütsch-amerikaansche, jöödsche Gelehrte (* 1906)
1978: Heinrich Wesche, düütsche Philoloog (* 1904)
1997: Vytautas Kazimieras Jonynas, litauisch Künstler (* 1907)
2011: Stefan Pauer, öösterrieksch Bargstieger (* 1922)
2011: Sócrates, brasiliaansch Footballspeler (* 1954)
2015: Eric De Vlaeminck, belgisch Radrennfohrer (* 1945)
Dezember 04 |
10592 | https://nds.wikipedia.org/wiki/8.%20Dezember | 8. Dezember |
Wat passeert is
1625: Ferdinand III., latern Kaiser vun dat Hillge Röömsche Riek, warrt kröönt to'n König vun Ungarn
1914: De düütsche Oostasienflott warrt in de Slacht bi de Falklandinseln toschannen maakt (Eerste Weltkrieg)
Boren
1542: Maria Stuart, Königin vun Schottland († 1587)
1708: Franz I. Stephan, latern Kaiser vun dat Hillge Röömsche Riek († 1765)
1842: Alphonse Louis Nicolas Borrelly, franzöösch Astronom († 1926)
1844: Pelham Aldrich, engelsch Admiral un Polarforscher († 1930)
1894: Charles Amberg, düütschen Textdichter van Operetten und Schlager († 1946)
1900: Irene Lentz, US-amerikaansch Kleedaschmakersche († 1962)
1926: Joachim C. Fest, düütsch Publizist un Schriever († 2006)
1927: Wladimir Alexandrowitsch Schatalow, russisch Kosmonaut († 2021)
1928: Hannes Flesner, plattdüütsch Ledermaker un Singer († 1984)
1930: Maximilian Schell, öösterrieksch-Swiezer Schauspeler († 2014)
1937: Margot Werner, öösterrieksch Singersche un Dansersche († 2012)
1939: Brigitte Langenhagen, düütsch Politikerin
1943: Jim Morrison, US-amerikaansch Rock-Singer un Texter († 1971)
1950: Rick Baker, US-amerikaansch Maskenbillner, Schauspeler un sössfach Oscarwinner
1956: Marietta Meade, düütsch Schauspelerin un Synchroonsnackerin
1964: Richard David Precht, düütsch Philosoph un Publizist
1964: Friedhelm Rudolph, plattdüütsch Schriever
1978: Ian Somerhalder, US-amerikaansch Schauspeler un Model
1985: Meagan Duhamel, kanaadsch Ieskunstlöperin
1988: Veronika Vítková, tschechisch Biathletin
1993: AnnaSophia Robb, US-amerikaansch Schauspelerin un Singersche
1994: Marnon Busch, düütsch Footballspeler
Storven
1914: Melchior Anderegg, Swiezer Bargstieger (* 1828)
1935: Charlotte Niese, düütsch Schrieverin (* 1854)
1965: Dean Benjamin McLaughlin, US-amerikaansch Astronom (* 1901)
1978: Golda Meir, israelsch Politikerin (* 1898)
1980: John Lennon, britsch Musiker (* 1940)
1988: Gene Quill, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1927)
1993: Anders Franzén, sweedsch Marinetechniker un Amateur-Marinearchäoloog (* 1918)
2016: John Herschel Glenn, US-amerikaansch Astronaut un Politiker (* 1921)
2016: Joseph Mascolo, US-amerikaansch Schauspeler (* 1929)
2022: Albert Brenner, US-amerikaansch Szenenbillner un Artdirector (* 1926)
Dezember 08 |
10593 | https://nds.wikipedia.org/wiki/18.%20Dezember | 18. Dezember | De 18. Dezember is de 352. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner, oder de 353. Dag, wenn dat en Schaltjohr is.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
218 v. Chr.: In’n Tweeten Punischen Krieg winnt de Karthager ünner Hannibal in de Slacht an de Trebia över de Röömers.
1644: Mit ehr Vulljohrigkeit warrt Christina Königin vun Sweden.
1787: New Jersey warrt de drütte US-Bundsstaat.
1793: In’n Eersten Koalitschoonskrieg erovert de franzöösch Revolutschoonsarmee dat Fort „Mulgrave“, dat de Engelschen hollen heebt.
1865: Na dat End vun’n Sezessionskrieg warrt in de USA de Slaveree verboden.
1914: De Briten nehmt de Herrschop in Ägypten över (Eerste Weltkrieg).
1916: Na een letzten Grootangreep vun de Franzosen geiht de Slacht üm Verdun in’n Ersten Weltkrieg to End.
1925: António Maria da Silva warrt de letzte Präsident vun de Eerste Republiek vun Portugal.
1958: In de franzöösch Gemeenschap warrt de autonome Republiek Niger utropen.
1965: Baseerend op en Grundlagenverdrag nehmt Japan un Süüdkorea den diplomatschen Kontakt wedder op.
1975: Louis Sylvain Goma warrt Premierminister vun de Republiek Kongo.
1986: In Düütschland warrt dat eerste Opperschuulgesetz beslaten.
2003: De ehmolig Staatsraatvörsitter vun de DDR, Egon Krenz warrt vör de Tiet ut’t Gefängnis entlaten.
Weertschop
1884: De eerste Utgaav vun dat Svenska Dagbladet kummt in Stockholm rut.
1917: Op Wunsch vun de Böverste Heeresleiden entsteiht de Ufa.
Kunst, Kultur un Bowark
1721: De Oper Cloris und Tirsis vun Reinhard Keiser warrt in Kopenhagen ooropföhrt.
1878: De Operette Blindekuh vun Johann Strauß warrt in Wien ooropföhrt.
1892: Dat Ballet Der Nussknacker vun Pjotr Iljitsch Tschaikowski warrt in St. Petersborg ooropföhrt.
1901: In Berlin warrt de eerste Bo vun dat Pergamonmuseum open maakt.
1926: De Oper Věc Macropulos (dt.: Die Sache Makropulos) vun Leoš Janáček na de Kummedie vun Karel Čapek warrt in Brünn ooropföhrt.
1948: De Oper Circe vun Werner Egk warrt in Berlin ooropföhrt.
1997: Op en Wiehnachtsfier vun de Lauda Air in Wien gifft Falco sien letzt Konzert.
Wetenschoppen un Technik
1798: In Bern warrt dat Zentralarchiv vun de Helvetschen Republiek grünnt.
1912: Vör de Geological Society of London warrt de Knaken vun den Piltdown-Minsch wiest. 1953 stellt sik de Sensatschoon as Bedrug rut.
1959: In Hamborg warrt de Stiften Düütsch Elektronen-Synchrotron (DESY) grünnt, de sik mit de Entwickeln, den Bo und Bedriev mit Gaumakers un mit Gaumakerphysik, Deelkenphysik un dat Utforschen vun Photonen befaten schall.
1966: Richard L. Walker deckt den Saturn-Maand Epimetheus op.
1999: De Satellit Terra warrt vun de NASA start un op en sünnsynchroon Ümloop brocht.
2003: De Linux-Kernel warrt in de Version 2.6.0 rutbrocht.
Katastrophen
1944: In’n Taifun Cobra suupt vör de philippinschen Insel Luzon 3 Scheep vun de US-Marine af un 28 annere nehmt sworen Schaden. 790 Minschen kummt üm un 146 Flegers gaht twei.
1995: Na’n Start in Jamba, Angola, stört en Lockheed L-188 Electra mit 144 Lüüd an Boord af, wovun blots 3 överleevt. De Fleger weer mit ungefäähr 40 Minschen to veel losflagen.
Boren
1626: Christina I., Königin vun Sweden.
1709: Elisabeth, russ’sche Zarin.
1798: Heinrich Smidt, düütsch Schriever.
1815: Egron Sellif Lundgren, sweedsch Maler un Schriever.
1828: Viktor Rydberg, sweedsch Schriever.
1829: Christen Berg, däänsch Politiker.
1863: Franz Ferdinand vun Öösterriek-Este, Thronfolger vun Öösterriek-Ungarn († 1914)
1879: Paul Klee, düütsch-Swiezer Maler.
1879: Josef Stalin, sowjetsch Diktater
1880: Richard Hermes, plattdüütsch Verleger († nah 1952)
1890: Edwin Howard Armstrong, US-amerikaansch Elektroingenieur un Utfinner.
1895: Walter Hieber, düütsch Chemiker († 1976)
1897: Fletcher Henderson, US-amerikaansch, Jazzpianist, Bandleader un Komponist († 1952)
1912: Josef Rasselnberg, düütsch Footballnatschonalspeler († 2005)
1913: Willy Brandt, düütsch Politiker un Bundskanzler († 1992)
1919: Barry Galbraith, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1983)
1922: Klaus Schwarzkopf, düütsch Schauspeler un Synchronsnacker
1924: Orlando Ramón Agosti, argentiensch Politiker un Militär († 1997)
1928: Harold Land, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2001)
1934: Boris Walentinowitsch Wolynow, sowjeetsch Ruumfohrer
1937: Joel Hirschhorn, US-amerikaansch Komponist un Leederschriever († 2005)
1938: Gerd Constapel, plattdüütsch Schriever
1939: Harold Elliot Varmus, US-amerikaansch Viroloog
1940: Klaus Wennemann, düütsch Schauspeler († 2000)
1941: Jan Kowalczyk, poolsch Springrieder († 2020)
1943: Keith Richards, britsch Gitarrist
1946: Steve Biko, süüdafrikaansch Börgerrechtler
1946: Steven Spielberg, US-amerikaansch Speelbaas, Produzent un Dreihbookschriever
1951: Alvin Eliot Roth, US-amerikaansch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger
1956: Reinhold Ewald, düütsch Physiker un Ruumfohrer
1961: Lene Gammelgaard, däänsch Bargstiegerin
1963: Brad Pitt, US-amerikaansch Schauspeler
1963: Nino de Angelo, düütsch Slagersinger.
1968: Mario Basler, düütsch Footballspeler un -trainer
1968: Casper Van Dien, US-amerikaansch Schauspeler
1971: Arantxa Sánchez Vicario, spaansch Tennisspelerin
1974: Bram de Groot, nedderlannsch Radrennfohrer
Storven
1495: Alfons II., König vun Neapel.
1737: Antonio Stradivari, italiensch Geigenboer.
1742: Adam Friedrich Zürner, düütsch Kartograph.
1803: Johann Gottfried von Herder, düütsch Schriever.
1876: Luise Hensel, düütsch Dichterin
1923: Jan Hinnerk Wördemann, plattdüütsch Schauspeler, Schriever un Rezitater (* 1851)
1964: Gustav Lienemann, düütsch Kommunalpolitiker ut Ollnborg (* 1880)
1973: Pentti Taskinen, finnisch Biathlet (* 1929)
1984: Rudolf Platte, düütsch Schauspeler
1995: Konrad Zuse, düütsch Bauingenieur, Utfinner un Ünnernehmer (* 1910)
1998: Lew Stepanowitsch Djomin, sowjeetsch Kosmonaut (* 1926)
2001: Gilbert Bécaud, franzöösch Singer
2007: John Olov Güttke, sweedsch Biathlet (* 1931)
2008: Mark Felt, US-amerikaansch FBI-Agent (* 1913)
2008: Majel Barrett, US-amerikaansche Schauspelersche (* 1932)
2009: Diedrich Schröder, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1922)
2011: Václav Havel, tschechsch Schriever un Staatspräsident (* 1936)
2019: Paul Brägelmann, plattdüütsch Schriever (* 1926)
2019: Marron C. Fort, US-amerikaansch Spraakwetenschopler (* 1938)
Dezember 18 |
10594 | https://nds.wikipedia.org/wiki/22.%20April | 22. April | De 22. April ist de 112. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner, oder de 113. Dag, wenn en Schaltjohr is.
Wat passeert is
Politik un Sellschap
1311: Dülmen kriggt Stadtrechte
1401: Klaus Störtebecker warrt fangen sett.
1500: De portugeesche Seefohrer Pedro Álvares Cabral nümmt in dat hüdige Porto Seguro de Küsten vun Brasilien för de Kroon vun Portugal ünner Beslag.
1509: Heinrich VIII. warrt König vun England.
1745: Bayern scheedt dör den Freden vun Füssen ut den Öösterriekschen Arvfolgkrieg ut.
1809: Wiel den Föfften Koalitschoonskrieg findt de Slacht bi Eggmühl statt.
1875: In’t Düütsche Kaiserriek warrt de Kulturkamp mit de röömsch-katholoschen Kark dör dat so nöömte Brootkorfgesett scharper.
1915: De Düütschen hefft bi Ieper in Belgien to’n eersten Mal in’n eersten Weltkrieg Giftgas bruukt.
1971: De Söhn vun den storvenen Diktoter François Duvalier, Jean-Claude Duvalier, warrt op Levenstiet to’n Präsident vun Haiti maakt.
1975: Na en Militärputsch warrt de Oberst Juan Alberto Melgar Castro nieg Staatspräsident vun Honduras.
1992: In Slowenien warrt Janez Drnovšek to’n Ministerpräsident maakt.
1996: In’n Tschetschenienkrieg starvt de Separatistenföhrer Dschochar Dudajew bi en russ’schen Angreep.
2000: In Ruanda warrt Paul Kagame nieg Staatspräsident.
2005: In de USA warrt dat Amt vun den Director of Central Intelligence dör den Director of National Intelligence uttuscht.
Weertschop
1998: Luxemborg regelt dör en Gesett de Inrichten vun de Zentralbank vun Luxemborg.
Kunst, Kultur un Bowark
1370: De Grundsteen för de Bastille warrt leggt.
1978: De Oper Danton und Robespierre vun John Eaton warrt in Bloomington ooropföhrt.
Katastrophen
1709: Dat tweete grote Füer in de Stadthistorie maakt wiete Delen vun de Stadt Bautzen tonicht.
1974: Bi’n Anflaag to’n Landen op den Flaaghaven in Tinga-Tinga op Bali, Indonesien flüggt en Boeing 707 gegen en Barg. All Lüüd an Boord kommt to Dood.
1980: Dat philippinisch Fährschipp Don Juan stööt mit en Tanker tohopen un suppt af. 313 Minschen starvt.
1992: In Guadalajara, Mexiko, kummt dat in Naklapp vun en Leck in en Benzinleiden to’t Verpuffen in en Kanalisatschoon un opletzt to’n Tünnern vun dat hoochexplosiv Gasmischen. Mehr as 200 Lüüd kommt dorbi üm’t Leven.
2004: In Noordkorea passeert dat Togunglück vun Ryongchŏn, woneem bi de Explosion vun en mit Ammoniumnitrat beladten Tog 160 Lüüd ümkommt un ungefäähr 1.300 Minschen verletzt warrt. 40 % vun de Stadt warrt tonicht maakt.
Boren
596: Kōtoku, 36. Kaiser vun Japan.
1451: Isabella I., Königin vun Kastilien un Aragón
1592: Wilhelm Schickard, düütsch Astronom un Mathematiker († 1635)
1610: Pietro Vito Ottoboni, laterhenn Alexander VIII., Paapst († 1691)
1692: James Stirling, schottsch Mathematiker.
1707: Henry Fielding, britsch Schriever.
1724: Immanuel Kant, düütsch Philosoph († 1804)
1747: Michael Philipp Boumann, düütsch Architekt un Baumeester († 1803)
1805: Eugène Devéria, franzöösch Maler.
1811: Ludwig Otto Hesse, düütsch Mathematiker.
1839: August Wilhelm Eichler, düütsch Botaniker.
1870: Lenin, russ’sch Politiker, Kopp vun de Oktoberrevolutschoon († 1924)
1876: Róbert Bárány, ungarsch Mediziner, Neurochemiker un Nobelpriesdräger.
1887: Harald Bohr, däänsch Mathematiker.
1888: Carlo Agostini, Arzbischop un Patriarch vun Venedig, Kardinal.
1889: Ludwig Renn, düütsch Schriever.
1891: Harold Jeffreys, britsch Mathematiker, Eerdphysiker un Astronom
1903: Daphne Akhurst, austraalsch Tennisspelerin († 1933)
1904: Robert Oppenheimer, US-amerikaansch Physiker
1909: Rita Levi-Montalcini, italieensch Neurologin un Neurobiologin as ok Nobelpriesdrägerin († 2012)
1916: Yehudi Menuhin, US-amerikaansch-britsch Geigenspeler un Dirigent
1918: Rolf Speckmann, düütsch Politiker († 1995)
1922: Charles Mingus, US-amerikaansch Jazzmusiker un -komponist († 1979)
1936: Dieter Kronzucker, düütsch Journalist un Moderator
1937: Jack Nicholson, US-amerikaansch Schauspeler
1939: Theodor Waigel, düütsch Politiker un Bundsfinanzminister
1940: Berndt Seite, düütsch Politiker un Ministerpräsident vun Mekelnborg-Vörpommern
1943: Louise Glück, US-amerikaansch Lyrikerin, Essayistin un Nobelpriesdrägerin
1959: Francis Castaing, franzöösch Radrennfohrer
1959: Rolf Storsveen, norweegsch Biathlet
1973: Marius Manolache, rumäänsch Schachspeler
1975: Carlos Sastre, spaansch Radrennfohrer
1976: Jelena Olegowna Serowa, russisch Kosmonautin
1977: Mark van Bommel, nedderlännsch Footballnatschonalspeler
Storven
536: Agapitus I., Paapst.
1782: Josef Seger, bööhmsch Komponist.
1839: Joseph Daniel Ohlmüller, düütsch Architekt.
1867: Jean Elias Benjamin Valz, franzöösch Astronom.
1889: Iwan Petrowitsch Larionow, russisch Komponist (* 1830)
1908: Henry Campbell-Bannerman, britisch Politiker un Premierminister (* 1836)
1932: Umberto Cagni, italiensch Forscher un Admiral (* 1863)
1933: Frederick Henry Royce, engelsch Techniker un Industriellen.
1944: Hippolyte Aucouturier, franzöösch Radrennfohrer (* 1876)
1945: Käthe Kollwitz, düütsch Grafikerin un Bildhauerin.
1968: Karl Olfers, düütsch Politiker un Landdagsafordneter (* 1888)
1977: Edward Van Dijck, belgisch Radrennfohrer (* 1918)
1983: Earl Hines, US-amerikaansch Jazzmusiker un Bandleader (* 1903)
1989: György Kulin, ungaarsch Astronom (* 1905)
1989: Emilio Segrè, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger
1994: Richard Milhous Nixon, US-amerikaansch Politiker un 37. US-Präsident (* 1913)
2003: Rudolf Brunnenmeier, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1941)
2005: Erika Fuchs, düütsch Översettersche (* 1906)
2005: Philip Morrison, US-amerikaansch Physiker
2013: Vivi Bach, däänsch Singersche, Schauspelersche, Feernsehmoderatorsche un Schrieversche (* 1939)
2017: Michele Scarponi, italieensch Radrennfohrer (* 1979)
April 22 |
10595 | https://nds.wikipedia.org/wiki/24.%20April | 24. April | De 24. April is de 114. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner oder ok de 115. Dag, wenn en Schaltjohr is.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
1585: Kardinal Felice Peretti di Montalto wurrd to'n Paapst wählt un gifft sück den Naam Sixtus V.
1854: De öösterrieksch Kaiser Franz Joseph I. heiraad de 16 johrig Dochter vun den bayerischen Hertog Max Jospeh, de as „Sisi“ bekannt warrt.
1877: Russland verklort den Osmaansch Riek den Krieg un fangt dormit den Russ’sch-Törksch Krieg an.
1898: Spanien verklort Amerika den Krieg .
1915: De Völkermoord an de Armeniers in de Törkie fangt an.
1916: Mit dat Verlesen vun de Ooster-Proklamatschoon geiht de irische Oosteropstand los.
1945: Heinrich Himmler driggt de Westallierten de Kapitulatschoon vun Düütschland an.
1970: Gambia warrt Republiek mit Dawda Jawara as Staatspräsident.
1971: In Washington D.C., USA, demonstreert ungefäähr en half Million Lüüd gegen den Vietnamkrieg.
1972: De CDU beslutt, en Argdenkersvotum gegen Willy Brandt intobringen.
1974: De as DDR-Spion utfinnig makte persönliche Referent vun Willy Brandt, Günter Guillaume, warrt fastnahmen.
1981: De US-Präsident Ronald Reagan stellt dat Embargo för Koorn gegen de Sowjetunion in.
1990: Nursultan Nasarbajew warrt Staatspräsident vun Kasachstan.
2002: Bosnien un Herzegowina schapt de Doodsstraaf af.
Kunst, Kultur un Bowark
1767: De komische Oper Lottchen am Hofe vun Johann Adam Hiller warrt ooropföhrt.
1801: Dat Oratorium Die Jahreszeiten vun Joseph Haydn warrt in Wien ooropföhrt.
1874: De Oper Opritschnik (dt.: Der Leibwächter) vun Pjotr Iljitsch Tschaikowski warrt in St. Petersborg ooropföhrt.
1923: In Leipzig kummt dat Book Das Ich und das Es vun Siegmund Freud rut.
1934: Laurens Hammond kriggt vun dat US-Patentamt in Washington (D.C.) dat Patent för den packing box prototype unner den Naam Electrical Musical Instrument (US-Patent 1.956.350). Hüdigendags is dat Instrument bekannt as Hammond-Orgel.
1948: In Rodenborg warrt de Freudenthal-Sellschop grünnt
1982: De Singerin Nicole winnt bi’n Eurovision Song Contest mit ehr Leed Ein bißchen Frieden för Düütschland.
Wetenschoppen un Technik
1800: In Washington D.C. warrt de Library of Congress grünnt.
1967: Bi de Lannen vun de sowjetsch Ruumkapsel Sojus 1 geiht de Fallschirm nich open; De Kosmonaut Wladimir Komarow kommt dorbi üm.
1970: China schickt sien eersten Satellit Dong Fang Hong I in’n Weltruum.
1990: Dat Hubble-Teleskop warrt bi de Space Shuttle-Mission STS-31 mit de Discovery in Ümloop brocht.
Boren
1581: Vinzenz von Paul, franzöösch Priester un grünner vun de hüütig Caritas.
1620: John Graunt, Vördienker för de moderne Statistik.
1660: Cornelis Dusart, nedderlännsch Maler un Radeerer.
1706: Giovanni Battista Martini, italiensch Komponist un Musiktheoretiker.
1767: Jacques-Laurent Agasse, Swiezer Landschaps- un Deertenmaler († 1849)
1793: Karl Seydelmann, düütsch Schauspeler.
1796: Carl Leberecht Immermann, düütsch Schriever, Dramatiker un Dichter.
1817: Jean Charles Galissard de Marignac, Swiezer Chemiker.
1819: Klaus Groth, plattdüütsch Dichter un Schriever († 1899)
1845: Carl Spitteler, Swiezer Schriever un Nobelpriesdräger († 1924)
1846: Karl von Bülow, düütsch Generalfeldmarschall.
1852: Ernst Zimmermann, düütsch Maler.
1862: Tomitaro Makino, japaansch Botaniker.
1864: Alois Wolfmüller, düütsch Utfinner, Ingenieur un Flaagtechniker.
1875: Johanna Tesch, düütsch Froenrechtlerin.
1881: Jakob Kneip, düütsch Heimatdichter.
1886: Georg Haas, düütsch Dokter.
1887: Denys Finch Hatton, britsch Aadligen un Grootwildjager
1892: Rudolf Muuß, düütsch Heimatforscher, Politiker un Schriever († 1972)
1902: Wolfgang Haack, düütsch Mathematiker.
1904: Willem de Kooning, US-amerikaansch Maler.
1906: Hermann Kohlhase, düütsch Politiker
1908: Józef Gosławski, poolsch Bildhauer un Medaillör († 1963)
1909: Bernhard Grzimek, düütsch Deertendokter,- filmer un -bookschriever.
1911: Karl Schiller, düütsch Politiker un Bundsminister († 1994)
1926: Thorbjörn Fälldin, sweedsch Politiker un Ministerpräsident († 2016)
1926: Joe Segal, US-amerikaansch Jazzveranstalter († 2020)
1930: Richard Donner, US-amerikaansch Schauspeler un Speelbaas
1934: Shirley MacLaine, US-amerikaansch Schauspelerin.
1937: Spanky DeBrest, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1973)
1942: Barbra Streisand, US-amerikaansch Schauspelerin, Singerin un Speelbaassche
1944: St. Clair Lee, US-amerikaaansch Pop- un Soulmusiker († 2011)
1947: Roger David Kornberg, US-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger
1953: Jean-Paul Gaultier, franzöösch Moodschöpper.
1953: Bino, italiensch Slagersinger.
1957: Stanny Van Paesschen, belgisch Springrieder
1957: Bamir Topi, albaansch Politiker
1964: Helga Arendt, düütsch Lichtathletin.
1975: Raymond Kalla, Footballspeler ut Kamerun.
1980: Julia Hummer, düütsch Schauspslerin un Musikerin.
1987: Anne Kaiser, düütsch Footballspelerin.
Storven
1613: Otto von Grünrade, düütsch evangelsch-reformeert Karkenpolitiker.
1732: Johann Michael Ludwig Rohrer, düütsch Bomeester.
1821: Johann Peter Frank, düütsch Mediziner.
1846: Girolamo Crescentini, italiensch Singer (Kastraat) un Komponist.
1889: Heinrich Burmester, plattdüütsch Schriever (* 1839)
1891: Helmuth Karl Bernhard Graf von Moltke, preußisch Generalfeldmarschall.
1904: Friedrich Siemens, düütsch Industriellen
1908: Poul La Cour, däänsch Meteoroloog un Vördenker för Windkraftanlagen.
1939: Louis Trousselier, franzöösch Radrennfohrer (* 1881)
1942: Louis Bernacchi, austraalsch-britisch Physiker, Astronom un Polarforscher (* 1876)
1945: Ernesto de Fiori, italiensch Bildhauer un Maler
1960: Max von Laue, düütsch Physiker un Nobelpriesdräger
1961: Hans Friedrich Blunck, düütsch Schriever.
1964: Gerhard Domagk, düütsch Patholoog un Bakterioloog.
1967: Wladimir Komarow, sowjetisch Kosmonaut (* 1927)
1971: Lennie Hayton, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1908)
1983: Rolf Stommelen, düütsch Formel-1-Rennfohrer.
1983: Jernej Zaplotnik, sloweensch Bargstieger (* 1952)
1999: Walter Dreizner, düütsch Fotograf.
2001: Hein Bredendiek, düütsch Kunstopteher, Maler, Philoloog un plattdütsch Schriever (* 1906)
2004: Estée Lauder, US-amerikaansch Ünnernehmerin
2005: Eser Weizmann, israelsch Präsident
2012: Ingeborg Hoffmann, düütsch Politikerin un Bundsdagsafordnete (* 1923)
2016: Billy Paul, US-amerikaansch Singer un Soulmusiker (* 1934)
2016: Klaus Siebert, düütsch Biathlet un Biathlontrainer (* 1955)
April 24 |
10596 | https://nds.wikipedia.org/wiki/3.%20Mai | 3. Mai |
Wat passeert is
1683: De osmaansche Armee kümmt mit 200.000 Man un 300 Kanonen in Belgrad an. Den Winter harr se in Edirne tobröcht. Sultan Mehmet IV. gifft dat Böverst Kummando an sien Grootwesir Kara Mustafa Pascha. Later in Stuhlweißenburg(Székesfehérvár/Ungarn) warrt bekannt geven: Dat schall nu na Wien to gahn
1915: Italien geiht weg ut den Dreebund mit Düütschland un Öösterriek-Ungarn un slutt sik bi de Entente an
1971: Erich Honecker warrt Vörsitter vun dat ZK vun de SED in de DDR
Boren
1876: Richard Ohnsorg, düütsch Schauspeler, Theaterspeelbaas un Intendant († 1947)
1882: Alexandre Schaumasse, franzöösch Astronom († 1958)
1898: Golda Meir, israelsch Politikerin († 1978)
1899: Aline MacMahon, US-amerikaansch Schauspelerin († 1991)
1926: Jimmy Cleveland, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2008)
1928: Dezső Bundzsák, ungaarsch Footballnatschonalspeler († 2000)
1937: Hans Cieslarczyk, düütsch Footballnatschonalspeler († 2020)
1939: Dieter Stellmacher, düütsch Germanist
1941: Ulrich Faulhaber, düütsch Schauspeler
1945: Jeffrey Connor Hall, US-amerikaansch Genetiker, Chronobioloog un Nobelpriesdräger
1949: Helmut Debus, plattdüütsch Ledermaker
1956: Bernd Förster, düütsch Footballnatschonalspeler
1975: André Wiese, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
1976: Alexander Gerst, düütsch Astronaut
1979: Simone Hauswald, düütsch Biathletin
1983: Eike Holsten, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
Storven
1580: Thomas Tusser, engelsch Dichter (* 1524)
1875: Kicking Bird, Hööftling vun de Kiowa (* 1835)
2007: Walter Marty Schirra, US-amerikaansch Astronaut (* 1923)
2022: Harm Ottenbros, nedderlannsch Radrennfohrer (* 1943)
Mai 03 |
10597 | https://nds.wikipedia.org/wiki/6.%20September | 6. September | De 6. September is de 249. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 250. Dag.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
394: Theodosius I. winnt in de Slacht an’n Frigidus över den weströömsch Kaiser Flavius Eugenius un den General Arbogast un eent as letzten Kaiser de beiden röömschen Rieken wedder tohopen.
1522: Na Ferdinand Magellans Dood kiehrt dat letzte Schipp Victoria ünner Juan Sebastián de Elcano vun jümmer Expeditschoon na Spanien torüch.
1669: Na en Krieg vun meist en viddel Johrhunnert gifft de Republik Venedig dat Eiland Kreta an de Osmanen över
1901: Leon Czolgosz schütt op den US-amerikaanschen Präsidenten William McKinley, de poor Daag later dood blifft.
1915: Düütschland, Öösterriek-Ungarn un Bulgarien sluut sik to de Middelmächte tosamen.
1939: In’n Rahmen vun’n so nöömten Polenfeldtog warrt de Stadt Krakau vun de Wehmacht innahmen.
1949: De Veteran ut’n Weltkrieg Howard Unruh schütt in Cambden, USA, op ahn Wahl op Minschen, wovun 13 ümkommt. He is dormit de eerste Heckenschüttmöörder.
1953: CDU un CSU winnt mit Konrad Adenauer de Wahlen to’n tweeten düütschen Bunnsdag.
1955: In Istanbul un İzmir in de Törkie kummt dat to swore Progromen gegen de Greken. Dorbi warrt meist all orthodoxen Karken to schannen maakt.
1968: Swasiland warrt unafhangig vun Grootbritannien.
1991: Arnold Rüütel warrt Staatspräsident vun Estland.
1995: Ünner internatschonal Protest maakt Frankriek den eersten vun mehrere plante Atomtests op’n Mururoa-Atoll.
Kunst, Kultur un Bowark
1791: De Oper La Clemenza di Tito (dt.: Die Milde des Titus) vun Wolfgang Amadeus Mozart warrt in Prag ooropföhrt.
1944: Billy Wilders Meisterwark Double Indemnity (dt: Frau ohne Gewissen) warrt in de USA ooropföhrt.
1970: Jimi Hendrix gifft op Fehmarn sien letztet Konzert.
1978: De Mesa-Verde-Natschonalpark warrt to’n Weltnaturarv maakt.
1986: Dat Museum Ludwig un de Philharmonie warrt in Köln open maakt.
Wetenschoppen un Technik
776 v. Chr: Dör en Sünndüsternis, de in’n chines’schen un in’n Gregoriannschen Klenner fasthollen weern, künnt beid Klenners mitenanner afgleken warrn.
Katastrophen
1929: In Finnland starvt 150 Minschen – dorünner veele Schoolkinner – bi en Unglück vun den Damper „Kuru“.
1975: Bi en Eerdbeven in Lice, Törkie, kommt ungefäähr 2.400 Lüüd üm.
1986: Bi Karatchi in Pakistan warrt en Boeing 747 mit Granaten beschaten. 21 Minsche blievt dör de Explosionen dood.
2005: De Taifun Nabi maakt de japansch Insel Kyūshū to schannen.
Boren
1757: August Friedrich Langbein, düütsch Dichter un Schriever.
1766: John Dalton, engelsch Naturforscher un Lehrer.
1826: Leopold Ullstein, düütsch Verlegger.
1860: Jane Addams, US-amerikaansch Pazifistin un Freedensnobelprieddrägerin.
1867: Hermann Bahner düütsch Landschapsmaler († 1938)
1877: Buddy Bolden, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1931)
1879: Adolf Strauß, düütsch Offizier in den Tweeten Weltkrieg († 1973)
1881: Arve Staxrud, norweegsch Polarforscher († 1933)
1882: Paul Fischer, düütsch Footballnatschonalspeler († 1942)
1888: Adam Massinger, düütsch Astronom († 1914)
1891: Yrjö Väisälä, finnisch Astronom un Physiker († 1971)
1892: Sir Edward Victor Appleton, engelsch Physiker un Nobelpriesdräger
1898: Gennadi Nikititsch Olonkin, russisch-norweegsch Funker un Polarforscher († 1960)
1906: Luis Federico Leloir, argentiensch Chemiker un Nobelpriesdräger
1913: Gustave Danneels, belgisch Radrennfohrer († 1976)
1915: Franz Josef Strauß, düütsch Politiker, Bunnsminister un bayerisch Ministerpräsident († 1988)
1917: Robert Mitchum, US-amerikaansch Schauspeler.
1926: Henri Van Kerckhove, belgisch Radrennfohrer († 1999)
1927: Peter Steiner, düütsch Schauspeler
1933: Bjørg Skjælaaen, norweegsch Ieskunstlöperin († 2019)
1939: Tonegawa Susumu, japaansch Molekularbiologe, Immunologe un Nobelpriesdräger
1943: Richard John Roberts, britsch Biochemiker un Nobelpriesdräger
1946: Bryan Daniel O’Connor, US-amerikaansch Astronaut
1947: Annette Faße, düütsch Politikerin un Bundsdagsafordnete
1953: Gianbattista Baronchelli, italieensch Radrennfohrer
1953: Patti Yasutake, japaansch-US-amerikaansch Schauspelerin
1954: Ève Luquet, franzöösch Breefmarkenkünstlerin
1955: Anne Henning, US-amerikaansch Iesflinklöperin
1960: Norbert Joos, Swiezer Bargstieger un Bargführer († 2016)
1963: Geert Wilders, nedderlannsch Politiker
1971: Dolores O’Riordan, irisch Singerin
1976: Naomie Harris, engelsch Schauspelerin
Storven
394: Flavius Eugenius, weströömsch Kaiser
972: Johannes XIII., Paapst
1566: Süleyman I., bedüdend Sultan vun de Osmanen.
1691: Burkhardt von Berlepsch, düütsch Jurist un Verwaltensbeamten.
1880: Edwin Oppler, düütsch Architekt.
1902: Frederick Augustus Abel, britsch Chemiker
1915: Otto Kitzler, düütsch Cellist un Dirigent (* 1834)
1948: Richard Chace Tolman, US-amerikaansch Physiker
1956: Michael Ventris, Sprakenwetenschoppler.
1975: Adolf Werner, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1886)
1978: Adolf Dassler, düütsch Ünnernehmer un Grünner vun Adidas
1994: James Clavell, britsch-amerikaansch Schriever und Filmspeelbaas
1998: Akira Kurosawa, japansch Filmspeelbaas (* 1910)
1999: Arnold Fishkin, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1919)
2005: Otto B. Roegele, düütsch Publizeerer.
2007: Luciano Pavarotti, italiensch Tenor
2011: Hans Apel, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1932)
2013: Susanne Hermans, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete (* 1919)
2019: Robert Mugabe, Präsident vun Simbabwe (* 1924)
September 06 |
10602 | https://nds.wikipedia.org/wiki/14.%20September | 14. September |
Wat passeert is
1509: Een Eerdbeven leggt Deelen vun Konstantinopel in Schutt un Asch.
1915: Dat Osmaansche Riek slutt sik an bi de Middelmächte
Boren
1547: Johan van Oldebarnevelt, nedderlannsch Staatsmann († 1619)
1616: Philips Angel (van Middelburg), nedderlannsch Maler († 1683)
1767: Mauritz Detten, düütsch Dokter, Perfesser un Schriever († 1829)
1817: Theodor Storm, düütsch Dichter un Schriever († 1888)
1845: Charles Oberthür, franzöösch Entomoloog un Lepidopteroloog († 1924)
1848: Adolf Albin, rumäänsch Schachmeester († 1920)
1886: Erich Hoepner, düütsch Heeresoffizier un Wedderstandskämper († 1944)
1891: Joe Kayser, US-amerikaansch Jazzmusiker un Komponist († 1981)
1891: Benno Eide Siebs, düütsch Jurist un Heimatforscher († 1977)
1920: Lawrence Robert Klein, US-amerikaansch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger († 2013)
1923: Hermann Creutzenberg, düütsch Politiker († 1998)
1925: Gerold Meiners, plattdüütsch Schriever († 2011)
1927: Jürg Marmet, Swiezer Bargstieger († 2013)
1936: Walter Koenig, US-amerikaansch Schauspeler un Dreihbookschriever
1936: Ferid Murad, US-amerikaansch Mediziner, Pharmakoloog un Nobelpriesdräger
1951: Frederick Duncan Michael Haldane, britisch Physiker un Nobelpriesdräger
1970: Francesco Casagrande, italieensch Radrennfohrer
1976: Benjamin Moser, US-amerikaansch Schriever
1983: Amy Winehouse, britsch Singersche († 2011)
1988: Martin Fourcade, franzöösch Biathlet
Storven
891: Stephan V., Paapst (* weet man nich)
1523: Hadrian VI., Paapst (* 1459)
1602: Jean Passerat, franzöösch Schriever un Lyriker (* 1534)
1712: Giovanni Domenico Cassini, italiensch-franzöösch Astronom un Geograph (* 1625)
1901: William McKinley, US-amerikaansch Politiker un Präsident (* 1843)
1947: Augustin Wibbelt, plattdüütsch Dichter un Schriever ut dat Mönsterland (* 1862)
2005: Robert Wise, US-amerikaansch Speelbaas un Filmproduzent (* 1914)
2009: Patrick Swayze, US-amerikaansch Schaupeler, Singer un Danser (* 1952)
2009: Henry Gibson, US-amerikaansch Schauspeler (* 1935)
2013: Faith Leech, austraalsch Swemmsportlerin (* 1941)
September 14 |
10603 | https://nds.wikipedia.org/wiki/8.%20Oktober | 8. Oktober |
Wat passeert is
1814: De Norweger wählen eerstmals hör Parlament, dat Storting.
1915: Düütsche un Öösterrieker nehmt de Hööftstadt vun Serbien, Belgrad, in
Boren
1827: Fritz Schmidt (Schrievernaam Fritz Lening), plattdüütsch Schriever († 1888)
1848: Pierre Degeyter, belgischen Sozialist un Leedermaker († 1932)
1886: Franz Brägelmann, plattdüütsch Schriever († 1968)
1888: Friedrich Fromm, düütsch General († 1945)
1890: Philippe Thys, belgisch Radrennfohrer († 1971)
1906: Hans Stubb, düütsch Footballnatschonalspeler († 1973)
1918: Jens Christian Skou, däänsch Mediziner, Biophysiker un Nobelpriesdräger († 2018)
1927: Torbjørn Falkanger, norweegsch Skispringer († 2013)
1938: Fred Stolle, austraalsch Tennisspeler
1949: Sigourney Weaver, US-amerikaansch Schauspelerin
1956: Janice Elaine Voss, US-amerikaansch Astronautin († 2012)
1958: Ursula von der Leyen, düütsche Politikersche
1962: Wilfried Hochholdinger, düütsch Schauspeler
1967: Hendrik Duryn, düütsch Schauspeler
1967: Sandra Keck, düütsche Sängersche, Regisseurin, Schauspelerin un Schrieverin
1993: Garbiñe Muguruza Blanco, spaansch Tennisspelerin
Storven
1801: Christian Wilhelm Büttner, düütsch Naturforscher un Chemiker (* 1716)
1834: François Adrien Boieldieu, franzöösch Opernkomponist (* 1775)
1856: Fooke Hoissen Müller, Mathematiker un plattdütsch Schriever (* 1798)
1869: Franklin Pierce, US-amerikaansch Politiker un 14. Präsident (* 1804)
1899: Arnold Overbeck, düütsch Maler (* 1831)
1944: Walter Corde, düütsch Maler (* 1876)
1952: Anton Pawlowski, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1898)
1992: Willy Brandt, düütsch Politiker un Bundskanzler (* 1913)
1992: Graziano Mancinelli, italieensch Springrieder (* 1937)
1983: Joan Hackett, US-amerikaansch Schauspelerin (* 1934)
2010: John Peter Huchra, US-amerikaansch Astronom (* 1948)
2017: Grady Tate, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1932)
Oktober 08 |
10605 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Merzig | Merzig | Merzig is en Kreisstadt in dat Saarland, Verwaltungsseet van de Landkreis Merzig-Wadern, mit ruch weg 31.000 Inwahner in 17 Stadtdeelen up 108 km². Merzig liggt an den Stroom Saar.
Entwicklung vun den Naam
Literatur
Johann Heinrich Kell: Geschichte der Stadt Merzig und des Merziger Landes, Merzig 1958.
Weblinks
Website van de Stadt
Oort
Stadt
Saarland |
10606 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fritz%20Sch%C3%A4ffer | Fritz Schäffer | Friedrich „Fritz“ Hermann Schäffer (* 12. Mai 1888 in München; † 29. März 1967 in Berchtesgaden) weer en düütsche Politiker van de BVP un CSU.
He weer 1945 der eerste bayerische Ministerpräsident nah den Tweeten Weltkrieg. Van 1949 bit 1957 weer he Bundsminister för Finanzen un van 1957 bit 1961 Bundsminister för dat Justizwesen.
In jung Johren hett he as Afkaat arbeit.
Mann
Bayern
Politiker (Düütschland)
Bundsminister
Liddmaat Düütsch Bundsdag
CSU
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Jurist
Boren 1888
Storven 1967
Börger von Düütschland |
10607 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Myspace | Myspace | MySpace is ene Websteed, op de Brukers sik lütte egene Websteden inrichten köönt. Dat ganze is för de Brukers kostenlos. De Firma News Corporation, to de de Websteed tohöört, maakt ehr Geld dör Warf op de Sieden. MySpace is in de Johren 2005 un 2006 temlich populär worrn un hett vele Millionen Brukers wunnen. De Spood hett dor mit to doon, dat de Sieden so licht inrichten sünd un dat de Sieden so licht ünnerenanner to vernetten sünd.
Weblinks
Offizielle MySpace-Website
Websteed |
10608 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Google | Google | Google is en US- amerikaansch Software-Ünnernehmen. De Firma is dör de Internett-Söökmaschien mit glieken Naam bekannt worrn. Larry Page un Sergey Brin hebbt dat Ünnernehmen 1998 in Mountain View grünnt. Hüüt beedt Google en grote Tall vun Deensten an, de all mit de Themen Internett-Söök un Online-Warf to kriegen hebbt.
Bi dat Ünnernehmen arbeidt 10.674 Lüüd fast anstellt (Stand 31. Dezember 2006). Bi 7,14 Milliarden US-Dollar Ümsatz maakt de Firma 1,47 Milliarden Dollar Gewinn.
Weblinken
Websteed vun de Google-Söökmaschien (hoochdüütsch, engelsch)
Google Ping Service
Ünnernehmen |
10609 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Second%20Life | Second Life | Second Life is ene Virtuelle Welt in’t Internett. Bi disse Simulatschoon köönt vele Spelers gemeensam (MMORPG) mit Avatars in ene 3D-Ümgegend in Kontakt un Uttussch treden.
Dat Speel warrt vun de Firma Linden Lab siet 2003 anbaden. In de Johren 2006 un 2007 is dat Programm temlich bekannt worrn.
De Bruker mutt sik en Programm op sien Reekner dalladen un kann sik denn över dit Programm in de virtuelle Welt Akschonen utföhren. Second Life is dorbi keen richtig Speel, dat gifft kene Punkte un keen Winnen. In de virtuelle Welt köönt de Lüüd mitenanner snacken, virtuelle Gegenstänn köpen un verköpen oder sik mit anner Lüüd sozial uttuuschen. Dat Speel kennt sien egen Geld, den Linden-Dollar, de ok en echten Weert hett un na den Wesselkurs, de graad gellt, gegen US-Dollar tuuscht warrn.
Alltohoop sünd mehr as dree Millionen Brukerkonten in disse Welt inricht un de Tall vun aktive Brukers liggt twischen 12.000 un 25.000 je na Tiet an’n Dag (Stand Januar 2007).
Weblenken
Websteed vun Second Life (engelsch)
Elektroonsch Speel |
10610 | https://nds.wikipedia.org/wiki/James%20Madison | James Madison | James Madison (* 16. März 1751 in Port Conway, Virginia; † 28. Juni 1836 in Montpelier, Virginia) weer van 1809 bit 1817 de 4. Präsident van de USA.
James Madison is neben Thomas Jefferson un Alexander Hamilton een van de wichtigsten geistigen Föhrer in de amerikaansch Unafhängigkeitsbewegen und gellt ok as Vader van de Verfaten. Tosommen mit Alexander Hamilton un John Jay hett he ünner dat Pseudonym Publius in de Federalist Papers de niege Verfaten verteedigt.
Up hüm geiht nich blots dat System vun checks and balances (tegensietig Kontroll van de staatliche Instanzen Exekutive, Legislative un Judikative) torüch, sondern vör allem de Grundrechtskatalog Bill of Rights, de to dat Vörbild för all folgend Minschenrechtsdeklaratschoonen wurrn sünd.
Madison weer van 1801 bit 1809 Butenminister ünner Präsident Thomas Jefferson, dornah is he sülvst Präsident wurrn. Dat eenzig bemarkensweerte, wat passeert is, as he Präsident weer, weer de Britsch-Amerikaansch Krieg de van 1812 bit 1814 düürn de. Anfungen hebbt se Krieg ünner de Vörwand, dat de Engländers up See immer angrepen hebbt. In Wirklichkeit wullen de Amerikaaners Kanada erobern. Se harrn woll mehr Soldaten as de Briten (de weern ok noch in de Napoleonschen Kriege verwickelt), kunnen aber nix tegen de utrichten. Dat slimmste för de Amerikaaners weer, dat de Briten 1814 de öppenlich Hüüs in de Hööftstadt Washington kört und kleen hauen hebbt. Madison harr dor völ Schuld mit an, wiels he schlechte Gereralen um sük harr. Aber dat geev ok ’n paar klüftig Offizeere, so as Andrew Jackson un William Henry Harrison un de professschoonell ageerend US-Marine, de se dat denn to verdanken hebbt, dat dat nich noch schlimmer wurrn is. De Belagerung kunn se woll nich dörbreken, aber mit eenzeln Schippen kunn se dat woll upnemmen. Kriegsentscheedend weern aber de Gewinnen van de Slacht up de Eriesee un in de Slacht bi Plattsburgh up de Champlainsee, wormit se de Briten ut een Deel van de Groode Seen verdreben hebbt, so dat van dor kien Invasion mehr kommen kunn. Nümms kemm allerdings wieter und Madison kreeg ok politisch Arger, wiels de Nieg-England-Staaten sük sülvständig maken wullen. Dorüm hett he denn Enn’ 1814 mit de Briten de Freden vun Gent afslooten, aber ehr Kriegstelen hebbt se nicht raakt. Un liekers, nah de Ünnerschrieben van de Fredensverdrag het General Andrew Jackson noch de Schlacht van New Orleans wunnen – militärisch harr dat nichts to bedüden, aber Madison kunn sien Fredensverdrag denn doch as een Sieg verkloren, und dat meent de Amerikaaners hüdtodag noch. Wat Goods harr de Fredensverdrag för de Amerikaaners aber ok, ehr Marine harr grötter Ansehn, ok in’t Utland, un wiels se nu kien Grenzstrietigkeiten mehr mit Kanada harrn, kunn se ahn Stören nah de Westen expandeeren.
Dit un Dat
De Hööftstadt van Wisconsin, Madison, is nah Präsident Madison nömmt, as ok all de Madison Countys överall in de USA.
Sien Vörgängers harrn man all gesundheitliche Probleme, Madison dorgegen överhoopt nich. Aber he weer een Hypochonder, de dorvan övertüücht weer, starvenskrank to ween.
Weblenken
Biographie (engl.) in NNDB
Madison, James
Madison, James
Madison, James
Madison, James
Boren 1751
Storven 1836 |
10612 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mohshard | Mohshard | De Mohshard oder ok Mohs-Skala is en Begreep, de in de Mineralogie un Geologie bruukt warrt. Dat is en relativ Angaav, wo hart en Mineral is.
Grundlaag vör disse Indeelen weer dat Weten, dat hardere Stoffen wekere inritzen künnt. De Geoloog Friedrich Mohs hett dorüm ünnerscheedlich Mineralen hernahmen un versocht jüm gegensietig intoritzen. Dordör künn he jüm na jümmer Hard sorteeren. Bispeelhaft hett he denn Mineralen en sünnerlich Tall toordent, worut denn de Skala entstahn is, de denn ok na ehm nöömt worrn is. Angaaven to de Harden vun Mineralen sünd jümmer op de Mohs-Skala betogen, wenn nix anners seggt warrt.
De Tabelle wiest de tein Hardenstopen op tohopen mit Mineralen as Bispelen. To’n Vergliek is dor ok de Sliephard na Rosiwal angeven, de ok afsluut Hard nömmt warrt, un den Opwand bi’n Sliepen vun den jeweilig Stoff inordent un’n wat beteren Indruck gifft över dat naue Verhollen von de Harden. Beid Skalen sünd ahn Eenheit. Toletzt steiht in de Tabell noch de Hard na dat Vickersverfohren, de de besten Betog op de hüütigen Maatverfohren bi de Harden weddergifft.
Mineralogie
Geologie |
10614 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Peta | Peta | Peta is en Vörsülv (Präfix), de bi Maateenheiten – t. B. ok in dat SI-System – bruukt warrt. Dat Woort is vun dat greeksche πεντάκις, pentákis afleidt, wat översett so veel as fiefmol heet. Bi de Maateenheiten bedüd peta een billiardenmol dat Oorsprüngliche.
Peta warrt mit den Bookstaven P afkött. Dat warrt eenfach vör dat Eenheitenteken sett: T. B. is een Petameter (1 Pm) een Billiarden Meter (1.000.000.000.000.000 m oder ok 1015 m oder (103)5 m).
Eenheit |
10615 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Peta%20%28mehrd%C3%BCdig%20Begreep%29 | Peta (mehrdüdig Begreep) | Peta betekent
Peta, en Vörsülv bi Maateenheiten,
People for the Ethical Treatment of Animals (PETA), en Deertenrechtsorganisatschoon,
Peta, en Krater op den Mars,
Peta, en Vörnaam. |
10616 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Blount%20County%20%28Alabama%29 | Blount County (Alabama) | Blount County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 57.322 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.673 km². De Sitt vun de Verwalten is in Oneonta.
Historie
De Kreis is an’n 6. Februar 1818 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 51.024 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 23.896 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 16.325 US-Dollar. 23.742 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 3.235 Minschen maakt. 11,6 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
5,6 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 3,1 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 95,1 % vun de Minschen Witte, 1,2 % Swarte, 0,1 % stammt ut Asien un 0 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,5 % sünd Nakamen vun Indianers. 2,1 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 1 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun verschedene Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 5,3 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
Websteed vun’n Kreis (engelsch)
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10617 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bullock%20County | Bullock County | Bullock County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 10.914 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.619 km². De Sitt vun de Verwalten is in Union Springs.
Historie
De Kreis is an’n 5. Dezember 1866 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 11.714 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 3.773 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 10.163 US-Dollar. 4.578 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 586 Minschen maakt. 29,1 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
6,1 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 3,1 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 25,3 % vun de Minschen Witte, 73,1 % Swarte, 0,2 % stammt ut Asien un 0 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,4 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,4 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,7 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun verschedene Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 2,7 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10618 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Butler%20County%20%28Alabama%29 | Butler County (Alabama) | Butler County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 20.947 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 2.012 km². De Sitt vun de Verwalten is in Greenville.
Historie
De Kreis is an’n 13. Dezember 1819 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 21.399 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 8.986 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 15.715 US-Dollar. 9.328 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 1.433 Minschen maakt. 24,3 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
2,2 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 0,4 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn. Op 100 Mannslüüd kaamt na de Statistik 113,6 Froonslüüd.
Vun de Vöröllern her sünd 58,4 % vun de Minschen Witte, 40,8 % Swarte, 0,2 % stammt ut Asien un 0 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,2 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,1 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,4 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun verschedene Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 0,7 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10619 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Calhoun%20County%20%28Alabama%29 | Calhoun County (Alabama) | Calhoun County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 118.572 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.575 km². De Sitt vun de Verwalten is in Anniston.
Historie
De Kreis is an’n 18. Dezember 1832 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 112.249 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 51.402 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 17.367 US-Dollar. 54.697 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 11.265 Minschen maakt. 15,8 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
3,5 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 1,7 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 78,9 % vun de Minschen Witte, 18,5 % Swarte, 0,6 % stammt ut Asien un 0,1 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,4 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,6 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 1 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun verschedene Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 1,6 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
Websteed vun’n Kreis (engelsch)
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10620 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Chambers%20County%20%28Alabama%29 | Chambers County (Alabama) | Chambers County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 34.215 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.546 km². De Sitt vun de Verwalten is in LaFayette.
Historie
De Kreis is an’n 18. Dezember 1832 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 36.583 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 16.807 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 15.147 US-Dollar. 15.719 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 2.339 Minschen maakt. 16,8 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
2,3 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 0,8 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 60,9 % vun de Minschen Witte, 38,1 % Swarte, 0,2 % stammt ut Asien un 0 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,1 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,1 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,6 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun verschedene Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 0,8 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
Websteed vun’n Kreis (engelsch)
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10621 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Cherokee%20County%20%28Alabama%29 | Cherokee County (Alabama) | Cherokee County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 25.989 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.432 km². De Sitt vun de Verwalten is in Centre.
Historie
De Kreis is an’n 9. Januar 1836 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 23.988 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 10.607 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 15.543 US-Dollar. 10.687 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 1.636 Minschen maakt. 15,3 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
2,1 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 1,1 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 92,8 % vun de Minschen Witte, 5,5 % Swarte, 0,1 % stammt ut Asien un 0 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,3 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,3 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,8 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun verschedene Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 0,9 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10622 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Osmaansch%20Riek | Osmaansch Riek | Osmaansch Riek (ok Ottomaansch Riek oder Riek vun de Törken; up Törksch: Osmanlı İmparatorluğu, in de Amtsspraak 1907 Memalik-i Osmaniye) is de Naam för dat Riek, dat de Törken ut dat Huus vun de Osmanen upricht hefft. Düt Riek geev dat vun 1299 bit 1923. In Europa hett een dor dormals ok Törkei oder De Törken ehr Riek to seggt. Een paar Johrhunnerte lang harr düt Riek dat Seggen in Lüttasien, in’n Nahen Oosten, up den Balkan, in Noordafrika un up de Krim. In den Verloop vun dat 18. un besunners vun dat 19. Johrhunnert is dat in den Striet mit de Mächt vun Europa un mit Russland torüchschaven wurrn bit up Lüttasien. De hüdige Törkie is up dat Osmaansche Riek folgt. De Osmanen weern Moslems vun den Twieg vun de Sunniten un folgen de hanefitische School vun dat Recht.
Wie dat Riek upkamen is
Wenig is upschreven ut de Tiet, as dat mit de Osmanen losgüng. As dat Riek vun de Seldschuken tweislahn weer, geev dat veel lüttje Förstendömer in Lüttasien. Dor weer de Osmanen ehr Riek man bloß een mank. Den Naam hett dat Huus vun de Osmanen vun Osman I.. Dat weer in’n Anfang vun dat 14. Johrhunnert de Baas öber en Nomadenstamm. He regeer öber den Klan vun de Kynyk. De höör to den Stamm vun de Kayi to. Se leben in de Gegend vun Sögüt in den Noordwesten vun Anatolien un keemen vun de Turkmenen af. Vun’n Globen her weern se Moslems. Üm 1299 rüm verklaar Osman, dat sien Beylik nu unafhängig weer vun dat Riek vun de Rum-Seldschuken. Düt Johr warrt vun dorher as dat Johr ankeken, wo dat mit dat Osmaansch Riek losgüng.
Mit de Tiet kreeg Osmaan de Böverhand öber de törkschen Stämm, de dor ümto leben döen. Ok vun dat Riek vun Byzanz hett he sik oorntlich wat afsneden. Amenn lä he mit sien Truppen vör Brussa (Bursa) un vör Nikaea (Iznik). Dat weern de beiden gröttsten Städer vun de Byzantiners in Anatolien. Kort vör sien Dood hett he denn in dat Johr 1326 Bursa innahmen. In Nicaea is denn 1331 sien Söhn Orhan inmarscheert. Orhan hett denn as Arv en Land öbernahmen, dat weer half so groot, as de hüdige Swiez. He maak Bursa to de Hööftstadt. Bit in dat Johr 1453, as Konstantinopel innahmen wurrn is, sünd in Bursa ok de osmaanschen Sultans in’t Graff leggt wurrn.
In düsse Tiet güng dat oorntlich gegen dat Riek vun Byzanz tokehr. Nu wurr de europääsche Kant vun dat Marmarameer innahmen. De eerste Stadt, de osmaansch wurrn is up düsse Siet weer Gallipoli. Dat weer in dat Johr 1354. In dat sülbige Johr wurrn in Lüttasien Ankara innahmen. As Orhan 1360 starben dö, weer dat Riek mehr as dreemol so groot as bi den Dood vun sien Vadder. Een Johr later hefft de Osmanen de tweetgröttste Stadt vun dat Riek vun Byzanz innahmen. Dat weer Adrianopel (Edirne). Na de Slacht an de Maritza wurr denn 1371 Mazedonien angrepen. 1389 hett Murad I. bi de Slacht up dat Amselfeld de beiden christlichen Herrscher ut Serbien un ut Bosnien slahn.
In Lüttasien keem, vunwegen Krieg oder Hochtiet, jümmers noch Land to dat Riek hento, man midderwielen weer de europääsche Deel vun dat Riek meist wichtiger wurrn. Düsse Deel hett den Naam Rumelien kregen. Vun 1385 af an geev dat en militärisch Befehlhebber in Rumelien, dat weer de Beylerbey vun Rumelien, un een Befehlhebber vun Anatolien. Dat weer de Beylerbey vun Anatolien. De eerste weer de Baas vun de beiden.
Veel afsunnerliche Egenaarten vun dat Osmaansche Riek weern to düsse Tiet al dor. Vun dat Land, wat innahmen wurrn weer, kregen de Kriegers „Pröven“ (dor wurr Timar to seggt). Dor mössen se denn ober ok as Sipahi bi de Kavallrie in den Krieg för trecken. Dat weer nich ganz anners as bi de europääschen Ridders in dat Abendland mit jem ehr Lehnswesen. Man grode Ünnerscheed geev dat ok. Bi de Osmanen keem dat nich up, dat de Herr de Besitter vun sien Unnerdanen weer (Leibeigenschaft). As Heer, wat jümmers praat stünn, geev dat de Infantrie, de ut de Janitscharen tohopen stellt weer. Janitscharen weern Jungs, de vun jem ehr christlich Öllern up den Balkan un in den Kaukasus wegnahmen wurrn sund. De mössen denn to’n Islam öbertreden un sünd denn as Suldaaten utbillt wurrn.
Sultan Murad I. is up dat Amselfeld bi en Anslag an’e Siet bröcht wurrn. Em folg Bayezid I.. De güng bi un woll Konstantinopel innehmen. Man dat weer noch nich so wiet un slump nich. De Stadt möss aber doch Geld an de Osmanen betahlen.
1396 mössen de Osmanen in de Slacht trecken gegen en christlich Heer vun Krüüzfahrers ünner den König vun Ungarn (un latern düütschen Kaiser) Sigismund. Bi de Slacht vun Nikopolis hefft se düt Heer toschannen maakt.
Man denn keem dat dick: In de Slacht bi Ankara sünd de Osmanen vun de Mongolen ünner Timur Lenk slahn wurrn. Jem ehr Armee is dor bi ünnergahn un Bayezid wurr upgrepen un as Herrscher afsett. Man Timur geev de verscheden Delen vun dat Osmaansche Riek to’n Verwalten an Bayezid siene Söhns Süleyman (Rumelien), Mehmed (De Midden vun Anatolien mit Amasya) un Isa (de Gegend üm Bursa rüm). As Timur al 1405 sturben weer, keem dat Osmaansche Riek wedder free. Man de Söhns vun Bayezid streden dor nu üm, wer dat Seggen hebben scholl. So geev dat Krieg. En annern Broder, Musa, slöög 1410 Süleyman. Mehmed hett sik mit Byzanz tohopendaan un slöög 1413 Musa. Nu weer Mehmed de nee Sultan vun dat Riek, dat nu wedder bi’nanner weer. Man sien Upgaav weer nu eerst mol, de ole Macht vun dat Riek wedder her to stellen.
As Murad II. up den Throon kladdern wull, güng dat nich ohn Problemen af. En „Mustafa“ geev an, he weer Bayezid sien Söhn un he woll nu Sultan weern. Mehmed maak em rünner un sä, dat weer woll en „verkehrten Mustafa“, ofschoonst antonehmen is, dat he würklich Bayezid sien Söhn weer. Denn geev dat ok noch en Broder vun Murad. Achter em stünn Byzanz un woll em geern up’n Throon vun de Osmanen hebben. Man de beiden sünd denn henricht wurrn. So weer de Weg free för Murad II. Man vunwegen düssen Striet möß wedder mol en Versöök afbraken weern, Konstantinopel intonehmen.
In den Süüdosten vun Europa weer nu Ungarn de gröttste Fiend. 1440 wennen de Ungarn dat Innehmen vun jem ehr wichtig Festung Belgrad af. Besunners Johann Hunyadi schaff dat jummers wedder, gegen de Osmanen gegenan to gahn. Man as he, tohopen mit den Paapst versöch, en Armee vun Krüüzfohrers gegen de Törken tosamen to ropen, is he nich so richtig nah vörn kamen. Dree Johr later schaff Hunyadi dat sogor, bit nah Bulgarien to kamen. Ok de Albaners ünner Skanderbeg streden för jem ehr Unafhängigkeit gegen de Osmanen. Vunwegen dat he nich wieder keem, hett Murad 1444 in Szeged en Frendensverdrag öber tein Johr slaten. Man de Ungarn hefft düssen Verdrag foorts braken. Se wollen gegen de Osmanen gegenan, as de Paapst jem prickeln dö. Murad harr just Bott geben un de Macht in de Hannen vun sien Söhn Mehmed leggt. Man nu sett he sik wedder an de Spitz vun sien Heer un slöög in de Slacht bi Warna de Krüüzfohrers unner jem ehren Baas, den König vun Polen un Ungarn. Dat weer Wladyslaw I.. As de Janitscharen upsternaatsch wurrn sünd, möss he 1446 noch een mol de Macht öbernehmen, vunwegen dat sien Söhn nich wüß, wat he maken scholl. 1448 weer he jummers noch de Baas, as he bi de Tweede Slacht up dat Amselfeld de Ungarn unner Hunyadi toschannen möök.
Amenn kladder Mehmed II. 1451 denn doch up den Throon un fün glieks an, allens för dat Innehmen vun Konstantinopel torecht to maken. Mehmed weer besunners vergrellt, vunwegen dat Konstantinopel mit Orhan en Mann upstellen dö, de ok den Throon vun dat Osmaansche Riek innehmen wull. 54 Daage lä Mehmed mit sien Suldaten vör de Stadt, denn full Konstantinopel an’n 29. Mai 1453. Nah dat Utplünnern, so as dat in de Tiet begäng weer, is de Stadt denn de nee Hööftstadt vun dat Riek wurrn. De grode Kark Hagia Sophia is to de Moschee Ayasofia maakt wurrn.
Up den Balkan güng dat nich so fix vöran. 1456 hett Hunyadi to’n tweeden Mal de Angriepers vör Belgrad afslahn. So hett he seker stellt, dat Ungarn för de neegsten 70 Johr free bleben is. Man 1459 hett Mehmed den Peloponnes un den Rest vun Serbien innahmen. 1470 keem dor denn Albanien, un 1475 keem dor de Krim to.
1481 steeg Bayezid II. up den Throon. Ünner sien Staff breet sik dat Riek nich mehr so dull ut. Dor speel ok sien Broder Cem en Rull bi. Toeerst hett de Oorden vun de Johanniters, later de Paapst em as Börg gegen em bruukt. Bayezid is 1512 vun sien Söhn Selim I. afsett wurrn. Dat is antonehmen, dat he em mit Gift an’e Siet maakt hett. Selim güng dorbi, in’n Oosten nee Länner intonehmen. 1514 hett he gegen de Safawiden in Persien wunnen, 1516 gegen Syrien. Amenn hett he noch 1516 un 1517 dat Riek vun de Mamelucken in Ägypten tweislahn. Dor weer dat de Osmanen ehr Opgaav mit wurrn, de hilligen Städer Mekka un Medina to schützen un up de Pilgerwegen dor hen to passen. De Sultan vn dat Osmaansche Riek kreeg nu ok den Titel Kalif un weer dor de Baas mit in de ganze Welt vun den Islam.
Süleyman de Staatsche
De Tiet vun Süleyman I. (1520-1566) is de Tiet vun de gröttste Macht vun dat Osmaansche Riek. Süleyman gellt as Fründ vun de Kunst, man he hett ok veel Feldtöög ünnernahmen un hett dor dat Riek bi utbreedt nah Westen, Oosten un Süüdoost.
1521 hett he bloß dree Weken bruukt, dor harr he Belgrad innahmen. Düsse Festung wurr dormals as de stärkste Festung up den ganzen Balkan ankeken. 1522 lann he up Rhodos un nehm de Festung in den Dezember vun düt sülbige Johr in. He harr de Lüde in de Borg uthungern laten bit se keen Knööv mehr harrt hefft. Veer Johr later slöög he de Ungarn in de Slacht bi Mohács. De Ungarn ehr König Ludwig II. is dor bi doot maakt wurrn. Dat osmaansche Heer möss woll eerst mol aftrecken, ehr dat Johr üm weer, man denn geev dat bi de Ungarn en Striet, weer Ludwig as König up den Throon vun Ungarn folgen schull. Ferdinand I. ut Öösterriek un de Ungar Johann Zápolya wullen allebeid König weern. Zápolya söch de Osmanen ehr Hölp. Amenn is de westlich Deel vun Ungarn öösterrieksch wurrn, man Zápolya is in den Freeden vun Großwardein vun de Osmanen as König vun Restungarn unner de Osmanen ehr Flunken ansehn wurrn. Nah Zápolya sien Dood in dat Johr 1540 hett de Hoge Poort den Middeldeel vun dat vörmalig Ungarn besett. Zápolya sien Söhn dröff bloß noch in Sevenbörgen regeern. Man dor bleev he denn doch enigermaten sülvstännig.
Süleyman versöch ok, Malta intonehmen. Man dat hett nich slumpt. De Ridder vn den Oorden vun de Johanniters hefft de Törken afslahn.
1529 trock Süleyman dat eerste Mol na Wien un woll de Stadt innehmen. Man ok dat hett nich slumpt. Dat duur man blooß 19 Daag, denn möss he wedder aftrecken, vunwegen dat de Winter düt Johr so fröh kamen weer. Man Öösterriek möss doch en ganze Tiet lang veel Geld an de Osmanen betahlen. Dree Mol trock he gegen de Safawiden vun Persien. Dor nehm he endgüllig den Oosten vun Lüttasien bi in. Ok an anner Fronten güng dat vöran: 1534 nehm he Mesopotamien mit Bagdad in, in dat sülbige Johr Aserbaidschan, 1540 Delen vun Dalmatien un 1547 grode Delen vun den Jemen.
1566 güng dat wedder nah Wien to. De Hööftstadt vun Öösterriek scholl innahmen weern. Man de Osmanen weern noch nich ankamen, dor sturv Süleyman. Up sien Dodenbedd hett he sien Generals den Befehl geven, se schullen sik oorntlich torüchtrecken un dor för sorgen, dat sien Nahfolger utkeken weern konn.
Süleyman hett sik ok mehr mit de Mächt vun Europa inlaten, as sien Vörgängers. 1536 hett he de „Kaptulatschoon“ mit Frankriek afslaten. Dat weer en Verdrag, wo en free Hannel mit afmaakt wurrn is un Frankriek verklaart hett, dat weer dor mit inverstahn, dat sien Ünnerdanen, de up den Bodden vun dat Osmaansche Riek leven döen, ünner osmaansch Recht stünnen.
Bargdal
In de Seeslacht vun Lepanto an’n 7. Oktober 1571 hefft de christlichen Grootmächt to’n eersten Mol gegen de Osmanen wunnen. Spanien stünn dor an de Spitz bi. Nun weer de Macht in de Middellannsche See nee updeelt: De Osmanen mössen sik mit de Macht in den ööstlichen Deel tofreden geven, man den Westen vun düsse See delen de Flotten vun Spanien, vun de Maltersers un vun de verscheden Länner in Italien ünner sik up.
1683 versöch de Hoge Poort noch eenmol, Wien intonehmen. Dat harr ja al in de Osmanen ehr grode Tiet 150 Johr vörher nich slumpt, man nu güng dat ganz in’e Bux. Kara Mustafa streed gegen den poolschen König Jan III. Sobieski un güng dor bi ünner. Dormols dreih sik de Saak un vun dor af an mössen de Törken jummers mehr torüch wieken. Een Johr later rööp de Paapst de Hillig Allianz tohopen. Dor weern Habsborg, Venedig un Polen bi un grepen dat Osmaansche Riek an verscheden Fronten an.
Dorbi geev dat för de Osmanen en ganze Reeg vun Nedderlagen: Bi Slankamen (1691), in de Slacht bi Mohács (1687) un bi Senta (1697) verloren de Osmanen de Herrschup öber Ungarn, Dalmatien, Podolien un öber den Peloponnes. Amenn mössen se den Freden vun Karlowitz ünnerschrieben.
En nee Fiend düker an de Noordgrenz up: Dat weer Russland. De Russen ehr Zar Peter de Grote harr seggt, he wull partout en Togang to’n Swarten Meer hebben. Dat slump em, as he 1695 nah Asow henkeem.
Vunwegen dat de Laag na buten hen swaarer wurr, geev dat nu ok Problemen na binnen hen. 1687 hefft se Mehmed IV. afsett. 1703 hefft bi de blodige „Saak vun Edirne“ upsternaatsche Suldaten den Scheichülislam Feyzullah Effendi an’e Siet maakt un den Sultan Mustafa II. afsett.
Dat Riek möss nu jummers mehr torüch wieken. Man liekers weer dat noch stark. As de Russen in den Krieg gegen Karl XII. siene Sweden steken, hett den Sultan sien Armee en russisch Heer an den Pruth inslaten. Bi dat Verhannel keem denn rut, dat Peter de Grote Asow an de Osmanen afgeven möss.
In de Walachei in Rumänien hefft de Osmanen mit Hölp vun Greken ut dat Phanar-Kwartier in Konstantinopel de Herrschup öbernahmen. Dor bleben se ok bit in dat 19. Johrhunnert. Ok gegen Venedig güng dat wedder goot un 1715 kreeg dat Riek den Peloponnes wedder in’e Hannen.
Vunwegen dat de Krimtataren bi jem ehr Rövereen ok nah de Ukraine henkeemen, füng Russland 1736 en Krieg gegen dat Osmaansche Riek an. Dor harr Russland en Bund mit Öösterriek üm slaten. De Russen marscheern up de Krim in. Ünner Burkhard Christoph von Münnich slöög en russisch Armee de Törken bi Otschakow un Stawutschany un nehm de wichtige Festung Chotin in. De Öösterriekers verlaren gegen de Törken un mössen in den Freden vun Belgrad Nordserbien un de lüttje Walachei an de Osmanen torüchgeven. Russland nehm wedder Asow in. Bi düssen Krieg speel dat en Rull, dat de Osmanen ehre Artillerie mit Hölp vun Raatslüde ut Frankriek wedder up Schick bröcht harrn. Na düssen Krieg, de an un for sik nich veel ännert harr an de Laag, geev dat eerst mol en tämlich langen Freden.
Russisch-Osmaansche Kriegen
In den russisch-osmaanschen Krieg vun 1768 - 1774 möss dat osmaansche Riek endgüllig insehn, dat dat keen Grootmacht mehr weer. 1770 bröch Russland sien Flott vun de Oostsee nah de Middellannsche See un neih de Törken ehr Flott, de bi Cesme liggen dö, ganz in’n Dutt. In den Freden vun Kücük Kaynarca mössen de Osmanen dat Krim-Khanat unafhängig weern laten, man dat duur nich mehr lang, denn weer dat en russisch Provinz. Ok Delen vun den Noordkaukasus güngen an Russland un de Bukowina füll an Öösterriek-Ungarn.
Beide Sieten versöchen, fudder to kamen. De Zarsche Katharina II. stell ehr „Greeksch Projekt“ up’e Been. Dor schull dat Riek vun Byzanz as en russisch Vasall wedder upleven un de annern Delen vun dat Osmaansche Riek schullen updeelt weern mank Öösterriek-Ungarn, Venedig un Russland. Man de Allieerten weern dor gor nich so scharp up. 1783 hett Russland de Krim innahmen un füng an, dor de Weertschap in Gang to bringen. Dor hefft de Osmanen denn Russland den Krieg verklaart. Toeerst is jem ehr Flott in dat Swarte Meer ok ganz goot togange ween, man 1792 in den Freden vun Jassy möss dat Riek doch wedder Land aftreden, dormank de Kuntreien twuschen den Dnepr-Stroom un den südlichen Bug.
Reformen
Sultan Selim III. hett ut düsse Nedderlagen lehrt un hett allerhand up’e Been stellt, datt dat in de Verwaltung un bi’t Militär beter lopen dö. An de Janitscharen ehr Siet stell he mit Hölp vun europääsche Raatgevers en nee Truppe, dat weern de „nizam-icedid“. As he de Janitscharen denn in düsse Truppe inboon wull, keem dat to Upstänn un 1807 is he denn afsett wurrn. Denn güng dat oorntlich tokehr. Selim sien Vedder Bayraktar Mustafa marscheer mit sien Truppen nah Konstantinopel un nehm sik vör, Selim wedder to’n Sultan to maken. Man he keem to laat. Selim weer al doot. Se harrn em de Luft afknepen. Man he sett Mustafa IV. af, de mit Hölp vun de Janitscharen up den Throon kamen weer un maak den sien Broder Mahmud II. to’n neen Sultan. Mahmud sett Bayraktar Mustafa nu wedder in as Grootwesir. He nehm sik allerhand Reformen vör, man he versöch, dor nich bi in’n Striet mit de Janitscharen to kamen. Man al in dat neegste Johr geev dat nee Upstänn. Mahmud leet sien Broder an’e Siet maken, dormit de nich wedder up’n Throon keem. De Grootwesir spreng sik in en Pulvermagazin in’e Luft, as he in’e Bredullje kamen weer.
De kranke Mann an’n Bosporus
In Ägypten güng dat mit de Osmanen ehr Macht ok fix bargdal. De Statthöller Muhammad Ali Pascha reet de Macht lütt bi lütt an sik. He leet de Mamelucken-Emirs an’e Siet maken. De harrn jummers noch oorntlich wat to seggen harrt. Dat duur nich lang, un mit Hölp vun allerhand Reformen stünn sik Ägypten in allerhand Hensichten beter, as dat Riek sien Zentrum in Istanbul. Muhammad Ali grünn dat Huus vun de Chediven, dat eerst in de Midden vun dat 20. Johrhunnert ünnergüng. As Sultan Mahmud II. Muhammad Ali Pascha nich ok noch as Statthöller in Syrien insetten wull, hefft ägyptisch Truppen ünner Ibrahim Pascha in dat Johr 1831 Palästina un Syrien innahmen un wunnen bi Homs un Konya twee Slachten gegen de Osmanen. Dor keemen se 1832 bit nah Anatolien. 1838 föhl sik dat Riek stark genug, wedder gegen de Ägypters in Syrien gegenan to gahn. Man an’n 24. Juni 1839 wunnen de ägyptischen Truppen ünner Hafiz Pascha in de Slacht vun Nisibis. Bi düsse Slacht hett de nahmolige düütsche Generalfeldmarschall Helmuth von Moltke as Raatgever vun de osmaansche Armee mitmaakt. Eerst as in dat Johr 1840 Grootbritannien, Russland, Preußen un Öösterriek-Ungaarn ingrepen, möss Muhammad Ali Pascha ut Syrien un Palästina 1841 wedder aftrecken.
En Problem för de Osmanen weer dör dat ganze 19. Johrhunnert hendör, dat de Völker freekamen wullen, de ünner de osmaansche Herrschap stünnen. Toeerst stünnen 1804 de Serben up. Bit 1830 sünd se denn to’n groten Deel sülvstännig wurrn. Ok de Herrschap vun de Phanarioten in de Förstendömer an den Donau-Stroom weer 1826 to Enn.
In de 1820er Johren güng dat ok so richtig los mit de Unafhängigkeitsbewegen in Grekenland. Veel Greken harrn in de Verwaltung vun dat Riek wat to Seggen un de steken nu to’n Deel mit de Upsternaatschen unner en Deek. In den Krieg vun 1826 bleev Mahmud nix över un he möss de Truppen vun Muhammad Ali Pascha to Hölp ropen. Man dat hölp nix un 1830 is Grekenland denn doch unafhängig wurrn.
De Medien in Europa hefft dat Osmaansche Riek in düsse Tiet den Ökelnaam „Kranke Mann an’n Bosporus“ geven. Mit de Tiet kunnen de Mächt ut Europa mit dat Riek jummers beter jem ehr Speel drieven. Russland seeg sien Chance,in Europa en Foot in’e Döör to kriegen un wull sik en Togang to’n Middelmeer un ok to’n Balkan sekern. Un ok up de wichtigen Meerengen vun den Bosporus un de Dardanellen harr Russland en Oog smeten. Up den Balkan speel sik Russland up as Schuulmacht vun de orthodoxen Christen. Fröher harr de Zar vergeevs versöcht, Öösterriek un Grootbritannien to besnacken, se schullen man dat Osmaansche Riek ünner sik updelen. England un Frankriek wullen aber nich tolaten, dat Russland sik so utbreden dö. Se stellen sik achter de Osmanen, dormit allens so bleev, as dat weer. Dat weer jem ehr Antwoort up de „Orientaalsche Fraag“ . Dat Osmaansche Riek weer ja to düsse Tiet jümmers noch en unbannig groot Land. Wenn dat tosamenbreken dö, denn weer dor en Machtvakuum vun kamen. För Grootbritannien güng dat ok dorüm, de Wegen nah Indien to kontrulleren un en Enn to maken an Russland sien Versöök, in Asien en grode Rull to spelen (The Great Game)
So kemen jümmers wedder nee Bünnen tostann. In den Krimkrieg (1853-1856) streden England, Frankriek un later ok dat Königriek Piemont-Sardinien up de Siet vun de Osmanen. Düsse Krieg füng an, as de Russen in de Walachei un nah Moldavien inmarscheert weern. In den Freden vun Paris mössen de Russen en Deel vun Bessarabien bi de Münnen vun den Donau-Stroom mit de Kreisen Cahul, Bolgrod un Ismail torüchgeven an dat Förstendom Moldau. Düssen Deel harr Russland 1812 innahmen un dat weer so wat bi de veerde Deel vun Bessarabien. Moldau is denn unner osmaanschen Schuul unafhängig wurrn. All Truppen mössen vun dat Swarte Meer aftrucken weern (Entmilitarisierung) un de Mächt läen fast, dat nümms de Unafhängigkeit vun dat Osmaansche Riek angriepen dröff.
Tanzimat
In düsse Johren güng ene ne’e Tied mit Reformen los (1838-1876). De sünd verbunnen mit de Naams vun de Grootwesiren Mustafa Reşid Pascha un later Ali Pascha un Fuad Pascha. Wat se in Gang bröcht hefft, is unner den Naam "Tanzimat-ı Hayrire" bekannt wurrn. Dat hett sik allens afspeelt in de Tied, wo Abdülmecid un Abdülaziz regeert hefft. Dormols sünd de Nichmuslimen mit de Muslimen liek stellt wurrn in dat Riek. Dat System vun Stüern is nee torecht maakt wurrn un en allgemeene Deenstplicht in de Armee is ok inricht’ wurrn. In de Johrteinten dorna sünd ok de Stüerpachten afschafft wurrn. Vunwegen dat de Finanzen vun den Staat in’e Merse weern, möss an’n 13. April 1876 de Staatsbankrott verklaart weern.
De wichtigsten Anstalten to de Reformen, de maakt wurrn sünd, hefft dat "hatt-i sherif (imperialen Befehl) vun Gülhane" (1839), dat "hatt-i hümayun" (1856), un de Verfaten vun 1876 in Gang bröcht. Dor is lütt bi lütt in dörsett’ wurrn, dat all Inwahners unafhängig vun ehre Religion liek veel gellen döen.
De Grootmächt harrn düsse Reformen verlangt. Man nu keem dat –ok vunwegen dat de Industrie so wiet achter de annern Länner achterher weer- to jummers mehr Problemen mit de Weertschop. In de Hannelsverdräge mit den afsunnerlichen Naam „Kapitulatschonen“, dor weer in afmaakt, dat dat Osmaansche Riek sien Markt för Europäers open maken möss. De Zise up dat Inföhren vun Waren up den osmaanschen Markt weer billiger, as de Zise up de Utföhr. Dat osmaansche Handwark konn ok nich mitholen in’n Striet mit de annern Länner un so hett dat Osmaansche Riek amenne sünnerlich Rohstoffen billig utföhrt un Waren ut Europa düer inföhrn mösst.
Mitdes hett de Balkankrise keen Enne funnen. Na den Serbisch-Osmaanschen Krieg 1876 is in Istanbul en internatschonale Konferenz tohopentreden un hett över den Balkan siene Tokumst verhannelt.
De Sultan Abdülhamid II. weer midderwielen in en Greep na den Staat an de Macht kamen. He woll bewiesen, dat he praat stünn för noch mehr Reformen un hett en Verfaten ankünnigt, wo en Parlament in vörsehn weer. Bi de Vörlage hett de Grootwesir Midhat Pascha ene sunnerliche Rull speelt.
Rutkamen is bi düsse Konferenz, dat de Mächt för twee Provinzen in Bulgarien un ok för Bosnien-Herzegowina Sülvstännigkeit anstreven döen. As de Hogen Porten dat aflehnt hett, verklaar Russland den Krieg. Edirne is besett wurrn un de russ’schen Truppen rücken na Istanbul vör. Nu weern de annern Mächte bange, dat dat gor nich na ehre Mutzen gahn dö. Dor hefft se gau den Berliner Kongress tohopenropen. Dor steek sunnerlich Bismarck achter. Hier hefft nu Serbien un Montenegro ehre Unafhängigkeit kregen. De Walachei un Moldau hefft sik tosamenslaten to den sülvstännigen Staat Rumänien.
In de Binnenpolitik hett Abdülhamid II. siene Reformen wedder torüchnahmen. Midhat Pascha is afsett un dat Parlament is uplööst wurrn. In Abdülhamid siene Tied sünd de Lüde utkunkeluurt wurrn, Recht un Maat weern in siene Herrschop verloren gahn. De eersten Pogromen an Armeniers sünd utöövt wurrn. As Sultan hett he sotoseggen alleen regeert. Wat de Penunzen angeiht, is de Hoge Porten nu heel un deel afhängig wurrn vun de Grootmächt ut Europa. Dat Kapital ut Europa konn na den Staatsbankrott massig na dat Riek rinfleten. Europa harr Vermaak an de Rohstoffen in’n Irak, man ok an Grootprojekten, as de Bagdadbahn. Dorbi hett dat Düütsche Riek den Toslag kregen. Tominnst vun den Berliner Kongress af an weer dat Düütsche Riek en goden Partner för dat Osmaansche Riek wurrn.
An’n Anfang vun dat 20. Johrhunnert sünd wedder de Kräft vun de binnere Oppositschoon wat stärker wurrn. Sünnerlich de Jungtörken sünd upkamen. Düsse Bewegen güng ut vun Saloniki in dat hüdige Grekenland. 1908 möss de Verfaten wedder in Kraft sett weern, vunwegen dat de Truppen vun de Upsternaatschen de Regeern so tosett harrn.
De Jungtörken
In dat Dör’anner hett Bulgarien, tohopen mit Oost-Rumelien en unafhängigen Staat grünnt. Bosnien un de Herzegowina sünd nu endgüllig vun Öösterriek-Ungarn dalslaken wurrn. Dat harr an un for sik al vun 1878 af an to Öösterriek-Ungarn höört un weer bloß noch „den Naam na“ Deel vun dat Osmaansche Riek. Düssen Verlust vun unbannig grote Landstreken hefft de Reaktschonären nun de Jungtörken in’e Schoh schaven. 1909 versöchen se en Greep na’n Staat. Man de hett nich slumpt un dor is Mehmed V. (Mehmed Reşat) an de Stäe vun Abdülhamid treden. Vun dor af an dröff de Sultan in’n Groten un ganzen bloß man noch repräsenteern. De Regeern is vun’n Grootwesir insett’ wurrn. Düsse Grootwesir stünn unner sunnerlich Inwarken vun de Jungtörken. De Verfaten is ännert wurrn un nu geev dat wedder en parlamentaarsch System.
De Jungtörken harrn dat up en Reformkurs afsehn. Man vunwegen de Maleschen in de Butenpolitik weer dat bloß swaar um to setten. Denn höör to ehre Politik as en Deel ok de törksche Natschonalismus to. Dat scholl Folgen hebben. In de araabschen Provinzen vun dat Riek is de Törksche Sprake as Amtssprake insett wurrn. In de Kriegen, de vor de Döör stunnen, hett de Regeern in düsse Kuntreien denn nich Stütt un nich Stöhn kregen.
In dat Johrteint, wo de Jungtörken an’e Macht weern, geev dat ene ganze Rege vun dannige Kriegen. Toeerst güng 1911 Tripolis an Italien verloren. In’n Eersten Balkankrieg hefft Albanien, Bulgarien, Serbien, Grekenland un Montenegro 1912 den Balkanbund gegen dat Osmaansche Riek slaten. Dor sünd meist all Länner in Europa för de Osmanen verloren gahn, mit de Stadt Edirne dor mit bi. As Bulgarien den Krieg verloren hett, sünd de Grenzen twuschen Bulgarien un dat Riek so fastleggt wurrn, as se hüdigendags noch gellen doot.
De Eersten Weltkrieg günd 1914 los. Dat Osmaansche Riek versöch eerst Mol, sik in en „Neutralität unner Wapen“ ut den Striet rut to holen. Veel Lüde hefft dat begrepen, dat dat in en Krieg nödig weer, sik an ene Grootmacht an to lehnen. Enver Pascha hett sik dor achter klemmt, dat nu en Bund mit dat Düütsche Kaiserriek un mit Öösterriek-Ungarn slaten wurrn is. In’t Kabinett weer düsse Bund avers ümstreden.
An’n 24. April 1915 hett de Osmaansche Regeern sorför sorgt, dat armeensche Zivilisten in Istanbul in Haft nahmen un na den Oosten vun dat Riek versleppt wurrn sünd. Amenne is bi ehre anti-armeensche Politik bi rutkamen, dat twuschen 600.000 un 1,5 Mio. Armeniers an’e Kant bröcht wurrn sünd. Dör de Deportatschonen sünd bi twee Drüddel vun all Armeniers, de in dat Riek leevt harrn, ümkamen (Kiek ok bi: Völkermoord an de Armeniers).
Dat Osmaansche Riek is in den Krieg heel un deel unnergahn. In Arabien weern de Osmanen nich imstanne, gegen de Briten ehre Strietmacht wat gegenan to setten. Al 1916 hett de Emir vun Mekka de osmaansche Herrschop afschüddelt. He hett sik sülms to’n König vun Arabien utropen. Amenne hefft de Mächt em gellen laten as König vun den Hedschas. De annern Delen vun dat Riek sünd updeelt wurrn na dat „Sykes-Picot-Afkamen“. En Deel vun Palästina is 1917 in de Balfour-Deklaratschoon to de „natschonale Heimstäe“ vun de Joden verklaart wurrn. Vunwegen de Oktoberrevolutschoon is Russland mit den Freden vun Brest-Litovsk ut den Krieg utscheedt. Man de Siegermächt hefft in’n November 1918 en groten Deel vun dat vörmolige Osmaansche Riek innahmen. De Jungtörken ehr Triumvirat Kemal Pascha, Talat Pascha un Enver Pascha sünd rutsmeten wurrn un utbüxt. In datsülvige Johr is Mehmed V. storven un sien Broder Mehmed VI. (Mehmed Vahideddin) rück an siene Stäe. Man de weer ganz in de Siegermächte ehre Hand. As dat Sultanat afschafft wurrn is, hett he Istanbul 1922 verlaten.
Wie de moderne Törkei tostanne kamen is
Gegen de Besetters hett sik Wedderstand röögt. En sünnerlich grote Rull hett dor de General Mustafa Kemal Pascha bi speelt. He hett later vun dat Parlament den Binaam „Atatürk“ („De Törken ehr Vadder“) kregen. Dat duer nich lang, denn hett sien Bewegen (de „Kemalisten“) in de törkschen Landstreken, de nich in de Fienden ehre Hannen weern, en Aart vun Gegenregeern stellt.
Bi de Wahlen in’n Dezember 1920 hefft de Kemalisten en Mehrheit vun twee Drüddel up sik vereenigen konnt. De Regeern is denn na Angora (hüde: Ankara umtrocken. In April 1920 hett sik dor de „Grote Törksche Natschonalversammlung“ tohopen sett. De nee Regeern hett sik goot verdragen mit Russland, wat midderwielen bolschewistisch weer. Frankriek, wat de Macht in’t süüdliche Zentral- Anatolien harr, hett de nee Regeern foorts gellen laten.
As de Hoge Porten 1920 den „Verdrag vun Sèvres“ unnertekent hett, wo in stünn, dat de Törken ehr Staat nich sülvstännig ween scholl, dor hett Ankara dor nich bi mitmaakt. Törkschen Krieg um de Freeheit. Bi düsse Gelegenheit sünd toeerst mol de greekschen Truppen verdreven wurrn, de al in dat Land inmarscheert weern. Later sünd denn ok noch de greekschen Zivilisten, de al siet dusenden vun Johren in Lüttasien tohuse weern, to’n gröttsten Deel verdreven wurrn in de so nömmte „Katastrophe vun Lüttasien“, sünnerlich ut Smyrna (vun dor af an up Törksch „Izmir“).
De Kemalisten ehre Siegen hefft gau dor för sorgt, dat de Regeern vun Sultan Mehmed VI. gor nix mehr gellen dö. Bi de Verhanneln um den Verdrag vun Lausanne in dat Johr 1923 weer denn ok al en Delegatschoon vun Kemalisten ut Ankara dor mit bi.
An’n 23. Oktober 1923 is Ankara to de nee Hööftstadt verklaart wurrn un an’n 29. Oktober is denn offiziell de Republiek utropen wurrn. Mustafa Kemal Pascha is Staatspräsident wurrn un Ismet Pascha Ministerpräsident. Ismet Pascha hett later vunwegen sien Sieg bi Inönü den Binaam „Inönü“ kregen.
Mehmed VI. möss as lesten Sultan ut dat Huus Osman mit all siene Verwandten dat Land för jümmers verlaten. Dat Osmaansche Riek geev dat nu nich mehr.
Böker
Suraiya Faroqhi: Geschichte des Osmanischen Reiches. C. H. Beck, München 2003, ISBN 3-406-46021-6
David Fromkin: „A Peace To End All Peace“. The fall of the Ottoman Empire and the creation of the modern middle east. Phoenix Press, London 2000, ISBN 1-84212-043-3
Bodo Guthmüller, Wilhelm Kühlmann (Hrsg.): Europa und die Türken in der Renaissance. Niemeyer, Tübingen 2000, ISBN 3-484-36554-4
Halil Inalcik: The Ottoman Empire. The Classical Age 1300-1600. Phoenix Press, London 2003, ISBN 1-84212-442-0
Nicolae Jorga: Geschichte des Osmanischen Reiches. Eichborn Verlag, Frankfort/M. 1990, ISBN 3-8218-5026-4 (5 Bd., Repr. vun de Utgaav Gotha 1913)
Klaus Kreiser: Der osmanische Staat 1300-1922. Oldenbourg, München 2001, ISBN 3-486-53711-3
Patrick B. Kinross: The Ottoman Empire. Folio Society, London 2003 (aktuell, engelsch Utgaav)
Maurus Reinkowski: Das Osmanische Reich – ein antikoloniales Imperium?. In: Zeithistorische Forschungen/Studies in Contemporary History, 3. Jg. 2006, Heft 1 (Volltext)
Up Platt is nix öber dat Osmaansch Riek rutkamen.
Weblinks
DAS OSMANISCHE REICH 1. Deel (düütsch)
DAS OSMANISCHE REICH 2. Deel (düütsch)
Osmaansch Riek (düütsch)
De eerste Verfaten vun de Törkie vun 1876 KANUN-I ESASI
Homepage vun dat törkisch Staatsarchiv mit veel Dokumenten in’t Original un in latiensche Ümschrift
Osmaansch Riek
Territorium
Gifft dat nich mehr |
10623 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1959 | 1959 |
Wat passeert is
3. Januar: Alaska kümmt as 49. Bundsstaat to de USA hento
1. Juli: Heinrich Lübke warrt nee Bundspräsident vun de Bundsrepubliek Düütschland
31. Juli: En Grupp vun junge Lüde ut dat Baskenland grünnt de Terrororganisatschoon ETA to'n Wedderstand gegen Franco sien faschistisch Regime. Tomeist hannelt sik dat üm Studenten vun de Jesuitenuniversität in Bilbao.
21. August: Hawaii warrt 50. Bundsstaat vun de USA
12. September: Theodor Heuss gifft Bott as Bundspräsident vun de Bundsrepubliek Düütschland
26. Oktober: Rawalpindi warrt nee Hööftstadt vun Pakistan
China nümmt Tibet in. Dat Volk vun Tibet maakt en Upstand. De Dalai Lama neiht ut un geiht in't Utland.
21. Dezember: Willem Kaisen warrt to'n 6. Mol Bremer Börgermeester. Lannsregeern vun Bremen is de Senat Kaisen VI.
De eerste Barbie-Popp warrt vun dat US-amerikaansche Ünnernehmen Mattel rutbröcht
Boren
5. Januar: Clancy Brown, US-amerikaansch Schauspeler
13. Januar: Carsten Sieling, düütsch Politiker
18. Januar: Dagmar Lurz, düütsch Ieskunstlöperin
17. Februar: Ambrose Gaines, US-amerikaansch Swemmsportler
3. März: Matthias Buse, düütsch Skispringer
7. März: Hillgriet Eilers, düütsch Politikerin un Landdagsafordnete vun Neddersassen
9. März: Takaaki Kajita, Japaansch Physiker un Nobelpriesdräger
9. März: Ronny Van Holen, belgisch Radrennfohrer
10. März: Hans-Jürgen Bargfrede, düütsch Footballspeler
11. März: Frank Pinkus, düütsch Schriever († 2021)
16. März: Ludger Pistor, düütsch Schauspeler
28. März: Laura Chinchilla Miranda, costaricaansch Politikerin
31. März: Thierry Claveyrolat, franzöösch Radrennfohrer († 1999)
7. April: Jean-Marie Wampers, belgisch Radrennfohrer
10. April: Jochen Nickel, düütsch Schauspeler
12. April: Edvīns Ķeņģis, lettisch Schachgrootmeester
22. April: Francis Castaing, franzöösch Radrennfohrer
22. April: Rolf Storsveen, norweegsch Biathlet
27. April: Andrew Zachary Fire, US-amerikaansch Bioloog un Nobelpriesdräger
28. April: Erhard Loretan, Swiezer Bargstieger († 2011)
1. Mai: Yasmina Reza, franzöösche Schrieversche un Schauspelersche
13. Mai: Simon Duggan, neeseelänndsch Kameramann
22. Mai: Linda Emond, US-amerikaansch Schauspelerin
23. Mai: Ken Peplowski, US-amerikaansch Jazzmusiker
27. Mai: Donna Theo Strickland, kanaadsch Physikerin un Nobelpriesdrägerin
29. Mai: Reimund Dietzen, düütsch Radrennfohrer
5. Juni: Jesper Worre, däänsch Radrennfohrer
7. Juni: Michael Richard Pence, US-amerikaansch Politiker un Viezpräsident
8. Juni: Surab Sturua, georgisch Schachspeler
19. Juni: Christian Wulff, düütsch Politiker un Bundspräsident
30. Juni: Vincent D’Onofrio, US-amerikaansch Schauspeler
30. Juni: Brendan Perry, britisch Musiker un Multiinstrumentalist
14. Juli: Peter Angerer, düütsch Biathlet
3. August: Kōichi Tanaka, japaansch Chemiker un Nobelpriesdräger
10. August: Rosanna Arquette, US-amerikaansche Schauspelersche
23. August: Peter Oppegard, US-amerikaansch Ieskunstlöper
25. August: Sönke Wortmann, düütsch Regisseur
20. September: Axel Gedaschko, düütsch Politiker
22. September: Saul Perlmutter, US-amerikaansch Astronom un Nobelpriesdräger
22. September: Tony Reedus, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2008)
1. Oktober: Youssou N'Dour, Singer ut Senegal
9. Oktober: Thomas Quasthoff, düütsch Singer
26. Oktober: François Chau, kambodschaans-US-amerikaansch Schauspeler
26. Oktober: Evo Morales, boliviaansch Politiker un Präsident
3. November: Hubertus Kramer, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Noordrhien-Westfalen († 2022)
17. November: Thomas Allofs, düütsch Footballnatschonalspeler un Manager
19. November: Engelbert Wrobel, düütsch Jazzmusiker
20. November: Franz-Peter Tebartz-van Elst, düütsch Bischop
28. November: Stephen Roche, irisch Radrennfohrer
30. November: Sylvia Hanika, düütsch Tennisspelerin
22. Dezember: John Patitucci, US-amerikaansch Jazzmusiker
22. Dezember: Bernd Schuster, düütsch Footballnatschonalspeler un -trainer
25. Dezember: Eirik Kvalfoss, norweegsch Biathlet
26. Dezember: Wolfgang Rolff, düütsch Footballnatschonalspeler un -trainer
Boren ahn bekannt Datum
Gitta Franken, plattdüütsch Schrieverin un Ledermakerin
Johanna Gastdorf, düütsch Schauspelerin
Storven
3. Februar: Buddy Holly, US-amerikaansch Rock'n Roll-Musiker (* 1930)
14. Februar: Baby Dodds, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1898)
8. März: Robert Van Eenaeme, belgisch Radrennfohrer (* 1916)
15. März: Lester Young, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1909)
26. März: Franz Blücher, düütsch Politiker, Bundsminister un Viezkanzler (* 1896)
23. April: Hans Egon Reinert, düütsch Politiker un Ministerpräsident vun dat Saarland (* 1908)
29. April: Heinrich Roiss, öösterrieksch Bargstieger (* 1927)
14. Mai: Sidney Bechet, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1897)
18. Mai: Apsley Cherry-Garrard, britisch Polarforscher (* 1886)
27. Mai: Hermann Lüdemann, ehmalger Ministerpräsident vun Sleswig-Holsteen (* 1880)
31. Mai: Willy Klenck, düütsch Schoolmeester, Raßenforscher un Heimatkundler (* 1890)
4. Juni: Charles Vidor, US-amerikaansch Speelbaas (* 1900)
18. Juni: Max Bleicken, düütsch Politiker (* 1869)
27. Juni: Charles Francis Laseron, austraalsch Naturwetenschapler, Malakoloog un Polarforscher (* 1887)
6. Juli: George Grosz, düütsch Maler un Graphiker (* 1893)
15. Juli: Ernst Pernoll, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1902)
17. Juli: Billie Holiday, US-amerikaansche Jazz-Singerin (* 1915)
10. August: Lafe McKee, US-amerikaansch Schauspeler (* 1872)
14. August: Wilfried Wroost, plattdüütsch Schriever (* 1889)
23. August: Magda Bäumken, düütsch Schauspelerin (* 1890)
20. September: Vincent Richards, US-amerikaansch Tennisspeler (* 1903)
22. September: Emmerich Raab, öösterrieksch Entomoloog un Lepidopteroloog (* 1880)
28. September: Rudolf Caracciola, düütsch Autorennfohrer (* 1901)
14. Oktober: Alphonse Trent, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1905)
14. Oktober: Errol Flynn, austraalsch-US-amerikaanschen Schauspeler (* 1909)
25. November: Berend de Vries, plattdüütsch Schriever (* 1883)
Johr
20. Johrhunnert |
10624 | https://nds.wikipedia.org/wiki/3.%20Januar | 3. Januar | De 3. Januar is de 3. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
1777: In de Slacht vun Princeton in’n Amerikaanschen Unafhangigkeitskrieg winnt de Kontinentalarmee ünner George Washington över britsche un hess’sche Truppen ünner Charles Cornwallis.
1833: Grootbritannien richt en militärschen Flottenstüttpunk op de Falklandinseln in un sekert sik dormit de Kontroll över de Eilannen.
1848: Joseph J. Roberts warrt de eerste Präsident vun dat niege Land Liberia.
1908: Dat Kazirangarebeet in Assam, Indien warrt as Natschonalpark utwiest. Vundaag höört dat to dat UNESCO-Weltnaturarv.
1958: As unafhangig Tohopensluten vun de fröheren britschen Kolonien in de Karibik warrt de Westindisch Föderatschoon grünnt. Seet vun de Regeeren is in Port-of-Spain.
1959: Alaska kümmt as 49. Bundsstaat to de USA hento.
1990: Na ölven Daag Versteken in’n Vatikan stellt sik Manuel Noriega, de vörmolige Staatsbaas vun Panama, de Truppen vun de USA.
1993: As Naklapp vun de Breefbagen-Affäre treed de düütsch Viezkanzler un Weertschopsminister Jürgen Möllemann torüch.
Weertschop
1871: Henry Bradley kriggt in de USA en Patent op de Herstellen vun Margarine.
Kunst, Kultur un Bowark
1799: De Oper Falstaff ossia Le tre burle vun Antonio Salieri warrt in Wien ooropföhrt.
1814: De eenaktig Operette Die Nachtmütze des Propheten Elias vun Conradin Kreutzer warrt in Stuttgart ooropföhrt.
1843: De komisch Oper Don Pasquale vun Gaetano Donizetti warrt in Paris ooropföhrt.
1956: De Deutsche Fernsehfunk nimmt sien Sennenbedriev op. Dat weer dat Fernsehprogramm vun de DDR.
1956: De Sennenstatschoon op’n Eiffeltoorn in Paris in 276 Hööch fangt Füer.
Wetenschoppen un Technik
1888: De 91-cm-Refrakter an de Lick-Sternwacht in Kalifornien, USA, warrt in Bedriev nahmen. To de Tiet weer dat dat gröttste Linsenkiekrohr vun de Welt.
1999: De Ruumsond Mars Polar Lander mit de beiden Deep Space 2-Penetraters Amundsen un Scott flüggt af na’n Mars.
Katastrophen
1934: Op de Zech Nelson III in’t böhmsch Ossegg gifft dat en Köhlenstoffexplosion, bi de 142 Barglüüd starvt.
1976: Bi en Stormfloot an de Noordseeküst warrt de Haseldörper Marsch överspöölt. De Schaden geiht dreestellig in de Millionen.
1994: En Tupolew Tu-154 stört kott na den Start in Irkutsk wegen Problemem mit en Drievwark af. 126 Minschen kommt dorbi üm.
2004: En ägyptisch Fleger vun’n Typ Boeing 737 stört in’t Rote Meer. 148 Lüüd kommt üm.
Boren
106 v. Chr.: Marcus Tullius Cicero, Röömsch Staatsmann un Schriever († 43 v. Chr.).
1196: Tsuchimikado, 83. Kaiser vun Japan († 1231).
1716: Carl Fredrik Adelcrantz, sweedsch Architekt († 1796).
1737: Heinrich Wilhelm von Gerstenberg, düütsch Schriever un Dichter († 1823).
1789: Carl Gustav Carus, düütsch Naturwetenschoppler un Maler († 1869).
1804: Friedrich Wilhelm Schultz, düütsch Botaniker († 1876).
1819: Franz von Rinecker, Dokter († 1883).
1835: Ernst von Zitzewitz, preußisch Oberst un Politiker († 1899).
1844: Hermann Eggert, düütsch Architekt († 1920)
1862: Max Littmann, düütsch Architekt († 1931).
1871: Max Kaempfert, Swiezer Komponist un Dirigent († 1941).
1883: Clement Attlee, britisch Premierminister van 1945 bit 1951 († 1967)
1886: Grigori Nikolajewitsch Neuimin, russ’sch Astronom († 1946)
1887: August Macke, düütsch Maler vun den Expressionismus († 1914)
1892: J. R. R. Tolkien, britsch Schriever un Philoloog († 1973)
1905: Ray Milland, britsch Schauspeler († 1986)
1920: Siegfried Buback, düütsch Jurist un Generalbundsafkaat († 1977)
1929: Sergio Leone, italiensch Filmspeelbaas († 1989)
1932: Dabney Coleman, US-amerikaansch Schauspeler
1933: Walter Haettenschweiler, Swiezer Schriftentwerfer, Typograf un Breefmarkenkünstler († 2014)
1940: Manfred Vorderwülbecke, düütsch Sportjournalist un Schriever
1950: Victoria Principal, US-amerikaansch Schauspelerin.
1956: Mel Gibson, US-amerikaansch Schauspeler un Filmspeelbaas
1960: Daniela Schadt, düütsch Journalistin un Levenspartnerin von Bundspräsident Joachim Gauck
1965: Christine Rosholt, US-amerikaansch Jazzsingerin († 2011)
1967: Magnus Gustafsson, sweedsch Tennisspeler
1968: Kent Carlsson, sweedsch Tennisspeler
1969: Michael Schumacher, düütsch Formel 1-Rennfohrer un Weltmeester
Storven
236: Anterus, Paapst un Hilliger (* ?).
722: Gemmei, 43. Kaiserin vun Japan (* 661).
1322: Philipp V., König vun Frankriek (* 1293).
1785: Baldassare Galuppi, italiensch Komponist (* 1706).
1858: Henry Darcy, franzöösch Ingenieur (* 1803).
1923: Jaroslav Hašek, tschechisch Schriever (* 1883).
1927: Carl Runge, düütsch Mathematiker (* 1856)
1938: Arturo Berutti, argentiensch Opernkomponist (* 1858)
1946: Carl Gustav Witt, düütsch Stenograf un Astronom (* 1866)
1956: Pedro Subercaseaux Errázuriz, chileensch Maler (* 1880)
1972: Elisabeth Schiemann, düütsch Botanikerin (* 1881)
1978: Alfred Braun, düütsch Rundfunkpionier (* 1888)
1980: Lucien Buysse, belgisch Radrennfohrer (* 1892)
2002: Alfred Heineken, nedderlänsch Beerbroer (* 1923)
2005: Paul Darragh, irisch Springrieder (* 1953)
2005: László Vadász, ungaarsch Schachgrootmeester (* 1948)
2006: Arturo Sergi, US-amerikaansch Opernsinger (* 1925)
2008: Werner Dollinger, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1918)
2012: Willi Entenmann, düütsch Footballspeler un -trainer (* 1943)
2012: Bob Weston, britisch Musiker (* 1947)
2017: Igor Petrowitsch Wolk, russisch Pilot un Kosmonaut (* 1937)
2023: Ronnie Walter Cunningham, US-amerikaansch Astronaut (* 1932)
Januar 03 |
10628 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hypochondrie | Hypochondrie | Een Hypochonder is een Minsch, de dat blots good geiht, wenn hüm dat schlecht geiht, is een Snack, de een Karn Wahrheit in sük drocht, aber ansünsten wirklich blots een Snack is. Mit Hypochondrie betekend man nah de internatschoonal Klassifikatschoonssystem ICD-10 un DSM-IV en psychische Störung, bi de, de dat hebbt, ünner düchtig Angst lieden, dat se swoor krank sünd, aber een objektiven Befund lett sück dorför nich finnen.
In de Alldagsspraakgebruuk versteiht man ünner Hypochondrie een van Angst domineert Betog to de egen Lief un to siene Funkschonen. De dat bedropen deiht, „hört“ sotoseggen ständig in ehr Körper rin, of sük dor irgend wat in ännern deiht. Vöölfach ist dat to’n Bispeel Angst för Kreeft, AIDS, of Angst överhoopt, eernsthaft krank to weern, un immer, wenn se denn een lütt Steeken hier oder dor hebbt, denkt se glieks an dat allerschlimmste.
Man snackt denn ok laienhaft van een inbild Krankheit (Molière, Der eingebildet(e) Kranke), as wenn Hypochonder „nix“ hebbt. Dat is ok nich richtig, denn wenn he een harmlos Steeken irgendwo in’t Liev hett, de hett he een Steeken. Aber he beschrifft dat Steeken (un de mögelk Folgen) vööl schlimmer, as eener, de nich ünner Hypochondrie litt. Dorüm maakt sük de Ümwelt eher n’ beeten lustig över de Hypochonder, so as de Snack dat oben in den Text wiest.
Wenn de Hypochondrie ernsthaft utprägt is, is dat ok een eernst to nemmen Störung, de för de bedroppen Lüüd (sülvst as ok Ümgebung) düchtig quälend wurrn kann.
Zitate (düütsch)
Hypochondrie ist nicht bloß, sich ein Leiden, das man nicht hat, einzubilden, sondern Leiden, die man hat, zu aufmerksam zu beschauen. (Ernst von Feuchtersleben)
Eingebildete Übel gehören zu den unheilbaren. (Marie von Ebner-Eschenbach)
Hypochondrie - selbsttätige Gemütsbeklemmung. (Ambrose Bierce)
Der Hypochonder ist ein Mensch, der gerade genug Geist und Lust am Geiste besitzt, um seine Leiden, seinen Verlust, seine Fehler gründlich zu nehmen. (Friedrich Nietzsche)
Literatur
Susan Baur: Die Welt der Hypochonder. Über die älteste Krankheit der Menschheit, dtv, 1994, ISBN 3-423-30429-4
O. Gureje, T.B. Üstün, G.E. Simon: The syndrome of hypochondriasis: A cross-national study in primary care, Psychological Medicine, 27, 1997, 1001-1010
John Naish: Hypochondrie kann tödlich sein – Handbuch für eingebildete Kranke, Rowohlt, 2005, ISBN 3-499-61994-6
Medizin |
10629 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Transuran | Transuran | De Transuranen sünd de cheemsch Elementen, de en högere Atomtall hebbt, as dat Element Uran.
Begreep
Transuran weer toeerst eenfach en Begreep för en künstlich maakt superswoor Element. Fröher hett man neemlich glövt, dat Uran hat swoorste Element is, dat in de Natur vörkummt un dorüm ok keen swoor’t Element vörkommt. Dat in bannig lütte Mengden in de Natur vörkommende Isotop vun dat Plutonium 244Pu weer eerst 1971 opdeckt – lang nadem de Begreep Transuran al bruukt weer. An sik müss man dorüm vundaag vun Transplutonium-Elementen snacken.
Egenschoppen
De Transurane sünd all radioaktiv mit Halfweertstieten twüschen en poor 10.000.000 (roor, t. B. dat 244Pu) över en poor Minuuten bit hen to ganz lütte Deelen vun’n Sekunn (faken).
De Reeg vun de Transurane fangt in dat Periodensystem na dat Uran mit de Atomtall 92 an mit de Elementen Neptunium (93) an. Neven dat Plutonium, dat för de Karnsplitten vun Bedüden is, höört ok all de künstlichen sworeren Elementen dorto. De eersten dorvun bit to dat Nobelium (102) weern all dör de Arbeitsgrupp üm Glenn Theodore Seaborg maakt un beschreeven worrn. Seaborg hett dorför 1951 denn ok den Nobelpries för Chemie kregen. Tohopen mit dat Element Lawrencium (103) un de noch vör dat Uran stahenden Elementen Thorium un Protactinium höört se all to de cheemsch Serie vun de Actinoiden.
Wiel de meisten Transurane blots kotte Halfweertstieten hebbt – vergleken mit geoloogsch Tietrüüm – kommt se in de Natur gor nich oder man blots in lütte Sporen vör, de denn dör Neutroneninfang un flogend Betaverfall ut Uran to Stannen kommt. De eenzig Utnahm is dat Plutonium, dat deelwies noch ut de Anfangstiet vun uns Sünnsystem stammt.
Technisch warrt de Transuranen ut Uran oder annere Elementen mit noch högere Atomtall maakt. Dorto warrt Atomkarns vun solke Elementen in Gaumakers mit Neutronen oder annere Atomskarns beschaten. Döt de dorbi vörkommende Fusion künnt de högeren Elementen to Stannen kommen.
Atomphysik |
10631 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gifhorn | Gifhorn | Gifhorn is ene Stadt in Nedersassen. Se is Seet van den Landkreis Gifhorn. Dor wahnt 42.519 Inwahners (Stand: 31. Dez. 2018) up en Flach van 104,87 km². In Gifhorn ward Ostfälschet Platt snackt.
Weblenks
Oort
Stadt
Landkreis Gifhorn |
10634 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sankt%20Joost | Sankt Joost | Sankt Joost betekent
den hilligen Joost, Hilligen in de kathoolsche Kark,
Sankt Joost, Oort in de Gemeen Stinst in’n Landkreis Cuxhoben, Neddersassen,
Sankt Joost, Oort in de Gemeen Wangerland in’n Landkreis Freesland, Neddersassen. |
10635 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sankt%20Joost%20%28Wangerland%29 | Sankt Joost (Wangerland) | Sankt Joost is en Dörp in’t Wangerland.
De Kapell kummt 1497 toeerst in de Oorkunnen vör. Se höör de Junkers vun Hodens un Maisidden to. De Kark ut Tegelsteen is as Saalbo boot wurrn un harr toeerst en Flackdack. Ehr Walmdack hett se in de twete Hälft vun dat 18. Johrhunnert kregen. De Toorn mit de Klock staht en beten af vun de Kark un is wat scheef. Vun 1542 af an weer Sankt Joost denn en egen Kaspel, dat nich mehr to dat Kaspel Hohenkarken tohöör. De Karkenböker sünd vun 1658 af an nableven. Twischen Kark un Toorn steiht en Denkmal för de söss fullenen Suldaten ut’n eersten un twölv fullenen Suldaten ut’n tweten Weltkrieg. De Orgel stammt vun den Orgelboer Gerhard Schmid.
Bi de Wiehnachtsfloot 1717 sünd in Sankt Joost, na dat, wat Pastoor Janßen in Neuende opschreven hett, 71 Lüüd un veel Veeh verdrunken.
Vör 1858 höör Sankt Joost to dat Amt Minsen, denn to dat Amt Jever. 1909 hebbt se de Karkengemeen Sankt Joost mit de vun Wüppels tosamenleggt.
Oort
Landkreis Freesland |
10636 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Clay%20County%20%28Alabama%29 | Clay County (Alabama) | Clay County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 13.932 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.567 km². De Sitt vun de Verwalten is in Ashland.
Historie
De Kreis is an’n 7. Dezember 1866 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 14.254 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 6.284 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 13.785 US-Dollar. 6.445 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 763 Minschen maakt. 16,78 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
2,78 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 0,89 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 82,62 % vun de Minschen Witte, 15,70 % Swarte, 0,10 % stammt ut Asien un 0,02 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,32 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,46 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,79 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 1,77 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10637 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Cleburne%20County%20%28Alabama%29 | Cleburne County (Alabama) | Cleburne County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 14.972 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.450 km². De Sitt vun de Verwalten is in Heflin.
Historie
De Kreis is an’n 6. Dezember 1866 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 14.123 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 6.540 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 14.762 US-Dollar. 5.997 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 879 Minschen maakt. 13,83 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
2,63 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 0,94 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 94,74 % vun de Minschen Witte, 3,70 % Swarte, 0,14 % stammt ut Asien un 0,01 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,30 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,34 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,77 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 1,40 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10638 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Coffee%20County%20%28Alabama%29 | Coffee County (Alabama) | Coffee County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 49.948 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.759 km². De Sitt vun de Verwalten is in Elba.
Historie
De Kreis is an’n 29. Dezember 1841 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 43.615 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 20.319 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 18.321 US-Dollar. 21.130 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 5.574 Minschen maakt. 14,41 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
5,14 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 2,66 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 77,11 % vun de Minschen Witte, 18,37 % Swarte, 0,95 % stammt ut Asien un 0,09 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,91 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,89 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 1,67 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 2,71 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10639 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Colbert%20County | Colbert County | Colbert County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 54.428 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.541 km². De Sitt vun de Verwalten is in Tuscumbia.
Historie
De Kreis is an’n 6. Februar 1867 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 54.984 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 24.388 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 17.533 US-Dollar. 27.412 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 5.273 Minschen maakt. 13,81 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
2,34 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 0,88 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 81,52 % vun de Minschen Witte, 16,62 % Swarte, 0,24 % stammt ut Asien un 0,02 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,37 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,34 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,89 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 1,12 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
Websteed vun’n Kreis (engelsch)
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10640 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Conecuh%20County | Conecuh County | Conecuh County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 13.228 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 2.204 km². De Sitt vun de Verwalten is in Evergreen.
Historie
De Kreis is an’n 13. Februar 1818 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 14.089 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 5.392 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 12.964 US-Dollar. 6.246 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 851 Minschen maakt. 26,40 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
200 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 0,38 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 55,40 % vun de Minschen Witte, 43,55 % Swarte, 0,11 % stammt ut Asien un 0,05 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,20 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,09 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,60 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 0,72 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10641 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Coosa%20County | Coosa County | Coosa County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 11.539 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.689 km². De Sitt vun de Verwalten is in Rockford.
Historie
De Kreis is an’n 18. Dezember 1832 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 12.202 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 5.220 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 14.875 US-Dollar. 5.424 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 663 Minschen maakt. 14,42 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
1,81 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 0,32 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 63,94 % vun de Minschen Witte, 34,19 % Swarte, 0,04 % stammt ut Asien un 0,01 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,32 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,62 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,88 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 1,29 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10642 | https://nds.wikipedia.org/wiki/John%20Quincy%20Adams | John Quincy Adams | John Quincy Adams (* 11. Juli 1767 in Braintree (siet 1792: Quincy) in Massachusetts; † 23. Februar 1848 in Washington D. C.) weer de 6. Präsident van de USA in de Tiet van 4. März 1825 bit 4. März 1829.
Leben
John Quincy Adams weer de Söhn van de 2. Präsident van de USA, John Adams. He hett Juristeree in Leiden in de Nedderlannen studeert, hett sien Afslott 1787 aber an dat Harvard College in Massachusetts makt. Dornah hett he eerst as Afkaat in Boston, Massachusetts, arbeit.
Aber al bold wurr he för de diplomaatisch Deenst insett. 1794 wurr Adams to’n Botschafter in de Nedderlannen beropen, 1796 weer he Botschafter in Portugal un 1797 in Preußen.
1802 wurr Adams in de Senat van Massachusetts wählt. In dat sülvige Johr hett he denn ok noch för een Seet in Repräsentantenhuus van de USA kandideet, is aber nich wählt wurrn. 1803 is he denn för de Föderalisten bi de Wahl to’n US-Senat antreden und wählt wurrn. 1808 is he van ditt Amt torüchtreden, wiels he sük een halv Johr vörher mit de Föderalisten in de Plünn kregen harr.
He is denn weer in de diplomaatisch Deenst torüchgahn. Van 1809 bit 1814 weer he Botschafter in Russland un van 1815 bit 1817 Botschafter in Grootbritannien. He gehör aber ok 1814 de Kommiss’schoon an, de de Freedenverdrag van Gent tüschen de USA un Grootbritannien uthannelt hett.
Van 1817 bit 1825 weer Adams Butenminister van de USA ünner Präsident James Monroe.
Bi de Präsidentenwahl van 1824 geev dat een Besünnerheet: Nümms van de Kandidaten kunn de absolute Mehrheit van de Wahlmännerstimmen kregen. Denn hebbt se de Wahl an dat Repräsentantenhuus wieder geben, de denn Adams wählt hett, wat överraschen de, wiels sein Gegner Andrew Jackson mehr Stimmen harr. Nah veer Johr is he denn bi de Versöök van der Wedderwahl aber doch van Jackson aflöst wurrn.
Sien Präsidentschopp
He hett een Politik levert ohn groode Höhepunkte un sien Amtstiet weer glück- un glanzlos. Blots een paar Pläns för Iesenbahn- un Kanalprojekten (Eriekanal, Illinois Waterway, Baltimore un Ohio Railroad), sünd bekannt bleben.
Adams weer de eerste Präsident, de een Frau ein Interview geben hett: Se harr hüm, as he in een Floot baad hett, de Klamotten klaut un hett hüm de blots för een Interview torüch geben.
Nah de Präsidentschopp
He wurr twaars nich as Präsident wedder wählt, aber he hett sük nich van de politisch Böhn toruch trucken. 1831 is he för de Demokraten-Republikaner in Repräsentantenhuus wählt un bit to sien Doot bleben. He weer dor Vörsitter van de Wertschopputschuss, Utschuss för Indianerfragen un för Butenangelegenheiten.
1834 wull he Gouverneur van Massachusetts wurrn, wat aber nich klappt hett. 1841 weer he ok noch mal as Afkaat in Deensten. De Slaaven van dat spaansch Slaavenschipp La Amistad, harrn tegen de Besatzung meutert un hebbt dat schafft, in de USA to lannen. Vör dat Böverste Gericht van de USA (Supreme Court) hett he de Slaaven verteedigt. So sünd de nich nah Spanien utwiest wurrn sondern kunn as free Minschen weer nah Huus gahn.
Adams is an een Slaganfall stürben. Sien Söhn Charles Francis Adams, Sr. un ok sien Enkelkind weern later henn Kandidaten för de Viezpräsident van de USA.
Literatur
Paul C. Nagel: John Quincy Adams : A Public Life, A Private Life. – New York : Knopf, 1997
Robert Remini: John Quincy Adams. – New York : Times Books, 2002
Weblenken
Biographie über Louisa Catherine Adams, de Fru van John Quincy Adams
Biografie auf der Seite des Weißen Haus
Biographie (engl.) in NNDB
Adams, John Quincy
Adams, John Quincy
Adams, John Quincy
Adams, John Quincy
Boren 1767
Storven 1848 |
10643 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Oganesson | Oganesson | Oganesson is dat opstunns swoorste bekannte cheemsche Element. In dat Periodensystem steiht Oganesson ünner dat Radon. Dat Element warrt mit dat Atomteken Og afkört, de Atomtall is 118.
Opdecken
Bedrogen Opdecken 1999
In dat Johr 1999 weer in de Fachtietschrift Physical Review Letters en Bericht publizeert woorn över dat Opdecken vun de Elementen Livermorium un Ununoctium an’t Lawrence Berkeley National Laboratory. De Bericht weer aver dat Johr dorop wedder torüchtogen, wiel de Resultaten, de dorin beschreven weern, nich dör annere Wetenschopplers namaakt warrn kunnen. In’n Juni 2002 geev denn de Baas vun de Berkeley Labs bekannt, dat de anfanglich Bericht mit gröttster Wohrschienlichkeit op Bedrug un verkeehrte Daten torüch geiht, wiel en Mitarbeider, Victor Ninov ünner Verdacht weer, de Verfallsreegen manipuleert to heben. Ninov verkloor dorophen aver, dat de Maatinstrumenten nich richtig arbeid harrn un he nix dorvör kunn.
Opdecken 2006
In’n Oktober 2006 weer denn noch mol wedder dat Opdecken vun dat 118. Element bekanntgeven. Tosamen weern dree Atomen nawiest worrn, de al 2002 un 2005 in Dubna in en Joint-Venture-Inrichten vun dat russ’sche Vereenigte Institut för Karnforschen un dat Lawrence Livermore National Laboratory künstlich maakt worrn sünd.
De Wetenschopplers harrn bi’t Bescheeten vun Californium mit Calcium-Ionen twee ünnerscheedliche, superswore Atomkarns herstellt. Kort dorna weern eenige Atomen för en poor Ogenblicken versmölt un weern denn as Element 118 künnig worrn.
Naam
Dat Element harr toeerst den vörlöpigen Naam Ununoctium (Atomteken: Uuo), wat sik vun de latienschen Tallen unus („een“) un octo („acht“) afleiden deit. De Opdecken vun dat Element is an’n 30. Dezember 2015 vun de IUPAC offiziell acht worrn. An’n 8. Juni 2016 weer publiek maakt, dat de Naam Oganesson (Og) na den Mitopdecker Juri Zolakowitsch Oganesjan, de bi dat russ’sche Institut dat Seggen hett, vörslahn weer. An’n 30. November 2016 is de ne’e Naam offiziell verkünnt worrn.
De Ennen -on is dorbi afleidt vun de fröheren Naams vun bekannte Eddelgasen. To de Grupp höört ok dat Element Oganesson.
Egenschoppen
Ununoctium is en radioaktiv Element mit en Halfweertstiet vun 0,89 ms. Dör Alphaverfall warrt dorut denn Livermorium, dat aver in wenig Sekunnen ok wedder verfallt. Oganesson tellt to de Transactinoiden un warrt cheemsch to de Serie vun de Eddelgasen rekent. Of dat Element bi Ruumtemperatur wohrhaftig as Gas vörliggt, is aver noch nich bekannt.
Vun wegen denn relativistischen Effekt kann dat wesen, dat sik Ununoctium gor nich as en Eddelgas verhollt. Disse Egenschoppen is egentlich mehr bi dat Copernicium (112) vermoodt orrn. Doröver warrt in theoretsch Diskusschonen veel vertellt. Cheemsch Experimenten to de Egenschoppen gifft dat bit nu noch nicht, as dat Elenmenten man blots över sien tyypsch Verfallsreeg nawiest warrn künn.
Tatsächlich künn Og düütlich vun de Egenschoppen vun de Eddelgasen afwieken. Man vermoodt, dat sik dat villicht in Water nich atomar lööst, man as Oxid.
Borns
Chemisch Element |
10644 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Emmelkamp | Emmelkamp | Emmelkamp () is en Gemeende in ’n Landkreis Groafschup Beynthem in Neddersassen (Düütschland).
Geografie
Emmelkamp liggt direkt an de düütsch-hollaundsche Greynse. De Gemeende wöd in’t Süden van de Vechte en in’t Norden van’t Coevorden-Piccardie-Knoal ingreynst. De Gemeende is Verwaltungssitt van de Samtgemeende Emmelkamp, woar de Gemeenden Emmelkamp, Hoagstede, Loar en Ringe bi höört. Over de lesten Joarn is dät Dorp stärk anwassen, ok ümdät de völ Hollaunders heyntröken bint. In 2004 hadn 11,5% van de Inwohners de hollaundsche Nationalität. In’t Dörp Emmelkamp goat ok ’ne Masse Hollaunders over de Greynse heyn inkoapen. In de Gemeende bint under Ander doarüm ok meerere Supermärkte.
Historie
Emmelkamp höörde bit 31. Dezember 2004 bi’n Regierungsbezirk Weser-Ems, deyn bi de Vewaltungsreform met Offloop van dit Datum uplööst wööd.
In’n Juli 2009 hett de Oort ne’e Oortsschiller kregen, op de nu ok de plattdüütsche Naam blangen den hoochdüütschen mit op steiht. Emmelkamp is de eerste Oort in’n süüdwesten Deel von Neddersassen, de dat hett.
Politik
Gemeenderoat
Deyn aktuellen Gemeenderoat:
CDU - 7 Sitze
SPD - 3 Sitze
FDP - 2 Sitze
gbf. - 7 Sitze
Partnergemeenden
Gällemuun (Nedderlannen) seint ca. 1975
Grabów nad Prosną (Polen) seint 2006
Weertschap
In Emmelkamp sit de Firma Emsland-Stärke. Se is de gröttsten Stärkproduzent in Europa. 1.000.000 t Erpel (Kartoffeln) wödt hier vearbeydt en ut`n Umkreis van üm de 150 km üm Emmelkamp anlevert. Doarmet is de Emsland-Stärke nich bloos deyn grötsten Arbeydgeber in Emmelkamp, men ok ’nen wichtigen Existenzfaktor vöör de hele Region.
Enen andern wertschopliken Faktor in de Samtgemeende Emmelkamp is de kunststoffverarbeydende Industrie, woarbi Firmen äs Synco, BekuPlast in Ringe en Ringoplast in Ringe-Neugnadenfeld to nöömen bint.
Scholen
Emmelkamp hef ene Grund-, ene Haupt- un ene Realschool, een Gymnasium vöör de Sekundarbereich 1, en ene Förderschole. De waiterführenden Scholen, dät is vanoff 11. Klasse in Neenhus (Lise-Meitner-Gymnasium) of in de Kraisstad Nothoorn.
Kiek ok bi
Plattdüütsche Naamslist vun Dörper un Gemenen ut de Groafschup Bäinthem
Literatur
Herbert Wagner: Die Gestapo war nicht allein... Politische Sozialkontrolle und Staatsterror im deutsch - niederländischen Grenzgebiet 1929 - 1945. LIT Verlag. Münster 2004 (enthält u. a. Illegale Grenzübertritte, Kirchenkampf)
Oort
Landkreis Groafschup Bäinthem |
10646 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rietsticken | Rietsticken | En Rietsticken (ok Strieksticken, Swevelsticken oder Striekholt) is en beschicht Holtsticken to’n Füermaken. De beschicht Kopp warrt dorto an ein Rievflach reven. Dordör warrt de hitt un tünnert sik, und de Sticken fangt an to brennen.
Historie
Lütte Föhrenhölten, de in Swevel duukt weern, geev dat al in China üm un bi 950 rüm, wohrschienlich sogor noch ehrder in’t 6. Johrhunnert. Disse Höltken tünnern al bi de lüttste Anrögen. In’n 13. Johrhunnert weern de tominst in Hangzhou begäng. Lieke Swevelhölten weern in’n Middelöller to lieken Tiet ok in Europa verbreed, de mit en gleihend Tünnerswamm – de dör Funkenslag tünnert – opflammt weern. Vörutsetten för dat Verbetern vun Rietstickens weer de Opdecken vun’n witten Phosphor in’n Mieg 1669 dör den Hamborger Alchemisten Hennig Brand un vun’n Kaliumchlorat 1786 dör den Franzosen Berthollet.
Anfang vun’t 19. Johrhunnert geev dat dukte Tünnerhölter to köpen, de eerstmols dat sekere Tünnern möglich maakt hebbt. In den Tünnerkopp vun disse Hölten weer Kaliumchlorat un Zucker, de mit en Drüppen Swevelsüür opflammen deen. Se weern eenfach in de ätzend Süür duukt, dordör weer dat möglich, dat dorvun wat versprütten de. Dorüm weern disse Duukhölter na un na dör de egentlich Rietstickens aflöst.
An’n 27. November 1826 – dat weer veer Johr na den Bo vun’t eerste Füertüüch – fünn de engelsch Aptheeker John Walker den eersten modernen Rietsticken ut. He harr opdeckt, dat en Mischen ut Antimon(III)-sulfid, Kaliumchlorat, Gummi un Stärk dör Rieven an en ruuch Bavenflach opflammt. Man dat geev mehrere Problemen mit disse Rietstickens: De Flamm weer nich schöön schier un regelmatig un mööken ok en asig Röök.
De Franzoos Charles Sauria hett disse Nadeelen denn lööst, indem he 1831 Phosphor tosett hett. Phosphorrietstickens weern af 1833 industriell dör den Düütschen Jacob Friedrich Kammerer maakt. Man en Problem weer jümmers noch, dat sik de Stickens licht vun sülvst tünnern. Dormit weer dat 1836 vörbi, as sik de ungarsche Chemiker János Irinyi sien’n lies, swack tünnernd Rietsticken patenteern leet. He harr neemlich in’t Tünnerkopp den Phosphor nich mit Kaliumchlorat mischt, man mit Blieoxid.
De Herstellen vun Rietstickens weer vun wegen dat Bimengeleren vun den witten Phosphor bannig slecht för de Gesundheit bit 1844, as de sweedschen Chemikers Gustav Eric Pasch un Karl Franz Lundström den witten vullstännig dör den roden Phosphor uttuscht harrn. Un as den 1848 de Phosphor ut de Tünnerköpp weglaten un statt dessen in de Rievflach in arbeidt weer, weern denn de Sekerheitsrietstickens dör Rudolf Christian Boettger utfunnen. He hett sien Patent an de sweedsch Rietstickenindustrie verköfft.
In Düütschland geev dat vun 1930 bit 1983 en Monopool op Tünnerwaren vun’n Staat.
Oorden vun Rietstickens
Rievrietstickens
Riev- oder ok Allerwegens-Rietstickens laat sik an jede ruge Bavenflach tünnern. Dor is denn Phsphor un Kaliumchlorat binnen, de bi’t Rieven mitenanner reageert un dat Holt opflammen laat. Aver disse Rietstickens künnt sik ok ahn Afsicht vun sülvst tünnern, t. B. dör dat gegenenanner pressen in’ne Schachtel. Dorüm gifft dat vundaag meist blots noch de Sekerheitsrietstickens.
Sekerheitsrietstickens
Bi de Sekerheitsrietstickens kann dat tünnern vun sülvst so goot as gor nich mehr vörkommen. Se künnt blots an en sünnerlich dorför vörsehn Rievflach tünnert warrn.
Bi disse Oort is Swevel oder Antimontrisulfid as Redukschoonsmiddel in’n Tünnerkopp un Kaliumchlorat as Oxidatschoonsmiddel. Dorto kommt Tosetten as Liem, Paraffin oder Farvstoffen. De Rievflach warrt ut en verliemte Mischen ut Glaspulver un roden Phosphor tohopensett. De Holtsticken is meist ut Espenholt maakt un warrt mit Paraffin drünkt is, dormit dat beter brennt. To’n End warrt waterlöslich Phosphotsolten as t. B. Ammoniumhydrogenphosphat bimengelert, wat dat Nagleihen hinnert.
Dör dat Anrieten von den Tünnerkopp an de Rievflach blievt Sporen vun den Phosphor an’n Tünnerkopp haften. De Mischen vun den roden Phosphor un dat Chlorat is al bi licht Anrögen bannig explosiv (Armstrongsch Mischen), föhrt in de lütten Mengden aver blots to en ungefährlich Opflammen vun de Stoffen un dormit ok vun dat Holt.
Stormrietstickens
Dat is en Oort von Striekhölter, de gern bi’t Camping verwennt warrt. Stormrietstickens ut’n Hannel sünd tomeist waterfast verarbeidt.
Annere Oorden
Mang de normalen Tünnerköpp mit blots en beten Swevel- oder Antimonsulfid gifft dat ok noch annere Varianten as t. B. de langen Avenrietstickens (bit 30 cm Läng) oder dat so nöömte „Bengalsch Striekholt“ oder ok „Sekerheits-Stormrietsticken“, wat de Läng vun en Avenrietsticken hett aver to’n Halfpart mit reduzeerend Material (Swevel oder Antimontrisulfid) beschicht is.
Literatur
Alfons Bujard: Zündwaren. Survival Press, Radolfzell 1910. (Repr. 2002). ISBN 3-8311-3948-2
Websteed
Füer
Huusholt |
10649 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Apeldoorne | Apeldoorne | Apeldoorne (Nedderlandsch: Apeldoorn) is de gröttste Stadt in de Veluwe, dät gröttste anmekaarhangende Woud in Holland, in de nedderlannsche Provinz Gelderland. Apeldoorne is ok de gröttste Stadt van de Gemeende Apeldoorne. Se is de twaalfgröttste Stadt van de Nedderlannen mit 137.328 Inwohners (up 1. Januar 2006). Of Apeldoorn ok bi de gröttsten Öörd van Holland höört, hett se doch nooit offiziell Stadrechten kregen.
Apeldoorne is eerst in de lesten hundert Johr ene van de gröttsten Stede van’t Land wödn. Bekannt is de Stadt üm ehre Stadtparks en ehren grönen Charakter. Typisch vöör Apeldoorne bint de Hüssies, met völ Zierde ut de Grünnertied un relatief wenig Hoochbau. In de ankummende Johren säl de Inwohnertall van de Stadt up sowat 170.000 anstiegen, ümdät de under ander de Neibaugebiete Zonnehoeve en Zuidbroek baut wödt.
Oort
Provinz Gelderland |
10650 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Atomphysik | Atomphysik | De Atomphysik is dat Deelrebeet vun de Physik, dat sik mit den Opbo vun de Atomen ut Atomkarn un Elektronenhüll befaat. Se ünnersocht bito ok de Wesselwirken vun de Atomen oder ok Ionen mit annere Atomen, mit Fastkörpers, mit Licht un mit magnetsch oder elektrisch Feller. Se beschrifft ok de beobachten Spektrallienen vun de Atomen, indem se de Verdeelen vun de Elektronen op de quantenmechanschen Energiestopen ünnersocht, un befaat sik mit den Opbo vun dat Periodensystem un de Grundlagen für dat Verstahn vun cheemsch Binnen.
De Atomphysik warrt faken mit de Karnphysik verwesselt, de sik aver mit de Struktur un den Opbo blots vun den Atomkarn beschäftigt. So warrt ok in’n dagdääglich Spraakbruuk vun Atomenergie, Atomkraftwark oder Atombomb snackt, wo dat egentlich üm de Karnphysik geiht.
De Annahm, dat all de Materie ut lüttste Deelken, de Atomen, tohopensett sünd, geev dat al in de Antike be de Naturphilosophen vun de Greken. Dör Experimenten stütt weer dat aver eerst in’n 19. Johrhunnert mit de Ünnersöken von John Dalton, Joseph Louis Gay-Lussac un Ludwig Boltzmann. As de Spektroskopie opkeem, weer denn ok na de Struktur binnen in dat Atom fraagt un na jümmer Dynamik. Dat hett denn wieterföhrt to de Quantenmechanik, wiel de klass’sche Physik dorför nich mehr utreken de.
In de modernen Atomphysik befaat sik de Wetenschopplers mit prick Meten vun atomare Energiegrötten, worut sik Naturkonstanten nipp un nau bestimmen laat un fundamentaal Theorien proovt waart. Ünnersöken an exotsch Atomen deent dorto, Fragen ut de Karn- und Elemenardeelkenphysik mit Methoden ut de Atomphysik antogahn. Ultrakotte Lichtpulse schöölt de dynamschen Vörgäng in de Elektronenhüll apenbor maken. In Ionenfallen künnt enkelte ioniseerte Atomen över längere Tietrüüm infungen un mit groote Nauigkeit ünnersocht warrn. Vundaag sünd dör de Laserköhlen un dör de magneto-optischen Fall ok Ünnersöken an ultrakole Gasen un Bose-Einstein-Kondensaaten un sogor an bannig rore Isotopen möglich worrn
En grote Tall vun Anwennen sünd dör de Atomphysik schapt woorn, so as de Laser oder de Atomklock. Methoden, de an’n Anfang för atomphysikalsch Experimenten utdacht weern, hebbt hüüt faken en wiet grötter Bedüden un Anwennen funnen. T. B. de Karnspinresonanz to’n apenbormaken in de Medizin, de Absorptschoons- un Emissionsspektroskopie in de cheemschen Analytik oder de Fotoelektronenspektroskopie bi’n Utforschen vun Materialen in de Materialwetenschap.
! |
10651 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Experiment%20%28Mehrd%C3%BCdig%20Begreep%29 | Experiment (Mehrdüdig Begreep) | Experiment betekent
Experiment, Versöök as wetenschopplich Ünnersöken,
Experiment in de Kunst, Begreep ut de Kunst,
Das Experiment, Film vun Oliver Hirschbiegel na den Roman vun Mario Giordano,
Das Experiment, Roman vun Arkadi un Boris Strugazki,
Das Experiment, Roman vun Robin Cook,
Ein Experiment, Roman vun Hans Dominik. |
10652 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1453 | 1453 |
Wat passeert is
29. Mai: De Osmanen ünner Mehmed I. nehmt Konstantinopel in.
Boren
Storven
Dschakmak, de Mamelucken ehr Sultan in Ägypten (*1373)
Johr |
10653 | https://nds.wikipedia.org/wiki/29.%20Mai | 29. Mai |
Wat passeert is
Politik un Sellschop
757: Paapst Paul I. wurrd to'n Paapst bestimmt.
1453: De Osmanen ünner Mehmed I. nehmt Konstantinopel in.
1848: Wisconsin wurrd 30. Bundsstaat vun de USA.
1953: Edmund Hillary un Tenzing Norgay schafft de Eerstbestiegen vun den Mount Everest, den hööchsten Barg up de Eer.
Kunst un Kultur
2010: Bi den Eurovision Song Contest 2010 winnt Lena Meyer-Landrut ut Hannober mit ehr Leed Satellite. Dat is dat eerste Mol siet 28 Johren, dat Düütschland düssen Singer-Wettstriet winnen kann.
Boren
1439: Paapst Pius III. as Francesco Todeschini Piccolomini († 1503)
1444: Otto III., Hartog vun Pommern-Stettin († 1464)
1876: Friedrich Kreklow, plattdüütsch Schriever († 1945)
1879: Eric Stewart Marshall, britisch Polarforscher († 1963)
1887: André Trousselier, franzöösch Radrennfohrer († 1968)
1894: Andreas Kurz, düütsch Politiker un Landdagsafordneter van Bayern († 1976)
1917: John Fitzgerald Kennedy, US-amerikaansch Politiker un Präsident († 1963)
1921: Clifton James, US-amerikaansch Schauspeler († 2017)
1923: Eugene Wright, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2020)
1925: Hermann Braun, düütsch Ieskunstlöper († 2002)
1926: Abdoulaye Wade, Präsident vun Senegal
1927: Charlotte Kerr, düütsch Schauspelerin, Speelbaasche un Filmproduzentin († 2011)
1929: Peter Higgs, britisch Physiker un Nobelpriesdräger
1937: Alwin Schockemöhle, düütsch Springrieder un Peertüchter
1954: John Hencken, US-amerikaansch Swemmsportler
1957: Peter R. Adam, düütsch Filmeditor
1959: Reimund Dietzen, düütsch Radrennfohrer
1969: Wiltrud Probst, düütsch Tennissplerin
Storven
1862: Henry Thomas Buckle, engelsch Historiker un Schachspeler (* 1821)
1887: Pierre Millière, franzöösch Entomoloog un Lepidopteroloog (* 1811)
1951: Géza Maróczy, ungaarsch Schachmeester (* 1870)
1960: Franz Fromme, düütsch Schriever, Översetter un Journalist (* 1880)
1996: Antonín Mrkos, tschechisch Astronom (* 1918)
1997: Herbert Weicker, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker (* 1921)
2001: Wolfgang Behrendt, düütsch Nahrichtenspreker (* 1919)
2009: Karine Ruby, franzöösche Snowboardersche (* 1978)
2010: Dennis Hopper, US-amerikaansch Schauspeler un Speelbaas (* 1936)
2015: Doris Hart, US-amerikaansch Tennisspelerin (* 1925)
Mai 29 |
10654 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1326 | 1326 |
Wat passeert is
De Osmanen ünner Osman nehmt de Stadt Prussa (Bursa) in un maakt dor jem ehr nee Hööfstadt vun
Boren
Storven
14. Johrhunnert
Johr |
10655 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1331 | 1331 |
Wat passeert is
10. Juni: De Arzbischop vun Trier gifft Verlööv to de Wallfohrt na Chottsbüren
De Osmanen ünner Orhan nehmt de byzantinisch Stadt Nikaea in
Boren
Sturben
Johr
14. Johrhunnert |
10656 | https://nds.wikipedia.org/wiki/YouTube | YouTube | YouTube is ene Websteed op de de Brukers Videos rinstellen un mit annere delen köönt.
Dat Bruken vun de Siet köst de Brukers nix, ehr Geld verdeent de Siet dör Warf. Överbleven is dorbi bet nu aver noch nix, de Websteed hett, ofschoonst Marktföhrer, noch kenen Gewinn maakt. 67 Lüüd arbeidt för de Firma (Stand September 2006).
Historie
Chad Hurley, Steve Chen un Jawed Karim hebbt YouTube in Februar 2005 grünnt. De Websteed is den 15. Februar online gahn un in’n Mai hebbt se de Siet offiziell vörstellt. Dat Johr 2006 över is de Websteed unbannig gau bekannt worrn un weer in’n Juli al de föfftmeist besöökte Siet in’t Internett. An’n 13. November 2006 hett Google YouTube för 1,65 Milliarden US-Dollar köfft.
Weblenken
Websteed vun YouTube (engelsch)
Websteed |
10660 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Landkreis%20Rodenborg%20%28W%C3%BCmm%29 | Landkreis Rodenborg (Wümm) | De Landkreis Rodenborg (Wümm) is en Landkreis in’n middleren Noorden vun Neddersassen twüschen Bremen, Bremerhoben un Hamborg. Nöömt is de Landkreis na de Kreisstadt Rodenborg (Wümm). He hett .
To Stannen kommen is de Landkreis in sien hüütigen Ümfang 1977 as de ollen Landkreisen Bremervöör un Rodenborg, de bit to’n 15. Mai 1969 noch Rodenborg in Hannober (Afk.: Rodenborg (Hann.)) heten hett, tohopenleggt weern. Rodenborg harr bit dorhen dat Kfz-Kennteken ROH, Bremervöör harr dat Kennteken BRV.
Geologie
Geoloogsch is Noorddüütschland vör ungefäähr 600-500 Millionen Johren tostannen kamen in’t late Proterozoikum, wat to dat Präkambrium rekent warrt. De Landmass, de vundaag Noorddüütschland billt, leeg to de Tiet noch in deepe süüdliche Breden an’n Noordrand vun den Grootkontinent Gondwana. De is later twei broken in en Tall vun lüttere un gröttere Lithosphärenplaten. En vun de lütteren Platen, de vun de Wetenschopplers Avalonia nöömt warrt, is na Noorden dreven, wo se in’n Silur vör ruch weg 450-420 Millionen Johren mit den ureuropääschen Kontinent Baltika tohopenstött is. De Kollision hett de Kaledonisch Bargenbilln na Oosten hen wieter maakt, de dorvör al in’n Noorden anfungen harr nu vör ungefäähr 410 Mio. Johren wedder ophöört hett. Wietere Mikroplaten hebbt sik in’t Karbon vör üm un bi 300 Mio. Johren vun Süden her anlagert un dorbi de Variskisch Bargenbilln veroorsaakt. De Resten dorvun billt vundaag de middeldüütschen Bargen.
De Landkreis Rodenborg (Wümm) liggt nöördlich vun de nordvarisk’schen Deformatschoonsfront op dat Lüünborg Massiv, dat to Avalonia höört un domit en Stück vun dat öllere Europa (Paläo-Europa) dorstellt. Dör dat Inwarken vun tektoonsche Kräft is Avalonia later afsackt un hett in’n Perm (vör 299-251 Mio. Johren) dormit Ruum geven för en wiet Seerebeet, dat bit wiet na Middeleuropa vördrungen is. To disse Tiet sünd de Soltvörkamen (Zechsteen) billt worrn, de in’n ganzen Noorddüütschen Ruum to finnen sünd.
Dat Noorddüütsch Becken, as dat Rebeet bit to de Middelbargen ok nöömt warrt, hett sien geografsche Laag in de nafolgend Johren nich mehr ännert, is aver en poor mol anböhrt un wedder afsackt worrn. Vundaag is dat Noorddüütsch Becken mit düchtig veel fast worrn Sediment opfüllt, worut vörmols de Kaledoonsch Bargens bestahn hebbt, de denn aver dör Erosion afdragen worrn sünd. Vun de Bargens is hüüt nix mehr to sehn, man op disse Oort un Wies is de Noorddüütsch Becken bit to 10 km dick mit Sedimenten füllt.
Geografie
In’n Westen grenzt de Kreis Rodenborg (Wümm) an de Landkreisen Veern, Oosterholt un Cuxhoben, in’n Noorden an’n Landkreis Stood, in’n Oosten an’n Landkreis Horborg un in’n Süüden un Südoosten an den Heidkreis.
De Landkreis Rodenborg (Wümm) liggt op Geestland un hett in sien Süüdoosten Andeel an de Lünborger Heid un in’n Süüdwesten an dat Wümmsietland. De Noorden warrt de Kreis dör dat Düvelsmoor un dör dat Oostsietland bestimmt. De Hööch is teemlich gliekblievend.
Historie
Dat Kreisrebeet ümfaat historsch den Karn vun de Bisdömer un Kloosters Bremen un Veern. Na de Reformatschoon weern beid Kloosters to Hertogdömer ümwannelt, de toeerst däänsch un later denn sweedsch worrn sünd. De hüütig Landkreis Rodenborg (Wümm) is entstahn, as an’n 1. August 1977 de Ooltkreisen Rodenborg (Wümm) un Bremervöör tosammenslaten weern. De Ooltkreis Rodenborg hett fröher (bit 1969) Rodenborg in Hannober heten un de Ooltkreis Bremervöör weer 1932 dör Tohopenleggen vun de Kreisen Bremervöör un Zeven entstahn.
Baas von de Kreisarchäologie weer von’n 1. November 1979 bet to’n 31. Januar 2003 Wolf-Dieter Tempel un von’n 1. Februar 2003 af an Stefan Hesse.
Wapen
Dat Wapen von’n Landkreis wiest baven op sülvern Grund en roden Lööw mit blaue Tung un Klauen, de en gollen Kroon op hett un in de rechte Klau en swart Nagelspitzkrüüz höllt. Von dat Feld baven dör en swart Liest deelt, wiest dat Wapen ünnen en sülver un blau veerdeelt Feld, op dat twee krüüzte Slötels, een rood, een sülver, överleggt sünd. De Böör von de Slötels wiest na buten un na baven.
De Welfenlööw un dat Nagelkrüüz von dat Hoogstift Veern stammt ut dat Wapen von’n olen Kreis Rodenborg, de Petri-Slötels as Symbol för dat Arzstift Bremen kummt ut dat Wapen von’n Kreis Bremervöör.
Dat Wapen hett de Bezirksregerung Lümborg an’n 31. Mai 1979 genehmigt.
Politik
De Kreisdag besteiht ut 54 Afordente. Siet de letzten Kreisdagswahl an’n 11. September 2016 sett de sik as folgt tohopen:
Landrääd
Oberkreisdirekters
Weertschap un Infrastruktur
De Kreis Rodenborg (Wümm) liggt in de Mitt vun de Intogsrebeden vun Hamborg, Bremen un Bremerhoben un höört to dat Metropolrebeet vun Hamborg – dit hett Bedüden in Hensicht op Weertschapshelp. In’n Kreis gifft dat tomeist verarbeidend Industrie (t. B. en Betonwark, Karosseriebo) aver ok en groten Deenstsekter. De ländlich Tourismus maakt sik ok ganz goot, so as Riedurlaub, Waterwannern oder Jagd in de westlichen Lünborger Heid oder in dat Wümmsietland.
Verkehr
Iesenbahnverkehr
De Historie vun de Iesenbahn in’n hüütigen Landkreis Rodenborg (Wümm) fangt 1873 an. Visselhöövd weer de eerste Oort, de mit de nee open maakte Bahn Ülzen–Langwedel en Ansluss kreegen hett.
Een Johr dorop neem denn de Hööftlien Hamborg-Bremen vun de Köln-Mindener Iesenbahn-Sellschop ehrn Bedrief op. Rodenborg leeg ok op disse Streck, is aver eerst later to’n Knuttensteed worrn, as de Preuß’sch Staatsbahn 1906 en Verbinnen vun Visselhöövd na Zeven schapen harr, de 1908 sogor bit Bremervöör wieter boot weer. As 1928 de Lien vun Rodenborg na Veern vun de Düütsche Rieksbahn dortokeem, harr de Preuß’sche Staatsbahn vun Visselhöövd ut al de Nevenstreck na Wasra open maakt.
De fröhere Kreisstadt Bremervöör weer 1898/99 – ok wedder dör de Preuß’sche Staatsbahn – toeerst mit Bremerhoben un Stood verbunnen worrn. Von disse Streck weer 1902 en Aftwiegen na Harsfeld bit Bookholt boot worrn un 1908 denn de Verbinnen na Zeven. 1909 keem denn de Lüttbahn Bremervöör-Oosterholt GmbH dorto.
In Zeven hett de Staatsbahn siet 1917 de Lüttbahn Wilst-Zeven-Töst GmbH krüüzt. Disse weer in Tarms al siet 1900 an de Smallspoorbahn na Bremen anslaten, de vun de Bremsch-Hannobersch Lüttbahn AG boot woorn is. Beid Bahnen legen toeerst trennt vuneenanner, bit 1927 in Tarms-Oost en direkten Övergang maakt weer. De Ünfang vun’t Iesenbahnnett werr dormit op 256 km anwussen. De Lüttbahn vun Tarms över Lelendaal na Bremen-Findörp harr den Namen „Jan Reiners“ (nöömt na Jan Reiners). Nu is dat de Jan-Reiners-Radweg.
Vun de optellten Bundsbahn- un Lüttiesenbahnstrecken sünd 1992 veele Deelen vun de Iesenbahnen un Verkehrsbedrieven Elv-Werser GmbH to een Nett tohopenfaat worrn, dat alleen in’n Kreis Rodenborg en Läng vun ungefäähr 163 km opwiest. Veele Personenstrecken weern bit dorhen aver al stillleegt. Nadem deelwies Lienen wedder open maakt warrn sünd, gifft dat vundaag op 123 km Personenverkehr – 33 km dorvun höört to den „Moorexpress“.
Stratenverkehr
Dör den Landkreis Rodenborg (Wümm) verlööpt een Autobahn. Dat is de A 1, de Hamborg mit Bremen verbindt un dorbi veer Opfohrten op’n Kreisrebeet hett. Vun Noorden ut is dat toeerst de Opfohrt 47 Zittens, wo de Autobahn an de L 130 anslutt, de bi Hornborg in’n Landkreis Stood an de B 73 föhrt un in de annere Richt bi Scheeßl in de B 75 mündt un denn de Opfohrt 48 Elsdörp, de op de L 131 (Zeven na Scheeßl) föhrt. An de Opfohrt 49 Bokel krüüzt de A 1 de B 71, de Zeven mit Rodenborg verbindt, un denn kummt noch de Opfohrt 50 Stuckenbossel, wo de B 75 verlöppt, de vun Bremen na Rodenborg föhrt.
Bito föhrt ok de Radfeernweg Hamborg-Bremen dör den Kreis, de över de Oortschoppen Zittens, Heeßel un Zeven geiht.
De Landkreis Rodenborg is as Dreger tostännig för üm un bi 647 Kilometer Kreisstraten un 335 Kilometer Radweeg (Kreisstraten in’n Landkreis Rodenborg).
Luftverkehr
Rodenborg (Wümm) hett en Regionalflaaghaven. De neegsten groten internatschonalen Flaaghavens sünd in Hamborg, Bremen un Hannober-Langenhagen.
Polizei
De Landkreis Rodenborg billt binnen de Polizeidirekschoon Lümborg von de Polizei Neddersassen de Polizeiinspekschoon Rodenborg. Dor doot mehr as 300 Lüüd arbeiden. De Polizeiinspekschoon Rodenborg, dat Polizeikommissariat Zeven un dat Polizeikommissariat Bremervöör sünd 24 Stünnen an’n Dag besett. De annern Polizeistatschonen hebbt blots in de Week to normale Warktieden apen. Polizeistatschonen gifft dat in: Sürsen, Gnarrenborg, Örel, Tarmst, Zittens, Fintel, Scheeßl, Söttmer, Bootel un Visselhöövd.
Tosätzlich gifft dat noch den Insatz- un Streifendeenst in Zittens, de 24 Stünnen an’n Dag arbeidt un för de Autobahn 1 in’n Landkreis Rodenborg tostännig is.
De Noodrööp ünner de Telefonnummer 110 kaamt in de Insatzleidstell in Rodenborg an un warrt von dor an de tostännigen Deenststellen wiedergeven.
Religion
Dat Kreisrebeet is tomeist evangelsch-luthersch instellt. De Karkengemenen höört to de Landskark Hannober. Kathoolsche Gemenen, de to dat Bisdom Hilmessen tellt, hebbt sik sünners na den Krieg bildt tomeist dör de Towannerten vör allen ut Slesien un dat Ermland, aver ok vun Gastarbeiters ut Süüdeuropa oder Utsiedlers ut Oosteuropa. In de letzten Johren geev dat veele, de ut de Karken rutgahn sünd. Dorüm sünd de Karken dorbi, sik nieg to orden. T. B. weern de kathoolschen Karkengemenen vun Zeven un Rodenborg tohopenfaat to de „Seelsorgeenheit Rodenborg-Zeven“. In’n Kreis leevt aver ok veele Muslime, Liddmaten vun Freekarken un Tügen vun Jehova.
Kultur
Üm de kulturellen Inrichten vun’n Landkreis kümmert sik de Landschapsverband Stood, wat en indragen Vereen is.
1977 hett de Landkreis Rodenborg de Patenschop von’n Ooldkreis Bremervöör för den Kreis Stuhm in Westprüßen un de Patenschop von’n Ooldkreis Rodenborg för den Kreis Angerborg in Oostprüßen övernahmen. Dat heet, dat de Landkreis sik insett för dat Wohren von de Kultur un Geschicht von de Lüüd, de na’n Tweten Weltkrieg ut de Kreise Stuhm un Angerborg flücht un verdreven worrn sünd un sik in de Kreisgemeenschoppen Stuhmun Angerborg tohoopslaten hebbt.
De Patenschop för Angerborg harr de Landkreis Rodenborg 1955 övernahmen. De Bremervörer Patenschop för Stuhm besteiht siet 1956.
Städer un Gemenen
(Inwahners an’n 31. Dezember 2007)
Eenheitsgemenen
Bremervöör, Stadt (19.053)
Gnarrenborg (9.513)
Rodenborg (Wümm), Stadt (22.103)
Scheeßl (12.929)
Visselhöövd, Stadt (10.485)
Samtgemenen mit jemehr Liddmatengemenen
Sitt vun de Samtgemeenverwalten *
1. Samtgemeen Bootel (8.682)
Bootel * (2.468)
Brookel (1.358)
Heemsbünnen (1.260)
Hemslingen (1.528)
Karkwals (1.268)
Westerwals (800)
2. Samtgemeen Fintel (7.549)
Fintel (2.909)
Helsch (819)
Lauenbrüch * (2.171)
Stemmen (942)
Vahl (708)
Weblenken
Websteed von’n Landkreis Rodenborg (hoochdüütsch)
Landkreis
Landkreis Rodenborg (Wümm) |
10663 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Jeem | Jeem | Jeem (Utspraak Dschehm, ) is en Gemeen in den Landkreis Rodenborg (Wümm) in de Samtgemeen Zeven in Neddersassen. Dor wahnt .
Bi dat Dörp Jeem höört von öllers ok de lüttje Oort Siek mit bi.
Geologie
En Översicht över de Geologie un Entstahn vun dat Rebeet vun’n helen Landkreis is in den Artikel Landkreis Rodenborg (Wümm) beschreven un kann dor naleest waarn.
Wo Jeem liggen deit
Jeem liggt twüschen de Kreisstadt Rodenborg (Wümm) un de Stadt Zeven, de nah Noorden to liggt. In den Oort gifft dat en Klinik för Rehabilitatschoon. De is ok buten de Gegend allerwegens bekannt.
Wie de Gemeende updeelt is
In Jeem gifft dat de Oortsdelen Bokel, Heesdörp, Jeem, Narbn un Wehldörp.
Historie
Verwaltungsgeschicht
In de Franzosentied von 1810 bet 1814 weer de Oort Seet von de Mairie Jeem in’n Kanton Rodenborg. Dat Rebeed hett in disse Tied 1810 to dat Königriek Westfalen un von 1811 bet 1814 to dat Franzöösche Kaiserriek ünner Napoleon höört.
De Oort hett vör 1885 to de Böörd Jeem in dat Amt Zeven tohöört. Na 1885 weer dat in’n Kreis Zeven. 1932 is dat Deel von’n Landkreis Bremervöör worrn un 1977 von’n Landkreis Rodenborg.
1929 is de Gemeen Bokel oplööst un Deel von de Gemeen Jeem worrn. To’n 1. Oktober 1949 is Bokel denn aver wedder en egenstännige Gemeen worrn.
Von 1965 bet 1974 weer de Gemeen Jeem Maat von de ole Samtgemeen Zeven. De Gemenen Bokel, Heesdörp, Narbn un Wehldörp sünd mit de Gemeenreform in Neddersassen an’n 1. März 1974 Deel von de Gemeen Jeem worrn un Jeem weer denn Maat von de ne’e un gröttere Samtgemeen Zeven.
Inwahnertall
Religion
Jeem is evangeelsch-luthersch präägt un billt mit de Margarethenkark en egen Kaspel. Dat is en Feldsteenkark, de woll bi 1000 Johre oolt is.
För de Kathoolschen is de Christ-König-Kark in Zeven tostännig, de siet 1. November 2006 to de Karkengemeen Corpus Christi in Rodenborg tohöört.
De Gemeende ehr Raat
Siet de Kommunalwahl in’n September 2011 sett sik de Gemeenraat as folgt tosamen:
De Börgermeester vun Jeem is Lars Rosebrock un kümmt vun de SPD.
Börgermeesters
Wat in Jeem sünners is
Jummers dat eerste Wekenenn in'n Juli is dree Daag lang dat „Jeemer Schüttenfest“. Ok sunst gifft dat bi den Sportvereen, bi de Füürwehr oder bi den Schüttenvereen hen un wenn mol abends Danz un Ball.
Wat dat in Jeem ok gifft
In den Oort gifft dat en Filiaal vun de Spoorkass un en Kinnergoorn. De Stüttpunkt vun de Füürwehr is mit en LF 8/6 un en MTF utrüst.
Bekannte Lüüd
In den Jeemer Oortsdeel Narbn leev de bekannte Schriever Walter Kempowski. Kempowski is 1999 ok to’n Ehrenbörger von Jeem maakt worrn.
Weertschop un Infrastruktur
Verkehr
Jeem liggt bi de Bundsstraat 71, de Bundsautobahn 1 un an de Bahnstreck vun Bremervöör nah Wasra. Dor weert aber keen Personen mehr up beföddert.
Scholen
De Kinner ut Jeem gaht op de Grundschool Elsdörp.
Footnoten
Weblinks
Websiet vun de Samtgemeende
Gyhum.net
Landkreis Rodenborg (Wümm)
Oort |
10665 | https://nds.wikipedia.org/wiki/29.%20April | 29. April |
Wat passeert is
1624: Kardinal Richelieu warrt in Frankriek eerste Minister ünner König Ludwig XIII.
1997: De Organization for the Prohibition of Chemical Weapons wurrd grünnd.
Boren
1658: Giovanni Francesco Barbarigo, italieensch Kardinal († 1730)
1783: David Cox, engelsch Maler († 1859)
1823: Daniel Harrwitz, düütsch Schachmeester († 1884)
1887: Otto Dumke, düütsch Footballnatschonalspeler († 1912)
1899: Duke Ellington, US-amerikaansch Musiker un Komponist († 1974)
1901: Hirohito, Kaiser vun Japan († 1989)
1929: Walter Kempowski, düütsche Schriever († 2007)
1934: Pedro Pires, Präsident vun Kap Verde
1940: Peter Arthur Diamond, US-amerikaansch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger
1945: Lutz Ackermann, düütsch Rundfunk- un Feernsehmoderater
1945: Erich J. Fuchshuber, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1990)
1949: Arlette Zola, Swiezer Singerin
1955: Klaus Siebert, düütsch Biathlet un Biathlontrainer († 2016)
1971: Anja Karliczek, düütsch Politikerin und Bundsministerin
1974: Anggun, indoneesch-franzöösch Singerin
Storven
28. oder 29. April 988: Adaldag, Arzbischop vun Bremen (* um 900 rüm)
1913: Andreas Flocken, düütsch Ünnernehmer un Utfinner (* 1845)
1944: August Heinrich Grimm, plattdüütsch Schriever (* 1873)
1959: Heinrich Roiss, öösterrieksch Bargstieger (* 1927)
1980: Alfred Hitchcock, britsch-amerikaansch Speelbaas un Filmproduzent (* 1899)
1988: Andrew Cruickshank, britsch Schauspeler (* 1907)
1988: Jan Kapr, tschechisch Komponist (* 1914)
2009: Dorothea Fischer-Nosbisch, düütsch Grafikerin un Breefmarkenkünstlerin (* 1921)
April 29 |
10666 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Landkreis%20Stood | Landkreis Stood | De Landkreis Stood is en Landkreis in’n Noorden vun Neddersassen. He hett .
Geografie
In’n Oosten grenzt de Landkreis Stood an Hamborg, in’n Südoosten an’n Landkreis Horborg un in’n Südwesten an’n Landkreis Rodenborg (Wümm). De Grenz in’n Westen is de Oost mit den Landkreis Cuxhoben up de annere Siet. De Elv is de natürlich Grenz in’n Noorden mit de beiden Kreise Steenborg un Pinnbarg in Sleswig-Holsteen.
De Landkreis warrt in’n Noordoosten vun de Elv markiert. To den Landkreis höört dat bekannte Oolland, de Landschop Keden un de Stoder Geest. Dat gifft dor en poor lüttje Strööm, as to’n Bispeel de Swing, de Eest un de Lüh.
Politik
Kreisdag
Liddmaten
Landrääd
Oberkreisdirekters
Februar 1946-: Werner Grube
1956–1977: Thassilo von der Decken
April 1977–Oktober 1979: Gerhard Geerdts (ahn Partei, wählt mit de Stimmen von CDU un FDP)
1980–1987: Dieter Diekmann (CDU)
1987–1999: Karsten Ebel (CDU, von 1998 af an ahn Partei)
Weertschop un Infrastruktur
De ländlich Inwohners leevt to’n groot Deel vun de Landweertschop, besünners veel vun’n Aaftanbo (veel Appeln un Karsen). De Tall vun de Speditschonen is dorum höger as woanners. Vele Lüüd arbeidt bi de groten Ünnernehmen as dat Dow-Wark Stood, AOS, dat Airbus-Wark Stood oder E.ON, föhrt ober ok as Pendler no Hamborg. In’n Olen Land maakt sik ok de Tourismus ganz goot, mit vele Hotels un Kröög.
No dat Weertschopsblatt Focus Money is de Landkreis Stood eener vun de stärksden in Neddersassen un dormit beter as de Landkreis Eemsland mit de Meyer-Warft, as Soltgitter mit Salzgitter Stahl un ok as Wulfsborg mit Volkswagen. In’n Vergliek to ganz Düütschland liggt de Kreis op Platz 24. Öber Straten, Iesenbahn un de Elv is de Landkreis Stood mit Europa un de ganze Welt verbunnen.
Verkehr
Stratenverkehr
Mit de Bundsstraat 73 is de Landkreis teemlich good an dat Hamborger Rebeet anbunnen. Dit is de op’t mehrst bruukte Bundsstraat mit twee Spöör in Düütschland. En ne’e Autobohn A 26 warrt boot un schall bi Hamborg-Moorborg an de annern Autobohnen ansloten warrn. Dor is betherto man eerst de Afsnidd von Stood bet Jörk von trech. En twete Autobohn, de A 20 warrt jüst utklamüstert un schall bi Drochters öber de Elv gohn. Bit nu gifft dat twüschen Cuxhoben un Hamborg blots de ene Fähr bi Wischhoben, üm öber de Elv to komen. De A 20 geiht jichtensmool denn över Bremervöör na’n Wersertunnel hen.
De Landkreis Stood is as Dreger tostännig för üm un bi 380 Kilometer Kreisstraten (Kreisstraten in’n Landkreis Stood).
Iesenbahnverkehr
De Landkreis Stood hett eenige Bohnhööv de mehrst an de Nedderelvbohn ansloten sünd. En Deel is ok an de Iesenbahnen un Verkehrsbedrieven Elv-Werser GmbH. Siet den 12. Dezember 2004 is de hele Kreis an den Hamborger Verkehrsverbund (HVV) ansloten. De HVV will mit siede Priesen in Bus un Bohn Autoföhrer to dat Iesenbahnführen rümkriegen. De Bohnhoff vun Stood schall bit Dezember 2007 an de Hamborger S-Bohn ansloten warrn. För de Industrie gifft dat in Brunshusen, en Oortsdeel vun Stood, enen Bohnhoff de mehrst vun de Dow Chemical un de beiden groten Speditschonen Bertschi un Alfred Talke bruukt warrt.
Schipperee
Nich wiet vun de Stadt Stood is Stodersand, vun wo ene Snellfähr vun Fröhjohr bit Harvst no Hamborg föhrt. In Stodersand gifft dat enen lüttjen Hoven, de ok för de Industrie jichtensmool för Containers utboot warrn schall. No dat Affboon vun dat Stoder Atomkraftwark is nu dat Upboon vun en Kohlkraftwark in’n Snack, un de Hoven müsst wieter utboot warrn.
Scholen
De Landkreis Stood is Dreger von de Beroopscholen Buxthu, Stood I, Stood II un Stood III, de Förderscholen Albert-Schweitzer-School in Buxthu, Astrid-Lindgren-School in Freeborg, Balthasar-Leander-School in Harsfeld, Friedrich-Fröbel-School in Stood un de Förderschool Ottenbeek un de Gymnasiums Vincent-Lübeck-Gymnasium in Stood, Athenäum in Stood un Au-Geest-Gymnasium in Harsfeld.
Polizei
De Landkreis Stood billt binnen de Polizeidirekschoon Lümborg von de Polizei Neddersassen de Polizeiinspekschoon Stood. Dor doot üm un bi 250 Beamte arbeiden. De Polizeiinspekschoon Stood un dat Polizeikommissariat Buxthu sünd 24 Stünnen an’n Dag besett. De annern Polizeistatschonen hebbt blots in de Week to normale Warktieden apen. Polizeistatschonen gifft dat in: Freeborg, Drochters, Olendörp, Himmelpoorten, Freenbeek, Harsfeld, Obbens, Hornborg, Jörk un Steenkark.
De Noodrööp ünner de Telefonnummer 110 kaamt in de Insatzleidstell in Stood an un warrt von dor an de tostännigen Deenststellen wiedergeven.
Historie
De Landkreis Stood is in’t Johr 1932 ut de vörher sülvstännige Kreisen Jörk (utbenahmen de Rebeden in’n Oosten von de Eest mit Francop, Hasselwarder, Hoov, Cranz, Rübk, Nincop un Moorenn, de an den Landkreis Horborg gahn sünd), Keden un Stood un de Gemenen Grootweurn, Hüll un Neeland von’n Kreis Neehuus nied schopen wurrn.
Mit de Drüdde Verordnung över den Neeopbo von dat Riek von’n 28. November 1938 sünd de Utdrück för de Verwaltungsbezirke in dat Düütsche Riek eenheitlich maakt worrn. Dorüm hett sik to’n 1. Januar 1939 de Naam von Kreis Stood op Landkreis Stood ännert.
Baas von de Kreisarchäologie is Dietrich Alsdorf, as Nafolger von Diether Ziermann.
Wapen
Dat Wapen von’n Landkreis wiest baven vörn op gollen Grund en swarten Toorn, baven achtern op blauen Grund en sülvern Slötel un ünnen op roden Grund en sülvern Peerd, dat springt.
De Toorn steiht as Symbol för de Tied von de Grafen von Stood in dat 10. bet 12. Johrhunnert. De Slötel kummt ut dat Wapen von dat Arzstift Bremen, to dat dat Rebeed von’n Landkreis fröher tohöört hett. Dat is toglieks ok noch dat Wapen von de Stadt Stood. Dat Sassenross steiht för de Tied in dat Königriek Hannover un in dat hüdige Neddersassen.
Religion
Dat Kreisrebeet is tomeist evangelsch-luthersch instellt. De Karkengemenen höört to de Landskark Hannober. Kathoolsche Gemenen, de to dat Bisdom Hilmessen tellt, hebbt sik sünners na den Krieg bildt tomeist dör de Towannerten vör allen ut Slesien un dat Ermland, aver ok vun Gastarbeiders ut Süüdeuropa oder Utsiedlers ut Oosteuropa. In de letzten Johren geev dat vele, de ut de Karken rutgahn sünd. Dorüm sünd de Karken dorbi, sik nieg to orden. T. B. weern de kathoolschen Karkengemenen vun Zeven un Rodenborg tohopenfaat to de „Seelsorgeenheit Rodenborg-Zeven“. In’n Kreis leevt aver ok vele Muslime, Liddmaten vun Freekarken un Tügen vun Jehova.
Kultur
Üm de kulturellen Inrichten vun’n Landkreis kümmert sik de Landschapsverband Stood, wat en indragen Vereen is.
1952 hett de Landkreis en Patenschop för den Kreis Goldap in Oostprüßen övernahmen. Dat heet, dat de Landkreis sik insett för dat Wohren von de Kultur un Geschicht von de Lüüd, de na’n Tweten Weltkrieg ut’n Kreis Goldap flücht un verdreven worrn sünd un sik in de Kreisgemeenschop Goldap tohoopslaten hebbt.
Städer un Gemenen
(Inwahners an’n 30. Juni 2005)
Eenheitsgemenen
1. Buxthu, Stadt, Sülvststännige Gemeen (38.081)
2. Drochters (12.257)
3. Jörk (11.879)
4. Stood, Stadt, Sülvststännige Gemeen (45.790)
Samtgemenen mit jümehr Liddmatengemenen
Sitt vun de Samtgemeenverwalten *
1. Samtgemeen Obbens (7.754)
Beekdörp (2.495)
Obbens * (3.007)
Sounsiek (2.252)
2. Samtgemeen Freenbeek (12.977)
Deinst (2.204)
Freenbeek * (5.829)
Kutenhult (4.944)
3. Samtgemeen Harsfeld (20.272)
Bargs (2.102)
Brest (842)
Harsfeld, Flecken * (12.304)
Ohlers (5.024)
4. Samtgemeen Olendörp-Himmelpoorten (17.642)
Burweg (997)
Düünbeudel (912)
Engelschopp (760)
Esdörp (1.520)
Grootweurn (494)
Hammoh (2.874)
Heinbockel (1.571)
Himmelpoorten * (4.856)
Kronenborg (766)
Olendörp (2.892)
5. Samtgemeen Hornborg (11.482)
Bliersdörp (1.660)
Dollern (1.706)
Gothenborg (1.107)
Hornborg, Flecken * (5.575)
Nottensdörp (1.434)
6. Samtgemeen Lüh (10.123)
Gauderhandviddel (1.255)
Greundiek (2.038)
Hullern-Twielenfleth (3.357)
Mittelskark (981)
Neekark (795)
Steenkark * (1.697)
7. Samtgemeen Noordkeden (7.760)
Balje (1.116)
Freiborg, Flecken * (1.881)
Krummendiek (478)
Oederquart (1.216)
Wischhoben (3.069)
Footnoten
Weblenken
Websteed vun’n Landkreis Stood (hoochdüütsch)
Informatschon to’n Olen Land (hoochdüütsch)
Kreisstadt Stood (hoochdüütsch)
Landkreis
Landkreis Stood |
10668 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gothenborg | Gothenborg | Gothenborg is en Dörp un Gemeen in’n Landkreis Stood in Neddersassen. De Gemeen hett .
Geografie
Gothenborg liggt an’n Rand von de Stoder Geest na de Masch von Oolland. Dat Water von de Geest flütt af över den Ottenbeek, de in de Hullerner Moorwettern münnt. Ganz an’n Süüdrand von de Feldmark liggt de Heidbeek. Dat Water ut de Masch warrt afföhrt över de Gothenbörger Moorwettern, de över den Schöppwarkskanaal dör Hullern in de Elv münnt.
De Naveröörd sünd Speersoort un Hollern in’n Noorden, Bachenbrook in’n Noordoosten, Steenkark in’n Oosten, Gauderhandviddel un Dollern in’n Süüdoosten, Rüst, Helmst un Steenbeek in’n Süüdwesten, Hagen in’n Westen un Ottenbeek un Kamp (Stadtdelen von Stood) in’n Noordwesten.
Historie
Gothenborg heet fröher Lieth. Dat ole Lieth kummt den 8. Juni 1199 toeerst in ene Oorkunn vun’n Bremer Arzbischop Hartwig II. vör. Heinricus de Lyt warrt dor as Tüüg nöömt. 1652 hett de sweedsche Generalguvernör Hans Christoph von Königsmarck, de de sweedsche Baas in dat Hartogdom Bremen un Veern weer, en Goot in Lieth köfft un dor 1655/1656 dat Slott Gothenborg boot, wat den Naam na Königsmarck sien Fro Agathe von Lehsten kregen hett: Agathenburg. De Naam is denn ok op dat Dörp övergahn un op Platt to Gothenborg worrn.
1740 hett de Kurfürst vun Hannover Georg II., de blangenbi noch König vun Grootbritannien weer, dat Slott för 45.000 Daler köfft. In dat Slott seet denn vun 1753 af an de Amtmann vun dat Amt Stood-Gothenborg. De Amtmann hett sienen Seet 1859 denn aver in Stood nahmen un dat Slott hebbt se as Domään verpacht. 1876 schull dat Goot verköfft warrn. Do hebbt de Dörpslüüd ehr Geld tohoopsmeten un Slott un Land för 143.000 Mark köfft. Dat Slott keem 1881 an den Buur Hans Wilkens, de jüst as noch fief Buurn in Gothenborg vun jemehr Hoffsteden rünner müss, as dat Johr tovör de Iesenbahn na Gotenborg keem. Ok de Barockpark, de to’t Slott höör, is vun wegen de Iesenbahn mit weg kamen. 1921 is dat Slott afbrennt un blots de Muurn sünd stahn bleven. Hans un Sophie tom Felde hebbt dat Slott denn wedder opboot. 1983 hett Sophie tom Felde dat denn den Stoder Geschichts- un Heimatvereen nalaten, de dat allens an’n Landkreis afgeven hett. De Landkreis hett dat Slott 1991 saniert un bedrifft dat nu as Kulturzentrum.
Siet 1972 is dat Dörp Deel vun de Samtgemeen Hornborg.
Intressant is, dat de Oort, ofschoonst Gothenborg een vun de wenigen Öörd in de Gegend is, bi de de Naam ut dat Hoochdüütsche stammt, ok as een vun von de eersten Öörd Oortsschiller kregen hett, op de de plattdüütsche Naam mit opsteiht.
Inwahnertall
Religion
Gothenborg is evangeelsch-luthersch präägt un höört bi dat Kaspel von de Wilhadi-Kark in de Binnenstadt von Stood.
För de Kathoolschen is de Hillig-Geist-Kark in Stood tostännig.
Politik
Gemeenraat
Liddmaten
2011:
CDU: Peter von Ahnen, Klaus Freienberg, Christoph Schenck
WG: Gerd Allers, Harald Gooßen, Thilo Jungnickel, Andreas Kaschub, Klaus Kühnel, Ute Roese, Natalie Warkehr
Gröne: Klaus Geselle
2016:
CDU: Andreas Feller, Stefan Heins, Christoph Schenck
WG: Gerd Allers, Harald Gooßen, Achim Hein, Thilo Jungnickel, Bernhard Martens, Ute Roese, Liane Tiedemann, Natalie Warkehr
Börgermeesters
Wapen
Dat Wapen vun de Gemeen wiest op sülvern Grund dree blaue Spitzen, de na rechts wiest.
Dat Wapen kummt af von dat Wapen von de Familie von Königsmarck. Dat Dörp hett dat Wapen dör Erlass von dat Neddersassische Binnenministerium an’n 2. Februar 1949 kregen.
Weertschop un Infrastruktur
Gothenborg hett en egene freewillige Füürwehr, de 1906 grünnt worrn is.
Verkehr
Dör Gothenborg löppt de Bundsstraat 73 dör, de na Hamborg un Cuxhoben geiht. Ok de 1881 boote Nedderelvbahn vun Cuxhoben na Horborg hett ’n Bahnhoff in Gothenborg.
Ünnernehmens
Dat Airbus-Wark Stood liggt to en Deel ok mit op dat Rebeed von Gothenborg.
Ver- un Entsorgung
Stroom keem 1920 na Gothenborg.
För dat Afwater is de Afwaterverband Oolland un Geestrand mit dat Klärwark Wetterndörp tostännig.
Kultur
In Gothenborg warrt jümmer an’t twete Wekenenn in’n Advent bi Slott Gothenborg Wiehnachtsmarkt fiert.
Scholen
Gothenborg hett siet 1977 en Speelkreis un vun 1990 af an en egen Kinnergoorn. De Grundschool, woneem de Gothenborger Kinner hengaht, is in Dollern. Op Haupt- un Realschool gaht de jung Lüüd na Hornborg, op Gymnasium an dat Athenaeum Stood.
De eerste School geev dat 1697 in Gothenborg. 1886 hebbt se noch wedder en nee Schoolhuus boot. Siet 1981 hett Gothenborg kene egene School mehr, de Gemeen hett dor en Schoolverband mit Dollern slaten.
Verenen
1998 hebbt de Gothenbörger en olen Backaven wedder opboot. Dat weer ok Anlaat för dat Grünnen vun den Vereen Gothenbörger Backobenfrünn, de ünner annern blangen dat Backen vun Broot un Kokens Bruukdom un de plattdüütsche Spraak plegen will.
Footnoten
Weblenken
Websteed vun de Gemeen Gothenborg (hoochdüütsch)
Oort
Landkreis Stood |
10671 | https://nds.wikipedia.org/wiki/10.%20Juli | 10. Juli | De 10. Juli is de 191. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 192. Dag.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
48 v. Chr.: In de Slacht vun Dyrrhachium mutt Julius Cäsar en Nedderlaag gegen Pompeius hennehmen.
138: Antoninus Pius warrt na dat Doodblieven vun Hadrian nieg röömschen Kaiser.
1499: Dat eerste Schip vun Vasco da Gama siene Flott kummt na de Indienfohrt torüch.
1609: Kathoolsch Fürsten in dat Hillige Röömsche Riek sluut sik to de Kathoolsch Liga tosammen.
1652: Na de Kriegsverkloren vun England an de Nedderlannen geiht de Eerste Engelsch-Nedderlännsch Seekrieg los.
1850: Millard Fillmore warrt de 13. Präsident vun de USA.
1890: Wyoming warrt de 44. Bundsstaat vun de USA.
1925: In de Sowjetunion warrt de opfizielle Narichtenagentur ITAR-TASS (ИТАР-ТАСС – Информационно Телеграфное Агентство России - Телеграфное Агентство Советского Союза) grünnt.
1943: In Italien warrt Benito Mussolini afsett un kummt in Fangenschop.
1955: David Ben Gurion warrt to’n Ministerpräsident vun Israel wählt.
1973: De Bahamas warrt unafhangig vun Grootbritannien.
1985: De franzöösch Geheemdeenst lett in Auckland, Niegseeland, dat Schipp Rainbow Warrior vun de Organisatschoon Greenpeace versenken.
1992: De General Manuel Noriega vun Panama warrt in de USA wegen Drogenhannel to 40 Johr Gefängnis veroordeelt.
Weertschop
1904: De Alulabahn warrt bit St. Moritz verlängert.
1956: Dat Frankforter Krüüz, dat vundaag an meisten nütt’e Autobahnkrüüz warrt open maakt.
2000: Dat europääsch Luft- un Ruumfohrtünnernehmen EADS warrt grünnt.
Kunst, Kultur un Bowark
1775: Dat eerste düütsch börgerlich Truerspeel Miss Sara Simpson vun Gotthold Ephraim Lessing warrt ooropföhrt.
1813: De Operette Der blinde Gärtner oder Die blühende Aloë vun Peter Joseph von Lindpaintner warrt in ooropföhrt.
1964: De Beatles bringt jümmer Album A hard days’s night rut.
1989: In Berlin findt de eerste Loveparade mit 150 Deelnehmers statt.
Wetenschoppen un Technik
1913: De bitlang hööchste Temperatur warrt mit 56,7°C in’n Death Valley in Kalifornien meten.
1962: De eerste Kommunikatschoonssatelit Telstar warrt in’t Welltall schaten.
Katastrophen
1968: En för Düütschland nich wennt starken Tornado veroorsaakt in Pforzheim un ümto groten Schaden an. 2 Minschen starvt, mehr as 200 kriegt wat af.
1976: En Chemieunfall in dat noorditaliensch Seveso sett dat bannig giftig Dioxin free un warrt to en grote Ümweltkatastrooph.
2002: En’n sworen Storm richt sworen Schaden in Berlin un Brannenborg an. 7 Minschen kommt dorbi to Dood.
Boren
1419: Go-Hanazono, 102. Kaiser vun Japan.
1451: Jakob III., König vun Schottland.
1509: Johannes Calvin Swiez-franzöösch Karkenreformater († 1564)
1780: Franz Ignatz Cassian Hallaschka, Naturforscher, Mathematiker, Physiker un Astronom.
1856: Nikola Tesla, serbsch Utfinner un Elektroingenieur.
1875: Edmund Clerihew Bentley, britsch Schriever.
1883: Friedrich Flick, düütsch Groot-Industriellen.
1883: Johannes Blaskowitz, Böverbefehliger vun de düütsch Wehrmacht.
1893: Paul Ortwin Rave, düütsch Kunsthistoriker.
1895: Carl Orff, düütsch Komponist un Musikpädagoog
1899: Heiri Suter, Swiezer Radrennfohrer († 1978)
1899: John Gilbert, US-amerikaansch Schauspeler.
1902: Kurt Alder, düütsch Chemiker un Nobelpriesdräger
1923: Horst Dieter Kallerhoff, düütsch General († 2001)
1931: Alice Munro, kanaadsch Schriversche un Nobelpriesdrägerin
1934: Alfred Biolek, düütsch Jurist un Feernsehmoderator († 2021)
1938: Hans-Peter Hallwachs, düütsch Schauspeler, Synchroon- un Hörspeelspreker († 2022)
1949: Anna Czerwińska, poolsch Bargstiegerin
1952: Hubertus Bengsch, düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker
1954: Neil Tennant, britsch Musiker.
1964: Jana Kulhavá, tschechoslowaaksch un tschechisch Biathletin
Storven
138: Hadrian, röömsch Kaiser.
518: Anastasios I., byzantinsch Kaiser.
983: Benedikt VII., Paapst.
1086: Knud IV., „de Hillige“, König vun Däänmark (* 1043)
1103: Erik I., König vun Däänmark (* üm 1070 rüm).
1559: Heinrich II., König vun Frankriek.
1819: Henrich Becker, oostfreesch Porträtmaler (* 1747)
1884: Paul Charles Morphy, US-amerikaansch Schachspeler (* 1837)
1899: Heinrich Goltermann, plattdüütsch Schriever un Heimatdichter ut Bremen (* 1823)
1910: Johann Gottfried Galle, düütsch Astronom
1913 oder 1915: Otto Thiel, düütsch Footballspeler (* 1891)
1919: Abraham Jacobi, US-amerikaansch Dokter, gellt as Vadder vun de Kinnerheelkund
1941: Jelly Roll Morton, US-amerikaansch Jazzmusiker un -komponist (* 1889)
1970: Arnolt Ditj, plautdietsch Schriever (* 1889)
1979: Arthur Fiedler, US-amerikaansch Dirigent.
1983: Werner Egk, düütsch Komponist.
2016: Norbert Joos, Swiezer Bargstieger un Bargführer (* 1960)
Juli 10 |
10673 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1877 | 1877 |
Wat passeert is
5. April: In Hamborg grünnt Hermann Blohm un Ernst Voss de Schippwarft Blohm & Voss.
12. August: De Astronom Asaph Hall entdeckt den Marsmaand Deimos.
Boren
7. Februar: Fritz Husmann, plattdüütsch Schriever († 1950)
2. Juli: Hermann Hesse, düütsch-swiezer Schriever un Nobelpriesdräger († 1962)
20. Juli: Thomas Crean, irisch Polarforscher († 1938)
10. August: Frank James Marshall, US-amerikaansch Schachspeler († 1944)
2. September: Frederick Soddy, britsch Chemiker un Nobelpriesdräger († 1956)
6. September: Buddy Bolden, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1931)
15. Oktober: Niels Peter Høeg-Hagen, däänsch Offizier, Kartograf un Polarforscher († 1907)
29. Oktober: Hermann Boßdorf, plattdüütsch Schriever († 1921)
12. November: Minna Burgarth, düütsch Schrieverin († 1965)
21. November: Sigfrid Karg-Elert, düütsch Musiktheoretiker un Komponist († 1933)
14. Dezember: Jørgen Brønlund, gröönlännsch Polarforscher († 1907)
31. Dezember: Viktor Dyk, tschechischen Dichter, Schriever, Politiker un Afkaat († 1931)
um 1877 rüm: Ned Madrell, de leste Minsch, de Manx as Muddersprake snackt hett († 1974)
Storven
26. April: Louise Bertin, franzöösch Komponistin un Dichterin (* 1805)
6. Juli: Friedrich Knolle, düütsch Koppersteker (* 1807)
23. September: Urbain Le Verrier, franzöösch Mathematiker un Astronom (* 1811)
28. Oktober: Robert Swinhoe, britisch Natuurforscher, Ornitholoog, Lepidopteroloog un Zooloog (* 1836)
1. November: Friedrich Heinrich Ernst Graf von Wrangel (Papa Wrangel), Generalfeldmarschall in Preußen (* 1784)
Johr
19. Johrhunnert |
10674 | https://nds.wikipedia.org/wiki/15.%20Februar | 15. Februar |
Wat passeert is
1145: Bernardus Paganelli wurrd to'n Paapst wählt un gifft sück den Naam Eugen III.
1637: Ferdinand III., König vun Ungarn un Böhmen, un Röömsch-düütschen König, warrt Kaiser vun dat Hillge Röömsche Riek.
Boren
1368: Sigismund vun Luxemborg, Kaiser vun dat Hillge Röömsche Riek († 1437)
1564: Galileo Galilei, italieensche Astronom († 1642)
1571: Michael Praetorius, düütsch Komponist († 1621)
1805: Louise Bertin, franzöösch Komponistin un Dichterin († 1877)
1807: Friedrich Woeste, düütsch Spraakwetenschopper un Schriever († 1878)
1870: August Deusser, düütsch Maler († 1942)
1874: Ernest Shackleton, britisch Polarforscher († 1922)
1940: Ursula Heyer, düütsch Schauspelerin un Synchroonsnackerin
1944: Alexander Alexandrowitsch Serebrow, sowjeetsch Kosmonaut († 2013)
1960: Bjørg Eva Jensen, norweegsch Iesflinklöperin
1960: Margeir Pétursson, ieslännsch Schachspeler
1965: Sergei Petrowitsch Tarassow, russisch Biathlet
1973: Hanna Zetterberg Struwe, sweedsch Schauspelerin un Politikerin
1989: Mo Tae-bum, süüdkoreaansch Iesflinklöper
Storven
1145: Lucius II., Paapst
1621: Michael Praetorius, düütsch Komponist (* 1571)
1637: Ferdinand II., Kaiser vun dat Hillge Röömsche Riek (* 1578)
1742: Dierk Anton Witte, lutherschen Pastor, Proovst un Frund un Kenner vun de Freesche Spraak (* 1667)
1781: Gotthold Ephraim Lessing, düütschen Dichter in dat Tiedöller vun de Upklärung (* 1729)
1900: Karl Theodor Robert Luther, düütsch Astronom (* 1822)
1960: Tonny Kessler, nedderlannsch Footballnatschonalspeler (* 1889)
1969: Pee Wee Russell, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1906)
1974: Cyrille Van Hauwaert, belgisch Radrennfohrer (* 1883)
1978: Ilka Chase, US-amerikaansch Schauspelerin und Schrieverin (* 1905)
1993: George Wallington, US-amerikaansch Jazzmusiker un -komponist (* 1924)
2004: John Tietjen, US-amerikaansch Theoloog (* 1928)
2014: Cliff Bole, US-amerikaansch Speelbaas (* 1937)
Februar 15 |
10675 | https://nds.wikipedia.org/wiki/18.%20Februar | 18. Februar |
Wat passeert is
Politik un Sellschap
1587: Maria Stuart, Königin vun Schottland, warrt en Kopp körter maakt (* 1542)
1818: Chile warrt offiziell unafhangig vun Spanien.
1943: NS-Propagandaminister Joseph Goebbels foddert in en Reed in den Berliner Sportpalast de Düütschen up, nu schollen se mit den Totalen Krieg anfangen (Sportpalastreed)
1965: Gambia warrt unafhängig vun Grootbritannien
Wetenschoppen un Technik
1930: De junge Astronom Clyde Tombaugh deckt den dormoligen negenten Planeten un hüütigen Dwargplaneten Pluto op.
Boren
1546: Martin Luther, düütsch Reformater (* 1483)
1802: Camille Roqueplan, franzöösch Maler un Lithograph († 1855)
1849: Jérôme Eugène Coggia, franzöösch Astronom († 1919)
1920: Cornelis Johannes van Houten, nedderlannsch Astronom († 2002)
1925: Karin Friedrich, düütsch Journalistin un Schrieverin († 2015)
1925: George Kennedy, US-amerikaansch Schauspeler († 2016)
1937: Graziano Mancinelli, italieensch Springrieder († 1992)
1939: Ray Lovejoy britisch Filmeditor († 2001)
1950: John Hughes, US-amerikaansch Speelbass, Filmproduzent un Dreihbookschriever († 2009)
1956: Rüdiger Abramczik, düütsch Footballnatschonalspeler
1969: Tomaž Humar, sloweensch Bargstieger († 2009)
1982: Dmitri Nikolajewitsch Kokarew, russisch Schachgrootmeester
1994: Adam Václavík, tschechisch Biathlet
Storven
1455: Fra Angelico, italieensch Maler (* üm 1387)
1564: Michelangelo, italieensche Künstler (* 1475)
1955: Charles Crupelandt, franzöösch Radrennfohrer (* 1886)
1956: Rüdiger von Heyking, düütsch General (* 1894)
1962: Friedrich Ernst Peters, hooch- un plattdüütsch Schriever (* 1890)
2006: Ratmir Cholmow, russisch Schachspeler (* 1925)
2012: Roald Aas, norweegsch Iesflinklöper (* 1928)
2015: Claude Criquielion, belgisch Radrennfohrer (* 1957)
2018: Günter Blobel, düütsch-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger (* 1936)
Februar 18 |
10682 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Covington%20County%20%28Alabama%29 | Covington County (Alabama) | Covington County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 37.765 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 2.681 km². De Sitt vun de Verwalten is in Andalusia.
Historie
De Kreis is an’n 7. Dezember 1821 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 37.631 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 16.630 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 15.365 US-Dollar. 17.590 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 3.142 Minschen maakt. 18,17 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
1,98 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 0,57 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 86,19 % vun de Minschen Witte, 12,35 % Swarte, 0,17 % stammt ut Asien un 0,01 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,48 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,17 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,62 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 0,78 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10683 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Crenshaw%20County | Crenshaw County | Crenshaw County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 13.906 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.580 km². De Sitt vun de Verwalten is in Luverne.
Historie
De Kreis is an’n 24. November 1866 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 13.665 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 5.795 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 14.565 US-Dollar. 5.568 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 1.039 Minschen maakt. 21,69 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
1,79 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 0,26 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 73,82 % vun de Minschen Witte, 24,79 % Swarte, 0,11 % stammt ut Asien un 0,01 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,37 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,20 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,70 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 0,64 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10684 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Cullman%20County | Cullman County | Cullman County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 80.406 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.911 km². De Sitt vun de Verwalten is in Cullman.
Historie
De Kreis is an’n 24. Januar 1877 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 77.483 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 36.654 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 16.922 US-Dollar. 36.465 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 6.162 Minschen maakt. 12,82 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
3,41 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 1,72 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 96,81 % vun de Minschen Witte, 0,96 % Swarte, 0,18 % stammt ut Asien un 0,03 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,37 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,62 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 1,03 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 2,18 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
Websteed vun’n Kreis (engelsch)
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10685 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dale%20County | Dale County | Dale County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 50.251 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.453 km². De Sitt vun de Verwalten is in Ozark.
Historie
De Kreis is an’n 22. Dezember 1824 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 49.129 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 23.308 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 16.010 US-Dollar. 24.414 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 4.398 Minschen maakt. 14,53 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
6,15 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 3,06 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 74,38 % vun de Minschen Witte, 20,36 % Swarte, 1,08 % stammt ut Asien un 0,15 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,60 % sünd Nakamen vun Indianers. 1,29 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 2,15 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 3,34 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10686 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dallas%20County%20%28Alabama%29 | Dallas County (Alabama) | Dallas County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 43.820 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 2.541 km². De Sitt vun de Verwalten is in Selma.
Historie
De Kreis is an’n 9. Februar 1818 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 46.365 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 17.342 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 13.638 US-Dollar. 20.218 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 4.004 Minschen maakt. 30,72 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
2,52 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 0,69 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn. Op 100 Mannslüüd kaamt na de Statistik 119,8 Froonslüüd.
Vun de Vöröllern her sünd 35,58 % vun de Minschen Witte, 63,26 % Swarte, 0,35 % stammt ut Asien un 0,01 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,11 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,14 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,55 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 0,63 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10687 | https://nds.wikipedia.org/wiki/DeKalb%20County%20%28Alabama%29 | DeKalb County (Alabama) | DeKalb County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 71.109 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 2.015 km². De Sitt vun de Verwalten is in Fort Payne.
Historie
De Kreis is an’n 9. Januar 1836 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 64.452 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 30.903 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 15.818 US-Dollar. 27.271 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 3.528 Minschen maakt. 15,19 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
6,57 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 4,11 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 92,55 % vun de Minschen Witte, 1,68 % Swarte, 0,19 % stammt ut Asien un 0,06 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,80 % sünd Nakamen vun Indianers. 3,10 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 1,62 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 5,55 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10688 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Elmore%20County%20%28Alabama%29 | Elmore County (Alabama) | Elmore County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 79.303 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.611 km². De Sitt vun de Verwalten is in Wetumpka.
Historie
De Kreis is an’n 15. Februar 1866 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 65.874 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 30.056 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 17.650 US-Dollar. 33.498 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 7.173 Minschen maakt. 9,39 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
3,15 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 1,08 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 77,02 % vun de Minschen Witte, 20,64 % Swarte, 0,36 % stammt ut Asien un 0,03 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,43 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,48 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 1,04 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 1,22 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
Websteed vun’n Kreis (engelsch)
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10689 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Escambia%20County%20%28Alabama%29 | Escambia County (Alabama) | Escambia County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 38.319 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 2.455 km². De Sitt vun de Verwalten is in Brewton.
Historie
De Kreis is an’n 10. Dezember 1868 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 38.440 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 15.714 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 14.396 US-Dollar. 17.480 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 2.693 Minschen maakt. 19,72 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
2,38 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 0,61 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 64,40 % vun de Minschen Witte, 30,79 % Swarte, 0,24 % stammt ut Asien un 0,03 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 3,01 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,40 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 1,13 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 0,99 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
Websteed vun’n Kreis (engelsch)
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10690 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Etowah%20County | Etowah County | Etowah County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 104.430 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.386 km². De Sitt vun de Verwalten is in Gadsden.
Historie
De Kreis is an’n 7. Dezember 1866 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 103.459 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 46.225 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 16.783 US-Dollar. 51.714 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 9.372 Minschen maakt. 15,41 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
3,02 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 1,63 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 82,87 % vun de Minschen Witte, 14,68 % Swarte, 0,42 % stammt ut Asien un 0,03 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,33 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,73 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,93 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 1,70 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
Websteed vun’n Kreis (engelsch)
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10691 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fayette%20County%20%28Alabama%29 | Fayette County (Alabama) | Fayette County is en Kreis (County) in’n US-Bundsstaat Alabama. He hett 17.241 Inwahners (Stand Zensus 2010) op en Rebeet vun 1.627 km². De Sitt vun de Verwalten is in Fayette.
Historie
De Kreis is an’n 20. Dezember 1824 grünnt worrn.
Demografie
Vun de 18.495 Inwahners bi’n Zensus vun 2000 harrn 8.018 Minschen Arbeit. Dat Inkamen je Kopp vun de hele Inwahnertall weer 14.439 US-Dollar. 8.314 Minschen hebbt op de Highschool ’n Afsluss maakt, ’n Afsluss an’e Universität, de ’n Bachelor-Afsluss oder noch höger weer, hebbt 1.157 Minschen maakt. 1700 % vun de Inwahners leven 2000 ünner de Inkamensgrenz to de Armoot.
1,54 % hebbt 2000 tohuus ’n annere Spraak as Engelsch snackt un 0,69 % vun de Inwahners sünd buten de USA boren worrn.
Vun de Vöröllern her sünd 86,92 % vun de Minschen Witte, 11,93 % Swarte, 0,15 % stammt ut Asien un 0,01 % vun de Eilannen in’n Pazifik. 0,21 % sünd Nakamen vun Indianers. 0,27 % hebbt sik sülven to noch annere Gruppen torekent. 0,51 % hebbt angeven, dat se Vörfohren vun ünnerscheedliche Afstammung hebbt. As Nakamen vun Lüüd ut Latienamerika hebbt sik 0,82 % vun de Lüüd ansehn.
Inwahnertall
Weblenken
U.S. Census Bureau (engelsch) |
10693 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Franklin%20Pierce | Franklin Pierce | Franklin Pierce (* 23. November 1804 in Hillsboro, New Hampshire; † 8. Oktober 1869 in Concord, N. H.) weer de 14. Präsident van de USA van 4. März 1853 bit 4. März 1857.
Franklin Pierce hett eerst Juristeree studeert un denn af 1827 as Afkaat in Hillsboro (oder Hillsborough) arbeit. Van 1829 bit 1833 weer he Liddmaat van de "State general court" (Staatsgerichtshof) un 1832/33 ok Sprecher. Dornah gung he in de Politik un weer 1833 bit 1837 för de Demokraatsche Partei Demokraten Limat van dat Repräsentantenhuus un van 1837 bit 1842 Senator för de Bundsstaat New Hampshire. He weer dor ok Vörsitter van de Utschuss för Pengschoonen.
Nah sien Senatorposten is he weer as Afkaat anfungen, he weer aber jetzt in Concord. He wuur denn Staatsanwalt in New Hampshire, hett aber dat Angebot van Präsident James Knox Polk afschlaan, Generalstaatsanwalt van de USA to wurrn. Pierve hett denn sogor in de Mexikaansch-Amerikaansch Krieg van 1846/48 deent un as Colonel (Oberst) bzw. Brigadegeneral. 1850 weer he Präsident van de Verfatenskonvent van New Hampshire.
1852 hett he för de Demokraatsche Partei as Präsident kandideert un is wählt wurrn. Twee Maand, bevör he 1853 sien Amt antreden hett, överleev he man knapp een swoor Iesenbahnunglück, sien elf Johr old Söhn keem dorbi aber to Dood. Sein Fru, de dat Unglück ok överleevt harr, sall över dit Unglück ehr Verstand verloren hebben. Ok hüm sülvst gung dat nervlich mehr as schlecht, as he sien Amt antreden hett. Pierce harr Depressionen un weer ok as Alkoholiker bekannt. Sien Viezpräsident weer William R. King.
In sien Antrittsreed hett he een Tiet van Freeden un Wohlstand för sien Land un een stark Uptreden in de Bezug up anner Natschoonen. Dat kunn ok wesen, dat de USA noch mehr an Land för ehr eegen Sekerheit koopen mussen. He weer de eerste Präsident, de nicht de Präsidenteneid schwört hett, sondern de an Eides statt bekräftigt hett.
Pierce harr zwar blots Andüüdungen makt van Expansion, aber dat lang ut, üm de Politikers ut’ Nörden van de USA tegen sük uptobringen. Se schmeeten hüm för, een Handlanger van de Süüdstaaten to wesen, de blots de Slaavere in anner Rebeeten bringen wullen.
He hett denn ok för 10 Million Dollar dat süüdliche Arizona un een Deel van dat süüdliche New Mexiko köfft, dormit dor een Iesenbahnstreck baut wurrn kunn. Dat hett he mit dat Kansas-Nebraska-Gesetz dörkregen, aber he hett ok fix Wind van vörn kregen. Dat för to’n Ennen dorto, dat se sük in Kansas all gegensietig beschooten hebbt, een Vörboot van de Börgerkrieg.
In sien Regeerenstiet hett he aber ok versöcht, mit Japan Hannelsbeziehungen uptonemmen.
He is denn aber van de Demokraaten nich weer för de Präsidentschopp upstellt wurrn. He hett dor över denn de Witz makt, dat hüm nu ja nix anners över bleev as (Alkohol) to drinken, wat he woll ok dahn hett. He sall later henn mit een Kutsch een öller Frau ümfohren hemm’, aber se kunnen hüm nichts nahwiesen, un se hemm den Fall, wiels se kien Bewiesen harrn, fallen laten.
Storven is he 1869 an en Leberzirrhose.
Weblinks
Biografie auf der Website des Weißen Hauses - Englisch
Werke von im Project Gutenberg - Englisch
Mann
Börger von de USA
New Hampshire
Politiker (USA)
Demokraatsche Partei (USA)
Boren 1804
Storven 1869 |
10694 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Flach%20%28Mehrd%C3%BCdig%20Begreep%29 | Flach (Mehrdüdig Begreep) | Flach betekent
Flach, den Flachinholt as Angaav, wo groot en tweedimensional defineert Rebeet is,
Flach, Begreep ut de Geometrie,
Flach, en tweedimensional Mannigfaltigkeit in mathematsch Deelrebeten in de Differentialgeometrie un Topologie,
Flach, en Warktüüch vun en Steenmetz.
Flach is de Familiennaam von
Andreas Flach (1921–2006), düütschen Chirurg,
Anja Flach (* 1964), düütsche Ethnologin,
Beat Flach (* 1965), Swiezer Politiker,
Bernd Flach-Wilken (* 1952), düütschen Astronoom,
Christoph Flach (1789–1861), düütschen Jurist,
Clemens Flach (1893–1956), düütschen Politiker,
Dieter Flach (* 1939), düütschen Ooldhistoriker,
Doug Flach (* 1970), US-amerikaanschen Tennisspeler,
Émile Flach (1853–1926), franzööschen Jurist un Politiker,
Georg Flach (1505–1564), düütschen Wiehbischop,
Geraldo Flach (1945–2011), brasiliaanschen Pianist, Kumponist un Arrangör,
Gottfried Flach (1904–1979), düütschen Inschenör un Politiker,
Günter Flach (1932–2020), düütschen Physiker,
Hans Flach (1845–1895), düütschen Klassischen Philoloog,
Hannes Maria Flach (1901–1936), düütschen Fotograaf,
Heinrich Flach (1870–1922), Swiezer Historiker,
Igor Flach (1966–2008), düütschen Musiker,
Jacinto Inácio Flach (* 1952), brasiliaanschen röömsch-kathoolschen Bischop,
Jacob Flach (1537–1611), düütschen Mathematiker, Mediziner un Botaniker,
Jakob Flach (1894–1982), Swiezer Schriever, Poppenspeler un Maler,
,
Kathrin Flach Gomez (* 1986), düütsche Geografin un Politikerin,
Ken Flach (1963–2018), US-amerikaanschen Tennisspeler,
Leon Flach (* 2001), US-amerikaansch-düütschen Footballspeler,
Martin Flach (1440/45–um 1510), Swiezer Drucker,
Martin Flach der Ältere († 1500), Bookdrucker,
,
Philipp Flach von Schwarzenberg († 1594), Grootprior von’n Johanniterorden,
Roland Flach (* 1944), düütschen Manager,
Rudolf Flach (1884–1969), düütschen Verwaltungsjurist un Richter,
Sabine Flach (* 1965), düütsche Kunsthistorikerin,
Thomas Flach (* 1956), düütschen Seiler,
Ulrike Flach (* 1951), düütsche Politikerin,
,
Willy Flach (1903–1958), düütschen Archivar un Historiker,
Winfried Flach (* 1933), düütschen Maler un Bildhauer.
Kiek ok bi: Flache, Fläch. |
10695 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Flach | Flach | Mit Flach is en begrenzt Rebeet meent as sünnerlich Figuren in de Mathematik oder afgrenzt Rebeten op’t Land. Faken warrt dormit aver ok de Grött vun en Flach meent. Dorto seggt man nipp un nau ok Flachinholt. In Formeln warrt för de Flach tomeist dat Teken A bruukt.
Meten warrt de Flach normalerwies in Quadratmeter (m²) oder Eenheiten, de en Deel oder veelfakes dorvun sünd. Aver dat gifft en ganze Reeg vun Maateenheiten für de Flach, de deelwies vun de Buern utdacht worrn sünd un in de Bueree ok noch bruukt warrt.
De Tabell gifft an, woans de Flachen vun ünnerscheedlich geometrisch Figuren berekend warrt:
Unregelmatig Flachen warrt mit de Planimetrie bestimmt. Wenn enn nu de Flach ünner en mathematische Kurve f(x) utreken will, denn bruukt man dorto de Integralreken.
Geometrie
Physikalsch Grött |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.