Id
int64 1
3.02M
| Title
stringlengths 1
132
| Type
int64 0
6
| Rank
int64 0
80.7k
| Namespace
int64 0
14
| RedirectList
sequencelengths 0
3.08k
| IsDisambiguationPage
bool 2
classes | TargetLinksCount
int64 0
80.2k
| InfoBox
dict | Text
stringlengths 0
196k
| Links
sequencelengths 0
5.96k
| Parents
sequencelengths 0
227
|
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2,336 | شیروان | 2 | 356 | 0 | [
"شيروان",
"شيروان (خراسان)",
"شیروان (خراسان)",
"شیروان (خراسان شمالی)",
"شيروان (خراسان شمالي)"
] | false | 145 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام‌رسمی",
"Item2": "شیروان"
},
{
"Item1": "روی‌نقشه",
"Item2": "آری"
},
{
"Item1": "عرض‌جغرافیایی",
"Item2": "۳۷٫۰"
},
{
"Item1": "طول‌جغرافیایی",
"Item2": "۵۷٫۹۳"
},
{
"Item1": "فتوکلاژ",
"Item2": "بله"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "300px"
},
{
"Item1": "اندازه‌تصویر",
"Item2": "۲۵۰"
},
{
"Item1": "استان",
"Item2": "خراسان شمالی"
},
{
"Item1": "شهرستان",
"Item2": "شیروان"
},
{
"Item1": "بخش",
"Item2": "[[مرکزی]]"
},
{
"Item1": "نام‌محلی",
"Item2": "شیران"
},
{
"Item1": "نام‌های‌قدیمی",
"Item2": "'''شیران'''، '''انوشیروان'''،'''شیربان"
},
{
"Item1": "سال‌شهرشدن",
"Item2": "۱۳۴۰"
},
{
"Item1": "زبان",
"Item2": "فارسی، کرمانجی، ترکی خراسانی، تاتی"
},
{
"Item1": "مذهب",
"Item2": "شیعه"
},
{
"Item1": "جمعیت",
"Item2": "۸۸،۲۵۴ نفر در سال ۱۳۹۰"
},
{
"Item1": "ارتفاع",
"Item2": "۱۰۹۷ متر"
},
{
"Item1": "میانگین‌دما",
"Item2": "۱۷"
},
{
"Item1": "میانگین‌بارش‌سالانه",
"Item2": "۲۴۱"
},
{
"Item1": "شمارروزهای‌یخبندان",
"Item2": "۳۶"
},
{
"Item1": "نماینده مجلس",
"Item2": "'''[[عبدالرضا عزیزی]]'''"
},
{
"Item1": "شهردار",
"Item2": "شاهرخ شاهرخی"
},
{
"Item1": "ره‌آورد",
"Item2": "[[کشمش]]، [[شکر پنیر]]،[[شیره انگور]]"
},
{
"Item1": "پیش‌شماره",
"Item2": "۰۵۸(خارج استان)\n۳۶۲۲،۳۶۲۳،۳۶۲۴(داخل استان)"
},
{
"Item1": "پلاک اتومبیل",
"Item2": "۴۲۲۶ [[جدید]]"
},
{
"Item1": "جمله‌خوشامد",
"Item2": "به '''شیروان''' شهر خوش آمدید"
}
],
"Title": "شهر ایران"
} | شیروان مرکز شهرستان شیروان و دومین شهر بزرگ و مهم استان خراسان شمالی است. جمعیت این شهر در سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران برابر با ۸۲،۷۹۰ نفر بوده‌است که این جمعیت شامل ۲۰،۸۷۸ خانوار میشود.
نام شیروان منسوب به نقش شیری است که شکل و شمایل آن در دامنه کوهی که در فاصله چند کیلومتری جنوب شهر وجود دارد مشاهده می‌گردد. این کوه به شیرکوه نیز معروف است. سنگ‌های تشکیل دهنده شکل شیر با دیگر سنگ‌های کوه‌های جنوب شهر، ازنظر جنس، نوع و رنگ متفاوت است و باعث میشود که هر بیننده‌ای این وجه تمایز (شکل شیر) را به وضوح مشاهده کند. شیروان از کهنترین مراکز فرهنگ و تمدن و تاریخ در خراسان شمالی و ایران است و قدمت تمدن در این شهر به ۷۰۰۰ سال (۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و ۲۵۰۰ سال قبل از امپراتوری هخامنشیان) میرسد. تاکنون بیش از ۱۲۰ اثر باستانی و مکان فرهنگی در آن شناسایی شده‌است. تپه باستانی ارگ شیروان سابقا مرکز حکومت و فرماندهی خطه شمال خراسان بوده‌است و اکنون عظیم‌ترین و مهمترین محوطه باستانی شمال شرق کشور است. این ارگ که در اطراف آن سفال‌های دارای قدمتی ۷۰۰۰ ساله به دست آمده‌است، به عنوان کهنترین زیستگاه خراسان شمالی مورد تحقیق و بررسی و پژوهش باستانشناسان ایرانی و خارجی قرار گرفته‌است. قبرهای زرتشتی در اطراف تپه مذکور و روستاهای قدیمی گلیان و خانلق و بعضی از آداب و رسوم مردم شیروان زندگی زرتشتیان در شیروان را تایید می‌نماید. در دوران پیش از اسلام شیروان پایتخت قوم پارت بوده‌است. دیاکونوف محقق و نویسنده روسی بر این باور است که نخستین امپراتوری مقتدر پارتها در شیروان به وجود آمده‌است. ایزدوخاراکسی و استرابون از مورخین و جغرافیدانان یونان محل زندگی و حکومت پارت را در دره رود اترک ذکر کرده‌اند. شیروان در زمان اشکانیان در زمره قلمرو آنان قرار داشته و وجود قبرهای زرتشتی و آثار تاریخی در نقاط گوناگون ناحیه شیروان، نه تنها بر شناخت رویدادهای تاریخی شیروان در پیش از تاریخ کمک می‌نماید، بلکه آبادی و اهمیت این شهر را در آن زمان نشان می‌دهد.
رونق شهر شیروان پس از اسلام به دوره فرمانروایی خوارزمشاهیان (قرن ۶ ه. ق) مربوط میشود که از آن دوران، بناهای اسلامی مانند بقعه امام زاده سلطان محمدرضا به جای مانده‌است. در حملات گورکانیان، این منطقه آسیب فراوان دید و کشتار فراوانی در آن صورت گرفت. در دوره صفویان، مهمترین واقعه‌ای که در این شهر روی داد، کوچاندن چهل هزار خانوار عشایر کرد به این منطقه بود که برای مقابله با حملات ازبکها، توسط شاه عباس انجام یافت. این شهر در دوران حکومت قاجار همواره یکی از مناطق مهم درگیریهای حاکمان محلی بود.
شهر شیروان در سال ۱۳۰۸ بر اثر زلزله به کلی ویران شد و پس از دو سال، بار دیگر با روش‌های نوین شهرسازی دوباره ساخته شد و شیروان کنونی هیچ شباهتی به شهرهای باستانی ندارد.
موقعیت جغرافیایی
شیروان در عرض جغرافیایی ۳۷ درجه و ۴۰ دقیقه و طول جغرافیایی ۵۷ درجه و ۹۳ دقیقه با ارتفاع ۱۰۹۷ متری از سطح دریا و مساحت ۳۷۸۹ کیلومتر مربع قرار گرفته‌است. از شمال به پایتخت کشور ترکمنستان شهر عشق‌آباد، از جنوب به شهرستاناسفراین، از شرق به شهرستان فاروج و از غرب به بجنورد محدود میشود. شهر شیروان در مجاورت رود اترک قرار دارد. شیروان با فاصله ۲۲ کیلومتری نزدیکترین شهرستان به عشق آباد پایتخت ترکمنستان می‌باشد. (البته گمرک و همچنین جاده‌ای از شیروان به ترکمنستان وجود ندارد)
نام
نام شیروان منسوب به نقش شیری است که شکل و شمایل آن در دامنه کوهی که در فاصله چند کیلومتری جنوب شهر وجود دارد مشاهده می‌گردد. این کوه به شیرکوه نیز معروف است. سنگ‌های تشکیل دهنده شکل شیر با دیگر سنگ‌های کوه‌های جنوب شهر، ازنظر جنس، نوع و رنگ متفاوت است و باعث میشود که هر بیننده‌ای این وجه تمایز (شکل شیر) را به وضوح مشاهده کند.
تاریخ
پیش از اسلام
شیروان از کهنترین مراکز فرهنگ و تمدن و تاریخ در خراسان شمالی و ایران است و قدمت تمدن در این شهر به ۷۰۰۰ سال (۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و ۲۵۰۰ سال قبل از امپراتوری هخامنشیان) میرسد. تاکنون بیش از ۴۹ اثر باستانی ثبت شده و ۲۵۲ مکان فرهنگی در آن شناسایی شده‌است. تپه باستانی ارگ شیروان سابقا مرکز حکومت و فرماندهی خطه شمال خراسان بوده‌است و اکنون عظیم‌ترین و مهمترین محوطه باستانی شمال شرق کشور است. این ارگ که در اطراف آن سفال‌های دارای قدمتی ۷۰۰۰ ساله به دست آمده‌است، به عنوان کهنترین زیستگاه خراسان شمالی مورد تحقیق و بررسی و پژوهش باستانشناسان ایرانی و خارجی قرار گرفته‌است.
قبرهای زرتشتی در اطراف تپه مذکور و روستاهای قدیمی گلیان و خانلق و بعضی از آداب و رسوم مردم شیروان زندگی زرتشتیان در شیروان را تایید می‌نماید.
تپه ارگ دوین شیروان از جمله آثار باستانی دیگر شهر شیروان است که با مربوط به هزاره چهارم و پنجم قبل از میلاد مسیح است. بنای تاریخی قزلر قلعه (قلعه دختر) در مجاورت روستای تاریخی زیدر، زادگاه دانشمند بزرگ، شهاب‌الدین زیدری نسوی (منشی سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه) قرار دارد که در زمان هخامنشیان احداث و با حمله مغولان تخریب شده‌است.
در دوران پیش از اسلام شیروان پایتخت قوم پارت بوده‌است. دیاکونوف محقق و نویسنده روسی بر این باور است که نخستین امپراتوری مقتدر پارتها در شیروان به وجود آمده‌است. ایزدوخاراکسی و استرابون از مورخان و جغرافیدانان یونان محل زندگی و حکومت پارت را در دره رود اترک شیروان ذکر کرده‌اند. شیروان در زمان اشکانیان در زمره قلمرو آنان قرار داشته و وجود قبرهای زرتشتی و آثار تاریخی در نقاط گوناگون ناحیه شیروان، نه تنها بر شناخت رویدادهای تاریخی شیروان در پیش از تاریخ کمک می‌نماید، بلکه آبادی و اهمیت این شهر را در آن زمان نشان می‌دهد.
پس از اسلام
رونق شهر شیروان پس از اسلام به دوره فرمانروایی خوارزمشاهیان (قرن ۶ ه. ق) مربوط میشود، که از آن دوران بناهای اسلامی مانند بقعه امام زاده سلطان محمدرضا به جای مانده‌است. در حملات گورکانیان این منطقه آسیب فراوان دید و کشتار فراوانی در آن صورت گرفت. در دوران صفویان، مهمترین واقعه‌ای که در این شهر روی داد، کوچاندن چهل هزار خانوار عشایر کرد به این منطقه بود که برای مقابله با حملات ازبکها، توسط شاه عباس انجام یافت. این شهر در دوران حکومت قاجار همواره یکی از مناطق مهم درگیریهای حاکمان محلی بود.
شهر شیروان در سال ۱۳۰۸ بر اثر زلزله به کلی ویران شد و پس از دو سال، بار دیگر با روش‌های نوین شهرسازی دوباره‌سازی شد.
آب و هوا
آب و هوای شیروان معتدل و کوهستانی است و وزش بادها در آن بیشتر در جهت شرقی به شمال غربی است. حداکثر درجه حرارت در تابستان‌ها ۴۳ درجه بالای صفر و کمترین آن در زمستان‌ها ۳۱ درجه زیر صفر است.
باد
رطوبت
خاک
بارندگی
مردم‌شناسی
پراکنش مردم کرد در ایران بر اساس استان‌ها
جمعیت
بررسی و تحقیق نژاد و تیره مردم شیروان که از نظر موقعیت مکانی در خراسان شمالی قرار دارد، با توجه به مهاجرت‌ها، جنگ‌ها، کوچ‌ها و اختلاط نژاد و تاخت و تاز اقوام گوناگون در طول سده گذشته مشکل خواهد بود. آقای دکتر عباس سعیدی رضوانی استاد دانشگاه مشهد بر این باور است که: در خراسان شمالی در سطحی حدود ۴۰،۰۰۰ کیلومتر مربع تقریبا تمام گروه‌های قومی موجود در ایران زندگی می‌کنند.
مشیرالدوله در مورد نژاد مردم شمال‌شرقی خراسان می‌نویسد: در مورد نژاد پارتها مدتها میان مورخین اختلاف نظر وجود داشت به‌طوری‌که عده‌ای از مورخین مردم خراسان را زا نژاد آریائی و عده‌ای از نژاد مغولی و چینی (گرانیت ایلی) و بعضی هم از اختلاط هر دو نژاد میدانستند اما پس از مطالعات دقیق معلوم گردید نژاد مردم خراسان فعلی آریائی است.
سعید نفیسی مولف تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران می‌نویسد: قبل از اسلام اختلاط قبایل ترک و آریائی در شمال‌شرقی خراسان دیده میشود، به‌هر حال هم نژاد ترکان و هم نژاد مغولان در آخرین نظریه محققین نژادشناس هند و اروپائی یا آریائی مشخص شده‌است.
بار تولد، مستشرق روسی می‌نویسد: … جبال خراسان که امروز سرحد بین ایران و روسیه است و در عهد قدیم و هکذا در قرون وسطی سکنه واحدهای واقعه در امتداد دامنه‌های جبال را ایرانیان تشکیل می‌دادند، ولی بدیهی است که واحدهای مزبور به‌واسطه موقعیت جغرافیائی خود ناچار می‌بایستی غالبا مورد حملات متعدد کوچ‌نشینان ترک واقع شده باشد و به تصرف آنان درآید، از همین تاریخ این سرزمین ترکی آتک یا به‌طور اصح اتیاک که به معنای ولایت دامنه، کوهپایه نامیده شد.
صنیع‌الدوله می‌نویسد: در سلطنت سلطان حسین که امور دولت مختل گردید، اکراد آخال‌نشین از تاخت و تاز ارگنجی و بخارائی شوریده روی به کوه و معقل‌های سخت گذاشتند و آن زمان ولایت شیروان و بجنورد و قوچان و سملقان مسکن طایفه گرائیلی بود، اکراد برای اینکه یورتی به‌جهت خود به‌دست آرند بنای زد و خورد را با طایفه گرایلی گذاشتند و در اندک مدتی آنها را از محالات مزبور خارج ساختند… و بر این نواحی استیلا یافتند و شیروان را یورت قرار داده تمام چهل هزار خانوار اکراد چشمگزک را که زعفرانلو و شادلو و کاوانلو و عمارلو و قراچورلو باشند، در یورت‌های قوچان و شیروان و بجنورد و مضافات ساکن ساختند.
قسمتی از عشیره ترک افشار در زمان شاه اسماعیل اول به مرز خراسان و دشت اتک و مرو کوچ داده شد به‌طور کلی به‌علت آنکه خراسان شمالی دروازه ایران به طرف آسیای مرکزی و سرزمین‌های ماوراءالنهر و ترکستان بوده، از مهاجمان و مسافران شرقی هر گروهی که به ایران حمله می‌کرده یا وارد ایران می‌شده، بخشی از جمعیت خود را در این سرزمین ساکن می‌کرده‌است یا خود ساکن می‌شده‌اند، انواع گروه‌های ترک، که وقت یه ریشه تاریخی آنها بازمی‌گردیم، برخی متعلق به دوره غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، ایلخانیان و تیموریان می‌باشند از این گروه هستند؛ بنابراین ریشه عده‌ای از ترکان خراسان چون ترکان گرایلی، جانی قربانی و غیره مربوط به پیش از دوران صفویه هستند؛ و همچنین اختلاط شدید قبایل و مهاجرت اولیه آریایی‌ها در پیش از میلاد و کوچانیدن کردها در زمان شاه اسماعیل و شاه عباس اول و ساکنین اولیه شیروان که گرائیت ایلی بودند و مهاجرت مهنی‌ها و قارشی قیزی‌ها و آذری‌ها در یک جمع‌بندی کلی، می‌توان نتیجه گرفت که اصل نژاد مردم شیروان چه ترک و چه کرد و چه فارس مانند دیگر مردم خراسان شمالی آریائی است.
- در کمتر نقطه‌ای از جهان در سطحی چنین کوچک (خراسان شمالی، که در برگیرنده شیروان نیز می‌گردد) به این چنین مخلوطی از اقوم و زبان‌ها و لهجه‌های متفاوت برخورد می‌کنیم.
- در حال حاضر این اقوام با همه تفاوت‌ها و ویژگیهای قومی زبانی و فرهنگی و علی‌رغم داشتن تاریخی آشفته و گاه خون‌آلود با هم به آرامش و مسالمت زندگی می‌کنند.
- این زندگی مسالمت‌آمیز و درآمیختگی قومی فرهنگی در بین اقوام و زبانهای مختلف در شمال خراسان ویژگی بزرگ انسانی این ناحیه است.
زبان‌ها و گویش‌ها
بیشتر ساکنان شیروان را کردها تشکیل می‌دهند که با زبان کردی کرمانجی (بادینانی) تکلم می‌کنند. گویش رسمی و فارسی در شیروان که ترکیبی از زبانهای کرمانجی، ترکی و تاتی است، لهجه فارسی منحصر بفردی است و اغلب کسانی که مهمان باشند کاملا متوجه می‌شوند. اما مردم شهر شیروان معمولا به زبانهای کردی، ترکی که قدمت اقامت آنها به چندین قرن پیش میرسد تکلم می‌کنند و زبان روستائیان شیروان از ترکیب خاصی برخوردار است، مثلا مردم روستاهای زوارم، فجرآباد (بزاوه) و مشهد طرقی که به ترتیب در فواصل ۲ و ۸ کیلومتری ایکدیگر قرار گرفته‌اند، زوارمی‌ها: ترکی، بزآبادی‌ها: کردی و مشهد طرقی‌ها: فارسی صحبت می‌کنند یا قراء اسطرخی، پهلوانلو گلیان که هر سه در مسیر یک دره واقع شده‌اند و جزء یک دهستان هستند به ترتیب: ترکی، کردی و تاتی تکلم می‌کنند. برخی از این گروه‌ها در طول قرون با هم به زد و خورد مشغول بوده‌اند. داستان ترکمن تازی و برخوردهای میان کردها و ترکمن‌ها و سایر اقوام خراسان مسئله‌ای است که تا حد زیادی شناخته شده‌است. در رابطه با اختلاف قومی زبانی و فرهنگی آقای دکتر پاپلی یزدی تحقیقی در دو روستای نوار مرزی دهستان قوشخانه شیروان انجام داده‌اند که بسیاری از واقعیت‌ها را در این مورد مشخص می‌کند به هر حال با توجه به آماری که در سال ۱۳۶۵ شمسی انجام گرفته‌است و در شناسنامه شهرستان شیروان ثبت است مردم شهرستان شیروان به زبانهای کردی ، ترکی و فارسی صحبت می‌کنند.
دین و مذهب
سازهای محلی
۱- قشمه: از دو نی استخوانی که کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و مانند نی سوراخ‌هایی دارند درست شده‌است.
۲- دوتار: از دو رشته سیم که ۱۱ تا ۱۳ پرده دارد تشکیل می‌شوند و با انگشتان می‌نوازند.
۳- دهل: شبیه طبل بزرگی است که معمولا به گردن می‌آویزند و با دو چوب که یکی ضخیم‌تر از دیگری است در دو جهت نواخته میشود.
۴- سرنا: مانند شیپوری است به طول تقریبی ۳۵ سانتیمتر که صدای فوق‌العاده بلند و رسا دارد از دوهل و سرنا در مراسم برگزاری کشتی با چوخه، استفاده میشود و در جشنها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کمانچه: از چهار سیم و پرده‌های مشخص درست شده که با آرشه نواخته میشود.
دایره: پوسته نازکی را بر چوبی دایره‌ای شکل می‌کشند و بیشتر در جشنها و عید گاه‌های سابق مورد استفاده قرار می‌گرفت.
موزقان: این ساز در سابق بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفت اما در حال حاضر برای اکثر مردم ناشناخته است.
نی: لوله‌ای به طول تقریبی نیم متر، که از چوب یا آهن می‌سازند و بیشتر مورد استفاده چوپانان در هنگام چرای گوسفند و آبخوران دام قرار می‌گیرد.
فرهنگ
آداب و رسوم
بازی‌های بومی
۱-هولنده (مشابه پرش‌های طول و ارتفاع) ۲- زنجیره ۳- رها رها ۴- پیشته پیشته ۵- اله چمبه ۶- کبدی کبدی ۷- چلی ۸ - بای (تاب بازی) ۹- اصولولی ۱۰ - تسمه تسمه ۱۱- قره گردم ۱۲- استا زنجیر باف ۱۳ -گوز باقلنده ۱۴- قلاق چکمه ۱۵- گرگم به هوا ۱۶- گل گل ۱۷- نون نون (لانه شیطان) ۱۸- پارا ۱۹- کلاس کلاس ۲۰- رقص چوب ۲۱- اوپشتک ۲۲- دوز ۲۳- مزلاق ۲۴- لپر ۲۵- ملا ملا ۲۶- زوو ۲۷- دونقوز، دونقوز ۲۸- دستمال دستمال ۲۹- دو.. د ۳۰- کچه کچه
کتابخانه‌ها
. کتابخانه استاد زارعی
. کتابخانه امام علی
انواع نان‌ها و غذاهای محلی
قتلمه: آرد را خمیر کرده و آن را ورقه ورقه می‌کنند و لابلای آن را روغن و زعفران و ادویه می‌زنند و آن را در تنور می‌پزند.
چلپه: خمیر را نازک کرده و آن را در داخل روغن داغ قرار می‌دهند تا خوب سرخ شده و آماده شود.
اگنجه: با قرار دادن سبزیهای محلی و پیاز سرخ شده در داخل خمیر آن را در روغن سرخ می‌کنند.
شیرمال: آرد را با شیر خمیر می‌کنند و با کشیدن مقداری روغن با زعفران بر روی آن در تنور قرار می‌دهند تا آماده شود.
ساج نونه: نوعی نان محلی نسبتا نازک که روی ساج (ظرف از جنس چدن است (سل)) می‌پزند و دارای انواع مختلف است.
فطیر: این نان محلی انواع مختلف دارد که بهترین نوع آن با کره و به نام «فطیر مسکه» مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قاق: آرد را با روغن و شکر و ادویه به خمیر تبدیل می‌کنند و آن را در تنور می‌پزند، قاق به علت خشک بودن مدت زیادی نگهداری میشود.
چریش لی فطیر: آرد را با آب و چریش (نوعی گیاه محلی خودرو کوهستانی) خرد شده خمیر می‌کنند و آن را در تنور می‌پزند.
جزلق لی فطیر: آرد را با آب و جزلق (تکه‌های کوچک دنبه گوسفند که روغن آن قبلا گرفته شده‌است) خمیر می‌کنند و آن را می‌پزند.
کلوچه برنجی: آرد برنج را با شکر و آب خمیر می‌کنند و آن را در قطعات کوچک می‌پزند.
۱۱- چزمه: نوعی نان محلی نازک است که در داخل روغن سرخ میشود. ۱۲- قوتاب (قطاب): داخل خمیر را با انواع سبزیها و گوشت کوبیده پر می‌کنند و سپس آن را داخل روغن سرخ می‌نمایند.
یخنه پلو: چلو به اضافه گوشت آب‌پز که در داخل برنج قرار می‌گیرد (ته چین).
آبگوشت: شامل. گوشت، نخود، لوبیا، سیب زمینی، که آبگوشت آن به صورت ترید و گوشت و دیگر مخلفات آن به صورت کوبیده خورده میشود.
سمسه: شامل آرد و شیره انگور است که آب و ادویه به آن اضافه میشود البته ابتدا آرد را در روغن تف می‌دهند.
دیمه دنی: گندم را نیمه کوبیده کرده و آن را در آب می‌جوشانند و سپس در دم می‌گذارند و با اضافه کردن مقداری آرد، روغن و ماست می‌خوردند.
قیش: از رشته‌های نازک و پهن خشک شده خمیر گندم، ماست و عدس و روغن درست میشود.
کچه (کاچی): شامل آرد، آب و روغن است.
نون قاتق یا کله جوش: پیاز را در روغن سرخ می‌کنند و ماست را به صورت دوغ، چوب شیرین و گردوی کوبیده شده را بر آن می‌افزایند و پس از مدتی جوشیدن نون در آن تلیت کرده و می‌خورند.
پی او: پیاز را رد روغن سرخ می‌کنند و با اضافه کردن مقداری عدس و ادویه و آب و احیانا چند عدد تخم مرغ و با ریز کردن نان در آن خورده میشود.
درشو گرم: شمال آرد، شیره انگور، ادویه و روغن می‌باشد که مانند سمسمه درست میشود.
آش رشته: حبوبات و انواع سبزیها را آماده می‌کنند و سپس با اضافه کردن رشته آن را طبخ می‌نمایند
آش یارمه: یکی از آش‌های معروف محلی است که با گندم ریز شده و سبزی درست میشود که با اضافه کردن دوغ آن را می‌خورند.
مسدوه: با حبوبات و سبزیهای محلی مخصوصا گیاه گزلی با مقداری برنج پخته میشود و با اضافه کردن دوغ آن را می‌خورند
فرنی: از شیر و آرد برنج درست میشود.
شیره داغ: روغن حیوانی را داغ می‌کنند و شیره انگور را داخل آن می‌ریزند و باریز کردن نان در داخل آن می‌خورند.
تلخان: گندم را روی ساج (سل) برشته می‌کنند و آن را در هاون نیمه خرد می‌کنند و با اضافه کردن مغز دانه خربزه و کنجد و شیره انگور، این محتویات را مالش می‌دهند تا غذای پر انرژی تلخان آماده شود.
آش قلیه: پس از آماده شدن آش رشته که با دوغ سیردار مخلوط است، روی آن قیمه می‌ریزند و می‌خورند.
قرمه: اول دمبه گوسفند را در قابلمه در زیر آتش داغ می‌کنیم پس از آن که روغن داد به همراه تکه‌های مانده دمبه که جزقاله نام دارد پیاز فراوان رادر قابلمه می‌ریزیم و بعد ازان کمی زرد چوبه اضافه می‌کنیم پس از طلایی شدن پیاز سپس گوشت‌های تکه‌تکه شده گوسفند را درون قابلمه می‌ریزم و می‌گذاریم به آرامی پخته شود.
شهرسازی
محله‌ها
جامی
فلسطین
شهرک امام
گنبدی
زیباشهر
نادری
پاسداران
جانبازان
فروغی
سلمان فارسی
ابوذر غفاری
زمین کشوری
چنگل آباد
شفا
بیست متری
معابر و تقاطع‌ها
چهارراه ژاندارمری
بهداشت و درمان
بیمارستان امام خمینی
بیمارستان آیت الله رفسنجانی
مراکز آموزشی و علمی
دانشگاه‌ها
مجتمع آموزش عالی شیروان
مجتمع آموزش عالی سلامت شیروان
دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان
دانشکده فنی پسران پروفسور حسابی
دانشگاه علمی کاربردی شیروان
دانشگاه پیام نور شیروان
آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما
دانشگاه غیرانتفاعی علم و ادب نوین شیروان
حوزه علمیه آیت الله حکیم
حوزه علمیه فاطمه الزهرا
موسسه آموزش عالی علمی-کاربردی مهارت مرکز شیروان
دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی شیروان
اقتصاد
ورزش
کشتی چوخه: کشتی برای ایرانیان نه یک مبارزه برای غلبه بلکه تلاش و ورزش بدنی بوده که همراه با شهامت و شجاعت بوده‌است ونام پهلوان برای مردم ارزش فرهنگی ممتازی داشته‌است. نام این کشتی قبلا کشنی کردی بوده که در فصل‌هایی بخصوص زمستان و بهار و مراسمی خاص از جمله عروسی انجام می‌شده و در چند دهه اخیر به لحاظ لباس چوخا که هنگام کشتی به تن می‌کنند به مرور نام آن به کشتی چوخه تغییر پیدا کرده‌است. مسابقات این ورزش در سال ۱۳۴۲ برای اولین بار با حمایت منوچهر لطیف در شهر شیروان برگزار شد. همچنین عیسی خان پهلوان اوغازعلی اکبر پهلوان بوده‌اند.
کوهنوردی و صخره‌نوردی: محمدرضا رمضانپور و رضا پیل پا عضو تیم ملی ۵ نفره صخره‌نوردی ایران از شیروان
والیبال: تیم قند شیروان که در سالهای ۸۱ و ۸۲ در لیگ برتر والیبال کشور حضور داشت و به عنوان بهترین تیم شهرستانی انتخاب شد. این تیم به خاطر مشکلات مالی منحل شد
ورزش‌های رزمی
جودو و کوراش: ایوب حسنی قهرمان کوراش آسیا و جهان، عضو تیم ملی کوراش ایران
هندبال: هانی زمانی ملی پوش تیم ملی هندبال ایران و اولین لژیونر هندبال ایرانی
کشتی: علی خالق زاده کشتی‌گیر تیم کشتی راه آهن مشهد و عضو سابق تیم ملی کشتی آزاد ایران
هاکی: مرضیه پهلوانی بازیکن پیشین تیم ملی و سرمربی کنونی تیم ملی هاکی زنان ایران
گردشگری
جاذبه‌های طبیعی
منطقه ییلاقی حفاظت شده گلیل نامانلو
روستای هدف گردشگری زوارم
آبشار باداملق
آبشار و رانش زمین اسطرخی
زندازی (زندان زو یا دره زندان)
دره گلیان
چشمه مختومی فجرآباد✔
امامزاده قاسم الحسینی روستای خادمی ارسال از علی اکبرزاده
پارکها و فضای سبز
کوهستان پارک شیرکوه
پارک کوثر
. پارک فرهنگ
شهرستان شیروان | [
"بخش مرکزی شهرستان شیروان",
"عبدالرضا عزیزی",
"کشمش",
"شکر پنیر",
"شیره انگور",
"جدید",
"شهرستان شیروان",
"استان خراسان شمالی",
"شیرکوه",
"امپراتوری هخامنشیان",
"ارگ شیروان",
"قبرهای زرتشتی",
"زندگی زرتشتیان",
"دوران پیش از اسلام",
"پایتخت",
"قوم پارت",
"دیاکونوف",
"امپراتوری پارت",
"ایزدوخاراکسی",
"استرابون",
"یونان",
"رود اترک",
"اشکانیان",
"خوارزمشاهیان",
"بقعه امام زاده سلطان محمدرضا",
"گورکانیان",
"صفویان",
"مردم کرد",
"مردم ازبک",
"شاه عباس",
"قاجاریان",
"زلزله",
"ترکمنستان",
"عشق‌آباد",
"اسفراین",
"فاروج",
"بجنورد",
"عشق آباد",
"کشور",
"شیرکوه (شیروان)",
"فرهنگ",
"تمدن",
"تاریخ",
"خراسان شمالی",
"ایران",
"قبل از میلاد مسیح",
"هخامنشیان",
"تپه ارگ شیروان",
"خراسان",
"زرتشتی",
"گلیان (شیروان)",
"خانلق (شیروان)",
"زرتشتیان",
"ارگ دوین شیروان",
"قبل از میلاد",
"قزلر قلعه",
"زیدر (شیروان)",
"شهاب‌الدین زیدری نسوی",
"سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه",
"مغولان",
"پارت",
"ایگور دیاکونوف",
"روس",
"مورخ",
"جغرافیدان",
"اترک",
"۱۳۰۸",
"درجه حرارت",
"ودر",
"شاه اسماعیل اول",
"زبان تاتی ایران",
"شیرمال",
"قاق",
"آبگوشت",
"کله جوش",
"آش رشته",
"فرنی",
"قرمه",
"کشتی چوخه",
"زوران",
"منوچهر لطیف",
"کوهنوردی",
"صخره‌نوردی",
"رضا پیل پا",
"والیبال",
"لیگ برتر والیبال",
"ورزش‌های رزمی",
"جودو",
"کوراش",
"ایوب حسنی",
"تیم ملی کوراش ایران",
"هندبال",
"هانی زمانی",
"تیم ملی هندبال ایران",
"کشتی (ورزش)",
"علی خالق زاده",
"تیم ملی کشتی آزاد ایران",
"هاکی",
"مرضیه پهلوانی",
"تیم ملی هاکی زنان ایران",
"روستای زوارم",
"اسطرخی",
"چشمه مختومی فجرآباد"
] | [
"شیروان",
"شهرستان شیروان",
"شهرهای استان خراسان شمالی",
"شهرهای شهرستان شیروان",
"شهرهای ایران"
] |
2,337 | بنفشه | 6 | 176 | 0 | [
"بنفشه(گیاه)",
"بنفشه(گياه)",
"بنفشه (گياه)",
"بنفشه (گیاه)"
] | false | 113 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام",
"Item2": "بنفشه"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "Yellow Viola.jpg"
},
{
"Item1": "پهنای تصویر",
"Item2": "200px"
},
{
"Item1": "فرمانرو",
"Item2": "[[گیاهان]]"
},
{
"Item1": "شاخه رتبه‌بندی‌نشده",
"Item2": "[[گیاهان گلدار]]"
},
{
"Item1": "رده رتبه‌بندی‌نشده",
"Item2": "[[دولپه‌ای‌های نو]]"
},
{
"Item1": "راسته رتبه‌بندی‌نشده",
"Item2": "[[رزیدها]]"
},
{
"Item1": "راسته",
"Item2": "[[مالپیگی‌سانان]]"
},
{
"Item1": "تیره",
"Item2": "[[بنفشگان]]"
},
{
"Item1": "سرده",
"Item2": "'''''بنفشه'''''"
},
{
"Item1": "وضع‌کننده سرده",
"Item2": "[[کارل لینه]]"
},
{
"Item1": "subdivision_ranks",
"Item2": "گونه‌ها"
},
{
"Item1": "subdivision",
"Item2": "'''[[فهرست گونه‌های بنفشه]]'''"
}
],
"Title": "آرایه زیستی"
} | بنفشه نام نوعی گل است از تیره بنفشگان (Violaceae) که بیشتر در نواحی معتدل جهان یافت میشود. گلی است با ساقه‌ای کوتاه و رنگ آن بنفش، یا ترکیبی از زرد و بنفش است. این گیاه دارای خواص درمانی و پزشکی است که در قدیم ساختن بلور افشار از آن رایج بوده‌است.
مشخصات ریخت‌شناسی
گیاهی است علفی و پایا و دارای برگ‌هایی که از محل مشترکی در ناحیه یقه خارج می‌شوند. برگهای آن قلبی شکل، دارای دمبرگ دراز و واقع بر روی سطح زمین هستند، زیرا ساقه هوایی مشخص در این گیاه وجود ندارد. درکناره دمبرگ آن، جوانه‌های جانبی ظاهر میشود. گلهای آن منفرد، زیبا و به رنگ بنفش، به‌ندرت سفید یا گلی و معطر است. دمگل‌های دراز گل که از بین دمبرگ‌ها منشا می‌گیرند، قبل از منتهی شدن به گل، حالت خمیده شبیه عصا پیدا می‌کنند. میوه‌های بنفشه پوشینه، کروی، پوشیده از کرک و محتوی دانه‌هایی به رنگ زرد با لکه‌ای سفید هستند. گلهای زیبا و معطر بنفشه در اوایل بهار ظاهر میشود، درتابستان گلهایی عاری از گلبرگ در بین دمبرگ‌های آن ظاهر میشود که همیشه به حالت مخفی درآن باقی می‌ماند.
یک نوع بنفشه نارنجی
گلهای منفرد – به رنگ بنفش به ندرت سفید با گلی ولی معطر است دمگل‌های دراز که قبل از منتهی شدن به گل حالت خمیده شبیه به عصا دارد. دمگل‌ها از بین برگها ظاهر می‌شوند. گلها در مقابل نور رنگ خود را از دست می‌دهند و در جای خشک و تاریک حتی بیش از یکسال رنگ خود را حفظ می‌کند.
بنفشه در ایران
بنفشه به‌طور طبیعی درشمال ایران می‌روید، ولی با توجه به این که امروزه به عنوان یک گل زینتی در باغچه‌ها کاشته میشود، می‌توان آن را دراکثر نقاط ایران مشاهده نمود. به بنفشه گل زیر برف می‌گویند. زیرا آن را در زمستان می‌کارند.
بیماری‌های گل بنفشه
آسیب‌دیدن زودهنگام این گیاه دربرابر سرما، یکی از بیماری‌های این گیاه به‌شمار می‌آید.
بنفشه در طب سنتی
بنفشه در ایران
بر اساس طب سنتی ایران تمامی قسمت‌های بنفشه از جمله برگ، گل، دانه، ریشه، و سرشاخه‌های گلدار مصرف دارویی دارند.
بنفشه مرطوب، تند، سرد و اندکی تلخ است و دارای ویژگی‌هایی چون: ضد التهاب، خلط آور، محرک، ادرارآور (مدر)، ضد تومور، ضد رماتیسم، ملین، ضد میکروب، معرق، مسهل، تثبیت‌کننده دیواره مویرگ‌ها و تصفیه‌کننده خون است.
شربت تهیه شده از دم کرده آن را برای درمان سرفه می‌توان استفاده کرد. به دلیل غنی بودن از لحاظ مواد صابونی، خلطآور خوبی است و باعث تقویت و استحکام خونی میشود. دو قاشق غذاخوری از پودر گیاه را در نیم لیتر آب جوشیده ریخته و با اضافه کردن مقداری شیر و عسل آن را مصرف می‌کنند.
دم کرده بنفشه را بعد از تغلیظ به صورت کمپرس برای درمان بیماری‌های پوستی می‌توان استفاده نمود. برای درمان رماتیسم می‌توان از کمپرس دم‌کرده گیاه بر روی موضع، روزی دوبار استفاده کرد. از پودر گیاه و آب، خمیری درست میشود که برای بهبودی زخمها و جراحات مفید است.
دانه بنفشه به مقدار ۶ تا ۱۰ گرم، در اطفال اثر ملین داشته و مصرف ۷ تا ۱۵ گرم آن در ۱۵۰ گرم آب، اثر مسهلی ملایم ظاهر می‌کند. از روغن بنفشه می‌توان برای جلوگیری از ریزش موی سر، شوره سر، خارش پوستی، زیبایی پوست، ورم لثه، سردرد و خونریزی بینی استفاده کرد.
در ادبیات
بنفشه
در ایران باستان این گل نزد عشاق نشان یادآوری و فراموش نکردن یکدیگر بوده‌است. در ویس و رامین می‌خوانیم:
به رامین داد یک دسته بنفشه به یادم آر گفتا این همیشه
در دیوان حافظ نیز می‌خوانیم:
تاب بنفشه می‌دهد، طره مشک سای تو پرده غنچه می‌درد، خنده دلگشای تو
و نیز
بنفشه دوش به گل گفت و خوش نشانی داد که تاب من به جهان طره فلانی داد
و نیز
کنون که در چمن آمد گل از عدم به وجود بنفشه در قدم او نهاد سر به سجود
در اشعار مولانا نیز می‌خوانیم:
باز بنفشه رسید جانب سوسن دو تا باز گل لعل پوش می‌بدراند قبا
در اشعار سعدی
تا کی آخر چو بنفشه سر غفلت در پیش؟! حیف باشد که تو در خوابی و نرگس بیدار
در اشعار عمر خیام نیشابوری
در هر دشتی که لاله زاری بوده‌است آن لاله ز خون شهریاری بوده‌است
چو برگ بنفشه کز زمین می‌روید خالیست که بر رخ نگاری بوده‌است
در اشعار عطار نیشابوری
گل که غنچه به بر از خون دلش پرورده‌است از کله‌داری او بسته قبا می‌آید
از بنفشه به عجب مانده‌ام کز چه سبروز طفلی به چمن پشت دوتا می‌آید
نسترن کوتهی عمر مگر می‌داند زان چنین بی‌سر و بن بر سر پا می‌آید
بر شکر خنده گل درد دل کس نگذاشت دم عطار کزو بوی دوا می‌آید
در اشعار فردوسی داستان بیژن و منیژه
به رخسارگان چون سهیل یمن بنفشه گرفته دو برگ سمن
در اروپا (و کلا فرهنگ غرب) گل Mystosis یا Forget Me Not برای همین منظور به کار می‌رود. | [
"گیاه",
"گیاهان گلدار",
"دولپه‌ای‌های نو",
"رزیدها",
"مالپیگی‌سانان",
"بنفشگان",
"کارل لینه",
"فهرست گونه‌های بنفشه",
"گل",
"بنفش",
"زرد",
"رنگ",
"بهار",
"تابستان",
"برگ",
"دانه",
"ریشه",
"ضد التهاب",
"خلط آور",
"محرک،",
"مدر",
"تومور",
"رماتیسم",
"ملین",
"میکروب",
"مسهل",
"خون",
"شربت",
"صابون",
"خلط",
"لیتر",
"عسل",
"گرم",
"طفل",
"آب",
"مسهلی",
"روغن",
"مو",
"سر",
"شوره",
"ورم",
"لثه",
"ایران",
"باستان",
"ویس و رامین",
"دیوان حافظ",
"مولانا",
"سعدی",
"عمر خیام نیشابوری",
"عطار نیشابوری",
"فردوسی",
"بیژن",
"منیژه",
"اروپا"
] | [
"بنفشه",
"سبزیجات برگی",
"گلها",
"گیاهان باغی",
"گیاهان دارویی",
"نامهای زنان ایران"
] |
2,338 | شهرکرد | 2 | 381 | 0 | [
"شهركرد",
"شهر کرد",
"شهر كرد"
] | false | 235 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام‌رسمی",
"Item2": "شهرکرد"
},
{
"Item1": "روی‌نقشه",
"Item2": "آری"
},
{
"Item1": "عرض‌جغرافیایی",
"Item2": "۳۲٫۳۲۵۰۲۲"
},
{
"Item1": "طول‌جغرافیایی",
"Item2": "۵۰٫۸۶۴۹۱۰"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "شهرکرد.png"
},
{
"Item1": "اندازه‌تصویر",
"Item2": "۲۴۰"
},
{
"Item1": "برچسب‌تصویر",
"Item2": "نمای شب از شهرکرد"
},
{
"Item1": "استان",
"Item2": "چهارمحال و بختیاری"
},
{
"Item1": "شهرستان",
"Item2": "شهرکرد"
},
{
"Item1": "بخش",
"Item2": "[[مرکزی]]"
},
{
"Item1": "نام‌محلی",
"Item2": "دهکرد"
},
{
"Item1": "نام‌های‌دیگر",
"Item2": "بام ایران"
},
{
"Item1": "نام‌های‌قدیمی",
"Item2": "دهکرد، دهکردین"
},
{
"Item1": "سال‌شهرشدن",
"Item2": "۱۳۱۴"
},
{
"Item1": "جمعیت",
"Item2": "۱۹۰،۴۴۱ نفر (سرشماری سال ۹۵)"
},
{
"Item1": "زبان",
"Item2": "[[فارسی]]"
},
{
"Item1": "مذهب",
"Item2": "[[شیعه]]"
},
{
"Item1": "ارتفاع",
"Item2": "۲۰۶۰ متر از سطح دریا"
},
{
"Item1": "میانگین‌دما",
"Item2": "۱۱/۵ درجه سانتیگراد"
},
{
"Item1": "میانگین‌بارش‌سالانه",
"Item2": "۳۱۶ میلی‌متر"
},
{
"Item1": "شمارروزهای‌یخبندان",
"Item2": "۱۲۴ روز"
},
{
"Item1": "شهردار",
"Item2": "نورالله غلامیان دهکردی"
},
{
"Item1": "ره‌آورد",
"Item2": "[[کاکولی]]، [[گز]]، [[نبات]]، [[پولکی]]،[[گیوه]]، [[نمد]]، و [[گردو]]"
},
{
"Item1": "پیش‌شماره",
"Item2": "۰۳۸"
},
{
"Item1": "پلاک اتومبیل",
"Item2": "۷۱"
},
{
"Item1": "جمله‌خوشامد",
"Item2": "به شهرکرد، بام ایران و مرتفع‌ترین مرکز استان خوش آمدید"
}
],
"Title": "شهر ایران"
} | شهرکرد یکی از شهرهای مرکزی ایران و مرکز شهرستان شهرکرد و استان چهارمحال و بختیاری است شهرکرد در ۹۷ کیلومتری جنوب غرب اصفهان قرار دارد. نام پیشین آن «دهکرد» بوده‌است که پس از تبدیل به شهر (در شهریور ۱۳۱۴ خورشیدی)، به شهرکرد تغییر نام داده شده‌است. براساس آمار سال ۱۳۹۵ خورشیدی، جمعیت شهرکرد برابر با ۱۹۰،۴۴۱ نفر است. زبان مردم بومی شهرکرد فارسی است که با لهجه دهکردی تکلم میشود.
شهرکرد مرتفع‌ترین مرکز استان در ایران است و به همین دلیل به بام ایران شهرت دارد، ولی در کل، شهرکرد جزو ۲۰ شهر مرتفع ایران است که با ارتفاع ۲۰۶۰ متر از سطح دریا، ۴۷۰ متر پایینتر از مرتفع‌ترین شهر ایران، فریدون‌شهر (۲۵۳۰ متر) قرار دارد.
پیشینه
بر اساس یافته‌های باستانشناسی، پیدا شدن سکه‌های مربوط به دوران اشکانی و ساسانی، و به خصوص توجه به استقرار تپه‌های باستانی مربوط به هزاره‌های پیش از میلاد مسیح، قدمتی در حد هزاره‌های مذکور برای استقرار بشر و آغاز تمدن در محدوده دشت شهرکرد یا لار می‌توان منظور نمود. از آن جمله در این دشت، هیئت‌های باستانشناسی در تپه باستانی گورگای در ۵ کیلومتری شهرکرد و در شمال شرقی شهر کیان نشانه‌هایی مبنی بر قدمت حداقل هفت هزار ساله را یافته‌اند و از این جهت آثار شهر کیان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. در شهر هفشجان، در ۱۴ کیلومتری شهرکرد، سفالینه‌ها و ابزارهای سنگی ابتدایی با پیشینه ۹۰۰۰ ساله بروی تپه‌های باستانی هفشجان کشف شده‌است و گمان می‌رود که تپه اسکندری شهر هفشجان سازهای شبیه زیگورات (معبد الهی) داشته‌است. تپه اسکندری اولین و بزرگترین اثر ملی استان چهارمحال و بختیاری محسوب می‌گردد و به صورت دولت شهری کهن در غرب هفشجان قرار دارد. فعالیت هیئت‌های باستانشناسی در این منطقه قدیمترین گمانه زنی‌های باستانشناسی استان چهارمحال و بختیاری بوده‌است.
نام دهکرد (نام قدیم شهرکرد) تا پیش از سقوط صفویه در هیچ‌یک از اسناد تاریخی مشاهده نشده‌است بلکه از دوره زندیه به این سو برای اولین بار در منابع دیده میشود. گفته میشود مسجد امام صادق معروف به مسجد اتابکان فارس، در دوره حکمرانی اتابکان ساخته شده‌است که به واسطه قرار گرفتن آن در محوریت بافت قدیم محله، همراه بقعه امامزادگان دو معصوم حلیمه و حکیمه خاتون، آسیاب، کارخانه روغن کشی و بازارچه سنتی برجسته‌تر شدن این محل آن هنگام به بعد دانسته شده‌است.
وجه تسمیه
شهرکرد در قدیم دهکرد نامیده می‌شد و در شهریور ۱۳۱۴ خورشیدی از دهکرد به شهرکرد تغییر نام یافت. واژه «دهکرد» از دو بخش «ده» + «کرد» تشکیل شده‌است.
جهت وجه تسمیه دهکرد شعر زیر بی‌مناسبت نیست:
نستعلیق
در متون تاریخی کمتر نامی از دهکرد برده شده‌است؛ و از زمان پیدایش و شکل‌گیری دهکرد و خصوصیات اجتماعی و اقتصادی اولین ساکنین این آبادی اطلاع دقیقی در دست نیست. با توجه به موقعیت طبیعی منطقه و چمنزار جنوبی دشت دهکرد می‌توان حدس زد که عمدتا به کار دامپروری اشتغال داشته‌اند، شاید واژه «کرد» به معنی چوپان، گله دار از نام اولیه ساکنینی این منطقه گرفته شده‌است. و این شهر که سابقا دهکرد نامیده می‌شد به معنی محل سکونت کردان (گله داران) است. قبل از اسلام بدون در نظر گرفتن قومیت، زبان و نژاد، بطور کلی تمام مردم چادرنشین را «کرد» دانسته‌اند.
ابتدا بیشتر این افراد کشاورز و کوچ نشین (گله دار) بوده‌اند. این مردمان کسانی هستند که فرهنگ و سنن خویش را پاسداری نموده و آداب و رسوم و آیین‌های کهن این مرز و بوم را نگه داشته‌اند زیرا انتقال دانش و معرفت در دوران‌های قبل عمدتا بر نقل شفاهی استوار بوده، در نتیجه منابع نوشتاری و مکتوب درباره نام و تاریخ این شهر اندک است. همین که نام «دهکرد» برای اولین بار در دوره زندیه در منابع دیده میشود و تا قبل از صفویه در منابع دیده نمی‌شود، شاهدی است بر این مدعا. هرچند که سابقه قلعه دهکرد حداقل مربوط به دوره صفویه می‌باشد و وجود چند قبر قدیمی حاکی از آن است.
در کتاب جغرافیای کامل ایران راجع به نژاد مردمان و سکنی گزینی در این ناحیه نوشته شده: «اهالی این ناحیه از نژاد کردان مهاجر بوده‌اند که جهت دامداری و دامپروری به این سرزمین کوچ کرده و در دشتهای سرسبز و دامنه‌های مصفای آن به زندگی پرداخته‌اند»
مورخ مشهور عباس اقبال آشتیانی نیز در مورد بومیان شهرکرد می‌نویسد: «اهالی این منطقه از نژاد کردهای اصیل مهاجر بوده‌اند که جهت استفاده کردن از چمن و مرغزار به این منطقه کوچ می‌کردند.» (منظور از کردان اصیل، همان چادر نشینان (گله داران) ایرانی که ریشه نژادی ترک و عرب نداشته‌اند)
البته به‌گفته برخی از اهالی این شهر، با توجه به اینکه در شهرکرد چه در قدیم و چه در حال کردین (نوعی بالاپوش نمدی که چوپانان دهکرد به تن می‌کنند) تولید میشود، ابتدا به این مکان دهکردین و بعدها به خاطر راحتی کار، به آن دهکرد گفته شد.
موقعیت جغرافیایی
شهرکرد بین ۵۰ درجه و ۴۹ دقیقه و ۲۲ ثانیه تا ۵۰ درجه و ۵۳ دقیقه و ۴۴ ثانیه طول و ۳۲ درجه و ۱۸ دقیقه و ۲۲ ثانیه تا ۲۳ درجه و ۲۱ دقیقه و ۵۰ ثانیه عرض جغرافیایی و در ۹۷ کیلومتری جنوب غرب اصفهان قرار گرفته‌است. به لحاظ توپوگرافی در بخش شمالی رشته کوه زاگرس قرار گرفته‌است. این شهر با ارتفاع بین ۲۰۵۰ تا ۲۳۱۰ متر از سطح دریا، مرتفع‌ترین شهر ایران است و به همین خاطر به «بام ایران» معروف است.
جمعیت
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۹۰،۴۴۱ نفر (در ۵۵،۴۹۲ خانوار) بوده‌است. شهرکرد نخستین شهر رسمی استان چهارمحال و بختیاری از ۱۵،۴۷۶ نفر سال ۱۳۳۵ با رشد ۱۲ برابری به ۱۹۰،۴۴۱ نفر در سال ۱۳۹۵ رسیده‌است.
آب و هوا
شهرکرد دارای اقلیم نیمه مرطوب معتدل با تابستانهای معتدل و زمستانهای بسیار سرد است. میانگین سالانه دمای هوا در شهرکرد ۱۱/۵ درجه سانتیگراد می‌باشد. در طول ۳۰ سال گذشته حداقل مطلق دما و حداکثر مطلق دمای ثبت شده در شهرکرد به ترتیب ۳۲ درجه سانتیگراد زیر صفر و ۴۲ درجه سانتیگراد بوده‌است. سردترین و گرمترین ماه‌های شهرکرد به ترتیب دی و مرداد می‌باشد.
اگرچه در زمستان میزان رطوبت متوسط تا بالا است، میزان بارش در فصولی که کشت صورت می‌گیرد به جز ماه‌های اردیبهشت و فروردین تقریبا به صفر نزدیک است. سردترین ماه و گرمترین آن به ترتیب دی و مرداد می‌باشد.
زبان و مردم
زبان مردم بومی شهرکرد فارسی است که با لهجه دهکردی تکلم میشود. مردم بومی شهرکرد دارای لهجه‌ای خاصی هستند که با وجود مفهوم بودن واژگان آن برای افراد غیر بومی، کلمات آن دارای آهنگ ادای خاصی است که لهجه دهکردی را از گویش معیار فارسی متمایز می‌سازد. لهجه دهکردی سرشار از واژه‌های بسیار قدمت داری است به‌طوری‌که پسوند اولی (OLE) در حال حاضر فقط در لهجه دهکردی رایج است، به‌طور مثال در این لهجه به خاک‌آلود، «خاکولی» می‌گویند، باید دانست اگرچه شهرکرد در ردیف شهرهای بزرگ قرار نمی‌گیرد اما به دلیل مرکز استان بودن، مردم مهاجر زیادی را از دیگر شهرها و مناطق استان و استانهای همجوار به خود جلب کرده‌است. در شهر می‌توان بسیاری از کسانی را یافت که که هر کدام با گویش‌ها و لهجه‌های خود صحبت می‌کنند و این ویژگی شهرهای مهاجرپذیر است.
در هر حال مردم شهرکرد بر خلاف تصور عام کردی تکلم نمی‌کنند و مانند اکثر ساکنین منطقه چهار محال (از استان چهار محال و بختیاری )مانند شهرهای هفشجان، فرخ‌شهر و بروجن به زبان فارسی تکلم می‌کنند.
به جرئت می‌توان استان چهارمحال و بختیاری را یکی از پربارترین استانهای ایران از لحاظ داشتن زبان‌ها و لهجه‌های متنوع و اصیل دانست.به‌طور کلی اکثر مردم منطقه چهارمحال از این استان«منطقه مجاور استان اصفهان»، به زبان فارسی«دهکردی،بروجنی،هفشجانی،قهفرخی و عامیانه» تکلم می‌کنند.در شهرستان‌های سامان،بن و برخی از شهرها و روستاهای شهرستان‌های شهرکرد و بروجن ترکی قشقایی و ترکی متمایل به ترکی آذربایجانی رایج است. بر پایه تحقیقات پروفسور گرهارد دوئرفر گویش‌های ترکی رایج در چهارمحال در گروه زبانی اوغوزی میانه و جنوبی قراردارد، همچنین زبان ترکی رایج در فرادنبه و شهرکیان، از بکرترین لهجه‌های زبان ترکی در ایران می‌باشد. در برخی مناطق دیگر همچون /شهرهای هارونی و سورشجان مردم به زبان لری بختیاری یا گویش بختیاری آمیخته با فارسی محلی تکلم می‌نمایند. مردم اینگونه مناطق را از گروه نژادهای فارس-لر می‌شناسند. اکثر مردم منطقه بختیاری«منطقه مجاور استان خوزستان» نیز به زبان لری بختیاری تکلم می‌کنند.
صنعت و اقتصاد
اقتصاد سنتی شهرکرد مبتنی بر قالی بافی، نمد مالی، گیوه دوزی، قفل‌سازی چالشتر و کوره‌های آجرپزی است که امروزه با توجه به صنعتی‌تر شدن جامعه از اهمیت آن کاسته شده‌است. در حال حاضر صنایع بزرگ و کارخانه‌های مهمی در نزدیکی شهرکرد واقع شده‌اند که عده زیادی از ساکنان شهرکرد و حومه در آنها مشغول به کار هستند، مهمترین این صنایع عبارتند از:
فولاد زاگرس شهرکرد
لوازم خانگی برفاب شهرکرد
سیمان شهرکرد
گاز کربنیک شهرکرد
نساجی حجاب شهرکرد
صنایع شیر و لبنی شهرکرد
همچنین تعداد زیادی از ساکنان شهرکرد در مشاغل خدماتی دولتی و خصوصی مشغول به کار هستند.
کارخانه سیمان شهرکرد
کارخانه سیمان شهرکرد در قلب زاگرس مرکزی در استان چهار محال و بختیاری و در ۳۵ کیلومتری شهرکرد در سال ۱۳۸۷ به بهره‌برداری رسید. این واحد تولیدی با دسترسی به معادن بسیار غنی، شرایط منحصر بفردی را در بین تولیدکنندگان داخلی به خود اختصاص داده و با اتکاء به تجارب ارزشمند مدیران، مهندسین و کارکنان و بکارگیری پیشرفته‌ترین تکنولوژی و ماشین آلات مدرن قادر به تولید انواع سیمانهای ۴۲۵–۱، ۵۲۵–۱، تیپ II و تیپ V با مقاومت‌های بسیار بالا گردیده‌است.
در سال ۱۳۹۲، کارخانه سیمان شهرکرد برای دومین سال متوالی مقام نخست تولید سیمان کشور را کسب کرد.
مکانهای مذهبی
امام‌زاده‌ها
امام زاده دوخاتون شهرکرد در مرکز شهر واقع است و در قدیم هسته اصلی شهر بوده‌است.
امامزاده سبزپوش شهرکرد در غرب شهرکرد واقع است.
سقاخانه‌ها
سقاخانه ارباب میرزا
مصلی بزرگ امام خمینی شهرکرد
مصلی بزرگ امام خمینی شهرکرد در زمینی به وسعت ۲۲،۰۰۰ متر مربع ساخته شده که مساحت زیر بنای مجتمع و مصلا ۳۳۷۴۳ متر مربع است. این مجموعه دارای ۵ کاربری فرهنگی بنام‌های مصلای نماز جمعه –مجموعه فرهنگی مهدیه- کتابخانه – سالن اجتماعات و پژوهشکده قرآنی می‌باشد. قسمت‌های مختلف این مجموعه عبارتند از:
مجموعه مصلی و دفتر امام جمعه: این مجموعه با مساحتی بالغ بر۱۰،۰۰۰ مترمربع به عنوان هسته مرکزی مجتمع شناخته میشود. ویژگیهای این مجموعه عبارتند از:
شبستان مصلی در دوطبقه و با مساحت ۸،۰۰۰ مترمربع ساخته شده‌است.
ارتفاع گنبد اصلی از کف ۱۸ متر و قطر آن ۳۲٫۲۵ متر می‌باشد و مساحت زیر گنبد هزار مترمربع و بدون ستون است که در نوع خو بی‌نظیر است.
ارتفاع گلدسته‌ها از پشت بام ۳۸ متر و از زمین ۴۸ متر می‌باشد.
تاسیسات گرمایش و سرمایش سیستم هواساز و تهویه مطبوع طراحی شده‌است.
مصلا دارای سه ورودی اصلی شرقی، غربی و شمالی است.
مصلا دارای دو حیاط یکی در قسمت شمالی با مساحت ۱،۸۰۰ مترمربع و دیگری در قسمت شرقی با مساحت ۵۰۰ متر مربع است.
مجتمع فرهنگی مهدیه
پژوهشکده قرآنی
مجموعه سالن اجتماعات
کتابخانه مصلا
مجتمع اداری مصلا
مجتمع تجاری مصلا: این مجموعه با مساحتی بالغ بر۸،۰۰۰ مترمربع در دو طبقه شامل نود باب مغازه تجاری با مساحت هریک بیش از ۲۵ مترمربع می‌باشد.
پارکینگ مجتمع: این پارکینگ دارای گنجایش ۱۶۰ اتومبیل است.
مراکز آموزشی و دانشگاهی
دانشگاه شهرکرد-دانشکده علوم
دانشگاه شهرکرد
دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد
دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد
مکانهای تفریحی
وجود ۲۴۰ گردشگاه، آثار تاریخی، قلعه‌ها، اماکن سیاحتی و زیارتی و آب و هوای مطبوع در فصل تابستان شمار زیادی گردشگر را رهسپار استان چهارمحال و بختیاری به خصوص شهرکرد، مرکز این استان می‌کند. وجود فضای سبز و سایه سار درختان مفرح با امکانات رفاهی و بهداشتی در روزهای گرم تابستان گردشگران زیادی را میهمان بوستانهای شهرکرد ازجمله پارک ملت، پارک بانوان، پارک لاله (پارک ورودی شهر)، پارک شب (عمونادر) و پارک تهلیجان می‌کند.
از جمله مکانهای تاریخی شهرکرد می‌توان به اتاق آئینه شهرکرد و موزه باستانشناسی شهرکرد اشاره کرد.
همچنین در نزدیکی شهرکرد، جاذبه‌های طبیعی فراروانی وجود دارد که معروفترین آنها عبارتند از: گردشگاه چشمه زنه هفشجان و ارتفاعات جهان بین هفشجان در ۱۴ کیلومتری شهرکرد، گرداب بن (واقع در شهرستان بن)، پل زمان خان (واقع در شهرستان سامان)، چشمه کوهرنگ، تونل و آبشار کوهرنگ، دشت لاله‌های واژگون، تالاب بین‌المللی چغاخور و تالاب گندمان
حمل و نقل شهری و برون‌شهری
اتوبوس شهری
سازمان اتوبوسرانی شهرکرد و حومه برای خدمات‌رسانی به مردم ۱۵۰ دستگاه اتوبوس در اختیار دارد که در تمام مسیرهای شهری تردد دارند.
تاکسی
علاوه بر حضور دو سیستم تاکسی بی‌سیم هماهنگ با سامانه یکپارچه کشوری (۱۳۳) و دیگری (۱۸۰۰)، نزدیک به ۱،۵۰۰ تاکسی گردشی، خط ویژه (مانند تاکسی فرودگاه و تاکسی پایانه مسافربری)، تاکسی بانوان، دفتر تاکسی تلفنی و مسافربرهای شخصی در شهر فعالیت دارند.
فرودگاه
فرودگاه شهرکرد در جنوب شهر واقع شده‌است.
از این فرودگاه پروازهایی در مسیرهای ورودی و خروجی و پروازهایی هفتگی در داخل کشور صورت می‌گیرد.
پایانه‌های مسافربری
به جهت رفاه مسافران پایانه‌های مسافربری شهرکرد در سه جهت شهر قرار دارند که در این میان پایانه آزادی نقش اساسی‌تری در جابجایی مسافر به سراسر کشور دارا است.
پایانه مسافربری آزادی شهرکرد در جنوب شهرکرد
پایانه مسافربری غرب شهرکرد (معروف به ترمینال سامان) در غرب شهرکرد
خواهرخواندگان
کربلا، عراق (۲۰۱۲)
دوشنبه، تاجیکستان | [
"بخش مرکزی شهرستان شهرکرد",
"فارسی",
"شیعه",
"کاکولی",
"گز (شیرینی)",
"نبات",
"پولکی",
"گیوه",
"نمد",
"گردو",
"شهرستان شهرکرد",
"استان چهارمحال و بختیاری",
"اصفهان",
"لهجه دهکردی",
"فهرست مراکز استانهای ایران بر پایه ارتفاع از سطح دریا",
"فریدون‌شهر",
"باستانشناسی",
"اشکانیان",
"ساسانی",
"تپه‌های باستانی",
"میلاد مسیح",
"گورگای تپه",
"شهر کیان",
"هفشجان",
"زیگورات",
"تپه اسکندری و تپه‌های اطراف آن",
"صفویه",
"زندیه",
"مسجد امام صادق",
"مسجد اتابکان",
"دهکرد (روستا)",
"عرض جغرافیایی",
"توپوگرافی",
"رشته کوه",
"زاگرس",
"سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران",
"سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵)",
"درجه سانتیگراد",
"کردی",
"فرخ‌شهر",
"بروجن",
"چهارمحال و بختیاری",
"سورشجان",
"دانشنامه ایرانیکا",
"قالی بافی",
"امامزادگان حلیمه و حکیمه خاتون",
"امامزاده سبزپوش شهرکرد",
"سقاخانه ارباب میرزا",
"امام خمینی",
"نماز جمعه",
"هسته مرکزی",
"تهویه مطبوع",
"دانشگاه شهرکرد",
"دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد",
"دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد",
"فصل تابستان",
"اتاق آئینه شهرکرد",
"گردشگاه چشمه زنه هفشجان",
"گرداب بن",
"پل زمان خان",
"تونل کوهرنگ",
"دشت لاله‌های واژگون",
"تالاب چغاخور",
"تالاب گندمان",
"فرودگاه شهرکرد",
"کربلا",
"عراق",
"دوشنبه",
"تاجیکستان"
] | [
"شهرکرد",
"شهرستان شهرکرد",
"مراکز استانهای ایران",
"شهرهای شهرستان شهرکرد",
"شهرهای ایران",
"شهرهای استان چهارمحال و بختیاری"
] |
2,339 | گرانروی | 0 | 235 | 0 | [
"گران روی",
"ویسکوزیته",
"گرانروي",
"پاسکال ثانیه",
"ضریب لزجت",
"وشکسانی",
"لزجت",
"ضريب لزجت",
"پاسكال ثانيه",
"گران روي",
"وشكساني",
"ويسكوزيته",
"گرانروی"
] | false | 186 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | در این تصویر گرانروی مایع بنفش بیشتر از گرانروی مایع نقره‌ای است.تصویر را در یک tab جدید باز کنید بهتر است.
گرانروی قیر ۱۰۰ میلیارد برابر آب است.
گرانروی یا ناروانی عبارت است از مقاومت یک سیال در برابر اعمال تنش برشی. به تعریفی دیگر، مقاومت اصطکاکی یک مایع یا گاز را در برابر شارش یا لغزیدن لایه‌ها، هنگامی که تحت تنش برشی قرار گیرد گرانروی می‌گویند.
نامهای دیگر گرانروی عبارت است از: چسبناکی ، وشکسانی (وشک در فارسی به معنی صمغ است)، ویسکوزیته و لزجت .
در یک سیال جاری (در حال حرکت)، که لایه‌های می‌گویند. هرچه گرانروی مایعی بیشتر باشد، برای ایجاد تغییر شکل یکسان، به تنش برشی بیشتری نیاز است. به‌عنوان مثال گرانروی عسل از گرانروی شیر بسیار بیشتر است.
با افزایش دما گرانروی شاره‌های مایع کاهش می‌یابد ولی در گازها، قضیه وارون است، البته درصد دگرگونی آن برای شاره‌های گوناگون متفاوت است.
انواع گرانروی
گرانروی پویا
گرانروی پویا (دینامیکی) خاصیتی از سیال است که در برابر جریانهای برشی ایجاد مقاومت می‌کند این جریانها در جایی به وجود می‌آیند که لایه‌های سیال
دارای سرعتهای مختلفی باشند. برای درک بیشتر این خاصیت یک جریان ایده ال مانند جریان کوئت را در نظر بگیرید در این نوع جریان سیال بین دو صفحه
محبوس شده‌است که صفحه بالایی با سرعت ثابت در حال حرکت است. در این نوع جریان اگر سرعت صفحه بالایی به اندازه کافی کوچک باشد ذرات سیال به صورت
موازی با صفحه حرکت می‌کنند، سرعت ذرات سیال از صفر در صفحه پایینی تا سرعت مساوی سرعت صفحه بالایی به صورت خطی تغییر پیدا می‌کند. با توجه این حالت ذرات سیال با سرعتهای مختلفی بر روی یکدیگر حرکت می‌کنند بنابراین نیروی مورد نیاز برای حرکت دادن سیال متفاوت است این نیرو متناسب با سرعت سیال افزایش پیدا می‌کند بنابراین برای یک سیال نیوتنی رابطه تنش و گرادیان سرعت یا همان تغییر شکل به صورت خطی
است که این خطی بودن با گرانروی دینامیکی ایجاد میشود.
گرانروی حرکتی
گرانروی مطلق یک سیال تقسیم بر چگالی آن را گران‌وری حرکتی (سینماتیکی) می‌نامند.
=/
تفاوت گرانروی پویا و گرانروی حرکتی در نحوه برخورد با مسائل است به عنوان مثال در مسائلی که بررسی رفتار بین ملکولی و تعمیم آنها به
خاصیت مکانیکی مد نظر است از گرانروی پویا استفاده میشود و در مسایلی که حرکت سیال اهمیت دارد از گرانروی حرکتی بهره میبریم.
گرانروی بالک
هنگامی که یک سیال تراکم‌پذیر به صورت ناگهانی انبساط یا انقباض پیدا می‌کند، بدون برش، نوع دیگری از گرانروی داخلی نمایان میشود که
گرانروی بالک نامیده میشود این گرانروی با نرخ افزایش یا کاهش حجم متناسب است این نوع گرانروی به گرانروی نوع دوم هم شناخته
میشود. این نوع گرانروی هنگامی خود را نشان می‌دهد که تغییر حجم ناگهانی در سیال رخ دهد مانند جریانهای صوتی یا شاکها.
سقوط در سیال گرانرو
سرعت سقوط در سیال گرانرو از فرمول زیر بدست می‌آید:
که در آن
سرعت سقوط یا رسوب‌گذاری است.
R شعاع جسم درحال سقوط (به شرط کروی بودن جسم)
چگالی جسم
چگالی مایع گرانرو
ضریب گرانروی
یکاها
گرانروی پویا
واحد گرانروی در هر دو واحد اندازه‌گیری SI و CGS به افتخار دانشمند برجسته پوازیه PI و P در نظر گرفته شده‌است. در واقع این واحد که کمتر در واحد SI استفاده شده‌است با Pa.s برابر است.
واحد پویز در واحد CGS بیشتر استفاده میشود.
بنابراین برای واحدهای مختلف داریم:
1 PI=1 Pa.s=((N.s))/m^2 =kg/(m.s)
1 P=0.1 Pa.s=0.1 ((N.s))/m^۲ =0.1 kg/(m.s)
1 cP=1m Pa.s=0.001 Pa.s=0.001 ((N.s))/m^۲ =0.001 kg/(m.s)
گرانروی حرکتی
واحد گرانروی حرکتی در دستگاه متریک m^2/s است.
در واحد CGS اما این واحد متفاوت است و به افتخار دانشمند گرانقدر استوکس، به همین نام یعنی استوکس نامگذاری شده‌است.
روابط زیر برقرار است.
1 St=1 cm^2/s=10^(-4) m^2/s
1 cSt=1 mm^2/s=10^(-6) m^2/s
به عنوان مثال آب در ۲۰ درجه سانتی گراد ویسکوزیته برابر 1cSt دارد.
گرانروی حرکتی به ضریب نفوذ مومنتم گفته میشود همانند ضریب نفوذ گرما یا ضریب نفوذ جرم.
مقادیر
گازها
گاز
K
K
هوا
۱۲۰
۲۹۱٫۱۵
۱۸٫۲۷
نیتروژن
۱۱۱
۳۰۰٫۵۵
۱۷٫۸۱
اکسیژن
۱۲۷
۲۹۲٫۲۵
۲۰٫۱۸
کربن دی‌اکسید
۲۴۰
۲۹۳٫۱۵
۱۴٫۸
کربن مونوکسید
۱۱۸
۲۸۸٫۱۵
۱۷٫۲
هیدروژن
۷۲
۲۹۳٫۸۵
۸٫۷۶
آمونیاک
۳۷۰
۲۹۳٫۱۵
۹٫۸۲
گوگرد دی‌اکسید
۴۱۶
۲۹۳٫۶۵
۱۲٫۵۴
هلیم
79.4
۲۷۳
19
مایع‌ها
پانوشته‌ها
مکانیک سیالات
رئولوژی
پدیده کی | [
"آب",
"تنش برشی",
"صمغ",
"عسل",
"شیر (لبنیات)",
"هوا",
"نیتروژن",
"اکسیژن",
"کربن دی‌اکسید",
"کربن مونوکسید",
"هیدروژن",
"آمونیاک",
"گوگرد دی‌اکسید",
"هلیم",
"مکانیک سیالات",
"رئولوژی",
"پدیده کی"
] | [
"گرانروی",
"مفاهیم بنیادین فیزیک",
"مکانیک محیط‌های پیوسته",
"مهندسی شیشه",
"مهندسی نفت"
] |
2,341 | همایون | 0 | 16 | 0 | [] | false | 7 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | همایون یک نام کوچک یا نام خانوادگی‌ست. افراد شاخص با این نام از این قرارند:
نام کوچک
همایون شجریان خواننده موسیقی ایرانی
همایون خرم موسیقیدان و آهنگساز
همایون اسعدیان، کارگردان ایرانی
همایون بهزادی، بازیکن فوتبال
همایون ارشادی، بازیگر ایرانی
نصیرالدین همایون، دومین پادشاه گورکانی
نام خانوادگی
نصیرالدین همایون دومین پادشاه گورکانی هند
عبدالعلی همایون بازیگر قدیمی سینما و تلویزیون
داریوش همایون از فعالان سیاسی خارج از کشور
شهرام همایون مدیر تلویزیون کانال یک
ناصر تکمیل همایون، تاریخ‌نگار ایرانی
محمدعلی همایون کاتوزیان، پژوهشگر تاریخ و سیاست
محمد همایون، از موسسان حسینیه ارشاد
نام هنری
همایون (بازیگر)، محمد علی تبریزیان | [
"همایون شجریان",
"همایون خرم",
"همایون اسعدیان",
"همایون بهزادی",
"همایون ارشادی",
"نصیرالدین همایون",
"عبدالعلی همایون",
"داریوش همایون",
"شهرام همایون",
"ناصر تکمیل همایون",
"محمدعلی همایون کاتوزیان",
"محمد همایون",
"همایون (بازیگر)"
] | [] |
2,342 | تاریخ ایران | 0 | 789 | 0 | [
"تاريخ ايران",
"تمدن ایرانی",
"تمدن ايراني",
"تمدن ایران",
"تمدن ايران",
"تاریخ ایران بزرگ"
] | false | 264 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | این مقاله به تاریخ ایران بزرگ (همچنین ایران‌زمین یا ایرانشهر ) شامل محدوده جغرافیایی و حوزه تمدنی فلات ایران و جلگه‌های مجاور آن، شامل ایران کنونی، بخش بزرگی قفقاز، افغانستان و آسیای مرکزی می‌پردازد. که در زبانهای فرنگی از آن معمولا با عنوان پرشیای بزرگ یا پارس بزرگ یاد می‌کنند. کاربرد تاریخی ایران صرفا محدود به بخش غربی آن که هم‌اکنون به این نام خوانده میشود، نبوده و تمام مرزهای سیاسی کشوری که تحت تسلط ایرانیان بود همچو بین‌النهرین و اغلب ارمنستان و جنوب قفقاز را هم در بر می‌گیرد.
هگل، ایرانیان را نخستین ملت تاریخی و شاهنشاهی ایران را اولین امپراطوری تاریخ می‌داند. هنگامی که سخن از تاریخ ایران می‌رود، باید به این نکته توجه داشت که آیا منظور تاریخ اقوام و مردمانی است که از آغاز تاریخ تا کنون در مرزهای سیاسی ایران امروزی زیسته‌اند یا تاریخ اقوام و مردمانی است که خود را به نحوی از انحاء ایرانی می‌خوانده‌اند و در جغرافیایی که دربرگیرنده ایران امروز و سرزمین‌هایی که از دیدگاه تاریخی بخشی از ایران بزرگ (ایرانشهر) بوده‌است زیسته‌اند.
ایران
گاه تاریخ ایران را از ورود آریایی‌ها که نام ایران نیز از ایشان گرفته شده‌است، به فلات ایران آغاز می‌کنند؛ ولی این به این معنی نیست که فلات ایران تا پیش از ورود ایشان خالی از سکنه یا تمدن بوده‌است. پیش از ورود آریاییان به فلات ایران تمدنهای بسیار کهنی در این محل شکفته و پژمرده شده بودند و تعدادی نیز هنوز شکوفا بودند. برای نمونه تمدن نوشیجان در ملایر تمدن شهر سوخته در سیستان، تمدن عیلام در شمال خوزستان، تمدن جیرفت در کرمان، تمدن تپه سیلک در کاشان، تمدن پارسوا در پیرانشهر، تمدن اورارتو در آذربایجان، تمدن تپه گیان در نهاوند و تمدن مانناییان در کردستان و آذربایجان و و تمدن کاسی‌ها در لرستان ذکر میشود.
نقشه قلمرو سلسله‌های حاکم بر ایران و گستره حکومتی سلسله‌های مختلف از دودمان هخامنشیان تا حکومت جمهوری اسلامی. در این نقشه سلسله‌هایی که بر غالب ایران مسلط بوده‌اند، متذکر شده‌اند و حکومت‌های ملوک طوایفی و محلی ذکر نشده‌اند. همچنین هنگامی که سرزمین کنونی ایران بخشی از یک امپراطوری خارجی بوده در این نقشه ثبت نشده‌است به عنوان مثال وقتی ایران زیر حکومت سلوکیان، خلفای راشدین، امویان، عباسیان و مغول بوده‌است.
آجر مونومنت ایزیرتو در موزه شرق توکیو مربوط به تمدن مانناییان،Glazed brick from Bukan depicting a winged goat from the Ancient Orient Museum Tokyo, Japan Tanabe 1983.
تمدن در فلات ایران پیش از آریاییان
غارهای دربند رشی
طی صد و پنجاه سال کاوشهای باستانشناسی در ایران، دوران پیش از تاریخ ایران به‌طور یکسان مورد کاوش قرار نگرفته‌است. در حالی که در مناطق غربی و جنوبی کاوشهای وسیعی انجام شده‌است، مناطق شمالی و شرقی نسبتا کشف ناشده مانده‌است. دوران پارینه‌سنگی نادیده گرفته شده‌است. در مقابل، دوره نوسنگی به منظور مطالعه شکل‌گیری یک‌جانشینی به‌طور قابل ملاحظه‌ای مطالعه شده‌است. به دوره مس‌سنگی اولیه و میانی هم کم توجهی شده‌است. حال آنکه، دوره مس سنگی پسین به منظور بررسی شکل‌گیری دولت به خوبی بررسی شده‌است. مطالعه عصر برنز اولیه نیز دچار همین ناهمگونی است. درحالی که دوره پیش‌ایلامی موضوع مورد علاقه در کاوش بوده‌است، فرهنگ یانیک در شمال غرب ایران نادیده گرفته شده‌است. فرایند شهرنشینی و مبادلات بین مناطق در عصر برنز میانی بررسی شده‌است، اما عصر برنز پسین و عصر آهن پیشین، مورد بررسی قرار نگرفته‌است. ادوار پس از آن که مقارن با شکل‌گیری دولتهای ماد و هخامنشی است، بسیار بررسی شده‌است.
شناخت وضع مناطق داخلی ایران در زمان شکل‌گیری و رواج تمدنهای کهن است. یعنی فهم اینکه در زمان تمدن‌ها و دولتهای باستانی چون سومر، کلده، اور، بابل، آشور، اورارتو و نظائر آن، وضع این مناطق داخلی فلات ایران، که مجزا از منطقه مستقیم تحت حاکمیت این تمدن‌ها و دولت‌ها بوده‌است، به چه نحوی جریان داشته‌است.
پیش از آریاییان تمدنهای شهر سوخته (در سیستان)، تمدن ایلام (در شمال خوزستان)، تمدن پارسوا در پیرانشهر، تمدن جیرفت (در کرمان)، تمدن ساکنان تپه سیلک (در کاشان)، تپه اسکندری (در هفشجان)، تمدن اورارتو (در آذربایجان)، تپه گیان (در نهاوند) و تمدن کاسی‌ها (در کرمانشاه و لرستان) و تپورها در تبرستان (مازندران) در سرزمین ایران بودند.
عصر سنگ
پارینه‌سنگی
غار شکارچیان در ناحیه بیستون کرمانشاه
هرچند کاوشهای مربوط به دوره پارینه‌سنگی در ایران (تا ۱۲۰۰۰ سال پیش) ناچیز است، اما با توجه به موقعیت جغرافیایی فلات ایران، این سرزمین تنها پلی بوده‌است که انسان شکارچی-گردآورنده در مهاجرت از آفریقا به جنوب آسیا می‌توانسته از آن عبور کند. آثار یافت شده از این دوران در ایران، محدود به غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای در زاگرس میانی، چند منطقه در ساحل دریای خزر و مناطق پراکنده‌ای در کویرهای مرکزی میشود. یافت شدن سکونتگاهی با قدمت هشتصد هزار سال در آسیای میانه این گمان را طرح کرده که در ایران نیز در آن زمان انسان‌هایی می‌زیسته‌اند. قدیمی‌ترین سکونتگاه کشف شده انسان در ایران، غار دربند رشی است. طبق مطالعات جدید این غار پیش از ۲۰۰ هزار سال پیش مسکن شکارچیان عصر سنگ بوده‌است.
پارینه‌سنگی زیرین (۲٫۵ میلیون تا ۲۰۰۰۰۰ سال پیش):در این دوره دو سنت ساخت ابزار وجود دارد که یکی نوعی تبر ساخته شده از تراشه سنگی است و در شرق رودخانه فرات از جمله ایران اثری از آن یافت نشده‌است. دیگری ابزارهای خردکننده از تراشه سنگی است که در مناطق شرقی اوراسیا از جمله ایران یافته شده‌است.
ابزار سنگی موسوم به موستری کشف شده در شرانت، فرانسه
پارینه‌سنگی میانی (فرهنگ موستری)(۲۰۰۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰ سال پیش): سکونتگاه‌های انسان اولیه در این دوره اغلب در غارهای ناحیه زاگرس کشف شده‌است. این مکان‌ها نزدیک منابع ساخت ابزار سنگی موستری می‌باشد و نوع ابزارها نشانه غلبه روش زندگی شکارگری است، اما اطلاعاتی درباره سبک زندگی آنها به دست نمی‌دهد. تکنیک متمایز فرهنگ موستری در ناحیه زاگرس نسبت به اروپا و شام مربوط فراوانی بسیار کمتر تکه برداری برای ساخت تراشه‌های چخماقی و تمرکز کامل بر تراشه‌های سنگی دوطرفه و دولبه می‌باشد.
غار شنیدار در کردستان عراق مهمترین سکونتگاه کاوش شده می‌باشد که به انسان‌های نئاندرتال تعلق داشته‌است و یافته‌های بسیار شبیه غار حاضرمرد در سلیمانیه و سکونتگاه‌های زاگرس در ایران است، با این حال هیچ نئاندرتالی در سکونتگاه‌های واقع در ایران یافته نشده‌است. شناخته شده‌ترین سکونتگاه‌ها در ناحیه زاگرس در ایران عبارتند از شامل غار کوبه، غار خار و پناهگاه سنگی وارواسی نزدیک بیستون و نیز غار کنجی و غار ارجنه نزدیک خرم‌آباد. همه این سکونتگاه‌ها دربرادارنده تراشه‌های سنگی، استخوان‌های حیوانات و خاکسترهای اجاق است. اما در هیچ‌یک سازه دیگری نظیر ابزارهای چوبی و استخوانی نیست. به نظر میرسد که انسانها در زمانهای گرم‌تر در این مناطق سکونت گزیده‌اند.
پارینه‌سنگی پسین (۴۰۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ سال پیش):در این دوره سکونتگاه‌های ناحیه زاگرس در فضای باز واقع شده‌است و ابعاد مختلف آنها نشان دهنده یک نظام سلسله مراتبی است، به‌طوری‌که گویا سکونتگاه‌های بزرگتر گنجایش پنجاه نفر را دارد. سکونتگاه‌هایی نیز برای دسته‌های کوچک شکارچیان تعبیه شده که تا دو تا پنج نفر گنجایش دارد و مناسب اقامت کوتاه مدت است. این سکونت گاه‌ها به دو فرهنگ برادوستی(Baradostian) و زارزی(Zarzian) تعلق دارد. در قیاس با فرهنگ موستری دوره میانی، فرهنگ برادوستی (۴۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ سال پیش) توان ساخت انواع بیشتری از ابزارها را داشته و تکنیک‌های پیشرفته‌تری برای ابزارسازی به کار گرفته‌است. ساخت ابزارهای تیغه‌ای نشانه بهره‌گیری بیشتر از گیاهان است. همچنین تیغه‌های سنگی برای استفاده در نوک پیکان و نیزه ساخته شده‌است. هرچند، نوع شکارها نسبت به دوره قبل تغییر نکرده‌است، اما سلاح‌ها متنوع‌تر شده‌است. همچنین از استخوان برای ساخت درفش و ابزارهای سنگی برای آسیا کردن قطعات اخرا و دانه‌های گیاهان استفاده شده‌است. هرچند وجود رنگدانه‌های اخرا گواه بر رنگ آمیزی بدن یا ابزارهاست، اما برخلاف اروپا غارنگاره‌ای یافت نشده‌است. آثار این فرهنگ در ناحیه زاگرس در غار ارجنه، غار خار، غار یافته و پناهگاه سنگی وارواسی یافت شده‌است و نشان دهنده تعداد بسیار بیشتری سکونتگاه در زاگرس میانی است. فراتر از زاگرس، سکونتگاه‌هایی در حاشیه دریاچه طشک، دریاچه مهارلو و ۲۴ سکونتگاه در مرودشت یافت شده‌است. این نشانه آن است که در این دوره انسان سازگاری بیشتری با شرایط محیطی یافته‌است. اواخر دوره برادوستی (حدود ۲۰۰۰۰ سال پیش) مصادف با آخرین بیشینه یخچالی است و کوهها در تمام سال پوشیده از برف بوده‌است و انسانها در طول سال باید کوچ می‌کرده‌اند و غذای کمتری در ارتفاعات می‌یافته‌اند.
فرهنگ زارزی که از ۲۰۰۰۰ تا ۱۲۰۰۰ قبل رواج داشته‌است، احتمالا از فرهنگ برادوستی برآمده باشد، یا با فاصله زمانی از آن شکل گرفته باشد. در این دوره ابزارهای کوچکتری نظیر میکرولیت و میکروبرین ساخته شده‌است. در اواخر این دوره از سنگ برای آسیا کردن دانه گیاهان وحشی استفاده میشود. با تخمین دیگر فرهنگ زارزی از ۱۷۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال پیش رایج بوده‌است و به دوره نوسنگی ختم میشود.
در پایان دوره زارزی انقطاعی در نشانه‌های باستان شناختی پدید می‌آید، که احتمال دارد ناشی از آب و هوای نامناسب موسوم به یانگر درایاس در فاصله ۱۳۰۰۰ تا ۱۱۰۰۰ سال پیش باشد. در این دوره که سردتر یا خشکتر بوده‌است، ناحیه زاگرس، با ارتفاع بین ۶۰۰ تا ۱۵۰۰ متر، تقریبا فاقد پوشش درختی بوده‌است. در نتیجه، انسانها به مجبور شدند برای یافتن غذل به ارتفاعات پایینتر بیایند و با اجداد وحشی بزسانان مواجه شدند.
سکونتگاه قره‌کمر، در شمال شهر ایبک در ولایت سمنگان افغانستان، کشف شده که آثار بدست‌آمده از آن از سنخ فرهنگ اوریگنیشن است، اما به فرهنگ برادوستی شباهت ندارد. سکونتگاه‌های دشت ناور، در ولایت غزنی، که قدمتی بین ۳۰٫۰۰۰–۵۰٫۰۰۰ سال دارد و آثار یافت شده در آن شبیه آثار موجود در دره کور بدخشان است.
دوره نوسنگی و مس‌سنگی
دیوارنگاری غار دوشه، خرم‌آباد لرستان، حدود هزاره هشتم پیش از میلاد
دوره نوسنگی در ایران از ۱۰۰۰۰ سال پیش تا ۷۵۰۰ سال پیش را دربرمی گیرد. به علت سردی آب و هوا، تقریبا هزار سال طول کشید تا عصر نوسنگی از هلال حاصلخیز به فلات ایران برسد و امکان کشاورزی مهیا شود. سکونتگاه‌های نوسنگی یافت شده در ایران همگی در محل‌هایی هستند که امکان کشت دیم فراهم بوده‌است. از سوی دیگر، احتمالا دامپروری از سرزمین کردستان آغاز شد و سپس به دیگر نواحی گسترش یافت. البته تا کنون فقط نواحی غرب و جنوب غرب ایران در کوه پایه‌های زاگرس و دشت خوزستان مورد کاوش قرار گرفته‌است.
عصر فلز
برنزی کشف شده در منطقه شهداد نزدیک کرمان، ایران، هزاره سوم پیش از میلاد
ایلامیان
عیلامیان از آغاز دوره پیش‌عیلامی تا پایان دوره عیلام نو، حدود ۲۶۶۱ سال در جنوب غربی ایران زندگی و حکومت می‌کردند.
در ۲۷۰۰ پیش از میلاد، نخستین شاهنشاهی عیلامی در شوش (در جنوب غربی ایران) تشکیل شد.
سفالینه‌های نقاشی شده متعلق به حدود ۳،۵۰۰ پیش از میلاد در شوش واقع در عیلام بیانگر دوره‌ای پیشرفته از طرح‌های هندسی، ایجاد سبک خاص از انسان و شکل‌هایی از جانوران در آنها می‌باشد.
در حدود ۲،۷۰۰ پیش از میلاد پادشاهی عیلام به پایتختی شوش تشکیل گردید. همچنین در حدود ۲،۰۹۴ تا ۲،۰۴۷ پیش از میلاد عیلام توسط شولگی پادشاه دوم سلسله سوم اور تسخیر گردید و بعدا در سال ۲،۰۰۴ پیش از میلاد سلسله سوم اور توسط عیلام واژگون میشود.
در سال ۶۳۹ پیش از میلاد آشوربانیپال شاه آشور، عیلام را شکست داد و شوش را غارت کرد. پس از این جنگ، عیلام هرگز به عنوان یک قدرت مستقل ظاهر نگردید.
اقوام و حکومت‌های محلی
آتش کده نو شیجان ملایر تنها اثر مانده از دوران مادها در سده ۱۷ پیش از میلاد
لولوبی (قوم)
اورارتو
هوری‌ها
کوتیان (قوم)
پریان (قوم)
کاسیان
منائیان
تمدن جیرفت
تپه سیلک
تپه گیان
ایران و آریاییان
نظریه‌ای که امروز بیش از هر نظریه دیگری در میان صاحبنظران مقبول است اینست که قبایلی که خود را آریایی (آریایی در زبان ایشان به معنی شریف یا نجیب بود) می‌خوانندند در اواخر هزاره دوم پیش از میلاد (در این تاریخ اختلاف بسیار است) به فلات ایران سرازیر شدند. از بررسی اساطیر و زبان ایشان برمی‌آید که ایشان خویشاوندی نزدیک با هندیان داشتند و گویا پیش از آمدن آنان به ایران و مهاجرت دسته دیگر به هند با هم می‌زیستند. به هر حال آنچه مسلم است اینست که هر دو دسته خود را آریایی می‌خواندند.
دانش پژوهشی‌های نوین نشان می‌دهد که عنصر ایرانی زبان همواره در میان تیره‌های به اصطلاح آسیانیک دخیل بوده‌اند.
مادها
آنچه از متون آشوری معاصر با دوران مادها برمی‌آید، آن است که مادها از سده نهم تا هفتم پ.م. نتوانسته بودند چنان پیش‌رفتی بیابند که سبب همگرایی و اتحاد و سازمان‌یافتگی قبایل و طوایف پراکنده ماد بر محور یک رهبر و فرمانروای برتر و واحد شده باشد، به‌طوری‌که بتوان وی را پادشاه کل سرزمین‌های مادنشین نامید؛ برخلاف آنچه هرودوت، چند سده بعد درباره دیاکو می‌گوید. پادشاهان آشور در ضمن لشکرکشی‌های پرشمار خود به قلمرو سکونت مادها، همواره با شمار فراوانی از «شاهان محلی» (حاکمان مستقل شهرهای مختلف) روبه‌رو بوده‌اند و نه یک پادشاه واحد حاکم بر کل سرزمین‌های مادنشین.
در اواخر سده هشتم پیش از میلاد مادها در ایران غربی گرد هم جمع شدند و اتحادیه قبایل ماد را تشکیل دادند. بدین ترتیب، نیرو گرفتند و با آشوریان که به آنها یورش برده بودند، جنگیدند و طی جنگ‌هایی که حدود یکصد سال به طول انجامید آنان را شکست دادند و دولتی بنیان نهادند که ۱۲۰ سال فرمانروایی نمود و نهایتا از کوروش بزرگ شکست خورد.
بنابر روایت هرودوت، دیاکو یا دیااکو بنیانگذار و نخستین شاه مادها بود. دوران حکومت دیاکو مورد اختلاف مورخین است، اما می‌توان گفت که احتمالا اکثر نیمه اول سده هفتم پیش از میلاد را در برمی‌گرفته‌است. دیاکونوف معتقد است دیاکو نمی‌توانست پادشاه سراسر ماد باشد و حتی حاکم یک منطقه بزرگ نیز نبود و تنها یکی از فرمانروایان کوچک و متعدد مادی بود ولی درخشش تاریخ اخلاف بر سیمای او پرتو افکنده و سبب شهرت او در تاریخ شد. دیاکو در آغاز کار دولت ضعیف و کوچک و تازه خود را تحت حمایت ماننا قرار داد، ولی بعد کوشید کاملا مستقل گردد و بدین منظور با اورارتو عقد اتحاد بست. سارگون دوم شاه آشور در سال ۷۱۵ پیش از میلاد، وارد ماد شد تا چنان‌که مدعی بود، به «هرج‌ومرج» آنجا پایان دهد. وی در آنجا توانست دیاکو را اسیر کند. وی چندسالی در اسارت سارگون دوم بود و مادها به‌عنوان فرمان‌برداران و باج‌گذاران آشور، دچار فقر و از هم‌پاشیدگی شدند و آشوریان، دیاکو را به‌عنوان کسی که همیشه مطیع آشور باقی بماند و خراج خود را به‌طور مرتب به درباره آشور بپردازد و از جهات دیگر حتی از نظر تامین نیروی نظامی برای آشوریان به‌هنگام درگیرشدن آشور در جنگ متعهد شود، وی را آزاد کردند و سپس او به‌عنوان رهبر قطعی و احتمالا پادشاه مادها برگزیده شد.
به گفته هرودوت، فرورتیش پسر دیاکو بود و همه قبایل مادی را متحد و به یک کشور تبدیل کرد. در روایتی دیگر نام این شاه خشتریته است. از شواهد چنین پیداست که پس از مرگ دیاکو، وی رهبری قبایل مادی را برعهده گرفت. بسیاری از پژوهشگران، زمان سلطنت فرورتیش را بین سالهای ۶۷۵ تا ۶۵۳ پیش از میلاد می‌دانند ولی بعضی دیگر از پژوهشگران زمان حکومت او را بین سالهای ۶۵۵ تا ۶۳۳ پیش از میلاد یا سال ۶۷۸ تا ۶۲۵ پیش از میلاد می‌دانند. در نخستین سالهای سلطنت فرورتیش، سکاها که در ناحیه بین دریای مازندران و قفقاز زندگی می‌کردند از طریق گذر دربند قفقاز، به سرزمین ماد وارد شدند و بخش‌هایی از خطه ماد را به اشغال خود درآوردند. او در اتحاد با پارس‌ها و کیمری‌ها در سال ۶۵۳ پیش از میلاد وارد جنگ با آشور شد و به شهر نینوا، پایتخت حکومت آشور حمله کرد و ظاهرا در ابتدا پیروزیهای ضعیفی بدست آورده بود ولی در نبردی دیگر کشته شد.
پس از مرگ فرورتیش، پسرش هووخشتره جانشین او شد که مورخان زمان حکومت او را بین سالهای ۶۳۳ تا ۵۸۴ پیش از میلاد می‌دانند. او تواناترین شاه ماد و اولین پادشاهی است که یک سلطنت سراسری را در ایران تشکیل داد و ایران را به‌عنوان یک قدرت مهم در جهان آن زمان مطرح کرد. هووخشتره را باید بنیانگذار واقعی دولت ماد و معمار حقیقی امپراتوری ایرانیان باستان دانست. وی با الیاتس شاه لیدیه جنگید و توانست سرزمین‌های فوقانی رود هالیس را تصرف کند. هووخشتره با دولت بابل متحد شد و توانست با حمله به نینوا، به عمر امپراتوری آشور خاتمه دهد. پس از هووخشتره پسرش ایشتوویگو به پادشاهی رسید و ۳۵ سال (در بین سالهای ۵۸۴ تا ۵۵۰ پیش از میلاد) حکومت کرد.
هخامنشیان
شاهنشاهی هخامنشی یا هخامنشیان (۵۵۰–۳۳۰ پیش از میلاد، «۲۲۰ سال») شاهنشاهی‌ای در دوران باستان بود که بدست کوروش بزرگ بنیاد نهاده شد. پادشاهان این دودمان از پارسیان بودند و تبار خود را به «هخامنش» می‌رساندند که سرکرده خاندان پاسارگاد از خاندان‌های پارسیان بوده‌است. هخامنش باید حوالی پایان سده هشتم یا ربع نخست سده هفتم پ. م بر مسند قدرت بوده باشد.
هخامنشیان، در آغاز پادشاهان بومی پارس و سپس انشان بودند ولی با شکستی که کوروش بزرگ بر ایشتوویگو واپسین پادشاه ماد وارد آورد و سپس گرفتن لیدیه و بابل، پادشاهی هخامنشیان تبدیل به شاهنشاهی بزرگی شد. از این رو کوروش بزرگ از نوادگان (شاه انشان، کوروش یکم، کمبوجیه یکم) را بنیانگذار شاهنشاهی هخامنشی می‌دانند.
به پادشاهی رسیدن پارسی‌ها و دودمان هخامنشی یکی از رخدادهای برجسته تاریخ باستان است. شاهنشاهی هخامنشی را نخستین امپراتوری تاریخ جهان می‌دانند. پذیرش و بردباری دینی از ویژگیهای شاهنشاهی هخامنشی به‌شمار می‌رفت.
بیش از ۴۹ میلیون نفر از ۱۱۲ میلیون جمعیت جهان آن زمان در این سرزمین زندگی می‌کردند. در دوران هخامنشیان سی قوم مختلف تحت لوای این امپراتوری بودند.
قلمرو هخامنشیان بسیار گسترده بود به‌طوری‌که از دره سند در هند تا رود نیل در مصر و ناحیه بنغازی در لیبی امروز و از رود دانوب در اروپا تا آسیای مرکزی را در بر می‌گرفت. در این کشور پهناور اقوام بسیاری با آداب و رسوم خاص خود زندگی می‌کردند و فرهنگ ایالتی و قومی خود را پاس می‌داشتند. در حقیقت مشخصه مهم این دولت احترام به آزادی فردی و قومی و بزرگداشت نظم و قانون و تشویق هنرها و فرهنگ بومی و همچنین ترویج بازرگانی و هنر بود. خاویر آلوارز عیلام‌شناس معتقد است که آثار و نقش‌برجسته‌های موجود نشان می‌دهد که هخامنشیان هنر خود را در بخش معماری و نقش‌برجسته از عیلامی‌ها آموخته‌اند. کارل شفلد می‌نویسد: «تمدن بزرگی مانند تمدن هخامنشی را نمی‌توان از روی تاثیراتی که پذیرفته درک کرد. واقع آن است که اهمیت این چنین تمدنی دقیقا در توانی است که او را به حل و جمع همه این اجزای مختلف در کلیتی واحد قادر ساخته‌است.»
شاهان هخامنشی در خلال سال و با تغییر فصل کوچ می‌کردند و معمولا تمام سال را در یک جا به سر نمی‌بردند بلکه بر حسب اقتضای آب و هوا هر فصلی را در یکی از پایتخت‌های خود سر می‌کردند در فصل زمستان در بابل، دشتستان و شوش اقامت داشتند ودر فصل تابستان به همدان می‌رفتند که در دامنه کوه الوند بود و هوایی خنک داشت. این سه شهر پایتخت سیاسی و اداری و اقتصادی بودند ولی دو شهر دیگر هم بودند که پایتخت آیینی هخامنشیان به‌شمار می‌رفتند یکی پاسارگاد که در آنجا آیین و تشریفات تاجگذاری شاهان هخامنشی برگزار می‌شد و دیگری پارسه که برای دیگر تشریفات به کار می‌آمد. این دو شهر زادگاه و پرورشگاه و به اصطلاح گهواره پارسیان به‌شمار می‌رفت البته تخت جمشید ازاین دو بیشتر اهمیت داشت به همین دلیل اسکند ر مقدونی آن را عمدا آتش زد تا گهواره و تکیه گاه دولت هخامنشی را از میان ببرد و به ایرانیان بفهماند که دیگر دوره فرمانروایی آنان به سر آمده‌است.
در سال ۵۵۸ پیش از میلاد پادشاهی کوروش بزرگ (کوروش دوم) در انشان (پارس) و خوزستان آغاز شد و پایتخت هخامنشیان به شوش منتقل شد. در سال ۵۲۵ پیش از میلاد سپاه ایران تحت فرماندهی کمبوجیه دوم دومین شاه هخامنشی، سرزمین مصر را کاملا ضمیمه قلمرو پادشاهی این دودمان کرد. در سال ۴۹۰ پیش از میلاد جنگی به نام ماراتن بین ایران و یونان در محلی به نام ماراتن در یونان کنونی رخ می‌دهد و ارتش هخامنشی از یونان شکست می‌خورد. این نبرد نخستین پیروزی یونان بر ایران در خشکی بود. در سال ۳۳۴ پیش از میلاد اسکندر مقدونی به آسیا حمله می‌کند و سپاه هخامنشیان در تنگه داردانل شکست می‌خورد. در سال ۳۳۰ پیش از میلاد داریوش سوم کشته شده و هگمتانه فتح میشود، همچنین تخت جمشید به وسیله اسکندر مقدونی ویران شده و حکمرانی هخامنشیان بر ایران پایان می‌پذیرد.
سلوکیان
نقشه قلمرو جانشینان اسکندر مقدونی پس از تجزیه امپراتوری وی
اسکندر مقدونی چند سال پس از تصرف تمام قلمرو هخامنشیان درگذشت و چون جانشینی نداشت، متصرفاتش میان سردارانش تقسیم شد. در حدود ۳۲۰ پیش از میلاد پادشاهی سلوکیان به وسیله سلوکوس یکم، در بخش شرقی قلمرو اسکندر، شامل ایران، بنیانگذاری می‌گردد. در سال ۲۶۱ پیش از میلاد سرزمین باختر توسط دیودوت یکم از حکومت سلوکیان اعلام استقلال می‌کند. وی نخستین شاه دولت یونانی بلخ بود. از دویست و چهل و هشت سال (۳۱۲-۶۴ (پیش از میلاد)) مدت سلطنت آنان، نزدیک به ۱۷۰ سال را بر سرزمین‌های باختری و ۷۰ سال را بر بخش‌های خاوری ایران فرمان راندند.
اشکانیان
ساسانیان
ضعف و زوال
جنگ ۲۵ ساله ایران و روم که از ۶۰۲ تا ۶۲۸ به طول انجامید، نظم سیاسی را که طی سه سده بر این منطقه حاکم بود، فروریخت و خلا قدرتی را پدیدآورد، که در پی آن سپاهیان مسلمان عرب آن دو امپراتوری را شکست دادند و امپراتوری نوپدید خلافت را بنا نهادند. طی این جنگ، نخست خسروپرویز سرزمین‌های شام و مصر را تصرف کرد، ولی در پایان، ضدحمله هراکلیتوس منجر به شکست و عقب‌نشینی ساسانیان گردید. در پی آن، خسروپرویز به قتل رسید و دوره‌ای چندساله از هرج و مرج سیاسی دربار ساسانیان را فراگرفت. نهایتا، یزدگرد سوم بر تخت نشست. هرچند، سپاه امپراتوری ساسانی، در جنگ آسیب چندانی ندیده بود و همچنین موانع طبیعی شامل رودخانه‌های فرات و دجله و نیز کوه‌های زاگرس از سرزمین ایران در برابر مهاجمان دفاع می‌کرد، اما، امپراتوری ساسانی به علت اختلافات سیاسی داخلی بیش از آن ضعیف شده بود که بتواند در برابر حمله سپاهیان مصمم مسلمان مقاومت کند.
این جنگ هر دو امپراتوری را فرسوده کرد و در خصوص ساسانیان، منجر به یک بحران سیاسی داخلی شد. ساسانیان به علت زوال اقتصادی، مالیات‌های سنگین برای تامین مالی لشگرکشی‌های خسروپرویز و قدرت‌گیری شاهان محلی در برابر پادشاه بیشتر تضعیف شدند.
افول امپراتوری ساسانی درست پس از فوت خسروپرویز آغاز شد. وضعیت نابسامان دربار و همچنین ضعف فوق‌العاده ارتش و همین‌طور نبود شخصیتی که بتواند در حد و اندازه‌های انوشیروان و شاپور عمل کند، اوضاع ایران را بسیار آشفته ساخته بود. قباد دوم ابتدا مردانشاه و سپس تمامی فرزندان خسروپرویز را به قتل رساند و خود نیز مدتی بعد در ۶ سپتامبر ۶۲۸ به بیماری طاعون درگذشت. ضعف و ناتوانی ساسانیان به حدی رسیده بود که در ظرف ۴ سال، ۱۲ پادشاه به روی کار آمدند.
خلافت
محمد احتمالا بین ۵۶۷ تا ۵۷۳ م که مقبول‌ترین سال، ۵۷۱ میلادی است متولد شد.
به باور مسلمانان محمد در یکی از شبهای سال ۶۱۰. م، به پیامبری رسید. بنابر زندگینامه ابن اسحاق، محمد تا سه سال دین تازه خود را پنهانی تبلیغ می‌کرد. بعد از آن محمد دینش را به صورت علنی تبلیغ کرد. طی ۱۳ سال دعوت در مکه، تعداد اندکی به اسلام گرویدند که با مخالفت برخی قبیله‌های قریش روبه‌رو شدند و با آنان با خشونت رفتار می‌شد. محمد برای رهایی از آزار و اذیت‌ها به همراه پیروان خویش، در سالی که بعدها مبدا تقویم هجری شمسی و قمری شد، به شهر یثرب (که بعدها مدینهالنبی نامیده شد)، هجرت کرد. او در مدینه توانست قبایل در حال جنگ اوس و خزرج را متحد کند. وی بر پایه مسلمانان مهاجر مکه و یهودیان مدینه با عقد میثاق مدینه جامعه و دولتی نوین با نام امت تاسیس کرد. این پیمان مفهوم ساختار اجتماعی امت را به عنوان اجتماعی یکسان از مومنان تعریف می‌کند که دربردارنده یهودیان نیز می‌شد؛ اما غیر یکتاپرستان مدینه را دربرنمی‌گرفت. سپس بین مسلمانان با قبایل مکه و هم پیمانان آنها جنگ درگرفت و سرانجام پس از هشت سال جنگ با مکه، محمد به همراه پیروانش که تا آن زمان به بیش از ده هزار نفر بالغ شده بودند، شهر زادگاهش را فتح کرد. به‌تدریج و بخصوص پس از فتح مکه از طریق جنگ و عمدتا معاهده حجاز و مناطق شرقی و جنوبی شبه جزیره عربستان را فتح کرد و بیشتر مردم شبه جزیره عربستان به اسلام گرویدند و امت اسلام به کل این سرزمین گسترش یافت.
طبق روایات تاریخی مسلمانان، محمد از سال ۶ و ۷ هجری نامه‌هایی را برای سران حکومت‌های همسایه شامل هراکلیتوس، امپراتور بیزانس، نجاشی شاه حبشه، خسرو پرویز شاه ساسانی و چند تن دیگر فرستاد و آنها را دعوت به دین اسلام کرد. اما همگی این دعوت را رد کردند. بیشترین تاریخ پژوهان مدرن این اقدامات را منشا فتوحات بعدی مسلمانان می‌دانند، که در زمان خلافت راشدین رخ داد.
خلافت راشدین
خلافت راشدین یا خلافت اولیه نخستین حکومت اسلامی تحت نام خلافت است که در روز درگذشت محمد پیامبر اسلام، در دوشنبه ۲۸ صفر سال ۱۱ ه. ق برابر با ۱۰ ژوئن سال ۶۳۲میلادی پدید آمد. و تا سال ۴۰ هجری به طول انجامید. فرمانروایان از صحابه محمد و از طایفه قریش به ترتیب ابوبکر (حاکم ۶۳۲–۶۳۴)، عمر بن خطاب (حاکم ۶۳۴–۶۴۴)، عثمان بن عفان (حاکم ۶۴۴–۶۵۶) و علی بن ابیطالب (حاکم ۶۵۶–۶۶۱) بودند. اهل سنت که منزلت دینی ویژه‌ای برای حاکمان این حکومت قائلند حکومتشان را خلافت راشدین به معنای «خلافت هدایت شده» می‌نامند، اما آنان که مشروعیت برخی از این خلفا را قبول ندارند، بخصوص شیعیان، از این عنوان استفاده نمی‌کنند.
محمد، پیامبر اسلام، با عقد میثاق مدینه امتی را ایجاد کرد سپس از طریق جنگ یا عهدنامه، حجاز و مناطق شرقی و جنوبی شبه جزیره عربستان را فتح کرد. با فوت محمد بر سر جانشینی وی اختلافت به وجود آمد اما سرانجام ابوبکر جانشین او شد. اهل سنت معتقدند محمد جانشینی برای خود برنگزید حال آنکه شیعیان با استناد به واقعه غدیر خم معتقدند محمد، علی را به جانشینی (خلافت) منصوب کرد.
خلافت ابوبکر با دو بحران سرپیچی گروهی از مسلمانان از پرداخت زکات و پیامبران نو ظهور همراه بود که ابوبکر با این دو گروه وارد جنگ‌هایی به نام جنگهای ارتداد گشت. پس از تسلط بر شبه جزیره عربستان، مسلمانان وارد جنگ با ساسانیان و بیزانس شدند و توانستند در جبهه عراق بر سرزمین‌های غربی فرات از جمله حیره، الانبار دومه جندل در جبهه شام بر بخش جنوبی سوریه و فلسطین چیره شوند. پس از مرگ ابوبکر عمر جانشینش میشود که بیشترین مساحت کشورگشایی‌های مسلمانان در زمان وی روی داد و شام، عراق، مصر و بخش عمده‌ای از ایران تسخیر شد. گسترش قلمرو در زمان عمر، چالشی بود که مسلمانان را مجبور کرد که برای نخستین‌بار از ساماندهی‌های دیگر کشورها نظیر امپراتوری روم شرقی و ساسانیان برداشت کنند؛ لذا مسلمانان از تقسیمات کشوری، دفتر محاسبه (دیوان)، تاریخ‌نگاری و نظام پولی آنان تقلید کردند.
عمر توسط یک ایرانی به نام پیروز نهاوندی زخمی کشنده خورد. وی در بستر مرگ شورای خلافت شش نفره‌ای را معین کرد تا خلیفه بعدیش را تعیین کنند. عثمان توسط شورا برگزیده شد و بعد از مرگ عمر در راس قدرت قرار گرفت. خلافت راشدین در زمان عثمان به بیشترین حد گسترش خود رسید، به‌طوری‌که مسلمانان تقریبا همه قلمروی ساسانیان و بخش‌های آسیایی و آفریقایی امپراتوری روم شرقی جز غرب آناتولی را فتح کردند؛ بدین ترتیب قلمروی مسلمانان از شمال تا قفقاز، از غرب تا تونس، از شرق شامل تا افغانستان بود و شبه جزیره عربستان، شام، فلات ایران، بین‌النهرین، شرق آناتولی و مصر و لیبی را دربرمی‌گرفت. نقش اساسی در کشورگشایی‌ها را فرماندهانی نظیر خالد بن ولید، عمرو عاص و سعد بن ابی‌وقاص بازی کردند.
سال ۶۵۱ آشوب‌هایی در خلافت آغاز شد و ۶۵۶م به کشته شدن عثمان توسط شورشیان مسلمان انجامید و مردم با علی بیعت کردند. خلافت علی با جنگهای داخلی میان مسلمانان شناخته شده به نام فتنه اول همراه بود. علی نخست در نبرد جمل با گروهی از مخالفان به رهبری طلحه، زبیر و عایشه که بصره را تصرف کرده بودند جنگید و آنها را شکست داد. از سوی دیگر، معاویه ابن ابی‌سفیان، حاکم شام، از بیعت سرباز زد و به بهانه قصاص قاتلان عثمان با علی به مخالفت برخاست. علی با معاویه در صفین نبرد کرد و به ناچار به حکمیت تن درداد. در نتیجه حکمیت، خلافت به دو سرزمین به مرکزیت کوفه و دمشق تقسیم شد، که بخش اول تحت فرمان علی و دیگری در دست معاویه بود. سپس، علی با گروهی از مخالفان موسوم به خوارج جنگید. نهایتا، علی به دست یکی از خوارج، ابن ملجم مرادی، در ۶۶۱ میلادی کشته شد. حسن بن علی پس از پدر به امامت (در دیدگاه شیعیان) و خلافت مشغول شد؛ ولی پس از مدت کوتاهی قرارداد صلح با معاویه را پذیرفت و به سود معاویه از خلافت کناره‌گیری کرد. با پایان خلافت حسن بن علی و قرارداد صلح او با معاویه، خلافت راشدین جای خود را به خلافت امویان داد که از ۴۱ ه.ق (۶۶۲م) تا ۱۳۲ ه.ق (۷۵۰م) حکومت کرد.
امویان
عباسیان
تاسیس، تثبیت و اقتدار
ضعف و افول
از زمان حکومت متوکل عباسی (۲۳۲–۲۴۷ ه.ق / ۸۴۷–۸۶۱ م). سیاست مدارای مامون (۱۹۸–۲۱۸ ه.ق / ۸۱۳–۸۳۳ م). و خلفای پس از وی با شیعیان یکباره به کنار گذشته شد. در دوران متوکل به دستور او حرم حسین بن علی تخریب شد و امام دهم شیعه، هادی، به همراه فرزندش حسن عسکری از مدینه به سامرا فراخوانده شد تا تحت نظارت خلیفه باشد. متوکل از هیچ وسیله ممکن در آزار رساندن و بی‌احترامی به وی دریغ نمی‌کرد. گزارشها حاکی از آن است که فشار شدیدی بر امامان در سامرا می‌آمد و شیعیان در عراق و حجاز در شرایط اسف باری زندگی می‌کردند. منتصر، پسر و جانشین متوکل این سیاست‌ها را برداشت و در نتیجه امام هادی آزادی بیشتری پیدا کرد. سیاست‌های متوکل در زمان مستعین (۸۶۲–۸۶۶ م). هم ادامه یافت. احتمالا در این زمان بود که امام دهم شیعه عثمان بن سعید را به نمایندگی خود در عراق برگزید (که البته این نمایندگی در زمان امام یازدهم حسن عسکری نیز تایید شد).
در دوران آخرین امامان شیعه، شبکه‌ای از وکلا شکل گرفته بود؛ البته این شبکه بیشتر از آنکه به مانند سایر شبکه‌های علوی آن زمان (اسماعیلیه، زیدیه، نوادگان حسن بن علی) به قصد برپایی قیام تشکیل شده باشد، کار گردآوری وجوهات دینی مانند خمس و زکات را انجام می‌داد.
به واسطه سیاست‌های اداری، مالی و نظامی متوکل از جمله ولخرجی فراوان، عدم ثبات مقامات اداری و تغییر مکان پایتخت به سامرا و نیز چرخش مذهبی وی به سمت حنابله، خلافت تضعیف شد و با قتل وی در ۲۴۷ ه.ق -۸۶۱ م توسط غلامان ترک زمینه زوال قدرت عباسیان فراهم شد. با وقوع جنگ داخلی در بغداد و سامرا طی یک دهه پس از مرگ متوکل که به کشته شدن چهار خلیفه انجامید، امپراتوری عباسی عملا تکه‌تکه شد و سلسله‌های نسبتا مستقلی توسط قدرت‌های نظامی محلی تحت عنوان «امیر» در جای جای سرزمین‌های اسلامی ظهور کردند. این سلسله‌های جدید مانند صفاریان، برخلاف امرای قبلی نظیر طاهریان در پی خودمختاری و مرکزگریزی بودند. شرایط سیاسی و مذهبی سالهای آخر امامت حسن عسکری و نخستین دهه‌های پس از مرگ او —همزمان با خلافت معتمد عباسی (۲۵۶–۲۷۹ ه.ق /۸۷۶–۸۹۲ م). — بسیار پرچالش بود. این دوران به جهت سیاسی، مصادف بود با عصر ضعف خلافت عباسیان؛ بدین صورت آنان از اعمال موثر حاکمیت خود جز در بخش محدودی از سرزمین عراق ناتوان بودند. در این دوره، افراد مختلف در جای‌جای قلمرو عباسیان قیام کرده‌بودند و سرزمین مسلمانان دچار تجزیه سیاسی شده‌بود. معتمد عباسی، حسن عسکری را —که رقیبی بالقوه برای خلافت به‌شمار می‌رفت— در سامرا تحت نظارت و مراقبت قرار داده و او را حتی از ملاقات با پیروانش نیز بازداشته بود. از سوی دیگر، معتمد عباسی، خود، تحت سلطه برادرش موفق بالله بود که فرماندهی سپاه را در اختیار داشت و دیوان را تحت تسلط داشت، به‌طوری‌که از ۸۸۲ عملا خلیفه تحت اسارت خانگی قرار داشت و قدرتی نداشت. موفق و پسرش معتضد (خلافت از ۸۹۲ تا ۹۰۲ میلادی)، و فرزندان وی مکتفی (از ۹۰۲ تا ۹۰۸ میلادی) و مقتدر (از ۹۰۸ تا ۹۳۲ میلادی) موفق شدند با به‌کارگیری دستگاه دیوانی و قدرت نظامی، نهاد خلافت را احیا کنند. هرچند که سرزمین‌های تحت حکمرانی مستقیم آن محدود به عراق شده بود، آنها توانستند با به‌کارگیری نیروی نظامی و دیپلماسی، به تدریج سلطه خود را بر مصر و غرب و مرکز ایران گسترش دهند. از دوره معتضد تا چند دهه بعد، دیوان عباسی تحت اداره خاندان شیعی آل فرات و خاندان تازه مسلمان آل جراح بود. رقابت این دو خاندان سبب شد دیوانسالاری عباسیان دچار فرقه گرایی شود.
طی دهه‌های پایانی سده سوم هجری که شیعیان عراق در بحران امامت به سر می‌بردند، جنبش‌های شیعی، بخصوص اسماعیلیه، در مناطق مختلف از جمله شمال آفریقا و شمال سوریه سر برآوردند. در این زمان دعوت اسماعیلیان فزونی گرفت و نهایتا ابوعبدالله شیعی موفق شد در مغرب عربی پیروانی را جمع کند. در این زمان شخصی به نام سعید بن حسین، موسوم به عبیدالله مهدی ادعای امامت کرد و ابوعبدالله شیعی به وی گروید. ابوعبدالله شیعی موفق شد در ۲۹۷ ه.ق /۹۰۹ م. افریقیه را تصرف کند. سپس، در همان سال عبیدالله مهدی منصب خلافت را برعهده گرفت و دولت فاطمیان را تاسیس نمود. اسماعیلیانی که خلافت فاطمیان را نپذیرفتند، جنبش قرمطیان را ایجاد کردند. از سوی دیگر، شیعیان زیدی در سال ۲۵۰ه.ق - ۸۶۴ م. دولتی را در طبرستان و در سال ۲۸۴ه.ق - ۸۹۷ م. دولتی را در یمن تاسیس کردند. در این دوره مکتب کلامی استدلالی ابوسهل نوبختی (زاده ۲۳۷ و درگذشته ۳۱۱ هجری قمری) در میان شیعه امامیه محوریت یافت و به تعالیم مذهب شیعه انسجام بخشید، که در سده بعد به مکتب کلامی شیخ مفید انجامید.
حکومت‌های نیمه مستقل ایرانی
وضعیت سیاسی-اجتماعی قرن چهارم هجری
نقشه آسیا در حدود سال ۹۰۰ میلادی/۲۸۷ هجری قمری
در قرن چهارم هجری اکثر مناطق ایران زمین به دین اسلام درآمده‌بودند؛ ولی در طبرستان و گیلان وضع متفاوت بود. مردم این نواحی هنوز به دیانت زرتشتی وفادار بودند. چون تا آن زمان حاکمان مسلمان نتوانسته بودند بر این مناطق چیره شوند، نوعی آزادی دینی و سیاسی در منطقه حاکم بود. بخشی از مردم تحت تاثیر علویان زیدی، که از دست خلفا به منطقه می‌گریختند، به مذهب تشیع گرویدند و تا قرون چهارم و پنجم هجری هنوز نیمی از مردم زرتشتی بودند و نیمی دیگر شیعه شده‌بودند.
در اواسط قرن سوم هجری خلافت عباسی با جنبش‌های استقلال‌طلبانه‌ای مواجه شد که ضعف سیاسی او را در پی داشت. این جنبش‌ها در میان ایرانیان، که از پیش منتظر فرصتی برای شورش بودند، با ظهور دولتهای سامانیان، صفاریان و زیاریان، به اوج رسید. همچنین اوایل قرن چهارم هجری در شمال ایران جنبش‌های گوناگونی علیه خلیفه آغاز شد که اسفار بن شیرویه، ماکان کاکی، مرداویج و آل بویه از این دسته‌اند. البته مقام خلیفه در سرزمین‌های سنی مذهب هنوز قداست و احترام گذشته خود را حفظ کرده‌بود و دولت‌ها مجبور به پذیرش خلافت بودند تا مقام خود را مشروعیت بخشند.
بزرگترین دشمنان خلیفه در این زمان علویان شیعه بودند که ادعای خلافت می‌کردند. در طبرستان و دیلم زیدیان طرفداران بسیاری یافتند ولی پس از دو یا سه نسل علویان طبرستان و گیلان از شعارهای عدالت‌طلبانه نخستین خود عدول کرده و به کنار رانده شدند. این اوضاع زمینه را برای قیام اشرافی که نسب خود را به ساسانیان می‌رساندند، فراهم نمود و در این منطقه نیاز به حکومتی بود که دو قشر شیعیان و زرتشتیان را اقناع کند. مرداویج در این هنگام با ماهیتی دینی (مخالفت با مذهب خلیفه) و سیاسی (بازگشت به جامعه ایران باستان) قیام کرد. وی متناسب با پیشرفت کشورگشایی‌هایش تغییر هویت داده و افکار تازه‌ای بروز می‌داد؛ چنانچه ابتدا واکنشی نسبت به اسلام نشان نمی‌داد ولی پس از مدتی جامه سیاه عباسی پوشید و بعدتر علیه عباسیان شورش کرد.
طاهریان
صفاریان
سامانیان
آل زیار
آل حسنویه
آل بویه
امیران محلی
علویان طبرستان
چغانیان
سالاریان
باوندیان
جستانیان
شروانشاهان
سلطنت ترکان
غزنویان
سلجوقیان
خوارزمشاهیان
اتابکان
اسماعیلیه
از حمله مغول تا برآمدن صفویه
حمله مغول
ایلخانیان
امیران محلی
ایران در دوران ملوک‌الطوایفی
چوپانیان
مظفریان
جلایریان
سربداران
مرعشیان
تیموریان
آق قویونلو
قراقویونلو
صفویان
نقشه ایران تهیه شده در سال ۱۰۷۹ خورشیدی
صفویان دودمانی ایرانی و شیعه بودند که در سالهای ۸۸۰ تا ۱۱۰۱ هجری خورشیدی (برابر ۱۱۳۵–۹۰۷ قمری و ۱۷۲۲–۱۵۰۱ میلادی) حدودا به مدت ۲۲۱ سال بر ایران فرمانروایی کردند. بنیانگذار دودمان پادشاهی صفوی، شاه اسماعیل یکم است که در سال ۹۰۷ قمری(۸۸۰ خورشیدی) در تبریز تاجگذاری کرد و آخرین پادشاه صفوی، شاه سلطان حسین است که در سال ۱۱۳۵ قمری (۱۱۰۱ خورشیدی) از افغان‌ها شکست خورد و سلسله صفویان برافتاد.
دوره صفویه از مهمترین دوران تاریخی ایران به‌شمار می‌آید، چرا که با گذشت نهصد سال پس از نابودی شاهنشاهی ساسانیان؛ یک فرمانروایی پادشاهی متمرکز توانست بر سراسر ایران آن روزگار فرمانروایی نماید. بعد از اسلام، چندین پادشاهی مانند صفاریان، سامانیان، طاهریان، زیاریان و آل بویه روی کار آمدند، لیکن هیچکدام نتوانستند تمام ایران را زیر پوشش خود قرار دهند و میان مردم ایران یکپارچگی پدیدآورند. این دوره یکی از سه مرحله دوران طلایی اسلام و دوره اوج تمدن اسلامی است. ایران در دوره صفوی در زمینه مسائل نظامی، فقه شیعه، و هنر (معماری، خوشنویسی، و نقاشی) پیشرفت شایانی نمود.
صفویان، آیین شیعه را مذهب رسمی ایران قرار دادند و آن را به عنوان عامل همبستگی ملی ایرانیان برگزیدند. شیوه فرمانروایی صفوی تمرکزگرا و نیروی مطلقه (در دست شاه) بود. پس از برپاساختن پادشاهی صفویه، ایران اهمیتی بیشتر پیدا کرده و از ثبات و یکپارچگی برخوردار گردید و در زمینه جهانی نام‌آور شد. در این دوره روابط ایران و کشورهای اروپایی به دلیل دشمنی امپراتوری عثمانی با صفویان و نیز جریانهای بازرگانی، (به ویژه داد و ستد ابریشم از ایران) گسترش فراوانی یافت. در دوره صفوی (به ویژه نیمه نخست آن)، جنگهای بسیاری میان ایران با امپراتوری عثمانی در غرب و با ازبکها در شرق کشور رخ داد که علت این جنگ‌ها جریانهای زمینی و دینی بود.
افشاریان
زندیان
قاجاریان
تاریخ معاصر ایران
تا پیش از سده نوزدهم کنش اجتماعی عمده‌ای در ایران علیه سیاست‌های حاکمان صورت نمی‌گرفت. فرمانروایان در ایران دارای قدرت مطلقه و «فره ایزدی» بودند و با القابی مانند «سایه خدا بر روی زمین» توصیف می‌شدند. بر خلاف تاریخ اروپای غربی (و شاید ژاپن) اشرافیت ریشه دار و مستقل که توانایی مهار قدرت مطلقه پادشاهان را داشته باشند در ایران شکل نگرفته بود. (استبداد شرقی) در نتیجه این استبداد و توانایی ضبط و تصرف بی‌ضابطه اموال و نبود امنیت برای مالکیت خصوصی فرایند انباشت سرمایه در ایران به وجود نیامده بود.
اما در طول سده نوزدهم و به‌طور عمده نیمه دوم آن، افزایش فزاینده حجم تماس‌ها با اروپا_اعم از مراودات بازرگانی و برخوردهای نظامی و نقل و انتقال سفیر_ و به دنبال آن آشنایی هرچه بیشتر گروه‌هایی از مردم با نهادها و ابزارهای مدنی مدرن و شیوه‌های دیگر کشورداری و مفاهیم نو مانند «ملت» و وظایف متقابل دولت و ملت، تحزب و… باعث شکل‌گیری جامعه مدنی و افزایش مطالبات ملت از حاکمیت برای اصلاح شد.
آغامحمدخان پس از نزدیک به دو دهه لشکرکشی بی‌وقفه در سال ۱۱۶۱خورشیدی/۱۷۹۵میلادی، در تهران تاج گزاری کرد و بدین ترتیب دودمان قاجار تاسیس شد.
قاجارها از لحاظ چگونگی به قدرت رسیدن و همچنین خاستگاه چادرنشینی خود تفاوت چشمگیری با بخش عمده دودمان‌های پیش از آن از جمله افشارها و زندیان نداشتند اما بر خلاف دو سلسله پیشین که به سرعت پس از مرگ بنیانگذار آن مضمحل می‌شدند، توانستند نزدیک به یک و نیم سده بر مصدر قدرت باقی بمانند. برای ریشه یابی این واقعیت می‌توان به موضوعاتی مانند: بهره‌برداری آگاهانه و عمدی قاجارها از تمایزهای اجتماعی فراوان موجود در جامعه ایران سده نوزدهم همانند درگیری حیدری_نعمتی در شهرها و رقابت‌های ایلیاتی و طایفه‌ای در خارج از آن , تعامل متقابل با روحانیان برجسته , تایید و پشتیبانی دولتهای بزرگ غربی از دودمان قاجار اشاره کرد.
پایان کار دودمان قاجار و تصرف تدریجی قدرت به دست رضاشاه تحولی اساسی را در ساختار دولت، بوروکراسی و اعمال حاکمیت بر مناطق دور از پایتخت به وجود آورد که تا پیش از آن سابقه نداشت. رضاشاه شالوده دولتش را بر دوپایه ارتش و بوروکراسی پایه‌گذاری کرد که اولی در دوران حکومت وی تا ده برابر و دومی هفده برابر رشد کردند.
ایران معاصر و جنبش‌های اجتماعی
اگرچه تا پیش از قرن نوزدهم سلسله‌های گوناگون حاکم بر ایران همانند دیگر کشورهای آسیایی با برخی دولتهای غربی مانند ونیز، انگلستان، روسیه (نیمه غربی) , پرتغال، اسپانیا، هلند و… تماس‌ها و مراوداتی_اعم از خصمانه یا دوستانه_ داشتند؛ اما وجه تمایز میان این تماس‌ها در سده نوزدهم میلادی با سده‌های پیشین، افزایش چشمگیر حجم آنها و نیاز روزافزون کشورهای اروپایی به مواد خام دیگر مناطق جهان بود. وقوع انقلاب صنعتی در اروپا کشورهای توسعه یافته این قاره را به صادرکننده عمده کالاهای صنعتی با قیمتی نازل‌تر از کالاهای بومی مبدل کرده بود که این امر تاثیرات اجتماعی و سیاسی زیادی به دنبال داشت. سیطره اقتصادی کشورهای صنعتی، بازرگانان محلی و پراکنده را برای نخستین بار در قالب طبقه‌ای با منافع مشترک یکپارچه کرد. این طبقه به دلیل پیوندهایش با روحانیون در جنبش‌های آینده طبقه متوسط سنتی نام گرفتند.
در کنار این طبقه، گروه اجتماعی جدیدی با نام «منورالفکران» در ایران شکل گرفتند که از طرق گوناگون مانند سفر یا مهاجرت به کشورهای توسعه یافته غرب یا نواحی کمتر توسعه یافته که در عین حال جلوتر از ایران بودند مانند قفقاز، هندوستان و… با دنیای جدیدی به غیر از دنیایی که تاکنون در آن زندگی می‌کردند آشنا شدند.
شکست‌های نظامی پی در پی ایران از روسیه تزاری و سپس بریتانیا و تجزیه ایالات ثروتمند قفقاز و پس از آن تحمیل قراردادها و امتیازات نامنصفانه بازرگانی و کاپیتولاسیون و نقض حاکمیت ملی ایران نیز فکر ایجاد تغییر و تحول و اصلاحات را در گروهی از سیاستمداران و روشنفکران و روحانیان ایران ایجاد کرد.
جنبش‌ها و اقدامات اصلاحی پیش از مشروطه
اصلاحات شاهزاده عباس میرزا:عباس میرزا ولیعهد و حاکم ایالت آذربایجان به عنوان فرمانده سپاه ایران در نبرد با روسیه را می‌توان نخستین بانی مهم اصلاحات مدرن در ایران دانست. وی که در جریان جنگ با ارتش آموزش دیده روسیه به ضرورت ایجاد ارتشی نوین پی برده بود کوشید با کمک فرانسوی‌ها به نوسازی سپاه ایران مطابق با معیارهای اروپا تحت عنوان «نظام جدید» بپردازد. دیگر کوشش‌های اصلاح گرانه عباس میرزا عبارت بودند از فرستادن نخستین محصلین در سال ۱۸۱۱ میلادی به انگلستان و ایجاد یک چاپخانه در شهر تبریز که با پشتیبانی او انجام شده بود و ترجمه یک سری کتب مربوط به فنون نظامی. وی در راه این اصلاحات با مخالفت گروهی از روحانیان و در مقابل پشتیبانی گروهی دیگر از آنها مواجه شد. دسته نخست اینگونه اقدامات را «غیر اسلامی» میدانستند در حالی که دسته دوم آن را برای «دارالاسلام» مفید میدانستند. علاوه بر اینها گروهی از درباریان از جمله برادر ولیعهد و همچنین سران عشایر که از ناحیه نظام جدید احساس خطر می‌کردند اقدامات عباس میرزا را برای آینده خود زیان بار میدانستند. عوامل یادشده سبب اخلال در طرح‌های عباس میرزا شد و در نهایت با درگذشت شاهزاده پیش از فتحعلی شاه این اصلاحات عقیم ماندند.
جنبش بابیه:
اصلاحات امیرکبیر:
اصلاحات سپهسالار:
جنبش تنباکو:
جنبش مشروطه
ایران در جنگ جهانی یکم
جنبش جنگل:
دوران رضاشاه
جنگ جهانی دوم و اشغال نظامی ایران
نهضت ملی و کودتای اوت ۱۹۵۳/مرداد۱۳۳۲
وقایع سالهای ۱۳۳۹ تا قیام پانزدهم خرداد۱۳۴۲
ایران در سالهای ۱۹۶۳/۱۳۴۲ تا ۱۹۷۷/۱۳۵۶
انقلاب فوریه ۱۹۷۹/بهمن۱۳۵۷
بخشبندی تاریخ ایران
نکته دیگر آنکه معمولا تاریخ ایران را به دو دوره کلی تاریخ ایران پیش از اسلام و تاریخ ایران پس از اسلام تقسیم می‌کنند.
دو روایت مختلف از تاریخ ایران پیش از اسلام وجود دارد:
یکی روایت سنتی که مبتنی بر تواریخ سنتی است (شامل شاهنامه) و از نخستین پادشاه کیومرث (که پادشاه جهان و نه فقط ایران است) آغاز میشود و شامل سلسله‌های پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، ملوک‌الطوایفی (اشکانیان) و ساسانیان است. این روایت سنتی به یک معنی روایتی اسطوره‌ای از تاریخ ایران است و شامل اطلاعات ذی‌قیمت مردم‌شناسانه و اسطوره‌شناسانه‌است.
روایت دیگر روایت مبتنی بر تواریخ خارجی (شامل تواریخ یونانی، ارمنی، رومی) و مدارک و یافته‌های باستانشناسی (شامل کتیبه‌ها و سکه‌ها) و به‌طور کلی روایتی مدرن و علمی‌است. در این روایت خاندان‌های پادشاهی در ایران پیش از اسلام از قرار زیرند:
مادها، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان.
شاید بسیاری باور ننمایند که از سال سی‌ام هجری که سال مرگ یزدگرد آخرین پادشاه ساسانی است تا سال ۱۳۴۴ه. ق(=۱۳۰۴ه. خ) که تاریخ برافتادن قاجاریان می‌باشد در درون حدود طبیعی ایران بیش از یکصد و پنجاه خاندان به استقلال یا نیمه استقلال پادشاهی کرده‌اند و از میان ایشان تنها چهار خاندان سلجوقیان و مغولان و صفویان و نادر شاه را می‌توان گفت که بر سراسر ایران حکمروا بودند. از دیگران طاهریان، سامانیان، صفاریان، غزنویان، بویهیان، خوارزمشاهیان، قره‌قویونلویان، آق‌قویونلویان، زندیان، قاجاریان اگر چه پادشاهان بزرگ و بنام بودند هیچکدام سراسر ایران را زیر فرمان نداشتند. آن دیگران هم جز خاندان‌های کوچکی نبودند که هر کدام بر یک یا دو ولایت فرمانروا بودند.
در زمینه دودمان‌ها باید این را به اشاره یادآوری کرد که در یک دوره که آل جلایر نیز بر بخش‌هایی از ایران‌زمین فرمان می‌راندند، حدود بیست دودمان بر ایران فرمانروا بودند.
نگاره‌ای سراسرنما از تخت جمشید
نگاره‌ای سراسرنما از شهر زیر زمینی سامن ملایر
دودمان‌های دوران باستان
ماد (آغاز قرن هشتم ق.م. ۵۵۰ ق. م) بنیانگذار (دیاکو) (هووخشتره)
هخامنشی (۵۵۹ ق.م. - ۳۳۰ ق. م) بنیانگذار کوروش بزرگ شهریاران بزرگ داریوش بزرگ و خشایارشا
سلوکیان (۳۳۰ ق.م. - ۱۲۹ ق. م) بنیانگذار سلوکوس یکم
اشکانیان (۲۵۶ ق.م. - ۲۲۴ م) بنیانگذار اشک یکم شهریاران بزرگ مهرداد یکم و اشک سیزدهم
ساسانیان (۲۲۴ م. ۶۵۲ م) بنیانگذار (اردشیر بابکان) شهریاران بزرگ شاپور یکم، شاپور دوم و انوشیروان دادگر
دودمان‌های پس از اسلام
طاهریان (۸۲۰–۸۷۳ م. / ۲۰۵–۲۵۹ ه.ق / ۱۹۹–۲۵۲ خ) بنیانگذار طاهر ذوالیمینین
صفاریان (۸۷۵–۹۰۰ م. / ۲۶۱–۲۸۷ ه.ق / ۲۵۴–۲۷۹ خ) بنیانگذار یعقوب لیث
سامانیان (۸۷۵–۹۹۹ م. / ۲۶۱–۳۸۹ ه.ق / ۲۵۴–۳۷۸ خ) بنیانگذار نصر یکم شهریاران بزرگ اسماعیل سامانی و نصر بن احمد
زیاریان (۹۲۸–۱۰۷۰ م. / ۳۱۵–۴۶۲ ه.ق / ۳۰۶–۴۴۹ خ) بنیانگذار مرداویج پسر زیار شهریار معروف قابوس بن وشمگیر
بوییان (۹۳۲–۱۰۴۹ م. / ۳۲۰–۴۴۰ ه.ق / ۳۱۱–۴۲۸ خ) بنیانگذار عمادالدوله علی شهریار بزرگ عضدالدوله
غزنویان (۹۹۸–۱۱۶۰ م. / ۳۸۸–۵۵۵ ه.ق / ۳۷۷–۵۳۹ خ) بنیانگذار سلطان محمود غزنوی
سلجوقیان (۱۰۳۸–۱۱۹۴ م. / ۴۲۹–۵۹۰ ه.ق / ۴۱۷–۵۷۳ خ) بنیانگذار طغرل بیک شهریاران بزرگ ملکشاه و سلطان سنجر
خوارزمشاهیان (۱۰۷۸–۱۲۲۰ م. / ۴۷۰–۶۱۷ ه.ق / ۴۵۶–۵۹۹ خ) بنیانگذار (انوشتکین غرجه) شهریار معروف محمد خوارزمشاه
ایلخانیان (۱۲۵۶–۱۳۳۶ م. / ۶۵۴–۷۳۶ ه.ق / ۶۳۵–۷۱۴ خ) بنیانگذار هولاکوخان
تیموریان (۱۳۷۰–۱۴۹۸ م. / ۷۷۱–۹۰۳ ه.ق / ۷۴۸–۸۷۷ خ) بنیانگذار تیمور گورکانی
صفویان (۱۵۰۱–۱۷۲۳ م. / ۹۰۶–۱۱۳۵ ه.ق / ۸۷۹–۱۱۰۲ خ) بنیانگذار شاه اسماعیل یکم شهریار بزرگ شاه عباس یکم
افشاریان (۱۷۳۵–۱۷۴۸ م. / ۱۱۴۸–۱۱۶۱ ه.ق / ۱۱۱۴–۱۱۲۷ خ): بنیانگذار نادرشاه
زندیان (۱۷۵۰–۱۷۹۵ م. / ۱۱۶۳–۱۲۰۹ ه.ق / ۱۱۲۹–۱۱۷۳ خ) بنیانگذار کریم‌خان زند
قاجاریان (۱۷۹۵–۱۹۲۵ م. / ۱۲۰۹–۱۳۴۴ ه.ق / ۱۱۷۳–۱۳۰۴ خ) بنیانگذار آقامحمدخان شهریار بزرگ ناصرالدین شاه
سلسله پهلوی (۱۹۲۵–۱۹۷۹ م. / ۱۳۴۴–۱۳۹۹ ه.ق / ۱۳۰۴–۱۳۵۷ خ) بنیانگذار رضاشاه
جمهوری اسلامی (آغاز ۱۹۷۹ م. / ۱۳۹۹ ه.ق / ۱۳۵۷ خ) بنیانگذار روح‌الله خمینی
بازگویی تاریخ ایران در جهان
دانش غربی‌ها از تاریخ ایران همیشه دست دوم بوده و به شدت تحت تاثیر دشمنی تاریخ‌نویسان یونان باستان با ایران قرار دارد. نسل‌های پیاپی تحصیل‌کردگان اروپایی عادت کرده‌اند ایران را از منظر نوشته‌های خصمانه هرودوت و روایات او از جنگ با ایران ببینند. در تاریخ‌نویسی اعراب سنی در مورد ایران هم همین دشمنی و یک‌جانبه‌نویسی دیده میشود.
برای بیشتر مردم جهان نیز آشنایی با تاریخ ایران از طریق اینگونه نوشته‌های اروپائیان صورت می‌گیرد.
نقشه‌های ایران در سلسله‌های گوناگون | [
"فلات ایران",
"دانشنامه ایرانیکا",
"ایران",
"قفقاز",
"افغانستان",
"آسیای مرکزی",
"بین‌النهرین",
"جنوب قفقاز",
"ریچارد فرای",
"هگل",
"تاریخ",
"ایرانی‌ها",
"ایران بزرگ",
"آریایی‌ها",
"نوشیجان",
"ملایر",
"شهر سوخته",
"سیستان",
"تمدن عیلام",
"خوزستان",
"تمدن جیرفت",
"کرمان",
"تپه سیلک",
"کاشان",
"پارسوا",
"پیرانشهر",
"اورارتو",
"آذربایجان",
"تپه گیان",
"نهاوند",
"مانناییان",
"کردستان",
"کاسی‌ها",
"لرستان",
"باستانشناسی",
"پارینه‌سنگی",
"نوسنگی",
"یک‌جانشینی",
"مس‌سنگی",
"عصر برنز",
"پیش‌ایلامی",
"فرهنگ یانیک",
"عصر آهن",
"سومر",
"کلده",
"اور",
"بابل (دولت‌شهر)",
"آشور",
"تمدن ایلام",
"تپه اسکندری و تپه‌های اطراف آن",
"تمدن اورارتو",
"گیان",
"بیستون",
"کرمانشاه",
"شکارچی-گردآورنده",
"مهاجرت انسان‌های اولیه",
"آفریقا",
"جنوب آسیا",
"زاگرس میانی",
"دریای خزر",
"آسیای میانه",
"غار دربند رشی",
"پارینه‌سنگی زیرین",
"تبر",
"تراشه سنگی",
"فرات",
"اوراسیا",
"فرانسه",
"پارینه‌سنگی میانی",
"موستری",
"زاگرس",
"اروپا",
"شام",
"چخماق",
"کردستان عراق",
"نئارندرتال",
"سلیمانیه",
"غار کوبه",
"غار خار",
"وارواسی",
"غار کنجی",
"خرم‌آباد",
"پارینه‌سنگی پسین",
"برادوستی",
"زارزی",
"پیکان",
"نیزه",
"درفش",
"اخرایی (رنگ)",
"غار ارجنه",
"غار یافته",
"دریاچه طشک",
"دریاچه مهارلو",
"مرودشت",
"آخرین بیشینه یخچالی",
"فرهنگ زارزی",
"یانگر درایاس",
"بزسانان",
"قره‌کمر",
"ایبک",
"ولایت سمنگان",
"اوریگنیشن",
"دشت ناور",
"ولایت غزنی",
"دره کور",
"ولایت بدخشان",
"هلال حاصلخیز",
"کشت دیم",
"دامپروری",
"سرزمین کردستان",
"دشت خوزستان",
"فرهنگ آسرامیک",
"شهداد",
"شوش (شهر باستانی)",
"عیلام (تمدن)",
"شولگی",
"آشوربانیپال",
"غارت",
"لولوبی (قوم)",
"هوری‌ها",
"کوتیان (قوم)",
"پریان (قوم)",
"کاسیان",
"منائیان",
"اساطیر",
"زبان",
"مردم هند",
"آریایی",
"آشوریان",
"هرودوت",
"دیاکو",
"امپراطوری آشور",
"اتحادیه قبایل ماد",
"کوروش بزرگ",
"دیاکونوف",
"سارگون دوم",
"نیروی نظامی",
"فرورتیش",
"خشتریته",
"سکاها",
"دربند قفقاز",
"سرزمین ماد",
"کیمری",
"نینوا",
"هووخشتره",
"الیاتس",
"لیدیه",
"قزل‌ایرماق",
"ایشتوویگو",
"شاهنشاهی",
"پارسیان",
"هخامنش",
"پاسارگاد",
"پارس",
"انشان",
"ماد",
"تمدن بابل",
"فهرست بزرگترین امپراتوری‌های جهان",
"دره سند",
"هند",
"رود نیل",
"مصر",
"بنغازی",
"لیبی",
"رود دانوب",
"فصل",
"آب و هوا",
"فصل زمستان",
"بابل (تمدن)",
"دشتستان",
"فصل تابستان",
"هگمتانه",
"کوه الوند",
"پارسه",
"فارس (سرزمین)",
"کمبوجیه دوم",
"مصر باستان",
"ایران باستان",
"یونان باستان",
"اسکندر مقدونی",
"آسیا",
"تنگه داردانل",
"داریوش سوم",
"تخت جمشید",
"سلوکوس یکم",
"سرزمین باختر",
"دیودوت یکم",
"دولت یونانی بلخ",
"۳۱۲ (پیش از میلاد)",
"۶۴ (پیش از میلاد)",
"جنگ ایران و روم شرقی (۶۲۸–۶۰۲ میلادی)",
"خسروپرویز",
"هراکلیتوس",
"یزدگرد سوم",
"دجله",
"انوشیروان",
"شاپور یکم",
"۵۷۱ (میلادی)",
"۶۱۰ (میلادی)",
"پیامبر",
"ابن اسحاق",
"دین",
"قریش",
"هجری خورشیدی",
"هجری قمری",
"یثرب",
"مدینةالنبی",
"هجرت محمد",
"اوس",
"خزرج",
"مهاجر",
"یهودی",
"میثاق مدینه",
"امت",
"مکه",
"فتح مکه",
"شبه جزیره عربستان",
"عربستان",
"نجاشی",
"حبشه",
"خسرو پرویز",
"فتوحات مسلمانان",
"حکومت اسلامی",
"خلافت",
"محمد",
"اسلام",
"۲۸ صفر",
"۱۱ (قمری)",
"۱۰ ژوئن",
"۶۳۲ (میلادی)",
"صحابه",
"ابوبکر",
"عمر بن خطاب",
"عثمان بن عفان",
"علی بن ابیطالب",
"اهل سنت",
"حجاز",
"غدیر خم",
"علی",
"جنگهای ارتداد",
"ساسانیان",
"بیزانس",
"عراق",
"حیره",
"سوریه",
"فلسطین",
"عمر",
"پیروز نهاوندی",
"شورای خلافت",
"امپراتوری روم شرقی",
"آناتولی",
"تونس",
"شام (سرزمین)",
"خالد بن ولید",
"عمرو عاص",
"سعد بن ابی‌وقاص",
"عثمان",
"خلافت علی بن ابیطالب",
"فتنه اول",
"نبرد جمل",
"طلحه",
"زبیر",
"عایشه",
"بصره",
"معاویة ابن ابی‌سفیان",
"نبرد صفین",
"حکمیت",
"کوفه",
"دمشق",
"خوارج",
"ابن ملجم مرادی",
"حسن بن علی",
"صلح حسن و معاویه",
"خلافت امویان",
"ابوالفضل جعفر متوکل",
"ابوالعباس عبدالله مأمون",
"حسین بن علی",
"علی نقی",
"ابوجعفر محمد منتصر",
"ابوالعباس احمد مستعین",
"عثمان بن سعید",
"حسن عسکری",
"اسماعیلیه",
"زیدیه",
"حنبلی",
"هرج‌ومرج در سامرا",
"صفاریان",
"طاهریان",
"ابوالعباس محمد معتمد",
"عباسیان",
"سامرا",
"موفق بالله",
"معتضد",
"مکتفی",
"مقتدر (خلیفه)",
"آل فرات",
"آل جراح",
"ابوعبدالله شیعی",
"مغرب عربی",
"عبیدالله مهدی",
"افریقیه",
"فاطمیان",
"قرمطیان",
"زیدی",
"طبرستان",
"یمن",
"ابوسهل نوبختی",
"ایران زمین",
"گیلان",
"آزادی دینی",
"آزادی سیاسی",
"زیدیه در گیلان و مازندران",
"تشیع",
"زرتشتی",
"شیعه",
"خلافت عباسی",
"مردم ایرانی",
"سامانیان",
"زیاریان",
"اسفار بن شیرویه",
"ماکان کاکی",
"مرداویج",
"خلیفه",
"مشروعیت",
"علویان طبرستان و گیلان",
"علویان طبرستان",
"چغانیان",
"سالاریان",
"باوندیان",
"جستانیان",
"شروانشاهان",
"چوپانیان",
"مظفریان",
"جلایریان",
"سربداران",
"مرعشیان",
"مردمان ایرانی",
"۸۸۰",
"۱۱۰۱",
"شاه اسماعیل یکم",
"تبریز",
"شاه سلطان حسین",
"افغان‌ها",
"آل بویه",
"تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه",
"دوران طلایی اسلام",
"بیداری اسلامی",
"موسی نجفی",
"فقه شیعه",
"هنر",
"معماری",
"خوشنویسی",
"نقاشی",
"شاه",
"امپراتوری عثمانی",
"ابریشم",
"ازبک",
"تاریخ ژاپن",
"آغامحمدخان",
"قاجار",
"رضاشاه",
"بوروکراسی",
"کشور ونیز",
"انقلاب صنعتی",
"کاپیتولاسیون",
"جنگ ایران و روسیه",
"نشر نو",
"تاریخ ایران پیش از اسلام",
"تاریخ ایران پس از اسلام",
"کیومرث",
"پیشدادیان",
"کیانیان",
"ملوک‌الطوایفی",
"اشکانیان",
"مادها",
"هخامنشیان",
"سلوکیان",
"آل جلایر",
"تاریخ ایران باستان",
"داریوش بزرگ",
"خشایارشا",
"ارشک یکم",
"مهرداد یکم",
"ارد یکم",
"اردشیر بابکان",
"شاپور دوم",
"طاهر بن حسین",
"یعقوب لیث",
"نصر یکم سامانی",
"اسماعیل سامانی",
"نصر دوم سامانی",
"مرداویج زیاری",
"قابوس بن وشمگیر",
"بوییان",
"عضدالدوله دیلمی",
"عمادالدوله دیلمی",
"غزنویان",
"سلطان محمود غزنوی",
"سلجوقیان",
"طغرل بیک",
"ملکشاه یکم",
"احمد سنجر",
"خوارزمشاهیان",
"علاءالدین محمد خوارزمشاه",
"ایلخانان",
"هولاکوخان",
"تیموریان",
"تیمور لنگ",
"صفویان",
"شاه عباس بزرگ",
"افشاریان",
"نادرشاه افشار",
"زندیان",
"کریم‌خان زند",
"قاجاریان",
"آغامحمدخان قاجار",
"ناصرالدین‌شاه قاجار",
"دودمان پهلوی",
"تاریخ جمهوری اسلامی ایران",
"سید روح‌الله خمینی",
"سنی",
"آل زیار",
"غوریان",
"قراقویونلو",
"صفویه",
"زندیه",
"قاجاریه",
"یرواند آبراهامیان",
"نشر نی",
"زیباکلام",
"نشر روزنه",
"نیکی کدی",
"نشر علم",
"کاتوزیان",
"نشر مرکز",
"انتشارات دانشگاه تهران"
] | [
"تاریخ ایران",
"تاریخ غرب آسیا"
] |
2,343 | دوبلینیها | 6 | 38 | 0 | [
"دوبلینیها",
"دوبلینی ها",
"دوبليني ها",
"دوبلينيها"
] | false | 7 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "عنوان",
"Item2": "'''دوبلینیها'''"
},
{
"Item1": "برگرداننده",
"Item2": "[[محمد علی صفریان]][[صالح حسینی]]"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "Dubliners title page.jpg"
},
{
"Item1": "نویسنده",
"Item2": "[[جیمز جویس]]"
},
{
"Item1": "زبان",
"Item2": "انگلیسی"
},
{
"Item1": "مجموعه",
"Item2": "مجموعه داستانهای کوتاه"
},
{
"Item1": "تاریخ نشر",
"Item2": "[[۱۹۱۴]] میلادی"
},
{
"Item1": "صفحه",
"Item2": "تقریبا ۱۶۰"
},
{
"Item1": "شابک",
"Item2": "0-486-26870-5"
},
{
"Item1": "پیش از",
"Item2": "[[پرتره‌ای از مرد هنرمند در جوانی]]"
}
],
"Title": "کتاب"
} | دوبلینیها مجموعه داستانهای کوتاه از جیمز جویس است که در ۱۹۱۴ میلادی منتشر شد.
این مجموعه ۱۵ داستان کوتاه را در بر می‌گیرد و در آن به مسایلی نظیر: تاریخ ایرلند. انسانها، مرگ، عشق، زندگی، ترس و… می‌پردازد. این داستان از اوج تحرکات ملی‌گرایانه ایرلند نوشته شده است و در آن به طبقه متوسط و پایین جامعه ایرلندی در اوایل قرن بیستم می‌پردازد. بیشتر شخصیتهای داستانهای این مجموعه دوباره در کتاب اولیس فرا خوانده می‌شوند. داستان از نثر بسیار قدرتمندی برخوردار است و جزو شاهکارهای ادبی محسوب میشود.
مجموعه داستان یک سیر ادبی را از ابتدا تا انتها در بر می‌گیرد که با داستان بلند مردگان ختم میشود.
اسامی داستانهای کوتاه در زیر می‌آید:
خواهرها: کشیش فلین می‌میرد و پسر جوان که همراه با خانواده‌اش برای مراسم ختم او آمده‌اند یاد خاطرات و کارهای کشیش می‌افتد…
برخورد: یک بچه از مدرسه بیرون می‌ورد…
عربی: پسری عاشق دختری در محله‌شان میشود، او به بازار عربی می‌رود تا برای دختر هدیه‌ای بخرد…
اولین: دختری خانواده‌اش را ترک می‌کند تا همراهی با ملوانی برود…
همتایان:
پس از مسابقه: مردی با دوست و همدرسه‌ای قدیمی خود روبرو میشود…
دو زن‌نواز: دو مرد زنی را دنبال می‌کنند تا با او طرح دوستی بریزند…
ابری کوچک: مردی همراه با دوست قدیمی‌اش مشغول خوردن ناهار است و به یاد آرزوهایی که داشته بود..
یک روز در ستاد انتخابات: کارکنان یک ستاد انتخاباتی دور هم جمع شده‌اند و از پارنل از رهبران مبارزات ایرلند یاد می‌کننند…
گل
پانسیون
یک حادثه دردناک
مردگان
این کتاب در ایران توسط افراد بسیاری ترجمه شد که مشهورترین ترجمه آن متعلق به محمد علی صفریان، صالح حسینی و پرویز داریوش است. | [
"محمد علی صفریان",
"صالح حسینی",
"جیمز جویس",
"۱۹۱۴ (میلادی)",
"پرتره‌ای از مرد هنرمند در جوانی",
"داستان کوتاه",
"تاریخ ایرلند",
"انسان",
"مرگ",
"عشق",
"زندگی",
"ترس",
"ملی‌گرایانه",
"ایرلند",
"قرن بیستم",
"اولیس (کتاب)",
"مردگان (داستان کوتاه)",
"پرویز داریوش"
] | [
"آثار جیمز جویس",
"داستانهای کوتاه ۱۹۱۴ (میلادی)",
"داستانهای کوتاه انگلیسی",
"داستانهای کوتاه ایرلندی",
"داستانهای کوتاه سده ۲۰ (میلادی)",
"دوبلین در ادبیات داستانی",
"رمان‌های انگلیسی‌زبان",
"کتابهای ایرلندی",
"کتابهای داستان کوتاه",
"مجموعه داستانهای کوتاه ۱۹۱۴ (میلادی)",
"مجموعه‌داستان‌های کوتاه ایرلندی"
] |
2,345 | استاندارد جاز | 0 | 46 | 0 | [
"نغمه‌های استاندارد",
"استانداردهای جاز",
"نغمه‌هاي استاندارد",
"نغمه‌هاي استاندارد جاز",
"نغمه های استاندارد جاز",
"ترانه‌های ماندگار موسیقی آمریکا",
"نغمه هاي استاندارد جاز",
"استانداردهاي جاز",
"ترانه هاي ماندگار موسيقي آمريكا",
"ترانه های ماندگار موسیقی آمریکا",
"ترانه‌های ماندگار موسیقی امریکا",
"ترانه‌های ماندگار موسیقی ایالات متحده",
"ترانه هاي ماندگار موسيقي امريكا",
"ترانهٔ هاي ماندگار موسيقي آمريكا",
"ترانه های ماندگار موسیقی امریکا",
"ترانهٔ های ماندگار موسیقی آمریکا",
"ترانه های ماندگار موسیقی ایالات متحده",
"ترانه هاي ماندگار موسيقي ايالات متحده",
"ترانهٔ هاي ماندگار موسيقي امريكا",
"ترانهٔ هاي ماندگار موسيقي ايالات متحده",
"ترانهٔ های ماندگار موسیقی امریکا",
"ترانهٔ های ماندگار موسیقی ایالات متحده",
"نغمه هاي استاندارد",
"نغمه های استاندارد",
"نغمه‌های استاندارد جاز",
"استانداردهای جاز دهه ۱۹۳۰ (میلادی)"
] | false | 17 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | استاندارد در جاز به معنای نغمه‌ها و آهنگ‌های معروف و ماندگاری است که کمابیش همه می‌شناسند. مجموعه ثابت و تغییرناپذیری از استانداردها وجود ندارد ولی بسیاری از نغمه‌ها در هر فهرستی که از استانداردها بسازید حضور دارند. این نغمه‌ها لزوما در اصل برای اجرای جاز نوشته نشده بوده‌اند و خیلی از آنها در ابتدا در نمایش‌های موزیکال برادوی و فیلم‌های موزیکال دهه ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ هالیوود اجرا شدند. ایروینگ برلین، کول پورتر، جروم کرن، جرج گرشوین، ریچارد راجرز از معروفترین سازندگان آهنگ‌هائی هستند که به استاندارد تبدیل شده‌اند.
بعضی از معروفترین استانداردهای جاز عبارت‌اند از:
در سبک دیکسی‌لند
«When the saints go marching in» (وقتی قدیسان به صف وارد بهشت می‌شوند)
«Tiger rag»
در سبک سوینگ
«Take the A train» (با قطار آ بیا)
«It dont mean a thing if it aint got that swing» (اگه سوینگ نداشته باشه مفت نمی‌ارزه)
«Caravan» (کاروان)
در سبک بی‌باپ
«Night in Tunisia» (شبی در تونس)
«Salt peanuts» (بادام زمینی نمکی)
«Round midnight» (حوالی نیمه شب)
در سبک متداول جاز نیمه دوم قرن بیستم
«Misty» (مه‌آلود)
«My favorite things» (چیزهای محبوب من)
«My funny Valentine» (ولنتاین مسخره من)
«Autumn leaves» (برگهای پائیزی)
«Summertime» (تابستان) | [
"جاز",
"لحن (موسیقی)",
"نمایش‌های موزیکال برادوی",
"فیلم موزیکال",
"آل‌میوزیک",
"ایروینگ برلین",
"کول پورتر",
"جروم کرن",
"جرج گرشوین",
"ریچارد راجرز (آهنگساز)",
"دیکسی‌لند",
"سوینگ (سبک جاز)",
"بی‌باپ"
] | [
"استانداردهای جاز",
"اصطلاحات جاز",
"تکنیک‌های جاز",
"جاز"
] |
2,347 | تنیس | 0 | 2,921 | 0 | [
"تنیس‌باز",
"تنيس",
"تنيس باز",
"تنیس باز",
"تنیسور"
] | false | 2,838 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "name",
"Item2": "تنیس"
},
{
"Item1": "image",
"Item2": "Centre Court.jpg"
},
{
"Item1": "imagesize",
"Item2": "300px"
},
{
"Item1": "caption",
"Item2": "یک بازی تنیس در [[مسابقات تنیس ویمبلدون]]"
},
{
"Item1": "union",
"Item2": "[[فدراسیون بین‌المللی تنیس]]"
},
{
"Item1": "first",
"Item2": "بین ۱۸۵۹ و ۱۸۶۵, [[بیرمنگام]]، [[انگلستان]]"
},
{
"Item1": "region",
"Item2": "جهانی"
},
{
"Item1": "contact",
"Item2": "ندارد"
},
{
"Item1": "team",
"Item2": "تکی یا دوتایی"
},
{
"Item1": "mgender",
"Item2": "بله"
},
{
"Item1": "type",
"Item2": "بیرون (فضای باز)"
},
{
"Item1": "category",
"Item2": "[[ورزش راکتی]]"
},
{
"Item1": "equipment",
"Item2": "[[توپ تنیس]]، [[راکت (ابزار ورزشی)]]"
},
{
"Item1": "venue",
"Item2": "[[زمین تنیس]] باز یا بسته"
},
{
"Item1": "olympic",
"Item2": "بله"
},
{
"Item1": "paralympic",
"Item2": "بله"
}
],
"Title": "sport"
} | مارات سافین در حال زدن ضربه سرویس
تنیس ( به انگلیسی Tennis ) ورزشی راکتی است که بین دو نفر (سینگل) یا بین دو تیم دونفره (دوبل) بازی میشود. هر بازیکن دارد که دارای صفحه‌ای از است. بازیکن با این راکت، را به زمین حریف پرتاب می‌کند. بازیکنی (یا تیمی) که زودتر امتیاز نهائی را به دست آورد برنده‌است.
این ورزش نخست در بریتانیا و بیشتر میان اشراف‌زادگان رایج شد و سپس به سایر کشورهای انگلیسی راه یافت و اکنون در همه کشورها بازی میشود. به دلیل تجهیزات گرانقیمت و زمین مناسب برای انجام این ورزش، هنوز هم تنیس به عنوان یکی از ورزش‌های گرانقیمت شناخته میشود.
تنیس از ورزش‌های المپیک است. در برخی از کشورها به آن تنیس میدانی می‌گویند تا از ورزش دیگری بنام تنیس شاهی که در سالن و در زمینی بااندازه دیگری بازی میشود و همچنین تنیس روی میز (که در برخی کشورها با نام پینگ پنگ) جدا گردد. اندازه‌های زمین تنیس
تاریخچه تنیس در ایران
پیدایش ورزش تنیس در ایران به بعد از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد. پیش از این در طول سالهای (۱۳۱۵–۱۳۱۸) باشگاه بوستان ورزش که دارای چندین زمین تنیس بود، در محلی روبروی ورزشگاه شهید شیرودی فعلی به مدیریت شکوهی گشایش یافت. ورزشگاه شهید شیرودی (امجدیه سابق) نیز همزمان با ورزشگاه بوستان ورزش با یک زمین تنیس درمحل کنونی بنیانگذاری و نخستین مسابقات قهرمانی تنیس کشور در سال ۱۳۱۸ در همین ورزشگاه برگزار گردید. گفتنی است که ورزش تنیس بخاطر بودن شهروندان انگلیسی در آبادان رونق خاصی داشت و اولین مسابقه تنیس بین تیمهای آبادان و تهران به سالهای ۱۳۱۷–۱۳۲۰بر می‌گردد.
پس از جنگ جهانی دوم مسابقات قهرمانی تنیس کشور تا سال ۱۳۲۲ جریان داشت که برادران نعمانی (هانری وژوزف) در صدر بازیکنان قرار داشتند. از سال ۱۳۲۲–۱۳۳۲مقام قهرمانی تنیس کشور در اختیار ژرژ آفتاندلیان قرار داشت)
نخستین سالی که ایران در جام دیویس شرکت نمود ۱۹۵۹ بود. تیم تنیس جام دیویس ایران به مدت ۳۱ سال در جام دیویس بازی کرده و مجموعا ۶۴ بازی انجام داده‌است) که حاصل آن ۳۲ برد و۳۲باخت بوده:
بیشترین برد از آن با ۲۴ برد. ث
بیشترین بازی برنده سینگل از آن تقی اکبری با ۱۷ برد.
بیشترین بازی برنده دوبل ازآن کامبیز درفشی جوان با ۱۲ برد.
بهترین تیم دوبل از آن کامبیز دزفشی جوان و مصطفی صالح با ۶ برد.
طولانیترین ازیها از آن کامبیز درفشی جوان با ۲۲بازی،
و بیشترین سال عضویت در تیم دیویس کاپ از آن تقی اکبری با۱۵ سال است.
امتیاز دهی
پوینت : پوینت (نقطه) کمترین امتیاز که از صفر تا ۴۰ در هر گیم داده میشود.
گیم: امتیاز پوینت بعد از ۴۰ تبدیل به یک گیم (بازی) میشود.
ست: هر ۶ گیم یک ست نام می‌گیرد.
مچ‌پوینت: امتیاز منجر به پیروزی در مسابقه
در سطح حرفه‌ای مسابقات می‌توانند در حد اکثر ۳ ست یا حد اکثر ۵ ست برگزار شوند. در مسابقات گرند اسلم، جام دیویس و فینال المپیک مردان بازی‌ها به شیوه دوم انجام می‌شوند. این در حالی است که بازی‌های زنان همواره حد اکثر ۳ ست هستند.
بازیکنی که زودتر شش «گیم» را بگیرد برنده «ست» میشود. البته به شرطی که دو گیم از حریف جلوتر باشد. هر جا که لازم باشد باید ست را ادامه داد تا این دو اختلاف حاصل گردد. روش امتیازبندی دیگری که می‌تواند جایگزین روش ذکر شده باشد، روش «تای-بریک» است به شرط آنکه تصمیم به استفاده از آن پیش از برگزاری مسابقه اعلام شده باشد. در این صورت قوانین زیر باید رعایت گردد: این روش هنگامی به اجرا در می‌آید که نتیجه برابر «شش» از نظر گیمی حاصل شده باشد. از این روش نمی‌توان در ست سوم در بازی سه «سته» و در «ست» پنجم در بازی پنج «سته» استفاده نمود باید روش عادی یعنی برد یا اختلاف دو گیم اجرا گردد مگر اینکه پیش از مسابقه به نحو دیگری اتخاذ تصمیم شده باشد. در یک گیم «تای-بریک» روش زیر اعمال میشود.
بازیکنی که زودتر ۷ امتیاز را بگیرد، برنده گیم و ست میشود به شرط آنکه دو امتیاز از حریف جلوتر باشد. اگر امتیاز (برابر شش) شود، گیم باید ادامه یابد تا این اختلاف حاصل شود. در روش «تای-بریک» امتیاز دهی باید از سیستم عددی انجام شود. (البته در مسابقات آزاد فرانسه در ست آخر یا پنجم تای برک وجود ندارد و بازی تا زمان اختلاف دو گیم ادامه می‌یابد) بازیکنی که نوبت سرویس او باشد برای تعیین امتیاز اول سرویس می‌کند. حریف او برای تعیین امتیازات دوم و سوم سرویس می‌کند و از آن به بعد هر بازیکن به تناوب برای دو امتیاز بعدی سرویس می‌کند تا برنده گیم مشخص شود.
از امتیازات اول باید به تناوب از نیمه راست و چپ سرویس کرد، که در ابتدا از نیمه راست شروع میشود. اگر سرویس از نیمه اشتباه زمین زده شود و معلوم نگردد تمام نتایج بازی که از آن سرویس یا سرویسهای اشتباه در محل سرویس به محض آشکار شدن باید تصحیح شود. (توضیح آنکه بجز برای امتیاز اول که سرویس از نیمه راست زده میشود، برای هر دو امتیاز بعدی تا پایان «تای-بریک» هر بازیکن به ترتیب اول از نیمه چپ و سپس از نیمه راست سرویس می‌کند)
بازیکنان باید پس از هر شش امتیاز و در خاتمه گیم «تای-بریک» اقدام به تعویض زمین بنماید.
شیوه امتیاز دهی در گیم‌های معمولی بدین صورت است:
هر گاه بازیکنی امتیاز اول را بگیرد امتیاز ۱۵ برای آن بازیکن ثبت میشود. با گرفتن امتیاز دوم، امتیاز ۳۰ اعلام میشود. با گرفتن امتیاز سوم امتیاز آن بازیکن ۴۰ اعلام میشود. هر گاه بازیکن امتیاز چهارم را نیز بگیرد، امتیاز به صورت اعلام «گیم» مشخص میشود.
مگر اینکه: اگر هر یک از دو بازیکن سه امتیاز بگیرند، حساب امتیاز «برابر» (دیویس) اعلام میشود و امتیاز گرفته شده توسط یک بازیکن به عنوان (آوانتاژ) «امتیاز» مثبت اعلام میشود. اگر همین بازیکن امتیاز دیگری بگیرد، برنده «گیم» میشود؛ ولی اگر حریف امتیاز بعدی را بگیرد، حساب امتیازات دوباره به صورت «برابر اعلام میشود. این کار به همین ترتیب ادامه می‌یابد تا آنکه یکی از بازیکنان پس از اعلام نتیجه برابر دوباره امتیاز بگیرد که نتیجه «گیم» به نفع آن بازیکن اعلام میشود.
زمینهای تنیس
زمین رسی یا تنیس خاکی
زمین چمن
زمین سخت یا Hard Court
زمین موکت یا فرش
زمین چوب
زمین آسفالت
راکت تنیس
اینفوگرافی کامل راکت تنیس برگرفته از وب سایت تنیس شاپ
راکت تنیس از بخش‌های زیر تشکیل شده‌است:
صفحه یا Head
زه یا String
دسته یا Grip
راکتها در دو نوع کنترلی و قدرتی طراحی شده‌اند.
مساحت صفحه راکت معمولا از ۹۵ تا۱۱۰ اینچ مربع متغیر است. برای شروع، مساحت بزرگتر صفحه، برای مبتدیان بهتر است. زیرا هم قدرت بهتری دارد و هم مساحت بزرگتری برای ضربه در اختیار بازیکن قرار می‌دهد. وزن راکت از ۲۴۵ گرم تا ۳۳۹ گرم متغیر است، برای شروع، بهتر است خانم‌ها راکت با وزن کمتر از ۲۸۰ گرم و آقایان کمتر از ۳۰۰ گرم تهیه کنند. راکت سنگینتر، ضربات قویتری داشته و لرزش کمتری به دست ورزشکار منتقل می‌کند، اما راکت سبکتر، قدرت مانور و چرخش سریعتری برای ورزشکار مهیا می‌کند. برای انتخاب راکت، بهتر است با یک مربی تنیس مشورت کنید.
معیار انتخاب راکت تنیس
اندازه صفحه یا Head Size
سایز دسته یا Grip Size
وزن راکت
طول راکت
عرض Beam
میزان کشش زه یا String Tension
رویدادهای اصلی ورزش تنیس
چهار مسابقه بزرگ جهانی که مجموعا به گرند اسلم معروف هستند و هر سال برگزار می‌شوند مهمترین مسابقات این رشته ورزشی هستند؛
معیار مهارت در تنیس
راجر فدرر در حال سرویس زدن متوسط به حد اطمینان‌پذیری رسیده ولی ضربه‌هایش هنوز عمق و تنوع ندارد. می‌تواند با حالت تهاجمی در جلوی تور بازی کند. در بازی دونفره دارد به همکاری تیمی نزدیک میشود.
۴٫۰ ضربه‌های این بازیکن چه در فورهند و چه در بک‌هند، و در کنترل جهت‌ها و عمق ضربه‌ها، اطمینان‌پذیر است. در اجرای لاب و والی و ضربه‌های از بالای سر موفقیت دارد. در ضربه‌های سرویس گاه باعث خطای حریف میشود. ممکن است رلی‌ها را به خاطر بی‌صبری ببازد. به روشنی در بازی دونفره همکاری تیمی نشان می‌دهد.
۴٫۵
۵٫۰
۵٫۵
۶٫۰
۶٫۵
۷٫۰ این بازیکن به بالاترین سطح ممکن رسیده‌است. | [
"مسابقات تنیس ویمبلدون",
"فدراسیون بین‌المللی تنیس",
"بیرمنگام",
"انگلستان",
"ورزش راکتی",
"توپ تنیس",
"راکت (ابزار ورزشی)",
"زمین تنیس",
"ورزش",
"بریتانیا",
"زبان انگلیسی",
"المپیک",
"تنیس شاهی",
"تنیس روی میز",
"تنیس در ایران",
"جنگ جهانی دوم",
"ورزشگاه شهید شیرودی",
"جام دیویس",
"دیویس کاپ",
"آزاد فرانسه",
"زمین رُسی",
"زمین چمن",
"زمین سخت",
"زمین موکت",
"زمین چوب",
"گرند اسلم"
] | [
"تنیس",
"ورزش‌های ابداع‌شده در انگلستان",
"ورزش‌های المپیک",
"ورزش‌های المپیک تابستانی",
"ورزش‌های با توپ",
"ورزش‌های راکتی",
"ورزش‌های فردی"
] |
2,348 | سومر | 0 | 579 | 0 | [
"سومری",
"سومريان",
"تمدن سومر",
"سومریها",
"سومریها",
"سومري",
"سومريها",
"سومري ها",
"سومری ها",
"تمدن سومری",
"تمدن سومري",
"سومریان",
"شومر"
] | false | 273 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | سومر یا به‌طور دقیق‌تر شومر ، نخستین تمدن شهری در منطقه تاریخی جنوب بین‌النهرین، جنوب عراق امروزی، بود که آن را اولین تمدن در جهان با مصر باستان می‌نامند. از اقوام باستانی ساکن در جنوب سرزمین کنونی عراق یعنی میانرودان (سرزمین میان دو رود دجله و فرات) و شمال خلیج فارس بودند. سومر یکی از باستانی‌ترین تمدن‌ها و تاریخی‌ترین مناطق جنوب میانرودان در دوره مس‌سنگی و اوایل دوره مفرغ بود. هر چند نخستین نمونه‌های خطی کشف‌شده در این ناحیه قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد را نشان نمی‌دهند اما تاریخ نگاران جدید بر این باورند که با توجه به نام شهرها، رودها، شغل‌ها و دیگر مدارک به دست آمده، این منطقه نخستین بار بین سالهای ۵۵۰۰ تا ۴۰۰۰ پیش از میلاد توسط قومی غیرسامی که به زبان سومری سخن می‌گفتند مسکونی شده‌است. به‌طور نظری این مردم پیشاتاریخی را امروزه با نام‌هایی چون «پیشافراتی» یا «عبیدی» می‌شناسند و احتمال می‌دهند که آنها از فرهنگ سامرا مربوط به میانرودان شمالی (آشور) آمده باشند. هر چند نامی از عبیدی‌ها در آثار به‌جامانده از سومریان یافت نشده اما پژوهشگران امروزی بر این باورند که این مردم نخستین نیروی تمدن‌ساز در این منطقه به‌شمار می‌روند که دست به خشک‌کردن مرداب‌ها برای کشاورزی و گسترش بازرگانی زدند و صنایعی چون بافندگی، چرم‌گری، فلزکاری، بنایی و کوزه‌گری را ایجاد کردند.
با این حال برخی ار پژوهشگران همچون پیوتر میکالوسکی و گرد اشتاینر وجود یک زبان پیشافراتی یا یک زبان فرعی را به چالش می‌کشند. آن دو و برخی دیگر بر این باورند که زبان سومری متعلق به مردمانی شکارچی و ماهیگیر بوده که در هورها و ناحیه ساحلی شرق شبه‌جزیره عربستان می‌زیستند و بخشی از فرهنگ دوجنبی عربی به‌شمار می‌رفتند. مدارک قابل اعتماد تاریخی مربوط به سالها بعد است؛ هیچ چیزی در سومر یافت نشده که حاکی از زمانی پیش از اینمیباراگیسی (حدودا ۲۶ سده پیش از میلاد) باشد. پروفسور یوریس زارینش بر این باور است که سومریان پیش از آنکه در پایان عصر یخبندان دچار سیل شوند در منطقه‌ای در شرق شبه‌جزیره عربستان کنار خلیج فارس امروزی می‌زیسته‌اند.
تمدن سومر در دوره اوروک (هزاره ۴ پیش از میلاد) شکل گرفت و در دوره جمدت نصر و دوره دودمانی اولیه ادامه یافت. در طول هزاره سوم پیش از میلاد نوعی همزیستی نزدیک بین سومریان (که زبانی تک‌خانواده داشتند) و اکدی‌های سامی‌زبان ایجاد شد که منجر به دوزبانی شدن وسیع در این ناحیه گردید. تاثیر سومریان بر اکدی‌ها و برعکس در تمام بخش‌های زبانی مشهود است و می‌توان آن را از وام‌گیری واژگان تا همگرایی صرفی، نحوی و واج‌شناسی مشاهده کرد. از این روست که پژوهشگران سومریان و اکدی‌های هزاره سوم پیش از میلاد را ناحیه همگرایی زبانی می‌نامند. سومریان در حدود سال ۲۲۷۰ پیش از میلاد توسط شاهان سامی‌زبان امپراتوری اکد مغلوب شدند اما زبان آنها به عنوان زبانی مقدس ادامه حیات داد. حاکمیت بومی سومریان بار دیگر به مدت یک سده در قالب سلسله سوم اور (رنسانس سومریان) در حدود سالهای ۲۱۰۰ تا ۲۰۰۰ پیش از میلاد پدیدار شد اما زبان اکدی در آن دوران همچنان مورد استفاده قرار گرفت. شهر سومری اریدو در ساحل خلیج فارس نخستین شهر جهان بود که سه فرهنگ متفاوت در آن ترکیب شدند: کشاورزان عبیدی که در کلبه‌های آجری گلی می‌زیستند و از سامانه آبیاری استفاده می‌کردند؛ چوپان‌های سامی‌نژاد که در چادرهای سیاه زندگی می‌کردند و گوسفند و بز می‌چراندند؛ و مردمان ماهیگیر که در مسکن‌های نی‌ساز در تالاب‌ها می‌زیستند و احتمالا نیای سومریان بودند.
کشاورزی مبتنی بر آبیاری به همراه بازپرسازی سالانه خاک و ذخیره‌سازی مازاد غذا در انبارهای غله باعث شد تا این مردم بر خلاف دیگر فرهنگ‌های نخستین که به زراعت گردشی می‌پرداختند، به حدی از پیشرفت دست یابند که پیش از آن متصور نبود. از سوی دیگر این حد از تراکم جمعیت به نیروی کار زیاد و تقسیم کار به هنرها و صنایع گوناگون نیاز داشت. در عین حال استفاده بیش از حد از خاک باعث شوری خاک شد و بحران مالتوسی در طول زمان منجر به خالی شدن شهرها از سکنه گردید. این مسائل باعث شد تا این تمدن تحت‌الشعاع اکدی‌های میانرودان قرار گیرد.
همچنین سومر نخستین سامانه نگارشی را ایجاد کردند که از مرحله پیشانگارشی در هزاره ۴ پیش از میلاد به خط میخی در هزاره ۳ پیش از میلاد رسید.
ریشه نام
اصطلاح سومری به ساکنان غیرسامی جنوب میان رودان توسط اکدیان سامی داده می‌شد. سومریان خود را با نام اوگ ساگ گیگا (ùĝ saĝ gíg-ga) (به خط میخی: ) به معنی مردمان سیاه سر می‌نامیدند. واژه سومر در زبان اکدی ممکن است گویش آن منطقه جغرافیایی باشد. اما رواج اصطلاح اکدی سومر (šumerû) نامشخص است. اصطلاح شینار در کتاب مقدس، Sngr در مصری، شانهار ((Šanhar(a) در هیتی می‌تواند نوع گویش غربی شومر (Shumer) باشد.
شهرهای سومری
نقشه سومر
سومر (به اکدی:شومرو Šumeru؛ به سومری: کی‌ان‌گیر (ki-en-ĝir) تقریبا به معنی سرزمین اربابان متمدن یا سرزمین مادری) تا چهار هزار سال پیش از میلاد دارای ۱۰ دولت‌شهر مستقل بود که توسط کانال‌ها و سنگ چین‌ها از یکدیگر مجزا شده بودند. هر کدام از این دولت‌شهرها گرداگرد یک معبد که به خدای خاص که محافظ شهر بود و یک فرماندار مذهبی (انسی) یا یک پادشاه (لوگال) که به صورت تنگاتنگی با مناسک مذهبی شهر گره خورده بودند تشکیل شده بودند.
پنج شهر اول سومری:
اریدو (ابو شهراین)
بادتیبیرا (احتمالا المدائن امروزی)
لارسا (سنکره)
سیپار (ابو حباح)
شوروپاک (فرا)
سایر شهرهای اصلی:
اوروک (وارکا)
کیش (اوحیمیر - اینقرار)
اور (المقیر)
نیپور (آفاق)
لاگاش (الحیبا)
گیرسو (تلوه یا تلو)
اوما (جوخا)
خمازی 1
اداب (بسمایا)
ماری (حریری) 2
اکشاک 1
اکد 1
ایسن (ایشان البحریات)
( 1 منطقه نامشخص)
( 2 دور از مرکز در شمال میان رودان)
شهرهای کوچکتر (از جنوب به شمال):
کوآرا (اللحم)
زابالا (ایبزیخ)
کیسوررا (ابوحتاب)
ماراد (وننات اس سدوم)
دیلبات (اد-دولیم)
بورسیپا (بیرس نیمرود)
کوثا (ابراهیم)
در (البدره)
اشنونا (اسمار)
ناگار (براک) 2
( 2 دور از مرکز در شمال میان رودان)
تاریخ
دولت‌شهرهای سومری در دوران‌های پیشاتاریخی عبید و اوروک به قدرت رسیدند. تاریخ مکتوب سومر به ۲۷ سده پیش از میلاد بازمی‌گردد اما مدارک تاریخی تا دوره سوم دودمانی در حدود سده ۲۳ پیش از میلاد مبهم باقی ماند تا این که سامانه نگارشی مبتنی بر هجابندی ایجاد شد و اکنون باستانشناسان می‌توانند این مدارک و کتیبه‌ها را بخوانند. سومر کلاسیک با ظهور امپراتوری اکد در سده ۲۳ پیش از میلاد به پایان میرسد. بعد از دوره گوتی‌ها، رنسانس سومری در سده ۲۱ پیش از میلاد روی داد که با هجوم اموری‌های سامی‌نژاد در سده ۲۰ پیش از میلاد به پایان رسید. دودمان اموری ساکن در دولت‌شهر ایسن تا سده ۱۷۰۰ پیش از میلاد باقی ماندند تا این که میانرودان تحت حکومت بابل متحد شد. در نهایت سومریها در جمعیت اکدی (آشوری-بابلی) حل شدند.
دوره عبید: ۴۱۰۰–۵۳۰۰ پ.م. (نوسنگی باسفال تا مس‌سنگی)
دوره اوروک: ۲۹۰۰–۴۱۰۰ پ.م. (از پایان مس‌سنگی تا اوایل عصر مفرغ)
اوروک ۱۴و۱۵: ۳۳۰۰–۴۱۰۰ پ.م.
اوروک ۵: ۳۱۰۰–۳۳۰۰ پ.م.
دوره جمدت نصر (اوروک ۳): ۲۹۰۰–۳۱۰۰ پ.م.
دوره دودمانی نخستین (عصر مفرغ نخستین ۲ تا ۴)
دوره دودمانی نخستین ۱: ۲۸۰۰–۲۹۰۰ پ.م.
دوره دودمانی نخستین ۲: ۲۶۰۰–۲۸۰۰ پ.م. (گیلگمش)
دوره دودمانی نخستین ۳الف: ۲۵۰۰–۲۶۰۰ پ.م.
دوره دودمانی نخستین ۳ب: حدودا ۲۳۳۴–۲۵۰۰ پ.م.
دوره امپراتوری اکد: حدودا ۲۲۱۸–۲۳۳۴ پ.م. (سارگن بزرگ)
دوره گوتیان: حدودا ۲۰۴۷–۲۲۱۸ پ.م. (عصر مفرغ نخستین ۴)
دوره اور سوم: حدودا ۱۹۴۰–۲۰۴۷ پ.م.
دوره عبید
سامرا متعلق به ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد نگهداری شده در موزه پرگامون برلین. نماد سواستیکا در مرکز آن مشخص است.
دوره عبید را می‌توان با سبک متمایز سفال‌های منقش و باکیفیتی که در تمام میانرودان و خلیج فارس گسترش یافته بودند شناخت. در همین زمان نخستین اسکان در جنوب میانرودان در اریدو (به خط میخی: نون. کی) انجام گرفت. ساکنین اریدو کشاورزانی بودند که در حدود سال ۵۳۰۰ پ.م. به این منطقه آمدند و با خود فرهنگ حاجی محمد را آوردند که پیشگام در کشاورزی مبتنی بر آبیاری بود. به نظر میرسد این فرهنگ از فرهنگ سامرا در شمال میانرودان مشتق شده باشد اما هنوز مشخص نیست که این مردم همان سومریانی باشند که بعدها فرهنگ اوروک را به وجود آوردند. اریدو به عنوان شهر مذهبی مهم باقی ماند تا این که به تدریج تحت‌الشعاع اندازه شهر اوروک قرار گرفت. ممکن است داستان اعطای می(هدایای تمدن) به اینانا، الهه اوروک و خدای عشق و جنگ توسط انکی، خدای خرد و در عین حال خدای اصلی اریدو، بازتابی از این تغییر هژمونی باشد.
دوره اوروک
از دیدگاه باستان‌شناسی‌گذار از دوره عبید به دوره اوروک با تغییر تدریجی ظروف سفالی که روی چرخ‌های آرام کوزه‌گری در خانه‌ها ساخته و نقاشی می‌شدند به سفال‌های بدون نقاشی که توسط متخصصان در کارگاه‌های کوزه‌گری روی چرخ‌های سریع و به‌طور انبوه ساخته می‌شدند قابل تشخیص است. دوره اوروک استمرار و نتیجه دوره عبید است و تغییر در شکل ظروف سفالی آن بارزترین شاخص به حساب می‌آید.
در دوره اوروک (حدودا ۴۱۰۰ تا ۲۹۰۰ پ. م) حجم انبوه کالاهایی که از راه کانال‌ها و رودخانه‌های جنوب میانرودان حمل می‌شد به ایجاد شهرهای بزرگ و چندقشری که جمعیت‌های بیش از ۱۰ هزار نفر داشتند و حول یک معبد ساخته می‌شدند کمک کرد. در این شهرها حاکمیت متمرکز از نیروی کار متخصص سود می‌جست. تقریبا با اطمینان می‌توان گفت که سومریان در همین دوره دست به گرفتن برده از روستاهای اطراف زدند. استفاده از برده به عنوان کارگر را به وضوح می‌توان در متون نخستین سومری دید. مصنوعات و حتی سکونتگاه‌های مربوط به دوره اوروک در گستره وسیعی پخش شده‌اند: از کوه‌های توروس در ترکیه تا دریای مدیترانه در غرب و تا مرکز ایران در شرق.
صدور تمدن دوره اوروک توسط بازرگانان و استعمارگران سومری (مانند چیزی که در تل براک کشف شده‌است) روی تمام مردمان پیرامونی که به تدریج فرهنگ و اقتصاد مشابه و قابل رقابت با سومر ایجاد کردند تاثیر داشت. شهرهای سومر نمی‌توانستند با استفاده از نیروی نظامی مستعمره‌های دور را اداره کنند.
احتمالا نظام حکومتی شهرهای سومری در دوره اوروک دین‌سالارانه بوده و توسط یک شاه-کاهن (ملقب به انسی) اداره می‌شده‌اند. یک شورا متشکل از سالخوردگان مرد و زن نیز به وی مشاوره می‌دادند. به جرات می‌توان گفت که پانتئون (بتکده) ی سومری که بعدها در آنجا ایجاد شد بر اساس همین الگو شکل گرفت. مدارک زیادی دال بر وجود خشونت رسمی یا سربازان حرفه‌ای در دوره اوروک وجود ندارد و شهرها عمدتا بدون دیوار بودند. اوروک در این دوره پرجمعیت‌ترین شهر دنیا شد و توانست ۵۰۰۰۰ نفر را در خود جای دهد.
فهرست باستانی شاهان سومر دربرگیرنده نام چند شهر برجسته از این دوره است. گفته میشود که نخستین نامهای این مجموعه به شاهانی اشاره دارد که پیش از وقوع یک سیل بزرگ حکومت می‌کردند. ممکن است برخی از این نام‌ها خیالی باشند و مانند الولیم و دومیزید به شخصیتهای افسانه‌ای و اسطوره‌ای اشاره داشته باشند.
پایان دوره اوروک همزمان است با آغاز دوره‌ای آب و هوایی به نام نوسان پیورا (Piora oscillation) که دوره‌ای خشک بود و از حدود سال ۳۲۰۰ تا ۲۹۰۰ پ.م. طول کشید. آغاز این دوره پایانی بود بر دوره‌ای گرم و مرطوب که تقریبا از ۹۰۰۰ تا ۵۰۰۰ سال پیش ادامه داشته و با عنوان Holocene climatic optimum شناخته میشود.
دوره دودمانی نخستین
دوره دودمانی از حدود سال ۲۹۰۰ پ.م. با شخصیت‌هایی نظیر انمرکار و گیلگمش آغاز میشود. به نظر میرسد این افراد کمی پیش از دوره تاریخی فرمان رانده‌اند؛ دوره‌ای که از حدود ۲۷۰۰ پ.م. با گذر از تصویرنگاری به نگارش هجایی آغاز شد. هر چند در این دوره فرمانروایان سومری به زودی دست به گسترش قلمروی خود به سرزمین‌های همسایه زدند و برخی از گروه‌های سامی که در همسایگی سومریان می‌زیستند بخش بزرگی از فرهنگ آنها را برای خود اقتباس کردند اما مرکزیت فرهنگ سومری همچنان در جنوب میانرودان باقی ماند.
نخستین شاه دودمانی در فهرست شاهان سومر که نامش از منابع دیگر افسانه‌ای به دست آمده اتن، شاه سیزدهم دودمان نخست کیش می‌باشد. نخستین شاهی که وجودش از راه مدارک باستانی مورد گواهی قرار گرفته اینمیباراگیسی فرمانروای کیش (حدودا سده ۲۶ پ. م) بوده که نامش در حماسه گیلگمش نیز آمده‌است. از این رو برخی باستانشناسان این احتمال که گیلگمش نیز یکی از شاهان تاریخی اوروک بوده‌است را دور از حقیقت نمی‌دانند. حماسه گیلگمش حاکی از بروز خشونت‌های روزافزون در این دوره است. شهرها بزرگتر و دارای حصار می‌شوند و روستاهای جنوب میانرودان محو می‌گردند. (ساخت دیوارهای شهر اوروک به گیلگمش نسبت داده شده‌است)
نخستین دودمان لاگاش
تکه‌ای از سنگ یادبود کرکس‌ها
هر چند نام دودمان لاگاش از فهرست شاهان سومر حذف شده اما وجود آنها از راه مطالعه آثار تاریخی متعدد و یافته‌های باستانی بی‌شمار به اثبات رسیده‌است. با این که عمر حکمرانی شاه مشهور لاگاش به نام ایانتوم کوتاه بود اما حکومت وی جزو نخستین امپراتوری‌های جهان به‌شمار می‌رود. این امپراتوری تقریبا توانست تمام دولت‌شهرهای سومر از قبیل کیش، اوروک، اور و لارسا را به خاک خود پیوست کند و اوما را که رقیب اصلی لاگاش بود باج‌گزار خود سازد. همچنین قلمرو این امپراتوری بخش‌هایی از ایلام در طول خلیج فارس را هم شامل می‌شد. به نظر میرسد سیاست او مبتنی بر ایجاد وحشت بوده‌است. از ایانتوم لوحی به نام سنگ یادبود کرکس‌ها به‌دست آمده که روایتگر رفتار وحشیانه او با دشمنانش می‌باشد. امپراتوری او پس از مرگش به تندی فرو پاشید.
لوگال زاگیسی شاه-کاهن اوما به برتری دودمان لاگاش در این ناحیه پایان داد و اوروک را تسخیر کرد. وی این شهر را پایتخت خود نامید و در پی تصرف تمام سرزمین‌های میان خلیج فارس تا مدیترانه برآمد. او واپسین شاه بومی سومری پیش از رسیدن شاه سامی‌نژاد به نام سارگن اکدی بود.
امپراتوری اکد
از ۲۲۷۰ تا ۲۰۸۳
زبان سامی اکدی برای نخستین بار در فهرست‌های نام شاهان کیش مربوط به ۲۸۰۰ پیش از میلاد دیده شد. این فهرست‌ها بعدها نوشته شدند. این متون که تماما به زبان اکدی کهن نگارش یافته‌اند مربوط به ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد هستند. کاربرد اکدی کهن هنگام فرمانروایی سارگن بزرگ (حدودا ۲۲۱۵–۲۲۷۰ پ. م) جریان داشته اما حتی در آن زمان نیز بسیاری از الواح اداری به زبان سومری که زبان کاتبان و حکاکان بود نوشته می‌شد. گلب و وستنهولتز اکدی کهن را به سه دسته تقسیم می‌کردند: دوران پیش از سارگون، امپراتوری اکدی و دوران رنسانس سومری نو. زبانهای اکدی و سومری به عنوان دو زبان بومی در کنار هم به مدت هزار سال زیستند اما در حدود ۱۸۰۰ پیش از میلاد سومری کم‌کم به زبان ادبی تبدیل شد و بیشتر ادیبان و حکاکان با آن آشنایی داشتند. ثورکید جاکوبسن معتقد است در این نقطه از تاریخ یک انقطاع بین دوران پیش و پس از سارگون وجود دارد. او همچنین بر این باور است که مورخین و باستانشناسان تاکید بیش از اندازه‌ای بر وجود اختلاف «سامی-سومری» داشته‌اند. اما به هر حال این نکته ثابت شده که در هنگام حکمرانی سارگن، زبان اکدی به اندازه کمی بر نقاط مرزی ایلام که پیش از آن توسط او اشغال شده بودند تحمیل شده‌است.
دوران گوتیان
این دوره از ۲۰۸۳ تا ۲۰۵۰ پیش از میلاد بوده‌است.
دودمان دوم لاگاش
گوده‌آ شاه لاگاش
از ۲۰۹۳ تا ۲۰۴۶
در پی سقوط امپراتوری اکد به دست گوتیان، یک شاه دیگر بومی به نام گوده‌آ در لاگاش به قدرت رسید و طبق سنت شاهان سارگنی ادعای خدایی کرد. گوده‌آ و افرادی که پس از او آمدند سنت پدران خود را که حمایت از ساخت آثار هنری بود ادامه دادند و باعث شدند تعداد زیادی اثر هنری از این دوره باقی بماند.
رنسانس سومری
از ۲۰۴۷ تا ۱۹۴۰
بعدها دودمان سوم اور تحت فرمان اورنامو و شولگی توانست تا شمال میانرودان را در اختیار بگیرد. این دودمان آخرین قدرت‌نمایی سومریان بود که با عنوان رنسانس سومریان شناخته میشود. اما در همین زمان هم این منطقه بیشتر سامی بود تا سومری زیرا شاهان سامی‌زبان اکدی زیادی در آن به قدرت رسیده بودند و سامی‌های مارتو (اموری) زیادی به این منطقه آمده بودند که بعدها شهرهای رقیب نیرومندی نظیر ایسن، لارسا و بابل را ساختند. بابل در نهایت توانست تحت نام امپراتوری بابل تمام مناطق جنوبی میانرودان را تحت سیطره خود درآورد؛ آشوریان همین موفقیت را در شمال میانرودان به دست آوردند. زبان سومری توانست تا زمانی که استفاده از خط میخی ادامه داشت به صورت یک زبان کشیشی در مدارس بابل و آشور به حیات خود ادامه دهد؛ چیزی شبیه به وضعیت زبان لاتین در قرون وسطای اروپا.
فروپاشی
در این دوره جمعیت جنوب شروع به مهاجرت به شمال میانرودان می‌کند. از دیدگاه بوم‌شناختی، حاصلخیزی زمینهای سومریان در این دوره به دلیل شوری، کمتر و کمتر میشود. شوری خاک در این نواحی همیشه باعث زحمت بوده‌است. زهکشی ناقص برای آبیاری خاک در آب و هوایی که به شدت مستعد تبخیر است باعث رشد نمک حل‌شده در خاک گردید و در نهایت منجر به کاهش شدید محصولات کشاورزی شد. در طول دوران اکدی و سلسله سوم اور کاشت گندم به تدریج جای خود را به کاشت جو که تا حدودی مقاومت بیشتری به نمک دارد داد. اما به نظر میرسد این تغییر کاشت کافی نبوده زیرا از حدود سال ۲۱۰۰ تا ۱۷۰۰ پیش از میلاد جمعیت این منطقه تقریبا به میزان سه پنجم کاهش یافته‌است. این وضعیت باعث شد که توازن قدرت در منطقه به هم بریزد و نواحی سومری‌زبان تضعیف شوند و در عوض اکدی‌زبان‌ها وضعیت بهتری پیدا کنند.
به دنبال یورش ایلامیان و تسخیر اور هنگام حکمرانی ابیسین (حدودا ۱۹۴۰ پ. م)، سومر زیر فرمان اموری‌ها قرار گرفت. این دوره را آغاز عصر مفرغ میانی در این منطقه می‌دانند. حکومت‌های مستقل اموری در سده‌های ۲۰ تا ۱۸ پ.م. در فهرست شاهان سومر، تحت عنوان دودمان ایسن قرار می‌گیرند که حکومتشان با ظهور بابل تحت فرمان حمورابی در حدود سال ۱۷۰۰ پ.م. پایان یافت.
جمعیت
نخستین کشاورزان از سامرا به سومر مهاجرت کردند و معابد و سکونتگاه‌های اریدو را ساختند.
تخمین زده میشود یکی از بزرگترین شهرهای سومر به نام اوروک در دوران اوج خود بین ۵۰ تا ۸۰ هزار نفر جمعیت داشته‌است. با احتساب دیگر شهرهای سومر و جمعیت زیاد کشاورزان می‌توان به‌طور تقریبی به جمعیت بین ۸۰۰ هزار تا ۱٫۵ میلیون نفر برای کل سومر رسید. بر اساس تخمین‌ها جمعیت جهان در آن دوره ۲۷ میلیون نفر بوده‌است.
سومریها مردمانی غیرسامی بودند و به زبانی تک‌خانواده سخن می‌گفتند. شماری از زبانشناسان بر این باورند که می‌توانند زبانی زیرلایه را تحت زبان سومری تشخیص دهند. نام برخی از شهرهای بزرگ سومری به زبان سومری نیست که نشان از تاثیر ساکنین پیشین دارد. با این حال یافته‌های باستانشناسی نشان از تداوم روشن و لاینقطع فرهنگی از زمان دوره عبید (۴۷۰۰–۵۳۰۰ پ.م. کربن ۱۴) در جنوب میانرودان دارند. مردمان سومری که در این مناطق سکونت گزیدند در مزارعی به کشت پرداختند که توسط رسوبات رودهای دجله و فرات بارور گشته بودند.
برخی از باستانشناسان احتمال می‌دهند سومری‌زبان‌ها کشاورزانی بوده باشند که پس از تکامل آبیاری به جنوب آمده‌اند (توجه کنید که پژوهشگران هیچ اجماعی در مورد خاستگاه اصلی سومریان ندارند). سفالگری دوره عبید در جنوب میانرودان توسط سفال‌های چوگامامی به سفالگری فرهنگ سامرا (حدودا ۴۹۰۰–۵۷۰۰ پ.م. کربن ۱۴) در شمال که برای اولین بار توانست ابتدایی‌ترین شکل آبیاری کنار رود دجله و انشعابات آن را تجربه کند مرتبط میشود. این ارتباط را می‌توان به روشنی در تل اوایلی نزدیک لارسا که در دهه ۱۹۸۰ توسط فرانسوی‌ها مورد کاوش قرار گرفت مشاهده کرد. در پی کاوش‌ها در هشت لایه سفال‌های دوره پیش از عبید به دست آمد که شبیه به سفال‌های فرهنگ سامرا بودند. بر اساس این دیدگاه، دلیل مهاجرت مردمان کشاورز به سمت جنوب دستیابی به نوعی ساختار اجتماعی معبدمحور برای بسیج نیروی کار و فناوری به منظور کنترل آب بود که به آنها توانایی می‌داد در شرایط سخت زنده بمانند و پیشرفت کنند.
دیگران به پیوستگی سومریان اعتقاد دارند؛ پیوستگی که ریشه در سنت‌های بومیان شکارچی-ماهیگیر دارد که وابسته به اجتماعات دووجهی عربی کرانه‌های خلیج فارس بودند. سومریان خود را خویشاوند مردمان دیلمون در بحرین امروزی میدانستند. پروفسور یوریس زارینش بر این باور است که سومریها مردمانی بوده‌اند که پیش از عزیمت به جنوب میانرودان در خلیج فارس سکونت داشته‌اند تا این که سکونتگاه‌شان در پایان آخرین عصر یخبندان تحت هجوم سیل قرار می‌گیرد.
فرهنگ
زندگی اجتماعی و خانوادگی
بازسازی یک سرافزار (کلاه) و گردنبند زنانه که در یک گور سومری کشف شده - موزه بریتانیا
تصویرنگاشت‌های بدوی چنین برداشت‌هایی از زندگی سومریان نخستین (مثل اوروک) ارائه می‌دهند:
«سفالگری بسیار فراوان بوده و شکل کوزه‌ها، کاسه‌ها و بشقاب‌ها متنوع بوده‌است. ظروف خاصی برای نگهداری عسل، کره، روغن و شراب وجود داشته‌است. به نظر میرسد سومریها شراب خود را از خرما تهیه می‌کرده‌اند. یک نوع از ظرف‌های سومری دارای دهانه‌ای بود که از کناره آن بیرون زده بود. برخی از کوزه‌ها دارای پایه‌های نوک‌دار بودند و روی چهارپایه قرار می‌گرفتند. بقیه دارای کف صاف بودند و روی قاب‌های چوبی مربعی یا مستطیلی گذاشته می‌شدند. کوزه‌های روغن (و احتمالا بقیه کوزه‌ها) مانند دوران نخستین مصر با دقت توسط خاک رس بسته می‌شدند. کوزه‌ها و بشقاب‌های سنگی به تقلید از نمونه‌های سفالی ساخته می‌شدند و سبدها از نی بافته یا از چرم ساخته می‌شدند.»
«نوعی سرپوش پردار به عنوان لباس سر استفاده می‌شده‌است. سومریها از تخت‌خواب، چارپایه و صندلی که دارای پایه‌هایی کنده‌کاری‌شده شبیه به پای گاو نر استفاده می‌کردند. آنها از اجاق، آتش‌دان و ظاهرا دودکش استفاده می‌کرده‌اند.»
«چاقو، مته، گووه و ابزارهایی شبیه به اره در تمام سومر استفاده می‌شده در حالی که نیزه، تیر، کمان و خنجر (اما نه شمشیر) در جنگ‌ها کاربرد داشتند.»
«از لوح‌ها برای کار نگارش استفاده می‌شده و آهنگران روی مس، طلا و نقره کار می‌کرده‌اند. سومریان خنجرهایی با تیغ فلزی و دسته چوبی همراه خود داشتند. آنها مس را تبدیل به بشقاب می‌کردند و گردنبندها را از طلا می‌ساختند.»
«سومریان زمان را با تغییرات ماه می‌سنجیدند.»
مدارک قابل توجهی مبنی بر علاقه شدید سومریان به موسیقی وجود دارد. به نظر میرسد موسیقی بخش مهمی از زندگی مدنی و مذهبی سومریان بوده‌است. چنگ،سازی پرطرفدار در سومر بوده‌است. مشهورترین نمونه، چنگ‌های اور می‌باشد.
سنگ‌نبشته‌های بدست آمده از سومر از اصلاحات اوروکاگینا، شاه لاگاش (حدود ۲۳۰۰ پ. م) حکایت دارند. وی سنت چندشوهری را برانداخت و دستور داد هر زنی که چند شوهر اختیار کند با سنگ‌هایی که گناه وی رویشان حکاکی شده سنگسار شود.
هر چند زنان تحت حمایت قانون متاخر سومر بودند و می‌توانستند به نسبت دیگر تمدنهای معاصر از وضعیت بهتری برخوردار شوند اما به‌طور کلی فرهنگ سومر مردسالار بود. قانون اورنامو کهنترین نمونه قانون‌نویسی سومری است که تا به حال کشف شده و به عصر رنسانس سومری تعلق دارد. این قانون گوشه‌ای از ساختار اجتماعی سومر را نشان می‌دهد. طبق این قانون، لوگال («مرد بزرگ» یا شاه) بالاتر از همه قرار داشت و تمام اعضای جامعه به دو طبقه ساده تقسیم می‌شدند: «لو» یا فرد آزاد و برده (مرد: آراد، زن: جم). پسر لو تا پیش از ازدواج دومونیتا خوانده می‌شد. زن (مونوس) را تا هنگامی که دختر بود «دومومی» می‌خواندند و پس از زناشویی (دام) می‌نامیدند. اگر زن بیشتر از شوهر زنده می‌ماند او را بیوه یا «ناماسو» می‌خواندند و وی حق داشت بار دیگر ازدواج کند.
زبان و نگارش
مهمترین یافته‌های باستانشناسی در سومر تعداد زیادی لوح به خط میخی است. هر چند سامانه نگارشی سومریان کهنترین نمونه موجود روی زمین نیست اما خط ابداعی آنها باعث موفقیت بزرگی در توسعه توانایی‌های بشر شد. این سامانه نگارشی نه تنها در ایجاد و ثبت اسناد تاریخی نقش بزرگی بر عهده داشت بلکه باعث شد آثار ادبی به شکل اشعار حماسی و داستان‌ها و همچنین آثار دیگری نظیر نیایش‌ها و قوانین ثبت و ضبط گردند. هر چند در ابتدا برای نگارش از تصویرنگاشت‌ها استفاده می‌شد اما بعدها از نمادهای متنوع برای نشان دادن هجاها استفاده کردند. سومریان از نی‌های سه‌گوش برای نوشتن روی سفال‌های نمدار استفاده می‌کردند. تاکنون صدها هزار قطعه متن به زبان سومری به دست آمده که شامل نامه‌های شخصی یا بازرگانی، رسید معاملات، فهرست واژگان، متن قوانین، سرودهای مذهبی، نیایش‌ها، داستان‌ها، وقایع روزانه و حتی کتابخانه‌هایی مملو از لوح‌های رسی بوده‌است. نمونه‌های زیادی از متون و کتیبه‌های تاریخی که روی مجسمه‌ها یا آجر نوشته شده‌اند نیز کشف شده. متون زیادی در چند نسخه به دست آمده‌اند که دلیلی جز بازنویسی توسط رونویسان تحت آموزش ندارد. زبان سومری حتی پس از آمدن اقوام سامی‌زبان، مدت زیادی زبان دین و قانون در خاورمیانه به‌شمار می‌رفت.
زبانشناسان زبان سومری را جزء زبانهای تک‌خانواده (منفرد) یعنی بدون خویشاوندی در میان زبانهای امروزی دسته‌بندی کرده‌اند.
دانشنامه بریتانیکا می‌نویسد: «زبان سومری، زبانی منفرد و کهنترین زبان مکتوب موجود است. این زبان برای نخستین بار در حدود ۳۱۰۰ پ.م. در جنوب میانرودان گواهی گردیده و در طول هزاره سوم پ.م. رشد و توسعه یافته‌است. در حدود ۲۰۰۰ پ.م. سومری به عنوان زبانی محاوره‌ای، با زبان سامی اکدی (آشوری- بابلی) جایگزین شد اما کاربرد کتبی آن کمابیش تا پایان حیات زبان اکدی، در حوالی آغاز عصر مسیحیت، ادامه داشت. زبان سومری هرگز بسیار فراتر از مرزهای اصلی خود در جنوب میانرودان نرفت؛ شمار اندک گویندگان بومی این زبان، تناسبی با اهمیت عظیم و تاثیرات آن بر توسعه تمدن میانرودان و تمدنهای دیگر، در همه مراحل نداشت».
زبان اکدی بر خلاف سومری متعلق به شاخه سامی از زبانهای آفروآسیایی است. تلاشهای زیادی شده تا زبان سومری را به گروه‌های زبانی دیگر مربوط کنند. سومری زبانی پیوندی است؛ به بیان دیگر در این زبان تک‌واژها (یکان‌های معنادار) به همدیگر متصل می‌شوند تا یک واژه ساخته شود. این بر خلاف زبانهای تحلیلی است که تک‌واژها بدون هیچ تغییری کنار هم قرار می‌گیرند و تنها جایگاه آنها در جمله است که نقششان را روشن می‌سازد.
فهم متون سومری حتی برای کارشناسان هم مشکل است. پیچیده‌ترین متون از این نوع مربوط به متون اولیه سومر است که در اغلب اوقات تمام ساختار دستوری را مشخص نمی‌سازد.
در هزاره سوم پیش از میلاد نوعی همزیستی فرهنگی میان سومریها و اکدی‌ها نمودار گشت و باعث دوزبانه شدن مردم این منطقه گردید. تاثیر و تاثر میان زبانهای سومری و اکدی در تمام بخش‌های زبانی مشهود است به‌طوری‌که وام‌واژه‌های بسیار زیادی میان آنها رد و بدل شده و همگرایی دستور زبانی، تک‌واژشناختی و آواشناختی پیدا کردند. این تاثیر دوسویه پژوهشگران را بر آن داشته تا جایگاه سومریان و اکدی‌های هزاره سوم پیش از میلاد را ناحیه همگرایی زبانی بنامند.
با گذر از هزاره سوم و آغاز هزاره دوم پیش از میلاد به تدریج زبان اکدی جانشین زبان سومری شد اما سومری تا سده ۱ میلادی زبان مقدس، تشریفاتی، ادبی و علمی بابل و آشور باقی ماند.
وام‌واژه‌های سومری در دیگر زبان‌ها
دیپی: واژه سومری دوب DUB که معنی کتیبه و سنگ نوشته را دارد، در زبان ایلامی (خوزی) به گونه Tup-pi-me به همان معنا دیده میشود. در زبان فارسی باستان نیز به گونه دیپی دیده میشود؛ و از آن مشتقات گوناگونی درست شد مانند دیپیر (دبیر)، دیپیستان (دبستان) و دیپی‌وان (دیوان). اما این که این واژه از کدام زبان است شاید براستی نتوان مشخص کرد، زیرا ایلامی‌ها هم همپای سومریان بوده‌اند.
تصورات دینی سومریان
باستانشناسان براین باورند که سومریان دارای دین پگانی بوده‌اند. مردمان آن اعصار مانند ایلامیان، هورییان، کاسی‌ها، اورارتوها و… همه چندخدایی بوده‌اند. ذکر این نکته لازم است که پگانیسم سومریان با نوع پگانیسم اکدیان و آشوریان فرق اساسی داشته‌است.
علاوه بر خدایگان مجزایی که مختص هر شهر سومری بوده‌است سه رب‌النوع مشترک نیز داشته‌اند:
آنو: فرمانروای آسمان‌ها
بئل: خدای زمین
اآ: خدای دره عمیق
خدایان مذکور الهه روح‌های پاک و نجیب بودند و سومریان برای در امان ماندن از ارواح خبیث، عفریت و دیو قربانی نموده و نذر و نیاز می‌کردند. به بیان دیگر ایشان به مثابه تعلیمات پسین دین زرتشت به دو نیروی خیر و شر اعتقاد داشتند. آنها به روح و غلبه نهایی خیر بر شر اعتقاد داشته و برای در امان ماندن از شر، قربانی می‌کردند. بعضی از خدایان دارای همسر بودند و بسیاری از رب‌النوع‌ها نیز دارای پدری از جنس خدا بودند.
از نظر سومریان، خداوندان نیز چون انسان دارای غضب، شهوت، سنگ‌دلی، عشق، نفرت و سایر صفات بودند و خادمان دینی سومری نیز ارج و قرب فراوانی میان توده‌های مردم داشتند.
شاهان سومر پیشوای دین هم بودند و خود را قائم‌مقام و کاهن اعظم خداوند شهر خویش می‌خواندند. آنها بیشتر دارایی خود را صرف ساختن معابد خدای شهر می‌کردند و تا می‌توانستند عبادتگاه را بزرگ و زیبا می‌ساختند.
سومریان اعتقاد داشتند که خدایان نیز چون شاهان زندگی توام با رفاه و آسایش دارند و به همین دلیل عبادتگاه‌هایشان را مزین به اشیای قیمتی و جواهرات و وسایل زینتی می‌کردند.
سومریان معتقد به سرزمینی پاک و مقدس به نام دیلمون بودند که مظهر روشنایی و پاکی و سلامتی بود در این سرزمین باغ مقدسی بود که خدایان در آن زندگی می‌کردند. آنچه برای زنده ماندن در این باغ لازم بود آب تازه بود که اوتو خدای خورشید باید از زمین به آن باغ بیاورد.
آنان بزرگ شهر را «پاتئسی» می‌نامیدند و اعتقاد داشتند که او به نیابت از خدایان به رتق و فتق امور شهر می‌پردازد.
ادبیات سومری
از میان همه هنرها، شاید عالیترین دستاورد سومریان ادبیات بوده باشد. پژوهشگران ادبیات سومری را به هشت گفتار تقسیم کرده‌اند: اساطیر، داستانهای حماسی، سروده‌ها، مرثیه‌ها، اسناد تاریخی، رسالات، احکام (دستورهای اخلاقی) و ضرب‌المثل‌ها. نوشته‌های سومری در سراسر خاور نزدیک باستان ترجمه و نسخه‌برداری شدند و بر نوشته‌های عبری و یونانی تاثیر نهادند.
از میان اساطیر پرشمار سومری، سه اسطوره به داستانهای عهد عتیق شباهت دارند. یکی از این اسطوره‌ها داستان آدمیانی را می‌گوید که از گل آفریده شده بودند و در سرزمینی پربار موسوم به نام دیلمون می‌زیسته‌اند که در آن نه بیماری بود و نه مرگ، ولی از آب شیرین هم خبری نبود. انکی فرمان می‌دهد آب شیرین را از زمین، چونان نهری که از باغ بهشت جاری است بیاورند. بدین سان دیلمون باغی ملکوتی میشود. این اسطوره از زنی می‌گوید که به انکی گیاهانی پیشکش می‌کند که نفرین برایش می‌آورند و سبب درد دنده‌اش می‌شوند. آن گاه یک «بانوی دنده» برای درمان آن آفریده میشود. دو داستان دیگر، توفان نوح و صبر ایوب هستند.
گاه‌شمار تاریخ ایران از غارنشینی تا ظهور هخامنشیان | [
"عراق",
"میانرودان",
"دجله",
"فرات",
"خلیج فارس",
"مس‌سنگی",
"عصر برنز",
"زبان سومری",
"دوره عبید",
"فرهنگ سامرا",
"آشور",
"هور",
"سرزمین بحرین",
"اینمیباراگیسی",
"یوریس زارینش",
"عصر یخبندان (زمین‌شناسی)",
"دوره اوروک",
"دوره جمدت نصر",
"زبان تک‌خانواده",
"Oxford University Press",
"اکدی‌ها",
"وام‌واژه",
"صرف",
"نحو",
"واج‌شناسی",
"ناحیه همگرایی زبانی",
"زبانهای سامی",
"امپراتوری اکد",
"سلسله سوم اور",
"زبان اکدی",
"اریدو",
"زراعت گردشی",
"تقسیم کار",
"شوری خاک",
"رابرت مالتوس",
"تاریخ خط",
"خط میخی",
"اکدیان",
"کتاب مقدس",
"بادتیبیرا",
"لارسا",
"سیپار",
"شوروپاک",
"اوروک",
"کیش (سومر)",
"اور",
"نیپور",
"لاگاش",
"گیرسو",
"اوما",
"خمازی",
"آداب (سومر)",
"ماری (شهر)",
"اکشاک",
"اکد",
"ایسن",
"زابالا",
"کیسوررا",
"ماراد",
"دیلبات",
"بورسیپا",
"کوثا",
"دِر",
"اشنونا",
"ناگار",
"گوتی‌ها",
"اموری‌ها",
"بابل (دولت‌شهر)",
"نوسنگی",
"عصر مفرغ",
"دوره دودمانی نخستین (میانرودان)",
"گیلگمش",
"سارگن بزرگ",
"گوتیان",
"موزه پرگامون",
"برلین",
"سواستیکا",
"فرهنگ حاجی محمد",
"آبیاری",
"فرهنگ اوروک",
"می (اسطوره)",
"اینانا",
"انکی",
"کوزه‌گری",
"قشربندی",
"برده",
"کوهستان توروس",
"ترکیه",
"دریای مدیترانه",
"ایران",
"تل براک",
"دینسالاری",
"پانتئون",
"انمرکار",
"تصویرنگاری",
"اتن (فرمانروا)",
"حماسه گیلگمش",
"ایانتوم",
"ایلام",
"سنگ یادبود کرکس‌ها",
"لوگال زاگیسی",
"سارگن اکدی",
"ثورکید جاکوبسن",
"گوده‌آ",
"اورنامو",
"شولگی",
"اموری",
"امپراتوری بابل",
"امپراتوری آشور",
"ایلامیان",
"ابیسین",
"فهرست شاهان سومر",
"دودمان ایسن",
"حمورابی",
"تاریخ‌گذاری رادیوکربن",
"چوگامامی",
"رود دجله",
"تل اوایلی",
"سفالگری",
"موسیقی سومری",
"چنگ",
"چنگ‌های اور",
"اوروکاگینا",
"چندشوهری",
"قانون اورنامو",
"لوح رسی",
"تصویرنگاشت",
"هجا",
"دانشنامه بریتانیکا",
"زبانهای آفروآسیایی",
"تک‌واژ",
"واژه",
"زبان تحلیلی",
"هزاره ۳ (پیش از میلاد)",
"چندزبانه",
"دستور زبان",
"تک‌واژشناسی",
"آواشناسی",
"دیلمون",
"عهد عتیق",
"توفان نوح",
"ایوب",
"گاه‌شمار تاریخ ایران از غارنشینی تا ظهور هخامنشیان"
] | [
"سومر",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در هزاره ۴ (پیش از میلاد)",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در هزاره سوم (پیش از میلاد)",
"ایالت‌ها و قلمروهای منحل‌شده در سده ۲۰ (پیش از میلاد)",
"باستانشناسی عراق",
"بنیان‌گذاری‌ها در هزاره ششم (پیش از میلاد)",
"تمدن‌ها",
"خاورنزدیک باستان",
"شام (سرزمین)",
"مناطق مسکونی بنیان‌گذاری‌شده در هزاره ۶ (پیش از میلاد)",
"میانرودان",
"هلال حاصلخیز"
] |
2,349 | اسید جاز | 0 | 43 | 0 | [
"اسید جز",
"جاز اسيدي",
"جاز اسیدی",
"اسيد جاز",
"اسيد جز"
] | false | 17 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام",
"Item2": "اسید جزAcid jazz"
},
{
"Item1": "bgcolor",
"Item2": "pink"
},
{
"Item1": "ریشه‌های_سبکی",
"Item2": "• [[جاز]]• [[سول]]• [[فانک]]• [[دیسکو]]• [[هیپ هاپ]]"
},
{
"Item1": "ریشه‌های_فرهنگی",
"Item2": "اوایل دهه ۱۹۸۰، [[لندن]]، [[بریتانیا]]"
},
{
"Item1": "سازها",
"Item2": "[[ترن‌تیبل رانش مستقیم]] • [[سینث سایزر]] • [[ساکسوفون]] • [[فلوت]] • [[ترومپت]] • [[ترومبون]] • [[کلارینت]] • [[پیانو]] • [[گیتار الکتریک]] • [[گیتار بیس]] • [[درام]] • [[سازهای زهی]] • [[ارگ]]"
},
{
"Item1": "مشتق‌ها",
"Item2": "[[نیو جاز]] • [[نیو فانک]] • [[تریپ هاپ]]"
}
],
"Title": "سبک موسیقی"
} | اسید جاز یا اسید جز که با نام کلاب جز نیز شناخته شده است، یک سبک موسیقی است که از آمیختن عناصر سبک‌های جاز، سول، فانک، دیسکو و هیپ هاپ بوجود آمده است. اسید جز ریشه در باشگاه‌های لندن در اواسط دهه ۱۹۸۰ و جنبش «گروو کمیاب» دارد که به ایالات متحده، اروپای شرقی و برزیل نیز گسترش پیدا کرد. جنبش‌های بزرگ این سبک شامل برند نیو هویز، اینکاگنیتو و یواس ۳ از بریتانیا و ترایب کلد کوئست، باکشات لوفانک و دیجیتال پلنتز از ایالات متحده بود. برخاستن موسیقی باشگاهی الکترونیک در اواسط تا اواخر دهه ۱۹۹۰ باعث کاهش علاقه به اسید جز شد و نهایتا در قرن ۲۱ این جنبش به عنوان یک سبک موسیقی بسیار کمرنگ شد. بسیاری از آثاری که ممکن است با عنوان اسید جز از آنها یاد شده باشد، امروزه در قالب جز فانک، نیو سول یا جز رپ دیده می‌شوند.
هنرمندان قابل اشاره
جمیروکوای
تیوری کورپوریشین
کوپ
زیرو ۷
داون تمپو
موسیقی هیپ هاپ
دیسکو
فانک
موسیقی سول
جاز
موسیقی رقص الکترونیک
فهرست سبک‌های موسیقی الکترونیک | [
"جاز",
"موسیقی سول",
"فانک",
"دیسکو",
"موسیقی هیپ هاپ",
"لندن",
"بریتانیا",
"ترن‌تیبل رانش مستقیم",
"سینث سایزر",
"ساکسوفون",
"فلوت",
"ترومپت",
"ترومبون",
"کلارینت",
"پیانو",
"گیتار الکتریک",
"گیتار بیس",
"درام (ساز)",
"ساز زهی",
"ارگ (ساز)",
"نیو جاز",
"نیو فانک",
"تریپ هاپ",
"سبک موسیقی",
"گرووِ کمیاب",
"ایالات متحده آمریکا",
"اروپای شرقی",
"برزیل",
"برند نیو هویز",
"اینکاگنیتو",
"یواس ۳",
"ترایب کلد کوئست",
"باکشات لوفانک",
"دیجیتال پلنتز",
"جز فانک",
"نیو سول",
"جز رپ",
"جمیروکوای",
"تیوری کورپوریشین",
"کوپ (گروه موسیقی)",
"زیرو ۷",
"تمپو پائین",
"موسیقی رقص الکترونیک",
"فهرست سبک‌های موسیقی الکترونیک"
] | [
"اسید جاز",
"ژانرهای موسیقی جاز",
"سبک‌های موسیقی رقص الکترونیک",
"سبک‌های موسیقی فانک",
"موسیقی رقص الکترونیک",
"موسیقی سایکدلیک"
] |
2,350 | توماس مان | 1 | 139 | 0 | [
"فیلم‌های بر پایه آثار توماس مان"
] | false | 63 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام",
"Item2": "توماس مان"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "Thomas_Mann_1937.jpg"
},
{
"Item1": "نام اصلی",
"Item2": "'''پل توماس مان'''"
},
{
"Item1": "ملیت",
"Item2": "[[آلمان]]ی"
},
{
"Item1": "محل تولد",
"Item2": "[[لوبک]]، [[آلمان]]"
},
{
"Item1": "محل مرگ",
"Item2": "بیمارستان شهر [[زوریخ]]، [[سوئیس]]"
},
{
"Item1": "پیشه",
"Item2": "نویسنده"
},
{
"Item1": "سالهای نویسندگی",
"Item2": "۱۹۵۴–۱۸۹۶"
},
{
"Item1": "همسر",
"Item2": "[[کاتیا پرینگسهایم]]"
},
{
"Item1": "جوایز",
"Item2": "25px [[جایزه ادبی نوبل]] (۱۹۲۹)[[جایزه ادبی گوته]] (۱۹۴۹)"
},
{
"Item1": "امضا",
"Item2": "Thomas Mann signature.svg"
}
],
"Title": "شاعر و نویسنده"
} | توماس مان نویسنده بزرگ آلمانی بود که در سال ۱۹۲۹ برنده جایزه نوبل ادبیات شد.
زندگینامه
توماس مان در روز ۶ ژوئن ۱۸۷۵ در شهر لوبک آلمان متولد شد پدر توماس مان بازرگان غلات بود که بعدها به مقام سناتوری شهر لوبک هم رسید، او از جانب مادر یک رگه پرتغالی داشت. تحصیلاتش را تا ۱۹ سالگی در لوبک گذراند و پس از مرگ پدرش همراه خانواده‌اش راهی مونیخ شد. در آنجا وارد یک شرکت بیمه شد و توانست نخستین اثر خود، افتاده‌ها، را به پایان برساند. در همان زمان وارد دانشگاه مونیخ شد و رشته‌های تاریخ و ادبیات و اقتصاد سیاسی را دنبال کرد.
در سال ۱۸۹۷ همراه برادرش به رم رفت و در همان سال کتاب بودنبروک‌ها را آغاز کرد که در سال ۱۹۰۱ توانست آن را چاپ برساند و شهرت زیادی کسب کند. در سال ۱۹۰۵ با خانم کاتیا پرینگسهایم دختر یکی از استادان دانشگاه مونیخ ازدواج کرد.
در این مدت چند اثر دیگر از او انتشار یافت: تریستان، گرسنگان، تونیو کروگر، ساعت دشوار، در آینه، اعلی‌حضرت، فونتان پیر، شامیسو و مرگ در ونیز. در سال ۱۹۲۴ کتاب کوه جادو را منتشر کرد که باعث شد شهرت او دو چندان شود. در فاصله سالهای ۱۹۲۲ تا ۱۹۲۶ کتابهای گوته و تولستوی، گفتار و پاسخ، تلاش‌ها، یادداشت‌های پاریس را نوشت. در سال ۱۹۲۹ جایزه نوبل ادبیات به او اهدا شد. او نخستین آلمانی بود که این جایزه را به دست آورد.
توماس مان از نخستین روشنفکران آلمانی بود که پس از روی کار آمدن ناسیونال سوسیالیست‌ها در آلمان، نسبت به فجایع احتمالی رایش سوم هشدار داد. او در یک سخنرانی که در تاریخ آلمان با عنوان «خطابه آلمانی» ثبت شد، طرفداران آدولف هیتلر را «بربر» خطاب کرد.
در سال ۱۹۳۳ رایش سوم، او را مورد تعقیب قرار داد و ناچار از آلمان به سوئیس رفت. در فاصله سالهای ۱۹۴۰ تا ۱۹۴۴ در رادیو آمریکا برنامه اجرا کرد و در سال ۱۹۴۹ در جشن ۲۰۰ سالگی گوته بعد از ۱۵ سال تبعید به آلمان بازگشت. در همان سال دولت آلمان شرقی جایزه ادبی گوته را به او اهدا کرد و دکترای افتخاری دانشگاه آکسفورد را کسب نمود. در ۱۹۵۳ دولت فرانسه نشان افتخار صلیب لژیون دونور را به او هدیه داد و دانشگاه کمبریج نیز دکترای افتخاری به او اعطا کرد.
در سال ۱۹۵۲ در روستای کوچک ارلباخ در نزدیکی شهر زوریخ ساکن شد و تا آخر را عمر همان‌جا گذرانید. وی سرانجام در روز ۱۲ اوت ۱۹۵۵ در پایان یک بیماری چندروزه و بر اثر عارضه قلبی در بیمارستان شهر زوریخ در میان جمعی از نزدیکانش درگذشت. دو ماه پیش از آن هشتادمین سال تولدش را جشن گرفته بود و سراسر اروپا با این مناسبت از او تجلیل کردند.
برخی از آثار
۱۹۰۱: بودنبروک‌ها ترجمه علی‌اصغر حداد نشر ماهی، مینا سرابی تحت عنوان خاندان بودن‌بروک انتشارات دنیای نو
۱۹۰۳: تریستان
۱۹۰۳: تونیوکروگر ترجمه رضا سیدحسینی انتشارات هاشمی
۱۹۰۹: اعلی‌حضرت
۱۹۱۱: فلیکس کرول
۱۹۱۲: مرگ در ونیز ترجمه حسن نکوروح انتشارات نگاه.
۱۹۱۸: مردی و سگش
۱۹۲۴: کوه جادو ترجمه حسن نکوروح انتشارات نگاه
۱۹۲۹: ماریو و ساحر ترجمه فخرالسادات مومن و لیلی مسگرزاده‌اقدام انتشارات پلک
۱۹۳۰: خلاصه زندگی ، احتیاجات روز ، ماریو و جادوگر
۱۹۳۲: گوته نماینده بورژوازی قدیم
۱۹۳۳: یوسف و برادرانش (رمان چهارگانه که از ۱۹۳۳ تا ۱۹۴۳ به نگارش درآمد و شامل تاریخ یعقوب ، یوسف جوان ، یوسف در مصر و یوسف به دست آورنده می‌باشد): این کتاب چهارگانه سالها پیش توسط حسن نکو روح به‌طور کامل ترجمه شده ولی هنوز به چاپ نرسیده‌است.
۱۹۳۳: تاریخ یعقوب ، رنجها و عظمت ریچارد واگنر
۱۹۳۴: یوسف جوان
۱۹۳۶: یوسف در مصر ، فروید و آینده
۱۹۳۸: شوپنهاور ، اروپا هوشیار باش، درباره پیروزیهای آینده دموکراسی
۱۹۳۹: شارلوت در وایمار ، مسئله آزادی
۱۹۴۳: یوسف به دست آورنده
۱۹۴۵: آلمان و آلمانی‌ها ، قانون ، اصالت فکر
۱۹۴۷: دکتر فوستوس
۱۹۵۱: گناهکار مقدس
۱۹۵۴: قوی سیاه
۱۹۵۴: اعترافات فلیکس کرول (این رمان ناتمام حاصل بسط داستان کوتاه فلیکس کرول است که در سال ۱۹۱۱ نوشته شد)
مان، توماس | [
"آلمان",
"لوبک",
"زوریخ",
"سوئیس",
"کاتیا پرینگسهایم",
"جایزه ادبی نوبل",
"جایزه ادبی گوته",
"جایزه نوبل ادبیات",
"سناتور",
"پرتغال",
"مونیخ",
"افتاده‌ها",
"تاریخ",
"ادبیات",
"اقتصاد سیاسی",
"رم",
"بودنبروک‌ها (زوال یک خاندان)",
"دانشگاه مونیخ",
"تریستان",
"گرسنگان",
"تونیو کروگر",
"ساعت دشوار",
"در آینه",
"اعلی‌حضرت",
"فونتان پیر",
"شامیسو",
"مرگ در ونیز",
"کوه جادو",
"گوته و تولستوی",
"گفتار و پاسخ",
"تلاش‌ها",
"یادداشت‌های پاریس",
"حزب ناسیونال‌سوسیالیست کارگران آلمان",
"رایش سوم",
"آدولف هیتلر",
"بربر",
"آمریکا",
"گوته",
"آلمان شرقی",
"دانشگاه کمبریج",
"ارلباخ",
"۱۹۵۵ (میلادی)",
"اروپا",
"علی‌اصغر حداد",
"رضا سیدحسینی",
"حسن نکوروح",
"فخرالسادات مؤمن",
"لیلی مسگرزاده‌اقدام",
"خلاصه زندگی",
"احتیاجات روز",
"ماریو و جادوگر",
"گوته نماینده بورژوازی قدیم",
"حسن نکو روح",
"تاریخ یعقوب",
"رنجها و عظمت ریچارد واگنر",
"یوسف جوان",
"یوسف در مصر",
"فروید و آینده",
"شوپنهاور",
"اروپا هوشیار باش",
"درباره پیروزیهای آینده دموکراسی",
"شارلوت در وایمار",
"مسئله آزادی",
"آلمان و آلمانی‌ها",
"قانون (رمان)",
"اصالت فکر",
"دکتر فوستوس"
] | [
"توماس مان",
"آلمانیهای مهاجرت‌کرده به ایالات متحده آمریکا",
"استادان دانشگاه پرینستون",
"افراد امپراتوری آلمان",
"افراد جمهوری وایمار",
"افراد دارای تابعیت ایالات متحده آمریکا",
"اهالی لوبک",
"افراد آلمانی برزیلی‌تبار",
"برندگان جایزه نوبل ادبیات",
"برندگان جایزه نوبل اهل آلمان",
"پرتغالی‌تبارهای اهل آلمان",
"خودزندگی‌نامه‌نویسان اهل آلمان",
"دارندگان لژیون دونور",
"دانش‌آموختگان دانشگاه فنی مونیخ",
"دانش‌آموختگان دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ",
"درگذشتگان ۱۹۵۵ (میلادی)",
"دریافت‌کنندگان پور لی میریت",
"دریافت‌کنندگان جایزه ادبی گوته",
"دگرباشان جنسی اهل آلمان",
"رمان‌نویسان اهل آلمان",
"رمان‌نویسان مرد اهل ایالات متحده آمریکا",
"رمان‌نویسان سده ۱۹ (میلادی) اهل آلمان",
"رمان‌نویسان سده ۲۰ (میلادی) اهل آلمان",
"رمان‌نویسان مرد اهل آلمان",
"زادگان ۱۸۷۵ (میلادی)",
"لوتریان‌های اهل آلمان",
"مردان دوجنس‌گرا",
"جستارنویسان اهل آلمان",
"جستارنویسان اهل ایالات متحده آمریکا",
"منتقدان اجتماعی",
"نویسندگان سده ۲۰ (میلادی) اهل آلمان",
"نویسندگان اهل آلمان",
"نویسندگان اهل ایالات متحده آمریکا",
"نویسندگان اهل شلسویگ-هولشتاین",
"نویسندگان داستان کوتاه مرد اهل ایالات متحده آمریکا",
"نویسندگان داستان کوتاه سده ۱۹ (میلادی)",
"نویسندگان داستان کوتاه سده ۲۰ (میلادی)",
"نویسندگان داستان کوتاه مرد اهل آلمان",
"نویسندگان دگرباش جنسی",
"نویسندگان دوجنس‌گرا",
"نویسندگان سده ۱۹ (میلادی) اهل آلمان",
"نویسندگان نوگرا"
] |
2,351 | میشل فوکو | 1 | 264 | 0 | [
"ميشل فوكو",
"فوكو",
"فوکو",
"میکائیل فوکو",
"پل میشل فوکو"
] | false | 115 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "عنوان",
"Item2": "میشل فوکو"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "میشل فوکو"
},
{
"Item1": "نام کامل",
"Item2": "'''پل میشل فوکو'''"
},
{
"Item1": "دوره",
"Item2": "[[فلسفه غربی]]"
},
{
"Item1": "مکتب",
"Item2": "[[فلسفه قاره‌ای]]، [[پساساختارگرایی]]، [[تحلیل گفتمان]]، History of ideas, [[معرفت‌شناسی]]، [[فلسفه اخلاق]]، [[فلسفه سیاسی]]، [[فلسفه و ادبیات]]"
},
{
"Item1": "ملیت",
"Item2": "[[فرانسوی]]"
},
{
"Item1": "تاریخ تولد",
"Item2": "۱۵ اکتبر ۱۹۲۶"
},
{
"Item1": "شهر تولد",
"Item2": "[[پواتیه]]"
},
{
"Item1": "شهر مرگ",
"Item2": "[[پاریس]]"
},
{
"Item1": "والدین",
"Item2": "«آن مالاپار» «پل فوکو»"
}
],
"Title": "فیلسوف"
} | پل میشل فوکو (زاده ۱۵ اکتبر ۱۹۲۶ - درگذشته ۲۴ ژوئن ۱۹۸۴) فیلسوف، تاریخدان و متفکر معاصر فرانسوی و واضع اصطلاح «انسان‌گرایی ضد اومانیستی» است.
ابتدای زندگی
وی، فرزند «آن مالاپار» و جراح متمول «پل فوکو» بود که در ۱۵ اکتبر ۱۹۲۶ در ناحیه سنت موار، پواتیه، فرانسه به دنیا آمد. بعدها اسم خود را به میشل فوکو تغییر داد. او صاحب کرسی «تاریخ نظامهای فکری» در کالج دو فرانس بود و در دانشگاه ایالتی نیویورک در بوفالو و دانشگاه کالیفرنیا، برکلی تدریس کرد.
به خاطر نظریات عمیق و دیدگاه انقلابی درباره جامعه، سیاست و تاریخ از سرشناسترین متفکران قرن بیستم محسوب میشود. همچنین فوکو جزو رهبران نظری پساساختارگرایی محسوب میشود، هر چند از آنها فاصله گرفت و در مصاحبه‌ای که بعدها از آن برائت جست، به صراحت خود را نیچه‌گرا نامیده‌است.
دیدگاه‌ها
شهرت فوکو در آن است که او نخستین کسی است که از فرضیه روشنگری درباره عینی بودن شناخت خلع ید کرده‌است. فوکو عنوان کرد که زبان، حقیقت جهان را بیان نمی‌کند بلکه بازتابی از تجربه شخصی فرد است.
او در مطالعات انسان‌شناختی خود مطرح می‌کند که میان استفاده از زبان و قدرت، نوعی همبستگی وجود دارد، به گونه‌ای که زبان برای قدرتمندان و صاحبان امتیاز جنبه ابزاری دارد و در حفظ و حمایت از پایگاه اجتماعی-سیاسی آنها عمل می‌کند.
نزد فوکو، وظیفه هرمنوتیک خلع از قدرت نهفته در ورای متنی است که می‌خوانیم. در نتیجه، او نسبت به مضبوطات و اسناد تاریخی از آن دست که عرضه می‌شوند، چنین نظر دارد که همه ذهنی و تحریف شده‌اند و در واقع جهان بینی نویسنده و خواننده را بازتاب می‌کنند. رخدادهای تاریخی‌ای که ما ضبط می‌کنیم، آنهایی است که در واقع با میل ما به قدرت تناسب دارند.
برخی فوکو را یک «نوساختارگرا» می‌دانند اما اغلب او را اندیشمندی «پساساختارگرا» تلقی می‌کنند.
مسئله قدرت
فوکو فرزند زمانهای پرآشوب بود. دهه‌های شصت و هفتاد در فرانسه، همه جا پر بود از تظاهرات و اعتصاب‌ها و شورش‌های دانشجویی، در مقابل اقتدار سیاسی. ذهنیت مردم چنان تغییر پیدا کرده بود که در همه چیز حتی در این که چه کسی وظایف درون خانه را به عهده داشته باشد و چه کسی وظایف بیرون خانه نشانی از قدرت سیاسی می‌یافتند؛ و تمام فعالیتهای فوکو نیز بر همین محور بود که چگونه ساختار قدرت تمام شئون زندگی اجتماعی را کنترل می‌کند.
در نظریات مارکسیست‌هایی همچون لویی آلتوسر، قدرت چیزی در تملک طبقات بالاست که به واسطه آن طبقات پایین را سرکوب می‌کنند. اما فوکو با تغییر دادن این دیدگاه، قدرت را جاری در تمام جامعه و در تمام امور روزمره و روابط افراد می‌داند.
غالبا تصور می‌کنند که قدرت چیزی نیست جز توانایی عاملانی قدرتمند، در اعمال اراده خویش بر مردمی بی‌قدرت، و واداشتن آنها به کاری که خود نمی‌خواهند. فوکو به نقد این نگرش می‌پردازد، و می‌گوید قدرت بیشتر چیزی شبیه به «راهبرد» است، شکل انجام کارهاست، نه چیزی که می‌توان به چنگش آورد. نظامی از روابط است که در سرتاسر جامعه، خانواده و اداره و مدرسه و روابط زن و مرد، گسترده‌است و روابط افراد را تعریف می‌کند، نه این که صرفا در نهادهای خاصی مانند دولت و پلیس جای گرفته باشد و تنها نقش سرکوبگر داشته باشد.
با این تحلیل، بر خلاف مارکسیست‌ها که می‌گفتند باید با انقلاب قدرت را از طبقه بالا گرفت و جامعه‌ای آزاد ساخت، فوکو معتقد بود: انقلاب به معنای آزادی از قدرت سرکوبگر نیست، بلکه نوعی متفاوت از تنظیم همان روابط قدرت است.
در نتیجه فوکو می‌گفت: شکلهای مختلف مبارزات اقتدارستیزانه (مخالفت با سلطه مردان بر زنان، مخالفت با سلطه زمامداران بر مردم، و…) تنها حمله به این یا آن نهاد قدرت، یا گروه، یا طبقه است. اما هنگامی که طبقه غالب سقوط کرد و شورشگران قدرت یافتند، باز همان شیوه‌های طبقه سقوط کرده را ادامه خواهند داد.
در نتیجه این مبارزات به باور فوکو، مانع تحلیل درستی از نیروهای وسیع‌تر قدرت میشود. آنچه باید با آن مبارزه شود، افراد و گروه‌ها نیستند، بلکه روش‌ها و شکلهای قدرت است.
فوکو در مراقبت و تنبیه و کتابهای دیگر، بحث می‌کند که در جوامع کنونی هر چند مثل گذشته مجازات‌های وحشیانه بدنی بر مجرمان اعمال نمی‌شود، اما شکل دیگری از نظارت جای این مجازات‌ها را گرفته‌است. او به طرح زندان سراسربین جرمی بنتام اشاره می‌کند که در آن زندانها به صورت حلقه‌ای به دور یک برج مراقبت مرکزی ساخته می‌شوند و نگهبان از برج مراقبت می‌تواند تک‌تک سلول‌ها را زیر نظر بگیرد. این طرح که جایگزین زندان‌های تاریک و پوشیده و دخمه‌مانند قدیم شده، نشان دهنده تغییر بزرگی در ساختار قدرت است: استفاده از حس نظارت و دیده‌شدن، حتی اگر در واقع کسی نباشد که ببیند، برای آن که افراد (زندانی‌ها، دانش‌آموزان، کارگران، خریداران فروشگاه) انضباطی درونی داشته باشند و خود عامل اعمال قدرت بر خود و سرکوب خود باشند.
فوکو می‌گوید: این شکل جدید اعمال قدرت (اعمال قدرت و سرکوبگری درونی توسط خود افراد) علت اصلی آن است که نظامهای سلطنتی (که عامل قدرت و سرکوبگری بیرونی و در هیئت پادشاه متبلور بود) کم‌کم برچیده شدند.
فوکو می‌گوید که هر رابطه اجتماعی، یک رابطه قدرت است. اما، او یادآور میشود که هر رابطه قدرت، الزاما به سلطه ختم نمی‌شود. از نظر او، قدرت در اجتماع مدرن، نظامی از روابط مبتنی بر دانش (شبکه دانش-قدرت) است که فرد را در درون خود جا می‌دهد. به این معنا که فرد، همزمان که شناخته میشود (در دفاتر خارجی ثبت میشود یا از درون خود را مطابق هنجارها و دانش تحمیل شده از سوی اجتماع می‌فهمد و طبقه‌بندی می‌کند) یا تحت نظام دانش‌هایی چون پزشکی، روانشناسی یا آموزش قرار می‌گیرد، مرئی میشود و به این ترتیب، تحت سیطره قدرت قرار می‌گیرد (مراقبت و تنبیه، ۱۳۷۸). قدرت، بدن افراد را نیز از طریق آموزش و نظم دادن به محیط زندگی تحت تاثیر قرار می‌دهد و به همین دلیل می‌توان از زیست-قدرت یا زیست-سیاستی حرف زد که می‌خواهد بر بدن اعمال شده و آن را در نظم مورد نظر خود سازمان دهد (منبع پیشین و تاریخ جنسیت، ۱۳۸۴). اما، فوکو در نهایت می‌گوید که قصد اصلی او، بررسی قدرت نبوده و می‌خواسته مسئله سوژه را بررسی کند. یعنی چگونگی شکل‌گیری فرد به عنوان کسی که می‌شناسد و البته، به نظر فوکو همزمان خود را تحت انقیاد قرار می‌دهد (میشل فوکو فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک، ۱۳۷۸).
فوکو و انقلاب ایران
فوکو دوبار، از ۲۵ شهریور تا ۲ مهر ۱۳۵۷ و از ۱۸ تا ۲۴ آبان ۱۳۵۷ به ایران سفر کرد و در این سفرها، در تهران و قم و آبادان، با برخی از رهبران ملی و دینی و گروه‌های مختلفی که در انقلاب دست داشتند ملاقات کرد. حاصل این سفرها مجموعه گزارشها و مقالاتی شد که فوکو برای روزنامه ایتالیایی کوریره دلا سرا نوشت.
آثار
از مشهورترین آثار وی، می‌توان به نظم اشیا، نظم گفتمان، دیرینه‌شناسی دانش، مراقبت و تنبیه، پیدایش کلینیک، تاریخ جنون و تاریخ جنسیت اشاره کرد.
همچنین، مجموعه چند جلدی درسگفتارهای میشل فوکو در کلژدوفرانس نیز از سوی انتشارات گالیمار منتشر شده‌است. این درس‌ها طی سالهای اواخر دهه ۱۹۷۰ و دهه ۱۹۸۰ ارائه شده‌اند. از جمله این درس‌گفتارها می‌توان به باید از جامعه دفاع کرد و تولد زیست‌سیاست اشاره کرد. برخی از این آثار به فارسی ترجمه شده‌اند.
زندگی شخصی
فوکو که در یک خانواده متمول به دنیا آمده بود سالهای جوانی متلاطمی داشت که بخشی از آن را در آسایشگاه روانی گذراند. در آنجا او با لوئی آلتوسر آشنا شد و آلتوسر او را تشویق کرد که مارکسیست شود. فوکو شخصیتی متناقض و پیچیده داشت و به همین دلیل دیدیه اریبون که اولین زندگینامه نویس او بود گفته‌است که پشت هر کدام از ماسک‌های فوکو، باید منتظر فوکوی متفاوتی بود. فوکو آشکارا همجنس‌گرا بود و مهمترین شریک جنسی او دانیل دفر نام داشت. در کتاب فیلسوفان بدکردار نوشته شده‌است فوکو که بر اثر بیماری ایدز درگذشت، پیش از مرگ دهها نفر را به ایدز مبتلا کرده بود.
سال‌شمار زندگی
۱۹۴۲: مطالعات رسمی او در فلسفه آغاز میشود.
۱۹۴۵: به پاریس آمد و نزد ژان ایپولیت به تحصیل پرداخت.
۱۹۴۶: وارد آموزشگاه آکادمیک اکول نورمال سوپریور شد.
۱۹۴۸: سعی کرد تا با قرص خودکشی کند.
۱۹۵۰: به پیشنهاد لوئی آلتوسر به حزب کمونیست فرانسه پیوست.
۱۹۵۱: خود را به افسردگی زد تا از خدمت نظام وظیفه معاف شود.
۱۹۵۲: به دانشگاه لیل رفت تا به مقام دستیاری برسد.
۱۹۵۳:روانشناسی از ۱۸۵۰ تا ۱۹۵۰ منعکس‌کننده تلاشهای او در جهت آن بود که این رشته را به جایگاه علمی و با موضوع موجودیت انسانی برساند.
۱۹۵۴: کتاب بیماری روانی و روانپزشکی را به عنوان تلاشی برای رد روش‌های گوناگون منتشر کرد.
۱۹۵۵: از وی دعوت شد تا به دانشکده مطالعات رومی در دانشگاه اوپسالا بپیوندد. درسی در مورد درک عشق در ادبیات فرانسه از مارکی دوساد تا ژان ژنه ارائه داد.
۱۹۵۸: به همراه ماموری از وزارت آموزش برای بازدید از کراکو همسفر شد. روزی آن خانم غفلتا وارد اتاق فوکو و او را مشغول عیش و عشرت غافلگیر کرد. در این دوران همجنس‌گرایی وی تقریبا علنی شده بود و در میان معاشرانش مردان زن‌نما هم پیدا می‌شدند.
۱۹۶۱: پدر او مرد. فوکو در بایگانی‌های پاریس سرگرم تکمیل پژوهش خود درباره تاریخ جنون بود.
۱۹۶۲: کتاب دیوانگی و تمدن را منتشر کرد.
۱۹۶۳: را منتشر کرد.
۱۹۶۵: را در این سال نوشت.
۱۹۶۶: در دانشگاه تونس در مراکش منصبی به او محول شد.
۱۹۶۷: به پاریس رفت تا درباره فضا برای معماران سخنرانی کند.
۱۹۶۹: دیرینه‌شناسی دانش را منتشر کرد.
۱۹۷۰: پس از مرگ ژان ایپولیت به استادی تاریخ نظامهای اندیشه در کالج دو فرانس رسید.
۱۹۷۱: در یک برنامه تلویزیونی در آمستردام با نوام چامسکی بر سر مسئله قدرت و عدالت مدرن به بحث پرداخت. در همین سال وی در بنیانگذاری «گروه اطلاعات درباره زندانها» (GIP) که گروهی اجتماعی برای رسیدگی به وضع زندانیان بود، شرکت کرد.
۱۹۷۲: در درگیریهای دانشجویان به همراه فرانسوا موریاک دستگیر شد. در طی سالهای ۱۹۷۲ و ۱۹۷۳ سخنرانی‌های وی در فرانسه و برزیل شامل بررسی جامعه جزایی و قدرت قضایی بود. این پژوهش در سال ۱۹۷۵ به انتشار کتاب انجامید.
۱۹۷۵–۱۹۷۷: به همراه ایو مونتان و چند تن دیگر برای نجات جان شورشیانی که در معرض خطر اعدام به دست رژیم فرانکو بودند به مادرید رفت اما از گفتگوی او با مطبوعات جلوگیری شد. در همین سال نخستین جلد از کتاب خودآگاهی فرد به عنوان سوژه جنسیت تحت عنوان تاریخ جنسیت:یک مقدمه را منتشر کرد. به دانشگاه برکلی دعوت شد.
۱۹۷۷: ژان بودریار مقاله‌ای به عنوان فوکو را فراموش کن نوشت.
۱۹۷۸: فوکو در توکیو درباره قدرت و فلسفه به سخنرانی پرداخت.
۱۹۷۹: فوکو در ایالات متحده جایگاهی اسطوره‌ای یافته بود. او به عنوان استاد مدعو در دانشگاه برکلی در سالهای آخر درباره حقیقت و سوبژکتویته سخنرانی می‌کرد. مجله تایم به بحث درباره فوکو پرداخت.
۱۹۸۳:در برکلی به سخنرانی درباره چیستی روشنگری پرداخت. یورگن هابرماس در سخنرانی خود درباره «گفتمان مدرنیته» فوکو را مورد حمله قرار داد. جلد دوم تاریخ جنسیت با عنوان فرعی کاربرد لذت منتشر شد. در دوم ژوئن ۱۹۸۳ فوکو در خانه حالش به هم خورده و به کلینیک سن میشل و در ۹ ژوئن از آنجا به سالپتیریر برده شد. در ۲۴ ژوئن تب فوکو شدت گرفت و در ساعت ۱:۱۵ بعد از ظهر درگذشت. پزشکان علت مرگ وی را عفونت مغزی به دلیل آثار بیماری نقص اکتسابی سیستم ایمنی بدن (یا ایدز) اعلام نمودند.
ژاک دریدا
فرانسوا لیوتار
فیلسوفان سده بیستم
نامداران فلسفه غرب | [
"فلسفه غربی",
"فلسفه قاره‌ای",
"پساساختارگرایی",
"تحلیل گفتمان",
"معرفت‌شناسی",
"فلسفه اخلاق",
"فلسفه سیاسی",
"فلسفه و ادبیات",
"فرانسوی‌ها",
"پواتیه",
"پاریس",
"فیلسوف",
"تاریخدان",
"متفکر",
"معاصر",
"مردم فرانسوی",
"فرانسه",
"کالج دو فرانس",
"دانشگاه ایالتی نیویورک در بوفالو",
"دانشگاه کالیفرنیا، برکلی",
"جامعه",
"سیاست",
"تاریخ",
"هرمنوتیک",
"لویی آلتوسر",
"مراقبت و تنبیه",
"جرمی بنتام",
"دانش",
"قدرت",
"تاریخ جنسیت",
"فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیک",
"کوریره دلا سرا",
"نظم اشیا",
"نظم گفتمان",
"دیرینه‌شناسی دانش",
"پیدایش کلینیک",
"تاریخ جنون",
"باید از جامعه دفاع کرد",
"تولد زیست‌سیاست",
"لوئی آلتوسر",
"مارکسیست",
"نایجل راجرز",
"فیلسوفان بدکردار",
"دانیل دفر",
"ایدز",
"فلسفه",
"ژان ایپولیت",
"اکول نورمال سوپریور",
"حزب کمونیست فرانسه",
"لیل",
"اوپسالا",
"مارکی دوساد",
"ژان ژنه",
"همجنس‌گرایی",
"دیوانگی و تمدن",
"مراکش",
"دیرینه‌شناسی دانش (کتاب)",
"آمستردام",
"نوام چامسکی",
"فرانسوا موریاک",
"برزیل",
"ایو مونتان",
"فرانکو",
"مادرید",
"برکلی",
"ژان بودریار",
"فوکو را فراموش کن",
"توکیو",
"تایم",
"یورگن هابرماس",
"ژاک دریدا",
"فرانسوا لیوتار",
"فیلسوفان سده بیستم",
"نامداران فلسفه غرب",
"حسین بشیریه",
"نشر نی",
"افشین جهاندیده",
"پیام یزدانجو",
"نشر هرمس",
"فرهاد اکبرزاده"
] | [
"میشل فوکو",
"استادان دانشگاه اوپسالا",
"استادان دانشگاه ورشو",
"استادان کلژ دو فرانس",
"اعضای هیئت علمی دانشگاه برکلی",
"انسان‌شناسان اجتماعی",
"انسان‌شناسان اهل فرانسه",
"اهالی پواتیه",
"بی‌خدایان اهل فرانسه",
"پساساختارگراها",
"تاریخ روانپزشکی",
"تاریخ‌نگاران اهل فرانسه",
"تاریخ‌نگاران دگرباش جنسی",
"تاریخ‌نگاران سده ۲۰ (میلادی)",
"تاریخ‌نگاران سده ۲۰ (میلادی) اهل فرانسه",
"جامعه‌شناسان اهل فرانسه",
"جامعه‌شناسان مرد",
"جنبش ضد روانپزشکی",
"حامیان مواد روان‌گردان",
"دانش‌آموختگان مدرسه عالی نرمال",
"درگذشتگان ۱۹۸۴ (میلادی)",
"درگذشتگان به علت ایدز",
"دگرباشان جنسی اهل فرانسه",
"زادگان ۱۹۲۶ (میلادی)",
"ساختارگرایی",
"شناخت‌شناسان",
"فعالان حقوق دگرباشان جنسی اهل فرانسه",
"فلسفه اجتماعی",
"فلسفه جنسیت‌گرایی",
"فیلسوفان اهل فرانسه",
"فیلسوفان بی‌خدا",
"فیلسوفان تمایلات جنسی",
"فیلسوفان سده ۲۰ (میلادی)",
"فیلسوفان سده ۲۰ (میلادی) اهل فرانسه",
"فیلسوفان سیاسی اهل فرانسه",
"فیلسوفان فناوری",
"فیلسوفان قاره‌ای",
"کاتولیک‌های رومی سابق",
"مرگ‌های ناشی از ایدز در فرانسه",
"منتقدان ادبی اهل فرانسه",
"نویسندگان اهل فرانسه",
"نویسندگان دگرباش جنسی",
"نویسندگان دگرباش جنسی اهل فرانسه",
"نویسندگان دگرباش جنسی فرانسوی‌زبان",
"نویسندگان سده ۲۰ (میلادی) اهل فرانسه",
"نویسندگان همجنس‌گرای مرد",
"نظریه پست‌مدرن",
"نظریه‌پردازان سیاست",
"نظریه‌پردازان سیاست اهل فرانسه",
"نظریه‌پردازان علوم بلاغی"
] |
2,353 | کویر | 0 | 140 | 0 | [
"نمکزار",
"نمکزار",
"کویرزدایی"
] | false | 90 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | تصویری از کویر یزد
کویر یا نمکزار منطقه‌ای است که به دلیل موقعیت جغرافیایی (معمولا ختم رودخانه‌ها در آن) و حرارت شدید آفتاب به نمکزار بدل شده باشد. برخی کویرها قبلا دریاچه یا دریاهایی بوده‌اند که در اثر تبخیر آب از آنها به نمکزار بدل شده‌اند.
کویر مرکزی ایران که دشت کویر نامیده میشود، درون خود تعداد زیادی کویر کوچکتر، مانند کویر درانجیر، کویر ساغند، روح مرغوم را جا داده است.
تفاوت کویر و بیابان
با وجود اینکه در بین عامه مردم رایج است که اصطلاح «کویر» و «بیابان» را به‌جای یکدیگر به‌کار می‌برند ولی بین این دو اصطلاح تفاوت اساسی وجود دارد. بیابان به بخشی از مناطق خشک گفته میشود که بارندگی سالانه آن کمتر از ۵۰ میلی‌متر است و ممکن است چندسال در آن باران نبارد و با کم‌آبی و تبخیر شدید مواجه است و پوشش گیاهی آن بسیار ضعیف است. اما کویر به زمینهای رسی پف‌کرده، با شوری و نمک بسیار شدید گفته میشود که گیاهان نمی‌توانند در آن رشد نمایند. در بعضی از کویرها که شوری خاک کمتر است، ممکن است گیاهانی مانند گز که دربرابر املاح نمکی مقاوم است، در آن رشد نماید؛ بنابراین کویر معمولا زمین‌هایی با شوری بالا و بدون گیاه است که به آن «نمکزار» نیز گفته میشود.
کویرزدایی
به تلاش برای تثبیت شن‌های روان و تثبیت خاک‌های سطحی در کویر، مقابله با فرسایش خاک در مناطق خشک و بی‌آب از راه کاشت گیاهان مقاوم به کم‌آبی، مدیریت مصرف آب، پاشش مواد تثبیت‌کننده و.. کویرزدایی گفته میشود. ۱۷ ژوئن، روز جهانی پیکار با بیابان‌زایی در جهان است. مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد اعلام کرده‌است: «گسترش کویرها و خشکسالی، سالانه ۴۲ میلیارد دلار از ارزش تولیدات کشاورزی کاسته و باعث عدم امنیت قضایی، قحطی و فقر میشود.»
تاریخچه کویرزدایی
فعالیت‌ها عمدتا از دهه ۱۳۴۰ شروع شده‌است. اوایل این دهه، در بخش‌های مرکزی کشور، فعالیت‌هایی در راستای تثبیت شن‌های روان و مبارزه با فرسایش باد و توفان شن در قسمت‌هایی که بدون پوشش گیاهی بود شروع شد. در آغاز، چون قرار بود که مجموعه تپه‌های شنی تثبیت پیدا کنند نخستین فعالیت‌ها در ارتباط با تثبیت شن‌های روان بیشتر به‌صورت مکانیکی بوده‌است؛ با استفاده از بادشکن روی تپه‌های شنی سعی کردند تا آنجا که امکان داشته باشد توفان شن را به حداقل برسانند. پس از عملیات مکانیکی به تدریج به موازات آن، عملیات شیمیایی آغاز شد. عمدتا از مالچ نفتی برای تثبیت نقاطی که در معرض بحران است استفاده می‌شد.
چالش‌ها
بحران ریزگردهای خوزستان
ساحل کارون و پل سفید، پیش و پس از گردوخاک در شهر اهواز، ۲۱ مهر ۱۳۹۳ خورشیدی
بحران ریزگردهای خوزستان یک بحران زیست‌محیطی است که در استان خوزستان وجود دارد. در حال حاضر، کانون اصلی تولید این ریزگردها، از داخل ایران است اما ریزگردهایی که از کشورهای همسایه از جمله عراق وارد خاک ایران می‌شوند شرایط را تشدید کرده‌اند. بخش‌های جنوبی تالاب هورالعظیم و و محور اهواز و ماهشهر کانون‌های اصلی تولید ریزگرد در داخل، و جنوب شرقی کشور عراق به دلیل توقف کویرزدایی و نابودی تالاب‌های بین‌النهرین کانون برون مرزی ریزگردها هستند.
تالاب گاوخونی
هم‌اکنون احیای تالاب گاوخونی و جلوگیری از حرکت ریزگردهای ناشی از خشکی این تالاب به سوی اصفهان از نگرانی‌های مردم این استان است. خشکی این تالاب سبب ایجاد ریزگردها شده که این ریزگردها با وزش باد به سمت شهر و استان اصفهان وارد می‌شوند. تداوم روند خشکسالی این تالاب، تهدیدی برای سلامتی مردم است؛ چرا که اگر این تالاب احیا نشود، در آینده با بیماری‌های مختلفی در سطح اصفهان مواجه می‌شویم. کویرزدایی بهترین راهکار احیای تالاب بین‌المللی گاوخونی و جلوگیری از حرکت ریزگردهای ناشی از خشکی این تالاب به سوی اصفهان است.
کویرزدایی با پساب فاضلاب شرق اصفهان
پروژه تصفیه‌خانه فاضلاب شرق اصفهان می‌تواند کویرزدایی منطقه شرق را با استفاده از پساب فاضلاب به همراه داشته باشد با هزینه‌ای بالغ بر ۴۵ میلیارد ریال به بهره‌برداری میرسد.
کویرزدایی در بافق
در سال ۹۲–۹۳ حدود ۲۰۰ هکتار از کویر بافق بطور کامل تحت پوشش پروژه کویرزدایی قرار گرفته‌است.
انجمن ملی کویرزدایی
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی سمنان، تشکیل انجمن ملی کویر زدایی و تثبیت شن‌های روان را از جمله وظایف مهم این نهاد برشمرد و گفت: «انجمن ملی کویر زدایی می‌تواند گام موثری در جهت مقابله با افزایش روزافزون کویر باشد.»
بیابان
دشت کویر | [
"رودخانه",
"دشت کویر",
"کویر درانجیر",
"کویر ساغند",
"بیابان",
"مناطق خشک",
"تبخیر",
"رس",
"شوری خاک",
"نمک",
"گز (درخت)",
"فرسایش خاک",
"مدیریت مصرف آب",
"خشکسالی",
"تولیدات کشاورزی",
"امنیت",
"قحطی",
"فقر",
"شن‌های روان",
"باد",
"توفان شن",
"پوشش گیاهی",
"بادشکن",
"مالچ نفتی",
"بحران",
"پل سفید",
"شهر اهواز",
"استان خوزستان",
"ریزگرد",
"عراق",
"تالاب هورالعظیم",
"اهواز",
"ماهشهر",
"کویرزدایی",
"تالاب‌های بین‌النهرین",
"تالاب گاوخونی",
"اصفهان",
"بیماری",
"کویر بافق",
"حوضه بسته",
"استرالیای جنوبی",
"سالاردو ییونی",
"بولیوی",
"Etosha Pan",
"نامیبیا"
] | [
"ژئومورفولوژی",
"کویرها",
"نمک‌ها"
] |
2,356 | فهرست حشرات | 0 | 16 | 0 | [] | false | 4 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | کرم خراط
زنبورعسل
پشه
مگس
خرمگس
ملخ
سوسک
آخوندک
شته
موریانه
بید کاغذ
بید لباس
زنجره
ساس
خرچسونه
سنجاقک
کک
کفش دوزک
شب‌پره کولی یا پروانه ابریشم‌باف ناجور (Lymanteria dispar)
شب‌پره دم‌قهوه‌ای (Euproctis chrysorrhoea)
مورچه قرمز (Solenopsis Saevissima)
سوسک ژاپنی (Popillia Japonica)
مگس میوه مدیترانه‌ای (Certitis capitata)
مگس میوه مکزیکی (Anastrepha ludens)
مگس میوه زینتی (Dacus dorsalis)
کرم قوزه پنبه (Pectinophora gossypiella)
سوسک سفید ریشه (Graphognathus species)
ملخ چغندر قند (Circulifer tenellus)
سوسک خاپرا (Trogoderma granarium)
سوسک برگخوار غلات (Oulem melanopus)
دم‌جنبانک (Collembola)
زنجرک سیب‌زمینی (Emposca fabae)
کرم درخت (borer) | [
"زنبورعسل",
"پشه",
"مگس",
"خرمگس",
"ملخ",
"سوسک",
"آخوندک",
"شته",
"موریانه",
"بید کاغذ",
"بید لباس",
"زنجره",
"ساس",
"خرچسونه",
"سنجاقک",
"کک",
"کفش دوزک",
"مورچه قرمز",
"کرم قوزه پنبه",
"دم‌فنری",
"کرم درخت"
] | [
"جانورشناسی",
"زیست‌شناسی"
] |
2,357 | فهرست جغرافیدانان | 0 | 131 | 0 | [
"مکتشفان جهان",
"فهرست كاشفان",
"فهرست نامدارترین جغرافیدانان تاریخ",
"فهرست برخی جغرافیدانان تاریخ",
"فهرست جغرافی دانان",
"فهرست کاشفان",
"فهرست جغرافي دانان",
"فهرست برخي جغرافي دانان تاريخ",
"فهرست برخی جغرافی دانان تاریخ",
"فهرست نامدارترين جغرافيدانان تاريخ",
"مكتشفان جهان"
] | false | 11 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | جغرافیدانان مسلمان
این فهرست جغرافیدانان نامی مسلمان می‌باشد. فهرست به ترتیب زمان تولد اولویت‌بندی گشته است:
نام
تولد-مرگ
کشور
آثار و اکتشافات
ابن خردادبه
۲۷۲-۲۰۵ ه.ق
ایران
کتاب «المسالک و الممالک»
ابوزید بلخی
۳۲۲-۲۳۶ ه.ق
ایران
کتاب «البدء و التاریخ»
ابن واضح
قرن دوم ه.ق
عراق
کتاب «البلدان»
علی بن حسین مسعودی
۳۴۶-۲۸۰ ه.ق
عراق
جهانگرد آفریقا از مصر تا ماداگاسکار و آسیا تا چین
مطهر بن طاهر مقدسی
قرن سوم ه.ق
فلسطین
جهانگرد از کرانه هند تا اندلس-کتاب «البدء و التاریخ»
محمد بن احمد مقدسی
۳۹۰-۳۳۴ ه.ق
فلسطین
کتاب «احسن التقاسیم»
ابوریحان بیرونی
۴۴۰-۳۶۲ ه.ق
ایران
کتابهای «تحقیق ماللهند» و «آثار الباقیه عن القرون الخالیه»
ابن فقیه همدانی
قرن سوم ه.ق
ایران
کتاب «المسالک و الممالک»
بلاذری
قرن سوم ه.ق
عراق
کتاب «فتوح البلدان»
محمد بن احمد جیهانی
قرن سوم ه.ق
ایران
کتاب «المسالک و الممالک»
احمد بن طیب سرخسی
قرن سوم ه.ق
ایران
کتاب «المسالک و الممالک»
ابوحنیفه دینوری
قرن سوم ه.ق
ایران
کتاب «البلدان»
ناصر خسرو قبادیانی
۴۸۱-۳۹۴ ه.ق
ایران
جهانگرد آسیا و آفریقا-کتاب «سفرنامه»
ابراهیم بن محمد استخری
قرن چهارم ه.ق
ایران
کتاب «الاقالیم» و «المسالک و الممالک»
محمود زمخشری
۵۳۷-۴۶۷ ه.ق
ایران
کتاب «الامکنه و الجبال و المیاء»
حاجی خلیفه
۴۸۸-۴۳۸ ه.ق
ترک
کتاب «جهان نما»
شریف ادریسی
۵۴۸-۴۹۳ ه.ق
مراکش
کتاب «نزهه المشتاق فی اختراق الافاق»
ابن حوقل
قرن چهارم ه.ق
عراق
کتاب «المسالک و الممالک»
احمد بن محمد میدانی
قرن پنجم ه.ق
ایران
کتاب «السامی فی الاسامی»
شهاب الدین یاقوت حموی
۶۲۴-۵۷۴ ه.ق
یونان
کتاب «معجم البلدان»
ابن بلخی
قرن پنجم ه.ق
ایران
کتاب «فارسنامه»
عمادالدین زکریا قزوینی
۶۸۲-۶۰۰ ه.ق
ایران
کتاب «آثار البلاد و اخبار العباد» و «عجایب المخلوقات»
ابن سعید غرناطی
۶۷۳-۶۱۰ ه.ق
اندلس
کتاب «المغرب فی حلی المغرب»
حمدالله مستوفی
۷۵۰-۶۸۰ ه.ق
ایران
کتاب «نزهه القلوب»
ابو الفداء
۷۳۲-۶۷۲ ه.ق
سوریه
کتاب «تقویم البلدان»
ابن فضل‌الله
۷۴۹-۷۰۰ ه.ق
سوریه
کتاب «المسالک الابصار فی ممالک الامصار»
ابن بطوطه طنجی
۷۷۹-۷۰۳ ه.ق
مراکش
جهانگرد اروپا و آفریقا و آسیا تا چین-کتاب «تحفه النظار فی غرایب الامصار»
تقی الدین مقریزی
۸۴۵-۷۶۶ ه.ق
لبنان
کتاب «المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الاثار»
ابن ماجد
قرن نهم
ایران
جهانگرد و دریانورد-مخترع قطب نمای مغناطیسی و کاشف هند
محمدحسین پاپلی یزدی
معاصر
ایران
جغرافیدان، محقق و نویسنده
فرهاد میرزا
۱۳۰۵-۱۲۳۳ ه.ق
ایران
کتاب «جام جم در جغرافیا»
حسن اعتماد السلطنه
۱۳۶۳-۱۲۶۳ ه.ق
ایران
کتابهای «مطلع الشمس» و «مرآ البلدان»
عباس اقبال آشتیانی
۱۳۲۴-۱۲۷۷ ه.ق
ایران
کتابهای «تاریخ اکتشافات جغرافیایی» و «ترکستان در حمله مغول»
جغرافیدانان مسیحی و اروپایی
این فهرست جغرافیدانان نامی مسیحی و اروپایی می‌باشد. ترتیب به صورت اولویت در زمان تولد آمده است:
نام
تولد-مرگ
کشور
آثار و اکتشافات
هکاته
قرن ششم قبل از میلاد
یونان
جغرافیدان
هرودوت
قرن چهارم قبل از میلاد
یونان
کتاب «جغرافیا و تاریخ»
آریستر خوس
قرن دوم و سوم ق.م
یونان
کتاب «علم جغرافیا»
بطلمیوس
قرن دوم ق.م
یونان
منجم و جغرافیدان-کتاب «آثار البلاد»
پلینی بزرگ
۲۳م-۷۹ق.م
ایتالیا
جغرافیدان و طبیعی‌دان
اراتوستن
۸۵۵-۷۷۲م
یونان
کتاب «علم جغرافیا» شامل جغرافیای طبیعی و ریاضی
نوفل این یامین
قرن دوازده
اسپانیا
جهانگرد آسیا، آفریقا و اروپا
مارکو پولو
۱۳۲۴-۱۲۵۴ م
ایتالیا
جهانگرد آسیا تا چین
کریستف کلمب
۱۵۰۶-۱۴۴۱ م
ایتالیا
دریانورد و کاشف آمریکا
امریکو وسپوس
۱۵۱۲-۱۴۵۲ م
ایتالیا
معاون کریستف کلمب اعلام کننده کشف آمریکا
آلبو کرک
۱۵۱۵-۱۴۵۳ م
پرتغال
دریانورد و کاشف راه هند
واسکودو گاما
۱۵۲۴-۱۴۶۹ م
پرتغال
دریانورد و کاشف راه هند
فرانسیسکو پیزاور
۱۵۴۱-۱۴۷۰ م
اسپانیا
کاشف پرو
بالبوآ
۱۵۱۷-۱۴۷۵ م
اسپانیا
دریانورد و کاشف اقیانوس کبیر
فردیناند ماژلان
۱۵۲۱-۱۴۸۰ م
پرتغال
کاشف تنگه ماژلان
سباستین کابوت
۱۵۵۷-۱۴۶۷ م
ایتالیا
کاشف خلیج لاپالاتا
ژرار مرکاتور
۱۵۹۴-۱۵۱۲ م
فرانسه
کتاب «اطلس جغرافیای جهان‌نما»
والدزه مولر
حدود ۱۵۱۸-۱۴۷۰ م
آلمان
نقشه کش جهان‌نمای نوین-همان فردی که نام امریکو واسپوس را اشتباهی روی قاره آمریکا نهاد.
فرانسیس دریک
۱۵۹۶-۱۵۴۵ م
انگلیس
نخستین فردی که دنیا را دور زد.
هانری هودسن
۱۶۱۱-۱۵۵۰ م
انگلیس
کاشف خلیج هودسن
بارتلمی دیاز
قرن پانزدهم
قرن پانزدهم
کاشف دماغه امیدیک
ویلیام بافن
۱۶۲۲-۱۵۴۸ م
انگلیس
کاشف راه شمالغربی آمریکا
ویلیام بارنتس
تولد ۱۵۹۷
هلند
کاشف جزیره اشپیتزبرگ
آبل جانسون تاسمان
۱۶۵۹-۱۶۳۰ م
هلند
کاشف جزیره تاسمانی ، نیوزلند و تعدادی از جزایر فرندلی
ویتس برینگ
۱۷۴۱-۱۶۸۰ م
دانمارک
کاشف جزایر سن لوران و تنگه برینگ
جیمز کوک
۱۷۷۹-۱۷۲۸ م
انگلیس
دریانورد و کاشف جزایر-رصد کردن ستاره زهره در جزیره تاهی‌تی
لویی آنتوان دو بوگنویل
۱۸۱۱-۱۷۲۹ م
فرانسه
کاشف جزایر سلیمان-کتاب «سفرنامه دور دنیا»
جیمس بروس
۱۷۹۴-۱۷۳۰م
اسکاتلند
جهانگرد آفریقا و کاشف سرچشمه نیل آبی
آلکساندر هومبولت
۱۸۵۹-۱۷۶۹م
آلمان
جهانگرد و بنیانگذار جغرافیای فیزیکی و انسانی، اقلیم‌شناسی و اقیانوس شناسی
مونگو پارک
۱۸۰۶-۱۷۷۱م
انگلیس
کاشف رودخانه و صحرا نیجریه و رود گامبی
مک‌گوکن دواسلان
۱۸۷۸-۱۸۰۱م
فرانسه
کتاب «جغرافیای منطقه» با کمک رنو و با اقتباس از کتاب البلدان
تئودور جوین بول
۱۸۶۲-۱۸۰۲م
هلند
محقق جغرافیای جهان اسلام
گیلد مایستر
۱۸۹۰-۱۸۱۲م
آلمان
محقق جهان اسلام-انتشار «احسن التقاسیم» اثر مقدسی و قسمتی از «نزهه المشتاق» ادریسی
دیوید لیوینگستون
۱۸۷۳-۱۸۱۳م
اسکاتلند
کاشف دریاچه تانگانیکا و آبشار ویکتوریا و رودخانه زامبز و دریاچه نیامی در آفریقا
آلویس اسپرنگر
۱۸۹۳-۱۸۱۳م
اتریش
جغرافیای قدیم عربستان و راههای مسافرت به شرق
بارتون
۱۸۹۰-۱۸۲۱م
انگلیس
کاشف سرچشمه‌های نیل-کتاب «مناطق دریاچه‌های استوایی آفریقا»
باربیه دومینار
۱۹۰۸-۱۸۲۷م
فرانسه
فرهنگ تاریخی-جغرافیایی و ادبی ایران و اطراف آن
آلفرد فون کرمر
۱۸۸۹-۱۸۲۸
اتریش
متخصص جغرافیا و تاریخ جهان اسلام
آرمینیوس وامبری
۱۹۱۳-۱۸۳۲م
مجارستان
جهانگرد آسیای مرکزی
آدلف اریک نوردنسکیلد
۱۹۰۱-۱۸۳۳م
فنلاند
جهانگرد قطب شمال-کتاب «مطالعه نقشه‌های جغرافیای قدیم»
گوستاو دوگا
۱۸۹۴-۱۸۳۴م
فرانسه
دوره تکمیلی تاریخ و جغرافیای حکومت‌های اسلامی
گئورگ شواین فورث
۱۹۲۵-۱۸۳۶م
آلمان
رئیس انجمن جغرافیایی مصر
میخاییل دخویه
۱۹۰۹-۱۸۳۶م
هلند
متخصص کتابهای جغرافیایی مسلمانان-کتاب «کتابنامه جغرافیایی اسلامی»
پرژوالسکی
۱۸۸۸-۱۸۳۹م
روسیه
کاشف دریاچه کوکونور و لب‌نور و دره بالای رود گنگ و یانگ تسه کیانگ در چین
هانری دوویریه
۱۸۹۲-۱۸۴۰م
فرانسه
جهانگرد صحرای بزرگ آفریقا
هنری مورتون
۱۹۰۴-۱۸۴۱م
انگلیس
جهانگرد آفریقا
کارل ادوارد ساخائو
۱۹۳۰-۱۸۴۵م
آلمان
جغرافیای تاریخی شمال کشور سوریه-ترجمه کتاب «ماللهند» و «تاریخ اکتشافات عالم»
ژول کروو
۱۸۸۹-۱۸۴۷م
فرانسه
جهانگرد آمریکای جنوبی-کتاب «سفرنامه غرب آمریکای جنوبی»
هرمان فون ویسمان
۱۹۰۵-۱۸۵۳م
آلمان
کاشف لانگنبورگ و دریاچه نیاسا
گای لسترنج
۱۹۳۳-۱۸۵۴م
انگلیس
کتاب «جغرافیای سرزمین‌های خلافت شرقی» و «بین‌النهرین و ایران در زمان استیلای مغول»
گلازر
۱۹۲۴-۱۸۵۵م
اتریش
محقق تاریخ و جفرافیای کشورهای عربی
رابرت ادوین پیری
۱۹۲۰-۱۸۵۶م
آمریکا
کاشف قطب شمال
فری تیوف نانسن
۱۹۳۰-۱۸۶۱م
نروژ
کاشف جزیره گرینلند و دریای شمال
مارک اورال استاین
۱۹۴۳-۱۸۶۲م
انگلیس
جهانگرد آسیا-کتاب «درون آسیا و دشت ختا»
سون اندرسون هدین
۱۹۵۲-۱۸۶۵م
سوئد
جهانگرد و کاشف آسیا-کتاب «از میان بیابان‌های آسیا» و «از میان صحراهای چین»
پاول شوارتس
۱۹۳۹-۱۸۶۷م
آلمان
متخصص در جغرافیای ایران در قرون وسطی
سرپرسی سایکس
۱۹۴۵-۱۸۶۷م
انگلیس
کتاب «تاریخ اکتشافات عالم»
رابرت فالکون اسکات
۱۹۱۲-۱۸۶۸م
انگلیس
کاشف نقطه ریاضی قطب جنوب
بارتولد
۱۹۳۰-۱۸۶۹م
انگلیس
کتاب «جغرافیای تاریخی ایران» و «ترکستان در حمله مغول»
کارلو آلفونسو نالینو
۱۹۳۸-۱۸۷۲م
ایتالیا
متخصص جغرافیای کشورهای عربی-کتاب «جغرافیا . علم نجوم و احکام آن»
ارنست شکلتون
۱۹۲۲-۱۸۷۴م
انگلیس
کاشف قطب مغناطیسی زمین
یاسنت لویی رابینو
۱۹۵۰-۱۸۷۷م
انگلیس
کتاب «تاریخ و جغرافیای مصور گیلان» و «سفرنامه مازندران و گرگان»
شوی
۱۹۲۵-۱۸۷۷م
آلمان
کتاب «وضع جغرافیای اسلامی در قرون وسطی»
آموندس
۱۹۲۸-۱۸۷۸م
نروژ
کاشف قطب جنوب و راه مسافرتی شمال غربی بین اروپا و آمریکا
راسموس کنود
۱۹۳۳-۱۸۷۹م
دانمارک
محقق درباره زندگی اسکیموها
کراچکوفسکی
۱۹۵۱-۱۸۸۳م
روسیه
کتاب «جغرافیای اسلام« و «جغرافیای کشورهای اسلامی»
قیلبی
۱۹۶۰-۱۸۸۵م
انگلیس
کتاب «جغرافیای عربستان، یمن و مدین»
ریچارد برد
۱۹۵۷-۱۸۸۸م
آمریکا
کاشف قطب شمال
لارنس لاکهارت
۱۹۷۶-۱۸۹۰م
انگلیس
کتاب «شهرهای نامی ایران»
کرامرز
۱۹۵۱-۱۸۹۱م
هلند
کتاب «گفتار مفصل در باره مصنفان عرب درباره جغرافیا» و انتشار «المسالک و الممالک» ابن حوقل
چلیو سکین
قرن هجدهم
روسیه
کاشف دماغه چلیو سکین
رژی بلاشر
۱۹۰۰م
فرانسه
جغرافیدان متخصص در قرون وسطی
هاری هازارد
۱۹۱۸م
آمریکا
کتاب «اطلس تاریخ اسلام»
آلفونس گابریل
قرن بیستم
آلمان
کتاب «مسافر ایران» و «تحقیقات جغرافیایی درباره ایران | [
"ابن خردادبه",
"ابوزید بلخی",
"ابن واضح",
"علی بن حسین مسعودی",
"ماداگاسکار",
"مطهر بن طاهر مقدسی",
"اندلس",
"محمد بن احمد مقدسی",
"ابوریحان بیرونی",
"ابن فقیه همدانی",
"بلاذری",
"محمد بن احمد جیهانی",
"احمد بن طیب سرخسی",
"ابوحنیفه دینوری",
"ناصر خسرو قبادیانی",
"ابراهیم بن محمد استخری",
"محمود زمخشری",
"حاجی خلیفه",
"شریف ادریسی",
"ابن حوقل",
"احمد بن محمد میدانی",
"شهاب الدین یاقوت حموی",
"ابن بلخی",
"عمادالدین زکریا قزوینی",
"ابن سعید غرناطی",
"حمدالله مستوفی",
"ابو الفداء",
"ابن فضل‌الله",
"ابن بطوطه طنجی",
"تقی الدین مقریزی",
"ابن ماجد",
"محمدحسین پاپلی یزدی",
"فرهاد میرزا",
"حسن اعتماد السلطنه",
"عباس اقبال آشتیانی",
"هکاته",
"هرودوت",
"آریستر خوس",
"بطلمیوس",
"پلینی بزرگ",
"اراتوستن",
"نوفل این یامین",
"مارکو پولو",
"کریستف کلمب",
"امریکو وسپوس",
"آلبو کرک",
"هند",
"واسکودو گاما",
"فرانسیسکو پیزاور",
"پرو",
"بالبوآ",
"فردیناند ماژلان",
"تنگه ماژلان",
"سباستین کابوت",
"خلیج لاپالاتا",
"ژرار مرکاتور",
"والدزه مولر",
"فرانسیس دریک",
"هانری هودسن",
"خلیج هودسن",
"بارتلمی دیاز",
"دماغه امیدیک",
"ویلیام بافن",
"ویلیام بارنتس",
"جزیره اشپیتزبرگ",
"آبل جانسون تاسمان",
"جزیره تاسمانی",
"نیوزلند",
"جزایر فرندلی",
"ویتس برینگ",
"جزایر سن لوران",
"تنگه برینگ",
"جیمز کوک",
"ستاره زهره",
"جزیره تاهی‌تی",
"لویی آنتوان دو بوگنویل",
"جزایر سلیمان",
"جیمس بروس",
"آلکساندر هومبولت",
"مونگو پارک",
"نیجریه",
"رود گامبی",
"مک‌گوکن دواسلان",
"تئودور جوین بول",
"گیلد مایستر",
"دیوید لیوینگستون (کاشف)",
"دریاچه تانگانیکا",
"آبشار ویکتوریا",
"رودخانه زامبز",
"دریاچه نیامی",
"آلویس اسپرنگر",
"عربستان",
"بارتون",
"باربیه دومینار",
"آلفرد فون کرمر",
"آرمینیوس وامبری",
"آدلف اریک نوردنسکیلد",
"گوستاو دوگا",
"گئورگ شواین فورث",
"مصر",
"میخاییل دخویه",
"پرژوالسکی",
"دریاچه کوکونور",
"رود گنگ",
"یانگ تسه کیانگ",
"هانری دوویریه",
"هنری مورتون",
"کارل ادوارد ساخائو",
"سوریه",
"ژول کروو",
"آمریکای جنوبی",
"هرمان فون ویسمان",
"لانگنبورگ",
"دریاچه نیاسا",
"گای لسترنج",
"گلازر",
"رابرت ادوین پیری",
"فری تیوف نانسن",
"جزیره گرینلند",
"دریای شمال",
"مارک اورال استاین",
"سون اندرسون هدین",
"پاول شوارتس",
"سرپرسی سایکس",
"رابرت فالکون اسکات",
"بارتولد",
"کارلو آلفونسو نالینو",
"ارنست شکلتون",
"یاسنت لویی رابینو",
"گیلان",
"مازندران",
"گرگان",
"شوی",
"آموندس",
"قطب جنوب",
"راسموس کنود",
"اسکیمو",
"کراچکوفسکی",
"قیلبی",
"ریچارد برد",
"قطب شمال",
"لارنس لاکهارت",
"کرامرز",
"چلیو سکین",
"دماغه چلیو سکین",
"رژی بلاشر",
"هاری هازارد",
"آلفونس گابریل"
] | [
"جغرافیدانان",
"فهرست‌های جغرافیایی",
"فهرست‌های دانشمندان علوم اجتماعی"
] |
2,358 | گلشیفته فراهانی | 1 | 205 | 0 | [
"گلشيفته فراهاني",
"گل شیفته فراهانی",
"گلشیفته فراهانی",
"گلشیفته‌فراهانی",
"گلشیفتهٔ فراهانی",
"گلشیفته",
"گل شيفته فراهاني",
"گلشيفته",
"گلشيفتهٔ فراهاني"
] | false | 82 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام",
"Item2": "گلشیفته فراهانی"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "Golshifteh Farahani Cannes 2018.jpg"
},
{
"Item1": "توضیح تصویر",
"Item2": "گلشیفته فراهانی در [[جشنواره فیلم کن ۲۰۱۸]]"
},
{
"Item1": "نام اصلی",
"Item2": "رهاورد فراهانی"
},
{
"Item1": "زمینه فعالیت",
"Item2": "سینما و تئاتر"
},
{
"Item1": "ملیت",
"Item2": "ایرانی - فرانسوی"
},
{
"Item1": "تاریخ تولد",
"Item2": "۱۹ تیر ۱۳۶۲"
},
{
"Item1": "محل تولد",
"Item2": "[[تهران]]"
},
{
"Item1": "والدین",
"Item2": "[[بهزاد فراهانی]]فهیمه رحیم‌نیا"
},
{
"Item1": "محل زندگی",
"Item2": "فرانسه"
},
{
"Item1": "سالهای فعالیت",
"Item2": "۱۳۷۶ تا کنون"
},
{
"Item1": "شریک زندگی",
"Item2": "امین مهدوی (۲۰۰۴ تا ۲۰۱۱)کریستوز دورج واکر(۲۰۱۵ تاکنون)."
},
{
"Item1": "imdb_id",
"Item2": "۰۲۶۷۰۴۲"
},
{
"Item1": "soure_id",
"Item2": "۱۳۸۱۱۲۲۷۰۴۳۹"
},
{
"Item1": "جوایز سیمرغ بلورین",
"Item2": "بازیگر زن نقش اول ۱۳۷۶ بخش بین‌الملل (''[[درخت گلابی]]'')"
},
{
"Item1": "جوایز جشن سینمای ایران",
"Item2": "بازیگر زن نقش اول (''[[اشک سرما]]'')"
},
{
"Item1": "جوایز",
"Item2": "بهترین بازیگر بیست و دومین [[جشنواره فیلم فجر]] در ''[[بوتیک]]'' و ''اشک سرما'' به انتخاب نویسندگان و منتقدانبرنده جایزه هیئت داوران برای فیلم ''[[میم مثل مادر]]'' در [[جشنواره بین‌المللی فیلم رشد]] دوره سی و هفتمبرنده جایزه بهترین بازیگر زن برای ''بوتیک'' در جشنواره بین‌المللی فیلم سه قاره نانت دوره بیست و ششم (فرانسه)"
}
],
"Title": "بازیگر"
} | گلشیفته فراهانی با نام شناسنامه‌ای «رهاورد فراهانی» (زاده ۱۹ تیر ۱۳۶۲ در تهران) هنرپیشه، خواننده و نوازنده ایرانی و از اعضای آکادمی اسکار است. وی هم‌اکنون ساکن فرانسه است.
زندگینامه
گلشیفته فراهانی فرزند بهزاد فراهانی و فهیمه رحیم‌نیا، و خواهر کوچکتر شقایق فراهانی، از بازیگران سینما و تلویزیون ایران و آذرخش فراهانی سرپرست، نوازنده، ترانه‌سرا و خواننده گروه موسیقی «کوچ‌نشین» است. گلشیفته فراهانی در ۱۹ تیر ۱۳۶۲ برابر با ۱۰ ژوئیه ۱۹۸۳ در تهران متولد شد. به نوشته وبگاه رسمی او، هنگامی که والدینش برای تهیه شناسنامه او نام گلشیفته را ارائه کردند اداره مربوطه با این نام مخالفت کرد و به‌ناچار نام شناسنامه‌ای او با نام شناخته شده او تفاوت پیدا کرد.
وی بازی در سینما را در سال ۱۳۷۶ با فیلم درخت گلابی به کارگردانی داریوش مهرجویی آغاز کرد. او همچنین در فیلم‌های دیگری چون زمانه، بوتیک، اشک سرما، به نام پدر، میم مثل مادر، گیس بریده، سنتوری و درباره الی به ایفای نقش پرداخت.
او جوان‌ترین بازیگری است که سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر را دریافت کرده‌است. درخت گلابی جایزه بهترین بازیگر نقش اول بخش بین‌الملل جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۷۶ را در سن ۱۴ سالگی برایش به ارمغان آورد. برای فیلم اشک سرما برنده تندیس بهترین بازیگر نقش اول زن از هشتمین دوره جشن خانه سینما شد و برای فیلم بوتیک جایزه بهترین بازیگر زن جشنواره بزرگ سه قاره (در نانت، فرانسه) را بدست آورد.
یک مشت دروغ اولین فیلم خارجی بود که او در آن به ایفای نقش پرداخت. در نخستین پوستر رسمی این فیلم هالیوودی که از سوی کمپانی برادران وارنر منتشر شد، نام گلشیفته فراهانی در فهرست بازیگران فیلم در مقام چهارم و به عنوان نخستین بازیگر زن فیلم به چشم می‌خورد. لئوناردو دی کاپریو، راسل کرو و مارک استرانگ، بازیگرانی هستند که نام‌هایشان پیش از فراهانی در پوستر فیلم قرار دارد.
جای اژدها به کارگردانی رولند جافه و خورشت آلو با مرغ به کارگردانی مرجان ساتراپی و ونسان پارونو از دیگر فیلم‌های او در خارج از ایران هستند.
بازیگری در تئاتر
گلشیفته فراهانی علاوه بر بازیگری در سینما در تئاتر نیز فعالیت دارد. او در تئاتر دولاتامپت پاریس در نقش «آنا کارنینا» بازی کرده‌است.
ممنوعیت خروج از کشور
گلشیفته فراهانی
در مرداد سال ۱۳۸۷، خبر ممنوع‌الخروج شدن گلشیفته فراهانی به دنبال ایفای نقش وی در فیلم مجموعه دروغ‌ها اعلام شد. و بعد از مدتی خبری مبنی بر سفر او به آمریکا در خبرگزاری‌ها پخش شد. او در تیزر فیلم مجموعه دروغ‌ها در کنار لئوناردو دی‌کاپریو بدون حجاب دیده میشود. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی – که کنترل فیلم‌ها را انجام می‌دهد – اعلام کرد که مسئول ممنوع‌الخروج کردن افراد نیست. در همین حال، فراهانی بخاطر بازی در فیلم هالیوودی تذکر دریافت کرده بود. پس از این که شایعه‌هایی مبنی بر پیش آمدن مشکلاتی برای وی در ایران رواج پیدا کرد، ریدلی اسکات کارگردان فیلم تلاش کرد با تغییراتی در فیلمنامه شرایطی را بر اساس قوانین ایران رعایت کند تا فیلم مشکلی برای فراهانی ایجاد نکند.
در تاریخ ۷ اکتبر ۲۰۰۸ میلادی، گلشیفته فراهانی در مصاحبه با روزنامه آمریکایی دیلی‌نیوز گفت: «این فیلم برای من دردسرهای زیادی ایجاد کرد. گذرنامه من را توقیف کردند و چندین بار از طرف وزارت اطلاعات بازجویی شدم. نهایتا قاضی دادگاه انقلاب اعلام کرد که باید ابتدا فیلم را ببیند تا نهایتا حکم قضایی را برایم صادر کند.»
جواد شمقدری، معاونت سینمایی وزارت ارشاد، در نشست مطبوعاتی خرداد ماه ۱۳۹۰، درباره وضعیت گلشیفته فراهانی گفت:
فراهانی خود در گفتگو با بی‌بی‌سی فارسی درباره دلیل خروجش از ایران گفته بود:
حاشیه‌ها
به گفته فراهانی، در سال ۱۹۹۹ و در سالهای ریاست جمهوری محمد خاتمی، او در حالی که در ۱۶ سالگی در یکی از خیابان‌های تهران قدم می‌زده‌است مورد حمله فردی بنیادگرا قرار می‌گیرد که به پشت وی اسید می‌پاشد. بر اثر این حادثه، بدن فراهانی سوخت و شوکه شد.
برهنه‌شدن
گلشیفته، نخستین‌بار در برابر دوربین ژان موندینو، عکاس سرشناس فرانسوی و برای مجله مادام فیگارو نیمه‌برهنه شد. همچنین فیلم کوتاهی از او و پانزده بازیگر جوان دیگر که نام‌شان برای نامزدی بخش «بهترین بازیگر مستعد» جایزه سزار مطرح شده‌بود، منتشر شد که آنها را در حال عریان‌شدن نشان می‌داد.
او بعدها گفت در آن ویدئوی جایزه سزار چیزی که به من گفتند این است که نما از بالای سینه‌ام است، اما بعد دیدم که از زیر سینه گرفته‌اند.
خبر انتشار کلیپ و تصویر برهنه بازیگر بالیده در سالهای پس از انقلاب ۵۷، در شبکه‌های اجتماعی، سایتهای خبری و وبلاگ‌های فارسی‌زبان، واکنش‌های گوناگونی را در حمایت یا اعتراض و محکومیت عریان‌شدن گلشیفته برانگیخت.
مجله اگوئیست که یک مجله هنری فرانسوی است، در هفدهمین شماره خود تصاویری کاملا برهنه از گلشیفته فراهانی را منتشر کرد. عکاس این مجموعه عکس‌ها پائولو راورسی، عکاس سرشناس ایتالیایی مد بود.
داوری جشنواره‌ها
دعوت به همکاری در جشنواره اسکار
آکادمی علوم و هنرهای سینما (اسکار) از ۷۷۴ نفر برای عضویت در این آکادمی دعوت کرده که در میان آنها نام گلشیفته فراهانی بازیگر زن ایرانی به چشم می‌خورد.
داوری جشنواره لوکارنو
در سال ۲۰۱۰ و در شصت و سومین دوره جشنواره فیلم لوکارنو، گلشیفته فراهانی به عنوان عضو هیئت داوران این جشنواره انتخاب شد.
داوری جشنواره بین‌المللی فیلم مراکش
فراهانی در سیزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم مراکش در دسامبر ۲۰۱۳ جز هیئت داوران بود.
جایزه‌ها
150px
سال
نتیجه
رده
جشنواره
برای بازی در فیلم
بهترین نقش اول زن
دوره نهم جشن خانه سینما
ماهی‌ها عاشق می‌شوند
بهترین نقش اول زن
دوره هشتم جشن خانه سینما
بوتیک
بهترین نقش اول زن
دوره دهم جشن خانه سینما
میم مثل مادر
جایزه هیئت داوران
دوره سی و هفتم جشنواره بین‌المللی فیلم رشد
میم مثل مادر
بهترین نقش اول زن
دوره بیست و دوم جشنواره بین‌المللی فیلم فجر
بوتیک
جایزه بهترین بازیگر زن
دوره بیست و ششم جشنواره بین‌المللی فیلم سه قاره نانت (فرانسه)
بوتیک
تندیس زرین
هشتمین جشن خانه سینما
«اشک سرما»
بهترین بازیگرانتخاب نویسندگان و منتقدان
بیست و دومین جشنواره فیلم فجر
«بوتیک» و «اشک سرما»
سیمرغ بلورین بهترین بازیگر
بخش بین‌الملل شانزدهمین جشنواره فیلم فجر
درخت گلابی
خوانندگی
گلشیفته فراهانی پس از خارج شدن از ایران در زمینه خوانندگی نیز فعالیت کرد و ترانه‌هایی نظیر سکوت، جستجوی سرنوشت و جز تو را اجرا کرد.
همکاری با محسن نامجو
در آلبوم آخ از محسن نامجو، گلشیفته فراهانی در تنظیم، نواختن پیانو و همخوانی همکاری نمود.
نماهنگ
گلشیفته فراهانی در سال ۲۰۱۴ میلادی در نماهنگ (تک‌آهنگ) پولا (Pola) با خوانندگی گروه فرانسوی جبرووکی ایفای نقش کرد.
فیلم‌شناسی
تئاتر
سال
نام تئاتر
نقش
یادداشت
۱۳۸۲
مریم و مرداویج
مریم
۱۳۸۳
نرگس سیاه
کارگاه
۱۳۸۴
مفتش
فیروزه
در ایران ممنوع شد
۱۳۹۱
یک رویای خصوصی
در آمریکا و کانادا به روی صحنه رفت.
سینما
فیلم‌شناسی گلشیفته فراهانی
سال
نام فیلم
نقش
کارگردان
یادداشت
۲۰۱۸
دختران خورشید
بهار
اوا هوسون
۲۰۱۷
آواز عقرب‌ها
آنوپ سینگ
شانسا
یواخیم رانینگ و اسپن سندبرگ
۲۰۱۶
آلتامیرا
کونچیتا
هیو هادسن
پترسون
لورا
جیم جارموش
بدبیاری‌های سوفی
کریستف اونوره
۲۰۱۵
دو دوست
مونا
لویی گرل
۲۰۱۴
گلاب
مریم
جان استوارت
بهشت
میا هانسن-لووه
نفرتاری
ریدلی اسکات
۲۰۱۳
سرزمین شیرین فلفلی من
گوند
هنر سلیم
۲۰۱۲
سنگ صبور
عتیق رحیمی
درست مثل یک زن
رشید بوشارب
۲۰۱۱
قاعده سه
لویی گرل
فیلم کوتاه
۲۰۱۰
اگر بمیری، می‌کشمت
سیبا
هنر سلیم
خورش آلو با مرغ
ایران
مرجان ساتراپی
جای اژدها
لیلا
رولند جافه
۱۳۸۷
درباره الی
سپیده
اصغر فرهادی
مجموعه دروغ‌ها
عایشه
ریدلی اسکات
شیرین
خودش
عباس کیارستمی
همیشه پای یک زن در میان است
مریم
کمال تبریزی
۱۳۸۶
دیوار
ستاره
محمدعلی طالبی
بازنویسی فیلمنامه
۱۳۸۵
سنتوری
هانیه
داریوش مهرجویی
نیوه‌مانگ
نیوه مانگ
بهمن قبادی
گیس بریده
مریم
جمشید حیدری
میم مثل مادر
سپیده
رسول ملاقلی پور
به نام پدر
حبیبه
ابراهیم حاتمی کیا
۱۳۸۳
ماهی‌ها عاشق می‌شوند
توکا
علی رفیعی
۱۳۸۲
اشک سرما
روناک
عزیزالله حمیدنژاد
بابا عزیز
نور
ناصر خمیر
بوتیک
اتی
حمید نعمت‌الله
۱۳۸۱
جایی دیگر
رها
مهدی کرم پور
دو فرشته
آذر
محمد حقیقت
۱۳۸۰
زمانه
زمانه
حمیدرضا صلاحمند
۱۳۷۹
هفت پرده
فرشته
فرزاد موتمن
۱۳۷۶
درخت گلابی
میم
داریوش مهرجویی
شقایق فراهانی | [
"جشنواره فیلم کن ۲۰۱۸",
"تهران",
"بهزاد فراهانی",
"درخت گلابی (فیلم)",
"اشک سرما",
"جشنواره فیلم فجر",
"بوتیک (فیلم)",
"میم مثل مادر",
"جشنواره بین‌المللی فیلم رشد",
"هنرپیشه",
"خواننده",
"نوازنده",
"مردمان ایرانی",
"آکادمی علوم و هنرهای سینما",
"فرانسه",
"فهیمه رحیم‌نیا",
"شقایق فراهانی",
"سینما",
"تلویزیون",
"ایران",
"داریوش مهرجویی",
"زمانه (فیلم)",
"به نام پدر (فیلم ۱۳۸۴)",
"گیس بریده",
"سنتوری (فیلم)",
"درباره الی",
"سیمرغ بلورین",
"جشن بزرگ سینمای ایران",
"نانت",
"یک مشت دروغ",
"برادران وارنر",
"لئوناردو دی کاپریو",
"راسل کرو",
"مارک استرانگ",
"جای اژدها",
"رولند جافه",
"خورشت آلو با مرغ (فیلم)",
"مرجان ساتراپی",
"ونسان پارونو",
"فارس نیوز",
"لئوناردو دی‌کاپریو",
"وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی",
"ریدلی اسکات",
"بی‌بی‌سی فارسی",
"وزارت اطلاعات",
"دادگاه انقلاب",
"جواد شمقدری",
"محمد خاتمی",
"بنیادگرایی",
"ژان موندینو",
"مادام فیگارو",
"جایزه سزار",
"انقلاب ۵۷",
"شبکه‌های اجتماعی",
"اگوئیست",
"پائولو راورسی",
"جشنواره فیلم لوکارنو",
"جشنواره بین‌المللی فیلم مراکش",
"ماهی‌ها عاشق می‌شوند",
"جشن خانه سینما",
"درخت گلابی",
"آخ (آلبوم)",
"محسن نامجو",
"پیانو",
"جبرووکی",
"دختران خورشید (فیلم ۲۰۱۸)",
"اوا هوسون",
"آواز عقرب‌ها",
"آنوپ سینگ",
"یواخیم رانینگ",
"اسپن سندبرگ",
"آلتامیرا (فیلم)",
"هیو هادسن",
"پترسون (فیلم)",
"جیم جارموش",
"بدبیاری‌های سوفی",
"کریستف اونوره",
"دو دوست (فیلم ۲۰۱۵)",
"لویی گرل",
"گلاب (فیلم)",
"جان استوارت (مجری تلویزیونی)",
"بهشت (فیلم ۲۰۱۴)",
"میا هانسن-لووه",
"نفرتاری",
"سرزمین شیرین فلفلی من",
"هنر سلیم",
"سنگ صبور (فیلم)",
"عتیق رحیمی",
"درست مثل یک زن",
"رشید بوشارب",
"اگر بمیری، می کشمت",
"خورش آلو با مرغ (فیلم)",
"اصغر فرهادی",
"مجموعه دروغ‌ها",
"شیرین (فیلم)",
"عباس کیارستمی",
"همیشه پای یک زن در میان است",
"کمال تبریزی",
"دیوار (فیلم ایرانی)",
"محمدعلی طالبی",
"سنتوری",
"نیوه‌مانگ (فیلم)",
"بهمن قبادی",
"جمشید حیدری",
"رسول ملاقلی پور",
"ابراهیم حاتمی کیا",
"علی رفیعی",
"عزیزالله حمیدنژاد",
"بابا عزیز",
"ناصر خمیر",
"حمید نعمت‌الله",
"جایی دیگر",
"مهدی کرم پور",
"دو فرشته",
"محمد حقیقت",
"حمیدرضا صلاحمند",
"هفت پرده (فیلم)",
"فرزاد مؤتمن",
"فیس‌بوک",
"توئیتر"
] | [
"افراد زنده",
"افراد فرانسوی ایرانی‌تبار",
"اهالی تهران",
"ایرانی‌های مهاجرت‌کرده به فرانسه",
"بازیگران تئاتر زن اهل ایران",
"بازیگران زن سده ۲۰ (میلادی) اهل ایران",
"بازیگران زن سده ۲۱ (میلادی) اهل ایران",
"بازیگران زن فیلم اهل ایران",
"بازیگران زن فیلم اهل فرانسه",
"برندگان جشنواره فیلم فجر",
"برندگان سیمرغ بلورین بهترین بازیگر بخش بین‌الملل",
"خوانندگان زن اهل ایران",
"دانش‌آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی",
"دور از وطن‌های اهل ایران در فرانسه",
"زادگان ۱۳۶۲",
"زادگان ۱۹۸۳ (میلادی)",
"فارسی‌زبانان",
"موسیقی‌دانان زن اهل فرانسه",
"موسیقی‌دانان سده ۲۰ (میلادی) اهل فرانسه",
"موسیقی‌دانان فرانسوی",
"نوازندگان پیانو اهل ایران",
"برندگان تندیس زرین بهترین بازیگر نقش اول زن"
] |
2,359 | بهارستان (اصفهان) | 2 | 47 | 0 | [
"شهر بهارستان",
"شهر جديد بهارستان",
"شهر جدید بهارستان",
"بهارستان (شهر)"
] | false | 15 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | شهر جدید بهارستان یکی از شهرهای برنامه‌ریزی‌شده اقماری است که در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر اصفهان، در مسیر جاده اصفهان-شیراز و در دامنه شمالی رشته کوه کم‌ارتفاعی به نام لاشتر قرار گرفته‌است.
این شهر در برنامه‌ریزی‌های مربوط به اسکان و شهرسازی استان اصفهان برای جذب سرریز جمعیت شهر اصفهان درنظر گرفته شده‌است. طبق پیشبینیها این شهر در سال ۲۰۱۶ میلادی (تقریبا ۱۳۹۴ خورشیدی) با وسعت ۳،۰۰۰ هکتار، در حدود ۳۲۰ هزار نفر جمعیت خواهد داشت. این شهر بطور متوسط حدود ۱،۵۳۷ متر از سطح دریا بالاتر است.
تاریخچه
طرح اصلی شهر جدید بهارستان در سال ۱۳۷۲ خورشیدی به تایید رسید و ساخت آن در سال ۱۳۷۶ آغاز شد. درسال ۱۳۸۴ این شهر دارای شهرداری شده و جمعیت آن حدود ۶۰ هزار نفر تخمین زده شد. اجرای طرح ورودی اصلی این شهر در سال ۱۳۸۵ توسط شرکت عمران شهر جدید بهارستان و شهرداری بهارستان شروع شد.
ویژگیهای شهری
فازهای شهر
این شهر در حال حاضر از سه فاز تشکیل شده‌است که فاز یک و دو آن کامل شده و فاز سه در حال ساخت هست. از خیابان‌های اصلی این شهر می‌توان به خیابان‌های الفت، آزادی و ولیعصر، فروردین، اردیبهشت و ایثار اشاره نمود.
امکانات آموزشی
این شهر دارای چند کتابخانه، سه دانشگاه و چند مدرسه در مقاطع دبستان، راهنمایی و دبیرستان است.
دبستان‌های بهارستان: مدرسه میلادنور؛ کوشا؛ ولیعصر؛ حضرت رقیه؛ حسنی؛ پیروز و…
راهنمایی‌های بهارستان: مدرسه کاشانی؛ سرو؛ کوشا؛ سمیه؛ طریقت؛ پرتو نور؛ معرفت
دبیرستان‌های بهارستان: صداقت؛ الدوز؛ ماضی ۱؛ ماضی ۲؛ فرهنگ؛ آفتاب؛ تمدن و…
دانشگاههای بهارستان: دانشگاه شیخ بهایی، نقش جهان و پیام نور
امکانات تفریحی
یک بوستان در دامنه کوه و یک دریاچه مصنوعی بنام دریاچه زیتون در این شهر وجود دارد.
امکانات مذهبی
این شهر دارای ۲۴ هیئت مذهبی است و در عوض، امکانات و خدمات تفریحی و فرهنگی غیر دینی در آن بسیار کم و محدود بوده و به آن پرداخته نشده است. کمبود امکانات فرهنگی و آموزشی، موجب ایجاد معضلات فرهنگی و شهرنشینی خواهد شد.
شورای شهر
اعضای شورای اسلامی این شهر ۵ نفر هستند و در انتخابات دوره ۳ تعداد ۷۵ نفر مورد تایید هیئت اجرایی قرار گرفتند.
معضلات شهر
نبود بیمارستان و زایشگاه با توجه به جمعیت زیاد این شهر
آسفالت نامناسب در بیشتر بخش‌های این شهر
کمبود وسایل نقلیه عمومی در فازهای ۲ و ۳
ساخته نشدن محور میانی شهر
نداشتن قبرستان
نداشتن سینما و تئاتر و مجتمع‌های فرهنگی غیر دینی
کمبود فضای سبز، پارک و تفریحگاه در فاز ۲ و ۳ | [
"اصفهان",
"لاشتر",
"استان اصفهان",
"شهر اصفهان",
"۲۰۱۶ (میلادی)",
"شرکت عمران شهر جدید بهارستان",
"شهرداری بهارستان",
"کتابخانه",
"دانشگاه",
"دانشگاه شیخ بهایی",
"دریاچه زیتون",
"بیمارستان",
"زایشگاه",
"آسفالت",
"قبرستان",
"سینما",
"تئاتر",
"فضای سبز"
] | [
"شهرستان اصفهان",
"شهرهای استان اصفهان",
"شهرهای طراحی شده در ایران",
"شهرهای شهرستان اصفهان"
] |
2,360 | آریزونا | 2 | 1,026 | 0 | [
"آريزونا",
"ایالت آریزونا",
"اریزونا",
"اريزونا",
"ايالت آريزونا",
"ایالت اریزونا",
"ايالت اريزونا"
] | false | 927 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام کامل",
"Item2": "ایالت آریزونا"
},
{
"Item1": "نام",
"Item2": "آریزونا"
},
{
"Item1": "پرچم",
"Item2": "Flag of Arizona.svg"
},
{
"Item1": "FlagAlt",
"Item2": "[[پرچم]]"
},
{
"Item1": "نشان رسمی",
"Item2": "Arizona-StateSeal.svg"
},
{
"Item1": "SealAlt",
"Item2": "[[نشان رسمی]]"
},
{
"Item1": "لقب",
"Item2": "ایالت [[گرند کنیون]] (کنونی)ایالت [[مس]]"
},
{
"Item1": "شعار",
"Item2": "خداوند نعمت می‌دهد([[لاتین]]:Ditat Deus)"
},
{
"Item1": "زبان رسمی",
"Item2": "انگلیسی ۷۲/۵۸٪ اسپانیایی ۲۱/۵۷٪ [[زبان ناواهویی]] ۱/۵۴٪"
},
{
"Item1": "نقشه",
"Item2": "Arizona in United States.svg"
},
{
"Item1": "پایتخت",
"Item2": "[[فینیکس]]"
},
{
"Item1": "بزرگترین شهر",
"Item2": "[[فینیکس]]با ۱،۴۶۹،۴۷۱ نفر جمعیت"
},
{
"Item1": "بزرگترین منطقه شهری",
"Item2": "منطقه شهری فینیکس"
},
{
"Item1": "رده مساحت",
"Item2": "۶امین"
},
{
"Item1": "مجموع مساحت",
"Item2": "۲۹۵،۲۳۴"
},
{
"Item1": "عرض",
"Item2": "۵۰۰"
},
{
"Item1": "طول",
"Item2": "۶۴۵"
},
{
"Item1": "آبها",
"Item2": "۰/۳۵٪"
},
{
"Item1": "عرض جغرافیایی",
"Item2": "۳۱° ۲۰′ شمالی تا ۳۷° شمالی"
},
{
"Item1": "طول جغرافیایی",
"Item2": "۱۰۹° ۰۳′ غربی تا ۱۱۴° ۴۹′ غربی"
},
{
"Item1": "رده جمعیت",
"Item2": "۱۶امین"
},
{
"Item1": "جمعیت ۲۰۱۰",
"Item2": "۶،۵۵۳،۲۵۵ (برآورد ۲۰۱۲)"
},
{
"Item1": "تراکم جمعیت ۲۰۱۰",
"Item2": "۲۲ نفر"
},
{
"Item1": "رده تراکم جمعیت",
"Item2": "۳۳امین"
},
{
"Item1": "میانگین درآمد خانوار",
"Item2": "۴۶،۷۰۹ دلار"
},
{
"Item1": "رده میانگین درآمد خانوار",
"Item2": "۳۰امین ایالت در آمریکا"
},
{
"Item1": "بلندترین نقطه",
"Item2": "[[قله هامفریز]]"
},
{
"Item1": "ارتفاع بلندترین نقطه",
"Item2": "۳۸۵۲"
},
{
"Item1": "میانگین ارتفاع",
"Item2": "۱۲۵۰"
},
{
"Item1": "پست‌ترین نقطه",
"Item2": "[[رودخانه کلرادو]] در مرز [[سونورا]]"
},
{
"Item1": "ارتفاع پست‌ترین نقطه",
"Item2": "۲۲>"
},
{
"Item1": "تاریخ پیوستن",
"Item2": "۱۴ فوریه ۱۹۱۲ (۲۴ بهمن ۱۲۹۰)"
},
{
"Item1": "رده پیوستن",
"Item2": "۴۸امین ایالت"
},
{
"Item1": "فرماندار",
"Item2": "[[جان بریور]] ([[جمهوریخواه]])"
},
{
"Item1": "معاون فرماندار",
"Item2": "[[کن بنت]] ([[جمهوریخواه]])"
},
{
"Item1": "دستگاه قانونگذاری",
"Item2": "[[دستگاه قانونگذاری ایالت آریزونا]]"
},
{
"Item1": "مجلس علیا",
"Item2": "[[مجلس سنای آریزونا]]"
},
{
"Item1": "مجلس سفلا",
"Item2": "[[مجلس نمایندگان آریزونا]]"
},
{
"Item1": "سناتورها",
"Item2": "[[جان مک‌کین]] ([[جمهوریخواه]])[[جون کایل]] ([[جمهوریخواه]])"
},
{
"Item1": "نمایندگان",
"Item2": "۵ جمهوریخواه و ۳ دموکرات"
},
{
"Item1": "TimeZone",
"Item2": "[[کوهستان]]: [[ساعت هماهنگ جهانی]] ([[تغییر ساعت تابستانی]] ندارد)"
},
{
"Item1": "TZ1Where",
"Item2": "بیشتر مناطق ایالت"
},
{
"Item1": "TimeZone2",
"Item2": "[[کوهستان]]: [[ساعت هماهنگ جهانی]] (استاندارد)/ (تابستانی)"
},
{
"Item1": "TZ2Where",
"Item2": "[[ناواهو]]"
},
{
"Item1": "وبگاه",
"Item2": "www.arkansas.gov"
}
],
"Title": "ایالت ایالات متحده آمریکا"
} | مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت آریزونا در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور سنگاپور بوده‌است.
آریزونا یکی از ایالتهای آمریکا است که در منطقه جنوب غرب آمریکا قرار دارد. این ایالت بخشی از منطقه غرب آمریکا و منطقه کوهستانی آمریکا نیز محسوب میشود. آریزونا ششمین ایالت بزرگ و شانزدهمین ایالت پرجمعیت آمریکاست. شهر فینیکس پایتخت و پرجمعیت‌ترین شهر آریزونا می‌باشد.
آریزونا چهل و هشتمین ایالت و آخرین بخش از سرزمین اصلی آمریکا است که به ایالات متحده پیوسته. آب و هوای بیابانی نیمه جنوبی آریزونا با تابستانهای گرم و زمستانهای معتدل برای آمریکایی‌ها شناخته شده‌است. نیمه شمالی آریزونا که بخشی از فلات مرتفع و بزرگ کلرادو را تشکیل می‌دهد، پوشیده از جنگلهای کاج، صنوبر و دوگلاس فر می‌باشد. از دیگر ویژگی جغرافیایی این منطقه از آریزونا وجود کانیون‌های بزرگ و ژرف است. بخشی از «کوه‌های آتش فشانی سان فرانسیسکو» نیز در شمال آریزونا واقع شده‌است. این منطقه از آریزونا دارای آب و هوایی معتدل در سه فصل از سال و برف‌های سنگین در زمستان می‌باشد.
ایالت آریزونا با ایالتهای نیومکزیکو، یوتا، نوادا، کالیفرنیا هم‌مرز است. این ایالت همچنین دارای ۶۲۶ کیلومتر مرز بین‌المللی با دو ایالت مکزیکی باخا کالیفرنیا و سونورا می‌باشد.
با فرض این که دریاچه‌های بزرگ وجود ندارند، آریزونا پرجمعیت‌ترین ایالت محصور در خشکی آمریکا محسوب میشود. پارک ملی گرند کنیون از مشورترین زیستبومهای جهان در این ایالت قرار دارد. آریزونا همچنینی چندین جنگل و پارک ملی را در خود جای داده است. حدود یک چهارم وسعت آریزونا را زمینهای دولتی تشکیل داده است که سرزمین برخی از قبایل سرخپوست مانند قبیله ناواهو، هوپی، توهونو اودهام، یوم، آپاچی، یاواپای و هوالاپای محسوب میشود.
نام
باور عمومی بر این است که ریشه نام "آریزونا به واژه قدیمی اسپانیایی آریزوناک بر می‌گردد و "آریزوناک" تلفظی از واژه آلی سوناک (واژه‌ای به زبان اودهامی) به معنای "بهار کوچک" است که در گذشته به منطقه‌ای در نزدیکی یک معدن نقره در مکزیک اطلاق می‌شده‌است. برخی از پژوهشگران بر این باورند که "آریزونا ریشه در عبارت اسپانیایی árida zona به معنای "منطقه خشک" دارد و برخی دیگر عبارت باسکی aritz ona را برای ریشه آریزونا پیشنهاد می‌کنند. (به معنای یک بلوط خوب)
جغرافیا
غروب خورشید در پارک ملی ساگوارو در توسان.
همچنین فهرست شهرستان‌ها، جزیره‌ها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، پارکهای ایالتی، پارکهای ملی، و جنگلهای ملی آریزونا را ببینید.
آریزونا در جنوب غریب آمریکا قرار دارد و ششمین ایالت بزرگ آمریکاست. پانزده درصد از مساحت ۲۹۵۰۰۰ کیلومترمربعی این ایالت را اراضی شخصی تشکیل می‌دهد. آریزونا به خاطر داشتن چشم‌اندازهای بیابانی و انواع گیاهان خشک‌زی مانند کاکتوس شناخته شده‌است. آب و هوای آریزونا نیز از نکات قابل توجه این ایالت است. تابستانهای داغ و زمستانهای معتدل آب و هوای معمول آریزوناست.
همانند دیگر ایالتهای جنوب غرب آمریکا آریزونا افزون برداشتن آب و هوای بیابانی دارای ویژگیهای مکان‌نگاری فراوانی است. کوهها و فلات در بیش از نیمی از ایالت یافت میشود. با اینکه آریزونا ایالتی خشک است اما جنگل‌ها ۲۷ درصد از مساحت ایالت را پوشانده‌اند که تقریبا با برابر با آلمان و فرانسه می‌باشد. بزرگترین مجموعه از جنگلهای درخت «کاج پوندروسا» در آریزونا قرار دارد.
هوای آریزونا به دلیل قرار داشتن در مجاورت با صحرای موهاوی دارای آب و هوایی گرم و خشک است و دما در فصل تابستان به ۵۰ درجه سانتیگراد میرسد. در شمال این ایالت قبایل زیادی از سرخپوستان آمریکایی سکونت دارند، از جمله قبیله ناواهو که در مجاورت گرند کنیون قرار دارند.
آبشار هاواسو در ایالت آریزونا متعلق به قبیله سرخپوستان هاواسوپا است.
تاریخ
پیشگامانی که به این سرزمین آمدند به دشواری‌های بسیاری برخوردند. بخش بزرگی از این ایالت کوهستانی و فلاتی بلند است. پستی‌ها و بلندی‌ها و هوای سرد این منطقه مانع از کشاورزی بود. در دشتهای گسترده جنوب غرب آن نیز به جهت هوای گرم و خشکی زمین، کشت‌وکار بی‌فایده بود. از این گذشته قبیله‌های سرخپوست آپاچی به سختی علیه تازه‌واردان می‌جنگید. در سال ۱۸۵۴ در آریزونا معدن مس کشف شد. از آن پس گروه‌گروه از مهاجران رهسپار آریزونا شدند. سرانجام در پایان سال ۱۸۸۶ قبیله آپاچی از جنگیدن با تازه‌آمدگان دست برداشت.
شهرستان‌ها
اقتصاد
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که بیش از تولید ناخالص داخلی کشور سنگاپور ( میلیارد دلار) بود.
شرکت هواپیمایی یو اس ایرویز در این ایالت مستقر است.
دانشگاه‌ها و پژوهش
آریزونا محل استقرار دانشگاه ایالتی آریزونا است که یکی از بزرگترین دانشگاههای آمریکا از نظر تعداد دانشجو است. دانشگاه ایالتی آریزونا در شهر تمپی (یکی از مناطق مجاور فینیکس) واقع شده و بیش از پنجاه هزار دانشجو دارد.
سه رصدخانه فرد لارنس ویپل، رصدخانه بین‌المللی کوه گراهام (که دارای بزرگترین و قوی‌ترین تلسکوپ ساخته شده در جهان است)، و رصدخانه ملی کیت پیک در ایالت آریزونا قرار دارند.
دانشگاههای بزرگ ایالت عبارتند از:
دانشگاه آریزونا
دانشگاه ایالتی آریزونا
دانشگاه آریزونای شمالی
پارکهای مشهور
پارک ملی جنگل سنگی
پارک ملی گرند کنیون
مانیومنت ولی
آنتلوپ کنیون
پارک ملی ساگوارو
یادبود ملی پرتگاه‌های ورمیلیون
یادبود ملی ناواهو
یادبود ملی ووپاتکی
یادبود ملی والنات کنیون
یادبود ملی کاکتوس لوله ارگی
یادبود ملی صحرای سونورا
یادبود ملی دهانه آتشفشان سانست
یادبود ملی کنیون د شلی
یادبود ملی چیریکاهوا
جنگل ملی کوکونینو
جنگل ملی تانتو
مشاهیر
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان کوچیز، جرانیمو، استیو روچ، و سناتور جان مک کین را نام برد. | [
"پرچم آریزونا",
"نشان رسمی آریزونا",
"گرند کنیون",
"مس",
"زبان لاتین",
"زبان ناواهویی",
"فینیکس، آریزونا",
"قله هامفریز",
"رودخانه کلرادو",
"ایالت سونورا",
"جان بریور",
"حزب جمهوریخواه ایالات متحده آمریکا",
"کن بنت",
"دستگاه قانونگذاری ایالت آریزونا",
"مجلس سنای آریزونا",
"مجلس نمایندگان آریزونا",
"جان مک‌کین",
"جون کایل",
"منطقه زمانی کوهستان",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"تغییر ساعت تابستانی",
"ناواهو، آریزونا",
"ایالات آمریکا",
"ایالتهای جنوب غربی آمریکا",
"غرب ایالات متحده آمریکا",
"ایالتهای کوهستانی آمریکا",
"فهرست ایالت‌ها و قلمروهای آمریکا بر پایه مساحت",
"فهرست ایالت‌ها و قلمروهای آمریکا بر پایه جمعیت",
"سرزمین اصلی ایالات متحده آمریکا",
"بیابان",
"فلات",
"فلات کلرادو",
"کاج",
"صنوبر",
"دوگلاس فر",
"تنگ (جغرافی)",
"نیومکزیکو",
"یوتا",
"نوادا",
"کالیفرنیا",
"مکزیک",
"باخا کالیفرنیا",
"دریاچه‌های بزرگ",
"پارک ملی گرند کنیون",
"زیست‌بوم",
"جنگلهای ملی ایالات متحده آمریکا",
"فهرست پارکهای ملی آمریکا بر پایه ایالت",
"سرخپوست",
"ناواهو",
"آپاچی (قبیله(",
"زبان اودهامی",
"واژه‌نامه ریشه‌شناسی زبان انگلیسی برخط",
"زبان باسکی",
"Arizona Republic",
"توسان، آریزونا",
"فهرست شهرستان‌های آریزونا",
"فهرست جزیره‌های آریزونا",
"فهرست رودخانه‌های آریزونا",
"فهرست دریاچه‌های آریزونا",
"فهرست پارکهای ایالتی آریزونا",
"فهرست جنگلهای ملی آمریکا",
"چشم‌انداز",
"گیاه خشک‌زی",
"کاکتوس",
"ایالتهای جنوب غرب آمریکا",
"مکان‌نگاری",
"آلمان",
"فرانسه",
"صحرای موهاوی",
"آپاچی",
"تولید ناخالص داخلی",
"سنگاپور",
"صندوق بین‌المللی پول",
"هواپیمایی یو اس ایرویز",
"دانشگاه ایالتی آریزونا",
"تمپی",
"رصدخانه فرد لارنس ویپل",
"رصدخانه بین‌المللی کوه گراهام",
"تلسکوپ",
"رصدخانه ملی کیت پیک",
"دانشگاه آریزونا",
"دانشگاه آریزونای شمالی",
"پارک ملی جنگل سنگی",
"مانیومنت ولی",
"آنتلوپ کنیون",
"پارک ملی ساگوارو",
"یادبود ملی پرتگاه‌های ورمیلیون",
"یادبود ملی ناواهو",
"یادبود ملی ووپاتکی",
"یادبود ملی والنات کنیون",
"یادبود ملی کاکتوس لوله ارگی",
"یادبود ملی صحرای سونورا",
"یادبود ملی دهانه آتشفشان سانست",
"یادبود ملی کنیون د شلی",
"یادبود ملی چیریکاهوا",
"جنگل ملی کوکونینو",
"جنگل ملی تانتو",
"کوچیز",
"جرانیمو",
"استیو روچ",
"جان مک کین",
"بیوسفر ۲",
"توسان",
"بیابان سونورا",
"پل",
"تلسکوپ ام ام تی",
"دریاچه"
] | [
"آریزونا",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۹۱۲ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۹۱۲ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"غرب ایالات متحده آمریکا",
"مستعمره‌های پیشین اسپانیا"
] |
2,361 | کنتاکی | 2 | 1,448 | 0 | [
"كنتاكي",
"ایالت کنتاکی",
"ایالت کنتکاکی",
"ايالت كنتاكي",
"ايالت كنتكاكي"
] | false | 1,421 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت کنتاکی در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور اوکراین بوده‌است.
کنتاکی پانزدهمین ایالتی است که به ایالات متحده آمریکا پیوست، و از نظر فرهنگی از ایالتهای جنوبی آمریکا است. پایتخت آن فرانکفورت و شهرهای مهم آن لویی ویل و لکزینگتون است.
از دیدنی‌های کنتاکی می‌توان پارک ملی غار ماموت را نام برد که دارای ۵۹۰ کیلومتر راه کشف شده درون غار می‌باشد.
نام
نام این ایالت از زبان بومیان منطقه گرفته شده، و از kenhtake به معنای «برروی بوته‌زار» می‌باشد.
اقتصاد
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که بیش از تولید ناخالص داخلی کشور اوکراین ( میلیارد دلار) بود.
مشاهیر
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان هریت بیچر استو، جنیفر لارنس، جانی دپ، جفرسون دیویس، محمد علی کلی، دایان سایر مجری سراسری، کلونل هارلند ساندرز موسس رستوران‌های زنجیره‌ای کی‌اف‌سی، آبراهام لینکلن و ادگار کیسی را نام برد.
دانشگاههای مشهور
دانشگاه کنتاکی
دانشگاه لویی ویل
منظره‌ای از دریاچه مارتینز فورک لیک.
رودخانه کامبرلند در ایالت کنتاکی | [
"فرانکفورت، کنتاکی",
"زبان انگلیسی",
"لویی ویل",
"ارنی فلچر",
"میچ مک کانل",
"جیم بانینگ",
"۱ ژوئن",
"۱۷۹۲ (میلادی)",
"منطقه زمانی شرقی",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"ساعت تابستانی",
"منطقه زمانی مرکزی",
"بلک ماونتن",
"رودخانه میسیسیپی",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"لکزینگتون",
"پارک ملی غار ماموت",
"تولید ناخالص داخلی",
"اوکراین",
"صندوق بین‌المللی پول",
"هریت بیچر استو",
"جنیفر لارنس",
"جانی دپ",
"جفرسون دیویس",
"محمد علی کلی",
"دایان سایر",
"کلونل هارلند ساندرز",
"رستوران‌های زنجیره‌ای کی‌اف‌سی",
"آبراهام لینکلن",
"ادگار کیسی",
"دانشگاه کنتاکی",
"دانشگاه لویی ویل",
"Bluegrass region",
"Jackson Purchase",
"Pennyroyal Plateau",
"Eastern Mountain Coal Fields"
] | [
"کنتاکی",
"ایالات کنفدراسیون مؤتلفه آمریکا",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۷۹۲ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۷۹۲ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"غرب میانه آمریکا"
] |
2,362 | آب‌پران | 0 | 19 | 0 | [
"دهانه اژدر",
"دهانه‌اژدر",
"گارگویل",
"آب پران",
"اب‌پران",
"اب پران",
"دهانهٔ اژدر",
"گارگويل"
] | false | 4 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | چشم‌انداز پاریس از فراز نگارخانه شیمر .
در معماری سنتی اروپایی و ژاپنی گاه در پایان ناودان‌ها یا فواره‌ها مجسمه‌های کوچکی به شکل جانوران زشت‌چهره یا دهان باز یک جانور یا صورتکی زشت درست می‌کنند که در معماری به آن آب‌پران یا دهانه‌اژدر گفته میشود. آب‌پران‌ها معمولا شکل صور عجایب به خود دارند.
آب در این حالت به‌جای آنکه در جوی‌های خیابان بریزد از بالای ساختمان‌ها و از دهانه ناودان‌ها فوران می‌کند. آب‌پران‌ها را به گونه‌ای می‌سازند که انگار آب از دهان موجودات عجیب به بیرون می‌پاشد. | [
"معماری",
"ناودان",
"فواره",
"صور عجایب",
"جوی",
"غول‌شیر",
"فلگستف",
"آریزونا",
"قصر هیمجی",
"اوستنده",
"دانشنامه بریتانیکا"
] | [
"اژدهایان",
"افسانه‌های فراطبیعی",
"تاریخ معماری",
"تزیین",
"زهکشی",
"شیطان‌ها",
"عناصر معماری",
"فولکلور",
"موجودات پندارین",
"هیولاها"
] |
2,363 | گروتسک | 0 | 40 | 0 | [
"صور عجايب",
"گروتسك"
] | false | 15 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | نی‌نواز گروتسک، مینیاتوری از یک دست‌نویس فرانسوی سال ۱۴۰۸.
گروتسک نوعی از طنز در ادبیات و هنر که بسیار شبیه به طنز سیاه است ولی با آن تفاوتهایی دارد. متن یا تصاویر عجیب و غریب و طنزآمیز. جلوه دادن بسیار سیاه یک ضعف است. در لغت هر چیز تحریف شده، زشت، غیرعادی، خیالی یا باورنکردنی را «گروتسک» یا صور عجایب یا عجیب و غریب می‌گویند. به عنوان مثال، بر اساس محتوا و نوع طنز، یک کاریکاتور با محتوای گروتسکی، بین کایکاتورهایی با طنز محض و خنده‌دار (Gag Cartoon) و کاریکاتورهایی با طنز سیاه قرار می‌گیرد.
محتوای یک طنز محض (Gag) صرفا برای خنداندن مخاطب ساخته میشود ولی محتوای یک طنز سیاه معمولا موجب خنده، دست‌کم در وجه معمول و فرخ‌بخش خنده نمی‌شود و اعلب وحشت، و تلخ‌کامی و اندوه را برمی‌انگیزاند. گروتسک اما مخاطب را در میان این دو نوع از حالات معلق می‌گذارد. تردید بین خندیدن یا وحشت کردن. بلاتکلیف میان مضحک بودن و سیاه بودن محتوا. مشخص‌ترین این ویژگی‌ها را در داستان کوتاه «دوست ما آقای کولبی» نوشته «دونالد بارتلمی» (Donald Barthelme) دیده میشود. (ترجمه آن در ایران با نام «بعضی از ما دوست‌مان کلبی را تهدید می‌کردیم» منتشر شده است). این داستان ماجرای عده‌ای دوست است که دور هم جمع شده‌اند و تصمیم گرفته‌اند در فضایی بسیار دوستانه و رفتاری دلسوزانه دوست‌شان (کلبی) را دار بزنند! داستان شرح گفت‌وگو و برنامه‌ریزی‌های این عده است درباره چه‌گونگی اجرای مراسم اعدام. «اگرچه دار زدن کلبی تقریبا به‌طور قطع خلاف قانون است اما ما یک حق کاملا اخلاقی برای این کار داریم چون او دوست ما است، از جهات گوناگون و مهمی به ما تعلق دارد، و تازه شورش را هم درآورده.»
از سری هنرهای تجسمی با درون‌مایه گروتسک و طنز سیاه می‌توان به کاریکاتورهای رولان توپور اشاره کرد که کتابی از او با نام مستاجر (tenant) در ایران منتشر شده‌است.
گروتسک یا عجایب‌پردازی ، در اصل به شیوه آرایش دیوار و سقف سردابه (گرتو)های پیدا شده در ویرانه‌های رم باستان گفته می‌شد.
در این تزئینات، شکلهای خیالی آدمیان، جانوران، گلها و گیاهان در طرحی متقارن به‌هم بافته شده‌اند.
این اصطلاح در سده شانزدهم میلادی رواج پیدا کرد و در مورد شکلهای کژنما و اغراق‌آمیز، ترسناک یا مضحک-به خصوص در مجسمه‌سازی- به‌کار برده‌شد.
محمد سیاه‌قلم از معدود نگارگران ایران قدیم است که طرح‌هایی در این شیوه دارد. | [
"محمد سیاه‌قلم",
"نگارگر",
"ایران",
"دایره المعارف هنر"
] | [
"گروتسک",
"سبک‌های هنری",
"فولکلور",
"گونه‌های هنر",
"طنز",
"گونه‌های ادبی"
] |
2,364 | هالووین | 0 | 115 | 0 | [
"هالوئین",
"هالوین",
"هالووين",
"هالوئين",
"هالوين"
] | false | 40 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "holiday_name",
"Item2": "هالووین"
},
{
"Item1": "type",
"Item2": "Christian"
},
{
"Item1": "image",
"Item2": "Jack-o'-Lantern 2003-10-31.jpg"
},
{
"Item1": "caption",
"Item2": "A [[jack-o'-lantern]], one of the symbols of Halloween"
},
{
"Item1": "nickname",
"Item2": "Hallowe'enAllhallowe'enAll Hallows' EveAll Saints' Eve"
},
{
"Item1": "observedby",
"Item2": "[[مسیحیت غربی]] و تعداد زیادی از کشورهای غیرمسیحی [[سرتاسر دنیا]]"
},
{
"Item1": "significance",
"Item2": "نخستین رود [[Allhallowtide]]"
},
{
"Item1": "date",
"Item2": "۳۱ اکتبر"
},
{
"Item1": "celebrations",
"Item2": "[[Trick-or-treating]], [[costume]] [[parties]], making [[jack-o'-lantern]]s, lighting [[bonfire]]s, [[طالع‌بینی]]، [[apple bobbing]], visiting [[haunted attractions]]"
},
{
"Item1": "duration",
"Item2": "1 day"
},
{
"Item1": "observances",
"Item2": "[[Church service]]s, [[prayer]], [[روزه]]، و [[شب احیا]]"
},
{
"Item1": "relatedto",
"Item2": "[[Totensonntag]], [[Blue Christmas]], [[Thursday of the Dead]], [[سوون (جشن)]], [[Hop-tu-Naa]], [[Calan Gaeaf]], [[Allantide]], [[روز مردگان]]، [[Reformation Day]], [[عید مقدسان (مسیحیت)]], [[Mischief Night]] (''[[cf]]''. [[vigils]])"
}
],
"Title": "holiday"
} | هالووین یک جشن مسیحیت غربی و بیشتر سنتی می‌باشد که مراسم آن سه شبانه‌روز ادامه دارد و در شب ۳۱ اکتبر (نهم آبان) برگزار میشود. بسیاری از افراد در این شب با چهره‌های نقاشی شده، لباس‌های عجیب یا لباس‌های شخصیتهای معروف، چهره و ظاهری که آن به‌نظرشان ترسناک باشد خود را آماده جشن می‌کنند؛ همچنین کودکان برای قاشق‌زنی برای جمع‌آوری نبات و آجیل به در خانه دیگران می‌روند. این جشن را مهاجران ایرلندی و اسکاتلندی در سده نوزدهم با خود به قاره آمریکا آوردند.
یکی از نمادهای هالووین یک کدوتنبل (یا به لاتین kurbis) است که درون آن را خالی کرده و برای آن چشم و ابرو و دهان به صورتی ترسناک درمی‌آورند و با روشن کردن شمع در درون کدوتنبل به آن جلوه‌ای ترسناک می‌دهند.
در بسیاری از نقاط جهان، مراسم دینی مسیحی اجرا میشود، از جمله حضور در مراسم کلیسایی و دعاخوانی با روشن کردن شمع بر سر قبر مردگان ، گر چه در جای دیگر به صورت یک جشن سکولار است و جانبه تجاری دارد. برخی از مسیحیان در طول تاریخ در این روزها خوردن گوشت در شب امتناع می‌ورزند، یک سنت در خوردن غذاهای خاص در این روز که به شب زنده داری می‌پردازند، خوردن سیب و سیب زمینی و پن کیک یا کیک روح می‌باشد.
ریشه‌شناسی
کلمه هالووین یا هالوعوین به حدود ۱۷۴۵ میرسد و ریشه مسیحی دارد. کلمه "Halloween" به معنی "شب عید" یا "شب مقدس" است. این کلمه از اصطلاحی اسکاتلندی برای شب عید (عصر قبل از همه روزهای حرمت) آمده‌است. در اسکاتلندی، کلمه «عید» (eve) به معنای عهد و پیمان است. در طول زمان، (همه) هالووین(ها) به هالووین تحول یافت. اگرچه عبارت «آل هالوز» در انگلیسی قدیم یافت میشود، این کلمه به خودی خود تا سال ۱۵۵۶ دیده نمی‌شود.
فعالیتهای هالووین
حضور در صحنه‌های جشن در خیابان‌ها و مراکز شهر با لباس رنگارنگ و عجیب و غریب و چهره‌های ترسناک و نقاشی‌شده
تزئین، کنده کاری کدو تنبل و روشن کردن شمعی درونش همچو فانوس
آتش بازی
روشن کردن چراغ‌های کوچک همچو ریسه
سیب بازی «در یک تشت پر از آب چند سیب می‌ریزند و بچه‌ها با دهان باید سیب‌های شناور در آب را بیرون بکشند»
بازی‌های فالگیری و غیب گویی و پیشگویی کردن
شوخی و جوک تعریف کردن
بازدید از جاهای خالی از سکنه و ترسناک
گفتن داستانهای ترسناک و تماشای فیلم‌های ترسناک
هالووین در ایران
این مراسم یا جشن، در ایران به‌صورت رسمی انجام نمی‌شود؛ با اینحال بسیاری از جوانان و نوجوانان ایرانی این جشن را انجام داده و فیلم‌ها و عکس‌هایی از اجرای آن را در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بارگذاری می‌کنند. بسیاری از لوازم مربوط به هالووین، در ایران از طریق شیرینی‌فروشی‌ها در دسترس هستند. در برخی رسانهها خبرهایی مبنی بر برپایی این جشن در مدارس شهر تهران منتشر شد.
تاریخچه
اثر فرهنگ گالیک و ولزی
یک ماسک هالووین مربوط به اوایل قرن بیستم که در Museum of Country Life به نمایش گذاشته شده‌است.
به نظر میرسد آداب و رسوم هالووین امروز، تحت تاثیر آداب و رسوم و عقاید عامی کشورهای سلتیک قرار گرفته‌اند، که بعضی از آنها معتقدند ریشه‌های بت‌پرستی دارد. تاریخ نیکلاس راجرز، در جستجوی ریشه‌های هالووین، اشاره می‌کند که در حالی که "برخی از فولکلوریست‌ها ریشه‌های خود را در جشن روم پومونا، الهه میوه‌ها و دانه‌ها، یا در جشنواره‌های مرده‌های به نام پرنتالیا شناسایی کرده‌اند، این جشنها بیشتر به جشنواره سلتی سمهین مربوط میشود که در ایرلندی قدیمی برای "پایان تابستان" انجام می‌شده‌است.
از حداقل قرن شانزدهم، جشنواره در ایرلند، اسکاتلند، جزیره من و ولز شامل مومینگ و guising می‌شده‌است. این مراسمم شامل افرادی می‌شد که خانه به خانه در لباس محلی، معمولا آیه‌ها یا آهنگ‌ها را در عوض غذا می‌خواندند، می‌شد.
تاثیر مسیحیت
همچنین به نظر میرسد آداب و رسوم هالووین امروز تحت تاثیر معانی و شیوه‌های مسیحی است و از آن مشتق میشود.
گسترش هالووین در آمریکای شمالی
مراسم سالیانه هالووین در نیویورک، بزرگترین مراسم در نوع خود است.
لسلی بانتین و سیندی اوت هر دو می‌نویسند که استعمارگران انگلیکان در جنوب ایالات متحده و مستعمره‌های کاتولیک در مریلند «تمام روزهای هالووین را در تقویم کلیسا» به رسمیت می‌شناسند، هر چند پوریتانز از نیو انگلند مخالفت جدی با تعطیلات همراه با دیگر جشن‌های سنتی کلیسای تاسیس شده، از جمله کریسمس دارد.
هالووین در نقاط مختلف جهان
سنت‌ها و اهمیت هالووین به شدت در کشورهای مختلف فرق می‌کند. در اسکاتلند و ایرلند، آداب سنتی هالووین شامل لباس پوشیدن کودکان و برگزاری احزاب است، در حالی که سایر اقدامات در ایرلند شامل آتش روشن کردن و نمایش آتش‌بازی است.
جشن هالووین در کشورهای جمهوری خلق چین، ژاپن، فیلیپین، سنگاپور، استرالیا، نیوزیلند، بوسنی و هرزگوین، آلمان، جزیره ایرلند، ایتالیا، رومانی، روسیه، سوئیس، بریتانیا، (انگلستان، اسکاتلند)، کانادا، ایالات متحده آمریکا، سنت هلن، امارات متحده عربی، جمهوری دومینیکن سوئد برگزار میشود. | [
"jack-o'-lantern",
"مسیحیت غربی",
"geography of Halloween",
"Allhallowtide",
"Trick-or-treating",
"Halloween costume",
"Costume party",
"bonfire",
"طالع‌بینی",
"apple bobbing",
"Haunted attraction (simulated)",
"Church service",
"Prayer in Christianity",
"روزه",
"شب احیا",
"Paulist Press",
"قدیس حامی",
"Totensonntag",
"Blue Christmas (holiday)",
"Thursday of the Dead",
"سوون (جشن)",
"Hop-tu-Naa",
"Calan Gaeaf",
"Allantide",
"روز مردگان",
"Reformation Day",
"عید مقدسان (مسیحیت)",
"Mischief Night",
"cf.",
"vigils",
"۳۱ اکتبر",
"قاشق‌زنی",
"نبات",
"آجیل",
"ایرلندی‌ها",
"مردم اسکاتلندی",
"ایالات متحده آمریکا",
"کدوتنبل",
"چشم",
"ابرو",
"دهان",
"شمع",
"مراسم دینی",
"Duke University",
"سکولار",
"Beacon Communications (publisher)",
"سیب",
"سیب زمینی",
"پن کیک",
"ABC-CLIO",
"کدو تنبل",
"آتش‌بازی",
"آب",
"فالگیری",
"ایران",
"اینترنت",
"شبکه‌های اجتماعی",
"تهران",
"ملت‌های سلتی",
"Oxford University Press",
"سمهین",
"لباس محلی",
"مسیحی",
"لسلی بانتین",
"سیندی اوت",
"انگلیکان",
"ایالات متحده",
"مریلند",
"نیو انگلند",
"کریسمس",
"ایرلند",
"جمهوری خلق چین",
"ژاپن",
"فیلیپین",
"سنگاپور",
"استرالیا",
"نیوزیلند",
"بوسنی و هرزگوین",
"آلمان",
"جزیره ایرلند",
"ایتالیا",
"رومانی",
"روسیه",
"سوئیس",
"بریتانیا",
"انگلستان",
"اسکاتلند",
"کانادا",
"سنت هلن",
"امارات متحده عربی",
"جمهوری دومینیکن",
"جرج دبلیو بوش",
"BBC"
] | [
"هالووین",
"جشنواره‌های پاییز",
"جشنها و اعیاد",
"جشنها و اعیاد مسیحیت",
"فرهنگ در اسکاتلند",
"فرهنگ در ایالات متحده آمریکا",
"فرهنگ در ایرلند",
"فرهنگ در بریتانیا",
"فرهنگ در کانادا",
"فولکلور اسکاتلند"
] |
2,365 | مرغ دریایی (نمایشنامه) | 6 | 74 | 0 | [
"مرغ دريايي (كتاب)",
"مرغ دریایی (کتاب)"
] | false | 14 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "عنوان",
"Item2": "مرغ دریایی"
},
{
"Item1": "برگرداننده",
"Item2": "ناهید کاشی چی"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "مرغ دریایی چخوف.jpg"
},
{
"Item1": "نویسنده",
"Item2": "[[آنتوان چخوف]]"
},
{
"Item1": "زبان",
"Item2": "فارسی"
},
{
"Item1": "موضوع",
"Item2": "اجتماعی"
},
{
"Item1": "سبک",
"Item2": "نمایشنامه"
},
{
"Item1": "ناشر فارسی",
"Item2": "نشر جوانه توس"
},
{
"Item1": "محل انتشارات",
"Item2": "تهران"
},
{
"Item1": "صفحه",
"Item2": "80"
},
{
"Item1": "شابک",
"Item2": "978-964-96524-1-2"
}
],
"Title": "کتاب"
} | مرغ دریایی نام یکی از نمایشنامههای آنتون چخوف است.
این نمایشنامه شخصی‌ترین اثر چخوف است و در عین حال نقطه عطفی در زندگی وی به شمار می‌رود، که قطعا بهترین و مشهورترین نمایشنامه این داستان‌نویس چیره‌دست روس نیز هست.
چخوف در این نمایشنامه افکار و ایده‌های والایش درباره هنر، قریحه هنری و چیستی هنر را با صراحت و شفافیتی کم‌نظیر ابراز می‌کند. سراسر این نمایشنامه پر است از رنج و حرمان و یاس و پوچی‌های آدم‌های به تنگ آمده از یکنواختی و روزمرگی زندگی. مرغ دریایی پر است از عشق، عشق‌های ناکام و شکست خورده، عشق‌های پرملال و کهنه و عشق‌های یک جانبه و مصیبت بار. شش رابطه تو در تو و پیچیده عاشقانه بستر اصلی نمایشنامه مرغ دریایی است. شخصیتهای مرغ دریایی به مانند اغلب شخصیتهای چخوفی مردمانی مردد، سست‌نهاد و حقیرند، که گاه از سر بیکاری و تنها برای قابل تحمل ساختن رخوت و ملال زندگی به سادگی دل می‌بازند.
اما چخوف آدم‌هایش را پس از گشت و گذاری رویا گونه در عالم موهومات، با حقایق تلخ و ناخوشایند زندگی رو در رو می‌سازد. این کاراکترها وقتی با حقایق زندگی آن گونه که هست آشنا می‌شوند، ضعف‌ها و حقارت‌های خود را بیش از پیش به نمایش می‌گذارند. در کنار مایه‌های عاطفی چخوف در مرغ دریایی به ستایشی با واسطه از هنر دست می‌زند و در این میانه دشواری‌های دستیابی به گوهر واقعی هنر را نیز می‌نمایاند. عرصه هنر در دیدگاه چخوف، جایگاه متوسط‌ها نیست. به همین خاطر است که علاقه‌مندان هنر و فعالیتهای هنری در نمایشنامه مرغ دریایی، پس از برخورد با موانع صعب و بلند فعالیت سالم هنری، سرخورده و بی‌انگیزه از حرکت به سوی اهداف بلند پروازانه خود باز می‌مانند. اوج دیدگاه چخوف درباره هنر را می‌توان در این جملات جست. «برای ما هنرمندان و نویسندگان مسئله اساسی شهرت نیست. شکوه و جلال و آنچه را من روزی در آرزویش بودم نیز نیست. مسئله اساسی قدرت تحمل است. این است که بدانیم چگونه صلیب خود را بر دوش کشیم و ایمانمان را از دست ندهیم. من ایمان دارم و کمتر رنج می‌کشم.» این جملات را به سادگی می‌توان مانیفست چخوف در باب هنر و رسالت هنرمند دانست. جملات و عباراتی که به اقتضای الزام‌های نمایشی در قالبی شعار گونه ریخته شده و می‌تواند تکه‌ای از سوگند نامه خیالی «هنرمند» باشد. در واقع تنها هنر نیست که در این نمایشنامه مورد ستایش واقع میشود، بلکه روح هنرمند و رنج‌هایی که یک هنرمند برای رسیدن به غایت لذت از خلق یک اثر هنری متحمل میشود است که ارزش و شان ستایش می‌یابد. به مانند همیشه در فضای آثار نمایشی چخوف، رنج تطهیر کننده جان و روان است. خاصه آن که این رنجها روح یک هنرمند را صیقل دهد.
اما انسان داستانهای چخوف همواره در چنبره رخوت و بی‌عملی اسیر شده و در خسران است. آدم‌های چخوف به قول خودش «بردگان ابتذال» اند. همه گرفتار در منجلاب کسالت، ناتوانی و اجبار و همه در حال زوال و فروپاشی. آنتون چخوف انسان نمونه عصر خود را این گونه می‌دید. ذوق، استعداد و قریحه انسانی است که در این ورطه انحطاط به هدر می‌رود. آن که در وادی هنر سیر می‌کند نیز از این انسداد و انجماد فکری بیشتر متضرر میشود. این جبر جهان چخوفی است. چخوف گاه چنان با شخصیتهای داستانی و نمایشی‌اش ابراز همدردی و همذات پنداری می‌کند که گویی خود و زندگی خود را نگاشته است؛ و گاه چنان بی‌رحمانه شلاق تیز انتقاد را بر پیکره شخصیت‌هایش می‌کوبد که پنداری از حضور این گونه افراد در اطراف خود رنج‌های بسیار برده است.
کسانی که گاه به رغم استعدادهای غیرقابل انکار، به واسطه بی‌هدفی یا گمراهی به دامان ابتذال و بی‌انگیزگی غلتیده‌اند.
مرغ دریایی و میهن‌پرستی
مرغ دریایی نیز به مانند دیگر آثار آنتون چخوف عاری از اندیشه‌های ملی‌گرایانه و شور وطن پرستانه نیست. چخوف عمیقا به وظیفه و رسالت هنرمند، نسبت به وطن و هموطنان معتقد بود. او با تیزهوشی و شناختی دقیق از زیرساخت‌های فرهنگی، سیاسی و اعتقادی جامعه خود، حساب وطن پرستی و نوع دوستی را از عامی گری جدا ساخت. چخوف همواره با ابتذال سر ستیز داشت و همیشه به مظاهر ابتذال و تن دادن به ذائقه‌های پست عامیانه می‌تاخت. می‌توان گفت چخوف در این نمایشنامه هنرمندان و نویسندگان همدوره خود در اواخر قرن نوزدهم روسیه تزاری را می‌نمایاند که نه آرمان بزرگی در سر می‌پروراندند، و نه ذوق و قریحه درخشانی برای آفرینش و خلق هنری در خود داشتند.
چخوف همه عمر را در این حسرت سوخت تا شاید با بازنمایی تباهی‌های زندگی روزمره، مسیر متفکران هنرمند و روشنفکران جامعه خود را به سوی مدینه فاضله‌اش هدایت کند و خب واضح است که نمی‌توانست. آنتون چخوف از بروز و ظهور مظاهر بورژوازی در جامعه هنر و ادبیات سرزمین خویش می‌هراسید و با کمال گرایی خاص و ویژه نژاد اسلاو، می‌کوشید جلوی انحطاط فرهیختگان چسبیده به بدنه اشرافیت که با مکیدن تفاله‌های زندگی و عیش و نوش این طبقه مضمحل شده ارتزاق می‌کردند بایستد. چرا که می‌دانست جوهره ناب و اصیل هنر در آتش خودپرستی‌ها و فساد بورژوازی تباه و نابود میشود. به همین دلیل حقیقت را بر همه چیز حتی عشق، بزرگترین و گسترده‌ترین منبع الهام هنری ارجح می‌دانست. آنتون چخوف زندگی را با معیار کار و خلاقیت می‌سنجید و از بی‌عملی و رخوت هنرمندانه بیزار بود. از همین رو به هنرمند عصر و دوره خود می‌تاخت تا آنان را از خواب بیرون آورد. این اندیشه‌ها در لایه‌های چندگانه معانی و مفاهیم نمادین آثار او چنان تنیده شده که ترجمه و اجراهای مکرر و متفاوت از آثارش هنوز هم پس از گذشت یک قرن از مرگش در بسیاری از نقاط جهان خواهان دارد. رمز ماندگاری چخوف و آثارش قابلیت تعمیم اندیشه‌ها و دغدغه‌های والای او، به تمامیت کره خاکی است.
ترجمه
کتاب مرغ دریایی تاکنون توسط سه مترجم به نامهای ناهید کاشی چی، کامران فانی و پرویز شهدی ترجمه شده است. ناهید کاشی چی این اثر را در سال 1385 در 80 صفحه و توسط انتشارات نشر جوانه توس به چاپ رسانده است. کامران فانی این اثر را در سال 1394 در 128 صفحه با شابک 9789643412715 توسط انتشارات قطره به چاپ رسانده است. پرویز شهدی نیز این اثر را در سال 1395 در 116 صفحه توسط بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه به چاپ رسانده است. | [
"آنتوان چخوف",
"نمایشنامه",
"آنتون چخوف",
"نماد",
"انتشارات قطره"
] | [
"نمایشنامههای روسی که بر پایه آنها فیلم ساخته شده‌است",
"نمایشنامههای ۱۸۹۶ (میلادی)",
"نمایشنامههای چخوف"
] |
2,366 | سیذارتا (رمان) | 6 | 81 | 0 | [
"سيذارتا (كتاب)",
"سدهرتها",
"سيدارتا",
"سیذارتا (کتاب)"
] | false | 6 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "عنوان",
"Item2": "سیذارتا"
},
{
"Item1": "عنوان اصلی",
"Item2": "Siddhartha"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "190px"
},
{
"Item1": "زیرنویس تصویر",
"Item2": "جلد کتاب سیذارتا"
},
{
"Item1": "نویسنده",
"Item2": "[[هرمان هسه]]"
}
],
"Title": "کتاب"
} | سیذارتا (Siddhartha) نام کتابی است از هرمان هسه که به تحول معنوی یک مرد هندی برهمن می‌پردازد. این کتاب در سال ۱۹۲۲ و پس از آنکه هسه مدتی در دهه ۱۹۱۰ در هند به سر برد منتشر شد. سیذارتا در زبان سانسکریت، یعنی «کسی که به هدفش رسیده‌است». ماجرای داستان مربوط به دوران هند باستان و همزمان با بودا (سده ۶) است.
خلاصه داستان
«سیذارتا» پسر برهمنی است که در کرانه رودخانه و در کنار زورق‌ها پرورش می‌یابد. دوستی دارد به نام «گوویندا» که با هم به درس‌های پدر و فرهیختگان و افراد دانا گوش می‌دهند.
پدر از اینکه پسرش ولع یادگیری دارد بسیار خشنود است و وجود مادر مملو از عشق به سیذارتا. دوستش، گوویندا هم رفتار و روح و افکار والای او را دوست دارد اما سیذارتا احساس رضایت نمی‌کرد و روحش آرامش نداشت. احساس خلایی در زندگی داشت، و البته با گوش کردن به تعلیمات افراد دانا و روشنفکر نیز روحش اقناع نمی‌شد و آرامش واقعی را به دست نمی‌آورد. به خدا و آفرینش دنیا می‌اندیشید. او باید خویشتن خویش را می‌یافت. او پی برد که آموزش کافی نیست و باید خودش جستجو کند و راه را طی کند و بر خویشتن خویش چیره شود؛ بنابراین با دوستش تصمیم گرفتند که از خانه پدری بروند و شمن شوند و به ریاضت بپردازند.
زندگی معمولی دیگر برای او مفهومی نداشت، دنیا برایش تلخ بود و به ریاضت پرداخته بود. سیذارتا تنها یک هدف داشت؛ تهی شدن از هر چیز: از آرزو، شادمانی و از رنج و اگر به نفس غلبه می‌کرد، همه چیز در او بیدار می‌شد و در خویشتن خویش غرق می‌شد و سیذارتا غرق شدن در خویشتن خویش را از شمن‌ها آموخت. حس‌ها و خاطرات را در خود می‌کشت و به جانور و سنگ تبدیل می‌شد، اما دوباره به خود می‌آمد. هزاران بار از خود گریخته بود و بازگشت او اجتناب ناپذیر بود. اما سیذارتا به این نتیجه رسید که فقط با آموختن نمی‌شود، بلکه باید خودش جستجو کند. او تصمیم گرفت به محل اقامت بودا برود و شاگرد او شود. گوتاما؛ یعنی همان بودا، طریقه رهایی از رنج را یعنی رهایی از رنج این جهان و زندگی را آموزش می‌داد. کسانی که راه بودا را پیش گرفته بودند، رستگار می‌شدند؛ ولی سیذارتا آنجا را هم ترک کرد و راه خویش را دنبال کرد. او به بودا می‌گوید که حرف‌هایش را گوش کرده و مقصود او را که رهایی از رنج است، دریافته و اینکه دریافته‌است که بودا به بالاترین مقصود رسیده و به این مقصود با جستجوی خود رسیده‌است و نه از راه درس. سیذارتا می‌خواهد این راه را طی کند و بر خویشتن خویش چیره شود. پس با خود می‌اندیشد و پی می‌برد که آن چیزی که معلمان نتوانستند به او بیاموزند، خویشتن بود.
او فهمید که راز خود را باید از خود یاد بگیرد و شاگرد خود باشد. سیذارتا اکنون جهان را شناخته و می‌خواست جای خود را در این جهان پیدا کند و به دنبال آنچه درونش به او دستور می‌دهد، برود. سیذارتا با زنی زیبا آشنا میشود و زندگی مادی را تجربه می‌کند. در کنار این زن، دوست داشتن، مهرورزی و خوشی‌ها را می‌آموزد تا اینکه شبی خوابی می‌بیند و این زمانی است که تقریبا جوانی‌اش سپری و موهایش سفید شده‌است. او خواب می‌بیند که پرنده‌ای که این زن زیبا داشت در لانه‌اش مرده و سیذارتا آن را بیرون می‌آورد و دور می‌اندازد. گویی هر چه در درون خود نیکی داشته، بیرون ریخته‌است و ترس وجودش را فرا می‌گیرد و حس می‌کند تمام زندگی‌اش را بیهوده سپری کرده‌است. بعد از این خواب، آن زن را ترک می‌کند. سیذارتا در واقع دیگر به مرگ خود راضی است و نمی‌خواهد بیش از این بار زندگی بی‌محتوای خود را به دوش بکشد؛ بنابراین تصمیم می‌گیرد به حیات خود خاتمه دهد، اما در ساحل رودخانه ناگهان به یاد کلامی در دعای برهمنان می‌افتد که انسان را به ادامه راه و رسیدن به کمال فرا می‌خواند. در این هنگام از اندیشه خام خود منصرف میشود و خود را باز می‌شناسد.
او باز هم توانسته بیندیشد و ندای درونش را بشنود و به دنبال آن بیاید. آن چشمه پاک هنوز در درون او زنده بود. آری، سیذارتا دریافت که ندای درون او درست بود. هیچ معلمی نمی‌توانست راه رستگاری را به او نشان دهد، او باید خود تجربه می‌کرد و به ناامیدی می‌رسید و دوباره زندگی نوین خود را آغاز می‌کرد. بالاخره سیذارتا در ساحل رودخانه می‌ماند. سیذارتا زندگی‌اش را برای مردی تعریف می‌کند و او به سیذارتا می‌گوید که رود با او سخن گفته‌است. روزی میرسد که افرادی از رودخانه می‌خواهند عبور کنند تا نزد گوتاما بروند؛ زیرا او در بستر مرگ است و یکی از آنها زن زیبایی با پسرش است که جزء رهروان گوتاما شده‌است. این پسر در واقع پسر خود سیذارتا است. در راه، این زن زیبا دچار مارگزیدگی میشود و می‌میرد و سیذارتا پی می‌برد که پسربچه، پسر خود او است. پسر را نزد خود نگه می‌دارد، اما چون پسرک به آن زندگی عادت نداشت، روزی سیذارتا را رها می‌کند و از آنجا می‌رود.
سیذارتا به دنبال او می‌رود ولی او را پیدا نمی‌کند و بازمی‌گردد، ولی در تمام این مدت به یاد یگانه فرزندش است تا اینکه تصمیم می‌گیرد به دنبال او برود و وقتی به رود نگاه می‌کند و خم میشود، چهره خود را می‌بیند که سیذارتا را به یاد چهره پدرش می‌اندازد و روزی را به یاد می‌آورد که پدرش را رها کرد و به زاهدان پیوست و پی می‌برد که پدرش هم همان درد را چشیده بود که او اکنون برای پسرش می‌کشد. سیذارتا با صحبت کردن با مرد و گوش سپردن به آوای رود، آرامش درونی خود را بازمی‌یابد و درمی‌یابد که اگرچه آب همواره در گذر است، اما همیشه نیز پابرجا است. این درس بزرگی برای سیذارتا است. او اکنون راه رستگاری را یافته‌است.
در واقع، سیذارتا شناختی را که به دنبالش بود از طریق آموزش به دست نیاورد و سیر و سلوک خود را ادامه داد تا با آن زن زیبا آشنا شد و زندگی را براساس حواس تجربه کرد و بعد از آن دیگر زندگی برایش منزجر کننده شد، ولی در درون خود همواره شمن باقیمانده بود. زندگی جدیدی را شروع کرد و رمز رود را آموخت.
وقتی سیذارتا با دقت صدای رود را گوش می‌کرد، دریافت که همه چیز به هم وابسته است؛ صداها، اهداف، رنجها، میل‌ها، خوبی‌ها و بدی‌ها. همه اینها در واقع همان دنیا است، موزیک زندگی است و ناگهان به یاد کلامی در دعای برهمنان افتاد که انسان را به ادامه راه و رسیدن به کمال فرا می‌خواند. در واقع سیذارتای هرمان هسه، هماهنگی دنیا را دوباره بازیافته‌است.
راه سیذارتا از خانه پدری تا رود است؛ یعنی سمبل طبیعت. سیذارتا هماهنگی جزء با کل و با وحدت است.
ویژگیهای داستان سیذارتا
این داستان نیز مانند دیگر داستان معروف هسه، دمیان، به خودشناسی و قدرت درونی انسان می‌پردازد.
هسه در این رمان فلسفی، زندگی دو برهمن را به نامهای سیذارتا و گوویندا که یکی به مریدان بودا می‌پیوندد و دیگری زندگی جسمانی را ترجیح می‌دهد، شرح داده‌است. رجوع بشر به طبیعت از جمله رودخانه و وحدت وجود در این رمان مطرح شده‌است.
هرمان هسه
بازی مهره شیشه‌ای | [
"هرمان هسه",
"برهمن",
"۱۹۲۲ (میلادی)",
"هسه",
"دهه ۱۹۱۰ (میلادی)",
"هند",
"سانسکریت",
"بودا",
"سده ۶ (پیش از میلاد)",
"شمن",
"گوتاما",
"زن زیبا",
"دمیان",
"وحدت وجود",
"بازی مهرهٔ شیشه‌ای"
] | [
"بوداگرایی در خیال",
"تمثیل",
"راهب‌های بودایی تخیلی",
"رمان‌های ۱۹۲۲ (میلادی)",
"رمان‌های آلمانی سده ۲۰ (میلادی)",
"رمان‌های آلمانی که بر پایه آنها فیلم ساخته شده‌است",
"رمان‌های آلمانی‌زبان ۱۹۲۲ (میلادی)",
"رمان‌های تربیتی",
"رمان‌های تربیتی آلمان",
"رمان‌های سوئیسی که بر پایه آنها فیلم ساخته شده‌است",
"رمان‌های فلسفی",
"رمان‌های فلسفی آلمان",
"رمان‌های واقع‌شده در هند",
"رمان‌های هرمان هسه",
"رمان‌هایی که بر پایه آنها فیلم ساخته شده‌است",
"کتابهای آلمانی",
"گوتاما بودا در فرهنگ عامه",
"هند باستان در فرهنگ عامه"
] |
2,367 | بابل | 0 | 75 | 0 | [
"بابل (فيلم)",
"بابل (ابهام‌زدايي)",
"بابل (ابهام زدایی)",
"بابل (ابهام زدايي)",
"بابل(ابهام‌زدایی)",
"بابل(ابهام زدايي)",
"بابل(ابهام زدایی)",
"بابل (البوم)",
"بابل (ابهام‌زدایی)",
"بابل (فيلم ۲۰۰۶)",
"بابل (فیلم)",
"بابل (فیلم ۲۰۰۶)",
"بابل (آلبوم)"
] | false | 55 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | بابل ممکن است به یکی از موارد زیر اشاره بدارد:
مکان
بابل (شهر)، شهری در استان مازندران در شمال ایران
شهرستان بابل، در استان مازندران در شمال ایران
بابل (دولت‌شهر)، شهری باستانی در میانرودان و پایتخت تمدن بابل
استان بابل، از استانهای هجده‌گانه کشور عراق
تمدن بابل، تمدنی باستانی در میانرودان
فرهنگ
بابل (فیلم ۲۰۰۶ آمریکایی)، فیلمی از آلخاندرو گونزالز اینیاریتو
بابل (فیلم ۲۰۰۶ هندی)
بابل (آلبوم وسپ)
بابل (آلبوم مامفرد اند سانز)، نام آلبومی از گروه فولک راک مامفرد اند سانز
موزه بابل، تنها موزه مردم‌شناسی مازندران در شمال ایران
بابل (روزنامه)، یکی از روزنامه‌های چاپ‌شده در کشور عراق
بابل (رامهرمز)
افراد
ایزاک بابل، نویسنده یهودی‌تبار روس
رایان بابل، بازیکن تیم ملی هلند و باشگاه آژاکس
موارد دیگر
امپراتوری بابل نو، یکی از تمدنهای باستانی حوزه میانرودان
بابل میانه، از تمدنهای باستانی
بابلرود، رودی در استان مازندران در شمال ایران
درخت بابل
برج بابل، ساختمانی است که در سفر پیدایش به آن اشاره شده | [
"بابل (شهر)",
"شهرستان بابل",
"بابل (دولت‌شهر)",
"استان بابل",
"تمدن بابل",
"بابل (فیلم ۲۰۰۶ آمریکایی)",
"بابل (فیلم ۲۰۰۶ هندی)",
"بابل (آلبوم وسپ)",
"بابل (آلبوم مامفرد اند سانز)",
"موزه بابل",
"بابل (روزنامه)",
"بابل (رامهرمز)",
"ایزاک بابل",
"رایان بابل",
"امپراتوری بابل نو",
"بابل میانه",
"بابلرود",
"درخت بابل",
"برج بابل"
] | [
"صفحه‌های ابهام‌زدایی مکان‌ها",
"صفحه‌های ابهام‌زدایی نام خانوادگی"
] |
2,370 | تخلص | 0 | 93 | 0 | [
"متخلص",
"تخلّص"
] | false | 73 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | تخلص به دو معنی در میان اهل ادب معمول است. نخست نام یا کنیه‌ای هنری است که شاعران برای خود انتخاب می‌کنند. بسیاری از شاعران بزرگ زبان فارسی به تخلص خود معروف هستند. مانند نظامی (که نام او الیاس بن یوسف بود)، سعدی (که نام او به احتمال زیاد مشرف‌الدین بود)، حافظ (که نام او شمس الدین محمد بود). ولی مولوی تخلص شخصی‌اش «خمش» یا «خاموش» بود و بسیاری از مواقع نیز به خاطر ارادت به شمس تبریزی «شمس» تخلص می‌کرد. به هرحال به تخلصش معروف نیست.
بسیار پیش می‌آید که طول تاریخ چندین شاعر با یک تخلص وجو دارند. مثلا چندین عطار یا چندین حافظ وجود دارد. گاهی هم شاعرانی هستند که دو یا سه تخلص دارند.
تخلص بیش از هرچیز در غزل کاربرد دارد و معمولا شاعران التزام دارند که تخلص خود را در آخر غزل به نحوی بیاورند. (سنایی ظاهرا نخستین کسی‌است که خود را ملزم به آوردن تخلص در غزل کرده‌است. (در چهل درصد از غزلهایش)
گاه تخلص (یعنی خود لفظ تخلص) به معنای اصلی و نه برای اشاره مستقیم به شخص شاعر به کار می‌رود. مثلا هوشنگ ابتهاج شاعر معاصر با تخلص «سایه» در بیت آخر یکی از غزلهایش به نام کهربا (۱۳۶۲) می‌گوید:
سایه او شدم، چون گریزم از او در پی‌اش می‌روم تا کجا می‌کشد
تخلص در قصیده
این تخلص به معنی گریز زدن و منتقل شدن از تشبیب و پیش‌درآمد به اصل مقصود قصیده است. این گریز زدن به وسیله بیتی که آن را «بیت تخلص» می‌نامند، صورت می‌گیرد؛ حال اگر شاعر، این بیت را به زیبایی و گیرایی و مناسبت لطیف سروده و با مهارت و استادی از تشبیب به اصل موضوع قصیده انتقال یافته باشد، به کار او «حسن تخلص» می‌گویند.
پانویس و منابع
شفیعی کدکنی. «روانشناسی اجتماعی شعر فارسی».
شفیعی کدکنی، «روانشناسی اجتماعی شعر فارسی (در نگاهی به تخلص‌ها)»، مجله بخارا شماره ۳۲
احمدی گیوی، حسن، و دیگران. زبان و نگارش فارسی، چاپ دهم، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، زمستان ۱۳۷۴ | [
"زبان فارسی",
"نظامی گنجوی",
"سعدی",
"حافظ",
"مولوی",
"غزل",
"سنایی",
"هوشنگ ابتهاج",
"تشبیب",
"بیت (شعر)"
] | [
"قواعد شعر فارسی",
"نامهای مستعار",
"نویسندگان با نامهای مستعار"
] |
2,371 | عدد اول | 0 | 171 | 0 | [
"اعداد اول",
"ℙ",
"عدد یکم",
"اعداد یکم",
"اعداد يكم",
"عدد يكم"
] | false | 100 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | غربال اراتوستنس الگوریتمی ساده و قدیمی برای یافتن همه اعداد اول تا عدد صحیح برگزیده است. این الگوریتم پیش از غربال آتکین، که سریعتر و پیچیده‌تر بود، مورد استفاده قرار می‌گرفت. غربال اراتوستنس را اراتوستنس، ریاضیدان یونان باستان در قرن سوم پیش از میلاد ابداع کرد.
عدد اول عددی طبیعی بزرگتر از ۱ است که بر هیچ عددی به جز خود و ۱ بخش‌پذیر نباشد. تنها استثنا عدد ۱ است که جزو این اعداد قرار نمی‌گیرد. اگر عددی طبیعی و بزرگتر از ۱ اول نباشد مرکب است.
رقم یکان اعداد اول بزرگتر از ۱۰ فقط ممکن است ارقام ۱، ۳، ۷، و ۹ باشد.
پیدا کردن رابطه‌ای جبری برای اعداد اول جزء یکی از معماهای ریاضی باقی مانده است و هنوز کسی به فرمولی برای آنها دست نیافته است.
دنباله اعداد اول به این صورت شروع میشود:
۲، ۳، ۵، ۷، ۱۱، ۱۳، ۱۷، ۱۹، ۲۳، ۲۹، ۳۱، ۳۷، ۴۱، ۴۳، ۴۷، ۵۳، ۵۹، ۶۱، ۶۷، ۷۱، ۷۳، ۷۹، ۸۳، ۸۹، ۹۷، ۱۰۱، ۱۰۳، ۱۰۷، ۱۰۹، ۱۱۳، ۱۲۷، ۱۳۱، ۱۳۷، ۱۳۹
قضیه‌ها
قضیه ۱ : تعداد اعداد اول بی‌نهایت است.
به این اثبات دقت کنید از برهان خلف استفاده می‌کنیم:
فرض خلف : اعداد اول متناهی است.
اعداد اول را در هم ضرب می‌کنیم.
ضرب اعداد از بزرگ‌تراست.
که عدد یک جزء اعداد اول نیست پس به تناقض می‌رسیم و فرض خلف باطل است. اعداد اول نامتناهی هستند.
قضیه ۲ (قضیه اساسی حساب): هر عدد طبیعی مرکب بزرگتر از ۱ را می‌توان به شکل حاصلضرب اعدادی اول نوشت.
قضیه ۳ (قضیه چبیشف):اگر n عددی طبیعی و بزرگتر از ۳ باشد، حتما بین n و ۲n عدد اولی وجود دارد.
قضیه ۴ (قضیه اردیش (تعمیم قضیه چبیشف)): برای هر عدد طبیعی k، وجود دارد یک عدد طبیعی مثل N، که برای هر n>N، بین n و 2n,
k عدد اول وجود دارد.
قضیه ۵ : تنها زمانی مجموع دو عدد اول عددی اول میشود که یکی از آنها عدد ۲ باشد.زیرا عدد ۲ تنها عدد اول زوج است.
قضایای اعداد اول
حدس گلدباخ (تاکنون اثبات نشده): هر عدد زوج را می‌توان به شکل جمع دو عدد اول نوشت.
مثال:
تابع شمارش اعداد اول
در ریاضیات تابع شمارش اعداد اول تابعی است که برای بیان تعداد اعداد اول به کار می‌رود و آن را با نماد نمایش می‌دهند.
ریاضیدان فرانسوی پیر دوسارارت ثابت کرد که برای x ≥ ۵۹۹ رابطه زیر برقرار است:
همچنین ثابت کرد که برای هر x ≥ ۳۵۵۹۹۱:
بعدها ثابت شد که برای هر >۰ وجود دارد عددی طبیعی ماننده s که برای هر x>s رابطه زیر برقرار است:
قضیه اعداد اول (prime number theorem)
اگر تعداد اعداد اول کمتر از باشد
آنگاه
۱۰
۴
۰٫۹۲۱
10 2
۲۵
۱٫۱۵۱
10 3
۱۶۸
۱٫۱۶۱
10 4
۱،۲۲۹
۱٫۱۳۲
10 5
۹،۵۹۲
۱٫۱۰۴
10 6
۷۸،۴۹۸
۱٫۰۸۴
10 7
۶۶۴،۵۷۹
۱٫۰۷۱
10 8
۵،۷۶۱،۴۵۵
۱٫۰۶۱
10 9
۵۰،۸۴۷،۵۳۴
۱٫۰۵۴
10 10
۴۵۵،۰۵۲،۵۱۱
۱٫۰۴۸
OEIS
با استفاده از قضیه اعداد اول می‌توان اثبات کرد که:
که در آن تابع ، تابع مولد اعداد اول باشد. یعنی x امین عدد اول
اثبات مطلب بالا به شرح زیر است:
می‌دانیم
می‌دانیم توابع و معکوس هم هستند. یعنی:
در نتیجه می‌توان با حل معادله تابع را یافت.
می‌دانیم
پس با حل معادله می‌توان هم‌ارزی برای یافت.
به روش تکرار ساده معادله را حل می‌کنیم.
اما باید توجه داشت چون به جای از تابع هم ارز آن استفاده شده پس:
در نتیجه:
قضیه ویلسون راهی برای تشخیص اعداد اول
قضیه ویلسون راهی برای تشخیص اعداد اول است.
این قضیه بیان می‌کند به ازای هر عدد اول مانند داریم
این قضیه دوشرطی است بنابراین راهی برای تشخیص اعداد اول از مرکب است یعنی:
برای هر عدد صحیح x اگر رابطه زیر برقرار باشد آنگاه x عددی اول است در غیر این صورت x عددی مرکب است.
این قضیه تعمیم‌هایی به شکل زیر دارد:
تعمیم گاوس: کارل فریدریش گاوس ریاضیدان آلمانی در سال ۱۸۰۰ میلادی ثابت کرده که برای هر عدد طبیعی m>۲ عدد اول p
\prod_{k = 1 \atop \gcd(k,m)=1^{m \!\!k \ \equiv
\begin{cases
-1 \pmod{m - \text{if m=4,\;p^\alpha,\;2p^\alpha \\
\;\;\,1 \pmod{m - \text{otherwise
\end{cases
در اینجا عددی صحیح و مثبت است.
بزرگترین عدد اول کشف شده
بزرگترین عدد اول کشف شده تا (۲۰۱۶) برابر دو به توان ۷۴ میلیون و ۲۰۷ هزار و ۲۸۱ منهای یک است. این عدد ۲۲،۳۳۸،۶۱۸ رقم دارد و یک عدد مرسن است. عدد مرسن عددی است که برابر ۲ به توان n منهای یک است.
در سال ۲۰۱۸، طولانیترین عدد اول که دارای ۲۳ میلیون رقم است؛ کشف شد. این عدد اول نیز یک عدد مرسن است که در جریان محاسبات در رایانه یک مهندس برق به نام جاناتان پیس در آمریکا در جریان پروژه‌ای برای کشف اعداد اول به نام «تحقیق اینترنتی بزرگ عدد مرسن» (GIMPS) کشف شد. این عدد را به اختصار و به‌طور قراردادی، M77232917 نامیده‌اند. پژوهش‌ها برای یافتن عددهای اول بزرگ دشوار و نیازمند نرم‌افزارهای خاص و همکاری علمی پژوهشگران هستند.
جایزه‌ها برای پیدا کردن اعداد اول
موسسه Electronic Frontier Foundation جایزه‌ای به مبلغ صدهزار دلار برای اولین کسی که یک عدد اول با حداقل ۱۰ میلیون رقم پیدا کند در نظر گرفته است. همچنین مبلغ ۱۵۰ هزار دلار برای کسی که یک عدد اول با ۱۰۰ میلیون رقم و ۲۵۰ هزار دلار برای ۱ میلیارد رقم در نظر گرفته شده است. این موسسه ممکن است مبلغ ۱۰۰ هزار دلار برای دپارتمان ریاضی دانشگاه UCLA که موفق به کشف یک عدد اول ۱۳ میلیون رقمی شدند پرداخت کند.
الگوهای توزیع اعداد اول
یکی از مسائل مورد توجه ریاضیدانان، چگونگی توزیع و ترتیب قرارگرفتن اعداد اول درون رشته اعداد طبیعی است. این چگونگی دارای الگوهایی است که یکی از آنها به «الگوی پیشرفت عددی» معروف است.
مثلا اگر به عدد ۵ که عددی اول است، ۶ واحد اضافه کنیم به ۱۱ و اگر به ۱۱، ۶ واحد اضافه کنیم به ۱۷ و اگر دوباره اضافه کنیم، به ۲۳ و ۲۹ می‌رسیم که همگی اعدادی اولند. اما با اضافه کردن ۶ واحد دیگر به ۳۵ می‌رسیم که عددی اول نیست و الگو متوقف می‌گردد.
مسئله مورد توجه اینست که در هر الگوی پیشرفت چند عدد اول پیش از رسیدن به اولین عدد غیر اول، بدست می‌آیند؟ طولانیترین رشته‌ای که تاکنون بدست آمده، ۲۲ عدد اول را شامل است. اولین عدد اول این رشته ۱۱۴۱۰۳۳۷۸۵۰۵۵۳ بوده که اگر عدد ۴۶۰۹۰۹۸۶۹۴۲۰۰ به آن اضافه شود عدد اول بعدی بوجود می‌آید و می‌توان ۲۲ بار عدد مذکور را به اعداد اول مرحله قبل افزود و عدد اولی جدید بدست آورد. دو ریاضیدان اثبات کرده‌اند برای هر رشته از اعداد اول می‌توان به یک رشته عددی رسید.
اعداد اول بزرگ
بزرگترین عدد اول شناخته‌شده | [
"الگوریتم",
"غربال آتکین",
"اراتوستنس",
"ریاضیدان",
"یونان باستان",
"قرن سوم پیش از میلاد",
"اعداد طبیعی",
"بخش‌پذیر",
"اعداد مرکب",
"یکان",
"۲ (عدد)",
"۳ (عدد)",
"۵ (عدد)",
"۷ (عدد)",
"۱۱ (عدد)",
"۱۳ (عدد)",
"۱۷ (عدد)",
"۱۹ (عدد)",
"۲۳ (عدد)",
"۲۹ (عدد)",
"۳۱ (عدد)",
"۳۷ (عدد)",
"۴۱ (عدد)",
"۴۳ (عدد)",
"۴۷ (عدد)",
"۵۳ (عدد)",
"۵۹ (عدد)",
"۶۱ (عدد)",
"۶۷ (عدد)",
"۷۱ (عدد)",
"۷۳ (عدد)",
"۷۹ (عدد)",
"۸۳ (عدد)",
"۸۹ (عدد)",
"۹۷ (عدد)",
"۱۰۱ (عدد)",
"۱۰۳ (عدد)",
"۱۰۷ (عدد)",
"۱۰۹ (عدد)",
"۱۱۳ (عدد)",
"۱۲۷ (عدد)",
"۱۳۱ (عدد)",
"۱۳۷ (عدد)",
"۱۳۹ (عدد)",
"دانشنامه برخط دنباله‌های اعداد صحیح",
"بی‌نهایت (ریاضی)",
"برهان خلف",
"قضیه اساسی حساب",
"قضیه چبیشف",
"قضیه اردیش",
"حدس گلدباخ",
"عدد زوج",
"پیر دوسارارت",
"OEIS",
"کارل فریدریش گاوس",
"عدد مرسن",
"همکاری علمی",
"اعداد اول بزرگ",
"بزرگترین عدد اول شناخته‌شده"
] | [
"اعداد اول",
"دنباله اعداد صحیح"
] |
2,372 | بناب | 2 | 151 | 0 | [] | false | 88 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام‌رسمی",
"Item2": "بناب"
},
{
"Item1": "روی‌نقشه",
"Item2": "آری"
},
{
"Item1": "عرض‌جغرافیایی",
"Item2": "۳۷٫۳۳"
},
{
"Item1": "طول‌جغرافیایی",
"Item2": "۴۶٫۰۵"
},
{
"Item1": "اندازه‌تصویر",
"Item2": "250"
},
{
"Item1": "برچسب‌تصویر",
"Item2": "برج یادمان شهدا"
},
{
"Item1": "استان",
"Item2": "آذربایجان شرقی"
},
{
"Item1": "شهرستان",
"Item2": "بناب"
},
{
"Item1": "بخش",
"Item2": "[[مرکزی]]"
},
{
"Item1": "جمعیت",
"Item2": "۱۳۴،۸۹۲ نفر (سال1395)"
},
{
"Item1": "زبان",
"Item2": "فارسی، [[ترکی آذربایجانی]]"
},
{
"Item1": "مذهب",
"Item2": "[[شیعه]]"
},
{
"Item1": "ارتفاع",
"Item2": "۱۲۹۰ متر"
},
{
"Item1": "شهردار",
"Item2": "[[نادر داوودی]]"
},
{
"Item1": "نماینده",
"Item2": "ضیاع الله اعزازی"
},
{
"Item1": "ره‌آورد",
"Item2": "[[انگور]]، [[خیار]]،[[خشکبار]]، [[کباب سنتی]]"
},
{
"Item1": "پیش‌شماره",
"Item2": "۰۴۱"
}
],
"Title": "شهر ایران"
} | بناب(شهردوچرخه ایران) یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی و مرکز اداری شهرستان بناب است. این شهر در کنار رودخانه صوفی‌چای و در دامنه جنوبی کوه سهند گسترده شده‌است. بناب با داشتن ۱۳۴،۸۹۲ نفر جمعیت و ۷۷۵ کیلومتر مربع مساحت در سال ۱۳۹۵ خورشیدی، ششمین شهر بزرگ و پرجمعیت استان شمار می‌رود. این شهر در ۱۲۰ کیلومتری جنوب غربی استان واقع شده‌است؛ و از سال ۹۳ طرح ایجاد منطقه ویژه اقتصادی به تصویب دولت رسید.
پیشینه آثار تاریخی کشف‌شده در ارتفاعات جنوبی گورستان‌های قره قشون به سده‌های هشتم و نهم هجری میرسد و نشانگر رونق و آبادانی بناب در عصر صفویان است. امروزه ساکنان شهر بناب به زبان ترکی آذربایجانی سخن گفته و پیرو دین اسلام و مذهب شیعه دوازده‌امامی هستند.
پیشینه
بر پایه نشانه‌ها و آثار شناخته شده در شهر بناب، قدمت تاریخ و تمدن این شهر به شش هزار سال پیش میرسد. وضعیت جغرافیائی منطقه و آثار به دست آمده از کاوشهای محلی نیز با توصیفات شهر تاریخی شیز انطباق دارد. آثار به دست آمده از حفاری‌های قره تپه گزاوشت و قیزلار قلعه سی (قلعه دختران) که یکی از نود و سه تپه باستانی می‌باشند و همچنین وجود سی و شش غار مربوط به یکدیگر (معماری صخره‌ای صور) که نشانگر زندگی‌های دسته جمعی در دوران ماقبل تاریخ است. همچنین کشف آثار قدیمی مانند ظروف سفالین، فلزی و نشانه‌های تمدن شهری تا عمق چند متری زمین، این سابقه طولانی را تایید می‌کند.
نامگذاری
در لغتنامه دهخدا، فرهنگ فارسی معین، و فرهنگ عمید واژه بناب به معنی «قعر آب» و «ته آب» آمده‌است؛ لغتنامه دهخدا دو توضیح دارد که یکی می‌گوید آنجایی که جریان آب در آن به پایان رسد، و دیگری می‌گوید آغاز و منبع آب.
آب و هوا
بناب از دیدگاه صنعتی
بناب با توجه به موقعیت جغرافیایی و پتانسیل‌های گوناگونی که دارد، پیشرفت چشمگیری از لحاظ صنعت داشته . از جمله عواملی که در این امر تاثیر داشته‌اند می‌توان به وجود نیروگاه حرارتی تولید برق با توان تولید بالانیروگاه حرارتی سهند در این شهر اشاره کرد
گردشگری
بناب برخلاف اکثر نقاط استان آذربایجان شرقی در دشت حاصلخیز بناب قرار داشته و دارای آب و هوای معتدلی می‌باشد.از جاذبه‌های گردشگری بناب می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تالاب قره قشلاق
معماری صخره‌ای صور بناب(شهر زیر زمینی صور)
کبوتر خانه امیرفرهنگی
مراکز علمی و دانشگاهی و حوزوی
دانشگاه بناب
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشگاه پیام نور واحد بناب
دانشگاه علمی کاربردی بناب
دانشگاه امام صادق بناب
مجتمع آموزش عالی وزارت نیرو
حوزه علمیه ولیعصر بناب
مجتمع آموزش فنی حرفه‌ای
پژوهشکده لیزر و اپتیک
آثار تاریخی
بناب دارای ۲۵ اثر تاریخی ثبت‌شده در فهرست آثار ملی ایران است که از این میان، ۸ اثر مورد حفاظت قرار گرفته‌است. از مهمترین آثار تاریخی این شهر می‌توان به مسجد مهرآباد، حمام مهرآباد و مسجد میدان (گزاوش) اشاره کرد. برخی از آثار تاریخی بناب عبارتند از:
پل پنج‌چشمه
حصار تدافعی شهر (که آخرین قسمت باقیمانده آن به تازگی تخریب گردید)
حمام تاریخی حاج فتح‌الله حاجی بدلی که به عنوان اولین حمام عمومی بناب تاسیس شد
حمام تاریخی مهرآباد) موزه مهرآباد بناب
حمام مخروبه حاج تقی در بازار مسگران
خانه تاریخی حاج‌علی بزاز
خانه تاریخی خسروشاهی
خانه تاریخی شیخ قاضی سیف‌العلما
خانه تاریخی نیک‌پی
گورستان تاریخی زوارق
مسجداسماعیل‌بیگ
مسجد جامع گزاوش
مسجد جامع مهرآباد
مسجد گوی
تپه تاریخی قره تپه
معماری صخره‌ای صور
معماری روستای توته‌خانه
راسته‌بازار
طالاب قره قشلاق بناب
بناب از دیدگاه ورزشی
از جمله پتانسیل‌های ورزشی می‌توان به دارا بودن انواع زمین و پیست‌های ورزشی اشاره کرد، مانند سالن ورزشی سرپوشیده به منظور برگزاری مسابقات والیبال، فوتسال، بسکتبال و… می‌باشد، یا مانند زمین برگزاری مسابقات والیبال ساحلی یا مانند پیست برگزاری مسابقات موتور سواری و سوارکاری.
از جمله مسابقات ورزشی انجام شده در این شهرستان:
مسابقات والیبال ساحلی قهرمانی کشور
مسابقات فوتبال قهرمانی نوجوانان کشور
مسابقات پینگ پنگ کشوری
مسابقات موتور کراس در پیست موتور سواری بناب
مسابقات کشتی قهرمانی کشوری در رده
نوجوانان و نونهالان
بناب شهردوچرخه ایران است
شهر کانگ فو توآ
سوغات
از جمله صنایع دستی بناب می‌توان به طراحی روی قالی، قالی‌بافی، قلم‌زنی روی مس و منبت‌کاری اشاره کرد. همچنین انگور و خیار و پیازاز مهمترین محصولات کشاورزی این شهر به‌شمار می‌روند. خشکبار و کباب سنتی بناب نیز شهرت جهانی یافته‌است. از سوغات بناب می‌توان به دوشاب بناب، حلواهای بناب از جمله ساری حلوا، بزرک حلوا و نخودلی حلوا و نیز صنایع دستی مختلف و نیز انواع شیرینی‌جات بناب مانند نقل و باقلوا و …همچنین لازم به ذکر است که کباب بناب که اکنون در آستانه ثبت جهانی شدن است یکی از غذاهای ایرانی اصیلی است که شهرت آن تا دورترین نقاط کشور رسیده‌است.
پیشینه بناب
جمعیت شهرهای استان آذربایجان شرقی
مجتمع آموزش عالی بناب | [
"بخش مرکزی شهرستان بناب",
"زبان ترکی آذربایجانی",
"شیعه",
"نادر داوودی",
"انگور",
"خیار",
"خشکبار",
"بناب‌کباب",
"استان آذربایجان شرقی",
"شهرستان بناب",
"صفویان",
"اسلام",
"شیعه دوازده‌امامی",
"شیز",
"قلعه دختران",
"غار",
"دوران پیشاتاریخ",
"لغتنامه دهخدا",
"فرهنگ فارسی معین",
"فرهنگ عمید",
"سازمان هواشناسی کشور",
"نیروگاه حرارتی سهند",
"دانشگاه بناب",
"دانشگاه پیام نور واحد بناب",
"دانشگاه علمی کاربردی بناب",
"دانشگاه امام صادق بناب",
"مجتمع آموزش عالی وزارت نیرو",
"حوزه علمیه ولیعصر بناب",
"لیزر",
"اپتیک",
"مسجد مهرآباد",
"حمام مهرآباد",
"مسجد میدان",
"پل پنج‌چشمه",
"موزه مهرآباد بناب",
"شیخ قاضی سیف‌العلما",
"مسجداسماعیل‌بیگ",
"مسجد جامع گزاوش",
"مسجد جامع مهرآباد",
"مسجد گوی",
"تپه تاریخی قره تپه",
"صور (روستا)",
"روستای توته‌خانه",
"کشتی (ورزش)",
"قالی",
"قالی‌بافی",
"قلم‌زنی",
"منبت‌کاری",
"پیاز",
"پیشینه بناب",
"جمعیت شهرهای استان آذربایجان شرقی",
"مجتمع آموزش عالی بناب"
] | [
"بناب",
"شهرهای شهرستان بناب",
"شهرهای استان آذربایجان شرقی"
] |
2,373 | هدهد | 6 | 138 | 0 | [
"مرغ سليمان",
"هدهدیان",
"پوپک",
"هد هد",
"شانه‌بسَر",
"شانه بسر",
"شانه به سر",
"مرغ سلیمان",
"دلاک سلیمان",
"دلاك سليمان",
"شانه بسَر",
"هدهديان",
"پوپك"
] | false | 52 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام",
"Item2": "هدهد"
},
{
"Item1": "وضعیت",
"Item2": "LC"
},
{
"Item1": "سامانه وضعیت",
"Item2": "iucn3.1"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "Upupa epops 1 Luc Viatour.jpg"
},
{
"Item1": "پهنای تصویر",
"Item2": "250px"
},
{
"Item1": "فرمانرو",
"Item2": "[[جانوران]]"
},
{
"Item1": "شاخه",
"Item2": "[[طنابداران]]"
},
{
"Item1": "رده",
"Item2": "[[پرندگان]]"
},
{
"Item1": "راسته",
"Item2": "[[سبزقباسانان]]"
},
{
"Item1": "خانواده",
"Item2": "'''هدهدیان'''"
},
{
"Item1": "سرده",
"Item2": "'''''Upupa'''''"
},
{
"Item1": "گونه",
"Item2": "'''''U. epops'''''"
},
{
"Item1": "نام دوجمله‌ای",
"Item2": "''Upupa epops''"
},
{
"Item1": "وضع‌کننده نام دوجمله‌ای",
"Item2": "[[لینه]]، ۱۷۵۸"
},
{
"Item1": "نقشه گستره پراکندگی",
"Item2": "Upupa_distribution.png"
},
{
"Item1": "پهنای نقشه گستره پراکندگی",
"Item2": "250px"
}
],
"Title": "آرایه زیستی"
} | هدهد ، شانه‌بسر ، پوپک و مرغ سلیمان از اسامی این پرنده هستند. این جانور زیبا پرنده‌ای از راسته سبزقباسانان است. این گونه تنها بازمانده از خانواده زیستی خود هدهدیان (Upupidae) است. هدهد غول‌پیکر گونه بومی جزیره سنت هلن منقرض شده‌است. برخی نیز هدهد ماداگاسکار زیرگونه بومی ماداگاسکار هدهد را گونه‌ای مستقل می‌دانند.
نام
این پرنده نامهای مختلفی در زبان فارسی دارد. هدهد و شانه به‌سر دو نام اصلی اویند که اولی به صدای وی و دیگری به کاکل شانه‌مانند روی سرش اشاره دارد. پوپک نام دیگری است که از پوپ به معنای تاج پرندگان گرفته شده و مرغ سلیمان هم نامی ست که به نقش وی در ماجرای پیامبری او از سلیمان به بلقیس ملکه سبا اشاره دارد.
زیستگاه
زیستگاه این پرنده در آسیا، اروپا، شمال آفریقا، آفریقای جنوب صحرا و ماداگاسکار است. بیشتر هدهدهای شمال آسیا و اروپا در زمستان به نواحی گرمسیری مهاجرت می‌کنند، اما هدهدهای آفریقایی تمام طول سال را در یک جا می‌مانند. این پرنده به‌طور سرگردان در بسیاری از نواحی دیگر دنیا از جمله در آلاسکا هم مشاهده شده‌است.
زیستگاه هدهد بایستی دو ویژگی اصلی را داشته باشد؛ وجود زمینهای بایر یا با پوشش گیاهی اندک که بتواند در آنها به دنبال حشرات، غذای اصلیش، بگردد و و وجود اجسام عمودی دارای شکاف (مثل درخت‌ها، صخره‌ها و حتی دیوار) که بتواند در آن لانه‌سازی کند. این دو ویژگی در بسیاری از زیست‌بوم‌ها دیده میشود، در نتیجه هدهدها در زیستگاه‌های مختلف و متفاوتی مانند مناطق گرمسیری، استپهای جنگلی، ساوانا، علفزار و فضاهای خالی درون جنگل‌ها زندگی می‌کنند و در زمینهای تغییریافته توسط انسانها همچون مراتع، زمینهای کشاورزی، باغ‌ها و حتی نواحی شهری هم دیده می‌شوند. اما در زمینهای شدیدا زراعتی کمتر دیده می‌شوند در جنوب اروپا و آسیا هم شکار عامل دیگر کاهش جمعیت آنها در نواحی نزدیک به سکونت انسان‌هاست.
مشخصات
هدهدی در هند
اندازه هدهد ۲۵ تا ۲۹ سانتیمتر است، طول بالهایش به ۴۴ تا ۴۸ سانتیمتر میرسد. این پرنده سیاه و سفید و صورتی در واقع یکی از بی‌اشتباه‌ترین پرنده‌ها است مخصوصا پرواز نامنظم این پرنده بی‌نظیر است. می‌توان به آن عنوان یک پروانه غول‌پیکر را اعطا کرد.
کاکل شانه‌مانند این پرنده بیشتر اوقات بسته‌است و گاهی در مواقع بروز خطر آن را باز می‌کند.
این پرنده سر و بدن قهوه‌ای مایل به صورتی کم رنگ، دم و بالها با راه راه عرضی پهن سیاه و سفید، کاکل بلند با پرهای بلند نوک سیاه و منقار دراز و خمیده دارد که از آن برای بیرون آوردن کرمها و حشرات از سوراخ‌ها و زمین استفاده می‌کند.
هدهد ماده در هنگام لانه‌سازی و پرورش جوجه‌ها از انتهای بدنش ترشحات بدبویی خارج میشود و موجب میشود تا بوی بسیار بدی از لانه بیاید. این بو شکارچیان این جانور و انگل‌ها را فراری می‌دهد و خصوصیات ضدمیکروبی نیز دارد. این ترشحات با خروج جوجه‌ها از لانه متوقف میشود. این درحالیست که اکثر مردم بر این تصورند که بوی بد به علت مدفوع این حیوان است.
هدهد پرنده‌ای است که بیشتر روی زمین و در فضای باز تغذیه می‌کند، پروازش کند و موجی‌ست، توام با باز و بسته کردن آهسته بالهاست.
تشخیص این پرنده خیلی آسان است، نر و ماده همشکل هستند، نشانه‌های تشخیص آن عبارت است از سر و بدن حنایی کمرنگ دم وبالها را راهراه عرضی پهن سیاه و سفید. کاکل بلند (تاجی قشنگ) بر سر دارد. باپرهای بلند نوک سیاه، و منقار دراز خمیده، بیشتر روی زمین و در فضای باز تغذیه می‌کند. پروازی کند و موجی و همراه با باز و بسته کردن آهسته بالهاست. در زمینهای باز و پردرخت دیده میشود.
هدهد در ادبیات و باور مردم
داستان هدهد قاصد پیغمبر سلیمان در قرآن مشهور است. هدهد نامه سلیمان پیغمبر را به " ملکه بلقیس " در مملکت سبا رسانید. ملکه بلقیس به اعیان دربار خود گفت یک نامه گرامی به پیش من انداخته شده‌است و این نامه از طرف سلیمان است. بلقیس خط را خوانده مشاورین و اهل دربار خودرا جمع کرده گفت که "این خط بیک طریق عجیب و غریب از طرف یک پادشاه بسیار ارجمند (سلیمان) به من رسیده‌است. این نامه به نام "خدای بخشنده مهربان" آغاز شده‌است. گمان نمی‌رود که چنین نامه مختصر و جامع و باعظمت را در دنیا کسی نوشته باشد مطلب این بود که در مقابل من نبردآزمائی سودی ندارد، خیر شما در این است که یکتاپرستی را قبول کنید. این داستان مشهور است در قرآن کریم.
در افسانه‌های یونان تراوس (پسر آرس همسر پرونس) تراوس به خواهر همسر خود فیلوملا علاقه‌مند میشود، و پس از اینکه با او رابطه برقرار نمود زبان او را قطع می‌کند تا حرفی نزند، و به همسرش پرونس می‌گوید که خواهرش مرده‌است، فیلوملا مخفیانه بر روی پرده‌ای به خواهر خود نامه می‌نویسد و گناه و جرم تراوس را فاش می‌کند، در مقابل پرونس ایتیس فرزندی که از تراوس داشته را می‌کشد و گوشتش را به عنوان غذا به همسر خود تراوس می‌دهد و وقتی تراوس متوجه میشود سعی می‌کند هر دو خواهر را بکشد اما هر سه توسط خدای خدایان به پرنده تبدیل می‌شوند تراوس هدهد میشود، پرونس بلبل (مرغ هزار دستان) میشود که هر روز صبح برای غم از دست دادن پسرش آواز می‌خواند فیلوملا پرستو میشود و از آنجایی که زبان نداشته‌است نمی‌توانسته آواز بخواند و صدای لرزان پرستو به خاطر این می‌باشد.
هدهد درشعر
در شعر کلاسیک چینی هدهد به عنوان نماد پیام‌آور آسمانی شناخته میشود، که خبر بهار را می‌آورد. در چین به خاطر زیبایی منحصربه‌فرد این پرنده آن را پرنده فرخنده‌ای می‌دانند.
در گویش فرانسه کلمه "dupe" برای هدهد نیز استفاده میشود به معنی انسان کودن و احمق چون این پرنده از نظر ظاهر احمق به‌نظر میرسد.
هدهد و خون آن در قرون وسطی باختری جزء ابزار جادو بوده‌است و برای پیشگویی استفاده می‌شده‌است.
در کتاب "پرنده سیاه کوچک" بیل ادیه به شوخی گفته شده که هدهدها فقط در چمنزارهای حاکمان دیده میشود.
در منطق الطیر، نوشته عطار نیشابوری، هدهد به عنوان مرغی خردمند، راهبر دیگر مرغان به سوی سیمرغ میشود.
در مثنوی مولوی نیز از هدهد به عنوان یک پرنده خوشحال یاد شده‌است:
هدهد خندان باغ را خندان کند صحبت مردان از مردانت کند
مهر پاکان در میان جان نشان دل مده الا به مهر دلخوشان
رودکی نیز در ابیاتی به جا مانده از او به وصف زیبایی پوپک که نام پارسی هدهد است پرداخته:
پوپک دیدم به حوالی سرخس بانگک بر برده به ابر اندرا
چادرکی دیدم رنگین برو رنگ بسی گونه بر آن چادرا | [
"جانوران",
"طنابداران",
"پرندگان",
"سبزقباسانان",
"کارل لینه",
"گونه (زیست‌شناسی)",
"خانواده (زیست‌شناسی)",
"هدهد غول‌پیکر",
"سنت هلن",
"هدهد ماداگاسکار",
"ماداگاسکار",
"سلیمان",
"بلقیس",
"آسیا",
"اروپا",
"شمال آفریقا",
"آفریقای جنوب صحرا",
"آلاسکا",
"حشرات",
"زیست‌بوم",
"استپ",
"ساوانا",
"علفزار",
"جنگل",
"انگل",
"پرنده",
"ملکه بلقیس",
"سبا",
"منطق الطیر",
"عطار نیشابوری",
"سیمرغ",
"مولوی",
"مردان",
"مهر",
"دل",
"رودکی",
"تولوز",
"فرانسه"
] | [
"پرندگان",
"پرندگان آسیا",
"پرندگان آفریقا",
"پرندگان اروپا",
"پرندگان اوگاندا",
"پرندگان ایران",
"پرندگان بنگلادش",
"پرندگان توصیف شده در ۱۷۵۸ (میلادی)",
"پرندگان صحرای غربی",
"پرندگان کامرون",
"پرندگان نایروبی",
"پرندگان نپال",
"تیره‌های پرندگان",
"جانوران توصیف‌شده در ۱۷۵۸ (میلادی)",
"سبزقباسانان",
"سرده‌های پرندگان",
"سرده‌های تک‌گونه پرندگان",
"نام‌آواها",
"نمادهای ملی اسرائیل",
"نوک‌شاخ‌سانان"
] |
2,374 | ابوالوفا محمد بوزجانی | 1 | 92 | 0 | [
"ابوالوفاي بوزجاني",
"بوزجانی",
"ابوالوفا بوزجانی",
"ابوالوفا بوزجاني",
"بوزجاني",
"ابوالوفای بوزجانی",
"ابوالوفاء بوزجانی",
"ابو الوفاء محمد بوزجانی",
"ابو الوفاء محمد بوزجاني",
"ابو الوفا محمد بوزجانی",
"ابوالوفا محمد بوزجاني",
"ابوالوفاء بوزجاني",
"ابو الوفا محمد بوزجاني"
] | false | 33 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "سرشناسی",
"Item2": "'''دانشمند مسلمان'''"
},
{
"Item1": "دوران",
"Item2": "'''سده چهارم هجری'''"
},
{
"Item1": "رنگ",
"Item2": "#cef2e0"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "Buzjani, the Persian.jpg"
},
{
"Item1": "نام",
"Item2": "ابوالوفا محمد بوزجانی"
},
{
"Item1": "زادروز",
"Item2": "۱۰ ژوئن ۹۴۰ میلادی-۲۸ شعبان ۳۲۸ قمری/[[بوژگان]]<small>، حومه شهر تربت جام امروزی،</small>[[ربع نیشابور]]"
},
{
"Item1": "درگذشت",
"Item2": "۹۹۸ یا ۹۹۷ میلادی-۳۸۶ هجری/ [[بغداد]]"
},
{
"Item1": "سنت مدرسه‌ای",
"Item2": "مکتب ریاضی-نجومی"
},
{
"Item1": "منطقه",
"Item2": "[[ربع نیشابور]]، [[بغداد]]"
},
{
"Item1": "زمینه‌های فعالیت",
"Item2": "[[ریاضیات]]، [[ستاره‌شناسی]] (نجوم)"
},
{
"Item1": "آثار",
"Item2": "۱. فیما یحتاج الیه الصانع من الاعمال الهندسه. ۲. المجسطی یا الکامل."
}
],
"Title": "عالم مسلمان"
} | ابوالوفا محمد بوزجانی (نام کامل: ابوالوفا محمد بن محمد بن یحیی بن اسماعیل بن عباس) (۳۲۸–۳۸۸ هجری قمری) ریاضیدان و منجم بزرگ ایرانی است در دوران طلایی اسلام بوده است. وی در تاریخ ۲۰ خرداد ۳۱۹ هجری شمسی در بوژگان از توابع ولایت جام، ربع نیشابور به دنیا آمد. او تحصیلات ریاضی خود را نزد خانواده آموخت و به نیشابور رفت. سپس در سال ۳۴۸ به عراق که در آن زمان پایتخت خلافت شرقی بود، سفر کرد و تا پایان عمرش در آنجا زندگی کرد. در عراق بصورت آخرین نماینده برجسته مکتب ریاضی-نجومی درآمد و به تالیف کتابهای مهم خود پرداخت و با همکارانش در رصدخانه بغداد به رصد مشغول شد.
او روش‌های محاسبه‌ای را که بازرگانان، کارمندان دوایر مالیه و مساحان زمین در شرق اسلامی در کارهای روزمره خود بکار می‌بردند، به نحوه منظم مدون ساخت و همچنین روش‌های متداول را اصلاح کرد و بعضی از روش‌های ناصحیح را نیز مورد انتقاد قرار داد. بعنوان مثال، پس از بیان آنکه مساحان، مساحت هر نوع چهار ضلعی را با ضرب کردن نصف مجموع اضلاع مقابل در یکدیگر بدست می‌آورند، خاطرنشان می‌سازد که این نیز اشتباهی آشکار و غلطی مسلم است.
از کتاب بوزجانی چنین بر می‌آید که دستگاه موضعی عددنویسی دهدهی هندی با استفاده از ارقام در میان مردم و تجار سرزمین‌های خلافت شرقی تا مدت‌های طولانی مورد استفاده نبوده است. او با توجه به عادت و عرف خوانندگانی که کتاب برای آنها نوشته شده، از استفاده از ارقام کاملا پرهیز کرده است و همه اعداد و محاسبات را، که گاهی بسیار پیچیده است، تنها با واژگان بیان کرده است.
یکی از کتابهای علمی بوزجانی کتاب «فیما یحتاج الیه الصانع من الاعمال الهندسه» است، که بعد از سال ۳۷۹ نوشته شده است. بسیاری از روش‌های ساختن اشکال دوبعدی و سه‌بعدی که بوزجانی عرضه کرده، اقتباس است از آنچه در آثار اقلیدس، ارشمیدس، هرون اسکندری، تئودوسیوس و پاپوس آمده بوده است، اما بعضی از مثال‌ها ابتکاری است. در این اثر بوزجانی، مسائلی نیز راجع به تقسیم یک شکل به اجزایی که شرایط معینی را واجد باشند، آمده است.
اثر نجومی بزرگ بوزجانی «المجسطی» یا «الکامل» بسیار دنباله‌روی مجسطی بطلمیوس است. ممکن است این اثر که فقط بخشی از آن بجای مانده است، دقیقا همان «زیج‌الواضع» او یا جزئی از آن باشد که بر رصدهای خود و همکارانش مبتنی است. بنظر نمی‌اید که زیج باقیمانده باشد.
قبل از بوزجانی، در مثلثات کروی، تنها وسیله حل مثلث‌ها قضیه منلائوس راجع به چهارضلعی کامل بود که در کتب اسلامی به قاعده مقادیر ششگانه موسوم است. کاربرد این قضیه در حالت‌های مختلف بسیار دست و پاگیر است. بوزجانی با غنی‌تر ساختن ابزار مثلثات کروی، حل مسائل آنها را راحت‌تر کرد. وی قضیه تانژانتها را در حل مثلث قائم‌الزاویه کروی بکار بست و تقدم در اثبات را بیرونی به وی نسبت داده است. یکی از اولین اثبات‌های قضیه کلی سینوسها برای حل مثلث‌های غیر قائم الزاویه، توسط بوزجانی ابداع گردید.
وی مسائل لاینحل هندسه کلاسیک را حل کرد و تحقیقاتی در اصول ترسیمات هندسی نمود که تا امروز هنوز کسی موفق به ارائه راه حل دیگری نشده‌است و از این حیث مسئله ابوالوفا در جهان مشهور است و اولین کسی است که مطالعات دقیقی درباره کره ماه انجام داد.
کارهای وی در زمینه هندسه کروی با کاربرد در نجوم کروی شگرف بوده‌است.
ریاضیات
ابوالوفای بوزجانی واضع اتحاد مثلثاتی بود:
وی همچنین قانون سینوسها را برای مثلثات کروی کشف کرد:
عصر حاضر
برای تجلیل از بوزجانی، دهانه یکی از آتشفشانهای ماه بنام او نامگذاری شده است.
در سال ۱۳۷۸ همایشی بین‌المللی به منظور شناخت بیشتر وی و خدمات و آثارش در محل تولدش، تربت جام برگزار گردید.
در سال ۱۳۹۴ خورشیدی، موتور جستجوی گوگل، هزار و هفتاد و پنجمین سالروز تولد بوزجانی را با تغییر آرم خود و گذاشتن تصویری جدید و قرار دادن علامت‌های هندسی و ریاضی گرامی داشت. | [
"بوژگان",
"ربع نیشابور",
"بغداد",
"ریاضیات",
"ستاره‌شناسی",
"ریاضیدان",
"منجم",
"ایران",
"دوران طلایی اسلام",
"ولایت جام",
"نیشابور",
"عراق",
"رصدخانه بغداد",
"اقلیدس",
"ارشمیدس",
"هرون اسکندری",
"تئودوسیوس",
"پاپوس",
"مجسطی بطلمیوس",
"تانژانت",
"سینوس",
"هندسه کروی",
"نجوم کروی",
"اتحاد مثلثاتی",
"قانون سینوسها",
"مثلثات کروی",
"آتشفشان",
"ماه",
"گوگل",
"تهران"
] | [
"اخترشناسان اسلام قرون وسطی",
"اخترشناسان فارسی‌زبان قرون وسطی",
"اهالی ایران در سده ۱۰ (میلادی)",
"اهالی تربت جام",
"اهالی خراسان",
"اهالی ربع نیشابور",
"دانشمندان اهل عراق",
"دانشمندانی که بر روی تعیین قبله کار کرده‌اند",
"درگذشتگان در بغداد",
"درگذشتگان دهه ۹۹۰ (میلادی)",
"دور از وطن‌های اهل ایران در عراق",
"ریاضیدانان اسلام قرون وسطی",
"ریاضیدانان اهل ایران در قرون وسطی",
"ریاضیدانان اهل نیشابور",
"ریاضیدانان سده ۱۰ (میلادی)",
"زادگان ۹۴۰ (میلادی)",
"ستاره‌شناسان سده ۱۰ (میلادی)"
] |
2,375 | انرژی‌درمانی | 0 | 93 | 0 | [
"انرژي درماني",
"انرژی درمانی",
"پرانیک",
"ایمان درمانی",
"ايمان درماني",
"پرانيك"
] | false | 15 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | پرانیک در کتیبه‌های باستانی ایران و در متون باستانی‌ای که به زمان زرتشت و دین او بر می‌گردد به معنی ذات سلامت آمده است و همچنین در کتیبه‌های یافت شده در شوش (شهر باستانی) و تخت جمشید به معنای نیروی حیات دیده میشود. وجود این نیرو باعث سلامتی و حیات می‌باشد. در فرهنگ شرق به نامهای چی (CHI) و کی (KI) شناخته شده است.
پرانیک درمانی از انرژی‌درمانی یکی از شاخه‌های پزشکی جایگزین است که مرکز ملی پزشکی مکمل و جایگزین ایالات متحده آن را به رسمیت می‌شناسد.
روش‌های گوناگون انرژی‌درمانی در فلسفه، رویکرد و ریشه‌شان تفاوت‌های زیادی با هم دارند. مرکز ملی پزشکی مکمل و جایگزین آمریکا انرژی‌درمانی را به دو دسته کلی تقسیم می‌کند. درمان‌هایی که بر اساس نوعی انرژی هستند که به طور علمی تایید نشده‌اند، و درمان‌هایی که برپایه نوع شناخته‌شده‌ای از انرژی مانند انرژی الکترومغناطیسی هستند.
در آمریکا، برخی از دستگاه‌های مربوط به انرژی‌درمانی به خاطر تبلیغات کلاه‌بردارانه غیرقانونی اعلام شده‌اند. در حال حاضر درمانگری از طریق انرژی درمانی در ایران نیز ممنوع است.
در رابطه با انواع انرژی درمانی، پژوهش‌های فراوانی انجام شده است که تا به حال موثر بودن این روش‌های درمانی، در هیچ‌یک از این تحقیقات ثابت نشده است. نتیجه تحقیقات نشان داده است که انرژی درمانی، تاثیری بیشتر از پلاسیبو (اثر تلقین) ندارد. محققین مخالف انرژی‌درمانی، لیستی از افرادی را تهیه کرده‌اند که علی‌رغم ابتلا به بیماری‌های مهلک، با روی آوردن به انرژی‌درمانی و غفلت از درمان‌های پزشکی، جان خود را از دست داده‌اند.
انواع انرژی‌درمانی
واژه «انرژی‌درمانی» پس از آغازبه‌کار سازمان ناسودبر «جامعه بین‌المللی مطالعه انرژی‌های حساس و انرژی‌درمانی» در دهه ۱۹۸۰ سر زبان‌ها افتاد. دو کتاب نیز هردو به نام «انرژی‌درمانی» چاپ شدند که یکی راهنمای پزشکان بود و دیگری مروری بر آخرین یافته‌های پژوهشی درباره انرژی‌درمانی. بر اساس انرژی‌درمانی، نامیزان‌بودن «میدان انرژی» بدن به بیماری می‌انجامد، و با میزان‌کردن این میدان انرژی انسان تندرستی خود را بازمی‌یابد.
مرکز ملی پزشکی مکمل و جایگزین ایالات متحده بین دو گونه از انرژی‌درمانی فرق می‌گذارد: نوعی که برپایه انرژی‌های واقعی و شناخته‌شده فیزیکی است، و نوعی که برپایه انرژی‌هایی با سرچشمه ناشناخته است، مانند مفهوم چینی چی یا مفهوم هندی پرانا که به عنوان پزشکی سنتی آن کشورها به کار می‌رود. این انرژی‌های ناشناخته هیچ تعریف روشن سنجشپذیر یا ابطال‌پذیری ندارند.
در دسته اول (انرژی‌های شناخته‌شده) مغناطیس‌درمانی و نوردرمانی هستند، که به طور کلی به آنها الکترومغناطیس‌درمانی می‌گویند. درمان‌های پزشکی رایج که در آنها تابش الکترومغناطیسی به کار می‌رود (رادیوتراپی) به نام الکترومغناطیس‌درمانی خوانده نمی‌شوند.
در دسته دوم (انرژی‌های ناشناخته) acupuncture و qi gong و Reiki و دیگر مفهوم‌های مربوط به Qi قرار می‌گیرند. همچنین مفهوم پرانا در پزشکی آیورودا و هومیوپاتی و تماس درمانی و درمان از راه دور.
حتی درمان‌های جایگزین مانند الکترومغناطیس‌درمانی که انرژی‌های شناخته‌شده را به کار می‌برند، ممکن است ادعاهایی بکنند که با شواهد تایید نشده‌اند. بسیاری از ادعاها درباره انرژی‌هایی گفته می‌شوند که هنوز به درستی شناخته نشده‌اند یا مربوط به مفهوم دینی روح هستند. در سده ۱۸۰۰ میلادی، الکتریسیته و مغناطیس در مرزهای دانش قرار داشت و حقه‌گری‌های الکتریکی فراوان بود. در سده ۱۹۰۰ میلادی ادعاهای درمانی درباره مواد پرتوزا جان‌های بسیاری را به خطر انداخت.. در سده ۲۰۰۰ هم مکانیک کوانتومی و نظریه وحدت بزرگ چنین فرصت‌هایی را در اختیار می‌گذارد.
در سال ۲۰۰۷ روزنامه سیاتل تایمز گزارش داد که هزاران دستگاهی که مدعی به‌کاربردن انرژی‌درمانی بوده‌اند و بسیاری‌شان غیرقانونی یا خطرناک هم بودند، در صدها دادگاه در آمریکا بررسی شده‌اند. این روزنامه انرژی‌درمانی را به عنوان مهره مار دنیای مدرن معرفی کرد که نشاندهنده کمبود مقررات در این باره و شیوع گسترده ادعاهای تجاری غلط یا اثبات‌نشده هستند.
پس از این گزارش، دو نمونه از این دستگاه‌ها در آمریکا غیرقانونی اعلام شدند.
تحقیقات
در سال ۲۰۰۰ پس از ۲۳ مورد آزمایشی که با استفاده از روش درمان از راه دور انجام شده بود، به دلیل «محدودیت‌های متدولوژیک» نتیجه‌ای قطعی به دست نیامد. ادزارد ارنست رهبر این گروه تحقیقی، در سال ۲۰۰۱ درباره این آزمایش چنین توضیح داد که «حدود نیمی از این آزمایش‌ها، نشان دهنده موثر بودن درمان است.» با این حال وی متذکر شد که شواهد، «بسیار متناقض» بوده و «محدودیت‌های متدولوژیک، مانع از نتیجه‌گیری قطعی درباره این آزمایش است». او همچنین چنین نتیجه‌گیری کرد که «تا زمانی که این روش درمانی، به عنوان جایگزین سایر روش‌های درمانی موثر، تجویز نشده باشد، می‌تواند تقریبا بدون ریسک باشد.» در سال ۲۰۰۱ نتایج آزمایش بالینی تصادفی که توسط همان گروه تحقیقی قبلی انجام شده بود، نشان دهنده بی‌اثر بودن این روش است. این آزمایش نشان داد که از نظر آماری، تفاوتی بین انرژی درمانی از راه دور و گروه کنترل (انرژی درمانی شبیه‌سازی شده) وجود نداشته و دردهای مزمن بیماران، در هر دو گروه یکسان بوده است. در سال ۲۰۰۳، ادزارد ارنست طی به روز رسانی تحقیقات قبلی‌اش و با در نظر گرفتن تحقیقات دیگر در این زمینه، نتیجه‌گیری کرده است که این روش درمانی ممکن است، «با اثرات زیان باری همراه شود.» همچنین شواهد نشان می‌دهند که انرژی درمانی از راه دور، «اثری بیش از پلاسیبو ندارد.»
در سال ۱۹۹۸ در آزمایشی که امیلی روزا انجام داد، مشخص شد که از میان ۲۳ درمانگری که ادعا می‌کردند از طریق لمس درمانی قادر به درمانگری هستند، هیچکدام قادر به تشخیص «میدان انرژی» فرد محقق نبودند. در پایان این پژوهش چنین نتیجه‌گیری شد که عدم توانایی مدعیان لمس درمانی در اثبات توانایی شان در تشخیص میدان انرژی که بنیادی‌ترین مورد ادعایشان است، نشان دهنده بی‌اساس بودن این نوع از درمانگری است.
در سال ۲۰۰۱ آزمایش بالینی تصادفی بر روی ۱۲۰ بیمار با درد مزمن که به صورت تصادفی انتخاب شده بودند، انجام گرفت که نتیجه آزمایش‌ها، نتوانستند اثربخشی انرژی درمانی «از راه دور» یا «چهره به چهره» را نشان دهند. پژوهشگران در یک مطالعه نظام مند در سال ۲۰۰۸ نیز به این نتیجه رسیدند که شواهد قانع کننده‌ای مبنی بر اثر بخش بودن این نوع از درمان گری در تسکین دردهای نورالژی و نوروپاتیک وجود ندارد. این گروه از محققان در کتابی که با عنوان شعبده بازی یا درمان (Trick or Treatment) در همان سال منتشر شد، اعلام کردند که «این نوع از معالجه از نظر بیولوژیکی غیرمحتمل بوده و تاثیر آن در حد پلاسیبو (دارونما) است.» به گفته این پژوهشگران، «در بهترین حالت، این نوع از درمان، موجب تسلی بیمار شده و در بدترین حالت، موجب میشود که افرادی شارلاتان با چنین ادعاهایی از بیمارانی که نیاز به مراقبت‌های فوری پزشکی دارند، کسب درآمد کنند.» مطالعه دیگری که در سال ۲۰۱۴ روی بیماران مبتلا به سرطان روده بزرگ انجام شده بود، نشان داد که انرژی درمانی، هیچ تاثیر مثبتی بر کیفیت زندگی، علایم افسردگی و کیفیت خواب بیماران نداشته است.
پزشکی جایگزین
محمد علی‌اکبری | [
"ایران",
"شوش (شهر باستانی)",
"تخت جمشید",
"پزشکی جایگزین",
"مرکز ملی پزشکی مکمل و جایگزین",
"ایالات متحده",
"فلسفه",
"الکترومغناطیس",
"پلاسیبو",
"تلقین",
"مجله انجمن پزشکی آمریکا",
"Donna Eden",
"فیزیک",
"چین",
"چی",
"هند",
"پرانا",
"سنجش",
"ابطال‌پذیر",
"مغناطیس‌درمانی",
"نوردرمانی",
"الکترومغناطیس‌درمانی",
"تابش الکترومغناطیسی",
"رادیوتراپی",
"آیورودا",
"هومیوپاتی",
"لمس درمانی",
"دین",
"روح",
"الکتریسیته",
"مغناطیس",
"پرتوزایی",
"مکانیک کوانتومی",
"نظریه وحدت بزرگ",
"۲۰۰۷ (میلادی)",
"Seattle Times",
"روش‌شناسی",
"ادزارد ارنست",
"آزمایش تصادفی کنترل‌شده",
"کارآزمایی بالینی",
"امیلی روزا",
"درد مزمن",
"نورالژی",
"نوروپاتی",
"شارلاتان",
"سرطان روده بزرگ",
"محمد علی‌اکبری"
] | [
"انرژی‌درمانی",
"اصطلاحات فراطبیعی",
"اصطلاحات مسیحی",
"پزشکی جایگزین",
"شبه‌علم",
"شفا",
"فراطبیعی",
"مفهوم‌ها در پزشکی جایگزین"
] |
2,376 | آندرومدا (صورت فلکی) | 0 | 271 | 0 | [
"امراة المسلسله",
"زن در زنجیر",
"زن برزنجير",
"زن در زنجير",
"زن درزنجير",
"زن درزنجیر",
"زن برزنجیر (صورت فلکی)",
"زن بر زنجیر",
"آندرومدا (صورت فلكي)",
"اندرومدا (صورت فلكي)",
"اندرومدا (صورت فلکی)",
"امراه المسلسله",
"زن بر زنجير",
"زن برزنجير (صورت فلكي)",
"امراهالمسلسله",
"زن برزنجیر"
] | false | 209 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام فارسی",
"Item2": "زن برزنجیر"
},
{
"Item1": "نام لاتین",
"Item2": "Andromeda"
},
{
"Item1": "مخفف",
"Item2": "And"
},
{
"Item1": "مورد حالت اضافه ملکی",
"Item2": "Andromedae"
},
{
"Item1": "نماد",
"Item2": "آندرومدا، زنی زنجیر شده"
},
{
"Item1": "وسعت",
"Item2": "722"
},
{
"Item1": "درخشان",
"Item2": "آلفا آندرومدا"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "Andromeda constellation map.png"
},
{
"Item1": "درجه میل",
"Item2": "+40"
},
{
"Item1": "قدرستاره",
"Item2": "1/2"
},
{
"Item1": "شهاب باران",
"Item2": "زن برزنجیر"
},
{
"Item1": "همسایه",
"Item2": "*[[برساووش]]\n* [[ذات الکرسی]]\n* [[دجاجه]]\n* سوسمار\n* [[اسب بالدار]]\n* [[حوت]]\n* مثلث"
},
{
"Item1": "بیش‌عرض",
"Item2": "90"
},
{
"Item1": "کم‌عرض",
"Item2": "40"
},
{
"Item1": "زمان",
"Item2": "21:00"
},
{
"Item1": "ماه",
"Item2": "آبان"
}
],
"Title": "صورت‌فلکی"
} | از کتاب صورالکواکب اثر عبدالرحمان صوفی
زن برزنجیر یا آندرومدا یا امراهالمسلسله یکی از صورتهای فلکی در شمال استوای آسمانی است که بزرگترین کهکشان همسایه به کهکشان راه شیری با نام کهکشان آندرومدا در آن دیده میشود. زن برزنجیر یکی از ۴۸ صورت فلکی است که توسط توسط اخترشناس یونانی-رومی قرن دوم؛ بطلمیوس؛ لیست شده‌اند و همچنین یکی از ۸۸ صورت فلکی امروزی است. نام این صورت فلکی برگرفته از نام آندرومده دختر کاسیوپه در اساطیر یونانی است که به صخره‌ای زنجیر شد تا توسط هیولای دریا، کتوس، خورده شود. آندرومدا به همراه چندین صورت فلکی دیگر که همگی بر اساس شخصیتهای افسانه پرسئوس نامگذاری شده‌اند، در شبهای پاییزی در نیمکره شمالی واضح‌ترین حالت را دارند. به دلیل میل شمالی آن، آندرومدا تنها از نقاطی که در شمال عرض جغرافیایی ۴۰ درجه جنوبی قرار دارند قابل مشاهده است و برای نقاطی که در جنوب عرض جغرافیایی ۴۰ درجه قرارمی‌گیرند پایینتر از افق است. آندرومدا با مساحتی برابر ۷۲۲ درجه مربع، یکی از بزرگترین صورتهای فلکی است. این مساحت ۵۵٪ اندازه بزرگترین صورت فلکی (مارباریک)و بیش از ۱۰ برابر کوچکترین صورت فلکی (چلیپا) است.
روشن‌ترین ستاره آن سرهالفرس ، یک ستاره دوتایی است که گاهی آن را به عنوان بخشی از صورت فلکی اسب بالدار (فرس اعظم) نیز برشمرده‌اند. ستاره دیگر آن عناق‌الارض ، یک ستاره دوتایی رنگی است که هدف محبوبی برای اختر شناسان تازه‌کار به‌شمار می‌رود. جنب‌المسلسله یک غول سرخ است که رنگ آن با چشم برهنه قابل مشاهده است.
کهکشان زن برزنجیر(M31) که ۲٫۲ میلیون سال نوری با ما فاصله دارد، نزدیکترین کهکشان مارپیچی به راه شیری است و دورترین پدیده‌ای است که با چشم برهنه دیده میشود. این کهکشان یکی از روشن‌ترین اجرام مسیه است. چندین کهکشان کم فروغ‌تر مانند مسیه ۳۲ و مسیه ۱۱۰ که کهکشانهای همراه زن برزنجیر هستند؛ یا کهکشان دورتر ان‌جی‌سی ۸۹۱ نیز در صورت فلکی زن بر زنجیر جای دارند. سحابی گلوله برف آبی (یا سحابی گلوله برف؛ان‌جی‌سی ۷۶۶۲) که یک سحابی سیاره‌نماست نیز با تلسکوپ به صورت یک جسم گرد آبی قابل دیدن است.
در اخترشناسی چینی، ستارگانی که زن برزنجیر را می‌سازند همگی اعضای چهار صورت فلکی دیگر بودند که از نظر اخترشناسی و اساطیری در خور اهمیت بوده‌اند. در اسطوره‌شناسی هندوئیسم نیز یک صورت فلکی مرتبط با زن بر زنجیر وجود دارد.
ستاره‌ها
قدر ظاهری سرهالفرس پرنورترین ستاره این صورت فلکی، ۲٫۱ است. در دسته‌بندی ستارگان بایر (آلفا) – زن برزنجیر نامیده شده‌است.
قدر ظاهری صورت فلکی زن بر زنجیر به روش اندازه‌گیری باستان بین ۷ تا ۸ می‌باشد، و به روش اندازه‌گیری جدید چیزی حدود ۴.
اجرام عمقی آسمان
آنچه در این قسمت آسمان شایان توجه بسیار است شیی است که نام علمی آن ان‌جی‌سی۲۲۴ است و در نزدیکی (نو)- زن برزنجیر جای دارد. به چشم برهنه به صورت ستاره ابر مانندی از قدر پنجم می‌آید به سرشت واقعی آن فقط با کمک تلسکوپی نیرومند می‌توان پی برد. ام۳۱ کهکشانی است کاملا شبیه به کهکشان ما این کهکشان از میلیاردها ستاره تشکیل شده و اندکی از کهکشان ما بزرگتر است دورترین شیی است در فضا که با چشم برهنه می‌توان دید. نوری که کهکشان بزرگ زن برزنجیر را ترک کند پس از سفری ۲،۰۰۰،۰۰۰ ساله در فضا به ما میرسد.
در اساطیر
نام اروپایی این پیکر آسمانی یعنی آندرومدا، در اساطیر یونانی نام زنی بوده‌است که پرساوش (پرسئوس) پهلوان عاشق وی بوده‌است و در بند اژدهایی در در ساحلی در حبشه با زنجیر زندانی بود. پرساوش با کشتن اژدهای مزبور وی را آزاد می‌کند و آن دو ازدواج می‌کنند. از ایشان فرزندانی پدید می‌آید از جمله پرسس. بنابراین افسانه‌ها پرسس نیای پارسیان (ایرانیان) است.
آندرومدا دختر زیبای سفئوس (قیفاووس) و کاسیوپیه «(ذات‌الکرسی) پریان را از خودخواهی بیش از اندازه‌اش به خشم آورد. نپتون، برای تنبیه وی، او را به صخره‌ای در کناره دریا زنجیر کرد تا شکار اژدهایی دریایی شود که در آن هنگام ساحل دریا را عرصه تاخت و تاز خود کرده بود درست در همان لحظه‌ای که اژدها به اندرومدا حمله آورده بود، پرسئوس (برساووش) با جادو غول را به سنگ بدل کرد و آندرومدا را نجات داد. | [
"برساووش",
"ذات الکرسی",
"دجاجه",
"اسب بالدار",
"حوت",
"عبدالرحمان صوفی",
"صورت فلکی",
"استوای آسمانی",
"کهکشان",
"کهکشان راه شیری",
"کهکشان آندرومدا",
"بطلمیوس",
"فهرست صورتهای فلکی",
"آندرومده",
"کاسیوپه",
"اساطیر یونانی",
"کتوس",
"پرسئوس",
"نیمکره شمالی",
"میل (ستاره‌شناسی)",
"عرض جغرافیایی",
"درجه مربع",
"مار باریک (صورت فلکی)",
"چلیپا (صورت فلکی)",
"سرةالفرس",
"ستاره دوتایی",
"عناق‌الارض",
"جنب‌المسلسله",
"غول سرخ",
"کهکشان زن برزنجیر",
"سال نوری",
"اجرام مسیه",
"مسیه ۳۲",
"مسیه ۱۱۰",
"ان‌جی‌سی ۸۹۱",
"سحابی",
"ان‌جی‌سی ۷۶۶۲",
"سحابی سیاره‌نما",
"ان‌جی‌سی۲۲۴",
"ام۳۱",
"آندرومدا",
"پرساوش",
"حبشه",
"پرسس",
"قیفاووس",
"ذات‌الکرسی",
"پری",
"اژدها"
] | [
"صور فلکی شرقی",
"صور فلکی شمالی",
"صورت فلکی زن برزنجیر",
"صورتهای فلکی",
"صورتهای فلکی ذکرشده بطلیموس"
] |
2,377 | راه شیری | 0 | 378 | 0 | [
"راه كاهكشان",
"راه کاهکشان",
"کهکشان راه‌شیری",
"كهكشان راه شيري",
"راه شيري",
"راه کهکشان",
"کهکشان راه شیری"
] | false | 195 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام",
"Item2": "کهکشان راه شیری"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "300px"
},
{
"Item1": "زیرنویس",
"Item2": "نمایی از کهکشان راه شیری در صحرای [[آتاکامای]] شیلی"
},
{
"Item1": "نوع",
"Item2": "[[کهکشان مارپیچی میله‌ای]] SBbc"
},
{
"Item1": "قطر",
"Item2": "۱۰۰ هزار تا ۱۸۰ هزار [[سال نوری]]"
},
{
"Item1": "ضخامت",
"Item2": "۲۰۰۰ [[سال نوری]]"
},
{
"Item1": "تعداد ستاره‌ها",
"Item2": "۲۰۰ میلیارد تا ۴۰۰ میلیارد"
},
{
"Item1": "قدیمی‌ترین ستاره شناخته شده",
"Item2": "۱۳٫۷ میلیارد سال قدمت"
},
{
"Item1": "فاصله خورشید تا مرکز کهکشان",
"Item2": "۲۷۲۰۰±۱۱۰۰ [[سال نوری]]"
},
{
"Item1": "طول دوره چرخش خورشید به دور مرکز",
"Item2": "۲۴۰±۲۵۰ میلیون سال"
},
{
"Item1": "طول دوره چرخش مارپیچی",
"Item2": "۲۲۰ تا ۳۶۰ میلیون سال"
},
{
"Item1": "طول دوره چرخش میله‌ای",
"Item2": "۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیون سال"
},
{
"Item1": "سرعت مرتبط با تابش زمینه کیهانی",
"Item2": "۵۵۲±۶ کیلومتر در ثانیه"
}
],
"Title": "کهکشان راه شیری"
} | کهکشان راه شیری ، کهکشانی است که منظومه شمسی در آن قرار دارد. در آسمانی صاف و تاریک و به دور از آلودگی نوری، این کهکشان به صورت نوار شیری‌رنگی در پهنه آسمان دیده میشود. این نوار در واقع از میلیون‌ها ستاره تشکیل شده‌است که چشم غیرمسلح قادر به تفکیک آنها نیست.
راه شیری کهکشانی از نوع مارپیچی میله‌ای است. کره زمین به عنوان عضوی از منظومه شمسی، در یکی از بازوهای مارپیچی آن قرار دارد. چون ما از درون صفحه کهکشانی به آن می‌نگریم، آن را به این صورت می‌بینیم.
تصویری از بازوهای کهکشان راه شیری
نام‌شناسی
این نام اصطلاح لاتین via lactea است که دلیل این نامگذاری، دیده شدن نواره کمرنگی از نور تشکیل شده بوسیله ستاره‌های وابسته به کهکشان است که از زمین به اینگونه دیده میشود. برخی منابع به‌طور قاطع گفته‌اند که عبارت راه شیری منحصرا اشاره به نواره نوری دارد که خود کهکشان در شب تولید می‌کند، در حالی که نام کهکشان راه شیری باید برای اشاره به خود کهکشان هم به‌کار رود.
با این حال، معلوم نیست گستردگی این قرار داد چگونه است، و عبارت راه شیری به‌طور مداوم در هر دو مفهوم استفاده میشود.
نمای ظاهری
بخشی از کهکشان راه شیری در بیابانی بدون آلودگی نوری در نوادا. بخش پرنورتر، مرکز کهکشان را که در صورت فلکی کمان واقع شده نشان می‌دهد.
کهکشان راه شیری، شب‌ها در آسمانی کاملا تاریک (به دور از نور ماه و آلودگی نوری) به صورت نوار سفید کم رنگی در آسمان دیده میشود. پهنای این نوار تقریبا ۳۰ درجه است.
راه شیری کهکشانی مارپیچی میله‌ای است. شکل کلی کهکشانهای مارپیچی را می‌توان به یک دیسک یا قرص تشبیه کرد. بخش اصلی اجزای تشکیل دهنده کهکشان (ستاره‌ها، گاز و غبار) در قالب بازوهای مارپیچی در سطح تخت این دیسک قرار دارند. ستارگانی کمتری نیز به صورت هاله‌ای اطراف دیسک را دربر گرفته‌اند.
این ساختار مارپیچی تنها در صورتی قابل مشاهده است که بیننده‌ای در خارج کهکشان از روبه‌رو به آن نگاه کند. ما به عنوان بیننده‌ای که از داخل صفحه کهکشان به آن می‌نگریم، اجزای واقع در صفحه کهکشان را به صورت نوار دایره‌ای شکل متراکمی از ستارگان، دورتادور خود می‌بینیم. این همان راه شیری است که شب‌ها در آسمان می‌بینیم. اجزای واقع در هاله کهکشان را نیز که تراکم کمتری دارند، به صورت ستارگانی مجزا در سایر قسمت‌های آسمان مشاهده می‌کنیم.
به این ترتیب، علاوه بر نوار شیری‌رنگ مورداشاره، تمام ستارگان دیگری نیز که با چشم غیرمسلح در آسمان می‌بینیم، متعلق به کهکشان راه شیری هستند و این نوار نورانی تنها نشانگر آن دسته از ستارگان راه شیری است که در راستای صفحه کهکشان قرار گرفته‌اند. بخش‌هایی از راه کهکشان که تاریک به نظر می‌رسند، به علت وجود گاز و غبار میان ستاره‌ای است که مانع از رسیدن نور ستارگان زمینه به چشم ما میشود.
درخشندگی سطحی کهکشان راه شیری کم است و تنها در آسمانی با حد قدر ۵٫۱ یا بیشتر قابل رویت است. به این ترتیب در مناطق شهری و حومه که آلودگی نوری قابل توجهی وجود دارد و همچنین در شب‌هایی که ماه در آسمان نورافشانی می‌کند، دیدن آن ممکن نیست.
بخش قابل رویت صفحه کهکشان راه شیری، گستره‌ای شامل ۳۰ صورت فلکی را در آسمان اشغال کرده‌است. مرکز کهکشان در صورت فلکی کمان قرار دارد که از سایر بخش‌ها پرنورتر است.
صفحه کهکشان با دایرهالبروج یا همان صفحه مداری زمین (صفحه منظومه شمسی) تقریبا زاویه‌ای ۶۰ درجه می‌سازد.
سراسرنمای از کهکشان راه شیری که با استفاده از لنز واید گرفته شده‌است و به همین دلیل، نوار راه شیری به صورت کمان دیده میشود.
اندازه و جرم
راه شیری بعد از کهکشان اندرومدا بزرگترین کهکشان در گروه محلی است. قطر صفحه کهکشان راه شیری حدود ۱۰۰ هزار سال نوری یا ۳۰۰۰۰ پارسک است (تقریبا ۱۰ ۱۷ کیلومتر). ضخامت این صفحه در بیشتر نقاط حدود ۱۰۰۰ سال نوری است ولی در مرکز آن به ۱۲۰۰۰ سال نوری میرسد.
تعداد ستارگان کهکشان راه شیری بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد تخمین زده میشود. شمردن ستاره‌های یک کهکشان غیرممکن است. حتی در کهکشانی مانند اندرومدا که همسایه نزدیک راه شیری است، تنها تعداد کمی از ستارگان بسیار پرنور را می‌توان با تلسکوپ تشخیص داد. دانشمندان با روش‌هایی مانند بررسی حرکت چرخشی کهکشان‌ها و همچنین طیف‌سنجی، جرم یک کهکشان را محاسبه می‌کنند. سپس بر اساس آن، تعداد ستارگان کهکشان را تخمین می‌زنند.
اندازه‌گیری‌های اخیر توسط (VLBA) نشان داده‌است که کهکشان راه شیری بسیار حجیم‌تر از آن است که قبلا تصور می‌شد. جرم کهکشان ما در حال حاضر مشابه با جرم بزرگترین کهکشان همسایه، آندرومدا، در نظر گرفته میشود. محققان با استفاده از (VLBA) و با استفاده از فرضیات کمتری نسبت به تلاش قبلی، قادر به اندازه‌گیری تغییرات ظاهری کهکشان و مناطق پرت و دور افتاده‌ای که ستاره‌ها در آنجا شکل می‌گیرند، هستند. البته در زمانی که زمین در سمت مخالف خورشید باشد. جدیدترین و دقیق‌ترین سرعتی که برای چرخش کهکشان در نظر گرفته میشود، در حدود ۲۵۴ کیلومتر بر ثانیه‌است، و این به میزان قابل توجهی بیشتر از مقدار قبلی یعنی ۲۲۰ کیلومتر بر ثانیه‌است. با توجه به روش مورد استفاده و داده‌های گوناگون موجود مقادیر مختلفی برای جرم کهکشان راه شیری تخمین زده‌اند.
در تحقیق صورت گرفته در سال ۲۰۱۳ جرم این کهکشان را از حدود ۱٫۵ تریلیون برابر تا ۴٫۵ تریلیون برابر جرم خورشید تخمین زده‌اند.
سن
سن قدیمی‌ترین ستاره‌ای که تاکنون در کهکشان کشف شده(HE ۱۵۲۳–۰۹۰۱) در حدود ۶/۱۳میلیارد سال تخمین زده شده‌است (تقریبا به قدمت جهان) که با استفاده از اشعه ماورای بنفش طیف‌سنج بزرگ برای اندازه‌گیری حجم برلیم دو ستاره خوشه دی کروی تخمین زده شده‌است. زمان سپری شده بین ظهور اولین نسل ستاره در کهکشان راه شیری و اولین نسل ستاره در خوشه بین ۲۰۰ تا۳۰۰ میلیون سال استنباط شده‌است. با در نظر گرفتن اینکه سن تخمین زده شده برای ستاره‌ها در خوشه کروی۸/۰±۴/۱۳ میلیارد سال است، سن قدیمی‌ترین ستاره‌ها در راه شیری در حدود ۸/۰±۶/۱۳ میلیارد سال تخمین زده میشود. صفحه نازک کهکشانی نیز بین ۵/۶ تا۱/۱۰ میلیارد سال پیش شکل گرفته‌است.
ساختار
کهکشان متشکل از یک صفحه نواری شکل است که توسط صفحه‌ای از گاز، غبار و چهار بازوی ستاره شکل احاطه شده که ساختار مارپیچی به سمت بیرون دارند. توزیع جرم کهکشان بسیار شبیه طبقه‌بندی Sbc Hubble است، که یک کهکشان مارپیچی است. ستاره‌شناسان در سال ۱۹۹۰به مدت یک دهه گمان می‌کردند که راه شیری یک کهکشان مارپیچی محدود است، به جای اینکه یک کهکشان مارپیچی معمولی باشد، در سال ۲۰۰۵ با مشاهدات تلسکوپ اسپیتزر که نشان داد نوار مرکزی کهکشان بزرگتر از آن است که قبلا تصور می‌شد، شک آنها برطرف شد.
به نظر میرسد که جرم کهکشان راه شیری در حدود ۱۰۱۱× ۸/۵ برابر جرم خورشید است و شامل ۲۰۰تا۴۰۰بیلیون ستاره‌است. تصور میشود که بیشتر جرم کهکشان مربوط به مواد تاریک است، جرم ماده تاریک هاله مانند ۶۰۰تا۳۰۰۰برابر جرم خورشید است که به‌طور یکنواخت توزیع شده‌است.
مرکز
در فاصله بین ۷۰ تا ۱۰۰ هزار سال نوری از خورشید مرکز کهکشان وجود دارد که یک سیاه‌چاله کلان‌جرم و خوشه‌های ستاره‌ای کروی زیادی وجود دارد.
ساختار بازوهای مارپیچی کهکشان راه شیری که ستاره خورشید در شکل مشخص می‌باشد
صفحه کهکشانی که برآمدگی‌ای به سمت بیرون دارد، دارای قطری در حدود ۷۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ سال نوری است. فاصله صفحه کهکشانی تا خورشید۱۴۰۰±۲۶۰۰۰ سال نوری تخمین زده شده، در حالی که تخمین قبلی خورشید را دورتر ۳۵۰۰۰سال نوری از مرکز برآمدگی قرار می‌داد.
مرکز کهکشانی یک جسم بزرگ به هم پیوسته‌است که به نظر میرسد بقیه مواد به دور آن می‌چرخند. یک منبع رادیویی قوی با نام کماندار به این فکر افتاده‌است که از مرکز کهکشان راه شیری عکس برداری کند، که اخیرا تایید شده که دارای یک سیاه چاله بسیار حجیم در مرکز آن است. تصور میشود که بیشتر کهکشان‌ها دارای یک سیاه چاله بسیار بزرگ در مرکزشان هستند.
نوار کهکشان راه شیری که به نظر میرسد۲۷۰۰۰سال نوری درازا دارد، به سمت مرکز کهکشان ادامه پیدا می‌کند با زاویه‌ای حدود ۱۰±۴۴درجه نسبت به خط بین خورشید و کهکشان؛ که در درجه اول از ستاره‌های سرخ تشکیل شده، و این یک باور باستانی است. این نوار توسط حلقه‌ای احاطه شده که به حلقه kpc-۵معروف است، که شامل بخش بزرگی از هیدروژن مولکولی حاضر در کهکشان است. همچنین بیشتر ستاره‌های راه شیری ستاره‌های فعالی هستند، که از کهکشان همسایه، آندرومدا، دیده می‌شوند؛ که این امر بیانگر قابلیت بالای کهکشان ما است.
بازوهای مارپیچ
تصویر شماتیک از بازوهای کهکشان راه شیری
هر بازوی چرخشی توصیف یک لگاریتم است، با انحرافی در حدود ۱۲ درجه. تا همین اواخر باور بر این بود که ۴ بازوی مارپیچی بزرگ وجود دارد که همه از نزدیکی مرکز کهکشان شروع می‌شوند، که اسامی آنها از قرار زیر است:
کله غازی:۳-kpc و بازوی برساووش.
بنفش:بازوی گونیا خارجی (بلند به همراه محتویات تازه کشف شده)
سبز:بازوی سپر-چلیپا
صورتی :شاه تخته و بازوی کمان.
نارنجی:شکارچی و بازوی ماکیان (که شامل خورشید و منظومه شمسی است)
مشاهدات رابرت بنیامین در سال ۲۰۰۸ از دانشگاه ویسکانسین- وایت واتر اریه شد که نشان می‌داد که راه شیری تنها دارای دو بازوی بزرگ ستاره‌ای است: بازوی برساووش و بازوی سپر-قنطورس، بقیه بازوها یا گوچک هستند یا الحاقی؛ و این به این معناست که کهکشان راه شیری از نظر ظاهر شبیه NGC ۱۳۶۵ است.
خارج از بازوهای بزرگ چرخشی حلقه تکشاخ یا حلقه بیرونی قرار دارد، پیشنهادی توسط دو ستاره‌شناس با نامهای برایان یانی و هیدی جو نیوبرگ اریه شده مبنی بر اینکه حلقه گاز و ستاره را بیلیون‌ها سال پیش از کهکشان جدا شده.
همان‌طور که برای بیشتر کهکشان‌ها مرسوم است، توزیع جرم در کهکشان راه شیری به گونه‌ای است که سرعت مداری بیشتر ستاره‌ها بستگی چندانی به فاصله از مرکز ندارد. به دور از برآمدگی مرکزی یا لبه بیرونی، سرعت رایج ستاره‌ای بین ۲۱۰ تا۲۴۰ کیلومتر بر ثانیه‌است. از این رو سرعت مداری ستاره مستقیما متناسب است با طول مسیری که می‌پیماید. این برخلاف وضعیت در داخل منظومه شمسی است، که نیروی جاذبه دو جسم و اجسامی که می‌چرخند دارای سرعتهای متفاوت ولی مرتبط هستند.
این تفاوت یکی از شواهد دال بر وجود جسم سیاه است. یکی دیگر از جنبه‌های جالب اصطلاح «باد کردن» بازوهای مارپیچی است. اگر قسمت داخلی بازوها سریعتر از قسمت خارجی بچرخد ساختار مارپیچی بازوها از بین خواهد رفت. اما چنین چیزی در کهکشانهای مارپیچی دیده نشده، به جای آن، ستاره‌شناسان فرض می‌کنند که الگوی چرخشی یک موج چگال است که از مرکز کهکشان نشات می‌گیرد؛ و این شبیه ترافیک در بزرگراه هاست که ماشین‌ها همه در حال حرکت هستند، اما همیشه قسمتی وجود دارد که در آن ماشین‌ها آهسته حرکت می‌کنند. این مدل تصدیق این واقعیت است که تراکم ستاره‌ها در داخل یا نزدیک بازوهای چرخشی بیشتر است.
هاله
صفحه کهکشانی احاطه شده توسط هاله‌ای کروی از ستاره‌های قدیمی و خوشه‌های کروی، که ۹۰درصد آنها در فاصله ۱۰۰۰۰۰سال نوری قرار گرفته‌اند. فرض بر این است که قطر هاله ستاره‌ای در حدود۲۰۰۰۰۰سال نوری است. با این حال تعداد بسیار کمی خوشه کروی در فواصل دورتر پیدا شده‌است، مانندPLA۴ و AM۱ که در فاصله‌ای دورتر از۲۰۰۰۰۰سال نوری از مرکز کهکشان قرار دارند. در حدود ۴۰ درصد این خوشه‌ها حرکتی برگشت دهنده دارند، یعنی حرکت آنها خلاف جهت چرخش راه شیری است.
صفحه گازی در برخی طول موج‌ها کدر به نظر میرسد، در حالی که مولفهی کروی اینطور نیست. شکل‌گیری و چیدمان ستاره‌های فعال در این صفحه انجام می‌گیرد، نه در هاله. خوشه‌های باز نیز عمدتا در این صفحه رخ می‌دهند.
اکتشافات اخیر بر دانش ما نسبت به ساختار منظومه شمسی افزوده‌است. با این کشف که صفحه کهکشانی کهکشان آندرومدا بسیار بزرگتر از آن است که قبلا تصور می‌شد، این احتمال که صفحه کهکشانی راه شیری گسترش بیشتری داشته باشد قوی‌تر میشود؛ و این گواه بر کشف جدید، بازوی صلیب شمالی است. با کشف کماندار کهکشان بیضوی کوتوله کشف شد. نوار کهکشانی باقیمانده به عنوان اجرام چرخنده‌ای که مربوط به کوتوله‌است و برهم کنش آن با راه شیری باعث از بین رفتن آن میشود. مشابها با کشف کهکشان کوتوله سگ بزرگ، این امر نمایان شد که حلقه باقیمانده کهکشان که از برهم کنش با راه شیری بوجود آمده، صفحه کهکشانی را محصور می‌کند.
در ۹ ژانویه سال ۲۰۰۶ماریو جوریس و عده‌ای دیگر، از دانشگاه پرینستون اعلام کردند که شبیه‌ساز آسمان شمالی یک ساختار بزرگ خنثی در داخل منظومه شمسی پیدا کرده که با مدل قبلی سازگاری ندارد. مجموعه‌ای از ستاره‌ها بالا می‌روند و نزدیک می‌شوند به خط عمود بر بازوهای مارپیچی کهکشان. تفسیر پیشنهادی اینست که کوتوله کهکشان به احتمال زیاد با راه شیری ادغام می‌شوداین کهکشان به‌طور آزمایشی به دوشیزه ستارگان روان نام گرفت که در جهت خود دوشیزه استبا فاصله‌ای در حدود ۳۰۰۰۰سال نوری.
مکان خورشید و همسایگی آن
خورشید ممکن است در نزدیکی لبه داخلی بازوی شکارچی کهکشان، در پف کردگی محلی در داخل حباب، و در کمربند گولد در فاصله ۱۱۰۰±۲۷۲۰۰ سال نوری از مرکز یافت شود. خورشید در حال حاضر در ۳۰–۵پارسک از صفحه مرکزی کهکشان قرار دارد. فاصله بین بازوی محلی و بازوی بعد، بازوی برساووش، در حدود ۶۵۰۰ سال نوری است. خورشید و متعاقبا منظومه شمسی در منطقه قابل سکونت کهکشان یافت می‌شوند.
در حدود ۲۰۸ ستاره با درخشندگی بیشتر از ۵/۸در ۱۵ پارسکی خورشید قرار دارند. به عبارت دیگر ۶۴ ستاره ناشناخته در ۵ پارسکی خورشید قرار دارد. چگالی‌ای در حدود ۱۲۲/۰در هر مکعب در یک پارسک؛ و این نشان دهنده این واقعیت است که بیشتر ستاره‌ها از درخشندگی کمتر از ۵/۸برخوردارند.
نقطه اوج حرکت خورشید، یا نقطه اوج خورشیدی، در جهتی است که خورشید در فضا در کهکشان راه شیری حرکت می‌کند. جهت عمومی حرکت خورشید به سمت ستاره وگا بدر نزدیکی صورت فلکی هرکول با زاویه ۶۰ درجه آسمانی در جهت مرکز کهکشان است.انتظار می‌رود که مدار خورشیدی در اطراف کهکشان بیضوی باشد، به دلیل بازوهای مارپیچی و توزیع غیر یکنواخت توده‌ها. به علاوه خورشید به سمت بالا و پایین نوسان می‌کند به خاطره صفحه کهکشانی به تعداد ۷/۲بار در هر چرخش؛ و این بسیار شبیه کار کردن نوسانگری است که بدون اعمال هیچ نیرویی نوسان می‌کند.
بین ۲۲۵تا ۲۵۰ میلیون سال طول می‌کشد تا منظومه شمسی یک دور کامل در راه شیری بزند (سال کهکشانی). بنابراین به نظر میرسد ۲۰تا۲۵ دور کامل در طول عمر خورشید بزند. سرعت چرخش منظومه شمسی حول مرکز در حدود ۲۲۰کیلومتر بر ثانیه است در این سرعت ۱۳۶۳ سال طول می‌کشد که منظومه شمسی یک سال نوری را طی کند.
محیط
گروهی از ستاره‌شناسان با استفاده از یک بندانگشتی
از آنجایی که کهکشان راه شیری و زن برزنجیر بسوی یکدیگر در حرکتند، انتظار می‌رود آنها تا حدود ۴ میلیارد سال آینده با یکدیگر برخورد کنند.
کهکشان راه شیری و کهکشان آندرومدا یک سیستم دوتایی از کهکشان بزرگ مارپیچی هستند، که خود آن قسمتی از ابر خوشه دوشیزه هستند.
در ژانویه سال ۲۰۰۶ میلادی محققان گزارش کردند که پیش از این پیچ و تاب غیرقابل توضیح در دیسک از کهکشان راه شیری تا به حال نقشه‌برداری شده‌است و یافت میشود بطور موجی حرکت کردن، یا لرزش از طرف ابرهای ماژلانی کوچک و بزرگ به عنوان دایره کهکشان دایر کردند، باعث ارتعاش در فرکانس‌های خاص میشود هنگامی که لبه‌های آنها را از طریق آن منتقل میشود. قبلا، این دو کهکشان، در حدود ۲ ٪ از جرم کهکشان راه شیری، خیلی کوچک برای تاثیر گذاری در کهکشان راه شیری در نظر گرفته شد. با این حال، با در نظر گرفتن ماده تاریک، حرکت این دو کهکشان ایجاد تاثیرات بزرگتر کهکشان راه شیری می‌شوند. با توجه به ماده تاریک نتایج از حساب در حدود بیست برابر در توده برای کهکشان افزایش میابد. این محاسبه بر اساس مدل کامپیوتری ساخته شده توسط مارتین واینبرگ از دانشگاه ماساچوست امهرست. در این مدل، ماده تاریک در حال گسترش خارج از دیسک کهکشانی با لایه گاز شناخته شده‌است. در نتیجه، مدل پیش بینی می‌کند که تاثیر گرانشی از ابرهای ماژانی است به عنوان تقویت شده که از طریق آنها، کهکشان منتقل میشود.
در اندازه‌گیری‌های کنونی پیشنهاد میشود که کهکشان آندرومدا است که ۱۰۰–۱۴۰ کیلومتر در ثانیه در نزدیک ما است. راه شیری می‌تواند در ۳ تا ۴ میلیارد سال با آن برخورد کند، به اهمیت اجزاء جانبی ناشناخته که در کهکشان حرکت نسبی دارند بستگی دارد. اگر آنها با هم برخورد، ستاره‌های فردی در داخل کهکشان با هم برخورد نخواهند کرد، اما در عوض دو کهکشان ادغام خواهد شد یک کهکشان بیضوی تنها بیشتر از مسافتی در حدود یک میلیارد سال را می‌پیماید.
مفهوم کلی سرعت خالص از هر جسم درمیان فضا بر طبق سوال نظریه نسبی EinsteinS معنادار نیست که اظهار کرد «ترجیح» شکل اینرسی مرجع در فضا است که حرکت اجسام را مقایسه می‌کند وجود ندارد. (حرکت باید همیشه نسبت به دیگر اجسام معین و مشخص شود). وقتی که حرکت کهکشان مورد بحث است، باید در ذهن نگه داشته شود.
اخترشناسان معتقدند که راه شیری تقریبا با ۶۳۰ کیلومتر بر ثانیه نسبت به شکلهای محلی حرکت مرجع است که حرکتشان از hobble ناشی است حرکت می‌کند. اگر کهکشان با۶۰۰ کیلومتر بر ثانیه حرکت کند زمین با ۵۱٫۸۴ میلیون کیلومتر بر روز یا بیشتر از ۱۱۸٫۹ بیلیون کیلومتر بر سال حرکت می‌کنند.
راه شیری، تصور میشود که در جهت مجذوب کننده بزرگ حرکت می‌کند. گروه محلی (یک خوشه گرانش، شامل کهکشانهای مقید، در میان دیگران، کهکشان راه شیری و کهکشان آندرومدا) قسمتی از ابر خوشه‌است که ابر خوشه محلی نام دارد. در نزدیکی مرکز خوشه دوشیزه‌است:اگرچه آنها دور از یکدیگر در ۹۶۷ کیلومتر بر ثانیه درقسمتی از جریان هابل حرکت می‌کنند. انتظار است که سرعت کمتر خواهد شد. درنتیجه جاذبه گرانشی بین گروه‌های محلی و خوشه دوشیزه فاصله ی۱۶٫۸ میلیون PCرا می‌گیرد.
شکل دیگر مرجع توسط تابش زمینه کیهانی آماده شده‌است. راه شیری با دور۵۵۲ کیلومتر بر ثانیه نسبت به فوتون‌ها در CMB به سوی ۱۰٫۵و۲۴° شیب (میل) در حال حرکت است. (عصر J۲۰۰۰، نزدیک مر کز Hydra). حر کت آن توسط ماهواره‌هایی از قبیل Comic Background Explorer(COME) و Wilkinson Microwave Anisotropy Probe(WMAP) وسهم دو قطبی درCMB مشاهده میشود. به طو ری که فوتون‌های در حال تعادل در CMB، در جهت حرکت به رنگ آبی منتقل کنید و در جهت مخالف قرمز منتقل کنید.
کهکشان برطبق نمودار بالستیکی در حرکت وضعی همان‌طور که در شکل نشان داده شده، در اطراف مرکزش می‌چرخد. اختلافی بین مشاهده نمودار بالستیکی (نسبتا یکنواخت) و نمودار بالستیکی مستقر بر روی دانستن جرم ستاره‌ها و گازها در راه شیری (محو شدن نمودار بالستیکی) به ماده تاریک نسبت داد.
تعداد سیاره‌ها
در ژانویه ۲۰۱۳ پژوهشگران و ستاره‌شناسان موسسه فناوری کالیفرنیا اعلام کردند که در کهکشان راه شیری به ازای هر ستاره دست کم یک سیاره موجود است. این موسسه تعداد سیاره‌های فراخورشیدی را ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد عدد، برآورد کرده‌است. پژوهش بر روی سیاره‌های ستاره کپلر ۳۲ نشان می‌دهد که سامانه‌های سیاره‌ای ممکن است الگو و قاعده‌ای برای ستاره‌های کهکشان راه شیری به‌شمار بروند.
ستاره‌شناسان مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونین در گزارش خود اعلام کردند دست کم ۱۷ میلیارد سیاره فراخورشیدی زمین‌سان در کهکشان راه شیری مستقر می‌باشد.
جریان ذرات در مرکز کهکشان
در ژانویه ۲۰۱۳ یک جریان خروجی بسیار بزرگ از ذرات شارژ شده که به شکل یک آبفشان است، در مرکز کهکشان راه شیری کشف گردید. این جریان خروجی به کشیدگی و درازای ۵۰،۰۰۰ سال نوری از صفحه کهکشانی است. محققین بر این باورند که سوخت و انرژی این جریان شدید ذرات، از شکل‌گیری ستاره‌ها تامین میشود. | [
"بیابان آتاکاما",
"کهکشان مارپیچی میله‌ای",
"سال نوری",
"کهکشان",
"منظومه شمسی",
"آلودگی نوری",
"ستاره",
"چشم غیرمسلح",
"زمین",
"کمان (صورت فلکی)",
"درجه (زاویه)",
"درخشندگی سطحی",
"حد قدر",
"دایرةالبروج",
"لنز واید",
"اندرومدا",
"گروه محلی",
"پارسک",
"ناسا",
"میلیارد",
"طیف‌سنجی",
"جرم (فیزیک)",
"سیاه‌چاله کلان‌جرم",
"سال کهکشانی",
"لیزر",
"برخورد راه شیری و زن برزنجیر",
"کهکشان آندرومدا",
"دانش در ۲۰۱۳",
"ستاره‌شناس",
"مؤسسه فناوری کالیفرنیا",
"سیاره",
"سیاره فراخورشیدی",
"کپلر ۳۲",
"سامانه سیاره‌ای",
"مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیتسونین",
"زمین‌سان",
"صفحه کهکشانی",
"وی‌آرام‌ال",
"تابش زمینه کیهانی",
"پلانک (ماهواره)"
] | [
"مقاله‌های دارای ویدئو",
"کهکشانهای مارپیچی میله‌ای",
"کهکشان راه شیری"
] |
2,379 | یورگن هابرماس | 1 | 183 | 0 | [
"يورگن هابرماس",
"هابرماس"
] | false | 69 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "عنوان",
"Item2": "یورگن هابرماس"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "247px"
},
{
"Item1": "نسب",
"Item2": "هابرماس، سال ۲۰۰۷ در [[دانشگاه فلسفه مونیخ]]"
},
{
"Item1": "حیطه",
"Item2": "[[نظریه اجتماعی]]، [[معرفت‌شناسی]][[فلسفه سیاسی]]، [[کاربردشناسی]]"
},
{
"Item1": "دوره",
"Item2": "[[فلسفه غربی]]"
},
{
"Item1": "مکتب",
"Item2": "[[فلسفه قاره‌ای]]"
},
{
"Item1": "شهر تولد",
"Item2": "[[دوسلدورف]]"
},
{
"Item1": "کشور تولد",
"Item2": "[[آلمان]]"
},
{
"Item1": "تأثیرگرفته از",
"Item2": "[[وبر]]، [[دورکیم]]، [[مید]]، [[مارکس]]، [[پارسونز]]، [[کانت]]، [[هایدگر]]، [[پیاژه]]، [[هورکهایمر]]، [[آدورنو]]، [[مارکوزه]]، [[آرنت]]، [[ویتگنشتاین]]، [[نیچه]]"
}
],
"Title": "فیلسوف"
} | یورگن هابرماس (زاده ۱۸ ژوئن ۱۹۲۹ در دوسلدورف آلمان) از فیلسوفان و نظریه‌پردازان اجتماعی معاصر و وارث مکتب فرانکفورت است که در چارچوب سنت نظریه انتقادی و پراگماتیسم آمریکایی کار می‌کند. او در اردیبهشت‌ماه ۱۳۸۱ سفری به ایران داشت.
تمرکز پژوهش‌های او بر روی شناخت‌شناسی، مدرنیته و تجزیه و تحلیل تحولات اجتماعی جوامع پیشرفته صنعتی سرمایه‌داری و سیاست روز آلمان به ویژه با توجه به نقش رسانه‌های همگانی است. شهرت او بیشتر به ابداع اصطلاح و تز گستره همگانی یا فضای عمومی است که فضایی فکری و اجتماعی را مدنظر دارد که در آن، فعالیتهای آگاهی بخش رسانه‌ای به ایجاد زمینه برای بحثهای اجتماعی و انتقادی و ظهور چیزی که او آن را برای دموکراسی بنیادی می‌داند، می‌انجامد.
به نظر وی اطلاعات (اکسیژن دموکراسی) در این گستره فرآوری میشود و هرچه فرایندها و روندهای این تولید، آزادتر و خردورزانه‌تر و با مشارکت حداکثری همه نیروهای اجتماعی باشد، مزایای دموکراسی واقعی‌تر و تاثیرگذارتر میشود. گستره همگانی فضای اجتماعی‌ای است که در آن مردم آزادانه شرایط اجتماعی خودرا نقد کرده و مشکلات را برشمرده و بر جریان تصمیم‌گیری سیاسی تاثیر می‌گذارند. به نظر هابرماس گستره همگانی خاستگاه افکارعمومی است. گستره همگانی میانجی فضای خصوصی و فضای عمومی است و هرچه آزادتر و فکورانه‌تر باشد مناسبات اجتماعی خردورزانه‌تر و انسانی‌تر خواهد بود. هابرماس براین اعتقاد است که از اواخر سده نوزدهم گستره همگانی بر اثر افزایش فعالیتهای تجاری و بازرگانی و سودگرایی دارندگان این رسانهها و نیز فروکش کردن تمایلات انقلابی پیشین سرمایه‌داری رو به کاهش گذاشته‌است.
زندگینامه
هابرماس از بزرگترین فلاسفه و عالمان اجتماعی زنده دنیا و وارث مکتب فکری بانفوذ فرانکفورت است؛ مکتبی که تاثیری بسیار ژرف بر تحول فکری او گذاشته‌است. تا آنجا که پیش از هر چیز نام او، مکتب فرانکفورت را تداعی می‌کند. شاید به دلیل رفتار رسمی هابرماس باشد که اطلاع چندانی از زندگی شخصی و خانوادگی او در دست نیست؛ جز اینکه ازدواج کرده و سه فرزند دارد؛ در دوران آلمان نازی بزرگ شده و همین، نقطه آغاز بسیاری از تحولات فکری‌اش می‌باشد. به این معنا که او هم مانند بسیاری از روشنفکرانی که نازیسم را تجربه کرده‌اند، در آغاز کار روشنفکرانه‌اش سخت کنجکاو شد تا بداند چطور می‌توان ظهور نازیسم را در آلمان – کشوری با این همه اندیشه فلسفی درخشان و رهایی‌بخش – تبیین کرد و توضیح داد؟ او هم، مانند سایر روشنفکران معاصر خود، به صرافت بازاندیشی و تعیین دوباره جایگاه دقیق سنت تفکر آلمانی که اینچنین تحقیر شده بود، افتاد.
هابرماس، در ۱۹۲۹ در دوسلدورف آلمان، به دنیا آمد. پدرش، رئیس دفتر صنعت و تجارت شهر و پدربزرگش، مدیر آموزشگاه محلی بود. پس خاستگاه خانوادگی‌اش، از طبقه متوسط و اهل اندیشه‌است. تحصیلاتش را در شهر گومزباخ و در دانشگاههای گوتینگن، بن و زوریخ گذراند و مدتی روزنامه‌نگار بود. در ۱۹۵۴ از رساله‌اش با عنوان مطلق و مفهوم تاریخ: در بررسی تضاد بین مطلق و مفهوم تاریخ در اندیشه شلینگ دفاع کرد.
در دهه ۱۹۵۰، هابرماس آثار لوکاچ را خواند و به‌شدت تحت تاثیر قرار گرفت. وی بعد از اتمام رساله‌اش در سال ۱۹۵۶ به موسسه تحقیقات اجتماعی در فرانکفورت رفت. بعد به مطالعه نوشته‌های دیگر متقدمان مکتب فرانکفورت روی آورد. بین سالهای ۱۹۵۶ تا ۱۹۵۹ دستیار آدورنو شد و به این ترتیب از استادش بسیار آموخت و مجموعا همه اینها باعث گردید تا اولین اثرش یعنی دگرگونی ساختاری حوزه عمومی را در ۱۹۶۲ بنویسد. مجموعه تاییدها، کاربست‌ها و نقدهای بسیار، این کتاب را – که البته با تاخیر زیاد در سال ۱۹۸۹ به انگلیسی ترجمه شد – به اثری همچنان زنده و پرخواننده بدل ساخته‌است.
هابرماس، از ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۴ در دانشگاه هایدلبرگ به تدریس فلسفه پرداخت و نیز از ۱۹۶۴ تا ۱۹۷۱ در دانشگاه فرایبورگ جامعه‌شناسی و فلسفه تدریس کرد. از ۱۹۷۲ تا ۱۹۸۱ مدیریت موسسه تحقیقات ماکس پلانک در استارنبرگ را بر عهده گرفت. پس از بازگشت به فرانکفورت در ۱۹۸۱، بزرگترین اثر خود، نظریه کنش ارتباطی را منتشر ساخت. از ۱۹۸۲ تا ۱۹۹۸ نیز در دانشگاه گوته فرانکفورت به تدریس اشتغال داشت و اکنون بازنشسته شده. جز اینها، مطالعه پراگماتیسم آمریکایی و اندیشه‌ورزی در حوزه‌های متنوع فلسفی – که مغفول دانشجویان هم‌نسلش بود – او را از سایر اندیشمندان هم‌ترازش متمایز ساخته‌است.
او در مقالات و کتابهای خود از کارل پوپر، هانس گئورگ گادامر، فرانسوا لیوتار و ژاک دریدا انتقاداتی داشته و آنان را به مباحثه خوانده‌است.
وی همچنین بزرگترین نظریه‌پرداز جنبش دانشجویی تاکنون بوده و بیشترین ارتباطات دانشگاهی و تشکیلاتی را با آنان داشته‌است. هر چند که تندروی‌های دانشجویان آلمانی در جریان انقلابات دانشجویی دهه هفتاد او را خشمگین ساخت بگونه‌ای که حرکت‌های دانشجویان را فاشیسم چپگرا خواند. او بعدها از کاربرد شتابزده این اصطلاح پشیمان شد اما بر مواضع انتقادی خود از آنان باقی‌ماند.
اندیشه
مطالعه آثار هابرماس، خواننده را پیشاروی جامعه‌شناسی قرار می‌دهد که بن‌مایه‌های قوی فلسفی دارد و این موضوع، یکی از تفاوت‌های او با فرانکفورتی‌های قدیمی‌تر است. هابرماس گرچه هم دانش‌آموخته و هم این‌روزها نماینده زنده – و به بیانی، آخرین بازمانده – مکتب فرانکفورت است؛ اما در مواردی با آنها هم‌رای نیست. از جمله اینکه زیربنا و بن‌مایه کارهای هابرماس فلسفی‌ست؛ در حالیکه مثلا در اندیشه‌های آدورنو و هورکهایمر – شاید جز در مقاله نظریه انتقادی و نظریه سنتی و در مانیفست ۱۹۳۷ و همین‌طور در نطق افتتاحیه هورکهایمر – تاکید زیادی بر فلسفه وجود ندارد. در یک‌کلام، هابرماس از پیشینه فلسفی آلمان، بسیار پرمایه‌تر از دیگر فرانکفورتی‌ها بهره برده‌است و این، خود را در نقد هابرماس به آدورنو و دیگر فرانکفورتی‌ها نشان می‌دهد، آنجا که سرزنش‌وار از عدم توجه آنها به هایدگر می‌گوید. باز به همین شکل، با اینکه بسیاری از فرانکفورتی‌های نسل اول برای رهایی از نازیسم، مدتی کم و بیش طولانی را در آمریکا گذراندند، هابرماس در نقد آنها از کم‌توجهی‌شان به جامعه‌شناسی آمریکایی می‌گوید. در حالیکه خود، کاملا از جامعه‌شناسی آمریکایی در نظریه‌پردازی سود برده‌است.
نیز، هابرماس، اشکال نمادین تعامل اجتماعی را به نظریه انتقادی فرانکفورت افزوده‌است و به‌هیچ‌وجه، بدبینی فرانکفورتی‌ها را نسبت به خرد ابزاری ندارد. او، به خرد رهایی‌بخش و بهترشدن زندگی مردم معتقد است. بن‌مایه‌های فلسفی کار هابرماس و تعلقش به مکتب انتقادی باعث میشود که برای جامعه‌شناسی به جز تحلیل و تبیین، وظیفه ارائه راه حل و یاری رساندن به دیگران را نیز قایل باشد و همه اینها، مجموعا او را به اندیشمندی بزرگ و متفاوت بدل نموده‌است. این تفاوت را پیوزی، به خلاصه‌ترین وجه، اینطور بیان می‌کند:
هابرماس، از توجه زیادی که به او شده در شگفت است. برای او، زندگی فکری، بازی، شغل و پرورش هوش و استعداد نیست؛ بلکه قبل از هر چیز، احساس انجام وظیفه‌است و همین احساس انجام وظیفه از طریق جدیت اخلاقی، بر تمام کارهای او سایه افکنده‌است. تنها هدف تحقیقاتی هابرماس، پیش‌بینی و توجیه جامعه بهتر جهانی‌ست که فرصت‌های بیشتری را برای نیکبختی و صلح و وحدت ممکن سازد. جامعه‌ای عقلانی‌تر و منطبق با نیازهای جمعی و نه منطبق با قدرت‌های خودکامه.
هابرماس پس از فاجعه ۱۱ سپتامبر در گفتگویی مسئله ناهمزمانی تفکر و ابزار را مطرح می‌کند که در جوامع پیش و در حال گذار موجب خشونت و در نهایت تروریسم میشود. هابرماس از حمله نظامی آمریکا علیه صرب‌ها در جنگ کوزوو حمایت کرد که با انتقادهای زیادی مواجه شد.
هابرماس و رسانه
از نگاه هابرماسی، سرشت همه جایی و همه شمول رسانهها، هیچ راهی برای شکل‌گیری و بالیدن تفکر انتقادی یا کنش انتقادی برای افراد بازنمی‌گذارد. وقتی قدرت برخورد انتقادی و سازنده افراد با دانش و اطلاعاتی که از بالا دریافت می‌کنند به یغما می‌رود، آنان به صورتی منفعل و منزوی در زیست‌جهان به سر می‌برند و روالها مکرر روزمره را بدون تفکر می‌پذیرند و ان را صرفا طبیعتی ثانوی به‌شمار می‌آورند.
(swingewood,1997: 77)
هابرماس در ایران
او که به دعوت مرکز گفتگوی تمدن‌ها به ایران آمده بود، در روز در دانشگاه تهران به سخنرانی پرداخت. در این سخنرانی او به نقد جامعه سکولار غرب و نتایج سکولار شدن جامعه پرداخت و به سوالات حاضرین پاسخ داد. وی پس از بازگشت به آلمان، در مصاحبه‌ای با فرانکفورتر آلگماینه وقایع سفر و نتایج آن را شرح داد.
فیلسوفان سده بیستم
نامداران فلسفه غرب | [
"دانشگاه فلسفه مونیخ",
"نظریه اجتماعی",
"معرفت‌شناسی",
"فلسفه سیاسی",
"کاربردشناسی",
"فلسفه غربی",
"فلسفه قاره‌ای",
"دوسلدورف",
"آلمان",
"وبر",
"دورکیم",
"جورج هربرت مید",
"مارکس",
"تالکوت پارسونز",
"کانت",
"هایدگر",
"ژان پیاژه",
"هورکهایمر",
"آدورنو",
"هربرت مارکوزه",
"هانا آرنت",
"ویتگنشتاین",
"نیچه",
"مکتب فرانکفورت",
"نظریه انتقادی",
"پراگماتیسم آمریکایی",
"شناخت‌شناسی",
"سرمایه‌داری",
"نازیسم",
"گومزباخ",
"گوتینگن",
"بن",
"زوریخ",
"شلینگ",
"لوکاچ",
"هایدلبرگ",
"فلسفه",
"فرایبورگ",
"جامعه‌شناسی",
"ماکس پلانک",
"استارنبرگ",
"فرانکفورت",
"دانشگاه گوته فرانکفورت",
"پراگماتیسم",
"آمریکا",
"سرشت",
"رسانه",
"تفکر انتقادی",
"کنش انتقادی",
"قدرت",
"دانش",
"منفعل",
"منزوی",
"زیست‌جهان",
"روال",
"تفکر",
"مرکز گفتگوی تمدن‌ها",
"دانشگاه تهران",
"فرانکفورتر آلگماینه",
"فیلسوفان سده بیستم",
"نامداران فلسفه غرب"
] | [
"یورگن هابرماس",
"استادان دانشگاه گوته فرانکفورت",
"استادان دانشگاه نورت‌وسترن",
"اعضای آکادمی بریتانیا",
"اعضای خارجی فرهنگستان علوم روسیه",
"اعضای فرهنگستان علوم و هنر صربستان",
"اعضای فرهنگستان هنر و دانش آمریکا",
"اعضای هیئت علمی دانشگاه ماربورگ",
"اعضای هیئت علمی دانشگاه هایدلبرگ",
"افراد زنده",
"انسان‌گرایان اهل آلمان",
"اهالی استان راین",
"اهالی دوسلدورف",
"برندگان جایزه هولبرگ",
"بی‌خدایان اهل آلمان",
"پژوهشگران ملی‌گرایی",
"جامعه‌شناسان اهل آلمان",
"جامعه‌شناسان مرد",
"دانشمندان اهل فرانکفورت",
"دانشمندان علوم سیاسی اهل آلمان",
"دانش‌آموختگان دانشگاه بن",
"دانش‌آموختگان دانشگاه گوتینگن",
"دانش‌آموختگان دانشگاه ماربورگ",
"دوران مدرن",
"زادگان ۱۹۲۹ (میلادی)",
"شناخت‌شناسان",
"عمل‌گرایان",
"فلسفه اجتماعی",
"فیلسوفان اهل آلمان",
"فیلسوفان بی‌خدا",
"فیلسوفان زبان",
"فیلسوفان سده ۲۰ (میلادی)",
"فیلسوفان سده ۲۱ (میلادی)",
"فیلسوفان سیاسی",
"فیلسوفان علم",
"فیلسوفان علوم اجتماعی",
"فیلسوفان فناوری",
"فیلسوفان قاره‌ای",
"مکتب فرانکفورت",
"نظریه‌پردازان ارتباطات",
"نظریه‌پردازان خردگرایی",
"نظریه‌پردازان سیاست اهل آلمان"
] |
2,380 | بوژگان | 0 | 12 | 0 | [
"بوزجان"
] | false | 9 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | بوژگان (که بژگان، پوچکان و بصورت عربی‌شده بوزجان هم نوشته شده) نام یکی از روستاهای شهرستان تربت جام در استان خراسان ایران است. بوژگان در قدیم شهریت داشته و مرکز استان جام (زام) در منطقه ربع نبشابور ایران بوده است.
ابوالوفای بوزجانی ستاره‌شناس و ریاضیدان بزرگ ایرانی زاده شهر بوژگان است. | [
"تربت جام",
"ربع نبشابور",
"ابوالوفای بوزجانی"
] | [
"روستاهای شهرستان تربت جام",
"شهرهای ربع نیشابور"
] |
2,381 | تربت جام | 2 | 292 | 0 | [
"تربت‌جام"
] | false | 122 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام‌رسمی",
"Item2": "تربت جام"
},
{
"Item1": "روی‌نقشه",
"Item2": "آری"
},
{
"Item1": "عرض‌جغرافیایی",
"Item2": "۳۵٫۲۴۰۸"
},
{
"Item1": "طول‌جغرافیایی",
"Item2": "۶۰٫۶۲۱۹"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "Sheikh Ahmad Jami Tomb and Mosque.jpg"
},
{
"Item1": "اندازه‌تصویر",
"Item2": "250"
},
{
"Item1": "برچسب‌تصویر",
"Item2": "[[آرامگاه شیخ‌احمد جامی]] در شهر تربت جام"
},
{
"Item1": "استان",
"Item2": "خراسان رضوی"
},
{
"Item1": "شهرستان",
"Item2": "تربت جام"
},
{
"Item1": "بخش",
"Item2": "[[مرکزی]]"
},
{
"Item1": "نام‌محلی",
"Item2": "جام"
},
{
"Item1": "نام‌های‌دیگر",
"Item2": "تربت شیخ جام"
},
{
"Item1": "نام‌های‌قدیمی",
"Item2": "[[بوزجان]]،<small>پوژگان، بوجگان</small>"
},
{
"Item1": "جمعیت",
"Item2": "۱۴۳ هزار نفر (۱۳۹۵)"
},
{
"Item1": "رشد جمعیت",
"Item2": "۱۳٪ مثبت (۵سال)"
},
{
"Item1": "زبان",
"Item2": "[[فارسی]]"
},
{
"Item1": "مذهب",
"Item2": "[[مسلمان اهل سنت]]، [[شیعه]]"
},
{
"Item1": "مساحت",
"Item2": "۸۱۸۴"
},
{
"Item1": "ارتفاع",
"Item2": "۹۲۸ متر"
},
{
"Item1": "میانگین‌دما",
"Item2": "۲۶"
},
{
"Item1": "میانگین‌بارش‌سالانه",
"Item2": "۲۵۴"
},
{
"Item1": "شهردار",
"Item2": "سیدعلی حسینی"
},
{
"Item1": "ره‌آورد",
"Item2": "[[خربزه]]، [[قالی]]، [[زعفران]] و دستمال و چادر سنتی"
},
{
"Item1": "کد آماری",
"Item2": "۱۳۶۳"
},
{
"Item1": "پلاک اتومبیل",
"Item2": "۳۲ ---ی-- ۳۲ ---ص--"
},
{
"Item1": "پیش‌شماره",
"Item2": "۰۵۱۵۲۵"
},
{
"Item1": "وبگاه",
"Item2": "وب سایت فرهنگی و هنری تربت جام www.torbatjam.com"
}
],
"Title": "شهر ایران"
} | تربت جام (کوتاه: جام ، به‌معنای: شهر آرامجای احمد جامی) مرکز شهرستان تربت جام و یکی از شهرهای کهن خراسان بزرگ است که اکنون در استان خراسان رضوی واقع شده‌است. نام کنونی شهر از تربت شیخ احمد جام برگرفته شده‌است. البته به گفته برخی از منابع، در زمانهای گذشته از ارتفاعات اطراف، این شهر به شکل جام دیده می‌شده‌است. از این رو نام این شهر را تربت جام (سرزمین جام مانند) نامیدند. در طول تاریخ ناحیه کنونی شهرستان تربت جام و مرکز آن با نام پوژگان، بوزجان و جام نیز شناخته می‌شده‌است. امروزه شهر تربت جام و حومه با جمعیتی بالغ بر ۱۴۰ هزار نفر بعد از شهرهای نیشابور و سبزوار بزرگترین شهر در استان خراسان رضوی است . تربت جام از دیرباز طلایه دار عرفان و تصوف در خراسان کهن بوده اگر چه بسیاری به واسطه حضور دانشمندانی نظیر ابوالوفای بوزجانی این شهر رادر کنار نیشابور کهن مهد ریاضیات، نجوم و علم هندسه در خراسان بزرگ میدانستند .
ریشه نام
تربت جام از روزگار باستان تاکنون به نامهای گوناگونی چون پوژگان، بوزگان، بوزیگان، بوزجان، پوچکان، زام، سام، جام، تربت شیخ جام و تربت جام خوانده شده‌است. شهری باستانی به نام پوژگان از سده ۳ پ. م تا سده ۲ ه. ق، در کنار شهر کنونی وجود داشته که ظاهرا در اثر زلزله از بین رفته‌است. شهر کنونی از حدود سده ۳ ه. ق، ایجاد و اندک اندک گسترش یافته‌است. این شهر پس از بازسازی و آبادی دوباره، «بوزجان» یا «پوچکان» نامیده شده و کرسی ناحیه جام، (به گویش شمالی قهستان) گردیده‌است. اصطلاح پوژگان به دلیل وجود نداشتن حروف «پ»، «ژ» و «گ» در زبان عربی به بوزجان تغییر نام پیدا کرده‌است.
تاریخ شهر
تربت جام از روزگاران کهن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده‌است. اهمیت تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و بازرگانی آن، از سده ۳–۴ ه. ق، نمایان گشته، و در زمان زندگی شیخ احمد جام (۴۴–۵۳۶ ه. ق) یعنی سده‌های ۵ و ۶ ه. ق، شکوفا شده‌است. تربت جام در سده‌های ۷ و ۸ ه. ق، همزمان با یورش مغول‌ها و تیمور لنگ آسیب زیادی دید. تربت جام در دوران حکومت سلسله صفویه به ویژه شاه عباس بزرگ، اهمیت نظامی یافته و در آن، امنیت و آرامش برقرار بوده‌است. اما در اواخر این دوران و در زمان شاه سلطان حسین صفوی (۱۱۰۵–۱۱۳۵ ه. ق) اوزبک‌ها و افغان‌ها به مرزهای شرقی ایران، از جمله ناحیه تربت جام، دست اندازی کردند. سرانجام سرداری از شرق ایران، به نام نادر قلی افشار برخاست و افغان‌ها را از ایران راند و خود در ۱۱۴۸ ه. ق، پادشاه ایران شد. در زمان نادرشاه افشار، ایران بار دیگر توانمند شد و نه تنها مرزهای شرقی آن، از یورش اوزبک‌ها، افغان‌ها و ترکمن‌ها در امان ماند، بلکه به سال ۱۱۵۳ ه. ق / ۱۷۴۰ م، آن سوی رود جیحون یا آمودریا و قلمرو اوزبک‌ها، یعنی خوارزم و بخارا هم مطیع نادر شاه و حکومت ایران شد. با درگذشت نادر شاه در سال ۱۱۶۰ ه. ق، بار دیگر نا آرامی در خراسان آغاز گشت و تا اوایل سده ۱۳ ه. ق، ادامه یافت.
کریم خان زند، که در شیراز بر ایران حکومت می‌کرد، به احترام نادر شاه افشار، خراسان را هم چنان در دست فرزندان نادرشاه باقی گذاشت. بعدها آقا محمد خان قاجار خراسان، از جمله تربت جام را، در ۱۲۱۰ ه. ق گشود. فتحعلی شاه قاجار (۱۲۱۲–۱۲۵۰ ه. ق) حقوق متحدان نخستین خویش، یعنی ترکمن‌ها که برای دستیابی به حکومت ایران، به قاجاریه کمک کرده بودند، نادیده گرفت و در نتیجه سرکشی ترکمان‌ها آغاز شد و در دوران ناصرالدین شاه (۱۲۶۴ – ۱۳۱۳ ه. ق) شدت یافت و یکی از شوم‌ترین دوران‌های تاریخی را برای مردم خراسان، از جمله ناحیه تربت جام و دیگر شهرهای خراسان شرقی، پدید آورد.
استان تاریخی جام یا زام در شرق ولایت زاوه و شمال شرقی قهستان نزدیک به رودخانه هرات قرار داشت است که کرسی آن در سده چهارم شهر بوژگان بود. بوژگان شهری بزرگ و دارای صد و هشتاد دهکده بود. ایرانیان آن را بوژگان می‌گفتند و در زمانهای گذشته آن را پوچکان نیز می‌نوشتند.
درباره جام حمدالله مستوفی در سده هشتم گوید:
ابن بطوطه گوید
مردم‌شناسی و فرهنگ
زبان اکثر مردم شهر فارسی است. جمعیت غالب مردم این شهر پیرو مذهب تسنن و باقی شیعه مذهب هستند. این شهرستان از شمال به شهرستان سرخس، از غرب به شهرستان‌های فریمان، مشهد و تربت حیدریه، از جنوب به شهرستان تایباد و از شرق به افغانستان و ترکمنستان محدود است. مسیر مشهد - دوغارون از شهر تربت‌جام می‌گذرد که یکی از مسیرهای ارتباطی مهم از ایران به افغانستان می‌باشد. اقوام مختلفی در تربت‌جام زندگی می‌کنند که ترکمن‌ها، اعراب، بلوچ‌ها و فارس‌ها از مهمترین آنها هستند. در دهه ۵۰ و ۶۰ شمسی به واسطه جنگ و بحرانهای داخلی در کشور افغانستان تعدادی بسیاری زیادی از اتباع افغانی در تربت جام سکان گزیدند، به گونه‌ای که این شهر و نواحی اطرافش شاهد رشد ۱۹۸ درصدی شد. این امر در کنار ازدواج اتباع ایرانی و افعان سبب شد تا در سالهای بعد دهها هزار نفر بدون داشتن شناسنامه و تابعیت ایرانی در تربت جام اقامت نمایند. به همین سبب اگرچه بسیاری از آماری‌های رسمی جمعیت این شهرستان را ۲۶۰ هزار نفر ذکر نموده‌اند، لیکن جمعیت بلقوه این شهر بالغ بر ۴۰۰ هزار نفر تخمین زده شده‌است.
جمعیت
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۰۰،۴۷۷ نفر (در ۳۷،۹۷۰ خانوار) بوده‌است.
موسیقی
موسیقی تربت‌جام قدمت و پیشینه‌ای طولانی در فرهنگ ایران دارد. دوتار مهمترین و رایجترین ساز در میان مردم تربت‌جام است که آن را به مهارت تمام می‌نوازند. از مشهورترین مقامهای موسیقی تربت‌جام می‌توان به این موارد اشاره کرد: مقام الله، نوایی، اشترخجو، سبز پری، کبک زری، سرحدی و جمشیدی.
از دوتار نوازان برجسته پیشکسوت تربت‌جام می‌توان به مرحوم نظر محمد سلیمانی، مرحوم حسین سمندری، مرحوم عبدالله سرور احمدی، مرحوم حسین جوهریان، ذوالفقار عسکریان و اسفندیار تخمکاراشاره کرد. غلام‌علی پورعطایی، نورمحمد درپور، کریم کریمی، حاج مراد علی سالار احمدی، غلامحسین غفاری، عبدالله امینی، عبدالعزیز احمدی، محمد علی نسل شاملو، عبدالرئوف برنا، نورمحمد درپوراز خوانندگان معروف و مطرح شهرستان هستند. موسیقی تربت جام برخاسته از دل آیینها و آداب و رسومی است که هزاران سال قدمت دارد. منظومه خوانی، شاهد خوانی، اضحی خوانی، صلوات خوانی، موسیقی سفر، لالایی مادران، موسیقی آموزشی، مناجات، نعت ،منقبت و فضیلت خوانی از شاخه‌های موسیقی آوازی در تربت جام است. دوبیتی خوانی نیز در موسیقی تربت جام بسیار رایج است که خود شامل دوبیتی‌های عاشقانه، هجرانی، حکمی، عارفانه و … میشود.
نسل امروز نیز در کنار پیشکسوتان به اشاعه فرهنگ ناب موسیقایی تربت جام می‌پردازند. حسین دامن پاک، عزیز تنها، غفور محمدزاده، عبدالله عبدی، پیمان غمخوار احمدی و … برخی از این افرادند.
رقص محلی
رقص چوب بازی مردم تربت جام
رقص‌های محلی زیادی فرهنگ مردم تربت‌جام وجود دارد، اما سه نوع رایجتر است:
رقص هتن یا هتم : به معنی کرانه‌های کوه یا شیربیشه و نوعی سماع عارفانه است. که در آن افراد دایره‌ای درست می‌کنند و در حال گردش پاهای خود را به زمین می‌کوبند. به تدریج به رقص خود سرعت می‌دهند و در حال چرخیدن دست‌های خود را به هم می‌کوبند و دایره را کوچکتر می‌کنند.
هپل بازی : این رقص به این صورت انجام میشود که یک‌نفر در درون دایره به انجام حرکاتی مشغول میشود و بقیه نیز از او تبعیت می‌کنند.
چوب بازی :این رقص شاید نمونه‌ای از شمشیربازی‌های ایران باستان باشد و در آن دونفر به صورت دایره‌ای می‌چرخند و دو چوب در دست دارند و نفر اول چوب‌های خود را به چوب‌های نفر دوم می‌زند و هر که چوبش شکسته شود، از دایره بیرون می‌رود. از چوب‌بازان و هنرمندان رقص محلی تربت‌جام می‌توان به فاروق کیانی اشاره کرد.
صنایع دستی
صنایع دستی شهرستان تربت جام را قالی‌بافی، قالیچه‌بافی، کرباس‌بافی، پلاس‌بافی، جوال و خورجین بافی، بافتن دستمال و چادرشب و ظروف سفالین تشکیل می‌دهد. از روزگار کهن صنعت فرش بافی در این شهرستان رواج داشته‌است و جنبه صادراتی دارد. دار قالی‌ها معمولا در خانه‌ها برپا میشود و کارگاه‌های قالی بافی نیز در این شهرستان به فراوانی وجود دارند. قالی‌ها با طرح قالی مشهد در رنگ‌های لاکی، قرمز دانه و قهوه‌ای نیز به بازار عرضه میشود. آرامگاه شیخ جام، پل خاتون، مسجد نور روستای بزد کوه پلنگ آبه بزد، تپه جهانگیر آباد، تپه سراب، تپه شور قلعه، تپه صدر آباد، تپه طلایی، تپه قشه توت، تپه گرماب، تپه گلارچه، تپه گنج‌آباد، خواجه حسام، قلعه استای، قلعه زور آباد، قلعه فیض آباد، قلعه گبری، قلعه گوش لاغر، قنقر، کاریز دیوان، گلار صارم و مسجد خواجه عزیزالله مکانهای دیدنی و تاریخی این منطقه را تشکیل می‌دهند.
کشاورزی
تربت جام قطب تولید محصولات کشاورزی در شرق ایران است به گونه‌ای که بیشترین جمعیت افراد شاغل در این حوزه را در میان سایر شهرستان‌های استان خراسان رضوی دارد. با این وجود در سالهای اخیر به دلیل عدم استفاده پایدار از منابع آبی موجود و کشت بی‌رویه و غیر اصولی در کنار بحران خشکسالی و کاهش بارندگی؛ کشاورزی و اشتغال مبتنی بر آن با چالش‌های عدیده‌ای مواجه گشته است. در تربت جام در حالی بیش از ۹۰ درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی مصرف میشود، که نزدیک به ۹۲ درصد این آب از منابع زیر زمینی تامین می‌گردد. در حالی این شهرستان رتبه اول تولید محصولاتی نظیر خربزه، جو، گندم و بسیاری از صیفی جات را در سطح استان خراسان دارد، که منابع آبی آن بیش از پیش رو به اتمام است. با این وجود بسیاری از کشاورزان خورده کار به سمت تغییر در الگوهای کشت، با هدف افزایش بهره وری رفته‌اند. امروزه کشت زعفران، و پسته در مناطق مختلف تربت جام رو به افزایش است به گونه‌ای که این ناحیه تبدیل به یکی از قطب‌های تولید زعفران در کشور شده‌است. ترنجبین و یا گزانگبین از دیگر محصولاتی کشاورزی است که بومی این منطقه می‌باشد و شهرت جهانی دارد.
صنعت
در گذشته تنها چند کارخانه با تولید محدود در زمینه مواد غذایی در کنار کارخانه قند و آرد در بخش صنعت تربت جام وجود داشته‌است، لیکن در سالهای اخیر با گسترش شهرک‌های صنعتی و استقرار صنایع مادر نظیر کارخانه سیمان و فراوری سیلیس چشم‌انداز صنعتی در این شهرستان روشن به نظر میرسد. با این وجود به دلیل استقرار این صنایع در مناطق گردشگری و نزدیکی به مناطق مسکونی حضور آنها با مخاطرات زیست‌محیطی همراه بوده‌است.
آموزش عالی
هم اکنون در تربت جام دو مرکز آموزش عالی دولتی استقرار یافته‌است، دانشکده پزشکی تربت جام و مجتمع آموزش عالی تربت جام.
ره‌آورد
خربزه معروفترین سوغات و ارمغان تربت‌جام است.
زعفران را نیز در چند سال اخیر
می‌توان به یکی دیگر از سوغاتی‌های تربت جام افزود.
آثار تاریخی و تفریحی
مجموعه مزار و موزه شیخ احمد جام همراه با معماری بسیار زیبا و دیدنی که در درون شهر قرار گرفته‌است از مهمترین بناهای دیدنی شهر است. کاروانسرا عباس‌آباد یکی از جاذبه‌های توریستی تربت جام کهن می‌باشد که مربوط به دوران شاه عباس صفوی می‌باشد و همچنین از آرامگاه شاهزاده قاسم انوار در روستای لنگر و دروازه و برج و باروها روستای محمودآباد سفلی نیز که در نزدیک تربت جام می‌باشد می‌توان نام برد.
علاوه بر این در اطراف تربت جام روستاهای با مناظر طبیعی و خوش آب و هوا وجود دارند که از جمله آنها می‌توان از رونج، ابدال آباد، بزد و تیمنک نام برد.
افراد مشهور
شیخ احمد جامی - عارف و صوفی نامی مشهور به شیخ الاسلام و ژنده پیل
شیخ شهاب الدین جامی فرزند شیخ احمد جامی مشهور به حجت‌الاسلام
عبدالرحمن جامی - عارف و شاعر مشهور قرن نهم و صاحب مثنوی‌های هفت اورنگ و کتابهای بهارستان و نفحات الانس
بوسهل زوزنی وزیر و مشاور سلطان محمود غرنوی و مسعود غزنوی و از شخصیتهای اصلی حاضر در کتاب تاریخ بیهقی
ابوجعفر زامی شاعر و ادیب عهد سامانیان و دربار نوح بن منصور سامانی هم عصر ابن سینا
پوربهای جامی - شاعر و عارف قرن هفتم
ابوعبدالله حسین زوزنی ادیب و نحوی مشهور قرن پنجم و از بزرگان عرصه صرف و نحو و لغت عربی و صاحب کتاب المصادر
شاهزاده قاسم انوار - عارف
ابوالوفای بوزجانی - ریاضیدان و منجم قرن چهارم هجری و عضو ارشد رصدخانه بغداد در دوره آل بویه و از پیشروان هندسه کروی و نجوم کروی
شیخ ابوذر بوزجانی زاهد و صوفی عصر محمود غزنوی و هم عصر فردوسی و از پیشگامان شعر عرفانی
امیر تیمور کلالی رئیس ایل تیموری و از شخصیتهای سیاسی اواسط دوره پهلوی تا ملی شدن صنعت نفت
دکتر منوچهر کلالی دبیرکل حزب ایران نوین و از سیاستمداران بانفوذ ایرانی دوران محمدرضا شاه پهلوی و وزیر مشاور دولت امیرعباس هویدا
صولت‌السلطنه هزاره، نماینده مشهد در پنجمین دوره مجلس شورای ملی
علی‌محمد مودب، شاعر، نامزد کتاب سال ادبیات
قاضی جلال الدین فقهی سلجوقی عارف، شاعر و دانشمند معاصر که در منطقه موسی‌آباد زندگی می‌کرد
دکتر محمد کوثری - پزشک انسان دوست و مردمی تربت جام. وی عمر خود را در خدمت م_حرومان این خطه صرف نمود.
استاد محمد علی کریمی خطاط و نقاش که در زمینه‌های هنری دیگر نیز فعالیت بسیاری داشتند ایشان در سال ۱۳۹۱ به دیار باقی شتافتند.
فاروق کیانی، رقصنده محلی و پژوهشگر این حوزه.
دکتر حسن نصیری جامی - نویسنده و پژوهشگر و استاد دانشگاه - تصحیح و نشر بعضی از آثار شیخ احمد جام و نوادگان وی و نیز تصحیح اشعار و آثار شاه قاسم انوار.
محسن نامجو - موسیقیدان، آهنگساز، خواننده و ترانه‌سرا
محمد پورنوروز - نویسنده کتاب میراث معنوی، نگرشی بر باورها، رفتار و اهداف شهدای شهرستان تربت جام
موقعیت جغرافیایی | [
"آرامگاه شیخ‌احمد جامی",
"بخش مرکزی شهرستان تربت جام",
"بوزجان",
"فارسی",
"سنی",
"شیعه",
"خربزه",
"قالی",
"زعفران",
"احمد جامی",
"شهرستان تربت جام",
"خراسان بزرگ",
"استان خراسان رضوی",
"مزار شیخ احمد جامی",
"نیشابور",
"سبزوار",
"زلزله",
"قهستان",
"مغول",
"تیمور لنگ",
"صفویه",
"شاه عباس",
"شاه سلطان حسین صفوی",
"ازبکستان",
"افغانستان",
"نادر قلی افشار",
"۱۱۴۸",
"پادشاه ایران",
"نادرشاه افشار",
"ترکمن",
"رود جیحون",
"آمودریا",
"خوارزم",
"بخارا",
"کریم خان زند",
"شیراز",
"آقا محمد خان قاجار",
"فتحعلی شاه قاجار",
"قاجاریه",
"ناصرالدین شاه",
"زاوه",
"هرات",
"بوژگان",
"ایرانیان",
"حمدالله مستوفی",
"قنات",
"ژنده‌پیل",
"احمد جام",
"ابن بطوطه",
"سرخس",
"فریمان",
"مشهد",
"تربت حیدریه",
"تایباد",
"ترکمنستان",
"عرب",
"بلوچ",
"سرشماری عمومی نفوس و مسکن ایران",
"سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۰)",
"دوتار",
"مرحوم نظر محمد سلیمانی",
"مرحوم حسین سمندری",
"مرحوم عبدالله سرور احمدی",
"مرحوم حسین جوهریان",
"ذوالفقار عسکریان",
"اسفندیار تخمکار",
"غلام‌علی پورعطایی",
"نورمحمد درپور",
"کریم کریمی",
"حاج مراد علی سالار احمدی",
"غلامحسین غفاری",
"عبدالله امینی",
"عبدالعزیز احمدی",
"عبدالرئوف برنا",
"منظومه خوانی",
"شاهد خوانی",
"اضحی خوانی",
"صلوات خوانی",
"موسیقی سفر",
"لالایی مادران",
"موسیقی آموزشی",
"مناجات",
"نعت",
"منقبت",
"فضیلت خوانی",
"دوبیتی خوانی نیز",
"حسین دامن پاک",
"عزیز تنها",
"غفور محمدزاده",
"عبدالله عبدی",
"پیمان غمخوار احمدی",
"رقص محلی",
"هتن",
"سماع",
"عرفان",
"دایره",
"چوب بازی",
"فاروق کیانی",
"قالی‌بافی",
"قالیچه‌بافی",
"کرباس‌بافی",
"پلاس‌بافی",
"جوال",
"خورجین بافی",
"چادرشب",
"بزد",
"مسجد خواجه عزیزال",
"فهرست مراکز آموزشی استانهای خراسان",
"معماری",
"قاسم انوار",
"لنگر",
"رونج",
"ابدال آباد",
"تیمنک",
"شیخ احمد جامی",
"عارف",
"صوفی",
"شیخ الاسلام",
"ژنده پیل",
"شهاب الدین جامی",
"حجت‌الاسلام",
"عبدالرحمن جامی",
"هفت اورنگ",
"بهارستان (کتاب)",
"نفحات الانس",
"بوسهل زوزنی",
"محمود غرنوی",
"مسعود غزنوی",
"تاریخ بیهقی",
"ابوجعفر زامی",
"سامانیان",
"نوح بن منصور سامانی",
"ابن سینا",
"پوربهای جامی",
"ابوعبدالله حسین زوزنی",
"نحوی",
"صرف و نحو",
"لغت",
"المصادر",
"ابوالوفای بوزجانی",
"ریاضیدان",
"منجم",
"رصدخانه بغداد",
"آل بویه",
"هندسه کروی",
"نجوم کروی",
"ابوذر بوزجانی",
"محمود غزنوی",
"فردوسی",
"امیر تیمور کلالی",
"ایل تیموری",
"دودمان پهلوی",
"ملی شدن صنعت نفت",
"منوچهر کلالی",
"حزب ایران نوین",
"محمدرضا شاه پهلوی",
"امیرعباس هویدا",
"صولت‌السلطنه هزاره",
"علی‌محمد مؤدب",
"جلال الدین فقهی سلجوقی",
"موسی‌آباد",
"محمد کوثری",
"پزشک",
"محمد علی کریمی",
"نویسنده",
"پژوهشگر",
"استاد دانشگاه",
"شیخ احمد جام",
"محسن نامجو",
"محمد پورنوروز",
"صالح‌آباد (خراسان رضوی)",
"استان آخال",
"ولایت هرات",
"سنگان (شهر)",
"باخرز",
"رشتخوار",
"آثار تاریخی شهرستان تربت جام"
] | [
"تربت جام",
"ربع نیشابور",
"شهرهای ایران",
"شهرهای شهرستان تربت جام"
] |
2,382 | آنالیز ریاضی | 0 | 133 | 0 | [
"آناليز رياضي",
"ریاضی تحلیلی",
"انالیز ریاضی",
"اناليز رياضي",
"رياضي تحليلي"
] | false | 115 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | آنالیز ریاضی نام عمومی آن بخش‌هایی از ریاضیات است که با مفاهیم حد و همگرایی مربوط اند و در آنها موضوعاتی مثل پیوستگی و انتگرال‌گیری و مشتق‌پذیری و توابع غیرجبری بررسی میشود. این موضوعات را معمولا در عرصه اعداد حقیقی یا اعداد مختلط و توابع مربوط به آنها بحث می‌کنند ولی می‌توان آنها را در هر فضائی از موجودات ریاضی که در آن مفهوم "نزدیکی" (فضای توپولوژیک) یا "فاصله" (فضای متریک) وجود دارد به‌کار برد. آنالیز ریاضی از کوشش‌های مربوط به دقیق کردن مبانی و تعریف‌های حسابان سر برآورده است.
آنالیز ریاضی در واقع به نقاط استثنایی ریاضیات می‌پردازد . کلمه آنالیز به همین معنی (نقاط استثنایی) است.
در واقع آنالیز ریاضی پلی است که توپولوژی را به جبر مرتبط می‌کند.
مثلا در مورد انتگرال، انتگرال معمولی به انتگرال ریمان–استیلتیس و انتگرال لبگ تعمیم می‌یابد. آنالیز ریاضی زمینهای ظریف و دقیق است. در واقع حسابان قسمت کاربردی و بدون در نظر گرفتن جزئیات آنالیز محسوب میشود.
زیرشاخه‌ها
آنالیز ریاضی دارای چندین زیرشاخه به این شرح است:
آنالیز حقیقی
آنالیز مختلط
آنالیز عددی
آنالیز تابعی
آنالیز هارمونیک
آنالیز غیراستاندارد | [
"حد",
"همگرایی",
"پیوستگی توپولوژیک",
"انتگرال‌گیری",
"مشتق‌پذیری",
"توابع غیرجبری",
"اعداد حقیقی",
"اعداد مختلط",
"فضای توپولوژیک",
"فضای متریک",
"حسابان",
"توپولوژی",
"جبر",
"انتگرال ریمان–استیلتیس",
"آنالیز حقیقی",
"آنالیز مختلط",
"آنالیز عددی",
"آنالیز تابعی",
"Harmonic analysis",
"آنالیز غیراستاندارد"
] | [
"آنالیز ریاضی",
"ریاضیات"
] |
2,384 | امین حیایی | 1 | 216 | 0 | [
"امين حيايي"
] | false | 112 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام",
"Item2": "امین حیایی"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "Amin Hayai.jpg"
},
{
"Item1": "زمینه فعالیت",
"Item2": "[[هنرپیشه]]، [[خواننده]]"
},
{
"Item1": "تاریخ تولد",
"Item2": "۱۹ خرداد ۱۳۴۹"
},
{
"Item1": "محل تولد",
"Item2": "[[تهران]]، [[ایران]]"
},
{
"Item1": "سالهای فعالیت",
"Item2": "۱۳۷۰ تا کنون"
},
{
"Item1": "تحصیلات",
"Item2": "دیپلم ریاضی"
},
{
"Item1": "همسر",
"Item2": "[[نیلوفر خوش‌خلق]] (در حال حاضر)، [[مونا بانکی پور]] (سابق)"
},
{
"Item1": "فرزندان",
"Item2": "[[دارا حیایی]]"
},
{
"Item1": "imdb_id",
"Item2": "۱۴۷۳۱۶۶"
},
{
"Item1": "soure_id",
"Item2": "۱۳۸۱۱۲۱۹۰۲۱۴"
},
{
"Item1": "جوایز سیمرغ بلورین",
"Item2": "برنده جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد جشنواره فیلم فجر سال ۶ برای فیلم '''شب'''"
},
{
"Item1": "جوایز جشن سینمای ایران",
"Item2": "برنده تندیس حافظ بهترین بازیگر مرد سینما برای فیلم خانوم\nبرنده دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول مرد جشنواره فیلم فجر سال ۱۳۹۶ برای فیلم '''شعله‌ور'''"
},
{
"Item1": "محل زندگی",
"Item2": "[[لواسان]]، [[شمیرانات]]"
}
],
"Title": "بازیگر"
} | امین حیایی (زاده ۱۹ خرداد ۱۳۴۹ در تهران) هنرپیشه و خواننده ایرانی است.
زندگینامه
در دوران تحصیل به فعالیت در تئاتر پرداخت و پس از گرفتن دیپلم، ضمن خدمت سربازی در مرکز هنرهای نمایشی عقیدتی - سیاسی نیروی هوایی فعالیتش را آغاز کرد. در سال ۱۳۷۰ بازیگر یک تئاتر کودکان به کارگردانی ثریا قاسمی بود. در پانزدهمین جشنواره فیلم فجر نامزد دریافت جایزه بازیگر نقش دوم برای فیلم «براده‌های خورشید» شد.
خیلی زمان برد تا بتواند به عنوان بازیگر نقش اول در فیلم‌های سینمایی بازی کند و در اولین نقش آفرینی‌اش به عنوان بازیگر نقش اول در فیلم «سیب سرخ حوا» (۱۳۷۸) چندان موفق نبود.
او در سال ۱۳۸۱ با بازی در شش فیلم: مزاحم، مانی و ندا، مونس، اثیری، رز زرد و بوی بهشت روی پرده سینماهای تهران رفت و از این حیث رکورددار بود.
حیایی همچنین تا به حال در چهار فیلم هتل کارتن، دست‌های آلوده، مزاحم و تله از ساخته‌های سیروس الوند به ایفای نقش پرداخته‌است.
وی در سال ۱۳۸۶ برنده جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد جشنواره فیلم فجر برای بازی در فیلم شب شد.
او همچنین برنده دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول مرد در جشنواره سی و ششم فیلم فجر برای فیلم شعله‌ور شد.
همسر وی نیلوفر خوش خلق از بازیگران سینمای ایران است.
آثار
فیلم‌ها
۱۳۹۶
درخونگاه
بازیگر
سیاوش اسعدی
۱۳۹۶
ما شما را دوست داریم خانم یایا
بازیگر
عبدالرضا کاهانی
۱۳۹۶
دارکوب
بازیگر
بهروز شعیبی
۱۳۹۵
شعله‌ور
بازیگر
حمید نعمت اله
۱۳۹۴
ثبت با سند برابر است
بازیگر
بهمن گودرزی
۱۳۹۴
ناردون
بازیگر
فریدون حسن‌پور
۱۳۹۴
هلن
بازیگر
علی اکبر ثقفی
۱۳۹۳
آدم باش
بازیگر
مجید جوانمرد
۱۳۹۳
سه بیگانه
بازیگر
مهدی مظلومی
۱۳۹۲
خانوم
بازیگر
تینا پاکروان
۱۳۹۲
پی ۲۲
بازیگر
حسین قاسمی جامی
۱۳۹۲
آتیش بازی
بازیگر
بهمن گودرزی
۱۳۹۱
رژیم طلایی
بازیگر
رضا سبحانی
۱۳۹۰
خودزنی
بازیگر
احمد کاوری
۱۳۹۰
اختاپوس (فیلم)
بازیگر
سیدجواد هاشمی
۱۳۹۰
قلاده‌های طلا
بازیگر
ابوالقاسم طالبی
۱۳۸۹
اخراجی‌ها ۳
بازیگر
مسعود ده‌نمکی
۱۳۸۹
شیش و بش
بازیگر
بهمن گودرزی
۱۳۸۹
قفس طلایی
بازیگر
محمد زرین‌دست
۱۳۸۸
زنان ونوسی، مردان مریخی
بازیگر
کاظم راست گفتار
۱۳۸۸
پوپک و مش ماشاالله
بازیگر
فرزاد موتمن
۱۳۸۸
سلام بر عشق
بازیگر
اصغر نعیمی
۱۳۸۸
بیداری رویاها
بازیگر
محمدعلی باشه آهنگر
۱۳۸۸
سن پطرزبورگ
بازیگر
بهروز افخمی
۱۳۸۷
اخراجی‌ها ۲
بازیگر
مسعود ده‌نمکی
۱۳۸۷
پسر تهرانی
بازیگر
کاظم راست‌گفتار
۱۳۸۷
یک اشتباه کوچولو
بازیگر
محسن دامادی
۱۳۸۶
دایره زنگی
بازیگر
پریسا بخت‌آور
۱۳۸۶
زن‌ها فرشته‌اند
بازیگر
شهرام شاه‌حسینی
۱۳۸۶
شب
بازیگر
رسول صدرعاملی
۱۳۸۵
سنگ، کاغذ، قیچی
بازیگر
سعید سهیلی
۱۳۸۵
اخراجی‌ها
بازیگر
مسعود ده‌نمکی
۱۳۸۵
مهمان
بازیگر
سعید اسدی
۱۳۸۴
آکواریوم
بازیگر
ایرج قادری
۱۳۸۴
تله
بازیگر
سیروس الوند
۱۳۸۴
چه کسی امیر را کشت؟
بازیگر
مهدی کرم‌پور
۱۳۸۴
بازیگر
فریدون جیرانی
۱۳۸۴
بازیگر
فریدون جیرانی
۱۳۸۴
بازیگر
فریدون جیرانی
۱۳۸۴
شام عروسی
بازیگر
ابراهیم وحیدزاده
۱۳۸۳
زن زیادی
بازیگر
تهمینه میلانی
۱۳۸۳
سرود تولد
بازیگر
علی قوی‌تن
۱۳۸۳
شارلاتان
بازیگر
آرش معیریان
۱۳۸۳
عروس فراری
بازیگر
بهرام کاظمی
۱۳۸۳
نقاب
بازیگر
کاظم راست‌گفتار
۱۳۸۲
شکلات
بازیگر
افشین شرکت
۱۳۸۲
کما
بازیگر
آرش معیریان
۱۳۸۲
مهمان مامان
بازیگر
داریوش مهرجویی
۱۳۸۱
دختر ایرونی
بازیگر
محمدحسین لطیفی
۱۳۸۱
تب
بازیگر
رضا کریمی
۱۳۸۱
رز زرد
بازیگر
داریوش فرهنگ
۱۳۸۱
عروس خوش‌قدم
بازیگر
کاظم راست‌گفتار
۱۳۸۰
آدمک‌ها
بازیگر
علی قوی‌تن
۱۳۸۰
اثیری
بازیگر
محمدعلی سجادی
۱۳۸۰
بوی بهشت
بازیگر
حمیدرضا محسنی
۱۳۸۰
مزاحم
بازیگر
سیروس الوند
۱۳۷۹
مانی و ندا
بازیگر
پرویز صبری
۱۳۷۹
مونس
بازیگر
حمید رخشانی
۱۳۷۹
علف‌های هرز
بازیگر
قدرت‌الله صلح‌میرزایی
۱۳۷۸
تکیه بر باد
بازیگر
داریوش فرهنگ
۱۳۷۸
دست‌های آلوده
بازیگر
سیروس الوند
۱۳۷۷
سیب سرخ حوا
بازیگر
سعید اسدی
۱۳۷۶
بادام‌های تلخ
بازیگر
کاظم معصومی
۱۳۷۵
هتل کارتن
بازیگر
سیروس الوند
۱۳۷۴
براده‌های خورشید
بازیگر
محمدحسین حقیقی
۱۳۷۴
گارد ویژه
بازیگر
پرویز صبری
۱۳۷۳
حامی
بازیگر
قدرت‌الله صلح‌میرزایی
۱۳۷۲
پرتگاه
بازیگر
بهرام ری‌پور
۱۳۷۱
دو روی سکه
بازیگر
محمد متوسلانی
۱۳۷۰
دو همسفر
بازیگر
اصغر هاشمی
سریال‌ها
سال
نام سریال
سمت
کارگردان
شبکه
پخش
توضیحات
۱۳۹۷
ساخت ایران ۲
بازیگر
برزو نیک نژاد
نمایش خانگی
۵ اردیبهشت
مجموعه ویدئویی ۲۶ قسمتی - ادامه ساخت ایران
۱۳۹۴
خنداننده برتر
استندآپ کمدی
رامبد جوان
شبکه نسیم
تابستان ۹۴
مسابقه
۱۳۹۳
دیگری
بازیگر
احمد کاوری
۳
شبهای قدر
۱۳۹۳
آمین
بازیگر
منوچهر هادی و بهرنگ توفیقی
یک
۱۳۹۳
خوب بد زشت
بازیگر
منوچهر هادی
دو
نوروز ۱۳۹۳
۱۳۹۲
آسمان من
بازیگر
محمدرضا آهنج
بازیگر
نوروز ۱۳۹۴
۱۳۹۰
ساخت ایران
بازیگر
محمدحسین لطیفی
نمایش خانگی
مجموعه ویدئویی ۱۸ قسمتی
۱۳۹۰
قلب یخی (فصل دوم)
بازیگر
محمدحسین لطیفی
تصویر دنیای هنر
۱۳۹۰
مجموعه ویدئویی ۱۶ قسمتی
۱۳۸۹
قلب یخی (فصل اول)
بازیگر
محمدحسین لطیفی
تصویر دنیای هنر
۱۳۸۹
مجموعه ویدئویی ۱۱ قسمتی
۱۳۸۵–۱۳۹۱
کلاه پهلوی
بازیگر
سید ضیاءالدین دری
۱
۱۳۹۱
سریال تاریخی
۱۳۸۸
شمس‌العماره
بازیگر
سامان مقدم
۲
۱۳۸۸
نقش آخرین داماد (حضور افتخاری)
۱۳۸۷
کلاه قرمزی ۸۸
بازیگر
ایرج طهماسب
۲
نوروز ۱۳۸۸
مهمان ویژه (حضور افتخاری)
۱۳۷۹
همسایه‌ها
بازیگر
محمدحسین لطیفی
۳
۱۳۷۸
روزگار جوانی ۲
بازیگر
شاپور قریب
۱۳۷۷
روزگار جوانی
بازیگر
اصغر توسلی
۱۳۷۵
دو پنجره
بازیگر
پاشا شاهنده
شبکه سه
۱۳۷۴
مهر خوبان
بازیگر
سید یوسف مهدوی
۳
۱۳۷۲
همسران
بازیگر
مسعود رسام و بیژن بیرنگ
۲
۱۳۷۳
۱۳۷۱
آپارتمان
بازیگر
اصغر هاشمی
تئاتر
۱۳۹۴ - غرب واقعی - کارگردان: داریوش مهرجویی
۱۳۹۱ - پرفورمنس قحطی نور - کارگردان: امین حیایی
آلبوم موسیقی
بوی بهشت ۱۳۸۰
آلبوم باران با گروه کویر ۱۳۸۵
تک‌آهنگ
زندگی سفیده به همراه پدرام نصیری ۱۳۹۳
اوج پرواز به همراهی نیما نکیسا، کامران تفتی، کامبیز دیرباز، مازیار عصری، سیاوش خواهانی، مجید ادیب، پرهام امینی، بردیا صابری، علی ضیا و پویا امینی ۱۳۹۳
عشق تو ۱۳۹۷ (تیتراژ برنامه یک یک ویژه تحویل سال شبکه ۱) | [
"هنرپیشه",
"خواننده",
"تهران",
"ایران",
"نیلوفر خوش‌خلق",
"مونا بانکی پور",
"دارا حیایی",
"لواسان",
"شميرانات",
"ثریا قاسمی",
"براده‌های خورشید",
"سیب سرخ حوا",
"مزاحم (فیلم)",
"مانی و ندا",
"مونس (فیلم)",
"اثیری",
"رز زرد (فیلم)",
"بوی بهشت (فیلم)",
"هتل کارتن",
"دست‌های آلوده (فیلم)",
"تله (فیلم)",
"سیروس الوند",
"شب (فیلم ۱۳۸۶)",
"نیلوفر خوش خلق",
"درخونگاه (فیلم)",
"سیاوش اسعدی",
"ما شما را دوست داریم خانم یایا",
"عبدالرضا کاهانی",
"دارکوب (فیلم)",
"بهروز شعیبی",
"شعله‌ور",
"حمید نعمت اله",
"ثبت با سند برابر است",
"بهمن گودرزی",
"ناردون",
"فریدون حسن‌پور",
"هلن (فیلم ۱۳۹۴)",
"آدم باش",
"مجید جوانمرد",
"سه بیگانه",
"مهدی مظلومی",
"خانوم (فیلم)",
"تینا پاکروان",
"پی ۲۲",
"حسین قاسمی جامی",
"آتیش بازی",
"رژیم طلایی",
"رضا سبحانی",
"خودزنی (فیلم)",
"احمد کاوری",
"اختاپوس (فیلم)",
"سیدجواد هاشمی",
"قلاده‌های طلا",
"ابوالقاسم طالبی",
"اخراجی‌ها ۳",
"مسعود ده‌نمکی",
"شیش و بش",
"قفس طلایی (فیلم ۱۳۸۹)",
"محمد زرین‌دست",
"زنان ونوسی، مردان مریخی",
"کاظم راست گفتار",
"پوپک و مش ماشاالله",
"فرزاد مؤتمن",
"سلام بر عشق (فیلم ۱۳۸۸)",
"اصغر نعیمی",
"بیداری رؤیاها",
"محمدعلی باشه آهنگر",
"سن پطرزبورگ (فیلم)",
"بهروز افخمی",
"اخراجی‌ها ۲",
"پسر تهرانی",
"کاظم راست‌گفتار",
"یک اشتباه کوچولو",
"محسن دامادی",
"دایره زنگی (فیلم)",
"پریسا بخت‌آور",
"زن‌ها فرشته‌اند (فیلم ۱۳۸۶)",
"شهرام شاه‌حسینی",
"رسول صدرعاملی",
"سنگ، کاغذ، قیچی (فیلم)",
"سعید سهیلی",
"اخراجی‌ها",
"مهمان (فیلم)",
"سعید اسدی",
"آکواریوم (فیلم)",
"ایرج قادری",
"چه کسی امیر را کشت؟",
"مهدی کرم‌پور",
"فریدون جیرانی",
"شام عروسی",
"ابراهیم وحیدزاده",
"زن زیادی (فیلم)",
"تهمینه میلانی",
"سرود تولد",
"علی قوی‌تن",
"شارلاتان (فیلم)",
"آرش معیریان",
"عروس فراری (فیلم ۱۳۸۳)",
"بهرام کاظمی",
"نقاب (فیلم)",
"شکلات (فیلم ۱۳۸۲)",
"افشین شرکت",
"کما (فیلم)",
"مهمان مامان",
"داریوش مهرجویی",
"دختر ایرونی",
"محمدحسین لطیفی",
"تب (فیلم)",
"رضا کریمی (زاده ۱۳۴۲)",
"داریوش فرهنگ",
"عروس خوش‌قدم",
"آدمک‌ها",
"محمدعلی سجادی",
"حمیدرضا محسنی",
"پرویز صبری",
"حمید رخشانی",
"علف‌های هرز (فیلم)",
"قدرت‌الله صلح‌میرزایی",
"تکیه بر باد (فیلم ۱۳۷۸)",
"سعید اسدی (کارگردان)",
"بادام‌های تلخ",
"کاظم معصومی",
"محمدحسین حقیقی",
"گارد ویژه (فیلم)",
"حامی (فیلم)",
"پرتگاه (فیلم)",
"بهرام ری‌پور",
"دو روی سکه (فیلم)",
"محمد متوسلانی",
"دو همسفر",
"اصغر هاشمی",
"ساخت ایران ۲",
"برزو نیک نژاد",
"خنداننده برتر",
"رامبد جوان",
"دیگری",
"آمین (مجموعه تلویزیونی)",
"منوچهر هادی",
"بهرنگ توفیقی",
"خوب بد زشت (مجموعه تلویزیونی)",
"آسمان من",
"محمدرضا آهنج",
"ساخت ایران ۱",
"قلب یخی (فصل دوم)",
"قلب یخی (فصل اول)",
"کلاه پهلوی",
"سید ضیاءالدین دری",
"شمس‌العماره (مجموعه تلویزیونی)",
"سامان مقدم",
"کلاه قرمزی ۸۸",
"ایرج طهماسب",
"همسایه‌ها (مجموعه تلویزیونی ۱۳۷۹)",
"روزگار جوانی ۲ (مجموعه تلویزیونی)",
"شاپور قریب",
"روزگار جوانی (مجموعه تلویزیونی)",
"اصغر توسلی",
"دو پنجره",
"پاشا شاهنده",
"مهر خوبان",
"سید یوسف مهدوی",
"همسران",
"مسعود رسام",
"بیژن بیرنگ",
"آپارتمان (مجموعه تلویزیونی)"
] | [
"افراد زنده",
"اهالی تهران",
"بازیگران مرد فیلم اهل ایران",
"برندگان سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد",
"زادگان ۱۳۴۹",
"زادگان ۱۹۷۰ (میلادی)",
"استندآپ کمدین‌های اهل ایران",
"استندآپ کمدین‌های خندوانه",
"بازیگران مرد اهل ایران",
"کمدین‌های اهل ایران"
] |
2,386 | لخته‌گیری | 0 | 11 | 0 | [
"لخته‌گيري",
"لخته گیری",
"لخته گيري"
] | false | 1 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | در صنعت گاز به عمل جداسازی گاز و میعانات گازی از سیلابه‌های همراه لخته‌گیری گفته میشود.
در پالایشگاه‌ها واحد لخته‌گیر کار دریافت گاز، جداسازی گاز از سیلابه‌ها و انتقال آن به سیستم فرآورش را به عهده دارد.
در بخش ورودی پالایشگاه، تعدادی لوله‌های موازی به صورت شیبدار وجود دارد که چون جریان ورودی به پالایشگاه سه فازی است، در اینجا باید جداسازی صورت گیرد. به عبارت دیگر، جریان ورودی به صورت لخته‌های مایع درون گاز است. این لخته‌ها در سیستم لخته‌گیر از جریان ورودی جدا می‌شوند.
جستار وابسته:
واحدهای پالایشگاه گاز | [
"گاز",
"میعانات گازی",
"سیلابه",
"پالایشگاه",
"جداسازی",
"فرآورش",
"واحدهای پالایشگاه گاز"
] | [
"پیگ",
"خط لوله انتقال",
"خطوط لوله",
"صنعت نفت",
"فناوری گاز طبیعی",
"محصولات پتروشیمی"
] |
2,387 | سبزقباسانان | 6 | 136 | 0 | [] | false | 124 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام",
"Item2": "سبزقباسانان"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "European roller.jpg"
},
{
"Item1": "پهنای تصویر",
"Item2": "240px"
},
{
"Item1": "عنوان تصویر",
"Item2": "[[سبزقبای وراج]]"
},
{
"Item1": "فرمانرو",
"Item2": "[[جانوران]]"
},
{
"Item1": "شاخه",
"Item2": "[[طنابداران]]"
},
{
"Item1": "رده",
"Item2": "[[پرندگان]]"
},
{
"Item1": "راسته",
"Item2": "'''سبزقباسانان'''"
},
{
"Item1": "وضع‌کننده راسته",
"Item2": "[[فوربس]]، [[۱۸۸۴]]"
},
{
"Item1": "عنوان طبقه‌های پایینتر",
"Item2": "تیره‌ها"
},
{
"Item1": "طبقه‌های پایینتر",
"Item2": "*[[زنبورخوار]]\n*[[سبزقبای زمینی]]\n*[[سبزقبا]]\n*[[تودیان]]\n*[[دم‌دراز]]\n*[[ماهی‌خورک‌های رودخانه‌ای]]"
}
],
"Title": "آرایه زیستی"
} | سبزقباسانان نام یکی از راسته‌های پرندگان است شامل پرندگانی همچون سبزقباها، زنبورخواران و ماهی‌خورک‌ها. | [
"سبزقبای وراج",
"جانوران",
"طنابداران",
"پرندگان",
"William Alexander Forbes",
"۱۸۸۴",
"زنبورخوار",
"سبزقبای زمینی",
"سبزقبا",
"تودیان",
"دم‌دراز",
"ماهی‌خورک‌های رودخانه‌ای"
] | [
"سبزقباسانان",
"پرندگان",
"جانداران پدیدآمده در ائوسن",
"جانداران پدیدآمده در ائوسن و هنوز منقرض‌نشده"
] |
2,388 | ماهی‌خورک‌های رودخانه‌ای | 6 | 57 | 0 | [
"ماهی خورک ها",
"ماهي خورك ها",
"ماهی‌خورک‌ها",
"ماهي خورك هاي رودخانه اي",
"ماهی خورک های رودخانه ای"
] | false | 45 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام",
"Item2": "ماهی‌خورک‌ها"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "Alcedo atthis 2 (Marek Szczepanek).jpg"
},
{
"Item1": "پهنای تصویر",
"Item2": "230px"
},
{
"Item1": "فرمانرو",
"Item2": "[[جانوران]]"
},
{
"Item1": "شاخه",
"Item2": "[[طنابداران]]"
},
{
"Item1": "رده",
"Item2": "[[پرندگان]]"
},
{
"Item1": "راسته",
"Item2": "[[سبزقباسانان]]"
},
{
"Item1": "تیره",
"Item2": "'''Alcedinidae'''"
},
{
"Item1": "عنوان طبقه‌های پایینتر",
"Item2": "زیرتیره‌ها"
},
{
"Item1": "طبقه‌های پایینتر",
"Item2": "[[ماهی‌خورک درختی]][[ماهی‌خورک‌های آبی]][[Alcedininae]]"
}
],
"Title": "آرایه زیستی"
} | ماهی‌خورک‌های رودخانه‌ای خانواده‌ای از پرندگان متعلق به راسته سبزقباسانان (Coraciiformes) هستند. از جمله پرندگان این خانواده می‌توان از مرغ ماهیخوار و کوکابورای خندان نام برد. | [
"جانوران",
"طنابداران",
"پرندگان",
"سبزقباسانان",
"ماهی‌خورک درختی",
"ماهی‌خورک‌های آبی",
"Alcedininae",
"مرغ ماهیخوار",
"کوکابورای خندان"
] | [
"ماهی‌خورک‌های رودخانه‌ای",
"ماهی‌خورک‌ها"
] |
2,390 | کوکابورا | 6 | 28 | 0 | [
"كوكابورا",
"جغد قهوه‌ای"
] | false | 2 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "name",
"Item2": "کوکابورا"
},
{
"Item1": "color",
"Item2": "pink"
},
{
"Item1": "image",
"Item2": "Dacelo novaeguineae waterworks.jpg"
},
{
"Item1": "image_width",
"Item2": "205px"
},
{
"Item1": "image_caption",
"Item2": "کوکابورای خندان در [[تاسمانی]]"
},
{
"Item1": "regnum",
"Item2": "[[جانوران]]"
},
{
"Item1": "phylum",
"Item2": "[[طنابداران]]"
},
{
"Item1": "classis",
"Item2": "[[پرندگان]]"
},
{
"Item1": "ordo",
"Item2": "[[سبزقباسانان]]"
},
{
"Item1": "familia",
"Item2": "[[ماهی‌خورک درختی]]"
},
{
"Item1": "genus",
"Item2": "'''''Dacelo'''''"
},
{
"Item1": "genus_authority",
"Item2": "[[لیچ]]، ۱۸۱۵"
}
],
"Title": "Taxobox"
} | کوکابورا سرده‌ای از پرندگان خشکی‌زی و گوشتخوار از راسته سبزقباسانان از خانواده ماهی‌خورک‌ها است. چهار گونه از این پرنده شناسایی شده که زیستگاه بومی آنها استرالیا و گینه نو است. نام این پرنده از یکی از زبانهای بومیان استرالیا برداشت شده و برگرفته از صدای این پرنده است که شباهت زیادی به خنده و قهقهه انسان دارد. گونه کوکابورای خندان (Dacelo novaeguineae) خنده‌ای هیجان‌زده دارد و گونه کوکابورای بال‌آبی (Dacelo leachii) قهقهه‌ای دیوانه‌وار می‌زند. وقتی این پرنده می‌خندد در واقع به سایر حیوانات در مورد ورود به قلمروش هشدار می‌دهد.
بر طبق افسانه‌های بومیان استرالیا وقتی این پرنده‌ها صدای خنده سر می‌دهند از موجودات آسمانی می‌خواهند که آتشی بیفروزند تا زمین را گرم و روشن کند و روز آغاز شود.
این پرندگان رنگ‌های متفاوت آبی، قهوه‌ای و سفید دارند. پشت چشمشان یک تکه قهوه‌ای پررنگ و روی بالشان نقره‌ای رنگ است. آنها تا ۴۳ سانتیمتر طول دارند، در هر نوبت زایمان بین ۲ تا ۴ تخم سفید رنگ می‌گذارند و عمرشان بالای ۲۵ سال است.
کوکابورا پرنده‌ای منحصرا گوشتخوار است و از موش، خزندگان کوچک، پرندگان کوچک، حشرات و قورباغه تغذیه می‌کنند. شکار ماهی قرمز در حوض‌های باغ‌ها نیز از آنها مشاهده شده‌است. کوکابوراها پاهای ضعیف ولی گردن بسیار قوی دارند که در شکار به آنها کمک می‌کند.
کوکابورای بال‌آبی نر | [
"تاسمانی",
"جانوران",
"طنابداران",
"پرندگان",
"سبزقباسانان",
"ماهی‌خورک درختی",
"ویلیام الفورد لیچ",
"ماهی‌خورک‌ها",
"استرالیا",
"گینه نو",
"بومیان استرالیا",
"خنده",
"کوکابورای خندان",
"کوکابورای بال‌آبی",
"افسانه",
"قورباغه",
"ماهی قرمز"
] | [
"کوکابورا",
"پرندگان",
"پرندگان استرالیا",
"پرندگان استفاده شده در نشان‌ها",
"جغد قهوه‌ای",
"ماهی‌خورک‌ها"
] |
2,391 | اریحا | 2 | 116 | 0 | [
"اريحا",
"یریخو",
"يريخو",
"جریکو"
] | false | 64 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "name",
"Item2": "اریحا"
},
{
"Item1": "settlement_type",
"Item2": "[[شهر]]"
},
{
"Item1": "image_skyline",
"Item2": "Jerycho6.jpg"
},
{
"Item1": "image_map",
"Item2": "Governate of Jericho.png"
},
{
"Item1": "latd",
"Item2": "31"
},
{
"Item1": "latm",
"Item2": "51"
},
{
"Item1": "longd",
"Item2": "35"
},
{
"Item1": "longm",
"Item2": "27"
},
{
"Item1": "coordinates_display",
"Item2": "inline,title"
},
{
"Item1": "subdivision_type",
"Item2": "کشور"
},
{
"Item1": "subdivision_type1",
"Item2": "منطقه"
},
{
"Item1": "subdivision_name1",
"Item2": "[[کرانه باختری رود اردن]]"
},
{
"Item1": "subdivision_type2",
"Item2": "استان"
},
{
"Item1": "subdivision_name2",
"Item2": "اریحا"
},
{
"Item1": "established_title",
"Item2": "پیدایشتاریخ شهر شدن"
},
{
"Item1": "established_date",
"Item2": "[[۹۰۰۰ (پیش از میلاد)]][[۱۹۹۴ (میلادی)]]"
},
{
"Item1": "leader_title",
"Item2": "شهردار"
},
{
"Item1": "leader_name",
"Item2": "حسن صالح"
},
{
"Item1": "unit_pref",
"Item2": "Metric"
},
{
"Item1": "area_total_km2",
"Item2": "۵۹۳"
},
{
"Item1": "area_land_km2",
"Item2": "۴۵"
},
{
"Item1": "elevation_m",
"Item2": "- ۲۵۰"
},
{
"Item1": "population_total",
"Item2": "۲۰،۴۰۰"
},
{
"Item1": "population_as_of",
"Item2": "۲۰۰۶"
},
{
"Item1": "population_density_km2",
"Item2": "auto"
},
{
"Item1": "utc_offset1",
"Item2": "۲+"
},
{
"Item1": "utc_offset1_DST",
"Item2": "۳+"
},
{
"Item1": "area_code",
"Item2": "۰۲ (+۹۷۰)"
}
],
"Title": "settlement"
} | اریحا یا جریکو (در عربی: اریحا، در عبری: ) نام شهری است واقع در کرانه باختری رود اردن در مناطق خودگردان فلسطین.
نام جریکو بیش از ۷۰ بار در عهد عتیق ذکر شده‌است. در کتاب مقدس عبری جریکو به عنوان «شهر درختهای خرما» توصیف شده است.
بررسی‌های باستانشناسی نشان داده شده است که قدمت این شهر به حدود ۹۰۰۰ سال قبل از میلاد میرسد و به احتمال زیاد نخستین سکونتگاه شهری تاریخ بوده است. جریکو در واقع مجموعه بیش از بیست شهر جریکو است که هر کدام روی خرابه‌های پیشینیان خود ساخته شده‌اند و نخستین آنها در دوران نوسنگی پیش‌ازسفال الف ایجاد شده است.
ریشه‌شناسی نام
ریشه نام عبری را از واژه کنعانی رئاح (بوی خوش) دانسته‌اند، ولی نظریه دیگری نیز وجود دارد که آنرا ناشی از واژه کنعانی یاریاه (ماه یا الهه ماه) می‌داند که این شهر در آغاز مرکز پرستش آن بوده است.
نام عربی شهر، اریحا ار واژه کنعانی رئاح (بوی خوش) گرفته شده است.
عصر نوسنگی پیش‌ازسفال الف
بازمانده برج و دیوار اریحا
چگونگی به وجود آمدن جریکو بر کرانه غربی رود اردن معلوم نیست.
در نزدیکی شهر جریکو منبع آب پایداری به نام «چشمه الیسع» وجود دارد که ارزش آن در میانه بیابان دریای مرده در گذر هزاره‌ها واضح است.
ظهور سکونتگاه شهری در مساحتی سه هکتاری در حدود رخ داده است.
این سکونتگاه برای بیش از هزار سال با دیواری قطور باسنگ‌چینی سیکلوپی (en) (معروف به دیوار جریکو) محصور بوده که از ساکنان آن، دارایی‌هایشان، و چشمه آب محافظت می‌کرده است.
دیوار جریکو قدیمی‌ترین دیوار تدافعی در جهان است که توسط باستانشناسان کشف شده.
یک برج دیده‌بانی سنگی سترگ که در درون این دیوار ساخته شده بود بر این دیوار نظارت می‌کرد. پلکانی سنگی در داخل این برج تعبیه شده بود که به سربازان اجازه صعود به برج را بدهد.
عصر نوسنگی پیش‌ازسفال ب
در حدود سرانجام دیوار جریکو که بین کوچ‌نشینان شرقی و دشتهای حاصلخیز فلسطین قرار داشت فرو ریخت.
تازه‌واردان خانه‌های خود را به شکل مستطیل به دور حیاطهای مرکزی سازمان دادند که در آن آشپزی انجام می‌شد. هر خانه شامل چندین اتاق بود که با درهای عریض به هم متصل می‌گشتند. بین این خانه‌ها چندین ساختمان عمومی برای پرستش خدایان ایجاد شده بود.
به خاطر کمبود سنگ و نیاز به آن برای ساخت بناهای دفاعی، در این دوران خانه‌ها با استفاده از خاک ساخته می‌شد. خاک مزایا و معایب خود را داشت. کار با گل و خانه‌سازی از آن آسانتر از کار با سنگ است و به مهارت چندانی نیاز ندارد. در عوض باید تمهیداتی در مورد محافظت در برابر رطوبت و ایستایی آن اندیشیده شود. همچنین سطح محقر گل نیاز به تزئینات و دکور را به وجود آورد. یک ابداع زیرکانه استفاده از لعابی بود که هم سطح گل را در برابر آب مقاوم می‌کرد و هم آن را زیباتر می‌ساخت.
خشت‌های گلی جریکو با دست ساخته می‌شدند و در آفتاب خشک می‌گردیدند.
جریکو پس از عصر نوسنگی
عصر برنز
عصر آهن
دوران ایرانیان و یونانیان
دوران حشمونیان و هرودیان
دوران روم غربی
دوران روم شرقی
دوران خلفای اسلامی
دوران صلیبیون
دوران ایوبی و مملوک
دوران عثمانی
قیومیت بریتانیا
دوران معاصر
مختصات شهر نوین جریکو
جغرافیا و اقلیم
جمعیت‌شناسی
اقتصاد
آموزش
بهداشت و درمان
ورزش
خواهرخواندگی شهرها | [
"فهرست شهرهای فلسطینی تا سال ۱۹۴۹ میلادی",
"کرانه باختری رود اردن",
"۹۰۰۰ (پیش از میلاد)",
"۱۹۹۴ (میلادی)",
"عربی",
"عبری",
"مناطق خودگردان فلسطین",
"عهد عتیق",
"کتاب مقدس عبری",
"باستانشناسی",
"نوسنگی پیش‌ازسفال",
"زبان کنعانی",
"رود اردن",
"مخيم عين سلطان",
"سنگ‌چینی سیکلوپی",
"دیوار جریکو",
"دیوار تدافعی",
"عشایر",
"خانه حیاط مرکزی",
"زهکشی",
"ایستایی",
"دکور"
] | [
"اریحا",
"اریحای باستان",
"استان اریحا",
"جوامع تاریخی یهودیت",
"دوره نوسنگی",
"شهرهای تورات",
"شهرهای دره کافتی بزرگ آفریقا",
"شهرهای کرانه باختری رود اردن",
"شهرهای مقدس یهودیان",
"محوطه‌های ناتوفی",
"مکانهای عصر برنز در قلمروهای فلسطینی",
"مناطق مسکونی نوسنگی",
"هنر ماقبل تاریخ"
] |
2,392 | گاوماهیان | 6 | 70 | 0 | [
"گاوماهيان",
"گاوماهی",
"گاوماهي"
] | false | 51 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "name",
"Item2": "گاوماهی"
},
{
"Item1": "image",
"Item2": "Rhinogobius flumineus(Hamamatsu,Shizuoka,Japan).jpg"
},
{
"Item1": "image_width",
"Item2": "280px"
},
{
"Item1": "image_caption",
"Item2": "[[گاوماهی رودخانه‌ای]]"
},
{
"Item1": "regnum",
"Item2": "[[Animalia]]"
},
{
"Item1": "phylum",
"Item2": "[[طنابداران]]"
},
{
"Item1": "classis",
"Item2": "[[پرتوبالگان]]"
},
{
"Item1": "ordo",
"Item2": "[[سوف‌ماهی‌سانان]]"
},
{
"Item1": "subordo",
"Item2": "[[گاوماهی‌واران]]"
},
{
"Item1": "familia",
"Item2": "'''گاوماهیان'''"
},
{
"Item1": "familia_authority",
"Item2": "Regan, 1911"
},
{
"Item1": "subdivision_ranks",
"Item2": "زیرتیره‌ها"
},
{
"Item1": "subdivision",
"Item2": "[[Amblyopinae]][[Benthophilinae]][[گاوماهی‌های اصلی]][[Gobionellinae]][[گل‌خورک]][[Sicydiinae]]\nهمچنین ببینید [[فهرست سرده‌های گاوماهیان]]"
}
],
"Title": "Taxobox"
} | گاوماهی گونه‌ای از ماهی است از خانواده گاوماهیان (Gobiidae).
معروفترین نوع گاوماهی، گل‌خورک نام دارد. گل خورک‌ها (Mudskippers) موجودات چابک چشم چراغی و ماهی‌های دوزیست هستند که در گلزارهای دنیای قدیم و جنگلهای حرا از غرب آفریقا به سوی شرق تا پاپوآی گینه نو سکنی گزیده‌اند.
گوبوی مرجان‌شلاقی
گونه‌ها
سی هفت گونه گل خورک از اعضای خانواده متنوع گاوماهیان، براساس ویژگیهای ریخت‌شناسی در نه جنس طبقه بندی شده‌اند:
Apocryptodon
Parapocryptes
Periophthalmus
Baleophthalmus
Scartelaos
Periophthalmodon
pesudapocryptes
Apocryptes
Oxuderces
از سی هفت گونه گل خورک موجود در خانواده گاوماهیان که تاکنون شناسایی شده‌اند سه گونه آنهاPeriophthalmus waltoni, Scartelaos tenuis, Baleophthalmus dussumieri در آبهای جنوبی ایران پراکندگی دارند. | [
"گاوماهی رودخانه‌ای",
"Animal",
"طنابداران",
"پرتوبالگان",
"سوف‌ماهی‌سانان",
"گاوماهی‌واران",
"Amblyopinae",
"Benthophilinae",
"گاوماهی‌های اصلی",
"Gobionellinae",
"گل‌خورک",
"Sicydiinae",
"فهرست سرده‌های گاوماهیان",
"حرا",
"پاپوآی گینه نو"
] | [
"گاوماهیان",
"گاوماهی‌واران",
"همزیستی"
] |
2,393 | رواناب سطحی | 0 | 46 | 0 | [
"رواناب های سطحی",
"رواناب سطحي",
"رواناب",
"رواناب هاي سطحي"
] | false | 18 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | در زمان بارش، میزانی از آب باریده شده جذب زمین میشود که با نام نفوذ شناخته شده‌است و مقداری دیگر جذب درختان و گیاهان میشود که با نام برگاب شناخته شده‌است و مقدار باقیمانده از بارش به صورت روانابی در سطح زمین جاری میشود یا به سطح رودخانه‌ها و دریاها افزوده می‌گردد، این آب باقیمانده با نام رواناب سطحی شناخته میشود.
تعریف
اگر در هنگام بارش، شدت بارندگی از ظرفیت نفوذ آب به داخل خاک بیشتر باشد، بخشی از آب ناشی از بارندگی در سطح زمین باقی می‌ماند. این آب پس از پر کردن گودی‌های سطح زمین که به آن چالاب گفته میشود، در مسیر شیب زمین جریان می‌یابد و از طریق شبکه آبراهه و سپس رودخانه اصلی از حوضه خارج میشود. این بخش از بازندگی را می‌توان در رودخانه‌ها اندازه‌گیری کرد که به آن، رواناب سطحی می‌گویند.
روش‌های محاسبه
روش‌های تجربی: استفاده از رابطه‌های تجربی مانند R=a+bp و R=a p که ضرایب ثابت آنها با استفاده از روش کمترین مربعات خطا به دست می‌آید.
روش هیدروگراف: هیدروگراف نموداری است که تغییرات دبی نسبت به زمان را در یک مقطع مشخص نشان می‌دهد.
دبی پایه:جریان دررودخانه بادبی نسبتا ثابتی ازیک مقطع عبورمی کند. میانگین زمانی این دبی، دبی پایه نامیده میشود.
هیدروگراف واحد:هیدروگراف ناشی ازبارشی که سطح زیرنموداران برابربامقدارواحدباشد.
عوامل موثر در میزان رواناب سطحی
در فرایند تبدیل بارش به رواناب سطحی، دو دسته عوامل، شامل پارامترهای اقلیمی و دیگری عوامل فیزیوگرافیکی حوضه نقش دارند. عوامل اقلیمی شامل نوع، شدت و تداوم بارش و نیز توزیع مکان بارندگی، هم چنین جهت حرکت توده باران زا و دیگر عوامل اقلیمی نظیر تبخیر و تعرق می‌باشد. پارامترهای فیزیوگرافیکی شامل نوع کاربری اراضی، جنس خاک، مساحت حوضه آبریز، شکل حوضه، ارتفاع، شیب، جهت ونوع شبکه زهکشی است. همه این عوامل هم درمیزان حجم رواناب سطحی و هم در مقدار دبی اوج آن به نحوی موثرند. به عنوان مثال، هرچه تداوم بارندگی بیشتر باشد، ظرفیت نفوذ آب در خاک کاهش یافته و لذا باعث افزایش حجم رواناب می‌گردد. عموما در حوضه‌های بزرگ، توزیع مکانی بارندگی یکسان نبوده و ممکن است بخشی از حوضه دارای بارش بیش از مقدار میانگین و بخش دیگر، کمتر از میزان بارندگی میانگین باشد. | [
"نفوذ",
"درختان",
"گیاهان",
"برگاب",
"رودخانه",
"دریا",
"چرخه آب",
"هیدرولوژی"
] | [
"آبیاری و زهکشی",
"آب‌شناسی",
"آلودگی آب",
"آلودگی اقیانوس",
"آلودگی خاک",
"بوم‌شناسی آبزیان",
"پدیده‌های زمین",
"شیمی محیط زیست",
"علوم خاک زیست‌محیطی",
"مهندسی هیدرولوژی"
] |
2,395 | فهرست وسایل شستشو | 0 | 20 | 0 | [
"شوینده‌ها",
"وسایل شستشو",
"وسايل شستشو",
"فهرست وسايل شستشو",
"شوينده ها",
"شوینده ها"
] | false | 6 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | انواع شوینده‌ها
شامپو
صابون
مایع ظرفشویی
پودر رختشویی
وایتکس
خمیر دندان
کتیرا
مایع شیشه‌شوی (شیشه‌پاک‌کن)
شامپو فرش
جرم‌گیر
مایع دستشویی
روشور
ابزار شستشو
مسواک
شلنگ آب
اسکاچ
ماشین ظرفشویی
ماشین رختشویی
برس
تشت
کارواش
ت
سیم ظرفشویی
اسکاچ تفلون‌شوی
سیفون
لیف
کیسه حمام
سنگ پا
دستمال
سطل
شوینده پرفشار (واترجت)
کف شوی | [
"شامپو",
"صابون",
"مایع ظرفشویی",
"پودر رختشویی",
"وایتکس",
"خمیر دندان",
"کتیرا",
"شیشه‌پاک‌کن",
"فرش",
"جرم‌گیر",
"روشور",
"مسواک",
"شلنگ",
"اسکاچ",
"ماشین ظرفشویی",
"ماشین رختشویی",
"برس",
"تشت",
"کارواش",
"تِ",
"سیم ظرفشویی",
"تفلون",
"سیفون",
"لیف",
"حمام",
"سنگ پا",
"سطل",
"شوینده پرفشار",
"کف‌شوی"
] | [
"فهرست‌های وسایل و ابزارآلات",
"وسایل بهداشتی"
] |
2,398 | فهرست رودهای جهان | 0 | 21 | 0 | [
"فهرست رودهاي جهان"
] | false | 2 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | آ
آمازون
آمودریا
الف
اب
آتل
ارس
اروند رود
الب
اورال
ایرتیش
ایندوس
ب
براهماپوترا
پ
پارانا
پوروس
ت
تلخه رود
تونگوسکای پایین
د
دارلینگ
دانوب
دجله
ر
راین
رود نیجر
ریو گرانده
ز
زامبزی
زرینه‌رود
زنگمار
س
سائو فرانسیسکو
سالوین
سپیدرود
سنت لورنس
سند
رود سزار
سیردریا
سیمینه‌رود
ش
شاهرود
ف
فرات
ق
قزل‌اوزن
ک
کارون
کرخه
کنگو
گ
گنگ
ل
لنا
لوار
لیمپوپو
م
مادیرا
مارون
ماس
مکنزی
مکونگ
موری
می‌سی سی پی
ن
نیل
ه
هوانگ هو
و
ولگا
ی
یانگ تسه
ینی‌سئی
یوکون
سیاه شهر
ابا د رود | [
"رودخانه آمازون",
"آمودریا",
"رود اب",
"رود آتل",
"ارس",
"اروند رود",
"الب (رود)",
"رود اورال",
"ایرتیش",
"ایندوس",
"براهماپوترا",
"پارانا",
"پوروس",
"تلخه رود",
"تونگوسکای پایین",
"دارلینگ",
"دانوب",
"دجله",
"رود راین",
"رود نیجر",
"ریو گرانده",
"زامبزی",
"زرینه‌رود",
"زنگمار",
"رود سائو فرانسیسکو",
"سالوین",
"سپیدرود",
"سنت لورنس",
"سند (رود)",
"رود سزار",
"سیردریا",
"سیمینه‌رود",
"شاهرود",
"فرات",
"قزل‌اوزن",
"کارون",
"کرخه",
"رود کنگو",
"گنگ (رود)",
"رود لنا",
"لوار (رود)",
"رود لیمپوپو",
"رود مادیرا",
"مارون",
"ماس",
"رود مکنزی",
"مکونگ",
"موری",
"رود میسیسیپی",
"نیل",
"هوانگ هو",
"ولگا",
"یانگ تسه",
"ینی‌سئی",
"یوکون",
"سیاه شهر",
"ابا د رود"
] | [
"رودها",
"فهرست‌های رودخانه‌ها",
"فهرست‌های فهرست‌ها"
] |
2,399 | برزیل | 2 | 5,288 | 0 | [
"برزيل",
"برزیلی",
"برزيلي",
"برازیل",
"برازيل",
"جمهوری برزیل"
] | false | 5,128 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام اصلی",
"Item2": "República Federativa do Brasil"
},
{
"Item1": "نام فارسی رسمی",
"Item2": "جمهوری فدرال برزیل"
},
{
"Item1": "نام عادی",
"Item2": "برزیل"
},
{
"Item1": "تصویر پرچم",
"Item2": "Flag of Brazil.svg"
},
{
"Item1": "تصویر نشان ملی",
"Item2": "Coat_of_arms_of_Brazil.svg"
},
{
"Item1": "شعار ملی",
"Item2": "نظم و پیشرفت"
},
{
"Item1": "سرود ملی",
"Item2": "[[سرود ملی برزیل]]"
},
{
"Item1": "نقشه",
"Item2": "LocationBrazil.png"
},
{
"Item1": "پایتخت",
"Item2": "[[برازیلیا]]"
},
{
"Item1": "latd",
"Item2": "۱۵"
},
{
"Item1": "latm",
"Item2": "۴۵"
},
{
"Item1": "longd",
"Item2": "۴۷"
},
{
"Item1": "longm",
"Item2": "۵۷"
},
{
"Item1": "بزرگترین شهر",
"Item2": "[[سائوپائولو]]"
},
{
"Item1": "زبان رسمی",
"Item2": "[[زبان پرتغالی برزیل]]"
},
{
"Item1": "نوع حکومت",
"Item2": "[[جمهوری فدرال]]"
},
{
"Item1": "نوع حاکمان",
"Item2": "• [[رئیس جمهور]]"
},
{
"Item1": "نام حاکمان",
"Item2": "[[میشل تمر]]"
},
{
"Item1": "نحوه تشکیل",
"Item2": "تشکیل"
},
{
"Item1": "موارد منجر به تشکیل",
"Item2": "[[جمهوری]]"
},
{
"Item1": "تاریخ تشکیل",
"Item2": "[[۷ سپتامبر]] [[۱۸۲۲]][[۲۹ اوت]] [[۱۸۲۵]][[۱۵ نوامبر]] [[۱۸۸۹]]"
},
{
"Item1": "مساحت",
"Item2": "۸،۵۱۴،۸۷۷"
},
{
"Item1": "رتبه مساحت",
"Item2": "۵ام"
},
{
"Item1": "درصد آبها",
"Item2": "۰،۶۵"
},
{
"Item1": "سال برآورد جمعیت",
"Item2": "۲۰۱۵"
},
{
"Item1": "جمعیت",
"Item2": "۲۰۵،۳۳۸،۰۰۰"
},
{
"Item1": "رتبه جمعیت",
"Item2": "۵ام"
},
{
"Item1": "تراکم جمعیت",
"Item2": "۲۲"
},
{
"Item1": "رتبه تراکم جمعیت",
"Item2": "۱۸۲ام"
},
{
"Item1": "واحد پول",
"Item2": "[[رئال]]"
},
{
"Item1": "کد واحد پول",
"Item2": "BRL"
},
{
"Item1": "منطقه زمانی",
"Item2": "UTC"
},
{
"Item1": "پیش‌شماره تلفنی",
"Item2": "۵۵"
}
],
"Title": "کشور"
} | جمهوری فدراتیو برزیل بزرگترین و پرجمعیت‌ترین کشور آمریکای جنوبی است. پایتخت آن برازیلیا و زبان رسمی آن پرتغالی است.
برزیل که منطقه وسیعی را بین مرکز آمریکای جنوبی و اقیانوس اطلس در بر می‌گیرد، شرقی‌ترین کشور قاره آمریکاست و با کشورهای اروگوئه، آرژانتین، پاراگوئه، بولیوی، پرو، کلمبیا، ونزوئلا، گویان، سورینام و گویان فرانسه هم‌مرز است. در حقیقت، برزیل به جز اکوادور و شیلی با تمامی دیگر کشورهای آمریکای جنوبی مرز مشترک دارد.
برزیل دارای زمینهای کشاورزی وسیع و جنگلهای استوایی است؛ و با داشتن منابع طبیعی گسترده و نیروی کاری غنی قدرتمندترین اقتصاد آمریکای جنوبی است.
برزیل مستعمره پرتغال بود و این کشور تنها کشور قاره آمریکاست که مردم آن به زبان پرتغالی سخن می‌گویند. برزیل کشوری چندملیتی است و جمعیت آن متشکل از نژادهای اروپایی، سرخپوستان آمریکا، آفریقائی و نیز آسیائی است. مذهب اصلی این کشور کاتولیک کلیسای رم است.
نام
زبان پرتغالی برزیل فاقد هر گونه استاندارد رسمی در مورد تلفظ است، و با توجه به هر منطقه ممکن است تلفظ‌ها تغییر کند. تلفظ نام رسمی برزیل در پرتغالی اروپا به نحو ذیل است: .
عموما بر این اعتقاد هستند که نام این کشور برگرفته از pau-brasil است، نوعی درخت که مهاجران اولیه برای آن ارزش بسیاری قائل بوده‌اند، گرچه برخی بر این باورند که نام برزیل برگرفته از نام جزیره اسطوره‌ای برزیل است که در قرون وسطی در اروپا از آن بسیار یاد شده‌است.
تاریخ
از حدود ده‌هزار سال قبل اقوام نیمه مهاجر در برزیل زندگی می‌کردند. با ورود پرتغالی‌ها در سال ۱۵۰۰، برزیل مستعمره شد. پرتغالی‌ها بردگانی از نقاط دیگر قاره آمریکا بدانجا آوردند. بیشتر بردگانی که به برزیل آمدند از آفریقا بودند
تقسیمات کشوری
برزیل یک فدراسیون است که از ۲۶ ایالت و یک منطقه فدرال تشکیل شده، که در مجموع ۲۷ واحد فدرال را تشکیل می‌دهند.
ایالت‌ها
ایالات برزیل استقلال چشمگیری از دولت در نظام قانونگذاری، تامین اجتماعی دولتی و نظام مالیاتی دولتی دارند. رهبری دولت هر ایالت را فرماندار در اختیار دارد که توسط آرای عمومی انتخاب شده و نیز هر ایالت دارای مجلس خاص خود نیز هست.
هر ایالت دارای شهرداری‌های خاص خود است که شهرداری‌ها نیز شورای قانونگذاری و شهردار خاص خود را دارند، که دارای استقلال بوده و از دولت فدرال و دولت ایالتی نیز مستقل هستند. یک شهرداری ممکن است چندین شهرک را نیز در بر بگیرد، اما این شهرک‌ها فاقد دولتی مستقل هستند.
قوه قضائیه در سطح ایالتی و فدرال در مناطق سازماندهی یافته و «کومارکاس» نامیده میشود. هر "کومارکا ممکن است شامل چندین شهرداری باشد.
بزرگ راههای سائوپائولو
شهرهای مهم
جغرافیا
چپ
آبشار ایگواچو
جنگلهای بارانی آمازون یکی از ثروتمندترین نواحی دنیا از نظر منابع طبیعی
برزیل محدوده‌ای وسیع از سواحل شرقی آمریکای جنوبی را اشغال کرده‌است و همچنین شامل مناطق بسیاری از مرکز این قاره نیز میشود؛ و با کشورهای اروگوئه در جنوب و آرژانتین و پاراگوئه در جنوب غربی همچنین با بولیوی و پرو در غرب و با کلمبیا در شمال شرقی همسایه‌است و با ونزوئلا و سورینام و گویان و در آنطرف آب با گویان فرانسه نیز در شمال مرز مشترک دارد. این کشور از شمال به نیمکره جنوبی کشیده شده‌است.
عواملی چون اندازه و آب و هوا و منابع طبیعی غنی این کشور را متمایز کرده‌است. برزیل پنجمین کشور از لحاظ وسعت در جهان بعد از کشورهای روسیه، کانادا، چین و آمریکا است؛ و در قاره آمریکا (شمالی و جنوبی) سومین کشور از لحاظ وسعت می‌باشد. وسعت این کشور ۸٫۵۱۱٫۹۶۵ کیلومتر است که ۵۵٫۴۵۵ کیلومتر آن را آب شامل میشود.
عوارض زمین در برزیل نیز تنوع بسیار زیادی دارد که شامل تپه‌ها، کوهها، جلگه‌های پست کوهها و زمینهای بایر است. ارتفاع بیشتر مناطق برزیل بین ۲۰۰ تا ۸۰۰ متر است. مناطق مرتفع اصلی بیشتر در قسمت جنوبی کشور قرار دارند و کلا بخش جنوبی کشور ناهموارتر است. از دیگر ویژگیهای جغرافیایی برزیل وجود رود آمازون در این کشور است که بزرگترین و پرآب‌ترین رود دنیا و دومین رود طویل جهان است. این رود به اقیانوس اطلس می‌ریزد.
آب و هوا
گردباد کاترینا در سال ۲۰۰۴
تنوع آب و هوایی زیادی در برزیل وجود دارد اما بخش بزرگی از آن گرمسیری است و پوشیده از جنگلهای بارانی آمازون که در حوضه آب ریز رود آمازون بوجود آمده‌اند. با این حال برزیل دارای پنج آب و هواست که عبارتند از گرمسیری در مرکز، کوهستانی، نیمه خشک در شمال شرقی، استوایی در شمال و معتدل در جنوب. آب و هوای استوایی به صورت بسیار بارز در شمال این کشور دیده میشود این مناطق به صورت واقعی فصل خشک ندارد و در واقع فصل خشک آنجا تنها کمتر از فصل بارانی بارش دارد اما آن میزان بارش هم قابل توجه‌است.
حیات وحش
طوطی دم بلند از پرندگان مختص برزیل
برزیل اکوسیستم متنوعی دارد و تنوع زیستی جانوری و گیاهی در این کشور بسیار زیاد است به‌طوری‌که کارشناسان انواع گیاهان و جانوران در این کشور را بالغ بر ۲ میلیون نوع تخمین زده‌اند. پستانداران بزرگ در این کشور شامل جگوار، لئو پارت که هر دو نوعی پلنگ هستند و خوکهای وحشی، خوکان خرطوم دار، مورچه خوارها، تنبلها، روباهها، اپوسوم و گورکن هستند. گوزن در جنوب برزیل به وفور یافت میشود و میمونها نیز در جنگلهای پر باران شمالی زیست می‌کنند. اما در سالیان اخیر بسیاری از عوامل انسانی و اقدامات مانند ساخت بزرگراه، قطع درختان برای مصرف چوب آنها، کشاورزی و زراعت، استخراج معادن و ساخت سد که باعث زیر آب رفتن بخشی از دره‌ها شده‌است این اکوسیستم غنی را تهدید می‌کند.
اقتصاد
رئیس جمهور سابق برزیل (لولا داسیلوا) و رئیس جمهور سابق آمریکا (جرج بوش) در بازدید از تاسیسات پتروبراس
برزیل با در اختیار داشتن بخش‌های گسترده و توسعه‌یافته کشاورزی، معدن، تولید، خدمات و نیز نیروی کار، دارای تولید ناخالص داخلی (برابری قدرت خرید) بیش از سایر کشورهای آمریکای لاتین است و این امر برزیل را تبدیل به قدرت اقتصادی منطقه کرده‌است. برزیل در حال گسترش حضور خود در بازارهای جهانی است. مهمترین صادرات برزیل را هواپیمای دارای بال ثابت، قهوه، وسایط نقلیه، سویا، سنگ معدن آهن، آب پرتقال، فولاد، منسوجات، کفش، گوشت و تجهیزات برقی تشکیل داده‌است.
بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، برزیل نهمین اقتصاد بزرگ جهان از نظر برابری قدرت خرید و یازدهمین قدرت اقتصادی جهان از نظر نرخ دادوستد بازار است. برزیل دارای اقتصاد متنوع درآمد متوسط است و نیز دارای تنوع از نظر سطح توسعه‌است. بیشتر بخش صنعتی این کشور در بخش‌های جنوب و جنوب شرقی این کشور تجمع یافته‌است. منطقه شمال شرقی فقیرترین منطقه برزیل است، اما این منطقه نیز در حال جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید است.
برزیل دارای پیشرفته‌ترین بخش صنعتی در آمریکای لاتین است. صنایع برزیل که یک سوم تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود اختصاص داده‌است، از صنایع خودروسازی تا صنایع فولاد، پتروشیمی، رایانه، هواپیما، و نیز کالاهای مصرفی بادوام را شامل میشود. با توجه به افزایش ثبات اقتصادی که ماحصل اجرای طرح رئال است، بخش‌های تجاری برزیل و نیز واحدهای تجاری چندملیتی سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در تجهیزات و فناوری جدید کرده‌اند، که بخش عمده آن از شرکت‌های آمریکای شمالی خریداری شده‌است. پتروبراس بزرگترین شرکت نفتی برزیل است.
برزیل دارای صنعت گسترده و پیچیده خدمات نیز هست. در اوایل دهه ۱۹۹۰، بخش بانکداری ۱۶ درصد از تولید ناخالص داخلی برزیل را به خود اختصاص داد. صنایع خدمات مالی برزیل گرچه با تحول عمده‌ای روبرو شده‌است، اما این صنعت محصولات متنوعی در اختیار واحدهای بازرگانی محلی قرار داده و در حال جذب شرکت‌های جدید بسیاری از جمله شرکت‌های مالی ایالات متحده آمریکاست. بورس اوراق بهادار سائوپائولو و ریودو ژانیرو در حال ادغام هستند.
دانش و فناوری
برخی از کانون‌های فناوری برزیل در سائو خوزه دوس کومپوس، کامپیناس، سائو کارلوس، ریودوژانیرو، کوریتیبا، پورتو آلگر، بلو هوریزونته، رسیف و سائوپائولو واقع شده‌است.
فناوری اطلاعات در برزیل یکی از پیشرفته‌ترین انواع خود در جهان است. فناوری اطلاعات در برزیل با توجه به بازار داخلی، به عنوان پیشرو خدمات مالی، صنایع دفاعی، مدیریت روابط مشتری، دولت الکترونیک، و مراقبت بهداشتی در نظر گرفته میشود.
دولت برزیل در حال تلاش برای انتقال از نرم‌افزارهای انحصاری به نرم‌افزارها و سیستم‌عامل‌های رایگان است اما تاکنون موفقیت چندانی در این زمینه به دست نیاورده‌است.
روح کهربایی پروانه‌ای که در برزیل زندگی می‌کند.
گردشگری
مردم
همچنین ببینید: زبان پرتغالی برزیل
برزیل دارای تنوع زیستی بسیار زیادی است، و بسیاری از نژادها و گروه‌های قومی را درخود جای داده‌است. در کل، برزیلی‌ها نوادگان چهار گروه مهاجر هستند:
سرخپوستان آمریکا، بومیان برزیل، که نوادگان گروه‌های انسانی هستند که در حدود ۹۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، از سیبری به سمت برزیل مهاجرت کردند و با عبور از تنگه برینگ به برزیل رسیدند.
استعمارگران پرتغالی، که از زمان کشف برزیل در سال ۱۵۰۰ تا زمان استقلال این کشور در سال ۱۸۲۲به این کشور مهاجرت کردند.
بردگان آفریقایی که از سال ۱۵۳۰ تا پایان دوران انتقال برده در سال ۱۸۵۰ به برزیل وارد شدند.
گروه‌های متنوع مهاجران از اروپا، آسیا و خاورمیانه که در اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم به برزیل پا گذاشتند.
فرهنگ
کارناوال در ریودوژانیرو.
موسیقی برزیل مانند مردمانش متنوع است. مشهورترین نوع موسیقی برزیل سامبا است. در دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ نوعی موسیقی به نام بوسانوا در ساحل‌های ریو دو ژانیرو شکل گرفت. نوازندگانی مانند استن گتز با بردن این موسیقی به آمریکا آن را جهانگیر کردند. آهنگ «دختری از ایپانما» ساخته آنتونیو کارلوس ژوبیم معروفترین بوسانوای برزیل است و به آهنگی استاندارد تبدیل شده‌است.
هایتور ویا-لوبوس آهنگساز برزیلی نیز با آمیختن نغمه‌های محلی برزیل با روش‌های موسیقی کلاسیک معروفترین آهنگساز موسیقی مدرن برزیل است.
چند چیز بریل را در دنیا به شهرت رسانده‌است: یکی در فوتبال که تیم ملی این کشور با داشتن نوابغی مانند «پله» تا «رونالدینیو «و پنج دوره قهرمانی در جام جهانی، دنیا را محو هنر ستارگان بی‌مانند خود کرده‌است. دیگری قهوه برزیل؛ که این کشور بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده انواع و اقسام قهوه به تمام دنیا می‌باشد.
در ضمن جشن کارناوال برزیل که همه ساله در ایام نخستین سال جدید میلادی در شهرهای این کشور بوسیله گروه‌های گوناگون اجرا میشود بسیار مشهور می‌باشد.
مذهب
تندیس مسیح منجی در ریودوژانیرو مهمترین بنا در برزیل است.
بر اساس سرشماری IGBE
۷۴ درصد از مردم برزیل کاتولیک هستند. برزیل دارای بیشترین شمار کاتولیک‌ها در بین کشورهای جهان است.
شمار پیروان مذهب پروتستان در حال افزایش است، این شمار در سال ۱۳۸۸ خورشیدی به ۴/۱۵ درصد می‌رسید.
۴/۷ درصد از جمعیت برزیل خود را منکر وجود خدا، کافر یا بی‌دین می‌دانند.
روح گرایان ۳/۱ درصد از جمعیت برزیل را تشکیل می‌دهند (حدود ۳/۲ میلیون نفر).
۸/۱ درصد طرفداران دیگر مذاهب هستند. برخی از این مذاهب عبارت‌اند از کلیسای عیسی مسیح قدیسان آخر الزمان(۹۰۰،۰۰۰ نفر)، شاهدان یهوه (۶۰۰،۰۰۰ نفر)، بوداگرایی (۲۱۵،۰۰۰ نفر)، یهودیت ۲۳۰،۰۰۰ نفر، و اسلام ۲۷،۰۰۰ نفر.
۰/۳ درصد از مذاهب سنتی آفریقا همچون کاندومبله، ماکومبا، و اومباندا.
برخی به ترکیبی از مذاهب مختلف، همچون کاتولیک، کاندومبل، و مذهب بومیان آمریکا اعتقاد دارند.
ورزش
250px
محبوبترین ورزش در برزیل فوتبال است، و برزیل شهرت بسیاری به خاطر فوتبالیست‌های مشهور خود دارد. از جمله آنان می‌توان این افراد را نام برد: پله، گارینچا، جرزینیو، ریولینو، کارلوس آلبرتو تورس، زیکو، سوکراتس، روماریو، رونالدو، ریوالدو، روبرتو کارلوس، جونینیو، آدریانو، دیگو، روبینیو، رونالدینیو و کاکا. تیم ملی فوتبال برزیل «سلسائو»، پنج بار تاکنون جام جهانی فوتبال را از آن خود کرده‌است. والیبال دومین ورزش محبوب این کشور است و تاکنون سه بار قهرمانی جهان، دو بار قهرمان جام جهانی، ده بار قهرمان لیگ جهانی و دو بار هم قهرمانی المپیک را به دست آورده است. جیبا مشهورترین والیبالیست برزیلی است.
برزیل در دیگر ورزش‌های بین‌المللی نیز به موفقیت‌هایی دست یافته‌است، که مهمترین آنان عبارت‌اند از
بسکتبال، تنیس، ژیمناستیک و مسابقات اتومبیل‌رانی فرمول یک.
فوتبال ساحلی، که در سواحل ریودوژانیرو پای گرفته‌است.
بوسابال، ترکیبی از والیبال، فوتبال و کاپوئیرا، که بر روی پلاستیک یا تور انجام میشود.
فوتوالی، ترکیبی از فوتبال و والیبال، که بر روی شن نیز آن را بازی می‌کنند.
جیو-جیتسوی برزیل، که یک شاخه از جودوی ژاپن است.
وال تودو، یک ورزش رزمی
کاپوئیرا، یک هنر رزمی برگرفته از ورزش‌های آفریقا.
بریبول، یک نوع والیبال آبی
فوتسال، یا فوتبال سالنی، گونه رسمی فوتبال داخل سالن.
سیاست
لولا داسیلوا رئیس جمهور سابق برزیل با جوانان موزامبیکی صحبت می‌کند.
تا قبل از ۱۹۶۴ دوازده حزب موجود بود که به‌وسیله حکومت دیکتاتوری برانکو ممنوع از فعالیت شدند. حزب کارگر در قبل از آن هم یعنی در دهه ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ وضعیت خوبی نداشت. آن زمان حکومت نیمه فاشیستی وارگاش و ونوو قانونچه کوربوراتیویستی را بر آن حزب تحمیل کرد. به هر حال در ۱۹۶۴ دو حزب اتحاد ملی و جنبش دمکراتیک ملی رسما از طرف دولت اعلام شد. | [
"سرود ملی برزیل",
"برازیلیا",
"سائوپائولو",
"زبان پرتغالی برزیل",
"جمهوری فدرال",
"رئیس جمهور",
"میشل تمر",
"جمهوری",
"۷ سپتامبر",
"۱۸۲۲ (میلادی)",
"۲۹ اوت",
"۱۸۲۵ (میلادی)",
"۱۵ نوامبر",
"۱۸۸۹ (میلادی)",
"رئال",
"آمریکای جنوبی",
"زبان پرتغالی",
"اقیانوس اطلس",
"اروگوئه",
"آرژانتین",
"پاراگوئه",
"بولیوی",
"پرو",
"کلمبیا",
"ونزوئلا",
"گویان",
"سورینام",
"گویان فرانسه",
"اکوادور",
"شیلی",
"کشاورزی",
"کاتولیک",
"قرون وسطی",
"اروپا",
"پرتغال",
"مستعمره",
"برده",
"قاره آمریکا",
"آفریقا",
"روسیه",
"کانادا",
"چین",
"آمریکا",
"رود آمازون",
"لئو پارت",
"پلنگ",
"روباه",
"گورکن",
"گوزن",
"میمون",
"جرج بوش پسر",
"پتروبراس",
"ریودو ژانیرو",
"سائو ژوزه دوس کامپوس",
"کامپیناس",
"سائو کارلوس",
"ریودوژانیرو",
"کوریتیبا",
"پورتو آلگر",
"بلو هوریزونته",
"رسیف",
"موسیقی",
"سامبا",
"بوسانوا",
"ریو دو ژانیرو",
"استن گتز",
"آنتونیو کارلوس ژوبیم",
"نغمه‌های استاندارد جاز",
"هایتور ویا-لوبوس",
"آهنگساز",
"موسیقی کلاسیک",
"موسیقی مدرن",
"کارناوال برزیل",
"کلیسای عیسی مسیح قدیسان آخر الزمان",
"شاهدان یهوه",
"بوداگرایی",
"فوتبال",
"پله (بازیکن فوتبال)",
"گارینچا",
"جرزینیو (بازیکن فوتبال)",
"کارلوس آلبرتو تورس",
"زیکو",
"روماریو",
"رونالدو",
"ریوالدو",
"روبرتو کارلوس",
"روبینیو",
"رونالدینیو",
"ریکاردو کاکا",
"والیبال",
"جیبا",
"بسکتبال",
"تنیس",
"ژیمناستیک",
"فوتبال ساحلی",
"بوسابال",
"فوتوالی"
] | [
"برزیل",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۲۲ (میلادی)",
"بریکس",
"جمهوری‌های فدرال مشروطه",
"کشورها و سرزمین‌های پرتغالی‌زبان",
"کشورهای آمریکای جنوبی",
"کشورهای آمریکای لاتین",
"کشورهای عضو اتحادیه کشورهای آمریکای جنوبی",
"کشورهای عضو سازمان ملل متحد",
"کشورهای عضو گروه پانزده",
"کشورهای گروه ۲۰",
"کشورهای هم‌مرز با اقیانوس اطلس",
"لیبرال دموکراسی",
"مستعمره‌های پیشین پرتغال"
] |
2,400 | بیماری هانتینگتون | 0 | 53 | 0 | [
"بيماري هانتينگتون"
] | false | 20 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "Name",
"Item2": "بیماری هانتینگتون"
},
{
"Item1": "Image",
"Item2": "Neuron with mHtt inclusion.jpg"
},
{
"Item1": "Alt",
"Item2": "Several neurons coloured yellow and having a large central core with up to two dozen tendrils branching out of them, the core of the neuron in the foreground contains an orange blob about a quarter of its diameter"
},
{
"Item1": "Caption",
"Item2": "تصویر میکروسکپی از نورون خاردار میانی (رنگ زرد) همراه توده مشتمل (نقطه با رنگ نارنجی) که روند بیماری را نشان می‌دهند، <small>نگاره با پهنه ۳۶۰ میکرومتر</small>"
},
{
"Item1": "DiseasesDB",
"Item2": "۶۰۶۰"
},
{
"Item1": "OMIM",
"Item2": "۱۴۳۱۰۰"
},
{
"Item1": "MedlinePlus",
"Item2": "۰۰۰۷۷۰"
},
{
"Item1": "eMedicineSubj",
"Item2": "article"
},
{
"Item1": "eMedicineTopic",
"Item2": "۱۱۵۰۱۶۵"
},
{
"Item1": "MeshID",
"Item2": "D006816"
}
],
"Title": "بیماری"
} | بیماری هانتینگتون در نکوداشت جرج هانتینگتون چنین نام گرفته‌است.
از علائم بیماری هانتینگتون (HD) کاهش شدید کنترل عضلانی، اختلال هیجانی و تداخلات آسیب‌شناختی (پاتولوژی) در یاخته‌های مغز می‌باشد. این بیماری در اثر جهش در ژن کدکننده پروتئین هانتینگتون ایجاد میشود.
آزمایش‌های انجام شده بر موش‌هایی که دستکاری ژنتیکی شده بودند منجر به شناسایی این پروتئین شد. یک بیماری نورودژنراتیو پیشرونده با توارث اتوزومال غالب، با بروز در سنین بزرگسالی، این بیماری با تریاد سه‌گانه حرکات غیرطبیعی کره، اختلالات شناختی و اختلالات روانی شناخته میشود.
ژن و پروتئین هانتینگتون
هانتینگتون، در اثر افزایش توالی تکراری سه نوکلئوتیدی CAG درژن HD ایجاد میشود. مشخص شده‌است که ژن HD پروتئینی به نام هانتینگتون را کد می‌کند. هانتینگتون در سپتوپلاسم سلول‌های عصبی و متصل با غشاها، وزیکولها و اسکلت سلولی وجود دارد. افزایش توالی CAG باعث ایجاد یک توالی پلی گلوتامین در پروتئین هانتینگتون میشود. این توالی باعث اتصال پروتئین‌های هانتینگتون و پروتئین‌های دیگر بهم میشود که منجربه تجمع اجسامی رشته مانند در سلول‌های عصبی مغز میشود. پروتئین هانتینگتون در انواع مختلفی از سلول‌ها یافت میشود ولی فقط در سلول‌های عصبی مغز باعث ایجاد اجسام رشته‌ای میشود که علت این امر این است که برای تجمع یافتن پروتئین‌های هانتینگتون، برهمکنش با پروتئین‌های دیگری هم لازم می‌باشد که این پروتئین‌ها به‌طور اختصاصی فقط در سلول‌های عصبی مغز یافت می‌شوند.
بیماری‌های دارای تکرار مشابه پلی گلوتامین
پژوهندگان می‌گویند یافته‌های آنان نه تنها روشنگر عوامل دخیل در پاتولوژی HD است، بلکه نگاهی جدید به دیگر بیماری‌های دارای تکرار مشابه پلی گلوتامین را که در آن ژن‌های جهش یافته، پروتئین‌هایی را با زنجیره‌های طویل غیرطبیعی از اسید آمینه گلوتامین تولید می‌کنند، دارد.
به گفته پژوهشگران یافته‌های آنان نشان می‌دهد تداخلات غیرطبیعی در ساختار پروتئین‌ها در بیماری‌های آلزایمر و پارکینسون نیز نقش دارد. همه این اختلالات به وسیله نورودژنراسیون انتخابی ایجاد شده توسط پروتئین‌های بیماری مشخص می‌شوند، اما سازوکارهای (مکانیسم‌های) ملکولی و سلولی در این رابطه خیلی شناخته شده نیستند.در این بیماری به علت ازبین رفتن سلول‌های عصبی هسته‌های قاعده‌ای مغز (پوتامن و دمدار) که با ترشح گاما آمینو بوتیریک اسید باعث مهار پیامهای حرکتی ارسالی به گلوبوس پالیدوس و جسم سیاه میشود،آغاز میشود و در نتیجه پیامهای حرکتی کنترل نشده به اندام‌ها ارسال میشود و عوارض حرکتی بیماری را ایجاد می‌کند. | [
"جرج هانتینگتون",
"علائم بیماری",
"آسیب‌شناسی",
"یاخته",
"مغز",
"جهش",
"پروتئین",
"دستکاری ژنتیکی",
"نوکلئوتید",
"سپتوپلاسم",
"وزیکول",
"اسکلت سلولی",
"اسید آمینه",
"گلوتامین",
"آلزایمر",
"پارکینسون",
"نورودژنراسیون",
"سازوکار"
] | [
"بیماری هانتینگتون",
"آتروفی‌های سیستمیک که در درجه اول دستگاه عصبی مرکزی را مبتلا می‌کنند",
"اختلالات تکرار تری‌نوکلئوتید",
"اختلالات حرکتی و دستگاه خارج هرمی مغز",
"اختلال‌های منجربه‌تشنج",
"بیماری‌های اعصاب",
"بیماری‌های ژنتیکی اتوزوم غالب",
"بیماری‌ها و اختلالات ژنتیکی"
] |
2,401 | آلاسکا | 2 | 989 | 0 | [
"آلاسكا",
"ایالت آلاسکا",
"الاسکا",
"الاسكا",
"ايالت آلاسكا",
"ایالت الاسکا",
"ايالت الاسكا"
] | false | 843 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "Name",
"Item2": "آلاسکا"
},
{
"Item1": "Fullname",
"Item2": "ایالت آلاسکا"
},
{
"Item1": "Flag",
"Item2": "Flag of Alaska.svg"
},
{
"Item1": "Flaglink",
"Item2": "[[پرچم آلاسکا]]"
},
{
"Item1": "Seal",
"Item2": "Alaska-StateSeal.svg"
},
{
"Item1": "Former",
"Item2": "Territory of Alaska"
},
{
"Item1": "Map",
"Item2": "Alaska in United States (US50).svg"
},
{
"Item1": "Motto",
"Item2": "North to the Future"
},
{
"Item1": "Nickname",
"Item2": "The Last Frontier (official), Land of the Midnight Sun"
},
{
"Item1": "StateAnthem",
"Item2": "[[Alaska's Flag]]"
},
{
"Item1": "Demonym",
"Item2": "[[Alaskan]]"
},
{
"Item1": "Capital",
"Item2": "[[جونو، آلاسکا]]"
},
{
"Item1": "OfficialLang",
"Item2": "[[زبان انگلیسی]]، [[زبان اینوپیات]]، [[Siberian Yupik]], [[Central Alaskan Yup'ik]], [[Alutiiq]], [[Unangan]], [[Dena'ina]], [[Deg Xinag]], [[Holikachuk]], [[Koyukon]], [[Upper Kuskokwim]], [[Gwich'in]], [[Tanana]], [[Upper Tanana]], [[Tanacross]], [[Hän]], [[Ahtna]], [[Eyak]], [[Tlingit]], [[Haida]], [[Tsimshian]]"
},
{
"Item1": "Languages",
"Item2": "[[زبان انگلیسی]] ۸۹٫۷٪Native ([[زبانهای اسکیمو-آلوت]] و [[Na-Dene languages]]) 5.2%[[زبان اسپانیایی]] ۲٫۹٪"
},
{
"Item1": "LargestCity",
"Item2": "[[انکوریج]]"
},
{
"Item1": "Governor",
"Item2": "[[Bill Walker]] ([[کنشگر سیاسی مستقل]])"
},
{
"Item1": "Lieutenant Governor",
"Item2": "[[Byron Mallott]] ([[حزب دموکرات ایالات متحده آمریکا]])"
},
{
"Item1": "Legislature",
"Item2": "[[Alaska Legislature]]"
},
{
"Item1": "Upperhouse",
"Item2": "[[Senate]]"
},
{
"Item1": "Lowerhouse",
"Item2": "[[House of Representatives]]"
},
{
"Item1": "Senators",
"Item2": "[[لیزا مارکوزکی]] ([[حزب جمهوریخواه ایالات متحده آمریکا]])[[دن سالیون]] ([[حزب جمهوریخواه ایالات متحده آمریکا]])"
},
{
"Item1": "Representative",
"Item2": "[[دان یانگ]] ([[حزب جمهوریخواه ایالات متحده آمریکا]]) ([[حوزه انتخابیه کلی آلاسکا]])"
},
{
"Item1": "PostalAbbreviation",
"Item2": "AK"
},
{
"Item1": "AreaRank",
"Item2": "1st"
},
{
"Item1": "TotalArea",
"Item2": "۱،۷۱۷،۸۵۶"
},
{
"Item1": "TotalAreaUS",
"Item2": "۶۶۳،۲۶۸"
},
{
"Item1": "LandArea",
"Item2": "۱،۴۸۱،۳۴۶"
},
{
"Item1": "LandAreaUS",
"Item2": "۵۷۱،۹۵۱"
},
{
"Item1": "WaterArea",
"Item2": "۲۳۶،۵۰۷"
},
{
"Item1": "WaterAreaUS",
"Item2": "۹۱،۳۱۶"
},
{
"Item1": "PCWater",
"Item2": "۱۳٫۷۷"
},
{
"Item1": "PopRank",
"Item2": "48th"
},
{
"Item1": "2010Pop",
"Item2": "736,732 (2014 est)"
},
{
"Item1": "DensityRank",
"Item2": "50th"
},
{
"Item1": "2000Density",
"Item2": "۰٫۴۹"
},
{
"Item1": "2000DensityUS",
"Item2": "۱٫۲۶"
},
{
"Item1": "MedianHouseholdIncome",
"Item2": "US$۶۴،۳۳۳"
},
{
"Item1": "IncomeRank",
"Item2": "4th"
},
{
"Item1": "AdmittanceOrder",
"Item2": "49th"
},
{
"Item1": "AdmittanceDate",
"Item2": "۳ ژانویه ۱۹۵۹"
},
{
"Item1": "TimeZone",
"Item2": "[[Alaska]]: [[ساعت هماهنگ جهانی]] [[-9]]/[[-8]]"
},
{
"Item1": "TZ1Where",
"Item2": "east of 169° ۳۰'"
},
{
"Item1": "TimeZone2",
"Item2": "[[Aleutian]]: [[ساعت هماهنگ جهانی]] [[-10]]/[[-9]]"
},
{
"Item1": "TZ2Where",
"Item2": "west of 169° ۳۰'"
},
{
"Item1": "Latitude",
"Item2": "۵۱°20'N to ۷۱°50'N"
},
{
"Item1": "Longitude",
"Item2": "۱۳۰°W to 172°E"
},
{
"Item1": "Width",
"Item2": "3,۶۳۹"
},
{
"Item1": "WidthUS",
"Item2": "۲،۲۶۱"
},
{
"Item1": "Length",
"Item2": "۲،۲۸۵"
},
{
"Item1": "LengthUS",
"Item2": "۱،۴۲۰"
},
{
"Item1": "HighestPoint",
"Item2": "[[مک‌کینلی]] ([[مک‌کینلی]])"
},
{
"Item1": "HighestElev",
"Item2": "۶۱۹۴"
},
{
"Item1": "HighestElevUS",
"Item2": "۲۰،۳۲۰"
},
{
"Item1": "MeanElev",
"Item2": "۵۸۰"
},
{
"Item1": "MeanElevUS",
"Item2": "۱۹۰۰"
},
{
"Item1": "LowestPoint",
"Item2": "Ocean"
},
{
"Item1": "ISOCode",
"Item2": "US-AK"
},
{
"Item1": "Website",
"Item2": "www.alaska.gov"
}
],
"Title": "U.S. state"
} | آلاسکا بزرگترین ایالت کشور ایالات متحده آمریکا است؛ که به واسطه معادن غنی و نیز نفت یکی از ثروتمندترین ایالتهای این کشور محسوب میشود. پایتخت آن جونو، و شهرهای مهم آن فیربنکس، نوم، و انکوریج هستند. شمالی‌ترین شهر آلاسکا برو (Barrow) و جنوبی‌ترین شهر ایالت آلاسکا کودیاک (Kodiak) می‌باشد.
رشته‌کوه‌های طولانی، قله‌های بلند، یخچال‌های طبیعی، رودها، دریاچه‌ها و دیدنی‌های طبیعی بسیار، کرانه‌های اقیانوس آرام کوهستانی و متشکل از رشته‌کوه‌های طولانی است که بعضی از این قله‌ها کوه‌های آتشفشانی بوده و اصلی‌ترین مشخصات این سرزمین است.
۸۲٪ آلاسکاییان مسیحی هستند (که از این میان ۶۸٪ پروتستان، ۸٪ ارتدوکس، و ۷٪ کاتولیک هستند). ۱۷٪ باقی دین خاصی ندارند.
پول رایج دلار آمریکا است و زمان رسمی آلاسکا، زمان اقیانوس آرام (۱۳۵° غربی) می‌باشد.
نام
نام این ایالت از زبان بومیان منطقه گرفته شده، و از alaxsxaq/ به معنای «سرزمین اصلی» می‌باشد.
خرید آلاسکا از روسیه
روسیه آلاسکا را در سالهای ۱۷۵۰ تحت تسلط خود گرفت. روس‌ها با مردمان بومی آنجا روابط بازرگانی داشتند، ولی بعدا اقدام به فروش آن نمودند. قرارداد خرید آلاسکا از روسیه نهم آوریل ۱۸۶۷ به تصویب سنای آمریکا رسید و قطعی شد، ولی انجام معامله و تحویل آلاسکا از جانب روسیه به آمریکا موکول به تصویب شرایط معامله در سنای آمریکا شد که سنا نیز در جلسه ۹ آوریل خود قرارداد معامله را تصویب کرد.
طبق قرار داد معامله، آلاسکا مهاجرنشین روسیه در قاره آمریکا به مبلغ هفت میلیون و دویست هزار دلار خریداری شد - هر هکتار ۲ پنی (دو صدم دلار).
ویلیام سیوارد وزیر خارجه کابینه‌های ابراهام لینکلن و اندرو جانسون برای خرید آلاسکا تلاش فراوان کرد. وی برای قانع کردن سنای آمریکا به خرید آلاسکا به مبلغی که ذکر شد در نطقی طولانی جزئیات اهمیت منابع زیر زمینی، ماهیگیری و … این منطقه وسیع را
برشمرد. سناتورها مبلغ خرید را بیش از ارزش اراضی یخزده آلاسکا میدانستند که سرانجام با سخنرانی سیوارد قانع شدند. سیوارد یک سیاستمدار عضو حزب جمهوریخواه آمریکا بود.
جغرافیای طبیعی
مساحت ایالت آلاسکا در حدود ۱،۷۱۷،۸۵۴ کیلومتر مربع (کمی بزرگتر از ایران) می‌باشد که شامل جزایر الوشن که به بیش از ۱۵۰ جزیره کوچک و بزرگ تقسیم میشود. مرز میان کانادا و آلاسکا از اولین مرزهایی بود که به واسطه مرزبندی مداری شکل گرفت و از دیگر مرزهای این چنین می‌توان به مرز مصر و لیبی اشاره کرد. کوه مک کینلی مرتفع‌ترین کوه قاره آمریکای شمالی که در سال ۱۹۱۳ فتح شد.
مردم آلاسکا
این ایالت شبه جزیره ایست در شمال غربی قاره آمریکا شمالی که با جزیره‌های بزرگ و کوچک که جمعیت آن طبق آمار سال ۲۰۰۵ بیش از ۶۶۰۰۰۰ نفر است. نام آلاسکا از زبان قوم آلئوت (Aleut) گرفته شده‌است که مردم بومی کهن این سرزمین بوده‌اند.
آلاسکا به همراه جزایر هاوایی دو تکه جدا از ایالت متحده آمریکاست که به ترتیب ایالات چهل و نهم و پنجاهم آن به‌شمار می‌روند. سفیدپوست‌ها ۷۵ درصد مردم آلاسکا را تشکیل می‌دهند؛ و بیش از ۷۰ درصد در شهرها زندگی می‌کنند. اغلب مردم آلاسکا زندگی در خطوط ساحلی را گزیده‌اند.
شهر انکوریج
آلاسکا با محوطه یوکون و بریتیش کلمبیای کانادا در شرق، با خلیج آلاسکا در غرب، با اقیانوس آرام در جنوب، با دریای برینگ، تنگه برینگ و دریای چوکچی در غرب و با دریای بوفورت اقیانوس منجمد شمالی در شمال محدود شده‌است. سرزمین آلاسکا نزدیکترین قسمت قاره آمریکا به آسیاست و تنگه برینگ با حدود ۸۰ کیلومتر پهنا آن را از روسیه جدا می‌کند و بر طبق نظریه‌های باستانشناسی و مردم شناسی مردم بومی قاره آمریکا در عصر یخبندان قبل از ورود وایکینگ‌ها و گروه اعزامی اسپانیایی به رهبری کریستف کلمب از طریق آلاسکا به این قاره مهاجرت کرده‌اند. این قوم هنوز نیز در گوشه و کنار آمریکای شمالی و جنوبی قابل مشاهده هستند و به مردم بومی آمریکا(Native American) مشهور هستند از معروفترین افراد بومی آمریکا که به قدرت و شهرت رسیدند می‌توان به امیلیانو زاپاتا انقلابی مکزیکی اشاره کرد.
زبان رسمی انگلیسی است، و زبانهای بومی نیز تا حدود کمی رایج هستند. نوع نژاد ۶۷٫۷٪ سفید، ۱۵٫۶٪ بومی آلاسکایی، ۴٫۱٪ سیاه، اسپانیولی ۴٫۱٪، آسیایی ۴٪، و اسکیموها و آلئوت ۳٫۶٪ جمعیت هستند.
تاریخ
طبیعت آلاسکا
thumb
در شمال آلاسکا جلگه‌هایی وجود دارد که به اقیانوس منجمد شمالی می‌پیوندد. خاک این جلگه‌ها یخ زده‌است و در آن درخت نمی‌روید که در اصطلاح جغرافیا به آن توندرا گفته میشود. آلاسکا به تنهایی سه قله مرتفع قاره آمریکای شمالی را در خود جا داده‌است که به قرار زیر است: کوه مک کینلی (واقع در پارک و منطقه حفاظت شده ملی دنالی)، کوه لوگان، و کوه سن الایاس (واقع در پارک و منطقه حفاظت شده ملی رنگل-سن الیاس).
محیط زیست آلاسکا به نظر دست نخورده و بری از نفوذ انسان می‌آید اما بعد از کشف نفت و اتفاقات پی در پی در ضدیت انسان با محیط پیرامونش این محیط را نیز یکی از پرخطرترین مکانهای روی زمین کرده‌است.
یادبود ملی میستی فیوردز، یادبود ملی ادمیرالتی آیلند، جنگل ملی چوگاچ، و جنگل ملی تونگاس در این ایالت قرار دارند.
آب و هوا
آب و هوای آلاسکا متنوع است. در بعضی مناطق این سرزمین دمای هوا گاه به °۶۲- سانتیگراد میرسد. در کرانه‌های شمالی که اسکیموها در آنجا زندگی می‌کنند، زمستان بسیار طولانی و تاریک است و خورشید هفته‌ها طلوع نمی‌کند!. تابستانهای این ناحیه کوتاه است اما روزهای بسیار بلندی دارد و خورشید هفته‌ها غروب نمی‌کند. در این میان یخ‌های لایه بالایی خاک ذوب می‌شوند و در نتیجه آب سطح زمین را می‌پوشاند. بادهایی که بر فراز جریان آب گرم ژاپن می‌وزند، هوای جنوب آلاسکا را تقریبا در سراسر سال ملایم نگه می‌دارند. در قسمت‌های مرکزی میانگین بارندگی سالانه حدود ۳۳۰ میلی‌متر است.
اقتصاد آلاسکا
تصویر هوایی در فصل زمستان از بخش غربی و جنوبی ایالت آلاسکا
مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت آلاسکا در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور کرواسی بوده‌است.
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که قابل مقایسه با تولید ناخالص داخلی کشور کرواسی ( میلیارد دلار) بود.
یک فروند بوئینگ ۷۳۷ از شرکت هواپیمایی آلاسکا
خطوط نفتی ایالت آلاسکا
دولت آلاسکا
فرماندار و نایب فرماندار هر چهار سال یکبار به رای مردم انتخاب می‌شوند. کنگره قانونگذاری آلاسکا ۴۰ نماینده و ۲ سناتور دارد که توسط مردم آلاسکا انتخاب می‌شوند. به نمایندگی از مردم آلاسکا در کنگره آمریکا یک نماینده و دو سناتور وجود دارد.
تاسیسات فرهنگی و آموزشی
میانگین تحصیل و باسوادی دانش آموزان ساکن آلاسکا از میانگین ملی آمریکا بالاتر است. این در حالی است که میانگین وجود کلاس‌های تدریس از میانگین ملی آمریکا کمتر است.
دانشگاه آلاسکا مسئولیت آموزشی کل ایالت را بر عهده دارد (نظیر آنچه در ایران در اختیار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است) به رسمیت شناختن و اعطای امتیاز آموزشی به مراکزی که به مردم آموزش می‌دهند. دانشگاه آلاسکا به سه واحد انکوریج، ژونو و فایربانکس تقسیم شده‌است.
شاخه دانشگاه آلاسکا در فیربنکس بزرگترین مرکز تحقیق در رابطه با شمالگان در جهان است. ماهیگیری و مهاجرت‌های مرتبط با آن، آتشفشان‌شناسی و تحقیق در مورد گرم‌شدن زمین در شمالگان از سر موضوعاتی است که در این مرکز بررسی میشود.
موزه ایالتی در ژونو، موزه شلدون جکسون در شهر کوچک سیتکا، موزه تاریخ و هنرهای زیبا در انکوریج و موزه دانشگاه آلاسکا در فایربانکس از جالب توجه‌ترین موزه‌هایی هستند که در مورد آثار کهن و باستانی و محصولات مصنوعی مردم بومی آمریکا به گردآوری و محافظت پرداخته‌اند. اعم از عناصر مهم و معنادار از فرهنگ بومی آمریکا که در واقع میراث بشری محسوب می‌شوند.
دانشگاه آلاسکا در انکوریج دانشگاه بزرگ و معتبر شهر انکوریج است.
سرگرمی و مکانهای دیدنی
نمونه مراسمی از اسکیموهای آلاسکا
آلاسکا دارای ۱۵ پارک ملی است که هر کدام حکم یک گالری از تکامل طبیعی زمین را دارد. همچنین این ایالت بیش از ۲۰ کوه از بزرگترین کوه‌های آمریکا را در خود جای داده‌است که به هنگام فصل زمستان میزبان علاقه‌مندان به ورزش‌های زمستانی است.
از پارکهای معروف ملی این ایالت می‌توان به پارک و منطقه حفاظت شده ملی دنالی، پارک و منطقه حفاظت شده ملی رنگل-سن الیاس، پارک و منطقه حفاظت شده ملی کتمای، پارک و منطقه حفاظت شده ملی دروازه‌های شمالگان، پارک و منطقه حفاظت شده ملی دریاچه کلارک، پارک ملی دره کوباک، پارک ملی کنای فوردز، و پارک و منطقه حفاظت شده ملی خلیج گلیشر اشاره کرد.
در پارک و منطقه حفاظت شده ملی دنالی بیش از ۱۰ هزار یخ رود در آلاسکا واقع است که هر کدام جلوه خود را دارد. همچنین در پارک و منطقه حفاظت شده ملی دریاچه کلارک دهها هزار دود کش تماشایی آتشفشانی در دره‌های پارکهای ملی آلاسکا که در اثر تقابل آب و مواد مذاب تبدیل به چشمه‌های جوشان و آب گرم شده‌اند که سالانه هزاران بازدیدکننده دارند.
از بزرگترین محل‌های سرگرمی و تفریح می‌توان به میعادگاه پوست خز (Fur Rendezvous) در انکوریج اشاره کرد؛ و نیز می‌توان به حراج‌های موسوم به خز پاییزه، مسابقه سگهای سورتمه‌ران، آتش‌بازی، و بازی‌های صحرایی اشاره کرد.
مردم از سراسر جهان هر ساله در ماه مارس برای مسابقه سخت و بزرگ سورتمه رانی با سگهای سورتمه ران از انکوریج تا نوم در حدود بین ۱۸۲۵ تا ۱۸۷۰ کیلومتر به آلاسکا سفر می‌کنند. تقریبا هر ساله ۷۵ تیم در این رقابت‌ها شرکت می‌کنند.
همچنین هر ساله در ماه مه در فایربانکس هنرهای برفی نظیر مجسمه‌سازی با برف نیز اغلب پرطرفدار و با رقابت عالی و دارای ابتکارات چشمگیری است. نیز در شهر کوچک نوم در این ماه شناگران جسور و دارای استقامت بالا در آبهای بسیار سرد از دریای برینگ تا شهر نوم مسابقه برگزار میشود.
مسافرت به آلاسکا
در گذشته بیشتر مسافرت‌ها به آلاسکا برای به دست آوردن طلا بود اما امروزه آلاسکا تبدیل به یک سرزمین پرطرفدار برای مسافرت با کشتی‌های مخصوص شده‌است. دیدن آیسبرگ‌ها (قطعات بزرگ یخی) و نهنگ‌ها از جاذبه‌های گردشگری آلاسکا می‌باشد. به منظور استخراج نفت در آلاسکا اغلب مباحثات و نزاع‌های سیاسی وجود دارد.
حزب استقلال آلاسکا
کوه مک کینلی
کوه سنت الیاس
کوه لوگان
اقوام آلوئت
جزیره کودیاک
ویتوس برینگ | [
"پرچم آلاسکا",
"Alaska's Flag",
"List of demonyms for U.S. states",
"جونو، آلاسکا",
"زبان انگلیسی",
"زبان اینوپیات",
"Central Siberian Yupik language",
"Central Alaskan Yup'ik language",
"Alutiiq language",
"Aleut language",
"Dena'ina language",
"Deg Xinag language",
"Holikachuk language",
"Koyukon language",
"Upper Kuskokwim language",
"Gwich’in language",
"Lower Tanana language",
"Upper Tanana language",
"Tanacross language",
"Hän language",
"Ahtna language",
"Eyak language",
"Tlingit language",
"Haida language",
"Tsimshian language",
"زبانهای اسکیمو-آلوت",
"Na-Dene languages",
"زبان اسپانیایی",
"انکوریج",
"بیل واکر",
"کنشگر سیاسی مستقل",
"Byron Mallott",
"حزب دموکرات ایالات متحده آمریکا",
"Alaska Legislature",
"Alaska Senate",
"Alaska House of Representatives",
"لیزا مارکوزکی",
"حزب جمهوریخواه ایالات متحده آمریکا",
"دن سالیون",
"دان یانگ",
"حوزه انتخابیه کلی آلاسکا",
"Alaska Time Zone",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"Alaska Standard Time",
"Alaska Daylight Time",
"Hawaii-Aleutian Time Zone",
"Hawaii-Aleutian Standard Time",
"Hawaii-Aleutian Daylight Time",
"مک‌کینلی",
"ایالات متحده آمریکا",
"جونو",
"فیربنکس",
"نوم، آلاسکا",
"کودیاک",
"مسیحی",
"پروتستان",
"ارتدوکس",
"کاتولیک",
"دلار آمریکا",
"پنی (سکه ایالات متحده آمریکا)",
"دلار",
"ویلیام اچ. سیوارد",
"آبراهام لینکلن",
"اندرو جانسون",
"جزایر الوشن",
"مرزبندی مداری",
"مرز مصر و لیبی",
"کوه مک کینلی",
"آمریکای شمالی",
"۱۹۱۳ (میلادی)",
"هاوایی",
"یوکون",
"خلیج آلاسکا",
"دریای چوکچی",
"دریای بوفورت",
"تنگه برینگ",
"مردم شناسی",
"عصر یخبندان",
"وایکینگ",
"اسپانیا",
"کریستف کلمب",
"امیلیانو زاپاتا",
"سیاه",
"اسپانیولی",
"آسیایی",
"اقیانوس منجمد شمالی",
"توندرا",
"پارک و منطقه حفاظت شده ملی دنالی",
"کوه سن الایاس",
"پارک و منطقه حفاظت شده ملی رنگل-سن الیاس",
"یادبود ملی میستی فیوردز",
"یادبود ملی ادمیرالتی آیلند",
"جنگل ملی چوگاچ",
"جنگل ملی تونگاس",
"سانتیگراد",
"اسکیمو",
"ژاپن",
"ایالت آلاسکا",
"تولید ناخالص داخلی",
"کرواسی",
"صندوق بین‌المللی پول",
"شرکت هواپیمایی آلاسکا",
"فرماندار",
"کنگره آمریکا",
"سناتور",
"دانشگاه آلاسکا در فیربنکس",
"دانشگاه آلاسکا در انکوریج",
"پارک ملی",
"تکامل طبیعی زمین",
"ورزش‌های زمستانی",
"پارک و منطقه حفاظت شده ملی کتمای",
"پارک و منطقه حفاظت شده ملی دروازه‌های شمالگان",
"پارک و منطقه حفاظت شده ملی دریاچه کلارک",
"پارک ملی دره کوباک",
"پارک ملی کنای فوردز",
"پارک و منطقه حفاظت شده ملی خلیج گلیشر",
"چشمه‌های جوشان",
"سگهای سورتمه‌ران",
"آتش‌بازی",
"سورتمه رانی",
"فایربانکس",
"مجسمه‌سازی",
"دریای برینگ",
"حزب استقلال آلاسکا",
"کوه سنت الیاس",
"کوه لوگان",
"اقوام آلوئت",
"جزیره کودیاک",
"ویتوس برینگ"
] | [
"آلاسکا",
"اقیانوس منجمد شمالی",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۹۵۹ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"برون‌بوم‌ها در ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۹۵۹ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"ساحل غربی ایالات متحده آمریکا"
] |
2,402 | پل ریکور | 1 | 80 | 0 | [
"پل ريكور",
"ریکور",
"ريكور"
] | false | 16 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "عنوان",
"Item2": "پل ریکور"
},
{
"Item1": "سرشناسی",
"Item2": "فیلسوف"
},
{
"Item1": "نام کامل",
"Item2": "پل ریکور"
},
{
"Item1": "تاریخ تولد",
"Item2": "[[۲۷ فوریه]] [[۱۹۱۳]]"
},
{
"Item1": "شهر تولد",
"Item2": "والینس"
},
{
"Item1": "کشور تولد",
"Item2": "فرانسه"
},
{
"Item1": "تاریخ مرگ",
"Item2": "[[۲۰ مه]] [[۲۰۰۵]]"
},
{
"Item1": "شهر مرگ",
"Item2": "چاتینی مالابری"
},
{
"Item1": "کشور مرگ",
"Item2": "فرانسه"
},
{
"Item1": "مدفن",
"Item2": "فرانسه"
},
{
"Item1": "مکتب",
"Item2": "[[فلسفه قاره‌ای]]، [[پدیدارشناسی]]،\n[[هرمنوتیک]]، [[روانکاوی]]، [[الهیات مسیحی]]"
},
{
"Item1": "تأثیرگرفته از",
"Item2": "[[هایدگر]]، [[یاسپرس]]، [[گادامر]]،\n[[دلتای]]، [[کانت]]، [[کیرکه گارد]]،\n\n[[هوسرل]]، [[هانا آرنت]]،\n[[امانوئل لیویناس]]"
},
{
"Item1": "تأثیرگذار بر",
"Item2": "[[ژاک دریدا]]،"
}
],
"Title": "فیلسوف"
} | پل ریکور (زاده ۲۷ فوریه ۱۹۱۳-درگذشته ۲۰ مه ۲۰۰۵) فیلسوف و ادیب برجسته فرانسوی است که با ترکیب شرح‌های پدیدارشناختی با تفاسیر هرمنوتیک شناخته شده‌است. وی یکی از مهمترین نظریه پردازان هرمنوتیک ادبی محسوب میشود. ریکور پس از درگذشت امانوئل لویناس و ولادیمیر یانکلوویچ از برجسته‌ترین فیلسوفان فرانسه محسوب می‌شد.
زندگی
پدر پل ریکور در جنگ جهانی اول کشته شد و مادرش نیز در کودکی او درگذشت و پل کوچک توسط پدربزرگ و مادربزرگ خود بزرگ شد.
پل ریکور در دانشگاه سوربن فرانسه درس خواند و دارای یک مدرک دکترا در رشته فلسفه و یک مدرک دکترا در ادبیات بود.
اندیشه و آثار
ماهیت زبان و معنا، کنش، عنصر ذهنی، متن، گزارش، تاثیر حضور دیگری مسایل مرکزی در مباحث فلسفی، زبانشناسی، نظریه ادبی و علوم انسانی بوده‌اند و پل ریکور در آنها صاحب نظر.
نخستین کارش را با عنوان گابریل مارسل و کارل یاسپرس در سال ۱۹۴۸ منتشر کرد. وی همواره زیر نفوذ عقاید استادش مارسل درباره هستی‌شناسی انضمامی و مفاهیم هدف، آزادی و امید باقی‌ماند.
در سالهای جنگ ریکور بازداشت و به آلمان منتقل شد و در زندان کتاب ایده‌های راهگشا برای گونه‌ای از پدیدار شناسی ادموند هوسرل را به زبان فرانسوی ترجمه کرد.
انتشار کتاب فلسفه اراده در حکم آغاز فلسفه ریکور و از جمله مهمترین آثار وی است. مجلد نخست آن را در سال ۱۹۴۹ با عنوان ارادی و غیرارادی منتشر نمود و مجلد بعدی با عنوان هدفمندی و توان شامل دو بخش انسان خطا کار و سویه شر منتشر گردید.
تاریخ و حقیقت که مجموعه‌ای از رساله‌های وی در باره مفهوم تاریخ در هرمنوتیک است در سال ۱۹۵۵ منتشر شد.
درباره تاویل، بحثی درباره فروید، اختلاف تاویل‌ها، استعاره زنده و از متن تا کنش مهمترین آثار ریکور در زمینه هرمنوتیک هستند.
خویشتن همچون دیگری، که مهمترین کار فلسفی ریکور است.
خواندن‌ها، مجموعه مقالات ریکور در سه جلد که هر کدام به ترتیب جلد اول در باب قدرت و سیاست، جلد دوم درباره نظریه ادبی، و جلد سوم در باره رابطه فلسفه و دین منتشر شده‌اند. در نخستین بخش مجلد اول خواندن‌ها، ریکور به بررسی اندیشه شماری از مهمترین متفکرین سیاسی نظیر هانا آرنت، یان پاکوتا، اریک وی و کارل یاسپرس می‌پردازد با عنوان « ناسازه‌های سیاست ». دشواری خرد سیاسی همواره رویارویی با ناسازه‌ها بوده‌است. در بخش دوم با عنوان زبان سیاسی به ویژه نقش آن در نظریه عدالت بررسی شده‌است. مقاله مهم ریکور در شناخت نظریه عدالت جان راولس در این بخش آمده‌است. مقاله که در گسترش بحث مشهور راولس، خود گردانی اجتماعی را در برابر افسانه قرار داد اجتماعی قرار می‌دهد. بخش سوم کتاب با عنوان دانایی پراتیک، مقالاتی در موضوع اخلاق سیاسی گرد آمده‌اند که از این راه شماری از مهمترین معضل‌های دموکراسی چون پذیرش و تسامح مورد بررسی قرار گرفته‌اند. -
از دیگر آثار مهم پل ریکور می‌توان به کتابهای «سمبولیسم شر»، «وجود، ذات و جوهر نزد افلاطون و ارسطو: درسگفتاری عرضه شده در دانشگاه استراسبورگ»، «عادل»، «خاطرات، تاریخ، فراموشی»، «مسیر رنسانس» و «در غیر این صورت» اشاره کرد.
استاد
او در دوران حیاتش استاد دانشگاه سوربن پاریس، دانشگاه لوون بلژیک و دانشگاههای کلمبیا، ییل، شیکاگو و هاورفورد کالج ایالات متحده بود.
جوایز
پل ریکور در دوران زندگی خود جوایز بسیار معتبری از قبیل جایزه هگل، جایزه کارل یاسپر، جایزه بزرگ فلسفه فرهنگستان فرانسه و جایزه جان دبلیو کلاج را دریافت کرده بود. | [
"۲۷ فوریه",
"۱۹۱۳ (میلادی)",
"۲۰ مه",
"۲۰۰۵ (میلادی)",
"فلسفه قاره‌ای",
"پدیدارشناسی",
"هرمنوتیک",
"روانکاوی",
"الهیات مسیحی",
"هایدگر",
"یاسپرس",
"گادامر",
"دلتای",
"کانت",
"کیرکه گارد",
"هوسرل",
"هانا آرنت",
"امانوئل لیویناس",
"ژاک دریدا",
"پدیدارشناختی",
"هرمنوتیک ادبی",
"امانوئل لویناس",
"ولادیمیر یانکلوویچ",
"جنگ جهانی اول",
"سوربن",
"فلسفه",
"ادبیات",
"زبانشناسی",
"نظریه ادبی",
"علوم انسانی",
"گابریل مارسل و کارل یاسپرس",
"ایده‌های راهگشا برای گونه‌ای از پدیدار شناسی",
"ادموند هوسرل",
"فلسفه اراده",
"ارادی و غیرارادی",
"هدفمندی و توان",
"تاریخ و حقیقت",
"درباره تاویل",
"بحثی درباره فروید",
"اختلاف تأویل‌ها",
"استعارهٔ زنده",
"از متن تا کنش",
"خویشتن همچون دیگری",
"خواندن‌ها",
"یان پاکوتا",
"کارل یاسپرس",
"نظریهٔ عدالت",
"جان راولس",
"گردانی اجتماعی",
"قرار داد اجتماعی",
"دانایی پراتیک",
"اخلاق سیاسی",
"دموکراسی",
"پذیرش و تسامح",
"بابک احمدی",
"دانشگاه سوربن",
"فرهنگستان فرانسه",
"مهرداد پارسا"
] | [
"استادان دانشگاه پاریس",
"استادان دانشگاه شیکاگو",
"اسیران جنگی در آلمان در جنگ جهانی دوم",
"اعضای فرهنگستان هنر و دانش آمریکا",
"اعضای هیئت علمی دانشگاه استراسبورگ",
"افراد فرانسوی اوگنوتبار",
"اهالی ولانس، دروم",
"پروتستانهای اهل فرانسه",
"پژوهشگران هرمنوتیک",
"دانش‌آموختگان دانشگاه پاریس",
"درگذشتگان ۲۰۰۵ (میلادی)",
"زادگان ۱۹۱۳ (میلادی)",
"سربازان ارتش فرانسه",
"فیلسوفان اخلاق",
"فیلسوفان اهل فرانسه",
"فیلسوفان تاریخ",
"فیلسوفان سده ۲۰ (میلادی)",
"فیلسوفان سده ۲۰ (میلادی) اهل فرانسه",
"فیلسوفان سده ۲۱ (میلادی) اهل فرانسه",
"فیلسوفان مسیحی",
"نویسندگان سده ۲۰ (میلادی) اهل فرانسه",
"نویسندگان سده ۲۱ (میلادی) فرانسه",
"نویسندگان مرد اهل فرانسه",
"نظامیان جنگ جهانی دوم اهل فرانسه",
"نظریه‌پردازان ادبی اهل فرانسه",
"هرمنوتیک"
] |
2,403 | انواع دبیره | 0 | 10 | 0 | [
"انواع خط",
"انواع دبيره"
] | false | 4 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | خطوط باستان
خط میخی، هزاره سوم قبل از میلاد. (نخستین خط بشری که توسط سومریها اختراع شد )
خط چینی، هزاره سوم قبل از میلاد.
خط فنیقی
خط هیروگلیف مصری
خط اوستایی
خط پهلوی
خط عبری
خطوط امروزی
خط سیریلیک
خط لاتین
خط ارمنی
خط گرجی
خط عربی
خط در ایران | [
"خط میخی",
"خط چینی",
"خط فنیقی",
"خط هیروگلیف مصری",
"خط اوستایی",
"خط پهلوی",
"خط عبری",
"سیریلیک",
"الفبای لاتین",
"خط ارمنی",
"خط گرجی",
"خط عربی",
"خط در ایران"
] | [
"خط"
] |
2,405 | خط محقق | 0 | 26 | 0 | [] | false | 21 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | خط محقق
خط محقق از شیوه‌های مهم خوشنویسی اسلامی و از جمله خطوط ششگانه است که ابداع یا سامان دادن آنها را به ابن مقله نسبت داده‌اند. برخی از خطاطان خط محقق را پدر خطوط (عربی) گفته‌اند. این خط از خطوط اصیل اسلامی می‌باشد. خط محقق نزدیکترین خط به کوفی ساده‌است. در این خط اشکال حروف یکدست، یکنواخت و درشت اندام است که با فواصل منظم و بدون تداخل حروف می‌باشد. | [
"خوشنویسی اسلامی",
"خطوط ششگانه",
"ابن مقله",
"خط",
"کوفی"
] | [
"خوشنویسی اسلامی",
"خوشنویسی خط عربی"
] |
2,406 | الگوریتم تورینه | 0 | 33 | 0 | [
"الگوريتم تورينه"
] | false | 5 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | الگوریتم تورینه (Rete Alghorithm)، الگوریتم تطابق الگوی کارآمدی برای پیاده‌سازی سامانه‌های خبره مبتنی بر قانون‌ها (Rules) است. الگوریتم تورینه در سال ۱۹۷۹ توسط دکتر چارلز فورگی از دانشگاه کارنگی ملون طراحی شده است. مفهوم تورینه به‌عنوان پایه بسیاری از سامانه‌های خبره مانند OPS۵، JESS ، CLIPS و LISA درآمده است ولی اولین بار در OPS۵ بکار گرفته شد.
یک پیاده‌سازی ساده از یک سیستم خبره ممکن است هر قانون را به ازای واقعیت‌های (Facts) موجود در پایگاه دانش بررسی نموده و در صورت لزوم آن قانون را فعال کند و سپس سراغ قانون بعدی برود (و زمانی که قوانین به انتها رسید در یک حلقه به اولین قانون بازگردد). حتی برای پایگاه‌های دانش با تعداد واقعیت‌ها و قوانین متوسط نیز این دیدگاه ساده‌انگارانه بیش از حد کند عمل می‌کند.
الگوریتم تورینه یا Rete (که از لغت لاتین "rete" به معنای تور یا شبکه مشتق شده‌است) پایه‌ای برای پیاده‌سازی بهینه‌تر یک سامانه خبره را تامین می‌کند. یک سامانه خبره مبتنی بر تورینه، شبکه‌ای از گره‌ها را می‌سازد که در آن هر گره (بجز ریشه) هم‌ارز با یک الگو است که در بخش سمت چپ یک قانون رخ می‌دهد. مسیری که از ریشه به یک گره برگ وجود دارد، بخش سمت چپ یک قانون را به طور کامل توصیف می‌کند. هر گره حافظه‌ای دارد از واقعیت‌هایی که الگوی مد نظر آن گره را داشته‌اند.
زمانیکه واقعیت‌های تازه‌ای وارد می‌شوند یا واقعیت‌هایی تغییر داده می‌شوند، ویژگیهای این واقعیت‌های جدید در سراسر شبکه منتشر میشود و موجب می‌گردد که گره‌ها وضعیت خاصی که آن واقعیت با الگوی موجود در گره مطابق میشود را در حافظه خود ثبت کنند. زمانیکه یک واقعیت یا ترکیبی از واقعیت‌ها باعث ارضای کلیه الگوهای یک قانون شدند، به یک گره برگ می‌رسیم و قانون هم‌ارز آن فعال میشود.
الگوریتم تورینه به شکلی طراحی شده است که حافظه مصرفی را فدای سرعت بیشتر می‌نماید. در اغلب مواقع، سرعت این روش در مقایسه با پیاده‌سازی ساده‌انگارانه‌ای (که در بالا توصیف شد) چند برابر است (چرا که کارآیی الگوریتم تورینه به شکل نظری مستقل از تعداد قوانین موجود در سیستم است). هر چند در سیستم‌های خبره بسیار بزرگ، استفاده از الگوریتم تورینه به شکل بدون تغییر مشکلات کمبود حافظه را بوجود می‌آورد. از زمان طراحی الگوریتم تورینه، الگوریتم‌های دیگری – چه مبتنی بر تورینه و چه الگوریتم‌های کاملا جدید – طراحی شده‌اند که نیاز به حافظه کمتری دارند.
ویژگیهای کارکردی الگوریتم تورینه
قوانین حاصله می‌توانند با هدف بهینه‌سازی فرایند تطبیق الگو مرتب‌سازی مجدد گردند.
الگوریتم تورینه یک درخت تصمیم‌گیری می‌سازد که الگو را در تمامی قوانین پایگاه دانش ادغام می‌کند.
این الگوریتم از یک گراف دارای ریشه، بدون دور و جهت دار به‌عنوان درخت تصمیم‌گیری استفاده می‌کند. | [
"تطابق الگو",
"سامانه خبره",
"چارلز فورگی",
"دانشگاه کارنگی ملون",
"سامانه‌های خبره",
"OPS۵",
"CLIPS",
"LISA",
"پایگاه دانش",
"سامانهٔ خبره",
"الگو",
"طراحی الگوریتم"
] | [
"الگوریتم‌ها",
"تطبیق الگو",
"سیستم خبره",
"نظریه تصمیم",
"هوش مصنوعی"
] |
2,408 | دربار کیومرث | 0 | 6 | 0 | [
"دربار كيومرث"
] | false | 2 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | دربار کیومرث یکی از مینیاتورهای شاهنامه شاهی یا شاهنامه شاه طهماسبی و کاری است از سلطان محمد نگارگر مشهور دوره شاه طهماسب صفوی. بسیاری از هنرشناسان این اثر را اوج نگارگری دوره صفوی و حتی اوج نگارگری ایران می‌دانند.
شاهنامه | [
"کیومرث",
"مینیاتور",
"شاهنامه شاه طهماسبی",
"سلطان محمد",
"شاه طهماسب",
"شاهنامه"
] | [
"هنر ایران",
"نقاشی در ایران"
] |
2,409 | آلاباما | 1 | 1,621 | 0 | [
"الاباما",
"ایالت آلاباما",
"ايالت آلاباما",
"ایالت الاباما",
"ايالت الاباما"
] | false | 1,085 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام کامل",
"Item2": "ایالت آلاباما"
},
{
"Item1": "نام",
"Item2": "آلاباما"
},
{
"Item1": "پرچم",
"Item2": "Flag of Alabama.svg"
},
{
"Item1": "FlagAlt",
"Item2": "[[پرچم]]"
},
{
"Item1": "نشان رسمی",
"Item2": "Seal of Alabama.svg"
},
{
"Item1": "SealAlt",
"Item2": "[[نشان رسمی]]"
},
{
"Item1": "لقب",
"Item2": "ایالت [[سهره اروپایی]]قلب [[دیکسی]]ایالت پنبه"
},
{
"Item1": "شعار",
"Item2": "با جرات از حقوقمان دفاع می‌کنیم([[لاتین]]: Audemus jura nostra defendere)"
},
{
"Item1": "زبان رسمی",
"Item2": "انگلیسی"
},
{
"Item1": "زبانهای دیگر",
"Item2": "انگلیسی ۹۶/۷۱٪اسپانیایی ۲/۲۱٪"
},
{
"Item1": "نقشه",
"Item2": "Alabama in United States.svg"
},
{
"Item1": "پایتخت",
"Item2": "[[مونتگمری]]"
},
{
"Item1": "بزرگترین شهر",
"Item2": "[[برمینگهم]]۲۱۲،۲۳۷ <small>(سرشماری ۲۰۱۰)</small>"
},
{
"Item1": "بزرگترین منطقه شهری",
"Item2": "منطقه شهری برمینگهم بزرگ"
},
{
"Item1": "رده مساحت",
"Item2": "۳۰امین"
},
{
"Item1": "مجموع مساحت",
"Item2": "۱۳۵،۷۶۵"
},
{
"Item1": "عرض",
"Item2": "۳۰۵"
},
{
"Item1": "طول",
"Item2": "۵۳۱"
},
{
"Item1": "آبها",
"Item2": "۳/۲۰٪"
},
{
"Item1": "عرض جغرافیایی",
"Item2": "۳۰° ۱۱′ شمالی تا ۳۵° شمالی"
},
{
"Item1": "طول جغرافیایی",
"Item2": "۸۴° ۵۳′ غربی تا ۸۸° ۲۸′ غربی"
},
{
"Item1": "رده جمعیت",
"Item2": "۲۳امین"
},
{
"Item1": "جمعیت ۲۰۱۰",
"Item2": "۴،۸۰۲،۷۴۰ (۲۰۱۱ برآورد)"
},
{
"Item1": "تراکم جمعیت ۲۰۱۰",
"Item2": "۳۶/۵ نفر"
},
{
"Item1": "رده تراکم جمعیت",
"Item2": "۴۷امین"
},
{
"Item1": "میانگین درآمد خانوار",
"Item2": "۴۳،۶۵۹ نفر"
},
{
"Item1": "رده میانگین درآمد خانوار",
"Item2": "۴۶امین ایالت در آمریکا"
},
{
"Item1": "بلندترین نقطه",
"Item2": "[[کوه چیها]]"
},
{
"Item1": "ارتفاع بلندترین نقطه",
"Item2": "۷۳۵/۵"
},
{
"Item1": "میانگین ارتفاع",
"Item2": "۱۵۰"
},
{
"Item1": "پست‌ترین نقطه",
"Item2": "[[خلیج مکزیک]]"
},
{
"Item1": "تاریخ پیوستن",
"Item2": "۱۴ دسامبر ۱۸۱۹ (۲۲ آذر ۱۱۹۸)"
},
{
"Item1": "رده پیوستن",
"Item2": "۲۲امین ایالت"
},
{
"Item1": "فرماندار",
"Item2": "[[رابرت بنتلی]] ([[جمهوریخواه]])"
},
{
"Item1": "معاون فرماندار",
"Item2": "[[کی آیوی]] ([[جمهوریخواه]])"
},
{
"Item1": "دستگاه قانونگذاری",
"Item2": "[[دستگاه قانونگذاری آلاباما]]"
},
{
"Item1": "مجلس علیا",
"Item2": "[[مجلس سنای آلاباما]]"
},
{
"Item1": "مجلس سفلا",
"Item2": "[[مجلس نمایندگان آلاباما]]"
},
{
"Item1": "سناتورها",
"Item2": "[[ریچارد شلبی]] ([[جمهوریخواه]])[[جف سسشنز]] ([[جمهوریخواه]])"
},
{
"Item1": "نمایندگان",
"Item2": "۶ جمهوریخواه و ۱ دموکرات"
},
{
"Item1": "TimeZone",
"Item2": "[[مرکزی]]: [[ساعت هماهنگ جهانی]]۶- (استاندارد)/۵- (ساعت تابستانی)"
},
{
"Item1": "TZ1Where",
"Item2": "بیشتر ایالت"
},
{
"Item1": "TimeZone2",
"Item2": "[[شرقی]]: [[ساعت هماهنگ جهانی]]۵- (استاندارد)/۴- (ساعت تابستانی)"
},
{
"Item1": "TZ2Where",
"Item2": "منطقه [[فنیکس سیتی]]"
},
{
"Item1": "وبگاه",
"Item2": "www.Alabama.gov"
}
],
"Title": "ایالت ایالات متحده آمریکا"
} | آلاباما یکی از ایالتهای جنوبی آمریکا و بیست‌ودومین ایالتی است که به ایالات متحده آمریکا پیوست. این ایالت از شمال با تنسی، از شرق با جورجیا، از جنوب با فلوریدا و خلیج مکزیک، و از غرب با میسیسیپی هم‌مرز است. آلاباما ۳۰امین ایالت بزرگ کشور آمریکا بر پایه مساحت و ۲۳امین ایالت آمریکا بر پایه جمعیت است. این ایالت ۲۱۰۰ کیلومتر راه آبی داخل کشور قابل کشتیرانی دارد و از این نظر نمونه است.
آلاباما، همانند بسیاری از ایالتهای جنوبی، بین جنگ داخلی آمریکا و جنگ جهانی دوم از مشکلات اقتصادی بسیاری رنج برد. با وجود گسترش صنایع بزرگ و مراکز شهری، روستاییان سفیدپوست تا دهه ۱۹۶۰ میلادی مجلس قانونگذاری ایالتی را تحت سلطه داشتند، درحالیکه شهرنشینان و سیاهپوستان در حاشیه قرار داشتند.
پس از جنگ جهانی دوم آلاباما شاهد رشد اقتصادی بود که در نتیجه گذر اقتصاد ایالت از اقتصاد وابسته به کشاورزی به اقتصاد مبتنی بر زمینه‌های گوناگون اتفاق افتاد. تاسیس و گسترش تاسیسات مربوط به نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا به آلاباما کمک کرد تا در میانه قرن بیستم فاصله بین اقتصاد وابسته به کشاورزی و اقتصاد صنعتی را پشت سر بگذارد. اقتصاد آلاباما در قرن بیست و یکم به مدیریت، امور مالی، تولیدات کارخانه‌ها، صنایع هوافضا، معادن، بهداشت و درمان، آموزش، خرده‌فروشی و فناوری وابسته است.
«ایالت یلوهمر» به معنای سهره اروپایی لقب ایالت آلاباما است. همچنین این ایالت به نام «قلب دیکسی» نیز شناخته میشود. درخت کاج لانگلیف درخت رسمی و کاملیا گل رسمی ایالت آلاباماست. پایتخت (مرکز) آلاباما شهر مونتگمری، پرجمعیت‌ترین شهر آن برمینگهم، بزرگترین شهر آن هانتسویل و قدیمی‌ترین شهر آن موبیل است.
تاریخ
ریشه‌شناسی
یکی از ورودی‌های غار روسل در جکسون کانتی.
ساکنان آلاباما اعضای یک قبیله موسکوگی زبان بودند که در نزدیکی محل تلاقی دو رودخانه کوسا و تالاپوسا واقع در اول رودخانه آلاباما زندگی می‌کردند. در زبان آلاباما به شخص آلابامایی «آلابامو» گفته میشود. اعتقاد بر این است که واژه آلاباما از زبان چوکتاو نشات گرفته‌است و بعدها توسط قبیله آلاباما به‌عنوان نام قبیله به کار برده شد. تلفظ کلمه آلاباما به میزان قابل توجهی در بین منابع گوناگون متفاوت است. هرناندو د سوتو اکتشافگر اسپانیایی آن را به صورت «آلیبامو» تلفظ کرده‌است و رودریگو رانخل آن را «آلیبامو» و «لیمامو» خوانده‌است. در اوایل سال ۱۷۰۲ (۱۰۸۰ خورشیدی) فرانسوی‌ها آن را «آلیبامون» نامیدند و در نقشه‌های خود رودخانه آلاباما را «رودخانه آلیبامون» ذکر کردند.
گرچه منشا نام آلاباما قابل تشخیص بوده، اما منابع گوناگون درباره معنای آن توافق نظر ندارند. در سال ۱۸۴۲ (۱۲۲۱ ه. خ) مقاله‌ای در روزنامه جکسونویل ریپابلیکن منتشر شد که ادعا می‌کرد معنای نام آلاباما «اینجا ما استراحت می‌کنیم» است. این تصور در سال ۱۸۵۰ (۱۲۲۹) پس از انتشار در نوشته‌های آلکساندر بیوفورت میک همگانی شد. زبانشناسان متخصص در زبان موسکوگی در پیدا کردن مدرکی برای پشتیبانی از این معنی ناتوان بوده‌اند. پژوهشگران بر این باورند که این کلمه از دو واژه در زبان کوچتاو، شامل آلبا (یعنی "گیاهان" یا "درختان و چوب‌ها") و آمو (یعنی "بریدن"، "پیراستن"، یا "جمع کردن") گرفته شده‌است. معنای آلاباما شاید «تمیزکنندگان بیشه‌زار» یا «جمع‌کنندگان بوته» باشد که به تمیز کردن زمین برای کشاورزی یا جمع‌آوری گیاهان دارویی اشاره دارد. آلاباما یکی از چندین نام مکانی است که در ایالتهای با ریشه‌ای از بومیان آمریکا وجود دارد.
ساکنان بومی پیش از ورود اروپاییان
پرونده:Choctaw Eagle Dance.jpg|رقص عقاب. قبیله چاکتاو.
پیش از ورود اروپاییان مردمان بومی با فرهنگ‌های گوناگون در این منطقه زندگی می‌کردند. بازرگانی با شمالشرق در دوره «بوریال موند» (از ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد تا ۷۰۰ میلادی) از طریق رودخانه اوهایو آغاز شد و تا برخورد با اروپاییان ادامه یافت.
محدوده تمدن میسیسیپی بیشتر این ایالت را بین سالهای ۱۰۰۰ تا ۱۶۰۰ میلادی (۳۷۹ تا ۹۷۹ خورشیدی) پوشانده بود. یکی از این بزرگترین مراکز تمدنی در پایگاه باستانشناسی ماوندویل در ماوندویل، آلاباما وجود دارد.
قبایل بومی آمریکا که در محدوده آلابامای کنونی زندگی می‌کردند در زمان برخورد با اروپاییان شامل «ایروکویی‌ها»، «چروکی‌ها»، «موسکوگی‌ها»، «چیکاساوها»، «چوکتاوها»، «کریک‌ها» و «کواساتی‌ها» بودند.
استقرار اروپایی‌ها
فرانسوی‌ها نخستین شهر اروپایی را در «منطقه الد موبیل» در سال ۱۷۰۲ (۱۰۸۰ خورشیدی) بنیان گذاشتند. این شهر در سال ۱۷۱۱ (۱۰۸۹ خورشیدی) به مکان کنونی شهر موبیل منتقل شد. این منطقه بین سالهای ۱۷۰۲ تا ۱۷۶۳ (۱۰۸۰ تا ۱۱۴۲) فرانسوی بود و بین سالهای ۱۷۶۳ تا ۱۷۸۳ (۱۱۴۲ تا ۱۱۶۲) جز "فلوریدای غربی بریتانیا بود. بین سالهای ۱۸۷۳ تا ۱۸۲۱ (۱۱۶۲ تا ۱۲۰۰) میان اسپانیا و ایالات متحده تقسیم شد و پس از آن به ایالات متحده پیوست. توماس باست (از وفاداران به سلطنت بریتانیا) از نخستین ساکنان سفیدپوست آلاباما در خارج از "موبیل" بود. او در دهه ۱۷۷۰ (۱۱۴۹) در قلمروی تامبیگبی، جایی که اکنون شهرستان واشینگتن نامیده میشود، سکونت داشت. آنچه که امروزه شهرستان‌های موبیل و بالدوین نامیده می‌شوند در سال ۱۷۸۳ (۱۱۶۲) جزیی از فلوریدای غربی اسپانیا شد و در سال ۱۸۱۰ (۱۱۸۹) بخشی از جمهوری مستقل فلوریدای غربی شد و در نهایت در سال ۱۸۱۲ (۱۱۹۱) به قلمروی میسیسیپی پیوست. منطقه‌ای که امروزه شمال و مرکز آلاباما و میسیسیپی را تشکیل می‌دهد، بعد از سال ۱۷۶۷ (۱۱۴۶) توسط استان جورجیا مورد ادعا بود و پس از جنگ انقلاب آمریکا جزیی از جورجیا باقی‌ماند گرچه به شدت مورد مناقشه بود.
اوایل تشکیل ایالت
خرابه‌های ساختمان عمارت پارلمان ایالتی در کپیتول پارک در تاسکالوسا. این عمارت توسط ویلیام نیکولز طراحی و بین سالهای ۱۸۲۷ تا ۱۸۲۹ (۱۲۰۶ تا ۱۲۰۸) ساخته شد. ده سال پس از انتقال پایتخت به مونتگمری در سال ۱۸۵۷ تبدیل به کالج دخترانه مرکزی آلاباما شد. این عمارت در سال ۱۹۲۳ (۱۳۰۲) در اثر آتش‌سوزی ویران شد.
آلاباما در سال ۱۸۱۹ (۱۱۹۸ ه. خ) به‌عنوان بیست‌ودومین ایالت به ایالات متحده پیوست. کاهابا که اکنون شهری متروکه است بین سالهای ۱۸۲۰ تا ۱۸۲۵ (۱۱۹۹ تا ۱۲۰۴ ه. خ) نخستین پایتخت ایالت بود. در زمان پذیرفته شدن آلاباما در ایالات متحده، تب آلاباما با هجوم ساکنان و سوداگران زمین برای بهره‌مندی از زمینهای حاصلخیز مناسب برای کشت پنبه در جریان بود. کشاورزان اهل جنوب‌شرق و بازرگانان برده‌ها را به خاطر گسترش کشتزارهای پنبه همراه خود آوردند. اقتصاد مناطق مرکزی آلاباما بر پایه کشتزارهای پنبه بنیان گذاشته شد و مالکان زمینهای کشاورزی با نیروی کار برده ثروتمند شدند. این منطقه بسیاری از تهیدستان و افراد محروم از حق رای (غیر سفیدپوستان) و کشاورزان سنتی را به سوی خود کشاند. در سال ۱۸۱۰ (۱۱۸۹) آلاباما جمعیت تقریبا برابر با ۱۰۰۰۰ داشت اما تا سال ۱۸۳۰ (۱۲۰۹) جمعیت آلاباما به ۳۰۰۰۰۰ رسید. بیشتر قبایل بومی در ظرف چند سال پس از تصویب قانون جابه‌جایی سرخپوستان توسط کنگره آمریکا در سال ۱۸۳۰ (۱۲۰۹) از منطقه محو شدند.
تورنهیل
بین سالهای ۱۸۲۶ تا ۱۸۴۶ (۱۲۰۵ تا ۱۲۲۵)، تاسکالوسا پایتخت آلاباما بود. مجلس قانونگذاری ایالتی آلاباما در ۳۰ ژانویه ۱۸۴۶ (۱۰ بهمن ۱۲۲۴) پایتخت را از تاسکالوسا به مونتگمری انتقال داد. نخستین نشست مجلس در پایتخت جدید در دسامبر ۱۸۴۷ (آذر ۱۲۲۶) برگزار شد. ساختمان پارلمان ایالتی جدید تحت هدایت معمار، استیفن دکاتور بوتون بر پا شد. ساختمان اولیه در سال ۱۸۴۹ (۱۲۲۸) در اثر آتش‌سوزی سوخت، اما در سال ۱۸۵۱ (۱۲۳۰) در همان مکان با طراحی باراچیوس هولت اهل اکستر، مین تجدید ساخت شد. این ساختمان تاکنون پا بر جا مانده‌است.
جنگ داخلی و بازسازی
سربازان ارتش نیروهای شمالی میدان کورتهاوس را در هانتسویل اشغال کرده‌اند، پس از تصرف دوباره آن توسط نیروهای فدرال در سال ۱۸۶۴ (۱۲۴۳).
در ۱۱ ژانویه ۱۸۶۱ (۲۲ دی ۱۲۳۹) آلاباما جدایی خود را از ایالتهای شمالی اعلام کرد و به ایالات موتلفه آمریکا پیوست. با وجود این که نبردهای کمی در این ایالت به وقوع پیوست اما آلاباما حدود ۱۲۰۰۰۰ سرباز را به جنگ داخلی آمریکا فرستاد. بردگان در آلاباما با تصویب متمم ۱۳ام قانون اساسی در سال ۱۸۶۵ آزاد شدند. گروهی از سربازان سواره‌نظام از هانتسویل به نیروهای سرلشکر فارست در کنتاکی پیوستند. این گروه از سربازان لباس زرد رنگ پوشیده بودند. این پوشش باعث شد آنها را «یلوهمر» به معنای «سهره» بنامند. بعدا تمامی سربازان آلاباما در ارتش موتلفه به «یلوهمر» مشهور شدند.
آلاباما پس از پایان جنگ تا بازگشت دوباره به اتحادیه در سال ۱۸۶۸ (۱۲۴۷) تحت حکومت نظامی بود. بین سالهای ۱۸۶۷ تا ۱۸۷۴ (۱۲۴۶ تا ۱۲۵۳ خورشیدی) رهبران سیاسی بسیاری میان سیاهپوستان در ایالت پدیدار شدند. در این دوره سه نماینده سیاه‌پوست با نامهای ژرمیا هارالسون، بنجامین استرلینگ ترنر و جیمز توماس راپیر از آلاباما در کنگره حاضر شدند.
مجلس قانونگذاری آلاباما در سال ۱۸۷۲ (۱۲۵۱) در طی بازسازی.
پس از جنگ اقتصاد آلاباما هنوز به‌طور عمده کشاورزی و وابسته به پنبه بود. در طول دوره بازسازی قانونگذاران ایالتی قانون اساسی جدید را تصویب کردند که برای نخستین بار سامانه مدارس همگانی را ایجاد کرد و حقوق زنان را گسترش داد. قانونگذاران بودجه ساخت چندین جاده و طرح‌های خط آهن را تامین کردند، هر چند که این اقدامات با مسایلی مانند اختلاس و کلاه‌برداری همراه شد. در این دوره گروه‌های مقاومت سازمان یافته برای آزار برده‌های آزاد شده و سرکوب جمهوری‌خواهان وارد عمل شدند. اگر چه در میان این گروه‌ها کو کلاکس کلان از همه شناخته شده‌تر بود اما گروه‌های شوالیه‌های کاملیای سفید، پیراهن قرمزها و پیمان سفید نیز فعال بودند.
دوره بازسازی در آلاباما در سال ۱۸۷۴ (۱۲۵۳) پایان یافت، دوره‌ای که مجلس قانونگذاری و اداره‌های دولتی در دست دموکراتها بود. دموکراتها در سال ۱۸۷۵ (۱۲۵۴) یک قانون اساسی جدید نوشتند. همچنین در این سال مجلس قانونگذاری قانون ممنوعیت استفاده بودجه همگانی برای تامین مالی مدارس مذهبی را تصویب کرد. در همان سال قانون جدایی نژادی در مدارس نیز تصویب شد. جدایی نژادی در خودروهای مسافری خط آهنی هم در سال ۱۸۹۱ (۱۲۷۰) اجرا شد. تا پایان قرن نوزدهم سایر موارد مربوط به جدایی نژادی در قوانین جیم کرو به تصویب رسید.
۱۹۰۰ تا ۱۹۴۹ (۱۲۷۹ تا ۱۳۲۸)
آسمانخراشهای در حال گسترش در سال ۱۹۱۵ (۱۲۹۴)
قانون اساسی جدید آلاباما در سال ۱۹۰۱ (۱۲۸۰) تصویب شد و شامل قوانین انتخاباتی‌ای بود که به‌طور موثری سیاهپوستان و تهیدستان سفیدپوست را با شرط‌های مربوط به سواد و میزان مالیات پرداختی از حق رای محروم می‌کرد. در سال ۱۹۰۰ (۱۲۷۹) در آلاباما بیش از ۱۸۱۰۰۰ سیاه‌پوست واجد شرایط رای دادن بودند اما در سال ۱۹۰۳ (۱۲۸۱)، پس تصویب قانون انتخاباتی جدید ۲۹۸۰ نفر حق ثبت نام برای رای دادن داشتند، گرچه دست کم ۷۴۰۰۰ سیاه‌پوست باسواد بودند.
پرونده:Hookworm Examination.jpg|معاینه پزشکی کودکان برای انگل، در مدرسه‌ای در سال ۱۹۳۹ (۱۳۱۸.
قانون اساسی ۱۹۰۱ (۱۲۸۰) جدایی نژادی در مدرسه‌ها را تصریح کرد. همچنین ازدواج بین نژادی غیرقانونی شد. جداسازی‌های نژادی بیشتر نیز تا دهه ۵۰ اعمال شد: جداسازی در زندانها در سال ۱۹۱۱ (۱۲۹۰)، در بیمارستانها ۱۹۱۵ (۱۲۹۴)، در دستشویی، هتل و رستورانها ۱۹۲۸ (۱۳۰۷) و ایستگاه‌های اتوبوس ۱۹۴۵ (۱۳۲۴).
مدرسه "ماونت سینای" در حومه "شهرستان آوتاوگا که در سال ۱۹۱۹ (۱۲۹۸) تکمیل شد. این مدرسه یکی از ۳۸۷ مدرسه روزنوالد بود که برای سیاهپوستان در آلاباما ساخته شد.
مجلس قانون‌گذار ی تحت تسلط زمینداران به‌طور مداوم از بودجه مدرس و خدمات سیاهپوستان محروم از حق رای می‌کاست اما آنها را از دادن مالیات معاف نمی‌کرد. برای جبران بخشی از مکبود بودجه آموزشی برای سیاهپوستان در ایالتهای جنوبی، شخصی سفیدپوست به نام «جولیوس روزنوالد» ساخت تعداد مدرسه را تامین مالی کرد. تا سال ۱۹۱۳ (۱۲۹۲) ۸۰ مدرسه روزنوالد در آلاباما ساخته شد و تا پایان ۱۹۳۷ (۱۳۱۶) در مجموع ۳۸۷ مدرسه، ۷ تربیت معلم و چندین ساختمان آموزشی فنی و حرفه‌ای در آلاباما تکمیل شد. شماری از این ساختمان‌های روزنوالد هم اکنون در فهرست ثبت ملی مکانهای تاریخی ثبت شده‌است.
ادامه تبعیض نژادی و رکود کشاورزی و عدم به عمل آمدن محصول پنبه به دلیل آفت حشره «بال ویویل» منجر به مهاجرت دهها هزار نفر از سیاهپوستان به شهرهای شمالی شد. آنها آلاباما را در اوایل قرن بیستم به‌عنوان بخشی از «مهاجرت بزرگ» ترک کردند و برای یافتن شغل و آینده‌ای بهتر به شهرهای صنعتی شمال رفتند. نرخ رشد جمعیت در آلاباما (جدول «جمعیت‌ها در دوره‌های مختلف» را ببنید) در اثر «مهاجرت بزرگ» از سال ۱۹۱۰ (۱۲۸۹) تا ۱۹۲۰ (۱۲۹۹) تا نزدیک به نصف کاهش یافت.
در همین زمان بسیاری از سفیدپوستان و سیاهپوستان روستایی برای کار در مشاغل جدید صنعتی به شهر برمینگهم مهاجرت کردند. این شهر به دلیل این چنین رشد سریعی به «شهر جادویی» ملقب شد. در دهه ۱۹۲۰ برمینگهم ۱۹امین شهر بزرگ ایالات متحده بود که ۳۰ درصد از جمعیت ایالت را در خود جای داده بود. صنایع سنگین و معدن اساس اقتصاد بود. رشد صنعتی مربوط به تولید احتیاجات جنگ جهانی دوم سطحی از رفاه را در آلاباما به ارمغان آورد که از پیش از جنگ داخلی دیده نشده بود. کارگران روستایی برای یافتن شغل‌های بهتر و کیفیت زندگی بالاتر به شهرهای بزرگ هجوم آوردند. یکی از نمونه‌های این هجوم کارگران در موبیل اتفاق افتاد. بین سالهای ۱۹۴۰ تا ۱۹۴۳ (۱۳۱۹ تا ۱۳۲۲ ه. خ) بیش ۸۹۰۰۰ نفر به موبیل آمدند تا در صنایع جنگی کار کنند. با رشد صنعت و خدمات در ایالت، پنبه و دیگر محصولات اهمیت خود از دست دادند.
۱۹۵۰ تا ۲۰۰۰ (۱۳۲۹ تا ۱۳۷۹)
موشک ساترن ۵ در مرکز پروازهای فضایی مارشال در هانتسویل در سال ۱۹۶۴ مونتاژ شده‌است.
با وجود تغییرات بزرگ جمعیتی در ایالت بین سالهای ۱۹۰۱ تا ۱۹۶۱ (۱۲۸۰ تا ۱۳۴۰ ه. خ) مجلس قانونگذاری که تحت تسلط زمینداران کشاورز بود، از ارزیابی دوباره برای تقسیم کرسی‌های مجلس بر اساس جمعیت خودداری می‌کرد. آنها بر سیاست دیرینه خود در نگهداشتن قدرت سیاسی و اقتصادی در مناطق کشاورزی ادامه دادند. علاوه بر این مجلس ایالتی برای اطمینان از شرکت مردم خارج از برمینگهم در انتخابات کرسی‌های بین حوزه‌های گزینشی برمینگهم را به‌طور ناعادلانه تقسیم کرد.
یکی از نتایج این سیاست در جفرسون کانتی محل نیروگاه‌های صنعتی شهر بیرمنگهام بروز کرد. در آنجا مالیات بسیار زیادی دریافت می‌شد اما به مقدار متناسب خدمات دریافت نمی‌کرد. شهرنشینان در مجلس ایالتی زیر سلطه بودند. یک پژوهش در مورد سلطه زمینداران روستایی در مجلس قانونگذاری در سال ۱۹۶۰ (۱۳۳۹ ه. خ) نشان داد که «اقلیتی در حدود ۲۵ درصد از جمعیت ایالت، کنترل مجلس را در دست دارند.»
سیاهپوستان به دلایل تاریخی طرفدار جمهوری‌خواهان بودند اما بیشتر آنها حق رای نداشتند. سفیدپوستان آلابامایی پس از جنگ داخلی و دوره بازسازی احساس خوبی نسبت به حزب جمهوریخواه نداشتند. این عوامل سنت ماندگاری را ایجاد کرد که هر نامزدی که می‌خواهد ماندگار بماند باید بدون در نظر گرفتن باورهای سیاسی دموکرات باشد.
در دو دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ سیاهپوستان تلاشهای فعالانه‌ای را برای پایان دادن به محرومیت از حق رای و جدایی نژادی در جنبش حقوق مدنی آغاز کردند، گرچه اقداماتی از دهه‌های پیش آغاز شده‌بود. این تلاش‌ها به‌طور مستقیم به تصویب قانون حقوق مدنی ۱۹۶۴ (۱۳۴۳ ه. خ) و قانون رای‌گیری ۱۹۶۵ (۱۳۴۴ه. خ) توسط کنگره ایالات متحده آمریکا منجر شد. در طول دهه ۱۹۶۰، دوره فرمانداری جورج والاس، تلاش‌هایی نیز برای مقاومت در برابر قوانین جدید انجام شد که شکست خورد.
در نتیجه این جنبش‌ها سیاهپوستان به حقوق انتخاباتی و سایر حقوق مدنی خود دست یافتند. جدایی نژادی قانونی پایان یافت و قوانین جیم کرو لغو شد.
بر اساس قانون رای‌گیری ۱۹۶۵ دادگاه فدرال آلاباما را مجبور کردند تا کرسی‌های مجالس سنا و نمایندگان را بر اساس جمعیت مناطق مختلف تقسیم کند. در سال ۱۹۷۲ (۱۳۵۱ ه. خ) برای نخستین بار مجلس قانونگذاری مفاد قانون اساسی آلاباما را برای بررسی متناوب تقسیم کرسی‌ها بر اساس جمعیت تغییر داد. این امر به سود مناطق شهری بود که گسترش پیدا کرده بودند.
جغرافیا
نقشه شهرهای بزرگ، جاده‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها در آلاباما.
آلاباما با ۱۳۵۷۶۰ کیلومتر مربع مساحت سی‌امین ایالت بزرگ ایالات متحده آمریکا است. ۳/۲٪ از مساحت ایالت را آبهای سطحی فراگرفته‌است که از این نظر ۲۳امین ایالت در آمریکا محسوب میشود. آلاباما همچنین دومین راه آبی بزرگ درون خشکی را در کشور داراست. حدود سه پنجم از مساحت این ایالت را دشتی هموار تشکیل داده که با شیبی کلی به سمت رودخانه میسیسیپی و خلیج مکزیک ختم میشود. شمال آلاباما عمدتا کوهستانی است. رودخانه تنسی در شمال آلاباما قرار دارد و با برش درهای بزرگ نهرها، رودخانه‌ها، کوهها و دریاچه‌های زیادی را ایجاد کرده‌است.
این ایالت از شمال با ایالت تنسی، از شرق با ایالت جورجیا، در جنوب با ایالت فلوریدا و خلیج مکزیک، و در غرب با ایالت میسیسیپی همسایه است. خط ساحلی آلاباما در لبه جنوبی ایالت قرار دارد. ارتفاع آلاباما از سطح دریا از ۰ در "موبیل بی" تا بیش از ۵۵۰ متر در بلندی‌های آپالیشین در شمال شرق متغیر است. بلندترین نقطه آلاباما، قله "چیها با ۷۳۵ متر ارتفاع است. آلاباما دارای ۲۲ میلیون هکتار جنگل معادل ۸۹۰۰۰ کیلومتر مربع است که ۶۷٪ از مساحت ایالت را تشکیل می‌دهد. شهرستان بالدوین در امتداد خلیج مکزیک بزرگترین شهرستان آلاباما است.
مناطقی که در آلاباما تحت نظارت سازمان پارکهای ملی هستند عبارتند از، «پارک ملی نظامی هورسشو بند» نزدیک آلکساندر سیتی، «شکارگاه ملی لیتل ریور کانیون» نزدیک فورت پین، «یادبود ملی غار روسل» در بریجپورت، «محل تاریخی ملی تاسکیگی ایرمن» در تاسکیگی و «محل تاریخی ملی بنیاد تاسکیگی» در نزدیکی تاسکیگی. علاوه بر اینها آلاباما دارای چهار جنگل ملی به نامهای، «کانه‌کوه»، «تالادگا»، «تاسکیگی» و «ویلیام بی‌بانکهد» است. شگفتی طبیعی قابل ذکر آلاباما کمان طبیعیی است که در نچرال بریج قرار دارد. این کمان طبیعی طولانیترین کمان طبیعی شرق رشته‌کوه راکی است.
کوه چیها بلندترین نقطه آلاباما
در شمال مونتگمری در شهرستان المور گودالی به طول ۸ کیلومتر وجود دارد که از برخورد شهاب‌سنگ بوجود آمده‌است. این گودال که گودال وتومپکا نامیده میشود، یادگار بزرگترین فاجعه طبیعی تاریخ آلاباما است. یک شهاب سنگ ۳۰۰ متری ۸۰ میلیون سال پیش به این محل برخورد کرد. درسال ۲۰۰۲ «کریستین کوبرل» با کمک انجمن زمین‌شیمی دانشگاه وین با انتشار شواهد و مدارکی این گودال را به‌عنوان ۱۵۷امین گودال شناخته‌شده روی زمین ثبت کرد.
شمالی‌ترین نقطه ایالت آلاباما در نه و نیم کیلومتری شمالغرب شهر واترلو در شهرستان لودردیل در شمال‌غربی‌ترین نقطه ایالت قرار دارد. جنوبی‌ترین نقطه آلاباما «فانوس دریایی سند آیلند» است که در شهرستان موبیل نزدیک دافین آیلند قرار دارد. شرقی‌ترین نقطه آلاباما در ۱۱ کیلومتری جنوب‌شرق «فورت میچل» در مرز جورجیا و غربی‌ترین نقطه آن در مرز میسیسیپی نزدیک شهر ملوین در شهرستان چوکتاو قرار دارد.
مناطق شهری
برمینگهم، بزرگترین شهر و منطقه شهری در آلاباما
هانتسویل دومین منطقه شهری بزرگ آلاباما
موبیل سومین منطقه شهری بزرگ آلاباما
مونتگمری چهارمین منطقه شهری بزرگ آلاباما
رده
منطقه شهری
/جمعیت(سرشماری ۲۰۱۰)
شهرستان‌ها
۱
برمینگهم-هوور
۱،۱۲۸،۰۴۷
بیب، بلونت،
چیلتون، جفرسون، سنت کلیر، شلبی، واکر
۲
هانتسویل
۴۱۷،۵۹۳
لایمستون، مدیسون
۳
موبیل
۴۱۲،۹۹۲
موبیل
۴
مونتگمری
۳۷۴،۵۳۶
اوتوگا، المور،
لاودنس، مونتگمری
۵
تاسکالوسا
۲۱۹،۴۶۱
گرین، هیل،
تاسکالوسا
۶
دیکیتر
۱۵۳،۸۲۹
لاورنس، مورگان
۷
فلارنس-ماسلز شوولز
۱۴۷،۱۳۷
کالبرت، لودردیل
۸
دوثن
۱۴۵،۶۳۹
ژنوا، هنری،
هیوستون
۹
آوبرن-اوپلیکا
۱۴۰،۲۴۷
لی
۱۰
انیستون-آکسفورد
۱۱۲،۲۴۹
کالهون
۱۱
گدسدن
۱۰۴،۴۳۰
اتوواه
مجموع
۳،۳۶۲،۴۸۳
رده
شهر
جمعیت(سرشماری ۲۰۱۰)
شهرستان
۱
برمینگهم
۲۱۲،۲۳۷
جفرسون
۲
مونتگمری
۲۰۵،۷۶۴
مونتگمری
۳
موبیل
۱۹۵،۱۱۱
موبیل
۴
هانتسویل
۱۸۰،۱۰۵
مدیسونلایمستون
۵
تاسکالوسا
۹۰،۴۶۸
تاسکالوسا
۶
هوور
۸۱،۶۱۹
جفرسونشلبی
۷
دوثن
۶۵،۴۹۶
هیوستون
۸
دیکیتر
۵۵،۶۸۳
مورگانلایمستون
۹
آوبرن
۵۳،۳۸۰
لی
۱۰
مدیسون
۴۲،۹۳۸
مدیسونلایمستون
۱۱
فلارنس
۳۹،۳۱۹
لودردیل
۱۲
گدسدن
۳۶،۸۵۶
اتوواه
۱۳
وستیویا هیلز
۳۴،۰۳۳
جفرسون
۱۴
پرتویل
۳۳،۹۶۰
اوتوگا
۱۵
فنیکس سیتی
۳۲،۸۲۲
روسل
آب و هوا
آلاباما از نظر رده‌بندی آب و هوایی کوپن در رده نیمه گرمسیری مرطوب قرار دارد. میانگین دمای سالیانه در آلاباما ۱۸ درجه سانتی گراد است. در بخش‌های جنوبی ایالت با نزدیک شدن به خلیج مکزیک هوا به گرمی می‌گراید. در حالی در بخش‌های شمالی ایالت، به ویژه در کوه‌های آپالاشین در شمالشرق، دما کمی رو به سردی می‌گذارد. به‌طورکلی آلاباما دارای تابستانهای بسیار گرم و زمستانهای ملایم و بارش‌های فراوان در طول سال است. میانگین بارش سالیانه در آلاباما ۱۴۰۰ میلی‌متر است. در مناطق جنوبی فصل بارش بیش از ۳۰۰ روز به طول می‌انجامد.
تابستانهای آلاباما گرمترین تابستانهای آمریکا است، با دمای بالا با میانگین بیش از ۳۲ درجه در بسیاری نقاط ایالت. این ایالت همچنین در معرض توفان‌های گرمسیری و حتی تندبادها قرار دارد. مناطق دور از خلیج مکزیک نیز از اثرات طوفان مصون نیستند. این توفان‌ها پس از ورود به درون خشکی مقادیر بسیار زیادی باران به همراه می‌آورند.
فیل کمبل
توفان‌تندرهای بسیاری در جنوب آلاباما به وقوع می‌پیوندد. ساحل خلیج، پیرامون موبیل بی‌به‌طور متوسط ۷۰ تا ۸۰ روز با آذرخش را تجربه می‌کند. این وضع هوا در مناطق شمالی ایالت کمتر به وقوع می‌پیوندد اما با این وجود شمال آلاباما نیز ۶۰ روز با توفان‌تندر را تجربه میشود. گاهی اوقات توفان‌تندرها بسیار شدید هستند به‌طوری‌که با آذرخش‌های پیاپی و تگرگ سنگین همراه می‌شوند. مناطق مرکزی و شمالی ایالت بیشتر در معرض این نوع توفان‌ها هستند. آلاباما از لحاظ شمار مرگ و میر ناشی از آذرخش در رده هفتم قرار دارد.
بر اساس آمارهای مرکز ملی داده‌های آب و هوایی آمریکا بین ۱ ژانویه ۱۹۵۰ (۱۱ بهمن ۱۳۲۸) تا ۳۱ اکتبر ۲۰۰۶ (۹ آبان ۱۳۸۵) آلاباما در کنار کانزاس بیشترین گزارش وقوع گردباد EF5 (شدیدترین نوع گردباد) را به خود اختصاص داده‌است. فصول وقوع گردباد از شمال تا جنوب ایاات متفاوت است. آلاباما یکی از معدود نقاط جهان است که دو فصل گردباد دارد تابستان و اواخر پاییز. شمال ایالت –در کنار دره تنسی- یکی از خطرناک‌ترین مناطق آمریکا از نظر وقوع گردباد است.
برف در برمینگهم در فوریه ۲۰۱۰ (بهمن ۱۳۸۸)
زمستانهای آلاباما عموما معتدل است همانند بیشتر نقاط جنوب‌شرق آمریکا. میانگین دما در ژانویه در موبیل ۴ درجه سانتی گرادو در برمینگهم ۰ درجه سانتی گراد است. اگرچه برف در آلاباما پدیده‌ای نادر است، اما مناطق شمال مونتگمری ممکن چند روز برفی را در زمستان تجربه کند. میانگین سالیانه بارش برف در برمینگهم ۵۱ میلی‌متر است. در مناطق ساحلی جنوبی بارش برف بسیار نادر است و سالها ممکن است هیچ برفی نبارد.
بالاترین دمای ثبت شده در آلاباما ۴۶ درجه سانتی گراد است که در ۵ سپتامبر ۱۹۲۵ (۱۴ شهریور ۱۳۰۴) در سنترویل ثبت شد. پایین‌ترین دما نیز ۳۳- درجه سانتی گراد است که نیو مارکت در ۱۹۶۶ (۱۳۴۴) ثبت شد.
پوشش گیاهی و جانوری
رودخانه کاهابا در "پناهگاه حیات وحش ملی رودخانه کاهابا.
آلاباما زیستگاه گیاهان و جانوران گوناگونی است. این تنوع گیاهی به دلیل تنوع زیستبومهای این منطقه است که طیف گسترده‌ای را شامل دره تنسی، فلات آپالاشین و "فلات ساحل خلیج" را در بر می‌گیرد. این ایالت معمولا از نظر تنوع زیستی در بین ایالتهای آمریکا سرآمد است. Alabama Wildlife and their Conservation Status
آلاباما زمانی صاحب گستره بزرگی از جنگلهای کاج بود، که هم اکنون بخش بزرگی از جنگلهای ایالت را تشکیل می‌دهد. آلاباما از نظر تنوع گیاهی در بین ایالتهای آمریکا در رده پنجم قرار دارد. این ایالت زیستگاه نزدیک ۴۰۰۰ گونه گیاهی نهانزادان آوندی و پیدازادان است.
گونه‌های جانوری آلاباما شامل ۶۲ گونه‌ی پستاندار، ۹۳ گونه خزنده، Reptiles ۷۳ گونه دوزیست، Amphibians ۳۰۷ گونه ماهی و ۴۲۰ گونه پرنده است. Birds گونه‌های بی‌مهری نیز شامل ۸۳ گونه «خرچنگ آب شیرین» و ۳۸۳ گونه نرم‌تن هستند. ۱۱۳ گونه از این نرم‌تنان هرگز خارج از ایالت دیده نشده‌اند.
جمعیت‌شناسی
سال
جمعیت
% تغییر
۱۸۰۰
۱،۲۵۰
۱۸۱۰
۹،۰۴۶
%۶۲۳/۷
۱۸۲۰
۱۲۷،۹۰۱
%۱،۳۱۳/۹
۱۸۳۰
۳۰۹،۵۲۷
%۱۴۲
۱۸۴۰
۵۹۰،۷۵۶
%۹۰/۹
۱۸۵۰
۷۷۱،۶۲۳
%۳۰/۶
۱۸۶۰
۹۶۴،۲۰۱
%۲۵
۱۸۷۰
۹۹۶،۹۹۲
%۳/۴
۱۸۸۰
۱،۲۶۲،۵۰۵
%۲۶/۶
۱۸۹۰
۱،۵۱۳،۴۰۱
%۱۹/۹
۱۹۰۰
۱،۸۲۸،۶۹۷
%۲۰/۸
۱۹۱۰
۲،۱۳۸،۰۹۳
%۱۶/۹
۱۹۲۰
۲،۳۴۸،۱۷۴
%۹/۸
۱۹۳۰
۲،۶۴۶،۲۴۸
%۱۲/۷
۱۹۴۰
۲،۸۳۲،۹۶۱
%۷/۱
۱۹۵۰
۳،۰۶۱،۷۴۳
%۸/۱
۱۹۶۰
۳،۲۶۶،۷۴۰
%۶/۷
۱۹۷۰
۳،۴۴۴،۱۶۵
%۵/۴
۱۹۸۰
۳،۸۹۳،۸۸۸
%۱۳/۱
۱۹۹۰
۴،۰۴۰،۵۸۷
%۳/۸
۲۰۰۰
۴،۴۴۷،۱۰۰
%۱۰/۱
۲۰۱۰
۴،۷۷۹،۷۳۶
%۷/۵
نقشه تراکم جمعیت آلاباما
اداره آمار آمریکا جمعیت آلاباما را در ۱ ژوئیه ۲۰۱۱ (۱۰ تیر ۱۳۹۰) ۴۸۰۲۷۴۰ نفر برآورد کرد که نشان دهنده افزایش ۰/۴۸٪ جمعیت نسبت به سرشماری ۲۰۱۰ است.
در ۱ ژوئیه ۲۰۰۸ (۱۱ تیر ۱۳۸۷) اداره آمار آمریکا جمعیت آلاباما را ۴،۶۶۱،۹۰۰ نفر برآورد کرد که نشان دهنده افزایش ۲۱۴،۵۴۵ نفری یا ۴/۸ درصدی نسبت به سرشماری پیشین در سال ۲۰۰۰ است. این افزایش جمعیت شامل رشد طبیعی جمعیت به اندازه ۱۲۱،۰۵۴ نفر (که حاصل تفریق ۵۰۲،۴۵۷ نفر شمار موالید از ۳۸۱،۴۰۳ نفر شمار درگذشتگان است) و مهاجرت ۱۰۴،۹۹۱ نفر به ایالت است. این مهاجرت به آلاباما شامل مهاجرت ۳۱،۱۸۰ نفر از خارج ایالات متحده و مهاجرت ۷۳،۸۱۱ از ایالتهای دیگر آمریکاست. ۱۰۸،۰۰۰ نفر زاده خارج از آمریکا در آلاباما زندگی می‌کنند (۲/۴٪ از جمعیت ایالت) که ۲۴۰۰۰ (۲۲/۲٪) آنها مهاجر غیرقانونی هستند.
نژاد و تبار
بر اساس سرشماری ۲۰۱۰ آمریکا از جمعیت ۴،۷۷۹،۷۳۶ نفری آلاباما ۶۸/۵٪ سفیدپوست (۶۷٪ سفیدپوست غیر اسپانیایی‌تبار)، ۲۶/۲٪ سیاه‌پوست، ۰/۶٪ بومی آمریکا و آلاسکا، ۱/۱٪ آسیایی، ۰/۱٪ بومی هاوایی و دیگر جزیره‌های اقیانوس آرام، ۲٪ دیگر نژادها و ۱/۵٪ دو یا چند رگه هستند. اسپانیایی تبارها و اهالی آمریکای لاتین ۳/۹٪ از جمعیت آلاباما را تشکیل می‌دهند.
در سال ۲۰۱۱، ۴۶/۶٪ از جمعیت جوان‌تر از سن یک سال آلاباما از اقلیتها بودند.
براساس گزارشها بزرگترین تبارهای آلاباما شامل سیاهپوستان (۲۶/۲٪)، انگلیسی تبارها (۲۳/۶٪)، ایرلندی تبارهاها (۷/۷٪)، آلمانی تبارها (۵/۷٪) و ایرلندی-اسکاتلندی تبارها (۲٪) هستند.
دین
مسیحیت
نخستین کلیسای باپتیست در موبیل در سال ۱۸۳۵ (۱۲۱۴) تاسیس شد.
کنیسه «بنیا شالوم» در «هانتسویل» در سال ۱۸۷۶ (۱۲۵۵) بنیان نهاده شد. این کنیسه قدیمی‌ترین کنیسه آلاباما است که کماکان فعالیت دارد.
آلاباما در وسط کمربند انجیلی، یعنی جایی که مسیحیان زیادی را در خود جای داده قرار گرفته‌است. این ایالت به‌عنوان یکی از مذهبی‌ترین ایالتهای آمریکا شناخته میشود، به‌طوری‌که ۵۸٪ جمعیت آن به‌طور منظم در کلیسا حاضر می‌شوند. جمعیت بزرگی از پروتستان‌ها در آلاباما زندگی می‌کنند. سه گروه بزرگ مذهبی در آلاباما مسیحیان انجیلی، پروتستانهای اصیل و کاتولیک‌ها هستند. «پیمان باپتیست جنوبی» با داشتن ۱،۳۸۰،۱۲۱ نفر پیرو بیشترین تعداد پیرو را در آلاباما داراست و پس از آن «کلیسای متحد متودیست» با ۳۲۷،۷۳۴ پیرو قرار دارد.
در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۷ (۱۳۸۶) انجام شد مشخص گردید که ۷۰٪ از پاسخگویان آگاهی نسبتا کاملی از انجیل دارند. ۵۹٪ از افراد مذهبی نیز پاسخ دادند که اطلاعات نسبتا کاملی از مسایل دینی‌یشان دارند. در یک نظرسنجی دیگر در سال ۲۰۰۷ (۱۳۸۶) گزارش شد که ۹۲٪ آلابامایی‌ها هنگام حضور در کلیسا اطمینان به نفس بیشتری دارند. در «مطالعه تعیین هویت دینی آمریکا» در سال ۲۰۰۸ (۱۳۸۷) ۸۰٪ پاسخگویان آلابامایی خود را مسیحی، ۶٪ کاتولیک و ۱۱٪ بدون دین نامیدند.
دیگر ادیان
شمار کمی از پیروان ادیان دیگر مانند، یهودیت، اسلام، آیین هندو، بودایی‌گری، آیین سیک و بهاییت نیز در آلاباما زندگی می‌کنند.
یهودیان از سال ۱۷۶۳ (۱۱۴۲) در دوران استعمار موبیل در آلاباما حاضر بودند. قدیمی‌ترین جمعیت یهودی در آلاباما، «جمعیت شاعارای شاموییم» نام دارد. این جمعیت در ۲۵ ژانویه ۱۸۴۴ (۵ بهمن ۱۲۲۲) توسط مجلس قانونگذاری آلاباما به رسمیت شناخته شد. امروزه فرق مختلف یهودی شامل دو کنیسه ارتودوکس، چهار کنیسه محافظه‌کار، ده کنیسه یهودیت اصلاح شده و یک کنیسه هیومنیستیک در آلاباما پیرو دارند.
در آلاباما شماری معبد و مرکز فرهنگی «هندو» نیز وجود دارد. از جمله شناخته شده‌ترین این معابد و مراکز فرهنگی می‌توان به «شری سووامینارایان ماندیر» در برمینگهم، «معبد و مرکز فرهنگی هندوی برمینگهم» در پلهم، «مرکز فرهنگی هندوی آلابامای شمالی» در کپشاو و «مرکز فرهنگی هیندو ماندیر» در تاسکالوسا اشاره کرد.
شش سازمان و مرکز بودایی در آلاباما فعالیت می‌کند. بیشتر معابد بودا در جنوب شهرستان موبیل نزدیک بایو لا باتر متمرکز شده‌است. در طول دهدی ۷۰ میلادی و پس از آن این منطقه شاهد موج اسکان پناهجویانی از کامبوج، لائوس و ویتنام بود. چهار معبد بودایی شامل "چووا چان گیاک"، وات بوداراکسا"، "وات لائو فوتهاویهان" در شعاع ۱۰ مایلی بایو لا باتر قرار دارند.
اقتصاد
مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت تنسی در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور قزاقستان (طبق نقشه) بوده‌است.
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که بیش از تولید ناخالص داخلی کشور جمهوری چک ( میلیارد دلار) بود. در ایالت آلاباما عمدتا در صنایع هوا و فضا، آموزش و پرورش، مراقبت‌های بهداشتی، بانکداری و انواع صنایع سنگین، از جمله تولید خودرو، استخراج معدن، تولید فولاد سرمایه‌گذاری شده‌است. در سال ۲۰۰۶ (۱۳۸۵) ارزش تولیدات کشاورزی و دامی ۱/۵ میلیارد دلار بوده‌است. این مقدار تنها در حدود ۱٪ تولید ناخالص داخلی ایالت را شامل میشود. در حالی که اقتصاد ایالت در قرن گذشته به شدت وابسته به کشاورزی بوده‌است. شمار کشتزارهای خصوصی از دهه ۶۰ میلادی به این سو با نرخی ثابت رو به کاهش داشته‌است زیرا این زمین‌ها به سرمایه‌گذاران، شرکت‌های چوب‌بری و شرکت‌های کشاورزی فروخته میشود. در سال ۲۰۰۸ (۱۳۸۷) اشغال در خارج از بخش کشاورزی گسترده بوده‌است. در این سال ۱۲۱۸۰۰ شغل در بخش مدیریت؛ ۷۱۷۵۰ شغل در بخش تجارت و امور مالی؛ ۳۶۷۹۰ شغل در بخش‌های مربوط به رایانه و علوم ریاضی؛ ۴۴۲۰۰ شغل در بخش معماری و مهندسی؛ ۱۲۴۱۰ شغل در بخش زندگی و علوم اجتماعی؛ ۳۲۲۶۰ شغل در بخش خدمات اجماعی؛ ۱۲۷۷۰ شغل در بخش حقوق و جزا؛ ۱۱۶۲۵۰ شغل در بخش آموزشی و کتابخانه‌داری؛ ۲۷۸۴۰ شغل در بخش هنر و رسانهها، ۱۲۱۱۱۰ شغل در بخش بهداشت و درمان؛ ۴۴۷۵۰ شغل در بخش‌های امنیت، پلیس و آتش‌نشانی؛ ۱۵۴۰۴۰ شغل در بخش تهیه غذا؛ ۷۶۶۵۰ شغل در بخش نظافت و تعمیر و نگهداری ساختمان و تاسیسات شهری؛ ۵۳۲۳۰ شغل در بخش مراقبت‌های خصوصی و خدمات؛ ۲۴۴۵۱۰ شغل در بخش فروش؛ ۳۳۸۷۶۰ شغل در بخش اداری؛ ۲۰۵۱۰ شغل در بخش‌های کشاورزی، ماهیگیری و جنگل‌داری؛ ۱۲۰۱۵۵ شغل در ساخت و ساز، استخراج معدن، گاز و نفت؛ ۱۰۶۲۸۰ شغل در بخش نصب و راه‌اندازی، تعمیر و نگهداری؛ ۲۲۴۱۱۰ شغل در بخش تولید و ۱۶۷۱۶۰ شغل در بخش ترابری فعال بوده‌است.
بر طبق بررسی اداره کاوشهای اقتصادی مجموع تولید ناخالص ایالتی آلاباما در سال ۲۰۰۸ (۱۳۸۷) ۱۷۰ میلیارد دلار، معادل ۲۹۴۱۱ دلار برای هر نفر بوده‌است که نشان دهنده افزایش ۰/۷٪ نسبت به سال پیش است. در سال ۲۰۱۰ (۱۳۸۹) تولید ناخالص داخلی آلاباما ۱۷۴۴۰۰ میلیارد دلار (معادل ۲۲۹۸۴ دلار برای هر نفر) بود؛ که تقریبا برابر تولید ناخالص داخلی کشور پاکستان (۱۷۴٫۱۵۰ میلیارد دلار) است.
در ماه ژوئن ۲۰۱۲ (خرداد ۱۳۹۱) نرخ بیکاری در آلاباما ۷/۸٪ اعلام شد.
بزرگترین کارفرمایان
فضاپیمای انترپرایز که در مرکز پروازهای فضایی مارشال در سال ۱۹۷۸ (۱۳۵۷) مورد آزمایش قرار گرفته‌است.
طبق گزارش هفته‌نامه برمینگهم بیزنس ژورنال پنج کارفرمایی که بیشترین کارمند یا کارگر را در آلاباما تا آوریل ۲۰۱۱ (فروردین ۱۳۹۰) استخدام کرده‌اند عبارتند از:
کارفرما
شمار کارمندان یا کارگران
ردستون آرسنال
۲۵،۳۷۳
دانشگاه آلاباما در برمینگهم (همراه بیمارستان یوای‌بی)
۱۸،۷۵۰
پایگاه نیروی هوایی مکسول
۱۲،۲۸۰
ایالت آلاباما
۹،۵۰۰
نظام مدرسه‌های عمومی شهرستان موبیل
۸،۱۰۰
۲۰ شرکت بعدی که نیز عبارتند از:
کارخانه خودروسازی «هیوندای موتور» در مونتگمری در سال ۲۰۱۰ (۱۳۸۹).
کارفرما
موقعیت
انبار مهمات ارتش در آنیستون
آنیستون
ای‌تی‌اند تی
سراسری
دانشگاه آوبرن
آوبرن
مرکز درمانی باپتیست
مونتگمری
مدارس شهر برمینگهم
برمینگهم
شهرداری برمینگهم
برمینگهم
سامانه بهداشتی دی‌سی‌اچ
تاسکالوسا
مدارس شهر هاتسویل
هانتسویل
نظام بیمارستانی هانتسویل
هانتسویل
خودروسازی هیوندای آلاباما
مونتگمری
اینفرمری هلث سیستم
موبیل
مدارس عمومی شهرستان جفرسون
برمینگهم
مرکز پروازهای فضایی مارشال
هانتسویل
مرسدس-بنز جهانی ایالات متحده
ونس
مدارس عمومی مونتگمری
مونتگمری
بنگاه مالی رجیونز
سراسری
بوئینگ
سراسری
دانشگاه آلاباما
تاسکالوسا
دانشگاه آلابامای جنوبی
موبیل
والمارت
سراسری
کشاورزی
محصولات کشاورزی آلاباما شامل مرغ و تخم مرغ، دام، گیاهان گلخانه‌ای، بادام زمینی، پنبه، غلات مانند ذرت و سورگوم، سبزیجات، شیر، سویا و هلو است. اگرچه «ایالت پنبه» از لقب‌های آلاباماست، اما براساس گزارش‌های گوناگون، این ایالت ازنظر تولید پنبه در رده هشتم تا دهم قرار دارد و در کنار تکزاس، میسیسیپی و جورجیا (چهار ایالت جنوبی) سومین تولیدکننده پنبه در آمریکاست.
صنعت
تولیدات صنعتی آلاباما شامل آهن و فولاد (همراه چدن و لوله‌های فولادی)، کاغذ، الوار و چوب، محصولات معدنی (بیشتر زغال سنگ)، محصولات پلاستیکی، خودروهای سبک و سنگین و پوشاک است. همچنین در آلاباما صنایع هوافضا و الکترونیک بیشتر در منطقه هانتسویل در مرکز پروازهای فضایی مارشال تحت نظر ناسا و «یگان تجهیزات ارتش ایالات متحده» فعال است.
گالوانیزه گرم در کارخانجات فولاد تیسن‌کروپ در کالورت نزدیک موبیل.
دلیل عمده رشد اقتصادی آلاباما در دهه ۱۹۹۰ میلادی گسترش صنعت خودروسازی در این ایالت بوده‌است. کارخانه‌های خودروسازی هوندا، هیوندای موتور، مرسدس-بنز آمریکا، تویوتا موتور و شرکت‌های پرشمار تامین قطعات این کارخانه‌ها در آلاباما فعال هستند. از سال ۱۹۹۳ (۱۳۷۲) صنعت خودروسازی بیش از ۶۷۸۰۰ فرصت شغلی جدید در آلاباما ایجاد کرد. هم‌اکنون آلاباما در رده چهارم تولید خودروی آمریکا قرار دارد.
شرکت‌های تولید فولاد نوکور، اس‌اس‌ای‌بی، تیسن‌کروپ و یواس استییل حضور پررنگی در آلاباما دارند و در حدود ۱۰۰۰۰ نفر را استخدام کرده‌اند.
«شرکت پالایش هانت» که یکی از شرکت‌های تابع «هانت کانسالیدیتد» است در تاسکالوسا قرار دارد و همچنین در شهرهای موبیل، ملوین و ماوندویل، آلاباما فعالیت پالایشی دارد. کارخانه تکثیر و بسته‌بندی دیسک نوری شرکت جی‌وی‌سی آمریکا نیز در تاسکالوسا قراردارد.
گردشگری
سواحل آلاباما تاثیر بسزایی بر اقتصاد این ایالت دارد.
براوردها از ورود سالانه ۲۰ میلیون گردشگر به آلاباما حکایت دارد که ۱۰۰۰۰۰ نفر آنها از کشورهایی دیگر هستند. کشورهایی مانند کانادا، آلمان، بریتانیا و ژاپن. در سال ۲۰۰۶ (۱۳۸۵) ۲۲ میلیون گردشگر در آلاباما ۸ میلیارد دلار پول خرج کردند و باعث ایجاد ۱۶۲۰۰۰ فرصت شغلی در آلاباما شدند.
بهداشت و درمان
بیمارستان یوای‌بی تنها مرکز درجه یک تروما در آلاباماست. این بیمارستان بزرگترین کارفرمای وابسته به بخش دولتی در این ایالت است که ۱۸۰۰۰ نیروی کار دارد.
بانکداری
برج‌های رجیونز-هربرت پلازا، رجیونز سنتر و ولس فارگو در مرکزاقتصادی مالی شهر برمینگهم.
شعبه مرکزی بنگاه مالی رجیونز، بانک بی‌بی‌وی‌ای کامپس و بانک ساپریور بنکورپ در آلاباما قرار دارد. شعبه مرکزی بانک «کولونیال بنکگروپ» نیز در آلاباما قرار داشت. در سپتامبر ۲۰۰۷ (شهریور ۱۳۸۶) بانک «کامپس بنکشیرز» توسط بانکو بیلبائو ویزکایا آرجنتاریا (بی‌بی‌وی‌ای) دومین بانک بزرگ اسپانیا خریداری شد و به «بی‌بی‌وی‌ای کامپس» تغییر نام داد ولی شعبه مرکزیش در برمینگهم باقی ماند. در نوامبر ۲۰۰۶ (آبان ۱۳۸۵) بنگاه مالی رجیونز با یک بانک برمینگهمی دیگر به نام ام‌ساوث بنکورپوریشن ادغام شد. در سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۳) یکی دیگر از بانک‌های بزرگ واقع در برمینگهم به نام ساوث‌تراست کورپوریشن به قیمت ۱۴ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار توسط بانک واچوویا خریداری شد. چندین بانک کوچک دیگر نیز در برمینگهم فعالیت دارند، مانند ساپریور بنکورپ، «سرویس‌فرست» و «صندوق پس‌انداز نیو ساوث فدرال». دفتر مرکزی چند شرکت مدیریت سرمایه‌گذاری نیز در برمینگهم قرار دارد از جمله «شرکت هربرت منیجمنت».
صنایع الکترونیک
شرکت‌های مخابراتی مانند ای‌تی‌اند تی حضور پر رنگی در آلاباما دارند. ای‌تی‌اند تی ۶۰۰۰ کارمند رسمی و بیش از ۱۲۰۰ کارمند قراردادی دارد. مقر بسیاری از شرکت‌های تجاری فناوری در هانتسویل قرار دارد. از جمله این شرکت‌ها می‌توان به شرکت «ادتران»، شرکت گرافیک رایانه «اینترگراف»، شرکت طراح و سازنده زیرساخت‌های فناوری اطلاعات «آووسنت» و ارائه دهنده خدمات مخابراتی «دلتاکام» اشاره کرد.
قانون و حکومت
دولت ایالتی
عمارت مجلس قانونگذاری در مونتگمری، ساخت آن در سال ۱۸۵۱ (۱۲۳۰ ه. خ) تکمیل شد.
سند بنیادین دولت آلاباما قانون اساسی آلاباما است که در سال ۱۹۰۱ (۱۲۸۰ ه. خ) به تصویب رسید. قانون اساسی آلاباما دارای ۸۰۰ متمم و ۳۱۰،۰۰۰ واژه است و طولانیترین قانون اساسی در جهان محسوب میشود و چهار برابر طولانی‌تر از قانون اساسی ایالات متحده آمریکا است. جنبش قابل توجهی برای بازنویسی و نوسازی قانون اساسی آلاباما در جریان است. این جنبش بر این باور است قانون اساسی آلاباما قدرت را به شدت در مونتگمری متمرکز کرده‌است و عملا هیچ قدرتی در اختیار مناطق دیگر نمی‌گذارد. هرگونه تغییر در سیاست در تمام ایالت باید توسط تمام دستگاه قانونگذاری تایید و به همه پرسی گذاشته شود. یکی از انتقادها به قانون اساسی کنونی این است که پیچیدگی و طولانی بودن قانون اساسی عمدا به منظور ایجاد تبعیض نژادی و نژادپرستی پنهانی است.
ساختمان دادگستری آلاباما که در مونتگمری قرار دارد. این ساختمان محل دیوان عالی آلاباما، دادگاه استیناف مدنی آلاباما و دادگاه استیناف جنایی آلاباما است.
دولت آلاباما از سه دستگاه برابر قانونگذاری، اجرایی و قضایی تشکیل یافته‌است. دستگاه قانونگذاری آلاباما دستگاهی دو مجلسی است. مجلس نمایندگان آلاباما دارای ۱۰۵ نماینده و مجلس سنای آلاباما دارای ۳۵ سناتور است. دستگاه قانونگذاری تدوین، بررسی، تصویب یا رد قانون‌های ایالت را بر دوش دارد. حزب جمهوریخواه هم اکنون اکثریت را در هر دو مجلس در اختیار دارد. دستگاه قانونگذاری این قدرت را دارد که وتوی فرماندار را با اکثریت (دو سوم نمایندگان) رای باطل کند.
رابرت بنتلی، از ۱۷ ژانویه ۲۰۱۱ (۲۷ دی ۱۳۸۹) فرماندار آلاباماست.
کی آیوی، معاون فرماندار آلاباما
دستگاه اجرایی اجرا و نظارت بر قوانین را بر دوش دارد. فرماندار آلاباما ریاست دستگاه اجرایی را بر دوش دارد. دیگر اعضای دستگاه اجرایی شامل کابینه، دادستان کل آلاباما، معاون دولت، خزانه‌دار آلاباما و حسابدار دولت است. فرماندار کنونی آلاباما رابرت بنتلی از حزب جمهوریخواه است. معاون فرماندار آلاباما نیز کی آیوی از حزب جمهوریخواه است.
دستگاه قضایی مسوول تفسیر قانون اساسی و اعمال قانون در پرونده‌های جنایی و مدنی است. عالیترین دادگاه ایالت دیوان عالی آلاباما است. رئیس دیوان عالی آلاباما «چاک مالون» از حزب جمهوریخواه است. تمامی قضات دیوان عالی آلاباما عضو حزب جمهوریخواه هستند.
مالیات
در ایالت آلاباما ۲، ۴ یا ۵ درصد مالیات بر درآمد وضع میشود. مالیات دهندگان می‌توانند میزان مالیات بر درآمد خود را از مالیات ایالتی آلاباما کسر کنند. مالیات دهندگانی که کسر از مالیات‌هایشان را جز به جز گزارش دهند نیز می‌توانند مالیات امنیت اجتماعی و بهداشت را از مالیات بر درآمد خود کسر کنند.
میزان مالیات بر فروش در آلاباما ۴ درصد است. اما نرخ مالیات بر فروش به‌طور قابل توجهی بالاتر می‌رود، زیرا شدن مالیات بر فروش اضافی در دیگر شهرها و شهرستان‌ها به آن افزوده میشود. برای مثال، مجموع مالیات بر فروش در موبیل ۱۰ درصد است و یک مالیات اضافی ۱ درصدی برای رستورانها اعمال میشود؛ در نتیجه کسی که در موبیل یک وعده شام سفارش می‌دهد؛ به ازای هر وعده ۱۱ درصد مالیات می‌پردازد. مالیات بر فروش و مالیات‌های غیر مستقیم ۵۱ درصد درآمد دولت ایالتی آلاباما را تشکیل می‌دهد. این مقدار در آمریکا ۳۶ درصد است. همچنین آلاباما یکی از چند ایالتی است که از مواد غذایی و دارو مالیات جداگانه می‌گیرد. مالیات بر درآمد برای خانواده‌های فقیر در آلاباما جز بالاترین‌ها در تمام آمریکاست.
میزان مالیات بر درآمد شرکت‌ها در آلاباما ۶/۵ درصد است. مجموع مالیات‌های سراسری، ایالتی و محلی در آلاباما این ایالت را در رده یکی مانده به آخر از نظر تحمیل مالیات قرار داده‌است. مالیات بر املاک در آلاباما کمترین میزان در آمریکا است. قانون اساسی کنونی ایالت، افزایش مالیات املاک را منوط به همه‌پرسی کرده‌است.
از آنجایی که ساختار مالیاتی آلاباما تا حد زیادی به هزینه‌های مصرف‌کننده بستگی دارد، این ایالت در معرض تغییرهای زیاد ساختار بودجه قرار دارد.
آموزش
مدارس ابتدایی و متوسطه
"دبیرستان وستاویا هیلز در حومه برمینگهم"
آموزش ابتدایی و متوسطه دولتی در آلاباما تحت نظارت "برد آموزش و پرورش آلاباماست. همچنین ۶۷ انجمن آموزش و پرورش شهرستانی و ۶۰ انجمن آموزش و پرورش شهری بر مدارس آلاباما نظارت می‌کنند. در مجموع ۱۴۹۹ مدرسه برای ۷۴۰۰۰۰ دانش آموز دبستانی و دبیرستانی خدمات آموزش فراهم می‌کنند.
نظام آموزشی آلاباما در دهه‌های اخیر بهبود یافته‌است اما نسبت به دیگر ایالت‌ها ضعیف بوده‌است. بر اساس داده‌های اداره آمار آمریکا، نرخ فراغت از تحصیل در دبیرستان‌های آلاباما ۷۵ درصد است که درمیان ایالتهای آمریکا از آخر چهارم است. (پس از کنتاکی، لویزیانا، میسیسیپی)
هریسون پلازا در دانشگاه آلاباما شمالی در فلارنس. پروانه فعالیت این آموزشگاه در سال ۱۸۳۰ (۱۲۰۹) با نام «آموزشگاه لی‌گارانژ» توسط مجلس قانونگذاری آلاباما صادر شد.
دانشگاه‌ها
نظام آموزش عالی آلاباما شامل ۱۴ دانشگاه دولتی چهار ساله، کالج‌های دو ساله و ۱۷ دانشگاه غیردولتی در سطح کارشناسی و کارشناسی ارشد است. ۳ دانشگاه علوم پزشکی (دانشکده پزشکی دانشگاه آلاباما، دانشگاه آلابامای جنوبی و دانشکده استخوان پزشکی آلاباما)، دو دانشکده دامپزشکی (دانشگاه آوبرن و دانشگاه تاسکاگی)، یک دانشکده دندانپزشکی (دانشکده دندانپزشکی دانشگاه آلاباما)، یک دانشکده بینایی‌سنجی (دانشگاه آلاباما در برمینگهم)، دو دانشکده داروسازی (دانشگاه آوبرن و دانشگاه سمفورد) و پنج دانشکده حقوق (دانشکده حقوق دانشگاه آلاباما، مدرسه حقوق برمینگهم، مدرسه حقوق کامبرلند، مدرسه حقوق مایلز و مدرسه حقوق توماس گود جونز) در آلاباما وجود دارد. آموزش عالی در آلاباما تحت سرپرستی "هیئت آموزش عالی آلاباماست. دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزش عالی در آلاباما دوره‌های تحصیلی را از ۲ساله در سطح کاردانی تا دوره‌های ۱۶ساله در سطح دکترا ارائه می‌دهند. Degree titles and abbreviations
تالار ویلیام سمفورد در دانشگاه آوبرن در آوبرن
بزرگترین پردیس دانشگاهی آلاباما دانشگاه آلاباما واقع در تاسکالوسا، با ۳۳۶۰۲ دانشجوی نام‌نویسی شده برای پاییز ۲۰۱۲ است. در سال ۲۰۱۰ بزرگترین موسسه آموزش عالی در ایالت، دانشگاه تروی با ۲۹۶۸۹ دانشجوی ثبت نام شده بود. این دانشگاه دارای چهار پردیس در آلاباما، ۶۰ آموزشگاه در ۱۷ ایالت آمریکا و ۱۱ کشور است. دیرین‌ترین آموزشگاه‌های عالی در آلاباما دانشگاه آلابامای شمالی در فلارنس، آلاباما و دانشکده اسپرینگ هیل (وابسته به مسیحیت کاتولیک) هستند که هر دو در سال ۱۸۳۰ (۱۲۰۹ ه. خ) بنیان نهاده شده‌اند.
تایید اعتبار برنامه‌های دانشگاهی از طریق «اتحادیه دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های جنوبی» و همچنین سایر موسسه‌های تایید اعتبار ملی و جهانی مانند «اتحادیه آموزش عالی بیبیکال»، "شورای اموزش شغلی", و «شورای تایید اعتبار دانشکده‌ها و آموزشگاه‌های غیر وابسته» انجام میشود.
بر اساس گزارش سال ۲۰۱۱ (۱۳۹۰) مجله خبری یواس نیوز اند ورلد ریپورت، سه دانشگاه آلاباما در فهرست ۱۰۰ آموزشگاه دولتی برتر آمریکا قرار دارند. در این فهرست دانشگاه آلاباما در رده ۳۱، دانشگاه آوبرن در رده ۳۶ و دانشگاه آلاباما در برمینگهم در رده ۷۳ قرار دارند.
ورزش
ورزشگاه هنک آرون در موبیل.
فون براون سنتر در هانتسویل.
تیم‌ها
ایالت آلاباما دارای چندین تیم ورزشی حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای است.
باشگاه
شهر
ورزش
لیگ
ورزشگاه
آلاباما همرز
هانتسویل
فوتبال آمریکایی داخل سالن
لیگ فوتبال آمریکایی داخل سالن جنوب
فون براون سنتر
برمینگهم بارونز
هوور
بیسبال
لیگ بیسبال جنوب
ورزشگاه رجیونز پارک
برمینگهم سیبرز
برمینگهم
بسکتبال
لیگ بسکتبال کونتیننتال
مدرسه آلتامونت
دیکسی دربی گرلز
هانتسویل
اسکیت
لیگ اسکیت زنان آمریکا
فون براون سنتر
هانتسویل هاووک
هانتسویل
هاکی روی یخ
لیگ برتر هاکی جنوب
فون براون سنتر
هانتسویل استارز
هانتسویل
بیسبال
لیگ بیسبال جنوب
ورزشگاه جو دیویس
موبیل بی‌بیرز
موبیل
بیسبال
لیگ بیسبال جنوب
ورزشگاه هنک آرون
موبیل بی‌هوریکنز
موبیل
بسکتبال
اتحادیه بسکتبال آمریکا (۲۰۰۰ تا کنون)
دبیرستان دیویدسون
مونتگمری بیکویتس
مونتگمری
بیسبال
لیگ بیسبال جنوب
ورزشگاه مونتگمری ریورواک
راکت سیتی یونایتد
مدیسون
فوتبال
لیگ برتر ملی فوتبال
ورزشگاه مدیسون سیتی اسکولز
تنسی ولی تایگرز
هانتسویل
فوتبال آمریکایی
لیگ مستقل فوتبال آمریکایی زنان
ورزشگاه میلتون فرانک
تراژیک سیتی رولرز
برمینگهم
اسکیت
لیگ اسکیت زنان آمریکا
ورزشگاه زامورا شراین تمپل
ورزشگاه‌ها
آلاباما دارای چهار تا از ورزشگاه بزرگ جهان براساس شمار صندلی است: ورزشگاه تلدیگا سوپراسپیدوی در تلدیگا، ورزشگاه بریانت-دنی در تاسکالوسا، ورزشگاه جوردن-هیر در آوبرن و ورزشگاه لژیون فیلد در برمینگهم.
ورزشگاه بریانت-دنی در دانشگاه آلاباما در تاسکالوسا.
مجموعه ورزشی موتورسواری «تلدیگا سوپراسپیدوی» میزبان مسابقات نسکار است. این ورزشگاه گنجایش ۱۴۳،۰۰۰ تماشاچی دارد و سیزدهمین ورزشگاه بزرگ جهان و ششمین ورزشگاه بزرگ آمریکاست. «ورزشگاه بریانت-دنی» ورزشگاه خانگی تیم فوتبال آمریکایی دانشگاه آلاباما، ۱۰۱۸۲۱ نفر گنجایش دارد و پنجمین ورزشگاه غیر اتوموبیل‌رانی و موتورسواری آمریکا و هجدهمین ورزشگاه غیر اتوموبیل‌رانی و موتورسواری در جهان است. «ورزشگاه جردن هیر» ورزشگاه خانگی تیم فوتبال آمریکایی دانشگاه آوبرن، ۸۷،۴۵۱ نفر گنجایش دارد. این ورزشگاه دوازدهمین ورزشگاه بزرگ دانشگاهی ویژه فوتبال آمریکایی در آمریکاست. «ورزشگاه لژیون فیلد» ورزشگاه خانگی تیم فوتبال آمریکایی باشگاه ورزشی یوای‌بی بلیزرس است و ۷۱،۵۹۴ نفر گنجایش دارد.
ورزشگاه لد-پیبلز از دیگر ورزشگاه‌های مهم آلاباما در موبیل واقع شده‌است. این ورزشگاه میزبان مسابقات دانشگاهی فوتبال آمریکایی موسوم به «سنیور بوول» و همچنین مسابقات آلاباما-میسیسیپی آل استار کلاسیک و ورزشگاه خانگی تیم فوتبال آمریکایی دانشگاه آلابامای جنوبی است. این ورزشگاه در سال ۱۹۴۸ (۱۳۲۷ ه. خ) گشایش یافت و ۴۰،۶۴۶ نفر گنجایش دارد.
ترابری
برج مراقبت و پایانه فرودگاه بین‌المللی برمینگهم-شاتلسورث
ترابری هوایی
فرودگاه‌های بزرگ آلاباما شامل فرودگاه بین‌المللی برمینگهم-شاتلسورث، فرودگاه بین‌المللی هانتسویل، فرودگاه منطقه‌ای دوثن، فرودگاه منطقه‌ای موبیل، فرودگاه منطقه‌ای مونتگمری، فرودگاه منطقه‌ای پریور فیلد، فرودگاه منطقه‌ای تاسکالوسا و فرودگاه منطقه‌ای نورث‌وست آلاباما است.
راه‌آهن
قطارهای شرکت راه آهن امتریک درمسیر خود از نیویورک به نیواورلینز در انیستون، برمینگهم و تاسکالوسا توقف می‌کند.
جاده‌ها
بزرگراه میان‌ایالتی ۵۹ به بزرگراه میان‌ایالتی ۲۰ در مرکز شهر برمینگهم نزدیک میشود.
باند شرقی بزرگراه میان‌ایالتی ۱۰ در موبیل که به تونل جورج والاس نزدیک میشود.
آلاباما دارای پنج بزرگراه میان ایالتی است که ایالت را به شکل صلیبی قطع می‌کنند. بزرگراه شمال جنوب میان‌ایالتی ۶۵ که تقریبا از وسط ایالت می‌گذرد. بزرگراه‌های میان‌ایالتی ۵۹ و ۲۰ که از وسط مرز غربی آلاباما به سمت شهر برمینگهم کشیده شده‌اند و از آنجا بزرگراه میان‌ایالتی ۵۹ به گوشه شمال شرقی آلاباما می‌رود و بزرگراه میان‌ایالتی ۲۰ به آتلانتا کشیده میشود. بزرگراه میان‌ایالتی ۸۵ از مونتگمری آغاز میشود و به سمت مرز جورجیا در شمالشرق می‌رود و شاهراه اصلی عبوری به ایالت آتلانتا را می‌سازد. بزرگراه میان‌ایالتی ۱۰ از جنوبی‌ترین نقطه ایالت عبور می‌کند و با گذشتن از موبیل از غرب به شرق کشیده میشود. بزرگراه دیگر به نام بزرگراه میان‌ایالتی ۲۲ هم اکنون در حال ساخت است که پس از کامل شدن در سال ۲۰۱۴ (۱۳۹۳) برمینگهم را به ممفیس متصل می‌کند. افزون بر اینها پنج راه کمکی در آلاباما وجود دارد: "جاده ۱۶۵" در موبیل، "جاده ۳۵۹" در تاسکالوسا، "جاده ۴۵۹" در اطراف برمینگهم، "جاده ۵۶۵" در هانتسویل و "جاده ۷۵۹" در گدسدن. ششمین جاده کمکی به نام "جاده ۶۸۵" ساخته خواهد شد. گذرگاه شمالی برمینگهم به نام "جاده ۴۲۲" نیز در دست طرح‌ریزی است.
چهار راه عوارضی در ایالت وجود دارد: آزادراه مونتگمری در مونتگمری، گذرگاه تاسکالوسا در تاسکالوسا، آزاد راه امرالد ماونتین در وتومپکا و آزادراه ساحلی در آرنج بیچ.
در سال ۲۰۱۱ (۱۳۹۰) آلاباما در میان پنج ایالت «بد» آمریکا از نظر کیفیت تمیزی عمومی جاده‌ای قرار گرفت.
بندرها
نمای هوایی بندر موبیل
بندر موبیل تنها بندر آلاباما است که به آبهای شور دسترسی دارد. این بندر یک بندر شلوغ در خلیج مکزیک است که با دسترسی به آبراه درون خشکی تنسی تامبیگبی به ایالتهای غرب میانه آمریکا دسترسی دارد. بندر موبیل هم اکنون از نظر گنجایش کشتی نهمین بندر بزرگ آمریکاست. سایر بندرهای ایالت در رودخانه‌های متصل به خلیج مکزیک قرار دارند.
بندرهای آلاباما از شمال به جنوب به شرح زیر است:
نام بندر
موقعیت
متصل است به:
بندر فلارنس
فلارنس/ماسل شولز، در دریاچه پیکویک
رودخانه تنسی
بندر دیکیتر
دیکیتر، در دریاچه ویلر
رودخانه تنسی
بندر گانترزویل
گانترزویل، در دریاچه گرانتزویل
رودخانه تنسی
بندر برمینگهم
برمینگهم، در رودخانه بلک واریور
آبراه تنسی تامبیگبی
بندر تاسکالوسا
تاسکالوسا، در رودخانه بلک واریور
آبراه تنسی تامبیگبی
بندر مونتگمری
مونتگمری، در دریاچه وودروف
رودخانه آلاباما
بندر موبیل
موبیل، در موبیل بی
خلیج مکزیک | [
"پرچم آلاباما",
"نشان رسمی آلاباما",
"سهره اروپایی",
"دیکسی",
"زبان لاتین",
"مونتگمری، آلاباما",
"برمینگهم، آلاباما",
"کوه چیها",
"۲۹ April",
"۲۰۰۵",
"خلیج مکزیک",
"رابرت بنتلی",
"حزب جمهوریخواه ایالات متحده آمریکا",
"کی آیوی",
"دستگاه قانونگذاری آلاباما",
"مجلس سنای آلاباما",
"مجلس نمایندگان آلاباما",
"ریچارد شلبی",
"جف سسشنز",
"منطقه زمانی مرکزی (آمریکای شمالی)",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"منطقه زمانی شرقی (آمریکای شمالی)",
"فنیکس سیتی، آلاباما",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"ایالت",
"ایالات متحدهٔ آمریکا",
"تنسی",
"جورجیا",
"فلوریدا",
"میسیسیپی",
"فهرست ایالت‌ها و قلمروهای آمریکا بر پایه مساحت",
"فهرست ایالت‌ها و قلمروهای آمریکا بر پایه جمعیت",
"کشتیرانی",
"جنگ داخلی آمریکا",
"جنگ جهانی دوم",
"روستانشینی",
"سفیدپوست",
"شهرنشینی",
"سیاهپوستان آمریکایی",
"نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا",
"کاج لانگلیف",
"کاملیا",
"مونتگمری",
"هانتسویل، آلاباما",
"موبیل، آلاباما",
"رودخانه کوسا",
"رودخانه تالاپوسا",
"رودخانه آلاباما",
"زبان آلاباما",
"زبان چوکتاو",
"Alabama Department of Archives and History",
"هرناندو د سوتو",
"آلکساندر بیوفورت میک",
"زبان موسکوگی",
"مردمان بومی",
"رودخانه اوهایو",
"استعمار اروپاییان در آمریکا",
"تمدن میسیسیپی",
"پایگاه باستانشناسی ماوندویل",
"ماوندویل، آلاباما",
"University of Alabama Press",
"موبیل",
"فلوریدای غربی",
"سلطنت‌طلبان (انقلاب آمریکا)",
"ناحیه تامبیگبی",
"شهرستان واشینگتن، آلاباما",
"شهرستان موبیل، آلاباما",
"شهرستان بالدوین، آلاباما",
"فلوریدای غربی اسپانیا",
"جمهوری فلویدای غربی",
"قلمروی میسیسیپی",
"استان جورجیا",
"انقلاب آمریکا",
"کاهابا، آلاباما",
"تب آلاباما",
"قانون جابه‌جایی سرخپوستان",
"کنگره ایالات متحده آمریکا",
"تاسکالوسا، آلاباما",
"استیفن دکاتور بوتون",
"اکستر، مین",
"تجزیه‌طلبی در ایالات متحده",
"ایالتهای شمالی",
"ایالات مؤتلفه آمریکا",
"اصلاحیه سیزدهم قانون اساسی ایالات متحده",
"کنتاکی",
"ژرمیا هارالسون",
"بنجامین استرلینگ ترنر",
"جیمز توماس راپیر",
"بازسازی ایالات متحده آمریکا",
"قانون اساسی آلاباما",
"کوکلاکس کلان",
"شوالیه‌های کاملیای سفید",
"پیراهن قرمزها",
"پیمان سفید",
"جدایی نژادی",
"قوانین جیم کرو",
"ثبت ملی مکانهای تاریخی",
"مرکز پروازهای فضایی مارشال",
"جدایی نژادی در ایلات متحدهٔ آمریکا",
"جنبش حقوق مدنی آمریکا",
"قانون حقوق مدنی ۱۹۶۴",
"قانون رای‌گیری ۱۹۶۵",
"جورج والاس",
"رودخانه میسیسیپی",
"رودخانه تنسی",
"رشته‌کوه آپالیشین",
"سازمان پارکهای ملی",
"آلکساندر سیتی",
"فورت پین، آلاباما",
"بریجپورت (آلاباما)",
"تاسکیگی، آلاباما",
"جنگلهای ملی ایالات متحده آمریکا",
"کمان طبیعی",
"نچرال بریج، آلاباما",
"رشته‌کوه راکی",
"شهرستان المور، آلاباما",
"گودال وتومپکا",
"واترلو، آلاباما",
"شهرستان لودردیل، آلاباما",
"دافین آیلند، آلاباما",
"شهرستان چوکتاو، آلاباما",
"شهرستان بیب، آلاباما",
"شهرستان بلونت، آلاباما",
"شهرستان چیلتون، آلاباما",
"شهرستان جفرسون، آلاباما",
"شهرستان سنت کلیر، آلاباما",
"شهرستان شلبی، آلاباما",
"شهرستان واکر، آلاباما",
"شهرستان لایمستون، آلاباما",
"شهرستان مدیسون، آلاباما",
"شهرستان اوتوگا، آلاباما",
"شهرستان لاودنس، آلاباما",
"شهرستان مونتگمری، آلاباما",
"شهرستان گرین، آلاباما",
"شهرستان هیل، آلاباما",
"شهرستان تاسکالوسا، آلاباما",
"شهرستان لاورنس، آلاباما",
"شهرستان مورگان، آلاباما",
"شهرستان کالبرت، آلاباما",
"شهرستان ژنوا، آلاباما",
"شهرستان هنری، آلاباما",
"شهرستان هیوستون، آلاباما",
"شهرستان لی، آلاباما",
"شهرستان کالهون، آلاباما",
"شهرستان اتوواه، آلاباما",
"هوور، آلاباما",
"دوثن، آلاباما",
"دیکیتر، آلاباما",
"آوبرن، آلاباما",
"مدیسون، آلاباما",
"فلارنس، آلاباما",
"گدسدن، آلاباما",
"وستیویا هیلز، آلاباما",
"پرتویل، آلاباما",
"شهرستان روسل، آلاباما",
"رده‌بندی آب و هوایی کوپن",
"توفان گرمسیری",
"مرکز ملی داده‌های آب و هوایی",
"کانزاس",
"سنترویل، آلاباما",
"نیو مارکت، آلاباما",
"گیاگان",
"زیاگان",
"دره تنسی",
"فلات آپالاشین",
"تنوع زیستی",
"نهانزادان آوندی",
"پیدازادان",
"گونه (زیست‌شناسی)",
"پستانداران",
"خزندگان",
"دوزیستان",
"نرم‌تنان",
"اداره آمار آمریکا",
"سرشماری ۲۰۱۰ ایالات متحده آمریکا",
"comma-separated values",
"مهاجرت به ایالات متحده آمریکا",
"The Plain Dealer",
"انگلیسی آمریکایی",
"ایرلندی آمریکایی",
"آلمانی آمریکایی",
"ایرلندی-اسکاتلندی آمریکایی",
"کمربند انجیلی",
"مسیحیت انجیلی",
"پروتستان اصیل",
"انجیل‌های همنوا",
"یهودیت",
"اسلام",
"هندو",
"بودایی‌گری",
"سیک (دین)",
"بهائیت",
"یهودیت ارتودوکس",
"یهودیت محافظه‌کار",
"یهودیت اصلاح شده",
"یهودیت انسان‌گرا",
"پلهم، آلاباما",
"کپشاو، آلاباما",
"بایو لا باتر",
"کامبوج",
"لائوس",
"ویتنام",
"تولید ناخالص داخلی",
"جمهوری چک",
"صندوق بین‌المللی پول",
"اداره کاوشهای اقتصادی",
"پاکستان",
"برمینگهم بیزنس ژورنال",
"ردستون آرسنال",
"دانشگاه آلاباما در برمینگهم",
"پایگاه نیروی هوایی مکسول",
"نظام مدرسه‌های عمومی شهرستان موبیل",
"آنیسون (آلاباما)",
"ای‌تی‌اندتی",
"دانشگاه آوبرن",
"خودروسازی هیوندای آلاباما",
"ونس، آلاباما",
"بنگاه مالی رجیونز",
"بوئینگ",
"دانشگاه آلاباما",
"دانشگاه آلابامای جنوبی",
"والمارت",
"تخم مرغ",
"دام",
"گیاهان گلخانه‌ای",
"بادام زمینی",
"پنبه",
"غلات",
"ذرت",
"سورگوم",
"سبزیجات",
"شیر (خوراکی)",
"سویا",
"هلو",
"تکزاس",
"الوار",
"پوشاک",
"فناوری هوافضا",
"الکترونیک",
"ناسا",
"تیسن‌کروپ",
"نوکور",
"اس‌اس‌ای‌بی",
"یواس استییل",
"دیسک نوری",
"جی‌وی‌سی",
"بیمارستان یوای‌بی",
"بی‌بی‌وی‌ای کامپس",
"ساپریور بنکورپ",
"بانکو بیلبائو ویزکایا آرجنتاریا",
"ام‌ساوث بنکورپوریشن",
"ساوث‌تراست کورپوریشن",
"واچوویا",
"ای‌تی اند تی",
"اینترگراف",
"قانون اساسی ایالات متحده آمریکا",
"دیوان عالی آلاباما",
"دادگاه استیناف مدنی آلاباما",
"دادگاه استیناف جنایی آلاباما",
"قوه مجریه",
"فرماندار آلاباما",
"دانشکده پزشکی دانشگاه آلاباما",
"دانشکده استخوان پزشکی آلاباما",
"دانشگاه تاسکاگی",
"دانشکده دندانپزشکی دانشگاه آلاباما",
"دانشگاه سمفورد",
"دانشکده حقوق دانشگاه آلاباما",
"مدرسه حقوق برمینگهم",
"مدرسه حقوق کامبرلند",
"مدرسه حقوق مایلز",
"مدرسه حقوق توماس گود جونز",
"تاسکالوسا",
"دانشگاه تروی",
"دانشگاه آلابامای شمالی",
"دانشکدهٔ اسپرینگ هیل",
"Association for Biblical Higher Education",
"یواس نیوز اند ورلد ریپورت",
"آلاباما همرز",
"فوتبال آمریکایی داخل سالن",
"لیگ فوتبال آمریکایی داخل سالن جنوب",
"فون براون سنتر",
"برمینگهم بارونز",
"بیسبال",
"لیگ بیسبال جنوب",
"ورزشگاه رجیونز پارک",
"برمینگهم سیبرز",
"بسکتبال",
"لیگ بسکتبال کونتیننتال",
"مدرسه آلتامونت",
"دیکسی دربی گرلز",
"اسکیت",
"هانتسویل هاووک",
"هاکی روی یخ",
"هانتسویل استارز",
"ورزشگاه جو دیویس",
"موبیل بِی‌بیِرز",
"ورزشگاه هنک آرون",
"موبیل بِی هوریکنز",
"اتحادیه بسکتبال آمریکا (۲۰۰۰ تا کنون)",
"مونتگمری بیکویتس",
"ورزشگاه مونتگمری ریورواک",
"راکت سیتی یونایتد",
"فوتبال",
"لیگ برتر ملی فوتبال",
"تنسی ولی تایگرز",
"فوتبال آمریکایی",
"ورزشگاه میلتون فرانک",
"ورزشگاه تلدیگا سوپراسپیدوِی",
"تلدیگا، آلاباما",
"ورزشگاه بریانت-دنی",
"ورزشگاه جوردن-هِیر",
"ورزشگاه لژیون فیلد",
"نسکار",
"یواِی‌بی بلِیزرس",
"ورزشگاه لد-پیبلز",
"فرودگاه بین‌المللی برمینگهم-شاتلسورث",
"فرودگاه بین‌المللی هانتسویل",
"فرودگاه منطقه‌ای دوثن",
"فرودگاه منطقه‌ای موبیل",
"فرودگاه منطقه‌ای مونتگمری",
"فرودگاه محلی پریور فیلد",
"فرودگاه منطقه‌ای تاسکالوسا",
"فرودگاه منطقه‌ای نورث‌وست آلاباما",
"امتریک",
"بزرگراه میان‌ایالتی ۲۰",
"تونل جورج والاس",
"بزرگراه میان‌ایالتی ۶۵",
"بزرگراه میان‌ایالتی ۵۹",
"بزرگراه میان‌ایالتی ۸۵",
"بزرگراه میان‌ایالتی ۱۰",
"بزرگراه میان‌ایالتی ۲۲",
"ممفیس",
"وتموپکا، آلاباما",
"آرنج بیچ، آلاباما",
"بندر موبیل",
"آبراه",
"آبراه تنسی تامبیگبی",
"ایالتهای غرب میانه آمریکا",
"ماسل شائولز، آلاباما",
"دریاچه پیکویک",
"بندر دیکیتر",
"دریاچه ویلر",
"گانترزویل، آلاباما",
"دریاچه گرانتزویل",
"رودخانه بلک واریور",
"دریاچه وودروف",
"موبیل بی"
] | [
"آلاباما",
"ایالات کنفدراسیون مؤتلفه آمریکا",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۱۹ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۱۹ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"مستعمره‌های پیشین بریتانیا",
"مستعمره‌های پیشین فرانسه",
"مستعمره‌های پیشین اسپانیا"
] |
2,410 | خط ریحان | 0 | 27 | 0 | [
"خط ريحان",
"خط ریحانی",
"ریحانی",
"خط ريحاني",
"ريحاني"
] | false | 22 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | نمونه‌ای از خط ریحان
خط ریحان نام سبکی از خوشنویسی به خط عربی-فارسی است. خط ریحان مشتق از خط محقق و خطی است ظریف و کوچک اندام و تمام ویژگیهای خط محقق را دارد ولی ظریف‌تر است و به همین جهت آن را به گل و برگ و ریحان تشبیه کرده‌اند. این خط برای سهولت در نگارش ابداع شده‌است و خواسته‌اند سبک و روش محقق را در خلاصه‌نویسی بکار برده باشند. | [
"خط عربی-فارسی",
"خط محقق"
] | [
"خوشنویسی اسلامی"
] |
2,411 | خط تعلیق | 0 | 125 | 0 | [
"خط تعليق",
"ترسل"
] | false | 20 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | نمونه‌ای از خط تعلیق بخط خواجه اختیار منشی گنابادی (م ۹۷۴ ه. ق)
خط تعلیق یا ترسل اولین شیوه از خوشنویسی فارسی است که خاص ایرانیان پدید آمده است. به نظر میرسد این شیوه از خوشنویسی در اواسط سده هفتم از ترکیب و توسعه دو خط توقیع و رقاع و تحت تاثیر خطوط ایرانی پیش از اسلام و با توجه به ذوق و روحیه ایرانی به‌وجود آمده باشد.
خط تعلیق را می‌توان نخستین خط کاملا ایرانی دانست. درواقع این شیوه اولین نوع خوشنویسی بود که برای خط پارسی که از عربی منشعب شده بود، ابداع گشت و در آن علامت‌های زیر و زبر و پیش به‌کار نمی‌رفت. تعلیق خطی تودرتو و متصل به‌هم است و کلمات و حروف در آن یکنواخت نوشته نمی‌شوند، یعنی گاهی بزرگ و گاهی ریزند. خط تعلیق دوایر زیاد، حروف مدور و قابلیت فراوان در ارائه ترکیب‌های متنوع را دارد. به همین سبب بیشتر در بین افرادی رواج داشت که از نظر سواد و میزان آشنایی با خط در سطح بالایی بوده‌اند. این خط ویژه کاتبان دربارها و دیوان‌های حکومتی بوده از این رو این خط به تدریج کاربرد خود را از دست داده است.
این خط حدود صد سال رواج کامل داشت و پس از آن رفته رفته با پیدایش نستعلیق و سپس شکسته نستعلیق از رواج آن کاسته شد و رونق سابق را از دست داد. عده‌ای ابداع این خط را به خواجه تاج سلمانی اصفهانی نسبت می‌دهند. اما در واقع او این خط را قانونمند کرد و بعدها به وسیله خواجه عبدالحی منشی استرابادی برای آن قواعد و اصول بیشتری به‌وجود آمد.
خط تعلیق، زمینه‌ساز پیدایش دو خط دیگر ایرانی یعنی نستعلیق و شکسته نستعلیق بود. رواج و رونق این دو خط از کاربرد تعلیق کاست تا جایی که تقریبا به بوته فراموشی سپرده شد.
کاربرد
خط تعلیق بیشتر به عنوان خط تحریری و برای نوشتن نامه‌ها و فرمان‌های حکومتی به‌کار می‌رفته است. به‌نظر میرسد خط تعلیق در اثر نیاز به تندنویسی در امور منشی‌گری شکل گرفته باشد. پیوسته نوشتن کلمات و کمتر جدا کردن قلم از کاغذ در این شیوه به سرعت کاتب می‌افزود. افزون برآن کلمات و حروف در خط تعلیق درهم پیچیده‌اند و به‌طور پیوسته نگاشته می‌شوند از این رو تغییر و تصرف در آن کمتر ممکن است. این نکته به‌ویژه برای فرمان‌ها و منشورهای حکومتی و اسناد مختلف حائز اهمیت بود.
در ابتدا مانند خط دیوانی در دربار عثمانیان، خط تعلیق برای نوشتن مکاتبات و مراسلات دولتی و تنظیم احکام حکومتی در دواوین و دربارهای ایرانی به‌کار می‌رفت و تعلیق‌نویسان اغلب ملزم بودند خطوط دیوانی، معکوس (وارونه نویسی)، سیاق و طغرایی را هم خوب بنویسند. کاربرد مراسلاتی و نیز طرز نگارش تعلیق، آن را به «خط ترسل» نیز معروف ساخت. بعدها از این خط برای ایجاد آثار هنری خوشنویسی هم استفاده شد.
وجه تسمیه
تعلیق در لغت به‌معنای «درآویختن چیزی به چیزی» است و اطلاق نام تعلیق به این شیوه از نگارش، ناشی از پیچیدگی در نوشتن حروف و روانی حرکات در آن است که گویا بر روی کاغذ معلقند. خط ترسل هم از این سبب به این شیوه اطلاق شده که کاربرد آن برای امور مراسلاتی بوده‌است. "و گاهی نمونه‌هایی هم از خطوط تعلیق و شکسته تعلیق "غفور اسکندری سبزی در دوره معاصر دیده میشود."
خط تعلیق در نگاه شاعران
مولانا در دفتر ششم مثنوی آورده:
نستعلیق
در خمسه نظامی (خردنامه) آمده:
نستعلیق
عطار در غزلیاتش گفته:
نستعلیق
قاآنی می‌گوید:
نستعلیق
ملک الشعرای بهار در غزلیاتش آورده:
نستعلیق
مشخصات
خط تعلیق دارای دوایر زیاد، حروف مدور و قابلیت بسیاری در ارائه ترکیب‌های متنوع و کمپوزیسیون‌های گوناگون است. از این رو خواندن و نوشتن آن سخت است و بیشتر در بین کاتبان و کسانی رواج داشته که از نظر سواد و میزان آشنایی با خط در سطح بالایی باشند. در تعلیق برخلاف خطوط ششگانه از علامت‌هایی چون زیر و زبر و پیش استفاده نمی‌شود. کلمات و اجزای حروف در تعلیق تودرتو و متصل به‌هم است و واژه‌ها و حروف آن یکنواخت نیستند، یعنی گاهی درشت و گاهی ریز و لاغر نوشته می‌شوند.
در تعلیق‌نویسی، علاوه بر آن که اغلب حروف جدا از هم را متصل می‌نویسند، گاهی چندین کلمه را به دنبال هم و پیوسته می‌آورند. به این روش، که به سبب تندنویسی ایجاد شده، «شکسته تعلیق» نیز می‌گویند. نظم و ترتیب و تناسب اجزای حروف و کلمات، که در خطوط ششگانه به دقت دنبال میشود، در تعلیق همانند خط دیوانی چندان مورد توجه نیست؛ تا حدی که کلمات و حروف آن اغلب یکنواخت نبوده و گاه درشت و گاهی ریز نوشته میشود. دوایر در این خط زیاد است و منحنی‌ها تمامی خط را تشکیل داده‌اند و تقریبا هیچ اثری از خطوط صاف و مستقیم وجود ندارد.
قط یا برش قلم تعلیق مانند خط نستعلیق، بین «تحریف» (ارتفاع بیشتر نیش راست قلم از نیش چپ) و «مستوی» (قلمی که برش آن تخت و بین صفر تا ده درجه باشد) است، و هم «محرف» (قلمی که زاویه برش آن تند و در حدود ۳۵ تا ۴۵ درجه باشد) است. حرکات قلم در این خط نرم و تقریبا «دور» (گردش حروف که در دایره‌های معکوس و مستقیم مانند «ح» و «ق» و گردی سر «ف» و «ق» و «و» و مانند آن به‌وجود می‌آید) است.
تاریخچه
برخی از محققان معتقدند که نسخ شیوه ایرانی یا خط تحریری که تحت تاثیر خطهای باستانی ایرانی همچون پهلوی و اوستایی نوشته می‌شد در شکل گیری خط تعلیق موثر بوده‌است.
پیدایش شکلهای ابتدایی خط تعلیق را برخی محققان بین سده‌های چهارم تا ششم هجری تخمین زده‌اند و برخی قدیمی‌ترین نمونه‌های خط تعلیق را مربوط به سده نهم هجری ذکر کرده‌اند. با این وجود کهنترین نمونه‌های به جا مانده از تعلیق و شکسته تعلیق در ایران، سندی متعلق به سده هشتم هجری و سند دیگری متعلق به سده نهم سند صادره از بقعه شیخ ابواسحاق کازرونی، مربوط به سال ۸۲۶ ه. ق است. شاید قدیمی‌ترین سندی که به خط تعلیق در دست است فرمان ایلخان گیخاتو (حک ۶۹۴–۶۹۰ ه / ۱۲۹۵–۱۲۹۱ م) نوه هولاکو باشد که «نخستین فرمان فارسی ایلخانان» لقب گرفته‌است. این سند که درباره حفظ منافع موقوفه یک خانقاه است در شمال غرب ایران صادر شده و تاریخ ۶۹۲ ه. ق/۱۲۹۳ م را دارد.
اسناد متعدد به‌جا مانده از سده دهم هجری و تدوین رساله‌هایی درباره قواعد نگارش تعلیق در آن سده، نشان می‌دهد که خط تعلیق در سده دهم رواج بسیار داشته‌است. برخی از خوشنویسان ایرانی که در اواخر عمر شاه طهماسب صفوی (درگذشت ۹۸۴ ه. ق) به عثمانی مهاجرت کردند، خط تعلیق را به‌تدریج در این نواحی و نیز در مصر رواج دادند. عثمانیان بنا به ذوق و سلیقه خود در تعلیق ایرانی تغییراتی به‌وجود آوردند؛ در تعلیق عثمانی نیم دایره‌های آخر حروف مدور، بزرگتر است. کاتبان دربار عثمانی شیوه خود را «دیوانی» نامیدند. منسوب به «دیوان» یا بخش اداری دربار. این خط هنوز به دو شیوه «دیوانی خفی» و «دیوانی جلی» در کشورهای عربی متداول است.
خط تعلیق تا سده دهم ه. ق در ایران رواج کامل داشت؛ اما با پیدایش و کاربرد وسیع خطنستعلیق که دومین شیوه اختصاصی ایرانیان در خوشنویسی بود، همزمان با انتقال پایتخت به اصفهان در دوره صفوی، خط تعلیق رفته رفته به فراموشی سپرده شد. شکل گیری خط شکسته‌نستعلیق که سومین خط ویژه ایرانیان بود نیز کاربرد تعلیق را بیش از پیش کاهش داد. این روند به آرامی تا پایان سده دوازدهم هجری ادامه داشت تا آنکه پیشرفت و رواج چشمگیر خط شکسته‌نستعلیق توسط درویش عبدالمجید طالقانی (۱۱۸۵ق) موجب فراموشی کامل خط تعلیق شد. خط تعلیق یکی از پایه‌های مهم “خط نستعلیق و شکسته نستعلیق به‌شمار می‌رود.
پدیدآورندگان
درباره اینکه چه کسی واضع یا پدیدآورنده خط تعلیق است اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد؛ برخی که ریشه خط تعلیق را بسیار کهن می‌دانند و قدمت آن را هم پایه خطوط ششگانه اسلامی می‌دانند واضع آن را خواجه ابوالعال معرفی کرده‌اند و معتقدند در حدود ۱۵۰ هجری خواجه ابوالعال خط تعلیق را از خط پیرآموز که نوعی خط قدیمی ایرانی بوده‌استخراج کرده‌است. و برخی دیگر، واضع آن را حسن بن حسین فارسی خوشنویس سده چهارم هجری، از کاتبان دربار دیلمیان، دانسته و گفته‌اند که وی آن را از خطوط نسخ و ثلث و رقاع استخراج کرده‌است ؛. اما پذیرفته‌ترین نظر آن است که خواجه تاج سلیمانی یا سلمانی (درگذشت ۸۹۷ ه. ق) مبدع این شیوه از نگارش بوده‌است، لیکن به دلیل آثار به جا مانده از این خط تعلیق پیش از خواجه تاج، این که او پدیدآورنده این خط است چندان صحیح به نظر نمی‌رسد به نظر میرسد وی نخستین خوشنویسی بوده که تلاشهای موثری برای شکل‌گیری، قاعده‌مندی و گسترش این خط کرده‌است. پس از خواجه تاج سلمانی، خواجه عبدالحی منشی استرآبادی (درگذشت ۹۰۷ ه. ق) که منشی و نویسنده فرمان‌های سلطان ابوسعید تیموری بود و منشیان آق قوینلو (حک: ح ۸۰۰–۹۰۸) دنباله‌رو سنت وی بودند، با قاعده‌مند کردن بیشتر خط تعلیق، سهم زیادی در شکوفایی این خط داشت.
استادان
برخی از معروفترین تعلیق‌نویسان در ایران این خوشنویسان بوده‌اند:
خواجه ابوالعال در سده دوم
حسن بن حسین فارسی در سده چهارم
احمدبن علی شیرازی در سده هشتم
منصوربن محمد بهبهانی در سده‌های هشتم و نهم
سلطانعلی مشهدی در سده نهم
درویش عبدالله منشی بلخی در سده نهم
نجم الدین مسعود ساوی در سده نهم
شهاب الدین عبدالله مروارید کرمانی (بیانی کرمانی) در سده نهم
خواجه تاج سلیمانی یا سلمانی در سده نهم
محمد اسفزاری در سده دهم
ابراهیم استرآبادی در سده‌های نهم و دهم
خواجه اختیارالدین منشی (اختیار منشی) در سده‌های نهم و دهم
عبدالحی منشی استرآبادی در سده‌های نهم و دهم
حسنعلی بیگ در سده دهم
خواجه میرک منشی کرمانی در سده دهم
اسکندربیگ منشی در سده یازدهم
محمدکاظم واله اصفهانی در سده سیزدهم
لطفعلی معروف به صدرالافاضل در سده‌های سیزدهم و چهاردهم.
همچنین از تعلیق‌نویسان معروف عثمانی این اشخاص پرآوازه‌ترند: محمود طوپخانوی در سده یازدهم؛ ابراهیم فائق و اسماعیل عاصم و سیدمحمد مجیدی اخرس و محمد اسعد در سده دوازدهم؛ و مصطفی جودت در سده چهاردهم.
دوران معاصر
تعلیق که در گذشته بیشتر به‌عنوان خط تحریری برای نوشتن نامه‌ها و فرمان‌های حکومتی به‌کار می‌رفت هم‌اکنون کاربرد اولیه خود را از دست داده است. این خط به دلیل دوایر زیاد، حروف مدور و ترکیب‌های متنوع و پیچیده در زمانه بی‌حوصله ما نمی‌تواند از نظر خوانایی گستره کاربری همگانی پیدا کند. امروزه معدودی از خوشنویسان ایرانی با شیوه نگارش تعلیق آشنایی دارند که آنها نیز از سر تنوع به آن می‌پردازند. برخی از آثاری که در دوره معاصر به این خط نوشته شده عبارت اند از: آثار حبیب الله فضائلی، و بیست رباعی کتیبه‌های آرامگاه خیام که مرتضی عبدالرسولی در ۱۳۳۹ ش به خط شکسته تعلیق نگاشته است. | [
"۹۷۴ (قمری)",
"خط توقیع",
"رقاع",
"خوشنویسی",
"نستعلیق",
"شکسته نستعلیق",
"تاج سلمانی اصفهانی",
"خواجه عبدالحی منشی استرابادی",
"خط دیوانی",
"عثمانیان",
"خط معکوس",
"سیاق",
"طغرا",
"خطوط ششگانه",
"خط نسخ",
"خط پهلوی",
"خط اوستایی",
"ابواسحاق کازرونی",
"گیخاتو",
"هولاکو",
"شاه طهماسب صفوی",
"عثمانی",
"اصفهان",
"صفویان",
"شکسته‌نستعلیق",
"درویش عبدالمجید طالقانی",
"خواجه ابوالعال",
"پیرآموز",
"حسن بن حسین فارسی",
"دیلمیان",
"نسخ",
"ثلث",
"خواجه تاج سلیمانی",
"عبدالحی منشی استرآبادی",
"ابوسعید تیموری",
"آق قوینلو",
"احمدبن علی شیرازی",
"منصوربن محمد بهبهانی",
"سلطانعلی مشهدی",
"درویش عبداللّه منشی بلخی",
"نجم الدین مسعود ساوی",
"شهاب الدین عبداللّه مروارید کرمانی",
"محمد اسفزاری",
"ابراهیم استرآبادی",
"خواجه اختیارالدین منشی",
"حسنعلی بیگ",
"خواجه میرک منشی کرمانی",
"اسکندربیگ منشی",
"محمدکاظم واله اصفهانی",
"لطفعلی صدرالافاضل",
"محمود طوپخانَوی",
"ابراهیم فائق",
"اسماعیل عاصم",
"سیدمحمد مجیدی اخرس",
"محمد اسعد",
"مصطفی جودت",
"حبیب اللّه فضائلی",
"کتیبه",
"آرامگاه خیام",
"مرتضی عبدالرسولی",
"جهانگیر قائم‌مقامی"
] | [
"الفبای عربی",
"خوشنویسی اسلامی",
"خوشنویسی ایرانی",
"خط فارسی",
"دستور خط"
] |
2,412 | خط دیوانی | 0 | 15 | 0 | [
"خط ديواني",
"دیوانی",
"ديواني"
] | false | 8 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | خط دیوانی از جمله خطوط خوشنویسی اسلامی است که امروزه در کشورهای عربی رواج نسبی دارد. ابداع‌کننده این سبک شخصی به نام حسام رومی بود. خط دیوانی در ترکیه عثمانی رواج زیادی داشت و کاربرد آن در زمان امپراتور عثمانی، سلیمان یکم به اوج خود رسید. خط دیوانی اگر بدون حرکات و تزیینات باشد آن را خفی و اگر دارای تزیینات نقطه و حرکات باشد آن را جلی گویند. نوشتن این نوع خط مستلزم صرف وقت زیاد می‌باشد.
نمونه خط دیوانی خفی:
نمونه خط دیوانی جلی:
بندانگشتی | [
"خوشنویسی اسلامی",
"حسام رومی",
"عثمانی",
"سلیمان یکم",
"خط",
"خفی",
"جلی"
] | [
"خوشنویسی اسلامی",
"خوشنویسی خط عربی",
"فرهنگ در عثمانی"
] |
2,413 | خط رقعه | 0 | 24 | 0 | [
"رقعه"
] | false | 5 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | خط رقعه از شیوه‌ها یا قلم‌های بسیار رایج خوشنویسی در کشورهای عربی است. رقعه خطی است بین خط نسخ و دیوانی.
سوره قدر به خط رقعه؛ به خط محمد علی کاتب غروی؛ خطاط ایرانی اهل تبریز
رقعه به معنی نامه و پاره‌ای از چیزی و همچنین به معنی پیوند زدن و وصله زدن است. خط رقعه آمیخته‌ای است از خط نسخ و دیوانی که در دوران عثمانی گسترش یافت و پس از آن به سایر کشورها رفت. امروزه این خط در کشورهای عربی بسیار کاربرد دارد و جایگاه و مورد استفاده آن به عنوان خط تحریری و تا حدی مانند خط شکسته‌نستعلیق در ایران است.
پیدایش و کاربرد
تاریخ پیدایش دقیقی برای این خط نمی‌توان گفت ولی آنچه مسلم است پس از خط دیوانی بوجود آمده و برای کوتاه نوشتن کلمه‌های دیوانی بدون حرکت پدید آمده است. در این خط شکل حرف‌ها را ساده و قوس‌ها و چرخش‌ها را کم کرده‌اند تا سرعت نوشتن زیاد شود.
خط رقعه آسانترین شیوه خوشنویسی اسلامی است اگر کسی این خط را به‌خوبی بیاموزد یادگیری خط دیوانی (همایونی) برای او چندان سخت نخواهد بود.
چون خلافت اسلامی به ترکان رسید توجه و عنایت ویژه‌ای به خط یدا کردند و تلاش آنها به اندازه‌ای بود که چند نوع خط به وجود آوردند مانند: دیوانی، جلی دیوانی، و خط رقعه بود.
نویسنده کتاب "مصورالخط" می‌گوید: "خط رقعه به شیوه‌های گوناگون دیده میشود و شایسته نوشتن قرآن و گفتارهای مقدس نیست. مستندات تاریخی گواهی می‌دهند که از زمان سلطان محمد فاتح (۸۵۵-۸۸۶) این خط پیدا شد. این خط را از جهت ارزش نمی‌توان در کنار خطهایی مانند محقق، ریحان، ثلث، توقیع، رقاع، نسخ، نستعلیق و شکسته نستعلیق قرار داد چون که این اقلام، شان بزرگی دارند."
در ایران نیز پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ خورشیدی، این خط در آثار گرافیکی از جمله پوسترهایی که در رابطه با رویدادهای جهان اسلام تهیه می‌شوند نظیر هفته وحدت به‌کار رفته است. | [
"خوشنویسی",
"خط نسخ",
"خط دیوانی",
"عثمانی",
"شکسته‌نستعلیق",
"خوشنویسی اسلامی",
"سلطان محمد فاتح",
"خط محقق",
"خط ریحان",
"ثلث",
"توقیع",
"رقاع",
"گرافیک",
"پوستر",
"هفته وحدت"
] | [
"خوشنویسی اسلامی",
"خوشنویسی خط عربی"
] |
2,414 | نستعلیق | 0 | 465 | 0 | [
"نستعليق",
"خط نستعليق",
"نسخ تعلیق",
"نسخ‌تعلیق",
"خط نستعلیق"
] | false | 337 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | بیتی از حافظ با خط نستعلیق
250px
برگی از مخزن الاسرار نظامی گنجوی به خط نستعلیق عزالدین عبدالوهاب زنجانی.
خط نستعلیق ، (متشکل از لغات عربی نسخ و تعلیق ) یکی از شیوه‌های نگارش خط در خوشنویسی فارسی است. این خط در ایران شکل گرفت و بیشتر هم در ایران رواج دارد و خوشنویسان ایرانی بیشتر با این خط به هنرنمایی می‌پردازند. خط نستعلیق معرف روح و فرهنگ ایرانی است و از آن در نوشتن متن‌های ادبی و غیرمذهبی فارسی، اردو و به ندرت عربی استفاده میشود.
خط نستعلیق نشانه‌ای بارز از طبع و سلیقه زیبایی شناختی ایرانیان است و بی‌شک زیباترین و ظریف‌ترین خط در میان خطوط اسلامی است تا جایی که آن را به‌حق «عروس خطوط اسلامی» لقب داده‌اند.
اگر چه میر علی تبریزی (درگذشت 803 ه. ق) را واضع این خط معرفی کرده‌اند اما به نظر میرسد که خط نستعلیق پیش از او نیز وجود داشته و میرعلی تبریزی در سده نهم هجری برای اولین بار خط نستعلیق را تحت قاعده و قوانین خوشنویسی درآورده است و به حدی رسانده که به‌صورت خطی مستقل و قابل رقابت با خطوط ششگانه درآید.
در سده یازدهم هجری میر عماد مشهورترین خوشنویس ایرانی این شیوه از خوشنویسی را به تکامل رساند و در اوج ظرافت و زیبایی قطعاتی ماندگار نوشت. در روند تاریخی خط نستعلیق به دربار گورکانیان هند و کاتبان امپراتوری عثمانی نیز راه یافت که به ویژه در هندوستان آثار ارزنده‌ای از این خط پدید آمد. پس از دوره‌ای از رکود، خط نستعلیق در اوایل دوران قاجار جان تازه‌ای یافت و در اواخر این دوران تحت تاثیر صنعت نوظهور چاپ سنگی تحولی جدید را تجربه کرد. هم‌اکنون خط نستعلیق توسط استادان قابلی با مهارت و هنرمندی تمام نوشته میشود و بیش از پیش ارزش هنری یافته است.
نامگذاری
اغلب محققان بر این باورند که این خط از درآمیختن دو خط نسخ و تعلیق به‌وجود آمد که «نسخ تعلیق» نامیده شد و بعدها به جهت کثرت استفاده به نام «نستعلیق» شهرت یافت. در کشورهای عربی این خط را «الخط الفارسی» یا گاهی به اشتباه «تعلیق» می‌نامند. خوشنویسان از دیرباز نستعلیق را به سبب زیبایی و ظرافت «عروس خطوط اسلامی» نامیده‌اند.
ویژگی‌ها
در ساختار دستوری زبان فارسی، که هند و اروپایی است، بر خلاف عربی که ریشه سامی دارد، انتهای بسیاری از الفاظ و اسامی نیاز به یکی از حروف نهایی مدور دارد. خط نستعلیق دارای ظرافت‌ها و گردش‌های لطیفی در حرکت‌ها و شکل حروف است تا حدی که روحیه و ذوق هنری ایرانیان را به بهترین نحو به نمایش می‌گذارد. به نظر میرسد در شکل‌گیری نستعلیق خطوط مورد استفاده در ایران پیش از اسلام نظیر خط پهلوی مورد توجه بوده‌اند.
در نستعلیق، زیبایی و تناسب، هماهنگی و استواری در حد کمال به هم آمیخته‌است. دوایر این خط بسیار زیاد است و عمده حرکات حروف و اجزاء آن بر اساس منحنی‌ها استوار است تا جایی که خطوط مستقیم و صاف بسیار نادر و تقریبا هیچ است. این شیوه از خوشنویسی، فاقد علایم زیر و زبر و پیش است، هرچند در هنگام ضرورت می‌توان از علائم کوچکی بهره برد. نستعلیق برای نگارش حروف ویژه الفبای فارسی مانند «پ»، «چ»، «گ» و «ژ» تناسب کامل دارد و به‌خوبی سه نقطه این حروف در ترکیب‌بندی آن جا می‌افتد.
آرتور پوپ هنرشناس و ایران‌شناس مشهور معتقد است که نسخ خطی کامل و متعادل است و تعلیق خطی تاثیرگذار و حاکم. با ترکیب ویژگیهای این دو خط، نستعلیق که بسیار نوازشگر، شیک، آرام و ملایم است، به‌وجود آمده‌است. این نوع خط که ایرانی‌ها آن را ترویج داده‌اند تصویری عالی از تمدن و جهان‌دیدگی را به نمایش می‌گذارد.
کاربرد
بیشترین کاربرد نستعلیق در نگارش کتب عادی، ادبی و متن‌های غیر مذهبی است. از ابتدای پیدایش تا کنون به ندرت متن‌های عربی نظیر قرآن، احادیث یا ادعیه با این خط نوشته شده و اغلب دیوان شعرا و کتابهای ادبی با این خط نگارش یافته است. گویا روح نرم و سیال نستعلیق با لطافت ادبیات شیرین فارسی تاثیر متقابلی برهم دارند. تنها سه نسخه شناخته شده قدیمی در سراسر جهان از قرآن به خط نستعلیق وجود دارد، هرچند ممکن است برخی از ادعیه و مناجات را به نستعلیق پیدا کرد.
تاریخچه
نمونه‌ای از خط نستعلیق اثر میرعماد
خط نستعلیق دومین خط خاص ایرانیان می‌باشد که پس از خط تعلیق در اواخر سده هشتم و اوایل سده نهم هجری یعنی در عهد تیموری پا به عرصه وجود گذاشت. ابداع خط نستعلیق را به میر علی تبریزی (درگذشت 803 ه. ق) نسبت داده‌اند. در رساله‌های قدیمی خوشنویسی داستانی نقل شده که میرعلی شبی در خواب پرواز غازهای وحشی را دید و حرکات سیال نستعلیق را از حرکات نرم بدن این پرندگان هنگام پرواز الهام گرفت. میرعلی تبریزی در اوایل قرن نهم هجری و همزمان با تیمور گورکانی می‌زیسته‌است. هر چند پیش از او نمونه‌هایی ابتدایی از نستعلیق موجود است اما نقش میرعلی تبریزی در تدوین نستعلیق آنچنان مهم و اساسی بود که استادان بعدی از وی به عنوان ابداع کننده نام برده‌اند.
پس از وضع خط نستعلیق تقریبا بیشتر کتابهای فارسی با آن نگارش می‌یافت. نستعلیق به‌سرعت پله‌های ترقی را طی کرد و محبوبیتی تمام یافت. در ۸۳۳ به فرمان شاهزاده بایسنقر میرزا که خود خوشنویسی صاحب‌نام بود، شاهنامه بایسنقری به خط نستعلیق جعفر تبریزی کتابت شد که هم اکنون در کتابخانه سلطنتی سابق در موزه کاخ گلستان (ش ۴۷۵۲) موجود است. با این کار نستعلیق به‌عنوان خطی رسمی و در ردیف خطوط ششگانه مطرح شد.
در سده‌های آغازین پیدایش خط نستعلیق، دو سبک متفاوت از آن در نقاط مختلف ایران ظاهر شد؛ یکی شیوه جعفر تبریزی و اظهر تبریزی بود که بعدها سلطانعلی مشهدی آن را کامل‌تر کرد و در ناحیه خراسان و اطراف آن متداول شد؛ دیگری شیوه عبدالرحمن خوارزمی، خوشنویس دربار سلطان یعقوب آق قویونلو (ح: ۸۸۴–۸۹۴ ه. ق) است که در بخش‌های غربی و جنوبی ایران رواج یافت و بعدها فرزندان وی عبدالرحیم و عبدالکریم و پیروانشان، آن را رواج دادند.
خط‌شناسان بر این باورند که از آغاز پیدایش خط نستعلیق به مدت یک قرن و نیم، ستاره درخشان آسمان خوشنویسی نستعلیق، میرعلی هروی بود؛ اما در نیمه دوم قرن ۱۰ ق. هنرمندی دیگر نستعلیق را به اوج تکامل و زیبایی رساند. «عماد الحسنی قزوینی» (۹۶۱–۱۰۲۴ ق) معروف به «میر عماد» خوشنویسی توانمند بود که آثار گذشتگان، حتی میرعلی هروی، را تحت‌الشعاع قدرت و صلابت قلم خود قرار داد میر عماد در قرن یازدهم و در دوره صفویه زندگی می‌کرد و با ابتکار و خلاقیت خود و مهارت بالایی که در نستعلیق بدست آورد دارای سبک و مکتبی شد که هنرمندان خوشنویس سالیان بسیار پس از او از شیوه وی پیروی کردند. این پیروی تاکنون و نزدیک به ۴۰۰ سال است که همچنان کم و بیش ادامه دارد.
فرش ایرانی بیانگر هنر صفوی (حدود ۱۶۰۰ میلادی). در این فرش خط نستعلیق به کار برده شده است. ابعاد این فرش ۲۲۶ در ۱۶۲ سانتیمتر می‌باشد.
پس از میرعماد نستعلیق کم‌کم جایگاه رفیع خود را در خوشنویسی جهان باز کرد. بسیاری از هنرمندان ایران و منطقه هرات را در پی تحولات سیاسی رخ داده پس از پایان حکومت تیموری، در سال ۱۵۰۶ دیار خود را ترک کردند و به هند رفتند. همچنین پس از قتل میرعماد به فرمان شاه عباس نیز بسیاری از خوشنویسان از دربار صفوی به دربار گورکانیان هند یا عثمانی رفتند و خط نستعلیق را در آن سرزمین‌ها رواج دادند و از آنجا در بسیاری از کشورهای اسلامی راه پیدا کرد. به‌ویژه در شبه‌قاره هند نستعلیق به خط مورد علاقه گورکانیان هند تبدیل شد و آثار درخور توجهی در آن سرزمین به خط نستعلیق خلق شد.
در ایران پس از رکودی نسبی، که بر اثر افول دولت صفوی روی داد، در اوایل دوره قاجار دوباره نستعلیق با قدرت و زیبایی تمام اجرا شد و آثاری ماندگار در این عرصه به‌وجود آمد و هنرمندان بزرگی ظهور کردند.
سپس در قرن سیزدهم سبک و شیوه جدیدی در نستعلیق بوجود آمد. این کار به‌وسیله هنرمندی به نام «محمدرضا کلهر» صورت گرفت. در زمان کلهر صنعت چاپ به روش چاپ سنگی به ایران آورده شد. ظریف بودن حروف مانعی برای چاپ سنگی نستعلیق بود و همین امر سبب گردید که کلهر با تغییراتی در سبک و روش میر عماد شیوه تازه‌ای را برای نستعلیق بوجود آورد که مناسب برای صنعت چاپ باشد.
در اواخر دوره صفوی با شکستن حروف و تندنویسی خط نستعلیق شیوه‌ای معروف به شکسته در ایران رایج شد که خود خطی مستقل است و سومین خط ایرانی به‌حساب می‌آید و خوشنویسان در این عرصه نیز آثاری بدیع پدید آورده‌اند.
امروزه هرچند با توسعه صنعت چاپ کاربرد کتابت نستعلیق محدود شده اما بسیاری از خوشنویسان ایرانی در نهایت قدرت به خلق آثار هنری قابل توجهی در این شیوه پرداخته‌اند. صدها و بلکه هزاران نمایشگاه خوشنویسی طی سالهای گذشته در داخل ایران یا کشورهای دیگر برگزار شده و کتاب‌ها و آلبوم‌های ارزشمندی در این باب چاپ شده است. می‌توان گفت هرگز در طول تاریخ اینچنین قطعات مختلف هنری به‌ویژه در ابعاد بزرگ و قلم جلی نگاشته نمی‌شده است. در دهه‌های اخیر هنرمندانی خط نستعلیق را با روش‌های نقاشی ترکیب کرده‌اند و نوعی زمینه هنری بنام نقاشیخط بوجود آورده‌اند.
به طور خلاصه خط نستعلیق به تدریج از سده ۴ تا ۸ هجری به ویژه در خراسان بزرگ و آذربایجان شکل گرفت. در سده هشتم در هرات شکل واقعی خود را پیدا کرد و رسمیت یافت و در قامت خطی قابل رقابت با خطوط ششگانه قدیمی قد علم کرد؛ به نحوی که از آن پس اغلب کتاب‌ها و مطالب فارسی و شاید تمامی متون غیر مذهبی به این خط نوشته شد. سپس در آسیای مرکزی و خراسان بزرگ (بخارا، مشهد و هرات) توسعه یافت و پس از آن بود که در قزوین و اصفهان در سده یازده به اوج شکوه و زیبایی خود دست پیدا کرد. سپس برای مدتی دربارهای هند و تاحدی عثمانی مسکن و ماوای نستعلیق شد. پس از آن دوباره در شیراز و تهران به حیات و رشد خود ادامه داد.
نستعلیق خط ملی ایرانیان و عصاره زیبایی‌شناسی این مردمان است و در همه جا به عنوان سمبل هنر ایران شناخته میشود همچنین در تمامی اقوام و مللی که برای مدتی تحت نفوذ فرهنگ ایران بوده‌اند یا هستند و از این حوزه فرهنگی ارتزاق کرده‌اند محبوبیت و دلپذیری خود را دارد. هرچند بهترین نمونه‌های نستعلیق در هرات و مشهد و قزوین و اصفهان تولید شد اما آثار درخشانی از قاهره و استانبول گرفته تا دهلی و حیدرآباد نیز سراغ داریم.
برخی از نستعلیق‌نویسان صاحب‌نام
میر علی تبریزی
میرزا جعفر تبریزی
اظهر تبریزی
سلطان علی مشهدی
میر علی هروی
عبدالرحمن خوارزمی
عبدالرحیم انیسی خوارزمی
سلطانعلی سبز مشهدی
سلطان علی قاینی
سلطان محمد نور
سلطان محمد خندان
میر عماد حسنی
علیرضا عباسی
عبدالرشید دیلمی (رشیدا)
گوهرشاد (دختر میرعماد)
عبدالجبار اصفهانی
جمالا (حاجی جمال بن ملک محمد شیرازی)
نورای اصفهانی
محراب بیک
میر یحیی اصفهانی
ابوتراب اصفهانی (ترابا)
محمدصالح اصفهانی
محمدحسین تبریزی
بدیع‌الزمان تبریزی فرزند علیرضا عباسی
محمد حسین کشمیری
محمد مومن کرمانی
عبدالرحیم عنبرین قلم
حسن شاملو
اسدالله شیرازی
عباس نوری
احمد شاملو مشهدی
فتحعلی حجاب
وصال شیرازی
میرحسین خوشنویس
عبدالرحیم افسر
میرزا محمد ابراهیم تهرانی (میرزا عمو)
عبدالحمید ملک الکلامی
میرزا غلامرضا اصفهانی
میرزا رضا کلهر
عمادالکتاب
مرتضی برغانی
سید حسین میرخانی
سید حسن میرخانی
عبدالله فرادی
کیخسرو خروش
عباس اخوین
غلامحسین امیرخانی
علی اکبر پگاه قزوینی
اباصلت صادقی
حاج حسن خان شیرکوند | [
"حافظ",
"نظامی گنجوی",
"عزالدین عبدالوهاب زنجانی",
"خوشنویسی",
"خوشنویس",
"فارسی",
"اردو",
"عربی",
"میر علی تبریزی",
"خطوط ششگانه",
"میر عماد",
"گورکانیان هند",
"امپراتوری عثمانی",
"هندوستان",
"قاجار",
"چاپ سنگی",
"خط نسخ",
"خط تعلیق",
"خط پهلوی",
"الفبای فارسی",
"آرتور پوپ",
"نسخ در قرآن",
"قرآن",
"حدیث",
"دعا",
"عهد تیموری",
"غاز",
"تیمور گورکانی",
"بایسنقر میرزا",
"شاهنامه بایسنقری",
"جعفر تبریزی",
"کاخ گلستان",
"اظهر تبریزی",
"سلطانعلی مشهدی",
"خراسان",
"عبدالرحمن خوارزمی",
"یعقوب آق قویونلو",
"عبدالرحیم خوارزمی",
"عبدالکریم خوارزمی",
"میرعلی هروی",
"عماد الحسنی قزوینی",
"دوره صفویه",
"هنر صفوی",
"هرات",
"تیموری",
"هند",
"شاه عباس",
"صفویان",
"عثمانی",
"محمدرضا کلهر",
"شکسته نستعلیق",
"صنعت چاپ",
"نقاشیخط",
"خراسان بزرگ",
"آذربایجان",
"آسیای مرکزی",
"بخارا",
"مشهد",
"قزوین",
"اصفهان",
"شیراز",
"تهران",
"قاهره",
"استانبول",
"دهلی",
"حیدرآباد (هند)",
"میرزا جعفر تبریزی",
"سلطان علی مشهدی",
"میر علی هروی",
"عبدالرحیم انیسی خوارزمی",
"سلطانعلی سبز مشهدی",
"سلطان علی قاینی",
"سلطان محمد نور",
"سلطان محمد خندان",
"میر عماد حسنی",
"علیرضا عباسی",
"عبدالرشید دیلمی",
"گوهرشاد (خوشنویس)",
"عبدالجبار اصفهانی",
"جمالا",
"نورای اصفهانی",
"محراب بیک",
"میر یحیی اصفهانی",
"ابوتراب اصفهانی",
"محمدصالح اصفهانی",
"محمدحسین تبریزی",
"بدیع‌الزمان تبریزی",
"محمد حسین کشمیری",
"محمد مؤمن کرمانی",
"عبدالرحیم عنبرین قلم",
"حسن شاملو",
"اسدالله شیرازی",
"عباس نوری",
"احمد شاملو مشهدی",
"فتحعلی حجاب",
"وصال شیرازی",
"میرحسین خوشنویس",
"عبدالرحیم افسر",
"میرزا محمد ابراهیم تهرانی",
"عبدالحمید ملک الکلامی",
"میرزا غلامرضا اصفهانی",
"میرزا رضا کلهر",
"عمادالکتاب",
"مرتضی برغانی",
"سید حسین میرخانی",
"سید حسن میرخانی",
"عبدالله فرادی",
"کیخسرو خروش",
"عباس اخوین",
"غلامحسین امیرخانی",
"علی اکبر پگاه قزوینی",
"اباصلت صادقی",
"حاج حسن خان شیرکوند"
] | [
"الفبای عربی",
"خوشنویسی اسلامی",
"خوشنویسی ایرانی",
"خط فارسی",
"دستور خط",
"طراحی ایرانی",
"هنر ایران",
"هنر در ایران باستان"
] |
2,415 | شکسته‌نستعلیق | 0 | 160 | 0 | [
"خط شكسته نستعليق",
"شکسته نستعلیق",
"خط شکسته نستعلیق",
"خط شکسته",
"خط شكسته‌نستعليق",
"شکسته نویس",
"خط شكستهٔ نستعليق",
"خط شكسته",
"خط شکستهٔ نستعلیق",
"شكسته نستعليق",
"شكسته نويس",
"خط شکسته‌نستعلیق"
] | false | 98 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | نمونه‌ای از خط شکسته‌نستعلیق اثر محمدحسین عطارچیان به شیوه درویش عبدالمجید
اثری از اسرافیل شیرچی (شعر از خیام نیشابوری)
شکسته‌نستعلیق از جدیدترین خطوط خوشنویسی اسلامی و زیباترین و سومین گونه از خوشنویسی ایرانی است که در اوایل سده یازدهم هجری قمری ابداع شد. چون بیشتر شکلهای آن از شکستن و رها کردن خط نستعلیق گرفته شده بود به نام شکسته نستعلیق شهرت یافت. این خط را می‌توان ایرانی‌ترین خط از میان خطوط مختلف خوشنویسی اسلامی دانست.
خط شکسته نستعلیق از طرفی حاوی جزئیاتی از خط تعلیق است که در تندنویسی به کار کاتب می‌آید. در واقع خط شکسته پلی است میان روانی و تندنویسی تعلیق و ظرافت و زیبایی نستعلیق.
پیدایش و سیر تحول
در اواسط قرن هشتم هجری خوشنویسی ایرانی قدم در یکی از عالیترین دوره‌های خود گذاشت و سه قلم از خطوط ایرانی-اسلامی یعنی «تعلیق»، «نستعلیق» و «شکسته نستعلیق» بر جریده ایام جلوه‌گر شدند. خطوطی که اگر چه الفبای آن برگرفته از الفبای عربی است، اما آثار آن را باید از ابداعات خاص ایرانیان دانست.
قرن هشتم و نهم هجری در هرات از بهترین دوره‌های رشد خوشنویسی به شمار می‌آید و این هنر بزرگ پارسی در تمام مجامع و موسسات علمی مورد توجه بوده، شاهان و شاهزادگان به آن نظر ویژه‌ای داشته‌اند تا آنجه که خط نویسان و خط شناسان بسیاری را در دربار خویش جلب کرده و آنان را ترغیب و تشویق شایسته می‌نمودند. چنانچه در احوال بعضی از هنرمندان آمده حتی جایزه‌های بسیار بزرگ و با ارزش را برای هنرمندان منظور می‌کردند و از علاقه‌مندی آنان بدین هنر این بس که تعدادی از شاهان و بزرگان خود از خوشنویسان صاحب نام بوده‌اند. آثار بجا مانده از آنان خود دلیل و مدرک بارزی بر این مدعا است. در چنین بستری حط شکسته نستعلیق پا به عرصه وجود گذاشت.
عده‌ای «مرتضی قلی خان شاملو» حاکم هرات و برخی دیگر «محمد شفیع هروی» معروف به «شفیعا» را ابداع کننده این خط دانسته‌اند. مرحوم عبدالمحمد خان ایرانی مولف کتاب «پیدایش خط و خطاطان» عقیده دارد که که شکسته نستعلیق در زمان صفویه به وجود آمد و «مرتضی قلی خان شاملو» آن را از نستعلیق رویاند. همچنین اذعان می‌دارد که میرزا شفیعا هراتی (یا همان محمد شفیع هروی) از خوشنویسان این قلم که منشی مرتضی قلی خان بوده‌است آن را تکمیل نموده‌است. در نیمه دوم سده دوازدهم «درویش عبدالمجید طالقانی» شکسته نستعلیق را به اوج تکامل رسانید. او اهل طالقان بود، درجوانی به اصفهان رفت و بسیار زود در سن ۳۵ سالگی چشم از جهان بست.
شیوه شکسته‌نویسی از زمانی که در نیمه دوم قرن ۱۲ درویش عبدالمجید طالقانی این خط را به کمال رساند و آن را قانونمند نمود، و تا به امروز همان مکتب و شیوه قابلیت خود را حفظ کرده‌است.
بعد از درویش عبدالمجید طالقانی از شکسته نویسان مهم دوره قاجار می‌توان از میرزا حسن اصفهانی، محمد رضا اصفهانی، میرزا کوچک اصفهانی، محمد علی شیرازی و نهایتا سید علی اکبر گلستانه را نام برد که پل ارتباطی بود بین نسل گذشته با دوران معاصر. میرزا غلام رضا شکسته را بسیار نزدیک به درویش می‌نوشت و از سید گلستانه آثار درخور توجهی در خط شکسته نستعلیق باقی مانده‌است.
در سال ۱۳۱۹ پس از وفات سید گلستانه، رکود طولانی و عظیمی در پیشرفت این خط رخ داد و این رکود تا سال ۱۳۵۰ شمسی ادامه یافت و تا آن سال اغلب خوشنویسان با یک دیدگاه سلیقه‌ای و غیراصولی به این خط می‌پرداختند. در سال ۱۳۵۰ دوباره حرکت عظیمی در این امر انجام گرفت و خوشنویسان با تهیه عکس‌ها و فتوکپی‌هایی که در دسترس بود، این خط زیبا را به جریان انداختند. استادان یدالله کابلی خوانساری، محمدحسین عطارچیان، غلامرضا مشعشعی، حسین فیض‌آبادی ومجتبی ملک‌زاده در این میان نقش مهمی را ایفا کردند. یدالله کابلی خوانساری بیش از یک دهه از سال ۱۳۵۰، به آموزش خط شکسته‌نستعلیق در انجمن خوشنویسان ایران پرداخته است.
ویژگی‌ها
خط شکسته در بدو پیدایش به طور کلی در پاسخ به نباز سرعت در نوشتن پدیدار گشت و با رها شدن قوس‌ها و سایش دندانه‌ها و اتصالات حروف و کلمات در خط نستعلیق بوجود آمد. این رهایی و روان شدن تا جایی رسید که پیوستگی‌های بی‌شماری را به‌دنبال داشت که همین امر موجب دشوار شدن خواندن آن شد.
ترکیب‌بندی و طراحی صفحه در خط شکسته از اهمیت بسیاری برخوردار است، چرا که خط شکسته به دلیل پیچش‌های بسیار در کلمه وسط، کلیات ترکیب آن نیز از فرم خاصی تبعیت می‌کند. قدما در ترکیب بندی از اقلام ریز و غالبا از یک قلم استفاده می‌کردند ولی شکسته نویسان امروزی ترکیبی از اقلام مختلف از غبار تا جلی و شش دانگ را در یک صفحه ترکیب می‌کنند. در این شیوه هر قطعه‌ای فرم و فضا و ترکیبی خاص خود را پیدا می‌کند و شاید عمده‌ترین تحولی که در خط امروز و در صفحه آرایی خط شکسته پدید آمده، همین تنوع و تازگی است.
اثری از استاد حسین فیض‌آبادی از مجموعه سوره حمد
استادان
از خوشنویسان و کاتبانی که در شکل‌گیری این خط نقش موثر داشته‌اند این افراد را می‌توان نام برد:
مرتضی قلی خان شاملو حاکم هرات
محمد شفیع هروی معروف به «شفیعا»
از استادان صاحب‌نام خط شکسته در دوران شکوفایی این خط باید از این استادان نام برد:
درویش عبد المجید طالقانی
محمد رضا اصفهانی
میرزا غلام رضا اصفهانی
میرزا کوچک اصفهانی
سید علی اکبر گلستانه
میرزا حسن کرمانی
محمد ابراهیم قمی
محمدعلی وفا اصفهانی
برخی از شکسته‌نویسان دوران معاصر که در این رشته صاحب‌نام‌ترند:
یدالله کابلی خوانساری
غلامرضا مشعشعی
محمدحسین عطارچیان
مجتبی ملک‌زاده
حسین فیض‌آبادی
درویش عبدالمجید طالقانی
خوشنویسی ایرانی | [
"درویش عبدالمجید",
"خیام نیشابوری",
"خوشنویسی اسلامی",
"خوشنویسی ایرانی",
"خط نستعلیق",
"خط تعلیق",
"تندنویسی",
"نستعلیق",
"الفبا",
"الفبای عربی",
"هرات",
"مرتضی قلی خان شاملو",
"میرزا شفیعا",
"عبدالمحمد خان ایرانی",
"صفویه",
"عبدالمجید طالقانی",
"طالقان",
"اصفهان",
"قاجار",
"میرزا حسن اصفهانی",
"محمد رضا اصفهانی",
"میرزا کوچک اصفهانی",
"محمد علی شیرازی",
"سید گلستانه",
"یدالله کابلی خوانساری",
"محمدحسین عطارچیان",
"غلامرضا مشعشعی",
"حسین فیض‌آبادی",
"یدالله کابلی",
"انجمن خوشنویسان ایران",
"درویش عبد المجید طالقانی",
"میرزا غلام رضا اصفهانی",
"سید علی اکبر گلستانه",
"میرزا حسن کرمانی",
"محمد ابراهیم قمی",
"محمدعلی وفا اصفهانی",
"مجتبی ملک‌زاده",
"درویش عبدالمجید طالقانی"
] | [
"خوشنویسی اسلامی",
"خوشنویسی ایرانی"
] |
2,416 | الفبای فنیقی | 0 | 108 | 0 | [
"خط فنيقي",
"خط فنیقی",
"الفباي فنيقي"
] | false | 33 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "name",
"Item2": "الفبای فنیقی"
},
{
"Item1": "type",
"Item2": "[[ابجد]]"
},
{
"Item1": "languages",
"Item2": "[[فنیقی]]"
},
{
"Item1": "time",
"Item2": "c. 1200–150 BC"
},
{
"Item1": "fam1",
"Item2": "[[هیروگلیف مصری]]"
},
{
"Item1": "fam2",
"Item2": "[[Proto-Sinaitic]]"
},
{
"Item1": "children",
"Item2": "[[Paleo-Hebrew alphabet]][[الفبای آرامی]][[الفبای یونانی]]?[[Brahmi script]]? Libyco-Berber ?[[Paleohispanic scripts]]"
},
{
"Item1": "sisters",
"Item2": "[[الفبای عربستانی جنوبی]]"
},
{
"Item1": "sample",
"Item2": "Phoenician alphabet.svg"
},
{
"Item1": "imagesize",
"Item2": "200px"
},
{
"Item1": "iso15924",
"Item2": "Phnx"
}
],
"Title": "writing system"
} | الفبای فنیقی درست‌تر از خط هیروگلیف مصریست. فنیقی‌ها (چهارده قرن پیش از میلاد مسیح) به گمان بسیار قوی، نخستین کسانی بودند که افتخار ساختن الفبای حقیقی را دارند؛ اختراعی که تحول عظیمی در خط ایجاد کرد چه الفبای یونانی و لاتین منتج از الفبای فنیقی است و از آنجا که الفبای سایر کشورهای اروپایی مشتق از این دو الفبا است، می‌توان گفت که خاستگاه خطوط ملل اروپایی فنیقی است. همچنین، به دست قوم آرامی الفبای فنیقی در مصر و مردم عرب و میانرودان تا هند بسط یافت و اصول آن بعدها با اختراع علایمی برای نشان دادن حروف مصوت به‌وسیله یونانیها کامل شد.
خط فنیقی چون به وجود آمد، سایر خطوط جز خط چینی را از قلمرو نویسندگی خارج کرد؛ چون کتابت با این خط بسیار آسان بود، به کار بستن آن توسعه زیاد یافت. در جنب پیشرفت خط سعی دیگری نیز به عمل آمد و آن توسعه محل و مواد نویسندگی بود چه قبل از پیدایی کاغذ از سنگ و فلزات استفاده می‌کردند و غیر از سنگ و فلزات از پوست درختان و جانوران نیز استفاده می‌شد، ولی گرانی قیمت این دو پوست موجب شد که در مصرف آن صرفه‌جویی کنند و طریق صرفه‌جویی، یکی فشردگی در نوشته و دیگر استفاده از علائم اختصاری و دیگر تراش پوست و استفاده دوباره از آن بود.
قدیمی‌ترین نمونه‌های این الفبای فینیقی در شهر کوچک بولوس لبنان پیدا شده‌است که امروزه جبیل خوانده میشود. یونانیها الفبای فینیقی را پذیرفتند و در آن تغییراتی دادند که الفبای یونانی (۱۰۰۰ سال پیش از میلاد) بوجود آمد. عقیده بر آن است که الفبای مذکور از خط اقوام سامی شمالی سرچشمه گرفته‌است.
جدول الفبای فنیقی (فینیکی)
حرف
یونیکد
نام
معنی
آوانگاری
حرف برابر در
عبری
سریانی
عربی
یونانی
لاتین
سیریلیک
Aleph
الف
گاو نر
ا
الف (حرف عبری)
آلفا (حرف)
Aa
آ (سیریلیک)
Beth
بیت
خانه (عربی: بیت ) (عبری: د )
b
ب
بت (حرف عبری)
بتا (حرف)
Bb
به (سیریلیک), و (سیریلیک)
Gimel
گیمل
شتر (عربی: جمل ) (عبری: )
g
ج
گیمل
گاما (حرف)
Cc, Gg
گ (سیریلیک)
Daleth
دلت
در (عبری: )
d
د
دالت (حرف عبری)
دلتا (حرف)
Dd
د (سیریلیک)
He
هه
پنجره
h
ه
ه
اپسیلون
Ee
ا (سیریلیک), ی اکراینی
Waw
واو
چنگک (عبری: )
w
واو (حرف عبری)
اوپسیلون, (واو (حرف))
Yy, Ff, Vv, Uu, Ww
او (سیریلیک)
Zayin
زین
اسلحه (عبری: )
z
ز
زین (حرف عبری)
زین (حرف عبری)
زتا
Zz
ز (سیریلیک)
Heth
خت
دیوار (عربی: حیط )
ح
ح
اتا (حرف)
Hh
ای (سیریلیک)
Teth
طت
خوب (عبری: د )
ط
ط
تتا
تورنþ
Yodh
یوت
دست (عربی: ید ) (عبری: )
y
ی
یوتا (حرف)
Ii, Jj
ای دهدهی (سیریلیک), Yi (سیریلیک), ی (سیریلیک)
Kaph
کف
کف دست انسان (عربی: کف ) (عبری: )
k
کاف (حرف عبری), کاف (حرف عبری)
کاف (حرف عبری)
کاپا
Kk
کا (سیریلیک)
Lamedh
لمد
سیخ
l
ل
ل
لامبدا
Ll
ال (سیریلیک)
Mem
میم
آب (عربی: ماء ) (عبری: )
m
م،
م
مو (حرف)
Mm
ام (سیریلیک)
Nun
نون
مار (عربی: حنش ) (عبری: )
n
ن،
ن
نو (حرف)
Nn
ان (سیریلیک)
Samekh
سمچ
ماهی (عربی: سمک ) ستون
s
ش
سمخ (حرف عبری)
سمخ (حرف عبری) / سمخ (حرف عبری)
کسی, poss. خی
poss. Xx
(), poss. خا
Ayin
عین
چشم (عربی: عین ) (عبری: )
ع
ع
امیکرون
Oo
ا (سیریلیک)
Pe
په
دهان (عربی: فم ) (عبری: )
p
پ، ف
ف
عدد پی
Pp
پ (سیریلیک)
Sade
صاده
درخت پاپیروس
ص،
زادی (حرف عبری)
(سان (حرف))
CH
تسه (سیریلیک), چ (سیریلیک)
Qoph
کوف
سوراخ سوزن (عبری: )
q
ق
ق
(قوپا)
Qq
Res
رش
سر (عربی: راس ) (عبری: )
r
ر
رش (حرف عبری)
رش (حرف عبری)
رو
Rr
ار (سیریلیک)
Sin
شین
خورشید (عربی: شمس )، دندان (عبری: )
š
ش
سیگما
Ss
اس (سیریلیک), شا
Taw
تو
علامت (عبری: )
t
ت
ت
تاو
Tt | [
"ابجد",
"زبان فنیقی",
"هیروگلیف مصری",
"Proto-Sinaitic",
"Paleo-Hebrew alphabet",
"الفبای آرامی",
"الفبای یونانی",
"Brahmi script",
"Paleohispanic scripts",
"الفبای عربستانی جنوبی",
"هیروگلیف",
"فنیقی‌ها",
"خط (نوشتار)",
"الفبای لاتین",
"اروپا",
"الفبا",
"آرامی",
"مصر",
"مردم عرب",
"میانرودان",
"هند",
"مصوت",
"یونانیها",
"خط چینی",
"کاغذ",
"سنگ",
"پوست",
"بولوس",
"لبنان",
"زبان یونانی",
"سامی (قوم)",
"یونیکد",
"اسم",
"معنی",
"آوانگاری",
"الفبای عبری",
"الفبای سریانی",
"الفبای عربی",
"الفبای سیریلیک",
"ا",
"الف (حرف عبری)",
"آلفا (حرف)",
"A",
"آ (سیریلیک)",
"زبان عربی",
"زبان عبری",
"ب",
"بت (حرف عبری)",
"بتا (حرف)",
"B",
"به (سیریلیک)",
"و (سیریلیک)",
"ج",
"گیمل",
"گاما (حرف)",
"C",
"G",
"گ (سیریلیک)",
"د",
"دالت (حرف عبری)",
"ذ",
"دلتا (حرف)",
"D",
"د (سیریلیک)",
"ه",
"اپسیلون",
"E",
"اِ (سیریلیک)",
"ی اکراینی",
"ו",
"واو (حرف عبری)",
"و",
"اوپسیلون",
"واو (حرف)",
"Y",
"F",
"V",
"U",
"W",
"او (سیریلیک)",
"ز",
"زین (حرف عبری)",
"زتا",
"Z",
"ز (سیریلیک)",
"ح",
"خ",
"اتا (حرف)",
"H",
"ای (سیریلیک)",
"ط",
"ظ",
"تتا",
"تورن",
"ی",
"یوتا (حرف)",
"I",
"J",
"ای دهدهی (سیریلیک)",
"Yi (سیریلیک)",
"ی (سیریلیک)",
"ک",
"کاف (حرف عبری)",
"کاپا",
"K",
"کا (سیریلیک)",
"ل",
"لامبدا",
"L",
"ال (سیریلیک)",
"م",
"مو (حرف)",
"M",
"ام (سیریلیک)",
"ن",
"نو (حرف)",
"N",
"ان (سیریلیک)",
"ش",
"سمخ (حرف عبری)",
"کسی",
"خی",
"X",
"خا",
"ع",
"غ",
"امیکرون",
"O",
"اُ (سیریلیک)",
"پ",
"ف",
"عدد پی",
"P",
"پ (سیریلیک)",
"ص",
"زادی (حرف عبری)",
"ض",
"سان (حرف)",
"CH",
"تسه (سیریلیک)",
"چ (سیریلیک)",
"ق",
"قوپا",
"Q",
"ر",
"رش (حرف عبری)",
"رو",
"R",
"ار (سیریلیک)",
"سیگما",
"S",
"اس (سیریلیک)",
"شا",
"ت",
"ث",
"تاو",
"T"
] | [
"الفبای فنیقی",
"بلوک‌های یونیکد",
"تایپوگرافی",
"حافظه جهانی ثبت‌شده",
"زبان فنیقی"
] |
2,417 | الفبای لاتین | 0 | 9,998 | 0 | [
"الفباي لاتين",
"الفباي لاتيني",
"الفبای لاتینی",
"خط لاتین",
"حروف لاتین",
"الفبا لاتین",
"الفبا لاتين",
"حروف لاتين",
"خط لاتين",
"دبیره لاتین"
] | false | 9,976 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "name",
"Item2": "الفبای لاتین"
},
{
"Item1": "type",
"Item2": "[[الفبا]]"
},
{
"Item1": "time",
"Item2": "~700 BC-اکنون"
},
{
"Item1": "fam1",
"Item2": "[[هیروگلیف مصری]]"
},
{
"Item1": "fam2",
"Item2": "[[Proto-Sinaitic]]"
},
{
"Item1": "fam3",
"Item2": "[[الفبای فنیقی]]"
},
{
"Item1": "fam4",
"Item2": "[[الفبای یونانی]]"
},
{
"Item1": "fam5",
"Item2": "[[Etruscan alphabet]]"
},
{
"Item1": "sisters",
"Item2": "[[الفبای سیریلیک]][[الفبای ارمنی]][[خط گرجی]][[Coptic]][[خط رونی]]"
},
{
"Item1": "children",
"Item2": "indirectly, the [[Cherokee syllabary]] و [[کادنلاYugtun script]]"
},
{
"Item1": "sample",
"Item2": "A Specimen by William Caslon.jpg"
},
{
"Item1": "imagesize",
"Item2": "200px"
},
{
"Item1": "unicode",
"Item2": "See [[Latin characters in Unicode]]"
},
{
"Item1": "iso15924",
"Item2": "Latn"
}
],
"Title": "writing system"
} | الفبای لاتین که الفبای رومی نیز خوانده میشود، پر استفاده‌ترین خط الفبایی در دنیا می‌باشد. سرچشمه این خط بنا به باور پژوهندگان، به خط اقوام اتروسک که ساکنان اولیه ایتالیا بودند، مربوط میشود. این خط از گونه‌های غربی الفبای یونانی برگرفته شد و نخستین بار در روم باستان برای نوشتن زبان لاتین به کار رفت. پس از سده یکم پس از میلاد در الفبای لاتین قواعد زیبایی‌شناسی ویژه‌ای پدیدار گشت. این امر نخست در کتیبه‌ها و سپس با تغییرات جزئی در کتب تحقق پیدا کرد. | [
"الفبا",
"زبانهای اروپایی",
"زبان لاتین",
"زبانهای ترکی‌تبار",
"زبانهای فین‌واوگری",
"زبانهای اسکیمو-آلوت",
"زبان باسکی",
"زبانهای آفریقایی",
"زبانهای آسترونزیایی",
"زبانهای استرا-آسیایی",
"هیروگلیف مصری",
"Proto-Sinaitic",
"الفبای فنیقی",
"الفبای یونانی",
"Etruscan alphabet#Etruscan alphabet",
"الفبای سیریلیک",
"الفبای ارمنی",
"خط گرجی",
"Coptic alphabet",
"خط رونی",
"Cherokee syllabary",
"کادنلاYugtun script",
"Latin characters in Unicode",
"خط (نوشتار)",
"اتروسک#منابع",
"ایتالیا",
"روم باستان",
"شابلون"
] | [
"الفبای لاتین",
"تاریخ امپراتوری روم",
"تایپوگرافی",
"خط لاتین"
] |
2,418 | الفبای عربی | 0 | 138 | 0 | [
"خط عربي",
"خط عربی-فارسی",
"کتابت عربی",
"حروف عربی",
"الفباي عربي",
"حروف عربي",
"خط عربي-فارسي",
"كتابت عربي"
] | false | 96 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | الفبای عربی حروف نوشتاری خط و زبان عربی است.
الفبای عربی دارای حروف ۲۸گانه می‌باشد. الفبای فارسی از آن گرفته شده و چهار حرف (واج) از آن بیشتر دارد و در بعضی اشکال دو حرف ک (ک= عربی) و ی (ی= عربی) با آن متفاوت است. الفبای عربی دارای دو ترتیب الفبایی و ابجدی می‌باشد. ترتیب الفبایی آن مانند فارسی است با این تفاوت که حرف (ه) قبل از حرف (و) قرار دارد.
ترتیب الفبایی و نام حروف عربی عبارتند از
ا (الف)، ب (با)، ت (تا)، ث (ثا)، ج (جیم)، ح (حا)، خ (خا)، د (دال)، ذ (ذال)، ر (را)، ز (زا)، س (سین)، ش (شین)، ص (صاد)، ض (ضاد)، ط (طا)، ظ (ظا)، ع (عین)، غ (غین)، ف (فا)، ق (قاف)، ک (کاف)، ل (لام)، م (میم)، ن (نون)، ه (ها)، و (واو)، ی (یا).
ترتیب ابجدی آن بر پایه حساب عددی (جمل) می‌باشد.
تاریخچه
پیش از اسلام
خط المسند، الفبای باستانی پادشاهی عربی سباء
تا پیش از اسلام مدرکی دال بر خط و سواد داشتن عربهای حجاز نیست، ولی از عربهای شمالی عربستان ۵ مدرک که کهنه‌ترین آنها مربوط به ۵۱۲ میلادی است، بدست آمده. از عربهای جنوبی (مردم یمنی) نیز آثاری بدست آمده‌است که با حروف خط و الفبای مسند می‌نوشتند.
مردم حجاز که بر اثر صحرانشینی از نوشتن خط بی‌بهره ماندند. اما اندکی از آنها که کمی پیش از اسلام به عراق و شام می‌رفتند نوشتن را از آنها آموختند و عربی خود را با حروف نبطی یا سریانی و عبرانی می‌نوشتند. برای نمونه سفیان‌بن امیه که از بازرگانان آن دوره بود از کسانی بود که خط سریانی(سطرنجیلی) را به حجاز آورد.
پرونده:Aram nabat arab syriac.png
پس از اسلام
برگی از قرآن بخط کوفی قرن ۱۰-۹ میلادی، دوران خلفای عباسی؛ آیاتی از سوره حج
برگی از قرآن بخط کوفی قرن ۱۱ میلادی؛ آیات اولیه سوره لیل
در آغاز دوران اسلامی مسلمانان تلاش کردند قرآن را به نگارش در آورند؛ و عده کمی از آنها که نوشتن می‌توانستند شامل «علی‌بن ابی طالب»، «عمربن خطاب» و «طلحه بن عبیدالله» قرآن را به نگارش درآوردند. در این نگارش از حروف نبطی یا سریانی(سطرنجیلی) استفاده شد. خطهای نبطی و سریانی هر دو از خط آرامی منشا گرفته بودند. در این خط ابهامات زیادی بود و حروف بدون نقطه نوشته می‌شدند و مصوت‌های کوتاه و برخی مصوت‌های بلند مانند «ا» در میان واژه‌ها نوشته نمی‌شد.
برای نمونه در این خط ب ، ن ، ت ، ث و ی همانند هم نوشته می‌شدند و یا ح ، خ ، ج و یا س و ش همانند بودند.
پس از آنکه عربها ایران را تسخیر کردند، چون بیشتر عربها خواندن و نوشتن نمی‌دانستند، ایرانیان را برای کارهای دیوانی استخدام کردند. ایرانیان دیوان سالار نیز که پی به مشکلات خط عربی برده بودند تلاش کردند شیوه نوشتار را بهبود بخشند. ایرانیان با ذوق و سلیقه خود و با نیم نگاهی به خط پهلوی، خط نوشتاری را تکامل بخشیدند. در واقع خط عربی و فارسی کنونی، خطی است که ایرانیان در شکل‌گیری و تکامل آن سهم عمده‌ای داشته‌اند.
اعراب خط نداشته‌اند و خطی که از «حمیر» و «انبار» (استان انبار) به عربستان رفته و در زمان ظهور اسلام نشر یافته‌است، خط عربی نیست بلکه زبان عربی به این خط نوشته می‌شده‌است؛ و چون آثار مخطوط در قرون اولیه اسلامی و پس از آن، به زبان عربی نوشته می‌شد، خطی که با آن، زبان عربی ثبت می‌گردید، به نام خط عربی مشهور گردید.
خط عربی
خط عربی یا شیوه‌های زیباشناسانه و هنری متعدد الفبای زبان عربی شامل: ثلث، نسخ، محقق، ریحانی، توقیع و رقاع است.
الفبای فارسی
الفبای جاوه‌ای
الفبای اردو
خط عربی
زبان عربی | [
"حرف",
"خط عربی",
"زبان عربی",
"سبا",
"عرب",
"حجاز",
"یمن",
"الفبای مسند",
"عراق",
"شام",
"نبطی",
"سریانی",
"عبرانی",
"سطرنجیلی",
"قرآن",
"علی پسر ابوطالب",
"عمربن خطاب",
"طلحة بن عبیدالله",
"خط نبطی",
"خط سریانی",
"آرامی",
"ثلث",
"خط نسخ",
"محقق",
"ریحانی",
"خط توقیع",
"رقاع",
"الفبای فارسی",
"الفبای جاوه‌ای",
"الفبای اردو"
] | [
"الفبای عربی",
"خط",
"خط عربی",
"زبان عربی"
] |
2,419 | خط (نوشتار) | 0 | 386 | 0 | [
"دبيره",
"دبیره",
"سامانهٔ نوشتاری",
"سامانه نوشتاری",
"سیستم نوشتاری",
"سامانه نوشتاري",
"سامانهٔ نوشتاري",
"سيستم نوشتاري"
] | false | 65 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | الفبایی
col1 =
col2header =
col2 =
col3header = ابجد
col3 =
col4header = ابوگیدا
col4 =
below =
الفبایی
col1 =
col2header =
col2 =
col3header = دیگر گونه‌ها
col3 =
خط یا دبیره هنر یا وسیله‌ای برای ثبت و نوشتن ذهنیات و تفکرات با استفاده از علائمی است که به چشم آشنا باشد و دیده شود. جاحظ می‌گوید: خط زبان دست است و حافظ افکار و آثار.
در واقع، بشر از زمانی که خواست آنچه را می‌اندیشد نقش کند، در حقیقت قدم به دنیای خط و نگارش نهاد.
خطهایی که امروزه مورد استفاده مردم دنیا قرار دارند عبارت اند از:
لاتین (انگلیسی): Latin
سیریلیک (روسی):
یونانی:
گرجی: ქართული (شامل آسومتاورولی، نوسخوری و مخدرولی)
ارمنی:
چینی: 汉字
کانا (ژاپنی): 仮名 (شامل کانجی، هیراگانا و کاتاکانا)
هانگول (کره‌ای): 한글
عربی: العربیه
عبری: د
برهمایی (هندی): हिन्दी
گعز (اتیوپیایی): ግዕዝ
تهانا: س
کانادایی
جهت نگارش انواع خط
از چپ به راست: لاتین، سیریلیک، یونانی، گرجی، ارمنی و اتیوپیایی و همچنین مصری، سانسکریت و اسلاوی
از راست به چپ: فارسی و عبری و همچنین کلدانی، آسوری، عربی، ترکی و تاتاری
از بالا به پائین: چینی و ژاپنی سطور از بالا به پائین و حروف از راست به چپ
از پائین به بالا: مکزیکی
لازم به یادآوری هست که کهنترین نوشته‌ها معمولا از «راست به چپ» و سپس از «چپ به راست» نوشته شده‌است. حتی درآغاز نوعی روش شیار گونه نیز متداول بوده‌است. در یونان قدیم، نوعی نگارش بوده که ابتدا از راست بچپ می‌نوشتند و چون به انتهای سطر می‌رسیدند از چپ براست می‌نوشتند و باهمین ترتیب تا آخر پیش می‌رفتند.
تاریخ خط
در قدیم یک سلسله و علایمی وجود داشت که تا حدی به حفظ خاطره‌ها و اموری که باید حفظ شوند، کمک می‌کرد، نظیر: چوب‌خط‌های کوچک آلمانیهای قدیم یا ریسمانهای گره‌خورده مردمان پرو از زمان اینکاها یا گردن بندهای صدفی قوم ایروکوا به نام وامپون و بالاخره چوب‌خط‌های استرالیایی‌ها؛ و برخی از دانشمندان ایرانی‌ها و تمدن سیلیرک را اولین مخترعان حط می‌دانند.
خط تصویری
خط تصویری مرحله دوم از مراحل اساسی خط است در این مرحله برای اظهار یک فکر، صورت آن را می‌کشیدند، مثلا برای نوشتن یک حیوان، شکل آن را می‌کشیدند.
شاید احتیاج به حفظ خاطره‌ها و ثبت اندیشه‌ها، نخستین محرک پیدایش خط در بین اقوام ابتدایی بوده‌است. چراکه انسان اولیه برای حفظ اموری که می‌خواست سالهای دراز باقی بماند، ابتدا به رسم شکل و صور آنها پرداخت و تصویرهای واقعی را برای ارتباط کتبی ترسیم کردو از این تصویرنگاری، خط تصویری آغاز شد.
تعداد فراوان تصویرها وعدم امکان نقش کردن مسائل عاطفی، کمبودهای این روش نگارش بود.
خط اندیشه نگار
روش تصویرنگاری در ابتدا به رسم صورت اشیاء می‌پرداخت، اما بعدها کم‌کم تصویرها شکل ساده‌تر و نمادین‌تری به خود گرفتند و برای مفاهیم عاطفی نیز، علائمی قراردادی وضع شد. بدین ترتیب، بشر توانست با تصویر اشیایی شبیه به اندیشه‌ها، به نمایش اندیشه نیز اقدام کند، مثلا نقش دو پا نشانه راه رفتن و چشم اشک آلود نشانه اندوهگینی بود. این طریق نمایش اندیشه، در تاریخ خطوط، خط اندیشه نگار نام دارد.
در دنیای قدیم ما به چهار نوع خط اندیشه نگار برمی‌خوریم به شرح زیر:
خط چینی
خط میخی
خط هیروگلیف مصری
خط فنیقی
خط واژه‌نگار
نارسایی روش اندیشه‌نگاری موجب شد که در کار نگارش طریق دیگری پیش آید که بستگی بیشتر با زبان داشته باشد، یعنی بستگی با اصواتی که چون گوش آنها را شنید، معانی آنها را درک کند. در این روش، واژه‌ها با علایمی نمایش داده می‌شوند که ربطی با اصوات مزبور نداشتند، ولی در عوض این ویژگی را داشتند که وقتی چشم آنها را می‌دید، زبان الفاظی را قرین این علامات کند.
خط آوانگار
با بکار بستن علایمی که شکل واژه‌های آن جناس لفظی با واژه‌های بیانگر معانی آنها دارد، خط به مرحله هجایی کشانیده شد. در این مرحله، هر هجا با علامتی ویژه همراه است.
خط الفبایی
با پیشرفت نمایش هجایی خط کم‌کم روش الفبایی خط بوجود آمد. در روش سیلابی، با تجزیه هجاها و نمایش مجزای هر یک از آنها، مطلب شکل تحریری به خود می‌گیرد.
خطوط باستان
خطوط اصلی باستان (به ترتیب الفبایی) شامل: خط اوستایی - خط پهلوی - خط چینی - خط عبری - خط فنیقی - خط میخی - خط هیروگلیف مصری میشود.
خط اوستایی
یسنا
خط اوستایی ، برای نگارش کتاب دینی زرتشتیان به کار رفته و برمبنای خط پهلوی ساسانی اختراع شده‌است. این خط آوانگار بوده و با ۵۳ یا ۵۸ علامت واکه و همخوان از قابلیت نگارش بسیار بالایی برخوردار است. از راست به چپ نوشته میشود و به نامهای دین دبیره، دین دبیریه، دین دفیره و … هم نامیده میشود.
از نخستین سده‌های اسلامی چون زبان و خط پهلوی حالت رسمی خود را از دست داد مشکلات آن بیشتر عیان شد و برای سهولت در خواندن متون پهلوی آن را به الفبای اوستایی برگرداندند و این نحوه نگارش پازند نامیده میشود. در دوره زبانهای ایرانی میانه خطی که مانی در آثار خود به کار برده‌است نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مانی خط را بر مبنای خط سریانی ابداع کرد که نسبت به خط پهلوی از امتیازات بیشتری برخوردار است و در آن موازین زیباشناختی خطی مراعات شده‌است.
خط پهلوی
پس از دوران هخامنشی، در دوره کوتاه مدت اسکندر و سلوکیها، زبان و خط یونانی در مراسلات رسمی و اداری به کار رفت تا این که در زمان اشکانیان، خط پهلوی اشکانی برای نوشتن زبان پهلوی اشکانی، بر مبنای خط آرامی پایه‌ریزی شد و سپس خط پهلوی ساسانی در همین راستا به وجود آمد که هرکدام گونه‌های کتیبه‌ای و تحریری دارند. این خطوط صامت نگار هستند و حتی تعداد علامت‌ها نسبت به الفبای آرامی نیز کمتر است و همین موضوع مشکلاتی را برای خواندن زبان پهلوی ایجاد می‌کند. این خطوط از راست به چپ نوشته می‌شوند.
خط چینی
چینی‌ها ابتدا با رسم اشکالی آغاز نگارش کردند، به علت نارسایی علامات موجب شد که بعدها ترکیباتی بسازند و با آن ترکیبات به بیان اندیشه‌های خود بپردازند. این ترکیبات گرچه تصویرکننده اندیشه‌های آنان بود، ولی در انتقال مقاصد آنها کاملا موفق نبود. تا آنکه چینی‌ها با پدیدآوردن علاماتی که بیشتر تکیه بر اصوات می‌کرد، بنوعی خط صوت نگار دست یافتند. این خط صوت نگار گرچه از حیث آنکه با زبان بستگی داشت و در مرحله‌ای جلوتر از خط قدیم بود، ولی از آنجا که هر حرف می‌توانست نمایشگر اصوات مختلف چندی باشد دارای نقص بسیار بود. چینی‌ها برای رهایی از این نقص، یعنی نمایش معنی حقیقی هر علامت از علائمی اندیشه نگار به نام کلید استفاده کردند و هر کلید مبین یک نوع اندیشه بود. دانشوران چینی بعدها بیک نوع خط تندنویسی دست یافتند که نمونه خط ژاپنی شد.
چند نمونه از سیر تحول خط تصویرنگار چینی:
Archaic
Seal script
Traditional Modern
Simplified
Pinyin
Gloss
Archaic
Seal script
Traditional Modern
Simplified
Pinyin
Gloss
پرونده:Ren arch.png
پرونده:Ren sigil.png
人
rén
مرد
50px
پرونده:Nuu sigil.png
女
nǚ
زن
پرونده:Zi arch.png
پرونده:Zi sigil.png
子
zǐ
کودک
پرونده:Ri arch.png
پرونده:Ri sigil.png
日
rì
خورشید
پرونده:Chuan arch.png
پرونده:Chuan sigil.png
川
chuān
رودخانه
پرونده:Yu arch.png
پرونده:Yu sigil.png
雨
yǔ
باران
پرونده:Ma arch.png
پرونده:Ma sigil.png
馬
马
mǎ
اسب
پرونده:Niao arch.png
پرونده:Niao sigil.png
鳥
鸟
niǎo
پرنده
پرونده:Gui arch.png
پرونده:Gui sigil.png
龜
龟
guī
لاک‌پشت
پرونده:Long arch.png
پرونده:Long sigil.png
龍
龙
lóng
اژدها
خط عبری
خط عبری نیز که سابقه زبانی آن به سده چهارم پیش از میلاد میرسد از اصل آرامی نشات گرفته‌است. عموم یهودیان جهان خط عبری را برای نگارش آثار خود به کار می‌گیرند.
خط فنیقی
همزمان با تکامل تدریجی خطوط میخی و در هزاره دوم پیش از میلاد خط دیگری در سرزمین فنیقیه پا به عرصه وجود می‌گذارد و آن خط هیروگلیف هیتیتی است که به خط فنیقی شهرت دارد. قدیمی‌ترین نمونه این خط در کاوشهای شهر گوبله، از شهرهای فنیقیه باستان (حوالی سوریه کنونی) که یونانیان آن را بیبلوس می‌نامیدند، به دست آمده‌است.
شهر بیبلوس در میان یونانیان، به عنوان داشتن بهترین پاپیروس‌ها، شهرت داشت و مرکز مهم بازرگانی مصر و یونان بود. چون یونانیان وسایل نوشتن خود را از این شهر بدست می‌آورند نام بیبلوس در نزد آنها به معنی کتاب گرفته شده که بعدها «Bible» مفهوم کتاب دینی تورات و انجیل را یافت.
الفبای فنیقی با ۲۲ علامت خطی که تنها صامت‌ها را نشان می‌داد، از راست به چپ نوشته می‌شد. به‌نظر خط شناسان، نشانه‌هایی از خط مصری باستان و خطوط تصویری را در الفبای فنیقی می‌توان یافت. این خط برخلاف خط هیروگلیف که در انحصار کاهنان بود یا خط میخی که تنها طبقه دبیران با آن سرو کار داشتند، براحتی در دسترس عامه قرار گرفت. فراگرفتن این خط آسان بود و کتابت و نوشتن با آن نیز بسیار آسان بود، بنابراین استفاده از آن گسترش زیادی یافت.
می‌توان گفت که فنیقی‌ها نخستین کسانی بودند که افتخار کشف الفبای حقیقی را دارند. با پیدایش این خط سایر خطوط جز خط چینی، از قلمرو نویسندگی خارج شدند. این خط در آسیای غربی نفوذ یافت و جایگزین خط میخی شد. از طریق قوم آرامی، الفبای فنیقی در مصر و عرب و میانرودان تا هند بسط یافت و همچنین به غرب (اروپای امروز) که هنوز دارای خط و کتابت نبود راه یافت. این کار از طریق یونان انجام گرفت که با فنیقی‌ها ارتباط بازرگانی داشتند. الفبای یونانی و رومی از الفبای فنیقی پدید آمده‌است و از آنجا که الفبای سایر کشورهای اروپایی مشتق از این دو الفباء می‌باشد، می‌توان گفت که مبدا خطوط ملل اروپایی، فنیقی است.
اصول این خط بعدها با اختراع علائمی برای نشان دادن حروف مصوت بوسیله یونانیها کامل شد. یونانیان این علائم را با اسم سامی آن که نماینده دو حرف اول آن بود، «آلفا بتا» نامیدند و برای استفاده خود تغییراتی در آن دادند. مصوت‌ها را وارد خط ساختند و خط صامت نگار را به آوانگار تبدیل کردند. جهت نگارش را نیز تغییر دادند و از چپ به راست نوشتند.
گونه‌ای از خط یونانی را، یونانیان مهاجر با خود به روم بردند و در آنجا بر این مبنا، الفبای لاتینی به وجود آمد که زبانهای گوناگون اروپا بدان خط نوشته شد.
بخشی از اروپای شرقی که به کلیسای دوم وابسته بودند، الفبای لاتینی را برای نگارش برگزیدند، مانند لهستانیها، چک‌ها و کروات‌ها.
در سده نهم میلادی کشیشی از کلیسای بیزانس به نام سیریل با ترکیبی از الفبای یونانی و رومی خطی را برای نگارش زبان اسلاوی به وجود آورد. گونه‌ای تعدیل شده از این الفبا که سیریلیک نامیده میشود برای نگارش زبان روسی و دیگر زبانهای هم جوار به کارمی رود.
الفبای فنیقی به نوعی شبه قاره هند را نیز درنوردید. دانشمندان، خط برهمایی هند را از فرزندان همین خط می‌دانند که زبان سنسکریت و دیگر زبانهای هندی با آن نوشته میشود. متون دینی بودایی به زبان ختنی (سکایی) که یکی از زبانهای ایرانی شرقی دوره میانه است به خط برهمایی نوشته شده‌است.
خط میخی
خط میخی ، اصلی اندیشه نگار داشت و در همه کشورهای آسیای غربی بکار می‌رفت.
اکثر صاحبنظران خط و زبانهای باستانی بر این باورند که منشا پیدایش خط از بین‌النهرین و سرزمین سومر بوده‌است و کهنترین اقوامی که در بین‌النهرین خط میخی را بکار برده‌اند، سومریان هستند. سومریان چون مصری‌ها و چینی‌ها، از نخستین اقوامی هستند که تمایل به ضبط گفتار و اندیشه‌هایشان داشتند. کاتبان سومری با ابداع خط میخی تصویری جامعه بشری را از دوران مجهول و تاریک ماقبل تاریخ وارد مرحله تاریخی کردند. آنها با ابداع خط میخی دوره‌ای را آغاز کردند که به عنوان آغاز خط‌نویسی شهرت دارد.
گرچه پیدایش خط و کتابت نخستین بار در نیمه دوم هزاره چهارم پیش از میلاد، در جنوب بین‌النهرین و توسط کاتبان و دبیران سومری محقق شد، اما گسترش و تکامل آن به آغاز هزاره سوم پیش از میلاد برمی‌گردد. برخی حتی بر این نظرند که خط هیروگلیف مصری، همزمان و برگرفته از خط تصویری سومری به وجود آمده‌است.
سومریان، کهنترین ساکنان شناخته شده جنوب بین‌النهرین - قومی متمدن و پیشرفته بودند. آنان از نژاد سامی نبودند و با عنوان ساکنان غیرسامی بین‌النهرین از ایشان یاد می‌کنند. برخی این احتمال را می‌دهند که از کنار دریا به این منطقه مهاجرت کرده باشند. رد پای آنها از اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد در میانرودان دیده میشود.
علم نجوم، تقسیم ساعت به ۶۰ دقیقه و دقیقه به ۶۰ ثانیه، مسائل هندسی و اوزان، میراث‌های گرانبهایی هستند که این قوم برای آشوری‌ها و بابلی‌ها بر جای گذاشتند. سومریها چون پیوندی با همسایگانشان نداشتند از میان رفتند یا جذب اقوام سامی شدند.
خط میخی و خط هیروگلیف علاوه بر تفاوت‌های ظاهری، در ابزار و نحوه نوشتن نیز با هم تفاوت داشتند. خط هیروگلیف با قلم نی و مرکب بر روی پاپیروس نگاشته می‌شد، درحالی که برای نوشتن خطوط میخی نیاز به لوحه‌های گلی نرمی بود که با قلم چوبی برآن می‌نگاشتند و سپس لوحه را می‌پختند. اولین یافته‌های نگارشی بشر که به صورت الواح گلین برجای مانده متعلق به تمدنهای بین‌النهرین است.
همزمان با پیشرفت خط سعی دیگری نیز به عمل آمد و آن توسعه محل و مواد نوشتن بود. قبل از پیدایی کاغذ از سنگ و فلزات استفاده می‌کردند و غیر از سنگ و فلزات از پوست درختان و جانوران نیز استفاده می‌شد، ولی گرانی قیمت این دو پوست موجب شد که در مصرف آن اقتصاد بورزند و نتیجه این صرفه‌جویی اقتصادی، یکی فشردگی در نوشتن بود و دیگر استفاده از علائم اختصاری و همچنین تراش پوست و استفاده مجدد از آن بود.
خط میخی ایلامی
از خط میخی سومری نخستین خط میخی ایلامی منشعب میشود که برای نگارش زبان ایلامی به کار می‌رود که جزو زبانهای منفرد است. در واقع کمی بعد از پیدایش خط میخی تصویری سومری و بابلی، ساکنان منطقه شمالی دشت خوزستان و کوهپایه‌های زاگرس نوع دیگری از خط میخی تصویری را بکار بردند که به خط ماقبل عیلامی (پروتوعیلامی) مشهور شد.
پروفسور «والتر هینتس» می‌نویسد:
در ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد وقتی که سومریها خط تصویری را به عنوان بهترین وسیله برای مکاتبات خود اختراع کردند این ابداع به سرعت به همسایگان عیلامی آنها رسید. صرفنظر از اختلاف در جزئیات، تردید نباید کرد که خط تصویری عیلامی بر مبنای سرمشق سومری تدوین شده‌است. این خط به سرعت گسترش یافت و تقریبا همزمان در شمال شرق کاشان (میان تهران و اصفهان) و در شرق دور و جنوب در کرمان ظاهر شد.
خط میخی اکدی
خط میخی اکدی (بابلی) نیز از شاخه‌های خط سومری است. خط میخی نه تنها در میانرودان که درگستره وسیعی رواج یافت. در آسیای صغیر و میانرودان شمالی و در میان هیتی‌ها، هوری‌ها، اورارتورها، لولوبی‌ها و کاسی‌ها وغیره.
خط میخی هخامنشی
خط میخی کتیبه‌های فارسی باستان دوره هخامنشی از روی خط میخی بابلی و ایلامی درست شده‌است که نسبت به آنها نشانه‌های ساده‌تر و کمتری دارد. خط میخی زبان فارسی را می‌توانیم صورت تکامل یافته خطوط میخی دیگر بدانیم که حروف هجایی در آن هستند (یعنی واکه به همراه همخوان). به همین دلیل بسیاری آن را بسیار نزدیک به خطوط هجایی می‌دانند. این خط از چپ به راست نوشته می‌شد.
خط هیروگلیف مصری
نمونه‌ای از هیروگلیف مصری بر روی قطعه‌ای از پاپیروس
خط هیروگلیف مصری ، در ادامه خط اندیشه نگار، وارد عرصه نگارش شد. گستره انتشار آن بیشتر در مصر و در دست کاهنان بود. یونانیان این نام را بدان بخشیدند که در زبان یونانی به معنی «نوشته نشانه‌های مقدس» است، آنها، این خط را اعجاب‌آور و پر از رمز و راز پنهانی کاهنان مصر میدانستند.
سابقه خط هیروگلیف را تا هزاره چهارم پیش از میلاد نیز می‌توان پیش برد. خط هیروگلیف را بر پاپیروس می‌نوشتند. پاپیروس از ساقه‌های فشرده نوعی نی به همین نام به دست می‌آمد و از اجداد کاغذ است، به‌نظر میرسد کلمات paper و papier در زبانهای غربی از این واژه گرفته شده‌اند.
مصریان نخستین مصرف‌کنندگان پاپیروس بودند و نوشت‌افزار آنها نیز نوعی قلم از نی بود که آن را در مرکب سیاه یا قرمز فرو می‌بردند. این خط معمولا افقی و از راست به چپ نوشته می‌شد و به ندرت از چپ به راست و گاهی نیز از بالا به پایین نوشته می‌شد. هیروگلیف، خط اندیشه نگار کامل نیست و درآن عناصر صوتی و الفبائی بیشتر وجود دارد. همچنین تصویر انسانها و حیوانات در این خط احتمالا مربوط به آغاز خط است.
قدمیترین نمونه خط هیراتیک که یک متن پزشکی است. مربوط به ۱۶۰۰ قبل از میلاد مسیح
با پیدایش پاپیروس، خط هیروگلیف در مصر تحول می‌یابد و به سادگی می‌گراید و خط هیراتیک (دینی، باصلابت) از آن پدید آمد که با بهم ریختگی آن نوعی خط تندنویسی به نام خط دموتیک یا خط عامیانه از آن بوجود می‌آید.
مرحله بعدی خط، خط میخی است.
خطوط امروزی
خطوط اصلی امروزی شامل: خط سیریلیک - خط لاتین - خط ارمنی - خط گرجی - خط عربی است.
سیریلیک
لاتین
ارمنی
خط گرجی
کتابی به زبان گرجی، نوشته شده با الفبای کنونی گرجی
خط گرجی مخصوص نوشتن زبان گرجی و دیگر زبانهای کارتولی است و شامل سه الفبای هم ارز است که عبارت اند از: آسمتاورولی، نوسخوری و مخدرولی، که امروزه فقط مخدرولی مورد استفاده رسمی و وسیع قرار دارد.
قدیمی‌ترین کتیبه کشف شده از زبان گرجی، نوشته شده به نخستین الفبای گرجی یعنی آسومتاورولی و مربوط به سده یکم پیش از میلاد مسیح است.
خط عربی
خط کوفی‌کتیبهپایین صفحه: ۴ سطر ادعیه بخط محقق‌کتیبه‌ایعمودی: بخط ثلث‌کتیبه‌ای
می‌توان گفت خط عربی نیز با واسطه خط نبطی از خط آرامی به وجود آمده‌است.
خط عربی به اجمال بنابر گفته جرجی زیدان چنین است.
اعراب حجاز مدرکی دال بر خط و سواد داشتن خود ندارند، ولی از اعراب شمال و جنوب حجاز آثار کتابت بسیاری بدست آمده‌است که معروفترین ایشان، مردمان یمن هستند که با حروف مسند می‌نوشتند و دیگر نبطی‌های شمال، که خطشان نبطی است.
مردم حجاز که بر اثر صحرانشینی از کتابت و خط بی‌بهره ماندند، کمی پیش از اسلام به عراق و شام می‌رفتند و بطور عاریت از خط عراقیان و شامیان استفاده می‌کردند و وقتی به حجاز می‌آمدند، عربی خود را با حروف نبطی یا سریانی و عبرانی می‌نوشتند.
خط سریانی و نبطی بعد از فتوحات اسلام نیز میان اعراب باقی ماند. خط کوفی در کوفه و حیره سریانی و خط نسخ، در مکه و مدینه از خط نبطی اقتباس شده‌اند.
گونه‌ای از خط نسخ برای نوشتن آثار زبان خوارزمی که یکی از زبانهای ایرانی شرقی است به کار رفته‌است.
ایرانیان نیز در سده‌های نخستین پس از اسلام با افزودن حروف فارسی به الفبای عربی، خط فارسی را بر مبنای نسخ پایه‌گذاری کردند و سپس خط نستعلیق و خط شکسته و دیگر خطوط ایرانی ابداع شد.
مورخین درباره شهری که خط از آنجا به حجاز آمده، اختلاف نظر دارند و به قول مشهور خط سریانی از شهر قدیمی انبار به حجاز آمده‌است. برخی نیز می‌گویند مردی به نام بشر بن عبدالملک کندی برادر اکیدر بن عبدالملک فرمانروای دومهالجندل، آن خط رادر شهر انبار آموخت و از آنجا به مکه آمده صهباء دختر حرب بن امیه، یعنی خواهر ابوسفیان (پدر معاویه) را به زنی گرفت و عده‌ای از مردم قریش نوشتن خط سریانی رااز بشر بن عبدالملک آموختند.
هنگامی که اسلام پدید آمد، بسیاری از قریش که در مکه بودند، خواندن و نوشتن میدانستند تا آنجا که پاره‌ای گمان کردند حرب بن امیه اول کسی بود که خط سریانی را به حجاز آورد.
بدین ترتیب، پس از آمدن اسلام، عربهای حجاز با نوشتن آشنا بودند، ولی عده کمی از آنها نوشتن میدانستند که برخی از آنان، از بزرگان صحابه شدند. علی بن ابیطالب، عمربن خطاب و طلحهبن عبیدالله از این گروه بودند.
پس از اسلام، تاریخ خط عربی را می‌توان کاملا وابسته به کتابت قرآن دانست. در زمان خلفا و پس از آن در زمان بنی امیه، قرآن را بخط کوفی می‌نوشتند و مشهورترین قرآن نویس بنی امیه، مردی بود به نام قطبه که بسیار خوش‌خط بود. او خط کوفی را با چهار قلم می‌نگاشت.
در اوائل حکومت عباسیان، خطاط دیگری به نام ضحاک بن عجلان بود که چند قلم بر چهار خط قطبه افزود و پس از او اسحاق بن حماد و دیگران نیز چیزهایی اضافه کردند تا آنکه در اوایل دولت عباسی دوازده قلم خط بشرح زیر معمول بود:
۱- قلم جلیل ۲- قلم سجلات ۳- قلم دیباج ۴- قلم اسطور مار کبیر ۵- ثلاثین ۶- قلم زنبد ۷- قلم مفتح ۸- قلم حرم ۹- قلم مد مرآت ۱۰- قلم عمود ۱۱- قلم قصص ۱۲- قلم حرفاج.
در زمان مامون نویسندگی اهمیت پیدا کرد و نویسندگان در نیکو ساختن خط به مسابقه پرداختند و چندین قلم دیگر به نام قلم مرصع، قلم نساخ، قلم رقاع، قلم غبارالحلیه، قلم ریاسی پدید آمدند. درنتیجه، خط کوفی به بیست شکل درآمد.
برگی از قرآن به خط محقق؛ آیات ۷۶و۷۵ از سوره یوسف
اما خط نبطی یا نسخ، بهمان شکل سابق در میان مردم و برای تحریرات غیررسمی معمول بود تا آنکه ابن مقله (م ۳۲۸ ه. ق) خطاط مشهور با نبوغ خود خط نسخ را به صورت نیکویی درآورد و آن را جزو خطوط رسمی دولتی قرار داد و خطی که امروز معمول است، همان خط اصلی ابن مقله می‌باشد. او اقلام سته (شش قلم) شامل ثلث، نسخ، محقق، توقیع، رقاع و ریحان را وضع نمود. این اقلام به خطوط اصول نیز مشهورند.
برخی می‌گویند، ابن مقله خط نسخ را از خط کوفی استخراج کرده‌است، ولی واقع آنست که خط کوفی و نبطی هر دو از اوایل اسلام معمول بوده و چنان‌که گفته شد، کوفی را برای کتابت قرآن و امثال آن بکار می‌بردند و نبطی در مکاتبات رسمی استعمال می‌شد. با اصلاحاتی که ابن مقله در خط نسخ نمود، آن را برای نوشتن قرآن شایسته و مناسب ساخت.
در نمایشگاه خط قدیمی عربی در کتابخانه سلطنتی سابق، قباله نکاحی موجود بود که به تاریخ ۲۶۴ ه.ق روی پوست درازاندامی تحریر شده بود و صورت عقدنامه را به خط کوفی مرتبی نوشته بودند و گواهان با خط نسخ بسیار مغشوش زیر عقدنامه را امضاء کرده بودند و همین دلیل است که ابن مقله در خط نسخ اصلاحاتی نمود، بقسمی که برای تحریر مصحف قرآن شایسته شد.
به مرور زمان، خط نسخ نیز فروعی پیدا کرد. در قرن هفتم یاقوت مستعصمی در مورد اقلام خط، ابتکاراتی بخرج داد و مخصوصا ثلث را به زیباترین شکل درآورد در واقع این خطوط توسط وی ظهور کرد؛ و بطور کلی دو خط نسخ و کوفی در کتابت عربی معمول گشت. این دو خط ریشه تمام خطهای اسلامی هستند. خط محقق از کوفی استخراج شد و نزدیکترین خط به کوفی است. محقق را پدر خطوط و ثلث را مادر خطوط می‌نامند.
همین‌طور خطاطان بسیاری بوجود آمدند و کتاب‌ها و رساله‌هایی درباره خط و خطاطی پرداختند.
سایر خطوط
خط فارسی
یک تابلوی خوشنویسی موسوم به گلزار اثر حسن زرین قلم، حاوی خطوط ثلث، نسخ، نستعلیق، شکسته و کوفی؛قسمتی از شکسته نستعلیق به صورت برعکس و به کمک آینه خوشنویسی شده‌است.
اگرچه برخی معتقدند که خط حیری (کوفی) که بنیان خط عربی را می‌سازد، برگرفته و آموخته دبیران عربی است که در مراکز دیوانی شاهان ساسانی در شهرهای انبار و حیره مشغول بکار بوده‌اند و این اثرگذاری حتی در دوران پس از اسلام نیز بچشم می‌خورد. توسط ایرانیانی چون هرمزان سردار مشهور ایرانی، که پس از شکست و اسارت، به مدینه اعزام گردید، جزو مسلمانان سرشناس شد و حتی در زمره مشاوران عمر خلیفه دوم درآمده بود. یا مردی به نام جفینه که از مسیحیان حیره بود و به مدینه برده شد تا درآنجا خط و کتابت به مردم بیاموزد. با اینحال اما به‌نظر بسیاری، پس از اسلام، تاریخ خط فارسی امروزی همان تاریخ خط عربی است.
اما درباره تاریخ خط فارسی در تذکره مرآت الخیال آمده‌است:
انواع خطوط فارسی، ثلث، نسخ، ریحان، توقیع، محقق و رقاع است و خط هفتم تعلیق، که از رقاع و توقیع پدید آمده‌است. نویسنده پس از آن می‌آورد: «گویند که از متقدمین، خواجه تاج سلمان این خطها را خوب می‌نوشت و خط هشتم که نستعلیق باشد میر علی تبریزی در زمان امیر تیمور صاحبقران از نسخ و تعلیق استنباط نمود».
خط فارسی در حال حاضر اقلامی دارد از جمله: اجازت، تعلیق، توقیع، ثلث، جلی، جلی دیوانی، دیوانی، رقاع (رقعه)، ریحانی، سنبلی، سیاقت، شجری، نستعلیق، شکسته، شکسته نستعلیق و کوفی یا نسخ ،خط معلی.
خط آرامی
یکی دیگر از فرزندان خط فنیقی خط آرامی است که به سرعت در خاورمیانه پخش شد. آرامی‌ها اقوامی بودند که از صحرای شمالی عربستان به سوی خاورمیانه مهاجرت کردند و دربین النهرین مستقر شدند. دراوایل هزاره اول پیش از میلاد، حکومت‌هایی برای خود برپا کردند ولی به زودی مقهور و خراج‌گزار آشوری‌ها گشتند. اما از آنجا که بازرگانان موفقی بودند نفوذ ریشه داری در منطقه کردند و محل استقرار خود را در بابل و نینوا قرار دادند و بر جمعیتشان نیز افزوده شد و زبان این قوم زمانی دراز در این منطقه ماندگار شد و مهم‌تر این که بر مبنای الفبای فنیقی، خط آرامی به وجود آمد که به سرعت رواج یافت و تبدیل به خط بین‌المللی منطقه شد و زبان آرامی نیز که چندان دور از زبانهای سامی آن نواحی نبود، تبدیل به زبان ارتباطی خاورمیانه گشت.
ملک الشعرای بهار در سبک‌شناسی می‌نویسد:
اصل خط آرامی که از کجا شاخه گرفته‌است درست محقق نیست، برخی تصور کرده‌اند که خط مذکور از روی خط هیریوغلف مصر تقلید شده‌است زیرا هر چند خط نامبرده خط الفبایی است معذلک حروفی در آن خط هست که حاکی از صورتی است که خود آن حرف هم به معنی همان صورت است مانند الف «علفیا» به معنی «گاو» که در اصل به شکل سر گاو بوده و بعد که از حال نگاری به حال صوتی افتاده صدای «آو» یافته و بعد حرف الف و صدای «ا ا ا» پیدا کرده‌است. دیگر «ب» که نام او «بیت» است و در اصل به صورت خانه مسقف بوده‌است. همچنین «جیم» که نامش «گمیل» است و در اصل صورت جمل (شتر) بوده و «طط» که نام و صورت افعی است و «عین» که به شکل چشم است و «لامد» که به شکل عصا است و «هی» که به صورت شبکه‌است و غیره… و گروهی گویند که خط آرامی از مخترعات یکی از ملل سامی است و جمعی آن را ماخوذ از خط فنیقی دانند. چنان‌که گذشت و جماعتی گویند خط فنیقی از خط آرامی اخذ شده‌است زیرا خط آرامی از دو هزار سال قبل از میلاد وجود داشته‌است.
پدید آمدن دولت هخامنشی که سرزمینی گسترده از ماوراءالنهر تا بین‌النهرین را در برمی‌گرفت و نیاز به یک زبان واحد داشت، بر گسترش خط و زبان آرامی در این امپراطوری افزود.
خط میخی برای نقر و نقش کتیبه به کار می‌رفته‌است و از برای نامه‌ها و دیگر نیازمندی‌های عمومی مناسب نبوده‌است از این رو خط ساده و الفبائی «آرامی» که از عهد کلدانیان در آسیای صغیر معروف بود به تدریج اهمیت پیدا کرد. ابتدا به مناسبت سهولت هر جا به خط میخی چیزی نوشته می‌شد نام صاحب خط یا اگر آن چیز ظرف سفالی یا جنس دیگری بود نام خریدار یا فروشنده را در کنار آن به خط آرامی می‌نوشتند، ولی بعدها وسعت استعمال این خط به جایی رسید که در تمام قلمرو ایران، عراق، آسیای صغیر و مصر عمومیت یافت و مکاتیب حکام، پادشاهان، روابط ملل، روزنامه‌های دولتی، فرمان‌ها و نوشته‌های عادی همه با خط آرامی انجام می‌گرفت. ترقی روزافزون این خط با حمایت و تقویت شهنشاهان هخامنشی حاصل آمد که در شاهنشاهی خود متعرض آئین، رسم‌ها، خط و زبان ملل تابعه نمی‌شدند.
خط و زبان آرامی در دولت هخامنشی تبدیل به زبان دیوانی شد و دبیران آرامی‌نژاد و آرامی‌زبان در دستگاه‌های دیوانی ایالتهای مختلف سرزمین هخامنشی به خدمت مشغول شدند و زبان و خط آرامی با عنوان «آرامی رسمی» یا «آرامی امپراطوری» پا به پای زبان فارسی باستان و خط میخی که تنها در کتیبه‌های هخامنشی به کار می‌رفت، در ارسال مراسلات به کار گرفته شد. بدین صورت که هرگاه نامهای به ایالتی نوشته می‌شد، دبیر آرامی‌زبان آن را به زبان و الفبای آرامی می‌نوشت و نامه به ایالتهای دیگر فرستاده می‌شد و در آنجا دبیرهایی از همین نوع، آن را به زبان آن ایالت برمی‌گرداندند و برمی‌خواندند.
پرونده:Aram nabat arab syriac.png
خط سریانی
زبانهای سریانی یکی از زبانهای گروه شرقی زبان آرامی است که در دوران گذشته زبان علم بود. بسیاری از آثار علمی یونانی و پهلوی و عبری به این زبان برگردانده شده‌است. خط سریانی از فرزندان خط آرامی به‌شمار می‌آید.
سریانیهای مقیم عراق خط خود را با چند قلم می‌نوشتند که از آن جمله، خط مشهور به سطرنجیلی مخصوص کتابت تورات و انجیل بوده‌است. عربها در قرن اول پس از اسلام این خط (سطرنجیلی) را از سریانی اقتباس کردند و یکی از وسائل پیشرفت آنان همین خط بوده‌است. بعدها خط کوفی از همان خط پدید آمد و هر دو خط از هر جهت بهم شبیه نیستند.
خط سغدی
نوشته‌هایی که به زبان سغدی، یکی از زبانهای شرقی ایران به دست ما رسیده‌است با خطهای سغدی مانوی، سغدی مسیحی و سغدی بودایی نوشته شده‌است که خط اخیر در حقیقت خط سغدی را نشان می‌دهد. این خط نیز از فرزندان شاخه دیگر آرامی است.
خط اورخون
خط اورخون خطی است که پیش از اسلام در دوره حکومت گوک‌ترکان برای نگارش زبان ترکی کهن مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.
خط نبطی
نبطیان قومی از نژاد عرب بودند که در نبطیه زندگی می‌کردند، از حدود ۱۵۰ سال پیش از میلاد گونه‌ای از خط و زبان آرامی درمیان ایشان رایج بود، از این خط، خطی موسوم به خط سینایی نو به وجود آمد که از سده اول پیش از میلاد تا سده چهارم میلادی در شبه جزیره سینا رواج داشت.
خط کوفی
Frys Pantographia
نمونه‌ای از خط کوفی قرن ۷م، آیات ۸۶و۸۷ سوره اعراف
خط کوفی از سریانی پدید آمده‌است و به خط کتابت اولیه قرآن مشهور است. این شبهه که در زمان کتابت وحی، خطی به نام کوفی وجود نداشته، چندان بی‌دلیل نیست، چراکه خط کوفی در ابتدا به خط حیری مشهور بود و بعدها که مسلمانان کوفه را در زمان عمر خلیفه دوم، نزدیک شهر حیره و انبار بنا نمودند، این خط نام کوفی گرفت.
در روایتی از ابن‌عباس نقل شده‌است که: «مردم انبار از مردم حیره خط آموخته‌اند، و یکی از آنها خط را به عبدالله بن جدعان و او به حرب بن امیه آموخته و خط حجازی قریشیان از این راه پدید آمده.»
عربها در سفرهای بازرگانی که بشام می‌رفتند خط نبطی را از مردم حوران و خط حیری (کوفی) را از عراق آورده‌اند و همان‌طور که تورات به خط «سطرنجیلی» تحریر می‌یافت، آنها نیز قرآن را با خط کوفی نوشتند. در خط کوفی و خط سطرنجیلی چنین رسم است که اگر الف ممدود در وسط کلمه واقع می‌شد، در کتابت از قلم می‌افتاد. چنان‌که در اوایل اسلام، مخصوصا در تحریر قرآن این قاعده کاملا مراعات می‌شد و به جای «کتاب» می‌نوشتند «کتب»، یا به جای «ظالمین»، «ظلمین» می‌نوشتند.
انواع خط
خط فارسی
نشانه‌های نوشتاری
خط در ایران | [
"الفبا",
"الفبای لاتین",
"الفبای سیریلیک",
"الفبای یونانی",
"الفبای ارمنی",
"خط گرجی",
"هانگول",
"واژه‌نگاشت",
"هجابندی",
"حروف چینی",
"کانا",
"کانجی",
"هانجا",
"ابجد",
"خط عربی",
"الفبای عبری",
"ابوگیدا",
"Brahmic scripts",
"الفبای گعز",
"تانا",
"Canadian Aboriginal syllabics",
"الفبای وصفی",
"Featural alphabet",
"دیواناگری",
"Syllabary",
"آسومتاورولی",
"نوسخوری",
"مخدرولی",
"هیراگانا",
"کاتاکانا",
"دبیره‌های براهمایی",
"تهانا",
"چوب‌خط",
"آلمان",
"پرو",
"اینکاها",
"صدف",
"ایروکوا",
"وامپون",
"خط تصویری",
"تاریخ خط",
"خط اندیشه نگار",
"خط چینی",
"خط میخی",
"خط هیروگلیف مصری",
"خط فنیقی",
"خط اوستایی",
"خط پهلوی",
"خط عبری",
"آوانگار",
"واکه",
"همخوان",
"دین دبیره",
"پازند",
"مانی",
"خط سریانی",
"اسکندر",
"سلوکی",
"اشکانیان",
"خط پهلوی اشکانی",
"خط پهلوی ساسانی",
"زبان پارسی میانه",
"خط ژاپنی",
"یهودیان",
"گوبله",
"فنیقیه",
"بیبلوس",
"الفبای فنیقی",
"کتابت",
"آرامی",
"مصر",
"میانرودان",
"هند",
"الفبای رومی",
"حروف مصوت",
"یونان",
"سامی",
"کلیسای دوم",
"لهستانی",
"چک",
"کروات",
"کلیسای بیزانس",
"سیریل",
"اسلاوی",
"سیریلیک",
"زبان روسی",
"سنسکریت",
"بودایی",
"ختنی",
"سکایی",
"فارسی میانه",
"سومر",
"بین‌النهرین",
"علم نجوم",
"ساعت",
"دقیقه",
"ثانیه",
"وزن",
"الواح گلین",
"خط میخی ایلامی",
"خط سومری",
"خط ایلامی",
"زبان ایلامی",
"زبان منفرد",
"دشت خوزستان",
"کوهپایه‌های زاگرس",
"خط ماقبل عیلامی",
"کاشان",
"تهران",
"شرق دور",
"کرمان",
"خط پروتو عیلامی",
"درّه سِند",
"فارس",
"خوزستان",
"الواح پروتو عیلامی",
"موهنجودارو",
"شهداد",
"شهر سوخته",
"تپه یحیی",
"تپه ملیان",
"تپه قزیر",
"شوش",
"تپه چغامیش",
"دزفول",
"الواح گِلی",
"الواح شمارشی",
"لبه واریخته",
"خط میخی اکدی",
"خط اکدی",
"خط میخی هخامنشی",
"کتیبه",
"هخامنشی",
"خط میخی بابلی",
"دبیره میخی هخامنشی",
"همخوان",
"پاپیروس",
"خط هیراتیک",
"خط تندنویسی",
"خط دموتیک",
"خط ارمنی",
"زبان گرجی",
"زبانهای کارتولی",
"محقق",
"ثلث",
"خط نبطی",
"خط آرامی",
"جرجی زیدان",
"مردم عرب",
"حجاز",
"یمن",
"خط مسند",
"عراق",
"شام",
"خط کوفی",
"خط نسخ",
"زبان خوارزمی",
"الفبای عربی",
"خط فارسی",
"خط نستعلیق",
"خط شکسته",
"انبار",
"بشر بن عبدالملک کندی",
"دومةالجندل",
"مکه",
"حرب بن امیه",
"ابوسفیان",
"معاویه",
"علی بن ابیطالب",
"عمربن خطاب",
"طلحةبن عبیداللّه",
"قطبه",
"ضحاک بن عجلان",
"اسحاق بن حماد",
"قلم مرصع",
"قلم نساخ",
"قلم رقاع",
"قلم غبارالحلیه",
"قلم ریاسی",
"سوره یوسف",
"ابن مقله",
"اقلام ستّه",
"خط محقق",
"خط توقیع",
"خط رقاع",
"خط ریحان",
"یاقوت مستعصمی",
"نسخ",
"نستعلیق",
"شکسته نستعلیق",
"کوفی",
"خط حیری",
"ریحان",
"توقیع",
"رقاع",
"تعلیق",
"تاج سلمانی",
"میر علی تبریزی",
"اجازت",
"جلی",
"جلی دیوانی",
"دیوانی",
"رقعه",
"ریحانی",
"سنبلی",
"سیاقت",
"شجری",
"شکسته",
"خط معلی",
"40px",
"خاورمیانه",
"بابل (دولت‌شهر)",
"نینوا",
"زبانهای سامی",
"آ",
"ب",
"ج",
"عین",
"سبک‌شناسی (کتاب)",
"محمدتقی بهار",
"ماوراءالنهر",
"زبان آرامی",
"زبان فارسی باستان",
"کتیبه‌های هخامنشی",
"الفبای آرامی",
"زبان علم",
"سطرنجیلی",
"تورات",
"انجیل",
"زبان سغدی",
"خط سغدی",
"خط اورخون",
"گؤک‌ترکان",
"نبطی",
"عرب",
"نبطیه",
"خط سینایی نو",
"شبه جزیره سینا",
"کوفه",
"عمر",
"حیره",
"عبدالله بن جدعان",
"خط حجازی",
"قریش",
"حوران",
"الف ممدود",
"انواع خط",
"نشانه‌های نوشتاری",
"خط در ایران",
"تاریخ ایران باستان",
"مشیرالدوله"
] | [
"تایپوگرافی",
"خط",
"سامانه‌های نوشتاری",
"نوشتن"
] |
2,420 | نرگس | 6 | 213 | 0 | [
"سرده نرگس",
"سردهٔ نرگس",
"نرگس (گل)",
"گل نرگس",
"نرگس کازرون",
"نرگس كازرون",
"نرگس (سرده)"
] | false | 95 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "name",
"Item2": "''نرگس ''"
},
{
"Item1": "image",
"Item2": "Jonquil flowers05.jpg"
},
{
"Item1": "regnum",
"Item2": "[[گیاهان]]"
},
{
"Item1": "unranked_divisio",
"Item2": "[[گیاهان گلدار]]"
},
{
"Item1": "unranked_classis",
"Item2": "[[تک‌لپه‌ای‌ها]]"
},
{
"Item1": "ordo",
"Item2": "[[مارچوبه‌سانان]]"
},
{
"Item1": "familia",
"Item2": "[[نرگسیان]]"
},
{
"Item1": "subfamilia",
"Item2": "[[Amaryllidoideae]]"
},
{
"Item1": "سرده",
"Item2": "'''''نرگس'''''"
},
{
"Item1": "authority",
"Item2": "[[L.]]"
},
{
"Item1": "subdivision_ranks",
"Item2": "[[گونه (زیست‌شناسی)]]"
},
{
"Item1": "subdivision",
"Item2": "فهرست شده در زیر"
}
],
"Title": "Taxobox"
} | سرده نرگس گیاهی از خانواده نرگسیان (Amaryllidaceae) و راسته مارچوبگان می‌باشد. گیاهی دائمی و پیازدار می‌باشد. پیازهای آن درشت و دارای ورقه‌های فلسی یا مطبق است. به عبارت دیگر پیاز آن می‌تواند چندین سال متوالی گل دهد و گل آن همه ساله درشت‌تر گردد. گلهای نرگس به رنگ سفید، زرد، نارنجی، کم پر و پر پر هستند. برگهای این گیاه از بن ریشه بصورت صاف یا شیاردار بیرون می‌آیند و در طول ساقه قرار می‌گیرند. نرگس‌ها به اندازه‌های مختلف یافت می‌شوند از گلهای ۵ اینچی روی ساقه‌های ۲ فوتی گرفته تا گلهای ۵/۰ اینچی روی ساقه ۲ اینچی.
نرگس‌ها شاید آسانترین و مطمئن‌ترین پرورش از میان خانواده تمام گلها هستند و برای افراد مبتدی در باغبانی ایده آل است.
پیاز و برگها حاوی کریستالهای سمی هستند که فقط حشرات اصلی می‌توانند بدون آسیب رساندن به آن از آن مصرف کنند هر چند ممکن است جانوران آنها را از زیر خاک بیرون بیاورند. گل و ساقه این گیاه سمی نیست فقط پیاز این گیاه است که بسیار زهرآگین است. نوع زرد رنگ آن از نوع سفید رنگش سمی‌تر است. سقراط این گیاه را به دلیل سمی بودن «گردنبند خدایان دوزخ» می‌نامید.
رده‌بندی انواع نرگس
یک گل نرگس
نرگس
گل نرگس در هوای بارانی
رده‌بندی یک گونه کشت شده (قابل کشت) نرگس بر پایه توصیف و سنجش یا از یک رده‌بندی ارائه شده توسط فردی که گونه‌ها را به ثبت می‌رساند، پایه‌گذاری شده‌است.
کد رنگ‌های استفاده شده برای توصیف رنگ نرگس‌ها به قرار زیر است:
W- سفید (سفید گونه)
G- سبز
Y- زرد
P – صورتی
O- نارنجی
R- قرمز
در توصیف گل نرگس هر نرگس را به دو بخش تقسیم می‌کنیم
گلبرگ‌ها
تاج گل
محدوده گونه‌های گل نرگس
رویشگاه‌های طبیعی در ایران
معروفترین نوع گل نرگس در ایران، Narcissus tazetta نام دارد که به اشتباه به نام گل نرگس شیرازی معروف شده‌است، درصورتی که به علت شرایط آب و هوایی خاص امکان رویش گل نرگس در شهر شیراز وجود ندارد.
مقام اول کشت گل نرگس در ایران را منطقه «جره بالاده کازرون» دارا می‌باشد، هفتاد درصد گل نرگس در استان فارس و در این منطقه تولید میشود. گل نرگس در بعضی از نقاط کشور مثل بهبهان و خفت هم یافت میشود، این در حالی است که در برخی نواحی ایران گیاه نرگس به صورت خودرو وجود دارد.
بخش اعظم نرگس زارهای استان فارس در منطقه «جره»، «بلبلک»، «سرمشهد»، «فامور» قراردارند که گونه‌های متعددی را تولید می‌کنند. در این نرگس‌زارها چهار نوع گل نرگس شناسایی شده که نرگس «شهلا» وسعت بیشتری از مناطق تحت کشت را به خود اختصاص داده‌است. از انواع دیگر آن هم می‌توان به «پرپر یا شصت پر»، «پنجه گربه‌ای» و «مسکین» اشاره کرد.
گل نرگس به جهت داشتن زیبایی و بوی ویژه مشهور است بطوریکه در سال ۱۹۹۲ میلادی در جشنواره گل هلند رتبه نخست را به خود اختصاص داد. اما در ایران به علت نبود آگاهی و عدم تبلیغ کافی از این گیاه و خاستگاه آن، اطلاعات کافی منتشر نشده‌است و با وجود همه مزیتهایی که گل نرگس دارد تاکنون این گل سهم ناچیزی از گردشگری گل را به خود اختصاص داده است.
این گیاه پیازدار با ارتفاع بین ۳۰ تا ۴۵ سانتیمتر و با گلهای ۳ تا ۸ تایی در فصل زمستان به گل می‌نشیند حدود گل دهی نرگس‌های بالاده ۴۵ روز یعنی از اوایل دی ماه تا اواسط بهمن ماه می‌باشد.
پرورش گل نرگس
ساقه گیاه نرگس
ماه‌های مرداد و شهریور بهترین زمان برای کشت نرگس هستند، تا ریشه‌ها قبل از شروع زمستان قابلیت رشد را پیدا کنند. اگر چه پیازها باید تا ماه مهر کشت شوند، ولی تا آبان ماه قابل کشت هستند.
برای کشت، آنها را به‌طور مجزا با فاصله‌های۱۵سانتیمتر در یک خاک با زهکشی خوب و مناسب کشت کنید؛ به طوری که حدود ۱۰ سانتیمتر خاک روی پیازها باشد. مقداری کود معمولی را با خاک مخلوط کنید و در زیر محل کاشت بریزید و اگر خاک، رسی و سنگین است، مقداری شن با آن مخلوط کنید تا به زهکشی خاک کمک کند. پیازها را در زمینی که از آب اشباع است، نکارید.
نرگس‌ها برای گل دهی سال بعد، نیاز به انرژی سرازیر شده از ساقه و برگ به پیازها دارند. به همین دلیل برگها را از محل طوقه قطع نکنید؛ چون این کار باعث میشود آنها ضعیف شوند. هنگامی که ۶ هفته سپری شد، بعد از گل دهی می‌توانید برگها را قطع کنید؛ چون تاثیری بر گل دهی سال بعد ندارد. بعد از پژمرده شدن گلها، آنها را از بخش زیرین و پشت تخمدان قطع کنید. هر پیازی را که در ساقه و برگ آن نشانی از بیماری است، خارج کرده و آن را بسوزانید.
پس از گل دهی گیاه را هفته‌ای یک بار آبیاری و به وسیله کودهای غنی از پتاس تغذیه کنید، تا هنگامی که برگها زرد شوند. تعداد زیادی از نرگس‌ها، خیلی خوب به‌طور طبیعی سبز شده و نیاز به جابجایی ندارند. اگر شما باغ کوچکی دارید و دسته‌های نرگس خیلی زیاد و بزرگ شده‌اند، می‌توانید آنها را خارج کرده و تقسیم کنید. پیازهای خارج شده را در مکانی خنک، تاریک و با تهویه مناسب تا زمان کشت بعدی ذخیره کنید. قبل از انبار کردن و نیز قبل از کشت دوباره، تمام پیازهایی را که هنگام لمس کردن حس می‌کنید، نرم هستند یا حالت اسفنجی پیدا کرده‌اند، جدا کرده و بسوزانید.
این گل بومی در جنوب اروپا، شمال آفریقا و همچنین مدیترانه غربی مخصوصا شبه جزیره ایبری هم وجود دارد. این گیاه را به ۱۳ بخش طبقه بندی کرده‌اند که می‌توانید انواع گلهای نرگس را در این تصویر مشاهده فرماید.
پیازهای کشت شده در گلدان) برای ۱۶ الی ۲۰ هفته) باید حداقل در عمق ۵ تا ۱۰ سانتی‌متری کاشته شوند که این بستگی به شرایط آب و هوایی منطقه دارد.
بهترین گونه‌ها برای پرورش بستگی به مکانی دارد که می‌خواهید کشت کنید. اگر محیط بزرگی از زمین سبز دارید که می‌خواهید در آنجا نرگس‌ها را کشت کنید، نوع نرگس نم بهترین نتیجه را دارد. گونه‌های مختلف را در یک بخش با هم مخلوط نکنید؛ زیرا محصول این نوع کشت، نتیجه خوبی ندارد.
برای حاشیه و کناره‌های کوچک باغ‌های سنگی بهتر است از انواع کوچکتر برای پرورش مانند دو به دو یا پرتاب شعله استفاده شود.
در طول زمان پرورش، حداقل دوبار به وسیله قارچ کش شاخ و برگ نرگس‌ها را سمپاشی کنید.
گلهای نرگس دو دسته هستند: گل نرگس واقعی و نرگس دروغین که نرگس دروغین، بدون بو است نوع طبیعی آن بسیار معطر و مقاوم در مقابل سرما و از بهترین نوع آن نرگس شهلا است.
عرضه این گل در بسته‌هایی که در فروشگاه‌های گل و دستفروشان حاشیه خیابان ارائه میشود نوید در راه بودن بهار را می‌دهد.
دستورالعملها
در زمان مناسبی در فصل پاییز پیاز نرگس را بخرید. هرچه پیاز آن بزرگتر باشد گل شما بزرگتر خواهد شد. پیازهایی که هیچ‌گونه بریدگی، خراش یا دندانه ندارند را انتخاب کنید. پیاز باید ریشه داشته باشد، اما نباید از بالای آن ساقه سبز شده باشد. اگر پیاز فورا کاشته نشود می‌تواند در یخچال نگهداری شود.
۲. یک گلدان انتخاب کنید. کسانی که پیاز را جداگانه خریداری می‌کنند باید گلدان مناسبی را برگزینند. گلدان باید سنگین باشد زیرا زمانی که گیاه شکوفه بدهد، بالای آن سنگین شده و می‌تواند یک گلدان سبک را واژگون کند. پیاز نرگس باید به خوبی بتواند خشک شود، بنابراین نیاز به حداقل یک سوراخ در کف گلدان برای تخلیه آب هست. سایز گلدان مهم است. برای کاشت یک پیاز، گلدان باید حداقل ۱۸ سانتیمتر عمق داشته و عرض آن حداقل ۵ سانتیمتر از پهن‌ترین قسمت پیاز بزرگتر باشد.
۳. مقداری آب ولرم در یک کاسه ریخته و ریشه پیاز را به مدت ۲ ساعت در آن غوطه‌ور کنید. همه پیاز را داخل آب قرار ندهید، تنها قسمت انتهایی آن کافی است. این کار پیامی را به پیاز می‌رساند که وقت رشد کردن است. این کار را قبل از کاشت در گلدان انجام دهید.
۴. گلدان را تا نیمه با خاک گلدان پر کنید. پیاز را با ریشه در زیر خاک قرار دهید. اطراف پیاز را با خاک پر کرده و خاک را دور آن محکم کنید. یک سوم از قسمت بالای پیاز را بیرون از خاک بگذارید. پیاز را به خوبی آب بدهید. گلدان را در جایی گرم در زیر نور مستقیم خورشید قرار دهید. نور خورشید باعث فعال شدن پیاز میشود. تا زمانی که ساقه شروع به رشد کند به آن آب ندهید. این ممکن است ۲ یا ۳ هفته یا بیشتر طول بکشد.
۵. بعد از شروع رشد ساقه، هر زمان که حس کردید خاک خشک است به آن آب بدهید. هر دو هفته با دادن محلول آب و کود گیاهان خانگی به گیاه آن را تقویت کنید. گیاه را بچرخانید تا ساقه آن صاف قرارگرفته و اگر گیاه در حال خم شدن بود یک چوب بامبو در کنار آن قرار دهید.
نکات و هشدارها
یک گلدان سفالی بهترین گزینه برای کاشت پیاز نرگس است. این گلدان را می‌توانید با پیچیدن فویل‌های گل یا پارچه در اطرافش تزیین کنید. زمانی که گیاه شکوفه زد آن را از زیر نور مستقیم بردارید. این کار زمان شکوفه دادن را طولانی‌تر می‌کند.
پیاز نرگس را در یخچالی که در آن سیب دارید قرار ندهید. اگر این دو در مجاورت هم قرار داده شوند، سبب میشود پیار بی‌بار شده و شکوفه ندهد. در حین کاشت، همه پیاز را با خاک نپوشانید. بالای آن اگر پوشانده شود فاسد خواهد شد. پیازهای کاشته شده را در محل سرد قرار ندهید. این کار رشد را کم کرده یا کاملا مانع رشد میشود. این گیاه برای رشد به دمای ۲۱ درجه سانتیگراد یا بیشتر نیاز دارد.
گونه‌ها
Narcissus poeticus
گل نرگس وحشی Narcissus jonquilla
نرگس Narcissus tazetta
نرگس دروغین Narcissus pseudonarcissus
Narcissus abilioi
Narcissus abscissus
Narcissus albicans
Narcissus albimarginatus
Narcissus alejandrei
Narcissus alentejanus
Narcissus alleniae
Narcissus aloysii-villarii
Narcissus andorranus
Narcissus arundanus
Narcissus assoanus
Narcissus asturiensis
Narcissus atlanticus
Narcissus bakeri
Narcissus boutignyanus
Narcissus brevitubulosus
Narcissus broussonetii
Narcissus bulbocodium
Narcissus buxtonii
Narcissus calcicola
Narcissus cantabricus
Narcissus caramulensis
Narcissus cardonae
Narcissus carpetanus
Narcissus carringtonii
Narcissus cavanillesii
Narcissus cazorlanus
Narcissus cernuus
Narcissus chevassutii
Narcissus christianssenii
Narcissus compressus
Narcissus confinalensis
Narcissus confusus
Narcissus cuatrecasasii
Narcissus cyclamineus
Narcissus dordae
Narcissus dubius
Narcissus elegans
Narcissus felineri
Narcissus flavus
Narcissus foliosus
Narcissus fosteri
Narcissus gaditanus
Narcissus georgemawii
Narcissus gigas
Narcissus gredensis
Narcissus hannibalis
Narcissus hedraeanthus
Narcissus hesperidis
Narcissus hispanicus
Narcissus incomparabilis
Narcissus incurvicervicus
Narcissus infundibulum
Narcissus jacetanus
Narcissus javieri
Narcissus jeanmonodii
Narcissus libarensis
Narcissus litigiosus
Narcissus lusitanicus
Narcissus maginae
Narcissus magnenii
Narcissus magni-abilii
Narcissus martinoae
Narcissus medioluteus
Narcissus moleroi
Narcissus montserratii
Narcissus munozii-garmendiae
Narcissus nevadensis
Narcissus nivalis
Narcissus nutans
Narcissus obesus
Narcissus obsoletus
Narcissus odorus
Narcissus paivae
Narcissus papyraceus
Narcissus perangustus
Narcissus perezlarae
Narcissus piifontianus
Narcissus poculiformis
Narcissus poeticus
Narcissus ponsii-sorollae
Narcissus pravianoi
Narcissus primigenius
Narcissus pugsleyi
Narcissus pujolii
Narcissus rafaelii
Narcissus rogendorfii
Narcissus romieuxii
Narcissus romoi
Narcissus rupicola
Narcissus rupidulus
Narcissus scaberulus
Narcissus serotinus
Narcissus somedanus
Narcissus supramontanus
Narcissus susannae
Narcissus taitii
Narcissus tenuior
Narcissus tingitanus
Narcissus tortifolius
Narcissus triandrus
Narcissus tuckeri
Narcissus viridiflorus
Narcissus xaverii | [
"گیاه",
"گیاهان گلدار",
"تک‌لپه‌ای‌ها",
"مارچوبه‌سانان",
"نرگسیان",
"Amaryllidoideae",
"Carl Linnaeus",
"گونه (زیست‌شناسی)",
"مارچوبگان",
"گلبرگ",
"تاج گل",
"شیراز",
"استان فارس",
"بهبهان",
"خفت",
"هلند",
"ایران",
"گل نرگس وحشی",
"نرگس (گیاه)",
"نرگس دروغین"
] | [
"باغبانی",
"سوغات سمنان",
"گلها",
"گیاهان باغی",
"گیاهان پیازدار",
"گیاهان چندساله",
"گیاهان دارویی",
"گیاهان سمی",
"نرگس",
"نمادهای ملی ولز",
"نمادهای هادس"
] |
2,421 | ایالتهای جنوبی آمریکا | 2 | 206 | 0 | [
"ایالتهای جنوبی امریکا",
"ایالتهای جنوبی امریکا",
"جنوب آمریکا",
"ایالت های جنوبی آمریکا",
"ايالت هاي جنوبي آمريكا",
"ایالات جنوبی",
"ایالتهای جنوبی ایالات متحده",
"ايالت هاي جنوبي امريكا",
"ایالت های جنوبی امریکا",
"ایالت های جنوبی ایالات متحده",
"ايالتهاي جنوبي امريكا",
"ايالت هاي جنوبي ايالات متحده",
"جنوب آمريكا",
"جنوب امریکا",
"جنوب ایالات متحده",
"جنوب امريكا",
"جنوب ايالات متحده"
] | false | 154 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "name",
"Item2": "ایالتهای جنوبی آمریکا"
},
{
"Item1": "image_map",
"Item2": "File:Us south census.png"
},
{
"Item1": "map_caption",
"Item2": "موقعیت ایالتهای جنوبی آمریکا در نقشه"
},
{
"Item1": "subdivision_type",
"Item2": "کشور"
},
{
"Item1": "subdivision_type1",
"Item2": "Subregion"
},
{
"Item1": "subdivision_type2",
"Item2": "Subregion"
},
{
"Item1": "subdivision_name1",
"Item2": "[[Southeastern United States]], [[South Central United States]]، [[جنوب عمیق]]، [[Upland South]]، [[دیکسی]]، [[South Atlantic]], [[East South Central]], [[West South Central]]"
},
{
"Item1": "unit_pref",
"Item2": "US"
},
{
"Item1": "population_total",
"Item2": "114.6 million"
},
{
"Item1": "population_as_of",
"Item2": "2010 US Census"
},
{
"Item1": "population_density_sq_mi",
"Item2": "auto"
}
],
"Title": "settlement"
} | ایالتهای جنوبی اصطلاحی است تاریخی، و نه جغرافیایی، و به چند ایالت آمریکا که در جنوب ایالتهای اولیه قرار دارند گفته میشود. به این ایالت‌ها در زبان عوام «جنوب» و «دیکسی» هم گفته میشود.
مهاجران اولیه جنوب نیز، مانند نیو انگلند، پروتستانهای انگلیسی بودند. شمار زیادی از پروتستانهای فرانسوی نیز به ایالات کارولینای جنوبی و لوئیزیانا مهاجرت کردند. بسیاری از فرماندهان جنگهای استقلال آمریکا از جنوب بودند و ۴ رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا از ۵ رئیس جمهور اول آمریکا نیز از ایالت ویرجینیا بودند.
ایالات جنوبی بر خلاف طبیعت کوهستانی نیوانگلند و دره‌های حاصلخیز ایالات ساحلی اقیانوس اطلس، بیشتر بر پایه مزارع خانوادگی اداره می‌شدند. در این ایالات، مزارع بزرگ کشاورزی و زراعی مانند مزارع پنبه و تنباکو – که محصولات آنها به ایالات شمالی و کشورهای آن سوی اقیانوس اطلس صادر می‌شد- وجود داشت که اداره آنها نیازمند نیروی کار فراوانی بود. برای برآورده ساختن نیاز گسترده به کارگر، صاحبان مزارع جنوب، به برده‌های سیاه پوست نیاز داشتند. اما با اعلام قانون الغای برده داری، جنوبی‌ها با مشکل بزرگی روبرو شدند، به همین علت ۱۱ ایالت جنوبی در سال ۱۸۶۱ با تشکیل کنفدراسیون کشورهای آمریکا، تصمیم به جدایی از ایالات متحده آمریکا و تشکیل یک کشور جدید گرفتند. از نظر ایالات شمالی، برده داری امری غیراخلاقی و غیرانسانی بود، اما از نظر ایالات جنوبی، برده داری، تنها روش ممکن برای ادامه حیات زندگیشان بود. جدایی ایالات جنوبی از آمریکا، منجر به جنگ داخلی آمریکا شد که در نهایت، این جنگ‌ها با شکست ایالات جنوبی پایان یافت و برده داری برای همیشه به پایان رسید. سالها طول کشید تا صدمات و ویرانی‌های به جا مانده از این جنگ، التیام یابد.
خیابانی در آلاباما
اما با گذشت زمان، جنوب به تدریج تلخی‌های گذشته را از یاد برده‌است و در نیمه دوم قرن بیستم، ایالتهای جنوبی، غرور و سربلندی گذشته را تحت لوای «جنوب جدید» به دست آوردند. نفوذ جنوبی‌ها در صحنه سیاسی آمریکا غیرقابل انکار می‌باشد؛ از سال ۱۹۷۶ تا کنون، تنها رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا که از ایالتهای جنوبی نبوده‌است، رونالد ریگان می‌باشد. جیمی کارتر اهل جورجیا، بیل کلینتون اهل آرکانسا، و جرج بوش فرماندار تگزاس بود (اما تگزاس بیشتر گاهی جزو ایالات جنوب غربی آمریکا محسوب میشود). ایالات جنوبی همچنین میزبان رویدادها و اتفاقات مهم بین‌المللی نیز می‌باشند، مانند فستیوال سالانه اسپولتو درشهر چارلستون واقع در کارولینای جنوبی و المپیک تابستانی ۱۹۹۶ در آتلانتای جورجیا.
امروزه جنوب با کارخانه‌ها، بانک‌ها و سیستم حمل و نقل پیشرفته‌اش، تبدیل به یک منطقه بسیار ثروتمند و مدرن شده‌است. در سرتاسر ایالات جنوبی، آسمان خراش‌های متعدد و بلندی به چشم می‌خورند و به خاطر آب و هوای معتدل و مناسب این ایالات، توریست‌ها و افراد بازنشسته زیادی از تمامی ایالات آمریکا و کشور کانادا به جنوب می‌آیند. این توریست‌ها، اعم از این که بازنشسته باشند یا صرفا برای تفریح و تعطیلات به این مناطق آمده باشند، در این ایالات آفتابی، مجموعه‌ای از فرصت‌های شغلی مناسب و حال و هوای سنتی این ایالات استفاده می‌کنند.
از نطر ادبی و فرهنگی نیز ایالات جنوبی، خصوصا در قرن بیستم، بسیار مهم و تاثیرگذار می‌باشد. نویسندگانی چون ویلیام فاکنر با رمان‌هایش درباره زندگی در میسیسیپی، تنسی ویلیامز با نمایشنامه‌هایش و فلانری اکانر با داستانهای کوتاهش، تنها شماری از مشاهیر ادبی جنوب به‌شمار می‌روند.
مناطق جغرافیایی و فرهنگی ایالات متحده آمریکا | [
"Southeastern United States",
"South Central United States",
"جنوب عمیق",
"Upland South",
"دیکسی",
"South Atlantic States",
"East South Central States",
"West South Central States",
"ایالات متحده آمریکا",
"پروتستان",
"انگلیس",
"لوئیزیانا",
"رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا",
"آمریکا",
"ویرجینیا",
"اقیانوس اطلس",
"کنفدراسیون کشورهای آمریکا",
"جنگ داخلی آمریکا",
"رونالد ریگان",
"جیمی کارتر",
"جورجیا",
"بیل کلینتون",
"آرکانسا",
"جرج بوش",
"تگزاس",
"کارولینای جنوبی",
"کانادا",
"ویلیام فاکنر",
"میسیسیپی",
"تنسی ویلیامز",
"مناطق جغرافیایی و فرهنگی ایالات متحده آمریکا"
] | [
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"جغرافیای ایالات متحده آمریکا",
"منطقه‌های فرهنگی"
] |
2,422 | آرکانزاس | 2 | 1,079 | 0 | [
"آركانزاس",
"آرکنسا",
"آرکانسا",
"ارکنسا",
"ارکانسا",
"ارکانزاس",
"ارکنزا",
"ارکانزا",
"اركانزاس",
"آركانسا",
"آركنسا",
"اركانزا",
"اركانسا",
"اركنزا",
"اركنسا",
"ایالت آرکانزاس",
"ايالت آركانزاس",
"ایالت ارکانزاس",
"ايالت اركانزاس",
"آرکنسو",
"آركنسو",
"ارکنسو",
"اركنسو"
] | false | 719 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام کامل",
"Item2": "ایالت آرکانزاس"
},
{
"Item1": "نام",
"Item2": "آرکانزاس"
},
{
"Item1": "پرچم",
"Item2": "Flag of Arkansas.svg"
},
{
"Item1": "FlagAlt",
"Item2": "[[پرچم]]"
},
{
"Item1": "نشان رسمی",
"Item2": "Seal of Arkansas.svg"
},
{
"Item1": "SealAlt",
"Item2": "[[نشان رسمی]]"
},
{
"Item1": "لقب",
"Item2": "ایالت طبیعی (کنونی)سرزمین فرصت‌ها (پیشین)"
},
{
"Item1": "شعار",
"Item2": "مردم حکومت می‌کنند([[لاتین]]: Regnat populus)"
},
{
"Item1": "زبان رسمی",
"Item2": "انگلیسی"
},
{
"Item1": "نقشه",
"Item2": "Arkansas in United States.svg"
},
{
"Item1": "پایتخت",
"Item2": "[[لیتل راک]]"
},
{
"Item1": "بزرگترین شهر",
"Item2": "[[لیتل راک]]با ۱۹۳،۵۲۴ نفر جمعیت<small> (سرشماری ۲۰۱۰)</small>"
},
{
"Item1": "بزرگترین منطقه شهری",
"Item2": "منطقه شهری لیتل راک"
},
{
"Item1": "رده مساحت",
"Item2": "۲۹امین"
},
{
"Item1": "مجموع مساحت",
"Item2": "۱۳۷،۷۳۳"
},
{
"Item1": "عرض",
"Item2": "۳۸۵"
},
{
"Item1": "طول",
"Item2": "۴۲۰"
},
{
"Item1": "آبها",
"Item2": "۲/۰۹٪"
},
{
"Item1": "عرض جغرافیایی",
"Item2": "۳۳° تا شمالی"
},
{
"Item1": "طول جغرافیایی",
"Item2": "تا غربی"
},
{
"Item1": "رده جمعیت",
"Item2": "۳۲امین"
},
{
"Item1": "جمعیت ۲۰۱۰",
"Item2": "۲،۹۳۷،۹۷۹ (۲۰۱۱ برآورد)"
},
{
"Item1": "تراکم جمعیت ۲۰۱۰",
"Item2": "۲۱/۸ نفر"
},
{
"Item1": "رده تراکم جمعیت",
"Item2": "۳۴امین"
},
{
"Item1": "میانگین درآمد خانوار",
"Item2": "۴۱،۷۴۳ دلار"
},
{
"Item1": "رده میانگین درآمد خانوار",
"Item2": "۴۸امین ایالت در آمریکا"
},
{
"Item1": "بلندترین نقطه",
"Item2": "[[قله مگزین]]"
},
{
"Item1": "ارتفاع بلندترین نقطه",
"Item2": "۸۳۹"
},
{
"Item1": "میانگین ارتفاع",
"Item2": "۲۰۰"
},
{
"Item1": "پست‌ترین نقطه",
"Item2": "[[رودخانه اوآچیتا]] در مرز [[لوئیزیانا]]"
},
{
"Item1": "ارتفاع پست‌ترین نقطه",
"Item2": "۱۷"
},
{
"Item1": "تاریخ پیوستن",
"Item2": "۱۵ ژوئن ۱۸۳۶"
},
{
"Item1": "رده پیوستن",
"Item2": "۲۵امین ایالت"
},
{
"Item1": "فرماندار",
"Item2": "[[ایسا هاچینسن]] ([[جمهوریخواه]])"
},
{
"Item1": "معاون فرماندار",
"Item2": "[[تیم گریفین]] ([[جمهوریخواه]])"
},
{
"Item1": "دستگاه قانونگذاری",
"Item2": "[[مجمع عمومی آرکانزاس]]"
},
{
"Item1": "مجلس علیا",
"Item2": "[[مجلس سنای آرکانزاس]]"
},
{
"Item1": "مجلس سفلا",
"Item2": "[[مجلس نمایندگان آرکانزاس]]"
},
{
"Item1": "سناتورها",
"Item2": "[[تام کاتن]]([[دموکرات]])[[جان بوزمن]] ([[جمهوریخواه]])"
},
{
"Item1": "نمایندگان",
"Item2": "۳ جمهوریخواه و ۱ دموکرات"
},
{
"Item1": "TimeZone",
"Item2": "[[مرکزی]]: [[ساعت هماهنگ جهانی]] ۶- (استاندارد)/۵- (ساعت تابستانی)"
},
{
"Item1": "TZDesc",
"Item2": "[[ا]]"
},
{
"Item1": "TZ1Where",
"Item2": "تمام ایالت"
},
{
"Item1": "TimeZone2",
"Item2": "[[ا]]"
},
{
"Item1": "TZ2Where",
"Item2": "[[ا]]"
},
{
"Item1": "وبگاه",
"Item2": "www.arkansas.gov"
}
],
"Title": "ایالت ایالات متحده آمریکا"
} | آرکنسا ( ) آرکنسو ، یا آرکانزاس ، ایالتی است که در منطقه جنوبی ایالات متحده آمریکا قرار دارد. «آرکانزاس» واژه‌ای است بر گرفته از «زبان الگانکویی» که به قبیله سرخپوست «کوواپاو» اطلاق می‌شده‌است. طیف گوناگونی از اقلیم‌های جغرافیایی درآلاباما وجود دارد. از مناطق کوهستانی اوزارک و اوآچیتا که ارتفاعات مرکزی آمریکا را می‌سازند گرفته تا مناطق پست شرقی در امتداد رودخانه میسیسیپی و دلتای آرکانزاس. ایالت آرکانزاس ۲۹امین ایالت پهناور آمریکاست. همچنین این ایالت ۳۲امین ایالت آمریکا از نظر جمعیت می‌باشد. پایتخت و پرجمعیت‌ترین شهر آرکانزاس لیتل راک است که در بخش مرکزی ایالت قرار دارد. آرکانزاس در روز ۱۵ ژوئیه ۱۸۳۶ (۲۴ تیر ۱۲۱۵) به عنوان ۲۵امین ایالت به ایالات متحده پیوست.
ریشه‌شناسی
نام «آرکانزاس» و نام ایالت کانزاس از یک ریشه است. «کنسا» نام یک قبیله سرخپوست است که همراه با قبایل «سو» در دشت برزگ زندگی می‌کردند. واژه «آرکانزاس» خود تلفظ فرانسوی واژه «آکاکازه» است. این واژه به زبان «کوواپاو» می‌باشد و به معنای «سرزمین مردمان پایین رودخانه» است. همچنین در زبان «سویی» به معنای «مردمان باد جنوبی» است. تلفظ صحیح نام این ایالت در زبان انگلیسی، آرکنسا است ولی تلفظ فرانسوی این کلمه سرخپوستی، یعنی آرکانزاس هم به کار برده میشود.
در روزگار نخستین این ایالت، نام این ایالت نیز Arkansaw نوشته می‌شد، به‌طوری‌که در هنگام تاسیس ایالت در دوم مارس ۱۸۱۹ (۱۱ اسفند ۱۱۹۷)، واژه Arkansaw ده مرتبه در سند استقلال رسمی این ایالت قید گردیده.
مجلس سنای این ایالت به منظور رفع شبهه در تلفظ صحیح نام این ایالت، در ۲۲ فوریه ۱۸۸۱ (۴ اسفند ۱۲۵۹) رسما تلفظ «آرکانزاس» را مردود و یک «بدعت» دانستند، و «تنها تلفظ صحیح نام این ایالت» را «آرکنسا» اعلام کردند. مجلس نمایندگان این ایالت نیز همین قانون را در ۱۴ مارچ همان سال به تصویب رسانید.
جغرافیا
دره رود آرکانزاس که در پارک ایالتی پتیت جین واقع است.
مک‌جیهی، شرق آرکانزاس به خاطر وجود دلتای آرکانزاس حاصلخیز می‌باشد خلاف مناطق شمالغربی ایالت.
رودخانه اوآچیتا از میان جنگل ملی اوآچیتا می‌گذرد.
غار بلنچارد اسپرینگز در شهرستان استون، آرکانزاس یکی از مقاصد محبوب گردشگران است.
رودخانه ملی بوفالو یکی از چندین جاذبه طبیعی آرکانزاس که لقب «ایالت طبیعی» را به آرکانزاس داده‌اند.
کوهستان اوآچیتا، آرکانزاس
ایالت آرکانزاس از جنوب با لویزیانا، از جنوب غرب با تکزاس، از غرب با اکلاهما، از شمال با میزوری و از شرق با تنسی و میسیسیپی هم‌مرز است. اداره آمار آمریکا آرکانزاس را به عنوان یک ایالت جنوبی رده‌بندی کرده‌است و در زیررده ایالتهای جنوب غرب مرکزی قرار داده است. رودخانه میسیسیپی بیشتر مرز شرقی آرکانزاس را تشکیل می‌دهد. تنها بخشی از مرز شرقی آرکانزاس با ایالت میزوری که در محدوده شهرستان‌های کلی و گرین قرار دارد توسط رودخانه سنت فرانسیس تشکیل میشود. در چندین نقطه از مرز شرقی ایالت رودخانه میسیسیپی از محلی که به‌طور قانونی به عنوان مرز ایالتی تعیین شده تغییر مکان داده است. به همین دلیل مرز شرقی ایالت در بسیاری از نقاط نامشخص است. به‌طور کلی می‌توان آرکانزاس را به دو نیمه تقسیم کرد، مناطق مرتفع در شمال غرب و مناطق پست در جنوب شرق. ارتفاعات آرکانزاس شامل رشته‌کوه اوزارک و رشته‌کوه اوآچیتا بخشی از ارتفاعات داخلی جنوبی آمریکاست. مناطق کم ارتفاع جنوبی ایالت شامل جلگه ساحلی خلیج و دلتای آرکانزاس می‌باشد. آرکانزاس دارای هفت منطقه طبیعی می‌باشد: رشته‌کوه اوزارک، رشته‌کوه اوآچیتا، رودخانه آرکانزاس، جلگه ساحلی خلیج، کراولیز ریج و دلتای آرکانزاس به همراه «آرکانزاس مرکزی» که چندین منطقه را در بر می‌گیرد.
بخش جنوب شرقی آرکانزاس در امتداد «جلگه آبرفتی میسیسیپی» دلتای آرکانزاس نامیده میشود. این منطقه چشم‌انداز مسطحی است از زمینهای غنی آبرفتی که توسط سیل‌های پیاپی، مجاور رود میسیسیپی، ایجاد شده‌است. کمی دورتر از رودخانه، در بخش جنوب شرقی ایالت زمینهای غیر مسطح بیشتری وجود دارد. هر دوی این مناطق حاصلخیز هستند. منطقه دلتای آرکانزاس توسط یک سلسله عوارض زمین‌شناختی غیرمعمول به نام «کراولیز ریج» به دو نیم تقسیم شده‌است. کراولیز ریج یک نوار باریک از تپه‌هاست که بین ۷۶ تا ۱۵۰ متر از مناطق آبرفتی مسطح اطرافش بلندتر است و بسیاری از شهرهای بزرگ شرق آرکانزاس در خود جای داده است.
کوه‌های اوزارک در شمال غرب آرکانزاس بخشی از «فلات اوزارک» را تشکیل می‌دهد. رودخانه آرکانزاس این رشته‌کوه و کوه‌های اوآچیتا را از مناطق پست جنوبی و شرقی جدا می‌کند. این رشته‌کوه‌ها بخش از ارتفاعات مرکزی آمریکا را تشکیل می‌دهند و تنها کوهستان‌های بین کوه‌های راکی و کوه‌های آپالیشین می‌باشند. بلندترین نقطه ایالت آرکانزاس قله ماونت مگزین در کوه‌های اوآچیتا می‌باشد و ۸۳۹ متر ارتفاع دارد.
آرکانزاس دارای رودخانه‌ها، مخازن (دریاچه‌های مصنوعی) و دریاچه‌های طبیعی زیادی است. رودخانه آرکانزاس، رودخانه وایت و رودخانه سنت فرانسیس که تامین‌کننده آب رودخانه میسیسیپی هستند در آرکانزاس قرار دارند. رودخانه‌های ملبری و فوش لا فای در دره رود آرکانزاس جاری هستند. رودخانه‌های بوفالو، لیتل رد، بلک و کش تامین‌کننده آب «رودخانه وایت» هستند که آن هم به رودخانه میسیسیپی می‌ریزد. رودخانه‌های سیلین، لیتل میزوری، بارثالومیو و کدو تامین‌کننده آب رودخانه اوآچیتا هستند که آن هم در نهایت به رودخانه میسیسیپی ختم میشود. رودخانه رد جنوب کمی از مرز آرکانزاس با تکزاس را معین می‌کند در آرکانزاس چند دریاچه طبیعی و تعداد زیادی مخزن سد (دریاچه مصنوعی) وجود دارد. از جمله این دریاچه‌ها می‌توان به دریاچه بول شولز، اوآچیتا، گرییرز فری، میلوود، بیور، نورفورک، دیگری و کانووی اشاره کرد.
در آرکانزاس دهها «منطقه طبیعی بکر» وجود دارد (در مجموع ۶۱۰ کیلومتر مربع). این مناطق برای تفریح در فضای باز در نظر گرفته شده‌اند و برای شکار، ماهیگیری، گردش و چادرزنی برای استفاده همگان آزاد هستند. هیچ وسیله نقلیه ماشینی اجازه ورود در این مناطق را ندارند. برخی از جاهای این مناطق بسیار دست نخورده‌اند و افراد می‌توانند در آن به خوبی احساس کنند که تنها بشری هستند که پای به این مکان‌ها گذاشته‌اند.
بخش قابل توجهی از مساحت آرکانزاس را جنگل تشکیل می‌دهد. بررسی سازمان جنگل‌داری ایالت متحده در سال ۲۰۱۰ (۱۳۸۹) نشان داد که ۱۸۷۲۰۰۰۰ هکتار جنگل در آرکانزاس وجود دارد که برابر با ۵۶٪ از کل مساحت ایالت می‌باشد. گونه‌های غالب گیاهی آرکانزاس عبارتند از بلوط، گردوی آمریکایی، کاج تیغ برگ و کاج استخری می‌باشد.
آب و هوا
به‌طور کلی آب و هوای آرکانزاس مرطوب نیمه استوایی می‌باشد البته در برخی در مناطق مرتفع شمالی آب و هوا مرطوب قاره‌ای است. آرکانزاس با خلیج مکزیک هم‌مرز نیست با وجود این به خاطر نزدیک بودن به این خلیج از تاثیرات آن در امان نمانده‌است. به‌طور معمول آرکانزاس دارای تابستانهای گرم و مرطوب و زمستانهای سرد و اندکی خشکتر از تابستان می‌باشد. در لیتل راک میانگین بالاترین دما در ماه ژوئیه ۳۴ درجه سانتیگراد و میانگین پایین‌ترین دما ۲۳ درجه سانتیگراد و در ژانویه میانگین بالاترین دما ۱۱ درجه سانتیگراد و میانگین پایین‌ترین دما ۰ درجه سانتیگراد می‌باشد. در سایلوم اسپرینگز که در گوشه شمال غربی ایالت قرار دارد میانگین بالاترین و پایین‌ترین درجه حرارت در ماه ژوئیه به ترتیب ۳۲ درجه سانتیگراد و ۱۹ درجه سانتیگراد و در ژانویه میانگین بالاترین و پایین‌ترین دما به ترتیب ۷ درجه سانتیگراد و ۵- درجه سانتیگراد می‌باشد. میانگین بارندگی سالیانه ایالت بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی‌متر می‌باشد که در شمال قدری کمتر و در جنوب بیشتر از این مقدار است. بارش برف معمول است البته در شمال بیشتر و در جنوب کمتر است. در طول سال چندین بار برف می‌بارد. این بارش برف نه تنها به خاطر مجاورت آرکانزاس با ایالتهای دشت بزرگ بلکه به خاطر وجود ارتفاعات اوزارک و اوآچیتا است. در نیمه جنوبی ایالت برف کمتری می‌بارد اما توفان‌های یخ بیشتری دیده میشود. البته وقوع تگرگ و باران منجمد در زمستان در تمام ایالت محتمل است و حتی به شکل قابل توجهی مسافرت‌ها و زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بالاترین دمای ثبت شده در آرکانزاس ۴۹ درجه سانتیگراد است که در اوزارک در ۱۰ اوت ۱۹۳۶ (۱۹ مرداد ۱۳۱۵) به ثبت رسید. همچنین پایین‌ترین دمای ثبت شده در آرکانزاس ۳۴- درجه سانتیگراد است که در راوند پوند در ۱۳ فوریه ۱۹۰۵ (۲۴ بهمن ۱۲۸۳) به ثبت رسید.
آرکانزاس به داشتن آب و هوای وحشی معروف است و در طول سال گردباد، تگرگ، برف و طوفان‌های یخ در آن به وقوع می‌پیوندد. آرکانزاس میان دو بخش دشت بزرگ و خلیج قرار دارد و ۶۰ روز در سال توفان رعد و برق را تجربه می‌کند. شماری از مخرب‌ترین گردبادها در تاریخ ایالات متحده در این ایالت فاجعه آفریده‌اند. با وجود اینکه آرکانزاس به اندازه کافی از سواحل خلیج مکزیک دور است تا در برابر گردبادها ایمن بماند، اما باز هم تحت تاثیر بقایای توفندهایی قرار می‌گیرد که باعث ریزش مقدار بسیار زیادی باران در زمان کم و وقوع گردبادهای کوچک میشود.
دما
شهر
ژانویه
فوریه
مارس
آوریل
می
جون
ژوئیه
آگوست
سپتامبر
اکتبر
نوامبر
دسامبر
میانگین دما
فیتویل
۷/۴-
۱۰/۲-
۱۵/۳
۲۰/۸
۲۴/۱۳
۲۹/۱۸
۳۲/۲۰
۳۲/۱۹
۲۷/۱۵
۲۱/۹
۱۴/۳
۹/۲-
۲۰/۸
جونزبورو
۷/۳-
۱۱/۱-
۱۶/۴
۲۲/۹
۲۶/۱۵
۳۱/۱۹
۳۴/۲۲
۳۳/۲۰
۲۹/۱۶
۲۳/۹
۱۵/۴
۱۰/۱-
۲۱/۹
لیتل راک
۱۱/۱-
۱۳/۲
۱۸/۶
۲۳/۱۱
۲۷/۱۶
۳۲/۲۱
۳۴/۲۳
۳۴/۲۲
۳۰/۱۸
۲۴/۱۲
۱۷/۶
۱۱/۱
۲۳/۱۱
تکسارکنا
۱۱/۱-
۱۵/۱
۱۹/۵
۲۴/۱۰
۲۸/۱۶
۳۲/۲۰
۳۴/۲۲
۳۴/۲۱
۳۰/۱۸
۲۵/۱۱
۱۸/۵
۱۳/۱
۲۳/۱۱
مانتیچلو
۱۱/۱-
۱۴/۱
۱۹/۶
۲۳/۱۰
۲۸/۱۵
۳۲/۱۹
۳۴/۲۱
۳۳/۲۰
۳۰/۱۷
۲۵/۱۰
۱۸/۵
۱۳/۱
۲۳/۱۰
اعداد به درجه سانتیگراد می‌باشد. (بالاترین/پایین‌ترین)
تاریخ
نخستین اروپایی‌ای که به آرکانزاس دست یافت اکتشافگر اسپانیایی هرناندو د سوتو بود که پس از یک سال مسافرت در بخش‌های جنوبی آرکانزاس کنونی برای یافتن طلا و راهی به سوی چین در نزدیکی دریاچه ویلیج در گذشت. آرکانزاس یکی از چندین ایالت است که طبق قرارداد خرید لویزیانا در زمان ناپلئون بناپارت از فرانسه خریداری شد. نخستین اکتشاف‌گران اسپانیایی و فرانسوی آرکانزاس، این نام را بدان اطلاق کردند که شاید املای آوایی نامی به زبان «ایلینویس» برای مردمان «کوواپاو» بوده‌است. قبایل کوواپاو، کادو و اوساژ از قبایل سرخپوست بودند که پیش از مهاجرت به غرب در آرکانزاس زندگی می‌کردند. درهنگام مهاجرت اجباری سرخپوستان به غرب (طبق سیاست ایالات متحده در حذف سرخپوستان)، پنج پنج قبیله متمدن در آرکانزاس (پیش از ایالت شدنش) ساکن شدند.
در تاریخ ۴ ژوئیه ۱۸۱۹ (۱۲ تیر ۱۱۹۸) قلمروی آرکانزاس به رسمیت شناخته شد. در ۱۵ ژوئن ۱۸۳۶ (۲۵ خرداد ۱۲۱۵) ایالت آرکانزاس به عنوان ۲۵امین ایالت و ۱۳امین ایالت برده‌دار به ایالات متحده آمریکا پیوست. کشاورزان برای کشت پنبه در دلتای آرکانزاس ساکن شدند. این منطقه بیشترین تعداد سیاهپوستان را در تمام ایالت به بردگی گرفت. در دیگر بخش‌های ایالت کشاورزی بیشتر برای تامین مواد غذایی روزانه انجام می‌شد و نیاز چندانی به برده برای کار در مزارع نبود.
ساموئل هیوستون ۱۸۵۸ (۱۲۳۷)
آرکانزاس نقش مهمی در کمک به تکزاس در جنگ استقلالش از مکزیک بازی کرد. آرکانزاس برای کمک به تکزاس اسلحه و سرباز به آنجا فرستاد. نزدیکی شهر واشینگتن به مرزهای تکزاس این شهر را درگیر جنگ استقلال تگزاس کرد. مدارکی در دست است که نشان می‌دهد در سال ۱۸۳۴ (۱۲۱۳) ساموئل هیوستون، سیاستمدار تکزاسی و هموطنانش نقشه جنگ استقلال تکزاس را در میخانه‌ای در واشینگتن آرکانزاس کشیده‌اند. هنگامی که درگیری آغاز شد موجی از سربازان داوطلب از آرکانزاس و دیگر ایالتهای جنوبی برای حضور در جبهه تکزاس به سوی شهر واشینگتن در آرکانزاس سرازیر شدند.
چند سال بعد هنگامی که در سال ۱۸۴۶ (۱۲۲۵) جنگ آمریکا و مکزیک آغاز شد، شهر واشینگتن آرکانزاس به میعادگاه سربازان داوطلب تبدیل شد. فرماندار «توماس اس. دراو» در بیانیه‌ای از مردم و مقامات ایالت خواست تا یک هنگ سواره نظام و یک گردان پیاده‌نظام را برای پیوستن به ارتش ایالات متحده تجهیز کنند. این هنگ به نخستین هنگ نظامی آرکانزاس تبدیل شد.
در آغاز جنگ داخلی آمریکا در اولیل سال ۱۸۶۱ (۱۲۳۹) آرکانزاس از ایالات متحده جدا نشد. اما پس از جدایی ایالتهای خلیج آنها نیز در تاریخ ۶ می۱۸۶۱ (۱۶ اردیبهشت ۱۲۴۰) جدایی خود را از ایالات متحده اعلام کردند. آرکانزاس در طول جنگ داخلی آمریکا صحنه چند نبرد کوچک بود. یکی از تاثیرگذارترین آرکانزاسی‌ها در آن زمان فرمانده کل ائتلاف پاتریک کلبورن بود. بسیاری او را یکی از شاخص‌ترین فرماندهان ائتلاف می‌دانند. شهرت او به حدی بود که حتی او را «دیوار سنگی غرب» می‌نامیدند. فرمانده توماس هیندمن نماینده پیشین کنگره، از دیگر فرماندهان ائتلاف بود که نیروهای ائتلاف را در «نبرد کین هیل» و «نبرد پریری گروو» در شمال غرب آرکانزاس رهبری کرد.
در ژوئن ۱۸۶۸ (۱۲۴۷) کنگره بازگشت آرکانزاس به ایالات متحده را اعلام کرد. جمهوری‌خواهان کنترل مجلس قانونگذاری را در دوره بازسازی به دست گرفتند و حق رای عمومی را برای مردان تصویب کردند. آنها همچنین یک نظام آموزشی همگانی را ایجاد کردند و قوانینی برای بهبود وضعیت ایالت را تصویب کردند. چندی بعد ایالت تقریبا به دست جمهوری‌خواهان رادیکال، (افرادی که از شمال به آرکانزاس آمده بودند و اهالی آکانزاس آنها را با لفظ «کارپتبگر» (کسی که بقچه‌اش از فرش‌های مستعمل ساخته شده) مسخره می‌کردند) به رهبری فرماندار پاول کلایتون افتاد. آنها در دوره طولانی از درگیریهای نژادی میان شبه‌نظامیان جمهوریخواه ایالت و گروه کوکلاکس کلان زمام امور در دست داشتند.
در سال ۱۸۷۴ (۱۲۵۳) مناقشه‌ای که به جنگ بروکس بکستر مشور شد، میان جناح‌های حزب جمهوریخواه درگرفت و باعث تزلزل دولت ایالتی شد. این درگیری در نهایت با دستور ریس جمهور یولیسیز سایمن گرانت به جوزف بروکس (یکی از طرف‌های درگیر) مبنی بر پراکندن نیروهایش پایان یافت.
در سال ۱۸۸۱ (۱۲۶۰) مجلس ایالتی آرکانزاس تلفظ نام ایالت را با تصویب قانونی رسمی کرد.
پس از دوره بازسازی، آرکانزاس مهاجران بیشتری را پذیرفت. مردان چینی، ایتالیایی و سوری برای کار در منطقه در حال توسعه دلتا استخدام می‌شدند. این مهاجران هیچ وقت کارگر ساده مزرعه باقی نمی‌ماندند به خصوص چینی‌ها خیلی زود به بازرگانی در شهرهای اطراف منطقه دلتا پرداختند. علاوه براین‌ها در اوایل قرن بیستم مهاجرانی از اروپای شرقی در منطقه دلتای آرکانزاس ساکن شدند. به دلیل این مهاجرت‌ها گوناگونی نژادی در منطقه دلتا بیشتر از دیگر بخش‌های ایالت بود. در همان سالها برخی از مهاجران سیاه‌پوست به خاطر وجود فرصت‌های شغلی کشاورزی به دلتا آمدند. بسیاری از چینی‌ها تا حدی ثروتمند شدند که می‌توانستند فرزندانشان را به دانشگاه بفرستند.
زن و بچه یک مساقاتگر در شهرستان واشینگتن در سال ۱۹۳۵ (۱۳۱۴)
ساخت راه‌آهن باعث شد کشاورزان بیشتری بتوانند محصولات بیشتری را به بازارها بفرستند. همچنین راه‌آهن تغییرات دیگری را در بخش‌هایی از ایالت ایجاد کرد. برای مثال در سالهای پایانی قرن نوزدهم ۱۰۰۰۰ نفر به جمعیت شهر یوریکا اسپرینگز در شهرستان کارول افزوده شد و آن را به یکی از مقصدهای گردشگری و چهارمین شهر بزرگ ایالت تبدیل کرد. در این شهر ساختمان‌های جدید، اقامتگاه‌های زیبا، چشمه‌های آب گرم طبیعی، مسابقات اسب سواری و تفریحات دیگر جمعیت را به سوی خود می‌کشید. این شهر در زمینه‌های متنوعی به یک جاذبه تبدیل و همانند شهر‌هات اسپرینگز محبوب شد.
در اواخر دهه ۱۸۸۰، بدتر شدن رکود اقتصاد وابسته به کشاورزی آرکانزاس، روند قدرتمند شدن جنبش‌های پوپولیستی و نوپای دیگر را سرعت بخشید و منجر به اتحادهای نژادی شد. کشمکش بر سر ماندن در قدرت در دهه ۱۸۹۰ منجر به این شد که حزب دموکرات در آرکانزاس در پیروی از دیگر ایالتهای جنوبی در صدد تصویب متمم‌های قانونی برای محروم کردن سیاهپوستان و سفیدپوستان فقیر از رای دادن بر آید. دموکراتها می‌خواستند از اتحادهای نژادی جلوگیری کنند. در سال ۱۸۹۱ (۱۲۷۰) نمایندگان مجلس‌های ایالتی آرکانزاس شرط آزمون با سوادی را برای رای دهی، قانونی کردند زیرا میدانستند که بسیاری از سیاهان و سفیدپوستان فقیر محروم خواهند شد چون در آن زمان ۲۵٪ جمعیت ایالت توانایی خواندن و نوشتن را نداشت. در سال ۱۸۹۲ (۱۲۷۱) قوه مقننه اصلاحیه‌ای را به قانون اساسی افزود که در آن قوانین اخذ مالیات سرانه و قوانین پیچیده اقامتی وجود داشت. هر دوی اینها مردم فقیر و مساقاتگران را به شدت تحت تاثیر قرار می‌داد و آنها را از ثبت نام برای شرکت در انتخابات‌ها بازمی‌داشت.
با آغاز قرن بیستم حزب دموکرات تبعیض نژادی در رای‌گیری انتخابات‌های سراسری و ایالتی را افزایش داد. آرکانزاس سالها یک ایالت تک حزبی دموکرات بود تا این که جنبش حقوق مدنی آمریکا به وقوع پیوست و قوانین حقوق مدنی و رای دهی در دهه ۶۰ تصویب شد.
بین سالهای ۱۹۰۵ (۱۲۸۴) تا ۱۹۱۱ (۱۲۹۰) آرکانزاس شماری مهاجر آلمانی، ایرلندی و اسلواک را پذیرفت. آلمانی‌ها و اسلواک‌ها در مناطق شرقی و ایرلندی‌ها در جنوب شرق ایالت ساکن شدند. آلمانی‌ها بیشتر مسیحی لوتران و اسلواک‌ها مسیحی کاتولیک بودند. ایرلندی‌ها هم بیشتر پروتستان‌هایی از استان اولستر ایرلند بودند.
سربازان هوابرد در حال اسکورت نه دانش آموز سیاه‌پوست
در سال ۱۹۵۷ (۱۳۳۶) و سه سال پس از رای تاریخی دیوان عالی ایالات متحده آمریکا در مورد پرونده براون در برابر هیئت آموزش، گروه لیتل راک ۹ آرکانزاس را در مرکز توجهات قرار داد؛ پس از این که دولت فدرال برای حفاظت از آنها که می‌خواستند در یک دبیرستان سفید ثبت نام کنند، مداخله کرد. فرماندار آرکانزاس، اوروال فاوباس به گارد ملی آرکانزاس دستور داد که به طرفداران جدایی نژادی کمک کنند تا از ثبت نام ۹ دانش آموز سیاه‌پوست در دبیرستان سفیدپوست‌ها جلوگیری شود. پس از این که سه بار تلاش رئیس جمهور دوایت آیزنهاور در حمایت از دانش آموزان به موفقیت نرسید، سرانجام او در روز ۲۵ سپتامبر ۱۹۵۷ (۳ مهر ۱۳۳۶) ۱۰۰۰ سرباز نیروهای هوابرد را برای حفاظت از دانش آموزان به لیتل راک فرستاد. اما در مخافت با فرمان دادگاه فدرال در ممنوعیت تبعیض نژادی در مدارس فرماندار آرکانزاس دستور به تعطیلی دبیرستان‌ها داد. با این وجود تا پاییز سال ۱۹۵۹ (۱۳۳۸) همه دبیرستان‌های لیتل راک کاملا مختلط شدند.
شهرها
ساختمان دادگستری شهرستان کلیولند در شهر ریسان
thumb
لیتل راک از سال ۱۸۲۱ (۱۲۰۰) پایتخت ایالت آرکانزاس بوده‌است. پیش از آن شهر آرکانزاس پست پایتخت قلمروی آرکانزاس بود. در سال ۱۸۶۲ (۱۲۴۱) هنگامی که در جنگ داخلی آمریکا لیتل راک مورد تهدید نیروهای ایالات متحد قرار گرفت، مقر حکومت آرکانزاس به‌هات اسپرینگز و سپس به واشینگتن منتقل شد و مقر دولت ایالتی تا پایان جنگ به لیتل راک برنگشت. امروزه منطقه شهری لیتل راک-نورث لیتل راک-کان‌وی بزرگترین منطقه شهری آرکانزاس با ۷۰۹۹۱۰ نفر جمعیت می‌باشد.
منطقه شهری فیتویل-اسپرینگدیل-راجرز دومین منطقه شهری بزرگ آرکانزاس می‌باشد که به دلیل هجوم بازرگانان و رشد دانشگاه آرکانزاس با نرخ بسیار بالایی در حال پیشرفت است.
در ایالت آرکانزاس سیزده شهر بالای سی هزار نفر جمعیت وجود دارد.
نام
شهرستان
جمعیت (۲۰۱۰)
مساحت
لیتل راک
پولاسکی
۱۹۳،۵۲۴
۳۰۱ کیلومتر مربع
فورت اسمیث
سباستین
۸۶،۲۰۹
۱۶۰ کیلومتر مربع
فیتویل
واشینگتن
۷۳،۵۸۰
۱۳۹ کیلومتر مربع
اسپرینگدیل
واشینگتن
۶۹،۷۹۷
۸۱ کیلومتر مربع
جونزبورو
کریگهد
۶۷،۲۶۳
۲۰۶ کیلومتر مربع
نورث لیتل راک
پولاسکی
۶۲،۳۰۴
۱۱۶ کیلومتر مربع
کان‌وی
فاکنر
۵۸،۹۰۹
۱۵۵/۴ کیلومتر مربع
راجرز
بنتون
۵۵،۹۶۴
۸۶/۸ کیلومتر مربع
پاین بلوف
جفرسون
۵۰،۶۶۷
۱۱۸ کیلومتر مربع
هات اسپرینگز
گارلند
۳۵،۱۹۳
۸۵ کیلومتر مربع
بنتونویل
بنتون
۳۵،۱۰۱
۵۵ کیلومتر مربع
بنتون
سیلین
۳۰،۶۸۱
۴۶ کیلومتر مربع
تکسارکنا
میلر
۳۰،۰۸۷
۸۲ کیلومتر مربع
جمعیت‌شناسی
جمعیت
نقشه پراکندگی جمعیت در آرکانزاس
در سال ۲۰۱۱ (۱۳۹۰) جمعیت آرکانزاس ۲،۹۳۷،۹۷۹ نفر برآورد شد. جمعیت آرکانزاس از کمتر از ۱۵۰۰۰ نفر در سال ۱۸۲۰ (۱۱۹۹) به ۵۲۲۴۰ نفر در سال ۱۸۳۵ (۱۲۱۴) رسید، که این جمعیت بیش از جمعیت مورد نظر قانونی یعنی ۴۰۰۰۰ نفر برای تبدیل آرکانزاس به ایالت بود. پس تشکیل ایالت در سال ۱۸۳۶ (۱۲۱۵)، جمعیت در هر دهه تا سرشماری ۱۸۷۰ (۱۲۴۹) که به دنبال جنگ داخلی آمریکا انجام گرفت، دو برابر شد. رشد جمعیت در دهه‌های متوالی همچنان ادامه یافت تا این که در سرشماری‌های سالهای ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ متوقف شد. مهاجرت به خارج یکی از دلایل کاهش رشد جمعیت بود که در نتیجه چند عامل روی داد. یکی از این عوامل ماشینی شدن کشاورزی بود که نیاز به کارگر را بسیار کاهش داد و دیگری مهاجرت جوانان تحصیل کرده از آرکانزاس بود که به دلیل نبود صنعت ایالت را ترک می‌کردند. جمعیت آرکانزاس دوباره رو به فزونی گذاشت و در ۱۹۸۰ به بیش از ۲ میلیون نفر رسید. نرخ کنونی رشد جمعیت، هرم سنی و هرم جنسی همانند میانگین کشوری می‌باشد. جمعیت اقلیتها در آرکانزاس نیز نزدیک میانگین کشوری می‌باشد. تنها جمعیت گروه‌های اقلیتی اسپانیایی ولاتین تبار در آرکانزاس ۱۰٪ کمتر از میانگین کشوری است.
نژاد و تبار
مردم آرکانزاس از نظر نژاد و قومیت ۸۰/۱٪ سفیدپوست (۷۴/۲٪ غیر اسپانیایی‌تبار و ۶/۶٪ نیز اسپانیایی و لاتین‌تبار)، ۱۵/۶٪ سیاه یا آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار، ۰/۹٪ بومیان آمریکا و آلاسکا، ۱/۳٪ آسیایی و ۱/۸٪ دو یا چند نژادی هستند.
در سال ۲۰۱۱ ۳۹٪ جمعیت زیر یک سال در آرکانزاس از اقلیت‌های نژادی بوده‌اند.
جمعیت بزرگ از آمریکاییان اروپایی‌تبار در منطقه اوزارک و بخش‌های مرکزی ایالت زندگی می‌کنند. سیاهپوستان و آفریقایی‌تبارها بیشتر در جنوب و شرق ایالت ساکن هستند. آرکانزاسی‌های انگلیسی، ایرلندی و آلمانی تبار بیشتر در شمال غرب ایالت نزدیک مرز میزوری حضور دارند.
در سال ۲۰۱۰ مطالعه‌ای در مورد ترکیب نژاد و تباری در آرکانزاس انجام شد که نتایج آن به شرح زیر است:
۲۰/۷٪ انگلیسی
۱۵/۶٪ آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار
۱۲/۵٪ ایرلندی
۱۱/۲٪ آلمانی
۲/۱٪ فرانسوی
۱/۷٪ هلند
۱/۶٪ ایتالیایی
۱/۶٪ اسکاتلندی
۱/۳٪ اسکاتلندی ایرلندی
بر پایه اطلاعات به دست آمده از «بررسی جامعه آمریکایی» بین سالهای ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸ (۱۳۸۵ تا ۱۳۸۷)، ۹۳/۸٪ از جمعیت آرکانزاس در خانه به زبان انگلیسی و ۴/۵٪ اسپانیایی صحبت می‌کنند. ۰/۸٪ به زبانهای آسیایی و ۰/۷٪ به سایر زبانهای هندو اروپایی تکلم می‌کنند.
دین
تندیس هنری مسیح در شهر یوریکا سپرینگز. این ایالت در وسط راست
آرکانزاس همانند دیگر ایالتهای جنوبی آمریکا در بخشی از کمربند انجیلی قرار دارد و جمعیت غالب آن مسیحی پروتستان می‌باشد. چهار گروه مسیحی بزرگ بر پایه شمار پیروان به ترتیب «جامعه باپتیست‌های جنوب» با ۶۶۵،۳۰۷ پیرو، «کلیسای متحد متدیست» با ۱۷۹،۳۸۳ پیرو، «کلیسای کاتولیک» با ۱۱۵،۹۶۷ و «جامعه باپتیست‌های آمریکا» با ۱۱۵،۹۱۶ پیرو می‌باشد.
اقتصاد
مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت آرکانزاس در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور بنگلادش بوده‌است.
برج بانک متروپولیتن نشنال بلندترین ساختمان ایالت می‌باشد.
اقتصاد آرکانزاس برای پاسخگویی به نیازهای مصرف‌کنندگان امروز تکامل یافته و متنوع شده‌است و از حالت اقتصاد وابسته به کشاورزی خارج شده‌است. تولید ناخالص داخلی ایالت در سال میلیارد دلار بوده‌است که بیشتر از تولید ناخالص داخلی بنگلادش () می‌باشد. چهار شرکت از میان ۵۰۰ شرکت برتر آمریکایی فرچون ۵۰۰ در آرکانزاس قرار دارند که از جمله آنها می‌توان به شرکت والمارت اشاره کرد. میزان درامد شخصی سرانه‌ی آرکانزاس در سال ۲۰۱۰، ۳۶،۰۲۷ دلار بود که از این لحاظ در بین ایالتهای آمریکا در رده چهل و چهارم قرار گرفت. میانگین درآمد سالیانه خانواده‌های آرکانزاسی بین سالهای ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱ ۳۹،۸۰۶ دلار بوده‌است که آرکانزاس از این نظر در رده ۴۹ام در میان ایالتهای آمریکا قرار می‌گیرد. محصولات کشاورزی و دامپروری ایالت شامل مرغ و تخم مرغ، سویا، سورگوم، گاو، برنج، خوک و شیر می‌باشد. از جمله محصولات صنعتی نیز می‌توان از مواد غذایی فراوری شده، تجهیزات الکتریکی، فلزات، ماشین آلات و کاغذ نام برد. آرکانزاس همچنین دارای ذخایر گاز طبیعی، نفت، سنگ‌های معدنی، برم و وانادین است.
نرخ بیکاری در آرکانزاس تا ژوئیه ۲۰۱۲ (تیر ۱۳۹۱) ۷/۳٪ است.
صنعت و بازرگانی
در گذشته اقتصاد آرکانزاس بر پایه تجارت خز و محصولات کشاورزی استوار بود. امروزه با وجود این که تنها ۳٪ از جمعیت ایالت در بخش کشاورزی کارمی‌کنند اما این بخش همچنان یکی از بزرگترین بخش‌های اقتصاد آرکانزاس می‌باشد و رتبه سیزدهم کشوری را از نظر ارزش محصولات در اختیار دارد. آرکانزاس بزرگترین تولیدکننده برنج در آمریکاست. همچنین در تولید پنبه، مرغ (شامل مرغ گوشتی و مرغ خانگی)، بوقلمون و گربه‌ماهی در سه جایگاه نخست کشوری قرار دارد. جنگلهای ایالت در اقتصاد آن نقش دارند. آرکانزاس چهارمین ایالت آمریکا از نظر تولید الوار چوب نرم است. در سالهای اخیر کارخانه‌های تولید قطعات یدکی خودرو برای کمک به کارخانه‌های خودروسازی ایالتهای دیگر در شرق آرکانزاس ساخته شده‌اند. در گذشته بوکسیت (سنگ معدن آلومینیوم) نقش مهمی در اقتصاد آرکانزاس بازی می‌کرد و بیشتر در شهرستان سیلین وجود داشت.
گردشگری نیز اهمیت بالایی برای اقتصاد این ایالت دارد؛ لقب رسمی آرکانزاس «ایالت طبیعی» در اصل از تبلیغات گردشگری در دهه ۱۹۷۰ به وجود آمد و بر سر زبان‌ها افتاد و تاکنون نیز مورد استفاده است. آرکانزاس دارای ۵۲ پارک ایالتی است. سازمان پارکهای ملی آمریکا هفت پارک را در این ایالت تحت پشتیبانی دارد که از مهمترین آنها می‌توان به پارک ملی‌هات اسپرینگز اشاره کرد. تکمیل پارک و مرکز ریاست جمهوری بیل کلینتون در لیتل راک گردشگران زیادی را به ایالت جذب کرد. بسیاری از شهرها در آرکانزاس جشنواره‌هایی را برای جذب بیشتر گردشگر تدارک می‌بینند.
شرکت‌های زیادی در آرکانزاس قرار دارند که مهمترین آنها در جدول زیر ذکر شده‌اند:
نام
تاریخ تاسیس
محصولات یا خدمات
شمار کارگران یا کارمندان
اکسسیوم
۱۹۶۹ (۱۳۴۸)
بازاریابی و خدمات مدیریت اطلاعات
۶۲۰۰ نفر (سال ۲۰۱۲)
شرکت آلیانس رابر
۱۹۴۴ (۱۳۲۳)
تولید باند لاستیکی
ای‌ام‌ترن
۱۹۸۰ (۱۳۵۹)
ترابری
۱۲۰۰ نفر
آلتل
۱۹۴۳ (۱۳۲۲)
مخابرات
آرکانزاس بست
۱۹۲۳ (۱۳۰۲)
حمل و نفل کرایه
۱۰۰۰۰ نفر (سال ۲۰۱۱)
بانک آروست
۱۹۶۱ (۱۳۴۰)
خدمات مالی و بانکی
۵۰۰۰ نفر (سال ۲۰۱۱)
کندی بوکی
۱۹۸۹ (۱۳۶۸)
فراوری مواد غذایی
دیلاردز
۱۹۳۸ (۱۳۱۷)
فروش پوشاک، مبل و لوازم خانگی
۳۸۹۰۰ نفر (سال ۲۰۱۱)
جی بی‌هانت
۱۹۶۱ (۱۳۴۰)
ترابری
۱۶۵۰۰ نفر (سال ۲۰۱۰)
شرکت نفت لاین
۱۹۲۲ (۱۳۰۱)
محصولات پتروشیمی
شرکت نفت مرفی
۱۹۵۰ (۱۳۲۹)
نفت و گاز
۸۶۰۰ نفر (سال ۲۰۱۰)
مواد غذایی رایسلند
۱۹۲۱ (۱۳۰۰)
تولید فراوری برنج
۱۹۰۰
سمز کلاب
۱۹۸۳ (۱۳۶۲)
فروش لوازم خانگی
کاستارد منجمد شیکس
۱۹۹۱ (۱۳۷۰)
تولید کاستارد منجمد
استیفنز
۱۹۳۳ (۱۳۱۲)
بانک سرمایه‌گذاری
۷۰۰ نفر (سال ۲۰۱۱)
مواد غذایی تایسن
۱۹۳۵ (۱۳۱۴)
فراوری مواد غذایی
۱۱۵۰۰۰
یواس‌ای دراگ
۱۹۸۴ (۱۳۶۳)
داروخانه‌های زنجیره‌ای
والمارت
۱۹۶۲ (۱۳۴۱)
فروشگاه زنجیره‌ای
۲/۲ میلیون نفر
ارتباطات ویندستریم
۲۰۰۶ (۱۳۸۵)
مخابرات
۱۴۵۰۰
شرکت بستنی یارنل
۱۹۳۲ (۱۳۱۱)
تولید بستنی
مثال
ورزش و سرگرمی
جنگل‌ها آب گرفته شرق آرکانزاس پرندگان آبی زمستانی را به سوی خود می‌کشاند. (پناهگاه ملی حیات وحش واپانوکا).
ورزش بخشی جدایی ناپذیر فرهنگ آرکانزاس می‌باشد. مردم آرکانزاس در مسابقات زیادی در سال شرکت می‌جویند یا برای تماشای مسابقات حاضر میشود. تفریحات عمومی نیز نمود پررنگی در فرهنگ این ایالت دارد. یکی از قدیمی‌ترین تفریح‌ها در این ایالت شکار می‌باشد. برای انسجام و نظم بخشیدن شکار و ماهیگیری هیئت شکار و ماهیگیری آرکانزاس در سال ۱۹۱۵ (۱۲۹۴) تاسیس شد. امروزه جمعیت قابل توجهی از اهالی آرکانزاس در مسابقات سالانه شکار مرغابی و گوزن شرکت می‌کنند.
ماهیگیری همیشه در آرکانزاس طرفداران زیادی داشته‌است. پس از تکمیل سد نورفوک، رودخانه وایت به مقصدی برای صید ماهی قزل‌آلا تبدیل شد. مکانهای دیگری نیز در ایالت برای ماهیگیری محبوب هستند که از جمله آنها می‌توان به بول شولز، منطقه ییلاقی‌هات اسپرینگز و فیرفیلد بی‌اشاره کرد.
ریزوربکس محبوبترین تیم لیگ دسته اول چپ
فوتبال آمریکایی دانشگاهی همیشه برای آرکانزاسی‌ها مهم بوده‌است. دانشگاه آرکانزاس نخستین بار در سال ۱۸۹۴ (۱۲۷۳) یک تیم فوتبال آمریکایی را تشکیل داد. در آن زمان فوتبال آمریکایی ورزش خطرناکی محسوب می‌شد. در سالهای بعد آرکانزاس ریزوربکس به قدرترین تیم فوتبال آمریکایی ایالت تبدیل شد. فوتبال آمریکایی در قرن بیستم به رشد خود در آرکانزاس ادامه داد. در اوایل قرن بیستم تیم فوتبال آمریکایی ریزوربکس به نمادی برای ایالت تبدیل شد. در سالهای پس از آن و بعد از جریان "لیتل ارک ۹" و تخریب چهره ایالت در بین افکار عمومی، آرکانزاسی‌ها برای بازیافتن اعتبار خود به موفقیت‌های "آرکانزاس ریزوربکس" چشم دوختند. از دیگر تیمهای مطرح فوتبال آمریکایی این ایالت می‌توان به تیم آرکانزاس استیت رد وولوز اشاره کرد که در سال ۲۰۰۵ (۱۳۸۴) پس از حدود یک قرن بازی در دسته‌های پایینتر به لیگ دسته برتر فوتبال آمریکایی پیوست.
آموزش و پرورش
قدیمی‌ترین ساختمان دانشگاه آرکانزاس
آموزش در آرکانزاس همیشه مشکل داشته‌است و مشکلات آن تا به امروز ادامه دارد. بخشی از این مشکلات به مقاومت دولت ایالتی در حل معضلاتی همچون پایین بودن دست مزد آموزگاران و پایین بودن میزان بودجه اختصاصی برای آموزش مربوط است. این مشکلات در کنار مواردی دیگر منجر به تضعیف عملکرد دانش آموزان آرکانزاسی شده‌است. آمارها هم این ضعف آموزشی را تایید می‌کنند. آرکانزاس رتبه ۴۴ ام کشوری را از لحاظ درصد دارندگان مدرک دیپلم و رتبه ۴۸ام را از لحاظ درصد دارندگان مدرک کارشناسی در اختیار دارد.
آرکانزاس دارای شبکه‌ای از دانشگاههای دولتی و خصوصی است که شامل دو سامانه دانشگاهی بزرگ می‌باشد: سامانه دانشگاه ایالتی آرکانزاس و سامانه دانشگاه آرکانزاس. دیگر دانشگاههای دولتی شامل دانشگاه فنی آرکانزاس، دانشگاه ایالتی هندرسون، دانشگاه آرکانزاس جنوبی و دانشگاه آرکانزاس مرکزی می‌باشد. ۱۱ دانشگاه موسسه آموزش عالی خصوصی نیز در این ایالت وجود دارد از جمله دانشگاه هندریکس که یکی از ۱۰۰ دانشگاه برتر علوم مقدماتی در آمریکاست.
ترابری
پل گرینویل بر روی رودخانه میسیسیپی، آگوست ۲۰۰۹
خط آهن میزوری و آرکانزاس شمالی
ترابری در آرکانزاس توسط بخش راه و ترابری ایالتی آرکانزاس مدیریت میشود. چندین راه اصلی از لیتل راک می‌گذرد از جمله بزرگراه میان‌ایالتی ۳۰ و بزرگراه میان‌ایالتی ۴۰ (سومین بزرگراه پر رفت‌وآمد آمریکا). در شمال شرق آرکانزاس بزرگراه میان‌ایالتی ۵۵ از ممفیس به میزوری می‌رود و در بین راه به جونزبورو منشعب میشود. در شمال غرب آرکانزاس بزرگراه درون ایالتی ۵۴۰ قرار دارد که از فورت اسمیث تا بلا ویستا کشیده شده‌است. این بخش قطعه‌ای از بزرگراه میان‌ایالتی ۴۹ است که در آینده ساخته خواهد شد. سامانه جاده‌ای آرکانزاس ۱۳امین شبکه بزرگراهی آمریکا است.
سیاست
یک پارک ایالتی
در سالهای اخیر اکثر رای‌دهندگان این ایالت را جمهوری خواهان تشکیل داده‌اند. با اینحال هنوز جمعیت قابل توجهی از دمکراتهای دوران بیل کلینتون باقی‌اند و هنوز مجلس ایالتی و پست فرمانداری ایالت را در دست دارند. این رای‌دهندگان بیشتر در شمال شرقی و جنوب ایالت پراکنده هستند.
این ایالت دو سناتور در مجلس سنای ایالات متحده آمریکا، و چهار نماینده در مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا در واشینگتن دارد.
مشاهیر
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان بیل کلینتون، مایک هاکبی، جانی کش (خواننده پر آوازه تاریخی سبک کانتری)٫ مایا انجلو (شاعر)٫ جان گریشم (نویسنده)٫ و داگلاس مک آرتور (فرمانده قوای نظامی آمریکا در جنگ جهانی دوم علیه ژاپن) را نام برد.
آیوی لیگ
لیگ آیوی عمومی
انجمن دانشگاههای آمریکایی | [
"پرچم آرکانزاس",
"نشان رسمی آرکانزاس",
"زبان لاتین",
"لیتل راک",
"comma-separated values",
"اداره آمار آمریکا",
"قله مگزین",
"سازمان زمین‌شناسی آمریکا",
"North American Vertical Datum of 1988",
"رودخانه اوآچیتا",
"لوئیزیانا",
"ایسا هاچینسن",
"حزب جمهوریخواه ایالات متحده آمریکا",
"تیم گریفین",
"مجمع عمومی آرکانزاس",
"مجلس سنای آرکانزاس",
"مجلس نمایندگان آرکانزاس",
"تام کاتن",
"حزب دموکرات ایالات متحده آمریکا",
"جان بوزمن",
"منطقه زمانی مرکزی (آمریکای شمالی)",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"ا",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"سرخپوستان ایالات متحده آمریکا",
"رشته‌کوه اوزارک",
"رشته‌کوه اوآچیتا",
"ارتفاعات مرکزی آمریکا",
"رودخانه میسیسیپی",
"دلتای آرکانزاس",
"فهرست ایالت‌ها و قلمروهای آمریکا بر پایه مساحت",
"فهرست ایالت‌ها و قلمروهای آمریکا بر پایه جمعیت",
"ایالات آمریکا",
"کانزاس",
"سرخپوست",
"دشت برزگ",
"زبان فرانسوی",
"سرخپوستی",
"مجلس سنا",
"مجلس نمایندگان",
"پارک ایالتی پتیت جین",
"جنگل ملی اواچیتا",
"شهرستان استون، آرکانزاس",
"تکزاس",
"اکلاهما",
"میزوری",
"تنسی",
"میسیسیپی",
"ایالتهای جنوب غرب مرکزی",
"شهرستان کلی، آلاباما",
"شهرستان گرین، آلاباما",
"رودخانه سنت فرانسیس",
"جلگه ساحلی خلیج",
"رودخانه آرکانزاس",
"کراولیز ریج",
"دلتا (جغرافیا)",
"رشته‌کوه راکی",
"رشته‌کوه آپالیشین",
"ماونت مگزین",
"مخزن سد",
"رودخانه وایت",
"رودخانه ملبری",
"رودخانه فوش لا فای",
"رودخانه ملی بوفالو",
"رودخانه لیتل رد",
"رودخانه بلک",
"رودخانه کش",
"رودخانه سیلین",
"رودخانه لیتل میزوری",
"رودخانه بارثالومیو",
"رودخانه کدو",
"رودخانه رد جنوب",
"دریاچه بول شولز",
"دریاچه اواچیتا",
"دریاچه گرییرز فری",
"دریاچه میلوود",
"دریاچه بیور",
"سد نورفورک",
"دریاچه دیگری",
"دریاچه کانووی",
"جنگل",
"سازمان جنگل‌داری ایالت متحده",
"بلوط",
"گردوی آمریکایی",
"کاج تیغ برگ",
"کاج استخری",
"آب و هوای مرطوب جنب حاره‌ای",
"آب و هوای مرطوب قاره‌ای",
"خلیج مکزیک",
"سایلوم اسپرینگز، آرکانزاس",
"دانشگاه ایالتی اورگن",
"باران منجمد",
"اوزارک، آرکانزاس",
"راوند پوند، آرکانزاس",
"دشت بزرگ (ایالات متحده)",
"سواحل خلیجی ایالات متحده",
"توفند",
"فیتویل، آرکانزاس",
"جونزبورو، آرکانزاس",
"لیتل راک، آرکانزاس",
"تکسارکنا، آرکانزاس",
"مانتیچلو، آرکانزاس",
"هرناندو د سوتو",
"خرید لوئیزیانا",
"ناپلئون بناپارت",
"قبیله کادو",
"قبیله اوساژ",
"حذف سرخپوستان",
"پنج قبیله متمدن",
"قلمروی آرکانزاس",
"ایلت‌های برده‌دار و آزاد",
"ایالات متحده آمریکا",
"واشینگتن، آرکانزاس",
"جنگ استقلال تگزاس",
"ساموئل هیوستون",
"جنگ آمریکا و مکزیک",
"جنگ داخلی آمریکا",
"پاتریک کلبورن",
"توماس هیندمن",
"جمهوری‌خواهان رادیکال",
"پاول کلایتون",
"کوکلاکس کلان",
"جنگ بروکس بکستر",
"یولیسیز سایمن گرانت",
"جوزف بروکس (سیاستمدار)",
"یوریکا اسپرینگز، آرکانزاس",
"شهرستان کارول، آرکانزاس",
"هات اسپرینگز، آرکانزاس",
"آزمون با سوادی",
"مساقات",
"اولستر",
"دیوان عالی ایالات متحده آمریکا",
"براون در برابر هیئت آموزش",
"لیتل راک ۹",
"اوروال فاوباس",
"گارد ملی آرکانزاس",
"دوایت آیزنهاور",
"ریسان، آرکانزاس",
"فهرست پایتخت‌ها در ایالات متحده آمریکا",
"آرکانزاس پست، آرکانزاس",
"دانشگاه آرکانزاس",
"فورت اسمیث، آرکانزاس",
"اسپرینگدیل، آرکانزاس",
"نورث لیتل راک، آرکانزاس",
"کان‌وی، آرکانزاس",
"راجرز، آرکانزاس",
"پاین بلوف، آرکانزاس",
"بنتونویل، آرکانزاس",
"بنتون، آرکانزاس",
"سرشماری ۱۸۷۰ ایالات متحده آمریکا",
"سرشماری ۱۹۵۰ ایالات متحده آمریکا",
"سرشماری ۱۹۶۰ ایالات متحده آمریکا",
"سرشماری ۱۹۸۰ ایالات متحده آمریکا",
"اقلیت",
"آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار",
"The Plain Dealer",
"American Community Survey",
"آمریکایی‌های انگلیسی‌تبار",
"آمریکایی‌های ایرلندی‌تبار",
"آمریکایی‌های آلمانی‌تبار",
"آمریکایی‌های فرانسوی‌تبار",
"آمریکایی‌های هلندی‌تبار",
"آمریکایی‌های ایتالیایی‌تبار",
"آمریکایی‌های اسکاتلندی‌تبار",
"آمریکایی‌های اسکاتلندی ایرلندی‌تبار",
"زبانهای آسیایی",
"زبانهای هندو اروپایی",
"کمربند انجیلی",
"بنگلادش",
"فرچون ۵۰۰",
"والمارت",
"فهرست ایالتهای آمریکا بر اساس تولید ناخالص داخلی سرانه",
"میانگین درآمد خانوار",
"پنبه",
"جوجه گوشتی",
"مرغ خانگی",
"بوکسیت",
"شهرستان سیلین، آرکانزاس",
"فهرست پارکهای ایالتی آرکانزاس",
"سازمان پارکهای ملی",
"پارک ملی هات اسپرینگز",
"پارک و مرکز ریاست جمهوری بیل کلینتون",
"اکسسیوم",
"شرکت آلیانس رابر",
"شرکت امریکن ترانسپورتیشن",
"آلتل",
"مخابرات",
"آرکانزاس بست",
"بانک آروست",
"فراوری مواد غذایی",
"دیلاردز",
"جی بی هانت",
"شرکت نفت لاین",
"شرکت نفت مرفی",
"مواد غذایی رایسلند",
"سمز کلاب",
"کاستارد منجمد",
"استیفنز",
"بانک سرمایه‌گذاری",
"مواد غذایی تایسن",
"یواِس‌اِی دراگ",
"فروشگاه زنجیره‌ای",
"ارتباطات ویندستریم",
"شرکت بستنی یارنل",
"مرغابی",
"گوزن",
"سد نورفوک",
"قزل‌آلا",
"بول شولز، آرکانزاس",
"فیرفیلد بی، آرکانزاس",
"آرکانزاس ریزوربکس",
"آرکانزاس استیت رد وولوز",
"دانشگاه",
"سامانه دانشگاه ایالتی آرکانزاس",
"سامانه دانشگاه آرکانزاس",
"دانشگاه فنی آرکانزاس",
"دانشگاه ایالتی هندرسون",
"دانشگاه آرکانزاس جنوبی",
"دانشگاه آرکانزاس مرکزی",
"دانشگاه هندریکس",
"علوم مقدماتی",
"بخش راه و ترابری ایالتی آرکانزاس",
"بزرگراه میان‌ایالتی ۳۰",
"بزرگراه میان‌ایالتی ۴۰",
"بزرگراه میان‌ایالتی ۵۵",
"ممفیس، تنسی",
"بلا ویستا، آرکانزاس",
"بزرگراه میان‌ایالتی ۴۹",
"فهرست بزرگراه‌های آرکانزاس",
"بیل کلینتون",
"مجلس سنای ایالات متحده آمریکا",
"مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا",
"مایک هاکبی",
"جانی کش",
"مایا انجلو",
"جان گریشم",
"داگلاس مک آرتور",
"جنگ جهانی دوم",
"ژاپن",
"آیوی لیگ",
"لیگ آیوی عمومی",
"انجمن دانشگاههای آمریکایی"
] | [
"آرکانزاس",
"ایالات کنفدراسیون مؤتلفه آمریکا",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۳۶ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۳۶ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا"
] |
2,423 | لوئیزیانا | 2 | 1,023 | 0 | [
"لوییزیانا",
"لويزيانا",
"ایالت لوئیزیانا",
"ایالت لویزیانا",
"لویزیانا",
"لوئيزيانا",
"ايالت لوئيزيانا",
"ايالت لويزيانا",
"لوييزيانا"
] | false | 986 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت لوئیزیانا در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور اسرائیل بوده‌است.
لوئیزیانا از ایالتهای جنوبی آمریکا است. از نظر مساحت لوئیزیانا رتبه سی‌ویکم و از نظر جمعیت رتبه بیست‌پنجم را در بین ۵۰ ایالت آمریکا دارد. باتون‌روژ مرکز این ایالت بوده و شهر نیواورلئان بزرگترین شهرش است؛ همچنین قسمت‌های زیادی از خاک این ایالت تحت تاثیر رودخانه میسیسیپی است و عقب‌نشینی این رودخانه باعث بوجود آمدن دلتاها و مناطق باتلاقی زیادی شده‌است. قسمت‌هایی از مناطق لوئیزیانا نیز به شکل چندزبانه و چندفرهنگی هستند که عمدتا این موضوع به قرن ۱۸ برگشته که این زبان‌ها و فرهگ‌ها از نوع فرانسوی، اسپانیایی، محلی آمریکایی و آفریقایی به اینجا منتقل شدند. قبل از اینکه آمریکا این قسمت را در سال ۱۸۰۳ خریداری کند، منطقه‌ای که امروزه لوئیزیانا نام دارد پیش‌تر از کولونی‌ها و مناطق تحت استعمار اسپانیا و فرانسه بوده. همچنین این ایالت یکی از اصلی‌ترین مناطق آمریکا در امر برده‌داری در قرن ۱۸ است.
گامبو نوعی غذای بومی لوئیزیانا است.
نام
نام این ایالت به افتخار شاه فرانسه لوئی چهاردهم گذاشته شده.
اقتصاد
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که بیش از تولید ناخالص داخلی کشور اسرائیل ( میلیارد دلار) بود. از مهمترین ارکان اقتصاد این ایالت می‌توان به صنایع شیمیایی، پتروشیمی و پالایشگاه‌ها را نام برد. ماهیگیری و کشت پنبه در این ایالت بسیار پر رونق می‌باشد.
سس تاباسکو در این ایالت تولید میشود.
پل لیک پانتچرترین کازوی طولانیترین پل جهان در این ایالت قرار دارد.
دانشگاههای مشهور لوئیزیانا
مشاهیر
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان مایکل دباغی، بیل راسل، دانا برازیل، لویی آرمسترانگ، کینگ آلیور، کریس کوین و وینتون مارسالیس، و ایان سامرهالدر را نام برد.
آب و هوا
ایالت لوئیزیانا
لوئیزیانا دارای آب و هوای حاره‌ای با تابستانهای مرطوب و گرم و زمستانهای معتدل است. متوسط دما در تابستان ۳۲ درجه و در زمستان ۲۲ درجه سانی گراد است. | [
"باتون‌روژ",
"نیواورلئان",
"de jure",
"de facto",
"زبان انگلیسی",
"زبان فرانسوی",
"Jefferson Parish",
"United States Census Bureau",
"New Orleans",
"جان بل ادواردز",
"ماری لاندریو",
"دیوید ویتر",
"۳۰ آوریل",
"۱۸۱۲ (میلادی)",
"منطقه زمانی مرکزی",
"UTC-6",
"ساعت تابستانی",
"کوه دریسکیل",
"۲۹ آوریل",
"۲۰۰۵ (میلادی)",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"باتون‌روژ، لوئیزیانا",
"نیواورلئان، لوئیزیانا",
"گامبو",
"لوئی چهاردهم",
"تولید ناخالص داخلی",
"اسرائیل",
"صندوق بین‌المللی پول",
"پل لیک پانتچرترین کازوی",
"مایکل دباغی",
"بیل راسل",
"دانا برازیل",
"لویی آرمسترانگ",
"کینگ آلیور",
"کریس کوین",
"وینتون مارسالیس"
] | [
"لوئیزیانا",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۱۲ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۱۲ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"مستعمره‌های پیشین فرانسه"
] |
2,425 | کارولینای شمالی | 2 | 2,071 | 0 | [
"كاروليناي شمالي",
"ایالت کارولینای شمالی",
"ايالت كاروليناي شمالي"
] | false | 2,042 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت کارولینای شمالی در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه کشور نروژ بوده‌است.
کارولینای شمالی یکی از ایالتهای جنوبی آمریکا است. این ایالت یکی از سیزده ایالتی است که در جریان انقلاب آمریکا علیه سلطه بریتانیا قیام کردند. مرکز آن رالی و شهرهای مهم آن شارلوت و اشویل است.
رشته کوه آپالیشین جنوبی واقع در غرب ایالت
مراکز جذب توریست
جنگل ملی پیسگاه و پارک ملی کوه‌های اسموکی در این ایالت قرار دارند.
قصر بیلتمور در ایالت کارولینای شمالی
اقتصاد
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که قابل مقایسه با تولید ناخالص داخلی کشور نروژ ( میلیارد دلار) بود. کارولینای شمالی با ۳۰٪تولید سیگار بزرگترین ایالت تولیدکننده سیگار آمریکا می‌باشد.
کارخانه کامیونسازی ماک در این ایالت قرار دارد.
مراکز علمی-فرهنگی
کارولینای شمالی از سه دانشگاه بزرگ بهره می‌برد که این سه هسته آکادمیک تشکیل دهنده پارک مثلث پژوهشی کارولینای شمالی می‌باشند. این سه، دانشگاه دوک، دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی، و دانشگاه کارولینای شمالی در چپل هیل می‌باشند.
موسسه ملی علوم بهداشت محیط زیست ایالات متحده آمریکا نیز اینجا قرار دارد.
مشاهیر
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان تلانیوس مانک، جان کولترین، چارلی رز٫ روبرتا فلک٫ اوا گاردنر٫ و اندی گریفیث را نام برد. | [
"رالی (کارولینای شمالی)",
"شارلوت",
"بو پردو",
"کی هگن",
"ریچارد بر",
"زبان انگلیسی",
"۲۱ نوامبر",
"۱۷۸۹",
"منطقه زمانی شرقی",
"UTC",
"ساعت تابستانی",
"۸ مه",
"2006",
"کوه ماونت میچل",
"۲۹ آوریل",
"۲۰۰۵ (میلادی)",
"اقیانوس اطلس",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"انقلاب آمریکا",
"اشویل",
"جنگل ملی پیسگاه",
"پارک ملی کوه‌های بزرگ اسموکی",
"تولید ناخالص داخلی",
"نروژ",
"صندوق بین‌المللی پول",
"پارک مثلث پژوهشی",
"دانشگاه دوک",
"دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی",
"دانشگاه کارولینای شمالی در چپل هیل",
"مؤسسه ملی علوم بهداشت محیط زیست ایالات متحده آمریکا",
"تلانیوس مانک",
"جان کولترین",
"چارلی رز",
"روبرتا فلک",
"اوا گاردنر",
"اندی گریفیث"
] | [
"کارولینای شمالی",
"استعمار اسپانیا در قاره آمریکا",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۷۸۹ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۷۸۹ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"حالت فرانکلین",
"مستعمره‌های پیشین بریتانیا"
] |
2,426 | جورجیا | 0 | 1,268 | 0 | [
"جورجيا",
"جرجیا",
"ایالت جورجیا",
"جورجيا (آمريكا)",
"جورجیا (آمریکا)",
"ايالت جورجيا",
"جرجيا",
"جورجيا (امريكا)",
"جورجیا (امریکا)",
"جورجیا (ایالات متحده)",
"جورجيا (ايالات متحده)",
"جرجیا (ابهام‌زدایی)"
] | false | 1,235 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت جورجیا در این نقشه با کشور بلژیک مقایسه شده‌است.
جورجیا یکی از ایالتهای جنوبی آمریکا است. این ایالت یکی از سیزده ایالتی است که در جریان انقلاب آمریکا علیه سلطه بریتانیا قیام کردند. پایتخت و شهرهای مهم آن ساوانا، آتلانتا و آگوستا است.
نام
نام این ایالت از جرج دوم پادشاه بریتانیا و به افتخار او نامگذاری شده.
مردم
اکثر مردمان این ایالت سفیدپوست همراه با تعداد زیادی سیاه‌پوست می‌باشد.
جمعیت ایرانی تبار قابل توجهی در این ایالت ساکن است.
اقتصاد
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که قابل مقایسه با تولید ناخالص داخلی کشور آرژانتین ( میلیارد دلار) بود.
شبکه جهانی سی ان ان (CNN) و شرکت دلتا ایرلاینز در آتلانتا واقع‌اند.
شهر آتلانتا
مشاهیر
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان شیخ آهنین، کارسون مک‌کولرز، مدلین پرو، جیمی کارتر، ری چارلز، لارنس فیشبرن، مارتین لوتر کینگ، الن جکسون، چندلر ریگز، و ری استیونز و شخصیت اصلی رمان بریاد رفته یعنی اسکارلت اوهارارا نام برد.
مراکز علمی و فرهنگی مشهور
دانشگاه جورجیا تک در رشته‌های فنی مهندسی دارای اعتبار بسیار بالایی در ایالات متحده است. دانشگاه اموری (Emory) نیز در رشته‌های مدیریت، علوم انسانی، و علوم پزشکی در سطح کشور بسیار شناخته شده‌است. جیمی کارتر رئیس جمهور اسبق ایالات متحده عضو هیئت علمی این دانشگاه است.
دانشگاه اموری
دانشگاه جورجیا
انستیتو تکنولوژی جورجیا
دانشگاه ایالتی جورجیا
کتابخانه و موزه جیمی کارتر
پیوند به خارج
سد آلاتونا بر روی رودخانه اتووا در جورجیا | [
"آتلانتا",
"سانی پردو",
"سکسبی چمبلیس",
"جانی آیزاکسون",
"زبان انگلیسی",
"۲ ژانویه",
"۱۷۸۸ (میلادی)",
"منطقه زمانی شرقی",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"ساعت تابستانی",
"برس تاون بالد",
"اقیانوس اطلس",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"انقلاب آمریکا",
"بریتانیا",
"ساوانا، جورجیا",
"آگوستا، جورجیا",
"جرج دوم",
"تولید ناخالص داخلی",
"آرژانتین",
"صندوق بین‌المللی پول",
"سی ان ان",
"دلتا ایرلاینز",
"شیخ آهنین",
"کارسون مک‌کولرز",
"مدلین پرو",
"جیمی کارتر",
"ری چارلز",
"لارنس فیشبرن",
"مارتین لوتر کینگ",
"الن جکسون",
"چندلر ریگز",
"ری استیونز",
"بریاد رفته",
"اسکارلت اوهارا",
"دانشگاه جورجیا تک",
"دانشگاه اموری",
"دانشگاه جورجیا",
"انستیتو تکنولوژی جورجیا",
"دانشگاه ایالتی جورجیا",
"کتابخانه و موزه جیمی کارتر"
] | [
"جورجیا",
"ایالات کنفدراسیون مؤتلفه آمریکا",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۷۸۸ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۷۸۸ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"مستعمره‌های پیشین بریتانیا"
] |
2,427 | کارولینای جنوبی | 2 | 1,134 | 0 | [
"كاروليناي جنوبي",
"ایالت کارولینای جنوبی",
"ايالت كاروليناي جنوبي"
] | false | 1,092 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "Name",
"Item2": "South Carolina"
},
{
"Item1": "Fullname",
"Item2": "State of South Carolina"
},
{
"Item1": "Flag",
"Item2": "Flag of South Carolina.svg"
},
{
"Item1": "Flaglink",
"Item2": "[[پرچم کارولینای جنوبی]]"
},
{
"Item1": "Seal",
"Item2": "Seal of South Carolina.svg"
},
{
"Item1": "Map",
"Item2": "South Carolina in United States.svg"
},
{
"Item1": "Nickname",
"Item2": "The Palmetto State"
},
{
"Item1": "Motto",
"Item2": "[[Dum spiro spero]]* ([[زبان لاتین]]), While I Breathe I Hope[[Animis opibusque parati]]† (Latin), Prepared in Mind and Resources"
},
{
"Item1": "MottoEnglish",
"Item2": "While I breathe, I hope*Ready in soul and resource†"
},
{
"Item1": "Former",
"Item2": "Province of South Carolina"
},
{
"Item1": "Capital",
"Item2": "[[کلمبیا، کارولینای جنوبی]]"
},
{
"Item1": "LargestCity",
"Item2": "capital"
},
{
"Item1": "LargestMetro",
"Item2": "[[Greenville-Anderson-Mauldin]]"
},
{
"Item1": "BorderingStates",
"Item2": "[[جورجیا]]، [[کارولینای شمالی]]"
},
{
"Item1": "OfficialLang",
"Item2": "English"
},
{
"Item1": "Demonym",
"Item2": "South Carolinian"
},
{
"Item1": "Governor",
"Item2": "[[نیکی هیلی]] (R)"
},
{
"Item1": "Lieutenant Governor",
"Item2": "[[Henry McMaster]] (R)"
},
{
"Item1": "Legislature",
"Item2": "[[General Assembly]]"
},
{
"Item1": "Upperhouse",
"Item2": "[[Senate]]"
},
{
"Item1": "Lowerhouse",
"Item2": "[[House of Representatives]]"
},
{
"Item1": "Senators",
"Item2": "[[لیندسی گراهام]] (R)[[تیم اسکات]] (R)"
},
{
"Item1": "Representative",
"Item2": "6 Republicans, 1 Democrat"
},
{
"Item1": "PostalAbbreviation",
"Item2": "SC"
},
{
"Item1": "AreaRank",
"Item2": "40th"
},
{
"Item1": "TotalAreaUS",
"Item2": "32,020"
},
{
"Item1": "TotalArea",
"Item2": "82,931."
},
{
"Item1": "LandAreaUS",
"Item2": "30,109"
},
{
"Item1": "LandArea",
"Item2": "77,982"
},
{
"Item1": "WaterAreaUS",
"Item2": "1,91190uj8um 548261p9o"
},
{
"Item1": "WaterArea",
"Item2": "4,949"
},
{
"Item1": "PopRank",
"Item2": "24th"
},
{
"Item1": "2010Pop",
"Item2": "4,832,482 (2014 est)"
},
{
"Item1": "DensityRank",
"Item2": "19th"
},
{
"Item1": "2000DensityUS",
"Item2": "155"
},
{
"Item1": "2000Density",
"Item2": "60.0"
},
{
"Item1": "MedianHouseholdIncome",
"Item2": "$44,625"
},
{
"Item1": "IncomeRank",
"Item2": "38th"
},
{
"Item1": "AdmittanceOrder",
"Item2": "8th"
},
{
"Item1": "AdmittanceDate",
"Item2": "May 23, 1788"
},
{
"Item1": "TimeZone",
"Item2": "[[منطقه زمانی شرقی]]: [[ساعت هماهنگ جهانی]] [[منطقه زمانی شرقی]]/[[منطقه زمانی شرقی]]"
},
{
"Item1": "Latitude",
"Item2": "32° 2′ N to 35° 13′ N"
},
{
"Item1": "Longitude",
"Item2": "78° 32′ W to 83° 21′ W"
},
{
"Item1": "WidthUS",
"Item2": "200"
},
{
"Item1": "Width",
"Item2": "320"
},
{
"Item1": "LengthUS",
"Item2": "260"
},
{
"Item1": "Length",
"Item2": "420"
},
{
"Item1": "HighestPoint",
"Item2": "[[Sassafras Mountain]]"
},
{
"Item1": "HighestElevUS",
"Item2": "3,560"
},
{
"Item1": "HighestElev",
"Item2": "1,085"
},
{
"Item1": "MeanElevUS",
"Item2": "350"
},
{
"Item1": "MeanElev",
"Item2": "110"
},
{
"Item1": "LowestPoint",
"Item2": "Atlantic Ocean"
},
{
"Item1": "ISOCode",
"Item2": "US-SC"
},
{
"Item1": "Website",
"Item2": "www.sc.gov"
},
{
"Item1": "GDP (2012)",
"Item2": "$172 Billion"
}
],
"Title": "U.S. state"
} | مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت کارولینای جنوبی در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور چک بوده‌است.
منظره‌ای از سد ریچارد راسل بر روی رودخانه ساوانا.
کارولینای جنوبی ایالتی است در جنوب شرق آمریکا و یکی از ایالتهای جنوبی آمریکا به‌شمار می‌رود. این ایالت یکی از سیزده ایالتی است که در جریان انقلاب آمریکا علیه سلطه بریتانیا قیام کردند. پایتخت آن کلمبیا و شهر مهم آن چارلستون است.
پارک ملی کانگری در این ایالت قرار دارد.
اقتصاد
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که قابل مقایسه با تولید ناخالص داخلی کشور جمهوری چک ( میلیارد دلار) بود.
دانشگاههای مشهور کارولینای جنوبی
دانشگاه کلمسون
دانشگاه کارولینای جنوبی
دانشگاه ایالتی کارولینای جنوبی
منظره‌ای از سواحل کارولینای جنوبی.
ناموران
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان ژوزف گلداشتاین، جان ادواردز، رونالد مک نیر (دانشمند٫ قهرمان کاراته٫ و فضانورد سیاه‌پوست فضاپیمای چلنجر) و اندرو جکسون را نام برد. | [
"پرچم کارولینای جنوبی",
"Dum spiro spero",
"زبان لاتین",
"Animis opibusque parati",
"کلمبیا، کارولینای جنوبی",
"Greenville, South Carolina metropolitan area",
"جورجیا",
"کارولینای شمالی",
"نیکی هیلی",
"Henry McMaster",
"South Carolina General Assembly",
"South Carolina Senate",
"South Carolina House of Representatives",
"لیندسی گراهام",
"تیم اسکات",
"منطقه زمانی شرقی",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"Sassafras Mountain",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"انقلاب آمریکا",
"کلمبیا (شهر)",
"چارلستون، کارولینای جنوبی",
"پارک ملی کانگری",
"تولید ناخالص داخلی",
"جمهوری چک",
"صندوق بین‌المللی پول",
"دانشگاه کلمسون",
"دانشگاه کارولینای جنوبی",
"دانشگاه ایالتی کارولینای جنوبی",
"ژوزف گلداشتاین",
"جان ادواردز",
"رونالد مک نیر",
"فضاپیمای چلنجر",
"اندرو جکسون"
] | [
"کارولینای جنوبی",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۷۸۸ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۷۸۸ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"مستعمره‌های پیشین بریتانیا"
] |
2,428 | دیکسی | 2 | 13 | 0 | [
"ديكسي"
] | false | 6 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | در زبان عوام آمریکا اصطلاح دیکسی (Dixie) به ایالتهای جنوبی آمریکا گفته میشود. درباره ریشه این نام گمان‌هایی زده میشود ولی هیچکدام قطعیت ندارد.
به ایالت آلاباما و بویژه به پایتخت آن مانتگمری هم اصطلاحآ «قلب دیکسی» گفته میشود. | [
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"آلاباما",
"مانتگمری"
] | [
"تاریخ ایالات متحده آمریکا",
"جغرافیای ایالات متحده آمریکا",
"فرهنگ در ایالات متحده آمریکا",
"فرهنگ در ایالتهای جنوبی آمریکا",
"منطقه‌های آمریکا"
] |
2,429 | تنسی | 2 | 1,443 | 0 | [
"تنسي",
"ایالت تنسی",
"ايالت تنسي"
] | false | 1,369 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | تنسی یکی از ایالتهای جنوبی آمریکا است. تنسی شانزدهمین ایالت پرجمعیت آمریکا و سی و ششمین ایالت بزرگ آمریکا از نظر مساحت می‌باشد. پایتخت آن نشویل و شهر مهم آن ممفیس است. تنسی با ایالتهای کنتاکی و ویرجینیا در شمال، آرکانزاس و میسوری در غرب، کارولینای شمالی در شرق و آلاباما و ایالت میسیسیپی در جنوب همسایه می‌باشد. رشته‌کوه آپالاچی بیشتر نواحی شرق تنسی را پوشانیده و رودخانه میسیسیپی مرز غربی آن را شکل داده‌است. نشویل با جمعیت ۶۶۰۳۸۸ نفر بزرگترین شهر و پایتخت ایالت می‌باشد. ممفیس با جمعیت ۶۵۲۷۱۷ نفر دومین شهر بزرگ ایالت می‌باشد. ناکسویل و چاتانوگا بترتیب سومین و چهارمین شهر بزرگ این ایالت هستند.
نامگذاری
یادواره‌ای در نزدیکی سایت قدیمی تاناسی در شهرستان مونرو.
اولین بار نام تنسی توسط کاپیتان ژان پاردو، جهانگرد اسپانیایی، به هنگام سفر زمینی او وقتی که به سال ۱۵۶۷ از یک روستای سرخپوستی بنام تاناسکوی عبور می‌کرد، استفاده شد. در ابتدای قرن ۱۸هم، تجار بریتانیایی به شهری چروکی بنام تاناسی (یا تاناسه) برخودند که در حال حاضر محل شهرستان مونرو، تنسی است. شهر در روی رودحانه‌ای با همان نام (که امروزه رود کوچک تنسی نامیده میشود) و در نقشه‌هایی تا شال ۱۷۲۵ قابل رویت است. روشن نیست که این شهر همان شهری است که قبل‌تر توسط پاردو مشاهده شده بود یا نه. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که شهری که پاردو از آن گذر کرده در محل هم‌ریزگاه دو رود پیجن و رود فرنچ برود در نزدیکی شهر امروزی نیوپورت، تنسی قرار داشته‌است.
معنی و ریشه نام تنسی نامشخص است. برخی منابع بر این باورند که تغییر یافته چروکی با ریشه اصلی از زبان یوچی به محل ملاقات، رودخانه باد، یا رود با خم بزرگ می‌باشد. بر اساس نظر مردم‌شناس جیمز مونی کلمه قابل تحلیل نیست و معنی خود را از دست داده است.
املای انگلیسی امروزی تنسی، Tennessee، به جیمز گلن، گاورنر کارولینای جنوبی، که از این املا در نامه‌نگاری‌های رسمی خود استفاده نمود بر می‌گردد.
جغرافیا
نقشه تنسی
تنسی با هشت ایالت دیگر ایالات متحده هم مرز است: کنتاکی در شمال، کارولینای شمالی در شرق، ایالت جورجیا، آلاباما و ایالت میسیسیپی در جنوب و ایالتهای آرکانزاس و میسوری در غرب. تنسی در تعدد همسایگان با میسیسیپی که بیشترین تعداد ایالتهای همسایه را دارد برابری می‌کند. این ایالت توسط رودخانه تنسی به سه بخش تقسیم شده‌است.
بالاترین نقطه ایالت گنبد کلینگزمانز در . در مرز شرقی ایالت با کارولینای شمالی در آپالاچن تریل می‌باشد که سومین قله بلند در شرق ایالات متحده می‌باشد. کم عمقترین نقطه ایالت رود میسیسیپی در مرز ایالت میسیسیپی می‌باشد: مرکز جغرافیایی ایالت در مورفریزبرو می‌باشد.
ایالت تنسی با مساحتی برابر ۴۲،۱۴۳ مایل مربع سی و ششمین ایالت آمریکا ازنظر وسعت می‌باشد. جمعیت ایالت تنسی برابر با ۵،۶۸۹،۲۸۳ نفر می‌باشد. ایالت تنسی در بین ایالات آمریکا شانزدهمین ایالت پرجمعیت می‌باشد. ممفیس در غرب ایالت تنسی با جمعیت ۶۵۰،۱۰۰ بزرگترین شهر این ایالت می‌باشد.
مراکز علمی-فرهنگی
تنسی از لحاظ تاسیسات علمی پژوهشی در جایگاه ویژه‌ای قرار دارد. آزمایشگاه ملی اوک ریج یکی از آزمایشگاه‌های بزرگ علمی فدرال در کشور است و در غرب شهر ناکسویل قرار دارد آزمایشگاه ملی اوک ریج در بردارنده مرکز اس ان اس، یکی از بزرگترین چشمه‌های نوترونی جهان می‌باشد.
سامانه دانشگاه تنسی بزرگترین سیستم دانشگاهی این ایالت محسوب میشود، با این حال بالاترین دانشگاه از نظر رنکینگ علمی در این ایالت دانشگاه وندربیلت در شهر نشویل می‌باشد که به ویژه در رشته‌های پزشکی از شهرت جهانی برخوردار است.
از دانشگاههای بزرگ دیگر در این ایالت می‌توان به دانشگاه ممفیس و دانشگاه اوپتومتری جنوبی
اشاره نمود.
اقتصاد
نقشه شهرستان‌های تنسی که بر اساس مدیان درآمد شهرستان رنگآمیزی شده‌است.
چارت درصد جمعیت تنسی که زیر خط فقر زندگی می‌کنند بر اساس سن و جنسیت (ستون‌های آبی نشانگر مردان و ستون‌های قرمز نشانگر زنان می‌باشد.
بر اساس آمار دفتر آنالیز ایالات متحده در سال ۲۰۱۱ درآمد خالص ایالت ۲۳۳٫۹۹۷ بیلیون دلار امریکا بود. در سال ۲۰۰۳ درآمد سرانه در این ایلت ۲۸۶۴۱ دلار بود که رتبه ۳۶ام در کشور امریکا می‌باشد و ۹۱٪ درآمد سرانه کشوری ۳۱۴۷۲ دلار در آن سال می‌باشد. درآمد خانوار این ایالت ۳۸۵۵۰ دلار بو که ۸۷٪ درآمد خانوار کشوری یعنی ۴۴۴۷۲ دلار می‌باشد.
برای سال ۲۰۱۲ این ایالت مازاد ۵۳۳ میلیون دلار داشت که یکی از تنها هشت ایالت درآمد مازاد در آن سال بود.
محصولات اصلی ایالت شامل است بر پارچه، کتان، گاو، و انرژی الکتریکی می‌باشد. تنسی ۸۲۰۰۰ مزرعه دارد که تقریبا ۵۹٪ آنها گوشت گاو پرورش می‌دهند. با وجود آنکه کتان یکی از محصولات اولیه در تنسی می‌باشد، کشت فیبر تا قبل از ۱۸۲۰ که سرزمین‌های بین تنسی و رود میسیسیپی آزاد شد آغاز نشد. انتهای بالایی رود میسیسیپی به جنوب تنسی میرسد و این زمینهای حاصلخیز همان جایی است که کشت کتان انجام شد. دانه‌های روغنی هم در غرب تنسی کشت می‌شوند.
شرکت‌های بزرگ که دفتر مرکزی آنها در تنسی واقع شده‌است شامل‌اند بر فدکس، اتوزون، و اینترنشنال پیپر که دفترشان در ممفیس است؛ پایلت کورپریشن و رگال اینترتینمنت در ناکسویل واقع‌اند.
سازمان تنسی ولی آتوریتی با ۹،۲ میلیارد دلار درآمد حاصل از فروش ۱۷۶ میلیارد کیلوات ساعت برق در سال ۲۰۰۶، یکی از بزرگترین شبکه‌های تولید نیرو در ایالات متحده را داراست.
مراکز تفریحی
نمایی از پارک ملی کوه‌های بزرگ اسموکی
پارک ملی کوه‌های بزرگ اسموکی از جاذبه‌های مهم طبیعی در شرق این ایالت واقع است. شهر نشویل، پایتخت ایالت، پایتخت موسیقی کانتری در آمریکا محسوب میشود و گردشگران بسیاری برای دیدن موسیقی زنده کانتری به این شهر سفر می‌کنند.
شهر گتلینبرگ نیز هر ساله گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کند.
مشاهیر
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان کوئنتین تارانتینو، الویس پرسلی، یوسف لطیف، اشر ریموند، دیوی کراکت، مورگن فریمن، اریتا فرانکلین، ال گور، آیزاک هیز، تامارا جرنیگان، تینا ترنر و مایلی سایرس را نام برد.
آزمایشگاه ملی اوک ریج
رودخانه تنسی | [
"نشویل",
"زبان انگلیسی",
"ممفیس",
"بیل هاسلم",
"لامار الکساندر",
"باب کورکر",
"۱ ژوئن",
"۱۷۹۶ (میلادی)",
"منطقه زمانی شرقی",
"UTC",
"ساعت تابستانی",
"East Tennessee",
"منطقه زمانی مرکزی",
"Middle Tennessee",
"West Tennessee",
"قله کلینگمن",
"رودخانه می‌سی سی پی",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"فهرست ایالات آمریکا بر پایه جمعیت",
"کنتاکی",
"ویرجینیا",
"آرکانزاس",
"میسوری",
"کارولینای شمالی",
"آلاباما",
"ایالت میسیسیپی",
"رشته‌کوه آپالاچی",
"رودخانه میسیسیپی",
"ناکسویل",
"چاتانوگا",
"comma-separated values",
"United States Census Bureau",
"شهرستان مونرو، تنسی",
"هم‌ریزگاه",
"نیوپورت، تنسی",
"چروکی",
"یوچی",
"ایالت جورجیا",
"رود میسیسیپی",
"آمریکا",
"آزمایشگاه ملی اوک ریج",
"مرکز اس ان اس",
"دانشگاه تنسی",
"دانشگاه وندربیلت",
"دانشگاه ممفیس",
"دانشگاه اوپتومتری جنوبی",
"رود میسیسیپی",
"تنسی ولی آتوریتی",
"پارک ملی کوه‌های بزرگ اسموکی",
"موسیقی کانتری",
"گتلینبرگ",
"کوئنتین تارانتینو",
"الویس پرسلی",
"یوسف لطیف",
"اشر ریموند",
"دیوی کراکت",
"مورگن فریمن",
"اریتا فرانکلین",
"ال گور",
"آیزاک هیز",
"تامارا جرنیگان",
"تینا ترنر",
"مایلی سایرس",
"کالج رودز",
"رودخانه تنسی"
] | [
"تنسی",
"ایالات کنفدراسیون مؤتلفه آمریکا",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۷۹۶ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۷۹۶ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"حالت فرانکلین"
] |
2,430 | فیلتر کالمان | 0 | 308 | 0 | [
"فيلتر كالمن",
"فیلتر کالمن",
"فيلتر كالمان"
] | false | 6 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | چپ
فیلتر کالمان که به عنوان تخمین خطی مرتبه دوم نیز از آن یاد میشود، الگوریتمی است که حالت یک سیستم پویا را با استفاده از مجموعه‌ای از اندازه‌گیری‌های شامل خطا در طول زمان برآورد می‌کند. این فیلتر معمولا تخمین دقیق‌تری را نسبت به تخمین بر مبنای یک اندازه‌گیری واحد را بر مبنای استنباط بیزی و تخمین توزیع احتمال مشترکی از یک متغیر تصادفی در یک مقطع زمانی ارائه می‌کند. این فیلتر از نام رودولف ئی کالمن، یکی از پایه‌گذاران این تئوری گرفته شده‌است.
فیلتر کالمان کاربردهای بسیاری در علم و فناوری مانند مسیریابی و پایش وسایل نقلیه، به خصوص هواپیما و فضاپیماها، دارد. فیلتر کالمان مفاهیم گسترده‌ای را در زمینه سری‌های زمانی، پردازش سیگنال و اقتصادسنجی مطرح می‌کند. این فیلتر از مفاهیم پایه در زمینه برنامه‌ریزی و پایش ربات‌ها و همچنین مدلسازی سیستم عصبی محسوب میشود. بر اساس تاخیر زمانی میان ارسال فرامین و دریافت پاسخ آنها، استفاده از فیلتر کالمان در تخمین حالات مختلف سیستم را ممکن می‌سازد.
این الگوریتم در دو گام اجرا میشود. در گام پیش‌بینی، فیلتر کالمان تخمینی از وضعیت فعلی متغیرها را در شرایط عدم قطعیت ارائه می‌کند. زمانی که نتیجه اندازه‌گیری بعدی بدست آید، تخمین قبلی با میانگین وزن‌دار آپدیت میشود. به این ترتیب که وزن اطلاعاتی که دارای قطعیت بیشتری هستند، بیشتر خواهد بود. الگوریتم بازگشتی می‌باشد و با استفاده از ورودی‌های جدید و حالات محاسبه شده قبلی به‌صورت بی‌درنگ اجرا میشود.
درمورد ورودی‌های فیلتر کالمان نمی‌توان بیان کرد که تمام خطاها گوسی هستند. اما در عمل فیلتر برآوردهای احتمالاتی را با فرض توزیع طبیعی داشتن انجام می‌دهد.
مثال کاربردی
تهیه اطلاعات پیوسته و گسسته به روز و دقیق در مورد مکان و سرعت یک شی معین فقط به کمک توالی مشاهدات در مورد موقعیت آن شی، که هر کدام شامل مقداری خطاست امکان‌پذیر است. این فیلتر در طیف گسترده‌ای از کاربری‌های مهندسی از رادار گرفته تا بینایی رایانه‌ای کاربرد دارد. روش فیلتر کالمان یکی از عناوین مهم در تئوری کنترل و مهندسی سیستم‌های کنترلی می‌باشد.
به عنوان مثال، برای کاربری آن در رادار، آنجا که علاقه‌مند به ردیابی هدف هستید، اطلاعات در مورد موقعیت، سرعت و شتاب هدف با حجم عظیمی از انحراف به لطف پارازیت در هر لحظه اندازه‌گیری میشود. فیلتر کالمان از پویایی هدف بهره می‌گیرد به این صورت که سیر تکاملی آن را کنترل می‌کند، تا تاثیرات پارازیت را از بین ببرد و یک برآورد خوب از موقعیت هدف در زمان حال (تصفیه کردن) و در آینده (پیش بینی) یا در گذشته (الحاق یا هموار سازی) ارائه می‌دهد. یک نسخه ساده شده فیلتر کالمان، فیلتر آلفا بتا (alpha beta filter)، که همچنان عموما استفاده میشود از ثابت‌های static weighting به جای ماتریس‌های کواریانس استفاده می‌کند.
نامگذاری و تاریخچه توسعه
اگر چه Thorvald Nicolai Thiele و Peter Swerling قبلا الگوریتم مشابهی ارائه داده بودند، این فیلتر به افتخار Rudolf E. Kalman، فیلتر کالمان نامگذاری شد و Stanley F. Schmidt عموما به خاطر توسعه اولین پیاده‌سازی فیلتر کالمان شهرت یافت. این رخداد هنگام ملاقات با کالمان در مرکز تحقیقاتی ناسا (NASA Ames Research Center) روی داد و وی شاهد کارایی ایده کالمان در برآورد مسیر پرتاب پروژه آپولو بود، که منجر به الحاق آن به رایانه ناوبری آپولو شد. این فیلتر بر روی کاغذ در ۱۹۵۸ توسط Swerling، در ۱۹۶۰ توسط Kalman و در ۱۹۶۱ توسط Kalman and Bucy ایجاد و بسط داده شد.
این فیلتر بعضی مواقع فیلتر Stratonovich-Kalman-Bucy نامیده میشود، چرا که یک نمونه خاص از فیلتر بسیار معمولی و غیر خطی‌ای است که قبلا توسط Ruslan L. Stratonovich ایجاد شده، در حقیقت معادله این نمونه خاص، فیلتر خطی در اسنادی که از Stratonovich قبل از تابستان ۱۹۶۰، یعنی زمانی که کالمان ،Stratonovich را در کنفرانسی در موسکو ملاقات کرد به چاپ رسید بود.
در تئوری کنترل، فیلتر کالمان بیشتر به برآورد مرتبه دوم (LQE) اشاره دارد. امروزه تنوع گسترده‌ای از فیلتر کالمان بوجود آمده، از فرمول اصلی کالمان در حال حاضر فیلترهای: کالمان ساده، توسعه یافته اشمیت، اطلاعاتی و فیلترهای گوناگون جذر بیرمن، تورنتون و بسیاری دیگر بوجود آمده‌اند. گویا مرسوم‌ترین نوع فیلتر کالمان فاز حلقه بسته (phase-locked loop) می‌باشد که امروزه در رادیوها، رایانه‌ها و تقریبا تمامی انواع ابزارهای تصویری و ارتباطی کاربرد دارد.
اساس مدل سیستم پویا
فیلترهای کالمان بر اساس سیستم‌های خطی پویا (linear dynamical systems) گسسته در بازه زمانی هستند. آنها بر اساس زنجیره مارکوف (Markov chain) به کمک عملگرهای خطی ساخته شده‌اند و توسط نوفه گاوسی (Gaussian noise) تحریک می‌شوند. حالت سیستم توسط برداری از اعداد حقیقی بیان میشود. در هر افزایش زمانی که در بازه‌های گسسته صورت می‌گیرد، یک عملگر خطی روی حالت فعلی اعمال میشود تا حالت بعدی را با کمی پارازیت ایجاد کند و اختیارا در صورت شناخت روی کنترل‌کننده‌های سیستم برخی اطلاعات مرتبط را استخراج می‌کند. سپس عملگر خطی دیگر به همراه مقدار دیگری پارازیت خروجی قابل مشاهده‌ای از این حالت نامشخص تولید می‌کند. فیلتر کالمان قادر است مشابه مدل نامشخص مارکوف برخورد کند. با این تفاوت کلیدی که متغییرهای حالت نامشخص در یک فضای پیوسته مقدار می‌گیرند (نقطه مقابل فضای حالت گسسته در مدل مارکوف). بعلاوه، مدل نامشخص مارکوف می‌تواند یک توزیع دلخواه برای مقادیر بعدی متغییرهای حالت ارائه کند، که در تناقض با مدل پارازیت گاوسی‌ای است که در فیلتر کالمان استفاده میشود. در اینجا یک دوگانگی بزرگ بین معادلات فیلتر کالمان و آن مدل مارکوف وجود دارد. مقاله‌ای در رابطه با این مدل و دیگر مدل‌ها در Roweis and Ghahramani و فصل ۱۳ Hamilton ارائه شده‌است.
برای تخمین حالت درونی یک فرایند که توسط مجموعه‌ای مشاهدات دارای پارازیت ارائه شده‌است باید آن را منطبق بر چارچوب فیلتر کالمان کنیم. به این منظور ماتریس‌های زیر را ارائه می‌کنیم:
F k: مدل انتقال حالات،
H k: مدل مشاهده شده،
Q k: کوواریانس پارازیت فرایند،
R k: کوواریانس پارازیت مشاهده شده،
B k: مدل ورودی-کنترل
فیلتر کالمان بیان می‌کند که می‌توان حالت k را با استفاده از حالت (k - 1) با استفاده از رابطه زیر محاسبه کرد:
به‌طوری‌که:
F k: حالت انتقالی اعمال شده به x k−۱،
B k: مدل ورودی-کنترل اعمال شده به بردار کنترلی u k,
w k: فرایند نویزی با توزیع نرمال، میانگین صفر و واریانس Q k
در زمان k،مشاهده z k با توجه به حالت x k به صورت زیر بدست می‌آید:
به‌طوری‌که H k مدل مشاهده شده که به فضای مشاهده شده نگاشت میشود و همچنین v k نویز مشاهده شده با توزیع گاوسی، میانگین صفر و کوواریانس R k است.
لازم است ذکر شود که حالت اولیه و بردار نویزی در هر محله از هم مستقل هستند.
بسیاری از سیستم‌های پویای واقعی از این مدل تبعیت نمی‌کنند. برخی سیستم‌های پویا حتی در زمانی که منبع ورودی ناشناخته‌ای را بررسی می‌کنیم، می‌توانند موجب کاهش تاثیر این فیلتر شوند. زیرا اثر این سیستم‌ها بر سیگنال ورودی تاثیرگذار است و به این ترتیب می‌تواند موجب ناپایداری تخمین فیلتر شود. به علاوه نویزهای سفید مستقل باعث منشعب شدن فیلتر نمی‌شوند. مسئله تفکیک نویز سفید و سیستم‌های پویا در شاخه نظریه کنترل و در چارچوب کنترل مقاوم بررسی میشود.
وسط
شرح بیشتر
فیلتر کالمان یک تخمین‌گر بازگشتی است، یعنی تنها تخمین حالت قبل و مشاهده فعلی برای محاسبه تخمین حالت فعلی لازم است. برعکس بسیاری از تخمین‌گرها نیازی به نگهداری اطلاعات تخمین‌ها و مشاهدات تمام حالات قبل نیست. در اینجا بیانگر تخمینی از در زمان n به شرط از مشاهدات پیش از این زمان است.
حالت فعلی فیلتر توسط دو متغیر تشریح میشود:
تخمین حالت پسینی در زمان k به شرط مشاهدات پیش از k.
ماتریس کوواریانس خطای پسین.
فیلتر کالمان توسط یک معادله بیان میشود اما معمولا آن را به دو بخش پیش‌بینی و آپدیت تفکیک می‌کنند. در گام پیش‌بینی با استفاده از تخمین‌های حالات در بازه‌های زمانی پیشین، تخمینی برای حالت فعلی بدست می‌آید. این تخمین پیش‌بینی شده همان دانش پیشینی است زیرا تنها به تخمین‌های قبلی وابسته است و هیچ مشاهده‌ای در حالت فعلی سیستم را در برنمی‌گیرد. در گام آپدیت تخمین پیشین با مشاهدات فعلی ترکیب میشود تا تخمینی از حالت فعلی سیستم ارائه کند.
معمولا این دو گام متناوبا تکرار می‌شوند، به این معنی که پیش‌بینی تا مشاهده بعدی انجام میشود و سپس با استفاده از مشاهدات فعلی آپدیت انجام میشود. اگر در بازه زمانی مشاهده‌ای انجام نشود، پیشبینیها تا مشاهده بعدی انجام می‌شوند و آپدیت بر مبنای چند مرحله پیش‌بینی انجام میشود. به‌طور مشابه اگر در بازه زمانی چندین مشاهده مستقل انجام شود، بر مبنای هریک از آنها چند آپدیت با ماتریس‌های H k متفاوت بدست می‌آید.
پیش‌بینی
تخمین حالت پیش‌بینی شده (پیشین)
تخمین کوواریانس پیش‌بینی شده (پیشین)
آپدیت
مشاهده جدید وابسته
\tilde{\mathbf{y_k = \mathbf{z_k - \mathbf{H_k\hat{\mathbf{x_{k\mid k-1
کوواریانس جدید وابسته
نتیجه بهینه کالمان
تخمین حالت آپدیت شده (پسین)
تخمین کوواریانس آپدیت شده (پسین)
فرمول کوواریانس آپدیت شده تنها در حالت بهینه بودن فیلتر کالمان کاربرد دارد و در باقی حالات فرمول‌های پیچیده‌تری موردنیاز است که در بخش مشتقات موجود است.
ثابت‌ها
اگر مدلسازی دقیق باشد و و بیانگر توزیع حالات ابتدایی سیستم باشند، مقادیر ثابت زیر بدست می‌آیند:
به‌طوری‌که امید ریاضی متغیر تصادفی است. در بالا تمامی تخمین‌ها دارای امید ریاضی صفر هستند.
همچنین:
به این ترتیب ماتریس‌های کوواریانس نشاندهنده مقادیر تخمینی کوواریانس‌ها هستند.
تخمین کوواریانس‌های نویز Q k و R k
پیاده‌سازی عملی فیلتر کالمان با توجه به سختی بدست آوردن تخمین ماتریس کوواریانس Q k و R k بهینه دشوار است. مطالعات بسیاری جهت بدست آوردن تخمین‌های کوواریانس با توجه به داده‌های موجود انجام شده‌است. یکی از بهترین روش‌ها، تکنیک حداقل مربعات اتوکوواریانس (ALS) است که از اتوکوواریانس داده‌ها با ایجاد تاخیر زمانی برای تخمین استفاده می‌کند. از گنو آکتیو و متلب جهت محاسبه ماتریس‌های کوواریانس نویز با استفاده از تکنیک حداقل مربعات اتوکوواریانس استفاده میشود. این کار به صورت آنلاین توسط پروانه عمومی همگانی گنو امکان‌پذیر است.
بهینگی و کارایی
فیلتر کالمان یک فیلتر خطی بهینه است زیرا الف) مدلسازی آن با دقت بالایی بر سیستم اصلی منطبق است. ب) نویز ورودی، نویز سفید ناهمبسته است. ج) مقدار کوواریانس نویز قابل محاسبه است. روش‌های بسیاری از جمله روش حداقل مربعات اتوکوواریانس که در بالا به آن اشاره شد برای تخمین کوواریانس نویز ارائه شده‌اند. پس از تخمین کوواریانس لازم است کارایی سیستم ارتقا یابد. این بدین معنی است که تخمین حالات سیستم دقیق‌تر شوند. اگر فیلتر کالمان بهینه باشد، نویز ورودی نویز سفید است که محاسبه کارایی سیستم را ممکن می‌سازد. روش‌های زیادی جهت محاسبه کارایی موجود است. اگر توزیع نویز گاوسی نباشد، روش‌هایی جهت تخمین کارایی با استفاده از نامساوی‌های احتمالاتی در و ارائه شده‌است.
مثال کاربرد عملی
کامیونی دارای اصطکاک در مسیری مستقیم را در نظر بگیرید. کامیون در مکان صفر ثابت است و سپس در مسیری تحت تاثیر نیروهای تصادفی به حرکت در می‌آید. موقعیت کامیون را در هر t ثانیه اندازه‌گیری می‌کنیم. اما این اندازه‌گیری مبهم است چرا ما تنها مدلی از مکان و سرعت کامیون را در نظر می‌گیریم. در اینجا فیلتر کالمان را برای این مدل بیان می‌کنیم.
چون ثابت هستند، شاخص‌های زمانی آنها حذف می‌شوند.
موقعیت و سرعت کامیون در فضای خطی موقعیت آن توصیف میشود:
سرعت، یعنی مشتق مکان نسبت به زمان است.
فرض کنیم در بازه زمانی میان (k − ۱) و k شتاب a k که دارای توزیع طبیعی با میانگین صفر و واریانس a است به آن اعمال شود. طبق قوانین حرکت نیوتن داریم:
نتیجه شتابa k را به سیستم اعمال می‌کند و همچنین داریم
و
به این ترتیب
به‌طوری‌که و
توزیع کاملا پیوسته نیست و بنابراین هیچ تابع توزیع احتمالی ندارد. روش دیگر بیان این توزیع به صورت زیر است:
در هر بازه زمانی، موقعیت کامیون که با نویزی آمیخته‌است در دست است. فرض کنیم این نویز v k دارای توزیع طبیعی با میانگین صفر و واریانس z باشد،
به‌طوری‌که
و
می‌دانیم موقعیت اولیه کامیون مشخص است و به صورت زیر در نظر گرفته میشود
برای اینکه در فیلتر آگاهیمان نسبت به این موضوع را مشخص کنیم، یک ماتریس کوواریانس صفر تعریف می‌کنیم:
اگر حالت ابتدایی و سرعت به درستی و دقت در دست نباشند، ماتریس کوواریانس باید با توجه به واریانس‌های داده شده و به صورت قطری تعریف شود:
به این ترتیب فیلتر قادر به محاسبه اطلاعات مدل بر اساس مقادیر اولیه میشود.
مشتقات
مشتق‌گیری از ماتریس تخمینی کوواریانس پسین
با توجه به مقدار ثابت کوواریانس خطا P k | k در بالا
با جایگذاری از روابط اثبات شده خواهیم داشت
حال مقدار را جایگزین می‌کنیم
همچنین را نیز در رابطه جایگذاری می‌کنیم
با توجه به بردار خطا
چون خطای اندازه‌گیری شده v k نسبت به سایر متغیرها ناهمبسته است، می‌توان گفت
با توجه به ویژگیهای ماتریس کوواریانس
با توجه به ثابت بودن P k | k−1 و تعریف R k نتیجه میشود
\mathbf{P_{k\mid k =
(I - \mathbf{K_k \mathbf{H_{k) \mathbf{P_{k\mid k-1 (I - \mathbf{K_k \mathbf{H_{k)^\text{T +
\mathbf{K_k \mathbf{R_k \mathbf{K_k^\text{T
این فرمول برای هر مقدار K k معتبر است. فرمول بالا بیان می‌کند اگر K k نتیجه بهینه کالمان باشد، رابطه به شکل زیر ساده خواهد شد.
مشتق نتیجه کالمان
فیلتر کالمان یک تخمین‌گر کمینه مربع میانگین خطا (MMSE) است. خطا در تخمین حالت پسین برابر است با
هدف ما کمینه کردن میانگین مربع این بردار خطا یعنی است. این معادل کمینه کردن اثر تخمین پسین ماتریس کوواریانس است. با بسط رابطه بالا نتیجه میشود:
\begin{align
\mathbf{P_{k\mid k - = \mathbf{P_{k\mid k-1 - \mathbf{K_k \mathbf{H_k \mathbf{P_{k\mid k-1 - \mathbf{P_{k\mid k-1 \mathbf{H_k^\text{T \mathbf{K_k^\text{T + \mathbf{K_k (\mathbf{H_k \mathbf{P_{k\mid k-1 \mathbf{H_k^\text{T + \mathbf{R_k) \mathbf{K_k^\text{T \\6pt
- = \mathbf{P_{k\mid k-1 - \mathbf{K_k \mathbf{H_k \mathbf{P_{k\mid k-1 - \mathbf{P_{k\mid k-1 \mathbf{H_k^\text{T \mathbf{K_k^\text{T + \mathbf{K_k \mathbf{S_k\mathbf{K_k^\text{T
\end{align
اثر ماتریس زمانی کمینه میشود که حساب ماتریس صفر شود. با استفاده از خواص ماتریس گرادیان و تقارن ماتریس‌ها داریم:
اگر این معادله را برای K k حل کنیم، نتیجه کالمان بدست می‌آید
این عبارت همان نتیجه بهینه کالمان است.
ساده کردن فرمول کوواریانس خطای پسین
با استفاده از نتیجه بهینه کالمان که در بالا بدست آمد می‌توان فرمول کوواریانس خطای پسین را ساده‌تر کرد. اگر طرفیت رابطه نتیجه بهینه کالمان را در S k K k T ضرب کنیم، داریم:
با استفاده از فرمول بسط داده شده کوواریانس خطای پسین
با ساده‌سازی دو جمله آخر نتیجه میشود
این فرمول در محاسبه بسیار راحت‌تر است اما تنها برای نتیجه بهینه کاربرد دارد و زمانی که نتیجه کالمان بهینه نباشد باید از همان فرمول قبلی استفاده کرد.
تحلیل درستی
معادلات فیلتر کردن کالمان تخمینی بازگشتی برای حالت و کوواریانس خطای ارائه می‌کند. دقت تخمین به پارامترهای سیستم و نویز ورودی تخمین‌گر بستگی دارد. در غیاب مقادیر ماتریس‌های کوواریانس و عبارت
مقدار درست کوواریانس خطا را ارائه نمی‌کند. به عبارت دیگر، . در بسیاری از کاربردهای بی‌درنگ، ماتریس‌های کوواریانس مورد استفاده در طراحی فیلتر کالمان با مقادیر واقعی ماتریس‌های کوواریانس تفاوت دارند. این تحلیل بیان می‌دارد که تخمین کوواریانس خطا زمانی که ماتریس‌های ورودی سیستم و باشند، نادرست است.
این بحث به حالتی که عدم قطعیت درمورد خطا داریم محدود میشود. حال مقادیر واقعی کوواریانس نویز را و تعریف می‌کنیم به‌طوری‌که مقادیر آنها به ترتیب در روابط جایگزین و شوند. مقدار واقعی کوواریانس خطا را و با فیلتر کالمان محاسبه می‌شوند. اگر و ، خواهد بود. با محاسبه مقدار واقعی کوواریانس خطا و جایگذاری و در نظر داشتن اینکه and معادلات بازگشتی برای بدست می‌آید:
و
محاسبه با فرض و انجام میشود. روابط بازگشتی برای و جز زمانی که و را به ترتیب به جای و در نظر بگیریم، یکتا هستند.
ریشه مربع
یکی از مشکلات فیلتر کالمان ثبات عددی است. اگر کوواریانس نویز Q k کوچک باشد، مقدار ویژه آن منفی میشود. به این ترتیب ماتریس کوواریانس حالات P نامعین میشود در حالیکه باید مثبت معین باشد.
یک ویژگی ماتریس‌های مثبت معین این است که ریشه مربعی ماتریس مثلثی P = S · S T دارند. این ریشه می‌تواند به کمک روش تفکیک چولسکی (Cholesky decomposition) محاسبه شود. اگر کوواریانس به این فرم نوشته شود، هیچ‌گاه قطری یا متقارن نخواهد بود. یک فرم معادل این ماتریس که با استفاده از تفکیک U-D بدست می‌آید، P = U · D · U T
است که U یک ماتریس مثلثی واحد و D یک ماتریس قطری است. در میان این دو فرم، فرم U-D رایجتر است و نیاز به محاسبات کمتری دارد.
الگوریتم‌های کارای پیش‌بینی و آپدیت کالمان در فرم ریشه مربعی، توسط بیرمن و تورتون ارائه شدند.
تفکیک L · D · L T ماتریس کوواریانس S k مبنای دیگر فیلترهای عددی و ریشه مربعی است. الگوریتم با تفکیک LU آغاز میشود و نتایج آن در ساختار L · D · L T وارد میشود تا به روش Golub و Van Loan (الگوریتم ۴٫۱٫۲) در ماتریس قطری غیر واحد انجام شود.
ارتباط با تخمین بازگشتی بیز
فیلتر کالمان یکی از ساده‌ترین شبکه‌های پویای بیزی است. فیلتر کالمان حالات فعلی سیستم را در طول زمان به صورت بازگشتی، با استفاده از اندازه‌گیری‌های ورودی در مدل فرایندی ریاضی تخمین می‌زند. به‌طور مشابه تخمین بازگشتی بیز، توابع توزیع احتمال ناشناخته را به صورت بازگشتی، با استفاده از اندازه‌گیری‌های ورودی در مدل فرایندی ریاضی در طول زمان تخمین می‌زند.
در تخمین بازگشتی بیز، حالت فعلی یک فرایند مارکوف مشاهده نشده در نظر گرفته میشود و اندازه‌گیری‌های مشاهده شده مدل پنهان مارکف (HMM) هستند.
پیوند=وسط
با فرض مارکوف، حالت فعلی سیستم مستقل از تمام حالات پیش از حالت قبلی آن است.
به‌طور مشابه اندازه‌گیری در بازه زمانی kام تنها به حالت قبلی وابسته است و مستقل از تمام حالات پیش از حالت قبلی آن است.
با این مفروضات، توزیع احتمال تمام حالات مدل پنهان مارکوف به صورت زیر بیان میشود:
هدف فیلتر کالمان تخمین حالت فعلی سیستم است. این تخمین با استفاده از حاشیه‌سازی تابع توزیع مشترک بر اساس حالت قبلی سیستم قابل محاسبه است. کافی است حاشیه‌سازی نسبت به تمام حالات قبل انجام شده و بر احتمال مجموعه اندازه‌گیری‌ها تقسیم شود.
به این ترتیب گام‌های پیش‌بینی و آپدیت فیلتر کالمان به صورت احتمالاتی بدست می‌آیند. توزیع احتمال حالت پیش‌بینی شده حاصل انتگرال حاصلضرب توابع توزیع احتمال انتقال از حالت (k-1)ام به حالت kام است و حالت قبلی روی تمام‌های ممکن است.
اندازه‌گیری‌ها تا بازه زمانی kام عبارتند از:
توزیع احتمال آپدیت از حاصلضرب پیش‌بینی و احتمال بخت (likelihood) بدست می‌آید.
به‌طوری‌که
ضریب نرمال‌سازی است.
توابع توزیع احتمال باقیمانده عبارتند از:
توجه کنید که تابع چگالی احتمال حالت قبل، یک تخمین است. فیلتر کالمان فیلتری بهینه است و به این ترتیب توزیع احتمال به شرط اندازه‌گیری یک تخمین بهینه توسط فیلتر کالمان است.
بخت حاشیه‌ای
همانند تخمین بازگشتی بیز که پیش‌تر بیان شد، فیلتر کالمان را می‌توان به عنوان یک مدل مولد دید. یعنی فرآیندی برای تولید دنباله‌ای از مشاهدات تصادفی (… , z = ( z 0 , z 1 , z 2. این فرایند به صورت زیر تعریف میشود:
حالت پنهان را از توزیع گاوسی پیشین نمونه‌گیری کنید.
حالت پنهان را از مدل مشاهده شده نمونه‌گیری کنید.
برای
حالت پنهان را از مدل انتقالی محاسبه کنید.
مشاهده را از مدل مشاهده شده محاسبه کنید.
این فرایند ساختاری مشابه مدل پنهان مارکوف دارد که حالات گسسته در آن به متغیرهای تصادفی پیوسته با توزیع گاوسی تبدیل شده‌است.
محاسبه بخت حاشیه‌ای به عنوان نتیجه‌ای از فیلتر کردن بازگشتی بسیار آسان است. به کمک قانون زنجیره‌ای احتمال، بخت از حاصلضرب احتمال هر مشاهده به شرط مشاهدات قبلی بدست می‌آید،
به علاوه چون فیلتر کالمان معرف یک فرایند مارکوف است، تمام دانش بدست آمده از مشاهدات قبلی به تخمین محدود میشود. به این ترتیب بخت حاشیه‌ای به صورت زیر محاسبه میشود:
\begin{align
p(\mathbf{z) -= \prod_{k=0^T \int p(\mathbf{z_k \mid \mathbf{x_k ) p(\mathbf{x_k \mid \mathbf{z_{k-1, \ldots,\mathbf{z_0 ) d \mathbf{x_k\\
-= \prod_{k=0^T \int \mathcal{N(\mathbf{z_k; \mathbf{H_k\mathbf{x_k, \mathbf{R_k) \mathcal{N(\mathbf{x_k; \hat{\mathbf{x_{k\mid k-1, \mathbf{P_{k\mid k-1) d \mathbf{x_k\\
-= \prod_{k=0^T \mathcal{N(\mathbf{z_k; \mathbf{H_k\hat{\mathbf{x_{k\mid k-1, \mathbf{R_k + \mathbf{H_k \mathbf{P_{k\mid k-1 \mathbf{H_k^T )\\
-= \prod_{k=0^T \mathcal{N(\mathbf{z_k; \mathbf{H_k\hat{\mathbf{x_{k\mid k-1, \mathbf{S_k)
\end{align
رابطه بالا حاصلضرب چند توزیع احتمال گاوسی است که هر یک نمایانگر یک مشاهده z k تحت فیلتر است؛ که از آپدیت‌های بازگشتی محاسبه میشود. برای راحتی محاسبه بهتر است ازlog بخت حاشیه‌ای یعنی استفاده شود. با فرض محاسبه به صورت بازگشتی انجام میشود.
به‌طوری‌که بعد بردار اندازه‌گیری‌ها می‌باشد.
فیلتر اطلاعاتی
در فیلتر اطلاعاتی یا فیلتر کوواریانس معکوس، تخمین کوواریانس و تخمین حالت به ترتیب با ماتریس اطلاعات و تابع اطلاعات جایگزین می‌شوند.
به طریق مشابه کوواریانس و بردار مشاهدات هم با عبارات هم‌ارز اطلاعاتی جایگزین می‌شوند.
با داشتن ماتریس و بردار مشاهدات که به صورت زیر تعریف شده‌اند
اطلاعات آپدیت شده به صورت زیر نوشته می‌شوند.
مزیت اصلی فیلتر اطلاعاتی این است که N مشاهده می‌توانند در هر بازه زمانی با جمع زدن ماتریس‌ها و بردارهای اطلاعاتی فیلتر شوند.
جهت پیش‌بینی فیلتر اطلاعات ماتریس و بردار اطلاعات به عبارات هم‌ارزشان در فضای حالات سیستم تبدیل می‌شوند. البته پیش‌بینی فضای اطلاعاتی هم قابل انجام است.
\textbf{M_{k =
\textbf{F_{k^{-1^{\text{T \textbf{Y_{k-1\mid k-1 \textbf{F_{k^{-1
\textbf{C_{k =
\textbf{M_{k \textbf{M_{k+\textbf{Q_{k^{-1^{-1
\textbf{L_{k =
I - \textbf{C_{k
\textbf{Y_{k\mid k-1 =
\textbf{L_{k \textbf{M_{k \textbf{L_{k^{\text{T +
\textbf{C_{k \textbf{Q_{k^{-1 \textbf{C_{k^{\text{T
\hat{\textbf{y_{k\mid k-1 =
\textbf{L_{k \textbf{F_{k^{-1^{\text{T\hat{\textbf{y_{k-1\mid k-1
این مقادیر به شرطی قابل محاسبه‌اند کهF و Q در زمان ثابت باشند. همچنینF و Q باید معکوس‌پذیر باشند.
تصفیه‌کننده تاخیر زمانی
تصفیه‌کننده بهینه تخمینی بهینه از برای تاخیر ثابت با استفاده از مشاهدات تا ارائه می‌کند. این تخمین به کمک روابط قبلی و برای یک حالت تکمیل شده به صورت زیر بدست می‌آید:
\begin{bmatrix
\hat{\textbf{x_{t\mid t \\
\hat{\textbf{x_{t-1\mid t \\
\vdots \\
\hat{\textbf{x_{t-N+1\mid t \\
\end{bmatrix
\begin{bmatrix
\textbf{I \\
0 \\
\vdots \\
0 \\
\end{bmatrix
\hat{\textbf{x_{t\mid t-1
\begin{bmatrix
0 - \ldots - 0 \\
\textbf{I - 0 - \vdots \\
\vdots - \ddots - \vdots \\
0 - \ldots - I \\
\end{bmatrix
\begin{bmatrix
\hat{\textbf{x_{t-1\mid t-1 \\
\hat{\textbf{x_{t-2\mid t-1 \\
\vdots \\
\hat{\textbf{x_{t-N+1\mid t-1 \\
\end{bmatrix
\begin{bmatrix
\textbf{K^{(0) \\
\textbf{K^{(1) \\
\vdots \\
\textbf{K^{(N-1) \\
\end{bmatrix
\textbf{y_{t\mid t-1
به‌طوری‌که:
و با یک فیلتر استاندارد کالمان تخمین زده شده‌است.
و متغیرهای جدیدی هستند که در فیلتر کالمان وجود نداشتند.
نتایج کالمان از رابطه زیر بدست می‌آیند:
\textbf{K^{(i) =
\textbf{P^{(i) \textbf{H^{T
\left
\textbf{H \textbf{P \textbf{H^\mathrm{T + \textbf{R
\right^{-1
\textbf{P^{(i) =
\textbf{P
\left
\left
\textbf{F - \textbf{K \textbf{H
\right^{T
\right^{i
به‌طوری‌که و کوواریانس خطاهای پیش‌بینی شده و نتایج فیلتر استاندارد کالمان هستند. ( )
اگر تخمین کوواریانس خطا را به صورت زیر تعریف کنیم:
\textbf{P_{i :=
E
\left
\left(
\textbf{x_{t-i - \hat{\textbf{x_{t-i\mid t
\right)^{*
\left(
\textbf{x_{t-i - \hat{\textbf{x_{t-i\mid t
\right)
\mid
z_{1 \ldots z_{t
\right
تخمین بهتری از از رابطه زیر حاصل میشود.
\textbf{P-\textbf{P_{i =
\sum_{j = 0^{i
\left
\textbf{P^{(j) \textbf{H^{T
\left
\textbf{H \textbf{P \textbf{H^\mathrm{T + \textbf{R
\right^{-1
\textbf{H \left( \textbf{P^{(i) \right)^\mathrm{T
\right
تصفیه‌کننده بازه
تصفیه‌کننده بهینه تخمینی بهینه از ( ) با استفاده از مشاهداتی در بازه تا ارائه می‌کند. به این مبحث «تصفیه‌کننده کالمان» هم گفته میشود. الگوریتم‌های مختلفی با این منظور موجودند.
Rauch–Tung–Striebel
الگوریتمی دو مرحله‌ای و کارا برای تصفیه کردن بازه است. گام رو به جلو مشابه فیلتر عادی کالمان است. تخمین‌های فیلتر شده پیشین و پسین ، و ، در گام رو به عقب کاربرد دارند.
در گام رو به عقب تخمین تصفیه‌شده و را محاسبه می‌کنیم. بدین طریق که از آخرین بازه زمانی شروع کرده و به صورت عقب‌گرد معادلات بازگشتی زیر را می‌یابیم:
به‌طوری‌که
تخمین حالت پسین زمان و تخمین حالت پیشین زمان است. درمورد کوواریانس نیز همین نوشتار به کار می‌رود.
تصفیه‌کننده Bryson–Frazier
این روش جایگزینی برای الگوریتم RTS است که توسط بیرمن ارائه شده‌است. این روش همچنین در گام رو به عقب داده‌های بدست آمده در گام رو به جلوی فیلتر کالمان استفاده می‌کند. معادلات رو به عقب شامل محاسبات بازگشتی که پس از هر مشاهده جهت تصفیه حالت و کوواریانس به کار برده میشود.
معادلات بازگشتی عبارتند از:
به‌طوری‌که کوواریانس باقیماندهاست و . همچنین حالت و کوواریانس تصفیه‌شده با کمک معادلات زیر قابل محاسبه است.
یا
از مزیت‌های MBF عدم نیاز به یافتن معکوس ماتریس کوواریانس است.
تصفیه‌کننده کمینه واریانس
این روش می‌تواند بهترین خطای ممکن را با استفاده از پارامترها و آماره‌های نویزی شناخته‌شده بدست آورد. این تصفیه‌کننده مدل کلی‌تری از فیلتر غیر علی وینر است. (non-causal Wiener filter)
محاسبات در دو گام انجام میشود. محاسبات گام رو به جلو در یک مرحله پیش‌بینی صورت می‌گیرد:
{\alpha_{k = -\textbf{S_k^{-1/2 \textbf{H_{k\hat{\textbf{x_{k\mid k-1 +
\textbf{S_k^{-1/2 \textbf{z_{k
این عبارات معکوس وینر-هوف (Wiener-Hopf) است. نتیجه گام رو به عقب می‌تواند با استفاده بازگشت در زمان و از گام رو به جلو از محاسبه شود. در این حالت خروجی سیستم برابر است با:
با جایگذاری در رابطه بالا
این معادله برا ی فیلتر کالمان کمینه واریانس همواره یکسان است. حل معادلات بالا واریانس تخمین خطای خروجی را کمینه می‌کند. توجه کنید که در روش Rauch–Tung–Striebel فرض میشود که همه توزیع‌ها گاوسی هستند اما در اینجا چنین نیست.
نسخه پیوسته در زمان این تصفیه‌کننده در ارائه شده‌اند.
فیلترهای وزن‌دار کالمان
توابع وزن‌دار جهت وزن دادن به میانگین توزیع توان خطا در یک بازه تغییر مشخص استفاده می‌شوند. فرض کنید - یک تخمین خطای خروجی توسط فیلتر کالمان و یک تابع تخصیص وزن علی باشد. روش بهینه‌ای که واریانس ( - ) را کمینه می‌کند استفاده از است.
نحوه طراحی فعلا بی‌پاسخ است. یک راه آن شناسایی سیستمی که تخمین خطا را تولید می‌کند و قرارداد کردن به عنوان معکوس آن سیستم است. این روش می‌تواند جهت محاسبه خطای مربع میانگین استفاده شود تا هزینه فیلتر کاهش یابد. همچنین روش مشابهی جهت یافتن تصفیه‌کننده نیز وجود دارد.
فیلترهای غیرخطی
مبنای فیلتر کالمان، تبدیلات خطی است. اما سیستم‌های پیچیده‌تر می‌توانند غیرخطی باشند. مسئله غیرخطی بودن می‌تواند در مشاهدات، مدلسازی یا هر دو بروز پیدا کند.
فیلتر کالمان بسط‌یافته - EKF
در فیلتر بسط‌یافته کالمان (EKF) انتقال حالات و مشاهدات نیاز به توابع حالت خطی یا غیرخطی دارند. اینها توابعی مشتق‌پذیر هستند.
تابع f می‌تواند جهت محاسبه حالت پیش‌بینی شده از تخمین قبلی به کار رود. همچنین تابع h جهت یافتن مشاهده‌ای از حالت قبلی به کار می‌رود. توابع f و h نمی‌توانند مستقیما به کوواریانس اعمال شوند، بلکه باید ماتریسی از مشتقات جزیی (ماتریس ژاکوبی) آنها محاسبه شود.
در هر بازه زمانی ماتریس ژاکوبی با استفاده از حالات پیش‌بینی شده قبلی محاسبه میشود. این ماتریس‌ها در معادلات فیلتر کالمان کاربرد دارد. در واقع این فرایند عمل خطی کردن توابع غیرخطی را حول تخمین فعلی شامل میشود.
فیلتر کالمان از نوع UKF - Unscented
وقتی انتقال حالات و مشاهدات، یعنی توابع پیش‌بینی و آپدیت و ، کاملا غیرخطی باشند، فیلتر کالمان بسط‌یافته کارایی پایینی خواهد داشت. به این دلیل که کوواریانس در عمل خطی‌سازی مدل غیرخطی افزایش می‌یابد. فیلتر کالمان Unscented از روش نمونه‌گیری قطعی که به Uncented Transform معروف است، استفاده می‌کند تا مجموعه نمونه مینیمالی از نقاط حول میانگین را جمع‌آوری کند. سپس این نقاط در تابع غیرخطی وارد شده تا میانگین و کوواریانس جدید حاصل شود. نتیجه برای سیستم‌های قطعی با قطعیت بیشتری مقدار میانگین و کوواریانس را ارائه می‌کند. این روش به عنوان روش مونت‌کارلو یا بسط تیلور برای آماره‌های پسین شناخته شده‌است. در واقع این روش ما را از محاسبه مستقیم ماتریس ژاکوبی که برای بعضی توابع بسیار پیچیده‌است، بی‌نیاز می‌کند.
پیش‌بینی
مشابه EKF، در روش UKF فاز پیش‌بینی در مقایسه با یک آپدیت خطی مستقل از آپدیت UKF انجام میشود. تخمین حالت و کوواریانس با کمک میانگین و کوواریانس فرایند بدست می‌آیند.
مجموعه‌ای شامل 2L + ۱ به کمک حالت و کوواریانس از حالت بعد L حاصل میشود.
به‌طوری‌که
iامین ستون ماتریس مربع ریشه است.
با توجه به تعریف ریشه مربعی در ماتریس بدست می‌آید:
ریشه مربعی باید به صورت عددی و توسط روش‌هایی مانند تفکیک کولسکی محاسبه شود.
نقاط بدست آمده به عنوان ورودی تابع انتقال f داده می‌شوند:
به‌طوری‌که . از نقاط وزن‌دار جهت محاسبه تخمین حالت و کوواریانس استفاده میشود
به‌طوری‌که وزن‌های مربوط به حالات و کوواریانس از روابط زیر بدست می‌آیند:
و گستردگی نقاط را کنترل می‌کنند. مربوط به توزیع است.
اگر توزیع گاوسی باشد، مقادیر طبیعی برابر , و هستند. بهینه است.
آپدیت
پیش‌بینی حالت و کوواریانس مطابق بالا حاصل می‌شوند به جز زمانی که میانگین و کوواریانس نویز مشاهده شده در دست باشد.
مطابق قبل مجموعه‌ای شامل 2L + ۱ نقطه درنظر می‌گیریم
\begin{align
\chi_{k\mid k-1^{0 - = \textbf{x_{k\mid k-1^{a \\6pt
\chi_{k\mid k-1^{i - = \textbf{x_{k\mid k-1^{a + \left ( \sqrt{ (L + \lambda) \textbf{P_{k\mid k-1^{a \right )_{i, \qquad i = 1,\dots,L \\6pt
\chi_{k\mid k-1^{i - = \textbf{x_{k\mid k-1^{a - \left ( \sqrt{ (L + \lambda) \textbf{P_{k\mid k-1^{a \right )_{i-L, \qquad i = L+1,\dots,2L
\end{align
اگر پیش‌بینی UKF استفاده شده‌باشد، نقاط به صورت زیر مستقلا قابل محاسبه‌اند.
به‌طوری‌که
نقاط به عنوان ورودی تابع h استفاده می‌شوند
نقاط وزن‌دار جهت محاسبه مشاهده و کوواریانس مشاهدات پیش‌بینی شده استفاده می‌شوند.
کوواریانس ضربدری حالات و مشاهدات به صورت زیر محاسبه میشود
که برای محاسبه نتیجه فیلتر کالمان UKF استفاده میشود.
همانند فیلتر کالمان، حالت آپدیت شده از جمع حالت پیش‌بینی شده و وزن‌دار کردن نتیجه کالمان محاسبه میشود
همچنین کوواریانس آپدیت شده برابر است با تفاضل کوواریانس پیش‌بینی شده و کوواریانس محاسبه پیش‌بینی شده که با نتیجه کالمان وزن‌دار شده‌است.
فیلتر کالمان - بوسی
این فیلتر حالت پیوسته در زمان فیلتر کالمان می‌باشد که نام آن برگرفته از نام ریچارد اسنودن بوسی می‌باشد.
این فیلتر مبتنی بر فضای نمونه حالت مدل شده‌است
به‌طوری‌که و قوت نویزهای سفید و را بیان می‌کند.
فیلتر از دو معادله دیفرانسیلی بدست می‌آید. یکی برای تخمین حالت و دیگری برای کوواریانس.
به‌طوری‌که
کوواریانس نویز مشاهده‌شده معادل کوواریانس خطای پیش‌بینی شده است. این دو کوواریانس تنها در حالت پیوسته زمان برابرند.
تمایز میان حالت پیش‌بینی و آپدیت فیلتر کالمان در اینجا وجود ندارد.
فیلتر کالمان هیبریدی
بسیاری از سیستم‌های فیزیکی به صورت پیوسته در زمان مدل می‌شوند درحالیکه مشاهدات ورودی توسط یک پردازنده دیجیتال و به صورت گسسته در زمان به آن ارائه می‌شوند. به این ترتیب مدل سیستم و مشاهدات به این صورت بیان میشود:
\begin{align
\dot{\mathbf{x(t) -= \mathbf{F(t)\mathbf{x(t)+\mathbf{B(t)\mathbf{u(t)+\mathbf{w(t), -\mathbf{w(t) -\sim N\bigl(\mathbf{0,\mathbf{Q(t)\bigr) \\
\mathbf{z_k -= \mathbf{H_k\mathbf{x_k+\mathbf{v_k, -\mathbf{v_k -\sim N(\mathbf{0,\mathbf{R_k)
\end{align
به‌طوری‌که
مقداردهی
\hat{\mathbf{x_{0\mid 0=E\bigl\mathbf{x(t_0)\bigr, \mathbf{P_{0\mid 0=Var\bigl\mathbf{x(t_0)\bigr
پیش‌بینی
\begin{align
-\dot{\hat{\mathbf{x(t) = \mathbf{F(t) \hat{\mathbf{x(t) + \mathbf{B(t) \mathbf{u(t)
\text{, with
\hat{\mathbf{x(t_{k-1) = \hat{\mathbf{x_{k-1\mid k-1 \\
\Rightarrow
-\hat{\mathbf{x_{k\mid k-1 = \hat{\mathbf{x(t_k)\\
-\dot{\mathbf{P(t) = \mathbf{F(t)\mathbf{P(t)+\mathbf{P(t)\mathbf{F(t)^T+\mathbf{Q(t)
\text{, with
\mathbf{P(t_{k-1) = \mathbf{P_{k-1\mid k-1\\
\Rightarrow
-\mathbf{P_{k\mid k-1 = \mathbf{P(t_k)
\end{align
این معادلاتت از حالت پیوسته فیلتر کالمان، بدون آپدیت توسط مشاهدات حاصل می‌شوند به‌طوری‌که . حالت و کوواریانس پیش‌بینی شده با حل مجموعه‌ای از معادلات دیفرانسیلی دارای مقادیر اولیه تخمین حالت قبلی محاسبه می‌شوند.
آپدیت
معادلات آپدیت همان معادلات فیلتر کالمان گسسته هستند. | [
"سیستم",
"استنباط بیزی",
"رودولف ئی کالمن",
"توزیع طبیعی",
"رادار",
"بینایی رایانه‌ای",
"کنترل",
"اندازه‌گیری",
"زمان حال",
"مرکز تحقیقاتی",
"پروژه آپولو",
"حلقهٔ بسته",
"سیستم‌های خطی",
"زنجیره مارکوف",
"اعداد حقیقی",
"کنترل مقاوم",
"پسینی و پیشینی",
"فیلتر کالمان#مشتقات",
"امید ریاضی",
"اتوکوواریانس",
"گنو آکتیو",
"متلب",
"پروانه عمومی همگانی گنو",
"قوانین حرکت نیوتن",
"ماتریس کوواریانس",
"اثر (ماتریس)",
"حساب ماتریس‌ها",
"Prentice Hall",
"ماتریس مثلثی",
"جان وایلی و پسران",
"دانشگاه جانز هاپکینز",
"فرایند مارکوف",
"مدل پنهان مارکف",
"تابع مشتق‌پذیر",
"ماتریس ژاکوبی",
"روش مونت‌کارلو",
"بسط تیلور"
] | [
"اختراع‌های مجارستانی",
"بینایی رایانه‌ای",
"پردازش سیگنال",
"تخمین سیگنال",
"فیلترهای خطی",
"فیلترهای غیر خطی",
"کنترل ربات",
"مدل‌های مارکوف",
"معادله‌های دیفرانسیل تصادفی",
"نظریه تخمین",
"نظریه کنترل"
] |
2,431 | تگزاس | 1 | 3,585 | 0 | [
"تکزاس",
"ایالت تکزاس",
"ایالت تگزاس",
"ايالت تكزاس",
"ايالت تگزاس",
"تكزاس"
] | false | 3,386 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | تگزاس یا تکزاس یکی از ۵۰ ایالت آمریکا، دومین ایالت پرجمعیت این کشور (بعد از کالیفرنیا) و همچنین دومین ایالت بزرگ آمریکا (بعد از آلاسکا) است. این ایالت در جنوب آمریکا قرار دارد و دارای مرز بین‌المللی با کشور مکزیک است. همچنین از نظر مرزبندی ایالتی، از طرف غرب با ایالت نیومکزیکو، شمال با اوکلاهما، شمالشرق آرکانزاس و از طرف شرق هم با لوئیزیانا دارای مرزهای مشترک است. مساحت تگزاس ۶۹۶٫۲۰۰ کیلومتر مربع بوده و جمعیت روبه رشد آن بر طبق آمارهای ژوئیه ۲۰۱۳ برابر است با ۲۶٫۴ میلیون نفر.
هیوستون بزرگترین شهر تگزاس و چهارمین شهر بزرگ در کل آمریکاست در حالی که سان آنتونیو دومین شهر بزرگ تگزاس بوده و هفتمین شهر بزرگ آمریکا محسوب میشود. از دیگر شهرهای مهم این ایالت می‌توان به ال پاسو و آستین - که مرکز تگزاس نیز است - اشاره نمود. شعار تگزاس ایالت تک‌ستاره است که این شعار روی پرچم مربوط به این ایالت و مهر ایالتی آن نیز ذکر شده. این شعار در واقع بیانگر این موضوع است که روزی تگزاس، بعد از استقلال و جدایی از مکزیک، خود یک کشور بوده (که این موضوع در مورد سایر ایالت‌ها رخ نداده). همچنین ریشه نام تگزاس (Texas) برگرفته شده از کلمه Tejas است که در زبان کادوها به معنی رفقا و دوستان است.
اگرچه که تگزاس در جنوب آمریکا است و عمدتا آن را بخاطر هوای گرم و بیابانی می‌شناسند، تنها ۱۰٪ از خاک تگزاس شامل بیابان است. همچنین بخاطر مساحت زیادش، تقریبا می‌توان گونه‌های مختلف طبیعی و آب‌وهوایی جنوبی و جنوب‌غربی آمریکا را در آن مشاهده نمود.
از شعارهای مربوط به این ایالت می‌توان به شعار شش پرچم بر فراز تگزاس اشاره نمود که نشان از ۶ کشور و حکومتی دارد که بر کل یا مناطقی از تگزاس در طول تاریخ حکمرانی کردند. از جمله این کشورها می‌توان به اسپانیا اشاره نمود. اسپانیا اولین کشور اروپایی بود که ادعای مالکیت قسمت‌هایی از تگزاس را کرد. فرانسه هم چندی بعدتر مالک قسمت‌هایی شد. سپس تا سال ۱۸۳۶ این ایالت تحت تصرف کشور مکزیک بود تا اینکه اعلام استقلال کرد و خود جمهوری تگزاس را تشکیل داد. در پایان نیز در سال ۱۸۴۵ به خاک آمریکا پیوست و یکی از ایالتهای آمریکا شد. اما ششمین پرچم مربوط است به ایالات موتلفه آمریکا که تگزاس مدتی به آنها پیوسته بود.
یکی از صنایع تگزاس که بعد از جنگ داخلی بسیار در این ایالت رونق گرفت، صنعت گاوداری و پرورش گاو است. بخاطر این پیشینه قدیمی در صنعت پرورش گاو، واژگانی چون کابوی ایجاد شدند که به این ایالت و مردمانش اشاره دارند. همچنین در قرن بیستم با کشف شدن منابع نفتی و شروع به استخراج آنها، اقتصاد تگزاس کاملا متحول شده و پیشرفت بسیار خوبی را تجربه کرد. از علل موفقیت تگزاس می‌توان به سرمایه‌گذاری‌های بزرگ این ایالت بر روی مراکز آکادمیک و دانشگاهی و در نتیجه استفاده از تکنولوژی و روش‌های نوین در صنایع خود اشاره نمود. امروزه تگزاس در صنایعی چون پتروشیمی، انرژی، رایانه، لوازم دیجیتال، هوافضا و تحقیقات پزشکی از ایالتهای پیشرو است.
نام
نام تگزاس بطور دقیق «تک‌ساس» تلفظ میشود، و برگرفته از واژه Tejas است که نامی سرخپوستی از قبیله کادو است. این واژه اشاره به نام بومیان اولیه این منطقه دارد و به معنای «دوست» و «رفیق» می‌باشد.
در زمان حکمرانی اسپانیایی‌ها بر این منطقه، نام تگزاس رسما Nuevo Reino de Filipinas: La Provincia de Texas شده بود. آنتونیو مارجیل، اولین شخصی بود که رسما در تاریخ ۲۰ ژوئیه ۱۷۱۶ از این نام در نامهای رسمی استفاده نمود. البته این اسم در زبان عامیانه و صحبت‌های مردمی چندان مورد استفاده قرار نمی‌گرفت و عمدتا بیشتر در اسناد رسمی از آنها استفاده می‌شد.
جغرافی
ایالت تگزاس بعد از آلاسکا، دومین ایالت بزرگ آمریکا است که مساحتی حدود ۶۹۶٫۲۰۰ کیلومتر مربعی دارد. با این حساب حدود ۱۰٪ از کل کشور فرانسه و دو برابر از کشورهایی چون آلمان و ژاپن بزرگتر است. اگر تگزاس همچنان یک کشور مستقل می‌ماند، بعد از شیلی و زامبیا، چهلمین کشور بزرگ جهان عنوان می‌گرفت.
تگزاس در منطقه جنوب مرکزی آمریکا قرار دارد و سه مرز آن با رودخانه‌ها مشخص شده. رودخانه ریوگرانده که مرزی طبیعی بین تگزاس و کشور مکزیک ایجاد کرده. رودخانه سرخ که مرز مابین تگزاس و مرز بین دو ایالت اوکلاهوما و آرکانزاس است و در نهایت رودخانه سابین که از طرف شرق مرزی طبیعی با ایالت لوئیزیانا ایجاد کرده. اما در کل تگزاس دارای ۳٫۷۰۰ آبراهه (رودخانه) نامدار و ۱۵ رودخانه بزرگ میشود که در بین همه، ریوگرانده از همه بزرگتر است. همچنین چندین دریاچه طبیعی و بیش از ۱۰۰ دریاچه (مخازن) مصنوعی و غیرطبیعی آبی دارد.
زندگی جانوری
حیوانات و حشرات مختلفی در تگزاس زندگی می‌کنند. به شکل دقیق‌تر، حدود ۱۰۰ گونه از پستانداران، ۲۱۳ گونه از خزندگان و چندین گونه پرنده‌های مختلف ساکن ایالت تگزاس هستند که در کل حدود ۵۹۰ گونه بومی را تشکیل می‌دهند. از این بین حدود ۱۲ گونه از سایز مناطق به تگزاس منتقل شده و در حال حاضر آزادانه در حال تولیدمثل و زندگی هستند.
آب و هوا
هیل کانتری آن دید.
آب‌وهوای تگزاس بخاطر مساحت بسیار بالای آن مختلف و متفاوت است. به عنوان مثال ال پاسو در غربی‌ترین نقطه تگزاس دارای میانگین بارش سالیانه ۲۲۰ میلی‌متری است در حالی که مناطق جنوب شرقی این ایالت میزان بارش ۱٫۶۰۰ میلی‌متری را به شکل سالیانه تجربه می‌کنند. همچنین دالاس در منطقه مرکزی تگزاس میزان بارشی متعادل، حدود ۹۴۰ میلی‌متری را داراست.
در خصوص بارش برف، مناطق غربی شاهد بارش برف به شکل چندین باره هستند در حالی که مناطق مرکزی بارش برف را سالی یک یا دوبار تجربه می‌کنند و برعکس، مناطق شرقی هر چندسال یکبار شاهد بارش برف هستند. برف به ندرت در مناطق جنوبی سان آنتونیو دیده میشود.
گرمترین دمای به ثبت رسیده در ماه‌های تابستان در مناطق غربی ۲۶ درجه سانتیگراد است در حالی که بعضی دیگر از مناطق تا ۳۲ درجه هم می‌رسند. اما در کل آب و هوای تگزاس در شرق مرطوب و شرجی، در غرب خشک و بیابانی، و در شمال قاره‌ایست.
گازهای گلخانه‌ای
تگزاس بزرگترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در آمریکاست. به شکل سالیانه تقریبا ۶۸۰ میلیارد کیلوگرم کربن‌دی‌اکسید توسط این ایالت تولید میشود. اگر تگزاس کشوری مستقل بود، هفتمین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان نام می‌گرفت. یکی از مهمترین علل تولید این میزان آلودگی، وجود تعداد زیادی نیروگاه سوخت فسیلی در این ایالت است.
بلایای طبیعی
در باب حوادث طبیعی، تگزاس تقریبا عاری از مناطق زلزله‌خیز است. در عوض نواحی شرق مجاور خلیج مکزیک هر ساله در اواخر فصل تابستان شاهد تردد سیستم‌های پرفشاری همچون توفندهای سهمگین هستند که می‌توانند باعث ایجاد خساراتی فراگیر گردند. توفند آیک و توفند ریتا دو نمونه توفند در سالهای اخیرند که در تگزاس خرابی ببار آوردند. در نواحی شمال ایالت در عوض تعدد پیچندها بیشتر دیده میشود. در سال ۲۰۱۷ سیل شدید در تگزاس بیش از ۵۰ نفر را به کام مرگ کشانید و دهها میلیارد دلار خسارت به بار آورد
فرهنگ
مشوقان تیم تگزاس لانگ‌هورنز در مسابقات قهرمانی فوتبال آمریکایی دانشگاههای کشور در سال ۲۰۰۷
شهرهای لاباک، آماریلو، دالاس، هیوستون، و مناطق اطراف آن از نظر فرهنگی جزئی از ایالتهای جنوبی آمریکا محسوب می‌شوند، در حالیکه نواحی جنوب و غرب آستین همانند سن آنتونیو و ال پاسو (جنوب و غرب ایالت) جزو ایالتهای جنوب غربی آمریکا محسوب می‌گردند.
فرهنگ لاتینوها (اسپانیایی زبانان) در تگزاس حضور بسیار مشهودی دارد. اعیادی مثل سینکو دو مایو، فیستا سن آنتونیو، و فیستا نوچه دل ریو هر ساله به صورت پرتعداد برگزار می‌گردند، و مشاهده جشن‌های با حضور پینیاتا و ماریاچی واقعه‌ای بس روزمره می‌نماید.
نمادها
پروانه شهریار حشره افتخاری ایالت تگزاس است. علاوه بر این، آرمادیلو رسما «پستاندار کوچک افتخاری» ایالت تگزاس است.
اما درازشاخ تگزاس است که نماد راستین ایالت و رسما «پستاندار بزرگ افتخاری» ایالت تگزاس می‌باشد.
مردم
نقشه پراکندگی جمعیت ایالت تگزاس. چهار نقطه بزرگ قرمزرنگ بترتیب بزرگی، شهرهای دالاس، هیوستون، سن آنتونیو، و آستین هستند. در انتهای جنوب ایالت، شهر مک‌آلن، و در نوک منتهی‌الیه غرب ایالت، شهر ال پاسو را نیز به رنگ قرمز می‌توان دید.
بر طبق آمارهای اداره آمار آمریکا، جمعیت ایالت تگزاس تا ماه ژوئیه ۲۰۱۳ برابر بود با ۲۶٫۴۴۸٫۱۹۳ نفر بوده که رشدی ۵٫۲ درصدی را به نسبت آمارهای این اداره تا سال ۲۰۱۰ را نشان می‌دهد.
تا سال ۲۰۱۴ تگزاس شامل ۳٫۵ میلیون اتباعی می‌شد که محل تولدشان در کشور دیگری است (۱۵٫۶٪ از کل جمعیت) که بر طبق برآورد انجام گرفته، حدود ۱٫۲ میلیون آنها به شکل غیرقانونی ساکن تگزاس هستند. بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۶ تگزاس بیشترین رشد را در مهاجرت‌های غیرقانونی، به نسبت سایر ایالت‌ها داشت. همچنین دو سوم کل جمعیت این ایالت در شهرهای بزرگ همچون هیوستون ساکن هستند
نژاد
سفید آمریکایی ۷۰٫۴ درصد
سیاه‌پوست یا آفریقایی-آمریکایی ۱۱٫۸ درصد
بومی آمریکایی ۰٫۷ درصد
آسیایی ۳٫۸ درصد (هندی ۱٫۰ درصد - ویتنامی ۰٫۸ درصد - چینی ۰٫۶ درصد - فیلیپینی ۰٫۴ درصد - کره‌ای ۰٫۳ درصد - ژاپنی ۰٫۱ درصد - سایر آسیایی‌ها ۰٫۶درصد)
آمریکایی‌های جزایر آرام ۰٫۱ درصد
سایر نژادها ۱۰٫۵ درصد
دو یا چندنژادی ۲٫۷ درصد
سن میانه اهالی تگزاس ۳۳٫۱ سال است. سفیدان ۴۸٫۳٪، لاتینوها ۳۵٫۷٪، و سیاهان ۱۱٫۹٪ جمعیت تگزاس را تشکیل می‌دهند. ۱۵٫۹٪ اهالی تگزاس متولد خارج از کشور هستند در حالیکه این رقم برای ایالات متحده آمریکا ۱۲٫۵٪ است.
ایالت تگزاس بیش از ۶۰۰،۰۰۰ مسلمان ساکن دارد.
ایرانیان مقیم تگزاس
تگزاس همچنین دارای جمعیت زیادی ایرانی‌تبار و فارسی‌زبان است. از ناموران این گروه سوزان روشن، هوشنگ انصاری، انوشه انصاری، شان دایوری، ایمان حاجی هاشمی و فریناز کوشانفر می‌باشد. مصطفی چمران، کمال خرازی، و ابراهیم یزدی نیز از دانشگاهیان مقیم یا دانش آموختگان این ایالت بوده‌اند.
در سال ۲۰۰۶ علی و گیتا صابریون، دو ایرانی مقیم شهر هیوستون در تگزاس مبلغ ۱۰ میلیون دلار به مرکز سرطان ام دی اندرسون دانشگاه تگزاس اهدا کردند.
شهرهای تگزاس
شهرهای مهم تگزاس دالاس، سن‌آنتونیو، فورت وورث، آستین، ال پاسو، سن مارکوس، ویکو، کورپوس کریستی، آماریلو، میدلند، لاباک، و هیوستن هستند.
شهرهای هوستون، سن‌آنتونیو، و دالاس به ترتیب چهارمین، هفتمین، و نهمین بزرگترین شهرهای آمریکا از لحاظ جمعیتی می‌باشند. اما با احتساب مناطق حومه‌ای، دالاس-فورت وورث بزرگترین کلان‌شهر ایالت و چهارمین کلان‌شهر بزرگ ایالات متحده آمریکا است.
مراکز پرجمعیت ایالت تگزاس
رتبه در تگزاسدر محدوده شهری
رتبه در آمریکادر محدوده شهری
شهر
جمعیت (۲۰۱۱)با احتساب حومه
۱
۴
هیوستون
۵،۹۴۶،۸۰۰
۲
۷
سن آنتونیو
۲،۱۴۲،۵۴۸
۳
۸
دالاس-فورت وورث
۶،۳۷۱،۷۷۳
۴
۱۵
آستین
۱،۷۱۶،۲۸۹
۵
۲۱
ال پاسو
۲،۲۰۰،۰۰۰
۶
۶۴
کورپاس کریستی
۴۲۸،۱۸۵
۷
۸۶
لاریدو
۷۴۷،۴۹۴
۸
۸۷
لاباک
۲۸۴،۸۹۰
۹
۱۱۹
آماریلو
۲۴۹،۸۸۱
۱۰
۱۸۵
مک‌آلن
۷۷۴،۷۶۹
۱۱
۱۹۴
ویکو
۲۳۴،۹۰۶
نقشه‌ها
تاریخ تگزاس
تسبیحات نذورات بر روی تندیس قدیسه در میسیون سان خوان در سن آنتونیو. این مکان در سال ۱۷۱۶ در سن آنتونیو توسط مبلغان پرتغالی بنا گردید.
نقوش ۴ هزار ساله متعددی بر روی دیواره‌های غارهای پارک ایالتی سمینول کنیون در جنوب تگزاس دیده میشود.
پرچم تگزاس تاکنون ۶ بار تغییر چهره داده‌است: پرچم اسپانیا، پرچم فرانسه، پرچم مکزیک، پرچم جمهوری تگزاس، پرچم کنفدراسیون ایالات جنوب آمریکا، و پرچم ایالات متحده آمریکا.
سن آنتونیو قلب تاریخی تگزاس به‌شمار می‌آید و محل جنگ آلامو است که در آن تگزاس برای استقلال علیه ارتش مکزیک مبارزه کرد. نهایتا تگزاس رسما در سال ۱۸۴۵ عضو ایالات متحده آمریکا گردید، و در سالهای ۱۸۳۶–۱۸۴۵ یک کشور مستقل بود. نام این کشور جمهوری تگزاس بود.
در سال ۱۸۶۱، تگزاس از ایالات متحده جدا گشت، و عضو ایالات موتلفه آمریکا گردید. با شکست این گروه در جنگ داخلی آمریکا، تگزاس نیز بار دیگر به ایالات متحده پیوست.
دولت و سیاست در تگزاس
به غیر از شهرهای بزرگ همانند هیوستون و سن انتونیو و دلاس-فورت وورث و آستین، اکثر ساکنین ایالت را جمهوری خواهان تشکیل می‌دهند بخصوص در قسمت‌های شمالی و مرکزی و شرقی. این توازن البته با ازدیاد روزافزون جمعیت اسپانیایی-تبارها در ۲۰ سال آینده در حال تغییر است. بطور نمونه در حال حاضر اسپانیایی-تبارها در شهرهای سن انتونیو و ال پاسو بزرگترین گروه جمعیتی هستند و لذا بیشتر به دموکراتها نزدیکتر بوده‌اند.
تگزاس در حال حاضر در کنگره آمریکا ۳۶ نماینده در مجموع دارد که از آنها ۱۲ نفر دموکرات و ۲۴ تای مابقی جمهوریخواهند.
تگزاس یک سیستم پارلمان دو مجلسی دارد: مجلس نمایندگان تگزاس ۱۵۰ عضو دارد که به مدت چهار تا ترم دو ساله می‌توانند در مقام خود خدمت کنند. جو استراوس (ج) سخنگوی مجلس است. مجلس سنای تگزاس نیز ۳۲ عضو دارد که می‌توانند به مدت دو ترم چهار ساله در مقام خود خدمت کنند. دیوید دوهرست (ج) ریاست سنا را بر عهده دارد.
همچنین تگزاس مراکز نظامی متعدد و بزرگی نیز دارد. بزرگترین پایگاه نظامی ایالات متحده آمریکا به نام پایگاه فورت هود در ایالت تگزاس قرار دارد.
ورزش
سن آنتونیو اسپرز در مصاف با لس آنجلس لیکرز
با داشتن تیمهای سان آنتونیو اسپرز، دالاس ماوریکس، و هیوستون راکتز، تگزاس دارای بیشترین تعداد تیمهای ورزشی (بعد از کالیفرنیا با ۴ تیم لس آنجلس لیکرز، لس آنجلس کلیپرز، گلدن استیت واریرز و ساکرمنتو کینگز) در لیگ قهرمانی بسکتبال ان بی‌ای می‌باشد.
تیم سن آنتونیو اسپرز (San Antonio Spurs)، قهرمان لیگ بسکتبال حرفه‌ای ان. بی. ای (NBA) آمریکا در سالهای ۱۹۹۹، ۲۰۰۳، ۲۰۰۵، و ۲۰۰۷ از شهر سن آنتونیو می‌باشد.
اما علاوه بر تیمهای دالاس ماوریکس و هیوستون راکتز از ان بی‌ای، تگزاس خانه تیمهای هیوستون تکسانز و دالاس کاوبویز از لیگ ان اف ال است.
اقتصاد
از لحاظ میزان رشد اقتصادی، تگزاس در زمره ۵ ایالت برتر آمریکا است. اقتصاد تگزاس چهاردهمین اقتصاد جهان از لحاظ تولید ناخالص داخلی است به‌طوری‌که در سال ۲۰۱۲، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت. در مقایسه، تولید ناخالص داخلی کشور اسپانیا میلیارد دلار بود.
مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت تگزاس در این سال تولید ناخالصی‌اش نزدیک به کشور اسپانیا بوده‌است.
این ایالت با ۲۶۴ میلیارد دلار صادرات (ارقام سال ۲۰۱۲)، رتبه بزرگترین صادرکننده در میان پنجاه ایالت آمریکا را به خود اختصاص داده‌است.
اقتصاد تگزاس بر مبنای فناوری اطلاعات، صنایع انرژی زا همانند نیروی باد، نفت و گاز، و کشاورزی است. تگزاس ۸ میلیارد بشکه نفت ذخیره دارد و محصول اول کشاورزی آن پنبه است. از ۵۰ تا پر درآمدترین شرکت‌های فورچن ۵۰۰، شش شرکت در تگزاس مستقرند. این شرکت‌ها عبارت‌اند از: اگزان موبیل، کونوکوفیلیپس، هالیبرتون، والرو انرجی، ماراتان اویل، ای‌تی‌اندتی، و دل کامپیوترز. از شرکت‌های بزرگ دیگر آمریکایی که در تگزاس مستقرند می‌توان هواپیمایی ساوث وست، امریکن ایرلاینز، کنتیننتال ایرلاینز، و شرکت غذایی سیسکو را نام برد.
دانشگاه‌ها و فناوری
مرکز پزشکی تگزاس بزرگترین مرکز پزشکی دنیاست.
تگزاس در میان ایالات متحده آمریکا جزو پنج ایالت برتر از نظر میزان تحقیقات علمی در مراکز دانشگاهی و پزشکی می‌باشد. از لحاظ سرمایه‌گذاری در تحقیقات علمی و فناوری، ایالت تگزاس با ۲٫۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در کشور در رتبه نخست است.
این ایالت در سال ۲۰۰۶ مجموعا نزدیک به ۳٫۲ میلیارد دلار هزینه صرف تحقیقات علمی نمود.
ایالت تگزاس در تولید انرژی به‌وسیله توربین‌های بادی با ۲۷۶۸ مگاوات انرژی تولید شده در میان ایالات متحده رتبه اول را داراست.
مشاهیر
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان سلنا گومز، شان دیوری، ایتن هاک، متیو مک کانهی، هیلاری داف، لانس آرمسترانگ، چاک نوریس، جسیکا سیمپسون، دوایت آیزنهاور، دنتون کولی (جراح قلب برجسته تاریخ پزشکی)، بادی هالی، استیو آستین، شاون مایکلز، لیندون جانسون، جنیس جاپلین، تامی لی جونز، چستر نیمیتز (فرمانده نیروی دریایی آمریکا)، راس پروت (میلیاردر و سیاستمدار)، جیمی فاکس، دان هنلی، دونالد بارتلمی، کریگ الوود، جنیفر لاو هیوت، و دن رادر (مجری سراسری اخبار) را نام برد.
پارکها و مناطق ملی
درازشاخ تگزاس
علاوه بر پارکهای فراوانی همانند بوستان آبی فورت وورث که در شهرها قرار دارند، ایالت تگزاس دارای ۱۱۵ پارک ایالتی می‌باشد. از این نمونه می‌توان به منطقه طبیعی ایالتی افرای گمشده، پارک ایالتی جزیره موستانگ، پارک ایالتی سنگ سحرآمیز، و پارک ایالتی گارنر اشاره نمود.
در میان مناطق ملی، برخی همانند پارک تاریخی ملی میسیون‌های سن آنتونیو دارای اهمیت تاریخی می‌باشند، در حالیکه برخی دیگر از پارکهای طبیعی و مناطق حفاظت شده می‌باشند. از این نمونه می‌توان به ساحل ملی جزیره پادره، پارک ملی بیگ بند، پارک ملی کوه‌های گوادالوپه، منطقه حفاظت شده ملی آرانزاس، و منطقه حفاظت شده ملی لاگونا آتاسکوزا اشاره نمود؛ و برخی دیگر از پارکها دارای وجهه تفریحی-حفاظتی می‌باشند، همانند منطقه تفریحی ملی آمیستاد که در مرز مکزیک قرار دارد. | [
"پرچم تگزاس",
"ایالت تک ستاره",
"آستین، تگزاس",
"هیوستون",
"ریک پری",
"جان کورنین",
"تد کروز",
"Languages spoken in Texas",
"منطقه زمانی مرکزی",
"UTC",
"ساعت تابستانی",
"Mountain Standard Time Zone",
"West Texas",
"قله گوادالوپ",
"خلیج مکزیک",
"آمریکا",
"کالیفرنیا",
"آلاسکا",
"مکزیک",
"نیومکزیکو",
"اوکلاهما",
"آرکانزاس",
"لوئیزیانا",
"ایالت تگزاس",
"سان آنتونیو",
"ال پاسو",
"ایالت تک‌ستاره",
"جمهوری تگزاس",
"قبیله کادو",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"ایالتهای جنوب غربی آمریکا",
"شش پرچم بر فراز تگزاس",
"اسپانیا",
"فرانسه",
"ایالات مؤتلفه آمریکا",
"جنگ داخلی آمریکا",
"گاو",
"کابوی",
"صنایع پتروشیمی",
"صنعت رایانه",
"فناوری هوافضا",
"تحقیقات پزشکی",
"آلمان",
"ژاپن",
"شیلی",
"زامبیا",
"رودخانه ریوگرانده",
"پستانداران",
"خزندگان",
"نیروگاه سوخت فسیلی",
"توفند",
"توفند آیک",
"توفند ریتا",
"پیچند",
"تگزاس لانگ‌هورنز",
"فوتبال آمریکایی",
"لاباک",
"آماریلو",
"دالاس",
"آستین",
"سن آنتونیو",
"سینکو دو مایو",
"فیستا سن آنتونیو",
"فیستا نوچه دل ریو",
"پینیاتا",
"ماریاچی",
"پروانه شهریار",
"آرمادیلو",
"پستاندار",
"درازشاخ تگزاس",
"مک‌آلن",
"اداره آمار آمریکا",
"سیاهپوستان آمریکا",
"سرخپوست",
"قوم هان",
"فیلیپینی‌ها",
"مردم کره‌ای",
"مردم ژاپنی",
"سوزان روشن",
"هوشنگ انصاری",
"انوشه انصاری",
"شان دایوری",
"ایمان حاجی هاشمی",
"فریناز کوشانفر",
"مصطفی چمران",
"کمال خرازی",
"ابراهیم یزدی",
"مرکز سرطان ام دی اندرسون دانشگاه تگزاس",
"سن‌آنتونیو",
"فورت وورث",
"سن مارکوس",
"ویکو",
"کورپوس کریستی",
"میدلند، تگزاس",
"هیوستن",
"هوستون",
"ایالات متحده آمریکا",
"دالاس-فورت وورث",
"فهرست شهرهای ایالات متحده آمریکا#تگزاس",
"کورپاس کریستی",
"لاریدو، تگزاس",
"نذر",
"میسیون سان خوان",
"پارک ایالتی سمینول کنیون",
"پرچم آمریکا",
"جنگ آلامو",
"کنگره آمریکا",
"فورت هود",
"بی‌بی‌سی فارسی",
"جان کرنین",
"کاپیتول ایالت تگزاس",
"دیوان عالی تگزاس",
"لس آنجلس لیکرز",
"سان آنتونیو اسپرز",
"دالاس ماوریکس",
"هیوستون راکتز",
"لس آنجلس کلیپرز",
"گلدن استیت واریرز",
"ساکرمنتو کینگز",
"ان بی ای",
"سن آنتونیو اسپرز",
"بسکتبال",
"ان. بی. ای",
"هیوستون تکسانز",
"دالاس کاوبویز",
"ان اف ال",
"تولید ناخالص داخلی",
"صندوق بین‌المللی پول",
"فناوری اطلاعات",
"نفت",
"گاز",
"کشاورزی",
"پنبه",
"فورچن ۵۰۰",
"اگزان موبیل",
"کونوکوفیلیپس",
"هالیبرتون",
"والرو انرجی",
"ماراتان اویل",
"ای‌تی‌اندتی",
"دل کامپیوترز",
"هواپیمایی ساوث وست",
"امریکن ایرلاینز",
"کنتیننتال ایرلاینز",
"سیسکو",
"نیروگاه بادی",
"سلنا گومز",
"شان دیوری",
"ایتن هاک",
"متیو مک کانهی",
"هیلاری داف",
"لانس آرمسترانگ",
"چاک نوریس",
"جسیکا سیمپسون",
"دوایت آیزنهاور",
"دنتون کولی",
"بادی هالی",
"لیندون جانسون",
"جنیس جاپلین",
"تامی لی جونز",
"چستر نیمیتز",
"نیروی دریایی آمریکا",
"راس پروت",
"جیمی فاکس",
"دان هنلی",
"دونالد بارتلمی",
"کریگ الوود",
"جنیفر لاو هیوت",
"دن رادر",
"بوستان آبی فورت وورث",
"منطقه طبیعی ایالتی افرای گمشده",
"پارک ایالتی جزیره موستانگ",
"پارک ایالتی سنگ سحرآمیز",
"پارک ایالتی گارنر",
"پارک تاریخی ملی میسیون‌های سن آنتونیو",
"ساحل ملی جزیره پادره",
"پارک ملی بیگ بند",
"پارک ملی کوه‌های گوادالوپه",
"منطقه حفاظت شده ملی آرانزاس",
"منطقه حفاظت شده ملی لاگونا آتاسکوزا",
"منطقه تفریحی ملی آمیستاد",
"گلوستون، تگزاس",
"یادبود سن جاسینتو",
"نبرد سن جاسینتو"
] | [
"تگزاس",
"ایالات کنفدراسیون مؤتلفه آمریکا",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۴۵ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"ایالتهای جنوب غربی آمریکا",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۴۵ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"مستعمره‌های پیشین اسپانیا"
] |
2,432 | بهرام ورجاوند | 0 | 15 | 0 | [
"ورجاوند"
] | false | 7 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | ورجاوند به معنی: ارجمند. برازنده.دارای فره ایزدی. خداوند ارج
ورجاوند واژه‌ای فارسی و به معنی مقدس است.
یکی از افراد موعود در دین زرتشت کی‌بهرام ورجاوند نام دارد که بر پایه افسانه‌های زرتشتی در نخستین هزاره پس از زرتشت از سوی هندوستان ظهور خواهد کرد. در عهد هوشیدر بنابر اعتقاد پیروان مزدیسنا، پادشاهی دادگر از نژاد کیان، به نام بهرام و ملقب به ورجاوند به سر کار خواهد آمد که جنگاوران و دلیران بدو خواهند پیوست. او با نیروی کافی به میدان می‌آید و چندان مرد از پای در می‌آورد که در برابر هزار زن یک مرد بیش نماند. وی در دادگستری هوشیدر را یاری کند.
در شهرستان تفت در استان یزد یکی از زیارتگاه‌های زرتشتیان جای پای ورجاوند نام دارد که به معنی قدمگاه مقدس است. یکی از تالارهای مذهبی زرتشتیان تهران نیز کوشک ورجاوند نام دارد که معنی آن کاخ مقدس است.
ورجاوند همچنین یکی از نامهای خانوادگی در ایران است. | [
"مقدس",
"کی‌بهرام ورجاوند",
"هوشیدر",
"مزدیسنا",
"جای پای ورجاوند",
"کوشک ورجاوند"
] | [
"افراد مرتبط با ظهور"
] |
2,433 | منچوری | 0 | 96 | 0 | [
"منچوري"
] | false | 86 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | مناطق چین. رنگ سرمه‌ای نشاندهنده منچوری است.
منچوری (در زبان منچو: Manju، به چینی ساده: 满洲، چینی سنتی: 滿洲، به پین‌یین: Mǎnzhōu) نام منطقه شمال شرقی کشور جمهوری خلق چین است. منچوری سکونتگاه قدیمی اقوامی مانند خیانبی، خیتان، جورچن و منچو است.
نام رایجتر در زبان چینی برای آن منطقه دونگبی (Dongbei) است که به معنی شمال شرقی است.
منچوری داخلی: شمال شرقی چین = قرمز، مغولستان داخلی شرقی = صورتی
نقشه مانچوکوئو (۱۹۳۳–۱۹۴۵)
شهرهای اصلی منچوری عبارت‌اند از:
شنیانگ
دالیان
هاربین
چانگچون
چیچیهار (Qiqihar)
شهر جیلین
مانچوکوئو
ملی‌گرایی منچوری | [
"منچو",
"جمهوری خلق چین",
"خیانبی",
"خیتان",
"جورچن",
"زبان چینی",
"مغولستان داخلی",
"شنیانگ",
"دالیان",
"هاربین",
"چانگچون",
"چیچیهار",
"شهر جیلین",
"مانچوکوئو",
"ملی‌گرایی منچوری"
] | [
"منچوری",
"تاریخ چین",
"چین",
"شمال شرق آسیا",
"منطقه‌های تاریخی در روسیه"
] |
2,434 | چین | 2 | 7,368 | 0 | [
"چين",
"جمهوری دمکراتیک چین",
"جمهوري خلق چين",
"اتحاد جماهیر چین",
"به‌پاخیزی چینیان ضد سلطه مغول",
"به‌پاخیزی چینیان ضد سلطه مغولان",
"به پاخیزی چینی‌ها بر ضد سلطه مغول",
"تمدن چين",
"PRC",
"اتحاد جماهير چين",
"جمهوري دمكراتيك چين",
"جمهوری خلق چین",
"China"
] | false | 6,832 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام اصلی",
"Item2": "中华人民共和国"
},
{
"Item1": "نام فارسی رسمی",
"Item2": "جمهوری خلق چین"
},
{
"Item1": "تصویر پرچم",
"Item2": "Flag of the People's Republic of China.svg"
},
{
"Item1": "تصویر نشان ملی",
"Item2": "National Emblem of the People's Republic of China.svg"
},
{
"Item1": "سرود ملی",
"Item2": "[[پیش‌تاختن داوطلبان]]"
},
{
"Item1": "نقشه",
"Item2": "People's Republic of China (orthographic projection).svg"
},
{
"Item1": "پایتخت",
"Item2": "[[پکن]]"
},
{
"Item1": "latm",
"Item2": "۲۰"
},
{
"Item1": "longm",
"Item2": "۴۰"
},
{
"Item1": "بزرگترین شهر",
"Item2": "[[شانگهای]]"
},
{
"Item1": "زبان رسمی",
"Item2": "[[زبان ماندارین]]"
},
{
"Item1": "نوع حکومت",
"Item2": "دولت سوسیالیستی تک‌حزبی"
},
{
"Item1": "نوع حاکمان",
"Item2": "• [[رئیس‌جمهور]]• [[نخست‌وزیر]]"
},
{
"Item1": "نام حاکمان",
"Item2": "[[شی جین پینگ]][[لی که چیانگ]]"
},
{
"Item1": "موارد منجر به تشکیل",
"Item2": "تاسیس جمهوری خلق چین"
},
{
"Item1": "تاریخ تشکیل",
"Item2": "۱ اکتبر ۱۹۴۹"
},
{
"Item1": "مساحت",
"Item2": "۹،۵۹۶،۰۰۰"
},
{
"Item1": "رتبه مساحت",
"Item2": "۳ام"
},
{
"Item1": "درصد آبها",
"Item2": "۲٫۸"
},
{
"Item1": "سال برآورد جمعیت",
"Item2": "۲۰۱۶"
},
{
"Item1": "جمعیت",
"Item2": "۱،۳۹۰،۰۸۹،۳۱۰"
},
{
"Item1": "رتبه جمعیت",
"Item2": "اول"
},
{
"Item1": "تراکم جمعیت",
"Item2": "۱۰۴"
},
{
"Item1": "رتبه تراکم جمعیت",
"Item2": "۵۳ام"
},
{
"Item1": "سال شاخص توسعه انسانی",
"Item2": "۲۰۱۳"
},
{
"Item1": "شاخص توسعه انسانی",
"Item2": "۰،۷۱۰"
},
{
"Item1": "رتبه شاخص توسعه انسانی",
"Item2": "۹۱"
},
{
"Item1": "واحد پول",
"Item2": "[[یوان]] ([[رنمینبی]])"
},
{
"Item1": "کد واحد پول",
"Item2": "RMB"
},
{
"Item1": "منطقه زمانی",
"Item2": "UTC"
},
{
"Item1": "منطقه زمانی تابستانی",
"Item2": "DST"
},
{
"Item1": "utc",
"Item2": "+۸"
},
{
"Item1": "dst",
"Item2": "+۹"
},
{
"Item1": "دامنه اینترنتی",
"Item2": "[[.cn]]"
},
{
"Item1": "پیش‌شماره تلفنی",
"Item2": "۸۶+"
}
],
"Title": "کشور"
} | روند تاریخی شکل‌گیری کشور چین.
دیوار بزرگ چین در طول دو هزار سال برای محافظت از کشاورزان یکجانشین چین در مقابل عشایر دامدار استپهای شمالی ساخته شد
لشکر سفالین مجموعه از از هزاران مجسمه سنگی به اندازه انسان است که در سال ۲۱۰ پیش از میلاد ساخته شده‌اند.
چین با نام رسمی جمهوری خلق چین ، کشوری است که در شرق قاره آسیا واقع شده‌است. این کشور بر اساس فهرست کشورها بر پایه جمعیت با بیش از ۱،۳ میلیارد نفر سکنه، پرجمعیت‌ترین کشور دنیاست و توسط حزب کمونیست چین در قالب نظام تک‌حزبی اداره میشود. این حزب بر ۲۲ استان، ۵ منطقه خودمختار، ۴ شهر با مدیریت مستقیم (پکن، تیانجین، شانگهای و چونگ‌کینگ) و ۲ منطقه اداری ویژه بسیار خودمختار هنگ کنگ و ماکائو حکومت می‌کند. پایتخت کشور پکن است.
جمهوری مردمی چین با حدود ۹٫۶ میلیون کیلومتر مربع سومین یا چهارمین کشور وسیع دنیا و دومین کشور بزرگ دنیا از نظر وسعت خاکی (بدون احتساب آبهای داخلی) است.
چین چشم‌انداز طبیعی متنوعی دارد، از استپهای جنگلی و بیابان‌هایی چون گبی و تکله‌مکان در ناحیه خشک شمالی نزدیک به مغولستان و سیبری روسیه گرفته تا جنگلهای زیرگرمسیری در سرزمین‌های مرطوب جنوبی نزدیک به ویتنام، لائوس و برمه. مناطق غربی کشور ناهموار است و رشته‌کوه‌های هیمالیا و تیان شان مرز طبیعی آن را با هند و آسیای میانه ترسیم می‌کنند. در مقابل، نواحی شرقی این کشور کم‌ارتفاع است و با ساحلی به طول ۱۴٫۵۰۰ کیلومتر در جنوب شرقی با دریای جنوب چین و در شرق با دریای شرق چین همسایه‌است که در سوی دیگرش تایوان، کره و ژاپن قرار گرفته‌اند.
تمدن چین باستان یکی از کهنترین تمدنهای تاریخ است که در سواحل حاصلخیز رود زرد که در دشت شمال چین جاری‌ست شکوفا شد. نظام سیاسی چین بیش از ۶ هزار سال مبتنی بر سلطنت مطلقه موروثی بود. نخستین دودمان پادشاهی این کشور دودمان شیا در حدود ۲ هزار سال پ. م بود. اما نخستین حکومتی که چین را متحد کرد دودمان چه‌این در ۲۲۱ پ. م بود. آخرین دودمان پادشاهی این کشور هم چینگ بود که در ۱۹۱۱ با تشکیل جمهوری چین به رهبری کومینتانگ حزب ملی چین، نابود شد. چین در نیمه اول سده بیستم میلادی در دریایی از اختلافات و جنگهای داخلی غوطه‌ور بود که کشور را به دو اردوگاه سیاسی عمده تقسیم کرده بود؛ کومینتانگ و حزب کمونیست چین. مخاصمات اصلی در ۱۹۴۹ با پیروزی کمونیست‌ها در جنگ داخلی و تاسیس جمهوری مردمی چین در سرزمین اصلی پایان یافت. جمهوری چین به رهبری کومینتانگ پایتخت خود را به تایپه در تایوان منتقل کرد و حکومت آن امروزه به تایوان، کینمن، ماتسو و چند جزیره دوردست دیگر محدود شده‌است. از آن هنگام جمهوری مردمی چین و جمهوری چین درگیر اختلافات سیاسی شدیدی با یکدیگر در مورد حق حاکمیت و وضعیت سیاسی تایوان بوده‌اند.
از هنگام اجرای اصلاحات اقتصادی در چین برای پی‌ریزی یک اقتصاد مدرن، چین یکی از سریع‌ترین رشدهای اقتصادی دنیا را داشته‌است. این کشور هم‌اکنون بزرگترین صادرکننده و دومین واردکننده بزرگ کالا است و دومین اقتصاد بزرگ دنیا بر پایه تولید ناخالص داخلی را در اختیار دارد. چین عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و سازمان‌های چندجانبه‌ای همچون سازمان تجارت جهانی، اپک، سازمان همکاری شانگهای و گروه ۲۰ است. چین به عنوان کشوری دارای سلاح هسته‌ای از بزرگترین ارتش دائمی دنیا و دومین بودجه دفاعی بزرگ دنیا برخوردار است. چین از سوی برخی از دانشگاهیان، تحلیلگران نظامی، اقتصادی و سیاسی یک ابرقدرت بالقوه لقب گرفته‌است.
زبان چینی با ۱،۷۰۰،۰۰۰،۰۰۰ نفر گوینده پرشمارترین زبان دنیا به‌شمار می‌رود.
ریشه نام
چین از نام «چین شی هوانگ» اولین پادشاه «دودمان چین» که برای اولین بار مناطق کشور چین امروزی را متحد کرد گرفته شده و برخلاف تصور فارسی زبانان یک واژه فارسی نیست و China نیز از همین نام پادشاه مشتق شده و در قرن ۱۳ام میلادی توسط مارکو پولو در اروپا رواج پیدا کرده‌است.
تاریخ
عصر پیشاتاریخ
یافته‌های باستانشناسی نشان می‌دهد که انسان‌های نخستین از ۲٫۲۴ میلیون تا ۲۵۰ هزار سال پیش در چین سکونت داشتند. در غاری نزدیک پکن فسیل‌هایی از انسانها مربوط به ۶۸۰ تا ۷۸۰ هزار سال پیش کشف شده‌است. این فسیل‌ها متعلق به مرد پکنی هستند که از گونه انسان راست‌قامت بوده و توانایی ساخت آتش را داشت. در همین غار بقایای انسان خردمند (گونه ما) نیز کشف شده که قدمت آن به ۱۱ تا ۱۸ هزار سال پیش از میلاد میرسد. برخی از محققان معتقدند شکل اولیه‌ای از نوشتار از حدود ۳ هزار سال پیش از میلاد در چین وجود داشته‌است.
در روایت‌های سنتی چینی نخستین دودمان پادشاهی کشور سیا نام دارد که در حدود ۲۰۷۰ پیش از میلاد پایه‌گذاری شد. مورخان در گذشته این دودمان را افسانه‌ای میدانستند اما کشف آثاری از اوایل عصر مفرغ در هنان موجب شد تردیدهایی در این مورد ایجاد شود. البته هنوز مشخص نیست که آیا این آثار به دودمان سیا مربوط است یا فرهنگ دیگری در همان دوران.
حکومت‌های پادشاهی
یک نقاشی قرن نوزدهمی که شورش تایپینگ را نشان می‌دهد
دودمان شانگ نخستین دودمان پادشاهی چین است که وجود آن از نظر تاریخ امروزی ثابت شده‌است. خاندان شانگ بین قرن هفدهم تا یازدهم پیش از میلاد بر دشتهای کناره رود زرد در شرق چین حکومت می‌کرد. متن‌های نوشته شده بر روی استخوان که مربوط به ۱۲۰۰ پیش از میلاد است قدیمی‌ترین نمونه خط چینی را نشان می‌دهد، که نیای مستقیم حروف چینی امروزی است. پس از شانگ، دودمان جو به قدرت رسید، که بین قرن یازدهم تا پنجم قبل از میلاد حکومت می‌کرد. در این دوران قدرت حکومت مرکزی رفته‌رفته توسط جنگ سالاران زمین‌دار، کاهش یافت و با ضعف دودمان جو، دوران جنگهای داخلی ۳۰۰ ساله فرا رسید. بین قرن پنجم تا سوم پیش از میلاد حکومت‌های مستقل متعددی در نقاط مختلف چین سربرآورده و با یکدیگر وارد جنگ شدند. در این دوران هفت حکومت قدرتمند در نقاط مختلف چین وجود داشت که هر یک شاه، وزیران و ارتش خود را داشتند.
دوران جنگ داخلی در سال ۲۲۱ پیش از میلاد به پایان رسید. دودمان چین در این سال، شش پادشاهی دیگر را شکست داد و نخستین دولت متحد چینی را پایه گذاشت. چین شی هوانگ امپراتور این حکومت، خود را «نخستین امپراتور» نامید و اصلاحاتی را در سراسر چین به عمل آورد. او زبان چینی، واحدهای اندازه‌گیری، طول چرخ‌های ارابه‌ها و واحد پول را در سراسر کشور همسان کرد و ساخت دیوار بزرگ چین را آغاز نمود. اما قانون‌گرایی افراطی و حکومت استبدادی او موجب شد، تا شورش‌های گسترده‌ای علیه دودمان چین صورت گرفته و حکومت چین شی هوانگ تی با مرگ او از هم بپاشد. گرچه دوران حکومت این امپراتور تنها ۱۵ سال به طول انجامید، ولی تاثیراتی که وی ایجاد کرد، باعث شده که نام کنونی سرزمین چین، برگرفته از نام این دودمان باشد.
با مرگ چین شی هوانگ در سال ۲۰۶ قبل از میلاد، دودمان هان به قدرت رسیدند و تا سال ۲۲۰ میلادی بر چین حکومت کردند. این دودمان هویت فرهنگی جدیدی را ایجاد کرد که تا به امروز دوام آورده و اغلب مردم سرزمین چین امروزی، خود را از قوم هان می‌نامند. قلمرو این امپراتوری با لشکرکشی‌های متعدد به کره، ویتنام، مغولستان و آسیای میانه گسترش زیادی پیدا کرد و راه ابریشم نیز در آسیای میانه با کمک این سلسله پادشاهی احداث گردید و مکتب فلسفی کنفوسیوس به عنوان ایدئولوژی رسمی دولت انتخاب شد. چین تحت تسلط امپراتوری هان، به بزرگترین اقتصاد دنیا تبدیل شده بود.
با فروپاشی دولت هان، دوران دیگری از جنگهای داخلی در چین، آغاز شد و این سرزمین، به سه پادشاهی تقسیم گردید. دودمان سوی در سال ۵۸۱ میلادی چین را متحد کرد، اما با شکست از امپراتوری گوگوریو در جنگهای بین سالهای ۵۹۸ تا ۶۱۴ قدرت این دودمان، رو به کاهش نهاد. در پی انقراض امپراتوری هان، بترتیب دودمان تانگ و دودمان سونگ به قدرت رسیدند و عصر طلایی فناوری و ظهور فرهنگ در چین فرا رسید. شورش آن شی، در قرن هشتم میلادی، به تضعیف دودمان تانگ و قدرت گرفتن دودمان سونگ انجامید. دودمان سونگ نخستین دولت جهان به‌شمار می‌آید، که اقدام به انتشار پول کاغذی نمود و نیروی دریایی دائمی تشکیل داد. در قرن‌های دهم و یازدهم میلادی، جمعیت چین دو برابر شد و برای نخستین بار، از مرز ۱۰۰ میلیون نفر فراتر رفت. این افزایش جمعیت، همگام با توسعه فناوری کشاورزی و تمرکز بر گسترش دامنه جغرافیایی کشت برنج، به نقاط جنوبی و مرکزی چین و تولید محصولات غذایی فراوان، پدید آمد. هنر و فلسفه نیز در دوران سونگ شکوفا شد و شیوه‌های نقاشی منظره و چهره‌نگاری، به اوج کمال و پیچیدگی رسید. در این دودمان مکتب کنفوسیوس دوباره مورد توجه قرار گرفت و این پاسخی به رشد مذهب بودایی در دودمان تانگ بود.
در قرن سیزدهم میلادی چین به تدریج به تصرف امپراتوری مغول درآمد. قوبلای قاآن امپراتور مغول در سال ۱۲۷۱ دودمان یوان را بنیان نهاد و هشت سال بعد سونگ را منقرض کرد. کم و بیش نیمی از جمعیت چین در یورش مغولان نابود شدند. جمعیت چین پیش از حمله مغول به ۱۲۰ میلیون نفر رسیده بود، اما بیست سال بعد، به حدود ۶۰ میلیون نفر کاهش یافت. دهقانی به نام جو یونجانگ در سال ۱۳۶۸ میلادی، امپراتوری مغولان را برانداخت و سلسله مینگ را بنیان نهاد. به این ترتیب عصر طلایی دیگری برای چین فرا رسید. این کشور تحت رهبری دودمان مینگ، به یکی از قدرتمندترین نیروهای دریایی جهان تبدیل شد. در این دوره، اقتصاد چین غنی و متمول گردید و فصلی دیگر از شکوفایی فرهنگ و هنر در سرزمین چین، رقم خورد. در دوران امپراتوری مینگ، ژانگ هی سفرهای اکتشافی را به اقصی نقاط جهان آغاز کرد. در دوران حکومت مینگ، پایتخت چین از شهر نانجینگ به پکن منتقل شد، همچنین فیلسوفانی چون وانگ یانمینگ، مکتب نوکنفوسیوسی را با ادغام مفاهیم فردگرایانه و اخلاق فطری، در تعالیم کنفوسیوس گسترش دادند.
در سال ۱۶۴۴ میلادی پکن به تصرف نیروهای شورشی به رهبری لی جیچنگ درآمد و در پی آن، آخرین امپراتور دودمان مینگ خودکشی کرد و قدرت بدست جیچنگ افتاد، ولی دیری نپایید که دودمان چینگ از قوم منچو، با وو سانگوی؛ از فرماندهان سپاه امپراتوری منقرض شده مینگ، متحد شدند و حکومت نوپای لی جیچنگ را سرنگون کردند. سپس به شهر پکن یورش برده و آن را پایتخت جدید سلسله چینگ کردند.
دودمان چینگ آخرین حکومت پادشاهی این کشور بود و تا سال ۱۹۱۲ بر چین حکومت کرد. در قرن نوزدهم چینی‌ها دچار جنگی فرسایشی با دو کشور امپریالیستی آن زمان فرانسه و بریتانیا شدند و در جنگ اول تریاک (۱۸۳۹ تا ۱۸۴۲) و جنگ دوم تریاک (۱۸۵۶ تا ۱۸۶۰) شکست خوردند. سپس با امضای معاهده‌ای، سرزمین هنگ کنگ را به بریتانیا واگذار کردند. در فاصله سالهای ۱۸۹۴ و ۱۸۹۵ جنگ اول چین و ژاپن به وقوع پیوست، که در پی شکست چین، سرزمین تایوان، به ژاپن واگذار شد و شبه جزیره کره نیز از حوزه نفوذ دودمان چینگ خارج گردید.
دودمان چینگ با ناآرامی‌های داخلی نیز روبرو شد، که در پی آن، میلیون‌ها نفر کشته شدند. شورش ناکام تایپینگ یکی از مهمترین این شورشها بود که در دهه‌های ۱۸۵۰ و ۱۸۶۰ ویرانی‌های بسیار در جنوب چین به بار آورد. قرن نوزدهم شاهد آوارگی و مهاجرت‌های گسترده چینی‌ها بود. قحطی بزرگ شمال چین بین سالهای ۱۸۷۶ تا ۱۸۷۹ جان ۹ تا ۱۳ میلیون نفر را گرفت. در سال ۱۸۹۸ امپراتور گوانگسو، فرمان برقراری حکومت مشروطه را صادر کرد، ولی امپراتریس دواگر سیسی، ملکه بانفوذ چین، جلوی اجرای آن را گرفت. قیام مشت‌زن‌ها در سالهای ۱۸۹۹ تا ۱۹۰۱ نیز کشور را بیشتر به کام هرج‌ومرج فرو برد. امپراتریس سیسی تلاش کرد با یک برنامه اصلاحی، دودمان چینگ را حفظ کند، اما انقلاب شین‌های در سالهای ۱۹۱۱ و ۱۹۱۲ به عمر سلسله چینگ خاتمه داد و نخستین حکومت جمهوری را در این کشور برقرار کرد.
جمهوری چین
سون یات سن «پدر چین مدرن» سیاستمدار و رهبرانقلابی چین در براندازی دودمان چینگ در انقلاب سال ۱۹۱۱ بود. در اوایل سال ۱۹۱۱ نیروهای انقلابی به رهبری سون یات سن بر امپراتوری منچو پیروز شدند. وقتی جمهوری چین در سال ۱۹۱۲ تاسیس شد سون یات سن اولین رئیس‌جمهور چین شد. او کومینتانگ (حزب ملی) را تاسیس کرد و تا سال ۱۹۲۱ رهبر این حزب بود. سون یات سن در سال ۱۹۲۱ در گذشت.
در سال ۱۹۱۵ ریاست‌جمهوری به یوان شیکای از فرماندهان سابق ارتش چینگ رسید. وی خود را امپراتور چین خواند اما با طغیان عمومی و مخالفت ارتش خودش روبرو شد. شیکای خیلی زود ناچار به استعفا شده و نظام جمهوری دوباره برقرار شد. با مرگ شیکای در سال ۱۹۱۶ وضعیت کشور بسیار به‌هم‌ریخته بود. دولت مستقر در پکن از نظر بین‌المللی دولت چین محسوب می‌شد اما تقریبا هیچ‌کاره بود و بیشتر کشور تحت حکومت جنگ سالاران مختلف بود. در اواخر دهه ۱۹۲۰ کومینتانگ به رهبری چیانگ کای شک با تلفیقی از عملیات‌های نظامی و مانورهای سیاسی زیرکانه کشور را دوباره متحد کرده و تحت تسلط خود درآورد. کومینتانگ پایتخت کشور را به نانجینگ منتقل کرده و اعلام «قیمومیت سیاسی» کرد. این اصطلاح به یک دوره انتقالی برای توسعه سیاسی گفته می‌شد که در برنامه سون یات سن برای تبدیل چین به یک دولت دمکراتیک مدرن مطرح شده بود.
به قدرت رسیدن کمونیست‌ها
چیان کای شک و مائو پیروزی در جنگ جهانی را جشن می‌گیرند
مائو در سال ۱۹۴۹ تاسیس جمهوری مردمی چین را اعلام می‌کند.
حزب کمونیست چین در سال ۱۹۲۱ میلادی تاسیس شده و از سال ۱۹۲۷ با حکومت کومینتانگ درگیر بود. هرچند اختلافات داخلی کار چیانگ کای شک را برای نبرد با کمونیست‌ها سخت می‌کرد اما جنگ در ابتدا به سود کومینتانگ پیش می‌رفت تا اینکه در سال ۱۹۳۶ ژاپن به چین حمله‌ور شد. در جنگ دوم چین و ژاپن (۴۵–۱۹۳۷) که بخشی از جنگ جهانی دوم بود، یک ائتلاف اجباری بین کومینتانگ و حزب کمونیست برای مقابله ژاپن شکل گرفت. در طول این جنگ حدود ۲۰ میلیون چینی کشته شده و موارد متعددی از جنایات وحشیانه جنگی از سوی سربازان ژاپنی مشاهده شد. تنها در جریان اشغال شهر نانجینگ حدود ۲۰۰ هزار چینی قتل‌عام شدند. در سال ۱۹۴۵ ژاپنی‌ها مجبور به تسلیم بدون قید و شرط در مقابل چین شدند و خاک این کشور را ترک کرده و تایوان را نیز به جمهوری چین پس دادند. چین فاتح جنگ شده اما بر اثر جنگ ویران شده بود. بی‌اعتمادی کمونیست‌ها و ملی‌گراها به یکدیگر موجب شد تا خیلی زود جنگ داخلی از سر گرفته شود.
حزب کمونیست در سال ۱۹۴۹ با پیروزی در چندین نبرد مهم بر بیشتر سرزمین اصلی چین مسلط شده و کومینتانگ مجبور شد به تایوان و جزایر اطراف بگریزد. مائو تسه تونگ رهبر حزب کمونیست در اول اکتبر ۱۹۴۹ تاسیس جمهوری مردمی چین را اعلام کرد. یک سال بعد ارتش آزادی‌بخش خلق موفق شد هاینان را نیز از چنگ نیروهای جمهوری چین به درآورده و تبت را نیز به اشغال خود درآورد، البته بقایای نیروهای ملی‌گرا تا اواخر دهه ۱۹۵۰ در مناطق غربی چین به مقاومت خود ادامه می‌دادند.
مائو به افزایش جمعیت چین معتقد بود و در دوران رهبری او جمعیت چین از ۵۵۰ میلیون به ۹۰۰ میلیون نفر افزایش یافت. برنامه «جهش بزرگ رو به جلو» مائو که شامل پروژه‌های اصلاحی عظیم اقتصادی و اجتماعی بود نتیجه فاجعه‌باری داشت و به مرگ حدود ۴۵ میلیون نفر بین سالهای ۶۱–۱۹۵۸ انجامید که بیشتر آنها از گرسنگی جان می‌باختند. در همین دوران یک تا دو میلیون زمین‌دار نیز به عنوان ضدانقلاب اعدام شدند. در سال ۱۹۶۶ مائو و متحدانش انقلاب فرهنگی را اعلام کردند که دوره‌ای از اتهام زنی‌های سیاسی و تحولات اجتماعی را در چین پدیدآورد. انقلاب فرهنگی با مرگ مائو در سال ۱۹۷۶ به پایان رسید. جمهوری مردمی چین از سال ۱۹۷۱ به جای جمهوری چین وارد سازمان ملل شد و کرسی دائم چین در شورای امنیت نیز به آن واگذار شد.
با مرگ مائو گروهی از رهبران حزب کمونیست دستگیرشده و گناه تندروی‌های صورت گرفته در انقلاب فرهنگی به گردن آنها انداخته شد. در این دوران دنگ ژیائوپینگ به قدرت رسیده و اصلاحات مهم اقتصادی را در کشور اجرا کرد. حزب کمونیست از آن پس کنترل زندگی خصوصی شهروندان را کمتر کرده و اشتراکی‌سازی بخش کشاورزی به نفع خصوصی‌سازی مزارع ملغی شد. این چرخش سیاسی موجب شد تا اقتصاد دستوری چین به یک اقتصاد مختلط تبدیل شود که جهت‌گیری بازار آزاد در آن به تدریج بیشتر می‌شد. قانون اساسی فعلی چین در سال ۱۹۸۲ نوشته شد و سرکوب خونین جنبش دانشجویی در میدان تیان آنمن در سال ۱۹۸۹ موجب تحریم‌های بین‌المللی علیه چین شد.
در طول دهه ۱۹۹۰ جیانگ زمین، لی پنگ و ژو رونگجی رهبری چین را به دست گرفتند. در این دوران حدود ۱۵۰ میلیون دهقان از فقر خارج شده و کشور شاهد رشد اقتصادی سریع و مستمری بود که به‌طور میانگین به ۱۱٫۲ درصد می‌رسید. چین در سال ۲۰۰۱ عضو رسمی سازمان جهانی تجارت شد و در دهه ۲۰۰۰ میلادی در دوران حکومت هو جینتائو و ون جیابائو رشد بالای اقتصادی کشور ادامه یافت. البته رشد اقتصادی سریع صدمات قابل توجهی را به محیط زیست و منابع چین وارد کرده‌است و موجب جابجایی‌های اجتماعی گسترده‌ای شده‌است. استانداردهای زندگی علی‌رغم رکورد اقتصادی اواخر دهه ۲۰۰۰ همچنان در حال پیشرفت است اما حکومت متمرکز سیاسی حفظ شده‌است.
تغییر هیئت رهبری حزب در سال ۲۰۱۲ با منازعات جناحی و رسوایی‌های سیاسی همراه بود. در این سال شی جینپینگ به جای هو جینتائو به عنوان دبیرکل حزب کمونیست انتخاب شد. چین در دوران حکومت شی تلاشهای عظیمی را برای اصلاح اقتصاد خود آغاز کرده‌است، اقتصادی که از بی‌ثباتی ساختاری و کاهش نرخ رشد رنج می‌برد. حکومت جدید همچنین اصلاحات مهمی را در سیاست تک‌فرزندی و سیستم زندانها به عمل آورده‌است.
سیاست
تالار بزرگ خلق محل برگزاری جلسات کنگره ملی خلق
جمهوری خلق چین یکی از معدود دولتهای سوسیالیستی دنیاست که آشکارا مدافع کمونیسم است. این دولت زیر نظر حزب کمونیست چین و بر مبنای قانون اساسی چین اداره میشود که در سال ۱۹۸۲ تصویب شده‌است. حکومت چین به دلیل محدودیت‌هایی که در بسیاری از زمینه‌های اجتماعی از جمله آزادی رسانه، دسترسی به اینترنت، آزادی تجمع، حقوق باروری، آزادی تاسیس سازمان‌های اجتماعی و آزادی ادیان برقرار کرده مورد انتقاد قرار گرفته‌است. رهبران چین نظام سیاسی، ایدئولوژیک و اقتصادی کشور خود را به ترتیب با اصطلاحات «استبداد دمکراتیک مردمی»، «سوسیالیسم با ویژگیهای چینی» و «اقتصاد سوسیالیستی بازار» توصیف می‌کنند.
نظام سیاسی چین از طریق دمکراسی نمایندگی و انتخابات برگزیده میشود اما نظام انتخاباتی این کشور بسیار متفاوت از نظام موجود در کشورهای غربی است. سیستم انتخاباتی چینی‌ها به صورت سلسله‌مراتبی است. اعضای کنگره‌های محلی خلق با رای مستقیم تمام مردم انتخاب می‌شوند اما اعضای کنگره‌های رده بالاتر فقط با رای اعضای کنگره رده پائین خود انتخاب می‌شوند. نظام سیاسی چین به مقدار قابل توجهی مرکززدا است یعنی مقامات استانی و شهرستانی از خودمختاری قابل توجهی برخوردارند. به جز حزب کمونیست، حزب‌های دیگری هم در این کشور وجود دارند که در کنگره ملی خلق و کنفرانس مشورتی سیاسی خلق نیز حضور دارند اما اکثریت قریب به اتفاق نمایندگان از حزب کمونیست چین انتخاب می‌شوند و اپوزیسیون واقعی در مقابل آن وجود ندارد. با این وجود حمایت مردمی از حکومت رضایت عمومی از شیوه مدیریت کشور بالاست و بر اساس یک تحقیق در سال ۲۰۱۱ حدود ۸۰ تا ۹۵ درصد مردم از حکومت مرکزی خود رضایت دارند.
سرباز چینی در میدان تیان‌آن‌من
رئیس‌جمهور مقام ریاست کشور را در اختیار دارد. نخست‌وزیر نیز رئیس حکومت است و هیئت دولت را رهبری می‌کند که از وزیران و پنج معاون نخست‌وزیر تشکیل میشود. در عمل دبیرکل حزب کمونیست رهبر واقعی کشور است و مهمترین تصمیمات نیز در کمیته دائمی پلیتبورو حزب کمونیست گرفته میشود. رئیس‌جمهور فعلی چین (۲۰۱۴) شی جینپینگ است که مقام دبیرکل حزب کمونیست و رئیس کمیسیون مرکزی نظامی را هم بر عهده دارد و در نتیجه رهبر اصلی چین است. نخست‌وزیر کنونی لی که‌کیانگ نیز از اعضای ارشد کمیته دائمی پلیتبورو است.
از نظر قانونی مجلس ملی نمایندگان خلق عالیترین نهاد قانونگذاری کشور است. این مجلس با ۲۹۸۷ نماینده بزرگترین پارلمان دنیاست. اعضای آن برای یک دوره پنج ساله انتخاب شده و یک اجلاس سالانه را به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز برگزار می‌کنند اما در عمل این مجلس فاقد قدرت تصمیم‌گیری واقعی است و ماشین امضای تصمیماتی است که قبلا در نهادهای اجرایی دولت و حزب کمونیست گرفته شده. با این حال از دهه ۱۹۹۰ به بعد این مجلس به عنوان جایی برای میانجی‌گری و حل و فصل اختلافات جناح‌های مختلف حزب کمونیست و دولت مطرح شده‌است.
روابط خارجی
جمهوری خلق چین با ۱۷۱ کشور دنیا روابط دیپلماتیک و در ۱۶۲ کشور سفارتخانه دارد. جمهوری چین مشروعیت این حکومت را زیر سوال برده و گروهی از کشورها نیز جمهوری چین (حکومت تایوان) را حکومت مشروع می‌دانند و از برقراری روابط با جمهوری خلق چین خودداری کرده‌اند.
جمهوری خلق چین از سال ۱۹۷۱ به جای جمهوری چین وارد سازمان ملل شد و کرسی دائم چین در شورای امنیت نیز به آن واگذار شد. چین در گذشته یکی از اعضا و رهبران جنبش عدم تعهد بود و هنوز هم خود را مدافع کشورهای در حال توسعه می‌داند. این کشور همراه با برزیل، روسیه، هند و آفریقای جنوبی یکی از اعضای گروه بریکس است که از اقتصادهای مهم در حال ظهور تشکیل شده‌است.
سیاست خارجی مدرن چین تا حد زیادی برگرفته از نظریات نخست‌وزیر سابق چوئن لای است که به «پنج اصل همزیستی مسالمت‌آمیز» و «هماهنگی بدون همسانی» شهرت دارد و برقراری روابط دیپلماتیک بین کشورهایی با ایدئولوژی‌های متفاوت را تشویق می‌کند. همین سیاست موجب شده تا چین از دولت‌هایی که از نظر دولتهای غربی خطرناک یا سرکوبگر محسوب می‌شوند همچون زیمبابوه، کره شمالی و ایران حمایت کند. چین همچنین روابط اقتصادی و نظامی نزدیکی با روسیه دارد و دو کشور معمولا در شورای امنیت رای مشابهی می‌دهند.
روابط خاص با ایالات متحده و روسیه و هند
چین با وجود ایدئولوژی کمونیستی برگرفته از مارکس و نظریه‌های اصلاح شده مائو در باب کمونیسم یکی از دشمنان افراطی ایالات متحده سردمدار کشورهای کاپیتالیست است؛ گرچه در عرصه روابط دیپلماتیک تغییراتی مثبتی در سیاست خارجی در پیش گرفته اما هنوز هم تا حد زیادی رویکرد خصمانه خود را نسبت به غرب و ایالات متحده حفظ کرده‌است.
چین فعال‌ترین کشور در عرصه اتهام زنی به ایالات متحده است یکی از این روابط خصمانه چاپ و نشر سالانه بیست میلیون دلار تقلبی است که به بازار اقتصادی ایالات متحده تزریق می‌کند، رواج باندهای مافیایی اقتصادی در آمریکا، همچنین عدم هماهنگی با سیاست‌های اقتصادی که به ایالات متحده در ثبات ارز آن کشور کمک می‌کند همچنین عدم هماهنگی با سیاست‌های خارجی ایالات متحده و بعضا بین‌المللی از دیگر موارد عدم هماهنگی چین با جامعه جهانی می‌باشد، در زمان جنگ سرد در دهه پنجاه و شصت میلادی چین نگران عدم رشد نظامی خود بود و عمدتا چشم به یاری نظامی و مالی شوروی داشت پس از فروپاشی شوروی، چین از وابستگی‌اش به کمک‌های اقتصادی روسیه فعلی تا حد زیادی کاسته‌است.
اختلافات مرزی
چین تمام تایوان را بخشی از خاک خود می‌داند و علاوه بر این با چندین کشور دیگر نیز مناقشات مرزی قدیمی دارد. آنها از دهه ۱۹۹۰ تلاش‌هایی را برای حل این منازعات قدیمی از طریق مذاکرات انجام داده‌است. نوار مرزی چین و هند که در کوه‌های هیمالیا قرار دارد مورد اختلاف دو کشور است و یکی از مهمترین اختلافات در مورد مرز دو کشور در ناحیه کشمیر است. دو کشور در دهه ۱۹۶۰ بر سر منطقه اقصای چین با هم وارد جنگ شدند که جنگ با موفقیت چین به پایان رسید و آنها بیشتر این منطقه وسیع کوهستانی را به تصرف درآوردند. اقصای چین در شمال کشمیر منطقه‌ای خالی از سکنه است اما بهترین راه ارتباطی بین تبت و سین کیانگ محسوب میشود. چین با بوتان نیز اختلاف مرزی دارد و دو کشور هنوز نتوانسته‌اند مرز خود را مشخص کنند.
چینی‌ها همچنین در مورد حکومت بر جزایر متعدد واقع در سواحل شرقی و جنوبی با کشورهای مختلفی از جمله ژاپن، تایوان، فیلیپین و ویتنام اختلاف دارند. چین اختلافات مرزی مهمی نیز با اتحاد جماهیر شوروی داشت که حتی به جنگ کوتاهی در سال ۱۹۶۹ منجر شد. اما پس از دهه ۱۹۹۰ بیشتر این اختلافات با امضای معاهدات مرزی با کشورهای بازمانده از فروپاشی شوروی حل و فصل شده‌است.
ابرقدرت آینده
چین معمولا به عنوان یک ابرقدرت جدید بالقوه توصیف میشود و بسیاری از تحلیلگران معتقدند پیشرفت اقتصادی سریع، توانایی نظامی فزاینده، جمعیت بسیار زیاد و تاثیرگذاری روبه رشد بین‌المللی نشانه‌هایی هستند که از نقش برجسته جهانی این کشور در در قرن بیست‌ویکم حکایت می‌کنند. اما برخی دیگر هشدار داده‌اند که حباب اقتصادی و عدم توازن جمعیت شناختی ممکن است موجب کاهش یا حتی توقف رشد چین در سالهای آتی این قرن شود. گروه دیگری از نویسندگان هم تعریف مفهوم «ابرقدرت» را به چالش کشیده‌اند و معتقدند اقتصاد بزرگ چین نمی‌تواند به تنهایی این کشور را در موقعیت ابرقدرت قرار دهد چرا که این کشور از نفوذ فرهنگی و نظامی ایالات متحده بی‌بهره است.
حقوق بشر و اصلاحات سیاسی و اجتماعی
بخش‌هایی از فعالان سیاسی و اجتماعی چین از جمله جنبش دمکراسی خواهی این کشور و برخی اعضای حزب کمونیست، اصلاحات سیاسی و اجتماعی را نیاز مبرم این کشور دانسته‌اند. هرچند از دهه ۱۹۷۰ به بعد محدودیت‌های اقتصادی و اجتماعی در چین به طرز چشمگیری کاهش یافته‌اند اما آزادی‌های سیاسی همچنان محدود است. قانون اساسی چین اعلام کرده که آزادی بیان، آزادی رسانه، حق محاکمه منصفانه، آزادی مذهب، حق رای عمومی و حق مالکیت از جمله حقوق بنیادین شهروندان است اما این قوانین در عمل از شهروندان در مقابل تعقیب کیفری از ناحیه دولت حمایت چندانی نمی‌کنند. اظهارات سیاسی و اطلاعات به‌طور آشکار و مستمر برای جلوگیری از انتقاد از دولت یا حزب حاکم سانسور می‌شوند به‌طوری‌که گزارشگران بدون مرز در سال ۲۰۰۵ چین را در رتبه ۱۵۹ در بین ۱۶۷ کشور از نظر آزادی رسانه قرار داده‌است.
مهاجران روستایی که به شهر می‌آیند معمولا خود را به عنوان شهروند درجه دو از نظر سیستم ثبت خانوار (که بر دسترسی به مزایای دولتی نظارت دارد) می‌یابند. از حقوق مالکیتی حمایت ضعیفی میشود و سیستم مالیاتی به ضرر شهروندان فقیرتر است با اینحال از اوایل دهه ۲۰۰۰ برخی مالیات‌های روستایی کاهش یافته یا لغو شده و خدمات اجتماعی بیشتری برای روستانشینان برقرار شده‌است.
برخی از حکومت‌ها، خبرگزاری‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد خارجی به‌طور مکرر از عملکرد حقوق بشری چین انتقاد می‌کنند و معتقدند که حقوق فردی در چین به‌طور گسترده‌ای زیر پا گذاشته میشود؛ بازداشت بدون محاکمه، سقط جنین اجباری، اعتراف‌گیری اجباری، شکنجه، محدودیت حقوق بنیادین فردی و صدور بی‌رویه مجازات اعدام از این موارد است. حکومت چین راهپیمایی‌ها و تجمع‌هایی را که تهدیدی بالقوه برای «ثبات اجتماعی» کشور تلقی کند، سرکوب می‌کند که معروفترین و خونبارترین آنها واقعه میدان تیان آنمن در سال ۱۹۸۹ بوده‌است. دولت چین همچنین بارها به سرکوب گسترده اعتراضات و نقض حقوق بشر در تبت و سین‌کیانگ متهم شده‌است.
حکومت چین به این انتقادات اینگونه پاسخ می‌دهد که برای تعریف مفهوم حقوق بشر بایستی سطح توسعه اقتصادی یک کشور و «حق مردم برای معیشت و پیشرفت» در نظر گرفته شود. حکومت چین در این زمینه بر بهبود استانداردهای زندگی چینی‌ها، میزان باسوادی، و امید به زندگی از دهه ۱۹۷۰ به این سو و همچنین بهبود امنیت شغلی و تلاش‌هایی که برای مقابله با فجایع طبیعی همچون سیل‌های دوره‌ای و همیشگی رود یانگ‌تسه صورت گرفته تاکید دارد. همچنین برخی سیاستمداران چینی از دمکراتیزاسیون کشور حمایت کرده‌اند در حالیکه بقیه رویکرد محافظه‌کارانه‌تری دارند.
نیروهای مسلح
چنگدو جی-۱۰ مدرن‌ترین جنگنده چینی
ارتش آزادی‌بخش خلق با داشتن ۲٫۳ میلیون سرباز فعال یکی از بزرگترین نیروهای نظامی در دنیاست. این ارتش از چهار بخش؛ نیروی زمینی، نیروی دریایی، نیروی هوایی و یک نیروی استراتژیک اتمی تشکیل میشود. بر اساس گزارش دولت چین بودجه نظامی این کشور در سال ۲۰۱۲ حدود ۱۰۰ میلیارد دلار بوده که دومین بودجه بزرگ نظامی دنیا محسوب میشود. اما گزارش وزارت دفاع آمریکا در سال ۲۰۰۹ بیان داشته که مخارج نظامی واقعی چینی‌ها بسیار بیشتر از ارقامی است که اعلام میشود.
چین به عنوان یک قدرت هسته‌ای به رسمیت شناخته‌شده توسط جامعه بین‌المللی، یک قدرت منطقه‌ای مهم و یک ابرقدرت نظامی بالقوه محسوب میشود. البته چین در مقایسه با چهار عضو دیگر شورای امنیت توانایی محدودتری برای اعمال قدرت نظامی خود دارد. چینی‌ها برای برطرف ساختن این نقیصه برنامه‌های متعددی را برای تقویت توانایی اعمال قدرت خود ترتیب داده‌اند که یکی از آنها تولید نخستین ناو هواپیمابر چین است که در سال ۲۰۱۲ وارد خدمت نظامی شد. این کشور همچنین ناوگان قابل توجهی از زیردریایی‌ها شامل چندین زیردریایی اتمی در اختیار دارند. چین از اوایل دهه ۲۰۰۰ پیشرفت قابل توجهی در نوسازی نیروی هوایی خود داشته‌است و با خریداری جنگنده‌های روسی سوخو-۳۰ و تولید جنگنده‌های مدرن داخلی همچون چنگدو جی-۱۰، شنیانگ جی-۱۱، جی-۱۵ و جی-۱۶ توانایی دفاعی و تهاجمی خود را در آسمان تقویت کرده‌است. چینی‌ها همچنین نیروی زمینی خود را نیز به‌روزرسانی کرده و تانک‌های سالخورده تایپ-۵۹ خود را با نمونه‌های مدرنی همچون تایپ-۹۹ تعویض کرده‌اند و با ترفیع سیستم‌های «فرماندهی، نظارت، ارتباطات و اطلاعات» قابلیت‌های خود را در میدان نبرد بهبود بخشیده‌اند. چین همچنین سیستم‌های موشکی استراتژیک متعددی شامل انواع موشک‌های ضدماهواره، کروز و قاره‌پیما را توسعه داده‌است.
اقتصاد
مقایسه رشد اقتصادی هفت کشور بزرگ در حال توسعه بین سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۳ رشد اقتصادی سریع چین (خط آبی) را نشان می‌دهد.
آسمانخراشهای شهر شانگهای
چین در سال ۲۰۱۳ دومین اقتصاد بزرگ دنیا پس از ایالات متحده بوده‌است. تولید ناخالص داخلی این کشور در این سال حدود ۹٫۴۶۹ تریلیون دلار بر اساس ارزش اسمی دلار و ۱۶٫۱۴۹ تریلیون بر اساس قدرت برابری خرید بوده‌است. سرانه تولید این کشور در همین سال ۱۱،۱۸۶ دلار بر مبنای قدرت برابری خرید و ۶،۹۵۹ دلار بر اساس ارزش اسمی بوده‌است که در هر دو حالت چین پس از حدود ۹۰ کشور (از ۱۸۳ کشوری که در فهرست صندوق بین‌المللی پول قرار دارند) قرار می‌گیرد.
جمهوری خلق چین از زمان بنیانگذاری در سال ۱۹۴۹ تا سال ۱۹۷۸ اقتصاد دستوری متمرکزی به سبک شوروی داشت. پس از مرگ مائو در ۱۹۷۶ و پایان انقلاب فرهنگی، دنگ شیائوپنگ و نسل جدید رهبران چین شروع به اصلاحات اقتصادی کرده و اقتصاد چین را به سوی نظام بازار سوق دادند. در این دوران اشتراکی‌سازی در بخش کشاورزی متوقف شده و مزارع خصوصی شدند. تجارت خارجی مورد توجه قرار گرفت. ساختار بنگاه‌های ناکارآمد دولتی تغییر اساسی پیدا کرده و بنگاه‌های زیان‌ده تعطیل شدند که این به بیکاری گسترده‌ای منجر شد.
اقتصاد چین امروزی یک اقتصاد بازار بر مبنای مالکیت خصوصی است. دولت هنوز بر بخش‌های استراتژیک زیربنایی اقتصاد همچون تولید انرژی و صنایع سنگین مسلط است اما سرمایه‌گذاری خصوصی به سرعت در حال افزایش است. از هنگام آغاز آزادسازی اقتصادی در سال ۱۹۷۸ چین یکی از بالاترین رشدهای اقتصادی را در دنیا داشته‌است. بر اساس آمار صندوق بین‌المللی پول رشد سالانه تولید چین از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۰ به‌طور میانگین ۱۰٫۵٪ بوده و بین سالهای ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۱ درصد رشد اقتصادی چین معادل مجموع درصدهای رشد اقتصادی کشورهای گروه ۷ (۷ کشور بزرگ صنعتی دنیا) بوده‌است.
بهره‌وری بالا در تولید، نیروی کار ارزان و زیرساخت‌های نسبتا مناسب عواملی هستند که چین را به تولیدکننده پیشرو دنیا تبدیل کرده‌اند. اما اقتصاد چین از نظر مصرف انرژی بهره‌وری بسیار پایینی دارد. این کشور در سال ۲۰۱۰ بزرگترین مصرف‌کننده انرژی دنیا شد، در حالیکه بیش از ۷۰ درصد انرژی خود را از زغال سنگ تامین می‌کرد. در سال ۲۰۱۳ چین جای آمریکا را در صدر فهرست واردکنندگان نفت خام گرفت. رشد اقتصادی سریع و صنعتی‌سازی این کشور به محیط زیست آن نیز آسیب زده‌است. از اوایل سال ۲۰۱۰ به بعد رشد اقتصادی چین شروع به کاهش کرده و از تقاضای بین‌المللی برای صادرات چین کاسته شده‌است که این موضوع تلاطماتی را در اقتصاد جهانی پدیدآورده است.
میزان ذخایر ارز خارجی چین در پایان سال ۲۰۱۰ حدود ۲٫۸۵ تریلیون دلار بوده‌است که این کشور را با اختلاف بسیار صاحب بزرگترین ذخایر ارزی دنیا کرده‌است. چین همچنین بیش از ۱٫۱۶ تریلیون دلار اوراق قرضه دولتی آمریکا را خریداری کرده و بزرگترین دارنده خارجی دیون دولتی آمریکا محسوب میشود. چین همچنین در سال ۲۰۱۲ بیش از هر کشور دنیا سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به میزان ۲۵۳ میلیارد دلار دریافت کرده‌است. این موضوع که چین ارز خود را ارزان نگه داشته همواره موجب تنش‌هایی میان این کشور و اقتصادهای بزرگ دیگر شده‌است. چین همچنین به دلیل حجم وسیع تولید کالاهای تقلبی مورد انتقاد قرار گرفته‌است.
نابرابری اقتصادی
طبقه متوسط چین (به معنی افرادی که حقوق سالانه ۱۰ تا ۶۰ هزار دلار دارند) در سال ۲۰۱۲ به ۳۰۰ میلیون رسیده‌است. بر اساس یک گزارش تعداد میلیاردرهای چین (ثروت بیش از یک میلیارد دلار آمریکا) از ۱۳۰ نفر در سال ۲۰۰۹ به ۲۵۱ نفر در سال ۲۰۱۲ رسیده و از این نظر چین دومین کشور دنیا از نظر تعداد میلیاردرهاست. بازار خرده‌فروشی داخلی کشور در همین سال بیش از ۲۰ تریلیون یوان (۳٫۲ تریلیون دلار) ارزش داشته و در سال ۲۰۱۳ حدود ۱۲ درصد رشد کرده‌است.
بازار کالاهای تجملی هم در چین به سرعت در حال گسترش است و ۲۷٫۵ درصد سهم جهانی این کالاها را به خود اختصاص داده‌است. رشد اقتصادی کشور همچنین به تورم مصرف‌کننده شدیدی منجر شده و و دولت را وادار به دخالت بیشتر کرده‌است. نابرابری اقتصادی در چین در چند دهه اخیر افزایش داشته و به سطح بسیار بالایی رسیده‌است. در سال ۲۰۱۴ شاخص جینی این کشور به رقم ۵۵ رسیده که بسیار بالاتر از میانگین جهانی است.
تقسیمات کشوری
کشور جمهوری خلق چین از ۲۲ استان تشکیل شده‌است. علاوه بر آن چین، مدعی مالکیت تایوان به عنوان یکی از استانهای خود است. فهرست استانهای چین:
نقشه استان‌ها و مناطق خودگردان چین.
آن‌هوئی
جیانگ‌سو
جیانگ‌کسی
جیلین
چینگهای
ژجیانگ
سیچوآن
شاآنکسی
شاندونگ
شانکسی
فوجی‌آن
گانسو
گوانگ‌دونگ
گوئیژو
لیائونینگ
هاینان
هنان
هوبئی
هون‌آن
هه‌ایلونگ‌جیانگ
هه‌بی
یون‌نان
جغرافیا
تصویر توپوگرافیک چین
مساحت جمهوری خلق چین حدود ۹٫۶ میلیون کیلومتر مربع است و پس از روسیه دومین کشور بزرگ دنیا از نظر وسعت خاکی (بدون احتساب آبهای داخلی) است. از نظر مساحت کل کشور هم سومین یا چهارمین کشور وسیع دنیا (پس از روسیه و کانادا و با توجه به تعریف دقیق مساحت کلی ایالات متحده آمریکا) به‌شمار می‌آید.
چین با داشتن ۲۲٫۱۱۷ کیلومتر مربع مرز زمینی طولانیترین خط مرزی را در میان تمام کشورهای دنیا دارد. این کشور از شرق و جنوب با دریای چین شرقی، خلیج کره، دریای زرد، و دیگر آبهای آزاد احاطه شده‌است و با ۱۴ کشور هم‌مرز است.
چین در عرض جغرافیایی ۱۸ تا ۵۴ درجه شمالی و طول ۷۳ تا ۱۳۵ درجه شرقی قرار دارد و چشم‌اندازهای طبیعی آن بسیار متنوع است. در شرق چین در کرانه‌های رود زرد و دریای چین شرقی دشتهای آبرفتی پهناور و حاصلخیزی با تراکم جمعیتی بسیار بالا قرار گرفته‌اند. در بخش‌های شمالی در مرز فلات مغولستان داخلی علفزارهای وسیع مشاهده میشود و صحراهای خشک و سرد تکله‌مکان و گبی در فلات مرتفع مغولستان جای گرفته‌اند. تپه‌ها و رشته‌کوه‌های کم‌ارتفاع بیشتر نواحی جنوب چین را دربرگرفته‌اند و شرق میانی چین میزبان دلتای دو رودخانه اصلی این کشور یعنی رود زرد و یانگ‌تسه است. بخش غربی این سرزمین پوشیده از کوه‌های بسیار مرتفع از جمله هیمالیاست. مرتفع‌ترین نقطه دنیا یعنی قله اورست به ارتفاع ۸۸۴۸ متر مرز چین و نپال است و پست‌ترین نقطه چین که سومین نقطه پست دنیاست در بستر دریاچه خشک آدینگ در فرونشست تورپان ۱۵۴ متر پایینتر از سطح دریاهای آزاد است.
فصل‌های خشک و فصل‌های مرطوب همراه با باران موسمی شرایط آب‌وهوایی غالب در بیشتر نقاط چین است که اختلاف دمای قابل توجه بین تابستان و زمستان را در پی دارد. در زمستان بادهای شمالی سرد و خشک می‌وزد و بادهای جنوبی از سواحل دریا در نقاط جنوبیتر گرم و مرطوب است. طوفان‌های موسمی (در حدود ۵ مورد در سال) در امتداد سواحل جنوبی و شرقی، سیل‌های مخرب، سونامی، زلزله، رانش زمین و خشکسالی از بلایای طبیعی منطقه چین هستند.
گسترش بیابان‌ها به ویژه بیابان گبی یک معضل زیست‌محیطی مهم در چین است. هرچند درختکاری در مرزهای بیابان از دهه ۱۹۷۰ به بعد تعداد طوفان‌های شن را کاهش داده اما خشکسالی مستمر و شیوه نامناسب کشاورزی موجب طوفان‌های شنی شده که بهار هر سال شمال چین را درمی‌نوردد و حتی به کره و ژاپن هم میرسد. دیده‌بان محیط زیست چین در سال ۲۰۰۷ اعلام کرده که هر سال چهار هزار کیلومتر مربع به بیابان‌های این کشور افزوده میشود. آب شدن یخچال‌های هیمالیا هم نگرانی دیگری است که می‌تواند بحران کمبود آب را برای صدها میلیون نفر به همراه بیاورد.
جمعیت‌شناسی
جمعیت چین در سرشماری سال ۲۰۱۰ حدود یک میلیارد و ۳۷۰ میلیون نفر بوده‌است. رشد اقتصادی سریع چین موجب شده تا صدها میلیون نفر از فقر نجات پیدا کنند. اکنون ده درصد چینی‌ها با درآمدی کمتر از یک دلار در روز زندگی می‌کنند درحالیکه این رقم در سال ۱۹۷۸ به ۶۴ درصد می‌رسید. نرخ بیکاری شهری نیز در سال ۲۰۱۳ به چهار درصد رسیده‌است.
چین برای کنترل رشد سریع جمعیت کشور از سال ۱۹۷۹ برنامه کنترل جمعیت سختگیرانه‌ای را با نام سیاست تک‌فرزندی را آغاز کرد. این سیاست به هر خانواده تنها اجازه داشتن یک فرزند را می‌داد. البته استثناهای زیادی هم برای آن در نظر گرفته شده‌است. اقلیت‌های قومی (همه اقوام بجز قوم هان) از آن مستثنی شده و اجازه داشتن فرزند دوم و حتی سوم را دارند. در بسیاری از روستاها هم برای افرادی که فرزند اولشان دختر یا معلول باشد اجازه داشتن فرزند دوم داده شده‌است. در سال ۲۰۱۳ این سیاست تا حد زیادی تلطیف شده و به خانواده‌هایی که یکی از والدین خودش تک‌فرزند بوده‌است اجازه داشتن فرزند دوم را می‌دهد. با این حال مقاومت‌هایی در مقابل این سیاست به ویژه در روستاها صورت گرفته که برای نیروی کار کشاورزی به فرزند نیاز داشته و به‌طور سنتی به داشتن فرزند پسر علاقه دارند.
سیاست تک‌فرزندی در کاهش رشد جمعیت چین موثر بود و نرخ رشد کشور را در سال ۲۰۱۳ به ۰٫۴۶٪ رساند اما تبعات ناخواسته‌ای هم داشت. ترجیح سنتی برای داشتن فرزند پسر موجب شد تا توازن جنسیتی کشور برهم بخورد. بر اساس سرشماری سال ۲۰۱۰ نسبت جنسی در هنگام تولد ۱۱۸ پسر به ازای ۱۰۰ دختر است که بسیار بالاتر از میزان طبیعی ۱۰۵ به ۱۰۰ محسوب میشود.
قانون منسوخ‌شده تک‌فرزندی در چین که از سال ۱۹۷۹ میلادی وضع شده بود، باعث شده‌است جمعیت این کشور حدود ۴۰۰ میلیون نفر کمتر از تعداد کنونی (۲۰۱۵) باشد.
قومیت
دره جیژایگو در سیچوان
نقشه تراکم جمعیتی چین در سال ۲۰۰۹ نشان می‌دهد که بیشتر جمعیت در بخش شرقی کشور متمرکز است.
هان‌ها قوم غالب کشور هستند که بر اساس سرشماری سال ۲۰۱۰ حدود ۹۱٫۵ درصد جمعیت چین را تشکیل می‌دهد. هان‌ها در تمام استانهای چین به جز ایالتهای غربی تبت و سین‌کیانگ اکثریت دارند. ژوانگ با ۱٫۳ درصد، منچو با ۰٫۸۶٪، اویغور با ۰٫۸۶٪ که بیشتر در سین‌کیانگ زندگی می‌کنند، هویی‌ها که هان‌های مسلمان هستند با ۰٫۷۹٪، میاو با ۰٫۷۲٪، یی با ۶۵٪، توجیا با ۰٫۶۲٪، مغول با ۰٫۴۷٪ و تبتی با ۰٫۴۴٪ پرجمعیت‌ترین اقلیت‌های قومی پرجمعیت‌ترین کشور دنیا هستند.
دین
چین در طول تاریخ تحت تاثیر مذاهب و مکاتب فکری مختلفی بوده‌است. به‌طور تاریخی سه مکتب اصلی این کشور کنفوسیوس‌گرایی، بودایی، و تائویی بوده‌اند که هر یک تاثیر به‌سزایی در شکل‌گیری فرهنگ چینی گذاشته‌اند. در سنت‌های مذهبی و بومی عناصری از هر سه آنها دیده میشود. تحقیقی که در سال ۲۰۰۸ در روستاهای ۶ استان مختلف انجام شد به این نتیجه رسید که:
«بیش از دوسوم کل افرادی که خود را مذهبی میدانستند یعنی ۳۱ درصد کل افراد، نمی‌توانستند مشخص کنند که پیرو چه مذهبی هستند… آنها معتقد بودند که نیروهای فراطبیعی بر سرنوشت انسان تسلط داشته یا بسیار تاثیرگذارند و باور داشتند که سرنوشت آنها با پیشکش قربانی به خدایان یا ارواح نیاکان قابل تغییر است. این نوع باورها و سنت‌ها ریشه عمیقی در فرهنگ سنتی چینی و عرف جوامع محلی داشتند»
تحقیقات مختلف در مورد اینکه چه میزان از چینی‌ها مذهبی هستند، نتایج متفاوتی داشته‌است. یک تحقیق در سال ۲۰۰۷ به این نتیجه رسیده که تنها ۳۱ درصد چینی‌های بالای ۱۶ سال به مذهب اعتقاد دارند اما تحقیق دیگری در سال ۲۰۰۶ میزان بی‌دینی در چینی‌ها را ۴۶ درصد برآورد کرده‌است.
نظرسنجی دیگری از گروه تحقیقاتی هوریزون در سال ۲۰۰۷ نشان داد که ۱۱ تا ۱۶ درصد چینی‌ها خود را بودایی، ۳ تا ۴ درصد مسیحی و یک درصد مسلمان معرفی می‌کنند.
زبان
زبان رسمی چین گویش استاندارد زبان ماندارین است. حدود ۷۰ درصد مردم چین به گویش‌های مختلف زبان ماندارین صحبت می‌کنند. گویش استاندارد این زبان که برگرفته از گویش پکنی است زبان ارتباطی گروه‌های مختلف زبانی در سراسر چین است. ۲۲۹ زبان زنده دیگر نیز در چین تکلم میشود که اغلب آنها به گروه زبانهای چینی از خانواده چینی-تبتی تعلق دارند. زبانهای وو (شامل شانگهایی)، یوئه (شامل کانتونی و تایشانی)، مین (شامل هوکین)، شیانگ و هاکا از جمله مهمترین زبانهای این گروه هستند.
زبانهای شاخه تبتی - برمه‌ای مثل شیانگ، ناسی و یی نیز در نقاط مختلف تبت و دشتهای یون‌نان-گویجو صحبت می‌شوند. سایر اقلیت‌های زبانی جنوب غرب چین هم جوانگ، تایلندی، دونگ و سویی از خانواده تایلندی-کادای، میائو و یائو از خانواده همونگ-مین، و وا از خانواده آستروآسیایی هستند. در شمال شرق و شمال غرب چین هم گروه‌های قومی اقلیتی زندگی می‌کنند که به زبانهای آلتایی همچون منچو و مغولی و چندین زبان از گروه ترکی‌تبار مثل اویغوری، قزاقی، قرقیزی و سالار سخن می‌گویند. زبان کره‌ای نیز زبان مادری گروهی از اهالی مرز چین و کره شمالی است. سریکلی زبان تاجیک‌های غرب سین‌کیانگ است که به گروه زبانهای ایرانی شرقی از خانواده هندواروپایی تعلق دارد. بومیان تایوانی نیز که اقلیت کوچکی در خاک اصلی چین هستند به زبانهای خانواده آسترونزی سخن می‌گویند.
حروف چینی هزاران سال است که برای نوشتن زبانهای چینی استفاده میشود. این نویسه‌ها به گویشوران زبان‌ها و گویش‌های مختلف که برای هم قابل فهم نیستند، اجازه می‌دهند که از طریق نوشتار منظور هم را متوجه شوند. در سال ۱۹۵۶ دولت چین حروف چینی ساده‌شده را معرفی کرد که امروزه چینی سنتی را منسوخ کرده‌است. الفبای استانداردی هم برای لاتین‌نویسی زبان چینی تهیه شده که به پین‌یین معروف است. زبان تبتی از الفبایی بهره می‌گیرد که از متن‌های هندی اقتباس شده و زبان اویغوری بیشتر با الفبای فارسی-عربی نگاشته میشود. خط مغولی و خط منچو نیز از الفبای باستانی اویغور اقتباس شده‌اند. زبان جوانگ نیز امروزه از الفبای لاتین برای نگارش بهره می‌برد.
تنوع زیستی
چین میزبان بیشتر از ۳۴،۶۸۷ گونه جانوری و گیاه آوندی است که این کشور را پس از برزیل و کلمبیا در رده سوم تنوع زیستی دنیا قرار می‌دهد. دست‌کم ۵۵۱ گونه پستاندار (رتبه سوم دنیا)، ۱۲۲۱ گونه پرنده (رتبه هشتم دنیا)، ۴۲۴ گونه خزنده (هفتم) و ۳۳۳ گونه دوزیست (هفتم) در این کشور بودوباش دارند و چین در هر چهار زمینه رتبه نخست دنیا را در بین کشورهای غیر استوایی دارد اما این حیات وحش متنوع زیر فشار شدید از سوی بزرگترین جمعیت انسان‌های دنیاست. دست‌کم ۸۴۰ گونه جانوری در معرض تهدید، آسیب‌پذیر یا در خطر انقراض محلی در چین طبقه‌بندی شده‌اند که دلیل اصلی آن هم فعالیتهای انسانی از جمله تخریب زیستگاه، آلودگی و شکار به منظور خوراک، پوست یا استفاده در طب سنتی است.
گونه‌های در معرض خطر مورد حفاظت قانونی قرار دارند و ۲۳۴۹ منطقه حفاظت شده در کشور تعیین شده که ۱۵ درصد کل سرزمین چین را شامل می‌شوند.
چین بیش از ۳۲ هزار گونه گیاه آوندی دارد و میزبان انواع مختلفی از جنگل‌هاست. شمال کشور رویشگاه جنگلهای درختان مخروطی بومی مناطق سردسیر و زیستگاه جانورانی چون گوزن شمالی و خرس سیاه آسیایی و بیش از ۱۲۰ گونه پرنده است. درختان بامبو نیز در همین جنگل‌ها می‌رویند و در مناطق مرتفعتر درختان سرو کوهی و سرخ‌دار پوشش گیاهی غالب را تشکیل می‌دهند. جنگلهای زیرگرمسیری در بخش‌های مرکزی و جنوبی چین دیده می‌شوند. جنگلهای گرمسیری فقط محدود به ایالت یون‌نان و جزیره هاینان هستند اما یک‌چهارم کل گونه‌های گیاهی و جانوری چین را در خود جای داده‌اند. بیش از ۱۰ هزار گونه قارچ نیز در این کشور شناسایی شده‌است.
آلودگی محیط زیست
در چند دهه اخیر آلودگی و تخریب محیط زیست نیز با رشد اقتصادی شتابان چین همراه شده و مشکلان زیست‌محیطی بزرگی را برای این کشور ایجاد کرده‌است. با اینکه قانون حفاظت محیط زیست مصوب سال ۱۹۷۹ بسیار سختگیرانه تنظیم شده اما مقامات دولتی آن را نادیده می‌گیرند تا برنامه‌های اقتصادی سریعتر اجرا شود. آلودگی هوا در شهرها یک مشکل جدی برای سلامتی چینی‌ها محسوب میشود و بر اساس برآورد سال ۲۰۱۳ بانک جهانی از ۲۰ شهر آلوده دنیا ۱۶ شهر در چین قرار دارند. چین اکنون بزرگترین تولیدکننده دی‌اکسید کربن در دنیا است. آلودگی آب در کشور هم جدی است و حدود ۳۰۰ میلیون نفر در نقاط روستایی به آب سالم نوشیدنی دسترسی ندارند. در سال ۲۰۱۱ حدود ۴۰ درصد رودخانه‌های کشور با فاضلاب‌های صنعتی و کشاورزی آلوده شده‌اند و کمبود شدید آب به ویژه در نواحی شمالی و شرقی بحران آب کشور را دوچندان کرده‌است.
با این وجود چین بزرگترین سرمایه‌گذار دنیا در زمینه تجاری‌سازی انرژی‌های تجدیدپذیر است و فقط در سال ۲۰۱۱ حدود ۵۲ میلیارد دلار در این راه خرج کرده‌است. در سال ۲۰۰۹ بیش از ۱۷ درصد انرژی چین از منابع تجدیدپذیر به دست آمده که بخش عمده آن از نیروگاه‌های برق‌آبی به دست می‌آید. این کشور در سال ۲۰۱۱ اعلام کرد که برنامه‌ای ۱۰ ساله با هزینه ۶۱۸ میلیارد دلار برای توسعه زیرساخت‌های آبی کشور و تکمیل سیستم جلوگیری از سیل و خشکسالی را اجرا خواهد کرد. چین در سال ۲۰۱۳ یک پروژه کاهش آلودگی هوا را آغاز کرده که ۲۷۷ میلیارد دلار در طول پنج سال هزینه دارد و بیشتر در شمال کشور تمرکز دارد.
علم و فناوری
چین تا دوران سلسله مینگ از کشورهای پیشرو دنیا در زمینه علم و فناوری بود. کاغذسازی، چاپ، قطب‌نما و باروت چهار اختراع بزرگ چینی‌ها هستند که بعدها به دیگر نقاط آسیا و اروپا گسترش یافتند و ریاضیدانان چینی نخستین کسانی بودند که از اعداد منفی استفاده می‌کردند. اما در قرن هفدهم جهان غرب از نظر پیشرفت علمی و تکنولوژیکی کاملا چین را پشت سر گذاشته بود.
شکست‌های چندباره چین از قدرت‌های غربی در قرن نوزدهم موجب شد تا جنبشی اصلاح‌گرایانه برای ترویج علوم مدرن در این کشور شکل گیرد. کمونیست‌ها از هنگام به قدرت رسیدن در سال ۱۹۴۹ تلاش کردند تا علم و تکنولوژی را به شیوه برنامه‌ریزی مرکزی شوروی سازماندهی کنند. حکومت چین از هنگام پایان انقلاب فرهنگی، سرمایه‌گذاری قابل توجهی را در زمینه پژوهش‌های علمی به عمل آورده و تنها در سال ۲۰۱۱ بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار برای تحقیق و توسعه علمی هزینه کرده‌است. دانشمندان متولد چین تاکنون چهار بار برنده نوبل فیزیک و یک بار برنده نوبل شیمی شده‌اند اما تمام آنها مدارک دکترای خود را در غرب دریافت کرده و تحقیقات منجر به دریافت جایزه خود را در کشورهای غربی انجام داده‌اند.
چین به سرعت در حال توسعه سیستم آموزشی خود با تاکید بر رشته‌های علوم، مهندسی و ریاضیات است. چینی‌ها در سال ۲۰۱۱ دومین منتشرکننده مقالات علمی در دنیا بوده‌اند و شرکت‌هایی چون هواوی و لنوو از شرکت‌های پیشرو دنیا در زمینه‌های ارتباطات و کامپیوترهای شخصی هستند. ابرکامپیوترهای چینی اکنون از پرقدرت‌ترین‌ها در دنیا به‌شمار می‌آیند و استفاده از ربات‌های صنعتی رشد قابل توجهی داشته‌است.
برنامه فضایی چین نیز یکی از فعال‌ترین برنامه‌های فضایی دنیا و مایه غرور ملی چینی‌هاست. این کشور در سال ۱۹۷۰ نخستین ماهواره خود را به فضا فرستاد و پنجمین کشوری شد که به‌طور مستقل این کار را انجام می‌دهد. آنها در سال ۲۰۰۳ سومین کشوری شدند که به‌طور مستقل انسان‌هایی را روانه فضا می‌کنند و در سال ۲۰۱۱ ماکت ایستگاه فضایی خود را رونمایی کردند که قرار است در دهه ۲۰۲۰ به فضا ارسال شود.
اینترنت و فعالیتهای سایبری
چین یکی از معدود کشورهایی است که دسترسی آزادانه به اطلاعات را محدود می‌کند :در صد بالایی از مسدود کردن وب‌ها و سایتهای خبری اعمال میشود :همین‌طور سالانه حدود۱۵۰ میلیون مطالب با موضوعات مختلف توسط دولت در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد تا اذهان عمومی را نسبت به حساسیت موضوعات مهم سیاسی و حقوق بشر را منحرف کند:چین بالاترین رقم حملات سایبری که شامل به سرقت بردن اطلاعات شخصی، نفوذ به محدوده امنیتی و نظامی کشورهای مختلف به خصوص ایالات متحده و به سرقت بردن یا سعی در کشف اطلاعاتی مالی ثروتمندانی که شهروند دولت چین محسوب می‌شوند را دارا می‌باشد.
راه و ترابری
از دهه ۱۹۹۰ به این سو شبکه راههای چین گسترش قابل توجهی یافته‌است. در سال ۲۰۱۱ بزرگراه‌های چین ۸۵ هزار کیلومتر طول داشته‌اند که این کشور را در رتبه اول دنیا قرار می‌دهد. در سال ۱۹۹۱ تنها ۶ پل بر روی شاخه اصلی رود یانگ‌تسه قرار داشت - رودی که شمال و جنوب چین را از هم جدا می‌کند - در حالیکه در اکتبر ۲۰۱۴ تعداد آنها به ۸۱ پل و تونل رسیده‌است.
چین بزرگترین بازار اتومبیل دنیاست و هم از نظر تولید و هم از نظر فروش آمریکا را پشت‌سر گذاشته‌است. یکی از عوارض رشد سریع جاده‌های چین افزایش قابل توجه تصادفات جاده‌ای بوده‌است. در سال ۲۰۰۱ بیش از ۶۲ هزار چینی در این سوانح جان باختند. با وجود افزایش رواج اتومبیل‌های شخصی در شهرها همچنان دوچرخه شیوه رایج حمل‌ونقل است و در سال ۲۰۱۲ حدود ۴۷۰ میلیون دوچرخه در این کشور وجود داشته‌است.
شبکه ریلی چین که متعلق به دولت است یکی از شلوغ‌ترین خطوط دنیاست. این کشور در سال ۲۰۱۳ بیش از ۱۰۳ هزار کیلومتر راه‌آهن داشت که رتبه سوم دنیا را به این کشور اختصاص داده‌است. سیستم راه‌آهن سریع‌السیر چین که به‌طور کامل از اوایل دهه ۲۰۰۰ ساخته شده ۱۱٫۰۲۸ کیلومتر در سال ۲۰۱۳ طول داشته که طولانیترین شبکه دنیا محسوب میشود. خط پکن-گوانگ‌جو-شنژن طولانیترین مسیر ریلی سریع‌السیر دنیاست و خط پکن-شانگهای سه تا از طولانیترین پل‌های راه‌آهن دنیا را دارد. بیست شهر چین هم تا مه ۲۰۱۴ از شبکه قطار شهری برخوردار بوده‌اند.
چین ۱۸۲ فرودگاه تجاری در سال ۲۰۱۲ داشته و ۸۲ فرودگاه دیگر تا سال ۲۰۱۵ افتتاح خواهد شد به این ترتیب دوسوم کل فرودگاه‌های درحال ساخت دنیا در چین قرار دارند و بوئینگ پیش‌بینی کرده که تعداد هواپیماهای تجاری چین از ۱۹۱۰ فروند در سال ۲۰۱۱ به ۵۹۸۰ فروند در سال ۲۰۳۱ خواهد رسید. فرودگاه پکن در سال ۲۰۱۳ دومین فرودگاه شلوغ دنیا از نظر ترافیک مسافری بوده‌است و فرودگاه بین‌المللی هنگ‌کنگ و شانگهای پودنگ به ترتیب اولین و سومین فرودگاه دنیا از نظر تناژ بار هوایی بوده‌اند.
با این وجود هشتاد درصد از آسمان چین محدود به کاربرد نظامی است و از ده ایرلاین آسیایی دارای بیشترین تاخیر هشت ایرلاین چینی هستند. چین بیش از ۲ هزار بندر دریایی و رودخانه‌ای دارد که ۱۳۰ تای آنها برای کشتیرانی بین‌المللی باز است. | [
"پیش‌تاختن داوطلبان",
"پکن",
"شانگهای",
"زبان ماندارین",
"رئیس‌جمهور",
"نخست‌وزیر",
"شی جین پینگ",
"لی که چیانگ",
"یوان",
"رنمینبی",
".cn",
"آسیا",
"فهرست کشورها بر پایه جمعیت",
"حزب کمونیست چین",
"نظام تک‌حزبی",
"تیانجین",
"چونگ‌کینگ",
"هنگ کنگ",
"ماکائو",
"پایتخت",
"فهرست کشورها و مناطق بر پایه پهناوری",
"استپ",
"جنگل",
"بیابان",
"بیابان گبی",
"تکله‌مکان",
"مغولستان",
"سیبری",
"روسیه",
"جنگلهای زیرگرمسیری",
"ویتنام",
"لائوس",
"برمه",
"هیمالیا",
"تیان شان",
"هند",
"آسیای میانه",
"دریای جنوب چین",
"دریای شرق چین",
"تایوان",
"کره (کشور)",
"ژاپن",
"چین باستان",
"تمدن",
"تاریخ",
"رود زرد",
"دودمان شیا",
"دودمان چه‌این",
"چینگ",
"جمهوری چین",
"کومینتانگ",
"جنگ داخلی چین",
"تایپه",
"جزیره تایوان",
"کینمن",
"ماتسو",
"جزیره",
"وضعیت سیاسی تایوان",
"اقتصاد چین",
"فهرست کشورها بر پایه تولید ناخالص داخلی (برابری قدرت خرید)",
"شورای امنیت سازمان ملل",
"سازمان تجارت جهانی",
"اپک",
"سازمان همکاری شانگهای",
"گروه ۲۰",
"فهرست کشورهای دارای جنگ‌افزار هسته‌ای",
"ارتش",
"فهرست کشورها بر پایه هزینه‌های نظامی",
"ابرقدرت",
"زبان چینی",
"مارکو پولو",
"اروپا",
"انسان",
"مرد پکنی",
"انسان راست‌قامت",
"انسان خردمند",
"نوشتار",
"دودمان سیا",
"هنان",
"دودمان شانگ",
"حروف چینی",
"دودمان جو",
"جنگ سالار",
"دودمان چین",
"چین شی هوانگ",
"واحد پول",
"دیوار بزرگ چین",
"دودمان هان",
"قوم هان",
"شبه‌جزیره کره",
"راه ابریشم",
"کنفوسیوس",
"ایدئولوژی",
"گوگوریو",
"دودمان تانگ",
"دودمان سونگ",
"پول کاغذی",
"نیروی دریایی",
"کشاورزی",
"برنج",
"هنر",
"فلسفه",
"نقاشی منظره",
"چهره‌نگاری",
"مکتب کنفوسیوس",
"بودایی",
"امپراتوری مغول",
"قوبلای قاآن",
"دودمان یوان",
"تسخیر سلسله سونگ توسط مغول",
"سلسله مینگ",
"دودمان مینگ",
"نانجینگ",
"مکتب نوکنفوسیوسی",
"فردگرایی",
"دودمان چینگ",
"قوم منچو",
"فرانسه",
"بریتانیا",
"جنگ اول تریاک",
"جنگ دوم تریاک",
"جنگ اول چین و ژاپن",
"شبه جزیره کره",
"شورش تایپینگ",
"دواگر سیسی",
"قیام مشت‌زن‌ها",
"انقلاب شین‌های",
"سون یات سن",
"یوان شیکای",
"چیانگ کای شک",
"توسعه سیاسی",
"جنگ دوم چین و ژاپن",
"جنگ جهانی دوم",
"کشتار نانجینگ",
"کمونیسم",
"ملی‌گرایی",
"مائو تسه تونگ",
"ارتش آزادی‌بخش خلق",
"هاینان",
"تبت",
"انقلاب فرهنگی چین",
"سازمان ملل",
"دنگ ژیائوپینگ",
"اقتصاد دستوری",
"بازار آزاد",
"کشتار میدان تیانانمن",
"میدان تیان آنمن",
"جیانگ زمین",
"لی پنگ",
"ژو رونگجی",
"رشد اقتصادی",
"سازمان جهانی تجارت",
"هو جینتائو",
"ون جیابائو",
"شی جینپینگ",
"سوسیالیستی",
"قانون اساسی چین",
"آزادی رسانه",
"فیلترینگ اینترنت در چین",
"آزادی اجتماع",
"حقوق باروری",
"سازمان مردم‌نهاد",
"آزادی ادیان",
"انتخابات در جمهوری خلق چین",
"فهرست حزب‌ها در جمهوری خلق چین",
"رئیس‌جمهور جمهوری خلق چین",
"ریاست کشور",
"رئیس حکومت",
"کمیته دائمی پلیتبوروی حزب کمونیست چین",
"لی که‌کیانگ",
"مجلس ملی نمایندگان خلق",
"پارلمان",
"دیپلماسی",
"سفارتخانه",
"شورای امنیت",
"جنبش عدم تعهد",
"کشورهای در حال توسعه",
"بریکس",
"چوئن لای",
"کشمیر",
"اقصای چین",
"سین کیانگ",
"بوتان (کشور)",
"اتحاد جماهیر شوروی",
"گزارشگران بدون مرز",
"سقط جنین",
"اعدام",
"رود یانگ‌تسه",
"ناو هواپیمابر",
"زیردریایی اتمی",
"سوخو-۳۰",
"چنگدو جی-۱۰",
"شنیانگ جی-۱۱",
"تایپ-۵۹",
"تایپ-۹۹",
"موشک ضدماهواره",
"موشک کروز",
"موشک قاره‌پیما",
"تولید ناخالص داخلی",
"قدرت برابری خرید",
"فهرست کشورها بر پایه سرانه تولید ناخالص داخلی (اسمی)",
"دنگ شیائوپنگ",
"اقتصاد بازار",
"مالکیت خصوصی",
"صنایع سنگین",
"گروه ۷",
"شاخص جینی",
"آن‌هوئی",
"جیانگ‌سو",
"جیانگ‌کسی",
"جیلین",
"چینگهای",
"ژجیانگ",
"سیچوآن",
"شاآنکسی",
"شاندونگ",
"شانکسی",
"فوجی‌آن",
"گانسو",
"گوانگ‌دونگ",
"گوئیژو",
"لیائونینگ",
"هوبئی",
"هون‌آن",
"هه‌ایلونگ‌جیانگ",
"هه‌بی",
"یون‌نان",
"دریای چین شرقی",
"دریای زرد",
"آبرفت",
"مغولستان داخلی",
"صحرای گبی",
"یانگ‌تسه",
"قله اورست",
"فرونشست تورپان",
"سیل",
"سونامی",
"زلزله",
"رانش زمین",
"خشکسالی",
"طوفان شن",
"کنترل جمعیت",
"سیاست تک‌فرزندی",
"سین‌کیانگ",
"ژوانگ",
"منچو",
"اویغور",
"هویی",
"مغول",
"قوم تبتی",
"کنفوسیوس‌گرایی",
"تائویی",
"بی‌دینی",
"مسیحی",
"اسلام",
"زبانهای چینی",
"زبانهای چینی تبتی",
"گویش وو (چینی)",
"زبان کانتونی",
"زبانهای تبتی برمه‌ای",
"زبان جوانگ",
"زبان تایلندی",
"زبانهای آلتایی",
"زبان منچو",
"مغولی",
"زبانهای ترکی‌تبار",
"اویغوری",
"قزاقی",
"قرقیزی",
"زبان سالار",
"زبان کره‌ای",
"زبان سریکلی",
"تاجیک‌های چین",
"زبانهای ایرانی شرقی",
"زبانهای هندواروپایی",
"چینی ساده‌شده",
"چینی سنتی",
"پین‌یین",
"الفبای فارسی-عربی",
"الفبای لاتین",
"گونه (زیست‌شناسی)",
"برزیل",
"کلمبیا",
"درختان مخروطی",
"گوزن شمالی",
"خرس سیاه آسیایی",
"بامبو",
"سرو کوهی",
"سرخ‌دار",
"جزیره هاینان",
"محیط زیست",
"آلودگی هوا",
"دی‌اکسید کربن",
"آلودگی آب",
"انرژی‌های تجدیدپذیر",
"نیروگاه برقابی",
"کاغذ",
"چاپ",
"قطب‌نما",
"باروت",
"اعداد منفی",
"نوبل فیزیک",
"نوبل شیمی",
"هواوی",
"لنوو",
"ابرکامپیوتر",
"سازمان ملی فضایی چین",
"ایستگاه فضایی",
"دوچرخه",
"راه‌آهن",
"راه‌آهن سریع‌السیر",
"قطار شهری",
"بوئینگ",
"فرودگاه پکن",
"فرودگاه بین‌المللی هنگ‌کنگ",
"فرودگاه بین‌المللی شانگهای پودنگ",
"ایرلاین"
] | [
"چین",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۹۴۹ (میلادی)",
"بریکس",
"جمهوری‌ها",
"کشورها و سرزمین‌های چینی‌زبان",
"کشورهای آسیای شرقی",
"کشورهای آسیای مرکزی",
"کشورهای آسیایی",
"کشورهای تک حزبی",
"کشورهای سوسیالیستی",
"کشورهای عضو سازمان ملل متحد",
"کشورهای کمونیستی",
"کشورهای گروه ۲۰",
"کشورهای هم‌مرز با اقیانوس آرام"
] |
2,435 | کالیفرنیا | 2 | 5,489 | 0 | [
"کالیفورنیا",
"کلیفرنیا",
"ایالت کالیفرنیای",
"ایالت کالیفورنیا",
"كاليفرنيا",
"ايالت كاليفرنيا",
"ايالت كاليفرنياي",
"ايالت كاليفورنيا",
"ایالت کالیفرنیا",
"كاليفورنيا",
"كليفرنيا"
] | false | 5,422 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "Name",
"Item2": "کالیفرنیا"
},
{
"Item1": "Country",
"Item2": "[[ایالات متحده آمریکا]]"
},
{
"Item1": "Fullname",
"Item2": "ایالت کالیفرنیا"
},
{
"Item1": "StateAnthem",
"Item2": "[[من عاشق تو هستم، کالیفرنیا]]"
},
{
"Item1": "Flag",
"Item2": "Flag of California.svg"
},
{
"Item1": "Flaglink",
"Item2": "[[پرچم کالیفرنیا]]"
},
{
"Item1": "Seal",
"Item2": "Seal of California.svg"
},
{
"Item1": "Former",
"Item2": "مکزیک (استان آلتا کالیفرنیا)"
},
{
"Item1": "Map",
"Item2": "California in United States.svg"
},
{
"Item1": "Nickname",
"Item2": "ایالت زرین"
},
{
"Item1": "Demonym",
"Item2": "Californian"
},
{
"Item1": "Motto",
"Item2": "[[یوریکا]]"
},
{
"Item1": "MottoEnglish",
"Item2": "من این را پیدا کرده‌ام"
},
{
"Item1": "Capital",
"Item2": "[[ساکرامنتو]]"
},
{
"Item1": "OfficialLang",
"Item2": "[[انگلیسی]]"
},
{
"Item1": "Languages",
"Item2": "<small>زبانهای بومی در سال 2007</small>\n* [[انگلیسی]] ۵۷٫۴٪\n* [[اسپانیایی]] ۲۸٫۵٪\n* [[چینی]] ۲٫۸٪\n* [[تاگالوگ]] ۲٫۲٪\n* [[ویتنامی]] ۱٫۴۳٪"
},
{
"Item1": "LargestCity",
"Item2": "[[لس آنجلس]]"
},
{
"Item1": "LargestMetro",
"Item2": "[[لس‌آنجلس بزرگ]]"
},
{
"Item1": "Governor",
"Item2": "[[جری براون]] ([[دموکرات]])"
},
{
"Item1": "Lieutenant Governor",
"Item2": "[[گوین نیوسام]] ([[دموکرات]])"
},
{
"Item1": "Legislature",
"Item2": "[[قوه مقننه کالیفرنیا]]"
},
{
"Item1": "Upperhouse",
"Item2": "[[مجلس اعلای کالیفرنیا]]"
},
{
"Item1": "Lowerhouse",
"Item2": "[[مجلس سفلای کالیفرنیا]]"
},
{
"Item1": "Senators",
"Item2": "[[داین فاینستاین]] (د)[[باربارا باکسر]] (د)"
},
{
"Item1": "Representative",
"Item2": "39 دموکرات، 14 جمهوریخواه"
},
{
"Item1": "PostalAbbreviation",
"Item2": "CA"
},
{
"Item1": "TradAbbreviation",
"Item2": "Calif. ، Cal."
},
{
"Item1": "AreaRank",
"Item2": "سوم"
},
{
"Item1": "TotalArea",
"Item2": "۴۲۳،۹۷۰"
},
{
"Item1": "TotalAreaUS",
"Item2": "۱۶۳،۶۹۶"
},
{
"Item1": "LandArea",
"Item2": "۴۰۳،۹۳۲"
},
{
"Item1": "LandAreaUS",
"Item2": "۱۵۵،۹۵۹"
},
{
"Item1": "WaterArea",
"Item2": "۲۰،۰۴۷"
},
{
"Item1": "WaterAreaUS",
"Item2": "۷،۷۳۷"
},
{
"Item1": "PCWater",
"Item2": "۴٫۷"
},
{
"Item1": "PopRank",
"Item2": "نخست"
},
{
"Item1": "2010Pop",
"Item2": "39,144,818 (2015 سرشماری)"
},
{
"Item1": "DensityRank",
"Item2": "یازدهم"
},
{
"Item1": "2000Density",
"Item2": "۹۵٫۰"
},
{
"Item1": "2000DensityUS",
"Item2": "۲۴۶"
},
{
"Item1": "MedianHouseholdIncome",
"Item2": "US$۶۱،۰۲۱"
},
{
"Item1": "IncomeRank",
"Item2": "نهم"
},
{
"Item1": "AdmittanceOrder",
"Item2": "سی و یکم"
},
{
"Item1": "AdmittanceDate",
"Item2": "۹ سپتامبر ۱۸۵۰"
},
{
"Item1": "TZDesc",
"Item2": "[[منطقه زمانی اقیانوس آرام]]"
},
{
"Item1": "TimeZone",
"Item2": "[[PST]] ( )"
},
{
"Item1": "TZ1Where",
"Item2": "Standard time"
},
{
"Item1": "TimeZone2",
"Item2": "[[PDT]] ( )"
},
{
"Item1": "TZ2Where",
"Item2": "Summer time ([[ساعت تابستانی]])"
},
{
"Item1": "area_code",
"Item2": "۲۰۹ ۲۱۳ ۳۱۰ ۳۲۳ ۴۰۸ ۴۱۵ ۵۱۰ ۵۳۰ ۵۵۹ ۵۶۲ ۶۱۹ ۶۲۶ ۶۵۰ ۶۶۱ ۷۰۷ ۷۱۴ ۷۶۰ ۸۰۵ ۸۱۸ ۸۳۱ ۸۵۸ ۹۰۹ ۹۱۶ ۹۲۵ ۹۴۹"
},
{
"Item1": "Latitude",
"Item2": "۳۲° ۳۲′ N to 42° N"
},
{
"Item1": "Longitude",
"Item2": "۱۱۴° ۸′ W to 124° ۲۶′ W"
},
{
"Item1": "Width",
"Item2": "400"
},
{
"Item1": "WidthUS",
"Item2": "۲۵۰"
},
{
"Item1": "Length",
"Item2": "۱،۲۴۰"
},
{
"Item1": "LengthUS",
"Item2": "۷۷۰"
},
{
"Item1": "HighestPoint",
"Item2": "[[کوه ویتنی]]"
},
{
"Item1": "HighestElev",
"Item2": "۴،۴۲۱٫۰"
},
{
"Item1": "HighestElevUS",
"Item2": "۱۴،۵۰۵"
},
{
"Item1": "MeanElev",
"Item2": "۸۸۰"
},
{
"Item1": "MeanElevUS",
"Item2": "۲،۹۰۰"
},
{
"Item1": "LowestPoint",
"Item2": "[[حوضه بدواتر]]"
},
{
"Item1": "LowestElev",
"Item2": "−۸۵٫۰"
},
{
"Item1": "LowestElevUS",
"Item2": "−۲۷۹"
},
{
"Item1": "ISOCode",
"Item2": "US-CA"
},
{
"Item1": "ElectoralVotes",
"Item2": "۵۵"
},
{
"Item1": "Website",
"Item2": "http://www.ca.gov/"
}
],
"Title": "U.S. state"
} | کالیفرنیا ایالتی در غرب آمریکا بر کرانه اقیانوس آرام است. مرکز آن ساکرامنتو و شهرهای مهم آن لس‌آنجلس، سن دیگو، سن خوزه و سان‌فرانسیسکو هستند. همچنین این ایالت پرجمعیت‌ترین ایالت آمریکا است. کالیفرنیا پس از آلاسکا و تگزاس، سومین ایالت بزرگ آمریکا از لحاظ وسعت است.
لس آنجلس پرجمعیت‌ترین شهر کالیفرنیا و بزرگترین شهر آمریکا پس از شهر نیویورک است.
کشور ایتالیا بوده‌است.
نام
نام این ایالت از زبان اسپانیولی و به خصوص از رمانی به نام Las sergas de Esplandián گرفته شده، و متعلق به شخصیتی از این داستان است به نام ملکه Califia که احتمالا از واژه عربی «خلیفه» گرفته شده.
مردم
کالیفرنیا پرجمعیت‌ترین ایالت ایالات متحده آمریکاست و نیز بزرگترین جمعیت ایرانی‌تبار خارج از خاورمیانه را در خود جای داده‌است . به‌طوری‌که چندین تن از اعضای شورای شهر بورلی هیلز ایرانی‌الاصل هستند.
اقتصاد
کالیفرنیا نهمین اقتصاد جهان است. در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با تریلیون دلار داشت، که نزدیک به تولید ناخالص داخلی کشور ایتالیا ( میلیون دلار) بود.
کالیفرنیا صنعت فناوری اطلاعات و رایانه‌ای بسیار پیشرفته‌ای دارد به‌طوری‌که شرکت‌های اوراکل، سیسکو سیستمز، اینتل، گوگل، یاهو، شرکت ای‌ام‌دی، سان مایکروسیستمز، و نیز شرکت رایانه‌ای اپل و شوران نیز در این ایالت مرکزیت دارند.
علاوه بر این، دو تا از آزمایشگاه‌های فدرال بزرگ آمریکا در این ایالت قرار دارند از جمله آزمایشگاه ملی لارنس لیورمور و آزمایشگاه ملی لارنس برکلی.
مراکز علمی و فرهنگی کالیفرنیا
موزه و کتابخانه ریاست جمهوری ریچارد نیکسون
کتابخانه ریاست جمهوری رونالد ریگان
پارکهای ملی
پارک ملی یوسیمیتی
پارک ملی ردوود
پارک ملی سکویا
جنگل ملی سکویا
پارک ملی آتشفشانی لاسن
پارک ملی جاشوا‌تری
پارک ملی دث ولی
پارک ملی کینگز کنیون
پارک ملی جزایر چنل
جنگل ملی انجلیز
جنگل ملی کلیولند
جنگل ملی اینیو
جنگل ملی کلاماث
جنگل ملی لس پادرس
جنگل ملی سان برناردینو
جنگل ملی ترینیتی-شستا
خارستان‌های کالیفرنیا (چاپارل)
تهرانجلس
پیوندهای به خارج | [
"ایالات متحده آمریکا",
"من عاشق تو هستم، کالیفرنیا",
"پرچم کالیفرنیا",
"یوریکا",
"ساکرامنتو، کالیفرنیا",
"زبان انگلیسی",
"زبان اسپانیایی",
"زبانهای چینی",
"زبان تاگالوگ",
"زبان ویتنامی",
"لس آنجلس",
"لس‌آنجلس بزرگ",
"جری براون",
"حزب دموکرات (ایالات متحده آمریکا)",
"گوین نیوسام",
"هرست کورپوریشن",
"قوه مقننه کالیفرنیا",
"مجلس اعلای کالیفرنیا",
"مجلس سفلای کالیفرنیا",
"داین فاینستاین",
"باربارا باکسر",
"اداره آمار آمریکا",
"منطقه زمانی اقیانوس آرام",
"ساعت تابستانی",
"کوه ویتنی",
"سازمان زمین‌شناسی آمریکا",
"North American Vertical Datum of 1988",
"سرزمین اصلی ایالات متحده آمریکا",
"حوضه بدواتر",
"غرب آمریکا",
"اقیانوس آرام",
"ساکرامنتو",
"لس‌آنجلس",
"سن دیگو",
"سان خوزه (کالیفرنیا)",
"سان‌فرانسیسکو",
"آلاسکا",
"خلیفه",
"بورلی هیلز",
"تولید ناخالص داخلی",
"شرکت اوراکل",
"سیسکو سیستمز",
"اینتل",
"گوگل",
"یاهو",
"شرکت ای‌ام‌دی",
"سان مایکروسیستمز",
"شرکت رایانه‌ای اپل",
"شِوران",
"آزمایشگاه ملی لارنس لیورمور",
"آزمایشگاه ملی لارنس برکلی",
"موزه و کتابخانه ریاست جمهوری ریچارد نیکسون",
"کتابخانه ریاست جمهوری رونالد ریگان",
"پارک ملی یوسیمیتی",
"پارک ملی ردوود",
"پارک ملی سکویا",
"جنگل ملی سکویا",
"پارک ملی آتشفشانی لاسن",
"پارک ملی جاشوا تری",
"پارک ملی دث ولی",
"پارک ملی کینگز کنیون",
"پارک ملی جزایر چنل",
"جنگل ملی انجلیز",
"جنگل ملی کلیولند",
"جنگل ملی اینیو",
"جنگل ملی کلاماث",
"جنگل ملی لس پادرس",
"جنگل ملی سان برناردینو",
"جنگل ملی ترینیتی-شستا",
"خارستان‌های کالیفرنیا",
"تهرانجلس"
] | [
"کالیفرنیا",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۵۰ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۵۰ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۵۰ (میلادی) در کالیفرنیا",
"ساحل غربی ایالات متحده آمریکا",
"مستعمره‌های پیشین اسپانیا"
] |
2,436 | موزه هنان | 2 | 21 | 0 | [
"موزهٔ هنان"
] | false | 0 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | موزه هنان یکی از موزه‌های استان هنان چین است.
این موزه در سال ۱۹۲۷ میلادی در شهر کایفنگ بنیاد شد اما سالها بعد به شهر ژنگژو انتقال یافت.
موزه هنان دارای مجموعه‌های بسیاری است که به صورت موضوعی به نمایش درآمده‌اند. مجموعه «روشنایی تمدن باستانی هنان» بزرگترین و باارزش‌ترین این مجموعه بشمار می‌آید. در مجموعه دارای ۱۰۰۰ قطعه آثار هنری و باستانی است که همگی از شاهکارهای موزه به شمار می‌روند.
آثار برنزی دوره امپراتوران دودمان شانگ (سده ۱۶ تا ۱۱ پیش از میلاد)، آثار آرامگاه‌های امپراتوران دودمان هان (۲۰۶ پیش از میلاد تا ۲۲۰ میلادی)، آثار سفالینه‌های رنگین دوره امپراتوران دودمان تانگ (۶۱۸ تا ۹۰۷ میلادی) و سفالینه‌های امپراتوران دودمان سونگ (۹۶۰ تا ۱۲۷۹ میلادی). از دیگر مجموعه‌های موزه هنان می‌توان به «یشم‌های باستانی هنان»، «برنزهای حکومت چو»، «شاهکارهای هنری دودمان‌های مینگ و کینگ» اشاره کرد.
ساختمان موزه تازه هنان در سال ۱۹۹۸ میلادی در شهر کایفنگ بنا شده‌است و این موزه بار دیگر به این شهر باستانی بازگشت. نمای موزه شبیه یک هرم است و در واقع از طرح یک رصدخانه باستانی کایفنگ که در زمان دودمان امپراتوران یوان ساخته شده بود، الهام گرفته‌است. | [
"Jinshui District",
"ژنگژو",
"استان هنان",
"نگارخانه",
"هنان",
"کایفنگ",
"شانگ",
"تانگ",
"سفالینه",
"سونگ",
"یشم",
"یوان"
] | [
"بنیان‌گذاری‌های ۱۹۲۷ (میلادی) در جمهوری خلق چین",
"تاریخ چین",
"ژنگژو",
"ساختمان‌ها و سازه‌ها در ژنگژو",
"موزه‌های هنری و نگارخانه‌ها در چین",
"موزه‌های استان هنان",
"موزه‌های تاریخ طبیعی در جمهوری خلق چین",
"موزه‌های تاریخی در جمهوری خلق چین",
"موزه‌های چین",
"موزه‌های هنر بنیان‌گذاری‌شده در ۱۹۲۷ (میلادی)"
] |
2,437 | ولسوالی اورگون | 2 | 38 | 0 | [
"اورگون",
"ولسوالی ارگون",
"ولسوالي اورگون",
"ولسوالي ارگون"
] | false | 28 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام‌رسمی",
"Item2": "ارگون"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "Paktika districts.png"
},
{
"Item1": "اندازه‌تصویر",
"Item2": "220 px"
},
{
"Item1": "برچسب‌تصویر",
"Item2": "ولسوالی‌های پکتیکا"
},
{
"Item1": "ولایت",
"Item2": "پکتیکا"
}
],
"Title": "شهر افغانستان"
} | ارگون یکی از ولسوالی‌های ولایت پکتیکا در افغانستان است. اهالی و ساکنین اصیل ولسوالی ارگون (قوم فرملی) است که از جمله روشن‌ترین مردمان ولایت پکتیکا به شمار می‌آیند و در اطراف مرکز ولسوالی اقوام پشتون زدران (جدران)، خروتی و پیرکوتی ساکن اند. در مرکز ولسوالی اورگون قلعه قدیمی (هشت ضلعی) واقع است که در بین مردمان محل بنام اشرخ (هشت رخ) مشهور است. | [
"ولایت پکتیکا",
"افغانستان"
] | [
"مقاله‌های خرد جغرافیای افغانستان",
"ولسوالی‌های ولایت پکتیکا"
] |
2,438 | یوتا | 2 | 971 | 0 | [
"ایالت یوتا",
"يوتا",
"ايالت يوتا"
] | false | 913 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲.
ایالت یوتا در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور مجارستان بوده‌است.
یوتا ایالتی است در ایالتهای جنوب غربی آمریکا. پایتخت و شهر مهم آن سالت‌لیک‌سیتی است. پرووو شهر دوم ایالت است. یوتا همچنین جزو ایالتهای غرب آمریکا به‌شمار می‌آید. جمعیت این ایالت دو میلیون و ۸۰۰ هزار نفر است و شهر سالت‌لیک‌سیتی، مرکز ایالت، ۱۹۰ هزار نفر جمعیت دارد.
یوتا در تاریخ ۴ ژانویه سال ۱۸۹۶ به عنوان چهل‌وپنجمین ایالت به ایالات متحده پیوست. یوتا سیزدهمین ایالت بزرگ آمریکا و ۳۴امین ایالت پرجمعیت این کشور است.
حدود ۸۰ درصد از مردم این ایالت در منطقه‌ای که به «کناره واساچ» (Wasatch Front) شهرت دارد زندگی می‌کنند که شامل چندین شهر نزدیک به هم در کوهپایه‌های کوهستان واساچ است. این تمرکز جمعیت در یک منطقه باعث شده‌است که بخش‌های بزرگی از ایالت تقریبا خالی از سکنه بمانند و یوتا از نظر درصد جمعیت شهرنشین در رتبه ششم در میان ایالات آمریکا قرار بگیرد.
یوتا از سوی شرق با کلرادو، از شمال شرق با وایومینگ، در شمال با آیداهو، از سمت جنوب با آریزونا، و از غرب با نوادا هم‌مرز است. جنوب شرق یوتا نیز در نقطه‌ای مرز کوچکی با گوشه‌ای از ایالت نیومکزیکو دارد.
یوتا از نظر مذهب یک‌دست‌ترین ایالت آمریکا است. ۶۳ درصد از جمعیت یوتا از پیروان مذهب مورمون هستند که از شاخه‌های مسیحیت است. این مذهب تاثیر بسیاری بر فرهنگ و زندگی روزمره مردم یوتا داشته‌است که از آن‌جمله پرهیز از نوشیدن آشامیدنی‌های الکلی و همچنین چای، و قهوه توسط مردم مورمون است. همچنین نرخ رشد جمعیت در این ایالت بیش از سایر ایالتهای آمریکاست که این موضوع با تمایلات سنتی و خانواده دوستی مورمون‌ها مرتبط است.
مهمترین نهادهای آموزش عالی این ایالت دانشگاه بریگهم یانگ، دانشگاه یوتا، و دانشگاه ایالتی یوتا هستند. از چهره‌های نامدار این ایالت می‌توان لوید میلر و بریگهم یانگ را نام برد.
جغرافیا
نام یوتا از واژه سرخپوستی «یوته» برگرفته شده‌است که به معنای سرزمین مردم کوهستان می‌باشد. ایالت یوتا البته در میان رشته کوه‌های راکی قرار دارد و کوه‌های پوشیده از برف ایالت را می‌توان از شهر پایتخت ایالت سالت لیک سیتی مشاهده کرد. غرب ایالت را نمکزار و دریاچه‌های خشکیده نمک پوشانیده است. دریاچه بزرگ نمک در نزدیکی پایتخت قرار گرفته‌است.از این رو، این ایالت دارای تنوع آب و هوایی است.در حالی که که آب و هوای غالب نیمه خشک و بیابانی است اما وجود برف و هوای سرد در برخی مناطق جاذبه‌های گردشگری زمستانی ایجاد کرده‌است؛ به نحوی که المپیک زمستانی سال 2002 در این ایالت برگزار شد.
شهرستان‌ها
اقتصاد
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که بیشتر از تولید ناخالص داخلی کشور مجارستان ( میلیارد دلار) بود.
پارکهای ملی
«طاق ظریف» (Delicate Arch) در پارک ملی آرچز
یوتا از نظر منابع طبیعی و پارکهای ملی سرزمین بسیار غنی‌ای است.
پارک ملی کنیون لندز، پارک ملی کپیتول ریف، پارک ملی آرچز، دره یادبود، و پارک ملی برایس کنیون در جنوب این ایالت قرار دارند، و جنگل ملی کاریبو-تارگی در شمال آن.
از پارکهای ملی دیگر می‌توان جنگل ملی دیکسی، جنگل ملی یواینتا-واساچ-کش، جنگل ملی فیشلیک، پارک ملی صهیون، و جنگل ملی مانتی-لا سال را نام برد.
روابط با ایران
دولتمردان زیادی از ایران دانش آموخته موسسات آموزش عالی یوتا هستند.
در سال ۱۹۵۰، ایالات متحده آمریکا در راستای سیاست هری ترومن و قرارداد موسوم به قرارداد اصل چهارم برنامه‌ای تاسیس کرد که USAID نام گرفت. از اینجا بود که دانشگاه ایالتی یوتا موظف شد که بین سالهای ۱۹۵۱ تا ۱۹۵۴ فناوری کشاورزی خود را به کشورهای در حال توسعه همانند ایران ارزانی دارد که در دهه ۱۹۶۰ نیز ادامه پیدا کرد.
دانشگاه یوتا نیز روابط مبسوطی را به ویژه با دانشگاه تهران برای تبادل دانشجو و محقق پایه ریزی نمود که سالها ادامه داشت.
شهر سالت لیک سیتی شهر مرکزی ایالت است. ساختمان مرکزی ایالت یوتا در اینجا دیده میشود.
تعداد زیادی دانش‌آموخته از این روابط حاصل شد، از جمله اردشیر زاهدی و علی اصغر سلطانیه.
با اینحال، دانشگاههای یوتا از سالها پیش (به جهت مشابهت اقلیمی بین ایران و یوتا) با ایران روابط و تبادلات علمی-فرهنگی انجام داده بودند. نخستین دانشجوی ایرانی که جهت تحصیلات رهسپار یوتا گشت متعلق به سال ۱۹۱۲ دارد. و در سال ۱۹۳۹، رضاشاه پهلوی از آمریکا درخواست فرستادن متخصصین کشاورزی به ایران نمود. فرانکلین هریس، استاد و رئیس دانشگاه بریگهم یانگ، در پاسخ به درخواست وی به ایران آمد. | [
"سالت لیک سیتی",
"گری هربرت",
"اورین هتچ",
"مایک لی (سیاستمدار)",
"زبان انگلیسی",
"۴ ژانویه",
"۱۸۹۶ (میلادی)",
"Mountain Standard Time Zone",
"UTC",
"ساعت تابستانی",
"کینگز پیک",
"29 April",
"2005",
"بیور دم واش",
"2006-08-31",
"ایالتهای جنوب غربی آمریکا",
"سالت‌لیک‌سیتی",
"پرووو، یوتا",
"ایالتهای غرب آمریکا",
"کناره واساچ",
"کوهستان واساچ",
"دانشگاه بریگهم یانگ",
"دانشگاه یوتا",
"دانشگاه ایالتی یوتا",
"لوید میلر",
"بریگهم یانگ",
"کوه‌های راکی",
"تولید ناخالص داخلی",
"مجارستان",
"صندوق بین‌المللی پول",
"پارک ملی کنیون لندز",
"پارک ملی کپیتول ریف",
"پارک ملی آرچز",
"دره یادبود",
"پارک ملی برایس کنیون",
"جنگل ملی کاریبو-تارگی",
"جنگل ملی دیکسی",
"جنگل ملی یواینتا-واساچ-کش",
"جنگل ملی فیشلیک",
"پارک ملی صهیون",
"جنگل ملی مانتی-لا سال",
"هری ترومن",
"برنامه اصل چهار",
"دانشگاه تهران",
"کاپیتول ایالت یوتا",
"اردشیر زاهدی",
"علی اصغر سلطانیه",
"اسکی (ورزش)"
] | [
"یوتا",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۹۶ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۹۶ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"غرب ایالات متحده آمریکا",
"مستعمره‌های پیشین اسپانیا"
] |
2,439 | وایومینگ | 2 | 653 | 0 | [
"وايومينگ",
"ایالت وایومینگ",
"ايالت وايومينگ"
] | false | 609 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "Name",
"Item2": "وایومینگ"
},
{
"Item1": "Fullname",
"Item2": "ایالت وایومینگ"
},
{
"Item1": "Flag",
"Item2": "Flag of Wyoming.svg"
},
{
"Item1": "Flaglink",
"Item2": "[[پرچم وایومینگ]]"
},
{
"Item1": "Seal",
"Item2": "Seal of Wyoming.svg"
},
{
"Item1": "Seallink",
"Item2": "[[آرم]]"
},
{
"Item1": "Map",
"Item2": "Wyoming in United States.svg"
},
{
"Item1": "Nickname",
"Item2": "ایالت برابری (رسمی)،ایالت گاوچران‌ها، وایومینگ بزرگ،Wonderful Wyoming"
},
{
"Item1": "Motto",
"Item2": "حقوق برابر"
},
{
"Item1": "Former",
"Item2": "Wyoming Territory"
},
{
"Item1": "Capital",
"Item2": "[[شاین]]"
},
{
"Item1": "LargestMetro",
"Item2": "[[Cheyenne Metro Area]]"
},
{
"Item1": "OfficialLang",
"Item2": "[[زبان انگلیسی]]"
},
{
"Item1": "Demonym",
"Item2": "وایومینگی"
},
{
"Item1": "LargestCity",
"Item2": "capital"
},
{
"Item1": "Governor",
"Item2": "[[مت مید]] (R)"
},
{
"Item1": "Lieutenant Governor_alt",
"Item2": "Secretary of State"
},
{
"Item1": "Legislature",
"Item2": "[[قوه مقننه وایومینگ]]"
},
{
"Item1": "Upperhouse",
"Item2": "[[سنا]]"
},
{
"Item1": "Lowerhouse",
"Item2": "[[مجلس نمایندگان]]"
},
{
"Item1": "Senators",
"Item2": "[[مایک انزی]] (R)[[جان باروزو]] (R)"
},
{
"Item1": "Representative",
"Item2": "[[سینتیا لومیس]] (R)"
},
{
"Item1": "PostalAbbreviation",
"Item2": "WY"
},
{
"Item1": "AreaRank",
"Item2": "۱۰م"
},
{
"Item1": "TotalArea",
"Item2": "۲۵۳،۳۴۸"
},
{
"Item1": "TotalAreaUS",
"Item2": "۹۷،۸۱۴"
},
{
"Item1": "LandAreaUS",
"Item2": "۹۷،۱۰۱"
},
{
"Item1": "LandArea",
"Item2": "۲۵۱،۴۹۸"
},
{
"Item1": "WaterAreaUS",
"Item2": "۷۱۴"
},
{
"Item1": "WaterArea",
"Item2": "۱،۸۵۱"
},
{
"Item1": "PCWater",
"Item2": "۰٫۷"
},
{
"Item1": "PopRank",
"Item2": "۵۰م"
},
{
"Item1": "2010Pop",
"Item2": "۵۸۴،۱۵۳ (تخمین ۲۰۱۴)"
},
{
"Item1": "DensityRank",
"Item2": "۴۹م"
},
{
"Item1": "2000DensityUS",
"Item2": "۵٫۸۵"
},
{
"Item1": "2000Density",
"Item2": "۲٫۲۶"
},
{
"Item1": "AdmittanceOrder",
"Item2": "۴۴م"
},
{
"Item1": "AdmittanceDate",
"Item2": "۱۰ ژوئیه ۱۸۹۰"
},
{
"Item1": "TimeZone",
"Item2": "[[Mountain]]: [[ساعت هماهنگ جهانی]] [[-۷]]/[[-۶]]"
},
{
"Item1": "Latitude",
"Item2": "[[مدار ۴۱ درجه شمالی]] تا [[مدار ۴۵ درجه شمالی]]"
},
{
"Item1": "Longitude",
"Item2": "۱۰۴°3'W تا ۱۱۱°3'W"
},
{
"Item1": "WidthUS",
"Item2": "۳۶۰"
},
{
"Item1": "Width",
"Item2": "۵۸۱"
},
{
"Item1": "LengthUS",
"Item2": "۲۸۰"
},
{
"Item1": "Length",
"Item2": "۴۵۰"
},
{
"Item1": "HighestPoint",
"Item2": "[[قله گنت]]"
},
{
"Item1": "HighestElevUS",
"Item2": "۱۳،۸۰۹"
},
{
"Item1": "HighestElev",
"Item2": "۴۲۰۹٫۱"
},
{
"Item1": "MeanElevUS",
"Item2": "۶،۷۰۰"
},
{
"Item1": "MeanElev",
"Item2": "۲۰۴۰"
},
{
"Item1": "LowestPoint",
"Item2": "[[رودخانه بل فورش]] در"
},
{
"Item1": "LowestElevUS",
"Item2": "۳،۱۰۱"
},
{
"Item1": "LowestElev",
"Item2": "۹۴۵"
},
{
"Item1": "ISOCode",
"Item2": "US-WY"
},
{
"Item1": "Website",
"Item2": "wyoming.gov"
}
],
"Title": "U.S. state"
} | وایومینگ ایالتی در مناطق کوهستانی غرب ایالات متحده است. این ایالت از لحاظ وسعت در جایگاه دهم قرار دارد، اما دومین ایالت کم‌جمعیت آمریکا است. دو سوم غربی ایالت را کوهها و مراتع دامنه شرقی رشته‌کوه راکی تشکیل می‌دهند، در حالی که یک سوم شرقی دشت مرتفعی است که با نام بالادشت شناخته میشود.
شاین پایتخت و پرجمعیت‌ترین شهر این ایالت است و جمعیتی برابر ۶۰،۰۰۰ نفر را در خود جای داده‌است. شهر کاسپر در مقام دوم قرار دارد.
تاریخ
رهبران قبایل سرخپوست در حال انعقاد «پیمان صلح» با ژنرال ویلیام شرمن در زمان جنگ داخلی آمریکا در وایومینگ.
وایومینگ نخستین ایالت امریکاست که در سال ۱۸۶۹ حق رای زنان را در انتخابات محلی و ایالتی در این ایالت به رسمیت شناخت.
نخستین فرماندار زن آمریکا نیز در وایومینگ به قدرت رسید: نلی تیلو راس
اقتصاد
مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت وابومینگ در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور غنا بوده‌است.
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت،
که تقریبا برابر تولید ناخالص داخلی کشور غنا( بود.
پارکهای ملی
شهرت ایالت بیشتر بخاطر پارکهای آن همانند پارک ملی یلوستون و جنگل ملی شوشونی، و نیز جنگلهای وسیع آن همانند جنگل ملی کاریبو-تارگی و جنگل ملی بریجر-تیتان است.
اماکن ملی وایومینگ | [
"پرچم وایومینگ",
"آرم وایومینگ",
"شاین، وایومینگ",
"Cheyenne metropolitan area",
"زبان انگلیسی",
"مت مید",
"قوه مقننه وایومینگ",
"سنای وایومینگ",
"مجلس نمایندگان وایومینگ",
"مایک انزی",
"جان باروزو",
"سینتیا لومیس",
"Mountain Time Zone",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"Mountain Standard Time",
"Mountain Daylight Time",
"مدار ۴۱ درجه شمالی",
"مدار ۴۵ درجه شمالی",
"قله گنت",
"رودخانه بل فورش",
"داکوتای جنوبی",
"ایالتهای غربی آمریکا",
"رشته‌کوه راکی",
"شاین",
"کسپر، وایومینگ",
"ویلیام شرمن",
"جنگ داخلی آمریکا",
"نلی تیلو راس",
"تولید ناخالص داخلی",
"غنا",
"صندوق بین‌المللی پول",
"پارک ملی یلوستون",
"جنگل ملی شوشونی",
"جنگل ملی کاریبو-تارگی",
"جنگل ملی بریجر-تیتان",
"یادبود ملی برج شیاطین",
"پارک ملی گراند تیتون",
"پارک ملی یلو ستون",
"فهرست شهرها و روستاهای وایومینگ"
] | [
"وایومینگ",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۹۰ (میلادی)",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۹۰ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"غرب ایالات متحده آمریکا"
] |
2,440 | میزوری | 2 | 1,506 | 0 | [
"ميسوري",
"ایالت میسوری",
"میسوری",
"ميزوري",
"ایالت میزوری",
"ايالت ميزوري",
"ايالت ميسوري"
] | false | 1,431 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | میزوری از ایالتهای غرب میانه آمریکا است. مرکز آن جفرسون‌سیتی و شهرهای مهم آن کانزاس‌سیتی و سنت‌لوئیس هستند.
نامگذاری
تلفظ صحیح نام ایالت در آوای بومی و ساکنین کنونی آن میزوری است و نه میسوری. میزوری نام خود را از زبان سرخپوستان قبیله سو می‌گیرد که به معانی مختلف تعبیر (از جمله مثلا «مردم قایق سوار» یا «قایق بزرگ» یا «قایق چوبی») شده‌است.
در جنوب و برخی مناطق دیگر ایالت گاه مشاهده میشود که نام ایالت را میزورا نیز تلفظ می‌کنند.
تاریخ
میزوری در سال ۱۸۰۳ در واقعه خرید لوئیزیانا توسط توماس جفرسون از کشور فرانسه خریداری شد. هفده سال بعد یعنی در سال ۱۸۲۱ میلادی میزوری به عنوان بیست و چهارمین ایالت آمریکا به ایالات متحده پیوست. میسوری در جنگ داخلی آمریکا یکی از اعضای اتحادیه شمال بود. هری ترومن سی و سومین رئیس جمهور امریکا در تاریخ از این ایالت است.
آب و هوا
میزوری غالبا دارای آب و هوای قاره ایست: زمستانهای سرد و برفی و تابستانهای گرم و شرجی دارد. میزوری به ویژه در «کوچه پیچندها» (Tornado Alley) قرار دارد.
شهرها
ایالت میزوری دو شهر بزرگ دارد: یکی سنت لوئیس و دیگری کانزاس سیتی که هر دو بالای دو میلیون نفر جمعیت دارند. چند شهر دیگر نیز در ایالت وجود دارند که در مقیاس شهرهای متوسط محسوب می‌گردند. در این گروه می‌توان جفرسون سیتی (پایتخت ایالت)، اسپرینگفیلد، کلمبیا، سنت جوزف و جاپلین نام برد.
اقتصاد
نقشه تراکم جمعیت ایالت
مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت میزوری در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور مصر بوده‌است.
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که بیش از تولید ناخالص داخلی کشور سنگاپور ( میلیارد دلار) بود
در سال ۲۰۱۶ مجموعا ده شرکت در میان اعضای فهرست فورچون ۵۰۰ ار ایالت میزوری قرار داشتند. این شرکت‌ها عبارت بودند از:
رتبه
نام شرکت
رتبه در فورچون ۵۰۰در سال ۲۰۱۳
بخش صنعت
۱
Express Scripts
۲۲
پزشکی و داروسازی
۲
امرسون الکتریک
۱۳۹
برق
۳
مونسانتو
۲۰۴
شیمی و مهندسی ژنتیک
۴
Reinsurance Group of America
۲۴۶
بیمه
۵
Centene
۶۶
خدمات درمانی
۶
Olin
۴۶۷
صنایع شیمی
۷
Ameren
۴۳۱
برق و گاز
۸
OReilly Automotive
۳۲۳
صنایع قطعات خودروسازی
۹
Graybar Electric
۴۲۰
صنایع قطعات برقی
۱۰
Edward Jones
۴۰۳
سرمایه‌گذاری
از شرکت‌های مهم دیگر این ایالت می‌توان مک‌دانل داگلاس، هالمارک کاردز، شرکت‌های معروف معماری آرکیتکچر ۳۶۰، هلموث، اوباتا و کاساباوم و پاپولوس، شرکت شراب‌سازی انهایزر بوش و شرکت محاسبات و تحلیل آماری اچ اند آر بلاک را نام برد.
در کشاورزی، مهمترین محصولات این ایالت سویا و برنج است.
سیاست
به غیر از شهرهای بزرگ همانند سنت لوئیس و کانزاس سیتی، اغلب ایالت جمهوری خواه هستند. با اینحال نمایندگان دموکرات نیز از این ایالت به مقام و منصب‌های بالا نیز می‌رسند.
میزوری در حال حاضر در کنگره آمریکا شش جمهوریخواه و دو دموکرات (یعنی در مجموع هشت نماینده) دارد.
میزوری یک سیستم پارلمان دو مجلسی دارد: مجلس نمایندگان میزوری ۱۶۳ عضو دارد که به مدت چهار تا ترم دو ساله می‌توانند در مقام خود خدمت کنند. تیم جونز (ج) سخنگوی مجلس است. مجلس سنای میزوری نیز ۳۴ عضو دارد که می‌توانند به مدت دو ترم چهار ساله در مقام خود خدمت کنند. پیتر کیندل (ج) ریاست سنا را بر عهده دارد. مجلس سنا و نمایندگان ایالت در کاپیتول ایالت میزوری قرارد دارد. این ساختمان، دیوان عالی ایالت میزوری، و دیگر ادارات دولتی ایالت در شهر پایتخت میزوری، یعنی جفرسون سیتی قرار دارند.
مشاهیر
300px
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان امینم رپر، رندی اورتن کشتی کچ کار، کلمن هاوکینز، شریل کرو، مارک تواین٫ والتر کرانکایت٫ هری ترومن٫ سناتور جیمز فولبرایت٫ ماریان مور، و تی. اس. الیوت را نام برد.
همچنین می‌توان ادوین هابل، یولیسیز سایمن گرانت، جان اشکرافت، استیون چو، چاک بری، چارلز لیندبرگ، دیوید لی (بسکتبال)، مایا آنجلو، و ریچارد اسمالی را نام برد.
دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی میزوری
مراکز فرهنگی
طاق گیت وی، موزه هنر نلسون اتکینز و موزه هنر میلدرد لین کمپر در این ایالت قرار دارند. موزه و کتابخانه ریاست جمهوری هری ترومن نیز در میزوری واقع است.
آموزش عالی
در آموزش عالی، این ایالت دارای موسسات بسیار معتبریست. از آن جمله می‌توان دانشگاه واشنگتن در سنت لوییس را در وهله نخست نام برد که در سال ۲۰۱۳ در جهان (بر طبق رده‌بندی موسسه ARWU) در مقام ۳۲ در دنیا و نیز در رتبه ۱۴ در امریکا (بر طبق یو اس نیوز اند ورلد ریپورت) قرار داشت.
دانشگاه میزوری در کانزاس سیتی، دانشگاه میزوری در رولا، و دانشگاه میزوری در کلمبیا هر سه از دانشگاههای دولتی بزرگ ایالت محسوب می‌شوند که شعبه اصلی آنها در شهر کلمبیا دارای شهرت فراوانی در میان دانشگاههای دولتیست. دانشگاه میزوری در رولا دارای یک راکتور هسته‌ای ۲۰۰ کیلوواتی است و دانشگاه میزوری در کلمبیا نیز یک رآکتور هسته‌ای ۱۰ مگاواتی آزمایشی دارد.
طبیعت
میزوری از نظر منابع طبیعی بسیار غنی می‌باشد. جنگل ملی مارک توین در جنوب این ایالت گسترده شده‌است که بسیار مورد بازدید دوستداران طبیعت از سرتاسر آمریکا قرار دارد. این پارک بر نیمه شمالی رشته‌کوه اوزارک در جنوب ایالت میزوری گسترده شده‌است.
از دهها پارک ایالتی متعدد در میزوری می‌توان پارک ایالتی درخت بزرگ بلوط، پارک ایالتی بابلر، پارک ایالتی هاون، پارک ایالتی غار اونونداگا، پارک ایالتی بنت اسپرینگ و پارک ایالتی رودخانه کویور را بطور نمونه نام برد. | [
"جفرسون‌سیتی",
"کانزاس‌سیتی",
"سنت‌لوئیس",
"جی نیکسون",
"روی بلانت",
"کلیر مک‌کسکیل",
"زبان انگلیسی",
"۱۰ اوت",
"۱۸۲۱ (میلادی)",
"منطقه زمانی مرکزی",
"UTC",
"ساعت تابستانی",
"تاوم ساک ماونتن",
"رودخانه سنت فرانسیس",
"ایالتهای غرب میانه آمریکا",
"سو",
"خرید لوئیزیانا",
"توماس جفرسون",
"جنگ داخلی آمریکا",
"اتحادیه (جنگ داخلی آمریکا)",
"هری ترومن",
"پیچند",
"سنت لوئیس",
"کانزاس سیتی، میزوری",
"جفرسون سیتی",
"اسپرینگفیلد، میزوری",
"کلمبیا، میزوری",
"سنت جوزف، میزوری",
"جاپلین، میزوری",
"کانزاس سیتی",
"تولید ناخالص داخلی",
"سنگاپور",
"صندوق بین‌المللی پول",
"فورچون ۵۰۰",
"امرسون الکتریک",
"مونسانتو",
"مک‌دانل داگلاس",
"هالمارک کاردز",
"آرکیتکچر ۳۶۰",
"هلموث، اوباتا و کاساباوم",
"پاپولوس",
"انهایزر بوش",
"اچ اند آر بلاک",
"کنگره آمریکا",
"کاپیتول ایالت میزوری",
"امینم",
"رندی اورتن",
"کلمن هاوکینز",
"شریل کرو",
"مارک تواین",
"والتر کرانکایت",
"جیمز فولبرایت",
"ماریان مور",
"توماس استرنز الیوت",
"ادوین هابل",
"یولیسیز سایمن گرانت",
"جان اشکرافت",
"استیون چو",
"چاک بری",
"چارلز لیندبرگ",
"دیوید لی (بسکتبال)",
"مایا آنجلو",
"ریچارد اسمالی",
"طاق گیت وی",
"موزه هنر نلسون اتکینز",
"موزه هنر میلدرد لین کمپر",
"موزه و کتابخانه ریاست جمهوری هری ترومن",
"دانشگاه واشنگتن در سنت لوییس",
"یو اس نیوز اند ورلد ریپورت",
"دانشگاه میزوری در کانزاس سیتی",
"دانشگاه میزوری در رولا",
"دانشگاه میزوری در کلمبیا",
"راکتور هسته‌ای",
"دانشگاه سنت لوئیس",
"دانشگاه میزوری",
"جنگل ملی مارک توین",
"رشته‌کوه اوزارک",
"پارک ایالتی درخت بزرگ بلوط",
"پارک ایالتی بابلر",
"پارک ایالتی هاون",
"پارک ایالتی غار اونونداگا",
"پارک ایالتی بنت اسپرینگ",
"پارک ایالتی رودخانه کویور",
"کانتری کلاب پلازا"
] | [
"میزوری",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۲۱ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۲۱ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا"
] |
2,441 | کتاب جامعه | 6 | 20 | 0 | [
"جامعة بن داود",
"كتاب جامعه",
"جامعه بن داود",
"جامعهٔ بن داود"
] | false | 8 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | کتاب جامعه بن داود (در عبری: کوهلت) نام یکی از بخش‌های عهد عتیق کتاب مقدس است. به نظر میرسد در طول زمان، توسط نویسندگان دیگری، چیزهایی بر متن اصلی افزوده شده باشد.کتاب خودزندگینامه‌ای است از زبان پادشاه اورشلیم (سلیمان پسر داوود) که دریافته است قسمت اعظم زندگی‌اش باطل بوده است. | [
"عبری",
"عهد عتیق"
] | [
"کتاب جامعه",
"ادبیات حکمت",
"سلیمان",
"سوکوت",
"عهد عتیق",
"کتابهای سده ۲ (پیش از میلاد)",
"کتابهای سده ۴ (پیش از میلاد)",
"کتابهای سده ۵ (پیش از میلاد)",
"کتابهای قانون اول",
"کتوویم"
] |
2,442 | خاور دور | 2 | 151 | 0 | [
"شرق دور",
"خاوردور"
] | false | 134 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | خاور دور یک اصطلاح جغرافیایی جایگزین است که در زبان انگیسی (و معادل آن در بسیاری از زبانهای دیگر) برای اشاره به آسیای شرقی (شامل آسیای شمال شرقی)، شرق دور روسیه (بخش آسیای شمالی) و آسیای جنوب شرقی است. آسیای جنوبی نیز گاهی به دلایل اقتصادی و فرهنگی جزئی از آن محسوب میشود.
از دهه ۱۹۶۰ میلادی، آسیای شرقی متداولترین واژه در بیشتر رسانهها برای این منطقه بوده است. امروزه خاور دور اغلب یک واژه منسوخ، قدیمی، تهاجمی و گاهی حتی نژاد پرستانه است.
به بیان دیگر خاور دور ذاتا یک واژه اروپا محور است زیرا بخشی از یک پارادایم جغرافیایی است که در آن حتی آسیای غربی نیز «خاور نزدیک» یا «خاورمیانه» نامیده میشود. تا پایان قرن بیستم مرکز ثقل بودن اروپا در اقتصاد جهانی قابل بحث بود که اکنون دیگر واقعیت ندارد.
خاور دور از قرن ۱۲ وارد ادبیات جغرافیای سیاسی اروپاییان شد با این معنی که خاور دور، دورترین قسمت از سه بخش شرقی است که فراتر از خاور نزدیک و خاورمیانه است. به همین دلیل مردم کشور چین نیز از قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ جهان غرب را غرب دور "Tàixī ()" یعنی هر آنچه در غرب جهان عرب قرار دارد نامیدند. | [
"زبان انگلیسی",
"آسیای شرقی",
"آسیای شمال شرقی",
"شرق دور روسیه",
"شمال آسیا",
"آسیای جنوب شرقی",
"آسیای جنوبی",
"اروپامحوری",
"پارادایم",
"آسیای غربی",
"خاور نزدیک",
"خاورمیانه",
"اقتصاد جهانی",
"جغرافیای سیاسی",
"اروپاییان",
"چین",
"جهان غرب",
"Far West (Taixi)",
"جهان عرب"
] | [
"آسیا"
] |
2,443 | مهدی بازرگان | 1 | 497 | 0 | [
"مهندس مهدي بازرگان",
"مهدي بازرگان",
"مهندس بازرگان",
"مهندس مهدی بازرگان"
] | false | 290 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "name",
"Item2": "مهدی بازرگان"
},
{
"Item1": "image",
"Item2": "Mehdi Bazargan Portrait.jpg"
},
{
"Item1": "caption",
"Item2": "رخ‌نگاره‌ای از مهدی بازرگان"
},
{
"Item1": "office3",
"Item2": "[[عضو مجلس شورای اسلامی]]"
},
{
"Item1": "constituency3",
"Item2": "[[تهران]]"
},
{
"Item1": "term_start3",
"Item2": "۱۴ اردیبهشت ۱۳۵۹"
},
{
"Item1": "term_end3",
"Item2": "۱۶ اردیبهشت ۱۳۶۳"
},
{
"Item1": "office",
"Item2": "[[۷۵امین]] [[نخست‌وزیر ایران]]<small>اولین نخست‌وزیر جمهوری اسلامی ایران</small>"
},
{
"Item1": "term_start",
"Item2": "۱۵ بهمن ۱۳۵۷"
},
{
"Item1": "term_end",
"Item2": "۱۵ آبان ۱۳۵۸"
},
{
"Item1": "president",
"Item2": "''بدون رئیس‌جمهور (دوره انتقال قدرت)''"
},
{
"Item1": "deputy",
"Item2": "[[عباس امیرانتظام]]"
},
{
"Item1": "predecessor",
"Item2": "[[شاپور بختیار]] (نخست‌وزیر حکومت پهلوی)"
},
{
"Item1": "successor",
"Item2": "[[محمدعلی رجایی]] (نخست‌وزیر دولت [[ابوالحسن بنی‌صدر]])"
},
{
"Item1": "office2",
"Item2": "[[وزیر امور خارجه ایران]]<small>موقت</small>"
},
{
"Item1": "primeminister2",
"Item2": "خودش"
},
{
"Item1": "term_start2",
"Item2": "۲۶ فروردین ۱۳۵۸"
},
{
"Item1": "term_end2",
"Item2": "۲ اردیبهشت ۱۳۵۸"
},
{
"Item1": "predecessor2",
"Item2": "[[کریم سنجابی]]"
},
{
"Item1": "successor2",
"Item2": "[[ابراهیم یزدی]]"
},
{
"Item1": "birth_date",
"Item2": "۱۰ شهریور ۱۲۸۶"
},
{
"Item1": "birth_place",
"Item2": "[[تهران]]"
},
{
"Item1": "nationality",
"Item2": "[[ایران]]"
},
{
"Item1": "death_date",
"Item2": "۳۰ دی ۱۳۷۳"
},
{
"Item1": "death_place",
"Item2": "[[زوریخ]]، [[سوئیس]]"
},
{
"Item1": "alma_mater",
"Item2": "اکول سانترال پاریس (École Centrale Paris)"
},
{
"Item1": "party",
"Item2": "[[جبهه ملی ایران]]، [[نهضت آزادی ایران]]"
},
{
"Item1": "religion",
"Item2": "[[اسلام]] [[شیعه]]"
},
{
"Item1": "children",
"Item2": "[[زهرا]]، [[عبدالعلی]]، [[فتانه]]، [[فرشته]]، [[محمدنوید]]"
},
{
"Item1": "signature",
"Item2": "Mehdi Bazargan signature.svg"
}
],
"Title": "officeholder"
} | مهدی بازرگان (۱۲۸۶ در تهران — ۳۰ دی ۱۳۷۳ در زوریخ) معروف به مهندس بازرگان ، سیاستمدار، عضو جبهه ملی ایران، موسس حزب نهضت آزادی ایران، معمار اصلی جریان اسلامگرایی مدرن در ایران، استاد دانشگاه، پژوهشگر قرآن و نخست‌وزیر دولت موقت ایران پس از پیروزی انقلاب سال ۱۳۵۷ بود. او نخستین دانشیار دانشگاه تهران و مدتی بعد استاد و رئیس دانشکده فنی دانشگاه تهران شد.
بازرگان در ابتدا مخالف دخالت در سیاست بود اما با تشکیل دولت محمد مصدق وارد فعالیت سیاسی شد. او در ابتدا به عنوان معاون وزیر فرهنگ کابینه اول مصدق برگزیده شد و سپس از طرف مصدق به عنوان رئیس هیئت خلع ید از شرکت نفت انگلیس انتخاب شد. وی در اواخر دولت دوم مصدق، اولین شبکه لوله‌کشی آب تهران را تاسیس کرد. پس از سقوط دولت مصدق در جریان کودتای ۲۸ مرداد، فعالیتهای سیاسی بازرگان گسترش بیشتری یافت. مهدی بازرگان به همراه چهره‌هایی از جمله سید رضا زنجانی اقدام به تاسیس نهضت مقاومت ملی کردند و در آن بسیاری از طرفداران مصدق نظیر داریوش فروهر و محمود طالقانی را برای مبارزه سیاسی سازمان دادند
بعد از شکست نهضت مقاومت ملی، بازرگان به همراه اللهیار صالح، باقر کاظمی، غلامحسین صدیقی و کریم سنجابی، از موسسان جبهه ملی دوم بود و کمی بعد با تایید محمد مصدق و با همراهی یدالله سحابی و محمود طالقانی اقدام به تاسیس حزب نهضت آزادی کرد. تشکیل نهضت آزادی به علت اختلافاتی بود که در جبهه ملی بین بازرگان و افرادی دیگر پیش آمده بود و مصدق نیز جانب بازرگان را گرفت. سران وقت جبهه ملی با عضویت نهضت آزادی به عنوان یک حزب مخالفت کردند اما بازرگان، سحابی و طالقانی همچنان به صورت عضو منفرد در جبهه ملی ماندند و در کنگره جبهه ملی هم حضور داشتند. بعد از این که مصدق به مخالفت با سیاست‌های جبهه ملی برخاست و تصمیم گرفت جبهه ملی را مجددا سازماندهی کند، چهار حزب نهضت آزادی، جامعه سوسیالیست‌ها، حزب ملت ایران و حزب مردم ایران، جبهه ملی سوم را تحت رهبری مصدق تشکیل دادند اما جبهه ملی سوم توسط ساواک سرکوب شد و پس از آن نیز مصدق درگذشت.
مهدی بازرگان به عنوان اولین نخست‌وزیر ایران پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ (رئیس دولت موقت) معرفی شد و نه ماه بعد پس از اشغال سفارت آمریکا، به دلیل اختلاف‌هایی که با روح‌الله خمینی و حزب جمهوری اسلامی داشت، از مقام نخست‌وزیری استعفا کرد. یکی از این اختلافات بر سر مسئله ولایت فقیه بود که بازرگان و اعضای دولت او با آن مخالف بودند و برای جلوگیری از تصویب آن، دولت بازرگان قصد انحلال مجلس خبرگان نیز داشت. روح‌الله خمینی در مقابل انحلال مجلس برای جلوگیری از تصویب ولایت فقیه، واکنش نشان داد و مانع آن شد و نیروهای هوادار وی نیز او را همراهی کردند. اکثر وزرای دولت بازرگان را اعضای نهضت آزادی و جبهه ملی تشکیل می‌دادند و این موضوع نیز یکی دیگر از اختلافات بود.
بازرگان از معدود سیاست‌مدارانی بود که پس از فتح خرمشهر، با ادامه جنگ ایران و عراق مخالفت کرده بود. وی در سال ۱۳۶۷ در یک نامه به روح‌الله خمینی، یادآور شد که نهضت آزادی از سالها پیش مخالف ادامه جنگ بوده و سپس مشکلاتی که ادامه جنگ به وجود آورده را ذکر کرده بود و ادامه جنگ را عامل نابودی نامیده بود. در این فاصله، او برای ریاست جمهوری ایران (۱۳۶۴) ثبت نام کرد که این اقدام او از جانب مردم حمایت شد، اما شورای نگهبان او را رد صلاحیت کرد.
بازرگان از فعالان انجمن اسلامی دانشجویان در دانشکده فنی دانشگاه تهران بود. در زمان نخست‌وزیری خود نیز با وجود مخالفت با ولایت فقیه، خواستار جدایی دین از دولت نبود. اما در سالهای آخر عمر خود تغییر عقیده داد و از جدایی دین از دولت حمایت کرد.
دوران کودکی و جوانی
مهدی بازرگان در جوانی
مهدی بازرگان در سالهای انقلاب مشروطه، در خانواده‌ای مذهبی آذربایجانی به دنیا آمد. پدرش، حاج عباسقلی آقا تجارتی تبریزی، پس از چندی در تهران مقیم شد و به عنوان یکی از تاجران سرشناس بازار تهران مطرح گردید. وی تحصیلات ابتدایی را در مدرسه سلطانیه تهران و متوسطه را در دارالمعلمین مرکزی به پایان رساند و سپس در سال ۱۳۰۶ در میان نخستین گروه محصلان ممتاز اعزامی دولت پهلوی قرار گرفت و به کشور فرانسه رفت. او در مدرسه حرفه و فن شهر پاریس در رشته ترمودینامیک و نساجی تحصیل کرد و پس هفت سال در سال ۱۳۱۳ به ایران بازگشت. مهدی بازرگان جزو نخستین گروه از فارغ التحصیلانی است که در تاریخ ایران بورسیه تحصیلی دریافت کرده‌است.
نخست‌وزیری محمد مصدق و کودتای ۲۸ مرداد
با روی کار آمدن محمد مصدق، وی کریم سنجابی را به عنوان وزیر فرهنگ انتخاب کرد. بعد از این که سنجابی، بازرگان را به عنوان معاون خود معرفی کرد، فعالیت سیاسی بازرگان شروع شد. اما معاونت وزارت فرهنگ برای بازرگان زیاد طول نکشید و کمی بعد مصدق، او را به عنوان رئیس هیئت مدیره خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس به آبادان فرستاد تا این تاسیسات را در کنترل بگیرد. بازرگان تا مدتی در این سمت بود اما بعد از مدتی به دلیل اختلافاتی که با حسین مکی داشت، استعفا داد. وی پس از استعفا از ریاست هیئت خلع ید از شرکت نفت انگلیس، ریاست شرکت آب و فاضلاب تهران را بر عهده گرفت و و موفق شد نخستین شبکه لوله‌کشی آب را در تهران احداث کند.
پس از این که کودتای ۲۸ مرداد پیش‌آمد و دولت مصدق، سقوط کرد، مهدی بازرگان به همراه شاپور بختیار و سید رضا زنجانی اولین افرادی بودند که به مخالفت با آن پرداختند و اقدام به تاسیس نهضت مقاومت ملی کردند. شاپور بختیار در مصاحبه با پروژه تاریخ شفاهی ایران در پاسخ به سوالی درباره نهضت مقاومت ملی گفت:
اما حسین شاه حسینی تاسیس نهضت مقاومت ملی توسط بختیار و بازرگان را رد کرده‌است. او در روایت خود از نهضت مقاومت ملی می‌گوید که بازرگان تا مدتها بعد از کودتا با مجموعه نهضت مقاومت ملی همکاری نمی‌کرده زیرا به عنوان رئیس شرکت آب و فاضلاب تهران فعالیت می‌کرد و عضویتش نیز به پیشنهاد طریق ناصر صدرالحفاظی مطرح گردید. و نیز درباه بختیار می‌گوید که او بعدها به نهضت مقاومت پیوست.
جبهه ملی و نهضت آزادی
بازرگان در سال ۱۳۳۴ و در پی شناسایی چاپخانه مخفی نهضت مقاومت ملی توسط فرمانداری نظامی تهران، همراه چندی دیگر از سران نهضت دستگیر شد و به زندان افتاد.
مهندس بازرگان از هیئت موسسین جبهه ملی دوم بود. جبهه ملی دوم در روز ۲۳ تیرماه ۱۳۳۹ توسط یک هیئت موسس ۳۵ نفری شامل سید باقر کاظمی، اللهیار صالح، غلامحسین صدیقی، دکتر کریم سنجابی، دکتر سجادی، دکتر مهدی آذر، اصغر پارسا، ادیب برومند، مهدی بازرگان، کاظم حسیبی، احمد زیرک‌زاده و محمود طالقانی تشکیل شد و روز سی‌ام تیرماه ۱۳۳۹ اعلامیه تشکیل جبهه ملی دوم (جبهه ملی ایران) به‌طور گسترده انتشار یافت.
مهندس بازرگان در کنگره ۱۳۴۱ جبهه ملی نیز از سوی اعضای کنگره به همراه طالقانی به صورت منفرد (به دلیل عدم تصویب عضویت نهضت آزادی) به سمت عضو شورای مرکزی جبهه ملی انتخاب شدند. در این دوره بازرگان و نزدیکان او در جبهه ملی موفق به دست یابی به خواسته‌های خود نبودند و شرایط جبهه ملی به‌طوری شده بود که احزاب مختلف در تصمیمات جبهه ملی دخیل نبودند. این اختلافات باعث شد تا بازرگان تصمیم گرفت مستقل از جبهه ملی عمل کند. وی در سال ۱۳۴۰ به همراه محمود طالقانی و یدالله سحابی، نهضت آزادی ایران را پایه‌گذاری کرد. محمد مصدق در پاسخ به بازرگان درباره تاسیس نهضت آزادی در یک نامه نوشت:
مصدق بعدها درباره جدا شدن نهضت آزادی از جبهه ملی در یک نامه، علت آن را عملکرد اشتباه جبهه ملی و تلاش برای غالب کردن یک حزب بر جبهه ملی دانست و نوشت:
در سوم بهمن ۱۳۴۱ نهضت آزادی اقدام به انتشار اعلامیه‌ای در اعتراض به انقلاب سفید نمود که با واکنش تند حکومت همراه شد و باعث دستگیری سران نهضت و عده دیگری از فعالان نهضت شد. محاکمه بازرگان و سران و فعالان نهضت آزادی در سالهای ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ به اتهام اقدام بر ضد امنیت کشور، ضدیت با سلطنت مشروطه و اهانت‌های گستاخانه به مقام شامخ سلطنت در دادگاه نظامی برگزار شد. این دادگاه پس از ۳۱ جلسه رای به محکومیت متهمان داد و اکثر افراد به حبس‌های طولانی مدت محکوم شدند. بازرگان نیز به ۱۰ سال زندان محکوم شد. او پس از دوره کوتاهی در زندان قصر به زندان برازجان در استان بوشهر تبعید شد و در سال ۱۳۴۶، پس از پنج سال زندان و تبعید آزاد شد و فعالیتهای علمی، مذهبی و اجتماعی خود را از سر گرفت.
مصدق در سال ۱۳۴۴ در نامهای به عبدالعلی بازرگان (فرزند مهدی بازرگان) راجع به بازرگان نوشت:
انقلاب ۱۳۵۷ خورشیدی
مهندس بازرگان در این دوران در تشکیل کمیسیون ایرانی دفاع از حقوق بشر و زندانیان سیاسی نقش موثری ایفا کرد. طبق سخنان کریم سنجابی و نیز شاپور بختیار، نامه به شاه که توسط جبهه ملی با امضای سنجابی، بختیار و داریوش فروهر منتشر شد، توسط مهدی بازرگان نوشته شده بود.
وی در جریان انقلاب ۱۳۵۷ تلاش زیادی برای تغییر حکومت به صورتی آرام و با همه‌پرسی داشت و حتی شاپور بختیار از طریق وی (به علت سابقه آشنایی در جبهه ملی) و عباس امیرانتظام حاضر به نوشتن استعفاء نامه شد و متن آن به تایید بهشتی و طالقانی رسید و قرار شد که شخصا با روح‌الله خمینی دیدار کند اما در نهایت قضیه بی‌نتیجه ماند. شاپور بختیار در یک مصاحبه و همچنین در کتاب خاطرات خود (یک‌رنگی) یادآور شد که در روزهای انقلاب در منزل علی‌اکبر سیاسی با بازرگان دیدار کرده‌است.
با پیروزی انقلاب، خمینی حکم نخست‌وزیری دولت موقت را به نام بازرگان صادر کرد. وی از همان ابتدا با روح‌الله خمینی اختلاف داشت. اولین اختلاف دولت موقت، سر مسئله همه‌پرسی بود. ابتدا دولت موقت مطرح کرد که جمهوری دموکراتیک باید به رفراندوم گذاشته شود. بعد از این که با این حرکت، مخالفت‌هایی صورت گرفت، بازرگان آن را تصحیح کرد و از عنوان جمهوری دموکراتیک اسلامی حمایت کرد. اما روح‌الله خمینی اظهار داشت: فقط «جمهوری اسلامی» نه یک کلمه زیاد و نه یک کلمه کم
رای آری به جمهوری اسلامی» را در صندوق می‌اندازد، در حالی که در اندیشه «جمهوری دموکراتیک» است. |انگشتدان|200px
اکثر وزرای دولت بازرگان را اعضای جبهه ملی ایران و نهضت آزادی ایران تشکیل می‌دادند. از جبهه ملی، افرادی نظیر کریم سنجابی، داریوش فروهر، حسین شاه‌حسینی و غیره در کابینه او حضور داشتند
دولت موقت، برای جلوگیری از تصویب لایحه ولایت فقیه، طرح انحلال مجلس خبرگان را ارائه داد اما به واکنش شدید روح‌الله خمینی مواجه شد.
محسن رضایی، از فرماندهان سپاه پاسداران و دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در مورد انتخاب بازرگان اظهار می‌دارد:
کابینه بازرگان
استعفاء
سفارت آمریکا را اشغال کردند، متفاوت بود.
در ۱۴ آبان ۱۳۵۸ و درست یک روز بعد از آن که گروهی به نام «دانشجویان پیرو خط امام» سفارت آمریکا در تهران را اشغال کردند و دیپلمات‌ها و کارکنان را گروگان گرفتند، دولت موقت با نخست‌وزیری مهدی بازرگان استعفا داد.
دولت موقت پیش از گروگانگیری هم با نزدیکان روح‌الله خمینی و حزب جمهوری اسلامی اختلاف نظر داشت. در ۲۶ فروردین ۵۸ کریم سنجابی، در اعتراض به «حکومت‌هایی که در حکومت به وجود آمده» از وزارت خارجه استعفا داد.
به گفته هاشم صباغیان، وزیر کشور در دولت موقت، این دولت سه بار تقاضای استعفا داده بود که استعفاهای قبلی با مخالفت روح‌الله خمینی مواجه شد.
مهدی بازرگان در استعفانامه دولت موقت نوشت: «پیرو توضیحات مکرر و نظر به اینکه دخالت‌ها، مزاحمت‌ها، مخالفت‌ها و اختلاف نظرها، انجام وظایف محوله و ادامه مسئولیت را برای همکاران و اینجانب مدتی است غیرممکن ساخته و در شرایط تاریخی حساس حاضر، نجات مملکت و به ثمر رساندن انقلاب بدون وحدت کلمه و وحدت مدیریت میسر نمی‌باشد، بدین وسیله استعفای خود را تقدیم می‌دارد.»
فردای استعفای دولت موقت روح‌الله خمینی در حکمی گفت «با اعتماد به دیانت و امانت و حسن نیت» آقای بازرگان استعفای او را قبول می‌کند. او شورای انقلاب را مامور اداره کشور کرد و از این شورا خواست مقدمات لازم را برای همه‌پرسی قانون اساسی، انتخابات مجلس و تعیین رئیس‌جمهور انجام دهد.
دوران پس از برکناری
بازرگان بعد از استعفاء از نخست‌وزیری در دوره اول مجلس شورای اسلامی به نمایندگی مردم تهران انتخاب شد.
وی در کتاب «انقلاب ایران در دو حرکت» دلیل اصلی استعفایش را دخالت‌های روحانیون در امور مملکت داری و سیاسی بیان می‌کند و درست شب قبل از گروگانگیری سفارت آمریکا استعفای خود را اعلام می‌نماید و گویا در کتاب یادشده عنوان می‌نماید استعفایش بخاطر حمله به سفارت نبوده‌است و حتی سه ماه قبل از استعفای نهایی، سران کشور از این تصمیم آگاه بوده‌اند. مهندس بازرگان از جمله حامیان آیت‌الله‌منتظری بود.
او تا پایان عمر خود در تمام دوره‌های انتخابات ریاست جمهوری و مجلس ثبت نام کرد اما پس از دوره اول مجلس همواره از سوی حاکمیت رد صلاحیت می‌شد.
رد صلاحیت او در انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۶۴) منجر به آن شد که برخی روحانیون انتخابات را تحریم کردند
همچنین در نتیجه فشارهای مختلف و بازداشت مکرر اعضای نهضت آزادی ایران، فعالیتهای نهضت آزادی که وی یکی از موسسان آن بود نیز تا حدود زیادی محدود گردید. نهضت آزادی در دوران جنگ ایران و عراق، مخالفت خود را با ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر اعلام کرد که این امر بر فشارها افزود.
مسعود بهنود در کتاب ۲۷۵ روز بازرگان از زاویه خاصی به ۲۷۵ روز دولت موقت بازرگان می‌نگرد و ۱۴ روایت مختلف از موضوع، و همچنین نقش عباس امیرانتظام را بیان می‌کند.
درگذشت
مهدی بازرگان در ۳۰ دی ۱۳۷۳ خورشیدی در ضمن سفر درمانی، در زوریخ درگذشت و بعد از انتقال پیکر او به تهران و تشییع از مقابل حسینیه ارشاد، در قم دفن شد. بنا به وصیت بازرگان، پیکرش در مقبره بیات در نزدیکی آرامگاه فاطمه معصومه و در کنار والدین و برخی از اقوامش به خاک سپرده شد.
پس از درگذشت وی، بنیاد فرهنگی مهدی بازرگان متولی امور مربوط به آثار و افکار او است. از مهندس بازرگان ۱۰۵ عنوان کتاب منتشر شده‌است.
آثار
کتاب‌ها
کتابهای چاپ شده از مهدی بازرگان:
انقلاب ایران در دو حرکت، ۱۳۶۲
آتیه شرکت ملی نفت ایران، ۱۳۳۰
آتیه صنعت در ایران، ۱۳۲۸
آثار عظیم اجتماع، ۱۳۲۹
آموزش تعالیم دینی، ۱۳۳۸
آموزش قرآن، کتاب اول، ۱۳۳۸
آموزش قرآن، کتاب دوم، ۱۳۳۸
آموزش قرآن، کتاب سوم، ۱۳۴۳
آموزش قرآن، راهنمای کتاب اول، ۱۳۴۳
آموزش قرآن، راهنمای کتاب دوم، ۱۳۴۳
آیین خوشبختی (مقدمه کتاب)، ۱۳۳۵
احتیاج روز، ۱۳۳۶
اختیار، ۱۳۲۸
ارمغان فرنگ، ۱۳۱۳
از خداپرستی تا خودپرستی، ۱۳۳۱
اسلام جوان، ۱۳۴۱
اسلام مکتب مبارز و مولد، ۱۳۴۰
انتظارات مردم از مراجع، ۱۳۴۱
انسان و خدا، ۱۳۳۹
انگیزه و انگیزنده، ۱۳۴۸
اول به فکر ایران! دوم به فکر ایران
سوم هم به فکر ایران
!، ۱۳۳۰
باد و باران در قرآن، ۱۳۴۳، زندان قصر، شهریور ۱۳۴۴
بازی جوانان با سیاست، ۱۳۲۱
بررسی نظریه اریک فروم، ۱۳۵۵
برنامه تربیت و تعلیم دینی، ۱۳۳۸
بسازیم یا برایمان بسازند، ۱۳۳۵
بعثت و ایدئولوژی، ۱۳۴۳
بعثت و تکامل، ۱۳۴۶
بهره‌برداری از پالایشگاه نفت در آبادان، ۱۳۳۰
بی‌نهایت کوچک‌ها، ۱۳۲۸
پراگماتیسم در اسلام، ۱۳۲۸
تاثیر ملی شدن نفت در وضع صنعتی ایران، ۱۳۳۱
تبلیغ پیغمبر، ۱۳۴۲
ترمودینامیک در زندگی، ۱۳۳۴
توحید، طبیعت، تکامل، ۱۳۵۶
جنگ دیروز و فردا، ۱۳۳۴
چرا با استبداد مخالفیم، ۱۳۴۲
چشم هم‌چشمی، ۱۳۴۴
چگونه باشیم، ۱۳۲۹
چند کلمه دیگر در زمینه تغییر خط، ۱۳۳۸
چیزی که به فکر آن نیستیم، ۱۳۲۷
خاطرات زندان، (۱۳۴۶ ۱۳۴۲)
خاطرات سفر حج، ۱۳۳۹
خاطراتی از دوران جوانی، (۱۳۲۲ ۱۳۱۹)
خانه مردم، ۱۳۳۸
خدا در اجتماع، ۱۳۴۴
خداپرستی و افکار روز، ۱۳۳۷
خودجوشی، ۱۳۴۰
در وصف صنعت، ۱۳۱۱
درس دین‌داری، ۱۳۴۰
دعا، ۱۳۴۲
دل و دماغ، ۱۳۲۶
دومین ناهار اهواز، ۱۳۳۰
دین و تمدن، ۱۳۵۰
ذره بی‌انتها، ۱۳۴۴
راه طی شده، ۱۳۲۶
رضایت از خانه، ۱۳۲۶
روح ملت‌ها (مقدمه کتاب)، ۱۳۴۳
زمستان تهران و دود بخاری‌ها، ۱۳۲۳
زندان هارون‌الرشید یا آتشکده ساسانی، ۱۳۲۳
سازگاری ایرانی، ۱۳۴۳
سازمان مسافربری شهر تهران، ۱۳۲۳
سرچشمه استقلال، ۱۳۲۷
سرعقب افتادگی ملل مسلمان، ۱۳۳۰
ضریب تبادل مادیات و معنویات، ۱۳۲۲
طرح یک پیشنهاد برای حل عبور و مرور خیابان‌های تهران، ۱۳۳۸
عشق و پرستش، ۱۳۳۶
علمی بودن مارکسیسم، ۱۳۵۴
علی و اسلام، ۱۳۳۹
غرض از تاسیس نهضت آزادی ایران، ۱۳۴۰
قیمتی‌تر از نفت، ۱۳۳۰
کار در اسلام، ۱۳۲۵
گزارش فنی از بنای ساختمان بانک ملی اصفهان، ۱۳۲۳
گفتگویی با خانواده از زندان(۱۳۴۳ ۱۳۴۲)
ما معلمیم یا مربی، ۱۳۲۸
مدافعات در دادگاه بدوی نظامی، ۱۳۴۲
مذهب در اروپا، ۱۳۲۱
مرز میان دین و سیاست، ۱۳۴۱
مرگ زنگنه یا انتحار ملی، ۱۳۳۰
مسئله وحی، ۱۳۴۱
مسلمان اجتماعی و جهانی، ۱۳۳۸
مطهرات در اسلام، ۱۳۲۲
مهندس خارجی، ۱۳۳۴
مهندس خلیل ارجمند، مرد ایمان و…، ۱۳۲۳
نقشه شهرها و طرز تشکیل دماغ‌ها در ایران، ۱۳۲۹
نماز، ۱۳۲۰
نیک نیازی، ۱۳۴۶
یادداشتی از سفر حج، ۱۳۳۹
دولت موقت ایران
عباس امیرانتظام
ترتیب نزول آیات قرآن بر اساس مدل ریاضی مهندس مهدی بازرگان | [
"مجلس شورای اسلامی",
"تهران",
"نخست‌وزیر ایران",
"فهرست نخست‌وزیران ایران پس از مشروطه",
"عباس امیرانتظام",
"شاپور بختیار",
"محمدعلی رجایی",
"ابوالحسن بنی‌صدر",
"وزیران امور خارجه ایران",
"اطلاعات (روزنامه)",
"مؤسسه اطلاعات",
"کریم سنجابی",
"ابراهیم یزدی",
"ایران",
"زوریخ",
"سوئیس",
"جبهه ملی ایران",
"نهضت آزادی ایران",
"اسلام",
"شیعه",
"زهرا بازرگان",
"عبدالعلی بازرگان",
"فتانه بازرگان",
"فرشته بازرگان",
"محمدنوید بازرگان",
"سیاستمدار",
"استاد دانشگاه",
"پژوهشگر",
"قرآن",
"دانشیار",
"دانشگاه تهران",
"دانشکده فنی دانشگاه تهران",
"محمد مصدق",
"کودتای ۲۸ مرداد",
"سید رضا زنجانی",
"نهضت مقاومت ملی",
"داریوش فروهر",
"محمود طالقانی",
"اللهیار صالح",
"باقر کاظمی",
"غلامحسین صدیقی",
"جبهه ملی دوم",
"یدالله سحابی",
"جبهه ملی دوم#کنگره جبهه ملی ۱۳۴۱",
"همایون کاتوزیان",
"انقلاب ۱۳۵۷",
"روح‌الله خمینی",
"حزب جمهوری اسلامی",
"ولایت فقیه",
"انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۶۴)",
"انجمن اسلامی دانشجویان",
"پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران",
"انقلاب مشروطه",
"بازار تهران",
"فرانسه",
"پاریس",
"ترمودینامیک",
"نساجی",
"بورسیه تحصیلی",
"شرکت نفت ایران و انگلیس",
"آبادان",
"حسین مکی",
"عزت‌الله سحابی",
"عت الله سحابی",
"پروژه تاریخ شفاهی ایران",
"حسین شاه حسینی",
"سید باقر کاظمی",
"اللهیار صالح",
"غلامحسین صدیقی",
"دکتر کریم سنجابی",
"مهدی آذر",
"اصغر پارسا",
"ادیب برومند",
"کاظم حسیبی",
"احمد زیرک‌زاده",
"جبهه ملی دوم (جبهه ملی ایران)",
"نهضت آزادی",
"سِمَت",
"انقلاب سفید",
"برازجان",
"استان بوشهر",
"کمیسیون ایرانی دفاع از حقوق بشر و زندانیان سیاسی",
"سید محمد حسینی بهشتی",
"سید محمود طالقانی",
"علی‌اکبر سیاسی",
"دولت موقت",
"حسین شاه‌حسینی",
"محسن رضایی",
"سپاه پاسداران",
"مجمع تشخیص مصلحت نظام",
"دانشجویان پیرو خط امام",
"سفارت آمریکا در تهران",
"هاشم صباغیان",
"نجات مملکت",
"شورای انقلاب",
"سایت جامع امام خمینی",
"دوره اول مجلس شورای اسلامی",
"انتخابات ریاست جمهوری",
"رد صلاحیت",
"انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۶۴)",
"جنگ ایران و عراق",
"خرمشهر",
"مسعود بهنود",
"۲۷۵ روز بازرگان",
"۱۳۷۳ خورشیدی",
"حسینیه ارشاد",
"آرامگاه فاطمه معصومه",
"بنیاد فرهنگی مهدی بازرگان",
"سخنرانی",
"نخست‌وزیر",
"یاسر عرفات",
"راهپیمایی",
"مردم",
"روزنامه اطلاعات",
"دولت موقت ایران",
"ترتیب نزول",
"دانشنامه جهان اسلام",
"بنیاد دائرةالمعارف اسلامی",
"غلامرضا نجاتی",
"نخست‌وزیر دولت ایران",
"رئیس حکومت",
"سید محمد بهشتی",
"شورای انقلاب اسلامی ایران#رؤسا",
"فهرست وزیران امور خارجه ایران"
] | [
"استادان دانشگاه آذری اهل ایران",
"استادان دانشگاه تهران",
"اعضای جبهه ملی ایران",
"اعضای شورای انقلاب اسلامی ایران",
"اعضای نهضت آزادی ایران",
"افراد ایرانی آذری‌تبار",
"افراد جنگ جهانی دوم اهل ایران",
"افراد جنگ جهانی دوم اهل فرانسه",
"افراد مربوط به انقلاب ۱۳۵۷ ایران",
"انقلابیون اهل ایران",
"اهالی تهران",
"بشردوستان اهل ایران",
"خاک‌سپاری‌ها در قم",
"دانش‌آموختگان مؤسسه مرکزی پاریس",
"درگذشتگان ۱۳۷۳",
"درگذشتگان ۱۹۹۵ (میلادی)",
"درگذشتگان به علت سکته قلبی",
"دور از وطن‌های اهل ایران در فرانسه",
"رییسان دانشکده فنی",
"زادگان ۱۲۸۶",
"زادگان ۱۹۰۷ (میلادی)",
"سیاستمداران آذری‌تبار اهل ایران",
"شیعیان اهل آذربایجان ایران",
"شیعیان ایران",
"فارسی‌زبانان",
"فعالان دموکراسی در ایران",
"قرآن‌پژوهان اهل ایران",
"محققان اهل ایران",
"مخالفان جمهوری اسلامی ایران",
"مدفونان در حرم فاطمه معصومه",
"مهندسان اهل ایران",
"مهندسان مکانیک اهل ایران",
"نخست‌وزیران ایران",
"نخست‌وزیران جمهوری اسلامی ایران",
"نمایندگان تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر در مجلس شورای اسلامی",
"نمایندگان دوره اول مجلس شورای اسلامی",
"نمایندگان مجلس ایران",
"نواندیشان دینی",
"وزیران امور خارجه ایران",
"وزیران ایران",
"ویکی‌سازی رباتیک"
] |
2,444 | اسپانیا | 2 | 9,783 | 0 | [
"اسپانيا",
"کشور اسپانیا",
"اسپانیایی‌ها",
"اسپانيايي ها",
"اسپانیایی ها",
"پادشاهي اسپانيا",
"كشور اسپانيا",
"هسپانیه"
] | false | 9,104 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام اصلی",
"Item2": "Reino de España"
},
{
"Item1": "نام فارسی رسمی",
"Item2": "کشور پادشاهی اسپانیا"
},
{
"Item1": "نام عادی",
"Item2": "اسپانیا"
},
{
"Item1": "تصویر پرچم",
"Item2": "Flag of Spain.svg"
},
{
"Item1": "تصویر نشان ملی",
"Item2": "Escudo de España.png"
},
{
"Item1": "نقشه",
"Item2": "EU-Spain.svg"
},
{
"Item1": "پایتخت",
"Item2": "[[مادرید]]"
},
{
"Item1": "latd",
"Item2": "۵۲"
},
{
"Item1": "latm",
"Item2": "۳۱"
},
{
"Item1": "longd",
"Item2": "۱۳"
},
{
"Item1": "longm",
"Item2": "۲۴"
},
{
"Item1": "بزرگترین شهر",
"Item2": "[[مادرید]]"
},
{
"Item1": "زبان رسمی",
"Item2": "[[اسپانیایی]]"
},
{
"Item1": "نوع حکومت",
"Item2": "[[پادشاهی مشروطه]]"
},
{
"Item1": "نوع حاکمان",
"Item2": "• [[پادشاه]]• [[نخست‌وزیر]]"
},
{
"Item1": "نام حاکمان",
"Item2": "[[فیلیپ ششم]][[ماریانو راخوی]]"
},
{
"Item1": "نحوه تشکیل",
"Item2": "وحدتاتحاد سلسله‌ایde factode jure-"
},
{
"Item1": "تاریخ تشکیل",
"Item2": "[[۱۴۶۹]][[۱۵۱۶]][[۱۷۱۶]][[۱۸۱۲]]"
},
{
"Item1": "مساحت",
"Item2": "۵۰۴،۷۸۲"
},
{
"Item1": "رتبه مساحت",
"Item2": "۵۰ام"
},
{
"Item1": "درصد آبها",
"Item2": "۱٫۰۴"
},
{
"Item1": "سال برآورد جمعیت",
"Item2": "[[۲۰۱۶ (میلادی))۲۰۱۶]]"
},
{
"Item1": "جمعیت",
"Item2": "۵۰،۰۰۰،۰۰۰"
},
{
"Item1": "رتبه جمعیت",
"Item2": "۲۷ام"
},
{
"Item1": "تراکم جمعیت",
"Item2": "۲۳۱٫۱"
},
{
"Item1": "رتبه تراکم جمعیت",
"Item2": "۳۴ام"
},
{
"Item1": "سال تولید ناخالص داخلی",
"Item2": "[[۲۰۰۶]]"
},
{
"Item1": "تولید ناخالص داخلی",
"Item2": "۲٫۰۶۹ بیلیون [[دلار]]"
},
{
"Item1": "رتبه تولید ناخالص داخلی",
"Item2": "۵ام"
},
{
"Item1": "سرانه تولید ناخالص داخلی",
"Item2": "۳۱،۴۷۲ [[دلار]]"
},
{
"Item1": "رتبه سرانه تولید ناخالص داخلی",
"Item2": "۱۷ام"
},
{
"Item1": "سال شاخص توسعه انسانی",
"Item2": "[[۲۰۰۳]]"
},
{
"Item1": "شاخص توسعه انسانی",
"Item2": "۰٫۹۳۰"
},
{
"Item1": "رتبه شاخص توسعه انسانی",
"Item2": "۲۰ام"
},
{
"Item1": "واحد پول",
"Item2": "[[یورو]] (€)<sup>۱</sup>"
},
{
"Item1": "کد واحد پول",
"Item2": "EUR"
},
{
"Item1": "منطقه زمانی",
"Item2": "CET"
},
{
"Item1": "منطقه زمانی تابستانی",
"Item2": "CEST"
},
{
"Item1": "utc",
"Item2": "+۱"
},
{
"Item1": "dst",
"Item2": "+۲"
},
{
"Item1": "دامنه اینترنتی",
"Item2": "[[.es]]"
},
{
"Item1": "پیش‌شماره تلفنی",
"Item2": "۳۴"
},
{
"Item1": "پاورقی",
"Item2": "<sup>۱</sup> تا پیش از سال [[۲۰۰۲]]: [[پزوتا]]"
}
],
"Title": "کشور"
} | اسپانیا (به )، با نام رسمی پادشاهی اسپانیا کشوری مستقل و از اعضای اتحادیه اروپا است. این کشور در شبه‌جزیره ایبری در جنوب غربی اروپا قرار دارد. سرزمین اصلی اسپانیا از جنوب و شرق با دریای مدیترانه و جبل الطارق، از شمال و شمال شرق با فرانسه، آندورا و خلیج بیسکای و از غرب و شمال غرب با پرتغال و اقیانوس اطلس هم‌مرز است. مرز اسپانیا با پرتغال (به طول ۱۲۱۴ کیلومتر) طولانیترین مرز یکپارچه در اتحادیه اروپا است.
قلمروی اسپانیا افزون بر سرزمین اصلی شامل جزایر بالئارس در دریای مدیترانه، جزایر قناری در سواحل آفریقایی اقیانوس اطلس، دو شهر خودمختار سبته و ملیلیه در آفریقای شمالی هم‌مرز با کشور مراکش و چندین جزیره مسکونی و غیر مسکونی دیگراز جمله آلبوران، شافاریناس، آلوزماس و ولز د لا گومرا می‌باشد. با مساحت ۵۰۵۹۹۲ کیلومتر مربع، اسپانیا کمی بزرگتر از ترکمنستان و از لحاظ بزرگی دومین کشور بزرگ اروپای غربی و پنجمین کشور بزرگ اروپاست.
انسان مدرن نخستین بار در حدود ۳۵۰۰۰ سال پیش قدم به شبه جزیره ایبریا گذاشت. در حدود ۲۰۰ سال پیش از میلاد از این منطقه تحت فرمان حکومت روم قرار گرفت و هیسپانیا نامیده می‌شد. هیسپانیا در قرون وسطی توسط قبایل ژرمن و پس از آن توسط مورها تصرف شد. در قرن پانزدهم پس از ازدواج‌های بین حکومتی فرمانروایان کاتولیک و اتحاد این حکومت‌ها و همچنین سقوط کامل آندلس و بازپس‌گیری آن از دست موروهای مسلمان در سال ۱۴۹۲ اسپانیا به شکل کشوری یکپارچه پدیدار شد. در اوایل دوران جدید اسپانیا به یک امپراتوری پر قدرت جهانی تبدیل شد و اسپانیایی‌ها به عنوان یکی از نخستین فاتحان دنیای جدید به قاره آمریکا وارد و در آنجا ساکن شدند. بیش از پانصد میلیون نفر اسپانیایی زبان ساکن در آمریکا میراثی است که اسپانیایی‌ها در این قاره بر جای گذاشتند.
اسپانیای امروزی کشوری دموکراتیک و دارای حکومتی پارلمانی تحت قانون اساسی پادشاهی است. اسپانیا یک کشور توسعه‌یافته و نوزدهمین اقتصاد بزرگ دنیا از نظر تولید ناخالص داخلی می‌باشد. این کشور همچنین دارای سطح بالای استاندارد زندگی است. اسپانیا در سازمان ملل متحد، ناتو، سازمان تجارت جهانی، سازمان همکاری اقتصادی و توسعه و اتحادیه اروپا عضو است.
نام
ریشه نام رومی هیسپانیا، که نام کنونی اسپانیا از این واژه گرفته شده، نامشخص است. هیسپانیا شاید از گویش شاعرانه واژه یونانی هیسپریا گرفته شده باشد که به معنای «سرزمین غرب» یا «سرزمین غروب خورشید» می‌باشد.
هیسپانیا ممکن است از واژه پونیکی‌ای-شپانیا به معنای «جزیره خرگوش‌ها»، «سرزمین خرگوش‌ها» یا «لبه»، که به یاد آورنده موقعیت اسپانیا در لبه اروپا می‌باشد، گرفته شده باشد؛ سکه‌های کشف شده در اسپانیا از دوره هادریان نیز تصویر زنی همراه یک خرگوش را نشان می‌دهد. به گفته برخی هیسپانیا از واژه باسکی ازپانا به معنای «لبه» یا «مرز» گرفته شده‌است که موقعیت جغرافیایی اسپانیا را در لبه یا مرز قاره اروپا متذکر میشود.
پژوهشگر و تاریخ‌نگار دوره رنسانس آنتونیو دی نبریخا معتقد است هیسپانیا از واژه ایبریایی هیسپالیس به معنای «شهر دنیای باختری» گفته شده‌است. خسوس لوییز کونخیلوس معتقد است نام اسپانیا از واژه اسپن که از اسپای که واژه‌ای است به زبان فنیقی به معنای «ذوب و شکل‌دهی فلر» گرفته شده‌است و «ای-سپن-یا» نیز به معنای «سرزمین ذوب و شکل‌دهی فلزات» است.
پیشینه
نقاشی‌های غار آلتامیرا، در کانتابریا.
قدیمی‌ترین ساکنان شبه‌جزیره ایبریا تشکیل دهندگان تمدنهای ایبری، باسکی و سلتی بوده‌اند. در حدود ۲۰۰ سال پیش از میلاد از این منطقه تحت فرمان حکومت روم قرار گرفت و در اوایل قرون وسطی ژرمن‌ها ایبریا را تصرف کردند. پس از ژرمن‌ها ایبریا توسط مورها مهاجم تصرف شد. پس از آن حکومت‌های کوچک مسیحی به تدریج و طی چند قرن زمام امور را در ایبریا به دست گرفتند. آخرین بقایای مورها در همان سالی که کریستوف کلمب به قاره آمریکا رسید، سقوط کردند. امپراطوری جهانی اسپانیا با تبدیل این کشور به قدرتمندترین کشور اروپا و ابرقدرت جهان آغاز شد و برای یک ونیم قرن ادامه یافت.
جنگهای پی در پی و ادامه‌دار و وجود مشکلات فراوان در نهایت باعث زوال و اضمحلال امپراطوری شد. حمله ناپلئون به اسپانیا منجر به هرج ومرج شد و جنبش‌های استقلال‌طلب و جدایی‌خواه را که در سراسر امپراتوری پراکنده بودند، بیدار کرد و باعث بی‌ثباتی سیاسی شد. پیش از جنگ جهانی دوم جنگ داخل ویرانگر اسپانیا به وقوع پیوست و پس از آن کشور تحت فرمان حکومتی استبدادی قرار گرفت. در نهایت دموکراسی در قالب قانون اساسی شاهنشاهی پارلمانی حاکم شد. بعدها اسپانیا به اتحادیه اروپا پیوست و دوره رنسانس فرهنگی و رشد باثبات اقتصادی را تجربه کرد.
زمان پیش از تاریخ
گنجینه ویلنا (فرهنگ آرگاری) یکی از بزرگترین اندوخته‌های باستانی طلا مربوط به عصر برنز در اروپا
پژوهش‌های باستانشناسی در کوه‌های آتاپوئرکا نشان می‌دهد که شبه جزیره ایبریا ۱/۲ میلیون سال پیش محل زندگی انسان‌سانان بوده‌است. ۳۵۰۰۰ سال پیش انسان نخستین بار از شمال به این سرزمین قدم نهاد. شناخته‌شده‌ترین اثر این انسان‌های پیش از تاریخ نقاشی‌های معروف غار آلتامیرا در منطقه کانتاباریا در شمال ایبریا است که در حدود ۳۵۶۰۰ تا ۱۳۵۰۰ سال پیش از میلاد توسط انسان‌های کرومانیون یا شاید نئاندرتالها کشیده شده‌اند. از شواهد باستانشناسی و ژنتیکی بر می‌آید که ایبریا پناهگاهی برای ساکنان شمال پس از آخرین عصر یخبندان بوده‌است.
ساکنان تاریخی ایبریا ایبریایی‌ها و سلت‌ها بودند. ایبریایی‌ها در کرانه‌های مدیترانه از شمال شرق تا جنوب شرق ساکن بودند. سلت‌ها در کرانه‌ها اطلس از شمال غرب تا جنوب غرب و در شمال و مرکز (سلتیبریان‌ها) شبه جزیره زندگی می‌کردند. باسکی‌ها نیز مناطق غربی کوه‌های پیرنیس را اشغال کردند.
در جنوب ایبریا شهری نیمه افسانه‌ای به نام تارتسوس پدیدار شد (۱۱۰۰ سال پیش از میلاد) که طبق نگاشته‌های استرابون و کتاب سلیمان تجارت وسایل ساخته شده از طلا و نقره را با فنیقی‌ها و یونانیها انجام می‌داده‌است. بین سالهای ۸۰۰ تا ۳۰۰ پیش از میلاد فنیقی‌ها و یونانیان تجارتخانه‌هایی را در طول سواحل مدیترانه ایجاد کردند. کارتاژها نیز مدت کوتاهی کنترل بیشتر کناره‌ها مدیترانه‌ای ایبریا را در دست گرفتند تا این که در جنگهای پونیک از رومی‌ها شکست خوردند.
امپراتوری روم و پادشاهی گوتیک
آب‌گذر سگوبیا مربوط به دوره روم.
در طی دومین جنگ پونیک، امپراتوری روم کلنی‌های تجاری کارتاژی‌ها را در کرانه‌های مدیترانه میان سالهای ۲۱۰ تا ۲۰۵ پیش از میلاد تصرف کرد. اشغال کامل ایبریا دو قرن به درازا انجامید و رومی‌ها به مدت شش سده مهار این شبه جزیره را در دست داشتند. تاج یکی از پادشاهان گوتیک (۶۵۳–۶۷۲) استیلای روم با زبان، قانون و جاده رومی تکمیل شد.
فرهنگ باشندگان سلتی و ایبریایی رفته‌رفته رومی شد. رهبران محلی در طبقه اشرافی روم پذیرفته شدند. هیسپانیا نقش یک انبار غله و غذا را برای بازار روم ایفا می‌کرد و لنگرگاه‌های آن محبل صادرات طلا، پشم، روغن زیتون و شراب بود. کشاورزی با ابداع طرح‌های آبیاری جدید گسترش یافت به‌طوری برخی از آنها تاکنون مورد استفاده قرار می‌گیرد. هادریانوس، تراژان و تئودئوس اول از امپراتورهای روم زاده هیسپانیا بودند و همچنین سنکا فیلسوف بزرگ پیش از میلاد اهل این منطقه بود. مسیحیت در سده نخست پس از میلاد وارد این سرزمین شد و در سده دوم میلادی فراگیر شد. بیشتر بنیان‌های زبانی و مذهبی و قوانین اسپانیای امروزی ریشه در این دوره دارد.
اضمحلال فرمان‌رانی امپراتوری روم در هیسپانیا از سال ۴۰۹ آغاز شد. هنگامی که سوئبی‌های ژرمن، و وندال‌ها به همراه الان‌های سرمتی از رود راین گذشتند و سرزمین گل را غارت کردند و مردم آن جا را به ایبریا راندند. سوئبی‌ها کشوری را در شمال ایبریا جایی که امروزه گالیسیا و شمال پرتغال را فرا می‌گیرد، بنیان نهادند. با سقوط رومی‌ها بنیان‌های اقتصادی و اجتماعی نیز سقوط کرد و ویران شد اما حکومت‌های جایگزین بسیاری از قوانین و رسوم امپراتوری پیشین را حفظ کردند مانند مسیحیت.
گروهای از قبایل وندال به نام هاسدینگی نیز حکومتی را در گالیسیا بنیان نهادند. دیگر قبیله وندال به نام اسلینگی نیز منطقه‌ای در جنوب را اشغال کردند که تاکنون نام آنها یعنی واندالوسیا یا واژه امروزی آن اندلس بر آن مانده‌است.
ایبریای اسلامی
الحمرا، گرانادا.
در قرن هشتم تقریبا همه شبه جزیره ایبری توسط موروهای مسلمان که از شمال آفریقا آمده بودند، فتح شد. (۷۱۱–۷۱۸) این فتوحات بخشی از کشورگشایی‌های خلیفه اموی بود. تنها بخش کوچکی در نواحی کوهستانی شمال غرب شبه جزیره در برابر هجوم مسلمانان دست به مقاوت زد.
طبق قوانین اسلامی، مسیحیان و یهودیان به عنوان اقلیت مذهبی شناخته شدند و به مسیحیان و یهودیان اجازه داده شد تا به عنوان اهل کتاب رسوم دینی خود بپردازند اما آنها باید مالیات ویژه‌ای را می‌پرداختند و نسبت به مسلمانان از حقوق اجتماعی پایینتری برخوردار بودند.
گرایش به اسلام کم‌کم‌رو به فزونی گذاشت. اعتقاد براین است که تا پایان قرن دهم مولدون‌ها (مسلمانان ایبریایی) بیشتر جمعیت این شبه جزیره را تشکیل می‌دادند.
سرسرای ستون دار مسجد قرطبه.
جامعه اسلامی در شبه جزیره ایبری خود متنوع و دچار تنش‌های اجتماعی بود. بربرهای اهل شمال آفریقا که هسته اصلی ارتش خلیفه در اندلس را تشکیل می‌دادند، با رهبران عرب در خاورمیانه به مشکل برخوردند و به ستیز و منازعه پرداختند. با گذشت زمان جوامع موروی مسلمان در مناطق مختلف به ویژه در دره رودخانه گوادالکیویر (وادی الکبیر)، دشتهای ساحلی والنسیا، دره رودخانه ایبرو و مناطق کوهستانی گرانادا بر پا شدند.
کوردوبا، پایتخت خلیفه، بزرگترین و ثروتمندترین شهر اروپای غربی بود. بازرگانی و فرهنگ مدیترانه‌ای شکوفا شد. مسلمانان یک سنت فکری غنی را از خاورمیانه و شمال آفریقا وارد کردند. دانشمندان و پژوهشگران مسلمان و یهودی نقش مهمی در احیا و گسترش آموزش کلاسیک یونانی در اروپای غربی ایفا کردند. فرهنگ رومی شبه جزیره ایبری با فرهنگ اسلامی و یهودی درآمیخت و فرهنگ ممتازی را در منطقه ایجاد کرد. بیرون شهرها بیشتر جمعیت را در خود جای داده بود. نظام زمینداری رومی در دوران اسلامی تقریبا دست نخورده باقی ماند.
در قرن یازدهم، تشکیل امارت‌های جداگانه ملوک‌الطوایفی رقیب در بین مسلمانان به دولتهای کوچک مسیحی اجازه داد تا قلمروی خود را گسترش دهند. با ورود فرقه‌های اسلامی موحدون و مرابطان از شمال آفریقا و وضع قوانین سختگیرانه اسلامی یکپارچگی را به جامعه مسلمانان بازگشت. اتحاد دوباره کشور اسلامی تا حدود یک قرن پابرجا ماند.
در سال ۱۴۶۹ م. اتحاد دو مملکت مسیحی کاستیا و آراگون با وصلت ایزابلای یکم کاستیا و فردیناند دوم آراگون متحقق شد. گسترش دامنه‌های تحت سلطه مسیحیان با تکمیل تصرف جزایر قناری توسط کاستیا در سال ۱۴۷۸ م. ادامه یافت، و بعد از آن نیز با امضای کاپیتولاسیون تحویل گرانادا در ۱۴۹۲ م. توسط ملک ابوعبدالله محمد دوازدهم، که طبق آن پادشاهان کاتولیک ایزابلا و فردیناند موظف رعایت دین اسلامی ساکنین گرانادا شدند. با تحویل گرانادا آخرین هسته سلطه اسلامی در شبه‌جزیره ایبری پس از ۷۸۱ سال از میان رفت. در همان سال، کریستف کلمب با سرمایه‌گذاری ملکه ایزابلا کاشف جهان نو شد و باز در همان سال نیز فرمانروایان کاتولیک دستور به ترک مذهب و گرایش به مسیحیت میا اخراج یهودیان از اسپانیا بعد از بیش از دو هزار سال سابقه حضور شبه‌جزیره ایبری. مدتی پس از اخراج یهودیان، مسلمانان نیز مجبور به ترک مذهب یا به خروج از اسپانیا شدند. برای تعقیب انحرافات از مذهب کاتولیک و تقیه یهودیان و مسلمانان، ملکه ایزابلا از سال ۱۴۸۰ م. دادگاه انگیزیسیون را تاسیس کرده بود. روند تمرکز قدرت در شبه‌جزیره با تصرف ناوارا توسط ملک فردیناند در سال ۱۵۱۲ ادامه یافت، که این امر باعث شکل‌گیری مرزهای اصلی اسپانیای کنونی شد.
امپراتوری اسپانیا
امپراتوری اسپانیا در دوره اتحاد ایبریا بین سالهای ۱۵۸۱ تا ۱۶۴۰
اتحاد دو پادشاهی آراگون و کاستیل به واسطه ازدواج ملکه کاستیل و شاه آراگون پایه‌های امپراتوری اسپانیا و اسپانیای امروزی را استوار کرد گرچه هر یک از ممالک پادشاهی به عنوان یک کشور جداگانه با سیاست، قانون، واحد پول و زبان جداگانه باقی ماند. اسپانیا در قرن شانزدهم و بیشتر قرن هفدهم قدرت برتر اروپا بود. این موقعیت با ثروت حاصل از بازرگانی و مستعمرات تقویت شد. قدرت و شکوه امپراتوری در دوره دو تن از پادشاهان دودمان هابسبورگ اسپانیا، کارلوس یکم (بین ۱۵۱۶ تا ۱۵۵۶ میلادی) و فلیپ دوم (بین ۱۵۵۶ تا ۱۵۹۸ میلادی)، به اوج خود رسید. در این دوره حوادث مهم تاریخی همچون جنگهای ایتالیا، شورش اهالی کاستیل علیه شاه کارلوس، شورش هلند، شورش موریسکوها در گرانادا، جنگ با عثمانی، جنگ با انگلستان و جنگ با فرانسه به وقوع پیوست.
امپراتوری اسپانیا با تصرف بخش بزرگی از قاره آمریکا، جزایر منطقه آسیا اقیانوسیه، مناطقی از ایتالیا، شهرهایی در شمال آفریقا، همچنین بخشی که امروزه فرانسه، آلمان، بلژیک، لوکزامبورگ و هلند را تشکیل می‌دهد، بسیار بزرگ شد. اسپانیا نخستین امپراتوری‌ای بود که به امپراتوری بی‌غروب ملقب شد.
یک کشتی بادبانی اسپانیایی در قرن هفدهم قرون شانزدهم و هفدهم عصر کاوش بود، با سفرهای اکتشافی جسورانه دریایی و زمینی. این سفرها و اکتشافات مسیرهای بازرگانی جدیدی را بین اقیانوس‌ها گشود و دوره استعمار اروپاییان را آغاز کرد. اکتشاف‌گران اسپانیایی در کنار فلزات گران‌بها، ادویه، لوازم تجملی و محصولات جدید کشاورزی، دانش و اطلاعات ارزشمندی را از دنیاهای جدید به همراه خود می‌آوردند و نقش محوری در افزایش دانش اروپاییان از جهان ایفا کردند. از شکوفایی فرهنگی آن دوره امروزه با عنوان عصر طلایی اسپانیا یاد میشود. اوج‌گیری انسان‌گرایی، اصلاح‌طلبی پروتستانی و اکتشاف‌های جدید جغرافیایی منجر به شکل‌گیری جنبش بانفوذ روشن‌فکری به نام مکتب سالامانکا شد.
در اواخر قرن شانزدهم و نیمه نخست قرن هفدهم، اسپانیا با چالش‌های سختی از همه جوانب روبرو بود. دزدان دریایی بربر مسلمان زیر سایه امپراتوری در حال اوج‌گیری عثمانی جریان عادی زندگی را در بسیاری از مناطق ساحلی اسپانیا مختل می‌کردند و این به منزله احیای خطر حمله مسلمانان بود. این جریانات در حال به وقوع می‌پیوست که اسپانیا اغلب در حال جنگ با فرانسه بود.
جنبش اصلاحات پروتستانی و تفرقه در کلیسای کاتولیک کشور و امپراتوری را هر چه بیشتر در باتلاق جنگهای مذهبی فرو برد و در نتیجه امپراتوری مجبور بود تا همیشه نظامی‌گری را در سراسر اروپا و مدیترانه گسترش دهد.
در قرن شانزدهم و زمانی که امپراتوری در اوج قدرت بود افسانه سیاه یا تبلیغات ضد اسپانیایی توسط مبلغانی از قدرت‌های رقیب اروپایی به خصوص هلند و انگلستان پروتستان رواج یافت. مبلغان ضد وضعیت اخلاقی امپراتوری و اسپانیایی‌ها تبلیغ می‌کردند. تبلیغات آنها در مورد میزان تفتیش عقاید و همچنین چگونگی رفتار اسپانیایی‌ها با بومیان آمریکا، غیر کاتولیک‌ها و یهودیان بیشتر اغراق‌آمیز و گاهی دروغ بود.
بنای تاریخی ال اسکوریال در مرکز اسپانیا
هرنان کورتس، کنکیستادور (اکتشافگر) و فرماندار اسپانیای جدید.
در میانه قرن هفدهم و در حالی بیماری و جنگ اروپا را فرا گرفته بود، هابسبورگ‌های اسپانیایی قاره را در دام جنگ‌ها و اختلافات مذهبی سیاسی انداختند. این درگیری‌ها اقتصاد را از پایه و بن ویران کرد و باعث جنگهای استقلال خواهانه شد با وجود این امپراتوری دربرابر این جریانات جدایی خواه مقاوت می‌کرد اما در نهایت امپراتوری مجبور شد تا جدایی پرتغال و هلند را به رسمیت بشناسد. این وضعیت منجر به جنگ سی‌ساله در اروپا شد. در نیمه دوم قرن هفدهم اسپانیا وارد یک سیر نزولی نسبی شد و بخش‌هایی از قلمرویش در فرانسه و هلند را از دست داد گرچه کشورگشایی اسپانیایی‌ها در قاره‌های دیگر ادامه داشت و این روند تا قرن نوزدهم ادامه پیدا کرد.
سیر نزولی اسپانیا در سالهای آغازین قرن هجدهم با افزایش رقابت و ستیز بر سر تخت سلطنت به اوج خود رسید و جنگهای جانشینی اسپانیا به وقوع پیوست. جنگهای جانشینی اسپانیا درگیریهای گسترده بین‌المللی بود که با زد و خوردهای داخلی درآمیخته بود. پادشاهی اسپانیا تاوان سنگینی به خاطر این جنگ‌ها پرداخت و قلمروی اروپایی خود و ابرقدرتی‌اش در این قاره را دست داد. در پی این جنگ دودمان جدیدی با رگ و ریشه فرانسوی قدرت را در اسپانیا به دست گرفتند. کشور واقعی اسپانیا زمانی تشکیل شد که نخستین پادشاه بوربون فیلیپ پنجم پادشاهی‌های کاستیل و آراگون را با هم یکپارچه کرد و بسیاری از قوانین و مقررات محلی قدیمی را برانداخت.
در قرن هجدهم وضعیت امپراتوری کم‌کم بهبود یافت. خاندان جدید حاکم یعنی دودمان بوربون نظام جدید مدرنیزه کردن دولت و اقتصاد را پیاده کرد. جنبش‌های روشنگری در میان برخی از نخبگان دربار و خاندان پادشاهی رسوخ کرد. کمک‌های نظامی به شورشیان در مستعمرات بریتانیا در جنگ انقلاب آمریکا وجه بین‌المللی کشور را بهبود بخشید.
حکمرانی ناپلئون، خیزشها و سرنگونی امپراتوری ناپلئون
نبرد بایلن اثر خوزه دل الیسال. ژوئیه ۱۸۰۸ (تیر ۱۱۸۷)، نخستین شکست بزرگ ارتش ناپلئون در اسپانیا
در سال ۱۷۲۳ (۱۱۷۲) اسپانیا وارد جنگی علیه انقلابیان فرانسوی شد. اسپانیا در میدان نبرد شکست خورد و در سال ۱۷۹۵ (۱۱۷۴) صلح با فرانسه برقرار شد. در سال ۱۸۰۷ (۱۱۸۶) طی یک پیمان‌نامه مخفی بین اسپانیا و ناپلئون بناپارت اسپانیا به پرتغال و بریتانیا اعلان جنگ داد. سربازان ناپلئون برای جنگ با پرتغال وارد اسپانیا شدند و تمام استحکامات نظامی را تصرف کردند. پادشاه اسپانیا به نفع برادر ناپلئون ژوزف ناپلئون استعفا داد. اسپانیایی‌ها به ژوزف ناپلئون به عنوان پادشاه دست نشانده نگاه می‌کردند.
خیزش ۲ می۱۸۰۸ (۱۲ اردیبهشت ۱۱۸۷) یکی از چندین قیام علیه رژیم ناپلئونی در اسپانیا بود. این شورشها نقطه آغاز جنگ خونین شبه جزیره علیه رژیم ناپلئون بود. ناپلئون مجبور شد شخصا دخالت کند. او جندین ارتش اسپانیایی را شکست داد و انگلیسی‌ها را مجبور به عقب‌نشینی کرد. گرچه اقدامات نظامی بیشتر از سوی نیروهای اسپانیایی، انگلیسی و پرتغالی و تهاجم مرگبار ناپلئون به روسیه منجر به خروج ارتش امپراتوری فرانسه از اسپانیا و بازگشت فردیناند هفتم شد. در خلال جنگ یک سازمان انقلابی به نام «کادیز کورتس» برای هماهنگ‌سازی مبارزات علیه رژیم ناپلئونی و آماده‌سازی یک قانون اساسی شکل گرفت. اعضای این سازمان از تمام اسپانیا بودند. در سال ۱۸۱۲ (۱۱۹۱) یک قانون اساسی تدوین شد اما پس از سرنگونی رژیم بناپارتی فردیناند هفتم پارلمان کورتس تدوینگر قانون اساسی را ملغی و حکومت پادشاهی مطلقه اعلام کرد. این رخدادها نقطه آغاز درگیریهای سالهای بعد بین لیبرالها و محافظه‌کاران بود.
جنگهای دوران ناپلئون باعث بی‌ثباتی و تفرقه سیاسی و همچنین نابودی اقتصاد اسپانیا شد. در بین این ناآرامی‌ها جنگهای استقلال‌خواهانه در مستعمرات اسپانیا در قاره آمریکا به وقوع پیوست و به استقلال مستعمرات سابق اسپانیا در قاره آمریکا انجامید. شاه فردیناند هفتم کوشید تا حرکات استقلال‌خواهانه را سرکوب کند اما نه‌تنها با مخالفت‌ها در مستعمرات روبرو شد به در داخل اسپانیا نیز افسران لیبرال دست به شورش زدند. تا پایان سال ۱۸۲۶ (۱۲۰۴) از تمام مستعمرات اسپانیا در قاره آمریکا تنها کوبا و پورتوریکو باقی ماند.
انقلاب‌های اسپانیا
در ۱۸۶۸ میلادی شورشیان به فرماندهی خوان پریم به لیبرالها و جمهوری‌خواهان اسپانیایی در مادرید پیام دادند که شرایط برای شورشی بزرگ فراهم است. شورشیان ملکه ایزابلای دوم را از پادشاهی فروگرفتند و او به فرانسه رفت. این رویداد به جنگ فرانسه و پروس انجامید.
ادامه بی‌ثباتی و بحران اقتصادی در اسپانیا منجر به شکل‌گیری حرکات استقلال‌خواهانه در فیلیپین و کوبا شد. به این دنبال این مبارزات استقلال‌خواهانه ایالات متحده وارد مناقشه شد و جنگ آمریکا و اسپانیا در بهار ۱۸۹۸ (۱۲۷۷) به وقوع پیوست.
جنگ داخلی اسپانیا
با آغاز قرن جدید پیشرفت‌هایی در اسپانیا به وقوع پیوست. با این حال اسپانیا نسبت به سایر اروپاییان نقش کمرنگی در تقسیم آفریقا داشت. صحرای غربی، مراکش اسپانیا و گینه استوایی تنها مستعمرات اسپانیا در آفریقا بودند. شکست‌های سنگین در طول جنگ ریف در مراکش اعتبار حکومت و شاهنشاهی را خدشه دار کرد. بین سالهای ۱۹۲۳ تا ۱۹۳۱ (۱۳۰۲ تا ۱۳۱۰) ژنرال میگوئل پریمو ده ریورا بر اسپانیا حکومت کرد و پایان این دوره با آغاز جمهوری دوم اسپانیا همزمان شد. جمهوری به استانهای باسک، کاتالونیا و گالیسیا خود مختاری اعطا کرد و برای زنان حق رای قائل شد. جمهوری دوم به شدت تحت حکمرانی تندروهای چپگرا بود. در شرایطی که وضع اقتصادی بدتر می‌شد سیاست اسپانیا هر چه بیشتر به سمت تندروی و خشونت در حرکت بود.
جنگ داخلی اسپانیا ۱۷ ژوئیه ۱۹۳۶ (۲۶ تیر ۱۳۱۵) آغاز شد و به مدت سه سال بین نیروهای ملی‌گرا به رهبری فرانسیسکو فرانکو که توسط آلمان نازی و ایتالیای فاشیست پشتیبانی می‌شد در برابر جمهوری خواهان که توسط مکزیک، شوروی و گروهی موسوم به «سپاه بین‌المللی» پشتیبانی می‌شدند، ادامه داشت. دولتهای غربی بنا به سیاست عدم مداخله از هیچ‌یک از طرفین حمایت نکردند. ژنرال فرانکو پیروز جنگ شد و حکومت دیکتاتوری خود آغاز کرد.
جنگ داخلی اسپانیا جنگ بی‌رحمانه‌ای بود و طرفین درگیر اعمال سبعانه‌ای را انجام دادند. جنگ جان ۵۰۰۰۰۰ نفر را گرفت و نیم میلیون نفر دیگر را مستقیما درگیر کرد.
اسپانیا در زمان فرانکو
فرانسیسکو فرانکو و آیزنهاور رئیس‌جمهور آمریکا، مادرید، ۱۹۵۹ (۱۳۳۷)
اسپانیای فاشیست تحت حکمرانی فرانکو در قبال جنگ جهانی دوم بی‌طرف بود گرچه به قدرت‌های محور تمایل داشت. تنها حزب قانونی در رژیم فرانکو حزب فالانژ یا اسپانیولا ترادیسیونالیستا ای د لاس خونس بود که در سال ۱۹۳۷ (۱۳۱۵) تشکیل شده بود؛ خط مشی این حزب تقابل با کمونیسم، کاتولیک گرایی و ملی‌گرایی بود. در سال ۱۹۴۹ (۱۳۲۷) نام حزب به مویممینتو ناسیونال" به معنای حرکت ملی تغییر پیدا کرد.
پس از جنگ جهانی دوم اسپانیا از نظر سیاسی و اقتصادی در انزوا بود و در سازمان ملل متحد حضور نداشت. اما در سال ۱۹۵۵ (۱۳۳۳) در اوج جنگ سرد اوضاع تغییر پیدا کرد و اسپانیا عضو سازمان ملل متحد شد. در آن زمان اسپانیا اهمیت راهبردی برای حضور نظامی آمریکا در شبه جزیره ایبریا و حوزه دریای مدیترانه و در نتیجه تقابل با شوروی داشت. دهه ۶۰ میلادی اسپانیا شاهد رشد بی‌سابقه نرخ‌های اقتصادی بود که از آن به عنوان معجزه اسپانیا یاد میشود.
اسپانیا پس از فرانکو
پس از مرگ فرانکو در نوامبر ۱۹۷۵ (آبان ۱۳۵۴)، بر طبق قانون خوآن کارلوس اول به عنوان پادشاه اسپانیا و رئیس دولت جانشین وی شد. با تصویب قانون اساسی جدید اسپانیا در سال ۱۹۷۸ (۱۳۵۷) و استقرار دموکراسی در اسپانیا، حکومت با ایجاد یک سازماندهی درونی بر پایه ایجاد بخش‌های خودمختار قدرت بیشتری به مناطق و استان‌ها اعطا کرد.
در باسک ملی‌گرایان میانه‌روی باسکی در کنار ملی‌گرایان تندرو به رهبری سازمان مسلح اتا به حیات خود ادامه دادند. این گروه در سال ۱۹۵۹ (۱۳۳۸) در دوران فرانکو تشکیل شده بود اما به اقدامات خشونت‌بار خود حتی پس از استقرار دموکراسی و اعطای خودمختاری به منطقه باسک ادامه داد.
در ۲۳ فوریه ۱۹۸۱ (۴ اسفند ۱۳۵۹)، عناصر شورشی نفوذی اتا در میان نیروهای امنیتی مجلس اسپانیا در تلاش برای تحمیل یک حکومت نظامی مجلس را تصرف کردند. شاه خوآن کارلوس اول شخصا پیگیری مسئله را بر دوش گرفت و از طریق تلویزیون ملی کودتاچیان را وادار به تسلیم کرد.
کاخ پادشاهی اسپانیا و کلیسای جامع سانتا ماریا لا رئال د لا آلمودنا.
در ۳۰ مه ۱۹۸۲ (۹ خرداد ۱۳۶۱) در پی برگزاری یک همه‌پرسی اسپانیا به ناتو پیوست. در همان سال با پیروزی حزب کارگران سوسیالیست اسپانیا نخستین حزب چپ در ۴۳ سال گذشته به قدرت رسید. در سال ۱۹۸۶ (۱۳۶۴) اسپانیا به اتحادیه اقتصادی اروپا پیوست که بعدها به اتحادیه اروپا تبدیل شد. در پی انتخابات عمومی سال ۱۹۹۶ (۱۳۷۴) حزب کارگران سوسیالیست پس از ۱۴ سال حکومت شکست خورد و جای خود را به حزب مردم داد.
در هزاره نو
در تاریخ ۱ ژانویه ۲۰۰۲ (۱۱ دی ۱۳۸۰) دولت اسپانیا، یورو واحد پول شانزده کشور منطقه یورو را جانشین پزوتا کرد. در همان دوره اسپانیا شاهد رشد اقتصادی قوی، بالاتر از میانگین اتحادیه اروپا بود. در همان حال تحلیلگران اقتصادی هشدار می‌دادند که قیمت شگفت‌آور املاک و کسری تجارت خارجی بالا در اوج رونق احتمالا منجر به فروپاشی وحشتناک اقتصادی کشور خواهد شد. این پیشبینیها درست بود و رکود اقتصادی ناشی از رکود در بخش مسکن در سال مالی ۲۰۰۸–۲۰۰۹ کشور را فرا گرفت. در سال ۲۰۰۸ (۱۳۸۶) ترکیدن حباب مسکن منجر به بحران مالی در اسپانیا شد که تا سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۲) ادامه شد.
در صبح روز ۵ شنبه ۱۱ مارس ۲۰۰۴ (۲۱ اسفند ۱۳۸۲) و در اوج ساعات شلوغی شهر مادرید ده انفجار تروریستی در شبکه راه‌آهن مادرید به وقوع پیوست. سه سال بعد و طی تحقیق و برگزاری دادگاه مشخص شد این بمبگذاری‌ها توسط گروه ستیزگر اسلامگرای محلی نزدیک به القاعده برنامه‌ریزی و اجرا شده بوده‌است. بر اثر این انفجار ۱۹۱ نفر کشته و ۱۸۰۰ نفر زخمی شدند.
نخست انگشت اتهام به سوی گروه جدایی‌طلب باسک اتا دراز شد اما مدارک و شواهدی آشکار شد که دخالت اسلامگرایان را ثابت می‌کرد و چون انتخابات سراسری اسپانیا قرار بود سه روز بعد انجام شود، بی‌درنگ مسائل امنیتی در صدر مجادلات بین دو حزب رقیب حزب مردم و حزب کارگران سوسیالیست قرار گرفت. در آن انتخابات، دولت اسپانیا و حزب حاکم مردم که به سبب اتحاد با ایالات متحده در جنگ عراق شرکت کرده بود، نتوانست اتهام‌ها را در باره دخالت نظامی در خارج و کوتاهی در حفظ امنیت از خود رفع کند و به این ترتیب حزب کارگران سوسیالیست اسپانیا به رهبری خوزه لوئیز رودریگز ساپاترو با وعده بازگرداندن ارتش اسپانیا از عراق و جدا شدن از ائتلاف بیشتر رای‌ها را از آن خود کرد و ساپاترو به عنوان نخست‌وزیر اسپانیا برگزیده شد.
در انتخابات نوامبر ۲۰۱۱، مشکلات پی آیند رکود اقتصادی مهمترین موضوع کارزارهای دو حزب مطرح در اسپانیا بود. در این انتخابات ماریانو راخوی از حزب راست‌گرای مردم، پیروز شد و به نخست‌وزیری رسید.
در بهار ۲۰۱۴، پادشاه خوآن کارلوس نخست اعلام کرد که قصد دارد از پادشاهی کنار رود و این مقام را به پسر ش واگذارد. با همه مخالفت‌های جمهوری‌خواهان و معترضان به پادشاهی، فیلیپه در ۱۹ ژوئن برابر با ۲۹ خرداد بر جای پدر نشست و حکومت پادشاهی مشروطه و تاج و تخت در اسپانیا برجا ماند.
جغرافیا
خلیج لاکونچا در شهر سن سباستین واقع در جزایر سانتا کلارا در استان گیپوسکوا، باسک
اسپانیا با داشتن ۵۰۵۹۹۲ کیلومتر مربع وسعت پنجاه و دومین کشور بزرگ جهان است. اسپانیا تقریبا ۴۷۰۰۰ کیلومتر مربع کوچکتر از فرانسه و ۸۱۰۰۰ کیلومتر مربع بزرگتر از ایالت کالیفرنیا آمریکا است. قله آتش فشانی تید که در نزدیکی شهر تنریف در جزایر قناری قرار دارد با ارتفاع ۳۷۱۸ متر بلندترین نقطه کشور اسپانیا می‌باشد.
اسپانیا بین مدار ۲۶ و ۴۴ درجه شمالی و نصف‌النهار ۵ و ۱۹ درجه شرقی قرار دارد.
اسپانیا در غرب با پرتغال، در جنوب از طریق درون‌بومهایش در شمال آفریقا (سبته، ملیله و پنیون د ولس د لا گومرا) با مراکش و تنگه جبل‌طارق (جز سرزمین‌های آن سوی دریاهای بریتانیا می‌باشد)، در شمالغرب در راستای کوه‌های پیرنه با فرانسه و شاهزاده نشین آندورا هم‌مرز می‌باشد. در امتداد کوه‌های پیرنه در ۱۶۰۰ متری مرز استان خرنای کاتالونیا شهر برون‌بوم ییویا درون خاک کشور فرانسه قرار دارد.
جزیره‌ها
جزایر اسپانیا شامل جزایر بالئاری در دریای مدیترانه و جزایر قناری در اقیانوس اطلس می‌باشد. افزون بر اینها شماری جزیره غیر مسکونی دیگر در سمت مدیترانه‌ای تنگه جبل‌الطارق نیز متعلق به اسپانیا است از جمله جزایر چافاریناس، آلهوسماس و جزیره کوچک پرخیل. جزیره آلبوران که بین اسپانیا و شمال آفریقا قرار دارد نیز تحت حاکمیت اسپانیا می‌باشد. جزیره کوچک فاسان که در رودخانه بیداسوآ قرار دارد تحت حاکمیت مشترک اسپانیا و فرانسه اداره میشود.
قله تید در تنریف واقع در جزایر قناری، بلندترین کوه اسپانیا
جمعیت جزایر:
۱. تنریف ۸۹۹،۸۳۳
۲. مایورکا ۸۶۲،۳۹۷
۳. گران کاناریا ۸۳۸،۳۹۷
۴. لانزاروته ۱۴۱،۹۳۸
۵. ایبیزا ۱۲۵،۰۵۳
۶. فوئرته‌ونتورا ۱۰۳،۱۰۷
۷. منورکا ۹۲،۴۳۴
۸. لا پالما ۸۵،۹۳۳
۹. لا خومرا ۲۲،۲۵۹
۱۰. ال هییرو ۱۰،۵۵۸
۱۱. فورمنترا ۷،۹۵۷
۱۲. آروسا ۴،۸۸۹
۱۳. لا گراسیوسا ۶۵۸
۱۴. تابارکا ۱۰۵
۱۵. اونس ۶۱
کوهستان‌ها رودخانه‌ها
اسپانیا کشوری کوهستانی می‌باشد و فلاتها و رشته کوهای بلند درآن پوشیده‌است. افزون بر کوه‌های پیرنه رشته کوهای دیگری از جمله "کانتابریان"، "ایبریکو"، "سنترال"، "تولدو"، "سییرا مورنا و "پنیبتیکو در اسپانیا وجود دارد. بلندترین نقطه سرزمین اصلی اسپانیا و شبه جزیره ایبریا قله مولهاسن با ارتفاع ۳۴۷۸ متر می‌باشد که در رشته کوه‌های سییرا نوادا قرار دارد. البته بلندترین نقطه کشور اسپانیا در مجموع قله آتشفشانی تید واقع در جزایر قناری می‌باشد. بزرگترین فلات اسپانیا مستا سنترال نام دارد که در قلب اسپانیا واقع شده‌است.
چندین رودخانه بزرگ در اسپانیا وجود دارد از جمله رودخانه‌های تاقوس، ایبرو، دورو، گوادیانا و گوادالکیویر. در طول ساحل دشتهای آبرفتی وجود دارد که بزرگترین آن دشت آبرفتی گوادالکیویر واقع در اندلس می‌باشد.
اقلیم
بر اساس ویژگیهای جغرافیایی سه اقلیم در اسپانیا وجود دارد:
اقلیم مدیترانه‌ای با تابستانهای گرم و خشک. بر طبق رده‌بندی اقلیمی کوپن در صورت از این نوع اقلیم بر ایبریا حکمفرماست: Csa و Csb.
اقلیم نیمه‌خشک که در ربع جنوب‌شرقی کشور به ویژه در منطقه مورسیا و در دره ایبرو وجود دارد و برخلاف اقلیم مدیترانه‌ای فصل خشک پس از زمستان نیز ادامه دارد.
اقلیم اقیانوسی در شمال اسپانیا به ویژه در منطقه استان باسک، آستوریاس، کانتابریا و بخشی از گالیسیا حکمفرماست. برخلاف اقلیم مدیترانه‌ای در اقلیم اقیانوسی دما در زمستان و تابستان تحت تاثیر اقیانوس تغییر می‌کند و هیچ فصل خشکی وجود ندارد.
افزون بر این اقلیم‌های اصلی زیر اقلیم‌های دیگری نیز وجود دارد مانند اقلیم آلپی در پیرنه و سییرا نوادا و اقلیم نیمه‌گرمسیری در جزایر قناری.
حکومت
خوآن کارلوس اول، پادشاه پیشین اسپانیا و سوفیا، ملکه پیشین اسپانیا
قانون اساسی ۱۹۷۸ اوج دموکراسی در اسپانیا است. تاریخ تدوین قانون اساسی در این کشور به قانون اساسی ۱۸۱۲ بازمی‌گردد. پس از مرگ ژنرال فرانکو پادشاه خوان کارلوس برای تسریع روند اصلاحات نخست‌وزیر دوران فرانکو کارلوس آریاس ناوارو را برکنار و سیاستمدار اصلاح‌طلب آدولفو سوارز را جانشین او کرد. پس از برگزاری انتخابات عمومی سال ۱۹۷۷ (۱۳۵۶) و در نتیجه آن پارلمان قانون اساسی (پارلمانی که اختیار تدوین قانون اساسی را دارد) با هدف آماده‌سازی و تصویب قانون اساسی جدید تشکیل شد. پس از انجام همه‌پرسی در ۶ دسامبر ۱۹۷۸ (۱۵ آذر ۱۳۵۷)، ۸۸٪ رای‌دهندگان به قانون اساسی جدید رای دادند.
بر طبق این قانون اساسی اسپانیای امروز شامل ۱۷ بخش خودمختار و دو شهر خودمختار با درجه‌های گوناگونی از خودمختاری می‌باشد با این حال این قانون اساسی، اسپانیا را صراحتا کشوری متحد و غیرقابل تقسیم می‌داند. همچنین بر طبق قانونی اساسی اسپانیا هیچ دینی در این کشور رسمی نیست و همه مردم در اعمال و باورهای دینی خود آزادند.
اجزای حکومت
اسپانیا یک پادشاهی مشروطه می‌باشد که در آن سلطنت موروثی است و دارای دو مجلس قانونگذاری است. به مجموع قوه قانونگذاری اسپانیا یعنی هر دو مجلس «شورای عالی» یا کرتس خنرالس گفته میشود. قوه مجریه شامل شورای وزیران به سرپرستی نخست‌وزیر می‌باشد. نخست‌وزیر اسپانیا توسط پادشاه و با تایید کنگره نمایندگان (معادل مجلس نمایندگان) پس از انتخابات مجلس انتخاب منصوب می‌گردد. پادشاه فردی را برای نخست‌وزیری به کنگره نمایندگان معرفی می‌کند که توسط حزب دارای اکثریت در کنگره پیشنهاد شده باشد.
قوه قانونگذاری شامل کنگره نمایندگان با ۳۵۰ عضو و مجلس سنا با ۲۵۹ عضو می‌باشد که هر دو به انتخاب مردم به مدت چهار سال فعالیت می‌کنند به جز ۵۱ عضو مجلس سنا توسط مجلس‌های منطقه‌ای بخش‌های خودمختار منصوب می‌شوند.
رئیس حکومت
پادشاه فلیپه ششم از ۱۹ ژوئن ۲۰۱۴
رئیس دولت
نخست‌وزیر اسپانیا: ماریانو راخوی بری، ۲۰ نوامبر ۲۰۱۱ (۲۹ آبان ۱۳۹۰) انتخاب شد.
معاون اول نخست‌وزیر و وزیر دفتر نخست‌وزیر: سورایا سائنس د سانتا ماریا.
کابینه
شورای وزیران، توسط نخست‌وزیر تعیین میشود.
اسپانیا یکی تمرکززدایی شده‌ترین کشورهای اروپایی است. تمام بخش‌های خودمختار در اسپانیا دارای مجلس منتخب مستقل، دولت و ادارت دولتی مستقل، بودجه مستقل، نظام آموزشی و بهداشتی مستقل می‌باشند. بر افزون بر اینها باسک و ناوارا دارای نظام مالی مستقل خود هستند. در بخش‌های خودمختار کاتالونیا و باسک نیروی پلیس محلی جانشین پلیس ملی شده‌است.
تقسیمات کشوری
اسپانیا ۱۷ بخش خودمختار و دو شهر خودمختار دارد که هر دو گروه بالاترین درجه تقسیمات کشوری محسوب می‌شوند. از سوی دیگر کشور اسپانیا به ۵۰ استان نیز تقسیم شده‌است که به این ترتیب هر کدام از بخش‌های خودمختار خود به یک یا چند استان تقسیم گردیده‌اند. علاوه بر این هر استان به تعدادی شهرستان تقسیم شده‌است.
روابط خارجی
پس از مرگ فرانکو درسال ۱۹۷۵ (۱۳۵۴) و بازگشت اسپانیا به دموکراسی، سیاست خارجی این کشور دچار تغییر شد و انزوای سیاسی دوران فرانکو جای خود را به گسترش دیپلماسی داد. در سال ۱۹۸۶ (۱۳۶۵) اسپانیا به اتحادیه اقتصادی اروپا پیوست و با کشورهای غربی وارد معاملات امنیتی شد.
اسپانیا در سال ۱۹۸۶ به اتحادیه اقتصادی اروپا پیوست.
اسپانیا به عنوان یکی از اعضای ناتو در فعالیتهای امنیتی چند جانبه بین‌المللی شرکت داشته‌است. عضویت این کشور در اتحادیه اروپا یکی مهمترین بخش‌های سیاست خارجی اسپانیاست. حتی در مواجه با بسیاری از بحرانهای فراروی کشورهای اروپای غربی، اسپانیا ترجیح داده‌است تا اقداماتش را با سازوکارهای سیاسی اتحادیه اروپا هماهنگ کند.
اسپانیا روابط ویژه خود را با فیلیپین و کشورهای آمریکای جنوبی و مرکزی حفظ کرده‌است. سیاست روابط خارجی اسپانیا با این کشورها بر پایه ایجاد و تقویت یک جامعه ایبری-لاتین و تقویت روابط زبانی، فرهنگی، بازرگانی و تاریخی بین شبه‌جزیره ایبریا و کشورهای آمریکای لاتین استوار است.
مناقشات ارضی
اسپانیا مدعی مالکیت بر جبل طارق است در حالی که این منطقه یکی از سرزمین‌های آن سوی دریاهای بریتانیا محسوب میشود. در سال ۱۷۰۴ (۱۰۸۳) در خلال جنگهای جانشینی اسپانیا این شهر به دست نیروهای هلندی انگلیسی که برای کارل ششم، امپراتور مقدس روم می‌جنگیدند، تسخیر شد.
وضعیت قانونی این منطقه در سال ۱۷۱۳ (۱۰۹۲) در پیمان‌نامه اوترخت مشخص شد و طبق آن اسپانیا برای همیشه جبل طارق را به پادشاهی بریتانیا واگذار کرد. از دهه ۱۹۴۰ میلادی اسپانیا خواستار بازپس‌گیری این منطقه شده‌است. بیشتر مردم جبل طارق مخالف پیوستن به اسپانیا یا حاکمیت مشترک دو کشور هستند. سازمان ملل طی قطعنامه‌هایی از دو کشور اسپانیا و بریتانیا خواسته‌است تا با انجام مذاکره به توافق برسند.
جزایر ساواگه منطقه دیگری است که مورد ادعای اسپانیا می‌باشد. این جزایر جزو خاک پرتغال می‌باشند و این کشور ادعای همسایه خود اسپانیا را بر جزایر ساواگه بی‌اساس می‌داند. بر طبق ادعای اسپانیایی‌ها ساواگه مجموعه‌ای از صخره‌ها است و جزیره محسوب نمی‌شود پس هیچ آب سرزمینی‌ای برای پرتغال در این منطقه وجود ندارد. در ژوئیه ۲۰۱۳ اسپانیا طی نامهای این نظر خود را به اطلاع سازمان ملل رساند.
اسپانیا مدعی حاکمیت بر جزیره کوچک و خالی از سکنه پرخیل نیز می‌باشد. پرخیل در ۲۵۰ متری ساحل مراکش، ۸ کیلومتری سبته و ۱۳ کیلومتری سرزمین اصلی اسپانیا قرار دارد. در سال ۲۰۰۲ (۱۳۸۱) اختلاف اسپانیا با مراکش بر سر حاکمیت بر این جزیره منجر به حادثه‌ای مسلحانه شد که با توافق طرفین به ادامه وضع موجود فیصله یافت. این جزیره هم‌اکنون کاملا خالی از سکنه است و پرچم هیچ کشوری در آن دیده نمی‌شود.
مناطقی از خاک اسپانیا نیز مورد ادعای سایر کشورهاست. مراکش مدعی بر حاکمیت خود بر دو جزیره سبته و ملیله است و پرتغال حاکمیت اسپانیا بر شهر اولیونزا را به رسمیت نمی‌شناسد.
نیروهای نظامی اسپانیا
نیروهای مسلح
نیروهای نظامی اسپانیا شامل نیروی زمینی، نیروی هوایی و نیروی دریایی می‌باشد. نیروهای نظامی اسپانیا تحت فرمان فرماندهی کل قوا پادشاه فیلیپ ششم می‌باشند.
اقتصاد
پیش از بحران مالی
اقتصاد سرمایه‌داری مختلط اسپانیا سیزدهمین اقتصاد بزرگ جهان، پنجمین اقتصاد بزرگ اتحادیه اروپا و چهارمین اقتصاد بزرگ منطقه یورو می‌باشد.
در آغاز دهه ۱۹۹۰ برخی شرکت‌های اسپانیایی به شرکت‌هایی چند ملیتی تبدیل شدند. بیشتر فعالیت این شرکت‌ها در حوزه کشورهای آمریکای لاتین بود. هم‌اکنون نیز اسپانیا پس از آمریکا بزرگترین سرمایه‌گذار خارجی در آمریکای لاتین محسوب میشود. برخی دیگر از شرکت‌های اسپانیایی حوزه فعالیت خود را به آسیا و کشورهای هند و چین نیز گسترش داده‌اند. این گسترش جهانی برای اسپانیا برتری رقابتی در برابر دیگر همسایه‌های اروپایی محسوب میشود. دلیل این امر ممکن است در درجه اول تمایل به زبان و فرهنگ اسپانیایی در آسیا و آفریقا و همچنین وجود فرهنگ مشارکتی که ریسک کردن در بازارهای ناپایدار را به اسپانیایی‌ها یاد داد باشد.
پس گذشت دوره بحران اقتصادی در اوایل دهه ۱۹۹۰ اسپانیا شاهد رشد اقتصادی خوبی بود. این رشد اقتصاد بالا به دولت کمک کرد تا بدهی‌های خارجی‌اش را کاهش دهد و همچنین باعث شد نرخ بیکاری در این کشور به‌طور قابل توجهی کاهش یابد. در سال ۱۹۹۹ (۱۳۷۸) اسپانیا در شرایطی به منطقه یورو پیوست که بودجه دولت متعادل و نرخ تورم تحت کنترل بود.
زارا در لندن
پیش آغاز بحران شدید اقتصادی اخیر دولت نخست‌وزیر پیشین خوزه ماریا اسنار در الحاق اسپانیا به کشورهای پایه‌گذار یورو موفق بود. نرخ بیکاری در اکتبر ۲۰۰۶ برابر با ۶/۷٪ بود که در مقایسه با سایر کشورهای اروپایی و در مقایسه با نرخ بیکاری در اوایل دهه ۱۹۹۰ (حدود ۲۰٪) نرخ پایینی محسوب می‌شد. نقاط ضعف همیشگی اقتصاد اسپانیا تورم بالا، وجود یک بازار سیاه وسیع و نظام آموزشی ضعیف (که بر اساس گزارش‌های سازمان همکاری اقتصادی و توسعه یکی از ضعیف‌ترین نظامهای آموزشی در میان کشورهای توسعه یافته می‌باشد) هستند.
شرکت‌های اسپانیایی در زمینه‌های گوناگونی فعال هستند. مهمترین آنها عبارتند از ایبردرولا که یکی از بزرگترین شرکت فعال در زمینه انرژی‌های برگشت‌پذیر می‌باشد. ؛ شرکت‌های تلفونیکا، ابنگوا، موندراگون، مویستار، هیسدسات، ایندرا که در زمینه فناوری ارتباطات متخصص هستند؛ شرکت‌های کونستروکسیونس ای اوکسیلیار د فروکاریلس و تالگو که در صنعت راه‌آهن و ترابری ریلی فعالند؛ شرکت‌های نساجی مانند ایندیتکس، شرکت‌های پتروشیمی مانند رپسول و شرکت‌های فعال در زمینه ساخت زیربناها مانند فروویال، آکسیونا، گروه آسی‌اس، اوبراسکون هارته لاین و فومنتو د کونستروکسیونس ای کونتراتس؛ با ذکر این نکته که ۶۰ درصد شرکت‌های بین‌المللی فعال در زمینه زیربناهای حمل و نقل اسپانیایی هستند.
رونق و رکود در بازار مسکن
با انتخاب یورو به جای پزوتا در آغاز قرن جدید اقتصاد اسپانیا شاهد کاهش نرخ بهره به کمترین میزان خود در تاریخ بود. رشد بازار مسکن که از سال ۱۹۹۷ (۱۳۷۶) آغاز شده بود، شتاب گرفته و در عرض چند سال به یک حباب تبدیل شد. بازار املاک توسط بانک‌های موسوم کاخا (بانک‌های پس‌انداز منطقه‌ای تحت نظارت دولتهای منطقه‌ای) تامین مالی و با نرخه بهره پایینی که در تاریخ بی‌نظیر بود و رشد شدید مهاجرت تقویت می‌شد. اقتصاد اسپانیا به خاطر دور بودنش از نرخ رشد صفر مجازی نسبت به دیگر شرکای اروپایی‌اش اعتبار داشت. اقتصادی که بیش نیمی از شغل‌های جدید ایجاد شده در اتحادیه اروپا را در پنج ساله منتهی به پایان سال ۲۰۰۵ (۱۳۸۴) ایجاد کرده بود.
حباب مسکن اسپانیا در سال ۲۰۰۸ (۱۳۸۷) ترکید و باعث فروپاشی اقتصادی بخش‌های مربوط به مسکن و ساخت و ساز، اخراج گسترده کارکنان و کارگران و توقف روند تقاضای کالا و خدمات شد. تا پایان ماه مه ۲۰۰۹ (اردیبهشت ۱۳۸۸) نرخ بیکاری به ۱۸/۷٪ رسید. (۳۷٪ در بین جوانان)
بانک‌ها و موسسه‌های مالی اسپانیا در ابتدا تلاش کردند تا از بحران پیش آمده برای همتایان بریتانیایی و آمریکایی خود دوری کنند. بانک‌های بین‌المللی اسپانیا، بانک سانتاندر و بانک بی‌بی‌وی‌ای که سبدهای سهام متنوع بین‌المللی داشتند خیلی سریع فعالیت خود را در بازار پر خطر مسکن محدود کردند. با این حال با عمیق‌تر شدن رکود اقتصادی و افت قیمت مسکن، بدهی سنگین رو به افزایش بانک‌های پس‌انداز منطقه‌ای، دولت و بانک مرکزی را مجبور به مداخله از طریق تدوین طرح‌های تثبیتی کرد و در نهایت در سال ۲۰۱۲ (۱۳۹۱) دولت مجبور شد از بانک مرکزی اروپا کمک مالی دریافت کند.
کیفیت زندگی
بر اساس پژوهش‌های انجام شده در سال ۲۰۰۵ (۱۳۸۴) اسپانیا از نظر کیفیت زندگی پس از کشورهایی مانند فرانسه، آلمان، بریتانیا و کره جنوبی در بین ده کشور نخست جهان قرار دارد.
در سالهای اخیر بیکاری به بزرگترین نگرانی جامعه اسپانیا تبدیل شده‌است. نرخ بیکاری در سالهای ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ (۱۳۸۵ و ۱۳۸۶) ۸٪ بود که پس از بحران مالی به ۲۰٪ در سال ۲۰۱۰ (۱۳۸۹) و ۲۵٪ (۵۶٪ در بین جوانان) در سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۲) رسید.
کشاورزی
تاکستانهای شراب لاریوخا در لا ریوخا.
زمینهای کشاورزی به دو روش کلی مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند. زمین‌هایی که با تکیه بر کشت بدون آبیاری و تنها بوسیله بارندگی به عنوان منبع آب مورد استفاده قرار می‌گیرند که این زمین‌ها ۸۵٪ کل زمینهای زیر کشت را تشکیل می‌دهد. مناطق مرطوب شمال و شمالغرب تحت این روش مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. مناطق حاصلخیزتر به روش کشت با آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرند که تا سال ۱۹۸۶ (۱۳۶۵) ۳ میلیون هکتار از مساحت کشور را پوشانده بودند که دولت امیدوار است که سطح زیر کشت به روش دو برابر شود. یکی از مناطق قابل توجه از نظر گسترش کشاورزی استان آلمریا می‌باشد - یکی از خشک‌ترین و متروک‌ترین استانهای اسپانیا - که محصولات زمستانی متنوعی شامل میوه و سبزیجات را به اروپا صادر می‌کند.
با وجود این که ۱۷٪ سطح زیر کشت زمینهای کشاورزی در اسپانیا به روش آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرند اما ۴۰ تا ۴۵ درصد ارزش خالص کل محصولات و ۵۰ درصد حجم کل صادرات مربوط به این بخش از کشاورزی است. بیش از نیمی از مساحت زیر کشت در این بخش به ذرت، درختان میوه و تره‌بار اختصاص دارد. دیگر محصولات شامل انگور، پنبه، چغندر قند، سیب زمینی، حبوبات، زیتون، انبه، توت فرنگی، گوجه فرنگی و علوفه دام می‌باشد.
گردشگری
بندر مالاگا.
در طول چهار دهه گذشته صنعت گردشگری اسپانیا بسیار پیشرفت کرده‌است به‌طوری‌که به دومین صنعت گردشگری بزرگ دنیا بدل شده‌است و در سال ۲۰۰۶ ارزش آن حدود ۴۰ میلیارد یورو برابر با ۵٪ تولید ناخالص داخلی کشور بوده‌است. امروزه اقلیم، آثار تاریخی و فرهنگی، موقعیت جغرافیایی و امکانات رفاهی اسپانیا باعث شده تا گردشگری به یکی از صنایع اصلی و همچنین منبع درآمد و اشتغال ثابت برای این کشور بدل شود. سازوکار رتبه‌بندی هتل‌ها و اقامتگاه‌ها در اسپانیا بسیار سختگیرانه‌تر از دیگر کشورهای اروپایی است و به همین دلیل هتل‌های اسپانیایی سطح بالاتر و گرانتر از دیگر کشورهای اروپایی است.
انرژی
استان سویا
اسپانیا یکی از کشورهای پیشرو در تولید انرژی‌های تجدید پذیر است. اسپانیا در سال ۲۰۰۹ (۱۳۸۸) با افتتاح یک نیروگاه بزرگ خورشیدی به نام لا فلوریدا در منطقه آلوارادو با پیشی‌گرفتن از ایالات متحده به بزرگترین تولیدکننده انرژی برق از خورشید تبدیل شد. همچنین اسپانیا در میان کشورهای اروپایی بیشترین مقدار برق را از انرژی بادی تولید می‌کند. در سال ۲۰۱۰ (۱۳۸۹) میزان تولید برق از این روش ۴۲۹۷۶ گیگاوات ساعت برابر با ۱۶٪ کل برق تولید شده در اسپانیا بود. در ۹ نوامبر ۲۰۱۰ (۱۸ آبان ۱۳۸۹) میزان تولید برق از انرژی بادی به صورت آنی به اوج خود در تاریخ کشور رسید به‌طوری‌که ۵۳٪ از نیاز برق سرزمین اصلی اسپانیا را پوشش می‌داد و این انرژی تولید شده برابر با انرژی تولید شده توسط ۱۴ واکنشگاه هسته‌ای می‌باشد. دیگر انرژی‌های برگشت‌پذیری که در اسپانیا بکارگیری می‌شوند عبارتند از انرژی برق‌آبی، بیومس و انرژی دریایی (۲ نیروگاه انرژی دریایی در حال ساخت می‌باشد).
منابع انرژی تجدید ناپذیری که در اسپانیا استفاده می‌شوند شامل انرژی هسته‌ای (۸ نیروگاه)، گاز طبیعی، زغال سنگ و نفت می‌باشند.
ترابری
راه‌آهن تندروی مادرید-وایادولید
ترمینال فرودگاه مادرید
شبکه بزرگراه‌های اسپانیا عمدتا بر شش بزرگراهی که مادرید را به باسک، کاتالونیا، والنسیا، آندلس، اکسترمادورا و گالیسیا متصل می‌کنند متمرکز است. همچنین بزرگراه‌های فرول به ویگو در خط ساحلی اقیانوس اطلس، اویدو به سن سباستین در خط ساحلی کانتابریا و خرنا به کادیس در خط ساحلی مدیترانه اطراف اسپانیا را به هم متصل می‌کند.
اسپانیا پس از چین دومین شبکه بزرگ قطار تندروی جهان و بزرگترین شبکه بزرگ قطار تندروی اروپا را در اختیار دارد. شبکه قطار تندروی اسپانیا در مجموع ۳۵۰۰ کیلومتر طول دارد که با سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت بین شهرهای مالاگا، سویا، مادرید، بارسلونا، والنسیا و وایادولید در تردد است. به‌طور میانگین شبکه قطار تندروی اسپانیا پر سرعت‌ترین شبکه قطار تندروی جهان است که پس از اسپانیا شبکه قطار تندروی ژاپن، شینکانسن و شبکه قطار تندروی فرانسه، ت ژ و در رده‌های بعدی قرار دارند. از نظر وقت‌شناسی قطار تندروی اسپانیا پس از ژاپن دوم است. (۹۸/۵۴٪ رسیدن به موقع) در صورتی که برنامه‌های جاه‌طلبانه گسترش شبکه قطار تندرو به ثمر بنشیند در سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۸) طول این شبکه به ۷۰۰۰ کیلومتر خواهد رسید و تقریبا تمام شهرهای مهم در کمتر از سه الی چهار ساعت به مادرید دسترسی پیدا خواهند کرد.
۴۷ فرودگاه در اسپانیا وجود دارد. پررفت‌وآمدترین آنها فرودگاه مادرید-باراخاس است که با ۴۵ میلیون مسافر در سال ۲۰۱۲ نوزدهمین فرودگاه پررفت‌وآمدترین جهان و چهارمین در اروپا محسوب میشود. دیگر فرودگاه مهم این کشور فرودگاه بارسلونا-ال پرات می‌باشد که با ۳۵ میلیون مسافر در سال ۲۰۱۲ سی و چهارمین فرودگاه پررفت‌وآمدترین جهان محسوب میشود. دیگر فرودگاه‌های اصلی اسپانیا در شهرهای مایورکا (با ۲۳ میلیون مسافر)، مالاگا (با ۱۳ میلیون مسافر)، لاس پالماس (با ۱۱ میلیون مسافر)، آلیکانته (با ۱۰ میلیون مسافر) قرار دارند. سایر فرودگاه‌ها بین ۴ تا ۱۰ میلیون مسافر جابه‌جا می‌کنند و در شهرهای تنریف، والنسیا، سویا، بیلبائو، ایبیزا، لانزاروته و فوئرته‌ونتورا قرار دارند. ۳۰ فرودگاه دیگر نیز کمتر از ۴ میلیون مسافر در سال جابه‌جا می‌کنند.
دولت اسپانیا در نظر دارد تا سال ۲۰۱۴ (۱۳۹۳) یک میلیون خودروی برقی را به منظور مصرف بهینه انرژی وارد شبکه ترابری کند.
جمعیت‌شناسی
در سال ۲۰۱۶ (اول ژانویه) (۱۳۹۵) جمعیت اسپانیا رسما به ۵۰ میلیون نفر رسید. تراکم جمعیت اسپانیا ۹۲ نفر در هر کیلومتر مربع می‌باشد که از بیشتر کشورهای اروپای غربی کمتر است. پراکنش جمعیت اسپانیا بسیار نابرابر می‌باشد. به جز مادرید و حومه آن بیشتر جمعیت در مناطق ساحلی زندگی می‌کنند. جمعیت اسپانیا در سال ۱۹۰۰ (۱۲۷۸) برابر با ۱۸ میلیون نفر بود که تاکنون دو برابر شده‌است. بیشتر رشد جمعیت مربوط به دهه ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ است. در ۱۹۸۰ نرخ تولد رو به کاهش گذاشت و نرخ رشد جمعیت نیز کاهش یافت اما جمعیت باز هم رو به فزونی نهاد که دلیل آن بازگشت اسپانیایی‌هایی بود که در دهه ۱۹۷۰ به دیگر کشورهای اروپایی مهاجرت کرده بودند. در سالهای اخیر نیز با وجود کاهش نرخ تولد به دلیل ورود خیل عظیم مهاجران که هم‌اکنون ۱۲٪ جمعیت را تشکیل می‌دهند؛ جمعیت رو به فزونی بوده‌است. بیشتر مهاجران ساکن در اسپانیا اهل آمریکای لاتین (۳۹٪)، آفریقای شمالی (۱۶٪)، اروپای شرقی (۱۵٪) و آفریقای سیاه هستند. در سال ۲۰۰۳ (۱۳۸۳) دولت اسپانیا با اجرای طرح سه‌ماهه عفو عمومی به عده مشخصی از افراد بیگانه فاقد مدرک، اقامت قانونی اعطا کرد.
در سال ۲۰۰۸ (۱۳۸۶) به ۸۴۱۷۰ نفر دز اسپانیا تابعیت داده شد که بیشتر آنها اهل اکوادور، کلمبیا و مراکش بودند. بخش قابل ملاحظه‌ای از اتباع خارجی ساکن در اسپانیا از دیگر کشورهای غربی و مرکزی اروپا آمده‌اند و بیشتر آنها بریتانیایی، فرانسوی، آلمانی، هلندی و نروژی هستند و بیشتر در مناطق ساحلی مدیترانه و جزایر بالئاری به گذران دوره بازنشستگی مشغول هستند.
جمعیت قابل توجهی از اسپانیایی‌تبارها در سایر نقاط جهان به ویژه در آمریکای لاتین زندگی می‌کنند. با آغاز قرن پانزدهم جمعیت زیادی از ایبریایی‌ها وارد آمریکای لاتین شدند. امروزه بیشتر سفیدپوستان آمریکای لاتین ریشه‌ای از اسپانیا و پرتغال دارند.
شهرهای بزرگ
مناطق شهری
پراکندگی جمعیت کشور اسپانیا
رده
منطقه شهر
بخش خودمختار
استان
جمعیت
۱
مادرید
مادرید
مادرید
۶،۵۰۱،۷۱۷
۲
بارسلونا
کاتالونیا
بارسلونا
۵،۵۱۱،۱۴۷
۳
والنسیا
والنسیا
والنسیا
۲،۵۷۵،۳۶۲
۴
سویا
اندلس
سویا
۱،۹۲۷،۱۰۹
۵
مالاگا
اندلس
مالاگا
۱،۶۲۴،۱۴۵
۶
بیلبائو
باسک
بیسکای
۱٫۱۵۲٫۶۵۸
۷
اویدو–خیخن–آبیلس
آستوریاس
آستوریاس
۸۴۴،۰۰۰
۸
آلیکانته–الچه
والنسیا
آلیکانته
۷۹۳،۰۰۰
۹
لاس پالماس
جزایر قناری
لاس پالماس
۷۵۰،۰۰۰
۱۰
ساراگوسا
آراگون
ساراگوسا
۷۳۰،۰۰۰
گروه‌های اقلیت
گروه‌های اقلیتی از مستعمرات سابق به ویژه آمریکای لاتین و آفریقای شمالی و همچنین شمار کمتری از کشورهای آفریقای سیاه در اسپانیا ساکن هستند. همچنین شمار قابل توجهی از مهاجران آسیایی به ویژه مهاجرانی از خاورمیانه، آسیای جنوبی و چین و جمعیتی بزرگی از مهاجران بریتانیایی، آلمانی و فرانسوی در اسپانیا زندگی می‌کنند.
دیگر گروه اقلیتی بزرگ در اسپانیایی‌ها کولیها هستند که از قرن شانزدهم بدین سو وارد اسپانیا شده‌اند. جمعیت کولیها در حدود ۷۰۰۰۰۰ نفر تخمین زده میشود.
مهاجرت
بر اساس آمارهای دولت اسپانیا در سال ۲۰۱۱ (۱۳۸۹) ۵/۷ میلیون خارجی معادل ۱۲/۲٪ از کل جمعیت اسپانیا در این کشور زندگی می‌کنند. بیش از ۸۶۰،۰۰۰ رومانیایی، ۷۷۰،۰۰۰ مراکشی، ۳۹۰،۰۰۰ بریتانیایی و ۳۶۰،۰۰۰ اکوادوری در اسپانیا ساکن هستند. دیگر گروه‌های خارجی شامل کلمبیایی‌ها، بولیویایی‌ها، آلمانی، ایتالیایی‌ها، بلغارها و چینی‌ها می‌باشند. بیش از ۲۰۰،۰۰۰ مهاجر از کشورهای آفریقای سیاه به ویژه از کشورهای نیجریه و سنگال در اسپانیایی زندگی می‌کنند. از سال ۲۰۰۰ (۱۳۷۸) بدین سو اسپانیا با رشد بالای جمعیت حاصل از موج مهاجرت روبرو بوده‌است. هجوم ناگهانی مهاجران که هم‌اکنون نیز تا حدودی ادامه دارد به ویژه ورود غیرقانونی با قایق باعث بروز تنش‌های اجتماعی در اسپانیا شده‌است.
شهر پالما د مایورکا جایی که جمعیت قابل توجهی از آلمانی‌ها در آنجا زندگی می‌کنند.
در بین کشورهای اروپایی اسپانیا پس از قبرس بالاترین نرخ مهاجرت را تا سال ۲۰۰۸ داشت به‌طوری‌که شمار مهاجران از رقم ۵۰۰،۰۰۰ در سال ۱۹۹۶ (۱۳۷۴) به ۵/۲ میلیون نفر در سال ۲۰۰۸ (۱۳۸۶) رسید. این نرخ بالای مهاجرت به اسپانیا دلایلی دارد از جمله نزدیکی‌های فرهنگی با کشورهای آمریکای لاتین، موقعیت جغرافیایی این کشور، عدم استحکام مرزها، وجود بازار سیاه بزرگ و دوام و استحکام بخش‌های کشاورزی و ساختمانی که به نیروی کار ارزان نیاز دارد. یکی دیگر عوامل مهم مهاجرت به اسپانیا محبوبیت سواحل این کشور برای سایر اروپایی‌هاست. پیش از بروز بحران اقتصادی در اسپانیا فایننشال تایمز با انتشار گزارشی اعلام کرد که اسپانیا محبوبترین مقصد برای شهروندان اروپایی غربی به منظور مهاجرت یا کار است.
در سال ۲۰۰۸ دولت اسپانیا «برنامه بازگشت داوطلبانه» را اجرا کرد که طی آن مهاجران بیکاری که اهل کشورهایی به غیر از کشورهای اتحادیه اروپا بودند می‌توانستند به کشورشان بازگردند و مشوق‌هایی نیز دریافت کنند. مشوق‌هایی مانند دریافت مزایای بیکاری و اجازه انتقال دریافتی‌های خود از نهادهای اجتماعی و دولتی به کشورشان. این برنامه با موفقیت چندانی روبرو نشد و در دو ماه تنها ۱۴۰۰ مهاجر از این برنامه استفاده کردند. کاری که این طرح‌ها و طرح‌های دیگر برای تشویق مهاجران به خروج از اسپانیا نتوانست انجام دهد توسط بحران اقتصادی و با اوج‌گیری آن طی سالهای ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ انجام شد و دهها هزار مهاجر به خاطر نبود کار کشور را ترک کردند. تنها در سال ۲۰۱۱ نیم میلیون نفر اسپانیا را ترک کردند. برای نخستین بار در قرن بیست و یکم نرخ خالص مهاجرت در اسپانیا منفی شد و ۹۰٪ افرادی که کشور را ترک کردند مهاجران خارجی بودند.
زبان
کاتالانی/والنسیایی زبان رسمی منطقه‌ای
اسپانیا کشوری چندزبانه است. بر طبق قانون اساسی اسپانیا از حقوق انسانی، فرهنگ، رسوم و زبان تمام مردم اسپانیا محافظت خواهد کرد.
اسپانیایی یا اسپانیولی (در قانون اساسی به نام کاستیلی ذکر شده‌است) زبان رسمی تمام کشور به حساب می‌آید و طبق قانون وظیفه و حق هر اسپانیایی است که این زبان را بیاموزد. بر طبق قانون اساسی تمام زبانهای دیگر اسپانیا نیز در مناطقی به کار برده می‌شوند رسمی به حساب می‌آیند.
دیگر زبانهای رسمی در اسپانیا عبارتند از:
زبان باسکی در باسک و ناوارا؛
زبان کاتالان در کاتالونیا و والنسیا که در والنسیا گونه متمایزی از کاتالانی یعنی گویش والنسیایی به رسمیت شناخته شده‌است؛
زبان گالیسی در گالیسیا
از نظر درصد گویشوران زبان باسکی ۲٪، کاتالانی و والنسیایی ۱۷٪ و گالیسی ۷٪ کار برد دارد.
در کاتالونیا یک لهجه محلی از زبان اکسیتان به نام آرانسی از سال ۲۰۰۶ به رسمیت شناخته شده‌است که فقط ۶۷۰۰ گویشور دارد. شهر اسپانیایی ملیله در شمال آفریقا زبان ریفیان توسط بخش قابل توجهی از ساکنان به کار برده میشود.
دین
مسیحیت کاتولیک به مدت طولانی دین اصلی اسپانیا بود. اما بر طبق قانون دیگر هیچ دینی جایگاه رسمی در قانون ندارد. با این وجود مذهب کاتولیک تنها مذهبی است که به‌طور رسمی آموزش داده میشود. بر اساس مطالعات مرکز پژوهش‌های جامعه‌شناسی اسپانیا ۷۱٪ از مردم این کشور خود را مسیحی کاتولیک معرفی می‌کنند. همچنین ۲۴٪ مردم بی‌دین هستند (۹/۴٪ نیز هیچ اعتقاد به وجود خدا ندارند) و سایر مذاهب نیز ۲/۷٪ از جمعیت را تشکیل می‌دهند. بیشتر اسپانیایی‌ها به‌طور منظم در مراسم‌های مذهبی شرکت نمی‌کنند. پژوهشی در اینباره نشان می‌دهد که ۵۹٪ کسانی که خود را مذهبی می‌دانند به ندرت به کلیسا می‌روند، ۱۵٪ در طول یک سال تنها چند بار به کلیسا می‌روند، ۸٪ آنها چند روز در ماه و ۱۴٪ دیگر هر یکشنبه یا چند بار در هفته در کلیسا حاضر می‌شوند.
کلیسای جامع سانتیاگو د کمپوستلا، استان لاکرونیا؛ نقطه پایان مسیر سنت جیمز
در مجموع ۲۲٪ از تمام جمعیت اسپانیا دست کم یکبار در ماه در مراسم‌های مذهبی شرکت می‌جویند. این نشاندهنده تمایل هر چه بیشتر جامعه اسپانیایی به سمت سکولاریسم در چند دهه گذشته‌است. هر چند ورود مهاجران از آمریکای لاتین که به مسیحیت به شدت مقید هستند به احیای کلیسای کاتولیک کمک کرده‌است.
دیگر مذاهب مسیحیت نیز پیروانی دارند. کلیسای پروتستان دارای ۱،۲۰۰،۰۰۰ عضو می‌باشد. شاهدان یهوه دارای ۱۰۵،۰۰۰ پیرو، کلیسای عیسی مسیح قدیسان آخر الزمان دارای ۴۶،۰۰۰ پیرو می‌باشند.
بر اساس مطالعه انجام شده توسط اتحادیه جوامع اسلامی اسپانیا ۱،۷۰۰،۰۰۰ نفر با پیش‌زمینه مسلمان در اسپانیا ساکن هستند که ۳ تا ۴٪ جمعیت را تشکیل می‌دهند. بخش عظیمی از آنها را مهاجرانی از مراکش و سایر کشورهای آفریقایی تشکیل می‌دهند. بیش از ۵۱۴،۰۰۰ نفر از آنها دارای تابعیت اسپانیایی هستند.
موج جدید مهاجرت به اسپانیا باعث افزایش شمار جمعیت هندوها، بودایی‌ها، سیکها و مسلمانان شده‌است. پس از اخراج مسلمانان از اسپانیا در سال ۱۴۹۲ مسلمانان برای قرن‌ها در اسپانیا حضور نداشتند. در اواخر قرن نوزدهم و پس از ورود استعمارگران اسپانیایی به شمال غرب آفریقا به‌شماری از ساکنان مسلمان مراکش و صحرای غربی تابعیت اسپانیایی اعطا شد. در سالهای اخیر ورود مهاجرانی از مراکش و الجزایر باعث افزایش جمعیت مسلمانان شده‌است.
یهودیان پس از اخراجشان در سال ۱۴۹۲ تا قرن نوزدهم در اسپانیا حضور نداشتند. در قرن نوزدهم به یهودیان اجازه اقامت داده شد. هم‌اکنون ۶۲،۰۰۰ نفر معادل ۰/۱۴٪ از جمعیت یهودی هستند. بیشتر آنها در طول قرن اخیر وارد اسپانیا شده‌اند اما برخی از آنها نوادگان یهودیان قدیمی اسپانیایی هستند. بر طبق برخی براوردها تقریبا ۸۰،۰۰۰ یهودی پیش از تفتیش عقاید در اسپانیا زندگی می‌کردند.
فرهنگ
ال اسکوریال، اثری که در فهرست
میراث جهانی یونسکو قرار دارد.
از نظر فرهنگی اسپانیا یک کشور غربی است. به خاطر وجود جنبه‌های قدرتمندی از میراث فرهنگی روم در تمام زوایای زندگی اسپانیایی‌ها، اسپانیا کشوری لاتین به حساب می‌آید. با این حال فرهنگی
اسپانیایی به خاطر تاریخ و قدمت طولانی این کشور از جنبه‌های گوناگون از هنر گرفته تا کشاورزی تا آشپزی و موسیقی تحت تاثیر دیگر کشورهای اروپایی و کشورهای مدیترانه‌ای بوده‌است.
۴۴ مکان تاریخی و فرهنگی در اسپانیا در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارند. اسپانیا از نظر تعداد میراث فرهنگی مورد حمایت یونسکو پس از ایتالیا و چین در رده سوم جهان قرار دارد.
ادبیات اسپانیا
آندره سگوویا
فلامنکو
هنر
بانوان (۱۶۵۶)، اثر دیگو ولاسکز، موزه دل پرادو.
هنرمندان اسپانیایی تاثیرات به سزایی بر پیشرفت جنبش‌های هنری گوناگون اروپا داشته‌اند. البته هنر اسپانیایی به دلیل گوناگونی‌های تاریخی، جغرافیایی تاثیر زیادی نیز پذیرفته‌است. میراث مورها در اسپانیا به ویژه در آندلس هنوز مشهود است.
در زمینه نقاشی آثاری از ال گرکو، خوسپه دی ریبرا و فرانسیسکو دی زورابان که مربوط به دوران طلایی می‌باشند یافت شده‌اند. همچنین در دوران بارکو، دیگو ولاسکز چندین اثر مشهور اسپانیایی از جمله بانوان و لاس هیلاندراس را خلق کرد.
نقاشی‌های فرانسیسکو گویا مربوط به دوره جنگ استقلال اسپانیا بسیار چشمگیر است. در سبک امپرسیونیسم خواکین سورویا و همچنین در مدرنیسم پابلو پیکاسو، سالوادور دالی، خوان گری و خوان میرو نقاشان مطرح اسپانیایی به حساب می‌آیند.
سینما
در طول تاریخ سینمای اسپانیا لوئیس بونیوئل نخستین کسی بود که در عرصه جهانی شناخته شد. پس از او پدرو آلمودوار در دهه هشتاد میلادی توجهات را به سوی خود جلب کرد. همچنین سینمای اسپانیا در طول تاریخ خود توسط کارگردانانی چون سگوندو دی چومون، فلورین ری، لوئیس گارسیا برلانگا، کارلوس سائورا، خولیو مدم، آلخاندرو آمنابار و برادران تروبا به موفقیت بین‌المللی دست یافته‌است. در سالهای اخیر نیز سینمای اسپانیا به موفقیت‌های بین‌المللی از جمله دریافت جایزه اسکار توسط فیلم‌های هزارتوی پن و بازگشت دست یافته‌است. بازیگرانی اسپانیایی چون سارا مونتیل و پنلوپه کروز جز ستارگان هالیوودی به حساب می‌آید.
معماری
کلیسای ساگرادا فامیلیا (خانواده مقدس) طراحی توسط آنتونی گادی، بارسلونا
معماری اسپانیایی به سبب گوناگونی‌های تاریخی و جغرافیایی در طول تاریخ تاثیرات زیادی پذیرفته‌است. شهر کوردوبا که توسط رومی‌ها و با معماری رومی‌وار ساخته شده بعدها با ورود مسلمانان و ساخت بناهایی با معماری عربی در دوره امویان از نمونه‌های بارز معماری اسپانیایی است. پس از اموی‌ها معماری عربی در دوره‌های بعدی حکومت‌های اسلامی به رشد خود ادامه داد و در نهایت با حکومت نصریان که کاخ‌های مشهور خود را در گرانادا بنا نهادند به پایان رسید. در دوره بین قرون ۱۲ تا ۱۷ میلادی و پس از آشنایی اروپاییان با سبک، الگو و عناصر معماری عربی سبکی به نام سبک معماری مدجنی شکل گرفت.
همزمان پادشاهی‌های مسیحی کم‌کم پدید آمدند و سبک معماری آنها به مرور گسترش پیدا کرد. این سبک که سبک معماری پیش از روم بود برای مدتی در اوایل قرون جدید از تاثیر نفوذ جریانهای معماری معاصر در اروپا در امان ماند و معماران اسپانیای مسیحی بعدها سبک‌های معماری معماری گوتیک و رومی را با هم درآمیختند. پس سبک گوتیک در سراسر قلمروی اسپانیا به طرز شگفت‌آوری رشد و گسترش یافت.
موسیقی و رقص
فلامنکو سبکی از آواز، موسیقی و رقص اسپانیایی
خارج از اسپانیا موسیقی اسپانیایی با فلامنکو هم ارز در نظر گرفته میشود. فلامنکو یک سبک موسیقی متعلق به غرب منطقه آندلس اسپانیاست که بر خلاف دیدگاه عموم در دیگر نقاط اسپانیا مرسوم نیست. سبک‌های دیگری از موسیقی بومی در دیگر نقاط نیز رایج است. در زمینه موسیقی کلاسیک آهنگسازان برجسته‌ای چون ایساک آلبنیس، مانوئل د فایا، انریکه گرانادوس و خوانندگانی همانند پلاسیدو دومینگو، خوزه کارراس، مونتسرات کابایه، آلیسیا د لاروچا، آلفردو کرائوس، پابلو کاسالس، ریکاردو وینیاس، خوزه ایتوربی، پابلو دو ساراساته، یوردی ساوای و ترزا برگانزا اهل اسپانیا هستند. در این کشور بیش از چهل ارکستر حرفه‌ای وجود دارد از جمله ارکستر ملی اسپانیا، ارکستر سمفونیک بارسلونا و ارکستر سمفونیک مادرید و همچنین خانه‌های اپرای بزرگی چون تئاتر سلطنتی، تئاتر لوسیو و قصر هنر ملکه سوفیا در اسپانیا فعال هستند.
هزاران هوادار موسیقی هر سال برای شرکت در جشنواره شناخته شده موسیقی تابستانه سونار؛ که در سبک‌های موسیقی پاپ و تکنو فعال است؛ به اسپانیا سفر می‌کنند. دیگر جشنواره موسیقی سالانه در اسپانیا جشنواره موسیقی بنیکاسیم است که موسیقی راک و رقص را اجرا می‌کند.
پرطرفدارترین ابزار موسیقی یعنی گیتار ریشه‌ای اسپانیایی دارد.
آشپزی
آشپزی کاتالانی، که بهترین آن در بارسلون یافت می‌شوند، از آن دست جاذبه‌هایی است که گردشگران را از نقاط مختلف دنیا به این منطقه می‌کشاند. زعفران و زیره سبز در اکثر غذاهای این منطقه دیده می‌شوند. ترکیبی از خوراکی‌های سنتی و ادویه‌های مختلف سبک بارسلونی را به وجود می‌آورند: استفاده از خوراکی‌های دریایی و گوشت با سس زیاد تخصص آشپزان این منطقه است. شام وعده اصلی است.
قطب‌های ورزشی
شهر دیری لوپز مرکز تولید توپ‌های جام جهانی در اسپانیا است | [
"مادرید",
"زبان اسپانیایی",
"پادشاهی مشروطه",
"پادشاه",
"نخست‌وزیر",
"فلیپه ششم (اسپانیا)",
"ماریانو راخوی",
"۱۴۶۹ (میلادی)",
"۱۵۱۶ (میلادی)",
"۱۷۱۶ (میلادی)",
"۱۸۱۲ (میلادی)",
"۲۰۱۶ (میلادی))۲۰۱۶",
"۲۰۰۶ (میلادی)",
"دلار",
"۲۰۰۳ (میلادی)",
"یورو",
".es",
"۲۰۰۲ (میلادی)",
"پزوتا",
"کشور مستقل",
"فهرست کشورهای عضو اتحادیه اروپا",
"اتحادیه اروپا",
"شبه‌جزیره ایبری",
"اروپای جنوبی",
"دریای مدیترانه",
"تنگه جبل‌الطارق",
"فرانسه",
"آندورا",
"خلیج بیسکای",
"پرتغال",
"اقیانوس اطلس",
"جزایر بالئارس",
"جزایر قناری",
"بخش‌های خودمختار اسپانیا",
"سبته",
"ملیلیه",
"آفریقای شمالی",
"مراکش",
"ترکمنستان",
"فهرست کشورها بر پایه تراکم جمعیت",
"موروها",
"فرمانروایان کاتولیک",
"سقوط آندلس",
"تاریخ مدرن",
"امپراتوری اسپانیا",
"بر جدید",
"فهرست زبان‌ها بر پایه جمعیت سخنگویان بومی",
"پادشاهی",
"کشورهای توسعه‌یافته",
"فهرست کشورها بر پایه تولید ناخالص داخلی",
"سازمان ملل متحد",
"ناتو",
"سازمان تجارت جهانی",
"سازمان همکاری اقتصادی و توسعه",
"زبان یونانی",
"پونیکی",
"پوبلیوس آئلیوس ترایانوس هادریانوس",
"زبان باسکی",
"رنسانس",
"آنتونیو دی نبریخا",
"زبان ایبریایی",
"استان کانتابریا",
"کریستوف کلمب",
"ال آرگار",
"طلا",
"عصر برنز",
"کوه‌های آتاپوئرکا",
"انسان‌سانان",
"اوریگنیشن",
"Cave of El Castillo",
"غار آلتامیرا",
"کانتاباریا",
"انسان کرومانیون",
"نئاندرتال",
"ایبریایی‌ها",
"سلت‌ها",
"سلتیبریان‌ها",
"باسک",
"تارتسوس",
"استرابون",
"غزل غزل‌های سلیمان",
"فنیقی‌ها",
"یونانیها",
"استعمار دوره باستان",
"کارتاژ",
"جنگهای پونیک",
"روم باستان",
"دومین جنگ پونیک",
"امپراتوری روم",
"کارتاژی",
"جاده رومی",
"سلتی",
"رومی کردن",
"لاتیفوندیست",
"پشم",
"روغن زیتون",
"شراب",
"تراژان",
"تئودئوس اول",
"سنکای جوان",
"Martial",
"Lucan (poet)",
"مسیحیت",
"سوئبی‌ها",
"ژرمن‌ها",
"وندال‌ها",
"الانان",
"سرمتی",
"راین (رود)",
"سرزمین گل",
"گالیسیا",
"هاسدینگی",
"اسلینگی",
"اندلس",
"گرانادا",
"شبه جزیره ایبری",
"مسلمان",
"فتوحات خلیفه اموی در هیسپانیا",
"خلافت امویان",
"احکام اسلامی",
"مسیحیان",
"قوم یهود",
"اهل ذمه",
"اهل کتاب",
"اسلام",
"قوم بربر",
"خاورمیانه",
"گوادالکیویر",
"بخش خودمختار والنسیا",
"ایبرو",
"کوردوبا (اسپانیا)",
"فرهنگ یونانی",
"موحدون",
"مرابطان",
"کاستیا",
"آراگون",
"ایزابلای یکم کاستیا",
"فردیناند دوم آراگون",
"ابوعبدالله محمد دوازدهم",
"سقوط اندلس",
"کریستف کلمب",
"جهان نو",
"یهودی",
"تفتیش عقاید اسپانیایی",
"ناوارا",
"پادشاهی آراگون",
"پادشاهی کاستیل",
"دودمان هابسبورگ",
"کارل پنجم، امپراتور مقدس روم",
"فیلیپ دوم",
"جنگهای ایتالیا",
"شورش کاستیل",
"انقلاب هلند",
"شورش موریسکوها در گرانادا",
"جنگهای عثمانی و هابسبورگ",
"جنگ اسپانیا و انگلستان",
"فرانسه در آغاز دوره مدرن",
"قاره آمریکا",
"ایتالیا",
"امپراتوری‌ای که خورشید در آن هرگز غروب نمی‌کند",
"عصر کاوش",
"مسیرهای بازرگانی",
"استعمار",
"فلزات گران‌بها",
"عصر طلایی اسپانیا",
"انسان‌گرایی",
"مکتب سالامانکا",
"دزدان دریایی بربر",
"امپراتوری عثمانی",
"فتوحات مسلمانان",
"اصلاحات پروتستانی",
"افسانه سیاه",
"هلند",
"انگلستان",
"پروتستانیسم",
"مردم اسپانیا",
"کنکیستادور",
"اسپانیای نو",
"جنگ سی‌ساله",
"جنگهای جانشینی اسپانیا",
"فیلیپ پنجم",
"دودمان بوربون",
"عصر روشنگری",
"جنگ انقلاب آمریکا",
"ناپلئون بناپارت",
"جمهوری اول فرانسه",
"ژوزف ناپلئون",
"خیزش روس د مایو",
"جنگ شبه جزیره",
"فردیناند هفتم",
"پادشاهی مطلقه",
"جنگهای استقلال‌خواهانه آمریکای لاتین",
"مستعمرات اسپانیا",
"فردیناند هفتم اسپانیا",
"کوبا",
"پورتوریکو",
"۱۸۶۸",
"خوان پریم",
"ایزابلای دوم اسپانیا",
"جنگ فرانسه و پروس",
"فیلیپین",
"ایالات متحده",
"جنگ آمریکا و اسپانیا",
"تقسیم آفریقا",
"صحرای غربی",
"قیومیت اسپانیا بر مراکش",
"گینه استوایی",
"جنگ ریف",
"میگوئل پریمو ده ریورا",
"جمهوری دوم اسپانیا",
"فرانسیسکو فرانکو",
"آلمان نازی",
"پادشاهی ایتالیا",
"مکزیک",
"شوروی",
"عدم مداخله",
"دوایت آیزنهاور",
"اسپانیای فاشیست",
"جنگ جهانی دوم",
"اسپانیا در جنگ جهانی دوم",
"قدرت‌های محور",
"حزب فالانژ اسپانیا",
"ملی‌گرایی",
"جنگ سرد",
"معجزه اسپانیا",
"خوآن کارلوس اول اسپانیا",
"پادشاهی در اسپانیا",
"رئیس دولت",
"گذار اسپانیا به دموکراسی",
"قدرت‌سپاری",
"سرزمین باسک (منطقه خودمختار)",
"ملی‌گرایی باسکی",
"اتا",
"کلیسای جامع آلمودنا",
"حزب کارگران سوسیالیست اسپانیا",
"اتحادیه اقتصادی اروپا",
"حزب مردم (اسپانیا)",
"منطقه یورو",
"حباب مسکن در اسپانیا",
"بمبگذاری‌های ۲۰۰۴ مادرید",
"القاعده",
"اسلامگرایی",
"جنگ عراق",
"خوزه لوئیز رودریگز ساپاترو",
"ائتلاف",
"نخست‌وزیر اسپانیا",
"رکود اقتصادی",
"فیلیپه، شاهزاده آستوریاس",
"جزایر سانتا کلارا",
"استان گیپوسکوا",
"فهرست کشورها و مناطق بر پایه پهناوری",
"کالیفرنیا",
"تید",
"تنریف",
"مدار ۲۶ درجه شمالی",
"مدار ۴۴ درجه شمالی",
"نصف‌النهار ۵ درجه شرقی",
"نصف‌النهار ۱۹ درجه شرقی",
"برون‌بوم",
"ملیله",
"پنیون د ولس د لا گومرا",
"تنگه جبل‌طارق",
"سرزمین‌های آن سوی دریاهای بریتانیا",
"پیرنه",
"شاهزاده نشین",
"استان خرنا",
"کاتالونیا",
"ییویا",
"جزایر بالئاری",
"جزایر چافاریناس",
"پنیون د آلهوسماس",
"جزیره پرخیل",
"جزیره آلبوران",
"جزیره فاسان",
"رودخانه بیداسوآ",
"مایورکا",
"گران کاناریا",
"لانزاروته",
"ایبیزا، اسپانیا",
"فوئرته‌ونتورا",
"منورکا",
"لا پالما",
"لا خومرا",
"ال هییرو",
"فورمنترا",
"جزیره آروسا",
"گراسیوسا، جزایر قناری",
"تابارکا",
"جزیره اونس",
"فلات",
"مولهاسن",
"آتشفشان",
"تاقوس",
"دورو",
"گوادیانا",
"دشت آبرفتی",
"اقلیم مدیترانه‌ای",
"رده‌بندی اقلیمی کوپن",
"آب‌وهوای نیمه‌خشک",
"مورسیا (شهر)",
"اقلیم اقیانوسی",
"آستوریاس",
"اقلیم آلپی",
"سییرا نوادا",
"مناطق نیمه‌گرمسیری",
"ملکه سوفیای اسپانیا",
"قانون اساسی ۱۸۱۲ اسپانیا",
"کارلوس آریاس ناوارو",
"آدولفو سوارز",
"انتخابات عمومی اسپانیا (۱۹۷۷)",
"قوه قانونگذاری",
"کرتس خنرالس",
"قوه مجریه",
"کابینه اسپانیا",
"مجلس نمایندگان (اسپانیا)",
"سنای اسپانیا",
"جانشین نخست‌وزیر اسپانیا",
"سورایا سائنس د سانتا ماریا",
"تمرکززدایی",
"استانهای اسپانیا",
"شهرستان‌های اسپانیا",
"دموکراسی",
"دیپلماسی",
"آمریکایی اسپانیایی",
"جبل طارق",
"کارل ششم، امپراتور مقدس روم",
"پیمان‌نامه اوترخت",
"مردم جبل طارق",
"جزایر ساواگه",
"اولیونزا",
"نیروی زمینی اسپانیا",
"نیروی هوایی اسپانیا",
"نیروی دریایی اسپانیا",
"فرمانده کل",
"فیلیپ ششم اسپانیا",
"سرمایه‌داری",
"اقتصاد مختلط",
"خوزه ماریا اسنار",
"بیکاری",
"بازار سیاه",
"ایبردرولا",
"تجاری‌سازی انرژی‌های تجدید پذیر",
"تلفونیکا",
"ابنگوا",
"شرکت موندراگون",
"مویستار",
"هیسدسات",
"ایندرا",
"فناوری ارتباطات",
"کونستروکسیونس ای اوکسیلیار د فروکاریلس",
"تالگو",
"ایندیتکس",
"رپسول",
"فروویال",
"آکسیونا",
"گروپو آسی‌اس",
"اوبراسکون هارته لاین",
"فومنتو د کونستروکسیونس ای کونتراتس",
"نرخ بهره",
"حباب بازار مسکن اسپانیا",
"بیکاری در اسپانیا",
"سانتاندر گروپ",
"بانکو بیلبائو ویسکایا آرخنتاریا",
"سبد سهام",
"بانک مرکزی اروپا",
"کیفیت زندگی",
"بیکاری",
"The Guardian",
"ریوخا (شراب)",
"لاریخا",
"استان آلمریا",
"ذرت",
"درخت میوه",
"تره‌بار",
"انگور",
"پنبه",
"چغندر قند",
"سیب زمینی",
"حبوبات",
"زیتون",
"انبه",
"توت فرنگی",
"گوجه فرنگی",
"علوفه",
"Bank of Spain",
"اقلیم اسپانیا",
"تولید برق از انرژی خورشیدی در اسپانیا",
"توان بادی",
"رآکتور هسته‌ای",
"نیروی برق‌آبی",
"بیومس",
"انرژی دریایی",
"نیروگاه هسته‌ای",
"نیروگاه سوخت فسیلی",
"آندلس",
"اکسترمادورا",
"فرول",
"ویگو",
"ابیدو",
"سن سباستین",
"خرنا (شهر)",
"کادیس",
"مالاگا",
"سویا (شهر)",
"بارسلونا",
"والنسیا",
"وایادولید",
"شینکانسن",
"ت ژ و",
"فرودگاه مادرید-باراخاس",
"فهرست پررفت‌وآمدترین فرودگاه‌های جهان بر پایه شمار مسافر",
"فرودگاه بارسلونا-ال پرات",
"فرودگاه پالما د مایورکا",
"فرودگاه مالاگا",
"فرودگاه گرن کناریا",
"فرودگاه آلیکانته-الچه",
"فرودگاه تنریف جنوبی",
"فرودگاه والنسیا",
"فرودگاه سن پابلو",
"فرودگاه بیلبائو",
"فرودگاه ایبیزا (اسپانیا)",
"فرودگاه لانزاروته",
"فرودگاه فوئرته‌ونتورا",
"خودروی برقی",
"مصرف بهینه انرژی",
"آمریکای لاتین",
"اروپای شرقی",
"آفریقای سیاه",
"مادرید (بخش خودمختار)",
"بیلبائو",
"خیخن",
"آبیلس",
"آلیکانته",
"الچه",
"لاس پالماس",
"ساراگوسا",
"آسیای جنوبی",
"چینی‌ها",
"آلمانی‌ها",
"کولی",
"مردم رومانی",
"مراکشی‌ها",
"مردم اکوادور",
"مردم کلمبیا",
"مردم بولیوی",
"مردم ایتالیا",
"بلغارها",
"نیجریه",
"سنگال",
"رشد جمعیت",
"قبرس",
"زبان کاتالان",
"زبان گالیسی",
"زبان اکسیتان",
"زبان آستوری",
"زبان آراگونی",
"زبان اکسترامادورایی",
"زبان فالا",
"اسپانیایی کاستیلی",
"نابارا",
"گویش والنسیایی",
"آرانسی",
"زبان ریفیان",
"کاتولیسیزم",
"بی‌دین",
"استان لاکرونیا",
"مسیر سنت جیمز",
"پروتستانتیسم",
"شاهدان یهوه",
"کلیسای عیسی مسیح قدیسان آخر الزمان",
"هندو",
"بوداگرایی",
"سیک",
"الجزایر",
"یهودیت",
"میراث جهانی یونسکو",
"جهان غرب",
"زبان لاتین",
"ادبیات اسپانیا",
"آندره سگوویا",
"فلامنکو",
"دیه‌گو ولاسکز",
"موزه دل پرادو",
"جنبش هنری",
"ال گرکو",
"خوسپه دی ریبرا",
"فرانسیسکو دی زورابان",
"دوران طلایی",
"لاس منیناس",
"لاس هیلاندراس",
"فرانسیسکو گویا",
"خواکین سورویا",
"پابلو پیکاسو",
"سالوادور دالی",
"خوان گری",
"خوان میرو",
"لوئیس بونوئل",
"پدرو آلمودوار",
"کارگردان فیلم",
"سگوندو دی چومون",
"فلورین ری",
"لوئیس گارسیا برلانگا",
"کارلوس سائورا",
"خولیو مدم",
"آلخاندرو آمنابار",
"جایزه اسکار",
"هزارتوی پن",
"بازگشت (فیلم ۲۰۰۶)",
"Manchester University Press",
"سارا مونتیل",
"پنلوپه کروز",
"آنتونی گادی",
"معماری رومی‌وار",
"دودمان اموی",
"دودمان نصریان",
"مدجن",
"معماری گوتیک",
"ایساک آلبنیس",
"مانوئل د فایا",
"انریکه گرانادوس",
"پلاسیدو دومینگو",
"خوزه کارراس",
"مونتسرات کابایه",
"آلیسیا د لاروچا",
"آلفردو کرائوس",
"پابلو کاسالس",
"ریکاردو وینیاس",
"خوزه ایتوربی",
"پابلو دو ساراساته",
"یوردی ساوای",
"ترزا برگانزا",
"ارکستر",
"سونار",
"بنیکاسیم",
"گیتار",
"قطب‌های ورزشی"
] | [
"اسپانیا",
"اروپای غربی",
"پادشاهی اسپانیا",
"پادشاهی مشروطه",
"فهرست کشورهای در گستره بیش از یک قاره",
"کشورها و سرزمین‌های اسپانیایی‌زبان",
"کشورهای اروپایی",
"کشورهای ساحلی مدیترانه",
"کشورهای عضو اتحادیه اروپا",
"کشورهای عضو سازمان ملل متحد",
"کشورهای عضو ناتو",
"کشورهای هم‌مرز با اقیانوس اطلس",
"لیبرال دموکراسی"
] |
2,445 | باشگاه فوتبال بارسلونا | 3 | 1,090 | 0 | [
"باشگاه بارسلونا",
"بارسلونا (باشگاه)",
"باشگاه بارسلونای اسپانیا",
"اف‌سي بارسلونا",
"اف سی بارسلونا",
"اف‌سی بارسلونا",
"بارسلونا (باشگاه فوتبال)",
"باشگاه بارسلون",
"بارسا",
"آبی و اناری‌ها",
"آبي و اناري ها",
"آبی و اناری ها",
"ابی و اناری‌ها",
"ابي و اناري ها",
"ابی و اناری ها",
"اف سي بارسلونا",
"باشگاه بارسلوناي اسپانيا"
] | false | 570 | {
"KeysAndValues": [
{
"Item1": "نام باشگاه",
"Item2": "بارسلونا"
},
{
"Item1": "تصویر",
"Item2": "230px"
},
{
"Item1": "نام کامل باشگاه",
"Item2": "باشگاه فوتبال بارسلونا(Fútbol Club Barcelona)"
},
{
"Item1": "لقب",
"Item2": "آبی و اناری‌هاکاتالانی‌هابارسا"
},
{
"Item1": "شعار",
"Item2": "فراتر از یک باشگاه"
},
{
"Item1": "نام غیررسمی",
"Item2": "بارسا (Barça)، آبی و اناری‌ها (Blaugranes)"
},
{
"Item1": "نام ورزشگاه",
"Item2": "[[نیوکمپ]]"
},
{
"Item1": "گنجایش",
"Item2": "۹۹،۳۵۴"
},
{
"Item1": "مدیرعامل",
"Item2": "[[جوزپ ماریا بارتومئو]]"
},
{
"Item1": "سرمربی",
"Item2": "[[ارنستو والورده]]"
},
{
"Item1": "کاپیتان",
"Item2": "[[لیونل مسی]]"
},
{
"Item1": "لیگ",
"Item2": "[[لالیگا]]"
},
{
"Item1": "فصل",
"Item2": "۱۸–۲۰۱۷"
},
{
"Item1": "جایگاه",
"Item2": "لالیگا، اول"
},
{
"Item1": "فصل جاری",
"Item2": "باشگاه فوتبال بارسلونا در فصل ۱۸–۲۰۱۷"
},
{
"Item1": "الگوی دست چپ۱",
"Item2": "_fcbarcelona1819h"
},
{
"Item1": "الگوی بدن۱",
"Item2": "_fcbarcelona1819h"
},
{
"Item1": "الگوی دست راست۱",
"Item2": "_fcbarcelona1819h"
},
{
"Item1": "الگوی شلوارک۱",
"Item2": "_fcbarcelona1819h"
},
{
"Item1": "الگوی جوراب۱",
"Item2": "_fcb1819h"
},
{
"Item1": "دست چپ۱",
"Item2": "0000BC"
},
{
"Item1": "بدن۱",
"Item2": "0000BC"
},
{
"Item1": "دست راست۱",
"Item2": "0000BC"
},
{
"Item1": "شلوارک۱",
"Item2": "0000BF"
},
{
"Item1": "جوراب۱",
"Item2": "0000BF"
},
{
"Item1": "الگوی دست چپ۲",
"Item2": "_fcbarcelona1819a"
},
{
"Item1": "الگوی بدن۲",
"Item2": "_fcbarcelona1819a"
},
{
"Item1": "الگوی دست راست۲",
"Item2": "_fcbarcelona1819a"
},
{
"Item1": "الگوی جوراب۲",
"Item2": "_fcbarcelona1819a"
},
{
"Item1": "دست چپ۲",
"Item2": "DDFF00"
},
{
"Item1": "بدن۲",
"Item2": "DDFF00"
},
{
"Item1": "دست راست۲",
"Item2": "DDFF00"
},
{
"Item1": "شلوارک۲",
"Item2": "DDFF00"
},
{
"Item1": "جوراب۲",
"Item2": "DDFF00"
},
{
"Item1": "الگوی دست چپ۳",
"Item2": "_fcbarcelona1819t"
},
{
"Item1": "الگوی بدن۳",
"Item2": "_fcbarcelona1819t"
},
{
"Item1": "الگوی دست راست۳",
"Item2": "_fcbarcelona1819t"
},
{
"Item1": "الگوی شلوارک۳",
"Item2": "_fcbarcelona1819t"
},
{
"Item1": "الگوی جوراب۳",
"Item2": "_fcbarcelona1819t"
},
{
"Item1": "دست چپ۳",
"Item2": "F9AEB2"
},
{
"Item1": "بدن۳",
"Item2": "F9AEB2"
},
{
"Item1": "دست راست۳",
"Item2": "F9AEB2"
},
{
"Item1": "شلوارک۳",
"Item2": "F9AEB2"
},
{
"Item1": "جوراب۳",
"Item2": "800000"
},
{
"Item1": "پرگل‌ترین برد",
"Item2": "'''بارسلونا''' ۲۰–۱ ''اسمیلد هلند''"
},
{
"Item1": "گروه هوادارها",
"Item2": "'''کولز''' (culés)'''بارسلونیستاس''' (Barcelonistas)'''بلوگرانس''' (Blaugranes)'''آزولگراناس''' (Azulgranas)"
}
],
"Title": "تیم فوتبال"
} | باشگاه فوتبال بارسلونا که بیشتر بارسلونا یا به صورت مخفف بارسا شناخته میشود، یک باشگاه فوتبال حرفه‌ای اسپانیایی است که در شهر بارسلونا در منطقه کاتالونیای اسپانیا قرار دارد. بارسلونا باشگاهی ورزشی-اجتماعی با هزاران عضو بوده که تیم فوتبال بارسلونا بخشی از آن می‌باشد. تیم این باشگاه در لا لیگا بازی می‌کند و جزو سه تیمی است که هرگز به دسته پایینتر سقوط نکرده‌است. شهرت تاریخی تیم این باشگاه به‌دلیل شیوه حمله‌ای ماهرانه و جذابش بوده که تاکیدش را بر بازی باز قرار می‌دهد.
این باشگاه با نام باشگاه فوتبال بارسلونا در سال ۱۸۹۹ توسط عده‌ای سوئیسی، انگلیسی و اسپانیایی و به رهبری خوان گمپر تاسیس شد. بارسا به نوعی، نهادی برای ترویج فرهنگ کاتالان و کاتالانیسم است و از این رو عبارت «فراتر از یک باشگاه» (به کاتالانی: Més que un club) را به عنوان شعار خود انتخاب کرده‌است. سرود رسمی باشگاه، اثر جوزپ ماریا اسپیناس است که El Cant del Barça نام دارد.
برخلاف بسیاری از تیمهای جهان این باشگاه توسط هوادارانش اداره میشود. باشگاه بارسلونا با درآمد ۳۶۶ میلیون یورو، دومین باشگاه ثروتمند جهان است. این باشگاه رقابت دیرینه‌ای با رئال مادرید دارد و به مسابقه‌ای که بین این دو تیم برگزار میشود اصطلاحا ال کلاسیکو گفته میشود. نوکمپ با گنجایش ۹۹٫۳۵۴ تماشاگر، ورزشگاه خانگی بارسلونا و بزرگترین استادیوم اروپا است. حدود ۲۵،۷٪ مردم اسپانیا طرفدار بارسلونا هستند.
باشگاه فوتبال بارسلونا با ۲۵ عنوان قهرمانی در لا لیگا، ۳۰ قهرمانی در کوپا دل ری، ۱۲ قهرمانی در سوپرجام اسپانیا و ۲ قهرمانی در کوپا دی لالیگا، بعد از رئال مادرید پرافتخارترین تیم اسپانیا است. افتخارات بارسلونا در اروپا شامل ۵ قهرمانی در لیگ قهرمانان، ۴ قهرمانی در سوپرجام اروپا، ۴ قهرمانی در جام در جام اروپا و ۲ قهرمانی در جام لاتین میشود. در سال ۲۰۰۹، بارسلونا به عنوان اولین باشگاه اسپانیایی موفق شد سه‌گانه لا لیگا، کوپا دل ری و لیگ قهرمانان اروپا را به دست آورد. همچنین تنها تیمیست که توانسته ششگانه جام‌ها را فتح کند. بارسلونا را می‌توان یکی از موفق‌ترین تیمهای حاضر در اروپا دانست.
همان‌گونه که از شعار باشگاه «فراتر از یک باشگاه» بر می‌آید این باشگاه تنها به فوتبال محدود نبوده و برخلاف باشگاه‌های ورزشی شمال آمریکا به ورزش‌های دیگر و حتی به ایفای نقشی فرهنگی نیز می‌پردازد. باشگاه فوتبال بارسلونا علاوه بر فوتبال شامل ۱۴ رشته ورزشی دیگر است که چهار رشته آن شامل بسکتبال، فوتسال، هندبال و اسکیت هاکی جزو تیمهای حرفه‌ای به حساب می‌آیند. باشگاه فوتبال بارسلونا نقشی تاریخی به عنوان یک نماد ملی‌گرایی کاتالان‌ها بازی کرده‌است. به‌عنوان مثال در زمان دیکتاتوری فاشیستی ژنرال ریورا که به مقابله با ملی‌گرایی کاتالان‌ها پرداخته بود، ممنوعیتی شش‌ماهه بر این باشگاه تحمیل شده و سپس عنوان باشگاه تغییر داده شد. علی‌رغم اینها باشگاه بارسلونا به عنوان نمادی از هویت منطقه‌ای و مطالبه ارزش‌های دموکراتیک کاتالان‌ها درآمد. باشگاه، نام اولیه‌اش را تنها پس از مرگ ژنرال فرانکو در سال ۱۹۷۵ به‌دست‌آورد.
تاریخچه
تاسیس باشگاه فوتبال بارسلونا (۱۹۲۲–۱۸۹۹)
اعضای تیم در سال ۱۹۰۳
خوان گمپر
در ۲۲ اکتبر سال ۱۸۹۹ میلادی، هانس گمپر تمایل خود را به صورت آگهی در روزنامه لوس دپورتس برای تاسیس باشگاه فوتبال اعلام کرد. در ۲۹ نوامبر همان سال در جلسه خیمناسیو سوله نتایج مثبتی حاصل شد و در نهایت یازده بازیکن شامل واتر وایلد، لوئیس دی اوسو، بارتومئو ترادس، اوتو کونزله، اوته مه یر، انریک دوکال، پره کبوت، کارلس پوجول، جوزپ لوبت، جانپارسونز و ویلیام پارسونز جذب شدند و باشگاه فوتبال بارسلونا متولد شد. بارسلونا شروع موفقیت‌آمیزی در مسابقات ملی و منطقه‌ای نظیر مسابقات فوتبال کاتالونیا و کوپا دل ری داشت. در ۱۹۰۲ میلادی باشگاه اولین جام خود، کوپا ماکایا را بالای سر برد و نیز در همان سال در فینال اولین دوره کوپا دل ری به مصاف بیزکایا رفت که ۱ – ۲ مغلوب شد. در ۱۹۰۸ میلادی، درحالی که باشگاه در شرایط مالی سختی قرار داشت و جز قهرمانی در مسابقات فوتبال کاتالونیا در ۱۹۰۵ میلادی تا آن زمان نتوانسته بود پیروزی دیگری به دست آورد، خوان گمپر به عنوان ریاست باشگاه برگزیده شد. گمپر در ۵ دوره متفاوت، در بین سالهای ۱۹۰۸ تا ۱۹۲۵، ریاست باشگاه را بر عهده داشت، و مجموعا حدود ۲۵ سال را در خدمت باشگاه گذراند. از مهمترین دستاوردهای وی می‌توان کمک به بارسا برای به دست آوردن ورزشگاه اختصاصی را خاطر نشان کرد.
در ۱۴ مارس ۱۹۰۹ میلادی، بارسلونا به ورزشگاه اینداستریا که بزرگتر بود و ۸،۰۰۰ نفر گنجایش داشت، نقل مکان کرد. از ۱۹۱۰ تا ۱۹۱۴ میلادی، بارسلونا در جام پیرنه شرکت کرد و به عنوان بهترین تیم لانگیدوک، میدی، ناحیه آکیتن، باسک و کاتالونیا انتخاب شد. در آن زمان شرکت کردن در این رقابت‌های آزاد برای تیم بسیار مفید بود. در همین دوره زبان رسمی باشگاه از کاستیلن به کاتالونیایی تغییر کرد و تیم به‌تدریج به یکی از نمادهای مهم کاتالونیا تبدیل شد، تاجایی که برای بسیاری از طرفداران، حمایت از تیم بیشتر به واسطه جایگاه اجتماعی آن و نه بازی خود تیم اهمیت داشت.
گمپر، جک گرینول را به عنوان اولین مربی تمام وقت بارسلونا انتخاب کرد. وی همچنین تلاش‌هایی برای افزایش تعداد اعضای باشگاه انجام داد، به‌طوری‌که در سال ۱۹۲۲ میلادی، تعداد اعضای باشگاه به بیش از ۲۰،۰۰۰ نفر افزایش یافت. این افزایش اعضا به لحاظ مالی تیم را قادر به تهیه ورزشگاه جدید ساخت. در نهایت باشگاه به ورزشگاه لس کورتس که در همان سال افتتاح شده بود، نقل مکان کرد. ورزشگاه جدید ۲۲،۰۰۰ نفر گنجایش داشت که بعدها به ۶۰،۰۰۰ نفر هم رسید. در دوران گمپر، تیم فوتبال بارسلونا موفق شد یازده بار مسابقات فوتبال کاتالونیا، شش بار کوپا دل ری و چهار بار کوپا دی پیرنه را فتح کرده و نخستین «عصر طلایی» خود را تجربه کند.
ریورا، جمهوری‌خواهی و جنگ داخلی (۱۹۵۷–۱۹۲۳)
بمباران هوایی بارسلون در ۱۹۳۸
در ۱۴ ژوئن ۱۹۲۵، جمعیت حاضر در یکی از مسابقه در حرکتی خودجوش برای اعتراض به دیکتاتوری میگوئل پریمو ده ریورا سرود ملی را هو کردند که در پی آن حکومت در واکنش به این عمل ورزشگاه را شش ماه تعطیل کرد و گمپر نیز مجبور به کناره‌گیری از ریاست باشگاه شد. همزمان با حرکت باشگاه‌ها به سوی حرفه‌ای شدن، مدیران بارسلونا نیز در ۱۹۲۶ اولین گام را در این مسیر نهادند. در ۱۹۲۸، بارسلونا پیروز جام اسپانیا شد، در مراسم اهدای جام ترانه اودا ا پلاکتو از رافائا آلبرتی یکی از اعضای اصلی گروه «نسل ۲۷» در وصف عملکرد قهرمانانه دروازه‌بان بارسا خوانده شد. در ۳۰ ژوئیه ۱۹۳۰، بنیانگذار باشگاه، خوان گمپر، بعد از دوره‌ای افسردگی به واسطه مشکلات شخصی و اقتصادی اقدام به خودکشی کرد.
اگرچه بارسلونا با بازیکن سرشناسی چون جوزپ اسکولا به کار خود ادامه می‌داد، باشگاه به دلیل کشمکش‌های سیاسی که جامعه ورزشی را به کلی تحت شعاع قرار داده بود، وارد دوره‌ای از افت شد. باوجود کسب قهرمانی در سالهای ۱۹۳۰، ۱۹۳۱، ۱۹۳۲، ۱۹۳۴، ۱۹۳۶ و ۱۹۳۸ در مسابقات کاتالونیا، بارسلونا هیچ موفقیتی در سطح ملی (بجز عنوان بحث‌برانگیز ۱۹۳۷) به دست نیاورده بود. یک ماه پس از شروع جنگ داخلی اسپانیا در سال ۱۹۳۶، برخی از بازیکنان بارسلونا و اتلتیک بیلبائو داوطلب خدمت سربازی در جمع افرادی شدند که در مقابل شورشیان نظامی می‌جنگیدند. در ۶ اکتبر همین سال جوزپ سانیول، مدیر باشگاه و از اعضای حامی حزب سیاسی استقلال طلب، توسط سربازان فالانژ در نزدیکی گواداراما به قتل رسید. در تابستان ۱۹۳۷، تیم به اردوی مکزیک و ایالات متحده رفت. این اردو اگرچه به لحاظ مالی باشگاه را در امان نگه می‌داشت، اما نیمی از تیم به دنبال پناهندگی در کشورهای فرانسه و مکزیک بودند. در ۱۶ مارس ۱۹۳۸، بارسلونا مورد بمباران هوایی قرار گرفت که به کشته شدن ۳۰۰۰ تن انجامید و دفتر باشگاه نیز از این بمباران در امان نماند. کاتالونیا چند ماه بعد به تصرف درآمد. باشگاه به نماد نافرمانی کاتالانیسم تبدیل شد و در پی محدودیت‌های ایجاد شده اعضای آن به ۳،۴۸۶ نفر کاهش یافت. پس از جنگ داخلی، پرچم کاتالونیا ممنوع اعلام شد و تیم‌ها از استفاده از نامهای غیر اسپانیایی نیز منع شدند. این اقدام باشگاه را مجبور به تغییر نام به و حذف پرچم کاتالونیا از لباس تیم کرد.
در ۱۹۴۳، بارسلونا در نیمه نهایی مسابقات کوپا دل جنرالیسمه به مصاف رئال مادرید رفت. دیدار رفت دو تیم در لس کورتس با نتیجه ۳–۰ به نفع بارسلونا پایان یافت. اما قبل از بازی برگشت رئیس امنیتی دولت فاشیستی فرانکو به همراه ۴ بازجوی خشن و معروف خود وارد رختکن بارسلونا شد. از قول بازیکنانی که در آن رختکن مخاطب وی بودند نقل شده که او بازیکنان بارسا را تهدید به مرگ خانواده‌هایشان و و مشکلات شدید امنیتی کرد و به آنها گفت که اگر امروز می‌توانید فوتبال بازی کنید به خاطر سخاوت بیش از حد فرانکو است. پس عاقل باشید و با شکست خود فرانکو را خوشحال کنید. پس از آن بارسلونا وارد میدان شد و در آن بازی با نتیجه ۱۱–۱ از رئال شکست خورد. نتیجه‌ای که بعدهای و پس از مرگ فرانکو به پیشنهاد سران باشگاه رئال مادرید از آمار و ارقام ال کلاسیکو خارج شد و مدیران باشگاه رئال مادرید در زمان پادشاهی اسپانیا بارها و به صورت رسمی به خاطر ان حادثه شوم از باشگاه بارسلونا عذرخواهی کردند. علی‌رغم فشارهای سیاسی آن زمان، بارسلونا در ده ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ توانست موفقیت‌های قابل توجهی را کسب کند. بارسا با مربیگری جوزپ سامیتیر و بازیکنانی چون سزار، آنتونی رامالتس و خوان ولاسکو در سال ۱۹۲۹ توانست برای اولین بار قهرمان لا لیگا شود. این عنوان را توانست در سالهای ۱۹۴۸ و ۱۹۴۹ نیز به دست آورد. همچنین در سال ۱۹۴۹ توانست برای اولین بار کوپا لاتین را فتح کند. در ژوئن ۱۹۵۰ باشگاه قرار دادی با لادیسلائو کوبالا بست، او یکی از افراد تاثیرگذار در بارسلونا بود.
در یکشنبه بارانی سال ۱۹۵۱، انبوهی از جمعیت پس از پیروزی ۲–۱ در برابر سانتاندر، ورزشگاه لس کورتس را بدون استفاده از تراموا ترک کردند که شگفتی مسئولین حکومتی را برانگیخت. در آن زمان در بارسلون کارکنان تراموا اعتصاب کرده بودند و این حمایت از جانب طرفداران بارسلون از حرکت آنان صورت گرفت. رویدادهایی از این قبیل چهره‌ای متفاوت از باشگاه یا تعلق آن به فراتر از کاتالونیا را نشان می‌داد. بسیاری در اسپانیا باشگاه را مدافع حقوق بشر و آزادی میدانستند.
بارسلونا توانست با مربیگری فردیناند دائوییک و بازی لادیسلائو کوبالا در سال ۱۹۵۲ پنج عنوان قهرمانی مختلف شامل لا لیگا، کوپا دل جنرالیسمه (یا همان کوپا دل ری)، کوپا لاتین و کوپا اوا دوارته و کوپا مارتینی روسی را بالای سر ببرد. همچنین در ۱۹۵۳ نیز توانست مجددا لا لیگا و کوپا دل جنرالیسمه را فتح کند.
باشگاه فوتبال بارسلونا (۱۹۷۸–۱۹۵۷)
ورزشگاه باشگاه بارسلونا، نیوکمپ که با حمایت‌های مالی هواداران در سال ۱۹۵۷ ساخته شد.
بارسلونا با مربیگری هلنیو هررا و لوییز سوارز جوان (بازیکن سال فوتبال اروپا در ۱۹۶۰) و دو بازیکن مجارستانی به توصیه کوبالا با نامهای ساندور کوچیس و زولتان زیبور توانست دو عنوان ملی دیگر در سال ۱۹۵۹ و لا لیگا و جام بین شهری را در ۱۹۶۰ کسب کند. در ۱۹۶۱ بارسلونا اولین باشگاهی بود که توانست رئال مادرید را در رقابت‌های لیگ قهرمانان اروپا شکست دهد، اما در فینال با نتیجه ۳–۲ مغلوب بنفیکا شد.
کار ساخت ورزشگاه نیوکمپ در سال ۱۹۵۷ به پایان رسید و این بدین معنا بود که باشگاه مقداری پول برای خرید بازیکنان جدید داشت. دهه ۱۹۶۰ موفقیت‌های کمتری برای باشگاه به همراه داشت و لا لیگا کاملا در دست رئال مادرید بود. از جنبه‌های مثبت دهه شصت می‌توان به ظهور بازیکنانی چون جوزپ فوسته و کارلس رکساچ و پیروزی باشگاه در کوپا دل جنرالیسمه در ۱۹۶۳ و جام بین شهری در ۱۹۶۶ اشاره کرد. همچنین بارسلونا توانست رئال مادرید را در فینال کوپا دل جنرالیسمه در ورزشگاه برنابئو در حالی که فرانکو بازی را تماشا می‌کرد، شکست دهد و بخشی از اقتدار سابق خود را به نمایش بگذارد. با پایان یافتن دوره دیکتاتوری فرانکو در ۱۹۷۴، نام باشگاه به نام اصلیش تغییر کرد، طراحی تاج آن به شکل اولیه‌اش برگردانده شد و دوباره حروف اصلیش را به دست آورد.
فصل ۱۹۷۳–۱۹۷۴ شاهد حضور یوهان کرایف بود که برای ثبت یک رکورد جهانی به مبلغ ۹۲۰ هزار پوند از آژاکس خریداری شد. یوهان کرایف در مصاحبه‌ای با یکی از خبرگزاری‌های اروپا گفت: «من بارسلونا را به رئال مادرید ترجیح دادم زیرا نمی‌توانم برای تیمی بازی کنم که با فرانکو ارتباط دارد». و این مصاحبه خیلی سریع او را به چهره محبوب هواداران بارسا تبدیل کرد و زمانی که وی نام فرزندش را یوردی، یک نام محلی کاتالانی گذاشت، بر میزان این محبوبیت افزوده شد. یوهان کرایف به همراه بازیکنان خوب دیگری چون خوان مانوئل آسنسی، کارلس رکساچ و هوگو سوتیل به باشگاه کمک کردند تا بتواند بعد از دهه ۱۹۶۰ با شکست ۵–۰ رئال مادرید در سال ۱۹۷۴ قهرمان لالیگا شود. یوهان کرایف در ۱۹۷۳ در اولین دوره حضورش در بارسا به عنوان بهترین بازیکن سال اروپا برای بار دوم انتخاب شد، او در سال ۱۹۷۱، زمانی که برای آژاکس بازی می‌کرد توانسته بود این عنوان برای اولین بار کسب کند، همچنین برای بار سوم در سال ۱۹۷۴ درحالی که همچنان برای بارسلونا بازی می‌کرد مجددا این عنوان را تصاحب کرد.
نونیز و ثبات در مدیریت (۲۰۰۰–۱۹۷۸)
در سال ۱۹۷۸ جوزپ لوییس نونیز در انتخاباتی توسط اعضای باشگاه به عنوان مدیر جدید انتخاب شد. این تصمیم بسیار نزدیک و متصل به‌گذار اسپانیا در مسیر دموکراسی و پایان یافتن دیکتاتوری فرانکو در سال ۱۹۷۴ بود. هدف اصلی نونیز ارتقاء دادن بارسا به سطح یک باشگاه جهانی از طریق ثبات بخشیدن به آن در زمین و خارج از آن بود. وی به توصیه کرایف، آکادمی جوانان بارسلونا، لا ماسیا را در ۲۰ اکتبر ۱۹۷۹ تاسیس کرد. دوره ریاست او ۲۲ سال به طول انجامید و بر بارسلونا تاثیر بسزایی گذاشت. از زمان نونیز سیاست‌های سختگیرانه‌ای برای دستمزد و نظم و انضباط به جا مانده‌است.
در ۱۶ مه ۱۹۷۹ بارسلونا با شکست ۴–۳ فورتونا دوسلدورف در مقابل بیش از ۳۰،۰۰۰ طرفدار بارسلونایی که برای دیدن بازی به بازل سوئیس آمده بودند، توانست برای اولین بار جام در جام اروپا فتح کند. در ۱۹۸۲ مارادونا با قراردادی به مبلغ ۵ میلیون پوند از بوکا جونیورز خریده شد و دهمین رکورد جهان از حیث مبلغ قرار داد رقم خورد. در پایان فصل ۱۹۸۳–۱۹۸۲ بارسلونا توانست با مربیگری منوتی، رئال مادرید را شکست دهد و قهرمان کوپا دل ری شود. حضور مارادونا در بارسا دیری نپایید و او بارسلونا را برای پیوستن به ناپولی ترک کرد. در آغاز فصل ۱۹۸۵–۱۹۸۴تری وینابلز به عنوان مربی انتخاب شد و توانست لا لیگا را با هافبک برجسته آلمانی، برند شوستر فتح کند. در فصل بعدی او تیم را به مرحله فینال جام باشگاه‌های اروپا برد که در ضربات پنالتی بارسا مغلوب استوا بخارست شد و عنوان نایب قهرمانی را کسب کرد.
پس از جام جهانی فوتبال ۱۹۸۶ باشگاه گری لینکر آقای گل آن رقابت‌ها را از باشگاه اورتون خرید و با دروازه‌بان آندونی زوبیزارتا قرار دادی طولانی بست. اما تیم در حالی که شوستر در محرومیت به سر می‌برد نتوانست موفقیت‌های زیادی کسب کند. وینابلز در آغاز فصل ۱۹۸۸–۱۹۸۷ از بارسا اخراج و لوییس آراگونز جانشین او شد. تمرد بازیکنان از نونیز در رویدادی که به هسپریا موتینی شهرت دارد در همین فصل رخ داد و این فصل با پیروزی ۱–۰ در مقابل رئال سوسیداد در فینال کوپا دل ری به پایان رسید.
یوهان کرایف برنده چهار عنوان قهرمانی لا لیگا با بارسلونا در سمت مربی
در سال ۱۹۸۸ کرایف به عنوان سرمربی به باشگاه بازگشت و به زبان ساده‌تر یک تیم رویایی جمع کرد. در حالی که باشگاه با ستاره‌های بین‌المللی چون روماریو، رونالد کومان، میشل لادروپ و هریستو استویچکوف قرار داد داشت، او ترکیبی از بازیکنان اسپانیایی چون خوزه ماری باکرو، جوزپ گواردیولا و تکسیکی بگیریستین را به زمین می‌برد. بارسا زیر نظر یوهان کرایف توانست چهار عنوان قهرمانی لالیگا را بین سالهای ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۴ پی در پی کسب کند. در رقابت‌های اروپایی نیز با شکست سمپدوریا در فینال جام در جام اروپا ۱۹۸۹ و لیگ قهرمانان اروپا ۱۹۹۲ هر دو عنوان قهرمانی را به دست آورد. همچنین بارسا کوپا دل ری در سال ۱۹۹۰، سوپر جام اروپا در سال ۱۹۹۲ و سه سوپر جام اسپانیا را نیز ازآن خود کرد. یوهان کرایف با ۱۱ عنوان قهرمانی، موفق‌ترین مربی باشگاه تا به امروز بوده و با ۸ سال مربیگری پی در پی بیشترین مدت باقی‌ماندن در سمت مربیگری باشگاه را داراست. بخت یوهان کرایف در فینال دو فصل آخر مربیگریش برگشت و کسب نتایج ضعیف اسباب اخراج او توسط نونیز را فراهم کرد.
بابی رابسون جایگزین کرایف شد و تنها در فصل ۱۹۹۷–۱۹۹۶ در این سمت باقی‌ماند. او رونالدو را از پی‌اس‌وی خرید و توانست سه جام کوپا دل ری، سوپر جام اسپانیا و جام در جام اروپا را برای باشگاه به ارمغان آورد. حضور رابسون تنها یک راه حل کوتاه مدت بود تا لوئیس فن خال بتواند به باشگاه بپیوندد. رونالدو نیز چون مارادونا برای مدت کوتاهی در باشگاه ماند و سپس به اینتر میلان پیوست. به هرشکل ستارگان تازه‌ای چون لوییس فیگو، پاتریک کلایورت، لوییز انریکه و ریوالدو در باشگاه ظاهر شدند و بارسا هر دو جام کوپا دل ری و لا لیگا را در سال ۱۹۹۸ بالای سر برد. در ۱۹۹۹ ریوالدو به عنوان چهارمین بازیکن بارسلونا توانست عنوان بهترین بازیکن فوتبال سال اروپا را کسب کند. علی‌رغم تمام این موفقیت‌ها داخلی، عدم پیروزی بارسا در فینال لا لیگا ۲۰۰۰ که سبب قهرمانی رئال مادرید شد، استعفای نونیز و فن خال را در پی داشت.
رفتن نونیز و آمدن لاپورتا (۲۰۱۰–۲۰۰۰)
خوان لاپورتا در حال مصاحبه با خبرنگاران در سال ۲۰۰۹
رفتن نونیز و فن خال از باشگاه قابل مقایسه با پیوستن لوییس فیگو به رئال مادرید نبود، فیگو نه تنها کاپیتان دوم تیم بلکه به عنوان قهرمانی قابل ستایش نزد هواداران بارسا شناخته می‌شد، تاجایی که بسیاری از کاتالونیایی‌ها او را از خودشان میدانستند. هواداران بارسا که از تصمیم پیوستن فیگو به رقیب دیرینه خود بسیار ناراحت بودند، این ناراحتی را با استقبال خشم‌آلود خود از حضور فیگو در نیوکمپ نشان می‌دادند، حتی در اولین حضور او در نیوکمپ به سمتش یک‌کله خوک و شیشه پر ویسکی پرتاب کردند. در سال ۲۰۰۰ خوان گسپارت جایگزین نونیز شد و به مدت سه سال در این سمت باقی‌ماند. در این مدت باشگاه شاهد رفت‌وآمد مربیان بود. در نهایت فن خال برای بار دوم به باشگاه بازگشت ولی از آنجایی که نتیجه مثبتی حاصل نشد، فن خال و گسپارت هر دو استعفاء دادند.
پس از دوران ناموفق گسپارت، باشگاه با ترکیبی از مسئولین جوان به اوج بازگشت. خوان لاپورتا جایگزین گسپارت شد و فرانک ریکارد بازیکن سابق تیم ملی فوتبال هلند به عنوان مربی بارسا انتخاب شد. تاثیر بازیکنان بین‌المللی و ترکیب آنها با بازیکنان اسپانیایی تیم را به سمت کسب موفقیت مجدد سوق داد. بارسا توانست در سال ۲۰۰۵–۲۰۰۴ لا لیگا و سوپر جام اسپانیا را فتح کند و قرار دادی با رونالدینیو، بازیکن سال فوتبال جهان ۲۰۰۶ ببندد.
تصویر شادی بازیکنان بارسلونا، پس از قهرمانی در لالیگا ۲۰۰۵–۲۰۰۴
در فصل ۲۰۰۶–۲۰۰۵ بارسا مجددا قهرمان لا لیگا و سوپر جام اسپانیا شد. در فینال لیگ قهرمانان بارسلونا در مقابل آرسنال قرار گرفت، درحالی که آرسنال تا پیش از ۱۵ دقیقه پایان بازی با ۱۰ بازیکن پیروز میدان بود، بارسا توانست نتیجه بازی را ۲–۱ به نفع خود تغییر دهد و جام را بعد از ۱۴ سال بالای سر بگیرد. در همان سال بارسلونا در جام باشگاه‌های جهان نیز شرکت کرد و در فینال با گل دقیقه ۸۲ حریف برزیلی خود، مغلوب اینترناسیونال شد. اگرچه بارسلونا فصل ۲۰۰۷–۲۰۰۶ را با قدرت شروع کرد، اما در پایان بدون کسب هیچ عنوانی فصل را به پایان رساند. بعدها اردوی پیش از فصل در ایالات متحده که منجر به مصدومیت ساموئل اتوئو و لیونل مسی شد، به عنوان دلیل عدم موفقیت باشگاه اعلام شد.
در لالیگا که بارسا در بیشتر فصل‌ها در جایگاه اول قرار داشت، در سال جدید بی‌ثباتی باشگاه فرصتی برای پیشی گرفتن رئال مادرید و قهرمانی آنان شد. فصل ۲۰۰۸–۲۰۰۷ برخلاف سالهای گذشته موفقیتی برای باشگاه به همراه نداشت و در پی آن جوزپ گواردیولا مربی تیم دوم بارسلونا در پایان فصل جایگزین ریکارد شد.
بارسا در فینال کوپا دل ری ۲۰۰۹ با شکست ۴–۱ اتلتیک بیلبائو برای ۲۵امین بار قهرمان این رقابت‌ها شد. سه روز پس از آن شکست رئال مادرید در رقابت‌های لالیگا جام را برای بارسلونا در فصل ۲۰۰۹–۲۰۰۸ به ارمغان آورد. بارسا در حالی فصل را به پایان رساند که در ورزشگاه المپیک رم، منچستر یونایتد فاتح سال قبل جام باشگاه‌ها را با نتیجه ۲–۰ شکست داد و سومین عنوان قهرمانی جام باشگاه‌ها را فتح کرد. در نتیجه برای اولین بار در اسپانیا اولین سه‌گانه را به دست آورد. بارسا با شکست مجدد اتلتیک بیلبائو در فینال سوپر جام اسپانیا ۲۰۰۹ و پیروزی در مقابل شاختار دونتسک در فینال سوپر جام اروپا ۲۰۰۹ دو جام دیگر را نیز بالای سر برد. در دسامبر ۲۰۰۹، بارسا جام باشگاه‌های جهان ۲۰۰۹ را نیز فتح کرد و اولین تیم تاریخ فوتبال شد که ششگانه جام‌ها را توانست کسب کند. همچنین بارسلونا با فتح لالیگا با ۹۰ امتیاز و فتح سوپر جام برای نهمین بار توانست دو رکورد تازه در فوتبال اسپانیا به ثبت برساند.
رفتن لاپورتا و آمدن راسل (۲۰۱۴–۲۰۱۰)
رئال مایورکا در چارچوب مسابقات لا لیگا فصل ۲۰۱۱–۲۰۱۰ (تاریخ سوم اکتبر ۲۰۱۰)
بعد از کناره‌گیری لاپورتا در ژوئن ۲۰۱۰، ساندرو راسل بعد از مدتی کوتاه به عنوان مدیر جدید باشگاه انتخاب شد. رای‌گیری برای انتخاب مدیر جدید در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۱ برگزار شد و راسل توانست با کسب ۶۱٫۳۵٪ (تعداد ۵۶،۰۸۸ رای) کل آرای ماخوذه به ریاست باشگاه برسد. او سپس توانست داوید ویا را با ۴۰ میلیون یورو از والنسیا
و خاویر ماسکرانو را با ۱۹ میلیون یورو از لیورپول
به همراه دو بازیکن دیگر در نوامبر ۲۰۱۰ به خدمت بگیرد. بارسلونا توانست در اولین ال کلاسیکو در فصل ۲۰۱۰–۱۱، رئال مادرید را با حساب ۵–۰ شکست دهد و همچنین در آن فصل توانست برای سومین سال پیاپی با ۹۶ امتیاز فاتح لالیگا شود.
در آوریل ۲۰۱۱ بارسلونا که به فینال کوپا دل ری راه یافته‌بود در این مرحله مقابل رئال مادرید قرار گرفت و بازی را با حساب ۱–۰ در مستایا واگذار کرد.
در ماه مه نیز، بارسلونا در فینال لیگ قهرمانان اروپا با شکست دادن منچستر یونایتد با حساب ۳–۱ در ورزشگاه ومبلی لندن که از یک لحاظ تکرار فینال سال ۲۰۰۹ محسوب می‌شد، برای چهارمین بار قهرمان اروپا شد.
اما در فصل ۱۲–۲۰۱۱ چندان موفق ظاهر نشد و پس از واگذار کردن لالیگا به رئال مادرید سپس در نیمه نهایی لیگ قهرمانان مغلوب تیم چلسی شد و از دور مسابقات کنار رفت. آنها در این فصل تنها کوپا دل ری را با پیروزی ۰–۳ مقابل تیم اتلتیک بیلبائو بدست آوردند در پایان فصل پپ گوآردیولا از هدایت بارسا کناره‌گیری کرد. باشگاه پس از کنار رفتن او تیتو ویلانوا را که پیش از این به عنوان مربی و دستیار گوآردیولا فعالیت می‌کرد، به سمت سرمربی برگزید. بارسلونا با هدایت تیتو موفق به کسب لالیگا گشت و بارسلونا تحت هدایت او توانست رکورد بیشترین گل زده در این رقابت‌ها را بشکند. همچنین بارسا در این فصل به نیمه‌نهایی در جام حذفی و لیگ قهرمانان رسید اما از راهیابی به فینال دو تورنمنت بازماند. در اواسط فصل به علت بازگشت سرطانش و برای درمان به آمریکا سفر کرده بود و جوردی رورا هدایت بارسا را در غیاب او بر عهده داشت. در پایان فصل ویلانوا برای درمان سرطانش از هدایت بارسا کناره‌گیری کرد، او در ۲۵ آوریل ۲۰۱۴ درگذشت. پس از تیتو، خراردو مارتینو به عنوان سرمربی باشگاه انتخاب شد.
رفتن راسل و آمدن بارتومئو (تاکنون-۲۰۱۴)
لوییس سوارز دومین خرید گرانقیمت بارسلونا می‌باشد، او در سال ۲۰۱۴ با قیمت متغیر ۸۱ تا ۹۴ میلیون یورو به بارسا پیوست.
در کنار کسب افتخارات و موفقیت‌های فراوان در فوتبال، باشگاه تحت هدایت ساندرو راسل با مشکلات متعددی مواجه شد و نهایتا، در آغاز سال ۲۰۱۴ به دلیل اتهامات طرح شده در قضیه انتقال نیمار، تحت پیگرد قرار گرفت و مجبور به استعفا شد. سپس، جوزپ ماریا بارتومئو، نایب رئیس بارسلونا، جانشین وی شد. بارتومئو در انتخاباتی که در سال ۲۰۱۵ برگزار شد مجددا برای این سمت انتخاب شد. در همین حین، دادستانی اسپانیا علیه وی و جانشینش، بارتومئو، درخواست زندان کرد. البته در اوایل سال ۲۰۱۶، هم راسل و هم بارتومئو از اتهامات مبنی بر فرار مالیاتی در ماجرای انتقال نیمار تبرئه شدند. در طی مدیریت بارتومئو، بارسلونا با جرایمی از سوی یوفا و فیفا مواجه بوده‌است. از جمله جریمه به علت حمل پرچم کاتالونیا توسط هواداران این تیم در رقابت‌های اروپایی توسط یوفا و جریمه محرومیت یک ساله از جذب بازیکن جدید به علت عدم رعایت قانون در جذب بازیکنان زیر ۱۸ سال برای آکادمی فوتبال خود توسط فیفا که شرایط دشواری را برای باشگاه رقم زد. همچنین، در طول این مدت بارتومئو بشدت از سوی رئیس اسبق باشگاه، لاپورتا تحت انتقاد بوده‌است و لاپورتا به همراه کرویف مدیریت بارسلونا را متهم کرده‌اند که صرفا به منافع اقتصادی توجه دارند و ارزش‌های باشگاه نظیر یونیسف و لاماسیا به فراموشی سپرده شده‌است. از سوی دیگر، بارسلونا با چالش‌های ناشی از استقلال‌طلبی کاتالان و تاثراتش بر باقی ماندن باشگاه در رقابت‌های اسپانیا دست به گریبان است.
پس از اینکه خراردو مارتینو در سال ۲۰۱۴ نتوانست هیچ جام مهمی را کسب کند، با باشگاه قطع همکاری کرد. پس از او لوییز انریکه، بازیکن سابق تیم، در سال ۲۰۱۵ هدایت بارسا را بر عهده گرفت. او توانست در همان سال برای بار دیگر برای باشگاه یک سه‌گانه را به ارمغان بیاورد. و عنوان بهترین مربی سال ۲۰۱۵ فیفا را کسب کند. انریکه طی دو سال توانست ۸ جام از ۱۰ جام ممکن را کسب کند و تبدیل به یکی از پرافتخارترین مربیان تاریخ باشگاه شده‌است. در این مسیر، وی دست به خریدهای متعددی زد و ۳۴۳ میلیون یورو را صرف خرید ۱۶ بازیکن جدید کرد. همچنین بارسلونا با ثبت ۱۸۰ گل زده در سال ۲۰۱۵ میلادی رکورد بیشترین گل زده توسط یک باشگاه در یک سال را شکست. در ۱۰ فوریه، بارسلونا توانست برای ششمین بار در طی هشت سال گذشته، با مساوی ۱–۱ در بازی برگشت کوپا دل ری (بازی رفت ۷–۰ به سود بارسا به پایان رسید) مقابل والنسیا، به فینال رقابت‌های جام حذفی اسپانیا در فصل ۲۰۱۵–۲۰۱۶ صعود کند و از طرفی بارسلونای انریکه توانست رکورد بارسای پپ (۲۰۱۰–۲۰۱۱) را در مجموع بازی‌های بدون شکست در عدد ۲۸ بشکند. با برد ۵–۱ مقابل تیم رایو وایکانو در ۳ مارس، بارسلونا به رکورد ۳۵ بازی بدون شکست رسید و رکورد رئال مادرید را، که در فصل ۱۹۸۸–۱۹۸۹ توانسته بود ۳۴ بازی در تمام رقابت‌ها شکست نخورد، شکست. سرانجام در تاریخ ۲ آوریل ۲۰۱۶ نوار شکست ناپذیری‌های بارسلونا پس از ۳۹ بازی با باخت ۲–۱ مقابل رئال مادرید در ورزشگاه نیوکمپ متوقف شد. در ۱۴ مه ۲۰۱۶، بارسلونا با برد ۳–۰ مقابل گرانادا در آخرین روز از فصل ۲۰۱۵–۲۰۱۶، ششمین عنوان قهرمانی لالیگا را در طی هشت سال گذشته برنده شد. در نهایت بارسلونا فصل ۲۰۱۵–۲۰۱۶ را با دوگانه کردن (قهرمان کوپا دل ری و قهرمان لالیگا) به پایان رساند.
بارسلونا فصل ۲۰۱۶–۲۰۱۷ را با قهرمانی در سوپر جام اسپانیا شروع کرد. آنها توانستند با غلبه ۳–۰ بر سویا (مجموع ۵–۰) در تارخ ۱۸ اوت ۲۰۱۶ قهرمان شوند و دوازدهمین جام را با خود به خانه ببرند. این فصل برای بارسلونا فراز و نشیب‌های زیادی داشت، چرا که با باخت به تیمهای نسبتا ضعیف عنوان قهرمانی لالیگا را تنها با سه اختلاف امتیاز به رئال تقدیم کردند. تنها جامی که بارسلونا در این فصل گرفت کوپا دل ری بود. در لیگ قهرمانان اروپا ۱۷–۲۰۱۶، در ۸ مارس ۲۰۱۷، بارسلونا در بازی برگشت مقابل پاری سن ژرمن توانست بزرگترین بازگشت لیگ قهرمانان را با پیروزی ۶–۱ رقم بزند. تا قبل از این بازی، در تاریخ لیگ قهرمانان، هیچ تیمی نتوانسته بود بازی ۴–۰ باخته را ببرد و صعود کند. از دیگر دستاوردهای باشگاه در این فصل پیروزی مقابل ۵ تیم مطرح لالیگا (رئال مادرید، اتلتیکو مادرید، آتلتیک بیلبائو، سویا و والنسیا) برای اولین بار در خانه‌هایشان بود. سرانجام در تاریخ ۲۹ مه ۲۰۱۷ لوئیز انریکه از مربیگری بارسلونا برکنار شد و بازیکن سابق باشگاه، ارنستو والورده هدایت تیم را برای دو فصل و یک فصل توافقی به عهده گرفت.
هواداران باشگاه
طرفداران بارسا در نیوکمپ
نام مستعار طرفداران بارسلونا کولز است. گفته میشود ۲۵٪ از جمعیت اسپانیا طرفدار بارسلونا هستند و بعد از رئال مادرید که ۳۲٪ از اسپانیایی‌ها هوادار آن هستند، بارسا در جایگاه دوم قرار می‌گیرد. جایگاه سوم نیز به تیم والنسیا با ۵٪ حامی تعلق دارد. در اروپا بارسا اولین تیم محبوب این قاره‌است. تعداد اعضای باشگاه از فصل ۲۰۰۳–۰۴ از ۱۰۰،۰۰۰ نفر به ۱۷۰،۰۰۰ نفر تا سپتامبر ۲۰۰۹ افزایش قابل توجهی داشته‌است.
علاوه بر عضویت، در ژوئن ۲۰۱۰، به‌طور رسمی ۱،۳۳۵ نفر در نقاط مختلف جهان در انجمن هواداران بارسا ثبت نام کرده‌اند. انجمن‌های هواداران وظیفه تبلیغ بارسلونا در محل‌های مختلف را دارند و در مقابل در حین بازدید از بارسلونا خدمات مفیدی دریافت می‌کنند. همچنین بارسا هواداران بسیار برجسته‌ای تاکنون داشته که در این میان می‌توان به پاپ ژان پل دوم که عضو افتخاری باشگاه بود یا خوزه زاپاترو که نخست‌وزیر فعلی اسپانیا است اشاره کرد.
ال کلاسیکو
رقابت شدید میان دو تیم قوی‌تر در لیگ‌های ملی بسیار معمول است و این در مورد لا لیگا نیز صدق می‌کند، جایی که به بازی میان بارسلونا و رئال مادرید ال کلاسیکو می‌گویند. از ابتدا این دو تیم به عنوان نماینده دو منطقه و شهر رقیب، کاتالونیا و کاستیل شناخته می‌شوند. این رقابت بازتابی از تنش‌های فرهنگی و سیاسی میان دو منطقه‌است که از جنگ داخلی اسپانیا نشئت می‌گیرد.
در مدت دیکتاتوری پریمو ده ریورا و بخصوص فرانسیسکو فرانکو (۱۹۳۹–۱۹۷۵) تمامی فرهنگ‌های محلی مورد سرکوب قرار گرفتند و تمام زبانهای رایج در اسپانیا جز کاستیلایی ممنوع اعلام شدند. مردم کاتالان به یک نماد برای ابراز آزادی‌خواهی نیاز داشتند و بارسا تبدیل به فراتر از یک باشگاه برای کاتالان‌ها شد. به گفته مانوئل واسکس مونتالبان، پیوستن به بارسلونا بهترین راه برای کاتالان‌ها بود تا هویت خود را نشان دهند، این راه نسبت به پیوستن به جنبش‌های ضد فرانکو کم هزینه‌تر بود و امکان ابراز مخالفت را به آنها می‌داد.
از سوی دیگر رئال مادرید در بسیاری از موارد به عنوان تجسمی از تمرکز ظلم حاکمیت، رژیم فاشیستی و فراتر از آن بود. (سانتیاگو برنابئو که ورزشگاه رئال به نام اوست از افرادیست که علیه ملی‌گرایی فرانکو جنگید). به هر شکل در طول جنگ داخلی اسپانیا، اعضای هر دوتیم نظیر جوزپ سانیول و رافائل سانچز گوئرا متحمل آسیب‌هایی از سوی هواداران فرانکو شدند.
در دهه ۱۹۵۰، زمانی که بحث انتقال آلفردو دی استفانو مطرح شد، اختلاف دو باشگاه تشدید یافت. در نهایت او رئال مادرید را انتخاب کرد و در آن فصل باعث موفقیت آنها نیز شد. در دهه ۱۹۶۰ هر دو تیم در جام اروپا به مصاف با یکدیگر رفتند که رئال مادرید توسط بارسا حذف شد. همچنین در آخرین رویارویی دو تیم در سال ۲۰۰۲ که توسط رسانه‌های اسپانیا «رقابت قرن» نام گرفت، بیش از ۵۰۰ میلیون نفر شاهد دیدار دو تیم بودند.
نتیجه رقابت‌ها:
به روز شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۷
بازی‌ها
بردها
مساوی‌ها
گلها
بردهای خانگی
تساوی‌های خانگی
بردهای خارج از خانه
رئال مادرید
بارسلونا
رئال مادرید
بارسلونا
رئال مادرید
بارسلونا
رئال مادرید
بارسلونا
رئال مادرید
بارسلونا
لا لیگا
۱۷۴
۷۲
۶۹
۳۳
۲۸۴
۲۷۷
۵۲
۴۹
۱۵
۱۸
۲۰
۲۰
کوپا دل ری
۳۳
۱۲
۱۴
۷
۶۴
۶۳
۵
۷
۵
۲
۳
۵
کوپا دی لالیگا
۶
۰
۲
۴
۸
۱۳
۰
۱
۲
۲
۰
۱
سوپرجام اسپانیا
۱۴
۸
۴
۲
۳۰
۱۸
۶
۴
۱
۱
۲
۰
لیگ قهرمانان
۸
۳
۲
۳
۱۳
۱۰
۱
۱
۲
۱
۲
۱
تمام مسابقات
۲۳۵
۹۵
۹۱
۴۹
۳۹۹
۳۸۱
۶۴
۶۱
۲۵
۲۴
۲۷
۲۷
دوستانه
۳۴
۴
۲۰
۱۰
۴۴
۸۶
۳
۱۱
۴
۶
۱
۸
تمام بازی‌ها
۲۶۹
۹۹
۱۱۱
۵۹
۴۴۳
۴۶۷
۶۷
۷۲
۲۹
۳۰
۲۸
۳۵
دربی بارسلونا
رقیب منطقه‌ای بارسا، اسپانیول است. برخلاف بارسا که هیئت مدیره اولیه آن از ملیت‌های مختلف بودند. این تیم توسط علاقه‌مندان به فوتبال اسپانیا تاسیس شد و سپس از حمایت پادشاه برخوردار گشت. اسپانیول آشکارا به عنوان یک تیم ضد بارسلونایی تاسیس شد و آنها همواره بارسا را به عنوان یک تیم بیگانه می‌دیدند. از آنجایی که مردم کاتالونیا اسپانیول را به عنوان نماینده‌ای از مادرید می‌دیدند، رقابت‌ها جدی‌تر شد. زمین اصلی باشگاه اسپانیول در منطقه اعیان نشین ساریا بود.
اسپانیول به‌طور سنتی بخصوص در زمان حکومت فرانکو، به زعم اکثریت شهروندان بارسلونا به عنوان ترویج‌کننده مشروعیت حکومت شناخته می‌شد و این در تضاد کامل با روحیه انقلابی بارسلونایی‌ها بود. در ۱۹۱۸ که بحث خودمختاری مطرح شده بود اسپانیول شروع به مخالفت با آن کرد. بعدها اسپانیول در کنار فاشیست‌ها از گروه‌های حامی فالانژ که می‌خواستند به جنگ داخلی بپیوندند حمایت می‌کرد. باوجود این تفاوت‌های فکری، دربی به‌خاطر تفاوت اهداف هر دو باشگاه، بیشتر برای هواداران اسپانیول اهمیت داشته تا بارسلونا. در سالهای اخیر رقابت میان دو باشگاه کمتر رنگ و بوی سیاسی داشته و باشگاه اسپانیول نیز نام رسمی و سرود باشگاه را از اسپانیایی به کاتالان ترجمه کرده‌است.
اگرچه در تاریخ لا لیگا بیشتر دربی‌ها منطقه‌ای هستند، این رقابت نامعمول نیز کاملا با برتری بارسلونا همراه بوده‌است. اسپانیول در تمام طول ۷۰ سال گذشته تنها سه بار بالاتر از بارسلونا قرار داشته و در مسابقات جام حذفی کاتالونیا تنها در سال ۱۹۵۷ موفق به پیروزی در برابر بارسا شده‌است. همچنین بهترین نتیجه‌ای که اسپانیول تاکنون از شهرآورد بارسلونا به دست آورده ۶–۰ در سال ۱۹۵۱ بوده‌است. اسپانیول در فصل ۲۰۰۹–۲۰۰۸ با کسب پیروزی ۲–۱ در مقابل بارسا تنها تیمی است که توانسته سه بار در یک فصل بارسلونا را در نیوکمپ شکست بدهد.
درآمد و دارایی
در ۲۰۱۰، مجله فوربز با اعلام ثروت باشگاه بارسلونا در حدود ۷۵۲ میلیون یورو، آنها را در جایگاه چهارم پس از منچستر یونایتد، رئال مادرید و آرسنال به عنوان ثروتمندترین باشگاه جهان قرار داد. طبق گفته دلویت، بارسلونا با درآمد ۳۶۶ میلیون یورو در همین سال، جایگاه دوم را پس از رئال مادرید که ۴۰۱ میلیون یورو درآمد دارد به دست آورده‌است.
حسابرسی‌های دلویت در ژوئیه ۲۰۱۰ نشان می‌دهد بارسلونا ۴۴۲ میلیون یورو بدهی دارد. این رقم دقیقا ۵۸ درصد از کل دارایی‌ها بارسلونا است که فوربز آن را اعلام کرده بود. مدیر جدید باشگاه این بدهی‌ها را ناشی از مشکلات ساختاری دانسته‌است. خبرها حکایت از آن دارد که در سال جاری بارسا مبلغ ۷۹ میلیون یوروی دیگر ضرر خواهد داشت، این درحالیست که بارسلونا یکی از مدافعان عنوان قهرمانی لالیگا است.
رکوردها
لیونل مسی، برترین گلزن تاریخ باشگاه بارسلونا
ژاوی، رکورد دار بیشترین بازی برای بارسلونا
ژاوی در حال حاضر با مجموع ۷۶۷ بازی برای بارسلونا و ۵۰۵ بازی در لالیگا رکوردار همراهی باتیم است. در جایگاه دوم آندرس اینیستا با ۶۳۸ بازی در تمام رقابت‌ها و ۴۱۷ بازی در لیگ، قرار دارد.
برترین گلزن بارسا تاکنون در تمام رقابت‌ها، لیونل مسی با ۵۵۵گل بوده‌است. مسی این عنوان را از پائولینو آلکانترا (۳۶۹ گل) که به مدت ۸۷ سال رکورددار بود گرفت. او همچنین برترین گلزن بارسلونا در لیگ قهرمانان با ۹۹ گل، مسابقات بین‌المللی با ۱۰۴ گل و برترین گلزن تاریخ لالیگا با به ثمر رساندن ۳۶۰ گل می‌باشد. در کنار مسی، بازیکنان دیگری قرار دارند که توانسته‌اند بیش از صد گل برای بارسلونا بزنند: سزار (۱۹۰)، لاسلو کوبالا (۱۳۱) و ساموئل اتوئو (۱۰۸). در رقابت‌های کوپا دل ری، جوزپ سامیتیر با زدن ۶۵ گل رکورد دار است.
لاسلو کوبالا رکورددار بیشترین گل زده در یک بازی می‌باشد که با زدن هفت گل به اسپورتینگ گیخون در سال ۱۹۵۲ این رکورد را به دست آورد. در رقابت‌های لیگ قهرمانان، مسی با به ثمر رساندن پنج گل در یک بازی مقابل بایر لورکوزن در سال ۲۰۱۲ رکورد دار است. الوجیو مارتینز بهترین گلزن بارسلونا مقابل یک باشگاه در یک دوره لیگ شد وقتی که در سال ۱۹۵۷ به تیم اتلتیکو مادرید هفت گل زد.
دروازه‌بان‌های بارسلونا در کسب جایزه زامورا رکورد دار هستند (۲۰) که آنتونی رامالتس و ویکتور والدز هر کدام پنج بار این جایزه را برده‌اند. والدز با میانگین دریافت ۰٫۸۳۲ گل در هر بازی در لالیگا رکورد دار است همچنین او با ۸۹۶ دقیقه بسته نگه داشتن دروازه‌اش توانست رکورد دیگری را نیز در لالیگا به ثبت برساند. کلادیو براوو هم ۷۵۴ دقیقه بدون شکست را در لالیگا تجربه کرد که از این حیث رکورد دار است.
در ۲ فوریه ۲۰۰۹ بارسا به مجموع ۵۰۰۰ گل زده در لا لیگا رسید. گل ۵۰۰۰ام بارسا را مسی در بازی مقابل ریسینگ سانتاندر که بانتیجه ۲–۱ به نفع بارسلونا تمام شد، به ثمر رساند. در ۱۸ دسامبر ۲۰۰۹ بارسا با شکست ۲–۱ استیودیانتس ششمین عنوان قهرمانی خود را در یک سال به دست آورد و تنها تیمیست که ششگانه جام‌ها را در تاریخ فوتبال فتح کرده‌است. همچنین بارسلونا با فتح۲۹ کوپا دی ری ۱۲ سوپرجام اسپانیا از این حیث نیز رکورد دار است.
در ۳ مارس ۱۹۸۶ در بازی یک چهارم نهایی جام اروپا، بارسا به میزبانی یوونتوس رفت که در آن بازی ۱۲۰،۰۰۰ نفر به تماشای بازی پرداختند و رکورد بیشترین حضور حامیان بارسا رقم خورد. با توجه به نوسازی ورزشگاه در ۱۹۹۰ و قانون منع امکان تماشای بازی به صورت ایستاده احتمالا این رکورد هرگز نمی‌شکند، زیرا ظرفیت ورزشگاه ۹۹،۳۵۴ نفر است.
آرم‌ها و لباس‌ها
df=
آرمی که باشگاه بارسلونا از فصل ۲۰–۲۰۱۹ از آن استفاده می‌کند.
آرم اصلی باشگاه به شکل تاجی دربالای تصویر به یادگار تاج و تخت آراگون و خفاشی نماد شاه جیمز بود که به دو شاخه یکی از درخت برگ بو و دیگری نخل احاطه شده‌است. در سال ۱۹۱۰ بارسلونا بین اعضای خود یک مسابقه طراحی برای طراحی نماد باشگاه برگزار کرد که کارلس کومامالا از بازیکنان باشگاه برنده آن شد. پیشنهاد کومامالا با تغییراتی جزئی همچنان به عنوان نماد باشگاه باقیماندهاست. طرح اولیه شامل تاج و صلیب سنت جورج در قسمت بالا گوشه چپ با پرچم کاتالان در کنار آن و رنگ تیم در پایین بود.
رنگ‌های آبی و قرمز در پیراهن برای اولین بار در دیدار مقابل هیسپانیا در سال ۱۹۰۰ استفاده شد. چندین نظریه در رابطه با طراحی لباس آبی و قرمز بارسلونا وجود دارد. پسر یکی از اولین مدیران باشگاه، آرتور ویتی مدعیست که ایده این طرح لباس به پدرش تعلق دارد و او لباس را بر اساس لباس تیم مدرسه بازرگانی تیلور پیشنهاد کرده‌است. نظریه دیگر برطبق گفته تونی استالبر نویسنده‌است که رنگ‌ها را متعلق به جمهوری اول ماکسیمیلیان روبسپیر می‌داند. گذشته از دو نظریه قبلی، رایجترین نظریه در کاتالونیا این است که خوان گمپر رنگ لباس بارسا را از تیم سابقش، بازل انتخاب کرده‌است.
بارسلونا از زمان تاسیس هرگز تبلیغ هیچ شرکتی را بر روی پیراهن خود نداشته‌است. در ۱۴ ژوئیه ۲۰۰۶ باشگاه خبر عقد قراردادی ۵ ساله را با یونیسف اعلام کرد، طبق این قرارداد لوگوی یونیسف در این مدت بر روی پیراهن تیم قرار می‌گرفت و هرسال مبلغ ۱٫۵ میلیون یورو کمک مالی از طرف بنیاد باشگاه فوتبال بارسلونا به یونیسف پرداخت می‌شد. بنیاد باشگاه فوتبال بارسلونا در سال ۱۹۹۴ بر پایه تصمیم رئیس کمیته سیاست‌گذاری‌های اقتصادی باشگاه به عنوان نهادی برای جمع‌آوری کمک و جلب پشتیبان‌های مالی برای سازمان‌های غیر ورزشی راه‌اندازی شد. از سال ۲۰۰۴ شرکت‌ها می‌توانند با پرداخت ۴۰ الی ۶۰ هزار پوند در سال یکی از ۲۵ عضو افتخاری بنیاد شوند. همچنین جمع دیگری متشکل از ۴۸ عضو وجود دارد که سالانه ۱۴،۰۰۰ پوند پرداخت می‌کنند. علاوه بر این عده‌ای دیگر از حامیان با پرداخت سالانه ۴،۰۰۰ پوند وجود دارند. باید توجه داشت که مدرکی از دخالت جدی اعضای افتخاری در سیاست‌های باشگاه در دست نیست، هرچند بر طبق گفته آنتونی کینگ «بعید است که اعضای افتخاری بنیاد در تصمیم‌گیری‌های باشگاه دخالتی نداشته باشند».
بارسلونا با عقد قراردادی به مبلغ ۱۵۰ میلیون یورو با بنیاد قطر به مدت پنج سال بالاخره به عدم پذیرش اسپانسر لباس خود پایان داد. این قرارداد از فصل ۱۲–۲۰۱۱ آغاز شد.
دوره
طراح باس
اسپانسر
۱۹۸۲–۱۹۹۲
میبا
بدون اسپانسر
۱۹۹۲–۱۹۹۸
کاپا
۱۹۹۸–۲۰۰۶
نایکی
۲۰۰۶–۲۰۱۱
یونیسف
۲۰۱۱–۲۰۱۳
موسسه قطر / یونیسف
۲۰۱۳–۲۰۱۴
هواپیمایی قطر / اینتل / یونیسف
۲۰۱۴–۲۰۱۶
هواپیمایی قطر / اینتل / یونیسف / بکو
۲۰۱۶–۲۰۱۷
هواپیمایی قطر / اینتل / یونیسف / بکو / گیترید
۲۰۱۷–
راکوتن / اینتل / یونیسف / بکو / گیترید
ورزشگاه
یکی از شعارهای بارسلوناهک شده بر روی جایگاه تماشاچیان، "Més que un club" که به معنی فراتر از یک باشگاه است.
اولین زمین بارسلونا، ورزشگاه اینداستریا با ظرفیت ۱۰،۰۰۰ نفر بود. مسئولین باشگاه در آن زمان امکانات این ورزشگاه را برای یک باشگاه در حال رشد کافی نمی‌دانستند. در ۱۹۲۲ جمعیت هواداران به ۲۰،۰۰۰ نفر رسید و با کمک مالی آنها، باشگاه توانست ورزشگاه بزرگتری به نام لس کورتس بسازد که ظرفیت اولیه آن ۲۰،۰۰۰ نفر بود. بعد از جنگ داخلی اسپانیا، باشگاه شروع به جذب تماشاچی و اعضای بیشتر برای حضور در مسابقات کرد. افزوده شدن به تعداد طرفداران، اسباب گسترش ورزشگاه را فراهم کرد، گسترش ورزشگاه در چندین پروژه شامل: گسترش جایگاه تماشاچیان در ۱۹۴۴، گسترش بخش جنوبی ورزشگاه در ۱۹۴۶ و گسترش بخش شمالی در ۱۹۵۰ صورت گرفت، در نهایت ظرفیت ورزشگاه پس از پایان توسعه آن به ۶۰،۰۰۰ نفر رسید.
پس از تکمیل ورزشگاه لس کورتس دیگر امکان گسترش دادن آن وجود نداشت. با کسب قهرمانی در سالهای ۱۹۴۸ و ۱۹۴۹ در مسابقات لالیگا و پیوستن کوبالا در ژوئن ۱۹۵۰ به بارسا، که بعدها مجموعا ۱۹۶ گل در ۲۵۶ بازی به ثمر رساند، هواداران و تماشاچیان تیم بیشتر شدند. از این رو باشگاه مجددا برای تهیه یک ورزشگاه جدید دست به کار شد. در ۲۸ مارس ۱۹۵۴ ساخت ورزشگاه در مقابل ۶۰،۰۰۰ هزار تن از طرفداران باشگاه آغاز شد. اولین سنگ ورزشگاه نیوکمپ زیر نظر فرماندار فلیپه آکدو کلوگنا و با دعای خیر اسقف اعظم بارسلونا گرگوریو مودریگو در جای خود قرار گرفت. در ۲۴ سپتامبر ۱۹۵۷ پس از سه سال ساخت ورزشگاه به پایان رسید و ۲۸۸ میلیون پستا هزینه ساخت آن شد.
در سال ۱۹۸۰ جهت بازسازی ورزشگاه مطابق استانداردهای یوفا، باشگاه برای تامین هزینه‌های بازسازی در قبال نوشتن نام هواداران بر روی آجرهای مورد استفاده، هزینه‌ای از آنها دریافت می‌کرد. این طرح مورد استقبال طرفداران و حتی مردم قرار گرفت اگرچه بعدها زمانیکه یکی از رسانه‌های مادرید گزارشی از آجری با نام هک شده سانتیاگو برنابئو یسته، یکی از مدیران با سابقه و حامیان فرانکو تهیه کرد، جنجال بسیاری ایجاد شد. ظرفیت ورزشگاه در حال حاضر ۹۹٫۳۵۴ نفر است که بزرگترین ورزشگاه اروپا نیز می‌باشد. این ورزشگاه همچنین در بازی‌های المپیک تابستانی ۱۹۹۲، میزبان برخی از مسابقات نیز بوده‌است.
ورزشگاه شامل بخش‌های دیگری نیز هست:
سیوتات اسپورتیوا خوان گمپر (زمین تمرین تیم فوتبال بارسلونا)
لاماسیا (آکادمی جوانان باشگاه)
مینی استادی (ورزشگاه خانگی تیم دوم)
پالائو بلوگرانا (سالن اختصاصی باشگاه)
پالائو بلوگرانا ۲ (سالن اختصاصی دوم باشگاه)
پالائو دی گل (پیست یخ باشگاه)
افتخارات
+افتخارات باشگاه بارسلونا
نوع
مسابقات
تعداد عناوین
فصل‌ها / سالها
داخلی
لالیگا
۲۵
۱۹۲۸–۲۹، ۱۹۴۴–۴۵، ۱۹۴۷–۴۸، ۱۹۴۸–۴۹، ۱۹۵۱–۵۲، ۱۹۵۲–۵۳، ۱۹۵۸–۵۹، ۱۹۵۹–۶۰، ۱۹۷۳–۷۴، ۱۹۸۴–۸۵، ۱۹۹۰–۹۱، ۱۹۹۱–۹۲، ۱۹۹۲–۹۳، ۱۹۹۳–۹۴، ۱۹۹۷–۹۸، ۱۹۹۸–۹۹، ۲۰۰۴–۰۵، ۲۰۰۵–۰۶، ۲۰۰۸–۰۹، ۲۰۰۹–۱۰، ۲۰۱۰–۱۱، ۲۰۱۲–۱۳، ۲۰۱۴–۱۵، ۲۰۱۵–۱۶، ۱۸–۲۰۱۷
کوپا دل ری
۳۰
۱۹۰۹–۱۰، ۱۹۱۱–۱۲، ۱۹۱۲–۱۳، ۱۹۱۹–۲۰، ۱۹۲۱–۲۲، ۱۹۲۴–۲۵، ۱۹۲۵–۲۶، ۱۹۲۷–۲۸، ۱۹۴۱–۴۲، ۱۹۵۰–۵۱، ۱۹۵۱–۵۲، ۱۹۵۲–۵۳، ۱۹۵۶–۵۷، ۱۹۵۸–۵۹، ۱۹۶۲–۶۳، ۱۹۶۷–۶۸، ۱۹۷۰–۷۱، ۱۹۷۷–۷۸، ۱۹۸۰–۸۱، ۱۹۸۲–۸۳، ۱۹۸۷–۸۸، ۱۹۸۹–۹۰، ۱۹۹۶–۹۷، ۱۹۹۷–۹۸، ۲۰۰۸–۰۹، ۲۰۱۱–۱۲، ۲۰۱۴–۱۵، ۲۰۱۵–۱۶، ۲۰۱۶–۱۷، ۲۰۱۷–۱۸
سوپر جام فوتبال اسپانیا
۱۲
۱۹۸۳، ۱۹۹۱، ۱۹۹۲، ۱۹۹۴، ۱۹۹۶، ۲۰۰۵، ۲۰۰۶، ۲۰۰۹، ۲۰۱۰، ۲۰۱۱، ۲۰۱۳، ۲۰۱۶
کوپا اوا دیورته
۳
۱۹۴۸، ۱۹۵۲، ۱۹۵۳
کوپا دی لالیگا
۲
۱۹۸۲–۸۳، ۱۹۸۵–۸۶
اروپایی
جام اروپا / لیگ قهرمانان اروپا
۵
۱۹۹۱–۹۲، ۲۰۰۵–۰۶، ۲۰۰۸–۰۹، ۲۰۱۰–۱۱، ۲۰۱۴–۱۵
سوپرجام اروپا
۵
۱۹۹۲، ۱۹۹۷، ۲۰۰۹، ۲۰۱۱، ۲۰۱۵
جام برندگان جام اروپا
۴
۱۹۷۸–۷۹، ۱۹۸۱–۸۲، ۱۹۸۸–۸۹، ۱۹۹۶–۹۷
اینتر-سیتیز فیرز کاپ
۳
۱۹۵۵–۵۸، ۱۹۵۸–۶۰، ۱۹۶۵–۶۶
جهانی
جام باشگاه‌های فوتبال جهان
۳
۲۰۰۹، ۲۰۱۱، ۲۰۱۵
اعداد پر رنگ در ستون عناوین، رکورد محسوب می‌شوند.
رکورد مشترک با باشگاه دیگر
لیست بازیکنان فعلی
بازبینی در ۴ اوت ۲۰۱۸
تذکر: پرچم استفاده شده در کنار نام بازیکنان نشاندهنده ملیتی است که برای بازیکنان در فیفا ثبت شده‌است. این بازیکنان ممکن است بیش از یک ملیت داشته باشند.
تذکر: پرچم استفاده شده در کنار نام بازیکنان نشاندهنده ملیتی است که برای بازیکنان در فیفا ثبت شده‌است. این بازیکنان ممکن است بیش از یک ملیت داشته باشند.
بازیکنان قرض داده‌شده
مسئولین
کادرفنی
ارنستو والورده سرمربی فعلی باشگاه
مدیران
جوزپ ماریا بارتومئو، مدیر باشگاه بارسلونا
سمت
نام
مدیر
جوزپ ماریا بارتومئو
معاون حوزه اقتصادی و استراتژیک
خاویر فائوس
معاون حوزه اجتماعی
جوردی کاردونر
معاون حوزه سازمانی
کارلس ویلاروبی
معاون حوزه ورزشی
جوردی مستره
معاون حوزه ارتباطات و رسانه
مانل آرویو
مسئول امور مالی
سوزانا مانج
دبیر هیئت مدیره
آنتونی فریکسا
مدیر حوزه پزشکی ورزشی
جوردی مونس
مدیر حوزه ورزشی (فوتبال)
جوزپ رامون ویدال
مدیر حوزه اجتماعی
رامون پونت
مدیر حوزه اجتماعی
پیلار جوینووارت
مدیر حوزه اقتصادی و استراتژیک
جوردی مویکس
مدیر حوزه اقتصادی و استراتژیک
سیلویو الیاس
مدیر حوزه فناوری
سیلویو الیاس
آخرین بروز رسانی: ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۵
مدل عضویت-مالکیت
باشگاه فوتبال بارسلونا در تاریخ ۳۰ ژوئیه ۲۰۰۸ دارای ۱۶۲۹۷۹ عضو است که ۱۷ درصد از آنان را غیر اسپانیایی‌ها تشکیل می‌دهند. این اعضا هزینه عضویت سالانه‌ای را پرداخت می‌کنند که به آنها اجازه شرکت در انتخابات مربوط به هیئت مدیره را می‌دهد که ریاست این هیئت مسئولیت اداره باشگاه را در اختیار دارد.
مدل عضویت-مالکیت باشگاه فوتبال بارسلونا مورد توجه اعضای باشگاه‌های فوتبال در انگلستان است که از صنعتی شدن فوتبال نگران بوده و خودشان را تحت بنگاه‌هایی سازمان داده‌اند تا مسئولان باشگاه را مسئول پذیرتر و دخالتشان در ساختار باشگاه را دموکراتیک‌تر کنند.
تیمهای بارسلونا در رشته‌های ورزشی دیگر
باشگاه فوتبال بارسلونا علاوه بر فوتبال شامل ۱۴ رشته ورزشی دیگر است که چهار رشته آن شامل بسکتبال، فوتبال داخل سالن، هندبال و اسکیت هاکی جزو تیمهای حرفه‌ای به حساب می‌آیند و رشته‌های دیگری همچون راگبی، راگبی لیگ و هاکی روی یخ جزو تیمهای غیرحرفه‌ای محسوب می‌شوند.
تیمهای حرفه‌ای باشگاه
بازیکنان باشگاه هندبال بارسلونا در حال گوش دادن به صحبت‌های مربی در پالائو بلوگرانا در چارچوب مسابقات قهرمانی اروپا در سال ۲۰۰۸
تیم بسکتبال باشگاه در ۲۴ اوت ۱۹۲۶ تاسیس شده‌است. این تیم توانسته‌است در اسپانیا ۱۶ بار لیگ و ۲۲ بار جام حذفی را فتح کند و همچنین در اروپا توانسته‌است ۲ بار فاتح یورولیگ شود. آخرین قهرمانی این تیم در لیگ اسپانیا موسوم به لیگا ای‌سی‌بی به قهرمانی در فصل ۱۱–۲۰۱۰ برمی‌گردد.
باشگاه هندبال بارسلونا نیز در ۲۹ نوامبر ۱۹۴۲ تاسیس شده‌است. تاکنون در لیگا آسوبال به ۱۸ قهرمانی دست یافته‌است و همچنین ۸ بار فاتح جام قهرمانان اروپا شده‌است. این تیم آخرین بار در فصل ۱۱–۲۰۱۰ به مقام قهرمانی لیگا آسوبال دست یافت.
تیم فوتسال باشگاه هم به‌طور رسمی در سپتامبر ۱۹۷۸ تاسیس شده‌است. اگرچه از دو سال قبل از آن به‌طور غیررسمی بازیکنان این تیم، پیراهن راهراه بارسلونا را به تن می‌کردند. از افتخارات این تیم می‌توان به فتح مسابقات لیگ اسپانیا، جام اسپانیا و کوپا دل ری در فصل ۱۱–۲۰۱۰ اشاره کرد.
باشگاه اسکیت هاکی بارسلونا نیز در ۱ ژوئن سال ۱۹۴۲ تاسیس شد؛ اگر چه یک سال بعد به علت مشکلات مالی منحل‌شده و سپس در سال ۱۹۴۸ مجدد شروع به کار کرد. این تیم نیز توانسته‌است در مسابقات جام پادشاه، اوکی لیگا و لیگ اروپا به‌ترتیب ،۱۸ ۲۳ و ۱۹ بار به مقام قهرمانی برسد.
تیمهای غیر حرفه‌ای باشگاه
هاکی روی یخ بارسلونا در قصر یخ کاتالونیا
تیمهای غیر حرفه‌ای باشگاه شامل رشته‌های بسکتبال با ویلچر، دو و میدانی، راگبی، بیسبال، والیبال، هاکی روی چمن، هاکی روی یخ و رقص روی یخ میشود.
تیم راگبی باشگاه دارای دو بخش راگبی ۱۵ نفره و راگبی ۱۳ نفره است. تیم راگبی ۱۵ نفره در سال ۱۹۲۴ تاسیس شده‌است.
تیم هاکی روی یخ باشگاه نیز در سال ۱۹۷۲ تاسیس شده‌است و بازی‌هایش را در پالائو د گل انجام می‌دهد.
تیمهای زنان باشگاه
یکی از تیمهای زنان باشگاه تیم والیبال زنان است که خود به‌طور مستقل فعالیت می‌کند؛ همچنین تیم فوتبال زنان باشگاه هم وجود دارد که زیرمجموعه بخش فوتبال باشگاه محسوب میشود.
باشگاه فوتبال زنان بارسلونا در سال ۲۰۰۱ تاسیس شده‌است. این تیم توانسته‌است در سال ۲۰۱۱ برای دومین بار فاتح کوپا دل‌لارینا شود.
فهرست گزیده منابع و مآخذ
Sport and international politics
Morbo: The Story of Spanish Football
Barça: A Peoples Passion
Marketing and football: an international perspective
The economics of football
Catalonia: a cultural history
Marketing the Sports Organisation: Building Networks and Relationships
Business Genius: A More Inspired Approach to Business Growth
Redefining global strategy: crossing borders in a world where differences still matter
Long distance love: a passion for football
Marketing the Sports Organisation: Building Networks and Relationships
The European ritual: football in the new Europe
Migration and the Construction of National Identity in Spain
The worlds game: a history of soccer
The Integrity of the Game and Shareholdings in European Football Clubs
The Catholic Church and the Spanish Civil War
A social history of modern Spain
Understanding football hooliganism: a comparison of six Western European football clubs
Internationalisierungsstrategien von nationalen Fußballligen- Auslandsvermarktung der Bundesligavereine und der DFL Deutsche Fußball Liga GmbH in Asien, insbesondere in der Republik Korea (südkorea)
The Global Art of Soccer
بارسا
بارسلونا، باشگاه فوتبال | [
"استادیوم نیوکمپ",
"جوزپ ماریا بارتومئو",
"ارنستو والورده",
"لیونل مسی",
"لالیگا",
"باشگاه فوتبال",
"بارسلونا",
"کاتالونیا",
"اسپانیا",
"لا لیگا",
"سوئیس",
"انگلیس",
"خوان گمپر",
"کاتالانیسم",
"طرفداران باشگاه فوتبال بارسلونا",
"رئال مادرید",
"ال کلاسیکو",
"استادیوم نوکمپ",
"کوپا دل ری",
"سوپرجام اسپانیا",
"کوپا دی لالیگا",
"لیگ قهرمانان اروپا",
"سوپرجام اروپا",
"جام در جام اروپا",
"جام لاتین",
"سه‌گانه (فوتبال)",
"یوفا",
"باشگاه بسکتبال بارسلونا",
"باشگاه فوتسال بارسلونا",
"باشگاه هندبال بارسلونا",
"باشگاه اسکیت هاکی بارسلونا",
"میگوئل پریمو ده ریورا",
"فرانسیسکو فرانکو",
"مسابقات فوتبال کاتالونیا",
"۱۹۰۲ (میلادی)",
"بنیاد آماری سند.ورزش.فوتبال",
"ورزشگاه اینداستریا",
"جام پیرنه",
"لانگیدوک",
"میدی",
"ناحیه آکیتن",
"باسک",
"کاستیلن",
"کاتالونیایی",
"جک گرینول",
"مربی",
"ورزشگاه لس کورتس",
"جوزپ اسکولا",
"لیگ کشورهای مدیترانه",
"جنگ داخلی اسپانیا",
"اتلتیک بیلبائو",
"جوزپ سانیول",
"فالانژ",
"گواداراما",
"مکزیک",
"ایالات متحده",
"پناهندگی سیاسی",
"فرانسه",
"پرچم کاتالونیا",
"فدراسیون بین‌المللی فوتبال",
"جوزپ سامیتیر",
"سزار رودریگز آلوارز",
"آنتونی رامالتس",
"خوان ولاسکو",
"لادیسلائو کوبالا",
"سانتاندر",
"تراموا",
"بارسلون",
"فردیناند دائوییک",
"سوپر جام اسپانیا",
"هلنیو هررا",
"لوییز سوارز میرامونتس",
"توپ طلای اروپا",
"مجارستان",
"ساندور کوچیس",
"زولتان زیبور",
"جام بین شهری",
"باشگاه ورزشی بنفیکا لیسبون",
"ورزشگاه نیوکمپ",
"جوزپ فوسته",
"کارلس رکساچ",
"ورزشگاه سانتیاگو برنابئو",
"یوهان کرایف",
"آژاکس",
"خوان مانوئل آسنسی",
"هوگو سوتیل",
"لیگ فوتبال حرفه‌ای",
"جوزپ لوییس نونیز",
"لا ماسیا",
"فورتونا دوسلدورف",
"بازل",
"باشگاه فوتبال بوکا جونیورز",
"سزار لوییس منوتی",
"باشگاه فوتبال ناپولی",
"تری وینابلز",
"برند شوستر",
"جام باشگاه‌های اروپا",
"باشگاه فوتبال استوا بخارست",
"جام جهانی فوتبال ۱۹۸۶",
"گری لینکر",
"باشگاه فوتبال اورتون",
"آندونی زوبیزارتا",
"لوییس آراگونز",
"رئال سوسیداد",
"روماریو",
"رونالد کومان",
"میشل لادروپ",
"هریستو استویچکوف",
"خوزه ماری باکرو",
"جوزپ گواردیولا",
"تکسیکی بگیریستین",
"باشگاه فوتبال سمپدوریا",
"سوپر جام اروپا",
"بابی رابسون",
"رونالدو",
"باشگاه فوتبال پی‌اس‌وی آیندهوون",
"لوئیس فن خال",
"اینتر میلان",
"لوییس فیگو",
"پاتریک کلایورت",
"لوییز انریکه",
"ریوالدو",
"ویسکی",
"خوان گسپارت",
"خوان لاپورتا",
"فرانک ریکارد",
"تیم ملی فوتبال هلند",
"رونالدینیو",
"بازیکن سال فوتبال جهان",
"آرسنال",
"جام باشگاه‌های جهان",
"برزیلی",
"باشگاه ورزشی اینترناسیونال",
"ساموئل اتوئو",
"باشگاه فوتبال بارسلونا بی",
"ورزشگاه المپیک رم",
"منچستر یونایتد",
"ای‌اس‌پی‌ان",
"باشگاه فوتبال شاختار دونتسک",
"ساندرو راسل",
"داوید ویا",
"باشگاه فوتبال والنسیا",
"خاویر ماسکرانو",
"باشگاه فوتبال لیورپول",
"باشگاه فوتبال بارسلونا در فصل ۱۱–۲۰۱۰",
"ورزشگاه مستایا",
"باشگاه فوتبال منچستر یونایتد",
"ورزشگاه ومبلی",
"لندن",
"تیتو ویلانوا",
"بی‌بی‌سی",
"جوردی رورا",
"خراردو مارتینو",
"دیلی میل",
"نیمار",
"یونیسف",
"لاماسیا",
"استقلال‌طلبی کاتالان",
"لوییز انریکه (بازیکن فوتبال)",
"گاردین",
"باشگاه فوتبال رایو وایکانو",
"باشگاه فوتبال رئال مادرید",
"باشگاه فوتبال گرانادا",
"باشگاه فوتبال سویا",
"لیگ قهرمانان اروپا ۱۷–۲۰۱۶",
"باشگاه فوتبال پاری سن ژرمن",
"والنسیا (باشگاه فوتبال)",
"ژان پل دوم",
"خوزه لوئیز رودریگز زاپاترو",
"کاستیل",
"پریمو ده ریورا",
"مانوئل واسکس مونتالبان",
"تمرکز",
"سانتیاگو برنابئو یسته",
"تایم",
"رافائل سانچز گوئرا",
"آلفردو دی استفانو",
"سوپرجام فوتبال اسپانیا",
"بازی دوستانه",
"اسپانیول",
"ورزشگاه ساریا",
"فوربز",
"دلویت",
"ژاوی",
"آندرس اینیستا",
"پائولینو آلکانترا",
"لاسلو کوبالا",
"باشگاه فوتبال اسپورتینگ گیخون",
"باشگاه فوتبال بایر ۰۴ لورکوزن",
"لیگ قهرمانان اروپا ۱۲–۲۰۱۱",
"باشگاه فوتبال اتلتیکو مادرید",
"جایزه ریکاردو زامورا",
"ویکتور والدز",
"باشگاه فوتبال ریسینگ سانتاندر",
"یوونتوس",
"تاج و تخت آراگون",
"کارلس کومامالا",
"جمهوری اول فرانسه",
"ماکسیمیلیان روبسپیر",
"باشگاه فوتبال اف‌سی بازل",
"بنیاد قطر",
"شرکت کاپا",
"نایکی",
"مؤسسه قطر",
"هواپیمایی قطر",
"اینتل",
"بکو (شرکت)",
"گیترید",
"راکوتن",
"پستا",
"فرانکو",
"بازی‌های المپیک تابستانی ۱۹۹۲",
"سیوتات اسپورتیوا خوان گمپر",
"مینی استادی",
"پالائو بلوگرانا",
"سراسرنما",
"Liga de Fútbol Profesional",
"سوپر جام فوتبال اسپانیا",
"کوپا اوا دیورته",
"Rec.Sport.Soccer Statistics Foundation",
"بنیاد آماری سند. ورزش. فوتبال",
"جام برندگان جام اروپا",
"اینتر-سیتیز فیرز کاپ",
"جام باشگاه‌های فوتبال جهان",
"فیفا",
"مارک-آندره تر اشتگن",
"نلسون سمدو",
"جرارد پیکه",
"کاپیتان (فوتبال)",
"ایوان راکیتیچ",
"سرخیو بوسکتس",
"دنیس سوارز",
"فیلیپه کوتینیو",
"آرتور ملو",
"لوییس سوارز",
"عثمان دمبله",
"رافینیا آلکانترا",
"یاسپر سیلسن",
"مالکوم",
"کلمون لنگله",
"سرجی سمپر",
"ژوردی آلبا",
"مونیر الحدادی",
"سرجی روبرتو",
"آرتورو ویدال",
"ساموئل اومتیتی",
"توماس فرمایلن",
"کارلس آلنیا",
"خوان کامارا",
"باشگاه فوتبال ژیرونا",
"ژوئن",
"۲۰۱۸ (میلادی)",
"آردا توران",
"باشگاه فوتبال استانبول باشاک‌شهر",
"۲۰۲۰ (میلادی)",
"جان آسپیازو",
"خوآن باربارا",
"خوزه رومان د لا فوئنته",
"جوردی وینیالس",
"باشگاه راگبی بارسلونا",
"باشگاه راگبی لیگ بارسلونا",
"باشگاه هاکی روی یخ بارسلونا",
"مارکا",
"باشگاه فوتبال زنان بارسلونا"
] | [
"باشگاه فوتبال بارسلونا",
"باشگاه‌های عضو گروه ۱۴",
"باشگاه‌های فوتبال اسپانیا",
"باشگاه‌های فوتبال بارسلون",
"باشگاه‌های فوتبال برنده لیگ قهرمانان اروپا",
"باشگاه‌های فوتبال بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۹۹ (میلادی)",
"باشگاه‌های لالیگا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۹۹ (میلادی) در اسپانیا",
"نمادهای کاتالان",
"ورزش در بارسلون"
] |
2,446 | آیداهو | 2 | 497 | 0 | [
"آيداهو",
"ایداهو",
"ايداهو",
"ایالت آیداهو",
"ايالت آيداهو",
"ایالت ایداهو",
"ايالت ايداهو"
] | false | 451 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت آیداهو در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور لیبی بوده‌است.
آیداهو ایالتی است از ایالتهای غرب آمریکا. مرکز و شهر بزرگ آن بویسی است. این ایالت در سال ۲۰۱۷ میلادی یک میلیون هفتصد هزار نفر جمعیت داشت. جمعیت شهر بویسی ۲۲۳ هزار نفر است.
ایالت آیداهو در منطقه شمال غربی ایالات متحده قرار دارد و از شرق و شمال شرقی با مونتانا، از سوی شرق با وایومینگ، از جنوب با نوادا و یوتا، و در غرب با واشینگتن و اورگان هم‌مرز است.
پیشینه
نام این ایالت از زبان بومیان شوشونی منطقه گرفته شده، و از Ee-da-how به‌معنای «بنگر! خورشید بر روی کوه می‌نشیند» می‌باشد.
یک دسته از پیشگامان پوینده نخستین آمریکایی بودند که به سرپرستی کلارک در سال ۱۸۶۰ به این سرزمین رفتند. نخستین ماندگاران آن ایالت نیز عبارت بودند از جویندگان خز، بازرگانان خز، و مبلغین مذهبی که به تدریج نزدیک معادن آن شهرک‌هایی به وجود آوردند. متصل شدن راه‌آهن غرب به این ایالت و نیز توسعه شبکه آبیاری سبب شد که عده بیشتری به این ایالت بروند و در آنجا ساکن شوند. آیداهو در سال ۱۸۹۰ چهل و سومین ایالت ایالات متحده آمریکا شد. آیداهو در ۱۹۵۱ مشهور شد زیرا در آن سال در جنوب این ایالت نخستین بار تولید برق را با انرژی اتمی آزمایش کردند.
جغرافیا
ایالت آیداهو و سرزمین کوه‌های برف‌پوش، دامنه‌های پر از جنگل، خشک‌رودها و دره‌های عمیق، رودهای فراوان و دریاچه‌های زیباست. این ناحیه از کشور آمریکا بیشتر سرد و کوهستانی است. آبشارهای شوشون در این ایالت از آبشارهای نیاگارا بلندترند. چشمه‌های آبگرم و پهنه‌های عظیم گدازه‌ای که در این سرزمین هست همه نشان می‌دهند که این ایالت کوه‌های آتشفشانی داشته‌است. جنگل ملی کاریبو-تارگی در این ایالت قرار دارد.
آیداهو ایالت بزرگی است و از نظر وسعت چهاردهمین ایالت آمریکا است اما جمعیت آن فراوان نیست. بویسی مرکز این ایالت و بزرگترین شهر آن است این شهر حدود نفر جمعیت دارد. با آنکه آیداهو کوهستانی و خشک است اما مهمترین شغل مردم آن کشاورزی است. اهالی آن به وسیله آبیاری زمینهای بایر را به زمینهای حاصلخیز تبدیل کرده‌اند. بزرگترین ناحیه کشاورزی آیداهو در پیرامون رود اسنیک و شاخه‌های آن قرار دارد. معروفترین محصولات آیداهو سیب زمینی و پرارزش‌ترین محصول آن گندم دیمی است. بسیاری از مردم آیدا به ویژه ساکنان اطراف رود اسنیک گاوسرا دارند. بعضی از گاوسراهای آیداهو بیش از هزار هکتار وسعت دارند. در آیداهوی جنوبی شغل بسیاری از روستاییان لبنیات‌سازی است. این ایالت چند کارخانه برای تهیه آرد و کارخانه چغندر قند دارد. چون جنگل در آیداهو فراوان است کارخانه چوب‌بری نیز بسیار دارد. این ایالت از نظر کانی‌های مانند نقره، روی و فسفات نیز غنی است.
اقتصاد
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که بیشتر از با تولید ناخالص داخلی کشور لیبی ( میلیارد دلار) بود.
آزمایشگاه ملی آیداهو در این ایالت قرار دارد.
دانشگاههای مشهور آیداهو
دانشگاه ایالتی بویزی
دانشگاه آیداهو
دانشگاه ایالتی آیداهو
ایالت آیداهو یک ایالت کوهستانیست.
نمایی از داخل گنبد پارلمان ایالت آیداهو.
نام‌آوران
از نام‌آوران این سرزمین می‌توان ازرا پاوند را نام برد.
پیوندهای وابسته | [
"بویزی",
"زبان انگلیسی",
"بوچ آتر",
"لری کریگ",
"مایک کرپو",
"July ۳",
"۱۸۹۰",
"منطقه زمانی اقیانوس آرام",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"ساعت تابستانی",
"Salmon River (Idaho)",
"Mountain Time Zone",
"مدار ۴۹ درجه شمالی",
"قله بوراه",
"رودخانه اسنیک",
"ایالتهای غرب آمریکا",
"بویسی، آیداهو",
"مونتانا",
"وایومینگ",
"نوادا",
"یوتا",
"اورگان",
"شوشونی",
"سفر کاوشی لوئیس و کلارک",
"خز",
"خشک‌رود",
"آبشارهای شوشون",
"نیاگارا",
"گدازه",
"جنگل ملی کاریبو-تارگی",
"رود اسنیک",
"دیمی",
"چغندر",
"چوب‌بری",
"فسفات",
"تولید ناخالص داخلی",
"لیبی",
"صندوق بین‌المللی پول",
"آزمایشگاه ملی آیداهو",
"دانشگاه ایالتی بویزی",
"دانشگاه آیداهو",
"دانشگاه ایالتی آیداهو",
"ازرا پاوند"
] | [
"آیداهو",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۹۰ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۹۰ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"غرب ایالات متحده آمریکا"
] |
2,447 | نوادا | 2 | 644 | 0 | [
"ایالت نوادا",
"ايالت نوادا"
] | false | 555 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | نوادا از ایالتهای غرب ایالات متحده است. از شمال با اورگن و آیداهو، از شرق با یوتا و آریزونا و از جنوب و غرب با کالیفرنیا هم‌مرز است. ساختار زمین‌شناسی این ایالت از دشت‌ها، کوهها و دره‌های تشکیل شده‌است. مرکز آن کارسون‌سیتی و بزرگترین شهر آن لاس وگاس است. نوادا دو میلیون و ۸۳۹ هزار نفر جمعیت دارد.
نوادا اقلیمی بیابانی دارد و در ایالات متحده به ایالت نقره معروف است. قوی‌ترین بخش اقتصادی این ایالت مربوط به گردشگری و قمار و کازینوهای معروف آن می‌باشد که به‌ویژه در لاس وگاس و رینو متمرکز هستند. نوادا تنها ایالت آمریکاست که در نواحی ویژه‌ای از آن روسپیگری جنبه قانونی دارد.
تاریخچه
پیش از آمدن اروپایی‌ها به این منطقه، سرخپوستان قبایل پایوتی، شوشونی و واشو در سرزمین کنونی نوادا سکونت داشتند. نخستین کاشفان اروپایی که به این منطقه آمدند اسپانیایی بودند. آنها این ناحیه را نوادا نامیدند که در زبان اسپانیایی به معنای «برفی» است و علت آن برف‌گیر بودن کوهستان‌های این ناحیه در زمستان بود.
ناحیه نوادا بخشی از قلمرو اسپانیای جدید شد و سپس با استقلال مکزیک در سال ۱۸۲۱، نوادا نیز بخشی از مکزیک را تشکیل داد. پس از پیروزی ایالات متحده در جنگ آمریکا و مکزیک، ایالات متحده منطقه نوادا را در سال ۱۸۴۸ ضمیمه خود کرد و تقسیمات کشوری در سال ۱۸۵۰ آن را بخشی از قلمرو یوتا به‌شمار آورد. کشف نقره در رگه کامستاک در سال ۱۸۵۹ باعث مهاجرت زیاد جمعیت به نوادا شد و این امر جدایی از یوتا و ایجاد قلمروی جدای نوادا در سال ۱۸۶۱ را در پی داشت. در ۳۱ اکتبر ۱۸۶۴ نوادا به عنوان سی‌وششمین ایالت آمریکا به‌رسمیت شناخته شد.
تقسیمات ایالتی
ایالت نوادا به ۱۶ شهرستان و یک شهر جداگانه (کارسون‌سیتی) تقسیم شده‌است:
شهرستان‌های نوادا عبارتند از استوری، اسمرالدا، ایلکو، پرشینگ، چرچیل، داگلاس، کلارک، لایون، لندر، لینکلن، مینرال، نای، واشو، وایت‌پاین، هامبولت و یورکا.
جغرافیا
بیشتر نوادا را سرزمین‌های گرم و خشک بیابانی (همچون صحرای موهاوی) تشکیل می‌دهد.
شهرهای مهم ایالت نوادا عبارتنداز: لاس‌وگاس، رینو، اسپارکس، ایلکو، الی، هندرسون، بولدر سیتی، بابیت
نوادا بیشتر از همه ایالت‌ها دارای زنجیره کوهها (۳۱۴) و چشمه‌های آب گرم (۳۱۲) است.
دریاچه‌های این ایالت به قرار ذیل می‌باشد: دریاچه واکر، دریاچه پیرامید، دریاچه مید و دریاچه تاهو
آزمایش‌های هسته‌های
منطقه ۵۱ در این ایالت قرار دارد.
کوه یاکا
این ایالت تا سال ۱۹۹۲ محل آزمایش‌های جنگ‌افزار هسته‌ای دولت فدرال بود. پروژه بزرگترین محل دفن عمیق ضایعات هسته‌ای سطح بالای جهان که در کوه یاکا در نوادا مدتها در حال ساخت بوده‌است، کماکان دچار مشکلات پرشمار فدرالی، قانونی، و ایالتی می‌باشد.
اقتصاد
مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت نوادا در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور ویتنام بوده‌است.
استریپ مشهور کازینوهای لاس وگاس
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که قابل مقایسه با تولید ناخالص داخلی کشور ویتنام ( میلیارد دلار) بود.
صنایع مهم:
صنایع خدماتی که مهمترین آنها خدمات گردشگری، قمار، سرگرمی و تفریح است در این ایالت موقعیت مسلط و ممتازی دارند. تولید صنعتی در نوادا شامل محصولات چاپی، فراورده‌های غذایی، بتون و ماشین آلات است. فراورده‌های عمده کشاورزی این ایالت احشام، یونجه خشک، لبنیات، پیاز و سیب زمینی راشامل می‌شوند. معدن بخش مهم دیگری از اقتصاد این ایالت را تشکیل می‌دهد. نوادا بزرگترین تولیدکننده طلا در ایالات متحده است. از جمله محصولات معدنی مهم دیگر آن نقره و مس است.
سد هوور
سد هوور
سد هوور یکی از بزرگترین سدهای ایالات متحده است که بر روی رودخانه کلرادو در جنوب شرقی شهر لاس وگاس در ایالت نوادا بسته شده‌است. ساخت سد بزرگ هوور (Hoover Dam) در سال ۱۹۳۵ به اتمام رسید
این سد تا پیش از احداث سد گراند کولیی در سال ۱۹۴۵ میلادی، بزرگترین سازه بتنی و بزرگترین نیروگاه برق‌آبی در جهان بود.
سد هوور نوادا بزرگترین طرحی است که در تاریخ ایالات متحده منحصرا توسط دولت به اجرا درآمده‌است.
آموزش عالی
دانشگاه نوادا در لاس وگاس یا به اختصار UNLV یک دانشگاه تحقیقاتی ایالتی در شهر لاس وگاس واقع شده‌است. UNVL که در سال ۱۹۵۷ تاسیس شده‌است، بیش از ۲۶،۰۰۰ دانشجو در مقطع لیسانس دارد. این دانشگاه بیش از هر چیز به خاطر برنامه خود در مدیریت مهمانداری شناخته شده‌است. یکی دیگر از دانشگاههای تحقیقاتی دولتی در ایالت «زاده جنگ» (Battle-Born) دانشگاه نوادا در رینو (UNR) است. UNR که در سال ۱۸۷۴ تاسیس شد در رنو واقع است و ۱۲،۰۰۰ دانشجوی ثبت نام شده در مقطع کارشناسی ارشد دارد. این دانشگاه به خاطر برنامه‌های مقطع کارشناسی ارشد در روزنامه‌نگاری، کشاورزی و علوم طبیعی و برنامه‌های دوره‌های بالاتر از کارشناسی ارشد در تجارت، پزشکی و مهندسی خود معروف است.
فرهنگ
ویژگیهای غذایی: نوادا به خاطر بیف‌جرکی (گوشت گاو خشک شده خود، باریکه‌های گوشت که چربی آن گرفته شده و برای جلوگیری از فاسد شدن خشک شده)، معروف است. با وجودی که گوشت خشک شده می‌تواند از هر نوع گوشتی درست شود، نوادایی‌ها بیشتر از گوشت گاو که طعم و چاشنی‌هایی از قبیل بوفالو و تری‌یاکی به آن اضافه شده‌است، استفاده می‌کنند.
ارتباط بین‌المللی: لاس وگاس خواهرخوانده آنجلس سیتی، فیلیپین؛ آنسان، کره جنوبی؛ هولودائو چین؛ جیجو سیتی، کره جنوبی؛ پاموک کاله، ترکیه و فوکت، تایلند است.
این ایالت جمعیت قابل توجهی اسب موستانگ دارد.
سینما
اقتصاد نوادا بر پایه صنایع گردشگری و تفریحی است. تصویر شیر نگهبان کازینوی مشهور MGM Grand در لاس وگاس را نشان می‌دهد.
حوادث فیلم‌های زیر همه در ایالت نوادا اتفاق می‌افتد.
فیلم جنایی ۱۹۷۴ پدرخوانده: قسمت سوم با هنرنمایی آل پاچینو
فیلم جنایی ۱۹۹۵ کازینو به کارگردانی مارتین اسکورسیزی
فیلم ۱۹۹۸ ترس و نفرت در لاس وگاس با هنرنمایی جانی دپ
فیلم ورزشی ۲۰۰۴ بچه یک میلیون دلاری با هنرنمایی هیلاری سوانک و کلینت ایست وود
فیلم ترسناک ۲۰۱۱ شب وحشت با هنرنمایی کالین فاررل
مشاهیر
از اهالی مشهور این سرزمین می‌توان افراد زیر را نام برد.
آندره آغاسی، تنیسور معروف
کایل بوش، راننده NASCAR
گری گابلر، هنرپیشه
راتینا وسلی (Rutina Wesley)، هنرپیشه
داوی الیزابت چیس، هنرپیشه
کوین رز، بنیانگذار Digg
مارکوس بنکس (Marcus Banks)، بازیکن بسکتبال
باری زیتو (Barry Zito)، بازیکن بیسبال
برایس هارپر، بازیکن بیسبال
برندن فلاورز خواننده اصلی گروه د کیلرز
شین دیزل
اون اطلس، بازیگر
پیست اتومبیل رانی مدرسه ماریو آندرتی در شهر لاس وگاس واقع شده‌است.
لاس وگاس بیش از هر شهر دیگر در دنیا اتاق هتل دارد.
پارکهای ملی
پارک ملی گریت بیسن
پارک ملی دث ولی
فهرست شهرهای نوادا
فهرست شهرستان‌های نوادا | [
"پرچم نوادا",
"کارسون سیتی",
"لاس وگاس",
"شهرستان نای، نوادا",
"برایان ساندووال",
"حزب جمهوریخواه ایالات متحده آمریکا",
"Brian Krolicki",
"Nevada Legislature",
"Nevada Senate",
"Nevada Assembly",
"هری رید",
"حزب دموکرات ایالات متحده آمریکا",
"دین هلر",
"حوزه انتخابیه اول نوادا",
"دینا تیتوس",
"حوزه انتخابیه دوم نوادا",
"مارک آمودی",
"حوزه انتخابیه سوم نوادا",
"جو هک",
"حوزه انتخابیه چهارم نوادا",
"استیو هورسفرد",
"دوژور",
"دفاکتو",
"زبان انگلیسی",
"منطقه زمانی اقیانوس آرام",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"Mountain Time Zone",
"Mountain Standard Time",
"Mountain Daylight Time",
"وست وندور، نوادا",
"باوندری پیک",
"رودخانه کلرادو",
"اورگن",
"آیداهو",
"یوتا",
"آریزونا",
"کارسون‌سیتی",
"رینو، نوادا",
"روسپیگری",
"پایوتی",
"شوشونی",
"قبیله واشو",
"اسپانیای جدید",
"مکزیک",
"جنگ آمریکا و مکزیک",
"نقره",
"رگه کامستاک",
"شهرستان استوری، نوادا",
"شهرستان اسمرالدا، نوادا",
"شهرستان ایلکو، نوادا",
"شهرستان پرشینگ، نوادا",
"شهرستان چرچیل، نوادا",
"شهرستان داگلاس، نوادا",
"شهرستان کلارک، نوادا",
"شهرستان لایون، نوادا",
"شهرستان لندر، نوادا",
"شهرستان لینکلن، نوادا",
"شهرستان مینرال، نوادا",
"شهرستان واشو، نوادا",
"شهرستان وایت‌پاین، نوادا",
"شهرستان هامبولت، نوادا",
"شهرستان یورکا، نوادا",
"صحرای موهاوی",
"لاس‌وگاس، نوادا",
"اسپارکس، نوادا",
"ایلکو، نوادا",
"الی، نوادا",
"هندرسون، نوادا",
"بولدر سیتی، نوادا",
"بابیت، نوادا",
"دریاچه واکر",
"دریاچه پیرامید (نوادا)",
"دریاچه مید",
"دریاچه تاهو",
"منطقه ۵۱",
"ضایعات هسته‌ای",
"تولید ناخالص داخلی",
"ویتنام",
"دانشگاه نوادا در لاس وگاس",
"دانشگاه نوادا در رینو",
"بیف‌جرکی",
"تری‌یاکی",
"موستانگ (اسب)",
"آندره آغاسی",
"کایل بوش",
"نسکار",
"گری گابلر",
"راتینا وسلی",
"داوی الیزابت چیس",
"کوین رز",
"دیگ (وبگاه)",
"مارکوس بنکس",
"باری زیتو",
"برایس هارپر",
"برندن فلاورز",
"د کیلرز",
"شین دیزل",
"اون اطلس",
"کالیفرنیا",
"پارک ملی گریت بیسن",
"پارک ملی دث ولی",
"فهرست شهرهای نوادا",
"فهرست شهرستان‌های نوادا"
] | [
"نوادا",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۶۴ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۶۴ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۶۴ (میلادی) در نوادا",
"غرب ایالات متحده آمریکا",
"نوادا در ۱۸۶۴ (میلادی)"
] |
2,448 | کانزاس | 2 | 1,797 | 0 | [
"كانزاس",
"ایالت کانزاس",
"ايالت كانزاس"
] | false | 1,744 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت کانزاس در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور کویت (طبق نقشه) بوده‌است
کانزاس از ایالتهای غرب میانه آمریکا است. پایتخت آن توپکا و شهر مهم آن ویچیتا است.
این ایالت بزرگترین تامین‌کننده گندم در آمریکا می‌باشد و گل آفتابگردان نیز نشانه این ایالت می‌باشد. کانزاس یکی از جمهوری‌خواه‌ترین ایالتهای آمریکا به محسوب میشود.
نام
نام این ایالت از زبان بومیان منطقه گرفته شده، و از قبیله‌ای بنام kką:ze/Cansez می‌باشد.
تاریخ
نخستین اروپایی مهاجر به این سرزمین در سال ۱۵۴۰ جهانگردی اسپانیایی بود مشهور به کورونادو که در پی جستجوی طلا وارد منطقه‌ای شد که امروزه به کانزاس معروف است. قبل از آن سرخپوستان به سرزمین حاصلخیز و بوفالوی‌های پرتعداد دشتهای کانزاس علاقه خاصی داشتند.
در سال ۱۸۶۱ میلادی کانزاس به عنوان سی و چهارمین ایالت آمریکا به ایالات متحده پیوست. کانزاس در جنگ داخلی آمریکا یکی از اعضای اتحادیه شمال بود.
شهرها
کانزاس چند شهر مهم دارد که عبارتند از ویچیتا، لارنس، منهتن و اوورلند پارک
کانزاس سیتی، کانزاس که بخشی از کانزاس سیتی بزرگ است نیز در این ایالت قرار دارد.
آب و هوا
کانزاس غالبا دارای آب و هوای قاره ایست: زمستانهای سرد و برفی و تابستانهای گرم دارد. کانزاس به ویژه از جهت گردبادهای خود بسیار معروف است. در داستانهای معروف آمریکایی همانند جادوگر از نیز دوروتی توسط گردبادی از کانزاس به سرزمین از منتقل میشود.
اقتصاد
در سال ۲۰۱۲، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیون دلار داشت. در مقایسه کشور مجارستان در همان سال تولید ناخالص داخلیش برابر ۱۲۵،۵۰۸ میلیون دلار بود.
کانزاس غالبا یک ایالت کشاورزی محسوب می‌گردد اما در تنوع‌سازی صنایع خود نیز موفق بوده‌است. از شرکت‌های مهم این ایالت بطور نمونه می‌توان شرکت تالار سینمایی‌ای ام سی و شرکت بزرگ مخابراتی اسپرینت نکستل را نام برد.
راکتور هسته‌ای ۱۲۵۰ مگاواتی وولف کریک در کانزاس قرار دارد.
دفتر تحلیل‌های اقتصادی ایالت متحده آمریکا تخمین می‌زند که در کل تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۰۸ چیزی بالغ بر ۱۲٫۷۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰دلار بوده‌است. سرانه درآمد شخصی هر نفر در سال ۲۰۰۸ مبلغ ۳۵٫۰۱۳ $ می‌باشد؛ و در سال ۲۰۱۰ نرخ بیکاری دولت ۶٫۴ درصد می‌باشد.
کانزاس رتبه ۸ تولید نفت و گاز را در ایالت متحده به خود اختصاص داده‌است. صنایع هوا فضا به شدت اقتصاد کانزاس را تحت تاثیر خود قرار داده‌است. چندین شرکت هواپیمایی بزرگ تولید و امکانات هوایی در ویچیتا و کانزاس موجود می‌باشند که از جمله AeroSystems, Cessna, Learjet, Hawker Beechcraft می‌توان نام برد؛ و همچنین شرکت معروف بوینگ تولیدات خود را در سال ۲۰۱۲ در کانزاس به پایان رسانید.
کانزاس غالبا یک ایالت کشاورزی محسوب می‌گردد و بیشترین تولید گندم کشور آمریکا را نیز به خود اختصاص داده‌است.
سیاست
کانزاس یکی از جمهوری‌خواه‌ترین ایالتهای آمریکا به حساب می‌آید. به غیر از کانزاس سیتی، تقریبا تمام ایالت جمهوریخواه هستند. کانزاس در حال حاضر در کنگره آمریکا چهار جمهوریخواه در مجموع دارد.
کانزاس یک سیستم پارلمان دو مجلسی دارد: مجلس نمایندگان کانزاس ۱۲۵ عضو دارد که به مدت چهار تا ترم دو ساله می‌توانند در مقام خود خدمت کنند. تیم جونز (ج) سخنگوی مجلس است. مجلس سنای کانزاس نیز ۴۰ عضو دارد که می‌توانند به مدت دو ترم چهار ساله در مقام خود خدمت کنند. سوزان ویگل (ج) ریاست سنا را بر عهده دارد.
مشاهیر
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان کاتلین سیبیلیوس، چارلز لاکمن، چارلی پارکر، باب دول و دنیس هاپر را نام برد.
مراکز علمی مشهور کانزاس
موسسات بزرگ فرهنگی و علمی ایالت کانزاس عبارتند از:
دانشگاه کانزاس که یک دانشکده علوم پزشکی معروف در سطح کشور دارد.
دانشگاه ایالتی کانزاس که مجهز به یک رآکتور هسته‌ای ۱۲۵۰ کیلوواتی است
مرکز ریاست جمهوری آیزنهاور که آرشیو مدارک و اسناد دوران ریاست جمهوری آیزنهاور است
پیوند به خارج | [
"زبان انگلیسی",
"توپیکا",
"ویچیتا",
"جری مورن",
"پت رابرتس",
"Nancy Boyda",
"Dennis Moore",
"Jerry Moran",
"Todd Tiahrt",
"January ۲۹",
"۱۸۶۱",
"منطقه زمانی مرکزی",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"ساعت تابستانی",
"Mountain Standard Time Zone",
"کوه سان فلاور",
"رودخانه وردیگری",
"ایالتهای غرب میانه آمریکا",
"توپکا",
"گندم",
"آفتابگردان",
"حزب جمهوریخواه (ایالات متحده آمریکا)",
"جنگ داخلی آمریکا",
"اتحادیه (جنگ داخلی آمریکا)",
"لورنس، کانزاس",
"منهتن، کانزاس",
"اوورلند پارک، کانزاس",
"کانزاس سیتی، کانزاس",
"کانزاس سیتی بزرگ",
"گردباد",
"جادوگر شهر از (فیلم)",
"تولید ناخالص داخلی",
"مجارستان",
"صندوق بین‌المللی پول",
"ای ام سی (شرکت)",
"اسپرینت نکستل",
"راکتور هسته‌ای",
"کنگره آمریکا",
"تیم هولسکمپ",
"حوزه انتخابیه اول کانزاس",
"لین جنکینز",
"حوزه انتخابیه دوم کانزاس",
"کوین یودر",
"حوزه انتخابیه سوم کانزاس",
"مایک پمپئو",
"حوزه انتخابیه چهارم کانزاس",
"کاتلین سیبیلیوس",
"چارلز لاکمن",
"چارلی پارکر",
"باب دول",
"دنیس هاپر",
"دانشگاه کانزاس",
"دانشگاه ایالتی کانزاس",
"مرکز ریاست جمهوری آیزنهاور"
] | [
"کانزاس",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۶۱ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۶۱ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۶۱ (میلادی) در کانزاس",
"غرب میانه آمریکا"
] |
2,449 | کلرادو | 2 | 1,175 | 0 | [
"كلرادو",
"ایالت کولورادو",
"ایالت کلورادو",
"کلورادو",
"ایالت کلرادو",
"ايالت كلرادو",
"ايالت كلورادو",
"ايالت كولورادو",
"كلورادو",
"کولارادو"
] | false | 1,120 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت کلرادو در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور مالزی بوده‌است.
کلرادو از ایالتهای جنوب غربی آمریکا است که اکثر کوه‌های سنگی جنوبی را از قبیل بخش شمال شرقی فلات کلرادو و کناره غربی دشت بزرگ احاطه می‌کند. پایتخت و شهر مهم آن دنور است که پرجمعیت‌ترین شهر کلرادو به حساب می‌آید. کلرادو همچنین از ایالتهای غرب آمریکا شمرده می‌گردد. کلرادو از لحاظ وسعت هشتمین ایالت و از نظر جمعیت بیست و یکمین ایالت پرجمعیت از ایالتهای ایالات متحده آمریکا می‌باشد. اداره آمار ایالات متحده آمریکا جمعیت کلرادو را در تاریخ ۱ ژولای ۲۰۱۶، ۵،۵۴۰،۵۴۵ نفر تخمین زد که نسبت به سرشماری ۲۰۱۰ ایالات متحده آمریکا رشد ۱۰٫۱۷٪ داشته‌است. قلمرو کلرادو در تاریخ‌های ۲۸ فوریه ۱۸۶۱ تعیین شد و در ۱ آگوست ۱۸۷۶، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، یولیسیز سایمن گرانت بیانیه ۲۳۰ که کلرادو را به عنوان سی و هشتمین ایالت از ایالات متحده آمریکا می‌داند، امضا کرد. کلرادو توسط وایومینگ از شمال، نبراسکا از شمال شرقی، کانزاس از شرق، اکلاهما از جنوب شرق، نیومکزیکو از جنوب، یوتا از غرب و آریزونا از جنوب غربی مرز بندی شده‌است. کلرادو عمدتا به واسطه منظره کوهها، جنگل‌ها، دشت‌ها، تپه‌ها، دره‌ها، فلاتها، رودخانه‌ها و زمینهای کویری‌اش شناخته میشود.
رای‌دهندگان این ایالت را غالبا جمهوری خواهان تشکیل می‌دهند.
فستیوال موسیقی اسپن (Aspen) هر ساله تعداد کثیری علاقه‌مند به موسیقی کلاسیک را به خود جلب می‌کند.
نام
نام این ایالت از زبان اسپانیولی گرفته شده، و از Río Colorado بمعنای «رودخانه رنگی» (اشاره به رودخانه کلرادو) می‌باشد.
جغرافیا
کلرادو توسط جغرافیای متنوع که شامل کوه‌های آلپاین، دشتهای آرید و صحراهای با دانه‌های ماسه بزرگ، دره‌های عمیق، سنگ‌های ماسه‌ای، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و جنگل‌هایش شناخته میشود.
کوه البرت، با ارتفاع ۱۴،۴۴۰ پا (۴،۴۰۱٫۲ متر) در شهرستان لیک بلندترین نقطه کلرادو و کوه‌های سنگی از آمریکای شمالی به حساب می‌آید. کلرادو تنها ایالت آمریکا است که تماما در تراز بالای ۱۰۰۰ متر قرار دارد. نقطه‌ای که رودخانه آریکاری را از شهرستان یوما، کلرادو به شهرستان شاین، کانزاس متصل می‌کند با ارتفاع ۱۰۱۱ متر کم ارتفاع‌ترین نقطه کلرادو به حساب می‌آید. این نقطه که به عنوان مرتفع‌ترین نقطه کم ارتفاع تمام ایالت‌ها است، از مرتفع‌ترین نقاط ۱۸ ایالت نیز بلندتر است.
شهرها
شهرهای مهم این ایالت دنور، کلرادو اسپرینگز، و اسپن هستند.
اقتصاد
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که قابل مقایسه با تولید ناخالص داخلی کشور مالزی ( میلیارد دلار) بود.
کلرادو از نظر «محیط مناسب تجاری» در رده چهارم آمریکا قرار دارد.
مشاهیر
از مشاهیر این سرزمین می‌توان فیلسوف بزرگ کنونی جهان جان سرل را نام برد.
دانشگاههای مشهور
دانشگاه کلرادو در بولدر
دانشگاه ایالتی کلرادو در فورت کالینز
دانشگاه دنور
آکادمی نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا
دانشگاه کلرادو در دنور
مدرسه عالی معدن کلرادو
مرکز مهم گردشگری
کلرادو محل برگزاری مدرسه و فستیوال موسیقی اسپن است. این ایالت از تعداد زیادی پارک ملی نیز برخوردار است که باعث جذب علاقه‌مندان زیادی به کلرادو میشود. از جمله:
پارک ملی توده‌های شنی بزرگ
پارک ملی کوه راکی
پارک ملی میزا ورده
پارک ملی بلک کنیون آو د گانیسون
کلرادو ۱۱ جنگل ملی نیز دارد، از جمله:
جنگل ملی پایک
جنگل ملی روزولت
جنگل ملی مدیسین بو-راوت
جنگل ملی سن ایزابل | [
"دنور",
"زبان انگلیسی",
"جان هیکنلوپر",
"دموکرات",
"جوزف گارسیا",
"مجمع عمومی کلرادو",
"مجلس سنای کلرادو",
"مجلس نمایندگان کلرادو",
"کری گاردنر",
"جمهوریخواه",
"مایکل بنت",
"۱ اوت",
"۱۸۷۶ (میلادی)",
"Mountain Standard Time Zone",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"ساعت تابستانی",
"کوه البرت",
"Denver Post",
"رودخانه آریکاری",
"ایالتهای جنوب غربی آمریکا",
"فلات کلرادو",
"دشت بزرگ (آمریکا)",
"ایالتهای غرب آمریکا",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"اداره آمار ایالات متحده آمریکا",
"سرشماری ۲۰۱۰ ایالات متحده آمریکا",
"رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا",
"یولیسیز سایمن گرانت",
"ایالات متحده آمریکا",
"وایومینگ",
"نبراسکا",
"کانزاس",
"اکلاهما",
"نیومکزیکو",
"یوتا",
"آریزونا",
"رودخانه کلرادو",
"شهرستان لیک، کلرادو",
"شهرستان یوما، کلرادو",
"شهرستان شاین، کانزاس",
"کلرادو اسپرینگز",
"اسپن",
"تولید ناخالص داخلی",
"مالزی",
"صندوق بین‌المللی پول",
"جان سرل",
"دانشگاه کلرادو در بولدر",
"دانشگاه ایالتی کلرادو در فورت کالینز",
"دانشگاه دنور",
"آکادمی نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا",
"دانشگاه کلرادو در دنور",
"مدرسه و فستیوال موسیقی اسپن",
"پارک ملی توده‌های شنی بزرگ",
"پارک ملی کوه راکی",
"پارک ملی میزا ورده",
"پارک ملی بلک کنیون آو د گانیسون",
"جنگل ملی پایک",
"جنگل ملی روزولت",
"جنگل ملی مدیسین بو-راوت",
"جنگل ملی سن ایزابل",
"کوه‌های راکی"
] | [
"کلرادو",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۷۶ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۷۶ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"مستعمره‌های پیشین اسپانیا"
] |
2,450 | واشینگتن (ایالت) | 2 | 1,199 | 0 | [
"ایالت واشنگتن",
"واشينگتن",
"ايالت واشينگتن",
"واشنگتن (ایالت)",
"ايالت واشنگتن",
"واشنگتن (ايالت)",
"واشینگتن ایالت",
"جمعیت ایالت واشینگتن",
"آموزش و پرورش ایالت واشینگتن",
"ایالت واشینگتن"
] | false | 1,058 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | واشینگتن (; ) ایالتی در غرب آمریکا می‌باشد. ایالتی در شمال غربی اقیانوس آرام، از شمال با استان بریتیش کلمبیا کانادا و از جنوب با ایالت اورگن و از شرق با ایالت آیداهو مرز دارد. پایتخت آن الیمپیا و شهرهای مهم آن سیاتل، واشینگتن و سپوکین هستند. نام این ایالت از جرج واشینگتن نخستین رئیس‌جمهور آمریکا گرفته شده‌است. ایالت واشینگتن در سال ۱۸۸۹ به عنوان چهل و دومین ایالت آمریکا ثبت شد.
واشینگتن از نظر پهناوری رتبه ۱۸ و از نظر جمعیت ۱۳ را دارد. حدود ۶۰ درصد از جمعیت واشینگتن در منطقه متروپلیس سیاتل زندگی می‌کنند. پس از کالیفرنیا واشینگتن دومین ایالت از نظر جمعیت در ساحل غرب و غرب ایالات متحده می‌باشد. مرکز حمل و نقل، کسب و کار، و صنعت در منطقه پیوجت سائند در دریای سایلیش است، دریایی با ورودی از اقیانوس آرام متشکل از جزایر متعدد و خلیج از یخچال‌های طبیعی پوشیده شده‌است؛ و باقی ایالت از جنگلهای انبوه و رشته کوهها در غرب تشکیل شده‌است.
تاریخ ایالت واشینگتن شامل هزاران سال از تاریخ بومیان آمریکا قبل از ورود اروپاییان و پس از آن ورود مربوط میشود؛ و شواهد باستانی نشان می‌دهد که شمال غربی اقیانوس آرام نخستین مکان‌هایی بوده که در آمریکا در آن زیست می‌شده؛ و انسان شناسان تخمین می‌زنند که ۱۲۵ قبیله با ۵۰ گویش متفاوت در این سرزمین وجود داشته‌است؛ و تا قبل از ورود اروپاییان در آنجا می‌زیستند؛ و نیز در ۱۸ مه ۱۹۸۰ در کوه سنت هلن آتش فشانی در ایالت واشینگتن رخ داد.
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که قابل مقایسه با تولید ناخالص داخلی کشور اتریش ( میلیارد دلار) بود. واشینگتن در حساب مالیات نسبت به دیگر ایالات نظام پیشرفته‌ای ندارد. ایالت واشینگتن یکی از ۷ ایالتی است که برای درآمد اشخاص مالیات وضع نمی‌کند. همچنین این دولت از شرکت‌ها تجاری نیز مالیات جمع‌آوری نمی‌کند، ولی شرکت‌ها مسئول پرداخت دیگر عوارض مختلف دولتی هستند. در واشینگتن مالیات بر فروش ۶٫۵ درصد می‌باشد. معمولا مالیات بر سیگار و مشروبات الکلی را خرج مدارس دولتی و آتش‌نشانی‌ها، پارکها و غیره می‌کنند.
با توجه به سرشماری ایالات متحده در سال ۲۰۱۰ واشینگتن حدود ۶۷۲۴۵۴۰ نفر جمعیت داشت، که از سال ۲۰۱۰، ۱۴٫۱ درصد یعنی ۸۳۰،۴۱۹ نفر افزایش داشته بود. در سرشماری سال ۲۰۱۰ جمعیت متروپلیتین سیاتل ۳،۴۳۹،۸۰۹ حدود نیمی از جمعیت واشینگتن را تشکیل می‌داد. در واشینگتن ۶٫۷ درصد زیر پنج سال سن، ۲۵٫۷ درصد از جمعیت زیر ۱۸ سال سن و ۱۱٫۲ نیز ۶۵ سال یا مسن‌تر بوده‌اند؛ و حدود ۵۰٫۲ درصد از جمعیت را زنان تشکیل می‌دادند. در سال ۲۰۰۸ دقیقا ۲۶۷۶۹۴ عدد جرم گزارش شده بود که ۱۹۶ عدد از آنها قتل بود.
پارک ملی المپیک، پارک ملی کوه رینیر، و پارک ملی کسکیدز شمالی در این ایالت قرار دارد.
نام
سرزمین واشینگتن به افتخار نخستین رئیس‌جمهور ایالات متحده جرج واشینگتن نامگذاری شده. نام این سرزمین در اصل کلمبیا بوده که از رود کلمبیا در این سرزمین گرفته شده‌است. ایالت واشینگتن تنها ایالتی است که نام یک رئیس‌جمهور را دارد. اهالی ایالت واشینگتن و شمال غربی ایالات متحده به راحتی خود را اهل واشینگتن معرفی می‌کنند؛ ولی اهالی واشینگتن دی.سی خود را اهل واشینگتن دی. سی معرفی می‌کنند.
جغرافیا
جنوب شرقی واشینگتن
واشینگتن شمال غربی‌ترین ایالت آمریکا می‌باشد. واشینگتن از جنوب با ایالت اورگن هم‌مرز است. از شرق با ایالت آیداهو هم‌مرز است. مرز آنها معمولا با رودخانه اسنیک و کلیرواتر می‌باشد؛ و در غرب واشینگتن اقیانوس آرام می‌باشد.
واشینگتن در زمان جنگ داخلی آمریکا جزء اتحادیه بود ولی با این حال هرگز در جنگ شرکت نکرد. سمت غرب واشینگتن آب و هوای ساحلی، با درجه حرارت معتدل زمستانهای مرطوب و تابستانهای خشک را داراست.
چندین آبشار در واشینگتن موجود است که به سبب آتشفشان‌ها ارتفاع قابل توجهی دارد. از شمال تا جنوب کوهای آتشفشانی بسیاری همچون کوه رینیر و کوه سنت هلن وجود دارد؛ ولی کوه سنت هلن تنها کوهی است که در آن آتشفشان فعال است، حتی در سال ۱۹۸۰ نیز فوران کرده بود، با این حال همه کوهها احتمال فوران آتش فشان دارد.
بلندترین کوه واشینگتن کوه رینیر می‌باشد، که در ۸۰ کیلومتری (۵۰ مایلی) جنوب سیاتل، واشینگتن واقع شده‌است، که از مرکز شهر سیاتل نیز میشود آن را مشاهده کرد. ارتفاع کوه رینیر ۴۳۹۲ متر (۱۴۴۱۱ پا) از سطح دریا می‌باشد، با توجه به نزدیکی آن به شهر سیاتل خطرناک‌ترین آتش فشان در واشینگتن و قاره آمریکا ممکن است رخ دهد.
تاریخچه
تاریخ ایالت واشینگتن شامل هزاران سال از تاریخ بومیان آمریکا قبل از ورود اروپاییان و پس از آن ورود مربوط میشود. این منطقه در بین سالهای ۱۸۴۸ تا ۱۸۵۳ جزئی از خاک اورگان بوده‌است؛ و پس از آن از اورگان جدا شده و تبدیل به سرزمین واشینگتن گردید؛ و در سال ۱۸۸۹ دولت واشینگتن به عنوان چهل و دومین ایالت به اتحادیه آمریکا پیوست.
فوران آتش فشان در ۱۸ مه ۱۹۸۰
قبل تاریخ
شواهد باستانی نشان می‌دهد که شمال غربی اقیانوس آرام نخستین مکان‌هایی بوده که در آمریکا در آن زیست می‌شده. استخوان‌های جانوران و انسانها به ۱۳۰۰۰ سال پیش قدمت دارند، در سرتاسر واشینگتن و شبه‌جزیره المپیک شواهدی وجود دارد که نمایانگر زیست در ۹۰۰۰ سال پیش از میلاد است.
انسان شناسان تخمین می‌زنند که ۱۲۵ قبیله با ۵۰ گویش متفاوت در این سرزمین وجود داشته‌است؛ و تا قبل از ورود اروپاییان در آنجا می‌زیستند. در سر تا سر پیوجت ساوند قبیل زیادی می‌زیستند زیرا منابع طبیعی فراوانی یافت میشود مانند ماهی آزاد، ماهی هالیبوت، حلزون و نهنگ. بومیان از درخت سرو برای خود خانه و کانو می‌ساختند؛ و نیز از پوست درخت سدر لباس برای خود می‌ساختند. این قبایل از طریق شکار فصلی جان سالم به در می‌بردند.
فوران کوه سنت هلن
در ۱۸ مه ۱۹۸۰ در کوه سنت هلن آتش فشانی در ایالت واشینگتن رخ داد. این فوران با ۵ درجه فوران کرد. فوران در طی ۲ ماه بود که با زمین لرزه و بخار همراه بود، و ماگما نیز با فشار به بیرون می‌آمد. زلزله در ساعت ۹. ۳۲ دقیقه و ثانیه ۱۷ به وقت اقیانوس آرام به وقوع پیوست، و تاکنون بزرگترین زمین لغزه‌ای است که در واشینگتن رخ داده‌است. در این واقعه سنگ‌های مذاب و و بخار و سنگ همراه بوده‌است؛ و مقدار زیادی گدازه نیز استخراج میشود.
جمعیت
در آمارگیری ۱ ژولای ۲۰۱۴ تخمین زده شده در ایالت واشینگتن ۷،۰۶۱،۵۳۰ نفر جمعیت دارد.
با توجه به سرشماری ایالات متحده در سال ۲۰۱۰ واشینگتن حدود ۶۷۲۴۵۴۰ نفر جمعیت داشت، که از سال ۲۰۱۰، ۱۴٫۱ درصد یعنی ۸۳۰،۴۱۹ نفر افزایش داشته بود. این رشد شامل افزایش طبیعی ۳۸۰۴۰۰، و افزایش جمعیت بر اثر مهاجرت ۴۵۰۰۱۹ نفر بوده‌است. واشینگتن از نظر جمعیت پس از اورگان و آیداهو رتبه نخست را در منطقه شمال غربی اقیانوس آرام را دارد. در سال ۱۹۸۰ اداره آمار، جمعت واشینگتن را ۹۰ درصد سفیدپوست غیر اسپانیایی گزارش داده‌است.
در سال ۲۰۱۱، ۴۴٫۳ درصد از جمعیت واشینگتن کمتر از ۱ سال اقلیتها سن داشته‌ند.
در سرشماری سال ۲۰۱۰ جمعیت متروپلیتین سیاتل ۳،۴۳۹،۸۰۹ حدود نیمی از جمعیت واشینگتن را تشکیل می‌داد.
در واشینگتن ۶٫۷ درصد زیر پنج سال سن، ۲۵٫۷ درصد از جمعیت زیر ۱۸ سال سن و ۱۱٫۲ نیز ۶۵ سال یا مسن‌تر بوده‌اند؛ و حدود ۵۰٫۲ درصد از جمعیت را زنان تشکیل می‌دادند.
نژادهای اصلی در ایالت واشینگتن که در سرشماری تعیین شده از این قرار است:
آلمانی: ۲۰٫۷٪
ایرلندی: ۱۲٫۳٪
اسپانیایی: ۸٫۲٪
نروژیان: ۶٫۲٪
فرانسوی: ۳٫۹٪
آمریکایی:۳٫۹٪
سوئدی: ۳٫۸٪
ایتالیایی: ۳٫۶٪
اسکاتلندی: ۳٫۳٪
اسکاچ ایرلندی: ۲٫۵٪
هلندی: ۲٫۵٪
لهستانی: ۱٫۹٪
روسی: ۱٫۸–۲٫۰٪
جمعیت نژادی
بر اساس سرشماری ایالات متحده در سال ۲۰۱۰، ترکیب قومی نژادی چنین بود:
سفیدپوست: ۷۷٫۳٪ (غیراسپانیایی۷۱٪ و اسپانیایی ۶٫۳٪)
سیاه پوستان: ۳٫۶٪
سرخپوستان: ۱٫۵٪
آمریکایی‌های آسیایی: ۷٫۲٪
اهالی جزایر اقیانوس آرام: ۰٫۴٪
چند نژادان آمریکایی: ۴٫۷٪
دیگر نژادها:۵٫۱٪
جمعیت قابل توجهی نیز هیسپانیک یا لاتین دارد که ۱۱٫۲٪ از جمعیت را در برمی‌گیرد.
+ جدول نژادهای ایالت واشینگتن
ترکیب نژادی
۱۹۹۰
۲۰۰۰
۲۰۱۰
سفید
۸۸٫۵٪
۸۱٫۸٪
۷۷٫۳٪
آسیایی
۴٫۳٪
۵٫۵٪
۷٫۲٪
سیاه
۳٫۱٪
۳٫۲٪
۳٫۶٪
سرخپوست
۱٫۷٪
۱٫۶٪
۱٫۵٪
هاوایی و اهالیاقیانوس آرام
۰٫۴٪
۰٫۶٪
نژادهای دیگر
۲٫۴٪
۳٫۹٪
۵٫۲٪
نژادهای مخلوط
۳٫۶٪
۴٫۷٪
اقتصاد
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که قابل مقایسه با تولید ناخالص داخلی کشور اتریش ( میلیارد دلار) بود. مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت واشینگتن در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور اتریش بوده‌است.
در سال ۲۰۰۹ تولید ناخالصی ایالت واشینگتن ۳۳۶٫۳ میلیارد دلار که مساوی با چهاردهمین کشور در جهان بود و در آگوست سال ۲۰۱۳ نرخ بیکاری در این ایالت ۷ درصد بوده‌است.
مالیات
ساختمان مرکزی استارباکی در سیاتل بزرگترین شهر واشینگتن
واشینگتن در حساب مالیات نسبت به دیگر ایالات نظام پیشرفته‌ای ندارد. ایالت واشینگتن یکی از ۷ ایالتی است که برای درآمد اشخاص مالیات وضع نمی‌کند. همچنین این دولت از شرکت‌ها تجاری نیز مالیات جمع‌آوری نمی‌کند، ولی شرکت‌ها مسئول پرداخت دیگر عوارض مختلف دولتی هستند.
در واشینگتن مالیات بر فروش ۶٫۵ درصد می‌باشد؛ و در آوریل ۲۰۱۰ نرخ مالیات بر فروش به ۹٫۵ درصد در سیاتل و سایر شهرستان‌ها رسید. این مالیات برای خدمات به ایالت حاصل میشود. بسیاری از غذاها از مالیات معاف هستند ولی با این حال مکمل‌های غذایی و نوشابه‌ها شامل مالیات هستند. نرخ مالیات بر خرید و فروش توسط مصرف‌کنندگان بسته به قوانین محلی بین ۸ و ۹ درصد متغیر می‌باشد.
معمولا مالیات بر سیگار مشروبات الکلی را خرج مدارس دولتی و آتش‌نشانی‌ها پارکها و غیره می‌کنند.
شراب واشینگتن
مجموعه‌ای از شراب‌های واشینگتن
شراب واشینگتن به شراب‌های گفته میشود که از انگورهای ایالت واشینگتن گرفته میشود. ایالت واشینگتن در تولید شراب در ایالات متحده پس از کالیفرنیا رتبه دوم را دارد. تا سال ۲۰۱۱ در ایالت بیش از ۴۳۰۰۰ هکتار (۱۷۰ کیلومترمربع) تاکستان با برداشت بیش از ۱۴۲۰۰۰ تن انگور به ۴۲ کشور جهان با بیش از ۸۵۰ شراب‌خانه، شراب صادر می‌شد. در حالی که بسیاری از فعالیت‌ها در نیمه غربی ایالت انجام میشود ولی ۹۹٫۹ درصد از شراب‌گیری‌ها در نیمه شرقی ایالت انجام میشود.
حمل و نقل
واشینگتن دارای یک سیستم بزرگراه ایالتی می‌باشد، که معروف به مسیر ایالتی است. و همچنین دارای یک سیستم گسترده کشتیرانی می‌باشد که رتبه نخست را در آمریکا و رتبه سوم را در جهان دارد. ۱۴۰ فرودگاه در واشینگتن وجود دارد، که ۱۶ فرودگاه دولتی هستند. فرودگاه بین‌المللی سیاتل-تاکوما (Sea-Tac) یکی از بزرگترین فرودگاه‌های واشینگتن می‌باشد. فرودگاه صحرایی بویینگ یکی از شلوغ‌ترین فرودگاه‌های سیاتل می‌باشد.
محیط زیست
دولت و سیاست
آموزش و پرورش
بهداشت
ورزش حرفه‌ای
مشاهیر
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان کنی جی، کرت کوبین، بیل گیتس و جیمی هندریکس را نام برد.
دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی
آزمایشگاه ملی شمالغربی پاسیفیک در این ایالت قرار دارد. از دانشگاههای مشهور این ایالت می‌توان به موسسات زیر اشاره کرد:
دانشگاه واشینگتن
دانشگاه ایالتی واشینگتن
شهر سیاتل، واشینگتن و برج سوزنی مشهور آن.
زبانهای ایالتهای آمریکا
فهرست شهرستان‌های واشینگتن
دگرگونی‌های آب و هوایی در ایالت واشینگتن
فهرست گیاهان ایالت واشینگتن
فهرست جانوران ایالت واشینگتن
فهرست زمینهای فدرال در ایالت واشینگتن
تاریخچه ایالت واشینگتن
سرزمین واشینگتن
فوران کوه سنت هلن در سال ۱۹۸۰
اقتصاد در ایالت واشینگن
شراب واشینگتن
حکومت دولت ایالت واشینگتن
نمایندگان کنگره ایالات متحده از ایالت واشینگتن
قدرت حزب سیاسی در ایالت واشینگتن
فهرست سمبل‌های ایالت واشبنگتن | [
"پرچم واشینگتن",
"نشان رسمی ایالت واشینگتن",
"واشینگتن خانهٔ من",
"سرزمین واشینگتن",
"اولمپیا، واشینگتن",
"سیاتل، واشینگتن",
"منطقه متروپلیتین سیاتل",
"جی اینسلی",
"حزب دموکرات ایالات متحده آمریکا",
"سیروس حبیب",
"Washington State Legislature",
"Washington State Senate",
"Washington House of Representatives",
"پتی موری",
"ماریا کانتول",
"نمایندگان ایالت واشینگتن برای کنگره ایالات متحده",
"United States congressional delegations from Washington",
"زبان انگلیسی",
"منطقه زمانی اقیانوس آرام",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"مدار ۴۹ درجه شمالی",
"کوه رینیر",
"اقیانوس آرام",
"قورباغه درختی آرام",
"سهره طلایی آمریکایی",
"قزل‌آلای رنگین‌کمان",
"Rhododendron macrophyllum",
"Pseudoroegneria spicata",
"Green Darner",
"مارموت المپیک",
"نهنگ قاتل",
"کاج شوکران غربی",
"Square dance",
"سیب",
"Petrified wood",
"Chinook Jargon",
"لیدی واشینگتن",
"Washington, My Home",
"Washington state tartan",
"Sweet onion",
"ایالتهای غرب آمریکا",
"شمال غربی اقیانوس آرام",
"بریتیش کلمبیا",
"کانادا",
"اورگن",
"ایالت آیداهو",
"الیمپیا",
"سپوکین",
"جرج واشینگتن",
"فهرست رئیس‌جمهورهای ایالات متحده آمریکا",
"غرب ایالات متحده آمریکا",
"پیوجت سائند",
"دریای سایلیش",
"رشته کوه",
"سرخپوستان ایالات متحده آمریکا",
"کوه سنت هلن",
"تولید ناخالص داخلی",
"اتریش",
"مالیات بر درآمد",
"مالیات بر شرکت",
"آتش‌نشانی",
"پارک",
"متروپلیتین سیاتل",
"پارک ملی المپیک",
"پارک ملی کوه رینیر",
"پارک ملی کسکیدز شمالی",
"رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا",
"رود کلمبیا",
"واشینگتن دی.سی",
"ایالت اورگن",
"رود اسنیک",
"رودخانه کلیرواتر",
"جنگ داخلی آمریکا",
"اتحادیه (جنگ داخلی آمریکا)",
"واشینگتن غربی",
"اقلیم اقیانوسی",
"فوران کوه سنت هلن در سال ۱۹۸۰",
"United States Geological Survey",
"قاره آمریکا",
"شبه‌جزیره المپیک",
"پیوجت ساوند",
"سرو",
"کانو",
"نمایه شدت فوران آتشفشان",
"بخار",
"ماگما",
"سنگ",
"گدازه",
"اداره آمار آمریکا",
"United States Census Bureau",
"اورگان",
"آیداهو",
"The Plain Dealer",
"کلیولند",
"آمریکایی سفیدپوست",
"سیاهپوستان آمریکا",
"هیسپانیک",
"لاتین‌ها",
"آسیایی",
"سرخپوست",
"صندوق بین‌المللی پول",
"آگوست",
"نوشابه",
"ایالات متحده",
"کالیفرنیا",
"انگور",
"شراب‌خانه",
"فرودگاه بین‌المللی سیاتل-تاکوما",
"فرودگاه صحرایی بویینگ",
"کنی جی",
"کرت کوبین",
"بیل گیتس",
"جیمی هندریکس",
"آزمایشگاه ملی شمالغربی پاسیفیک",
"دانشگاه واشینگتن",
"دانشگاه ایالتی واشینگتن",
"زبانهای ایالتهای آمریکا",
"فهرست شهرستان‌های واشینگتن",
"دگرگونی‌های آب و هوایی در ایالت واشینگتن",
"فهرست گیاهان ایالت واشینگتن",
"فهرست جانوران ایالت واشینگتن",
"فهرست زمینهای فدرال در ایالت واشینگتن",
"تاریخچه ایالت واشینگتن",
"اقتصاد در ایالت واشینگن",
"شراب واشینگتن",
"حکومت دولت ایالت واشینگتن",
"نمایندگان کنگره ایالات متحده از ایالت واشینگتن",
"قدرت حزب سیاسی در ایالت واشینگتن",
"فهرست سمبل‌های ایالت واشبنگتن"
] | [
"ایالت واشینگتن",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۸۹ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۸۹ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"شمال غربی اقیانوس آرام"
] |
2,451 | اکلاهما | 2 | 1,878 | 0 | [
"اوکلاهما",
"اكلاهوما",
"اوكلاهما",
"اوکلاهوما",
"اوکلاهاما",
"اکلاهاما",
"اکلاهوما",
"اكلاهما",
"ایالت اوکلاهاما",
"اوكلاهاما",
"اوكلاهوما",
"اكلاهاما",
"ايالت اوكلاهاما",
"ایالت اکلاهما",
"ايالت اكلاهما",
"اوکلاهمای"
] | false | 1,849 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت اکلاهما در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور قطر بوده‌است.
اکلاهما از ایالتهای آمریکا است که پایتخت و شهر مهم آن اکلاهما سیتی، و شهر مهم دیگر آن تولسا است. اکلاهما گاهی نیز به ویژه از نظر فرهنگی، از ایالتهای غرب میانه آمریکا به‌شمار می‌رود.
اقتصاد
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که بیش از تولید ناخالص داخلی کشور قطر ( میلیارد دلار) بود.
مشاهیر
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان چت بیکر،بلیک
شلتون(خواننده کاونتری)،کری آندروود(خواننده کاونتری)،کلی کلارکسون(خواننده کاونتری)، بروس گاف، گارث بروکس (خواننده کاونتری)٫ گوردون کوپر (فضانورد)٫ جیمز گارنر (هنرپیشه)٫ وودی گاتری (خواننده فولک)٫ و بردپیت را نام برد.
دانشگاههای مشهور اکلاهما
دانشگاه اکلاهما
مرکز علوم درمانی دانشگاه اکلاهما
دانشگاه ایالتی اکلاهما
دانشگاه اکلاهمای مرکزی
پیوندهای وابسته | [
"اکلاهما سیتی",
"۱۶ نوامبر",
"۱۹۰۷ (میلادی)",
"منطقه زمانی مرکزی",
"UTC",
"ساعت تابستانی",
"Mountain Standard Time Zone",
"کنتون، اکلاهما",
"کوه بلک میزا",
"رودخانه لیتل ریور",
"ایالتهای آمریکا",
"تولسا",
"ایالتهای غرب میانه آمریکا",
"تولید ناخالص داخلی",
"قطر",
"صندوق بین‌المللی پول",
"چت بیکر",
"بروس گاف",
"گارث بروکس",
"گوردون کوپر",
"جیمز گارنر",
"بردپیت",
"دانشگاه اکلاهما",
"مرکز علوم درمانی دانشگاه اکلاهما",
"دانشگاه ایالتی اکلاهما",
"دانشگاه اکلاهمای مرکزی",
"تیپی",
"کاپیتول ایالت اکلاهما"
] | [
"اکلاهما",
"آمارگیری‌های نفوس ایالات متحده آمریکا",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۹۰۷ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"ایالتهای جنوبی آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۹۰۷ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"کشورها و سرزمین‌های چروکی‌زبان"
] |
2,452 | نیومکزیکو | 2 | 973 | 0 | [
"نيومكزيكو",
"نیو مکزیکو",
"ایالت نیومکزیکو",
"ايالت نيومكزيكو",
"نيو مكزيكو"
] | false | 912 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت نیومکزیکو در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور اکوادور بوده‌است.
نیومکزیکو از ایالتهای جنوب غربی آمریکا است. نیومکزیکو پنجمین ایالت بزرگ آمریکا از نظر مساحت است. مرکز آن شهر سنتافه و بزرک‌ترین شهر آن البوکرکی است.
جمعیت این ایالت دو میلیون و صد هزار نفر است و بیشتر مردم آن در امتداد رودخانه ریو گرانده زندگی می‌کنند.
۶۸٫۴ درصد از مردم این ایالت سفیدپوست هستند. مردم سفیدپوست غیراسپانیایی‌تبار ۴۰٫۵ درصد از جمعیت ایالت را تشکیل می‌دهند. هیسپانیک‌ها (اسپانیایی‌تباران آمریکا) ۴۶٫۳ درصد از جمعیت نیومکزیکو هستند و ۹٫۴ درصد نیز سرخپوست هستند. با این حال ۸۲ درصد از جمعیت ایالت، انگلیسی‌زبان هستند و تنها ۲۸ درصد از مردم ایالت در خانه به اسپانیایی و ۴ درصد به زبان سرخپوستی ناواهو صحبت می‌کنند.
فرماندار این ایالت بیل ریچاردسون خود یک اسپانیایی‌زبان و وزیر پیشین نیرو در کابینه بیل کلینتون بود. یادبود ملی خرابه‌های آزتک در این ایالت قرار دارد.
پیشینه
سده‌های طولانی، سرخپوستان ساکنان این منطقه را تشکیل می‌دادند. اسپانیایی‌ها در سال ۱۵۴۰ این سرزمین را اکتشاف کرده و آن را به نام شهر مکزیک که مقر اصلی‌شان در اسپانیای نو (قلمرو اسپانیا در قاره آمریکا) بود «مکزیک نو» (نیومکزیکو) نامیدند. در آغاز، مبلغان مسیحی فرقه فرانسیسکن و سپس در سال ۱۵۹۸ مهاجران اسپانیایی بیشتری به این منطقه آمدند. سرخپوستان پوئبلو موفق شدند در سال ۱۶۸۰ اسپانیایی‌ها را شکست داده و بیرون برانند، اما اسپانیایی‌ها پس از مدت کمی دوباره بر منطقه چیره شدند.
نیومکزیکو در سال ۱۸۲۱ جزئی از کشور تازه استقلال‌یافته مکزیک شد. بازرگانان انگلیسی‌تبار به مرور از مسیر سنتا فه به این منطقه رسیدند و در پی جنگ مکزیک، این منطقه در سال ۱۸۴۸ ضمیمه ایالات متحده شد. سرکوب نظامی قبایل ناواهو و آپاچی و در همان حال، رسیدن خط آهن به نیومکزیکو باعث شد که دامداران و معدنکاران منطقه در دهه ۱۸۸۰ دوره رونق و رفاه را تجربه کنند.
نیومکزیکو در سال ۱۹۱۲ رسما تبدیل به ایالت شد و با استقرار مرکز ساخت اولین بمب هسته‌ای در لس‌آلاموس طی جنگ جهانی دوم، اقتصاد نیومکزیکو رونق بسیاری یافت. استقرار آزمایشگاه هسته‌ای لس‌آلاموس که امروزه نیز از کارفرمایان بزرگ این ایالت است، آغازی بود برای احداث شمار زیادی پژوهشگاه و آزمایشگاه مهم علمی در امتداد رود ریوگرانده که معروف به «راهگذر پژوهشی ریوگرانده» شده‌است.
در تاریخ ۲۱ مارس ۲۰۰۹ میلادی، بیل ریچاردسون فرماندار ایالت نیومکزیکو، قانون لغو مجازات اعدام را در این ایالت امضا کرد. به این ترتیب از آغاز ماه ژوئیه ۲۰۰۹، در این ایالت تنها «حبس ابد بدون امکان عفو» به عنوان اشد مجازات اجرا میشود.
اقتصاد
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که بیشتر از تولید ناخالص داخلی کشور اکوادور ( میلیارد دلار) بود.
اقتصاد نیومکزیکو به چاه‌های نفت، معدنکاری، دیم‌کاری، دامداری و صنعت الوار چوب و عمده‌فروشی وابسته است. این ایالت یک گریزگاه مالیاتی به‌شمار می‌آید و مالیات بر درآمد بخشی از پرسنل نظامی و دیگر شهروندان به این ایالت سرازیر میشود. نیومکزیکو همچنین به برخی صنایع اعتبار مالی و معافیت‌های مالیاتی می‌دهد. به این خاطر رشد زیادی داشته و ۱٫۲۳ میلیارد دلار در اقتصاد این ایالت سهم داشته‌است.
پارکهای ملی
ایالت نیومکزیکو سرزمینی با آب و هوایی خشک است.
نیومکزیکو دارای جنگلهای ملی وسیعی است. از نظر منابع طبیعی و جذبه‌های گردشگری نیز این ایالت دارایی‌های قابل توجهی همانند جنگل ملی سانتا فه، غار لچوگوئیا، جنگل ملی هیلا، و پارک ملی حفره‌های کارلزبد را داراست.
مراکز علمی و فرهنگی
ایالت نیومکزیکو هر ساله محل برگزاری بزرگترین جشنواره بالن در آمریکاست.
نیومکزیکو پژوهشگاه‌های فراوانی دارد. به غیر از مراکز آزمایش تسلیحاتی، آزمایشگاه ملی لوس آلاموس و آزمایشگاه ملی سندیا در این ایالت نیز قرار دارند. اینجا بود که پروژه مانهتان و اولین انفجار بمب اتم صورت گرفت.
از امکانات بی‌نظیر علمی دیگر این ایالت می‌توان رصدخانه ملی رادیویی آمریکا و رصدخانه آپاچی پوینت (نقشه‌برداری آسمانی دیجیتال اسلون) را نام برد که در این ایالت قرار دارند.
دو مرکز مهم دانشگاهی این ایالت دانشگاه نیومکزیکو و دانشگاه ایالتی نیومکزیکو هستند.
مشاهیر
از مشاهیر این سرزمین می‌توان ویلیام هانا، بیل ریچاردسون، جان دنور (گیتاریست)، والتر وایت (شخصیت سریال تلویزیونی) و دمی مور را نام برد.
شهرستان‌ها
شهرها | [
"سنتافه، نیومکزیکو",
"البوکرکی",
"بیل ریچاردسون",
"پیت دومنیچی",
"جف بینگامان",
"۶ ژانویه",
"۱۹۱۲ (میلادی)",
"Mountain Standard Time Zone",
"UTC",
"ساعت تابستانی",
"ویلر پیک",
"رد بلاف رزروار",
"ایالتهای جنوب غربی آمریکا",
"ریو گرانده",
"هیسپانیک",
"سرخپوستان آمریکایی",
"ناواهو",
"بیل کلینتون",
"یادبود ملی خرابه‌های آزتک",
"شهر مکزیک",
"اسپانیای نو",
"فرقه فرانسیسکن",
"سرخپوستان پوئبلو",
"سنتا فه",
"آپاچی (قبیله)",
"لس‌آلاموس",
"۲۱ مارس",
"۲۰۰۹ (میلادی)",
"اعدام",
"حبس ابد",
"دویچه وله فارسی",
"تولید ناخالص داخلی",
"اکوادور",
"صندوق بین‌المللی پول",
"دیم‌کاری",
"الوار",
"عمده‌فروشی",
"گریزگاه مالیاتی",
"جنگل ملی سانتا فه",
"غار لچوگوئیا",
"جنگل ملی هیلا",
"پارک ملی حفره‌های کارلزبد",
"آزمایشگاه ملی لوس آلاموس",
"آزمایشگاه ملی سندیا",
"پروژه مانهتان",
"بمب اتم",
"رصدخانه ملی رادیویی آمریکا",
"رصدخانه آپاچی پوینت",
"نقشه‌برداری آسمانی دیجیتال اسلون",
"دانشگاه نیومکزیکو",
"دانشگاه ایالتی نیومکزیکو",
"ویلیام هانا",
"جان دنور",
"والتر وایت",
"دمی مور",
"آریزونا",
"یوتا",
"کلرادو",
"آناسازی",
"پارک ملی تاریخی فرهنگ چاکو"
] | [
"فیلم‌های فیلم‌برداری‌شده در نیومکزیکو",
"نیومکزیکو",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۹۱۲ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۹۱۲ (میلادی) در نیومکزیکو",
"غرب ایالات متحده آمریکا",
"مستعمره‌های پیشین اسپانیا"
] |
2,453 | ایلینوی | 2 | 2,384 | 0 | [
"ایلنویز",
"ايلينويز",
"ایالت ایلینوز",
"ایلینویز",
"ايلينوي",
"ایالت ایلینویز",
"ایلی نویز",
"ایالات ایلینوی",
"ایالت ایلینوی",
"ایلینویز",
"ایالت ایلینوی",
"ايلي نوي",
"ایلی نوی",
"ايالات ايلينوي",
"ايالت ايلينوز",
"ايالت ايلينوي",
"ايالت ايلينويز",
"ايالت ايلي نوي",
"ایالت ایلی نوی",
"ايلنويز",
"ايلي نويز",
"ایلینوی"
] | false | 2,344 | {
"KeysAndValues": [],
"Title": ""
} | ایلینوی از ایالتهای غرب میانه آمریکا است. پایتخت آن اسپرینگفیلد و شهر مهم آن شیکاگو است.
نام
نام ایلینوی از واژه سرخپوستی Illiniwek بمعنای «مردمان خوب» اقتباس شده‌است.
اقتصاد
در سال ، این ایالت تولید ناخالص داخلی برابر با میلیارد دلار داشت، که قابل مقایسه با تولید ناخالص داخلی کشور هلند ( میلیارد دلار) بود. پروفایل اقتصادی ایلینوی شامل شرکت‌های کاترپیلار، جاندییر، بوئینگ می‌باشد.
مقایسه تولید ناخالص داخلی ایالتهای آمریکا با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۲. ایالت ایلینوی در این سال تولید ناخالصی‌اش قابل مقایسه با کشور هلند بوده‌است.
مراکز علمی ایلینوی
مراکز پژوهشی بزرگی همچون آزمایشگاه ملی آرگون و فرمی نیز در این ایالت قرار دارند. دانشگاههای مهم خصوصی عبارتند از:
دانشگاه شیکاگو
دانشگاه نورت‌وسترن
موسسه فناوری ایلینوی.
موسسات آموزش عالی عمومی عبارتند از:
دانشگاه ایلینوی در اربانا-شمپین
دانشگاه ایلینوی در شیکاگو
دانشگاه ایلینوی غربی
دانشگاه ایلینوی شمالی
مشاهیر
از افراد مشهور این سرزمین می‌توان این افراد را نام برد.
جین کروپا
دونالد رامسفلد
هیلاری کلینتون
جیلین آندرسون
ری بردبری
مایلز دیویس
والت دیزنی
هریسون فورد
ارنست همینگوی
رونالد ریگان
رابرت میلیکان
سی‌ام پانک
باراک اوباما
مراکز گردشگری
از جاذبه‌های گردشگری این ایالت تپه‌های کاهوکیا را می‌توان نام برد که در جنوب این ایالت قرار دارند.
وبگاه به خارج | [
"آبراهام لینکلن",
"اسپرینگفیلد",
"شیکاگو",
"بروس رانر",
"ریچارد دوربین",
"تمی داکورت",
"زبان انگلیسی",
"۳ دسامبر",
"۱۸۱۸ (میلادی)",
"منطقه زمانی مرکزی",
"ساعت هماهنگ جهانی",
"ساعت تابستانی",
"چارلز ماوند",
"رودخانه میسیسیپی",
"ایالتهای غرب میانه آمریکا",
"تولید ناخالص داخلی",
"هلند",
"صندوق بین‌المللی پول",
"کاترپیلار",
"جان دیر",
"بوئینگ",
"آزمایشگاه ملی آرگون",
"آزمایشگاه فرمی",
"دانشگاه شیکاگو",
"دانشگاه نورت‌وسترن",
"مؤسسه فناوری ایلینوی",
"دانشگاه ایلینوی در اربانا-شمپین",
"دانشگاه ایلینوی در شیکاگو",
"دانشگاه ایلینوی غربی",
"دانشگاه ایلینوی شمالی",
"جین کروپا",
"دونالد رامسفلد",
"هیلاری کلینتون",
"جیلین آندرسون",
"ری بردبری",
"مایلز دیویس",
"والت دیزنی",
"هریسون فورد",
"ارنست همینگوی",
"رونالد ریگان",
"رابرت میلیکان",
"سی ام پانک",
"باراک اوباما",
"تپه‌های کاهوکیا",
"مرکز خرید",
"جنگل ملی شاونی",
"ساختمان پایتخت ایالت ایلینوی"
] | [
"ایلینوی",
"ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۸۱۸ (میلادی)",
"ایالتهای ایالات متحده آمریکا",
"بنیان‌گذاری‌های ۱۸۱۸ (میلادی) در ایالات متحده آمریکا",
"غرب میانه آمریکا",
"مستعمره‌های پیشین فرانسه"
] |
Subsets and Splits