id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 32
143
| title
stringlengths 1
79
| text
stringlengths 7
183k
|
|---|---|---|---|
10074 | https://nds.wikipedia.org/wiki/31 | 31 |
Wat passeert is
Röömsch Riek: De Befehlhebber vun de Prätorianers warrt an'e Siet bröcht. He harr dat to dull dreben. Naevius Sutorius Macro folgt em up un warrt nee Präfekt.
Boren
Storven
Sejan, Baas vun de Prätorianer- Gard (* üm un bi 20 v. Chr.
Livilla, den Drusus sien Dochter (* üm un bi 13 v. Chr.)
Johr
1. Johrhunnert |
10076 | https://nds.wikipedia.org/wiki/32 | 32 |
Wat passeert is
Boren
Otho, röömsche Kaiser († 69)
Storven
Lucius Calpurnius Piso („Pontifex“), röömschen Politiker un Dichter
Johr
1. Johrhunnert |
10077 | https://nds.wikipedia.org/wiki/33 | 33 |
Wat passeert is
Passafest (jöödsch: Pesach): In düt Johr, oder in dat Johr 30 warrt Jesus vun Nazaret in Jerusalem an dat Krüüz slahn. Den Befehl dor to hett Pontius Pilatus geven. Hen un wenn warrt ok seggt, dat schall allens in dat Johr 31 passert sien
Jümmers wedder warrt dat Geld in dar röömsche Riek knapp un düür. Vunwegen düsse Deflatschoon weert de Lüde unruhig un maakt Theater. Kaiser Tiberius gifft de Inwahners för dree Johren 100 Millionen Sesterzen in'e Hand, ohn dat se Tinsen betahlen mütt. Dor will he mit gegenan, dat de Hannel tosamenbreken deit
Boren
Storven
33 oder 30: Jesus vun Nazareth
Johr
1. Johrhunnert |
10078 | https://nds.wikipedia.org/wiki/34 | 34 |
Wat passeert is
De Römers griept in Armenien in (34-37)
Boren
Aulus Flaccus Persius, röömschen Satiriker
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10079 | https://nds.wikipedia.org/wiki/35 | 35 |
Wat passeert is
Tiridates III. warrt König vun dat Partherriek
Boren
Ban Zhao, chinesischen Historiker
Quintilian, röömschen Rhetor
8. November - Nerva, Kaiser vun Rom
Storven
Epaticcus, Prinz vun de Catuvellaunen
Artaxias III., König vun Armenien
Johr
1. Johrhunnert |
10080 | https://nds.wikipedia.org/wiki/36 | 36 |
Wat passeert is
Pontius Pilatus warrt as Statthöller vun Judäa afropen. De Juden harrn dor in Rom üm beden, vunwegen dat he to streng regeern dö
Nah dat Dalslahn vun en Upstand is China ünner den Kaiser Han Guangwudi ut dat Huus Han wedder vereent
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10081 | https://nds.wikipedia.org/wiki/37 | 37 |
Wat passeert is
18. März: Caligula warrt an de Steed vun Tiberius Kaiser vun Rom
9. April: Antiochia an den Orontes geiht bi en Eerdbeven to Dutt
Boren
15. Dezember: Nero, röömschen Kaiser († 68)
Flavius Josephus, jöödschen Historiker un Feldherr
Sturben
Marbod, de Markomannen ehr König
16. März: Tiberius, röömschen Kaiser (* 42 v. Chr.)
Johr
1. Johrhunnert |
10082 | https://nds.wikipedia.org/wiki/38 | 38 |
Wat passeert is
Boren
Storven
Naevius, Baas vun de Prätorianers (* 21 v. Chr.)
Drusilla, Germanicus sien Dochter
38 (oder 37): Tiberius Gemellus, Drusus sien Söhn (* 19)
Johr
1. Johrhunnert |
10083 | https://nds.wikipedia.org/wiki/39 | 39 |
Wat passeert is
Boren
3. November: Marcus Annaeus Lucanus, röömschen Dichter un Seneca sien Brodersöhn († 65)
30. Dezember: Titus Flavius Vespasianus, röömschen Kaiser († 81)
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10084 | https://nds.wikipedia.org/wiki/40 | 40 |
Wat passeert is
Boren
27. März: Publius Papinius Statius, röömschen Schriever († um 96 rüm)
Sturben
Gnaeus Domitius Ahenobarbus, röömschen Politiker un Vadder vun den Kaiser Nero
40 oder 36: Stephanus, eersten christlichen Marteler
Johr
1. Johrhunnert |
10085 | https://nds.wikipedia.org/wiki/41 | 41 |
Wat passeert is
Kaiser Caligula warrt an'e Siet bröcht. Kaiser Claudius folgt Caligula up den Throon vun Rom.
Claudius maakt Herodes Agrippa to'n König vun Judäa.
Boren
Britannicus, Söhn vun den röömschen Kaiser Claudius († 55)
Storven
24. Januar: Caligula, röömschen Kaiser (* 12)
Johr
1. Johrhunnert |
10086 | https://nds.wikipedia.org/wiki/42 | 42 |
Wat passeert is
Wat hüdigendags Algerien un Marokko is, warrt röömsche Provinz
Boren
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10087 | https://nds.wikipedia.org/wiki/43 | 43 |
Wat passeert is
Röömsch Riek: As Claudius Kaiser is, sett Aulus Plautius mit 20.000 Mann na Britannien öber. De Süden vun dat Land warrt röömsch, just so as Mauretanien, Lykien (in Lüttasien) un Thrakien
Boren
Storven
43 (oder 44): Jakobus de Öllere, den Jünger Johannes sien Broder
Johr
1. Johrhunnert |
10088 | https://nds.wikipedia.org/wiki/44 | 44 |
Wat passeert is
Judäa kummt na de röömsche Provinz Syria
Camulodunum (Colchester) warrt innahmen un to de Hööftstadt vun de nee röömsche Provinz Britannien maakt
Boren
Sturben
Herodes Agrippa I., König in Judäa (* 10 v. Chr.)
44 (oder 43): Jakobus de Öllere, den Jünger Johannes sien Broder
Johr
1. Johrhunnert |
10089 | https://nds.wikipedia.org/wiki/45 | 45 |
Wat passeert is
Konsuln sünd Marcus Vinicius un Titus Statilius Taurus Corvinus
Galba warrt Befehlhebber vun de Legio III. Augusta.
De röömsche Kaiser Claudius grünnt de Stadt Szombathely in Ungarn
De chinesische General Ma Yuan treckt gegen de Xiongnu un de Xianbei in de Mandschurei
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10090 | https://nds.wikipedia.org/wiki/46 | 46 |
Wat passeert is
üm un bi 46: De eerste London Bridge öber den Themse-Stroom warrt vun de Römers boot
Boren
üm un bi 46: Plutarch: greekschen Preester, Dichter un Philosoph († 125)
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10091 | https://nds.wikipedia.org/wiki/47 | 47 |
Wat passeert is
Konsuln in dat Röömsche Riek sünd de Kaiser Claudius un Lucius Vitellius
De Römers boot en festung. Dor warrt later de nedderlannsche Stadt Utrecht vun
De Römers kriegt de Chauken ünner un fangt Krieg an mit de Fresen
Claudius grünnt den Oorden vun de Haruspices mit 60 Liddmaten
Hananias warrt Hoge Preester in Jerusalem
Paulus vun Tarsus fangt mit sien Verkünnigen an
Boren
Sturben
Vardanes I., König vun dat Partherriek ut dat Huus vun de Arsakiden
Johr
1. Johrhunnert |
10092 | https://nds.wikipedia.org/wiki/48 | 48 |
Wat passeert is
Julia Agrippina, germanicus sien Dochter, heiraat den Kaiser Claudius. De Oort, wo se boren is kriggt den Naam Colonia Claudia Ara Agrippinensis. Vördem weer dat Oppidum Ubiorum. Hüdigendags is dat Köln
Panu-yagbu Khan grünnt dat Riek vun de West-Hunnen
Boren
Ulpia Marciana, den Kaiser Hadrian siene öllere Süster (†113)
Sturben
Messalina, de drüdde Ehfro vun den röömschen Kaiser Claudius (henricht')
Johr
1. Johrhunnert |
10093 | https://nds.wikipedia.org/wiki/49 | 49 |
Wat passeert is
Apostelkonzil in Jerusalem. Paulus kümmt mit Jakobus, Johannes un Petrus tohopen
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10094 | https://nds.wikipedia.org/wiki/50 | 50 |
Wat passeert is
De Apostel Paulus grünnt de christlich Gemeende in Korinth
De Inwahners verlaat de Maya-Stadt El Mirador. De warrt eerst 1926 wedder funnen
Boren
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10095 | https://nds.wikipedia.org/wiki/51 | 51 |
Wat passeert is
Paulus grünnt de eerste Gemeende in Korinth in Grekenland
Boren
24. Oktober: Domitian, Kaiser vun Rom, († 96)
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10096 | https://nds.wikipedia.org/wiki/52 | 52 |
Wat passeert is
Plinius de Öllere schrifft sien Bericht öber de Kriegen in Germanien
Tiridates I., en Fiend vun dat Röömsche Riek, kümmt in Armenien an de Macht
Boren
Sturben
Publius Ostorius Scapula, Röömschen Gouverneur in Britannien
Johr
1. Johrhunnert |
10097 | https://nds.wikipedia.org/wiki/53 | 53 |
Wat passeert is
Boren
Trajan, Kaiser vun dat Röömsche Riek vun 98 af an († 117)
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10098 | https://nds.wikipedia.org/wiki/54 | 54 |
Wat passeert is
De röömsche Kaiser Claudius warrt dör Agrippina de Jüngere an de Siet bröcht. Nero folgt em as Kaiser (bit 68)
Boren
Storven
13. Oktober: Claudius, Kaiser vun Rom (* 10 v. Chr.)
Johr
1. Johrhunnert |
10099 | https://nds.wikipedia.org/wiki/55 | 55 |
Wat passeert is
De Apostel Paulus geiht na Ephesos
Nero maakt sien Broder Britannicus mit Gift an'e Siet
Boren
üm 55 rüm: Gaius Cornelius Tacitus, Schriever vun de röömsche Geschicht († nah 115)
Storven
Februar: Britannicus, Söhn vun den röömschen Kaiser Claudius (* 41)
Johr
1. Johrhunnert |
10100 | https://nds.wikipedia.org/wiki/56 | 56 |
Wat passeert is
Dat Book De Clementia vun den röömschen Philosophen Seneca kümmt rut. Düt Book hett later groden Indruck up den Karkenvader Augustinus maakt
Boren
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10101 | https://nds.wikipedia.org/wiki/57 | 57 |
Wat passeert is
Talhae warrt König vun Silla, wat hüdigendags in Korea liggt
Boren
Sturben
Yuri, König vun Silla
Johr
1. Johrhunnert |
10102 | https://nds.wikipedia.org/wiki/58 | 58 |
Wat passeert is
De Römers hefft dat Seggen in Armenien
Krieg twuschen Hermunduren un Chatten
In Korinth verfaat de Apostel Paulus in't Vörjohr woll sien Breef an de Römers, as he dat tweede Mol in de Stadt is
Boren
Juvenal, röömschen Dichter
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10103 | https://nds.wikipedia.org/wiki/59 | 59 |
Wat passeert is
Nero sorgt dor för, dat siene Mudder Agrippina de Jüngere an'e Siet maakt warrt
Boren
Sturben
Agrippina de Jüngere, Weetfro vun den röömschen Kaiser Claudius un Mudder vun Kaiser Nero
Johr
1. Johrhunnert |
10104 | https://nds.wikipedia.org/wiki/60 | 60 |
Wat passeert is
De röömsch Dichter Seneca verfaat de Quaestiones naturales – dat eerste un eenzige bekannte physikalische Lehrbook van de röömsch Literatur.
Boren
7. November: Keikō, 12. Kaiser vun Japan (71–130) († 130)
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10105 | https://nds.wikipedia.org/wiki/61 | 61 |
Wat passeert is
De latere röömsche Kaiser Galba warrt Gouverneur vun Hispania Tarraconensis in dat hüdige Spanien
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10106 | https://nds.wikipedia.org/wiki/62 | 62 |
Wat passeert is
De röömsche Kaiser Nero lett sien Fro Octavia doot slahn un heiraat Poppaea Sabina.
Boren
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10107 | https://nds.wikipedia.org/wiki/63 | 63 |
Wat passeert is
De latere röömsche Kaiser Vespasian warrt Gouverneur vun Africa
Boren
Storven
Claudia Augusta, dat eenzig Kind vun Nero
um 63 rüm: Matthias, een vun Jesus vun Nazareth siene Apostels, starvt as Merteler in Jerusalem
Johr
1. Johrhunnert |
10108 | https://nds.wikipedia.org/wiki/64 | 64 |
Wat passeert is
18. Juli: in Rom fangt en groden Brand an. Dree Daag toovt he sik ut un leggt dree Stadtdelen in'n Dutt. De Kaiser Nero gifft de Christen de Schuld an düssen Brand vun Rom. He lett allerhand vun jem an'e Siet maken
Boren
Storven
üm 64 rüm: Simon Petrus, en vun Jesus vun Nazareth siene eersten Apostel un Baas vun de fröhe Kark
Johr
1. Johrhunnert |
10109 | https://nds.wikipedia.org/wiki/65 | 65 |
Wat passeert is
Boren
Storven
Lucius Annaeus Seneca, röömschen Philosoph, Schriever un Politiker (* üm 4 v. Chr. rüm)
Johr
1. Johrhunnert |
10110 | https://nds.wikipedia.org/wiki/66 | 66 |
Wat passeert is
De Juden maakt en Upstand gegen den röömschen Statthöller in Judäa. De Zeloten nehmt Jerusalem in, de Sikariers sett sik in de Borg vun Masada fast
Boren
Storven
Petronius, röömschen Schriever (* üm 14 rüm)
Johr
1. Johrhunnert |
10111 | https://nds.wikipedia.org/wiki/67 | 67 |
Wat passeert is
Sardinien warrt röömsche Provinz
Linus warrt de tweede Paapst vun Rom
Boren
Storven
67 oder 64: De Apostel Paulus
Johr
1. Johrhunnert |
10112 | https://nds.wikipedia.org/wiki/68 | 68 |
Wat passeert is
Vindex steiht up gegen den röömschen Kaiser Nero
Nero leggt Hand an sik süms un bringt sik üm. Dor kümmt dat Huus vun de Juliers un Claudiers mit an sien Enn. En Börgerkrieg fangt an vunwegen de Fraag, wer nu Kaiser weern schall
Dat Johr vun de veer Kaisers fangt an. Amenn warrt Galba Kaiser
Ignatius von Antiochien († üm un bi 107–110) warrt Bischop vun Antiochia
Boren
Sturben
9. Juni: Nero, Kaiser vun dat Röömsche Riek
Vindex, Statthöller in Gallien
Johr
1. Johrhunnert |
10113 | https://nds.wikipedia.org/wiki/69 | 69 |
Wat passeert is
Veerkaiserjohr (Galba (68/69), Otho, Vitellius un Vespasian)
14. April: In de Slacht vun Bedriacum warrt Vitellius to'n Upfolger vun Kaiser Nero
24. Oktober: Wedder gifft dat en Slacht vun Bedriacum. Dütmol slaht de Legionen vun Vespasian in den röömschen Börgerkrieg de Truppen vun Kaiser Vitellius
De germaansche Volksstamm vun de Batavers in de hüdigen Nedderlannen maakt en Upstand gegen de Römers. Jem ehr Baas is Iulius Civilis
20. Dezember: In Rom warrt Kaiser Vitellius vun Marcus Antonius Primus ut dat Kaiseramt wegjaagt un mit Schimp un Schann doot slahn un achterher in den Tiberstroom smeten
21. Dezember: Vespasian treckt as de Winner vun den Börgerkrieg in Rom in. De Senat stellt fast: He is de nee Kaiser vun Rom.
Boren
Polykarp vun Smyrna, Bischop un Märtyrer († üm 155 rüm)
Storven
15. Januar: Galba, Statthöller un Kaiser (* 3 v. Chr.)
15. April: Marcus Salvius Otho, Kaiser vun Rom (* 32)
Sextilia, Kaiser Vitellius siene Mudder.
20. Dezember: Vitellius, Kaiser vun Rom(* 15)
69 (oder 65): Petrus, ersten Bischop vun Rom
Johr
1. Johrhunnert |
10114 | https://nds.wikipedia.org/wiki/70 | 70 |
Wat passeert is
September: De röömsche Heerföhrer un latere röömsche Kaiser Titus verdrifft bi den Juudschen Upstand de Juden ut Jerusalem un lett den Tempel in Dutt leggen
In de Kuntreien vun den Moselstroom warrt en Upstand vun de Treverers gegen dat Röömsche Riek dalslahn
De Batavers slaht de Römers bi dat Kastell Bonn un maakt de Castra Vetera kaputt
Scheep ut China langt bi dat Rode Meer an
Boren
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10115 | https://nds.wikipedia.org/wiki/71 | 71 |
Wat passeert is
Vespasian un Nerva sünd Konsuln vun Rom
Boren
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10116 | https://nds.wikipedia.org/wiki/72 | 72 |
Wat passeert is
Vespasian un Titus sünd Konsuln vun Rom
De Römers liggt mit jem ehr Truppen för de Festung Masada
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10117 | https://nds.wikipedia.org/wiki/73 | 73 |
Wat passeert is
15. April: De Römers nehmt de jöödsche Borg Masada in
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10118 | https://nds.wikipedia.org/wiki/74 | 74 |
Wat passeert is
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10119 | https://nds.wikipedia.org/wiki/75 | 75 |
Wat passeert is
Kaiser Vespasian is tohopen mit sien Söhn Titus Konsul vun dat Röömsche Riek. Suffektkonsul warrt sien tweeten Söhn Domitian.
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10120 | https://nds.wikipedia.org/wiki/76 | 76 |
Wat passeert is
Boren
Hadrian, röömschen Kaiser vun 117 bis 138
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10121 | https://nds.wikipedia.org/wiki/77 | 77 |
Wat passeert is
Upstand vun den germaanschen Stamm vun de Brukterers gegen dat Röömsche Riek
Boren
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10122 | https://nds.wikipedia.org/wiki/78 | 78 |
Wat passeert is
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10123 | https://nds.wikipedia.org/wiki/79 | 79 |
Wat passeert is
24. August: De Vulkan Vesuv brickt ut. Dor gaht de Städer Pompeji un Herculaneum bi in'n Dutt.
Boren
Sturben
23. Juni: Vespasian, Kaiser vun Rom (* 9)
24. August: Plinius de Öllere, röömschen Gelehrten (* 23)
Um 79: Linus, Bischop vun Rom, ersten Nahfolger vun Petrus
Johr
1. Johrhunnert |
10124 | https://nds.wikipedia.org/wiki/80 | 80 |
Wat passeert is
Bi en groden Brand brennt dat in Rom up dat Kapitol un up dat Marsfeld
De röömsche Kaiser Titus stellt dat Kolosseum fardig. Sien Vadder Vespasian harr dat anfungen
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10125 | https://nds.wikipedia.org/wiki/81 | 81 |
Wat passeert is
Domitian folgt sienen Broder Titus as Kaiser vun Rom
Boren
Sturben
13. September: Titus, Kaiser vun Rom (* 39)
üm 81 rüm: Philippus, Apostel
Johr
1. Johrhunnert |
10126 | https://nds.wikipedia.org/wiki/82 | 82 |
Wat passeert is
Boren
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10127 | https://nds.wikipedia.org/wiki/83 | 83 |
Wat passeert is
Domitian treckt gegen de Chatten
Mit den Boo vun den Limes Germanicus warrt anfungen
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10128 | https://nds.wikipedia.org/wiki/84 | 84 |
Wat passeert is
De Römers regeert midderwielen bit na Schottland hen
Gegen de Germanen lett Kaiser Domitian den Limes in Bövergermanien un Rätien as en Wall anleggen
Boren
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10129 | https://nds.wikipedia.org/wiki/85 | 85 |
Wat passeert is
De röömsche Kaiser Domitian sleiht en Angreep vun de Dakers up de röömsche Provinz Moesien torüch
Boren
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10130 | https://nds.wikipedia.org/wiki/86 | 86 |
Wat passeert is
Deceballus stiggt up de Dakers ehren Throon
Boren
19. September: Antoninus Pius, Kaiser vun Rom
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10131 | https://nds.wikipedia.org/wiki/87 | 87 |
Wat passeert is
Politik un Sellschop
De Römers mööt in de eersten Slacht vun Tapae in’n Dakerkrieg en Nedderlaag insteken.
Boren
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10132 | https://nds.wikipedia.org/wiki/88 | 88 |
Wat passeert is
Boren
Storven
üm 88 rüm: Anaklet, drüdde Bischop vun Rom
Johr
1. Johrhunnert |
10133 | https://nds.wikipedia.org/wiki/89 | 89 |
Wat passeert is
Colonia Claudia Ara Agrippinensium (Köln) warrt Hööftstadt vun de röömsche Provinz Germania Inferior
De Römers grünnt Aquincum. Dor warrt later de Stadt Budapest vun
Boren
Sturben
Polykarp I. Bischop vun Byzantium
Johr
1. Johrhunnert |
10134 | https://nds.wikipedia.org/wiki/90 | 90 |
Wat passeert is
Domitian un Nerva sünd Konsuln vun Rom
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10135 | https://nds.wikipedia.org/wiki/91 | 91 |
Wat passeert is
De Chinesen kriegt de Hunnen in de Mongolei ünner
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10136 | https://nds.wikipedia.org/wiki/92 | 92 |
Wat passeert is
In Pannonien weert en paar röömsche Legionen toschannen maakt
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10137 | https://nds.wikipedia.org/wiki/93 | 93 |
Wat passeert is
Boren
Sturben
23. August: Gnaeus Iulius Agricola, röömschen General (* 40)
Later as 93: Herodes Agrippa II., König in Galiläa (* 27)
Johr
1. Johrhunnert |
10138 | https://nds.wikipedia.org/wiki/94 | 94 |
Wat passeert is
De röömsche Kaiser Domitian verbannt all Philosophen ut Rom
Domitian lett de Curia Iulia wedder upboon un in Bedriev nehmen. Dat is dat Raathuus vun Rom, wo de Senat tohopen kümmt. 62 weer de afbrennt.
Boren
Kaiser An ut dat Huus Han in China
Storven
Johr
1. Johrhunnert |
10139 | https://nds.wikipedia.org/wiki/95 | 95 |
Wat passeert is
Üm 95 rüm: Johannes sien Openbarung warrt upschreven. Hüüt is dat dat leste Book vun dat Nee Testament
Domitian warrt 1. Konsul vun Rom
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10140 | https://nds.wikipedia.org/wiki/96 | 96 |
Wat passeert is
De röömsche Kaiser Domitian warrt an'e Siet bröcht un Nerva folgt em up den Throon. He regeert bit 98
De Tiet, de Tacitus in sien Annalen beschreven hett, geiht to Enn
Boren
Storven
18. September: Domitian, Kaiser vun Rom vun 81 af an (* 51)
Publius Papinius Statius, röömschen Dichter (* üm 45 rüm)
Johr
1. Johrhunnert |
10141 | https://nds.wikipedia.org/wiki/97 | 97 |
Wat passeert is
27. Oktober: De röömsche Kaiser Nerva nümmt Trajan as sien Söhn an. He sett em in as Statthöller vun Böver-Germanien un seggt, he scholl em later mol upfolgen
Evaristus folgt up Clemens vun Rom un warrt de nee Bischop vun Rom
Tacitus warrt Konsul vun Rom
Boren
Sturben
Johr
1. Johrhunnert |
10142 | https://nds.wikipedia.org/wiki/98 | 98 |
Wat passeert is
Trajan warrt de nee röömsche Kaiser (bit 117)
Tacitus schrifft sien Germania.
Boren
Sturben
27. Januar: Marcus Cocceius Nerva, röömschen Kaiser vun 96 af an (* üm 30 rüm)
Johr
1. Johrhunnert |
10143 | https://nds.wikipedia.org/wiki/99 | 99 |
Wat passeert is
Trajan kümmt to'n eersten Mal as Kaiser nah Rom
Boren
Sturben
Clemens vun Rom, Marteler
Johr
1. Johrhunnert |
10144 | https://nds.wikipedia.org/wiki/100 | 100 |
Wat passeert is
31. Dezember: Dat 1. Johrhunnert geiht to Enn
De Stadt Teotihuacan in de Midden vun Mexiko kümmt up 50.000 Inwahners
Boren
Storven
Josephus, Feldherr un Historiker vun de Jöden
Agrippa II., König vun Judaea
Johr
1. Johrhunnert |
10145 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mummend%C3%B6rp | Mummendörp | Mummendörp is een Dörp op de Insel Fehmarn un een Stadtdeel vun de Stadt Fehmarn in den Kreis Oostholsteen in Sleswig-Holsteen.
Grött: ca. 320 ha.
Inwahners: ca. 90 (2006)
Auto-Kennteken: OH (Oost-Holsteen)
Telefonvörwahl: 04371
Laag: In de Mitt vun de Insel Fehmarn in de Oostsee, Naberdörper sünd Landkarken, Blieschendörp, Teschendörp un Borg. Een kümmt na Mummendörp, wenn een na de Fehmarnsundbrüch de örste Affohrt nimmt und dann wieder na Landkarken föhrt. Bevör een na Landkarken rinkümmt, geit dat rechterhand na Mummendörp af.
Geschicht
In dat Waldemar-Erdbook vun 1230 ward dat Dörp Mummaenthorp betekend un harr 8,5 mansi Land.
De Schriever Klaus Groth hett vun 1846 bit 1852 nich wied weg von Mummendörp in Landkarken wahnt. Op de Mummendörper Steenbargskoppel is Groth to een vun siene bekannteste Gedichte anreegt woren: „Lütt Matten, de Haas, de maak sik en Spaß, he weer bi’t Studeern, dat Danzen to leer’n.“ Groth harr ankiekt, wie de Buern een Fossbuu utgravt un een doden Hasen funn hebbt.
Een ole Spottgedicht öwer Mummendörp geit so:
„To Mummendörop, to Mummendörp dor eten se fette Göse
un drink dorto dat brune Beer ut dicke blaue Kröse
Opp de Mummendörper ehre Reep un wiete Marken
dohr lehrt de Quardt-Marten dat stille un lute Quarken“
(ut: Ewald Höpner, Fehmarndörfer, Lübeck 1981, S. 70)
Oort
Fehmarn |
10147 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Strukkamp | Strukkamp | Strukkamp is een Dörp op de Insel Fehmarn un een Stadtdeel vun de Stadt Fehmarn in den Kreis Oostholsteen in Sleswig-Holsteen.
Grött: ca. 307 ha.
Inwahners: ca. 140 (2002)
Auto-Kennteken: OH (Oost-Holsteen)
Telefonvörwahl: 04371
Laag: Op de Südsied vun de Insel Fehmarn in de Oostsee, Naberdörper sünd Gold, Avendörp un Alwersdörp.
De Strukkamper Dörpstraat geit vun Süd na Nord. Op beide Sieden stahn Hüüs und Schüün. Achter de Dörp weer de sogenannte "Platen", Wieschen, de lang ünner Water stein doot.
Geschicht
In dat Waldemar-Erdbook vun 1230 ward dat Dörp mit 8,5 mansi Land anföhrt.
De Strukkamper Dörpslüüd hebbt fröher de Plicht hatt, Lüüd, de vun’n fasten Wall ut Holsteen na Fehmarn öwersett hatt, op Anforderung mitsamt ehr Gepäck in de anner Dörp to transporteeren. Dorför hett dat een fast Prieslist geven. Mit de Tied hett sick deshalb direkt an den Sund een lütte Sund-Siedlung entwickelt. Bi de Stormfloot 1872 is de Huus vun de Lots Kruse vun dat Water wegdrieven woren - mit de Lots und sin Fruu un sin Kinner op`n Dack drop. De Lots un sin Fruu un een Kind sünd afsupen, een 13-jähre Jung hett dat Mallör öwerlevt. Em hebbt se later in de Kieler Bucht opfischt.
School
In dat Johr 1741 hett Strukkamp een egen School kregen. Üm dat Johr 1804 is de School mit de School vun Albertsdörp tosamenleggt woren. Een List vun de Schoolmeisters in de Tied vun 1741 bit 1814 tellt 9 Schoolmeister op, vun weke 5 op Fehmarn boren sünt:
J.E. Bensich 1741
Hinrich Witt 1764
Joachim Meier 1766
Claus Ehler
Martin Witt 1782
Hüüt gaht de Kinner ut Strukkamp in Burg to School.
Een ole Spottgedicht öwer Strukkamper hört sick so an:
„Du oll Strukkamper Grootschnut
puuß du mi mal dat Lich ut
denn tast dee Höhner in din Stall
gah denn too Bett - bist mi to mall
uller legg di dahl in Höhnerstall“
Een anner geit so:
„Too Strukkampe ... too Strukkampe ...
dohr sünt se woll geseten
mit hogen Spint doht se dor eeten
Dohr sünt veel Müüs un gele Katten
In Stinken-Graben wöhlt dee Rotten“
Oort
Fehmarn |
10148 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Alwersd%C3%B6rp | Alwersdörp | Alwersdörp (düütsch: Albertsdorf) is een Dörp op de Insel Fehmarn un een Stadtdeel vun de Stadt Fehmarn in den Kreis Oostholsteen in Sleswig-Holsteen.
Grött: ca. 330 ha.
Inwahners: ca. 110 (2002)
Auto-Kennteken: OH (Oost-Holsteen)
Telefonvörwahl: 04371
Laag: Op de Südsied vun de Insel Fehmarn in de Oostsee, Naberdörper sünd Gold, Strukkamp, Avendörp, Blieschendörp, Teschendörp un Westerbargen.
De Dörp steiht in Nord-Süd-Richtung. De Hüüsreeg sünd 86 m uteenanner. In Norden von Alwersdörp weer fröher een seeorte Neederung, de sogenannte Reihde (ca. 20 ha.). De Reihde weer dörch de lütte Fleet Reusensteert mit de Oostsee verbunnen. Na de Stormfloot 1872 hebbt se 1873 een Diek bi Alwersdörp boot.
Geschicht
Na dat Waldemar-Erdbook vun 1230 harr Alwersdörp 14 mansi Landbesitt.
An den Alwersdörper Strand weer fröher een grote Steenkamer (de sogenannte Alwersdörper Steenkist), awer de is all vör veel Johr tweigahn. Dor hebbt se Koorn utföhrt un Holt inföhrt. De Schipper- un Hannelsfirma Hiß harr ok een Kalkaben bi Alwersdörp. Dor hebbt se Kalk ut Seeland inföhrt un brannt un as Bookalk verhökert. Later is de Firma na’n Staaken trocken un de Anlagen sünd afreten woren.
Een Spottgedicht öwer Alwersdörp:
„So schnaaks see oftmals sünt
un so kommodig see ook sünt
annerthalv von een Kalwersdörper
warrt ümmer blots een Alwersdörper
Un ehr Dörplöpersch dee hött Flöh.“
Een anner geit so:
„Too Alwersdörp... too Alwersdörp...
dohr fangen see veele Fische
op Gold geiht lustig denn to Dische
verbiestert mal mit Hot un Hund
kopheistert een in’n natten Sund.“
Oort
Fehmarn |
10149 | https://nds.wikipedia.org/wiki/List%20vun%20de%20r%C3%B6%C3%B6mschen%20Kunseln | List vun de röömschen Kunseln | De List vun de Röömschen Kunseln (fasti consulares) is de Grundlaag vun all Schrieveree öber de Röömsche Historie. Ok de moderne röömsche Archäologie hett sik dor an holen, vunwegen de Johre in Rom na de Naams vun de Kunseln nömmt wurrn sünd. De beiden Kunseln ehre Naams sünd achternanner in’n Ablativus absolutus upschreven wurrn. As Bispeel: Wenn dat heten dö: Cn. Domitio C.Sosio consulibus, denn bedüüd dat: 32 v. Chr.
Upstellen un Schrieven vun de Listen weer de Preesters ehre Upgaav. De Listen langt öber 1050 Johr vun 509 v. Chr. af an (dor weer de leste König vun Rom afsett) bit 541, as in Oostrom to’n lesten Mol een Kunsel beropen wurrn is. För de eersten Johrhunnerte vun de Republiek stimmt de Listen woll nich mit de histoorsche Wohrheit öbereen. Dor striet sik de Forschers noch üm. Dat sütt so ut, as wenn in de lesten Johre vun de röömsche Republiek dor fökener mol wat in ännert wurrn is vun Lüde, de dat ünnerstrieken wollen, ut wat vun wichtige un ole Familie se afstammt.
Dor kümmt noch to, dat allerhand Oolthistorikers meent, twee Kunseln mit’nanner geev dat eerst vun dat 4. Johrhunnert v. Chr. af an. Wenn dat stimmt, denn mütt ja de Listen ut de frögere Tiet verkehrt ween. De meisten Lüde vun’e Wetenschop meent vundagen, dat eerst vun 387 v. Chr. af an oder noch later dormit rekent weern kann, dat de Listen stimmt. Dat hangt dor mit tosamen, dat bi den Angreep vun de Galliers in düsse Johren all al offiziell Schriften to Dutt gahn sünd.
In Westrom geev dat noch en Konsul bit 58 Johre na Romulus Augustulus. Dat weer de leste Kaiser in’n Westen. 476 is he afsett wurrn.
Wenn de Tieden swaar weern, hett de Röömsche Senat een Diktator wählt un dat Volk hett dor denn Ja to seggt. He hett denn för sess Maande al Macht in den Staat un in de Armee kregen. An sien Siet stünn de magister equitum, dat weer de Baas vun de Riederee.
In dat en oder anner Johr hett dat ok en Kollegium vun tein Beamten mit besunner Vullmacht geven, dat weern de decemviri. Un denn geev dat ok noch Johren, dor geev dat keen Konsuln, man Militärtribunen.
In dat Johr 19 v. Chr. hett de Kaiser Augustus up dat Forum Romanum en Triumphbogen upstellen laten, dor weern de Listen vun all Kunseln vun den Anfang vun de Republik af an up to sehn. Dormols geev dat egens en Kommission, de düsse Listen pröövt un verbetert hett. De meisten Stücke vun düsse List sünd 1546 /47 wedder upfunnen wurrn. 1586 sünd se denn up dat Kapitol in den Palast vun de Konservatoren anbröcht wurrn (fasti capitolini).
Wat afkört is un wat dat bedüden deit:
D.N. = Dominus Noster („use Herr“)
Imp. = Imperator
suff. = consul suffectus (Suffektkonsuln) sünd upstellt wurrn, wenn de Vörgänger Bott geven möss oder sturben is. Bloß en Deel vun düsse Konsuln is in de Listen upnahmen wurrn. Faken kann een ok nich weten, wannehr se in’t Amt weern.
Farbcode
Militärtribunen
Decemviri
Praenomen:
Eerste Konsuln (üm un bi 500 v. Chr.)
5. Johrhunnert v. Chr.
4. Johrhunnert v. Chr.
3. Johrhunnert v. Chr.
2. Johrhunnert v. Chr.
1. Johrhundert v. Chr.
1. Johrhunnert
2. Johrhunnert
3. Johrhunnert
4. Johrhunnert
5. Johrhunnert
Borns
Röömsch Riek
List
Politik |
10150 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wentend%C3%B6rp | Wentendörp | Wentendörp (düütsch: Wenkendorf) is een Dörp op de Insel Fehmarn un een Stadtdeel vun de Stadt Fehmarn in den Landkreis Oostholsteen in Sleswig-Holsteen.
Grött: ca. 371 ha.
Inwahners: ca. 100 (2002)
Auto-Kennteken: OH (Oost-Holsteen)
Telefonvörwahl: 04372
Laag: In Norden vun Fehmarn in de Oostsee gelegen, Naberdörper sünd Gammendörp, Dänschendörp un Olendeel.
Wentendörper Flurnaam sünd:
Gamby Kroog
Stubben
Op Peelsche
Geschicht
In dat Waldemar-Erdbook vun 1230 is Wentendörp as Waenaekenthorp betekend und weer 6 mansi groot.
Dörpspeegel:
1709: Wentendörp harr 213 ha. Land, opdeelt op 16 Landbesitter. 1 Muermann, 1 Schooster, 1 Timmerer, 1 Radmaker.
1730: 15 Wahnhüüs, 9 Schüün, 4 Veehhüüs.
1833: 30 Hüüs, 100% mit Strohdack.
1854: 16 Hööf.
1872: Bi de Stormfloot sünd 5 Hüüs tweigahn un 6 Kreaturen afsupen.
1908: 13 Hööf, 88 Inwahners.
School
Een School hett dat sied 1766 in Wentendörp geben. De letzte Schoolmeister hett 1966 dat Licht utmakt. Een Sünnerheit weer de lütte Tahl von Schoolkinner.
40 Johr vun 1922 bis 1962 weer de Schriever Jep Andersen Schoolmeister in Wentendörp. In sin Book "Ut den olen Soot" schrifft he: "...un mit düß dree Kinner heff ick dat sülwige Johr noch mien tweet Examen makt. Dorbi weern wi 'lieker stief', dat heet veer Mann kemen to Examineeren - un wi weern veer dogegen - un dorüm heff ick denn ja woll bestahn."
De Volksmund öwer Wentendörp:
„Too Wentendörp... dohr rieden see hooge Peerde
Dee ohrnt ehr Korn in - mit luter Rupp un Stupp
Dee Wentendörper Duwen dee künnt keen Arfen sehn - see freet see op.“
Oort
Fehmarn |
10152 | https://nds.wikipedia.org/wiki/8.%20November | 8. November | De 8. November is de 312. Dag in’t Johr vun’n Gregoriaanschen Klenner, man de 313. Dag in Schaltjohren.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
63 v. Chr.: Marcus Tullius Cicero hullt vör’n röömschen Senat sien eerste Reed gegen Lucius Sergius Catilina.
1307: De Swiezer Historiker Aegidius Tschudi leggt in sien Chronicon Helveticum dissen Dag as Datum för den Rütli-Swoor fast.
1519: Bi de Eroverung vun Mexiko kummt de spaansche Konquistador Hernando Cortez in de azteksche Hööftstadt Tenochtitlán an.
1620: De Slacht an’n Witten Barg in den Dörtigjohrigen Krieg. De Winterkönig Friedrich V. vun de Palz verlüst de Kroon vun Böhmen.
1798: As eerste Europäer lannt de Kaptein John Fearn op de Insel Nauru, de he pleasant island nöömt harr, wiel dat de Inwahners so fründlich weern.
1864: Wiel den Amerikaanschen Sezessionskrieg warrt Abraham Lincoln mit grote Mehrheit as US-Präsident wedderwählt.
1889: Montana warrt de 41. Bunnsstaat von de USA.
1892: Grover Cleveland winnt de US-Präsidentenwahl un is de bitlang eerste, na en Ünnerbreken to’n tweeten mal in’t Witte Huus intücht.
1923: Hitler-Ludendorf-Putsch: Mit en por annere Natschoonalsolialisten besett Adolf Hitler den Bürgerbräukeller in München un verkünnt, dat de Regeeren vun de Weimarer Republiek afsett weer.
1932: Franklin D. Roosevelt warrt niege Präsident von de USA.
1939: Bi den Anslag von Georg Elser op Adolf Hitler starvt acht Lüüd vun de NSDAP-Spitz, man Hitler sülvst harr dat Lokal al vörher verlaten.
1949: Kambodscha kriggt formell de Unafhangigkeit vun Frankriek.
1960: John F. Kennedy warrt Präsident vun de USA.
1988: George H. W. Bush winnt de US-Präsidentenwahlen.
1989: Mit den Torüchtritt von dat Politbüro vun de SED ünner Willi Stoph fangt de Wend in de DDR an.
2005: Jens Böhrnsen (SPD) warrt nee Börgermeester vun Bremen. He is de 7. Bremer Börgermeester na den Tweeten Weltkrieg. Nee Bremer Senat un Lannsregeern vun Bremen is de Senat Böhrnsen I
2016: Donald Trump warrt, anners as de meisten Umfragen un Prognosen vorutseggt harrn, to'n Präsidenten vun de USA wählt.
Weertschop
1887: Emil Berliner kriggt dat Riekspatent op sien Tonafspeelreedschop mit Dreihteller, dat Grammophon.
1925: Otto Feick kriggt dat Patent op dat Rhönrad.
Kunst, Kultur un Bowark
1793: De Louvre in Paris warrt för all Lüüd open maakt un to en Museum ümgestalt.
1926: Dat Musical Oh Kate! vun George Gershwin warrt in New York ooropföhrt.
1930: Dat Singspeel Im weißen Rößl von Ralph Benatzky warrt in Berlin ooropföhrt.
Wetenschoppen un Technik
1853: John Russel Hind deckt den Asteroiden (27) Euterpe op.
1895: Wilhelm Conrad Röntgen deckt de na em nöömten Röngtenstrahlen op.
Katastrophen
1983: in de afrikaansch Stadt Lubango in Angola verunglückt en Boeing 737 kott na den Start. 130 Minschen kommt to Dood.
1991: En Küselstorm un de nafolgend Stormfloot köst op de Philippinen üm un bi 7.000 Minschenleven.
Boren
35: Nerva, Kaiser vun dat Röömsch Riek
1656: Edmond Halley, engelsch Astronom, Mathematiker, Kartograph, Geophysiker un Meteoroloog († 1742)
1723: John Byron, engelsch Süüdseeforscher
1811: Friedrich Hitzig, düütsch Architekt († 1881)
1867: Léon Houa, belgisch Radrennfohrer († 1918)
1876: Louis Bernacchi, austraalsch-britisch Physiker, Astronom un Polarforscher († 1942)
1897: Karl Bunje, plattdüütsch Schriever († 1985)
1900: Franz-Josef Wuermeling, düütsch Politiker un Bundsminister († 1986)
1904: Walter Volbehr, plattdüütsch Schriever († 1980)
1913: Rudolf Harbig, düütsch Lichtathlet
1920: Jorge Pacheco Areco, uruguayisch Politiker un Präsident († 1998)
1923: Jack St. Clair Kilby, US-amerikaansch Ingenieur, Utfinner un Nobelpriesdräger († 2005)
1925: Arturo Sergi, US-amerikaansch Opersinger († 2006)
1934: Lothar Milde, düütsch Lichtathlet un Olympiawinner
1935: Alain Delon, franzöösch Schauspeler
1936: Claudio Bravo, chileensch Maler († 2011)
1936: Edward George Gibson, US-amerikaansch Astronaut
1940: Charles Thomas Kowal, US-amerikaansch Astronom († 2011)
1946: Roy Wood, britsch Singer, Musiker un Lederschriever
1948: Dale Allan Gardner, US-amerikaansch Astronaut († 2014)
1952: Jan Raas, nedderlannsch Radrennfohrer
1954: Kazuo Ishiguro, engelsch Schriever un Nobelpriesdräger
Storven
618: Adeodatus I., Paapst.
789: Willehad, Hilligen un eerste Bischop vun Bremen (* üm un bi 740)
955: Agapitus II., Paapst.
1226: Ludwig VIII., König vun Frankriek.
1308: Johannes Duns Scotus, Theoloog un Philosoph vun de Hoge Scholastik (* 1266)
1473: Sibet Attena, oostfreesch Hööftling (* um un bi 1425)
1771: Joseph Gabler, österrieksch Orgelboer.
1887: Doc Holiday, US-amerikaansch Revolverheld.
1920: Abraham Kuyper, nedderlannsch Theoloog, Politiker, Staatsmann un Journalist (* 1837)
1968: Wendell Corey, US-amerikaansch Schauspeler un Politiker (* 1914)
1980: Julian Wintle, britischen Filmproduzent (* 1913)
1983: Betty Nuthall, engelsch Tennisspelerin (* 1911)
1986: Wjatscheslaw Molotow, sowjetsch Politiker
1997: Prosper Depredomme, belgisch Radrennfohrer (* 1918)
2009: Witali Lasarewitsch Ginsburg, russisch Physiker un Nobelpriesdräger (* 1916)
November 08 |
10153 | https://nds.wikipedia.org/wiki/18.%20M%C3%A4rz | 18. März | De 18. März is de 77. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In en Schaltjohr is dat de 78. Dag.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
37: Caligula warrt an de Steed vun Tiberius Kaiser vun Rom.
731: Gregor III. warrt to'n Paapst wählt un folgt Gregor II. na.
2012: Joachim Gauck is to'n elften Bundspräsident vun de Bundsrepubliek Düütschland wählt wurrn.
Religion
731: Gregor III. wurrd to'n Paapst wählt.
417: Zosimus folgt Innozenz I. as Bischop vun Rom un as Paapst up
Boren
1783: Johann Friedrich Danneil, düütsch Historiker († 1868)
1837: Stephen Grover Cleveland, US-amerikaansch Präsident († (1908)
1847: Joahannes Paulsen, plattdüütschen Paster un Schriever († (1916)
1889: Wilhelm Schleef, plattdüütsch Schriever († 1968)
1893: Costante Girardengo, italieensch Radrennfohrer († 1978)
1899: Jean Goldkette, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1962)
1900: Marten von Barnekow, düütsch Springrieder († 1967)
1919: Christopher Challis, britisch Kameramann († 2012)
1922: Egon Bahr, düütsch Politiker un Bundsminister († 2015)
1926: Peter Graves, US-amerikaansch Schauspeler († 2010)
1928: Miguel Poblet, spaansch Radrennfohrer († 2013)
1930: Helmut Barwig, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
1932: John Updike, US-amerikaansch Schriever († 2009)
1934: Adolf Merckle, düütschen Ünnernehmer († 2009)
1937: Rudi Altig, ehmalge düütsche Radrennfohrer († 2016)
1949: Åse Kleveland, sweedsch-norweegsch Musikerin und Politikerin
1954: James Francis Reilly, US-amerikaansch Astronaut
1960: Max Tidof, düütsch Schauspeler
1963: Peter Spaenhoven, belgisch Radrennfohrer
1979: Anja Knauer, düütsch Schauspelerin
1981: Tora Berger, norweegsch Biathletin
1985: Jamie Gregg, kanaadsch Iesflinklöper
1987: Arnd Peiffer, düütsch Biathlet
1993: Alan Aisenberg, US-amerikaansch Schauspeler un Filmproduzent
Storven
1227: Paapst Honorius III. (* um un bi 1148)
1745: Robert Walpole, eerst britsch Premierminister (* 1676)
1933: Ludwig Amadeus vun Savoyen, italiensch Marineoffizier un Forscher (* 1873)
1941: Henri Cornet, franzöösch Radrennfohrer (* 1884)
1956: Louis Bromfield, US-amerikaansch Schriever (* 1896)
1978: Robert Schraudolph, düütsch Maler (* 1887)
2016: Lothar Späth, düütsch Politiker un Ministerpräsidenten von Baden-Württemberg as ok Manager (* 1937)
2016: Guido Westerwelle, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1961)
März 18 |
10154 | https://nds.wikipedia.org/wiki/15.%20Dezember | 15. Dezember | De 15. Dezember is de 349. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner, man de 350. Dag in Schaltjohren.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
1387: In’n Städerkrieg verklort de Schwäbisch Städerbund den Krieg gegen dat Hertogdom Bayern ünner Friedrich vun Bayern.
1640: De Hertog Johann II. vun Braganza warrt as Johann IV. König vun Portugal.
1791: De Bill of Rights warrt as Tosätz een bit tein in de Verfaten vun de Vereenigten Staaten opnahmen.
1840: De Överreste vun Napoléon Bonaparte warrt in’n Invalidendoom in Paris opböhrt.
1862: De Slacht vun Fredericksburg in’n Amerikaanschen Börgerkrieg ennt mit den Afmarsch vun de Unionstruppen.
1890: De Indianerhööftling Sitting Bull warrt vun en Reservatspolizisten doodschaten.
1899: Mit de Slacht vun Colenso kriggt Grootbritannien in’n Burenkrieg to’n drütten mol in een Week en op de Nees. Dat geiht as de Black Week (Swatte Week) in die Historie in.
1916: De böverste Heeresleiden brickt de Slacht üm Verdun in’n Eersten Weltkrieg na bannig groote Verluste af.
1964: Kanada kriggt sien Ahorn-Flagg.
1971: Hans Koschnick warrt to'n tweeten Mol Bremer Börgermeester. Bremer Senat un nee Lannsregeern vun Bremen is de Senat Koschnick II
1975: Günter Guillaume un sien Fro Christel Boom warrt na de Guillaume-Affäär wegen Lannsverraat to Gefängnis veroordeelt.
1990: Kirgisistan verklort sien Unafhangigkeit vun de Sowjetunion
Weertschop
1906: In London warrt de „Great Northern, Piccadilly & Brompton Railway“, en U-Bahn-Lien, open maakt.
1949: De Bunnsrepubliek Düütschland slutt sik bi den Marshallplan an.
1996: De Fleegerboers Boeing un McDonnell-Douglas geevt jümmer Fusion bekannt.
Kunst, Kultur un Bowark
1858: De Oper Der Barbier von Bagdad vun Peter Cornelius warrt in Weimar ooropföhrt.
1903: In Berlin kummt de eerste Utgaav vun dat Wekenblatt Neue Rundschau rut.
1903: Ünner de Präsidentschap vun Leopold Graf von Kalckreuth warrt de Düütsche Künstlerbund grünnt.
1939: In Atlanta, Georgia, warrt de Filmklassiker Gone with the Wind (dt.: vom Wind verweht) ooropföhrt.
1944: De Film Große Freiheit Nr. 7 warrt in Prag ooropföhrt. In Düütschland harrn de Nazis den Film verbaden.
1994: Af hüüt staht de Oltstadt vun Quedlinburg un de Iesenhütten vun Völklingen op de List vun’t Weltkulturarv vun de UNESCO.
Wetenschoppen un Technik
1654: In Florenz warrt dormit anfungen, regelmatig de Lufttemperatur to meten un optoteken.
1939: De US-amerikaansche Firma E. I. du Pont de Nemours and Company maakt to’n eersten mol Nylon-Fadens.
1965: Mit Gemini 6 un Gemini 7 draapt sik to’n eersten mol twee bemannte Ruumkapseln buten in’t Weltall.
1970: De russ’sche Ruumsond Venera 7 kummt bi de Venus an un kann 23 Minuten lang Daten na Eer sennen.
Katastrophen
1881: De Stadtmuer El Habra in Algerien brikt tohopen un köst bit to 250 Minschen dat Leven.
1945: In Berlin stött en S-Bahn mit en Frachttog tohopen. Dorbi stravt 4 Lüüd, 9 warrt swor verletzt. To verwantwoortlich Fohrdeenstleidsmann warrt in’n Januar 1946 vun de sowjetsch Besattensmacht veroordeelt un henricht.
1999: In Venezuela gifft dat na wekenlang dulle Regenfäll to Eerdrutschen. Twüschen 15.000 un 50.000 Dode sünd an’n End to beklagen, mehr as 150.000 Minschen verleert jümmer Huus.
Boren
37: Nero, röömschen Kaiser († 68).
1567: Johann Christoph Demantius, düütsch Komponist († 1643)
1676: Christoph Bernhard Crusen, düütsch evangeelsch Theoloog († 1744)
1732: Carl Gotthard Langhans, düütsch Architekt († 1808)
1802: János Bolyai, ungarsch Mathematiker.
1804: Ernst Rietschel, düütsch Bildhauer.
1832: Alexandre Gustave Eiffel, franzöösch Ingenieur.
1834: Charles A. Young, US-amerikaansch Astrophysiker.
1838: Gustav Neumann, düütsch Schachspeler († 1881)
1852: Antoine Henri Becquerel, franzöösch Physiker un Nobelpriesdräger († 1908)
1859: Ludwik Lejzer Zamenhof, poolsch Dokter un Utfinner vun de Spraak Esperanto († 1917)
1860: Niels Ryberg Finsen, däänsch Dokter un Nobelpriesdräger
1891: David Wijnveldt, nedderlannsch Footballspeler († 1962)
1916: Maurice Hugh Frederick Wilkins, niegseeländsch Physiker un Nobelpriesdräger († 2004)
1925: Günther Ungeheuer, düütsch Schauspeler
1927: Gene Quill, US-amerikaansch Jazzmusiker († 1988)
1928: Friedensreich Hundertwasser, öösterrieksch Maler un Architekt
1931: Dieter Seeler, düütsch Footballspeler († 1979)
1936: Geert Kocks, nedderlannsch Spraakwetenschapler († 2003)
1938: Fred Anton Maier, norweegsch Iesflinklöper († 2015)
1939: Nicolaus A. Huber, düütsch Komponist.
1952: Allan Simonsen, däänsch Footballnatschonalspeler
1955: Renate Künast, düütsch Politikerin un Bundsministerin
1958: Stephan Weil, düütsch Politiker un Ministerpräsident vun Neddersassen
1968: Garrett Wang, US-amerikaansch Schauspeler
1982: Tetjana Perebyjnis, ukrainsch Tennisspelerin
1983: Elli Ochowicz, US-amerikaansch Iesflinklöper
Storven
1025: Basileios II., byzantinisch Kaiser.
1598: Philips van Marnix, nedderlännsch Schriever. Översetter un Politiker.
1692: Georg Adam Struve, düütsch Jurist.
1885: Ferdinand II., König vun Portugal.
1890: Sitting Bull, indiansch Hööftling (* üm 1831)
1910: Toni Wübbens, plattdüütsch Schrieverin (* 1850)
1929: Hermann Jellinghaus, düütsch Spraakforscher un Volkskundler (* 1847)
1943: Fats Waller, US-amerikaansch Jazzmusiker un -komponist (* 1904)
1944: Glenn Miller, US-amerikaansch Jazz-Basuunist, Bandleader, Komponist un Arrangeur (* 1904)
1958: Wolfgang Pauli, öösterrieksch Physiker un Nobelpriesdräger.
1962: Charles Laughton, britsch/US-amerikaansch Schauspeler (* 1899)
1966: Walt Disney, US-amerikaansch Trickfilmtekner un -speelbaas (* 1901)
1971: Paul Pierre Lévy, franzöösch Mathematiker.
1974: Erich Walter Sternberg, israelsch Komponist.
1981: Max Steenbeck, düütsch Physiker
2006: Clay Regazzoni, Swiezer Automobilrennfohrer (* 1939)
2013: Joan Fontaine, US-amerikaanisch-britisch Filmschauspelerin (* 1917)
2021: Hans Küppers, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1938)
Dezember 15 |
10155 | https://nds.wikipedia.org/wiki/16.%20M%C3%A4rz | 16. März | De 16. März is in’n Gregoriaanschen Klenner de 75. Dag, man de 76. Dag in Schaltjohren.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
597 v. Chr.: Jerusalem kapituleert vör de Truppen vun Nebukadnezar II.
1521: De portugesische Seefohrer Ferdinand Magellan deckt de Philippinen op.
1792: Op den swedschen König Gustav III. warrt en Anslag verövt. He starvt twee Weken later.
1813: Preußen verkloort Napoleon de Krieg.
1815: Wilhelm I. warrt König vun de Nedderlannen.
1935: Adolf Hitler verklort, dat de Verdrag vun Versailles nichtig weer un ornt in Düütschland wedder de Wehrpflicht an.
1945: In’n Tweeten Weltkrieg warrt Würzborg dör brietsche Bomben fast heel un deel tonichten maakt. 5.000 Minschen kommt bi den Angreep üm.
1968: Soldaten vun de United States Army verövt in’n Vietnamkrieg dat Massaker vun My Lai.
1978: De italiensch Politiker Aldo Moro warrt entföhrt un later ümbrocht.
1988: Ünner den irakschen Diktator Saddam Hussein finnt de Giftgasangreep op Halabdscha statt.
1995: Dat Schengener Afkamen gellt af nu.
Weertschop
1842: Vun England ut föhrt en Dampschipp los op de eerste Fohrt rund um de Eer.
1886: Dat Gesett för den Bo vun’n Noord-Oostsee-Kanal warrt beslaten.
1960: De Düütsche Bunnsdag beslütt, dat Volkswagenwark to in private Hand to geven.
Kunst, Kultur un Bowark
1831: Victor Hugo publizeert in Paris sien historschen Roman Notre Dame de Paris (dt.: Der Glöcker von Notre Dame).
1833: De Oper Beatrice di Tenda vun Vincenzo Bellini warrt in Venedig ooropföhrt.
1891: De Oper Le Mage vun Jules Massenet warrt in Paris ooropföhrt.
1904: De Bookutgaav vun Arthur Schnitzlers Schauspeel Der Reigen warrt in Düütschland vun’t Amt verbaden.
1904: De Oper La Fille de Roland vun Henry Rabaud warrt in Paris ooropföhrt.
1923: Dat Schauspeel Der Unbestechliche vun Hugo von Hofmannsthal warrt in Wien ooropföhrt.
1967: De Kummedie Der Wiedertäufer vun Friedrich Dürrenmatt warrt in Zürich ooropföhrt.
Wetenschoppen un Technik
1926: In de USA warrt to’n eersten mal en Rakete vun Robert Goddard mit fletigen Drievstoff losschaten.
1966: De beiden Astronauten Neil Armstrong un David Scott schafft dat eerste Ankoppeln in’n Weltruum.
1983: De letzte Senntorn ut Holt in Düütschland warrt afreten, wiel he klapprig worrn weer.
Katastrophen
1906: In Taiwan kommt 1.300 Lüüd bi en Eerdbeven mit de Magnitude MS = 7,1 üm’t Leven.
1925: En Eerdbeven mit de Magnitude MS = 7,1 fordert in de chines’schen Provinz Yunnan 5.000 Doode.
1969: In en Vöroort vun Maracaibo, Venezuela stört en DC-9 af. 155 Lüüd in’n Fleger un Inwahners blievt dood.
1978: De Ööltanker Amoco Cadiz löpt op Grund un löst vör de bretonsche Küst en Öölpest ut.
Boren
1473: Heinrich de Fromme, Hertog vun Sassen
1585: Gerbrand A. Bredero, nedderlännsch Schriever
1685: Georg Friedrich Händel, düütsch-britisch Komponist († 1759)
1687: Sophie Dorothea von Hannover, Königin vun Preußen
1750: Caroline Herschel, düütsch Astronomsche
1751: James Madison, 4. Präsident vun de USA († 1836)
1789: Georg Simon Ohm, düütsch Physiker
1827: Ferdinand Meldahl, däänsch Architekt († 1908)
1834: Otto Kitzler, düütsch Cellist un Dirigent († 1915)
1839: Sully Prudhomme, franzöösch Dichter un Nobelpriesdräger († 1907)
1853: Heinrich Kayser, düütsch Physiker
1870: DeLisle Stewart, US-amerikaansch Astronom († 1941)
1878: Clemens August Graf von Galen, düütsch Kardinal († 1946)
1911: Josef Mengele, düütsch Kriegsverbreker (KZ-Dokter)
1913: Rudi Schuricke, düütsch Singer un Schauspeler
1915: Wilhelm Simetsreiter, düütsch Footballnatschonalspeler († 2001)
1918: Frederick Reines, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger († 1998)
1927: Wladimir Komarow, sowjeetsch Kosmonaut († 1967)
1927: Ruby Braff, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2003)
1928: Karlheinz Böhm, düütsch Schauspeler un Philanthrop
1928: Karl Otto Meyer, däänsch-düütsch Politiker
1929: Nadja Tiller, düütsch Schauspelerin
1930: Tommy Flanagan, US-amerikaansch Jazzmusiker († 2001)
1932: Ronnie Walter Cunningham, US-amerikaansch Astronaut († 2023)
1935: Dieter Andresen, plattdüütsch Schriever
1936: Elisabeth Volkmann, düütsch Schauspelerin
1940: Peter Kuhweide, plattdüütsch Schriever
1946: Leonard Wübbena, düütsch Bildhauer
1948: Wolfgang Wieland, düütsch Politiker
1953: Rainer Knaak, düütsch Schachspeler
1954: Brian Quade Torff, US-amerikaansch Jazzmusiker
1959: Ludger Pistor, düütsch Schauspeler
1964: Pascal Richard, Swiezer Radrennfohrer
1968: David William Cross MacMillan, britisch Chemiker un Nobelpriesdräger
1971: Alan Tudyk, US-amerikaansch Schauspeler
1978: Wiard Siebels, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
1990: Kiryl Stupak, wittrussisch Schachspeler
Storven
37:Tiberius, röömschen Kaiser (* 42 v. Chr.)
455: Valentinian III., röömsch Kaiser
1670: Johann Rudolph Glauber, düütsch Chemiker un Aftheker
1805: Franz Xaver Freiherr von Wulfen, düütsch Physiker, Mathematiker, Botaniker un Mineraloog
1826: Johann Severin Vater, düütsch Theoloog un Sprakenforscher
1889: Ernst Wilhelm Leberecht Tempel, düütsch Astronom un Lithograaf (* 1821)
1935: Aaron Nimzowitsch, lettisch Schachspeler un -theoretiker (* 1886)
1940: Selma Lagerlöf, swedisch Kinnerbookschrieverin
1952: Stephan Weickert, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter (* 1892)
1968: Eleonora Randolph Sears, US-amerikaansch Tennisspelerin (* 1881)
1971: Thomas Edmund Dewey, US-amerikaansch Politiker (* 1902)
1983: Ernie Royal, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1921)
1991: Trude Herr, düütsch Schauspelerin.
1993: Odiel Van Den Meersschaut, belgisch Radrennfohrer (* 1919)
2008: Walter Bostelmann, plattdüütsch Schriever (* 1922)
März 16 |
10156 | https://nds.wikipedia.org/wiki/30.%20Dezember | 30. Dezember |
Wat passeert is
1370: Pierre Roger de Beaufort wurrd to'n Paapst wählt un gifft sück de Naam Gregor XI.
1922: De Sowjetunion warrt grünnt.
2006: Saddam Hussein warrt ophungen.
Boren
39: Titus Flavius Vespasianus, röömschen Kaiser († 81)
1865: Rudyard Kipling, engelsch Schriever († 1936)
1889: Georg von der Vring, düütsch Schoolmeester, Schriever un Maler († 1968)
1925: Wilhelm Stöckl, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 2006)
1928: Henri Debehogne, belgisch Astronom († 2007)
1929: Barbara Nichols, US-amerikaansch Schauspelerin un Pin-up Model († 1976)
1941: Bruno Parma, jugoslaawsch-sloweensch Schachspeler
1946: Patti Smith, US-amerikaansch Lyrikerin, Punk- un Rockmusikerin, Singer-Songwriterin, Fotografin un Malerin
1946: Berti Vogts, düütsch Footballnatschonalspeler un -trainer
1948: Randy Wayne Schekman, US-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger
1961: Ben Johnson, kanaadsch Loopsportler
1970: Bart Rouwenhorst, nedderlandsch Maler
Storven
274: Felix I., Paapst (* weet man nich)
1879: Jean Baptiste Alphonse Dechauffour de Boisduval, franzöösch Lepidopterloog un Botaniker (* 1799)
1880: Achille Guenée, franzööösch Entomoloog un Lepidopteroloog (* 1809)
1893: Samuel White Baker, britisch Afrikaopdecker (* 1821)
1923: Édouard Jean-Marie Stephan, franzöösch Astronom (* 1837)
1968: Trygve Lie, norweegsch Politiker und Generalsekretär vun de UNO (* 1896)
1973: Alexander Maes, belgisch Radrennfohrer (* 1901)
1989: Erich Kauer, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1908)
1993: Giuseppe Occhialini, italiensch Physiker (* 1907)
2004: Artie Shaw, US-amerikaansch Jazz-Klarinettist, Arrangeur, Komponist, Bandleader un Schriever (* 1910)
2010: Paul Calle, US-amerikaansch Künstler (* 1928)
2012: Rita Levi-Montalcini, italieensch Neurologin un Neurobiologin as ok Nobelpriesdrägerin (* 1909)
2017: Bernd Spier, düütsch Slagersinger (* 1944)
2019: Jan Fedder, düütsch Schauspeler (* 1955)
2020: Eugene Wright, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1923)
Dezember 30 |
10157 | https://nds.wikipedia.org/wiki/24.%20Januar | 24. Januar |
Wat passeert is
1458: Matthias Corvinus warrt König vun Ungarn.
1634: De kaiserliche Feldherr Wallenstein warrt vun Kaiser Ferdinand II. vun sien Amt as böverst Befehlhebber freestellt. He schall en Putsch plaant hebben.
1690: De König vun Ungarn un latere Kaiser vun dat Hillge Röömsche Riek, Joseph I., warrt Röömsch-düütschen König.
1742: Kurförst Karl I. Albert vun Bayern warrt in Frankfort an'n Main as Karl VII. to'n Kaiser wählt.
2011: Bi en Sülvstmordanslag up den Flooghaben Moskau-Domodedowo kommt mindst 35 Minschen to Dood un 130 wurrn verletzt.
Boren
1679: Christian Wolff, düütschen Gelehrten in dat Tiedöller vun de fröhe Opklärung († 1754)
1712: Frederik II. König vun Preußen († 1786)
1826: Emanuel Gurlitt, plattdüütsch Schriever († 1896)
1848: Wassili Iwanowitsch Surikow, russischen Maler († 1916)
1900: Heinz Hax, düütsch Modern Fievkämper, Scheetsportler un Offizier vun de düütsch Wehrmacht as ok de Bundswehr († 1969)
1917: Ernest Borgnine, US-amerikaansch Schauspeler († 2012)
1933: Erwin Waldner, düütsch Footballnatschonalspeler († 2015)
1940: Joachim Gauck, düütsch Theologe, Paster un Bundspräsident
1941: Daniel Shechtman, israeelsch Physiker un Nobelpriesdräger
1943: Peter Struck, düütsch Politiker un Bundsminister († 2012)
1944: Kåre Hovda, norweegsch Biathlet († 1999)
1949: John Belushi, US-amerikaansch Singer un Schauspeler († 1982)
1958: Hovik Abrahamyan, armeensch Politiker un Ministerpräsident
1981: Mario Eggimann, Swiezer Footballnatschonalspeler
1992: Kevin Krawietz, düütsch Tennisspeler
Storven
41: Caligula, Kaiser vun Rom (* 12)
772: Stephan III. (Paapst), Paapst
817: Stephan IV. (Paapst), Paapst
1672: Michael Havemann, düütsch luthersch Theoloog (* 1597)
1814: Andreas Wilke, plattdüütsch Schriever un Pastoor ut Mekelnborg (* 1776)
1965: Winston Churchill, britisch Staatsmann, Schriever un Nobelpriesdräger (* 1874)
1969: Theodor Spitta, düütsch Politiker (* 1873)
1978: Georges Speicher, franzöösch Radrennfohrer (* 1907)
2010: Pernell Roberts, US-amerikaansch Schauspeler (* 1928)
2011: Bernd Eichinger, düütsch Filmproduzent, Dreihbookschriever un Speelbaas (* 1949)
2015: Toller Cranston, kanaadsch Ieskunstlöper (* 1949)
2022: Hubertus Kramer, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Noordrhien-Westfalen (* 1959)
Januar 24 |
10158 | https://nds.wikipedia.org/wiki/24.%20Oktober | 24. Oktober |
Wat passeert is
1648: De Westfäälsche Freden warrt slaten. Dor geiht de Dartigjöhrige Krieg mit to Enn.
1918: De Slacht vun Vittorio Veneto fangt an. Düsse Slacht bringt an't Enn den Ünnergang vun Öösterriek-Ungarn mit sik
Boren
51: Domitian, Kaiser vun Rom, († 96)
1515: Gianantonio Capizucchi, italieensch Kardinal († 1569)
1887: Octave Lapize, franzöösch Radrennfohrer († 1917)
1932: Robert Alexander Mundell, kanaadsch Volkswertschapler un Nobepriesdräger († 2021)
1938: Marron C. Fort, US-amerikaansch Spraakwetenschopler († 2019)
1947: Kevin Kline, US-amerikaansch Film- un Theaterschauspeler
1948: Kristi Zea, US-amerikaansche Szenenbillnersche, Kledaaschmakersche un Filmproduzentin
1940: Jean-Pierre Genet, franzöösch Radrennfohrer († 2005)
1972: Ruxandra Dragomir, rumäänsch Tennisspelerin
1986: Johannes Wolko, düütsch Synchroonsnacker
1980: Christian Vander, düütsch Footballspeler
1989: Maren Hammerschmidt, düütsch Biathletin un Skilanglöperin
Storven
1601: Tycho Brahe, däänsch Astronom (* 1546)
1909: Feodor Kelling, neeseelandsch Politiker (* 1820)
1981: Edith Head, US-amerikaansch Kledaaschmakersche (* 1897)
1993: Heinz Kubsch, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1930)
2005: Rosa Parks, US-amerikaansch Minschenrechtsaktivistin un Börgerrechtlerin (* 1913)
2010: Lamont Johnson, US-amerikaansch Schauspeler un Speelbaas (* 1922)
2012: Margaret Osborne duPont, US-amerikaansch Tennisspelerin (* 1918)
2016: Jorge Batlle Ibáñez, uruguayisch Politiker un Präsident (* 1927)
Oktober 24 |
10159 | https://nds.wikipedia.org/wiki/7.%20November | 7. November | De 7. November is de 311. Dag in den Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 312. Dag.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschop
1455: De Prozess gegen Jeanne d’Arc warrt mehr as 24 Johr nadem se vrebrennt worrn is in de Kathedral Notre-Dame wedder oprullt.
1659: Twüschen Frankriek un Spanien warrt de Pyrenäenfreeden slaten, de den Striet na den Dörtigjohrigen Krieg beendt un de Grenz an den Pyrenäen-Hoogkamm fastmaakt.
1848: In de eersten Präsidentenwahl in de USA, de in all Bunnsstaaten to glieken Tiet afhollen warrt, warrt Zachary Taylor to’n US-Präsident wählt.
1914: In’n Eersten Weltkrieg kapituleert Alfred Meyer-Waldeck in’n Naam vun de düütsch Kolonie Kiautschu un övergifft de Fasten an Japan.
1916: Bi de US-Präsidentenwahlen sett sik Woodrow Wilson knapp dör. Toglieks warrt Jeanette Rankin as eerste Fro in’t US-Repräsentantenhuus wählt.
1917: (25. Oktober na den russ’schen Klenner) Mit en Signaalschööt vun den Krüzer Aurora fangt in Petrograd de Oktoberrevolutschoon an.
1918: In München grünnt Revolutschoonären üm Kurt Eisner de Münchner Röötrepubliek un beendt dormit dat Königriek Bayern
1938: De 17-johrige Juud Herschel Grynszpan schütt op den düütschen Diplomaat Ernst vom Rath, wat de Nazis as Vörwand nehmt för de so nöömte Rieksprogromnacht.
1963: Twee Weken na dat Bargbounglück in dat neddersass’sche Lengede warrt ölven Barglüüd levend borgen. Dat geiht as „Wunner vun Lengede“ in de HIstorie in.
1972: Richard Nixon winnt de US-Präsidentenwahlen.
1979: Hans Koschnick warrt to'n 4. Mol Bremer Börgermeester. Bremer Senat un nee Lannsregeern vun Bremen is de Senat Koschnick IV
1989: In Virginia warrt Douglas Wilder to’n Gouverneur wählt un is dormit de eerste Swatte, de in de USA Gouverneur warrt.
2000: George W. Bush winnt ünner ümstreden Ümstänn de US-Präsidentenwahl.
2005: Henning Scherf gifft Bott as Bremer Börgermeester. Jens Böhrnsen warrt an'n 8. November nee Börgermeester un föhrt den Senat Böhrnsen I an.
Weertschop
1750: In de österriekschen Länner warrt de Rieksdaler dör de Konvenschoonsdaler aflööst.
1885: In Craigellachie warrt de letzte Nagel inhaut un dormit de Bo von de Iesenbahnstreek Canadian Pacific Railway to Enn maakt.
1957: In Zwickau lööpt de eerste Trabant P50 von’n Band.
Kunst, Kultur un Bowark
1829: De komische Oper Le Dilettante d'Avignon vun Fromental Halévy warrt in Paris ooropföhrt.
1876: De Oper Hubička (dt.: Der Kuss) von Bedřich Smetana warrt in Prag ooropföhrt.
1891: Anton Bruckner warrt as eersten Komponist vun de Universität Wien de Ehrendokter verlehnen.
1908: De Operette Die lustigen Weiber vun Robert Stolz warrt in Brünn ooropföhrt.
1912: In Berlin warrt dat Düütsche Opernhuus mit Beethovens Oper Fidelio openmaakt.
1929: Dat Museum of Modern Art maakt in New York open.
Wetenschoppen un Technik
1785: Dat Josephinum in Wien – en vun Kaiser Jospeh II. stifte medizinsch-chirurgsche Akademie – nimmt ehrn Betrieb op.
1801: Alessandro Volta wiest de eerste Batterie.
1902: In Kassel nimmt de Herkulesbahn den Göderverkiehr op.
1940: Dör Eegenswingen stört de Tacoma-Narrows-Brüch in’n US-Bunnsstaat Washington veer Maanden na ehrn Bo tohopen. Sietdem mööt ok Brüchen in’n Windkanal test warrn.
1996: De NASA schickt de Ruumsond Mars Global Surveyor to’n Utforschen vun’n Mars ut den Orbit los.
Katastrophen
1996: In Lagos, Nigeria stört en Boeing 727 af. All 143 Minschen in den Fleeger kommt dorbi üm.
Boren
60: Keikō, 12. Kaiser vun Japan (71–130) († 130)
1785: Friedrich Kalkbrenner, düütsch-franzöösch Pianist, Komponist un Klaveerbauer († 1849)
1808: Hermann Kauffmann, düütsch Maler († 1889)
1810: Fritz Reuter, plattdüütsch Schriever († 1874)
1818: Emil Du Bois-Reymond, düütsch Physioloog.
1821: Andrea Debono, Opdecker ut Malta († 1871)
1855: Edwin Hall, britsch Physiker
1867: Marie Curie, franzöösch-poolsch Physikerin un Chemiker, tweemal mit den Nobelpries uttekend († 1934)
1879: Leo Trotzki, russ’sch Revolutschoonär.
1886: Aaron Nimzowitsch, lettisch Schachspeler un -theoretiker († 1935)
1887: Guus van Hecking-Colenbrander, nedderlannsch Footballspeler († 1945)
1888: Chandrasekhara Venkata Raman, indisch Physiker un Nobelpriesdräger († 1970)
1903: Konrad Lorenz, österrieksch Verhollensforscher un Nobelpriesdräger
1912: Ernst Lehner, düütsch Footballnatschonalspeler († 1986)
1915: Philip Morrison, US-amerikaansch Physiker.
1929: Eric Richard Kandel, US-amerikaansch Neurowetenschapler un Nobelpriesdräger
1942: Josef Niedermeier, düütsch Biathlet
1942: André Vingt-Trois, franzöösch Kardinal
1943: Andrew Michael Spence, US-amerikaansch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger
1953: Lucinda Green, britisch Völsiedigkeitsriederin
1955: Paul Michael Romer, US-amerikaansch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger
1973: Vítězslav Rašík, tschechisch Schachgrootmeester
Storven
739: Willibrord, angelsass’sch Missionar, Apostel vun de Fresen
1708: Ludolf Backhuysen, düütsch-nedderlannschen Maler
1906: Heinrich Seidel, düütsch Schriever un Ingenieur
1919: Hugo Haase, düütsch Jurist un Politiker
1924: Hans Thoma, düütsch Maler
1941: Albin Zollinger, Swiezer Schriever
1962: Eleanor Roosevelt, ehmalge First Lady vun de USA (* 1884)
1980: Steve McQueen, US-amerikaansch Schauspeler un Autorennfohrer (* 1930)
1987: Arne Borg, sweedsch Swemmsportler (* 1901)
1992: Alexander Dubček, tschech’sch Politiker
1993: Adelaide Hall, US-amerikaansch Jazzsingerin (* 1901)
1996: Hans Klodt, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1914)
2002: Rudolf Augstein, düütsch Publizeerer
2006: Leo Linkovesi, finnisch Iesflinklöper (* 1947)
2008: Heiko Engelkes, düütsch Journalist (* 1933)
2011: Gottfried Kiesow, düütsch Denkmalpleger (* 1931)
2011: Joe Frazier, US-amerikaansch Boxer (* 1944)
November 07 |
10160 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Petersd%C3%B6rp%20op%20Fehmarn | Petersdörp op Fehmarn | Petersdörp op Fehmarn (düütsch: Petersdorf auf Fehmarn) is een Dörp op de Insel Fehmarn un een Stadtdeel vun de Stadt Fehmarn in den Kreis Oostholsteen in Sleswig-Holsteen.
Grött: ca. 329 ha.
Inwahners: ca. 500 (2002)
Auto-Kennteken: OH (Oost-Holsteen)
Telefonvörwahl: 04372
Laag: Petersdörp is dat Hauptdörp in Westen vun Fehmarn in de Oostsee, Naberdörper sünd Lempendörp, Gollendörp, Kopendörp, Beuendörp, Schloosdörp un Dänschendörp.
Dat gröttste Dörp von Fehmarn hett ümmer een gröttere Rol speelen wullt, awer dat Dörp hett nie Stadtrecht kregen. Dat Dörp weer ümmer een Handwerkerdörp un keen Buerndörp.
Geschicht
Ton örsten Mol ist Petersdörp in dat Waldemar Erdbook as Pethaersthorp opföhrt woren. In düsse Tied hett dat Dörp 12 mansi Land hatt. De domalige Thingplatz weer in de Mitt vun dat Dörp. Hüüt is dat een Grönanlog neben den Dörpsdiek.
In dat Johr 1730 hett Petersdörp 125 Wahnhüüs, 22 Schüün, 25 Veehhüüs un 10 anner Gebüüd. In een List ut dat glieke Johr ward de Profeschoon vun de Lüüd optellt: dree Kramer, twee Barbeer, veer Bruer, twee Schmitt, twee Glaser, een Pelzmaker, een Radmaker, dörtein Schooster, veer Böttcher, fiev Drechsler, twee Timmerer, een Muermann un een Perücken-Maker.
Inwahnertahlen vun Petersdörp:
1730: 529
1803: 675
1845: 662
1885: 734
1925: 620
Kiek uk: Södermöhl (Petersdörp)
De Volksmund öwer Petersdörp:
„Too Petersdörp... dohr hört man dee Hamer klingen
Mit groote Herrn is meist nich goot Nöt eeten
Kinner- und Kalwer-Maat - dat mütt dee Ohlen weten
Dee Petersdörper Karktorn schweet - gifft anner Weder.“
Kark
De grote Kark vun Petersdörp mit ehr 62 m hoge Karktorn is 1250 boot woren. De Spitz von de Karktorn is een Orienteerungsmark för de Schipper in de westliche Oostsee.
School
Ton örsten Mol ward een School in Petersdörp 1596 noteert. In dat Johr 1757 hebbt se een Parochial- un een Distriktschool hatt. Kinner vun söss bit nein sünd na de Distriktschool gahn un dörna bit to de Konfirmatschoon na de Parichialschool. 1965 ward in Petersdörp een Dörpergemeinschapsschool inricht.
Oort
Fehmarn |
10161 | https://nds.wikipedia.org/wiki/S%C3%B6derm%C3%B6hl%20%28Petersd%C3%B6rp%29 | Södermöhl (Petersdörp) | De Södermöhl in Petersdörp is een vun de oldest Möhlen op Fehmarn. Düsse Saken sünd öwer de Möhl bekannt:
1438: Reparatur vun de Södermöhl op Veranlassung vun de Amtmann ut Slott Glambeck.
1631: De Möhl brennt af. Op Befehl vun den Bischop boot Möller Joachim Barges de Möhl mit Material vun een afbraken Möhl ut Grömitz wedder op, mit verstärkte Flögel.
1648: De Möhl ward in de Landesbeschrievung vun Danckwarth opföhrt.
1657: De Möller Heinrich Wulf maakt Murks un lett sin Möhlentwangsgäst to lang teuben.
1694: Hertog Christian Albrecht köfft de Möhl de Landschap Fehmarn af.
1697: Pächter is Anton Dübker, kümmt ut Laaland.
1712: Pächter is Claus Hohors, Schipper ut Hilgenhaben.
1794: Pächter Jürgen Flettmann kriggt sick mit een Möllergesell in de Wull. De Gesell hett böös wat afkregen.
1830: Pächter is Nikolaus Hammer.
1833: Möhlenhuus ward nie boot.
1837: Pächter is Johann Wick. Sin Curator stellt de Möhl in Twischenpacht.
1845: De Möhl brennt af. De, de ehr ansteken hett, ward söcht. 100 Rthl. Belohnung gifft dat dorför.
1846: De Möhl ward as Holländer-Möhl wedder opboot. Erbpächter ward Möller Johann Resthöft un sin Kinner.
1893: De Möhl brennt al wedder. De niege Holländer-Möhl ward vun August Gäfke boot.
1900: Möller is Karl Gäfke.
1948: Möller is Franz Glatzik.
1950: De Möhl ward stillleggt.
1953: Pächter Hans Conrad stellt op elektrische Möhl üm.
1958: De Möhl ward as Loger brukt.
1971: Peter Rickert köfft de Möhl un boot ehr to een Möhlenrestaurant üm.
1978: Pächter is Helmut Mayer.
Fehmarn
Windmöhl
Koornmöhl |
10162 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Waldemar-Erdbook | Waldemar-Erdbook | Dat Waldemar-Erdbook (latiensch: Liber Census Daniæ, düütsch: "Waldemar Erdbuch") is een Book ton erfaten von Stüürn, dat de däänsche König Waldemar II. Sejr 1231 in latiensche Spraak hett anleggen laten. Dat Book vertekend den Besitt un de Innahm vun de König.
De Bedüdung vun dat Erdbook is dorin to finnen, dat veele Orte und Verwaltungsbezirke vun dat damalige däänsche Riek ton örsten Mol nannt woren sünd: (Däänmark, Sleswig, Fehmarn, Schonen, Halland, Blekinge un Estland). Een bekümmt een goden Indruck vun de Macht- un Sozialstruktur vun de damalige Tied. De mehrbände Original op Pergament, de sogenannte Codex Holmiensis, ward siet sine Öberföhrung 1929 ut Stockholm in dat Däänsche Staatsarchiv in Kopenhagen opbewohrt.
Dat Erdbook is örst 1688 dörch een Matrikelbook aflöst woren.
Textutgav
Aakjær, Svend (Hrsg), Kong Valdemars Jordebog 1-3, København 1926-43
Däänmark
Fehmarn |
10163 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Beuend%C3%B6rp | Beuendörp | Beuendörp (düütsch: Bojendorf) is een Dörp op de Insel Fehmarn un een Stadtdeel vun de Stadt Fehmarn in den Kreis Oostholsteen in Sleswig-Holsteen.
Grött: ca. 193 ha.
Inwahners: ca. 50 (2002)
Auto-Kennteken: OH (Oost-Holsteen)
Telefonvörwahl: 04372
Laag: Beuendörp is ganz in Westen vun Fehmarn in de Oostsee, Naberdörper sünd Kopendörp, Petersdörp, Schloosdörp un Westermarkelsdörp.
Geschicht
In dat Waldemar-Erdbook vun 1230 is Beuendörp as Boyenthorp betekend, weer 6 mansi grot und harr 11 Landbesitter.
Dörpspeegel:
1709: Beuendörp harr 143 ha. Land, opdeelt op 11 Landbesitter.
1730: 14 Wahnhüüs, 7 Schüün, 3 Veehhüüs.
1833: 37 Hüüs, 62% mit Strohdack, 22% Gevel ut Breed
1854: 11 Hööf.
1872: Bi de Stormfloot sünd 17 Hüüs tweigahn un 8 Kreaturen afsupen.
1908: 14 Hööf, keen Handwerker, 47 Inwahners.
De Volksmund öwer Beuendörp:
„Dee Beuendörper sparrt abends dee Sünn in Schapstall in ...
Dat is de Sünnenunnergang.
See is so lang as uns Sohtstang.
Too Beuendörp... too Beuendörp...
dohr wahnt dee Hawenlüde...
Dee Marlsdörper hett Licht ansteken
nu gaht bald to Puch.“
Beuendörper Hirtenleed
„Dee Schap dee lop naa Beuendörp... von Beuendörp naa Püts...
Wenn dee Hund mit`n Schwanz an`n Dornpuß stött.
Un dee Harr sin Schaap op`n Thingsteen hött.
Wenn dee Katten mit dee Katers rümjaugt
un dee Schaapsherr sine Ollsch verhaugt.
Wenn deee Schaapsharr mit sin Hund rümnarrt
un dee Jungs dee Sünn in Schaapstall sparrt.“
Hüüt
Hüüt sünd in Beuendörp blot noch veer Buern, dat meiste Geld ward in Tourismus verdeent.
Oort
Fehmarn |
10169 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Michael%20Collins%20%28Astronaut%29 | Michael Collins (Astronaut) | Michael Collins (* 31. Oktober 1930 in Rom; † 28. April 2021) weer en US-amerikaansche Astronaut.
He hett anfangen as Pilot un is 1963 van de NASA as Astronaut utsöcht wurrn. 1966 hett he sien eerst Floog makt. Mit Gemini 10 is he tosommen mit John Watts Young meest 3 Daag in’t All wesen. Collins dorbi twee Weltruumspazeergänge, so nömmt EVA's, makt.
Richtig bekannt wurrn is he aber 3 Johr later. Mit dat Ruumschipp Apollo 11 is he tosommen mit Neil Armstrong un Buzz Aldrin na de Maand flogen un Armstrong un Aldrin sünd as eerste Minschen up de Maand land. Collins muss aber mit dat Moderschipp üm de Maand ümtoflegen, dormit sien Kollegen dornah ok weer andocken kunnen un weer all heel torüch to kommen.
1970 is he van de NASA weg gahn un is later henn Baas van dat Natschonaale Luft- un Ruumfohrtmuseum wurrn.
Weblinks
Enkelt Nahwiesen
Mann
Börger von de USA
Ruumfohrer
NASA
Boren 1930
Storven 2021 |
10170 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kilimandscharo | Kilimandscharo | Kilimandscharo is de höchste Barg in Afrika.
De Barg is 1999 nieg vermeeten worrn. De is hooch. De Barg liggt in Tansania un hörrt to dat Weltnaturarv van UNESCO. Aber de Gletschers und de Ieskapp up de Barg schmülten immer mehr.
To’n eersten Mal is de Barg 1899 van de Düütsche Hans Meyer und de Östrieker Ludwig Purtscheller bestegen wurrn. Hüdtodag stiegen dor völ Lüüd up, wiels dat nich besünners stur is.
De Schriever Ernest Hemingway hett de Roman The Snows of Kilimanjaro (dt.: Der Schnee auf dem Kilimandscharo) schreven, worvan se denn later henn ok noch en Film maakt hebbt.
De Naam wurd eegentlich Kilima Nscharo schreben. Dat kummt ut de suahelsche Spraak un bedüüt Barg van de böse Geist.
Literatur
Kurt Brunner: Frühe Karten des Kilimandscharo – Ein Beitrag zur Expeditionskartographie. In: „Cartographica Helvetica“, Heft 30 (2004), S. 3–9 (Volltext).
Richard Crane; Nicholas Crane: Kilimandscharo per Rad: Mit dem Mountain-Bike auf den höchsten Berg Afrikas. Schneider, München 1987, ISBN 3-505-09602-4.
Jörg Diergarten: Kilimanjaro – Besteigung über Marangu- und Machame-Route. Reihe SYRO-Individual-Reiseführer Band 30, SYRO, Göttingen 1983, ISBN 3-921885-07-8 (mit einer Karte).
Christof Hamann, Alexander Honold: Kilimandscharo: Die deutsche Geschichte eines afrikanischen Berges. Verlag Klaus Wagenbach, Berlin 2011, ISBN 978-3-8031-3634-3.
P. Werner Lange: Kilimandscharo – Der weiße Berg Afrikas. AS Verlag, Zürich 2005, ISBN 978-3-909111-16-9.
P. Werner Lange: Traumberg Kilimandscharo: Vom Regenwald zum tropischen Eis. Ein Reisebericht, AS Verlag, Zürich 2008, ISBN 978-3-909111-51-0
Hans Meyer; Heinrich Pleticha (Hrsg.): Die Erstbesteigung des Kilimandscharo, Ed. Erdmann, Stuttgart 2001, ISBN 3-522-60281-1 (= Alte abenteuerliche Reiseberichte).
Fritz Rodulph, Percy Stulz: Jambo, Afrika. Brockhaus Verlag Leipzig 1970
Weblinks
NASA Earth Observatory: Snow and Ice on Kilimanjaro (engelsch)
G-O.de: Kilimandscharo – Weißer Riese in Gefahr
Afrika
Tansania |
10171 | https://nds.wikipedia.org/wiki/El%20Mirador%20%28Maya%29 | El Mirador (Maya) | El Mirador is de gröttste Stadt vun de Maya ut de Tiet, bevör de klassisch Tiet vun de Maya dor weer (Präklassik). De Ruinen liggt ganz in'n Noorden vun Guatemala in El Petén. Üm dat Johr 50 rüm hefft de Inwahners de Stadt verlaten, nümms weet, worüm. Eerst 1926 is se wedderfunnen wurrn. Dor gifft dat twee bannig grode Pyramiden: De een heet „El Tigre“ un is bi 55 Meter hooch, de anner ehr Naam is „La Danta“, de streckt sik bi 72 Meter hooch in'n Heben un baben up throont en Tempel. In El Mirador sünd veel Biller vun den Vagelgott Vucub Caquix funnen wurrn.
Kiek ok bi
List vun de Maya-Ruinen
Weblinks
Videoclip vun dat ZDF öber El Mirador
Korten Artikel un Bild vun El Mirador
Mirador Basin - Foundation for Anthropological Research and Enviromental Studies
Antike
Gifft dat nich mehr
Maya |
10172 | https://nds.wikipedia.org/wiki/18.%20Juli | 18. Juli | De 18. Juli is de 199. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner, man in Schaltjohren is dat de 200. Dag.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
387 v.Chr.: Dat röömsch Heer warrt in de Slacht an de Allia vun de Kelten slaan. Rom warrt dorna innahmen un plünnert.
64: In Rom fangt en groten Brand an. Dree Daag toovt he sik ut un leggt dree Stadtdelen in’n Dutt. De Kaiser Nero gifft de Christen de Schuld an dissen Brand vun Rom. He lett allerhand vun jem an’e Siet maken.
1658: Leopold I. warrt in Frankfort an’n Main to’n röömsch-düütschen Kaiser wählt.
1924: De Rode Frontkämpferbund von de KPD warrt grünnt.
1925: In’n Franz-Eher-Verlag kummt de eerste Band von Hitlers Mein Kampf rut.
1942: De USA verklort Ungarn, Rumänien un Bulgarien den Krieg.
1972: Dat düütsch Bunnsverfatengericht fordert in sien Numerus-Clausus-Oordeel en bunnswiet Verdeelsteed för Studienplätz, wat later dör de Zentralsteed för’t Vergeven von Studienplätz ümsett worrn is.
1984: Laurent Fabius warrt Ministerpräsident vun Frankriek.
2002: Spaansche Soldaten störmt de Petersillninsel un verdrievt de twölf marokkanschen Soldaten, de dor statschooneert weern. Dormit ennt de so nöömte „Petersillnkrieg“.
Weertschop
1968: De Firma Intel Corporation warrt grünnt.
2013: De US-amerikaansch Stadt Detroit hett en Andrag up Insolvenz stellt. Se hett Schulden vun mindst 15 Milliarden Dollar.
Wetenschoppen un Technik
1796: Alois Senefelder finnt en nieg Flachdruckverfahren, de Lithografie.
1877: De Utfinner Thomas Alva Edison schafft to’n eersten mal en Tonopteken mit en Wült ut Stahl, de he mit Stanniol överspannt harr (Fonograf).
1898: Marie un Pierre Curie künnt vun jümmer Opdecken vun en nieg Element, dat se Polonium nöömt.
1938: Vun wegen en verkehrt Navigeeren landt Douglas Corrigan op sien Flaag vun New York na Kalifornien statt dessen in Irland. För dissen Flaag över’n Atlantik kreeg he de Ökelnaam „Wrong Way“ (verkehrten Weg).
1942: De eerste insatzinstann Düsenfleger vun de Welt, de Me 262, maakt sien eersten Flaag.
1966: De Gemini 10-Mission mit John Young un Michael Collins an Bord flüggt af.
1980: As sösstet Land start’ Indien en Rakete un schütt en Satelliten in’t Weltall.
Katastrophen un Terroransläge
1976: De Elv-Sietenkanal löpt in de Neeg vun Nutzfelln ut; 5 Mio. Kubikmeter Water överspölt dat Ümland.
1995: Op de Karibikinsel Monserrat brikt to’n eersten mal na 400 Johren de Vulkan Soufriere Hills ut.
2004: Söven verletzte Minschen un en dreestellig Millionenbedrag Schaden sünd de Naklapp vun en Tornado, de vör allem Duisburg, aver ok annere Städer as t. B. Krefeld, Overhus un Essen drapen hett.
2016: Bi en Angreep in en Regionalbahn bi Würzborg an'n hett en minnerjöhrigen Flüchtling, de alleen in Düütschland weer, fiev Lüde mit en Biel un mit en Mest verwunnt. Veer vun jem hett dat böös drapen. De Angrieper is later vun en Spezialinsatzkummando (SIK) vun de Polizei in Bayern dootschaten wurrn.
Boren
1013: Hermann vun Reichenau, düütsch Mönk, Schriever, Musiker, Astronom un Mathematiker
1552: Rudolf II., Kaiser vun dat Hillige Röömsche Riek vun Düütsche Natschoon ut dat Huus Habsborg († 1612)
1635: Robert Hooke, engelsch Physiker, Mathematiker un Utfinner
1724: Maria Antonia Walpurgis, Kurfürstin vun Sassen un Dichterin
1778: Johann Friedrich Erdmann, düütsch Mediziner
1796: Immanuel Hermann Fichte, düütsch Theoloog un Philosoph.
1811: William Makepeace Thackeray, britsch Schriever.
1853: Hendrik Antoon Lorentz, nedderlannsch Physiker un Nobelpriesdräger.
1864: Ricarda Huch, düütsch Dichterin un Schrieverin († 1947)
1884: Herman Jurgens, nedderlannsch Footballnatschonalspeler († 1964)
1898: John Stuart, britisch Schauspeler († 1979)
1899: Jan Boer, nedderlännsch plattdüütsch Schriever († 1983)
1909: Andrei Andrejewitsch Gromyko, sowjet-russ’sch Politiker un Butenminister
1916: Kenneth Armitage, britsch Bildhauer
1918: Nelson Mandela, süüdafrikaansch Präsident, Minschenrechtler un Nobelpriesdräger († 2013)
1921: John Herschel Glenn, US-amerikaansch Astronaut un Politiker († 2016)
1925: Friedrich Zimmermann, düütsch Politiker un Bundsminister († 2012)
1924: Wolfram Dorn, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter († 2014)
1927: Kurt Masur, düütsch Dirigent
1929: Carl Manner, öösterrieksch Ünnernehmer († 2017)
1937: Roald Hoffmann, poolsch Chemiker un Nobelpriesdräger
1941: Helwin Peter, düütsch Politiker un Bundsdagsafordneter
1959: Audrey Landers, US-amerikaansch Schauspelerin un Singerin
1963: Marc Girardelli, österrieksch Skifohrer
1967: Vin Diesel, US-amerikaansch Schauspeler
1989: Sebastian Mielitz, düütsch Footballspeler
Storven
1374: Francesco Petrarca, italieenisch Dichter (* 1304)
1488: Alvise Cadamosto, italiensch Seefohrer un Opdecker (* üm un bi 1432)
1583: Johannes Thal, düütsch Dokter un Botaniker.
1610: Michelangelo Merisi da Caravaggio, italiensch Maler.
1817: Jane Austen, engelsch Schrieverin.
1884: Ferdinand vun Hochstetter, düütsch Geoloog, Naturforscher un Opdecker.
1890: Christian Heinrich Friedrich Peters, düütsch-amerikaansch Astronom (* 1813)
1919: Raymonde de Laroche, franzöösch Flegerin un eerste Fro, de en Pilotenschien maakt hett
1944: Willem Gerardus Anderiesen, nedderlannsch Footballnatschonalspeler (* 1903)
1983: Salo Flohr, tschechoslowaaksch-sowjeetsch Schachmeester (* 1908)
1996: José Manuel Fuente, spaansch Radrennfohrer (* 1945)
1996: Hans Katzer, düütsch Politiker un Bundsminister (* 1919)
1997: Eugene Shoemaker, US-amerikaansch Astronom.
Juli 18 |
10173 | https://nds.wikipedia.org/wiki/9.%20Juni | 9. Juni | De 9. Juni is de 160. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner. In Schaltjohren is dat de 161. Dag.
Wat passeert is
Politik un Sellschop
1075: De opstännschen Sassen verleert de Slacht an de Unstrut gegen König Heinrich IV.
1815: De Wiener Kongress, dör den Europa en niege Ordnen funnen hett, geiht to Enn.
1923: Dat Militär putscht in Bulgarien.
1952: De Bunnsrepubliek Düütschland warrt 52. Liddmaat bi de Organisatschoon Interpol.
1953: In Düütschland gellt nu dat Gesett över dat Verbreeden vun Schriften, de junge Lüüd in Gefohr bringt (Bunnsproovsteed för jöögdgefährlich Schriften).
1972: De Düütsche Bunnsdag beslutt, dat de Lüüd nu al af 18 Johr wählen dörvt.
1993: De japaansche Kroonprinz Naruhito heirad de Börgerliche Masako Owada.
Kunst, Kultur un Bowark
1920: In London warrt dat Imperial War Museum open maakt.
1934: In den Tekentrickfilm The wise little hen (dt.:Die kluge kleine Henne) duukt Donald Duck to’n eersten mal op.
Wetenschoppen un Technik
1957: En lütte österrieksche Grupp bestiggt as eerste den Broad Peak in Pakistan in’n Alpinstil.
Katastrophen
1972: Bi den Canon-Lake-Dammbrook in South Dakota, USA, kommt dör de Flootbülg üm und bi 238 Minschen öm’t Leven.
1998: In den indischen Bunnsstaat Gujarat maakt en Zyklon Dusende Hüüs tonicht: 100.000 Minschen verleert jümmer Dach övern Kopp, 3.000 Lüüd blievt Dood.
Boren
1640: Leopold I., düütschen Kaiser († 1705)
1661: Fjodor III., russ’sch Zar
1672: Peter de Grote, russ’sch Zar († 1725)
1775: Georg Friedrich Grotefend, düütsch Sprakenwetenschoppler
1781: George Stephenson, britsch Ingeneur un een vun de hööftsächlichen Grünners vun dat Iesenbahndom
1810: Otto Nicolai, düütsch Komponist († 1849)
1812: Johann Gottfried Galle, düütsch Astronom, hett den Planeten Neptun opdeckt.
1839: Paul Sorauer, düütsch Botaniker un Naturforscher.
1843: Bertha von Suttner, österrieksch Schrieverin un Pazifistin, kreeg den Nobelpries.
1865: Carl Nielsen, däänsch Komponist un Dirigent.
1875: Henry Hallet Dale, britsch Biochemiker un Nobelpriesdräger.
1881: Felix Graf von Luckner, düütsch Seefohrer un Schriever.
1881: Christian Schmidt, düütsch Footballnatschonalspeler († 1917)
1895: Kurt Zeitzler, düütsch General in' Tweeten Weltkrieg († 1963)
1896: Karl Sack, düütsch Jurist un Wedderstandskämper († 1945)
1905: Fritz Kukuk, plattdüütschen Schriever († 1984)
1907: Hans-Ludolf Flügge, hooch- un plattdüütsch Schriever († 1980)
1916: Robert S. McNamara, US-amerikaansch Politiker, Minister för Verdeffenderen un Baas vun de Weltbank († 2009).
1925: Waltraut Haas, österrieksch Schauspelerin.
1934: Dieter Haack, düütsch Politiker un Bundsminister
1936: Jürgen Schmude, düütsch Politiker un Bundsminister
1943: Kenny Barron, US-amerikaansch Jazz-Pianist un Komponist
1945: Luis Ocaña Pernía, spaansch Radrennfohrer († 1994)
1948: Tom Whittacker, britisch-US-amerikaansch Bargstieger
1961: Michael J. Fox, US-amerikaansch Schauspeler
1963: Johnny Depp, US-amerikaansch Schauspeler
1978: Miroslav Klose, düütsch Footballspeler
1981: Natalie Portman, israelsch-amerikansch Schauspelerin
1984: Ondřej Moravec, tschechisch Biathlet
Storven
68: Nero, Kaiser vun Rom.
1527: Heinrich Finck, düütsch Kapellmeester un Komponist.
1870: Charles Dickens, engelsch Schriever.
1883: Lewis Cubitt, britisch Architekt (* 1799)
1927: Michael Ancher, däänsch Maler vun den Impressionismus (* 1849)
1939: Owen Moore, US-amerikaansch Schauspeler (* 1886)
1959: Adolf Windaus, düütsch Chemiker un Nobelpriesdräger.
1968: Camille Guérin, franzöösch Bakterioloog.
1968: Wilhelm Schleef, plattdüütsch Schriever (* 1889)
1969: Robert Taylor, US-amerikaansch Schauspeler.
1972: Cees ten Cate, nedderlannsch Footballnatschonalspeler (* 1890)
1986: Elisabeth Selbert, düütsch Politikerin un Juristin.
1989: George Wells Beadle, US-amerikaansch Bioloog un Nobelpriesdräger (* 1903)
1993: Arthur Alexander, US-amerikaansch Soulsinger un Komponist (* 1940)
2000: Ernst Jandl, österrieksch Schriever un Dichter.
2006: Drafi Deutscher, düütsch Slagersinger
2012: Régis Clère, franzöösch Radrennfohrer (* 1956)
2013: Walter Jens, düütsch Altphiloloog, Literaturhistoriker, Schriever, Kritiker un Översetter (* 1923)
2015: James Last, düütschen Bandleader (* 1929)
2015: Fred Anton Maier, norweegsch Iesflinklöper (* 1938)
2022: Matt Zimmerman, kanaadsch Schauspeler (* 1934)
Juni 09 |
10174 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fehmarnsch%20Daagblatt | Fehmarnsch Daagblatt | Dat Fehmarnsch Daagblatt (düütsch: Fehmarnsches Tageblatt) is een Daagblatt för de Insel Fehmarn un ward vun Mandag bit Sünnabend rutbracht. De Oploog liggt ünner 3000.
In dat Johr 1815 is de örste Blatt för Fehmarn publizeert woren, de Fehmarnsch Korrespondenz. Düsse Tiedschrift keem een bit tweemol in Maand rut und harr twee Sieden. Bald wör se wedder instellt.
1820 hett dat een anner versöcht, een Blatt in’t Leben to ropen. De Fehmarnsch Wochenzeitung vun de Advokaat Jes Greger, awer korte Tied later weer se wedder instellt. De Herutgeber hett seggt, dat de fehmarnsch Buer to fuul ton Lesen weeren, „un nu in de Oren doot se gonnix mehr lesen“.
Örst 1856 hett dat een mit Erfolg versöcht, een Blatt för de Fehmaraner to maken. De Verleger O.L. Rathje bröcht dat Fehmarnsch Wochenblatt rut. An Anfang harr he 157 Abonnenten. Vun dat Johr 1924 is dat Blatt nu as Fehmarnsch Tageblatt dägle rutkamen. In de Tied vun 1944 bit November 1949 keem dat Blatt nicht rut, örst dorna hebbt se vun de britische Besatzungsmacht een Lizenz kregen.
Siet 1989 gehört de Fehmarnsch Daagblatt to een Gruppe vun lütten Tiedschriften. Druckt ward dat Fehmarnsch Daagblatt in Neddersassen, awer de Redakschoon sitt in Borg.
Lang Johr weer Henning Wolff Chefredakteur un Herutgeber vun dat Daagblatt.
Weblenken
Internetutgav mit aktuelle Norichten (hoochdüütsch)
Fehmarn
Daagblatt
Hoochdüütsch |
10181 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Maya | Maya | Maya betekent
Maya, Volk vun de Indianers in Middelamerika,
Maya, Familie vun Spraken in Middelamerika,
Maya, Göddin ut de indisch Mythologie un en Grundlaag vun de indisch Philosophie,
Maya, Vörnaam för Froonslüüd,
Maya, Kriegsschipp ut Japan in’n Tweten Weltkrieg,
Maya, Stroom in Russland, de in’n Aldan münnt,
Maya, en Software.
Maya is de Familiennaam von
Belén Maya (* 1966), spaansche Danzerin un Choreografin,
Edward Maya (* 1986), rumäänschen Sänger un Kumponist,
H. P. Maya (1944–2012), öösterriekschen Künstler,
Joan Clapera i Mayà (1929–2018), katalaanschen Maler,
Jorge Maya (* 1944), uruguayschen Basketballspeler,
José Heredia Maya (1947–2010), spaanschen Literaturwetenschopper un Dichter,
Joseph Yegba Maya (* 1944), Footballspeler ut Kamerun,
Mario Maya (1937–2008), spaanschen Danzer un Choreograaf. |
10183 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Maya%20%28Indianers%29 | Maya (Indianers) | De Maya sünd en Volk vun de Indianer in Middelamerika. Se hefft in de vörkolumbisch Tiet grode Rieken grünnt un en hoge Kultur tostann bröcht.
As de Maya-Rieken bleuhen döen, stellen se en mächtige un hoge Kultur vör. Tomeist warrt vun een Maya-Kultur spraken, man achter düsse Kultur staht ganz verscheden Völker mit verscheden Spraken. Man all düsse Völker weern mehr oder minner verwandt mit'nanner un spraken ok mehr oder minner verwandte Spraken. Dat is begäng, en Verscheel to maken twuschen Hoochlandmaya in Chiapas un Guatemala un Siedlandmaya in Yucatán, in Petén un in Belize. Mit den Loop vun de Geschicht sünd de groden Öörd vun de Maya vun dat Hoochland na dat Siedland wannert un denn in den Norden vun Yucatán.
As de Spaniers ankamen weern, weer de klassische Tiet vun de Maya al vörbi. An't Enn vun dat 15. Johrhunnert weern bloß noch ganz in'n Noorden vun Yucatán wichtige Öörd vun de Maya to finnen. In de Midden vun dat Siedland leben dormals nich mehr veel Lüde. En egen Maya-Kultur geev dat to düsse Tiet in dat süüdwestlich Hoochland: Dat weer de Kultur vun de Quiché. Anners as veel anner Völker vun de Indianers gifft dat ok hüdigendags noch Maya. Se leevt up de Yucatán-Halfinsel un in Belize, in Honduras un in Guatemala.
Beröhmt wurrn sünd de Maya vunwegen jem ehr Mathematik un vunwegen jem ehren besunnern Maya-Klenner, schreben in Maya-Schrift. Düsse Schrift un de Klenner, man ok dat Anboon vun Mais weern Egenaarten vun de Maya.
De Schrift kann een hüdigendags (2006) to'n groden Deel lesen. De Grundlaag vun düsse Schrift sünd meistendeels Bildtekens, man dat is doch mehr as bloß en Ideogramm-Schrift. So wat geev dat in ganz Oolt-Amerika nich noch mol.
In de Steder geev dat Pyramiden mit Stufen, Palästen, Öörd to'n Bekieken vun de Steerns un Pok ta Pok (Speelplätz för Ballspelen).
Mit Steen, Toon, Holt un Stoff konnen de Maya-Künstlers un -handwarkers goot ümgahn. Just so goot weern se bi de Maleree. Metall (as Gold, Sülver un Kopper) keem eerst laat up un wurr meist bloß bi de Ritualen bruukt.
Historie
Fröhe vörklassische Tiet (üm 2000 v. Chr. rüm – 900 v. Chr.)
In de eerste vörklassisch Tiet gifft dat to’n eersten Mol Öörd, wo de Minschen up Duur tohopenleevt. Mit de Buuree geiht dat vöran. In Cuello in Belize hefft Utgrävers de öllsten Saken funnen, de to de Maya torekent weern könnt. Dat warrt annahmen, de stammt ut de Johren üm 2000 v. Chr. rüm. Vun dor ut sünd de Lüde denn na den Golf vun Mexiko in’n Noorden hentagen. Dor hefft se sik bi upspleten. In Copán in Honduras siedelt de eersten Jägers üm 1100 v. Chr. rüm. Ok in de fröhe vörklassisch Tiet is de Oord Lamanai grünnt wurrn. Dor hefft in eenßen weg bi 3.000 Johr lang Lüde wahnt. Dor is dat en vun de Öörd mit, wo an’n längsten Minschen siedelt hefft. Üm un bi 1000 v. Chr. is Cahal Pech grünnt wurrn. Bit üm 700 n. Chr. hefft dor Lüde wahnt.
Middelste vörklassische Tiet (üm 900 v. Chr.-400 v. Chr.)
In de middelste vörklassisch Tiet siedelt de Maya in dat ganze Land. Nu warrt ok Hannel dreben mank de Städer. In dat 7. Johrhunnert v. Chr. finnt sik de eersten Footstappen vun de Maya in de Gegend vun Tikal in Guatemala. An den Golf vun Mexico weert üm 500 v. Chr. de eersten Buwark un Tempel ut Steen upstellt. To de Maya ehr eersten groden Städer höört El Mirador (mit de Maya ehr hööchste Pyramide) un Nakbe. De liggt ok beiden in dat hüdige Guatemala.
Late vörklassische Tiet (üm 400 v. Chr. – 250 n. Chr.)
In düsse Tiet wasst dat Volk unbannig. Grode Städer kaamt up un de Monarkie warrt inföhrt. De Stadt El Mirador warrt üm 50 n. Chr. rüm vun ehr Inwahners verlaten.
Fröhe klassische Tiet (üm 250 – 600)
In Tikal finnt sik de eerste Stele vun de Maya, wo en Johr up angeven is. Dat is 292. In dat Johr 562 brickt de grode Krieg twuschen Calakmul un Tikal ut.
De late klassische Tiet (üm 600 -900)
Chichén Itzá warrt üm 650 rüm grünnt.
In düsse grode Tiet bestünn de Maya-Kultur in en Reeg vun Stadtstaaten. Jedeen Staat harr sien egen Regenten un allerhand Vullmachten, de ünner em stünnen. De Maya ehre Hoochkultur bleih in düsse Johren un breet sik öber de ganze Halfinsel vun Yucatán ut. Dormals sünd ok de Städer Uxmal un Coba grünnt wurrn. Annere wichtige Städer weern Tikal, Calakmul, Bonampak un Quiriguá. Düsse Städer harrn to’n Deel mehr as 10.000 Inwahners. Dor weern se grötter mit, as de gröttsten Städer in Middeleuropa to düsse Tiet. Ünner’nanner weern se faken mit Straten verbunnen, de up’n Damm anleggt wurrn sünd (Sacbé).
In düsse klassische Tiet hören ok Bonampak, Calakmul, Caracol, Xunantunich, Lubaantun, Copán, Dos Pilas, Nakum, Naranjo, Palenque, Piedras Negras, Rio Azul, Tikal, Yaxchilán oder Yaxha to de groden un wichtigen Öörd.
Tosamenbreken vun de Kultur in dat zentrale Siedland
Al in dat 9. Johrhunnert warrt in dat süüdlich Platteland de een oder anner Oort vun de Maya upgeven. In de Tiet, de denn keem, hefft de ganzen middelsten Kuntreien vun Yucatán unbannig veel Inwahners verlaren. En ganzen Barg vun Städer sünd verlaten wurrn un de Anlagen för dat Tobringen vun dat Water güngen in’n Dutt. Nah de Midden vun dat 10. Johrhunnert warrt in dat ganze Siedland nich een steenern Suul mehr upstellt. De Forschers snackt siet lange Tiet al öber de Grünnen vun düt Ut’neenbreken vun de Maya-Staaten. Dor gifft dat tomeist twee Antwoorten up: De ökologisch un de Nich-ökologisch Antwoort.
De ökologische Versöök, düssen Ünnergang to verklaren, kickt sik dat Gegenanner vun Minsch un Umwelt an. In de late klassische Tiet is dat jümmers slechter wurrn. De Tall vun Inwahners weer unbannig rupkladdert, man dat Ackerland harr sien Grenzen un faken weer dat ok keen good Land. Anboot wurrn is dor woll mit dat ole Milpa-System. Dat dö veel Land verbruken un geev nich so veel her. Al in dat Johr 1921 hett de Forscher O.F. Cook dorüm seggt, dat Land weer utpovert, de Lüde harrn nix mehr to bieten.
De nich-ökologische Versöök, de Saak to verklaren, gaht up ganz verschedene Straten. De een seggt, dat harr woll Angreep vun buten geven, annere meent, Süken oder anner Katastrophen weern öber dat Volk kamen oder dat Weer speel verrückt. Archäologens hefft nu Bewiesen funnen, dat de Tolteken in den Noorden vun Yukatán inmarscheert sünd. De meisten Forschers glöövt dat aber nich, dat de Krieg en Grund weer, dat ganze Siedland uptogeven.
De Geoloog Gerald Haug hett in dat Johr 2003 rutfunnen, dat dat in’t 9. un 10. Johrhunnert in Venezuela weniger regent hett, as in de Johren dorvör. Nu meent de wecken Forschers, dat heet ja woll, dat de Maya dat Land vunwegen dat Klima (besunners vunwegen Dröögde) verlaten mössen. Ok de Ünnergang vun de Grootstadt Teotihuacan in de Midden vun Mexiko kann dor wat mit to doon hebben.
De Tiet nah de klassische Tiet (üm 900- 1511)
Bi de Maya ehr Buwarken is nu to sehn, dat se sik veel vun de Tolteken afkeken hefft. Grode Öörd ut düsse Tiet sünd Coba, Chichén Itzá, Ek Balam, Mayapan, Tulúm un Uxmal.
Tiet vun de spaansche Kolonie
Conquista (1511-1697)
Toeerst hefft sik de Spaniers de Landstreken mol ankeken, denn versöchen se, de Maya ünner to kriegen. Amenn hefft se dor 170 Johren för bruukt. De leste Staat vun de Maya, den se ünner de Fööt pett hefft, weer de Itzá-Staat vun Tayasal in Petén. Dat passeer 1679.
De Maya in Mexico, Guatemala un Belize
Vun 1847 af an güngen de Maya ehr Nahkamen gegen de Macht vun den Staat vun Mexiko gegenan. Düsse Upstand warrt de Kastenkrieg nömmt. 1850 boon se den Tempel vun dat Krüüz, dat snacken deit un grünnen bi düssen Tempel jem ehr Hööftstadt Chan Santa Cruz. De is eerst 1901 vun de Armee vun Mexiko innahmen wurrn.
De histoorsche Globen vun de Maya
kiek ok : De Maya ehr Gödder
Städer vun de Gottkönigen in’n Regenwoold
Bi de Städer vun de vergahn Maya-Kultur fallt dat up, dat de meisten Buwarken för den olen Globen bruukt wurrn sünd. De Religion un de Preesters mütt in de klassisch Tiet en unbannig grode Rull speelt hebben. Baas vun de Stadtstaaten weern dormals tomeist Königen, de to glieke Tiet ok en religiöös Amt utöövt hefft. Ok de Herrschers un de Böversten in de Maya-Staaten mössen de religiösen Ritualen mitmaken. Dat kann en up ole Biller sehn. Düsse Ritualen weern faken gruulich.
Tiet un Welt
As anner Völkers in Middelamerika glöven de Maya, dat de Tiet in en Krink lopen dö. Dat wurr nippe ankeken un in verscheden Klenners upschreven, wie düt un dat, wat passeer, jümmers wedder keem. Mit düsse Rundlööp (Zyklen) in de Astronomie un up de Eer harrn ok de Fiern un de Ritualen vun de Maya to kriegen. De Preester ehr Upgaav weer, dat se verklaren schollen, up wat vun Aart düsse Rundlööp tosamen hüngen un wat passer, wenn de een mit den annern tohopenrekent wurr. Just, as anner Völker ok, hefft sik de Maya de Welt so vörstellt, dat de dree Stockwarken harr: De Ünnerwelt, de Eer un den Heben.
Gödder un Oppers
Just, as bi anner Völker in Middelamerika speel bi de Maya dat minschlich Bloot en besunnere Rull. Lüde, de wat to seggen harrn, hefft sik süms Bloot afnahmen. Dor hefft se sik för mit en dornigen Faden dör de Lippen oder dör de Tung dör staken oder se hefft sik den Penis anprickt. Wenn dat för den Globen wat weert ween hebben scholl, denn möss dat kullen hebben. Up Biller ut de klassisch Tiet is faken de Droomslang to sehn, wenn Bloot oppert warrt. Dat is aber nich klaar, ob dat bedüden schall, dat de Lüde Drööm harrt hefft, wenn se jem ehr Bloot hengeven döen.
De Maya glöven, in dat Bloot, dor seten de Seel un de Kraft vun dat Leben in. De Seel stellen se sik vör as Luft oder as Rook. Dor hefft se dat Bloot ok üm up Papeerstriepen lopen laten un denn achterher verbrennt.
De Maya glöben, dat dat veel Gödder geev (Polytheismus). Se hefft sik vörstellt, dat düsse Gödder, just so, as de Minschen, starven könnt. Dat Opper scholl dor de Gödder nich bloß fründlich üm maken, man dat scholl jem ok an’t Leven holen. So weer dat bi den Globen vun de Azteken ok. Dor weern in de Maya-Kunst ok Biller ganz begäng üm, wo en König to sehn is, de en Gott as en lüttjet Söögkind up’n Arm hett. Man up de anner Siet hefft se sik de Gödder ok uroolt vörstellt.
In de Maya ehr Religion weer dat ganz begäng, Minschen to slachten. In de Goddesdeensten sünd Minschen de Köpp afslahn wurrn, se sünd in Cenotes versapen wurrn, se wurrn uphungen, mit Stenen doot smeten, mit Gift an’e Siet bröcht oder ok lebennig begraven. Ok Liddmaten vun dat Lief sünd afsneden wurrn. Just as bi de Azteken geev dat ok de gruulich Aart, de Opper to slachten dör dat Upsnieden vun den Buuk un dat Rutrieten vun dat lebennig Hart. Besunners in de Tiet nah de klassisch Tiet is dat to sehn. Slacht wurrn sünd just so Fienden, de in’n Krieg infungen wurrn sünd, as ok Lüde vun dat egen Volk, ok vun de Böversten vun dat Volk.
Hüdigendags is noch nich klaar, wer wannehr, up wat vun Aart un wo slacht wurrn is för de Gödder. Wiß is up jeden Fall – dor gifft dat veel Biller vun – dat de infungen Fienden in gröttere Tall doot maakt wurrn sünd. Womöglich kemen düsse Slachtopper ut de Böversten vun de Fienden. Dat is ok nich ganz klaar, ob de Maya Kriegen bloß dor üm anfungen hefft, dat se Lüde to’n Slachten infangen konnen oder vunwegen dat de Königen mit dat Slachten vun jem ehr Fienden sik vör de Minschen dickdoon wullen un ok noch jem ehren Globen an de Gödder wiesen wollen. So weer dat bi de Azteken.
Wi weet vundagen, dat to de Maya-Kultur veel Krieg tohören dö. Man dat is nich antonehmen, dat de Maya ok bloß mit groden Afstand so veel Minschen slacht hefft, as de Azteken. Man dat stimmt ok nich, as en dat fröher annahmen harr, dat de Maya nu anners as de Azteken Freden holen hefft un an un for sik dat Slachten vun Minschen bi jem bloß wenig vörkeem. Besunners vun 1973 af an, as de Maya ehr Schrift to’n Deel upslaten wurrn is, sünd de Forschers dor düütlich vun afkamen.
De Maya vundaage
Hüdigendags leevt bi 6,1 Million Maya up de Halfinsel Yucatán, man ok in Belize, in Guatemala un in Honduras. In Guatemala sütt dat so ut, dat bi 40% vun de Inwahners vun dat Land to de Maya tohöört. In Belize sünd dat bi 10%. Ok hüttodaags leevt de meisten Maya vun de Mais-Buuree. De Religion bi jem is en Mengelmoos ut christlichen un egen Globen. Jedeen Maya-Gemeende hett ehr egen weltlich un geistlich Hööften. Höhner, Krüder oder Kersen weert oppert. De verscheden Gruppen vun dat Volk weert ok vunwegen ehr Kledaasch ut’neen holen.
De Lacadon-Maya in Chiapas sund bekannt wurrn, weil se noch ganz in de ole Aart leben doot. Se dreegt noch de witten Kattuun-Kleder, de een ut ole Biller kennt. Vun’t Christendom wüssen se ok nich so bannig veel. Man vunwegen den Turismus un vunwegen de Mission vun evangelikalen Gruppen ännert sik bi jem just allerhand. Jummers mehr vun de Maya treckt sik modern Kledaasch an. Jummers mehr sünd an’t Stroom-Nett anslaten un hefft Radio oder Fernsehen. In de Maya-Dörper gifft dat midderwielen ok Autos. Allerhand Indianers leevt hüdigendags ok vun den Turismus.
En besunnere Laag gifft dat bi de Maya-Dörper in den Bundsstaat Chiapas in Mexiko, wo de Zapatisten an de Macht sünd. Dor sünd se in de verleden Johren to’n groden Deel sülvstännig wurrn un könnt sik süms verwalten.
Borns
Volksgrupp
Middelamerika
Maya
Mexiko |
10187 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Eris%20%28Dwargplanet%29 | Eris (Dwargplanet) | (136199) Eris (Symbol: ) is en Dwargplanet ut uns Sünnsystem, de en Objekt ut den Kuipergördel (KBO, Kuiper Belt Object) is. Eris is bit vundaag de gröttste bekannte Dwargplanet mit en üm un bi 100 km grötteren Dörmeter as Pluto. Eris weer funnen van Mike Brown, vun’t Caltech in Pasadena, an’n 23. Oktober 2003. Mike Brown un sien Team hebbt de Opdecken aver erst an’n 29. Juli 2005 ünner de vörlöpig Beteken 2003 UB313 bekannt geven. De Pressmedien hebbt em to ok glieks as den teihnten Planeten ansehn, na denn al lang socht worrn weer. Man dat wull de Internatschonale Astronoomsche Union (IAU) nich so recht achten. An’n 24. August 2006 is fastleggt worrn, dat Eris, Pluto un Ceres Dwargplaneten wesen schullen. Sien endgelltig Naam kreeg he in’n September 2006, un to weer he ok as Asteroid nummereert. De Tall höört also to den Naam mit dorto. Opstunns bewegt sik Eris in en Afstand vun ruchweg 97 AE (14,6 Milliarden km) op ehr düchtig exzentrische un gegen de Ekliptik kippte Bahn üm de Sünn. Vunwegen de grote Exzentrizität tellt de Dwargplanet to de streihten KBOs (Scattered Disk Objects, SDO).
An’n 10. September 2003 hebbt Brown un sien Grupp meld, dat 2003UB313 ok en Maand hett. In’n September 2006 hett de IAU bekannt geven, dat 2003UB313 nu Eris un ehr Maand Dysnomia heet.
Opdecken
Dat Kuipergördel-Objekt Eris is vun Mike Brown (CalTech), Chad Trujillo (Gemini-Sternwacht) un David Rabinowitz (Yale-Universität) opdeckt worrn, also vun de sülven Astronomen, de vörher al de de annern groten Transneptune (50000) Quaoar, (90377) Sedna un (90482) Orcus funnen harrn. Eris weer op CCD-Opnahmen opdeckt worr, de al an’n 21. Oktober 2003 mit dat 1,2-m-Schmidt-Teleskop an de Mount-Palomar-Sternwacht maakt worrn sünd. Bi de eersten Bearbeiten vun de Biller ist de Dwargplanet man nich glieks künnig worrn, vunwegen sien langsome Bewegen. Eerst as de Opnahmen an’n 5. Januar 2005 noch eenmol utweert worrn sünd, hett man denn dit Objekt as to’n Kuipergördel hörend utmaakt.
Toeerst weer plaant, de Opdecken eerst later künnig to maken, nadem man noch wietere Beobachten maakt harr. Denn is aver bekannt worrn, dat al Informatschoonen över en vun de Teleskopen, dat to’n Ünnersöken un Beobachten vun Eris bruukt weer, över en apentlich Websteed anfraagt warrn künn. Dorüm hebbt de Forschers denn an’n 29.Juli 2005 al fröher as plaant von jemehr Opdecken bericht. 19 Stünnen dorvör hebbt neemlich spansche Astronomen jemehr Opdecken vun dat Objekt (136108) 2003 EL61 künnig maakt, dat de Grupp üm Brown unafhangig dorvun in’t Johr 2004 ok funnen harrn, aver bit dorhen ok nich künnig maakt harrn. Den Fehler wullen se nich wedderhollen. An den lieken Dag hett Broens Grupp ok dat Opdecken vun (136472) 2005 FY9, so dat binn wenige Daag dree ne’e Kuipergördel-Objekten bekannt maakt weern.
Naam
Na publizeeren vun de Opdecken kreeg de Himmelskörper toeerst de vörlöpig Beteken2003 UB313 towiest, as dat na de internatschonalen Regeln vör sik geiht. De Opdeckers sülvst dat Objekt hebbt nu inoffiziell ünner sik Xena nöömt (na de Feernsehreeg Xena), un för den Maand seggen se Gabrielle - ok en Figur ut de Serie.
In’n September 2006 is den Objekt 2003 UB313 denn de Asteroidennummer 136199 todeelt worrn. Dat is en Vörutsetten dorvör, dat en Objekt en richtigen Naam kriegen kann. De Naam Eris is denn an’n 13. September 2006 vergeven worrn. De Naam Eris steiht in de greeksche Mythologie för de Göddin vun’n Striet un Schandal, de mit ehr Intrige den Trojansch Krieg utlöst hett. De Naam schüll de Kontrovers weddergeven, de na de Opdecken üm den Begreep „Planet“ tostannen kommen is un de dorto föhrt hett, dat Pluto de Planetenstatus aferkennt woorn is.
De teihnte Planet?
As Quaoar un Sedna dorvör al, is ok Eris in de Medien as de teihnte Planet betekent worrn (kiek ok bi Planet X). Ok de Opdecker un de NASA hebbt dorvun snackt. Un en solke Inorden weer nich ganz afwegig, as Eris jo grötter is as Pluto un annere Bedingen un Vörutsetten vunwegen de Exzentrizität vun de Bahn oder dat en Planet en gröttere Masse hebben mutt as all annere Objekten in sien Orbit tohopen al bi Pluto nich mehr todrapen deen.
Aver siet de Tiet End vun de 1990er hebbt ok al veele Astronomen seggt, dat ok Pluto nich mehr to de Planeten tellt un beteken den blots noch as dat gröttste transneptunsch Objekt. De Diskussion, na welke Richtlienen en Planet denn nu en Planet is, is mit Opdecken vun (136199) Eris nee opflammt. Op de 16. Generalversammeln vun de Internatschonale Astronoomsche Union in’n August 2006 in Prag is denn en ne’e offizielle Definitschoon för Planeten un Dwargplaneten verafscheedt worrn. Dormit sünd Eris, Pluto un Ceres nu offiziell Dwargplaneten. Of dat ok op Sedna un Quaoar todrapen deiht, is opstunns noch nich kloor. To lieken Tiet is ok en transneptunsch Ünnerklass vun de Dwargplaneten defineert woorn, de toeerst Plutonen nöömt warrn schüll. De Naam is aver gau wedder vun’n Disch wesen, man ahn dat en annere Beteken funnen worrn is. Eris as ok Pluto höört dorüm sietdem to en sünnere Ünneroort vun Dwargplaneten, de bit hüüt noch ahn Naamen is.
Maand
Eris hett en Maand de Dysnomia nöömt woorn is. Dysnomia weer an’n 10. September 2005 vun dat lieke Team opdeckt as Eris sülvst. De Maand hett en 60 mol swackere Albedo as de vun Eris, wat op en Gröttenproportschoon vun ruchweg 1:8 twüschen Dysnomia un Eris sluten lett.
Grött
Üm de Grött vun en Himmelsobjekt ut de schienbor Helligkeit aftoleiden, mööt de Afstand un de Albedo künnig wesen. Is dat de Fall, denn kann man de Grött utreken, wobi en lüttere Albedo mehr Grött bedüüt.
Bi Eris is dat so, dat – na Browns Bereken – sülvst bi en Albedo vun 1, also wenn Eris alles Licht torüchreflekteeren weer, noch grötter oder tomindst liek groot wesen müss as Pluto. In de eersten Derichten hett dat heten, de Dörmeter vun Eris de ünner 3200 km liggen, wiel dat Spitzer-Weltruumteleskop nich in de Laag weer, den Dwargplaneten to finnen. Man, in de TWüschentiet is rutkamen, dat dat Teleskop nich richtig bedeent worrn is un dorüm verkehrt utricht weer. Na Angaaven vun Mike Brown sünd August 2005 ne’e Beobachten maakt worrn mit dat Weltruumteleskop. De Daten warrt noch utweert.
De eerste Meten, op de man sik verlaten künnen schüll, is Anfang 2005 vun Radioastronomen vun dat Max-Planck-Institut för Radioastronomie in Bonn maakt worrn. Mit Help vun dat IRAM-Radioteleskop an’n Pico Veleta in Süüdspanien kunn de Warmsstrahlen vun Eris meten warrn. In Kombinatschoon mit de optisch Meten is dorbi en Albedo vun 0,60 ± 0,11 un dorvun afleidt en Dörmeter vun 3000 ± 320 km bestimmt worrn.
De Opdecker-Grupp hett Beobachtenstiet an’t Hubble-Weltruumteleskop bewilligt kregen. Ofschonst dat Telskop bi en Winkeldörmeter vun blots 0,035 Bagensekunnen al an de Grenz vun dat Möögliche vun Hubble liggt, künn de Grupp mit sünnere Bildbearbeiden (Dekonvolutschoon) de to Tiet naueste Meten maken un de Grött op 2400 ± 100 km bestimmen. Dormit is Eris lütter, as dat ut vörherige Meten vermodt worrn is, man jümmer noch grötter as Pluto. De Albedo warrt opstunns mit 0,85 ± 0,07 angeven.
Ümloopbahn
En Ümloop vun Eris üm de Sünn duert so lang as 557 Johren op de Eer. De Bahn hett en grote Exzentrizität vun 0,44 – wat för en Objekt ut den Kuipergördel teemlich normal is. De sünnennöögste Oort, dat Perihel, befindt sik in 37,8 AE Afstand. Dormit kann Eris vun Tiet to Tiet dichter an de Sünn as de Pluto, vun den dat Aphel, de sünnenwietste Oort, bi 49 AE liggt. To Tiet is Eris man mehr bi ehr egen Aphel un is 97 AE weg. För den Afstand bruukt dat Licht t. B. al 13,5 Stünnen.
En annere Sünnerlichkeit is dat starke Verkippen vun de Bahn üm 44° gegen de Ekliptik, wat för en Objekt vun disse Grött ungewöhnlichis. Dat verkloort aver ok, worüm Eris eerst so laat opdeckt worrn is, wieldat de meisten Söökprogrammen sik op Öört üm de Ekliptik rüm konzentreeren doot, wenn dat üm de Kuipergördel-bjekten geiht. Dor is ok de gröttste Deel vun de hele Materie in’t Sünnensystem konzentreert. Kann angahn, dat Eris dör de Gravitatschoon vun’n Neptun ut de Bahn sleudert worrn is.
Opbo
Eenige Bornen snackt vun en Tohopensetten vun ungefähr 70% Stenen un 30% froren Wateries. Dat is aver opstunns all’ns blots Spekulereree, so lang de Masse un de Dörmeter nich nipp un nau bekannt sünd. Spektrokoppsch Opnahmen an de Gemini-Sternwacht op Hawaii wiest op froren Methan an de Böverflach vun Eris hen. Dormit weer de Böverflach wat liek as de vun Pluto, wat dör de lütte Albedo ünnerstütt warrt. Dormit weer Eris mehr liek as Pluto mit sien Maand Charon as mit de anneren bekannten Kuipergördel Objekten. Wieldat Methan düchtig flüchtig is, bedüüt dat aver ok, dat Eris in de Vergangenheit noch nich wiet in dat innere Sünnensystem wesen hebben kann. Dat Methan weer denn sublimeert un verswunnen.
Butendem weer Eris ok groot noog, üm as Pluto en teemlich dünne Atmosphäär ut Stickstoff, Methan oder Kohlenstoffmonoxid to hollen. De weer sik perioodsch mit de Ümloopduer un de Temperatur an de Böverflach resublimeeren un eerst bi högere Tmeperaturen wedder sublimeeren un en ne’e Atmosphäär billn. To Tiet is en Atmosphäär nich to marken, wiel Eris sik wiet weg ophollt.
De Temperatur an de Böverflach vun Eris warrt op 30 K (-242 °C) schätzt. Dat ist noch mol düüdlich weniger as op’n Pluto. Dat liggt natürlich an den groten Afstand vun de Sünn, wiel se vunwegen de lütte Grött un ehr Entstahn an’n Rand vun’t Sünnensystem keen innere Energiebornen hebben kann. De Tiedenwarms dör den Maand Dysnomia künn villicht noch en lütte Rull spelen bi de Temperatur, wenn de Masse denn groot noog is.
Bornen
Literatur
M.E. Brown, C.A. Trujillo, D.L. Rabinowitz: Discovery of a planetary-sized object in the scattered Kuiper belt. in: The astrophysical journal. Univ. of Chicago Pr., Chicago Ill. 635.2005, L97-L100 (pdf download + abstract). ISSN 0571-7248
Frank Bertoldi (u. a.): The trans-neptunian object UB313 is larger than Pluto. in: Nature. Macmillan Journals, London 439.2005, 7076, 563. ISSN 0028-0836
R. Vaas: Der zehnte Planet. In: Naturwissenschaftliche Rundschau 1/2006, S. 5-13.
Websteden
Mitdelen vun’d IAU vunwegen de Planetenstatus (engelsch)
Object Bigger than Pluto Discovered, Called 10th Planet (engelsch)
Zehnter Planet „Xena“ hat einen Mond mit dem Spitznamen „Gabrielle“ (hoochdüütsch)
Planet |
10188 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kopend%C3%B6rp | Kopendörp | Kopendörp (düütsch: Kopendorf) is een Dörp op de Insel Fehmarn un een Stadtdeel vun de Stadt Fehmarn in den Kreis Oostholsteen in Sleswig-Holsteen.
Grött: ca. 529 ha.
Inwahners: ca. 100 (2002)
Auto-Kennteken: OH (Oost-Holsteen)
Telefonvörwahl: 04372
Laag: Ganz in Westen vun Fehmarn in de Oostsee, Naberdörper sünd Petersdörp, Beuendörp, Püttsee un Sulsdörp.
Geschicht
Dat Waldemar-Erdbook vun 1230 betekend Kopendörp as Cubbaenthorp un schrifft, dat dat Dörp 11 mansi Land un 26 Landbesitter hett.
Dörpspeegel:
1709: Kopendörp harr 289 ha. Land, opdeelt op 26 Landbesitter. In´t Dörp leevt uk 1 Schmitt, 2 Timmerer un 1 Glaser.
1730: 33 Wahnhüüs, 6 Schüün, 7 Veehhüüs.
1833: 34 Hüüs, 74% mit Strohdack, 52% Gevel ut Breed
1854: 20 Hööf.
1872: Bi de Stormfloot sünd 11 Hüüs tweigahn un 8 Kreaturen afsupen.
1908: 14 Hööf, keen Handwerker, 47 Inwahners.
Kopendörper See
In Westen von Kopendörp weer fröher de 400 ha. grote Kopendörper See. Veel Privatlüüd hebbt versöcht, düsse Flach intodieken un trocken to leggn. Awer dörch een Stromfloot is de Diek ümmer wedder tweimakt woren. Na de Stormfloot vun 1872 hebbt se en grote Diek boot un nu is dat seker. Hüüt is dat dat Waterfagelreservat Wallnau.
De Volksmund över Kopendörp
„Too Kopendörp... dohr sünd dee jungen Brüde...
Dor wart dee Dörpsoll opdeelt mit öwer´n Duum
Man schall nich to veel eeten, ook keen Pannkoken
dat man ümmer noch een laten kann, wenn´t wesen mütt.“
Oort
Fehmarn |
10190 | https://nds.wikipedia.org/wiki/List%20vun%20de%20Kaisers%20vun%20Rom | List vun de Kaisers vun Rom | De List vun de Kaisers vun Rom wiest all Kaisers vun dat Röömsche Riek vun Augustus bit Romulus Augustulus, de in den Westen vun dat Riek de leste Kaiser weer un de denn 476 afsett wurrn is un bit hen to den ooströömschen Kaiser Justinian I., den sien Dood in dat Johr 565 as een vun de möglichen Ennen vun de Antike ankeken warrt. De List vun de Kaisers, de de Macht an sik reten hefft (Usurpators) is nich vullstännig. Dor staht bloß de wichtigsten Mannslüde in.
De Tiet vun de Kaisers vun Rom kann groff indeelt weern in dat Prinzipat, in de Tiet vun de Krise vun dat Röömsche Riek in dat 3. Johrhunnert un in de Late Antike. Bi de List, de ünnen steiht, weert de Naams so bruukt, as se in de Kuntreien vun de Düütsche Spraak begäng sünd. De een oder anner Kaiser hett sien Naam in den Loop vun sien Leben mol ännert. Dat kann passeert ween, wenn he to’n Söhn vun en Kaiser annahmen wurrn is oder wenn he up’n Throon steeg. De Gegenkaisers un Ünnerkaisers sünd inrückt. De Gegenkaisers hefft ok noch en griesen Achtergrund.
Liste vun de Kaisers vun Rom
Fröhe un hoge Tiet vun de Kaisers (Prinzipat)
De Krise vun dat Röömsche Riek in’t 3. Johrhunnert
Late Antike
Kiek ok bi
Röömsch Riek
List vun de röömschen Konsuln
Böker
Manfred Clauss (Rg.): Die römischen Kaiser. 55 historische Portraits von Caesar bis Iustinian. 2. Uplaag, Beck, München 2001, ISBN 3-406-47288-5.
Marieluise Deißmann: Daten zur antiken Chronologie und Geschichte. Reclam, Stuttgart 1990, ISBN 3-15-008628-0.
Dietmar Kienast: Römische Kaisertabelle. Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie. 2. Auflage, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1996, 3. Uplaag (Nee druckt) 2004, ISBN 3-534-18240-5.
Klaus-Jürgen Matz: Wer regierte wann? Regententabellen zur Weltgeschichte. 6. Uplaag, dtv, München 2002, S. 38–41, ISBN 3-423-32523-2.
Weblinks
En Online-Enzyklopädie öber de Röömschen Kaisers (engelsch)
Internetlexikon öber dat ole Rom mit ganz gode Artikels öber de Kaisers
List
Röömsch Riek
Politik |
10206 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Muhammad%20al-Sahhaf | Muhammad al-Sahhaf | Muhammad al-Sahhaf (arab. محمد سعيد الصحاف Muḥammad Sacīd as-Saḥḥāf; * 1940 in Hilla, Irak) weer Butenminister ünner Saddam Hussein un later Informatschoonsminister vun den Irak. He is in den drüdden Golfkrieg dör sien Propaganda bekannt worrn, de so absurd weer, dat keeneen dat glöövt harr.
Sahhaf hett toeerst (so as sien Vadder) Zigaretten verköfft. Man dat hett he na blots een Maand hensmeten. Denn hett he Journalismus studeert un wull Engelschlehrer warrn. He hett mit de revolutschonäre Baath-Partei sympatiseert un is ok Liddmaat worrn. Na de Revolutschoon vun 1968 is he Baas vun den Militärrundfunk warrn. Twee Johren later wurr he denn Baas vun't iraaksch Feernsehn. 1972 hebbt se em rutsmeten wieldat he lever de letzte Runn vun een Ringkamp utsennt harr as en Militärparaad.
Dorna hebbt se em as Diplomat na Indien schickt. In't Butenministerium hett he Karriere maakt un Saddam Hussein hett em denn as Butenminister beropen. Dat bleev he, bet Tariq Aziz em aflöös. He wurr den Informatschoonsminister un dormit is he beröhmt warrn.
In den Krieg hett he jümmers vermellt, wo stark de iraaksche Armee weer un wat se allens tostand kregen harr. He hett allens so dreiht, dat de Irakis goot utsehn hebbt un hett sik sogar Saken utdacht, wo de Irakis Spood harrn. Wat de Amerikaners innahmen harrn, hett he nich vertellt. He hett dat so dull dreven, dat he meist ein komische Figuur wurr un de Press hett smucke Ökelbiller vun em maakt. Dormit hett he sien egen Fangemeen funnen.
Besünners dull weer sien Pressverkloren, wonehm he vertell, dat de US-Suldaten vör den Doren vun Bagdad vunwegen de Stärkte vun de iraaksche Armee so bang weern, dat 'n grote Tall vun jüm dorbi weer, sik dat Leven to nehmen. Dat weer jüstemang to de Tiet as de US-Truppen anfungen harrn, de Stadt intonehmen un dat Enn vun Saddam sien Regime weer blots noch 'n poor Stünnen weg. Sahaf weer noch an't Snacken, dat de amerikaansche Angreep afwehrt weer un dat de Amerikaners verloren hebbt, dor kunn een den Larm vun de Wapen al in den Mikrofonen hören.
Körte Tiet later is he ünnerdükert. An'n 24. Juni 2003 hebbt US-Truppen em opgrepen un verhöört. Aver wieldat he nich op de List vun de meestsöchten Kriegsverbrekern weer, hebbt se em gau wedder freelaten.
In'n Jahr 2005 weer al-Sahhaf bi "Abu Dhabi TV" to sehn un hett en Interview geven. Vundaag leevt he mit sien Familie in de Vereenigten Araabschen Emiraten.
Weblinks
„Fantasierhetorik“ op rhetorik.ch
welovetheiraqiinformationminister.com mit velen Originalzitaten (engelsch)
Börger von’n Irak
Politiker
Boren 1940 |
10207 | https://nds.wikipedia.org/wiki/292 | 292 |
Wat passeert is
In Tikal finnt sik de eerste Stele vun de Maya, wo en Johr up angeven is
Boren
Storven
0292
3. Johrhunnert |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.