Datasets:
akylbekmaxutov
/
kazakh_calibration_dataset

Dataset card Data Studio Files Community
1
text
stringlengths
3
252k
Арыс атасы Мұңал — Ер Мұңал Келімбердіұлы (XVI ғасыр). Адай Батыр немересі Мұңал көріпкел, емші, әулие кісі болған. Өмірінің көп жылдарын халықты емдеуге арнаған. Мұңал ел қорғаған батырлар қатарына жатады. Қазығұрт ауданының Қаржан тау-жоталары мен Алтынтөбе елдімекені маңында Мұңалсай, Мұңалбұлақ, Мақпалтау орындары орналасқан. Аты Адайдың ұранына айналған әулие Бекет ата осы Мұңал тұқымынан. Келімберді – сегіз арыс Адайдың көп өскен, ең бір іргелі атасы. Келімберді ауылынан білікті билер де, әулие пірлер де, ел қорғаған ерлер де, тәлім-тағылымды ғалымдар да, салтанатты байлар да көп шыққан. Келімбердіден алты бала, олар – Құнанорыс (Ырысқұл), Ақпан, Балықшы (Шыбынтай), Әлнияз (Бұзау), Тобыш, Мұңал. Мұңал — Келімбердінің кенже баласы, одан төрт бала, кейбіреулер бес бала дейді. ## Мұңал рулары Әли, Бәйімбет, Жанақ, Боқсары, Әтембек, Абыз, Байшағыр, Мамыртай, Жақау, Қырымқұл, Қыдырша, Бабақұл, Мая, Қоштан, Төлеп, Медет, Көрпе, Күшік, Қосбармақ, Байпақ, Байбоз, Өтеулі, Матай, Айым, Шақа, Жаманғара, Сүгірәлі, Сарғасқа, Жәдігер, Дәулеталы, Мете, Кеще, Жетімек, Тоқтамыс, Бектеміс, Базар, Шотан, Майлан, Құдайберген, Тастемір, Ескелді, Қосқұлақ, Қырықмылтық. ## Жыры Қараш Ыбырайым ахунның өлеңмен жазылған шежіресінде былайша жыр түзеді: ...Сөз сөйлейін енді Мұңалдан, Тобышқа жедел сыңардан, «Бекет» деген ұраннан, Кіршігі жоқ қылаңнан – Алаштан шыққан шығаннан! «Сегіз арыс» Адайды, Түгендеп айтпай тына алман... ...Төрт баласы Мұңалдың – Әли менен Бәйімбет, Жаулы, Шоғы – бұлардан. «Төрт арыс Мұңал» болғалы, Жайлауына су алған, Қыстауына ну алған, Жігіттері Мұңалдың, Мейман келсе қуанған... ## Шежіре Адай руын құрайтын басты екі ата: Құдайке, Келімберді. Құдайкеден — Тәзіке, Қосай. Келімбердіден — Ырысқұл (Құнанорыс), Ақпан, Шыбынтай (Балықшы), Әлнияз (Бұзау), Тобыш, Мұңал. Қазақ шежірелеріндегі сегіз арыс Адай осы. Адайдың қара шаңырағының иесі Мұңал болып есептеледі. Адай баба кенже немересі Мұңалдың қолында қайтыс болыпты. Атасының батасын алған осы ұрпақ сонау замандардан бері "Мұңал ошағын" сақтаушы саналады. Мұңалдан: Алақұнан, Әли, Бәйімбет, Шоғы батыр (Қырықмылтық), Жаулы. * Алақұнан туралы ақпарат жоқ. * Әлиден Қошқар. * Бәйімбеттен Алдаберді, Сабытай баһадүр, Жәдігер, Сарғасқа (Рысай). * Шоғыдан Есекей, Жолай. * Жаулыдан Ескелді, Қосқұлақ, Жары. Адай батыр мен оның балалары Құдайке мен Келімбердінің, немерелері Ер Қосай мен Мұңалдың ерлік істері, батырлығы, халқы үшін атқарған қызметтері туралы жазушы Бектұр Төлеуғалиұлының «Адай тарихы сыр шертеді» деген еңбегінде, көптеген шайқастардың куәсі болған Қазтуған ақынның жыр-дастандарында, шежіреші Өмірзақ Көлбаевтың «Ер Қосай» атты кітабында, Ұзақбай жыршының «Алақай батыр» дастанында, Сабыр жыршының «Алақай батыр жырында, Ибн Бахуридің «Алғашқы қазақтардың бірігуі» еңбегінде, Алшын Меңдалыұлының «Адай шежіресінде» және басқа да еңбектерінде айтылып, жазылған екен. ## Дереккөздер
Эльвира Әбілхасымқызы Азимова (15 ақпан 1973 жыл, Жамбыл қаласы) — қазақстандық саясаткер, Қазақстан Республикасының Конституциялық Сотының Төрағасы. ## Білімі Х.А.Яссауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетін «Халықаралық заңгер» мамандығы бойынша бітірген (1996). ## Мансабы Еңбек қызметін Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде бастаған, онда Халықаралық-құқықтық қамтамасыз ету басқармасының жетекші маманы, бас консультанты болып жұмыс істеді (1996-1999). Одан әрі Заңнама, халықаралық құқық және хаттама департаменттерінде түрлі лауазымдарда қызмет атқарды (1999-2005). Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Заңға тәуелді актілер және халықаралық құқық, мемлекеттің мүліктік құқықтарын қорғау, шарттар және талап-арыз жұмысы департаменттерін басқарды (2005-2010). Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің халықаралық шарттарды сараптау департаментінің директоры болып жұмыс істеді (2010-10.2013). Қазақстан Республикасы Әділет министрінің орынбасары лауазымын атқарды (02.10.2013-09.2019). Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл болды (02.09.2019-31.12.2022). Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссияның (18.09.2021) және Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның мүшесі болды (17.05.2022). 2023 жылғы 1 қаңтардан Президент Жарлығымен Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотының Төрағасы лауазымына тағайындалды. ## Марапаттары «Құрмет» (2013), II дәрежелі «Достық» ордендерімен (16.12.2021), «Қазақстан Конституциясына 10 жыл» (2005), «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл» (2012), медальдермен, I дәрежелі «Еуразиялық экономикалық одақ құруға қосқан үлесі үшін» (08.05.2015), «Еуразиялық экономикалық одақтың дамуына қосқан үлесі үшін» (29.05.2019) Халықаралық марапаттармен, Қазақстан Республикасының Құрмет грамотасымен (2007) марапатталған. ## Дереккөздер
Зәкәрия Ерғалиев (1889–1957 жылдары) — қазақтың ағартушы-педагогы, публицист. ## Өмірбаяны Зәкәрия Ерғалиев 1889 жылы қазіргі Батыс Қазақстан облысының Жәнібек ауданындағы Тереңқұдық ауылында дүниеге келген. Ол ауыл молдасынан алғашқы сауатын ашқан. 1919 жылы Қазан қаласындағы «Мұхаммадия» татар медресесіне оқуға түсіп, аталған оқу мекемесін 1912 жылы тәмамдайды. Кеңес үкіметі орнағанға дейін Орал облысының Жәнібек, Жалпақтал, Тайпақ аудандарының мектептерінде ұстаздық қызмет атқарған. Зәкәрия Ерғалиев жаңа билік орнаған соң да өзінің білім жолындағы қызметін жалғастырған. Ол 1921 жылы Бөкей губерниялық оқу бөлімінің мұғалімдер курсын бітірген. 23 жасынан бастап жиырма сегіз жыл бойы ұстаздық қызметін үздіксіз атқарған. ХХ ғасырдың алғашқы жылдары империя көлемінде, соның ішінде қазақ даласымен мәдени-ағартушылық тығыз қатынаста болған Қазан, Орынбор, Уфа қалаларында кітап шығару, мерзімді басылымдар мен оқу құралдарын жарыққа шығару ісі қарқынды дами бастаған. Халықтың сұранысына ие болған қазақ тіліндегі кітаптардың ауқымды бөлігі осы уақытта жарық көре бастады. Қазақ тілінде кітап даярлау және басып шығару ісінде алдыңғы толқынның қатарында Зәкәрия Ерғалиев те болды. ## Ағартушылық қызметі Зәкәрия Ерғалиев «Мұхаммадия» медресесінде оқып жүріп, 21 жасында «Қазақ әліппесі» оқу құралын жазып, оны 1910 жылы Қазан қаласында баспадан шығарған. Оқу құралы араб әрпімен жазылған. Кітаптың алғашқы 30 сабағы араб әріптерінің жазылу тәртібін түсіндіруге арналған. Одан кейінгі сабақтар оқушыларға білім, өнер, тұрмыс мәселелерінен, ғылым салаларынан алғашқы мәліметтер беретін мақала, әңгіме түрінде берілген. Мысалы, «Балаларға біраз насихат» деген ғақлияда шәкіртті жалқаулықтан арылып, білім кәусарынан сусындауға шақырады. Келесі бір мақала тарих ғылымының мән-маңызын түсіндіреді. Тағы бір мақалада жыл, ай аттары, бір айдағы тәулік саны, мүшел жылдарын санау тәртібі баяндалған. Оқу құралы тек жалпы сауаттылықты үйретуге ғана бағытталмаған, онда тәлім-тәрбие негіздері, еңбекке баулу, ғибратты әңгімелер, мәдени және тарихи таным негіздері, ғылымның түрлі салалары туралы мәліметтер кеңінен қамтылған. Зәкәрия Ерғалиевтің «Қазақ әліппесі» талай ауыл жеткіншектерінің сауатын ашқан білім кәусарына айналғаны сөзсіз. ## Қоғамдық-саяси қызметі Отыз жылға жуық ұстаздық қызметінен тыс Зәкәрия Ерғалиев аймақта баспа ісін жандандыруға, халықтың көзі мен құлағына айналған мерзімді басылымның дамуына өз үлесін қосқан. Ол ғылым-білім жолындағы үзеңгілес серіктерімен қатар Бөкей ордасындағы мерзімді басылымдардың жандануына атсалысты. Батыс өңірдің белгілі қоғам қайраткерлері, публицист әрі белсенді азаматтары Ғұмар Қараш, Ғабдол-Ғазиз Мұсағалиев, Мұстафа Көкебаев, Халел Есенбаевтармен қатар «Дұрыстық жолы», «Хабар-Известия» және «Киргизская правда» газеттерінде еңбек етті. Әсіресе қазақ даласындағы тұңғыш кеңестік баспаханадан шыққан «Дұрыстық жолы» газетінің құрылуы мен қызметі барысында біраз еңбек сіңірген. Батыс өлке үшін сұранысқа ие болған бұл мерзімді басылым 1919 жылдың 20 ақпанынан 10 шілдеге дейін Бөкей губерниясының орталығы Орда қаласында шығып тұрған. Айына екі рет шығып, барлығы 11 нөмірі жарық көрген газеттің тек Қазақстанның батысында ғана емес, Жетісу және Семей облыстарында да жаздырып алушылары болған. Зәкәрия Ерғалиев осы газеттің шығарушысы – «Жазушылар құрамасы» деп аталған редакциялық алқа мүшелерімен тығыз байланыста болған. Газеттің 3-ші санында, яғни 1919 жылдың 20 наурызында оның «Совет хүкметі һәм атқа мінген ардақты азаматтарымыз» атты мақаласы жарияланады. Мақалада Қазан төңкерісінен кейінгі аласапыран кезең, халықтың басынан кешірген қиындығыі, билікке мүдделі күштердің өзара күресі баяндалады. Зәкәрия Ерғалиевтің ата-бабалары – ноғай ұлтының Кіші жүз құрамына сіңіп кеткен бір бөлігі Үйсін руының өкілдері. 1740 жылдары патша өкіметі өзара алауыздықтың кесірінен онсыз да ыдырай түскен ноғайларға қатты қысым көрсетеді. Ұлт ретінде жойылу, шоқыну қаупі туғаннан кейін, Дойнаш батыр бастаған ноғай батырлары Кіші жүз ханы Нұралымен келіссөз жүргізеді. Нұралы хан ноғайлардың Кіші жүзге көшіп келуіне қарсы болмайды. XVIII ғасырдың орта шенінде (1750 жылдары) 25 үй көшіп, Кіші жүзге жетеді. Қазақ арасына Ноғайдың он рулы Оймауыт тайпасынан төрт руы көшіп келеді, олар – Үйсін, Құлақ, Қияс, Қосын. Ноғай-қазақтар 1801 жылы Бөкей сұлтанмен бірге түгелдей Еділ мен Жайық аралығына көшеді. Олардың саны күрт өсіп, 1829 жылы – 500, 1889 жылы 2000 түтінге жетеді. Ал 1926 жылғы Кеңес өкіметінің санағы бойынша Орал округінде (Талов, Жәнібек, Орда, Азғыр болыстарында) ноғайлар басқаратын 5696 шаруашылық отбасы болған. Ноғайлардан ел басқарған, өнерімен топты жарған көптеген белгілі адамдар шыққан. Зәкәрия Ерғалиевтің бесінші атасы – жоғарыда аталған Дойнаш батыр. Ол ноғай жұртының Еділ мен Жайық өзендері аралығындағы қонысты мекен еткен Оймауыт тайпасының белді батыры, қол бастаған сардары болған. Қос өзен аралығына шығыстан қалмақтардың қоныстануы және Жайық бойына жалдамалы орыс казактарының келуі аймақты айқас алаңына айналдырады. Іргесі сөгілген Ноғай жұртының бір бөлігі Дойнаш батырдың бастауымен қазақтың Кіші жүзінен пана табады. Зәкәрия Ерғалиев өз дәуірінің білім беру және шәкірт тәрбиелеу саласындағы білікті ұстазы, кәсіби маманы болды. Ең өкініштісі, ілімі мен ғылымының мол мұрасы аласапыран кезеңде жоғалып, көп бөлігі сақталмай қалды. ## Сілтемелер * Ұстағалиев Е.О. Алғашқы әліппенің авторы, ұлағатты ұстаз Зәкәрия Ерғалиевті білеміз бе? — «Ана тілі» газеті  (қаз.) * Жиренчин А.М. Из истории казахской книги. – Алма-Ата: «Казахстан», 1987. – 144 с.(қолжетпейтін сілтеме)  (орыс.)
«Қорқыт» – түркі әлеміне ортақ тарихи кейіпкер Қорқыттың өміріне арналған биографиялық драма. Телехикая төрт бөлімнен тұрады. Телехикаяны 2023 жылы «Қазақстан» телерадиокорпорациясы түсірген. 2023 жылдың 16-17 желтоқсаны аралығында, әр күні екі бөлімнен «Qazaqstan» телеарнасы эфирінен өтті. Телехикаяда аңыз тұлға – Қорқыттың дүниеге келуінен бастап, сәуегей, абыз ретінде қалыптасу жолы көрсетіледі. ## Түсірілім кезеңі Төрт бөлімді тарихи драманы «Қазақстан» телерадиокорорпорациясы Өзбекстан және Қырғызстан елдерімен бірлесе түсірді. Телехикаяның түсірілім жұмысы Алматы облысы мен Өзбекстанның Хиуа қаласында өтті. Телехикая сценарийі әлемдік деңгейде зерттелген «Қорқыт ата» кітабына, атап айтқанда «Салор Қазанның үйінің шабылғаны туралы жыр» желісі негізінде түсірілген. Түсірілім Алматы облысы мен Өзбекстан Республикасының Хиуа қаласында өтті. ### I-бөлім Телехикая басынан аяғына дейін өзеннің жағасында қобыз тартып отырған қарт Қорқыттың жырымен баяндалады. Хикаяның әлқисасы Қарабақсы мекен еткен шағын елді мекеннің маңындағы, сарқырай аққан өзеннің жанында болашақ жары Торқалыны кездестірумен басталады. Әлі дүниеге келмеген Қорқыттан қорыққан Тоймадықтың шабуылы, Қорқыт дүниеге келгендегі таңғажайып құбылыс суреттеледі. Қорқыттың шешесі баланы дүниеге әкелген кезінде қайтыс болғандықтан, әкесі жалғыз тәрбиелейді. ### II-бөлім Қорқыт әкесі сияқты бақсы болғысы келмей, бойындағы бақсылықты мойындамай өседі. Ол жастайынан өзін аса тапқыр және дана бала ретінде көрсете білді. Ол тайпалар арасындағы тұрмыстық мәселелер мен жанжалдарды шешуге көмектескен. Көптеген мәселелердің шешімі Қорқытқа түсі-өңі аралас аян түрінде келеді. Қорқыт өз түстерін жақсылықтың нышаны деп түсінді. ### III-бөлім Әкесі мен қарындасының өлімінен кейін жас Қорқыт Желмаясына мініп, алыс сапарға аттанады. Қорқыт жолында көптеген кедергілерге төтеп бере отырып, жауын жермен жексен етіп, сонау Батысқа жол тартады. Кей деректе ол қыпшақ (қазақ пен қарақалпақ) және оңтүстік оғыз (түрікмен, әзербайжан және түрік) жерлерін аралаған делінген. Телехикаяда Қорқыттың осы саяхаттары көрсетіледі. ### IV-бөлім Қорқыт өзінің туған мекеніне, Сырдарияның жағасына қайтуды шешкенде оның сақалы мен шашын ақ шалған еді. Оны білетін адамдар әлдеқашан дүние салған. Арада көп жыл өткені соншалықты, туған мекенінде Қорқыттың өзі аңызға айналған. Елге оралған Қорқыттың сол кездегі екі рудың соғысын болдырмаудағы орасан еңбегі мен тапқырлығы айрықша көрсетіледі. Телехикаяның соңында қобыздың шығу тарихы бейнеленеді. Телехикая Қорқыт Сырдарияның бетінде, астына жайған Желмаяның жабуының үстінде қобызын тартып отырған көрініспен аяқталады. Қорқыт қобыз тартып отырғанда оған ажал жуымайды. Сол кезде ол тек өнер арқылы аты өлмейтінін түсінеді. ### Баспасөздегі пікірлер Бұл «Қазақстан» телерадиокорпорациясының өзге мемлекеттермен бірлесе түсірген алғашқы үлкен жобасы. Түсірілімге Қырғызстан мен Өзбек­стан Республикалары атсалысты. Біздің мақсатымыз – аңыз тұлғаның түркі елдеріне ортақ бейнесін жасап, қалыптастыру болды. Ол үшін ұзақмерзімді зерттеулер жасалды. Телехикая ұлттық арнадағы тұсаукесерден кейін осы елдердің ең басты мемлекеттік арналарында да көрсетіледі. Қазір Түркия­ның «TRT», Әзербайжанның AzTV, CBC TV арналары, Қырғыз­станның «КТРК», ЭлТР және Өзбекстан мемлекеттік телерадиокомпаниясы сериал­ды өз аудиториясына ұсынуға қызығушылық танытып отыр. — «Қазақстан» РТРК» АҚ Басқарма төрайымы Ләззат Танысбайдың «Айқын» газетіне сұхбатынан — «Қазақстан» РТРК» АҚ Басқарма төрайымы Ләззат Танысбайдың «Айқын» газетіне сұхбатынан Төрт бөлімнен тұратын «Қорқыт» телехикаясын түсіруге шамамен екі жарым жылдай уақытымыз кетті. Қорқыт жайында жазылған еңбектерді, мақалаларды, деректі фильмдерді оқып, зерттеп, зерделеуіміз керек болды. Алайда, біз сүйеніп, табан тірерлік нақты мәлімет өте аз еді. Оқып-зерттеуге көп уақыт кетті, сөйтіп, қай бағытта жұмыс жасайтынымызды анықтап алдық, дәлірек айтқанда, белгілі фольклортанушы ғалым Берік Жүсіпов жұмысымызды әрі қарай жалғастыруға қатысты бағыт-бағдар берді. Біз «Китаб-и дәдем Коркут ғали лисан таифа оғузан» қаһармандық эпосынан кейбір сюжеттерді сондай-ақ, қазақ жерінде сақталған қария сөздер мен аңыз-әпсәналарды негізге алдық. — Продюсер Шолпан Батырбаеваның «Жас алаш» газетіне сұхбатынан — Продюсер Шолпан Батырбаеваның «Жас алаш» газетіне сұхбатынан Біз алдымен тарихи, ғылыми деректерді елеп шықтық. Әрине, мен үшін оның пә­лендей қиындығы бола қойған жоқ. Өйт­кені, бала күнімнен көзімді ашып, таңдайыма тат­қаным осы тақырып болған соң ол жа­ғы­нан қамшы салдыра қойған жоқпын. «Қа­зақ­стан тарихы» (көне заманнан бүгінге дейін) бес томдығын, Қорқытқа қатысты түрлі аңыз, әпсана, қария сөз, ғылыми еңбектер, әсіресе Қорқыт жайында айсыз түнде адастырмайтын айғақтар қалдырған Ә.Марғұлан, Ә.Қоңы­рат­баев, Ш.Ыбыраев, Т.Қоңыратбай шығармала­рын, сондай-ақ шығыстанушы В.Бартольд бас­таған орыс, еуропа ғалымдарының бай­лам­дарын басшылыққа алып отырдық. Де­генмен мұның бәрін телехикаяға пайдалана ал­майтынымыз белгілі ғой. Шығармашылық топты осылай бір жарақтандырып алып, Қорқыт жырлаған эпикалық жырға ойыстық. Көзі ашық жұртқа мағұлым, Ә.Қоңыратбаев пен Ш.Ыбыраев аудармасындағы Қорқыт жыр­лаған он екі туынды Дирсе хан ұлы Бұ­қаш­жан, Қазан солардың ауылын жау шап­қа­ны (хан талапай), Байбөрі баласы Бәмсі-Байрақ, Қазан бектің баласы Оразбектің жауға қалай тұтқын болғаны, Тоқа баласы ержүрек Домрул, оғыз Қаңлы баласы Қан-Тө­рәлі, оғыз Қазылық баласы Иекенк, Тө­бе­көз дәуді өлтірген Бисат, Бекілұлы Әміран батыр, оғыз Ұшан баласы Секірек, Қазан солардың жауға тұтқын болғаны және оны баласы Ораз­дың азат етуі, сыртқы оғыздардың ішкі оғыз­дарға қарсы бас көтеруі және Байрақтың қалай өлтірілгені жайында баяндалады. Әри­не, мұның бәрінің қазақ тарихымен толық бет­тесе бермейтіні белгілі. Біз, негізінен, осы дерек­терді төңіректеп, соның біріне табан тіредік. Мұнан басқа қазақта ғана сақталған Қор­қыттың музыкалық мұрасы, керек жеріне қарай оның аңыз-тарихы да қамтылып отыр­ды. Жалпы, мен телехикаяның беташары етіп, «Бұл – ақиқаттан туған аңыз, аңызға ай­налған ақиқат» деген сөзді бекер жазған жоқпын. — Сценарийші Берік Жүсіптің «Túrkistan» газетіне сұхбатынан — Сценарийші Берік Жүсіптің «Túrkistan» газетіне сұхбатынан Телехикаяның басты сценарийсі белгілі өнер зерттеуші, қорқыттанушы Берік Жүсіп аға­­мыз. Мен телехикаяны түсіруге келіп, Бе­рік ағамен кездескенімде оған «Қор­қыт­тың» тілін әдеби қылып, ол өмір сүрген кезеңге сай етіп жасаңыз» дегенмін. Сонда ол кісі «Фи­льм­­нің тілін тым күрделі етсек, кейбір сөз­дерді көрермендер, оның ішінде жастар тү­сін­­бей қалуы мүмкін ғой» деген еді. Мен айт­тым: «Егер қазақ сөздерін түсінбей қала­тын қазақтар болса, кінә өздерінде» деп. Шынын айту керек, бүгінде ана тілі­міз­де сөйлеп, жазып жүргендердің көбінің тілді терең игеруге, дұрыс қолдануға жете мән бермей жүргенінің кесірінен, қазақ тілі өзінің байырғы тереңдігінен, ажарынан айырылып бара жатқан секілді. Бұл қазақ ті­лінің қадірін кетіретін құбылыс. Берік Жү­сіп ағамызға тарихи телехикаяның тілін байыр­ғы қазақ сөздерін молынан қолдануы­мыз қажет дегенімнің себебі сол еді. — Режиссер Қанағат Мұстафиннің «Túrkistan» газетіне сұхбатынан — Режиссер Қанағат Мұстафиннің «Túrkistan» газетіне сұхбатынан ### Саундтрек «Қорқыт» тарихи телехикаясының саундтрегіне бейнебаян түсірілді. Тарихи туындының композициясы «Тұран» этно-фольклорлық ансамблінің авторлығымен жарыққа шықты. Сонымен қатар, әнші Гүлнұр Оразымбетованың орындауындағы «Қорқыт-қобыз» әні фильмнің саундтрегі ретінде алынды. ### Трейлер «Қорқыт» телехикаясының трейлері «Qazaqstan» телеарнасының эфирінде 2023-жылдың 11-желтоқсанынан бастап жүрді. Трейлер Qazaqstan TV Youtube арнасында 12-желтоқсанда жарияланды. ## Шығармашылық топ ## Шетелдегі трансляциялар «Қазақстан» телерадиокорпорациясы түсірген «Қорқыт» биографиялық драмасы Түркия, Әзірбайжан, Өзбекстан, Қырғызстан елдерінің телеарналарынан көрсетілді. Телехикая Өзбекстанның «Madaniyat va Ma'rifat», Әзірбайжанның «CBC TV», «Az TV», Қырғызстанның «КТРК» және Түркияның «TRT» телеарналары арқылы түркі мемлекеттерінің аудиториясына ұсынылды. Телехикая аталған елдерде түрік, қырғыз, әзірбайжан, орыс тіліндегі дубляжбен көрсетілді. ## Дереккөздер
Футболдан Қазақстан Суперкубогының 17-ші жарысы. 2023 жылғы Қазақстан чемпионы "Ордабасы" мен кубок иегері "Тобыл" өзара кездесті. Негізгі уақыт тең аяқталып, «Тобыл» пенальтилер сериясында 5:4 есебімен жеңіске жетті. Турнир тұңғыш рет Қазақстаннан тыс жерде өтті. ## Матч ### Детальдар ## Дереккөздер ## Сілтемеле * soccerway
Сұлтан Асылханұлы Бұсырманов (10 мамыр 1996 жыл, Алматы, Қазақстан) — қазақстандық футболшы, "Тобыл" клубының қақпашысы. ## Жетістіктері ### Клубтық «Тобыл» * Қазақстан чемпионы: 2021 * Қазақстан чемпионатының қола жүлдегері: 2022 * Қазақстан кубогы: 2023 * Қазақстан суперкубогы: 2024 ## Дереккөздер
Сұлтан Асылханұлы Бұсырманов (10 мамыр 1996 жыл, Алматы, Қазақстан) — қазақстандық футболшы, "Тобыл" клубының қақпашысы. ## Жетістіктері ### Клубтық «Тобыл» * Қазақстан чемпионы: 2021 * Қазақстан чемпионатының қола жүлдегері: 2022 * Қазақстан кубогы: 2023 * Қазақстан суперкубогы: 2024 ## Дереккөздер
Серғали Өмірзақұлы Айдапкелов (16.1. 1956 жылы туған, Жамбыл облысы, Жуалы ауданы Амансай ауылы) – қоғам қайраткері. Жамбыл педагогика институтын (1977), Алматы халық ш. институтын (1986) бітірген. Қаңлы руынан шыққан. * 1977 – 78 жылы Жуалы ауданында мектеп мұғалімі * 1978 – 81 жылы Жуалы ауданы комсомол к-тінде нұсқаушы, бірінші хатшы * 1981 – 87 жылы Жамбыл облысы комсомол к-тінің хатшысы * 1987 – 88 жылы Мойынқұм ауданы партия к-тінің хатшысы * 1988 – 91 жылы Мойынқұм ауданы агроөнеркәсіп бірлестігінің жетекші маманы * 1991 – 92 жылы облысы агроөнеркәсіп кешенінің бөлім бастығы * 1992 – 93 жылы облыс әкімшіліктің сыртқы экономика байланыс бөлімінің бастығы, агроөнеркәсіп салаларын дамыту бөлімінің кеңесшісі * 1993 – 94 жылы «Тараз» сыртқы экономика ассоциациясы бас директорының орынбасары * 1994 – 97 жылы «Арнабол» ЖШС директоры * 1997 – 99 жылы облысы халықты әлеуметтік қорғау басқармасының бастығы қызметтерін атқарды * 1999 -2004 жылы Сарысу ауданының әкімі * 2004 жылдан кейін Жуалы ауданының әкімі, Жамбыл облысы әкімі аппаратының басшысы, Жамбыл облыстық дін істері жөніндегі басқарманың басшысы. ## Дереккөздер
* Жалағаш — Алматы облысы Кеген ауданындағы ауыл. * Жалағаш — Қызылорда облысы Жалағаш ауданындағы кент.
* Жайнақ — Ақмола облысы Целиноград ауданындағы ауыл. * Жайнақ — Алматы облысы Іле ауданындағы ауыл.
Сериндия термині Серес (Қытай) мен Үндістанды біріктіріп, Азияның Шыңжаң, Қытай Түркістаны немесе Жоғары Азия деп аталатын бөлігіне сілтеме жасайды. Толығырақ Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы мақаласын қараңыз. Бұл өлкенің «Сериндия өнері» деген атпен белгілі. Ол біздің заманымыздың 2-11 ғасырлары аралығында Қытайдың батыс аймағындағы Сериндияда немесе сол кезде Орталық Азияның мәдени саласына кіретін Шыңжаңда дамыды. ## Тағы қараңыз * Серика * Сериндия өнері * Қытай мен Жерорта теңізі арасындағы ежелгі байланыстар * Жібек жолы бойында буддизмнің таралуы ## Әдебиеттер * Хопкирк, Питер (1980). Жібек жолындағы шетелдік шайтандар: Қытайдың Орталық Азиядағы жоғалған қалалары мен қазыналарын іздеу. Амхерст: Массачусетс университетінің баспасөзі. ISBN 0-87023-435-8.
«Алаң көңіл ақпаны» — Джон Стейнбектің соңғы шыққан романы, 1961 жылы жарияланды. Шығармада қаржылық пен іскерлік сәтсіздіктерден кейін дәулетінен айырылған аристократ пен оның жанұясы жайында баяндалады. Романды орыс тілінен қазақшаға Бeкмырза Баймаханoв аударған, кітап 2011 жылы Астанада басылды. ## Негізгі кейіпкерлер * Итен Аллен Хоули — азық-түлік дүкеніндегі сатушы. * Мэри Хоули — оның әйелі. * Аллен және Эллен Хоули — олардың жеткіншек балалары. * Дэнни Тэйлор — Итенның ескі досы, ішкіш. * Джои Морфи — банктегі кассир, Итенның танысы, бойдақ. * Марджи Янг-Хант — Мэридің досы, орта жастағы жесір. * Мистер Бэйкер — банкир, қаладағы дәулетті адам. * Альфио Марулло — италиялық иммигрант, дүкеннің иесі. ## Экрандалуы 1983 жылы Уорис Хуссейн роман желісімен сол аттас фильм түсірді. Басты рөлдерде Дональд Сазерленд және Тери Гарр ойнады. ## Сілтемелер * Ағылшын тілінде * Қазақ тілінде
Автомобиль электроникасындағы электрондық басқару блогы (ЭББ) — автомобильдегі бір немесе бірнеше электрлік жүйелермен немесе ішкі жүйелермен басқарылатын кез келген кіріктірілген жүйелерге арналған ортақ термин. Автомобиль бұзылуының кең тараған себебі – ЭББ қатесі (электрондық басқару блогы). * ҚБЭЖ (қозғалтқышты басқарудың электрондық жүйесі) контроллері. * ECM (Engine Control Module) — қозғалтқышты басқаратын модуль. * ECU (Electronic Control Unit) — кез келген электрондық басқару блогы үшін ортақ термин болып табылатын электрондық басқару блогы. (SAE J1979 3.9-т. қара.) ЭББ түрлері Электрондық (ECU) / Қозғалтқышты басқару блогы (ECM), Біріктірілген моторлық-трансмиссиялық басқару блогы, Трансмиссияны басқару блогы, тежегіш жүйесін басқару блогы, орталық басқару модулі, орталық синхрондау модулі, басты электрондық модуль, шанақ контроллері, аспаны басқару модулі, басқару блогы немесе басқару модулі дегенге бөлінеді. Осы жүйелердің бәрін бірге кейде автомобиль компьютері, карпьютер деп атайды (алайда, техникалық тұрғыдан алғанда, бұл бір компьютер емес, бірнеше блок). Кейде бір жинақталым бірнеше жекелеген басқару модульдерінен тұрады (кейбір жаңа автомобильдерге 80-ге дейін ЭББ кіреді). ЭББ-дағы кіріктірілген бағдарламалық жасақтама санына, күрделілігіне және ерекшелігіне сәйкес дамуын жалғастыруда. Автомобиль жасаудағы ЭББ күрделілігі мен санының артуын басқару негізгі міндеттердің біріне айналды. ## Электрондық басқару блоктарының жүйелері Электрондық басқару блоктарының жүйелеріне келесілер кіреді: * ABS (Anti-lock braking system) – Бұғаттауға қарсы жүйе. * ACU (Airbag Control Unit) – Қауіпсіздік көпшіктерін басқару блогы. * Amplifier (Дыбыстық күшейткіш). * BCM (Body Control Module) – controls door locks, electric windows, courtesy lights, etc. - Борттық электроника контроллері. * Brake Control Module (ABS or ESC) – Тежегіш жүйесін басқару модулі. * CCP (Climate Change and Prediction) – Климат-бақылауды басқару блогы. * CCU (Convenience Control Unit) * CD Changer (көп дискілі шағын-дискілерді ойнатқыш). * Cellular Telephone (ұялы телефон). * Chime (Дыбыстық хабарлау жүйесі). * CV RSS (Continuously Variable road sensing suspension) – Амортизаторлардың сатысыз өзгермелі қаттылығы бар аспа). * DCU (Door Control Unit) – Есіктерді басқару блогы. * Digital Radio Receiver (Сандық радиоқабылдағыш). * DIM (Dashboard Integration Module) – Аспаптық панельдің интеграцияланған модулі. * Door Module (s) (Есік контроллерлері). * Driver Door Module (Жүргізуші есігінің контроллері). * Driver Information Center - (Жүргізушінің ақпарат жүйесі). * Dual Zone HVAC – Екі аймақты климат-бақылау. * E&C Bus (Жайлылық жүйесінің мультиплексті шинасы). * ECM (Engine Control Module) – Қозғалтқышты басқару модулі. (Осы құрылғылардың бәріне ортақ «электрондық басқару блогы» терминімен шатастырмаңыз.) * ELC (Electronic level control) – Шанақ күйінің деңгейін электрондық бақылайтын пневмоаспа). * EPS (Electric power steering) – Рульдің электрлік күшейткіші. * ESP (Electronic Stability Program) – Тұрақтылықты электрондық бақылау. * ETACS (Electronic Timing And Control System) – Автомобильді толық басқарудың электрондық жүйесі * Head Up Display (Жоғарғы ақпараттық дисплей контроллері). * HMI (Human Machine Interface) - (Board Computer) – Борттық компьютер. * HPS (Hydraulic power steering) – Рульдің гидравликалық күшейткіші. * HVAC (Heating, Ventilation and Air Conditioning) – Климат-Бақылау. * IPC (Instrumental Panel Cluster) – Аспаптардың электрондық комбинациясы. * Memory Mirror Module (Жады бар айналар контроллері). * Memory Seat Module (Жады бар отырғыш контроллері). * Multifuncton Alarm Module – Көп функциялық күзет модулі. * Navigation Radio (Навигациялық жүйесі бар радио). * OnStar (Навигациялық жүйе). * Passenger Door Module (Жолаушы есігінің контроллері). * PCM (Powertrain control module) Қозғалтқышты басқару блогынан (ECU) және беріліс қорабын басқару блогынан (TСМ) тұратын басқарудың құрамдастырылған модулі. * Personalization (Авторландырылған кіру жүйесі). * PPS (Passenger Presence System) – Жолаушының бар-жоғын бақылау жүйесі. * PSCU (Electric Power Steering Control Unit — Generally this will be integrated into the EPS powerpack. * Radio (Радиоқабылдағыш). * RCCP (Rear Climate Change and Prediction) – Климат-бақылауды басқарудың артқы панелі. * Rear Aux Climate Module – Қосымша артқы климаттық қондырғы. * Rear Seat Entertainment (Салонның артқы бөлігінің ойын-сауық орталығы). * Remote Function Actuation (Қашықтан басқару). * RIM (Rear integration module) – Салонның артқы бөлігінің интеграцияланған модулі. * RSS (Road Sensing Suspension) - Амортизаторлардың өзгермелі қаттылығы бар аспа. * SIR (Supplemental Inflatable Restraint) – Қосымша (Airbags) қауіпсіздік көпшіктері. * SCU (Seat Control Unit) * SCU (Spee * Serial Data Gateway (Мультиплекстік шина контроллері). * TСМ (Transmission control module) – Трансмиссияны басқару модулі. * TCS (Traction control system) – Тығылып қалуға қарсы жүйе. * TCU (Telephone Control Unit) – Телефонды басқару блогы. * VTD (Vehicle Thief Deterrent) – Күзет дабылы. ## Қозғалтқышты басқару модульдері ### Bosch компаниясының контроллерлері * Bosch M1.5.4 (55 Pin) (1,45/1,5 л, 8 кл.) (Ресей-83) Бір уақытта бүрку. * Bosch M1.5.4N (55 Pin) (1,5 л, 16 кл., Евро-2) Екеуара параллель бүрку./Фазаланған бүрку. * Bosch MP7.0HFM (55 Pin) (1,5/1,7 л, 8/16кл.) (Еуро-2/3) Екеуара параллель бүрку./Фазаланған бүрку. * Bosch M7.9.7 (81 Pin) (1,5/1,7 л, 8/16 кл.) (2003—2007) (Еуро-2/3) Екеуара параллель бүрку./Фазаланған бүрку. * Bosch M7.9.7+ (81 Pin) (1,5/1,7 л, 8/16 кл.) (2005—2011) (Еуро-3) Фазаланған бүрку. * Bosch МЕ7.9.7 (Еуро-3) Фазаланған бүрку. * Bosch МЕ17.9.7 (Евро-3) Фазаланған бүрку. ### Delphi контроллерлері * Delphi MT20 (Еуро 3) * Delphi MT80 (Еуро 3/4/5/6) * Delphi MT92 (Еуро 3/4/4/6) — Gasoline Direct injection (GDi). * Delphi AC Delco E39/E39A (Еуро 2) * Delphi AC Delco E73 * Delphi AC Delco E78 * Delphi AC Delco E83 * Delphi MR140 ### GM контроллерлері * GM EFI-4 (24/32/32 Pin) (АҚШ-83) — Бір бүрку. * GM ISFI-2S (24/32/32 Pin) (1,5 л 8/16 кл.) (АҚШ-83/Еуро-2) — 8 кл. Екеуара параллель бүрку, 16 кл. Фазаланған бүрку * GM ITMS-6F (Еуро-2) — Екеуара параллель бүрку. ### Siemens контроллерлері * Simtec 70 (Еуро 2) Фазаланған бүрку. * Simtec 71 (Еуро 3) Фазаланған бүрку. * Simtec 75.1 (Еуро 4) Фазаланған бүрку. * Simtec 75.5 (Еуро 4) Фазаланған бүрку. * Simtec 76 (Еуро 2/3) * Simtec 81 (Еуро 5) Тікелей бүрку. ### Автэл контроллерлері Январь x.x.x және Mxx контроллерлері екі түрлі өндірісте шығарылған — Итэлма (Зауыттық белгідегі бірінші элемент — ЭББ таңбалаудағы «I» литері) және Автэл (Зауыттық белгідегі бірінші элемент — «А» литері. * Январь 4 (24/32/32 Pin) (1,6 л, 8 кл.) (Ресей-83) Екеуара параллель бүрку. (Заттаңбада «Квант» ретке келтіруші нұсқасының белгісі бар.) * Январь 4.1 (24/32/32 Pin) (1,5 л, 8/16 кл.) (Ресей-83) (1998 ж.) Фазаланған бүрку. (Заттаңбада «Квант» белгісі бар.) * Январь 5.1 (55 Pin) Заттаңбада: «НПП АВТЭЛ» ЖШҚ, ТШ 4573-004-45886863-99, Өндіруші зауыт «Автоэлектроника» ААҚ. * Январь 5.1.1 (55 Pin) Заттаңбада: «НПП АВТЭЛ» ЖШҚ, ТШ 4573-004-45886863-99, Өндіруші зауыт «Автоэлектроника» ААҚ. (1,5 л, 8 кл.) (Еуро 0) Бір уақытта бүрку. * Январь 5.1.2 (55 Pin) Заттаңбада: «НПП АВТЭЛ» ЖШҚ ### Итэлма контроллерлері * VS 5.1 1411020-02 (1,45 л, 8 кл.) (Ресей-83) Бір уақытта бүрку. * VS 5.1 1411020-72 (1,5 л, 8 кл.) (2003-)(Ресей-83) Бір уақытта бүрку. * VS 5.1 1411020-62 (1,5 л, 8 кл.) (2003-) (Еуро 2) Екеуара параллель бүрку. * VS 5.1 1411020-42 (1,5л, 16 кл.) (2003-) (Еуро 2) Фазаланған бүрку. * VS 9.2 (Еуро 4) БП УАЗ 3151 дизельді қозғалтқышы (Hunter). * T11183 (Еуро 2/4) (1,6 л, 8 кл.)) Екеуара параллель бүрку. * T11186 (Еуро 4) (1.6 л, 8 кл.) * T11194 (Еуро 3) (1.6 л, 16 кл.) * T21067 (Еуро 3) (1.6 л, 8 кл.) * T21114 (Еуро 2/3) (1.6 л, 8кл.) * T21116 (Еуро 4) (1.6 л, 8 кл.) * T21124 (Евро 2/3) (1.6л,16 кл.) * T21126 (Еуро 3/4) (1.6 л, 16 кл.) ### ЭЛКАР контроллерлері Январь 7.2 және Микас 10 заттық белгісінде келесі белгілер бар: (I — Итэлма) (А — Автэл). * Январь 5.1 (55 Pin) (1,5 л, 8/16 кл.) (Еуро 2) Заттаңбада: <Элкар>, ТШ 4573-004-45886863-99. (1999 -) Бір уақытта бүрку. * Январь 5.1.1 (55 Pin) (1,5 л, 8 кл.) (Ресей-83) Бір уақытта бүрку. * Январь 5.1.2 (16 кл.) (Ресей-83) Бір уақытта бүрку. * Январь 5.1.3 (1,5 л, 8 кл.) (Еуро 2) Екеуара параллель бүрку. * Я 7.2 (81 Pin) (1,5/1,6 л, 8/16кл.) (Еуро 2) (2004—2007) Екеуара параллель бүрку./Фазаланған бүрку. * Я 7.2M (81 Pin) (1,6 л.,8/16 кл.) (Еуро 2) (2007 —) Екеуара параллель бүрку./Фазаланған бүрку. * М10.3 (Еуро 2/3). * М73 (1,4/1,6 л, 8/16 кл.) (Еуро 3) (2007 —) Фазаланған бүрку, тарату білігі күйінің датчигінсіз жұмыс істейді (фазалар датчигі). * М74 (1.6 л, 8/16кл.) (Еуро 3/4) Фазаланған бүрку. * М75 (1.6 л, 16кл.) (Еуро 4) Фазаланған бүрку. ### Open source жобалары * https://rusefi.com * FreeEMS (жария бастапқы кодтар 2014 жылдан бері жаңартылмайды) * SECU-3 ## Тағы қараңыз * Инжекторлық жанармай беру жүйесі * Борттық компьютер * FADEC ## Дереккөздер
«Көктем» — Сабыр Мәмбеевтің 1964 жылы салған суреті. Бұл пейзаждағы ашық және қара дақты түстердің қозғалысы мен статикасы жасыл алқаптың нәзіктігі мен күміс шөптердің фактурасын беріп қана қоймай, дала сұлулығына деген ұстанымды махаббатын кенеп бетіне түсіреді. Аспанмен тірескен биік таулар, оның етегіндегі бір шоқ ағаштың түбінде әңгімелесіп отырған ер мен әйел...оның бергі жағындағы үш жылқы тұр қаңтарылып, оның біреуі – құлынды бие. Кішкентай құлын енесін еміп, рахатқа батып тұр... Осы көріністің өзі адамды әсерлі сезімге бөлеп, бүгінде алыс қалған ауылыңды сағындырады. Картинада адамдар мен табиғаттың тек лирикалық күйі ғана емес, сонымен қатар суретшінің рухани ерекшеліктерін байқататын ой-сезімдері де көрінеді. Түс реңдерінің өзгеруі көк шөптің нәзіктігі мен күмістей тазалығын көз алдымызға әкеледі. ## Дереккөздер
Рахим Абрамов (15 наурыз 1998 жыл туған, Өзбекстан; Rakhim деген атпен белгілі) — ресейлік хип-хоп әртісі және видеоблогер (Тиктокер). «Fendi» әнімен танымал. Ресейдегі ең көп төленетін тиктокер. ## Жастық шағы 1998 жылы 15 наурызда Өзбекстанда дүниеге келген. Екі ағасы бар. Жас кезінде футбол, волейбол, баскетбол ойнаған. Ол Читаға оқуға көшті, бірақ техникумға түспеді. Кейін Рахим Мәскеуге бағдарламалаушы мамандығына аттанды. ## Мансапы Тарих және бейнелеу өнері мұғалімдері Рахимге өзінің әзіл-оспақ бейнелерін жасауға шабыттандырды және желіде жариялады. Абрамов YouTube-те арна құрды, бірақ бұл оған сәттілік әкелмеді. 2018 жылы Instagram-да қысқа бейнелер жариялай бастады. Сол жылы TikTok сайтында аккаунт ашып, оған атақ әкелді. 2018 жылы Сургуттағы «Доброе сердце» науқаны кезінде оқиға бақылаудан шықты: жасөспірімдер тегін роликтер үстінде төбелес ұйымдастырды, нәтижесінде блогер рұқсат етілмеген митинг болды деген айыппен ұсталды, бірақ көп ұзамай босатылды. 2019 жылы өзінің алғашқы әндерін жазуды бастады, олардың ішіндегі ең сәттісі «Кто тебе сказал?», бірнеше сағатта жазды. Әннің продюсері Slava Marlow. 2020 жылдың 17 шілдесінде Рахим «Fendi» синглін шығарды. 2020 жылдың 25 қыркүйегінде «Milly Rock» әні шықты. 2020 жылдың 2 қазанында «Fendi» әніне бейнеклип шықты.. 2 октября 2020 года был выпущен видеоклип на песню «Fendi» 2020 жылы Forbes нұсқасы бойынша ең жоғары жалақы алатын TikToker болды. 2021 жылы Элджеймен бірлескен «URUS» трегі шықты. Жолды шығару үшін Рахим көк Lamborghini Urus сатып алды; көліктің түсі Рахимнің ең танымал тректерінің бірі «Синий Ламборгини» әні болып табылады. Сонымен қатар әйгілі TikToker Алина Ким бейнеленген «Этой ночью» синглін шығарды. ## Басқа орындаушылардың бейнебаяндарына актёр ретінде қатысу ## Дереккөздер ## Сыртқы сілтемелер
Абай атындағы Республикалық мамандандырылған дарынды балаларға арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдете оқытатын орта мектеп-интернаты — Алматы қаласында орналасқан гуманитарлық бағытта білім беретін республикалық мектеп. Мұнда "Қазақ тілі", "Қазақ әдебиеті" және "Абайтану" пәндері тереңдетіп оқытылады. ## Тарихы Білім ордасы 1957 жылы ауылдағы малшылардың балаларына арналған республикалық деңгейдегі мектеп-интернат болып ашылып, кейін 1988 жылға дейін Ыбырай Алтынсарин атындағы педагогикалық ғылыми-зерттеулер институтының эксперименттік базасы ретінде жұмыс жасады. 1988 жылы Қазақ тілі мен әдебиетін тереңдете оқытатын орта мектеп-интернат ретінде өз жұмысын одан әрі жалғастырды. 2003 жылы "Республикалық мамандандырылған дарынды балаларға арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдете оқытатын орта мектеп-интернат" деген атауға ие болып, оған Үкімет қаулысымен 2006 жылы Абайдың есімі берілді. ## Дереккөздер
## Абай ауданы * Қаныш Сәтбаев атындағы қосымша білім беру мектеп-орталығы (№1 мектеп, Абай) * №4 жалпы білім беретін мектебі (Абай) * №5 Абай Құнанбаев атындағы мектеп-гимназиясы (Абай) * Ахмет Байтұрсынұлы атындағы мектеп-гимназиясы (№10 мектеп, Абай) * Нұркен Әбдіров атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (№12 мектеп, Абай) * "Таңшолпан" мектеп-бөбекжай" кешені (Абай) * Шоқан Уәлиханов атындағы мектеп-лицейі (№14 мектеп, Абай) * №15 жалпы білім беретін мектебі (Қарабас) * "Қуаныш" мектеп-бөбекжай" кешені (Қарабас) * Абай атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Топар) * Бауыржан Момышұлы атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Топар) * Прокофий Корниенко атындағы жалпы білім беретін мектебі (Топар) * №9 жалпы білім беретін мектебі (Южный) * "Айгөлек" мектеп-бөбекжай" кешені (Сарепта) * Ақбастау жалпы білім беретін мектебі (Ақбастау) * "Ақбұлақ" мектеп-бөбекжай" кешені (Жартас, Көксу а/о) * Есенгелді жалпы білім беретін мектебі (Есенгелді) * Жартас жалпы білім беретін мектебі (Жартас, Қарағанды а/о) * Қасым Аманжолов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Дубовка) * Мұқағали Мақатаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (Көксу) * Самарка жалпы білім беретін мектебі (Самарка) * Топар жалпы білім беретін мектебі (Құлайғыр) * Шәкәрім атындағы жалпы білім беретін мектебі (Сарепта) * Ыбырай Алтынсарин атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Құрма) * Юбилейный жалпы білім беретін мектебі (Юбилейное) * №8 негізгі орта мектебі (Абай, Қызыл бөлімшесі) * Қараған негізгі орта мектебі (Абай, Жаңа Қараған бөлімшесі) * Қоянды негізгі орта мектебі (Қоянды) * Мичурин негізгі орта мектебі (Агрогородок) * Жаманжол бастауыш мектебі (Жаманжол) Түзету мекемесі жанындағы мектептер * №32 түзету мекемесі жанындағы №1 жалпы білім беретін мектебі (Северное) * №29 түзету мекемесі жанындағы №2 жалпы білім беретін мектебі (Абай, Солтүстік Қараған бөлімшесі) * №35 түзету мекемесі жанындағы №3 жалпы білім беретін мектебі (Топар) ## Ақтоғай ауданы * Әлихан Бөкейхан атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) жанындағы интернаты (Ақтоғай) * Күләш Байсейітова атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Ақтоғай) * Сарышаған кентінің жалпы білім беретін орта мектебі (Сарышаған) * Сарышаған мектеп-интернаты (Сарышаған) * Абай атындағы мектеп-интернаты (Абай) * Әлімхан Ермеков атындағы жалпы білім беретін мектебі (Шабанбай би) * Жабас Кеңесбаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (Сарытерек) * Қазбек Нұржанов атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Сәуле) * Қошқар тірек мектебі (ресурстық орталық) (Қошқар) * Қызыларай жалпы білім беретін мектебі (Ақжарық) * Манарбек Ержанов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Нарманбет) * Нұркен Әбдіров атындағы жалпы білім беретін мектебі (Нүркен) * Ортадересін жалпы білім беретін мектебі (Орта Дересін) * Тасарал жалпы білім беретін мектебі (Тасарал) * "Шашубай кентіндегі мектеп-бөбекжай" кешені" (мектеп жанындағы интернатымен) базасындағы "тірек мектебі (ресурстық орталық)" * Ақши негізгі орта мектебі (Ақши) * Әсет Болғанбайұлы атындағы негізгі орта мектебі (Үшарал) * Жақып Ақбай атындағы негізгі орта мектебі (Ақтас) * Сатибек Ибраев атындағы негізгі орта мектебі (Қуаныш) * С. Сейфуллин атындағы негізгі орта мектебі (Қарасу) * Төлепберді Ақышұлы атындағы негізгі орта мектебі (Жалаңаш) * Айыртас бастауыш мектебі (Айыртас) * Дәуітәлі Стамбеков атындағы бастауыш мектебі (Қаратал) * Еңбек бастауыш мектебі (Қасабай) * Жәмші бастауыш мектебі (Жалаңтас) * Қарағой бастауыш мектебі (Қарақой) * Сона бастауыш мектебі (Сона) ## Бұқар жырау ауданы * Сұлтанмахмұт Торайғыров атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Ботақара кенті) * Юрий Гагарин атындағы жалпы білім беретін мектебі (Ботақара кенті) * Нұра жалпы білім беретін мектебі (Ғ. Мұстафин) * Токаревка тірек мектебі (ресурстық орталық) (Ғ. Мұстафин) * Ақтөбе жалпы білім беретін мектебі (Ақтөбе) * Амангелді жалпы білім беретін мектебі (Қарақұдық) * Ахмет Байтұрсынұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (Доскей) * Әлкей Марғұлан атындағы жалпы білім беретін мектебі (Петровка) * Байқадам жалпы білім беретін мектебі (Байқадам) * Белағаш жалпы білім беретін мектебі (Белағаш) * Березняк жалпы білім беретін мектебі (Қызылқайың) * Ботақара жалпы білім беретін мектебі (Ботақара ауылы) * Жаңаталап жалпы білім беретін мектебі (Жаңаталап) * Жүсіпбек Аймауытұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (Тоғызқұдық) * Заречный жалпы білім беретін мектебі (Сарыарқа) * Калинин жалпы білім беретін мектебі (Баймырза) * Керней тірек мектебі (ресурстық орталық) (Керней) * Көкпекті жалпы білім беретін мектебі (Көкпекті) * Қаныш Сәтбаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (Ақбел) * Қушоқы жалпы білім беретін мектебі (Қушоқы) * Мәнжі батыр атындағы Қаражар жалпы білім беретін мектебі (Қаражар) * Мәшһүр Жүсіп атындағы жалпы білім беретін мектебі (Новоузенка) * Ростовка тірек мектебі (ресурстық орталық) (Ростовка) * Сәбит Мұқанов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Центральное) * Талғат Бигелдинов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Гагаринское) * Тұзды жалпы білім беретін мектебі (Тұзды) * Үміткер жалпы білім беретін мектебі (Үміткер) * Үштөбе тірек мектебі (ресурстық орталық) (Үштөбе) * Шешенқара жалпы білім беретін мектебі (Шешенқара) * Ыбырай Алтынсарин атындағы жалпы білім беретін мектебі (Самарқанд) * Ақжар негізгі орта мектебі (Құрылыс) * Ақөре негізгі орта мектебі (Ақөре) * Алғабас негізгі орта мектебі (Алғабас) * Бұқар жырау негізгі орта мектебі (Бұқар жырау) * К. Боранбаев атындағы негізгі орта мектебі (Жаңақала) * Киров негізгі орта мектебі (Қызылжар) * Краснонива негізгі орта мектебі (Красная Нива) * С.Т. Елгизек атындағы негізгі орта мектебі (Новостройка) * Сарытау негізгі орта мектебі (Ақжар) * Сарытөбе негізгі орта мектебі (Сарытөбе) * Тасшоқы негізгі орта мектебі (Тасшоқы) * Ынтымақ негізгі орта мектебі (Ынтымақ) * Андрейниковка бастауыш мектебі (Урожайное) * Құрама бастауыш мектебі (Құрама) * Первомай бастауыш мектебі (Первое Мая) ## Қарқаралы ауданы * Қарқаралы қаласының академик Орынбек Жәутіков атындағы №1 жалпы білім беретін мектебі * Қарқаралы қаласының Әлімхан Ермеков атындағы №2 жалпы білім беретін мектебі * Қарқаралы қаласының Мәди Бапиұлы атындағы №44 жалпы білім беретін тірек мектеп (ресурстық орталық) жанындағы интернаты * Егіндібұлақ ауылының №5 жалпы білім беретін мектебі * Қажыкен Смайылов атындағы №43 жалпы білім беретін тірек мектебі (ресурстық орталық) жанындағы интернат (Егіндібұлақ) * Қарағайлы кентінің №16 жалпы білім беретін мектебі * Қарағайлы кентінің Рысбала Молдақашева атындағы №17 жалпы білім беретін мектебі * Ынталы ауылының №3 жалпы білім беретін мектебі * Көктас ауылының №4 жалпы білім беретін тірек мектебі (ресурстық орталығы) * Тегісшілдік ауылының №6 жалпы білім беретін мектебі * Бесоба ауылының №8 тірек мектебі (ресурстық орталығы) * Жарлы ауылының Нүркен Әбдіров атындағы №10 жалпы білім беретін мектебі * Ақжол ауылының Әлібек Бүркітбаев атындағы №12 жалпы білім беретін мектебі * Жаңатоған ауылының №14 жалпы білім беретін мектебі * Матақ ауылының №15 жалпы білім беретін мектебі * Аппаз ауылының Рамазан Сағымбеков атындағы №18 жалпы білім беретін мектебі * Талды ауылының №19 тірек мектебі (ресурстық орталығы) * Бүркітті ауылының №20 жалпы білім беретін мектебі * Бақты ауылының №21 жалпы білім беретін мектебі * Томар ауылының №22 жалпы білім беретін мектебі * Татан ауылының №23 жалпы білім беретін мектебі * Теректі ауылының №30 жалпы білім беретін мектебі * Айнабұлақ ауылының №31 жалпы білім беретін мектебі * Ақтасты ауылының №32 жалпы білім беретін мектебі * Қарабұлақ ауылының №33 жалпы білім беретін мектебі * Қоянды ауылының №35 жалпы білім беретін мектебі * Қызылту ауылының №13 негізгі орта мектебі * Ақбай-Қызылбай ауылының №24 негізгі орта мектебі * Ақтерек ауылының Ахмет Байтұрсынов атындағы №26 негізгі орта мектебі * Абыз ауылының №27 негізгі орта мектебі * Қарағаш ауылының №28 негізгі орта мектебі * Сарыобалы ауылының №34 негізгі орта мектебі * Борлыбұлақ ауылының №42 негізгі орта мектебі * Айрық ауылының бастауыш мектебі * Жарлы ауылының №9 бастауыш мектебі * Өсібай ауылының №29 бастауыш мектебі * Айнабұлақ ауылының №38 бастауыш мектебі * Қызылшілік ауылының №41 бастауыш мектебі * Белдеутас ауылының №52 бастауыш мектебі * Айыр ауылының №57 бастауыш мектебі * Қаракөл ауылының №61 бастауыш мектебі ## Нұра ауданы * Мағжан Жұмабаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (Нұра) * Шоқан Уәлиханов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Нұра) * Ыбырай Алтынсарин атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Нұра) * Абай атындағы Шұбаркөл жалпы білім беретін мектебі (Шұбаркөл) * Абдолла Асылбеков атындағы жалпы білім беретін мектебі (Егінді) * Ахмет Байтұрсынұлы атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Қайнар) * Әлихан Бөкейхан атындағы жалпы білім беретін мектебі (Заречное) * Байтуған жалпы білім беретін мектебі (Байтуған) * Баршын тірек мектебі (ресурстық орталық) (Баршын) * Жараспай жалпы білім беретін мектебі (Жараспай) * Кәрім Мыңбаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (К. Мыңбаев) * Қайып Шайменов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Шахтёрское) * Қарақойын жалпы білім беретін мектебі (Жанбөбек) * Қарой жалпы білім беретін мектебі (Қарой) * Мүтәш Сүлейменов атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Кертінді) * Міржақып Дулатұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (Мұзбел) * Нұра жалпы білім беретін мектебі (Изенді) * Рақымжан Қошқарбаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (Тассуат) * Рахим Асубаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (Көбетей) * С.О. Талжанов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Ақмешіт) * Сәкен Сейфуллин атындағы жалпы білім беретін мектебі (Ахмет) * Балықтыкөл негізгі орта мектебі (Балықтыкөл) * Жүсіпбек Аймауытұлы атындағы негізгі орта мектебі (Құланөтпес, Құлан а/о) * Құланөтпес негізгі орта мектебі (Құланөтпес, Құланөтпес а/о) * Пушкин негізгі орта мектебі (Алғабас) * Сарыөзен негізгі орта мектебі (Тікенекті) * Аққолқа бастауыш мектебі (Аққолқа) * Дәкен Шалабекұлы атындағы бастауыш мектебі (Қантай) * Жаңа-Құрлыс бастауыш мектебі (Жаңақұрылыс) * Нығыман бастауыш мектебі (Нығман) * Соналы бастауыш мектебі (Соналы) * Өмірзақ Тұрлыбеков атындағы бастауыш мектебі (Талдысай) ## Осакаров ауданы * Әлихан Бөкейхан атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (№1 мектеп, Осакаровка) * №9 гимназиясы базасындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Осакаровка) * Осакаровка кентінің №12 орта мектебінің базасындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) * Қаныш Сәтбаев атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (№23 мектеп, Молодёжный) * Абай атындағы тірек мектебі (ресурстық орталығы) (№26 мектеп, Молодёжный) * №2 жалпы білім беретін мектебі (Есіл) * Осакаров ауданының мектеп-интернат-колледжі (Есіл) * №3 жалпы білім беретін мектебі (Пионерское) * Жамбыл атындағы жалпы білім беретін мектебі (№5 мектеп, Қарағайлы) * №6 жалпы білім беретін мектебі (Батпақты) * №7 жалпы білім беретін мектебі (Приишимское) * №8 жалпы білім беретін мектебі (Маржанкөл) * №10 жалпы білім беретін мектебі (Николаевка) * №11 жалпы білім беретін мектебі (Шұңқыркөл) * №13 жалпы білім беретін мектебі (Озёрное) * №15 жалпы білім беретін мектебі (Трудовое) * №16 жалпы білім беретін мектебі (Садовое) * №18 жалпы білім беретін мектебі (Жұлдыз) * №20 жалпы білім беретін мектебі (Мирное) * Ахмет Байтұрсынұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (№21 мектеп, Сарыөзек) * №22 жалпы білім беретін мектебі (Қаракөл) * №24 жалпы білім беретін мектебі (Аманқоңыр) * №25 жалпы білім беретін мектебі (Родниковское) * №28 жалпы білім беретін мектебі (Ақбұлақ) * Ыбырай Алтынсарин атындағы жалпы білім беретін мектебі (№29 мектеп, Қаратомар) * №14 негізгі орта мектебі (Сарыөзен) * №17 негізгі орта мектебі (Сұңқар) * №30 негізгі орта мектебі (Ақпан) * №31 негізгі орта мектебі (Ошағанды) * №32 негізгі орта мектебі (Центральное) * №33 негізгі орта мектебі (Колхозное) * №34 негізгі орта мектебі (Русская Ивановка) * №35 негізгі орта мектебі (Степное) * №37 бастауыш мектебі (Сельстрой) ## Шет ауданы * Жамбыл Ақылбаев атындағы мектеп-гимназиясы (Ақсу-Аюлы) * Ы. Алтынсарин атындағы тірек мектеп (ресурстық орталық) жанындағы интернат (Ақсу-Аюлы) * А. Ермеков атындағы тірек мектеп (ресурстық орталық) жанындағы интернат (Ақадыр) * М. Мәметова атындағы жалпы білім беретін мектебі (Ақадыр) * Ю.А. Гагарин атындағы мектеп-лицейі (Ақадыр) * Ш. Батталова атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Ақжал) * Ақжал негізгі орта мектебі (Ақжал) * Абай атындағы жалпы білім беретін мектебі (Жұмыскер) * Ақой жалпы білім беретін мектебі (Ақой) * Батық жалпы білім беретін мектебі (Батық) * Босаға жалпы білім беретін мектебі (Босаға) * Бұрма тірек мектебі (ресурстық орталық) (Бұрма) * Дария жалпы білім беретін мектебі (Дария) * Еркіндік жалпы білім беретін мектебі (Еркіндік) * Жарық жалпы білім беретін мектебі (С. Сейфуллин) * Көктіңкөлі жалпы білім беретін мектебі (Көктіңкөлі а.) * Қызылқой жалпы білім беретін мектебі (Қызылқой) * Мойынты жалпы білім беретін мектебі (Мойынты) * Нұра жалпы білім беретін мектебі (Нұра) * Нұраталды жалпы білім беретін мектебі (Қошқарбай) * С. Мұхамеджанов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Киікті) * Сәкен жалпы білім беретін мектебі (Өспен) * Талды жалпы білім беретін мектебі (Талды) * Хасен Сәрінжіпұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (Төменгі Қайрақты) * Ш. Уәлиханов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Ақшатау) * Шәкәрім атындағы жалпы білім беретін мектебі (Красная Поляна) * Шет жалпы білім беретін мектебі (Үңірек) * Ақсу негізгі орта мектебі (Ақсу, Нұраталды а/о) * Алтайбаев атындағы негізгі орта мектебі (Жарылғап батыр) * Әлихан негізгі орта мектебі (Әлихан) * Бекет негізгі орта мектебі (Бекет) * Қызылтау негізгі орта мектебі (Қызылтау) * М. Жапақов атындағы негізгі орта мектебі (Айғыржал) * Мұхтар негізгі орта мектебі (Мұхтар) * Ортау негізгі орта мектебі (Ортау) * 56-разъездің бастауыш мектебі (Көктіңкөлі ст.) * Ақадыр бастауыш мектебі (Сарыши) * Ақбауыр бастауыш мектебі (Ақбауыр) * Аққияқ бастауыш мектебі (Аққияқ) * Ақсу бастауыш мектебі (Ақсу, Ақсу-Аюлы а/о) * Берекетті бастауыш мектебі (Берекеші) * Еңбекшіл бастауыш мектебі (Еңбекшіл) * Жыланды бастауыш мектебі (Жыланды) * Қайрақты бастауыш мектебі (Қайрақты) * Қарасаз бастауыш мектебі (Қарасаз) * Қармыс бастауыш мектебі (Қарамыс) * Қызылту бастауыш мектебі (Қызылту) * Тұмсық бастауыш мектебі (Тұмсық) * Шопа бастауыш мектебі (Шопа) ## Балқаш қаласы * №1 жалпы білім беретін мектебі * Абай атындағы №2 мектеп-лицейі * №3 жалпы білім беретін мектебі * №4 жалпы білім беретін мектебі * №5 жалпы білім беретін мектебі * Саяқ кентінің №6 жалпы білім беретін мектебі * Сәкен Сейфуллин атындағы №7 мектеп-гимназиясы * Бауыржан Момышұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (№8 мектеп) * №9 жалпы білім беретін мектебі * №10 жалпы білім беретін мектебі * Әлихан Бөкейханов атындағы №15 мектеп-лицейі * Әл-Фараби атындағы жалпы білім беретін мектебі (№16 мектеп) * Әлімхан Ермеков атындағы мектеп-лицейі (№17 мектеп) * №24 мектеп-интернаты * Ыбырай Алтынсарин атындағы №25 жалпы білім беретін мектебі * "Зияткер" мамандандырылған мектеп-лицейі * Көп балалы және аз қамтамасыз етілген отбасылардың балаларына арналған мектеп-интернаты * Михаил Русаков атындағы мектеп-интернаты * Тораңғалық негізгі орта мектебі (Тораңғылық) ## Қарағанды қаласы * №1 гимназиясы * №2 лицейі * №3 гимназиясы * №4 жалпы білім беретін мектебі * №5 қосымша білім беру мектеп-орталығы * №6 жалпы білім беретін мектебі * №8 жалпы білім беретін мектебі * Қазыбек Нұржанов атындағы гимназия (№9 гимназия) * №10 жалпы білім беретін мектебі * №11 негізгі орта мектебі * №12 жалпы білім беретін мектебі * №13 қосымша білім беру мектеп-орталығы * №14 мектеп-гимназиясы * №15 жалпы білім беретін мектебі * №16 жалпы білім беретін мектебі * №17 жалпы білім беретін мектебі * №18 жалпы білім беретін мектебі * №20 негізгі орта мектебі * №21 негізгі орта мектебі * №22 мектеп-интернаты * №23 жалпы білім беретін мектебі * №25 жалпы білім беретін мектебі * №27 жалпы білім беретін мектебі * №30 жалпы білім беретін мектебі * №32 жалпы білім беретін мектебі * "№33 мектеп-бөбекжай" кешені * Жақып Ақбаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (№34 мектеп) * Ю.Н. Павлов атындағы жалпы білім беретін мектебі (№35 мектеп) * №36 жалпы білім беретін мектебі * №37 негізгі орта мектебі * Қаныш Сәтбаев атындағы гимназиясы (№38 гимназия) * Мағжан Жұмабаев атындағы гимназиясы (№39 гимназия) * №40 негізгі орта мектебі * Ахмет Байтұрсынұлы атындағы мектеп-гимназиясы (№41 мектеп) * №42 негізгі орта мектебі * №44 негізгі орта мектебі * №45 гимназиясы * №46 жалпы білім беретін мектебі * №48 жалпы білім беретін мектебі * №50 негізгі орта мектебі * №51 қосымша білім беру мектеп-орталығы * Академик Е.А. Букетов атындағы жалпы білім беретін мектебі (№52 мектеп) * №53 мектеп-лицейі * Жұмабек Тәшенов атындағы жалпы білім беретін мектебі (№54 мектеп) * №56 негізгі орта мектебі * Сләмия Саттаров атындағы мектеп-лицейі (№57 мектеп) * Нұркен Әбдіров атындағы жалпы білім беретін мектебі (№58 мектеп) * №59 жалпы білім беретін мектебі * №60 жалпы білім беретін мектебі * №61 жалпы білім беретін мектебі * №62 жалпы білім беретін мектебі * Григорий Потанин атындағы жалпы білім беретін мектебі (№63 мектеп) * №64 негізгі орта мектебі * №65 жалпы білім беретін мектебі * №66 мектеп-лицейі * Мартбек Мамыраев атындағы мектеп-интернаты (№68 мектеп) * №73 негізгі орта мектебі * №74 жалпы білім беретін мектебі * Әлихан Бөкейхан атындағы жалпы білім беретін мектебі (№76 мектеп) * Бауыржан Момышұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (№77 мектеп) * №78 негізгі орта мектебі * №79 негізгі орта мектебі * №81 жалпы білім беретін мектебі * №82 жалпы білім беретін мектебі * Ғабиден Мұстафин атындағы жалпы білім беретін мектебі (№83 мектеп) * №85 жалпы білім беретін мектебі * №86 жалпы білім беретін мектебі * №87 негізгі орта мектебі * №88 жалпы білім беретін мектебі * №91 жалпы білім беретін мектебі * Сәкен Сейфуллин атындағы гимназиясы (№92 гимназия) * Шәкәрім атындағы гимназиясы (№93 гимназия) * №95 мектеп-гимназиясы * №97 гимназиясы * №100 кешкі мектебі * Ыбырай Алтынсарин атындағы мектеп-лицейі (№101 мектеп) * Әл-Фараби атындағы мектеп-гимназиясы (№102 мектеп) * Әлімхан Ермеков атындағы мектеп-лицейі (№103 мектеп) * Абай атындағы мектеп-гимназиясы (№104 мектеп) * №134 негізгі орта мектебі * №137 негізгі орта мектебі * №4 көп балалы және аз қамтамасыз етілген отбасылардың балаларына арналған мектеп-интернаты Мамандандырылған мектептер * "Ақпараттық технологиялар" мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты * "Дарын" мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты * Жамбыл атындағы мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты * "Мұрагер" мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты * Н. Нұрмақов атындағы мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты * Мамандандырылған музыка мектеп-интернаты * №1 "Білім-Инновация" лицей-интернаты * №2 "Білім-Инновация" лицей-интернаты * "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымының Қарағанды қаласындағы "Химия-биологиялық бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі" филиалы ## Приозёрск қаласы Қалалық білім бөлімі (Қазақстан) * №1 жалпы білім беретін мектебі * №2 жалпы білім беретін мектебі РФ Қорғаныс министрлігі * №3 жалпы орта білім беретін мектебі ## Саран қаласы * №1 мектеп-лицейі * №2 жалпы білім беретін мектебі * Абай атындағы жалпы білім беретін мектебі (№4 мектеп) * №6 жалпы білім беретін мектебі * №7 мектеп-интернаты * №13 жалпы білім беретін мектебі (Ақтас) * №16 жалпы білім беретін мектебі (Ақтас) * №17 мектеп-гимназиясы ## Теміртау қаласы * №1 жалпы білім беретін мектебі * №1 гимназиясы * №2 жалпы білім беретін мектебі * №3 жалпы білім беретін мектебі * №4 жалпы білім беретін мектебі * Ғабиден Мұстафин атындағы жалпы білім беретін мектебі (№5 мектеп) * №6 жалпы білім беретін мектебі * №7 жалпы білім беретін мектебі * №8 жалпы білім беретін мектебі * №9 лицейі * №10 жалпы білім беретін мектебі * №11 жалпы білім беретін мектебі * №12 жалпы білім беретін мектебі * №14 мектеп-лицейі * Әлихан Бөкейхан атындағы гимназиясы (№15 гимназия) * №16 жалпы білім беретін мектебі * №17 жалпы білім беретін мектебі * №19 жалпы білім беретін мектебі * №20 мектеп-лицейі * №21 жалпы білім беретін мектебі * №22 жалпы білім беретін мектебі * Бауыржан Момышұлы атындағы мектеп-лицейі (№23 мектеп) * №24 жалпы білім беретін мектебі * №27 жалпы білім беретін мектебі * №28 жалпы білім беретін мектебі (Ақтау) * №29 жалпы білім беретін мектебі (Ақтау) * №31 жалпы білім беретін мектебі * №32 жалпы білім беретін мектебі * Бірінші Теміртау классикалық лицейі * Қыздар гимназиясы * "Озат" ақпараттық технологиялар мамандандырылған мектеп-лицейі ## Шахтинск қаласы * Шоқан Уәлиханов атындағы мектеп-гимназиясы (№1 мектеп) * №2 жалпы білім беретін мектебі (Шахан) * Евней Бөкетов атындағы жалпы білім беретін мектебі (№3 мектеп) * №4 жалпы білім беретін мектебі (Долинка) * Сәкен Сейфуллин атындағы мектеп-гимназиясы (№5 мектеп) * №6 жалпы білім беретін мектебі * №7 жалпы білім беретін мектебі * №8 жалпы білім беретін мектебі (Долинка) * Санжар Асфендияров атындағы жалпы білім беретін мектебі (№9 мектеп) * №31 түзету мекемесі жанындағы №10 жалпы білім беретін мектебі (Долинка) * №11 жалпы білім беретін мектебі (Новодолин) * №12 жалпы білім беретін мектебі (Шахан) * Әлихан Бөкейханов атындағы мектеп-лицейі (№16 мектеп) ## Арнайы мектептер * №1 арнайы мектеп-интернаты (Қарағанды) * №2 арнайы мектеп-интернаты (Қарағанды) * №3 арнайы мектеп-интернаты (Қарағанды) * №4 арнайы мектеп-интернаты (Қарағанды) * №5 арнайы мектеп-интернаты (Теміртау) * №6 арнайы мектеп-интернаты (Қарағанды) * №7 арнайы мектеп-интернаты (Шахтинск) * №8 арнайы мектеп-интернаты (Теміртау) * №9 арнайы мектеп-интернаты (Саран) * №10 арнайы мектеп-интернаты (Балқаш) ## Дереккөздер ## Абай ауданы * Қаныш Сәтбаев атындағы қосымша білім беру мектеп-орталығы (№1 мектеп, Абай) * №4 жалпы білім беретін мектебі (Абай) * №5 Абай Құнанбаев атындағы мектеп-гимназиясы (Абай) * Ахмет Байтұрсынұлы атындағы мектеп-гимназиясы (№10 мектеп, Абай) * Нұркен Әбдіров атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (№12 мектеп, Абай) * "Таңшолпан" мектеп-бөбекжай" кешені (Абай) * Шоқан Уәлиханов атындағы мектеп-лицейі (№14 мектеп, Абай) * №15 жалпы білім беретін мектебі (Қарабас) * "Қуаныш" мектеп-бөбекжай" кешені (Қарабас) * Абай атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Топар) * Бауыржан Момышұлы атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Топар) * Прокофий Корниенко атындағы жалпы білім беретін мектебі (Топар) * №9 жалпы білім беретін мектебі (Южный) * "Айгөлек" мектеп-бөбекжай" кешені (Сарепта) * Ақбастау жалпы білім беретін мектебі (Ақбастау) * "Ақбұлақ" мектеп-бөбекжай" кешені (Жартас, Көксу а/о) * Есенгелді жалпы білім беретін мектебі (Есенгелді) * Жартас жалпы білім беретін мектебі (Жартас, Қарағанды а/о) * Қасым Аманжолов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Дубовка) * Мұқағали Мақатаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (Көксу) * Самарка жалпы білім беретін мектебі (Самарка) * Топар жалпы білім беретін мектебі (Құлайғыр) * Шәкәрім атындағы жалпы білім беретін мектебі (Сарепта) * Ыбырай Алтынсарин атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Құрма) * Юбилейный жалпы білім беретін мектебі (Юбилейное) * №8 негізгі орта мектебі (Абай, Қызыл бөлімшесі) * Қараған негізгі орта мектебі (Абай, Жаңа Қараған бөлімшесі) * Қоянды негізгі орта мектебі (Қоянды) * Мичурин негізгі орта мектебі (Агрогородок) * Жаманжол бастауыш мектебі (Жаманжол) Түзету мекемесі жанындағы мектептер * №32 түзету мекемесі жанындағы №1 жалпы білім беретін мектебі (Северное) * №29 түзету мекемесі жанындағы №2 жалпы білім беретін мектебі (Абай, Солтүстік Қараған бөлімшесі) * №35 түзету мекемесі жанындағы №3 жалпы білім беретін мектебі (Топар) ## Ақтоғай ауданы * Әлихан Бөкейхан атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) жанындағы интернаты (Ақтоғай) * Күләш Байсейітова атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Ақтоғай) * Сарышаған кентінің жалпы білім беретін орта мектебі (Сарышаған) * Сарышаған мектеп-интернаты (Сарышаған) * Абай атындағы мектеп-интернаты (Абай) * Әлімхан Ермеков атындағы жалпы білім беретін мектебі (Шабанбай би) * Жабас Кеңесбаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (Сарытерек) * Қазбек Нұржанов атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Сәуле) * Қошқар тірек мектебі (ресурстық орталық) (Қошқар) * Қызыларай жалпы білім беретін мектебі (Ақжарық) * Манарбек Ержанов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Нарманбет) * Нұркен Әбдіров атындағы жалпы білім беретін мектебі (Нүркен) * Ортадересін жалпы білім беретін мектебі (Орта Дересін) * Тасарал жалпы білім беретін мектебі (Тасарал) * "Шашубай кентіндегі мектеп-бөбекжай" кешені" (мектеп жанындағы интернатымен) базасындағы "тірек мектебі (ресурстық орталық)" * Ақши негізгі орта мектебі (Ақши) * Әсет Болғанбайұлы атындағы негізгі орта мектебі (Үшарал) * Жақып Ақбай атындағы негізгі орта мектебі (Ақтас) * Сатибек Ибраев атындағы негізгі орта мектебі (Қуаныш) * С. Сейфуллин атындағы негізгі орта мектебі (Қарасу) * Төлепберді Ақышұлы атындағы негізгі орта мектебі (Жалаңаш) * Айыртас бастауыш мектебі (Айыртас) * Дәуітәлі Стамбеков атындағы бастауыш мектебі (Қаратал) * Еңбек бастауыш мектебі (Қасабай) * Жәмші бастауыш мектебі (Жалаңтас) * Қарағой бастауыш мектебі (Қарақой) * Сона бастауыш мектебі (Сона) ## Бұқар жырау ауданы * Сұлтанмахмұт Торайғыров атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Ботақара кенті) * Юрий Гагарин атындағы жалпы білім беретін мектебі (Ботақара кенті) * Нұра жалпы білім беретін мектебі (Ғ. Мұстафин) * Токаревка тірек мектебі (ресурстық орталық) (Ғ. Мұстафин) * Ақтөбе жалпы білім беретін мектебі (Ақтөбе) * Амангелді жалпы білім беретін мектебі (Қарақұдық) * Ахмет Байтұрсынұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (Доскей) * Әлкей Марғұлан атындағы жалпы білім беретін мектебі (Петровка) * Байқадам жалпы білім беретін мектебі (Байқадам) * Белағаш жалпы білім беретін мектебі (Белағаш) * Березняк жалпы білім беретін мектебі (Қызылқайың) * Ботақара жалпы білім беретін мектебі (Ботақара ауылы) * Жаңаталап жалпы білім беретін мектебі (Жаңаталап) * Жүсіпбек Аймауытұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (Тоғызқұдық) * Заречный жалпы білім беретін мектебі (Сарыарқа) * Калинин жалпы білім беретін мектебі (Баймырза) * Керней тірек мектебі (ресурстық орталық) (Керней) * Көкпекті жалпы білім беретін мектебі (Көкпекті) * Қаныш Сәтбаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (Ақбел) * Қушоқы жалпы білім беретін мектебі (Қушоқы) * Мәнжі батыр атындағы Қаражар жалпы білім беретін мектебі (Қаражар) * Мәшһүр Жүсіп атындағы жалпы білім беретін мектебі (Новоузенка) * Ростовка тірек мектебі (ресурстық орталық) (Ростовка) * Сәбит Мұқанов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Центральное) * Талғат Бигелдинов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Гагаринское) * Тұзды жалпы білім беретін мектебі (Тұзды) * Үміткер жалпы білім беретін мектебі (Үміткер) * Үштөбе тірек мектебі (ресурстық орталық) (Үштөбе) * Шешенқара жалпы білім беретін мектебі (Шешенқара) * Ыбырай Алтынсарин атындағы жалпы білім беретін мектебі (Самарқанд) * Ақжар негізгі орта мектебі (Құрылыс) * Ақөре негізгі орта мектебі (Ақөре) * Алғабас негізгі орта мектебі (Алғабас) * Бұқар жырау негізгі орта мектебі (Бұқар жырау) * К. Боранбаев атындағы негізгі орта мектебі (Жаңақала) * Киров негізгі орта мектебі (Қызылжар) * Краснонива негізгі орта мектебі (Красная Нива) * С.Т. Елгизек атындағы негізгі орта мектебі (Новостройка) * Сарытау негізгі орта мектебі (Ақжар) * Сарытөбе негізгі орта мектебі (Сарытөбе) * Тасшоқы негізгі орта мектебі (Тасшоқы) * Ынтымақ негізгі орта мектебі (Ынтымақ) * Андрейниковка бастауыш мектебі (Урожайное) * Құрама бастауыш мектебі (Құрама) * Первомай бастауыш мектебі (Первое Мая) ## Қарқаралы ауданы * Қарқаралы қаласының академик Орынбек Жәутіков атындағы №1 жалпы білім беретін мектебі * Қарқаралы қаласының Әлімхан Ермеков атындағы №2 жалпы білім беретін мектебі * Қарқаралы қаласының Мәди Бапиұлы атындағы №44 жалпы білім беретін тірек мектеп (ресурстық орталық) жанындағы интернаты * Егіндібұлақ ауылының №5 жалпы білім беретін мектебі * Қажыкен Смайылов атындағы №43 жалпы білім беретін тірек мектебі (ресурстық орталық) жанындағы интернат (Егіндібұлақ) * Қарағайлы кентінің №16 жалпы білім беретін мектебі * Қарағайлы кентінің Рысбала Молдақашева атындағы №17 жалпы білім беретін мектебі * Ынталы ауылының №3 жалпы білім беретін мектебі * Көктас ауылының №4 жалпы білім беретін тірек мектебі (ресурстық орталығы) * Тегісшілдік ауылының №6 жалпы білім беретін мектебі * Бесоба ауылының №8 тірек мектебі (ресурстық орталығы) * Жарлы ауылының Нүркен Әбдіров атындағы №10 жалпы білім беретін мектебі * Ақжол ауылының Әлібек Бүркітбаев атындағы №12 жалпы білім беретін мектебі * Жаңатоған ауылының №14 жалпы білім беретін мектебі * Матақ ауылының №15 жалпы білім беретін мектебі * Аппаз ауылының Рамазан Сағымбеков атындағы №18 жалпы білім беретін мектебі * Талды ауылының №19 тірек мектебі (ресурстық орталығы) * Бүркітті ауылының №20 жалпы білім беретін мектебі * Бақты ауылының №21 жалпы білім беретін мектебі * Томар ауылының №22 жалпы білім беретін мектебі * Татан ауылының №23 жалпы білім беретін мектебі * Теректі ауылының №30 жалпы білім беретін мектебі * Айнабұлақ ауылының №31 жалпы білім беретін мектебі * Ақтасты ауылының №32 жалпы білім беретін мектебі * Қарабұлақ ауылының №33 жалпы білім беретін мектебі * Қоянды ауылының №35 жалпы білім беретін мектебі * Қызылту ауылының №13 негізгі орта мектебі * Ақбай-Қызылбай ауылының №24 негізгі орта мектебі * Ақтерек ауылының Ахмет Байтұрсынов атындағы №26 негізгі орта мектебі * Абыз ауылының №27 негізгі орта мектебі * Қарағаш ауылының №28 негізгі орта мектебі * Сарыобалы ауылының №34 негізгі орта мектебі * Борлыбұлақ ауылының №42 негізгі орта мектебі * Айрық ауылының бастауыш мектебі * Жарлы ауылының №9 бастауыш мектебі * Өсібай ауылының №29 бастауыш мектебі * Айнабұлақ ауылының №38 бастауыш мектебі * Қызылшілік ауылының №41 бастауыш мектебі * Белдеутас ауылының №52 бастауыш мектебі * Айыр ауылының №57 бастауыш мектебі * Қаракөл ауылының №61 бастауыш мектебі ## Нұра ауданы * Мағжан Жұмабаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (Нұра) * Шоқан Уәлиханов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Нұра) * Ыбырай Алтынсарин атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Нұра) * Абай атындағы Шұбаркөл жалпы білім беретін мектебі (Шұбаркөл) * Абдолла Асылбеков атындағы жалпы білім беретін мектебі (Егінді) * Ахмет Байтұрсынұлы атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Қайнар) * Әлихан Бөкейхан атындағы жалпы білім беретін мектебі (Заречное) * Байтуған жалпы білім беретін мектебі (Байтуған) * Баршын тірек мектебі (ресурстық орталық) (Баршын) * Жараспай жалпы білім беретін мектебі (Жараспай) * Кәрім Мыңбаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (К. Мыңбаев) * Қайып Шайменов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Шахтёрское) * Қарақойын жалпы білім беретін мектебі (Жанбөбек) * Қарой жалпы білім беретін мектебі (Қарой) * Мүтәш Сүлейменов атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Кертінді) * Міржақып Дулатұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (Мұзбел) * Нұра жалпы білім беретін мектебі (Изенді) * Рақымжан Қошқарбаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (Тассуат) * Рахим Асубаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (Көбетей) * С.О. Талжанов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Ақмешіт) * Сәкен Сейфуллин атындағы жалпы білім беретін мектебі (Ахмет) * Балықтыкөл негізгі орта мектебі (Балықтыкөл) * Жүсіпбек Аймауытұлы атындағы негізгі орта мектебі (Құланөтпес, Құлан а/о) * Құланөтпес негізгі орта мектебі (Құланөтпес, Құланөтпес а/о) * Пушкин негізгі орта мектебі (Алғабас) * Сарыөзен негізгі орта мектебі (Тікенекті) * Аққолқа бастауыш мектебі (Аққолқа) * Дәкен Шалабекұлы атындағы бастауыш мектебі (Қантай) * Жаңа-Құрлыс бастауыш мектебі (Жаңақұрылыс) * Нығыман бастауыш мектебі (Нығман) * Соналы бастауыш мектебі (Соналы) * Өмірзақ Тұрлыбеков атындағы бастауыш мектебі (Талдысай) ## Осакаров ауданы * Әлихан Бөкейхан атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (№1 мектеп, Осакаровка) * №9 гимназиясы базасындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Осакаровка) * Осакаровка кентінің №12 орта мектебінің базасындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) * Қаныш Сәтбаев атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (№23 мектеп, Молодёжный) * Абай атындағы тірек мектебі (ресурстық орталығы) (№26 мектеп, Молодёжный) * №2 жалпы білім беретін мектебі (Есіл) * Осакаров ауданының мектеп-интернат-колледжі (Есіл) * №3 жалпы білім беретін мектебі (Пионерское) * Жамбыл атындағы жалпы білім беретін мектебі (№5 мектеп, Қарағайлы) * №6 жалпы білім беретін мектебі (Батпақты) * №7 жалпы білім беретін мектебі (Приишимское) * №8 жалпы білім беретін мектебі (Маржанкөл) * №10 жалпы білім беретін мектебі (Николаевка) * №11 жалпы білім беретін мектебі (Шұңқыркөл) * №13 жалпы білім беретін мектебі (Озёрное) * №15 жалпы білім беретін мектебі (Трудовое) * №16 жалпы білім беретін мектебі (Садовое) * №18 жалпы білім беретін мектебі (Жұлдыз) * №20 жалпы білім беретін мектебі (Мирное) * Ахмет Байтұрсынұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (№21 мектеп, Сарыөзек) * №22 жалпы білім беретін мектебі (Қаракөл) * №24 жалпы білім беретін мектебі (Аманқоңыр) * №25 жалпы білім беретін мектебі (Родниковское) * №28 жалпы білім беретін мектебі (Ақбұлақ) * Ыбырай Алтынсарин атындағы жалпы білім беретін мектебі (№29 мектеп, Қаратомар) * №14 негізгі орта мектебі (Сарыөзен) * №17 негізгі орта мектебі (Сұңқар) * №30 негізгі орта мектебі (Ақпан) * №31 негізгі орта мектебі (Ошағанды) * №32 негізгі орта мектебі (Центральное) * №33 негізгі орта мектебі (Колхозное) * №34 негізгі орта мектебі (Русская Ивановка) * №35 негізгі орта мектебі (Степное) * №37 бастауыш мектебі (Сельстрой) ## Шет ауданы * Жамбыл Ақылбаев атындағы мектеп-гимназиясы (Ақсу-Аюлы) * Ы. Алтынсарин атындағы тірек мектеп (ресурстық орталық) жанындағы интернат (Ақсу-Аюлы) * А. Ермеков атындағы тірек мектеп (ресурстық орталық) жанындағы интернат (Ақадыр) * М. Мәметова атындағы жалпы білім беретін мектебі (Ақадыр) * Ю.А. Гагарин атындағы мектеп-лицейі (Ақадыр) * Ш. Батталова атындағы тірек мектебі (ресурстық орталық) (Ақжал) * Ақжал негізгі орта мектебі (Ақжал) * Абай атындағы жалпы білім беретін мектебі (Жұмыскер) * Ақой жалпы білім беретін мектебі (Ақой) * Батық жалпы білім беретін мектебі (Батық) * Босаға жалпы білім беретін мектебі (Босаға) * Бұрма тірек мектебі (ресурстық орталық) (Бұрма) * Дария жалпы білім беретін мектебі (Дария) * Еркіндік жалпы білім беретін мектебі (Еркіндік) * Жарық жалпы білім беретін мектебі (С. Сейфуллин) * Көктіңкөлі жалпы білім беретін мектебі (Көктіңкөлі а.) * Қызылқой жалпы білім беретін мектебі (Қызылқой) * Мойынты жалпы білім беретін мектебі (Мойынты) * Нұра жалпы білім беретін мектебі (Нұра) * Нұраталды жалпы білім беретін мектебі (Қошқарбай) * С. Мұхамеджанов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Киікті) * Сәкен жалпы білім беретін мектебі (Өспен) * Талды жалпы білім беретін мектебі (Талды) * Хасен Сәрінжіпұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (Төменгі Қайрақты) * Ш. Уәлиханов атындағы жалпы білім беретін мектебі (Ақшатау) * Шәкәрім атындағы жалпы білім беретін мектебі (Красная Поляна) * Шет жалпы білім беретін мектебі (Үңірек) * Ақсу негізгі орта мектебі (Ақсу, Нұраталды а/о) * Алтайбаев атындағы негізгі орта мектебі (Жарылғап батыр) * Әлихан негізгі орта мектебі (Әлихан) * Бекет негізгі орта мектебі (Бекет) * Қызылтау негізгі орта мектебі (Қызылтау) * М. Жапақов атындағы негізгі орта мектебі (Айғыржал) * Мұхтар негізгі орта мектебі (Мұхтар) * Ортау негізгі орта мектебі (Ортау) * 56-разъездің бастауыш мектебі (Көктіңкөлі ст.) * Ақадыр бастауыш мектебі (Сарыши) * Ақбауыр бастауыш мектебі (Ақбауыр) * Аққияқ бастауыш мектебі (Аққияқ) * Ақсу бастауыш мектебі (Ақсу, Ақсу-Аюлы а/о) * Берекетті бастауыш мектебі (Берекеші) * Еңбекшіл бастауыш мектебі (Еңбекшіл) * Жыланды бастауыш мектебі (Жыланды) * Қайрақты бастауыш мектебі (Қайрақты) * Қарасаз бастауыш мектебі (Қарасаз) * Қармыс бастауыш мектебі (Қарамыс) * Қызылту бастауыш мектебі (Қызылту) * Тұмсық бастауыш мектебі (Тұмсық) * Шопа бастауыш мектебі (Шопа) ## Балқаш қаласы * №1 жалпы білім беретін мектебі * Абай атындағы №2 мектеп-лицейі * №3 жалпы білім беретін мектебі * №4 жалпы білім беретін мектебі * №5 жалпы білім беретін мектебі * Саяқ кентінің №6 жалпы білім беретін мектебі * Сәкен Сейфуллин атындағы №7 мектеп-гимназиясы * Бауыржан Момышұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (№8 мектеп) * №9 жалпы білім беретін мектебі * №10 жалпы білім беретін мектебі * Әлихан Бөкейханов атындағы №15 мектеп-лицейі * Әл-Фараби атындағы жалпы білім беретін мектебі (№16 мектеп) * Әлімхан Ермеков атындағы мектеп-лицейі (№17 мектеп) * №24 мектеп-интернаты * Ыбырай Алтынсарин атындағы №25 жалпы білім беретін мектебі * "Зияткер" мамандандырылған мектеп-лицейі * Көп балалы және аз қамтамасыз етілген отбасылардың балаларына арналған мектеп-интернаты * Михаил Русаков атындағы мектеп-интернаты * Тораңғалық негізгі орта мектебі (Тораңғылық) ## Қарағанды қаласы * №1 гимназиясы * №2 лицейі * №3 гимназиясы * №4 жалпы білім беретін мектебі * №5 қосымша білім беру мектеп-орталығы * №6 жалпы білім беретін мектебі * №8 жалпы білім беретін мектебі * Қазыбек Нұржанов атындағы гимназия (№9 гимназия) * №10 жалпы білім беретін мектебі * №11 негізгі орта мектебі * №12 жалпы білім беретін мектебі * №13 қосымша білім беру мектеп-орталығы * №14 мектеп-гимназиясы * №15 жалпы білім беретін мектебі * №16 жалпы білім беретін мектебі * №17 жалпы білім беретін мектебі * №18 жалпы білім беретін мектебі * №20 негізгі орта мектебі * №21 негізгі орта мектебі * №22 мектеп-интернаты * №23 жалпы білім беретін мектебі * №25 жалпы білім беретін мектебі * №27 жалпы білім беретін мектебі * №30 жалпы білім беретін мектебі * №32 жалпы білім беретін мектебі * "№33 мектеп-бөбекжай" кешені * Жақып Ақбаев атындағы жалпы білім беретін мектебі (№34 мектеп) * Ю.Н. Павлов атындағы жалпы білім беретін мектебі (№35 мектеп) * №36 жалпы білім беретін мектебі * №37 негізгі орта мектебі * Қаныш Сәтбаев атындағы гимназиясы (№38 гимназия) * Мағжан Жұмабаев атындағы гимназиясы (№39 гимназия) * №40 негізгі орта мектебі * Ахмет Байтұрсынұлы атындағы мектеп-гимназиясы (№41 мектеп) * №42 негізгі орта мектебі * №44 негізгі орта мектебі * №45 гимназиясы * №46 жалпы білім беретін мектебі * №48 жалпы білім беретін мектебі * №50 негізгі орта мектебі * №51 қосымша білім беру мектеп-орталығы * Академик Е.А. Букетов атындағы жалпы білім беретін мектебі (№52 мектеп) * №53 мектеп-лицейі * Жұмабек Тәшенов атындағы жалпы білім беретін мектебі (№54 мектеп) * №56 негізгі орта мектебі * Сләмия Саттаров атындағы мектеп-лицейі (№57 мектеп) * Нұркен Әбдіров атындағы жалпы білім беретін мектебі (№58 мектеп) * №59 жалпы білім беретін мектебі * №60 жалпы білім беретін мектебі * №61 жалпы білім беретін мектебі * №62 жалпы білім беретін мектебі * Григорий Потанин атындағы жалпы білім беретін мектебі (№63 мектеп) * №64 негізгі орта мектебі * №65 жалпы білім беретін мектебі * №66 мектеп-лицейі * Мартбек Мамыраев атындағы мектеп-интернаты (№68 мектеп) * №73 негізгі орта мектебі * №74 жалпы білім беретін мектебі * Әлихан Бөкейхан атындағы жалпы білім беретін мектебі (№76 мектеп) * Бауыржан Момышұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі (№77 мектеп) * №78 негізгі орта мектебі * №79 негізгі орта мектебі * №81 жалпы білім беретін мектебі * №82 жалпы білім беретін мектебі * Ғабиден Мұстафин атындағы жалпы білім беретін мектебі (№83 мектеп) * №85 жалпы білім беретін мектебі * №86 жалпы білім беретін мектебі * №87 негізгі орта мектебі * №88 жалпы білім беретін мектебі * №91 жалпы білім беретін мектебі * Сәкен Сейфуллин атындағы гимназиясы (№92 гимназия) * Шәкәрім атындағы гимназиясы (№93 гимназия) * №95 мектеп-гимназиясы * №97 гимназиясы * №100 кешкі мектебі * Ыбырай Алтынсарин атындағы мектеп-лицейі (№101 мектеп) * Әл-Фараби атындағы мектеп-гимназиясы (№102 мектеп) * Әлімхан Ермеков атындағы мектеп-лицейі (№103 мектеп) * Абай атындағы мектеп-гимназиясы (№104 мектеп) * №134 негізгі орта мектебі * №137 негізгі орта мектебі * №4 көп балалы және аз қамтамасыз етілген отбасылардың балаларына арналған мектеп-интернаты Мамандандырылған мектептер * "Ақпараттық технологиялар" мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты * "Дарын" мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты * Жамбыл атындағы мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты * "Мұрагер" мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты * Н. Нұрмақов атындағы мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты * Мамандандырылған музыка мектеп-интернаты * №1 "Білім-Инновация" лицей-интернаты * №2 "Білім-Инновация" лицей-интернаты * "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымының Қарағанды қаласындағы "Химия-биологиялық бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі" филиалы ## Приозёрск қаласы Қалалық білім бөлімі (Қазақстан) * №1 жалпы білім беретін мектебі * №2 жалпы білім беретін мектебі РФ Қорғаныс министрлігі * №3 жалпы орта білім беретін мектебі ## Саран қаласы * №1 мектеп-лицейі * №2 жалпы білім беретін мектебі * Абай атындағы жалпы білім беретін мектебі (№4 мектеп) * №6 жалпы білім беретін мектебі * №7 мектеп-интернаты * №13 жалпы білім беретін мектебі (Ақтас) * №16 жалпы білім беретін мектебі (Ақтас) * №17 мектеп-гимназиясы ## Теміртау қаласы * №1 жалпы білім беретін мектебі * №1 гимназиясы * №2 жалпы білім беретін мектебі * №3 жалпы білім беретін мектебі * №4 жалпы білім беретін мектебі * Ғабиден Мұстафин атындағы жалпы білім беретін мектебі (№5 мектеп) * №6 жалпы білім беретін мектебі * №7 жалпы білім беретін мектебі * №8 жалпы білім беретін мектебі * №9 лицейі * №10 жалпы білім беретін мектебі * №11 жалпы білім беретін мектебі * №12 жалпы білім беретін мектебі * №14 мектеп-лицейі * Әлихан Бөкейхан атындағы гимназиясы (№15 гимназия) * №16 жалпы білім беретін мектебі * №17 жалпы білім беретін мектебі * №19 жалпы білім беретін мектебі * №20 мектеп-лицейі * №21 жалпы білім беретін мектебі * №22 жалпы білім беретін мектебі * Бауыржан Момышұлы атындағы мектеп-лицейі (№23 мектеп) * №24 жалпы білім беретін мектебі * №27 жалпы білім беретін мектебі * №28 жалпы білім беретін мектебі (Ақтау) * №29 жалпы білім беретін мектебі (Ақтау) * №31 жалпы білім беретін мектебі * №32 жалпы білім беретін мектебі * Бірінші Теміртау классикалық лицейі * Қыздар гимназиясы * "Озат" ақпараттық технологиялар мамандандырылған мектеп-лицейі ## Шахтинск қаласы * Шоқан Уәлиханов атындағы мектеп-гимназиясы (№1 мектеп) * №2 жалпы білім беретін мектебі (Шахан) * Евней Бөкетов атындағы жалпы білім беретін мектебі (№3 мектеп) * №4 жалпы білім беретін мектебі (Долинка) * Сәкен Сейфуллин атындағы мектеп-гимназиясы (№5 мектеп) * №6 жалпы білім беретін мектебі * №7 жалпы білім беретін мектебі * №8 жалпы білім беретін мектебі (Долинка) * Санжар Асфендияров атындағы жалпы білім беретін мектебі (№9 мектеп) * №31 түзету мекемесі жанындағы №10 жалпы білім беретін мектебі (Долинка) * №11 жалпы білім беретін мектебі (Новодолин) * №12 жалпы білім беретін мектебі (Шахан) * Әлихан Бөкейханов атындағы мектеп-лицейі (№16 мектеп) ## Арнайы мектептер * №1 арнайы мектеп-интернаты (Қарағанды) * №2 арнайы мектеп-интернаты (Қарағанды) * №3 арнайы мектеп-интернаты (Қарағанды) * №4 арнайы мектеп-интернаты (Қарағанды) * №5 арнайы мектеп-интернаты (Теміртау) * №6 арнайы мектеп-интернаты (Қарағанды) * №7 арнайы мектеп-интернаты (Шахтинск) * №8 арнайы мектеп-интернаты (Теміртау) * №9 арнайы мектеп-интернаты (Саран) * №10 арнайы мектеп-интернаты (Балқаш) ## Дереккөздер
Темірлан Шайхоллаұлы Мұқашев (30 шілде 1996 жыл, Орал қаласы, Батыс Қазақстан облысы, Қазақстан) — қазақстандық саяхатшы, кәсіпкер және видеоблогер. ## Өмірбаяны 1996 жылғы 30 шілдеде Орал қаласына туған. 5 жасқа дейін қала маңындағы ауылда жасаған. Отбасыда 7 адам. ### Білімі Орал қаласында 9 сыныпты және колледжде заңгер мамандығын бітірген. ## Әлем бойынша саяхаттау Қазіргі уақытқа дейін Индонезия (Бали), Вьетнам, Тайланд, Үндістан, Түркия, Мысыр, Украина, Өзбекстан, Қырғызстан, Пәкістан, Моңғолия, Испания, Франция, Нидерланд, Польша, Ресей, Жапония, Оңтүстік Корея, БАӘ саяхаттаған және барлық бейнелерді YouTube-та Temirlan Mukashev атты қазақ тілді арнада жүргізеді. YouTube арнаны 2019 жыл 27 қазанда ашқан. 2020 жылдың наурыз-сәуір айларында көрермендерім көбейе бастаған. Бір айда арнасына 60 мың адам тіркелген. 2024 жылдың 3 наурызындағы жағдай бойынша арнаның 336 мыңнан астам жазылушы және 29 миллионнан астам қаралым бар. Саяхаттауда тек сол мемлекеттегі халықты емес, қазақтар көп шоғарланған Өзбекстандағы Қарақалпақстан және Моңғолиядағы Баян Өлгий аймағына барған. ## Танымалдыққа ие болуы Осы кезге дейін YouTube арналардаға подкасттарға шыға бастады. Karatino production, Түнгі Ауысым Подкасты, Nurmakhan Mukhanuly, Caravan kz, ҚазТех_1, Ақжайық ТВ арналарына подкастарға шықты. Бейнелер 1 мыңнан 77 мың аралықта қаралым бар. ## Жеке өмірі Үйленген. Жұбайы — Болатова Айгерім (2022 жылдың қыркүйек айына). ## Марапаттары * YouTube күміс батырма иесі ## Дереккөздер ## Сыртқы сілтемелер * Instagram ресми парақшасы * YouTube ресми парақшасы
## Абай атындағы мектептер желісі Гуманитарлық білім беруді дамыту мақсатында (қазақ әдебиеті, журналистика, ақындық өнер – "Толық адам" идеясын іске асыру) Абай атындағы мектептер желісін құру жоспарланып отыр. Бүгінгі таңда Абай атындағы мектептер 12 өңірде жұмыс істейді. 2027 жылға дейін қалған 8 өңірде ашу жоспарланған. ## IT-мектептер желісі 2018 жылдан бастап республика бойынша ашыла бастаған IT-мектептер негізінде О. Жәутіков атындағы IT мектептер желісі құрылады. Мұндай IT мектептердің ерекшелігі — IT-технологиялар саласындағы мамандандыру, ерте профильдеу, робототехника мен бағдарламалауды, 3D модельдеуді және т.б. тереңдетіп оқытады. ## Қ. Сәтбаев атындағы мектептер желісі Инженерлік-техникалық бағыттағы Қ.Сәтбаев мектептер желісін құру жоспарлануда. Мұндай мектептер инженерлік-техникалық бағытта (физика, математика, информатика, химия және географияны тереңдетіп оқыту) білім беретін болады. ## Дереккөздер ## Абай атындағы мектептер желісі Гуманитарлық білім беруді дамыту мақсатында (қазақ әдебиеті, журналистика, ақындық өнер – "Толық адам" идеясын іске асыру) Абай атындағы мектептер желісін құру жоспарланып отыр. Бүгінгі таңда Абай атындағы мектептер 12 өңірде жұмыс істейді. 2027 жылға дейін қалған 8 өңірде ашу жоспарланған. ## IT-мектептер желісі 2018 жылдан бастап республика бойынша ашыла бастаған IT-мектептер негізінде О. Жәутіков атындағы IT мектептер желісі құрылады. Мұндай IT мектептердің ерекшелігі — IT-технологиялар саласындағы мамандандыру, ерте профильдеу, робототехника мен бағдарламалауды, 3D модельдеуді және т.б. тереңдетіп оқытады. ## Қ. Сәтбаев атындағы мектептер желісі Инженерлік-техникалық бағыттағы Қ.Сәтбаев мектептер желісін құру жоспарлануда. Мұндай мектептер инженерлік-техникалық бағытта (физика, математика, информатика, химия және географияны тереңдетіп оқыту) білім беретін болады. ## Дереккөздер
Қазсушар — республикалық маңызы бар су шаруашылығы объектілерін күтіп ұстау, пайдалану және олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жұмыстарымен айналысатын мемлекеттік кәсіпорын. ## Тарихы Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігі Су шаруашылығы комитетінің «Қазсушар» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны “Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің мәселелері” Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 28 ақпандағы № 196 қаулысына сәйкес Су ресурстары комитетінің шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорындары мен республикалық мемлекеттік кәсіпорындарының еншілес мемлекеттік кәсіпорындарын қосу жолымен құрылды: * Бартоғай су қоймасын және Д. Қонаев атындағы Үлкен Алматы каналын пайдалану басқармасы (Алматы)Мелиосервис * Мелиосервис * Астана су (Астана) * Қаныш Сәтбаев атындағы канал (Астана) * Қарағандысушар (Қарағанды) * Қостанайсушар (Қостанай) * Сарқант шаруашылық есептегі 72-жөндеу учаскесі (Сарқант) * Оңтүстіксушар (Шымкент) * Батыссушар (Орал)Каменский водопроводБөкей ордасы су құбыры * Каменский водопровод * Бөкей ордасы су құбыры * Солтүстіксушар (Петропавл) * Ақтөбесушар (Ақтөбе) * Атыраусушар (Атырау)Балықшы пайдалану-өңдеу кәсіпорны * Балықшы пайдалану-өңдеу кәсіпорны * Шығыссушар (Өскемен) * Маңғыстаусушар (Ақтау) * «Арал» құрылысы салынып жатқан кәсіпорындардың бірлескен дирекциясы (Қызылорда) * Солтүстік су құрылыс (Көкшетау) * Есіл су (Петропавл) * Таразсушар (Тараз) * «Су-метрология» ғылыми-өндірістік орталығы (Шымкент) * Қызылордасушар (Қызылорда) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 1 ақпандағы № 58 қаулысымен "Нұра топтық су құбыры" ШЖҚ РМК "Қазсушар" ШЖҚ РМК-на қосылды. ## Қызметі Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігінің Су шаруашылығы комитеті Кәсіпорынға қатысты мемлекеттік басқарудың тиісті саласына басшылық ету жөніндегі уәкілетті органның функцияларын жүзеге асырады. Жарғы негізінде «Қазсушар» РМК басты қызметі республикалық маңызы бар су шаруашылығы объектілерін ұстау, пайдалану, сондай-ақ мемлекеттік меншіктегі су шаруашылығы жүйелері мен құрылыстарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады. Кәсіпорын қызметінің негізгі мақсаты Кәсіпорын теңгеріміндегі гидротехникалық құрылыстар мен кешенді мақсаттағы су қоймаларын, магистралдық су құбырлары мен өзге су шаруашылығы объектілерін ұстау, пайдалану және қалпына келтіру болып табылады. ## Филиалдары ## Дереккөздер
2023 жылғы 19 наурызда Қазақстанда кезектен тыс парламент сайлауы орын алды. Сайлау барысында Мәжіліс депутаттарымен қатар елдегі барлық мәслихаттардың, соның ішінде Ақмола облыстық мәслихатының депутаттары сайланды. Сайлау нәтижесінде облыс мәслихатының VIII сайланымы құрылды да, өз жұмысын бастады. Ақмола облысының 517 816 сайлаушысы бар, олардың 310 513 ғана (60%) дауыс берді. Сайлау нәтижесінде ең көп дауыс алған Аманат партиясы болды да, ол 13 мандатқа ие болды. Мәслихатта өкілеттікке қол жеткізген тағы басқа екі ғана партия болды: 2 мандаты бар Ауыл ХДПП және 1 мандаты бар Ақ жол ДП. ## Алғышарттары 2023 жылғы сайлауға дейін мәслихат депутатының барлығы да пропорционалды сайлау жүйесі арқылы сайланатын. Бұл жолмен 2021 жылғы мәслихат сайлауы өткен еді. 2023 жылғы наурызда Қазақстанда кезектен тыс парламент сайлауы орын алды да, онымен қатар әр мәслихаттың сайлауы да жүрді. Осы жолы Ақмола облыстық мәслихатының сайлауы барысында, басқа мәслихаттардағыдай, депутаттың бір жартысы партиялық тізім бойынша, басқа жартысы бірмандатты округ бойынша сайланды. ## Сайлау жүйесі Бұл сайлау — депутаттың бір жартысы партиялық тізім бойынша, қалған жартысы бірмандатты округ бойынша сайлайтын жүйе арқылы өткен тұңғыш мәслихаттық сайлау. Бұл жаңа жүйе арқылы енді сайлауға саяси партиялар да, өзін-өзі ұсынғандар да қатыса алады. ## Нәтижелері ### Депутаттар тізімі Сайлау нәтижесінде мәслихаттың 32 депутаты сайланды. 2023 жылғы 30 наурызда Ақмола облыстық мәслихатының төрағасы болып Аманат мүшесі Бейбіт Жүсіпов сайланды. Партиялық тізім бойынша сайланғандар Бірмандатты округ бойынша сайланғандар ## Қосымша ақпарат ## Дереккөздер
Ақмола облыстық мәслихаты — Қазақстан солтүстігіндегі Ақмола облысының жергілікті бірпалаталы заң шығарушы органы, мәслихат. 1993 жылы құрылған бұл мәслихаттың 2023 жылдан бері 32 депутатының жартысы партиялық тізім бойынша сайланса, қалғаны партиясыз, бірмандатты округ бойынша сайланады. Мәслихаттың 2023 жылғы 30 наурыздан бергі қызметтегі төрағасы — Аманат мүшесі Бейбіт Жүсіпов. ## Тарихы 1993 жылғы 10 желтоқсанда Қазақстандағы биліктің жергілікті өкілді органдарының тарихынан сыр шертетін «Қазақстан Республикасының жергілікті өкілді және атқарушы органдары туралы» Заңы қабылданды. 1994 жылғы наурызда Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің қаулысымен бүкілхалықтық сайлау өтіп, Мәслихат деп аталатын бірінші шақырылған өкілді органдар сайланды. Одан облыстық мәслихатқа 44 депутат сайланып, Мәслихаттың бірінші хатшысы болып Амангелді Сыздықов сайланды. 2021 жылы жаңадан енгізілген партиялық тізім бойынша пропорционалды өкілдік негізінде алғаш рет сайлау өтті, онда «Нұр Отан» облыстық мәслихаттағы 26 мандатқа ие болды, одан кейін «Ақ жол» Демократиялық партиясы мен «Ауыл ХДПП екі партиясы жергілікті органды саяси фракциялар астында біріктірді. ## Сайлау жүйесі Мәслихат депутаттары әр 5 жыл сайын қайта сайланады және олардың жартысы партиялық тізім бойынша пропорционалды өкілдік арқылы сайланады (бір партияға бір мандат алу үшін жалпы дауыстың кемінде 5%-ы қажет), ал қалған жартысы бірмандатты округ арқылы сайланады. 2023 жылғы сайлауға дейін олар заң шығарушы органда кез келген орынды жеңіп алу үшін қажетті 7% сайлау шегі бар партиялық тізім бойынша пропорционалды өкілдік негізінде сайланды. Егер бір партия ғана сайлау табалдырығын аттап өте алса, онда дауыс саны бойынша екінші орын алған партия шекті межеден өткен-өтпегеніне қарамастан, мәслихаттағы өкілдік үшін жеткілікті орынға ие болады. Мәслихаттың мүшесі 20 жасқа толған және бір ғана мәслихаттың мүшесі бола алатын Қазақстан азаматы бола алады. ## Өкілеттіктері Қазақстан Конституциясының мәліметінше мәслихат облыстың даму жоспарларын, экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларын, қала бюджетін бекітеді және оның орындалуын бақылайды, жер қатынастарын, әкімшілік-аумақтық орналастыру мәселелерін реттеуді жүзеге асырады, азаматтар мен ұйымдардың Қазақстан конституциясының, заңдарының номаларын, әкімнің ұсынысы бойынша мәслихат сессиясының шешiмімен тиісті әкімдіктің дербес құрамын келіседі, Қазақстан президентінің актілерін, орталық және жергілікті мемлекеттік органдардың нормативтік құқықтық актілерін орындауына жәрдемдеседі. ## Құрылымы 2023 жылғы наурыздағы жағдай бойынша Ақмола облыстық мәслихатының 4 тұрақты комиссиясы бар: * Бюджет және экономика мәселелері жөніндегі; * Әлеуметтік мәселелер жөніндегі; * Депутаттық этика, заңдылық, экология және табиғат пайдалану мәселелер жөніндегі; * Аграрлық мәселелер және индустриалды-инновациялық даму комиссиялары. ## Қазіргі құрамы Ақмола облыстық мәслихаты соңғы сайлауының қорытындысы ресми түрде 2023 жылғы 24 наурызда жарияланды. Партия мүшелерінің саны төмендегі кестеде көрсетілген. Қалған 16 мүше бір мандатты округтік дауыс беру арқылы сайланды. 30 наурызда Мәслихаттың ресми сайтында оның жаңа құрамы басталған кезде «Аманат» басқарған фракцияның 26 мүшеден (жалпы 32 депутаттан) тұратыны туралы хабарлады. «Аманат» тобының мүшелерінің партиялары, аты-жөндері айтылмады. ## Соңғы сайлауы ## Қосымша ақпарат ## Дереккөздер
Халықаралық туризм және меймандостық университеті — Түркістан қаласында ашылған халықаралық деңгейде туризм саласындағы мамандар дайындайтын жоғары оқу орны. ## Тарихы «Халықаралық туризм және меймандостық университеті» КЕАҚ Мемлекет басшысы Қ.Қ. Тоқаевтың тапсырмасы бойынша құрылды. Университетті құру Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2019-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында бекітілген. Мақсаты Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігінің 2020-2024 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында жазылған және «туристік өнімдер мен қызметтердің сапасы мен қолжетімділігін арттыру» болды. ҚР Үкіметінің 2019 жылғы 20 наурыздағы № 129 қаулысымен жарғылық капиталына мемлекет жүз пайыз қатысатын "Халықаралық туризм және меймандостық университеті" коммерциялық емес акционерлік қоғамы құрылды. 2020 жылғы 25 мамырда «Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Білім және ғылым саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті» республикалық мемлекеттік мекемесі қызмет көрсету саласында кадрлар даярлау бағыты және жалпы дамудың пәндік мамандандырылған мұғалімдерін даярлау бағыты бойынша білім беру қызметін жүзеге асыруға №KZ05LAA00018250 мемлекеттік лицензия берді. 2020 жылдың 22 маусымында университет Білім сапасын қамтамасыз ету жөніндегі тәуелсіз агенттіктен халықаралық бастапқы институционалдық аккредиттеу туралы куәлік (І–А № 004) алды. 2022 жылғы 17 ақпанда ҚР БҒМ уәкілетті органы Университетке мемлекеттік бюджет қаражаты, ҚР жер қойнауын пайдаланушылардың қаражаты есебінен ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызмет конкурсына қатысуға құқық беретін № 000356 куәлік берді. Университет 2021 жылдың желтоқсанында ҚР жоғары оқу орындарының арасында бірінші дүниежүзілік туристік ұйымның (United Nations World Tourism Organization) бекітілген мүшесі болды. 2023 жылдың қазан айының басында Университет Түркияның жоғары білім Кеңесі (Yükseköğretim Kurulu) мойындаған шетелдік жоғары оқу орындарының тізіміне енгізілді. ## Құрылымы Университет құрамында 5 мектеп бар: * Туризм мектебі * Қонақжайлылық мектебі * Дене шынықтыру және спорт мектебі * Гуманитарлық мектеп * Тілдер мектебі ## Дереккөздер
Берік Сақбайұлы Арын (1969 жылы 5 маусымда туған, Талдықорған облысы, Мұқыры ауылы) — қазақстандық мемлекет қайраткері, дипломат. I дәрежелі Төтенше және Өкілетті Елші. ## Өмірбаяны 1994 жылы әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетін бітірген. 2007 жылы Қазақ гуманитарлық-заң университетін бітірген. Араб тілі мен әдебиеті, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі, заң ғылымдарының бакалавры. 1994-1996 жылдары - Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінде референт, атташе. 1996-2001 жылдары - Қазақстан Республикасының Сауд Арабиясындағы Елшілігінде атташе, үшінші, екінші, бірінші хатшы. 2001-2002 жылдары - СІМ бөлім меңгерушісі. 2002-2006 жылдары - Қазақстан Республикасы Мысыр Араб Республикасындағы Елшілігінің кеңесшісі. 2006-2007 жылдары - Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Сыртқы саясат орталығының бас инспекторы. 2007 жылдың маусымынан - Парламентаралық байланыс және халықаралық ынтымақтастық бөлімінің меңгерушісі. 2009-2011 жылдары - Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты аппараты басшысының орынбасары. 2011 жылдың желтоқсанынан - Қазақстан Республикасының Мысырдағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, Африка Одағы жанындағы Тұрақты өкілі. 2012 жылғы мамырдан Марокко, 2015 жылғы сәуірден Алжир, Тунистегі Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқарды. 2016 жылдың қазанынан ҚР дін істері және азаматтық қоғам вице-министрі. 2019 жылдан бастап - Қазақстанның Сауд Арабиясы Корольдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі, Қазақстанның ИЫҰ жанындағы Тұрақты өкілі. 2019 жылдың қыркүйегінен бастап – Қазақстан Республикасының Бахрейн Корольдігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқарады. 2024 жылдан бастап – Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі ислам ұйымының Бас директоры. ## Дереккөздер
* Хабар * Хабар — қазақстандық медиахолдинг. * Хабар — қазақстандық телеарна. * Хабар (электроника)
«Бәйтерек» — 2013 жылы ұлттық даму институттарын, қаржы ұйымдарын басқару және ұлттық экономиканы дамыту жүйесін оңтайландыру үшін құрылған холдинг. «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ-ның жалғыз акционері Қазақстан Республикасының Үкіметі болып табылады. 2021 жылдың наурызында Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша «ҚазАгро» ҰБХ» АҚ «Бәйтерек» холдингімен біріктірілді. Сондай-ақ «Қазақстандық ипотекалық компания» АҚ негізінде тұрғын үй құрылысының бірыңғай операторы (қазіргі «Қазақстандық тұрғын үй компаниясы» АҚ) құрылды. ## Еншілес ұйымдары «Бәйтерек» холдингі құрамына 9 еншілес компания кіреді: ## Үкімет бағдарламаларындағы рөлі «Бәйтерек» холдингі келесі мемлекеттік және Үкіметтік бағдарламаларды жүзеге асырудағы негізгі оператор болып табылады: * Ұлт Жоспары - «100 нақты қадам» * Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2020 - 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы * "Бизнестің жол картасы-2025" бизнесті қолдау мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы * Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017 – 2021 жылдарға арналған "Еңбек" мемлекеттік бағдарламасы * Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017 - 2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы * Қарапайым заттар экономикасы * «Қазақстан Республикасының ұлттық экспорттық стратегия» бағдарламасы * Тұрғын үй-коммуналдық дамудың «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасы ## Стратегиялық бағыттары * Кәсіпкерлікті қолдау * Үлестік қаржыландырудың экожүйесін дамыту * Халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету ## Директорлар кеңесінің құрамы * Олжас Абайұлы Бектенов — Қазақстан Премьер-министрі, директорлар кеңесінің төрағасы * Роман Васильевич Скляр — Қазақстан Премьер-министрінің бірінші орынбасары * Нұрлан Серікұлы Байбазаров — Қазақстан Премьер-министрінің орынбасары — Ұлттық экономика министрі * Мәди Төкешұлы Такиев — Қазақстан Қаржы министрі * Қанат Бисимбайұлы Шарлапаев — Қазақстан Өнеркәсіп және құрылыс министрі * Ерұлан Кенжебекұлы Жамаубаев — Қазақстан Президентінің кеңесшісі * Рустам Тимурұлы Қарағойшин — холдингтің басқарма төрағасы * Мари-Элен Берар — тәуелсіз директор * Дэниел Алан Витт — тәуелсіз директор * Норберт Манфред Грундке — тәуелсіз директор ## Басқарма төрағалары * Қуандық Бишімбаев (05.2013 — 05.2016) * Ерболат Досаев (05.2016 — 08.2017) * Айдар Әріпханов (12.2017 — 02.2022) * Қанат Шарлапаев (02.2022 — 09.2023) * Нұрлан Байбазаров (10.2023 — 02.2024) * Рустам Қарағойшин (02.2024 жылдан бастап) ## Жалғыз акционері 2014 жылғы 27 қарашада Холдинг акцияларының мемлекеттік пакетін иелену және пайдалану құқығы Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігіне берілді. «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 26 желтоқсандағы № 806 Жарлығына сәйкес Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі таратылған министрліктің құқықтық мирасқоры болып табылатын Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне қайта құру жолымен қайта ұйымдастырылды. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 30 наурыздағы № 175 қаулысымен Холдинг акцияларының мемлекеттік пакетін иелену және пайдалану құқығы Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігіне берілді. ## Даму тарихы 2013 жыл «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ даму институттарын, қаржы ұйымдарын басқару жүйесін оңтайландыру және ұлттық экономиканы дамыту мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 22 мамырдағы № 571 Жарлығымен құрылды. Холдингтің негізгі міндеті – ұлттық даму институттарының, ұлттық компаниялардың және басқа да заңды тұлғалардың өзіне меншік құқығымен тиесілі және сенімгерлік басқаруға берілген акциялар пакеттерін (қатысу үлестерін) басқару. Холдинг құрамына бұрын мемлекеттік органдардың және «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ басқаруында болған 10 даму институты кірді. 2014 жыл Холдинг 2015-2019 жылдарға арналған «Нұрлы жол» инфрақұрылымдық даму мемлекеттік бағдарламасының операторы болды. Холдинг құрамында 2013 және 2014 жылдары республикалық бюджеттен бөлінген 20 млрд теңге капиталдандырумен Kazakhstan Infrastructure Fund инфрақұрылымдық қоры құрылды. Елдің инфрақұрылымдық дамуына жәрдемдесу үшін Холдинг пен «Қазақстандық МЖӘ орталығы» АҚ бірлесіп «Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік жобаларын сүйемелдеу орталығы» ЖШС құрды. Холдингтің құрылымында экономиканың басым секторларына инвестиция салу үшін Baiterek Venture Fund венчурлік қоры құрылды. 2015 жыл «Ұлт жоспары - 100 нақты қадам» 62-ші қадам аясында Еуразиялық экономикалық одақта бәсекеге қабілетті көшбасшы бола алатын қатысушы компаниялардың серпінді өсуіне жәрдемдесу мақсатында «Бәсекеге қабілеттілік көшбасшылары – ұлттық чемпиондар» бағдарламасы қолға алынды. «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ Тұрғын үй құрылысын іске асыру бөлігінде Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы операторларының бірі болып белгіленді. 2016 жыл Холдинг «Нұрлы жол», 2015-2019 жылдарға арналған индустриялық-инновациялық даму, «Бизнестің жол картасы – 2020», Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы секілді мемлекеттік және үкіметтік бағдарламаларды іске асыруды жалғастырды. Ипотекалық несиелерге кепілдік беру қоры «ТҚКҚ» АҚ болып қайта құрылды. 2016 жылдың қыркүйегінде «МЖӘ жобаларын сүйемелдеу орталығы» ЖШС мандатын кеңейтіп, «Kazakhstan Project Preparation Fund» ЖШС индустриялық және инфрақұрылымдық жобалардың жобалық құжаттамасын қаржыландыру және әзірлеу жөніндегі қоры деп атау туралы шешім қабылданды. 2017 жыл 1 қаңтардан бастап «Нұрлы жер» тұрғын үй құрылысының мемлекеттік бағдарламасы іске қосылды, оның аясында «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ-ның тұрғын үй блогы оны іске асырудың бірыңғай операторы болып белгіленді. «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ-ның 2014-2023 жылдарға арналған Даму стратегиясы өзектендірілді. «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ Корпоративтік басқару кодексі жаңа редакцияда бекітілді. Басқарма «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ 2018-2023 жылдарға цифрландыру стратегиясын бекітті. Бизнесті кешенді және клиентке бағытталған етіп қолдауды қамтамасыз ететін «Digital Baiterek кәсіпкерлікті қолдаудың бірыңғай порталы» ақпараттық жүйесі тұрақты (өнеркәсіптік) пайдалануға енгізілді. Холдингтің еншілес ұйымдары, «ҚДБ» АҚ және «ҚКМ» АҚ-мен «ҚДБ» АҚ жобаларын капиталдандыру мақсатында 100 млн АҚШ доллары көлемінде DBK EquityFund тікелей инвестициялар қоры құрылды. Холдингпен құрылымды оңтайландыру бойынша процедуралар жүргізілді, атап айтқанда, «ҚИҚ» АҚ бойынша жалпы сомасы 337 млн теңгеге 4 жоба бойынша қатысу үлесін жүзеге асырды. «ТДҰА» АҚ бойынша «Қ. И. Сәтпаев атындағы ҚазҰТУ Технопаркі» ЖШС-не қатысу үлесі іске асырылды. 2018 жыл Директорлар Кеңесі елдің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуына ықпал ететін экономиканың жеке секторының жобаларына шоғырланатын Холдингтің инвестициялық саясатын жаңа редакцияда бекітті. 2018 жылғы желтоқсанда «Қазақстан қор биржасы» АҚ-да 15 жыл айналым мерзімімен 77,7 млрд теңге сомасына теңгелік облигациялардың дебютті шығарылымы жарияланды. 2019 жыл «KazakhExport» ЭСК» АҚ жарғылық капиталын толықтыруға 34 млрд теңге бөлінді. «Технологиялық даму жөніндегі ұлттық агенттік» АҚ қызметін трансформациялау және оны «QazTech Ventures» АҚ деп қайта атау аяқталды, оның қызметі венчурлік нарықты, бизнес-инкубациялауды және технологиялық кәсіпкерлікті дамытуға шоғырландырылатын болады. Холдинг «Қазақстан қор биржасы» АҚ-ға 10 жылдық айналым мерзімімен: 40 млрд теңге сомасына және жылдық 9,5% мөлшерлемесімен; және жылдық 9,75% мөлшерлемесімен 25 млрд теңге сомасына теңгелік облигациялардың екі шығарылымын жариялады. 2020 жыл Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы бойынша «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ Тұрғын үй блогын оңтайландыру жүргізілді, нәтижесінде «ҚИК» ИҰ» АҚ-ға «Бәйтерек девелопмент» АҚ (2020 жылғы қазан) және «Тұрғын үй құрылысына кепілдік беру қоры» АҚ (2020 жылғы қараша) қосылды. Сонымен қатар, «ҚИК» ИҰ »АҚ« Даму Қоры »АҚ арқылы ұсынылатын әзірлеушілерді субсидиялау құралына көшіріледі. «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ еншілес ұйымы – «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ атауы «Отбасы банк» Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ (қысқаша «Отбасы банк» АҚ) болып өзгертілді. 2020 жылғы 11 қарашада Қазақстан қор биржасында айналыс мерзімі 10 жыл, жылдық 11,3 % мөлшерлеме бойынша 50 млрд теңге сомаға теңгелік облигациялар орналастырылды; 2020 жылғы 9 желтоқсанда – айналым мерзімі тиісінше 7 және 10 жыл, жылдық 11,3 % мөлшерлеме бойынша жалпы сомасы 100 млрд теңгеге теңгелік облигациялардың екі шығарылымы болды. «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ «Нұрлы жер» және 2020–2021 жылдарға арналған Жұмыспен қамту жол картасы бағдарламаларын іске асыру аясында Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің еншілес құрылымы «Қазақстандық тұрақтылық қоры» АҚ-нан жалпы көлемі 970 млрд теңге облигациялық қарыздар тартылды. 2020 жылы «KazakhExport» ЭСК» АҚ 29 млрд теңге сомасына капиталдандыруды жүзеге асырды. 2021 жыл 2021 жылғы 26 қаңтарда «Қазақстан Ипотекалық компаниясы» ипотекалық ұйымы» АҚ «Қазақстан Тұрғын үй компаниясы» АҚ болып атауын өзгертті. Мемлекет басшысы Қ. Тоқаевтың 2020 жылғы 1 қыркүйектегі «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі» атты Қазақстан Республикасына жолдау шеңберінде берген тапсырмасына сәйкес «ҚазАгро» ҰБХ» АҚ мен «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ қосу жұмысы аяқталды. 2021 жылдың наурыз айында Қазақстан қор биржасында 10 жылдық айналым мерзімімен 50млрд теңге сомаға теңгелік облигациялар шығарылымы орналастырылды. 2021 жылдың мамыр айында «QazTech Ventures» АҚ мен «Kazakhstan Project Preparation Fund» ЖШС еншілес ұйымдарының функционалы мен активтерін жеке қор ретінде «Қазына Капи[1]тал Менеджмент» АҚ басқаруына табыстау шаралары аяқталды. 2021–2025 жылдарға Кешенді жекешелендіру жоспарын орындау үшін 2021 жылдың тамыз айында «Қазақстан Инвестиция қоры» АҚ акциялары 100 % өткізілді. 2021 жылдың тамыз айында Nur Otan партиясының «Өзгерістер жолы: Әр азаматқа лайықты өмір!» сайлау алдындағы бағдарламасын орындау жөніндегі Жол картасын жүзеге асыру шеңберінде «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ жанында Қоғамдық кеңес құрылды. 2021 жылдың қараша айында 2014–2023 жылдарға арналған «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ дамыту жоспары өзекті сипатқа ие болды. 2021 жылдың желтоқсан айында «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» «Аграрлық кредит корпорациясы» АҚ-на қосу жолымен қайта ұйымдастырылды. 2021 жылдың желтоқсан айында Қазақстан қор биржасында 10 жылдық айналым мерзімімен 55 млрд теңге сомаға теңгелік облигациялар шығарылымы орналастырылды. «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ «Нұрлы жер» бағдарламасы мен 2020–2021 жылдарға арналған Жұмыспен қамтудың жол картасын жүзеге асыру шеңберінде Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің еншілес құрылымы – «Қазақстан орнықтылық қоры» АҚ жалпы көлемі 220млрд теңгені құрайтын облигациялық қарыздары тартылды. 2021 жылы «KazakhExport» ЭСК» АҚ 5 млрд теңгені құрайтын сомаға капиталдандыруды жүзеге асырды. 2022 жыл Мемлекет басшысының тапсырмасын орындау шеңберінде Холдинг «ҚазАгроқаржы» АҚ («ҚАҚ» АҚ) акцияларының 100%-ын «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ-на берді. «ҚАҚ» АҚ ауыл шаруашылығы техникасы мен жабдықтарын лизингке беру бойынша негізгі қызметін жалғастырды. Қазақстан Республикасы Үкіметінің тапсырмасын орындау мақсатында 2022 жылғы 1 қыркүйекте Холдинг «Сбербанк России» ЖАҚ-дан «Сбербанк» АҚ еншілес банкіндегі 99,99% қатысу үлесін сатып алды. Сатып алғаннан кейін «Сбербанк» АҚ ЕБ қайта тіркеліп, «Береке банк» АҚ болып қайта аталды. 2022 жылдың қараша айында Холдинг өз талабын орындап, «Береке Банк» АҚ миноритарлық акционерлерінен оларға тиесілі 248 дауыс беретін акциясын сатып алды. ## Дереккөздер
Айна Ермекқызы Мысырәлімова (8 сәуір 1966 жыл, Ақжар ауданы, Солтүстік Қазақстан облысы) — қазақстандық саясаткер, мұғалім, Қазақстан Мәжілісі 8-сайланымының депутаты (2023–). ## Білімі 1990 жылы Айна Мырысәлімова Қарағанды мемлекеттік институтын «Филология, орыс тілі мен әдебиеті пәнінің оқытушысы» мамандығы бойынша бітірді. 2007 жылы ол Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университетінде әлеуметтану бакалавр деңгейіне ие болды. ## Мансабы Өз еңбек жолын Мысырәлімова 1990 жылы, Көкшетау қаласындағы №19 орта мектепте орыс тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі болып бастаған. Бұл қызметтен кейін, 1994–2005 жылдары ол Мемлекеттік әкімшілік қызметтің жергілікті атқарушы органдарында түрлі лауазымдарда жұмыс істеді. 2005 жылдан 2008 жылға дейін ол Ақмола облысының Ішкі саясат департаменті директорының орынбасары қызметін атқарды. Бұдан кейін, 2011 жылға дейін ол Көкшетау әкімінің орынбасары болды. 2013–2015 жылдары аралығында ол Аршалы ауданы әкімінің орынбасары болды да, 2015 жылы Қазақстан халқы ассамблеясы Ақмола хатшылығының меңгерушісі бола тұрды. 2015 жылғы қарашадан 2017 жылғы маусымға дейін ол Ақмола облысы Ішкі саясат басқармасының басшысы болса, 19 маусымнан 2022 жылғы мамырға дейін ол Ақмола облысы әкімінің Әлеуметтік мәселелер жөніндегі орынбасары еді. 2022 жылғы мамырдан желтоқсанға дейін ол Аманат партиясы Ақмола облыстық филиалының атқарушы хатшысы болған. 2022 жылғы 20 желтоқсанда Мысырәлімова Аманат партиясы Ақмола облыстық филиалының төрайымы болып сайланды. Мысырәлімованың төрайымдығы кезінде, 2023 жылғы 19 наурызда облыстық мәслихаттың 8-сайланымы сайланған еді. Бұл қызметте ол сол жылғы 27 наурызға дейін болды. 2023 жылғы 28 наурызда ол Аманат партиясынан Қазақстан Мәжілісі 8-сайланымының депутаты болып сайланды. Депутат ретінде Мысырәлімова елде көрсетілетін психологиялық көмек жүйесін дамыту жөніндегі ұсыныстары үшін көзге түсті. ## Жеке өмірі Айна Мысырәлімова үйленген және оның екі ұл баласы бар. Ол қазақ және орыс тілдерін меңгерген. ## Дереккөздер
Қазақстан Республикасының Ұлттық музейі — Астана қаласында Тәуелсіздік алаңында орналасқан 2014 жылы 2 шілдеде ашылған мұражай. «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде табылған көптеген құнды дүниелер Қазақстан Республикасы Ұлттық музейінің баға жетпес қорын құрайды. Музей «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру шеңберінде Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасы бойынша құрылды. Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2014 жылғы 2 шілдеде «Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігі «Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі» республикалық мемлекеттік мекемесін құру туралы» № 675 Қаулысы шықты. Ұлттық музейдің алғашқы директоры болып Дархан Қамзабекұлы Мыңбай тағайындалды. ## Мұражай ғимараты Мұражай ғимараты Тәуелсіздік алаңы маңындағы «Қазақ елі» монументімен, Тәуелсіздік сарайымен, Бейбітшілік және келісім сарайымен, Әзірет Сұлтан мешітімен және Қазақ ұлттық өнер университетімен үйлесім тапқан. Музей ғимараты ерекше пішінімен алыстан көз тартады. Аса ірі бірегей музей кешені 74 000 м2 жерді алып жатыр және тоғызыншы қабатқа дейін ауыспалы қабатты болып келетін жеті блоктан тұрады. Жалпы көлемі 14 000 м2 асатын экспозициялық алаң 14 залды алып жатыр. Қазақстан Республикасы Ұлттық музейінде 20 зал бар, соның ішінде Ежелгі және ортағасырлар тарихы залы, Көне түркі өркениеті залы, Ұлы Даланың ежелгі өнері және технологиялары залы, XIII-XX ғғ. Қазақстан тарихы залы, Қазақтың дәстүрлі мәдениеті залы, Тәуелсіз Қазақстан залы, Астана залы, Материалдық емес мәдени мұра залы, Палеонтология залы, Қолөнершілер орталығы, Заманауи бейнелеу өнері залдары бар. Ұлттық қазынаны зерделеу жөніндегі музей құрылымы ғылыми-зерттеу институтынан тұрады. Сондай-ақ балалар музейіне, балалар шығармашылығы орталығына, екі көрме залына, қалпына келтіру шеберханасына, зертханаларға, кәсіби қор сақтауға, оқу залы бар ғылыми кітапханаға, мәжіліс залы мен кәдесый дүңгіршектеріне арналған үй-жайлар көзделген. Музей дүниежүзілік стандарттарға сәйкес жабдықтармен жарақтандырылған, экспозициялар үшін заманауи көрме технологиялары: екі залға жұмыс істейтін арнайы контенті бар бірегей иілген экран, медиа еден, қазіргі Астананың орталық бөлігінің серпінді макеті, толып жатқан медиаэкрандар, голограммалар, диодты жарық LED-техника, сенсорлық дүңгіршектер, үш тілде ақпарат беретін мультимедиялық жолсерік пайдаланылады. Музейде экскурсиялардың алуан түрлері – шолу және тақырыптық экскурсиялар, интерактивті сабақтар мен ойын экскурсиялары түрінде арнайы бағдарламалар әзірленуде. Ұлттық музей заманауи санаткерлік мәдениет мекемесі болуға, Республиканың тарихи және мәдени мұрасын талдау, салыстыру, пайымдау, талқылау, ой-пікір айту және бағалау орнына айналуға тиіс. Осы заманғы музей – бұл келушілермен әрқашан да ашық бүкпесіз сұхбаттасу. Бұл музейде оның меймандарын тарихпен тілдесудің белсенді қатысушыларына айналдыруға қолдан келгеннің бәрі жасалған. ## Дереккөздер
Astana International Exchange (AIX) — 2017 жылы «Астана» халықаралық қаржы орталығын (АХҚО) дамыту аясында құрылды. AIX миссиясы – бизнес пен инвесторларға инновациялық өнімдер мен қызметтерді ұсыну арқылы Орталық Азияда және одан тыс жерлерде сенімді және өтімді капитал нарықтарын дамыту. AIX ағылшын құқығының юрисдикциясындағы халықаралық инвесторларға таныс нормативтік-құқықтық орта шеңберінде жұмыс істейді. Биржа 40-дан астам жергілікті және халықаралық сауда мүшесі кіретін дамыған экожүйенің арқасында инвестицияларға қолжетімді сенімді және қауіпсіз сауда инфрақұрылымын ұсынады. AIX акционерлері – АХҚО, Шанхай қор биржасы, Жібек Жолы Қоры және AIX сауда платформасын ұсынатын NASDAQ биржасы. ## Дереккөздер
«Абай айнасы» — Дүкенбай Досжанның қалам ұшынан шыққан ғұмырнамалық зерттеу кітабы, 1994 жылы жарияланды. Мұнда Абай болмысы пәлсапалық тұрғыдан көрсетіліп, ақын рухымен іштей шүйіркелесу арқылы көптеген мәселелер талдауға салынады. Автор өзі атап өткендей, «Абай мен Байрон» тарауы бастапқыда дипломдық жұмысы еді, кейін оны кітапқа кірістіру мақсатымен қайтадан жазды. Ал араб тілінің маманы, Құранның аудармашысы Нұралы Өсерұлымен пікір сайысы, ойласу, сырласу үстінде «Абай діні» тарауы дүниеге келді. «Ақынның тұқым-тұяғы» жазылуына Мәкен Тұрағұлқызы себепкер болды. Сондай-ақ кітап Абай өмірінің ақтаңдақ тұстарын соңғы кезде табылған Тұрағұл, Кәкітай, Ахат деректерімен толыға түсті. Кітап 15 тараудан тұрады. ## Мазмұны * Абайдың тұқым-тұяғы * Қырқыншы сөз үстіндегі сұхбат * 1898 жыл. Қастандық * 1880 жыл. Екі кісі боп бөлінген Абай * 1882 жыл. Абай діні * 1885 жыл. Еуропаның есігі * 1887 жыл. Абай мен Пушкин * 1886-88 жыл. Абай күлкісі. Сұлулыққа табыну * 1893 жыл. Абай мен Байрон * 1895 жыл. Абай өкініші * 1897 жыл. Ақылдың қыры * 1898 жыл. Өлеңдерім жиналсын * 1900 жыл. Абай айнасы * 1904 жыл. Отырып ауырған адам * 1934 жыл. Тұрағұлдың мұңы ## Дереккөздер
«Қазтелерадио» АҚ — республика халқын телеарналар мен радиоарналар бағдарламаларын қабылдаумен қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасындағы эфирлік хабар тарату саласындағы ең ірі оператор. ## Тарихы 1964 жылы қаңтарда қарқынды дамып жатқан телерадиохабар тарату саласын үйлестіру және басқару үшін Қазақ КСР Байланыс Министрлігінің Радиобайланыс, радиохабар тарату және теледидар дирекциясы ұйымдастырылды. 1974 жылы Қазақ КСР Байланыс Министрлігінің Радиобайланыс, радиохабар тарату және теледидар дирекциясы Қазақ КСР Байланыс Министрлігінің Республикалық радиобайланыс, радиохабар тарату және теледидар торабына түрлендірілді. 1993 жылы Қазақ КСР Байланыс Министрлігінің Республикалық радиобайланыс, радиохабар тарату және теледидар торабының атауы Қазақстан Республикасы Байланыс Министрлігінің «Радио және теледидар» Республикалық өндірістік бірлестігі болып өзгертілді. 1996 жылы «Қазақтелеком» ҰАК құрылымында Радиобайланыс, радиохабар тарату және теледидар біріккен кәсіпорны (РРТ БК) құрылды. Оның құрамына келесі облыстардың телекоммуникация дирекцияларының құрылымдық телерадиохабар тарату бөлімшелері кірді: Қарағанды, Жезқазған, Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Қызылорда, Ақмола, Қостанай, Торғай, Көкшетау және Павлодар. «АРТС» РМК (Көктөбе) тікелей «Қазақтелеком» ҰАК құрылымында қалды. 1997 жылы 07.10.1997 ж. №1419 ҚР Үкіметінің Қаулысымен арнайы теле-, радиохабар тарату субъектісі ретінде «Қазтелерадио» РМҚК (Республикалық Мемлекеттік Қазыналық Кәсіпорын) құрылды, оның негізгі міндеті ретінде «телерадиобағдарламаларды және басқа телерадиохабарларды тарату» белгіленді. Кәсіпорынды мемлекеттік басқаратын өкілетті орган ретінде Қазақстан Республикасының Баспа және бұқаралық ақпарат істері жөніндегі ұлттық агенттік бекітілді. 2000 жылдың 24 ақпанындағы ҚР Үкіметінің №298 қаулысы негізінде 2000 жылдың мамырында «Қазтелерадио» РМҚК мен «АРТПС» РМК (Алматы радиотелевизия хабарын берушi станциясы) бірігуі жүзеге асырылып, «Қазтелерадио» ААҚ құрылды. 2001 жылы «Қазтелерадио» ААҚ «Қазтелерадио» ЖАҚ болып қайта тіркелді, ал 2004 ж. «Қазтелерадио» ЖАҚ 13.05.2003 жылғы №415-II Қазақстан Республикасының «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңына сәйкес «Қазтелерадио» АҚ болып қайта тіркелді. 2007 жылдың 10 мамырындағы № 375 Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысымен 2007 ж. «Қазтелерадио» АҚ акцияларының мемлекеттік пакеті «Самғау» Ұлттық ғылыми-техникалық холдингі» АҚ-на табысталды. 03.07.2008 ж. № 668 Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысымен 2008 ж. «Қазтелерадио» АҚ акцияларының мемлекеттік пакеті «Арна Медиа» Ұлттық ақпараттық холдингі» АҚ-на табысталды. 2010 жылдың 5 мамырындағы № 378 Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысымен 2010ж. «Қазтелерадио» АҚ акцияларының мемлекеттік пакеті Қазақстан Республикасының Байланыс және ақпарат Министрлігіне табысталды. 31.01.2011 жылғы №48 Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Қазтелерадио» АҚ және «Қазақстан телекоммуникациялары» АҚ қайта құру туралы» Қаулысымен 2011 ж. «Қазтелерадио» АҚ оған «Қазақстан телекоммуникациялары» АҚ (Кателко) біріктіру арқылы қайта құрылды. 11.03.2012 ж. №314 Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысымен 2012 жылы «Қазтелерадио» АҚ акцияларының мемлекеттік пакетін иелену және пайдалану құқығы Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникациялар Министрлігіне табысталды. 2012 ж. 11 маусымында № 777 Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Ұлттық телерадиохабар тарату операторы туралы» Қаулысы бекітіліп, оған сәйкес «Қазтелерадио» АҚ Қазақстан Республикасының Ұлттық телерадиохабар тарату операторы ретінде анықталды. 2015 жылдың 2 қыркүйегінен бастап «Қазтелерадио» АҚ «Зерде» ҰИХ» АҚ еншілес компанияларының құрамына кірді. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 12 қыркүйектегі «Қазтелерадио» акционерлік қоғамының акцияларын сыйға тарту шарты бойынша жеке меншіктен республикалық меншікке қабылдау туралы» № 687 қаулысына сәйкес, 2019 жылғы 20 қыркүйектегі №2 сыйға тарту шарты негізінде, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті Төрағасының 2019 жылғы 20 қыркүйектегі №1017 бұйрығымен «Қазтелерадио» АҚ акцияларының 100% пакеті «Зерде» Ұлттық инфокоммуникация холдингі» АҚ-нан республикалық меншікке қабылданды. Мәміле бағалы қағаздарды есепке алу жүйесінде 2019 жылдың 25 қыркүйегінде тіркелген. ## OTAU TV Мемлекеттік ақпараттық саясатты іске асыруды қамтамасыз етуде Ұлттық жерсеріктік телерадио хабар тарату желісі (ҰЖТХТЖ) маңызды рөл атқарады, ол арқылы «Қазтелерадио» АҚ республикалық хабар тарату желілеріне телеарна және радиоарналарды таратуды қамтамасыз етеді. «Қазтелерадио» АҚ ҰЖТХТЖ арқылы жерсеріктік телерадио хабарларын тарату қызметтерінің мынадай түрлерін ұсынады: 1. DVB-S2 стандартында MPEG-4 қысу форматында OTAU TV брендімен республикалық және өңірлік телерадиоарналарды тікелей жерсеріктік тарату; 2. MPEG-4 қысу форматы бар DVB-S2 стандартында цифрлық эфирлік теледидар желісіне телеарналарды тарату; 3. MPEG-2 қысу форматымен DIGICIPHER II стандартында аналогтық эфирлік телерадио хабарларын тарату желісіне теле-, радиоарналарды тарату; 4. телекөпірлер мен телевизиялық материалдардың бір мекенжайлық берілістерін өткізу үшін телевизиялық алмасудың жерсеріктік арналарын ұйымдастыру; 5. телерадио хабарларын тарату операторлары үшін қайта таратылатын теле-, радиоарналарды жерсерікке көтеру. ## Цифрлық эфирлік телевизия 2006 жылғы маусымда ХЭБО (Халықаралық электрлік байланыс одағы) әзірлеген «Женева – 2006» келісіміне қол қойылды, құжатқа сай қатысушы елдер цифрлық телехабар таратуға толықтай көшуді және аналогты телехабар таратуды өшіруді қамтамасыз етуге міндетті. Қол қойған 101 елдің ішінде Қазақстан да бар. Сынақтардың нәтижелері бойынша Қазақстан Республикасы Премьер – Министрінің төрағалық етуімен радио жиіліктер жөніндегі ведомство аралық комиссия отырысының 2010 жылғы 27 желтоқсанындағы №17-42 хаттамасына сәйкес, Қазақстанда цифрлық хабар таратуды енгізу үшін Қазақстан Республикасы аумағында MPEG-4 компрессия форматымен DVB-T2 екінші буынының жер үсті цифрлық хабар таратуының еуропалық стандарты қабылданған. Қазақстан эфирлік хабар таратудың республикалық желілерін DVB-T2 стандартына ауыстыру жөнінде ТМД мемлекеттері ішінен алғаш болып шешім қабылдады және жүзеге асыруда. Цифрлық хабар тарату желісінің жұмысын бақылауды «Көктөбе» телемұнарасының техникалық орталығында орналасқан Желіні басқару және мониторингтеудің бірыңғай орталығы қамтамасыз етеді. Резервті орталық Астана қаласында орналасқан. Цифрлық эфирлік желілердің радиотелевизиялық стансаларының (РТС) барлық жүйелерінің жұмысы туралы деректерді беру үшін Hughes технологиясы бойынша жерсеріктік стансалардың желісі қолданылады. Ескірген аналогты сигналды сөндіру үдерісі нақты алынған аймақтың дайындығына байланысты және халықты алдын ала хабардар етумен ҚР Үкіметінің шешімі негізінде кезең-кезеңмен өтетін болады. 2024 жылғы 12 ақпандағы жағдай бойынша «Қазтелерадио» АҚ цифрлық эфирлік телехабар тарату желісінде 580 РТС жұмыс істеп, 93,14% халықты ЦЭТВ-мен қамтып отыр. ## Galam TV 2014 жылғы 2 шілдеде Мемлекет басшысының және Қазақстан Республикасының Телерадио хабар тарату саласы басшыларының қатысуымен Астана қ. Индустриялық форум шеңберінде «Қазтелерадио» АҚ-дан жаңа Қазақстандық интернет-телевизия «Galam TV» жобасы ресми түрде іске қосылды. Аталған жобаны іске асыру ұлттық телерадио хабар таратуды дамытудың логикалық жалғасы болды. Енді, қазақстандық телеарналар тек OTAU TV ұлттық жерсеріктік желіде және цифрлық эфирлік желіде ғана емес, сонымен қатар Интернет желісінде де ақысыз қолжетімді. Интернет-телевидение «GALAM TV» тұтынушыларға отандық және шетелдік фильмдердің кең топтамасын кез келген уақытта және кез келген жерде телеарналардан SD және HD форматтарында онлайн түрінде көруді ұсынады. ## Дереккөздер
«Ақ Орда» — Дүкенбай Досжанның қалам ұшынан шыққан романы, 2005 жылы жарияланды. Автор прологта келесідей ой-түйін келтіреді: Тарих тереңінен тартып сөйлесек қазақтың төлтума мемлекеттігінің, яғни, өз алдына жеке орда тігіп, өз билеушісі, өз ата заңы, өз ғаскері, өз теңгесі болғанына биыл тура 540 жыл толып отыр... Әрине таза қазақ хандығының Алтын Ордадан енші алған Ақ Ордасы сонау 1465 жылдан бері мемлекет ретінде үзілмей, дамылсыз өмір сүре алмады. Арада екі ғасырдай іргесі ыдырады. Баяғы үйсін, қарахан, оғыз, қимақ, дешті-қыпшақ мемлекеттік құрылымдары секілді тарих аренасына шыға салып, шеткі жаулармен жан алып, жан беріп жұлқысып жүріп, іргесі сөгілді, хандығы үзіліп қалды. Одан беріде терістігі ормандай орыстың, түстігі қоқанның боданына түсті. Әйтсе де бабалардың асыл рухы аяқ асты болған жоқ. Халық санасындағы таза қазақ мемлекеттігінің бастау бұлағында тұрған Ақ Орданың атын дүркін-дүркін еске алып, жүректің төріне шығарып, келешекте 550 жылдығын, я болмаса 600 жылдығын атап өтетін күнге де жетерміз! Аннотацияда кітаптың тақырыбы туралы былай жазылған: ... бастан тайған тәуелсіздік қазаққа бес жарым ғасырдан кейін ғана, 1991 жылы бұйырды. Өз қолы өзіне жетіп, бүкілхалықтық референдум өткізіп, тұңғыш Президентін жүрекжарды ниетімен сайлап алды. Кітап Ақ Орданың екінші мәрте дүниеге, тарих аренасына қайта шығуы, қазақ мемлекеттігінің ірге бекітуі туралы. Бас кейіпкері — Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев. Екінші рет бұйырған тәуелсіздік оқиғаларын жеке тұлғаның төңірегіне үйіріп әкеп, ел тағдырын қозғайтын: инаугурация, шет елге мойындату, реформалар, ата заңды қабылдау, шекараны шегелеу, Байқоңыр келісімі, Сарыарқа төріне жаңа Астана салу, реформадағы қиындықтар, қысқасы, жазушы көзіндегі кезеңді оқиғалар шоғыры бас кейіпкердің ой ағыны арқылы өріледі. Роман төрт бөлімнен құралған. ## Дереккөздер
Мұхаммед Жувейни (толық есімі: Ала Әд–Дин Ата Мәлік ибн Бехе әд–Дин Мұхаммед Жуайни, 1226 жылы туып, 1283 жылы қайтыс болған) — парсы тарихшысы, әрі мемлекет қайраткері. «Тарих-и жаһангушай» (Әлемді басып алушының тарихы) атты еңбегінде Оңтүстік Қазақстан, Жетісу, Сырдария өңірінің 12–13 ғасырлардағы тарихи сыртқы саяси жағдайы туралы жазған. ## Өмірбаяны Хулагу хан Иранды билеген тұста, 1256 жылы Жувейни Хорасанды биледі. Хулагудің жорықтарына бірге қатысып, көп оқиғаны көзімен көреді. Хулагу хан Бағдатты жаулап алған соң, Жувейниді, сол қаланың билеушісі етіп тағайындайды. Жувейни бірнеше ірі еңбектер жазып қалдырды. Олардың арасынан «Тарихи жаһангуйшай» («Әлемді бағындырушының тарихы») атты 3 томдық еңбегін ерекше атауға болады. Онда Шыңғыс хан империясының түркі, моңғол тайпалары туралы мол деректер келтірілген. Жувейни бұл еңбекті жеті жылда жазып бітірген.
Белая Вежа (Саркел; түркіше — «ақ сарай», «ақ қамал») — Хазар қағанатының Дон өзені бойындағы ірі қалалары бірінің орны. Ортағасырлық (8—10 ғасырлар) Салтово—Маяц мәдениетіне жатады. Белая Вежаның қираған орны Цимлян су қоймасы жасалғанға дейін сақталған. 1930 жылдан кейін М. И. Артамонов, П. А. Раппопорт, О. А. Артамоновалар зерттеді. Саркел 9 ғасырда бой көтерген. 10 ғасырдың соңына қарай орыс князі Святослав жаулап алғаннан кейін, атауы Белая Вежа болып өзгерген. 12 ғасырдың басында Руське қыпшақтардың шабуылының күшейген кезінде қала тіршілігі тоқтаған. Қала орнының аумағы 200-130 м, төртбұрышты, мұнаралары көп, қалыңд. 4 метрлік мықты дуалмен қоршалған. Қала өзен мен қолдан қазылып су жіберілген ордың арасындағы жасанды аралда орналасқан. Қамалды салуға византиялықтар қатысқанымен, оның сыртқы қабырғалары іргетассыз, жергілікті “далалық” үлгіде тұрғызылған. Көлденең қабырға арқылы қала екіге бөлінген. Түкпірде, оңтүстік-шығыс бөлігінде цитаделі бар. 100-ден астам үйлердің орны қазылды. Арасында «киіз үйдің» орны тәріздес дөңгелек, сопақша, кейде екі бөлікті үйлер, сұлбасын шарбақтан жасап, сыртын балшықпен сылаған құрылыстар, төртбұрышты келген, екі жақты құлама шатырмен жабылған жертөлелер бар. Қала халқы әуелгі кезде түркілер мен аландардан тұрған. Кейін славяндар келіп қоныстанған. Табылған теңгелер қаланың Византия, Қырым, Кавказ, Орталық Азия елдерімен тығыз экономикалық байланыста болғанын көрсетеді. Тұрғындардың арасында құмырашы, ұста, қару-жарақ шеберлерінің үлкен топтары болғанын дәлелдейтін деректер мол. Жалпы жазба деректердегі Белая Вежа туралы мәліметтер мен археологиялық айғақтар бір-бірімен сәйкес келеді. ## Дереккөздер
Әлібеков Қанатжан (Қанат) Байзақұлы (АҚШ-та Кен Әлібек немесе Кеннет Әлібек (ағылш. Ken Alibek, Kenneth Alibek) деген атпен танымал, 1950 жылы туған) — дәрігер, ғалым, иммунология және инфекциялық аурулар жөнінен маман. Әскери дәрігер, полковник, Биология Ғылымының Докторы және Биотехнология Ғылымының Докторы дәрежелеріне ие. Кеңес Әскері кезінде Биопрепараттың алғашқы Төрағасы қызметін атқарды. Ол 1992 жылы Америка Құрама Штаттарына кетіп, Америка азаматтығын алды және биоқорғаныс консультанты, зерттеуші және кәсіпкер болып қызмет атқарды. АҚШ үкіметінің биоқорғаныс стратегиясын дамытуда белсенділік танытты. Кен Әлібек Каучукта дүниеге келіп, жастық шағын Алматы қаласында өткізеді. 1975 жылы Томск медициналық институтының әскери факультетін «инфекциялық аурулар және эпидемология» мамандығы бойынша бітірді. 1975 жылдан бастап, КСРО Министрлер Кеңесі уақытында биологиялық қару жасау және сынаумен айналысатын «Биопрепаратта» жұмыс істеді. 1988 жылдан бастап 1992 жылға дейінгі уақыт аралығында «Биопрепараттың» бірінші төрағасы болды. Биологиялық қорғаныс және биологиялық қару шығару бағдарламаларының ғылыми жетекшісі қызметін атқарды. 1990 жылы КСРО президенті М. Горбачёвке КСРО-дағы биологиялық қару шығару бағдарламасын тоқтату жөнінде ұсыныс хатын жолдады. Президенттің қолдауын алған соң, жою бағдарламасын басқарды. 1991 жылдың соңында АҚШ биологиялық нысандарын инспекциялайтын комиссия басқарушыларының бірі болды. Инспекция АҚШ-тың әскери биологиялық қару өңдеуді 70 жылдардың басында тоқтатқанын көрсетті. 1992 жылы Америка Құрама Штаттарына көшті. 1999 жылы «Biohazard» атты кітабы жарық көрді. 2000-2006 жылдар аралығында BBC-дың шешімі бойынша ең ұлы тарихи тұлғалар тізіміне енді. Америкадағы Джордж Мейсон Университетінің (George Mason University) профессоры, АҚШ Биологиялық Қауіпсіздігі Ұлттық Орталығының басқарушысы болды. Әлемдегі биологиялық соғыс пен терроризм қаупін азайтқаны үшін АҚШ Конгресінің «Әлем жетістігіне ауқымды үлесі үшін» медалімен мараппаталды. Қазіргі таңда Назарбаев Университетінің Президенті Шигео Катсудың Бас Кеңесшісі болып жұмыс атқарады. ## Әдебиеттер * Л. А. Федоров. Советское биологическое оружие: Раздел 2.3. Биологи в штатском («БИОПРЕПАРАТ») * Форум военных химиков. Завод «Биопрепарат», Степногорск, Казахстан * Век биологического терроризма * Наиболее влиятельные в АҚШ выходцы из бывшего СССР
Циклинге тәуелді киназалар (ағылш. Cyclin-dependent kinase, Cdk) — жасушаның бөліну циклін реттеуге қатысатын киназалар. Олар циклиндермен тұрақты байланыс құрып, жасушаның дұрыс бөлінуіне жағдай жасайды. Тимоти Хант, Пол Нерс пен Леланд Хартвелл 2001 жылы циклиндер және оларға тәуелді киназалар бойынша зерттеулері үшін Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығын иеленді. ## Түрлері Адам, шыбын және ашытқы үшін әр фазадағы циклин мен сәйкесті киназаның үйлесімі: ## Дереккөздер
Диқан — егін салып, күтіп-баптауды кәсіп еткен шаруа, егінші. Егіншілік жақсы өрістеген өңірлерде үлкен жерге егін салып, астық өндірген, тұрмыс-тіршілігін осы егінмен байланыстырған адамдарды Д. деп атайды. Ал Д. сөзін Л.Будагов де - ауыл, қыстақ және хан үй-жай деген сөздердің бірігуінен шыққан дейді. ## ДЕРТ КӨШІРУ Егіншілік қазақ даласындағы ежелгі тайпалардың мал өсірушілігімен қатар дамыған қосалқы кәсіп болды. Мал өсіру мен егін егу бірін-бірі толықтырып, өзара байланыста дамыды. Д.-дар өндірген өнімін малға айырбас жасаса, өз кезегінде малшылар егін науқанында Д.-ды мықты атпен, түйелермен қамтамасыз етіп, егістік басу, ору, жинау сияқты жүмыстарға қолүшын берген. XIX ғ. екінші жартысынан бастап қазақ жерінің Ресей империясының меншігі деп жариялануына байланысты жайылым жердің күрт тарылуы кедей, малы аз адамдардың жартылай отырықшылыққа ауысып, егіншілікпен айналысуға мэжбүр етті. Байырғы ортада ондай адамдарды жатац деп атады. Егін салудың қыр-сыры игеріліп, егіншілік кең қанат жая бастаған кезде осы кәсіппен айналысатын адамдардың саны да арта түсті. Егінге су қазылған арық арқылы жеткізілді. XVI ғасырда Сауран өңірінде егінді кәріздеп суару тәсілі қолданылды. Егінді қолдан суару мақсатында жасалған арналар мен арықтарға иелік ететін адамды мұрап деп атайды. Зерттеуші С.З. Токарев «Қазақ диқаншылары егіншілікті әдеттен тыс тылсым күгитің әсері, Тәңірдің ісінен деп санаган», — деп жазған. Қазақ Д.-дары аспан шырақтарына сиынып, егіннің мол өнім беруін тілеген, яғни Д.-дар жердегі өсімдік атаулының көбеюін, өнім беруін аспан жүлдыздарының өзгерістерімен тығыз байланыста қараған. Д.-дар соқа, тесе, күрек, тырмауыш, орац сияқты егіншілік қүралдарын оздері жасап, егін салуға қарапайым кұрал-саймандарды ғана пайдаланған. Erie даласына жер жыртуға көктемде, жер жүмсарған уақытта кіріскен, өгіз ңемесе атты соқаға жегіп, жер жыртып, тырмауышпен тырмалап, мойнына дэн салынған дорба асып алып, дэнді қолмен сепкен. Күзде орак орып, түсім алған соң тақыр-таза жерге қырман жасап, астық төгіп, өгізбен бастырып, түктелген бндайдың қауызын желге үшырып тазалаған. Мол түсім алған Д.-дар дәнді ат диірменге тарттырып, бастыратын болған (толығырақ қ. Дән бастыру). Қазақ халқының диқаншылыққа катысты ғүрыптары мен дәстүрлері басқа да егіншілік кэсібі жақсы дамыған түркі халықтарының мэдениетімен тығыз байланыста болғандығын кореміз. Мүндай егіншілікке қатысты ғұрыптар еліміздің оңтүстік өңірлерінде кеңінен сақталған. Қазақтың егіншілікке қатысты ғүрыптары, сондай-ақ оған қатысты мерекелер діни наным-сенімдермен тығыз байланысты. Ертеде кей өңірдің Д.-дары бастырған астығының төрттен бір бөлігін әлеуметтік жағдайы нашар отбасыларға зекет ретінде таратып отырған, мүны кейде үшір (гүшыр) деп те атаған (толығырақ қ. Үшір / Ғұшыр). Егін науқаны көпшілік қауыммен бірігіп, қауымдасып жүргізілетін іс болғандықтан, ауқымды шаралар мен ауыр жүмыстарды бүкіл ауыл болып бас қосып, бірігіп атқарған. Мүндай шаралар үме жолымен жасалған. Егін салу кезінде қарулы жігіттер мен егін сырын білетін адамдар үмеге шақырылады, олар жабыла жүмылып көмек береді. Отағасы мал сойып, қолбағыс тигізгендерге тамақ береді, ал көмекке келгендер істеген жүмысына ақы алмайды (толығырақ қ. Асар; Үме). Жаңбыр жаумай қүрғақшылық болған жылдары Д.-дар табиғаттың тылсым күшіне бас ұрып, егіншіліктің желеп-жебеушісі, диқандардың пірі Диқан бабаға сиынып, дүға оқып, тасаттық беріп, жауын-шашын тілейді. ## Дереккөздер
Ахмед Эль-Мессауди (араб.: ياسين بامو‎ фр. Ahmed El Messaoudi; 1995 жылы 3 тамызда дүниеге келген, Брюссель, Бельгия) — марокколық футболшы, қазақстандық «Тобыл» клубында жартылай қорғаушы ретінде ойнайды. Марокко құрамасының бұрынғы ойыншысы. ## Карьерасы Эль-Мессауди әртүрлі жастағы Бельгияның жастар құрамаларында ойнады. 2015 жылы ол өзінің тарихи Отаны үшін ойнауға бел буды. 28 наурызда Уругвайға қарсы жолдастық кездесуде Эль-Мессауди Марокко құрамасының сапында алғашқы ойынын өткізді. ## Дереккөздер
«BaigeNews.kz» (2019 жылға дейін BNews.kz) — қазақстандық ақпарат агенттігі. 2009 жылдың шілде айында іске қосылды. Сол жылдың шілде айында ҚР-ның ресми Ақпараттық агенттігі статусын алды. BaigeNews күнде online режимде ақпаратты текстілік, видео, фото, графикалық форматта ұсынып отырады. Қазақстан мен әлемнің саяси, экономикалық, қоғамдық, мәдени, спорттық жаңалықтарын таратады. Ақпараттық агенттік қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде жұмыс істейді. Сонымен қатар қазақ тілді ақпарат латын қарпіне аударылады. ## Жұмысы Агенттіктің жұмыс істеу принциптері - жылдамдық, нақтылық және шынайылық. Жаңалықтар тізбегінде күнделікті 350-ден 700-ге дейін жаңалық шығып отырады. BNews.kz порталында ҚР Үкіметінің отырыстары online-көрсетілімі жүргізіледі. Bnews.kz порталында 2012 жылы қазақ, ағылшын, орыс тілдерінде 43 мың материал, 800 видеоматериал, 8 мыңнан астам фотоматериалдар жарық көрген. Қазақ және орыс тілдерінде 52 онлайн-конференция, Үкімет отырысының 23 онлайн-көрсетілімі өткізілген. 2014 жылдың 1-ші қаңтарына сәйкес BNews.kz порталында 64538 материал, 3893 видеоматериал, 10 мыңнан астам фотоматериалдар жинақталған. ## Дереккөздер
Хвадай-намак (пехл. 𐭧𐭥𐭲𐭠𐭩 𐭭𐭠𐭬𐭪 Khwadāy-Nāmag; парсы: خدای‌نامه‎ «Тәңірлер кітабы», «Әміршілер кітабы») – Сасани дәуіріндегі ирандық эпостық ертегілер мен сарай шежірелерінің жоғалған орта парсы жинағы. Хвадай-намактың басты ерекшелігі тарихи мағлұматтың өзін аңызға айналған мәліметтермен ұштастыру болды. Теодор Нельдеке оны Сасани дәуірі туралы кейінгі барлық жаңа парсы тілді әңгімелердің ортақ атасы деп санады, бұл пікір жоққа шығарылды. Кітапты араб тіліне алғаш рет Сасани сарайының құжаттарына қолы жеткен Ибн әл-Муқаффа (757 жж.) аударған болуы керек еді. 8-9 ғасырларда хвадай-намак араб тіліне кемінде жеті рет аударылған. Араб тіліндегі аудармалар «Сияр әл-мулук әл-фурс» («Парсы патшаларының өмірі») деп аталды. Кітаптың өзі және оның аудармалары сақталған жоқ, бірақ олар араб және парсы тарихшыларына Иранның ислам тарихын көрсету үшін дереккөз ретінде қызмет етті, мысалы, Фирдоусидің «Шахнама» дастаны, оның негізгі көздерінің бірі Хвадай Намак болды., бүгінгі күнге дейін толық сақталған. Нөлдеке теориясына сәйкес, кітаптың өзі бірінші Хосров I Ануширван (531–579 жж.) тұсында жазылған және соңғы сасандық Шахиншах III Яздегерд (632–651 жж.) тұсында өңделген. «Хвадай-намак» қазіргі парсы тіліне де 957 жылы Әбу Мансур Мамаридің жетекшілігімен Самани ғалымдары тарапынан басқа дереккөздерден кеңейтілген, бірақ бұл нұсқаның бастапқы алғы сөзінің бір бөлігі ғана сақталған, 957-958). ## Дереккөздер ## Әдебиеттер * Abū Manṣūr Maʿmarī / Dj. Khalegi-Motlagh // Encyclopædia Iranica [Электронный ресурс]: [англ.] / ed. by E. Yarshater. — 1983. — Vol. I, Fasc. 4. — P. 337. * M. R. Jackson Bonner. Three Neglected Sources of Sasanian History in the Reign of Khusraw Anushirvan. — Paris: Studia Iranica, 2011. — Vol. 46. — б. 1–116. * Ehsan Yarshater. «Iranian National History» ( ағылшын ) // Yarshater, Ehsan The Cambridge History of Iran, Volume 3(2): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. — Cambridge: Кембридж университетінің баспасөзі, 1983. — Vol. 3b. — б. 359–481. — ISBN 0-521-24693-8. * Хвадай-намак // Кеңестік тарихи энциклопедия: в 16 т. / под ред. Е. М. Жукова. — М.: Кеңес энциклопедиясы, 1974. — Т. 15: Феллахи — Чжалайнор. — Стр. 559.
Гүлназ Жоланова (12 қараша 1993 жыл, Ақтау) — қазақстандық актриса, биші, жарнама моделі және тележүргізуші. «Қазақ Аруы-2014» ұлттық сән байқауының бас жүлдегері. «Махаббатым жүрегімде», «Қыздар» сериалдарының негізгі рөлін сомдады. Қыздардағы рөлі үішн «Жас актриса», «Үздік кейіпкер» номинацияларын иеленді және жиырмадан астам фильмдерде рөл сомдады, кино мен телевизияда жүреді. ## Мансабы Гүлназ Жоланова 1993 жылғы 12 қарашада, Ақтаудағы төртбалалы үйде дүниеге келген. Әпкесі, ағасы және інісі бар. Жоланованы жалғыз анасы тәрбиеледі. Жоланова Ақтау экономикалық лицейінде оқыған және Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің журналистика факультетін тәмамдап туризм менеджері мамандығын алған. ### Бишілігі Жоланова — Ресей (2006), Чехия (2008), Аустрия (2008), Солтүстік Македония (2009) және Арменияда (2010) өткен ұлттық би санатындағы халықаралық байқаулардың лауреаты. ### Модельдігі Гүлназ Жоланованың туыстары әлеуметтік желіден сұлулық байқауын өткізу туралы хабарландыруды көріп қалған. Олар қызбен байланысып, оған өзін сынап көруге кеңес берді. Жас үміткердің бойы аласа (169 сантиметр) және шашы қысқа болғанына қарамастан Жоланова «Қазақстан аруы — 2014» атағының иегері атана алды. Байқауға ол өзінің туған қаласының атынан қатысты. Іс-шараға дайындық бір айдан астам уақытқа созылды. Байқаудағы жеңіс және «Шайн Продакшн» продюсерлік орталығындағы жұмыс оның кинодағы мансабын бастады. ### Актрисалығы Алғашқы дебютін Жоланова «Махаббат әрқашан менің жүрегімде» (2015–2016) мелодрамалық сериясында жасады. Кәмшат кейіпкерінің рөлін сомдағаны үшін ол белгілі болды. Оның әйгілі фильмдері қатарында осы шығармалар бар: * Маэстро (2015) — деректі өмірбаяндық драма. * Тараз (2016) — экшн-фильм. * Мәңгілік үміт (2017) — драмалық сериал. * Тұрақты уақыт (2018) — спорттық драма. * Uzilmes Umit (2018) — шағын сериал. * Лифт (2018) — драма. * Әкім (2019) — комедия. * Ессіз әйелдің күнделігі (2019) — комедия. * Шабдалы көшесі (2020) — комедиялық мелодрама. * Сәлем, мен Нұрлан Қоянбаев (2021) — сериал. Гүлназ Жоланова «Қазақша бизнес» (2016-2023) атты бірнеше фильмнен тұратын комедиялық медиафраншизадағы Айсұлу рөлі үшін де танымал. Сондай-ақ актрисаның қатысуымен Тимур Дулатовтың «Кем дегенде кинода» комедиясы (2022), «Сұлу мен Нұрдәулет» (2022) шағын сериалы, «Аула Ханшайымы» (2022 жылдан бастап), «Жорға. Бір бидің тарихы» (2021 жылдан бастап), онда Гүлназ рөлдерді ойнаған сериалдары бар. Гүлназ Жоланованың жанкүйерлері оны «Жаңа күн» және «Жексенбі» бағдарламаларында көре алады. ## Өз өмірі 2023 жылғы ақпанның ортасында актриса өзінің сырға салу рәсімінен суретін жария қылды. Рәсімге әнші Мадина Сәдуақасова да қатысқан. Жоланова жарының қоғамдық тұлға емес екенін айтты. Жұп бірлескен фотосуреттерін жарияламайды, Жоланова күйеуінің есімін құпия ұстайды. Жоланова кумирі ретінде америкалық тележүргізуші және актер Вуди Алленді көреді. Жоланова бұрын кино түсіру, режиссёр болу ниетін білдірген. Ол орыс, түрік, қазақ және ағылшын тілдерін меңгерген және ат шабу мен семсерлесумен айналысады. ## Дереккөздер
Аида Мұхтарқызы Арыстанова (22 маусым 1990, Қызылорда, Қазақ КСР, КСРО) — жоғарғы санатты жалпы тәжірбиелік дәрігер, Anti-Age expert, нутрициолог, тамақтану саласының эксперті, Health coach, Халықаралық превентивті дәрігерлер ассоциясының мүшесі. Алматы қаласындағы ТОО “Dr.AidaMukhtarovna” - орталығының негізін қалаушы. ## Өмірбаяны * Б.К Мергенбаева гимназиясын үздікке аяқтаған. * Астана Медициналық Университетін - жалпы медицина факультетін тәмәмдаған. Интернатураны “ АО МУА “ үздік тамамдап, жалпы тәжірибелік дәрігер мамандығын игерген. * Мәскеу қаласындағы “Preventage” институтынан нутрициология факультетін тәмәмдаған * Мәскеу қаласындағы “Preventage” превентивті дәрігерлерді дайындайтын 2 жылдық факультетті тәмәмдаған * Калифорниядағы Натуропатия академиясын тәмәмдаған * Франциядағы “Anti -age ”  2 жылдық дәрігерлерді даярлайтын мектебін тәмәмдаған. * Сәулелі диагностика (рентгенология, КТ, МРТ,УДД, ядролық медицина) даярлықтан өткен ## Шығармашылығы: * 16 курстың авторы. * “Сенің - саулығың, Сенің -миллиондарың кітабының” авторы. ## Марапаттары * 🏆2021 ж - «лучшие женщины мира» * 🏆2022ж - «лучшие женщины Казахстана» номинацияларының иесі * 🏆2022 ж - ҮЗДІК НУТРИЦИОЛОГ номинациясының иегері * 🎖️2023 ж экономика саласын дамытуға қосқан үлесі үшін Аманат партиясынан алғыс хат және елдің денсаулығын нығайтып Жаңа Қазақстанды дамытуға қатысқан үлесі “Ел жанашыры” марапатымен марапатталды. * Бауыржан Момышұлының “Намыс”, “Батыр Шапағаты ” төс белгілерінің иегері * 🏆Денсаулық саласында қолдау көрсеткені үшін “Алтын жүрек” қоғамдық ұлттық сыйлық иегері * Еліне қосқан үлесі үшін Қазақстан 🇰🇿Республикасының президенті Қасым Жомарт Тоқаевтың Алғыс хатының иесі. * 🎖️2023 жыл Ел бірлігін нығайтып, Жаңа Қазақстанды дамытуға қосқан үлесі үшін “Алтын Адам “ номинациясымен марапатталған ## Жеке өмірі Тұрмыста ## Сілтемелер * Ютуб арнасы * Профилі
Аида Мұхтарқызы Арыстанова (22 маусым 1990, Қызылорда, Қазақ КСР, КСРО) — жоғарғы санатты жалпы тәжірбиелік дәрігер, Anti-Age expert, нутрициолог, тамақтану саласының эксперті, Health coach, Халықаралық превентивті дәрігерлер ассоциясының мүшесі. Алматы қаласындағы ТОО “Dr.AidaMukhtarovna” - орталығының негізін қалаушы. ## Өмірбаяны * Б.К Мергенбаева гимназиясын үздікке аяқтаған. * Астана Медициналық Университетін - жалпы медицина факультетін тәмәмдаған. Интернатураны “ АО МУА “ үздік тамамдап, жалпы тәжірибелік дәрігер мамандығын игерген. * Мәскеу қаласындағы “Preventage” институтынан нутрициология факультетін тәмәмдаған * Мәскеу қаласындағы “Preventage” превентивті дәрігерлерді дайындайтын 2 жылдық факультетті тәмәмдаған * Калифорниядағы Натуропатия академиясын тәмәмдаған * Франциядағы “Anti -age ”  2 жылдық дәрігерлерді даярлайтын мектебін тәмәмдаған. * Сәулелі диагностика (рентгенология, КТ, МРТ,УДД, ядролық медицина) даярлықтан өткен ## Шығармашылығы: * 16 курстың авторы. * “Сенің - саулығың, Сенің -миллиондарың кітабының” авторы. ## Марапаттары * 🏆2021 ж - «лучшие женщины мира» * 🏆2022ж - «лучшие женщины Казахстана» номинацияларының иесі * 🏆2022 ж - ҮЗДІК НУТРИЦИОЛОГ номинациясының иегері * 🎖️2023 ж экономика саласын дамытуға қосқан үлесі үшін Аманат партиясынан алғыс хат және елдің денсаулығын нығайтып Жаңа Қазақстанды дамытуға қатысқан үлесі “Ел жанашыры” марапатымен марапатталды. * Бауыржан Момышұлының “Намыс”, “Батыр Шапағаты ” төс белгілерінің иегері * 🏆Денсаулық саласында қолдау көрсеткені үшін “Алтын жүрек” қоғамдық ұлттық сыйлық иегері * Еліне қосқан үлесі үшін Қазақстан 🇰🇿Республикасының президенті Қасым Жомарт Тоқаевтың Алғыс хатының иесі. * 🎖️2023 жыл Ел бірлігін нығайтып, Жаңа Қазақстанды дамытуға қосқан үлесі үшін “Алтын Адам “ номинациясымен марапатталған ## Жеке өмірі Тұрмыста ## Сілтемелер * Ютуб арнасы * Профилі
Гүлмира Түсіпбек (2 сәуір 1985(19850402), Қарағанды, Қарағанды облысы, Қазақ КСР, КСРО) — іскер әйелдер қауымдастығының мүшесі, қаржы эксперті, «Копилочка», «Волшебное утро» жобасының авторы, 4 баланың анасы, Қарағанды қаласында жасөспірімдерге арналған “Kemel ZhaStar” академиясының негізін қалаушы. 2017 ж сертификатталған кәсіби бухгалтер, 2022 ж Қаржы бойынша сертификатталған сарапшысы. ## Марапаттары 2022 жылы Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні мерекесіне орай, Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан үлесі үшін “Алтын адам” номинациясымен және Бауыржан Момышұлының “Батыр шапағаты” медальімен марапатталды. 2023 ж экономика саласын дамытуға қосқан үлесі үшін Аманат партиясынан алғыс хат және Ел бірлігін нығайтып, Жаңа Қазақстанды дамытуға қосқан үлесі үшін “Ел жанашыры” медальімен марапатталды. ## Жеке өмірі Төрт перзенттің анасы
Ақкөл-Жайылма — Павлодар облысындағы көне қала орны. Өлеңті өзені мен Шідерті өзені Ақкөлдің тұсында түйісіп, жайыла ағатын болғандықтан бұл жерді халық Ақкөл-Жайылма атап кеткен. Ғалымдар мұнда табылған зираттар мен төбелердің басым бөлігін оғыз-қыпшақ дәуіріне жатқызып отыр. Бұл мекен Шайбани ұлысының орталығы болғаны жайында деректер де бар. Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының «Қазақ шежіресінде» де Ақкөл-Жайылма жеріндегі ескерткіштер туралы айтылады: «Шідерті өзенінің аяғында Ақжар, Сасай деген ноғайлылардың егіншілікпен айналысып, қала тұрғызған, билік еткен, Бұқар, Қоқан хандары сияқты орда еткен жері екен. Өлеңтінің аяғында "Қараоба", "Сарыоба" деген екі төбе — Қарабай мен Сарыбай деген екі бай қоныстанған екен, бұл екеуі де қазақтың байлары. Сол Сарыбайдың жалғыз қызы Баянсұлудың туған жері — Баянаула тауы». ## Дереккөздер ## Сілтемелер * Ж. Артықбаев. Ақкөл-Жайылма — хандар мекені
Айгерім Нұрадинқызы Нұрадинова (11 сәуір 1987, Ақтөбе, Ақтөбе облысы, Қазақ КСР, КСРО) — логопед-дефектолог, психолог. ## Білімі * 1993-2004ж.ж. Ғ.Ақтаев атындағы N6 қазақ орта мектепбін бітірген * 2004-2009ж.Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина академиясын бітірген * 2009-2012 ж.ж Қ.Жұбанов атындағы университетінің “Психогия”мамандығын бітірген * 2014-2018жж Қ.Жұбанов атындағы университетінің “Дефектология”мамандығын бітірген ## Мансабы 2012ж -2019ж Жаңаөзен қалалық перзентханасында Психолог болып жұмыс жасаған (штатты). 2012-2014ж Жаңаөзен  медицина колледжінде мұғалім болып (штатсыз)жұмыс жасаған. 2020-2022ж Жаңазозен қаласының “Нейрон” емханасында реабилитация бөлімінде логопед-дефектолог қызметінде жұмыс жасаған. 2018-2020 ж.ж. жеке кәсібін дамытып, Жаңаөзен қаласында ерекше балаларға арнап жеке кабинетін ашқан. 2021  жылдан бастап алғашқы болып Жаңаөзен қаласынан “Логопедиялық орталығының” негізін құрып, сол салада логопед-дефектолог, психолог жұмысын атқарып,еліміздегі ерекше балалармен жұмыс жасап, сәтті тәжірибе өткізіп, елімізге үлес қоса отырып және де жас мамандарды жұмысқа баулып, өз орталықтарын ашуға үлесін тигізген. 2018 жылы Маңғыстау облысында өткізілген байқауынан “Психолог ана”наминациясын иеленген. ## Марапаттары * 2022 жылы “Жыл үздігі-2022 жыл” байқауына қатысып, “Үздік логопед-дефектолог” номиминациясын иеленген * 2022ж  “Алтын адам”номинациясы. * 2022 ж. Бауыржан Момышұлы атындағы “Батыр шапағаты” төсбелгісі. * 2022ж Аманат партиясынан Алғыс хат. * 2023 ж. “Ел жанашыры” төсбелгісі. * 2023 ж. Бауыржан Момышұлы атындағы “Намыс” төсбелгісі. * 2023 ж. Аманат партиясынан Алғыс хат. * 2023 ж. “Жыл үздіктері” марапаттау шарасында “Алтын жүрек” номинациясымен марапатталған.
Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені — мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаевтың қызметін ақпараттық жағынан қамтамасыз ететін арнаулы медиа-ресурс. Телерадиокешен медиа активтеріне ел аумағында тәулік бойы хабар тарататын «Jibek Joly» телеарнасы, халықаралық кеңістікке тарайтын «Silk Way», «Silk Way Cinema» арналары, «Kazinform» халықаралық ақпарат агенттігі және Деректі фильмдер орталығы кіреді. ## Тарихы Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені 1996 жылы 29 желтоқсанда құрылды. 1999 жылы «Қазақстан Республикасы Президентiнiң телерадиокешенi» мемлекеттік мекемесі жарғылық капиталына мемлекет жүз пайыз қатысатын «Қазақстан Республикасы Президентiнiң телерадиокешенi» коммерциялық емес жабық акционерлiк қоғамы болып қайта ұйымдастырылды. ҚР Президенті Іс басқарушысының 2005 жылдың 11 ақпандағы №06/20 бұйрығына сай «ҚР Президентінің ТРК» КЕЖАҚ-ынан «ҚР Президентінің ТРК» КЕАҚ-ы болып қайта аталды. 2022 жылы «ҚазАқпарат» халықаралық ақпарат агенттігі, «Kazakh TV» халықаралық спутниктік телеарнасы және Kaztube ұлттық видео-хостингі ҚР Президентінің Телерадиокешені құрамына берілді. 2023 жылы «Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені» коммерциялық емес акционерлік қоғамы «Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны болып қайта құрылды. ## Қызметтері * Бейне-аудио, кино және фотоқұжаттар жасап, жинап, өңдеу, сондай-ақ, оларды қалыпқа келтіріп, жүйелеп отыру * Қазақстан Республикасы Президентінің жеке Мұрағатына арнап бейне-аудио, кино және фотоқұжаттар жасау * Бейнефильмдер мен телебағдарламалар өндірісін жасау және тарату * Кинофестифальдар, форумдар, концерттер, конференциялар, байқаулар ұйымдастырып, өткізу * Журналдар, газеттер, буклеттер және өзге де баспа өнімдерін шығару * Ақпараттық және жарнамалық қызметтер көрсету * Өзінің құрылу мақсатына кері келмейтін өзге де қызмет түрлерін көрсету ## Басшылары * Ерлан Бекхожин (2009-2019) * Раушан Қажыбаева (2019 жылдан бастап) ## Дереккөздер
Айгерім Нұрадинқызы Нұрадинова (11 сәуір 1987, Ақтөбе, Ақтөбе облысы, Қазақ КСР, КСРО) — логопед-дефектолог, психолог. ## Білімі * 1993-2004ж.ж. Ғ.Ақтаев атындағы N6 қазақ орта мектепбін бітірген * 2004-2009ж.Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина академиясын бітірген * 2009-2012 ж.ж Қ.Жұбанов атындағы университетінің “Психогия”мамандығын бітірген * 2014-2018жж Қ.Жұбанов атындағы университетінің “Дефектология”мамандығын бітірген ## Мансабы 2012ж -2019ж Жаңаөзен қалалық перзентханасында Психолог болып жұмыс жасаған (штатты). 2012-2014ж Жаңаөзен  медицина колледжінде мұғалім болып (штатсыз)жұмыс жасаған. 2020-2022ж Жаңазозен қаласының “Нейрон” емханасында реабилитация бөлімінде логопед-дефектолог қызметінде жұмыс жасаған. 2018-2020 ж.ж. жеке кәсібін дамытып, Жаңаөзен қаласында ерекше балаларға арнап жеке кабинетін ашқан. 2021  жылдан бастап алғашқы болып Жаңаөзен қаласынан “Логопедиялық орталығының” негізін құрып, сол салада логопед-дефектолог, психолог жұмысын атқарып,еліміздегі ерекше балалармен жұмыс жасап, сәтті тәжірибе өткізіп, елімізге үлес қоса отырып және де жас мамандарды жұмысқа баулып, өз орталықтарын ашуға үлесін тигізген. 2018 жылы Маңғыстау облысында өткізілген байқауынан “Психолог ана”наминациясын иеленген. ## Марапаттары * 2022 жылы “Жыл үздігі-2022 жыл” байқауына қатысып, “Үздік логопед-дефектолог” номиминациясын иеленген * 2022ж  “Алтын адам”номинациясы. * 2022 ж. Бауыржан Момышұлы атындағы “Батыр шапағаты” төсбелгісі. * 2022ж Аманат партиясынан Алғыс хат. * 2023 ж. “Ел жанашыры” төсбелгісі. * 2023 ж. Бауыржан Момышұлы атындағы “Намыс” төсбелгісі. * 2023 ж. Аманат партиясынан Алғыс хат. * 2023 ж. “Жыл үздіктері” марапаттау шарасында “Алтын жүрек” номинациясымен марапатталған.
Тарас Викторович Компаниченко (укр. Тара́с Ві́кторович Компаніче́нко; 14 қараша 1969 жыл, Киев) - украин мәдениет қайраткері, кобзарь, бандурашы және лирашы, «Хорея Казацкая» музыкалық тобының жетекшісі. Украинаның еңбек сіңірген әртісі (2008). Украинаның халық әртісі (2019). ## Өмірбаяны Лебединск ауданы, Деркачовкадан жер аударылған казактар ​​отбасынан анасы Архангельск облысында жер аударылып, отбасын күштеп алып кеткен. Ата-аналар, техника ғылымдарының кандидаттары, ұлының украиндық ортада өсуі үшін бар күш-жігерін салды. Тарас кішкентай кезінде әкесі оған бандура сыйлады, жігіт онымен ешқашан ажыраспаған. Балалық шағы Киевтің Академгородок ауданында өтті. № 200 орта мектепте оқыды - Киевтегі украин тілінде оқытатын, украин мәдениетінің көптеген қайраткерлері шыққан санаулы мектептердің бірі; Сонымен бірге ол музыка мектебінде (бандура сыныбы) оқыды. Кейіннен Косово қолданбалы және сәндік өнер мектебінде, содан кейін Львов қолданбалы өнер институтында (өнер тарихы факультетінде - Яким Запаска, Владимир Овсийчук, Май Билан басқарған) оқыды. Кейіннен Киевке Украина өнер академиясына ауысып, онда Платон Белецкийдің лекцияларын тыңдады. 1980 жылдардың аяғынан бастап - ұлттық қозғалыста, Тәуелсіз Украина жастары одағының (СНУМ) мүшесі, Дмитрий Корчинскийдің жақын жолдасы. Кеңес дәуірінде бандурада көптеген демонстрациялық қойылымдардың қатысушысы. 1990 жылдары кобза Остап Вересай, ескі дүние бандура және дауылпаздың сүйемелдеуімен дәстүрлі кобзарь-лира репертуарын жүйелі түрде қайта құруға жүгінді. Репертуардың едәуір бөлігін эпикалық шығармалар құрайды: думалар, Почаев лаврасының ежелгі әндері, Запорожье әндері, казак жырлары, рыцарлар әндері, құл жоқтаулары, арнау әндері, тақуалық жырлар мен канттар, рухани және зайырлы лирика. Соңғы орта ғасырларда жасалған музыка мен әдебиет ескерткіштері бүгінгі күнге дейін ауызша дәстүрде (кейде қолжазба немесе баспа жинақтарында сақталған) және ата жырларында жартылай сақталған. Слепецкий, Старцевский немесе Дедовский репертуарынан басқа, ол (Хорея казактары ансамблінің жетекшісі ретінде) XV-XVIII ғасырлардағы Ресей-Украинаның ежелгі музыкасы мен әдебиетінің ескерткіштерін және ақындардың сөздеріне негізделген шығармаларды орындайды. XV-XVIII ғасырлар: Демьян Налывайко, Даниил Братковский, Джон Величковский, Феофан Прокопович, Стефан Яворский, Григорий Сковорода. Танымал фестивальдерге қатысады: «Армандар елі», «Трипиллиан шеңбері». 2002 жылы украин зиялыларының жаппай бейіттері — Сандармох трактісі мен Соловец аралдарына қоғамдық қажылыққа қатысты. Республикалық платформаның Орталық сым мүшесі. Павел Когуттың «Посттравматикалық рапсодия» фильміндегі композитор және актёр. 2018 жылдан бастап UA: Radio Culture арнасында «Хорея казакы» бағдарламасын жүргізеді. 2019 жылы Т. Компаниченконың «Всегда Украина будет» әні 2019 жылғы «Несокрушимые» фильмінің саундтректерінің бірі болды. ### Екі «Майданға» қатысу Компаниченко 2004 жылғы қызғылт сары төңкерістің белсенді қатысушысы, оның барысында Киевтегі Тәуелсіздік алаңының басты сахнасында көп өнер көрсетті. 2012 жылдың 26 ​​қазанында музыкант Олег Тягнибокты қолдау мақсатында «Интер» телеарнасындағы «Евгений Киселевпен үлкен саясат» бағдарламасына қатысуы керек еді. Свободаны студияға кіргізбегендіктен, Компаниченко ашық аспан астында өнер көрсетті. Еуромайдан кезінде Тәуелсіздік алаңында ондаған концерт беріп, соғыс әндерін орындады. 2014 жылдың наурызында Ресей-Украина соғысы басталғаннан кейін ол ұрыс аймағына жиі келіп, Украина армиясының жауынгерлерімен және еріктілермен сөйлесті. Еріктілер қозғалысының қатысушысы. Бірқатар поэтикалық шығармалардың, атап айтқанда Думы о битве на Саур-могиле және украин жауынгерлеріне арналған «Да искал казак чести и славы...» әнінің авторы. Иловайск қазанында қайтыс болды. ## Жанұясы Киев тұрғыны Нина Бурмистроваға үйленді. Төрт баланы тәрбиелейді — Святопольк, Богуслав, Богдана және София. Компаниченко — Олег Скрипканың құдай әкесі. Ол Олегтің ұлы Романды шомылдыру рәсімінен өткізді, ал Скрипка Тарастың қызы Софияның құдай әкесі болды. ## Дереккөздер ## Сыртқы сілтемелер
Айнұр Нұрадинқызы Баймұратова (3 наурыз 1989, Ақтөбе қаласы, Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы) — Логопед-дефектолог, психолог. ## Білімі 1995-1999 ж.ж. Ғ.Ақтаев атындағы N6 қазақ орта мектебі. 1999-2004 ж.ж N42 қазақ орта мектебі. (Үздік бітірді). 2004-2008 ж.ж Ә.Молдағұлова атындағы гуманитарлық колледжінің “Бастауыш сынып мұғалімі және бастауыш сыныптарда ағылшын тілі мұғалімі” мамандығын тәмамдады. 2011-2014 ж.ж. С.Баишев атындағы университетінің “Педагогика және психология” мамандығын бітірді. 2017-2019 ж.ж. С.Баишев атындағы университетінің “Автоматтардыру және басқару” мамандығын бітірді. 2019-2020ж.ж. Орыс-Қазақ Халықаралық университетінде Заң ғылымының магистратурасын бітірді. ## Мансабы 2011-2017 ж.ж N44 “Тұлпар” МДҰ тәрбиеші қызметін атқарды. 2017жылы Ақтөбе өнеркәсіптік технологиялар және басқару колледжінде “Психолог” болып қызмет атқарды. 2019-2022 ж.ж.  Ақтөбе өнеркәсіптік технологиялар және басқару колледжінде арнайы пән оқытушысы қызметіне ауыстырылды. 2022 жылдан бастап ЖШС “Ару” оңалту орталығын құрып, сол салада логопед-дефектолог, психолог жұмысын атқарып,еліміздегі ерекше балалармен жұмыс жасап, сәтті тәжірибе өткізіп, елімізге үлес қоса отырып және де жас мамандарды жұмысқа баулып, өз орталықтарын ашуға үлесімді тигізді. ## Марапаттары * 2022 жылы Ақтөбе облысының әкімінен Алғыс хат * 2022 жылы “Жыл үздігі-2022 жыл” байқауыга шатысып, “Үздік логопед-дефектолог” номиминациясының иегері * 2022 ж. Бауыржан Момышұлы атындағы “Батыр шапағаты” төсбелгісі * 2022ж Аманат партиясынан Алғыс хат * 2023 ж. “Ел жанашыры” төсбелгісі * 2023 ж. Бауыржан Момышұлы атындағы “Намыс” төсбелгісі * 2023 ж. Аманат партиясынан Алғыс хат * 2023 ж. “Жыл үздіктері” марапаттау шарасында “Алтын адам” номинациясымен марапатталды.
Батярство (укр. Львівські батяри) — XIX ғасырдың ортасынан XX ғасырдың ортасына дейін өмір сүрген Львов субмәдениеті. Субмәдениеттің атауы венгр тіліндегі betyár сөзімен берілген, «қарақшы», «шытырман» дегенді білдіреді және иран тілдерінен шыққан. Львовта батяр - әртүрлі әрекеттерге және қауіпті әзілдерге қабілетті батыл. Батырлардың көпшілігі таверналар мен «садочки» - әртүрлі ойын-сауық үшін плебейлік ауызсу орындарында жиналатын қала маңындағы тұрғындар болды.), которые собирались в кабаках и «садочках» — плебейских питейных заведениях для различных забав Батярлар поляк, украин, неміс және еврей сөздерінің қоспасы болған, Львовта ішінара осы уақытқа дейін қолданылған арнайы жаргонды пайдаланды: гальба «сыра құймасы», мент «полиция қызметкері», ранка «ғашықтар күні», спацкати. 1933 жылы Львовта «Көңілді Львов толқыны» радиобағдарламасы Тонко және Щепчо жүргізушілерімен бірге пайда болды, соның арқасында Польшаның басқа аймақтары батярлық субмәдениетпен көбірек таныс болды. Батярлардың әнұраны композитор Хенрик Варстың Эмануэль Шляхтердің «Тек Львовта» сөзіне жазылған әні болып саналды, ол кейіннен қаланың бейресми әнұранына айналды. Батиаризм негізінен поляктар арасында кең тараған, мұны тек поляк батырларының Львов фольклоры дәлелдейді. Львов қалалық кеңесінің қаулысымен 2008 жылдың 1 мамырынан бастап қалада жыл сайынғы Батярлар күні енгізілді. ## Дереккөздер
Санжар Омарұлы Боқаев (2 наурыз 1982, Алматы) — қазақстандық саясаткер, саясаттанушы, қоғам қайраткері, кәсіпкер, саясаттану PhD-докторы. «Namys» саяси партиясының жетекшісі, азаматтық қоғамды дамыту сыйлығының лауреаты. ## Өмірбаяны 1982 жылы 2 наурызда Алматы қаласында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің тарих факультетіне түсіп, 2003 жылы аяқтады. 2005 жылы ҚазҰУ саясаттану факультетінің магистратурасын "Саяси институттар және процестер" мамандығы бойынша бітірген. 2006 жылдан 2009 жылға дейін ҚазҰУ саясаттану факультетінің докторантурасы (PhD). Мәскеу мемлекеттік университеті, РФ Президенті жанындағы Ресей мемлекеттік қызмет академиясы және Колумбия университетінде ғылыми тағылымдамадан өткен. 2009 жылдан 2010 жылға дейін ҚазҰУ саясаттану кафедрасында аға оқытушы болды. 2010 жылдан 2011 жылға дейін ҚР Президентінің жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының әлеуметтік-саяси зерттеулер бөлімінің аға ғылыми қызметкері болып жұмыс істеді. 2012 жылдан 2014 жылға дейін Алматы әкімдігінің жастар саясаты мәселелері жөніндегі басқармасын басқарды, содан кейін жыл бойы ішкі саясат басқармасын басқарды. 2015 жылдан 2018 жылға дейін «ҚазТрансГаз» АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі болып жұмыс істеді. «Нұр Отан» партиясы Алматы қалалық филиалы төрағасының орынбасары болды. 2018 жылдан бастап «Нетутильсбору» қозғалысының жетекшісі, «Namys» саяси партиясының төрағасы, кәсіпкерлік қызметпен айналысқан. ## Қоғамдық және саяси қызмет 2006 жылы Санжар Боқаев оң рөлді көлік иелерінің наразылық топтарын басқарды. Қазақстан Үкіметі 2006 жылғы 28 желтоқсандағы қаулысымен елге оң рөлді автокөліктерді әкелуге тыйым салды. Осы қаулыдан кейін бүкіл елде наразылық акциялары толқыны болды. Жапондық көліктердің 200 мыңға жуық иелері және олармен бірге "Тойота", "Ниссан" және "Хонда" оң рөлдік көліктерді әкелумен айналысатын кәсіпкерлер өз құқықтарына нұқсан келтірді деп есептеді. Наразылық қозғалысының нәтижесі оң рөлдік көліктерге қатысты шектеу шараларын жою болды. 2018 жылдан бастап Санжар Боқаев "Нетутильсбору" қоғамдық қозғалысының көшбасшысы. Қазақстанда көлік құралдарына міндетті кәдеге жарату алымы 2016 жылдан бастап алынады. Оны жергілікті автоөндірушілер, сондай-ақ ресми импорттаушылар және автокөлікті Қазақстанға әкелгісі келетіндердің бәрі төлеуі тиіс. Қазақстан Республикасында автомобильдер мен ауыл шаруашылығы техникасына кәдеге жарату алымы ҚР Үкіметі мен қоғамдық қозғалыстың қарама-қайшылығының нысанасына айналды, ол халықты кәдеге жарату алымының ставкалары төмендетіліп, барлық ақша жеке компанияға емес, бюджетке түсуі үшін митингілерге шақырады. Билікке қарсы тұру "Нетутильсбору" қозғалысының автокөлік пен ауыл шаруашылығы техникасының барлық түрлеріне утильсбор мөлшерлемелерін 50%-ға төмендетуге қол жеткізуімен аяқталды. 2022 жылдың ақпан айында "Namys" саяси партиясы, жаңа типтегі — цифрлық партия құрылғанын жариялады. Оның негізгі қозғаушы күші заманауи және озық қазақстандық жастар болып табылады. 2023 жылғы Мәжіліс сайлауына белсенді қатысты. ## Әдебиеттері * Бокаев С. О., Булуктаев Ю. О. Электоральная демократия в Республике Казахстан. КИСИ при Президенте РК. Алматы — 2011. * Бокаев С. О. Настольная книга партийного руководителя. КИСИ при Президенте РК, Алматы — 2013. * Методическое пособие «Внутренняя политика в региональном социально-политическом пространстве». Астана — 2017. ## Дереккөздер ## Сілтемелер * Стратегия-2050 устарела? 10 факторов, которые заставят Казахстан меняться (орыс.) * Facebook профилі * YouTube профилі * Instagram профилі
Максим Созонтович Березовский (укр. Макси́м Созо́нтович Березо́вський; 16 [27] қазан 1745, басқа деректер бойынша — 1741 — 22 наурыз [2 сәуір] 1777, Санкт-Петербург, Ресей империясы) — Италияда жұмыс істеген орыс сазгері. Д. С. Бортнянскиймен бірге орыс хор концертінің классикалық түрін жасаушы болып саналады. ## Өмірбаяны XVIII ғасырдан бүгінгі күнге дейін Березовскийдің аты бар 6 түпнұсқа мұрағат құжаты ғана сақталған. Оның музыкалық қолтаңбаларынан (скрипка сонатасынан және Болоньяда жазылған емтихан антифонынан басқа) ештеңе сақталмаған. Осыған байланысты, Березовскийдің өміріндегі көптеген маңызды кезеңдер даулы болып табылады және композитордың шығармашылық жолын тек жеке ғана емес, сонымен қатар маңызды сәттерде көрсету «белгілі бір ықтималдық дәрежесі бар гипотеза» болып табылады. ## Қабылдау Березовскийдің өмірбаянындағы фактілерді (оның ішінде аты аңызға айналған) режиссер Андрей Тарковский өзінің «Ностальгия» (1983) фильмінің сценарийінде пайдаланды. ## Дереккөздер
## Алға ауданы * №1 Алға мектеп-бақшасы (Алға) * В.И.Пацаев атындағы №2 Алға орта мектебі (Алға) * №3 Алға қазақ орта мектебі * №4 Алға орта мектебі (Алға) * Алға мектеп-гимназиясы (Алға) * А.Байтұрсынов атындағы орта мектебі (Самбай) * Ақай орта мектебі (Ақай) * Болгар мектеп-бақшасы (Болгарка) * Бесқоспа орта мектебі (Бесқоспа) * Бестамақ орта мектебі (Бестамақ) * Есет батыр атындағы мектеп-бақша (Есет батыр Көкіұлы) * Қарабұлақ мектеп-балабақшасы (Қарабұлақ) * Қарақобда мектеп-балабақша (Қарақобда) * Қарақұдық орта мектебі (Қарақұдық) * Маржанбұлақ орта мектебі (Маржанбұлақ) * Нұрбұлақ орта мектебі (Нұрбұлақ) * Сарықобда орта мектебі (Сарықобда) * Тамды орта мектебі (Тамды) * Тоқмансай орта мектебі (Қайнар) * Үшқұдық орта мектебі (Үшқұдық) * Аманкелді негізгі мектебі (Амангелді) * Жерұйық негізгі мектебі (Жерұйық) * Көктоғай негізгі мектебі (Көктоғай) * Қайыңдысай негізгі мектебі (Қайыңдысай) * Талдысай негізгі мектебі (Талдысай) * Тоқмансай негізгі мектебі (Тоқмансай) * Тікқайың негізгі мектебі (Тікқайың) * Еркінкүш бастауыш мектебі (Еркінкүш) * Көлтабан бастауыш мектебі (Көлтабан) ## Әйтеке би ауданы * Комсомол жалпы орта білім беретін мектебі (Т.Жүргенов) * М.Жұмабаев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Т.Жүргенов) * Темірбек Жүргенов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Т.Жүргенов) * Қ.Шаңғытбаев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Қарабұтақ) * Т.Г.Шевченко атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Қарабұтақ) * Абай атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Ақкөл) * Ақтасты жалпы орта білім беретін мектебі (Ақтасты) * Әйке жалпы орта білім беретін мектебі (Әйке) * Б.Сейсекенов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Ұлғайсын) * Басқұдық жалпы орта білім беретін мектебі (Тұмабұлақ) * Белқопа жалпы орта білім беретін мектебі (Белқопа) * Еңбекту жалпы орта білім беретін мектебі (Еңбекту) * Жабасақ жалпы орта білім беретін мектебі (Жабасақ) * Жақия Сәрсенов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Аралтөбе) * Жамбыл жалпы орта білім беретін мектебі (Жамбыл) * Қарашатау жалпы орта білім беретін мектебі (Құмқұдық) * Сарат мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Сарат) * Сейдалы Оразалин атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Аралтоғай) * Сұлукөл жалпы орта білім беретін мектебі (Сұлукөл) * Талдысай жалпы орта білім беретін мектебі (Талдысай) * Тереңсай жалпы орта білім беретін мектебі (Тереңсай) * Толыбай жалпы орта білім беретін мектебі (Толыбай) * Үшқатты мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Үшқатты) * Аққұм негізгі орта білім беретін мектебі (Аққұм) * Жарөткел негізгі орта білім беретін мектебі (Жарөткел) * Қыналы негізгі орта білім беретін мектебі (Қияқты) * Мамыт негізгі орта білім беретін мектебі (Сарыбұлақ) * Талдық негізгі орта білім беретін мектебі (Талдық) * Байжанкөл бастауыш білім беретін мектебі (Байжанкөл) * Милы бастауыш білім беретін мектебі (Милысай) ## Байғанин ауданы * Қарауылкелді орта мектебі (Қарауылкелді) * №2 Қарауылкелді орта мектебі (Қарауылкелді) * №3 Қарауылкелді орта мектебі (Қарауылкелді) * Қажығали Мұханбетқалиұлы атындағы орта мектеп-гимназия (Қарауылкелді) * Т. Жармағамбетов атындағы орта мектебі (Қарауылкелді) * А.С.Пушкин атындағы орта мектебі (Алтай батыр) * Байғанин орта мектебі (Жарлы) * Баршақұм орта мектебі (Баршақұм) * Бұлақтыкөл орта мектебі (Бұлақтыкөл) * Жарқамыс орта мектебі (Жарқамыс) * Көкбұлақ орта мектебі (Көкбұлақ) * Қ.Жазықов атындағы орта мектебі (Кемерши) * Қарабұлақ орта мектебі (Қораши) * Қаражар орта мектебі (Қаражар) * Қопа орта мектебі (Ебейті) * Матайқұм орта мектебі (Дияр) * Сағи Жиенбаев атындағы орта мектебі (Оймауыт) * Сағыз орта мектебі (Ноғайты) * С.Ешбаев атындағы орта мектебі (Жаңатаң) * Т.Айбергенов атындағы орта мектебі (Миялы) * Ақтан жырау негізгі мектебі (Қопа) * Қосарал негізгі мектебі (Қосарал) ## Қарғалы ауданы * Бадамша мектеп-бөбекжай-бақшасы (Бадамша) * №2 Бадамша орта мектебі (Бадамша) * Ащылысай орта мектеп-балабақшасы (Ащылысай) * Әлімбет орта мектеп-балабақшасы (Әлімбет) * В.И.Пацаев атындағы орта мектебі (Ш.Қалдаяқов) * Жосалы орта мектеп-балабақшасы (Жосалы) * Қос-Истек орта мектебі (Қосестек) * Петропавл орта мектебі (Петропавловка) * Сазды орта мектебі (Степное) * Велиховка негізгі мектебі (Велиховка) * Бозтөбе негізгі мектебі (Бозтөбе) * Қайрақты негізгі мектеп-балабақшасы (Қайрақты) ## Қобда ауданы * Исатай Тайманов атындағы гимназия (Қобда) * Қобда қазақ орта мектебі (Қобда) * Қобыланды батыр атындағы орта мектебі (Қобда) * Ақырап орта мектебі (Ақырап) * Әлия Молдағұлова атындағы орта мектебі (Әлия) * Бестау мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Бестау) * Жарық мектеп-балабақшасы (Жарық) * Жиренқопа орта мектебі (Жиренқопа) * И.Құрманов атындағы орта мектебі (Егіндібұлақ) * Иманғали Білтабанов атындағы орта мектебі (И.Білтабанов) * Калиновка орта мектебі (Бесқұдық) * Қызылжар орта мектебі (Қызылжар) * Сарбұлақ орта мектебі (Сарыбұлақ) * Талдысай орта мектебі (Талдысай) * Терісаққан орта мектебі (Терісаққан) * Бегалы негізгі мектебі (Бегалы) * Бұлақ негізгі мектебі (Бұлақ) * Жаңаталап негізгі мектеп-бөбекжайы (Жаңаталап) * Жарсай негізгі мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Жарсай а/о, Жарсай а.) * Қаракемер негізгі мектебі (Қаракемер) * Қобыланды негізгі мектебі (Қоғалы) * Қосөткел негізгі мектебі (Қосөткел) * Өтек негізгі мектебі (Өтек) * Ақсай бастауыш мектебі (Ақсай) * Құрсай бастауыш мектебі (Құрсай) ## Мәртөк ауданы * №1 Мәртөк жалпы орта білім беретін мектебі (Мәртөк) * №2 Мәртөк мектеп-гимназиясы (Мәртөк) * №3 Мәртөк жалпы орта білім беретін мектебі (Мәртөк) * №4 Мәртөк жалпы орта білім беретін мектебі (Мәртөк) * Сарыжар жалпы орта білім беретін мектебі (Сарыжар) * Хлебодаровка жалпы орта білім беретін мектебі (Сарыжар) * Аққайың жалпы орта білім беретін мектебі (Аққайың) * Байторысай жалпы орта білім беретін мектебі (Байторысай) * Бөрте жалпы орта білім беретін мектебі (Бөрте) * Вознесеновка жалпы орта білім беретін мектебі (Вознесеновка) * Жайсаң арнайы білім беру ұйымы (Жайсаң) * Жайсаң жалпы орта білім беретін мектебі (Жайсаң) * Кеңсахара жалпы орта білім беретін мектебі (Кеңсахара) * Қаратаусай жалпы орта білім беретін мектебі (Қаратаусай) * Қаратоғай жалпы орта білім беретін мектебі (Қаратоғай) * Құрмансай жалпы орта білім беретін мектебі (Құрмансай) * Қызылжар жалпы орта білім беретін мектебі (Қызылжар) * Полтавка жалпы орта білім беретін мектебі (Полтавка) * Родниковка жалпы орта білім беретін мектебі (Родниковка) * Саржансай жалпы орта білім беретін мектебі (Саржансай) * Хазірет жалпы орта білім беретін мектебі (Қазірет) * Байнассай жалпы негізгі білім беретін мектебі (Байнассай) * Веренка жалпы негізгі білім беретін мектебі (Достық) * Дмитриевка жалпы негізгі білім беретін мектебі (Дмитриевка) * Қазан жалпы негізгі білім беретін мектебі (Қазан) * Шевченко жалпы негізгі білім беретін мектебі (Шевченко) * Құмсай бастауыш мектебі (Құмсай) * Егізата жалпы бастауыш білім беретін мектебі (Егізата) ## Мұғалжар ауданы * №1 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * №2 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * Қандыағаш қаласының №3 мектеп-гимназиясы * №4 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * №5 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * №1 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * №2 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * №3 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * №4 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * Ембі қаласының мектеп жанындағы интернаты бар №7 жалпы білім беретін орта мектебі * А.Жұбанов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Қаракөл) * Ақкемер жалпы білім беретін орта мектебі (Ақкемер) * Алтынды жалпы білім беретін орта мектебі (Алтынды) * Жаңажол жалпы білім беретін орта мектебі (Жағабұлақ) * Жем қаласының №5 жалпы білім беретін орта мектебі * Қайыңды жалпы білім беретін орта мектебі (Қайыңды) * Қ.Жұбанов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Жұрын) * Құмжарған жалпы білім беретін орта мектебі (Бірлік) * Құмсай жалпы білім беретін орта мектебі (Құмсай) * Мұғалжар жалпы білім беретін орта мектебі (Мұғалжар) * Саға жалпы білім беретін орта мектебі (Саға) * Сағашилі жалпы білім беретін орта мектебі (Сағашилі) * Талдысай жалпы білім беретін орта мектебі (Талдысай) * Ы.Мұхамеджанов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Басшилі) * Ақсу негізгі орта мектебі (Ақсу) * Ащысай негізгі орта мектебі (Ащысай) * Бұлақты негізгі орта мектебі (Бұлақты) * Елек негізгі орта мектебі (Елек) * Еңбек негізгі орта мектебі (Еңбек) * Жаңатұрмыс негізгі орта мектебі (Жаңатұрмыс) * Жарық негізгі орта мектебі (Жарық) * Көтібар батыр атындағы негізгі мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Көтібар) * Қожасай негізгі орта мектебі (Қожасай) * Құмжарған негізгі орта мектебі (Құмжарған) * Шеңгелши негізгі орта мектебі (Шеңгелши) * Темір стансасындағы №59 бастауыш мектебі (Темір көпір) * Сабындыкөл бастауыш мектебі (Сабындыкөл) ## Ойыл ауданы * Ж.Жүсібалиев атындағы Ойыл қазақ орта мектебі (Ойыл) * Ойыл қазақ орта мектебі (Ойыл) * Шарбану Бекмұхамбетова атындағы мектеп-гимназиясы (Ойыл) * Ақшатау орта мектебі (Ақшатау) * Амангелді орта мектебі (Амангелді) * Ә.Дербісалин атындағы Саралжын орта мектебі (Кемер) * Екпетал мектеп-балабақшасы (Екпетал) * Жамбыл мектеп-балабақшасы (Ақкемер) * Қаракемер мектеп-балабақшасы (Қаракемер) * Қараой мектеп-балабақшасы (Қараой) * Құрман орта мектебі (Көптоғай) * Саға мектеп-балабақшасы (Ақжар) * Сапақкөл орта мектебі (Сарыбие) * Соркөл орта мектебі (Құмжарған) * Ш.Берсиев атындағы орта мектебі (Қаратал) * Жақсыбайкөл негізгі мектебі (Шұбарши) * Көсембай негізгі мектебі (Көсембай) * Қарасу негізгі мектебі (Көптоғай а/о, Қарасу а.) * Тайсойған негізгі мектебі (Бестамақ) * Теректі негізгі мектебі (Шиқұдық) * Қаракөл бастауыш мектебі (Қаракөл) * Құбасай бастауыш мектебі (Құбасай) * Құрманов бастауыш мектебі (Берсиев а/о, Қарасу а.) ## Темір ауданы * №1 Шұбарқұдық мектеп-гимназиясы (Шұбарқұдық) * №3 Шұбарқұдық жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық) * №4 Шұбарқұдық жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық) * №5 Шұбарқұдық бастауыш мектебі (Шұбарқұдық) * №6 Шұбарқұдық негізгі орта мектебі (Шұбарқұдық) * Ж.Кереев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық) * Қызылжар жалпы орта білім беретін мектебі (мектеп жанындағы интернатымен) (Шұбарқұдық) * Шұбарқұдық гимназиясы (Шұбарқұдық) * Сарыкөл жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарши) * Шұбарши жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарши) * Шұбарши мектеп-бөбекжай-балабақшасы (Шұбарши) * №2 Шұбарқұдық қазақ-орыс жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық кәсіпшілігі) * Абай атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Құмқұдық) * Алтықарасу мектеп-балабақшасы (Алтықарасу) * Еңбекші мектеп-балабақшасы (Еңбекші) * Кеңқияқ жалпы орта білім беретін мектебі (Кеңқияқ) * Қопа жалпы орта білім беретін мектебі (Кеңесту а/о, Қопа а.) * Н.Байғанин атындағы мектеп-балабақшасы (Ақсай) * С.Байшев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Темір) * Теректі мектеп-балабақшасы (Тасқопа) * Ә.Молдағұлова атындағы негізгі мектебі (Шығырлы) * Бабатай негізгі орта мектебі (Бабатай) * Жамбыл негізгі орта мектебі (Жамбыл) * Кеңесту негізгі орта мектебі (Қалмаққырылған) * Құмсай негізгі орта мектебі (Құмсай) * М.Әуезов атындағы негізгі орта мектебі (Сарыкөл а/о, Қопа а.) * Сартоғай негізгі орта мектебі (Сарытоғай) ## Хромтау ауданы * №1 Хромтау орта мектебі (Хромтау) * №2 Хромтау гимназиясы (Хромтау) * №3 Хромтау орта мектебі (Хромтау) * №4 Хромтау орта мектебі (Хромтау) * №5 Хромтау гимназиясы (Хромтау) * №6 Хромтау гимназиясы (Хромтау) * №7 Хромтау мектеп-гимназиясы (мектеп жанындағы интернатымен) (Хромтау) * Көктау орта мектебі (Көктау) * Нұрлы-көш орта мектебі (Көктау) * Ақжар орта мектебі (Ақжар) * Аққұдық орта мектебі (Аққұдық) * Бөгетсай мектеп-гимназиясы (Бөгетсай) * Дөң мектеп-гимназиясы (Дөң) * Қопа орта мектебі (Қопа) * Қызылсу орта мектебі (Қызылсу) * Майтөбе орта мектебі (Майтөбе) * Никельтау орта мектебі (Никельтау) * Оңғар орта мектебі (Оңғар) * Сарысай орта мектебі (Сарысай) * Сәтпаев орта мектебі (Тамды) * Табантал орта мектебі (Табантал) * Тасөткел орта мектебі (Тасөткел) * Тассай орта мектебі (Тассай а/о, Тассай а.) * Абай негізгі мектебі (Абай) * Құдықсай негізгі мектебі (Құдықсай) * Қарлау бастауыш мектебі (Қарлау) * Просторный бастауыш мектебі (Жазық) ## Шалқар ауданы * №1 мектеп-гимназия (Шалқар) * №2 мектеп-гимназия (Шалқар) * №3 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар) * №4 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар) * №5 мектеп-лицей (Шалқар) * №6 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар) * №8 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар) * Ә.Жангелдин атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар) * І.Үргенішбаев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар) * №7 жалпы орта білім беретін мектебі (Тоғыз) * Ақтоғай жалпы орта білім беретін мектебі (Қотыртас) * Б.Сүлейменов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Бегімбет) * Бершүгір жалпы орта білім беретін мектебі (Бершүгір) * Бозой жалпы орта білім беретін мектебі (Бозой) * ГКС-12 жалпы орта білім беретін мектебі (Қауылжыр) * Жаңақоныс жалпы орта білім беретін мектебі (Аққайтым) * Қаратоғай жалпы орта білім беретін мектебі (Қаратоғай) * Қарашоқат жалпы орта білім беретін мектебі (Қарашоқат) * Қорғантұз жалпы орта білім беретін мектебі (Байқадам) * М.Тәжин атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Мөңке би) * Сарысай мектеп-бөбекжай-бақшасы (Сарысай) * Т.Шанов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Жылтыр) * Тоғыз жалпы орта білім беретін мектебі (Шілікті) * Алабас негізгі орта мектебі (Алабас) * Аяққұм негізгі орта мектебі (Қаңбақты) * Қызылту негізгі орта мектебі (Қопасор) * М.Орынбасаров атындағы негізгі орта мектебі (Тұмалыкөл) * Сарыбұлақ негізгі орта мектебі (Есетата) * Сарықамыс негізгі орта мектебі (Шалқар қаласы, Шыманұлы ауылы) * Шоқысу негізгі мектебі (Шоқысу) * №33 бастауыш мектебі (Жылан) * №36 бастауыш мектебі (Көпмола) * №42 бастауыш мектебі (Солёный) * №44 бастауыш мектебі (Ақтан батыр) * №60 бастауыш мектебі (Қорғанжар) ## Ырғыз ауданы * №1 қазақ жалпы білім беретін орта мектебі (Ырғыз) * Ырғыз №2 жалпы білім беретін орта мектебі (Ырғыз) * Ы.Алтынсарин атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Ырғыз) * Ырғыз гимназиясы (Ырғыз) * Б.Алманов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Құрылыс) * Құйлыс жалпы білім беретін орта мектебі (Құйылыс) * Құмтоғай жалпы білім беретін орта мектебі (Құмтоғай) * М.Төлегенов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Ақши) * Ө.Қанахин атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Жайсаңбай) * Т.Жаманмұрынов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Аманкөл) * Т.Жүргенов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Нұра) * Т.Шонанұлы атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Құтикөл) * Темірастау жалпы білім беретін орта мектебі (Жаныс би) * Шеңбертал жалпы білім беретін орта мектебі (Шеңбертал) * Белшер негізгі орта мектебі (Белшер) * Дүкен негізгі орта мектебі (Дүкен) * Қалыбай негізгі орта мектебі (Қалыбай) * Қарақұдық негізгі орта мектебі (Қарақұдық) * Қарасай негізгі орта мектебі (Қарасай) * Мамыр негізгі орта мектебі (Мамыр) * Нарқызыл негізгі орта мектебі (Жарма) ## Ақтөбе қаласы * №1 орта мектебі * №2 жалпы орта білім беретін мектеп-гимназия * №3 орта мектебі * Ақтөбе қаласының №4 жалпы білім беретін орта мектебі * Ақтөбе қаласының №5 жалпы білім беретін орта мектеп * Ғ.Ақтаев атындағы №6 мектеп-гимназиясы * №7 арнайы (түзету) мектебі * №8 орта мектеп * №9 орта мектеп-гимназия * Ақтөбе қаласының №10 жалпы білім беретін орта мектебі (Юго-Запад т/а) * Ақтөбе қаласының №11 жалпы білім беретін орта мектеп-гимназиясы * №12 орта мектеп * №13 орта мектебі * Хиуаз Доспанова атындағы №14 орта мектеп * Ілияс Есенберлин атындағы №15 орта мектебі * №16 жалпы білім беретін орта мектеп * №17 гимназия * №18 орта мектебі (Кирпичный т/а) * №19 орта мектебі * №20 орта жалпы білім беру мектеп-лицейі * Әл-Фараби атындағы №21 мамандандырылған гимназия * №22 орта мектебі * Әлімхан Ермеков атындағы №23 орта мектеп-лицейі * Ахмет Байтұрсынұлы атындағы лингвистикалық мектеп-гимназия * Мұзафар Әлімбаев атындағы Ақтөбе қаласының №25 жалпы білім беретін орта мектебі * №26 орта мектебі * Ақтөбе қаласының №27 орта мектеп-лицейі * №28 орта мектебі * №29 орта мектебі * №30 қазақ орта мектебі * Ақтөбе қаласының №31 қазақ орта мектебі * М.Құрманғалиева атындағы №32 гимназия (Жарық т/а, Новое Ясное т/а) * №33 қазақ орта жалпы білім беру мектебі * №34 орта мектебі * Халел Досмұхамедұлы атындағы №35 орта мектебі (11 ш/а) * №36 қазақ орта мектебі * №37 орта мектебі (11 ш/а) * №38 қазақ орта мектебі * №39 қазақ орта жалпы білім беру мектебі * №40 жалпы білім беретін орта мектебі * Фариза Оңғарсынова атындағы №41 мектеп-гимназия (Жарық т/а, Новое Ясное т/а) * №42 орта мектебі * №44 ауысымдық (кешкі) жалпы білім беретін мектеп * №45 жалпы білім беретін орта мектеп (Ақжар-2 т/а) * №46 орта мектебі (Балауса т/а) * Ақтөбе қаласының №47 жалпы білім беретін орта мектебі * Ақтөбе қаласының №48 жалпы білім беретін орта мектебі * №49 жалпы білім беретін орта мектебі (Ақжар-2 т/а) * №50 орта мектебі (Көктем т/а) * №51 гимназия (12 ш/а) * №52 негізгі мектеп * №53 жалпы білім беретін орта мектебі (Қарғалы т/а) * №54 негізгі мектебі (Садовое т/а) * №55 орта мектеп-гимназия (Сарайшық т/а) * №56 жалпы орта білім беретін мектеп (12 ш/а) * Ақтөбе қаласы №57 жалпы білім беретін орта мектебі (Өрлеу т/а) * Ақтөбе қаласының №58 жалпы білім беретін орта мектебі (Құрашасай т/а) * Ақтөбе қаласының №59 жалпы білім беретін орта мектебі (Георгиевка т/а) * Дінмұхамед Қонаев атындағы жалпы білім беретін орта мектеп-гимназиясы (Қарғалы т/а, Есет батыр ш/а) * №61 жалпы білім беретін орта мектеп (Жібек жолы т/а) * Бауыржан Момышұлы атындағы №62 жалпы білім беретін орта мектебі * Міржақып Дулатұлы атындағы №63 жалпы білім беретін орта мектеп-лицейі * Ұзақбай Құлымбетов атындағы №64 жалпы білім беретін орта мектебі * №65 жалпы білім беретін орта мектебі (Кеңес Нокин т/а) * Шәкәрім Құдайбердіұлы атындағы №66 жалпы білім беретін орта мектебі (Бауырластар т/а) * №67 жалпы білім беретін орта мектебі (Ақшат т/а) * Жұмабек Тәшенов атындағы №68 жалпы білім беретін орта мектеп * №69 жалпы білім беретін орта мектебі (Жаңақоныс т/а) * Мәлік Ғабдуллин атындағы №70 жалпы білім беретін орта мектеп (Ақжар-2 т/а) * Әлкей Марғұлан атындағы №71 жалпы білім беретін орта мектебі * Әбіш Кекілбайұлы атындағы №72 жалпы білім беретін орта IT мектеп-лицейі * Мұқағали Мақатаев атындағы №73 жалпы білім беретін орта мектебі (Қызылжар т/а) * №74 жалпы білім беретін орта мектеп (Рауан т/а) * №75 жалпы білім беретін орта мектеп (Украинка т/а) * №76 жалпы орта білім беретін мектеп (Бекқұл баба т/а) * №77 жалпы білім беретін орта мектеп (Құрашасай т/а) * №78 жалпы орта білім беретін мектеп-гимназиясы (Қарғалы т/а, Есет батыр ш/а) * Ақтөбе орта мектебі (Жарық т/а) * Белогор негізгі мектебі (Белогорка т/а) * Благодар орта мектебі (Кеңес Нокин т/а) * Елек орта мектебі (Елек т/а) * Заречный тұрғын алабы мектеп-балабақша кешені (Балауса т/а) * Қаныш Сәтбаев атындағы орта мектеп-лицей (Жастар ш/а) * Қызылжар орта мектебі (Қарғалы т/а, Есет батыр ш/а) * Мұхтар Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебі (Қарғалы т/а) * Пригород орта мектебі (Пригородное т/а) * Сазды орта мектебі (Сазды т/а) * Облыстық арнайы мектеп-балабақшасы * Облыстық санаторлық мектеп-интернаты (Қурайлы т/а) * Ақтөбе облыстық арнайы "мектеп-интернат-колледж" кешені * Кешкі (ауысымдағы) жалпы білім беретін мектеп ## Мамандандырылған мектептер * "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымының Ақтөбе қаласындағы "физика-математикалық бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі" филиалы (Ақтөбе қ.) * Ақтөбе облыстық мамандандырылған физика-математикалық лицей-интернаты (Ақтөбе қ.) * Дарынды жасөспірімдерге арналған Ақтөбе облыстық мамандандырылған "Білім-инновация" лицей-интернаты (Ақтөбе қ.) * М.Құсайынов атындағы Ақтөбе облыстық дарынды балаларға арналған мамандандырылған лицей-интернаты (Ақтөбе қ.) * Есет батыр атындағы олимпиада резервінің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі (Ақтөбе қ.) ## Қосымша білім беру ұйымдары * Қалалық көркемсурет лицейі (Ақтөбе қ.) * Көркемсурет мектебі (Ырғыз а.) * Темір аудандық көркемсурет мектебі (Шұбарқұдық к.) * Шалқар аудандық көркемсурет лицейі (Шалқар қ.) * В.И. Пацаев жас ұшқыштар мектебі (Ақтөбе қ.) * Қалалық жас натуралистер стансасы (Ақтөбе қ.) * Қалалық жас туристер стансасы (Ақтөбе қ.) Оқушылар үйлері * Қалалық оқушылар сарайы (Ақтөбе) * Қобда аудандық оқушылар үйі (Қобда) * Ойыл аудандық оқушылар үйі (Ойыл) * Темір аудандық оқушылар үйі (Шұбарқұдық) Өнер және саз мектептері * №1 балалар музыка мектебі (Ақтөбе) * №2 балалар музыка мектебі (Ақтөбе) * №3 балалар музыка мектебі (Ақтөбе) * А. Жұбанов атындағы балалар музыка мектебі (Қандыағаш) * Алға балалар өнер мектебі (Алға) * Әйтеке би аудандық балалар саз мектебі (Т. Жүргенов) * Балалар музыка мектебі (Хромтау) * Балалар өнер мектебі (Ырғыз) * Бәкір Тәжібаев атындағы балалар музыка мектебі (Қарауылкелді) * Қазанғап атындағы балалар өнер мектебі (Ақтөбе) * Қамбар Медетов атындағы Мәртөк балалар өнер мектебі (Мәртөк) * Қарғалы аудандық балалар өнер мектебі (Бадамша) * Қобда аудандық балалар өнер мектебі (Қобда) * Қазанғап Тілепбергенұлы атындағы Шалқар ауданының саз мектебі (Шалқар) * Ойыл аудандық балалар музыка мектебі (Ойыл) * Темір аудандық Кеңқияқ музыка мектебі (Кеңқияқ) * Шұбарқұдық балалар музыка мектебі (Шұбарқұдық) Спорт мектептері * "Ақтөбе" үстел теннисі орталығы" облыстық балалар мен жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Бокстан олимпиада резервін даярлайтын балалар-жасөспірімдер облыстық мамандандырылған спорт мектебі (Ақтөбе) * "Достық" су спорты түрлері бойынша облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Есет батыр атындағы олимпиада резервінің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі (Ақтөбе) * "Жастар" облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Жүзуден олимпиадалық резервтегі мамандандырылған балалар-жасөспірімдер мектебі (Ақтөбе) * Интеллектуалдық спорт түрінен облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Қысқы спорт түрлерінен облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Мұз спорт түрлері бойынша облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Облыстық мамандандырылған ұлттық спорт түрлерінен балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Сазды облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Теннистен облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Футболдан облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер олимпиада резерві спорт мектебі (Ақтөбе) * Шығыс спорт түрлері бойынша облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * №2 облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * №4 облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер олимпиада резерві мектебі (Ақтөбе) * №1 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * №2 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * "Олимп" №5 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * "Дельфин" №6 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Алға балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Алға) * Әйтеке би балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Т. Жүргенов) * Әйтеке би ауданының Қарабұтақ ауылдық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қарабұтақ) * Бадамша балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Бадамша) * Байғанин балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қарауылкелді) * В.Н.Цеханович атындағы №1 мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Шалқар) * Ембі қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі * Кеңқияқ балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Кеңқияқ) * Қандыағаш қаласының мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі * Қобда балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қобда) * Мәртөк балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Мәртөк) * Мұғалжар балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қандыағаш) * Ойыл балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ойыл) * Темір балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Шұбарқұдық) * Хромтау балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Хромтау) * Ырғыз балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ырғыз) * №2 балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Шалқар) ## Дереккөздер ## Алға ауданы * №1 Алға мектеп-бақшасы (Алға) * В.И.Пацаев атындағы №2 Алға орта мектебі (Алға) * №3 Алға қазақ орта мектебі * №4 Алға орта мектебі (Алға) * Алға мектеп-гимназиясы (Алға) * А.Байтұрсынов атындағы орта мектебі (Самбай) * Ақай орта мектебі (Ақай) * Болгар мектеп-бақшасы (Болгарка) * Бесқоспа орта мектебі (Бесқоспа) * Бестамақ орта мектебі (Бестамақ) * Есет батыр атындағы мектеп-бақша (Есет батыр Көкіұлы) * Қарабұлақ мектеп-балабақшасы (Қарабұлақ) * Қарақобда мектеп-балабақша (Қарақобда) * Қарақұдық орта мектебі (Қарақұдық) * Маржанбұлақ орта мектебі (Маржанбұлақ) * Нұрбұлақ орта мектебі (Нұрбұлақ) * Сарықобда орта мектебі (Сарықобда) * Тамды орта мектебі (Тамды) * Тоқмансай орта мектебі (Қайнар) * Үшқұдық орта мектебі (Үшқұдық) * Аманкелді негізгі мектебі (Амангелді) * Жерұйық негізгі мектебі (Жерұйық) * Көктоғай негізгі мектебі (Көктоғай) * Қайыңдысай негізгі мектебі (Қайыңдысай) * Талдысай негізгі мектебі (Талдысай) * Тоқмансай негізгі мектебі (Тоқмансай) * Тікқайың негізгі мектебі (Тікқайың) * Еркінкүш бастауыш мектебі (Еркінкүш) * Көлтабан бастауыш мектебі (Көлтабан) ## Әйтеке би ауданы * Комсомол жалпы орта білім беретін мектебі (Т.Жүргенов) * М.Жұмабаев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Т.Жүргенов) * Темірбек Жүргенов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Т.Жүргенов) * Қ.Шаңғытбаев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Қарабұтақ) * Т.Г.Шевченко атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Қарабұтақ) * Абай атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Ақкөл) * Ақтасты жалпы орта білім беретін мектебі (Ақтасты) * Әйке жалпы орта білім беретін мектебі (Әйке) * Б.Сейсекенов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Ұлғайсын) * Басқұдық жалпы орта білім беретін мектебі (Тұмабұлақ) * Белқопа жалпы орта білім беретін мектебі (Белқопа) * Еңбекту жалпы орта білім беретін мектебі (Еңбекту) * Жабасақ жалпы орта білім беретін мектебі (Жабасақ) * Жақия Сәрсенов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Аралтөбе) * Жамбыл жалпы орта білім беретін мектебі (Жамбыл) * Қарашатау жалпы орта білім беретін мектебі (Құмқұдық) * Сарат мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Сарат) * Сейдалы Оразалин атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Аралтоғай) * Сұлукөл жалпы орта білім беретін мектебі (Сұлукөл) * Талдысай жалпы орта білім беретін мектебі (Талдысай) * Тереңсай жалпы орта білім беретін мектебі (Тереңсай) * Толыбай жалпы орта білім беретін мектебі (Толыбай) * Үшқатты мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Үшқатты) * Аққұм негізгі орта білім беретін мектебі (Аққұм) * Жарөткел негізгі орта білім беретін мектебі (Жарөткел) * Қыналы негізгі орта білім беретін мектебі (Қияқты) * Мамыт негізгі орта білім беретін мектебі (Сарыбұлақ) * Талдық негізгі орта білім беретін мектебі (Талдық) * Байжанкөл бастауыш білім беретін мектебі (Байжанкөл) * Милы бастауыш білім беретін мектебі (Милысай) ## Байғанин ауданы * Қарауылкелді орта мектебі (Қарауылкелді) * №2 Қарауылкелді орта мектебі (Қарауылкелді) * №3 Қарауылкелді орта мектебі (Қарауылкелді) * Қажығали Мұханбетқалиұлы атындағы орта мектеп-гимназия (Қарауылкелді) * Т. Жармағамбетов атындағы орта мектебі (Қарауылкелді) * А.С.Пушкин атындағы орта мектебі (Алтай батыр) * Байғанин орта мектебі (Жарлы) * Баршақұм орта мектебі (Баршақұм) * Бұлақтыкөл орта мектебі (Бұлақтыкөл) * Жарқамыс орта мектебі (Жарқамыс) * Көкбұлақ орта мектебі (Көкбұлақ) * Қ.Жазықов атындағы орта мектебі (Кемерши) * Қарабұлақ орта мектебі (Қораши) * Қаражар орта мектебі (Қаражар) * Қопа орта мектебі (Ебейті) * Матайқұм орта мектебі (Дияр) * Сағи Жиенбаев атындағы орта мектебі (Оймауыт) * Сағыз орта мектебі (Ноғайты) * С.Ешбаев атындағы орта мектебі (Жаңатаң) * Т.Айбергенов атындағы орта мектебі (Миялы) * Ақтан жырау негізгі мектебі (Қопа) * Қосарал негізгі мектебі (Қосарал) ## Қарғалы ауданы * Бадамша мектеп-бөбекжай-бақшасы (Бадамша) * №2 Бадамша орта мектебі (Бадамша) * Ащылысай орта мектеп-балабақшасы (Ащылысай) * Әлімбет орта мектеп-балабақшасы (Әлімбет) * В.И.Пацаев атындағы орта мектебі (Ш.Қалдаяқов) * Жосалы орта мектеп-балабақшасы (Жосалы) * Қос-Истек орта мектебі (Қосестек) * Петропавл орта мектебі (Петропавловка) * Сазды орта мектебі (Степное) * Велиховка негізгі мектебі (Велиховка) * Бозтөбе негізгі мектебі (Бозтөбе) * Қайрақты негізгі мектеп-балабақшасы (Қайрақты) ## Қобда ауданы * Исатай Тайманов атындағы гимназия (Қобда) * Қобда қазақ орта мектебі (Қобда) * Қобыланды батыр атындағы орта мектебі (Қобда) * Ақырап орта мектебі (Ақырап) * Әлия Молдағұлова атындағы орта мектебі (Әлия) * Бестау мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Бестау) * Жарық мектеп-балабақшасы (Жарық) * Жиренқопа орта мектебі (Жиренқопа) * И.Құрманов атындағы орта мектебі (Егіндібұлақ) * Иманғали Білтабанов атындағы орта мектебі (И.Білтабанов) * Калиновка орта мектебі (Бесқұдық) * Қызылжар орта мектебі (Қызылжар) * Сарбұлақ орта мектебі (Сарыбұлақ) * Талдысай орта мектебі (Талдысай) * Терісаққан орта мектебі (Терісаққан) * Бегалы негізгі мектебі (Бегалы) * Бұлақ негізгі мектебі (Бұлақ) * Жаңаталап негізгі мектеп-бөбекжайы (Жаңаталап) * Жарсай негізгі мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Жарсай а/о, Жарсай а.) * Қаракемер негізгі мектебі (Қаракемер) * Қобыланды негізгі мектебі (Қоғалы) * Қосөткел негізгі мектебі (Қосөткел) * Өтек негізгі мектебі (Өтек) * Ақсай бастауыш мектебі (Ақсай) * Құрсай бастауыш мектебі (Құрсай) ## Мәртөк ауданы * №1 Мәртөк жалпы орта білім беретін мектебі (Мәртөк) * №2 Мәртөк мектеп-гимназиясы (Мәртөк) * №3 Мәртөк жалпы орта білім беретін мектебі (Мәртөк) * №4 Мәртөк жалпы орта білім беретін мектебі (Мәртөк) * Сарыжар жалпы орта білім беретін мектебі (Сарыжар) * Хлебодаровка жалпы орта білім беретін мектебі (Сарыжар) * Аққайың жалпы орта білім беретін мектебі (Аққайың) * Байторысай жалпы орта білім беретін мектебі (Байторысай) * Бөрте жалпы орта білім беретін мектебі (Бөрте) * Вознесеновка жалпы орта білім беретін мектебі (Вознесеновка) * Жайсаң арнайы білім беру ұйымы (Жайсаң) * Жайсаң жалпы орта білім беретін мектебі (Жайсаң) * Кеңсахара жалпы орта білім беретін мектебі (Кеңсахара) * Қаратаусай жалпы орта білім беретін мектебі (Қаратаусай) * Қаратоғай жалпы орта білім беретін мектебі (Қаратоғай) * Құрмансай жалпы орта білім беретін мектебі (Құрмансай) * Қызылжар жалпы орта білім беретін мектебі (Қызылжар) * Полтавка жалпы орта білім беретін мектебі (Полтавка) * Родниковка жалпы орта білім беретін мектебі (Родниковка) * Саржансай жалпы орта білім беретін мектебі (Саржансай) * Хазірет жалпы орта білім беретін мектебі (Қазірет) * Байнассай жалпы негізгі білім беретін мектебі (Байнассай) * Веренка жалпы негізгі білім беретін мектебі (Достық) * Дмитриевка жалпы негізгі білім беретін мектебі (Дмитриевка) * Қазан жалпы негізгі білім беретін мектебі (Қазан) * Шевченко жалпы негізгі білім беретін мектебі (Шевченко) * Құмсай бастауыш мектебі (Құмсай) * Егізата жалпы бастауыш білім беретін мектебі (Егізата) ## Мұғалжар ауданы * №1 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * №2 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * Қандыағаш қаласының №3 мектеп-гимназиясы * №4 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * №5 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * №1 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * №2 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * №3 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * №4 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі * Ембі қаласының мектеп жанындағы интернаты бар №7 жалпы білім беретін орта мектебі * А.Жұбанов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Қаракөл) * Ақкемер жалпы білім беретін орта мектебі (Ақкемер) * Алтынды жалпы білім беретін орта мектебі (Алтынды) * Жаңажол жалпы білім беретін орта мектебі (Жағабұлақ) * Жем қаласының №5 жалпы білім беретін орта мектебі * Қайыңды жалпы білім беретін орта мектебі (Қайыңды) * Қ.Жұбанов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Жұрын) * Құмжарған жалпы білім беретін орта мектебі (Бірлік) * Құмсай жалпы білім беретін орта мектебі (Құмсай) * Мұғалжар жалпы білім беретін орта мектебі (Мұғалжар) * Саға жалпы білім беретін орта мектебі (Саға) * Сағашилі жалпы білім беретін орта мектебі (Сағашилі) * Талдысай жалпы білім беретін орта мектебі (Талдысай) * Ы.Мұхамеджанов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Басшилі) * Ақсу негізгі орта мектебі (Ақсу) * Ащысай негізгі орта мектебі (Ащысай) * Бұлақты негізгі орта мектебі (Бұлақты) * Елек негізгі орта мектебі (Елек) * Еңбек негізгі орта мектебі (Еңбек) * Жаңатұрмыс негізгі орта мектебі (Жаңатұрмыс) * Жарық негізгі орта мектебі (Жарық) * Көтібар батыр атындағы негізгі мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Көтібар) * Қожасай негізгі орта мектебі (Қожасай) * Құмжарған негізгі орта мектебі (Құмжарған) * Шеңгелши негізгі орта мектебі (Шеңгелши) * Темір стансасындағы №59 бастауыш мектебі (Темір көпір) * Сабындыкөл бастауыш мектебі (Сабындыкөл) ## Ойыл ауданы * Ж.Жүсібалиев атындағы Ойыл қазақ орта мектебі (Ойыл) * Ойыл қазақ орта мектебі (Ойыл) * Шарбану Бекмұхамбетова атындағы мектеп-гимназиясы (Ойыл) * Ақшатау орта мектебі (Ақшатау) * Амангелді орта мектебі (Амангелді) * Ә.Дербісалин атындағы Саралжын орта мектебі (Кемер) * Екпетал мектеп-балабақшасы (Екпетал) * Жамбыл мектеп-балабақшасы (Ақкемер) * Қаракемер мектеп-балабақшасы (Қаракемер) * Қараой мектеп-балабақшасы (Қараой) * Құрман орта мектебі (Көптоғай) * Саға мектеп-балабақшасы (Ақжар) * Сапақкөл орта мектебі (Сарыбие) * Соркөл орта мектебі (Құмжарған) * Ш.Берсиев атындағы орта мектебі (Қаратал) * Жақсыбайкөл негізгі мектебі (Шұбарши) * Көсембай негізгі мектебі (Көсембай) * Қарасу негізгі мектебі (Көптоғай а/о, Қарасу а.) * Тайсойған негізгі мектебі (Бестамақ) * Теректі негізгі мектебі (Шиқұдық) * Қаракөл бастауыш мектебі (Қаракөл) * Құбасай бастауыш мектебі (Құбасай) * Құрманов бастауыш мектебі (Берсиев а/о, Қарасу а.) ## Темір ауданы * №1 Шұбарқұдық мектеп-гимназиясы (Шұбарқұдық) * №3 Шұбарқұдық жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық) * №4 Шұбарқұдық жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық) * №5 Шұбарқұдық бастауыш мектебі (Шұбарқұдық) * №6 Шұбарқұдық негізгі орта мектебі (Шұбарқұдық) * Ж.Кереев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық) * Қызылжар жалпы орта білім беретін мектебі (мектеп жанындағы интернатымен) (Шұбарқұдық) * Шұбарқұдық гимназиясы (Шұбарқұдық) * Сарыкөл жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарши) * Шұбарши жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарши) * Шұбарши мектеп-бөбекжай-балабақшасы (Шұбарши) * №2 Шұбарқұдық қазақ-орыс жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық кәсіпшілігі) * Абай атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Құмқұдық) * Алтықарасу мектеп-балабақшасы (Алтықарасу) * Еңбекші мектеп-балабақшасы (Еңбекші) * Кеңқияқ жалпы орта білім беретін мектебі (Кеңқияқ) * Қопа жалпы орта білім беретін мектебі (Кеңесту а/о, Қопа а.) * Н.Байғанин атындағы мектеп-балабақшасы (Ақсай) * С.Байшев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Темір) * Теректі мектеп-балабақшасы (Тасқопа) * Ә.Молдағұлова атындағы негізгі мектебі (Шығырлы) * Бабатай негізгі орта мектебі (Бабатай) * Жамбыл негізгі орта мектебі (Жамбыл) * Кеңесту негізгі орта мектебі (Қалмаққырылған) * Құмсай негізгі орта мектебі (Құмсай) * М.Әуезов атындағы негізгі орта мектебі (Сарыкөл а/о, Қопа а.) * Сартоғай негізгі орта мектебі (Сарытоғай) ## Хромтау ауданы * №1 Хромтау орта мектебі (Хромтау) * №2 Хромтау гимназиясы (Хромтау) * №3 Хромтау орта мектебі (Хромтау) * №4 Хромтау орта мектебі (Хромтау) * №5 Хромтау гимназиясы (Хромтау) * №6 Хромтау гимназиясы (Хромтау) * №7 Хромтау мектеп-гимназиясы (мектеп жанындағы интернатымен) (Хромтау) * Көктау орта мектебі (Көктау) * Нұрлы-көш орта мектебі (Көктау) * Ақжар орта мектебі (Ақжар) * Аққұдық орта мектебі (Аққұдық) * Бөгетсай мектеп-гимназиясы (Бөгетсай) * Дөң мектеп-гимназиясы (Дөң) * Қопа орта мектебі (Қопа) * Қызылсу орта мектебі (Қызылсу) * Майтөбе орта мектебі (Майтөбе) * Никельтау орта мектебі (Никельтау) * Оңғар орта мектебі (Оңғар) * Сарысай орта мектебі (Сарысай) * Сәтпаев орта мектебі (Тамды) * Табантал орта мектебі (Табантал) * Тасөткел орта мектебі (Тасөткел) * Тассай орта мектебі (Тассай а/о, Тассай а.) * Абай негізгі мектебі (Абай) * Құдықсай негізгі мектебі (Құдықсай) * Қарлау бастауыш мектебі (Қарлау) * Просторный бастауыш мектебі (Жазық) ## Шалқар ауданы * №1 мектеп-гимназия (Шалқар) * №2 мектеп-гимназия (Шалқар) * №3 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар) * №4 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар) * №5 мектеп-лицей (Шалқар) * №6 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар) * №8 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар) * Ә.Жангелдин атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар) * І.Үргенішбаев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар) * №7 жалпы орта білім беретін мектебі (Тоғыз) * Ақтоғай жалпы орта білім беретін мектебі (Қотыртас) * Б.Сүлейменов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Бегімбет) * Бершүгір жалпы орта білім беретін мектебі (Бершүгір) * Бозой жалпы орта білім беретін мектебі (Бозой) * ГКС-12 жалпы орта білім беретін мектебі (Қауылжыр) * Жаңақоныс жалпы орта білім беретін мектебі (Аққайтым) * Қаратоғай жалпы орта білім беретін мектебі (Қаратоғай) * Қарашоқат жалпы орта білім беретін мектебі (Қарашоқат) * Қорғантұз жалпы орта білім беретін мектебі (Байқадам) * М.Тәжин атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Мөңке би) * Сарысай мектеп-бөбекжай-бақшасы (Сарысай) * Т.Шанов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Жылтыр) * Тоғыз жалпы орта білім беретін мектебі (Шілікті) * Алабас негізгі орта мектебі (Алабас) * Аяққұм негізгі орта мектебі (Қаңбақты) * Қызылту негізгі орта мектебі (Қопасор) * М.Орынбасаров атындағы негізгі орта мектебі (Тұмалыкөл) * Сарыбұлақ негізгі орта мектебі (Есетата) * Сарықамыс негізгі орта мектебі (Шалқар қаласы, Шыманұлы ауылы) * Шоқысу негізгі мектебі (Шоқысу) * №33 бастауыш мектебі (Жылан) * №36 бастауыш мектебі (Көпмола) * №42 бастауыш мектебі (Солёный) * №44 бастауыш мектебі (Ақтан батыр) * №60 бастауыш мектебі (Қорғанжар) ## Ырғыз ауданы * №1 қазақ жалпы білім беретін орта мектебі (Ырғыз) * Ырғыз №2 жалпы білім беретін орта мектебі (Ырғыз) * Ы.Алтынсарин атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Ырғыз) * Ырғыз гимназиясы (Ырғыз) * Б.Алманов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Құрылыс) * Құйлыс жалпы білім беретін орта мектебі (Құйылыс) * Құмтоғай жалпы білім беретін орта мектебі (Құмтоғай) * М.Төлегенов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Ақши) * Ө.Қанахин атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Жайсаңбай) * Т.Жаманмұрынов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Аманкөл) * Т.Жүргенов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Нұра) * Т.Шонанұлы атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Құтикөл) * Темірастау жалпы білім беретін орта мектебі (Жаныс би) * Шеңбертал жалпы білім беретін орта мектебі (Шеңбертал) * Белшер негізгі орта мектебі (Белшер) * Дүкен негізгі орта мектебі (Дүкен) * Қалыбай негізгі орта мектебі (Қалыбай) * Қарақұдық негізгі орта мектебі (Қарақұдық) * Қарасай негізгі орта мектебі (Қарасай) * Мамыр негізгі орта мектебі (Мамыр) * Нарқызыл негізгі орта мектебі (Жарма) ## Ақтөбе қаласы * №1 орта мектебі * №2 жалпы орта білім беретін мектеп-гимназия * №3 орта мектебі * Ақтөбе қаласының №4 жалпы білім беретін орта мектебі * Ақтөбе қаласының №5 жалпы білім беретін орта мектеп * Ғ.Ақтаев атындағы №6 мектеп-гимназиясы * №7 арнайы (түзету) мектебі * №8 орта мектеп * №9 орта мектеп-гимназия * Ақтөбе қаласының №10 жалпы білім беретін орта мектебі (Юго-Запад т/а) * Ақтөбе қаласының №11 жалпы білім беретін орта мектеп-гимназиясы * №12 орта мектеп * №13 орта мектебі * Хиуаз Доспанова атындағы №14 орта мектеп * Ілияс Есенберлин атындағы №15 орта мектебі * №16 жалпы білім беретін орта мектеп * №17 гимназия * №18 орта мектебі (Кирпичный т/а) * №19 орта мектебі * №20 орта жалпы білім беру мектеп-лицейі * Әл-Фараби атындағы №21 мамандандырылған гимназия * №22 орта мектебі * Әлімхан Ермеков атындағы №23 орта мектеп-лицейі * Ахмет Байтұрсынұлы атындағы лингвистикалық мектеп-гимназия * Мұзафар Әлімбаев атындағы Ақтөбе қаласының №25 жалпы білім беретін орта мектебі * №26 орта мектебі * Ақтөбе қаласының №27 орта мектеп-лицейі * №28 орта мектебі * №29 орта мектебі * №30 қазақ орта мектебі * Ақтөбе қаласының №31 қазақ орта мектебі * М.Құрманғалиева атындағы №32 гимназия (Жарық т/а, Новое Ясное т/а) * №33 қазақ орта жалпы білім беру мектебі * №34 орта мектебі * Халел Досмұхамедұлы атындағы №35 орта мектебі (11 ш/а) * №36 қазақ орта мектебі * №37 орта мектебі (11 ш/а) * №38 қазақ орта мектебі * №39 қазақ орта жалпы білім беру мектебі * №40 жалпы білім беретін орта мектебі * Фариза Оңғарсынова атындағы №41 мектеп-гимназия (Жарық т/а, Новое Ясное т/а) * №42 орта мектебі * №44 ауысымдық (кешкі) жалпы білім беретін мектеп * №45 жалпы білім беретін орта мектеп (Ақжар-2 т/а) * №46 орта мектебі (Балауса т/а) * Ақтөбе қаласының №47 жалпы білім беретін орта мектебі * Ақтөбе қаласының №48 жалпы білім беретін орта мектебі * №49 жалпы білім беретін орта мектебі (Ақжар-2 т/а) * №50 орта мектебі (Көктем т/а) * №51 гимназия (12 ш/а) * №52 негізгі мектеп * №53 жалпы білім беретін орта мектебі (Қарғалы т/а) * №54 негізгі мектебі (Садовое т/а) * №55 орта мектеп-гимназия (Сарайшық т/а) * №56 жалпы орта білім беретін мектеп (12 ш/а) * Ақтөбе қаласы №57 жалпы білім беретін орта мектебі (Өрлеу т/а) * Ақтөбе қаласының №58 жалпы білім беретін орта мектебі (Құрашасай т/а) * Ақтөбе қаласының №59 жалпы білім беретін орта мектебі (Георгиевка т/а) * Дінмұхамед Қонаев атындағы жалпы білім беретін орта мектеп-гимназиясы (Қарғалы т/а, Есет батыр ш/а) * №61 жалпы білім беретін орта мектеп (Жібек жолы т/а) * Бауыржан Момышұлы атындағы №62 жалпы білім беретін орта мектебі * Міржақып Дулатұлы атындағы №63 жалпы білім беретін орта мектеп-лицейі * Ұзақбай Құлымбетов атындағы №64 жалпы білім беретін орта мектебі * №65 жалпы білім беретін орта мектебі (Кеңес Нокин т/а) * Шәкәрім Құдайбердіұлы атындағы №66 жалпы білім беретін орта мектебі (Бауырластар т/а) * №67 жалпы білім беретін орта мектебі (Ақшат т/а) * Жұмабек Тәшенов атындағы №68 жалпы білім беретін орта мектеп * №69 жалпы білім беретін орта мектебі (Жаңақоныс т/а) * Мәлік Ғабдуллин атындағы №70 жалпы білім беретін орта мектеп (Ақжар-2 т/а) * Әлкей Марғұлан атындағы №71 жалпы білім беретін орта мектебі * Әбіш Кекілбайұлы атындағы №72 жалпы білім беретін орта IT мектеп-лицейі * Мұқағали Мақатаев атындағы №73 жалпы білім беретін орта мектебі (Қызылжар т/а) * №74 жалпы білім беретін орта мектеп (Рауан т/а) * №75 жалпы білім беретін орта мектеп (Украинка т/а) * №76 жалпы орта білім беретін мектеп (Бекқұл баба т/а) * №77 жалпы білім беретін орта мектеп (Құрашасай т/а) * №78 жалпы орта білім беретін мектеп-гимназиясы (Қарғалы т/а, Есет батыр ш/а) * Ақтөбе орта мектебі (Жарық т/а) * Белогор негізгі мектебі (Белогорка т/а) * Благодар орта мектебі (Кеңес Нокин т/а) * Елек орта мектебі (Елек т/а) * Заречный тұрғын алабы мектеп-балабақша кешені (Балауса т/а) * Қаныш Сәтбаев атындағы орта мектеп-лицей (Жастар ш/а) * Қызылжар орта мектебі (Қарғалы т/а, Есет батыр ш/а) * Мұхтар Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебі (Қарғалы т/а) * Пригород орта мектебі (Пригородное т/а) * Сазды орта мектебі (Сазды т/а) * Облыстық арнайы мектеп-балабақшасы * Облыстық санаторлық мектеп-интернаты (Қурайлы т/а) * Ақтөбе облыстық арнайы "мектеп-интернат-колледж" кешені * Кешкі (ауысымдағы) жалпы білім беретін мектеп ## Мамандандырылған мектептер * "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымының Ақтөбе қаласындағы "физика-математикалық бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі" филиалы (Ақтөбе қ.) * Ақтөбе облыстық мамандандырылған физика-математикалық лицей-интернаты (Ақтөбе қ.) * Дарынды жасөспірімдерге арналған Ақтөбе облыстық мамандандырылған "Білім-инновация" лицей-интернаты (Ақтөбе қ.) * М.Құсайынов атындағы Ақтөбе облыстық дарынды балаларға арналған мамандандырылған лицей-интернаты (Ақтөбе қ.) * Есет батыр атындағы олимпиада резервінің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі (Ақтөбе қ.) ## Қосымша білім беру ұйымдары * Қалалық көркемсурет лицейі (Ақтөбе қ.) * Көркемсурет мектебі (Ырғыз а.) * Темір аудандық көркемсурет мектебі (Шұбарқұдық к.) * Шалқар аудандық көркемсурет лицейі (Шалқар қ.) * В.И. Пацаев жас ұшқыштар мектебі (Ақтөбе қ.) * Қалалық жас натуралистер стансасы (Ақтөбе қ.) * Қалалық жас туристер стансасы (Ақтөбе қ.) Оқушылар үйлері * Қалалық оқушылар сарайы (Ақтөбе) * Қобда аудандық оқушылар үйі (Қобда) * Ойыл аудандық оқушылар үйі (Ойыл) * Темір аудандық оқушылар үйі (Шұбарқұдық) Өнер және саз мектептері * №1 балалар музыка мектебі (Ақтөбе) * №2 балалар музыка мектебі (Ақтөбе) * №3 балалар музыка мектебі (Ақтөбе) * А. Жұбанов атындағы балалар музыка мектебі (Қандыағаш) * Алға балалар өнер мектебі (Алға) * Әйтеке би аудандық балалар саз мектебі (Т. Жүргенов) * Балалар музыка мектебі (Хромтау) * Балалар өнер мектебі (Ырғыз) * Бәкір Тәжібаев атындағы балалар музыка мектебі (Қарауылкелді) * Қазанғап атындағы балалар өнер мектебі (Ақтөбе) * Қамбар Медетов атындағы Мәртөк балалар өнер мектебі (Мәртөк) * Қарғалы аудандық балалар өнер мектебі (Бадамша) * Қобда аудандық балалар өнер мектебі (Қобда) * Қазанғап Тілепбергенұлы атындағы Шалқар ауданының саз мектебі (Шалқар) * Ойыл аудандық балалар музыка мектебі (Ойыл) * Темір аудандық Кеңқияқ музыка мектебі (Кеңқияқ) * Шұбарқұдық балалар музыка мектебі (Шұбарқұдық) Спорт мектептері * "Ақтөбе" үстел теннисі орталығы" облыстық балалар мен жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Бокстан олимпиада резервін даярлайтын балалар-жасөспірімдер облыстық мамандандырылған спорт мектебі (Ақтөбе) * "Достық" су спорты түрлері бойынша облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Есет батыр атындағы олимпиада резервінің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі (Ақтөбе) * "Жастар" облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Жүзуден олимпиадалық резервтегі мамандандырылған балалар-жасөспірімдер мектебі (Ақтөбе) * Интеллектуалдық спорт түрінен облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Қысқы спорт түрлерінен облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Мұз спорт түрлері бойынша облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Облыстық мамандандырылған ұлттық спорт түрлерінен балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Сазды облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Теннистен облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Футболдан облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер олимпиада резерві спорт мектебі (Ақтөбе) * Шығыс спорт түрлері бойынша облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * №2 облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * №4 облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер олимпиада резерві мектебі (Ақтөбе) * №1 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * №2 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * "Олимп" №5 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * "Дельфин" №6 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе) * Алға балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Алға) * Әйтеке би балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Т. Жүргенов) * Әйтеке би ауданының Қарабұтақ ауылдық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қарабұтақ) * Бадамша балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Бадамша) * Байғанин балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қарауылкелді) * В.Н.Цеханович атындағы №1 мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Шалқар) * Ембі қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі * Кеңқияқ балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Кеңқияқ) * Қандыағаш қаласының мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі * Қобда балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қобда) * Мәртөк балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Мәртөк) * Мұғалжар балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қандыағаш) * Ойыл балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ойыл) * Темір балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Шұбарқұдық) * Хромтау балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Хромтау) * Ырғыз балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ырғыз) * №2 балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Шалқар) ## Дереккөздер
Анар сорпасы (парсы: آش انار‎, аш-е анар; әз. انار آشی, әз. anar aşı; мазенд. اسپاش انار او, aspāsh enār oo; араб.: شوربة رمان‎, shorbat rumman) — анар шырыны мен дәнінен, сары бұршақтан, жалбыз жапырақтарынан, дәмдеуіштерден және басқа ингредиенттерден дайындалған ирандық тағам. Ол парсы тілінен аударғанда «қою көже» деген мағынаны білдіретін ашаның алуан түрі болып саналады. ## Тағы қараңыз * Сорпалар тізімі ## Дереккөздер ## Сілтемелер * Аш-е анар рецепті
Қарағанды медицина университеті — Қарағанды қаласында орналасқан медицина мамандарын даярлайтын мемлекеттік жоғары оқу орны. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының ең алдынғы қатардағы медициналық жоғарғы оқу орындарының бірі: Ұлттық аккредитациалық орталық өткізген 2008 жылдың рейтингтік қорытындысы бойынша, ҚММУ Қазақстанның 60 озық жоғары оқу орындарының ішінде сегізінші орын алып және республикамыздың озық медициналық мектебі болып табылады. Мемлекеттік аттестациялық комиссия (2007 жыл) университеттің оқу-әдістемелік, ғылыми-зерттеу және тәрбие жұмысын ұйымдастыру бағытында үлкен жетістіктерді атап өтіп, «ҚММУ базасында тек Қазақстанның медициналық жоғары оқу орындарына ғана емес, сонымен қатар орта Азия республикалары және ТМД мемлекеттеріне озық тәжірибелі мектеп құру» жөнінде ұсыныс жасады. ҚММУ – Қазақстан Республикасындағы 2005 жылы Халықаралық стандарт ИСО 9001-2000 сапа менеджменті жүйесінің талабына сай сертификациялық ұйым NQA – UK Global Assurance – сертификация менеджмент жүйесіндегі Британдық ұйымының Ресейлік өкілеттігі - NQA – Russia өткізген, барлық қызмет түрінде сертификацияны ойдағыдай өткен бірінші жоғарғы оқу орындарының бірі. Біздің университетіміздің 5 факультетінде бес мыңға жуық студент Қазақстанның бүкіл аймағынан, ТМД елдерінен, сондай-ақ шетел азаматтары білім алуда. Университетте білім беру үш тілде: қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жүргізіледі. Университетте медициналық кадрларды үздіксіз дайындауда көп деңгейлі құрылым іске асырылуда, ол өзіне, орта деңгейлі медицина қызметкерлерін дайындайтын медициналық колледжін, сонымен қатар жыл сайын үш мыңнан астам әр-түрлі мамандықтағы дәрігерлерді кәсіби дайындықтан өткізетін дипломнан кейінгі білім беру және үздіксіз кәсібін жетілдіру факультетін қосады. Оқу орнымыздағы дипломнан кейінгі білім беру жоғарғы деңгейде ұйымдастырылғаны, Қазақстанның бүкіл аймағындағы дәрігерлерден мамандандыру және қайта даярлау өтініштерінің айтарлықтай көбеюімен дәлелденеді (2006 жылмен салыстырғанда 6,3 есе көп). Жөнделген 4 оқу корпусы, дәрістік және оқу аудиториялары мен 7 жатақханалар, 36 кафедралардың клиникалық базалары, сонымен қатар меншік клиникалық базалары – студенттік емхана және стоматологиялық клиника: университеттің бәсекеге қабілетті, жан-жақты дамыған инфрақұрылымды қолдауы болып табылады. 2009 жылы 2006 жылмен салыстырғанда, кафедралар мен университет бөлімшелерінде 3,5 есеге Интернет желісіне қосылған комьпютерлер саны артты, сонымен қатар кейбір жатақханаларда. ҚММУ-нің магистратурада, аспирантурада, докторантурада оқуды жүзеге асыруға лицензиясы бар. Астаналық оқу орнымен бірлесіп үш диссертациялық кеңес және «Клиникалық фармакология, фармакология; ішкі аурулар» мамандықтары бойынша докторлық диссертацияларды қорғауда диссертациялық кеңесі белсене жұмыс істейді. Біздің университетімізде жоғары деңгейлі квалификациямен, білікті оқытушылар құрамы жұмыс істейді, олардың ішінде 200-ге жуығы ғылым кандидаты және докторы дәрежесінде. Барлық оқытушылар Халықаралық және Республикалық конференциялар мен семинарларға белсенді қатысады, 2008 жылдың ішінде-ақ 336 іссапар болды. Оқытушылардың шет мемлекеттерде дайындалуы 2006 жылмен салыстырғанда 5 есеге артты. ҚММУ алыс және таяу шет мемлекеттерінің оқу орындары және ғылыми орталықтарымен тығыз халықаралық байланысты үзбейді, сонымен қатар ҒЗО (НИЦ) құрамына енетін қуатты ғылыми базасы бар, онда медицина ғылымындағы қолданбалы және фундаментальды бағыттарында қазіргі заманға сай зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Университет медициналық білім берудегі сапа жүйесін жақсарту мақсатында Ұлыбританияның Еуропадағы медициналық білім беру ассоциациясымен (ЕМББА (АМЕЕ)), медициналық білім беру Дүниежүзілік Федерациясымен ынтымақтастық жасауда. Біздің оқу орнымыздың базасында жүйелі түрде Халықаралық және Республикалық семинарлар мен конференциялар өткізіледі. 59 жыл ішінде Қарағанды мемлекеттік медицина университеті 32742 дәрігерлерге өмірлік жолдама берді. Біздің түлектеріміз тек Қазақстанда ғана емес, сондай-ақ, алыс және жақын шетел мемлекеттерінде табысты жұмыс атқарады. Қазақстан Республикасының Елбасы жолдауына және денсаулық сақтау реформасының басты қағидасына негізделген, тәжірибелі денсаулықты қорғау бағытында жоғары сапа мамандардың кәсіби дайындығы, ҚММУ дамуында басымды бағытты жүзеге асырудағы белсенділік, ертеңгі күнге сенімділікпен қарауға мүмкіндік береді. ## Дереккөздер
Ақсәуле Айболқызы Меңдібаева — 1994 жылы 12 қаңтарда Ақтөбе облысы, Ойыл ауданы, Шиқұдық ауылында дүниеге келді. ## Өмірбаяны 2000 жылы Теректі негізгі мектебіне даярлық тобына барды.2010жылы мектепті үздік тәмәмдап, Ақтөбе құрылыс және бизнес колледжінің «Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету» факультетіне түсті. 2013 жылы оқу орнын үздік бітіріп шықты. 2013 жылы «Саралжын ауылдық округі әкімінің аппараты» ММ-де қызметте болды. 2014 жылы «Ойыл аудандық мәдениет үйіне қарасты Саралжын ауылдық» клубына мәдени ұйымдастыру қызметін атқарды. 2015 жылы «Сапақкөл орта мектебінде зертханалық лауазымына жұмысқа қабылданды. 2019 ж Мәскеу Халықаралық университетіне заң факультетіне оқуға түсті. 2023 ж үздік тәмәмдап шықты.Қазіргі кезде «ZEIIN»consulting grup директоры қызметін атқарады. ## Жетістіктері * 2014 жылы «Жас маман» * 2015 жылы «Үздік маман» 2023жылы «Ел Жанашыры» төс белгі және Аманат партиясының Алғыс хаты * 2023 жылы «Жыл Алтын Адамы» ## Отбасы жағдайы Тұрмыста. Көп балалы аналар қатарына жатады. 2 қыз, 2 ұлды тәрбиелеп отыр
Рулат Нұрғалымұлы Өтемісов (20 наурыз 1983, Шымкент) — Ұлт Жанашыры, меценат, қоғам ĸайратĸері. 1990 - 2000 ж.ж. аралығында Шымĸент қаласының №33 К.Э. Циалĸовсĸий атындағы жалпы орта меĸтепте оқып, білім алған. 2008 жылы Оңтүстіĸ Қазақстан Мемлеĸеттіĸ медициналық аĸадемиясының «Емдеу ісі - дǝрігер» мамандығы бойынша оқуды аяқтады. ## Марапаттары 2018 жылы «Ауғанстан ардагерлері» Республиĸалық Қоғамдық бірлестігі ĸеңесінің шешімімен «Алтын жүреĸ» төс белгісімен марапатталды. 2024 жылы Халық қаһарманы Бауыржан Момышұлы атындағы “Батыр шапағаты” төс белгісімен марапатталды. ## Жеке өмірі Отбасылы, қазіргі таңда 6 баласы бар.
Асхат Жексенбайұлы Әлиев (28 қазан 1978, Павлодар облысы, Ақсу ауданы, Айнакөл ауылы) — Қоғам қайраткері, меценат. ## Өмірбаяны * 1985—1995 жылдары Потанин атындағы орта мектебінде оқыған. 1995 жылы Жаяу Мұса атындағы колледжге оқуға түскен * 1999—2000 жылдары Павлодар қаласындағы Медреседе * 2000 жылы — зав. склад «Прима» (Ассам, Олейна шайлары) * 2004 жылы — «Colgate» компаниясы * 2005 жылы — «Turkuaz» компаниясында экспедитор * 2006 жылы — «Тurkuaz» компаниясында жеткізу бөлімінің бастығы (логистика) * 2010 жылы — «Zeta» компаниясында аудитор. 2011 жылдан бастап кәсіпкер * Отбасы бар. 1 бала. Спикер, оратор, бизнес системаның құрушысы, маркетолог. * 2001—2024 MLM Жүйелі маркетинг. Сол тақырыпта YouTube каналына бүкіл ТМД халқы тіркеліп сабақтарын қарайды. ## Сілтемелер * YouTube арнасы
Диевка, Мырзакөл — Қостанай облысы Әулиекөл ауданындағы ауыл, Диев ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Әулиекөл ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 52 км жерде, өзімен аттас көлдің шығысында орналасқан. ## Халқы 1999 жылы ауыл тұрғындарының саны 2079 адам болса, 2009 жылы 2018 адамды құрады. ## Тарихы Ауыл 2001 жылға дейін Диевка деп аталып келген. Іргесі 1942 жылы қаланған. 1942-1996 жылаоы өзімен аттас астық өсіретін кеңшардың орталығы болған. Оның негізінде Мырзакөлде және округке қарасты Қоскөл, Үшқарасу ауылдарында бірнеше ЖШС-тер мен шаруа қожалықтары құрылған. ## Дереккөздер
Санжар Омарұлы Боқаев (2 наурыз 1982, Алматы) — қазақстандық саясаткер, саясаттанушы, қоғам қайраткері, кәсіпкер, саясаттану PhD-докторы. «Namys» саяси партиясының жетекшісі, азаматтық қоғамды дамыту сыйлығының лауреаты. ## Өмірбаяны 1982 жылы 2 наурызда Алматы қаласында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің тарих факультетіне түсіп, 2003 жылы аяқтады. 2005 жылы ҚазҰУ саясаттану факультетінің магистратурасын "Саяси институттар және процестер" мамандығы бойынша бітірген. 2006 жылдан 2009 жылға дейін ҚазҰУ саясаттану факультетінің докторантурасы (PhD). Мәскеу мемлекеттік университеті, РФ Президенті жанындағы Ресей мемлекеттік қызмет академиясы және Колумбия университетінде ғылыми тағылымдамадан өткен. 2009 жылдан 2010 жылға дейін ҚазҰУ саясаттану кафедрасында аға оқытушы болды. 2010 жылдан 2011 жылға дейін ҚР Президентінің жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының әлеуметтік-саяси зерттеулер бөлімінің аға ғылыми қызметкері болып жұмыс істеді. 2012 жылдан 2014 жылға дейін Алматы әкімдігінің жастар саясаты мәселелері жөніндегі басқармасын басқарды, содан кейін жыл бойы ішкі саясат басқармасын басқарды. 2015 жылдан 2018 жылға дейін «ҚазТрансГаз» АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі болып жұмыс істеді. «Нұр Отан» партиясы Алматы қалалық филиалы төрағасының орынбасары болды. 2018 жылдан бастап «Нетутильсбору» қозғалысының жетекшісі, «Namys» саяси партиясының төрағасы, кәсіпкерлік қызметпен айналысқан. ## Қоғамдық және саяси қызмет 2006 жылы Санжар Боқаев оң рөлді көлік иелерінің наразылық топтарын басқарды. Қазақстан Үкіметі 2006 жылғы 28 желтоқсандағы қаулысымен елге оң рөлді автокөліктерді әкелуге тыйым салды. Осы қаулыдан кейін бүкіл елде наразылық акциялары толқыны болды. Жапондық көліктердің 200 мыңға жуық иелері және олармен бірге "Тойота", "Ниссан" және "Хонда" оң рөлдік көліктерді әкелумен айналысатын кәсіпкерлер өз құқықтарына нұқсан келтірді деп есептеді. Наразылық қозғалысының нәтижесі оң рөлдік көліктерге қатысты шектеу шараларын жою болды. 2018 жылдан бастап Санжар Боқаев "Нетутильсбору" қоғамдық қозғалысының көшбасшысы. Қазақстанда көлік құралдарына міндетті кәдеге жарату алымы 2016 жылдан бастап алынады. Оны жергілікті автоөндірушілер, сондай-ақ ресми импорттаушылар және автокөлікті Қазақстанға әкелгісі келетіндердің бәрі төлеуі тиіс. Қазақстан Республикасында автомобильдер мен ауыл шаруашылығы техникасына кәдеге жарату алымы ҚР Үкіметі мен қоғамдық қозғалыстың қарама-қайшылығының нысанасына айналды, ол халықты кәдеге жарату алымының ставкалары төмендетіліп, барлық ақша жеке компанияға емес, бюджетке түсуі үшін митингілерге шақырады. Билікке қарсы тұру "Нетутильсбору" қозғалысының автокөлік пен ауыл шаруашылығы техникасының барлық түрлеріне утильсбор мөлшерлемелерін 50%-ға төмендетуге қол жеткізуімен аяқталды. 2022 жылдың ақпан айында "Namys" саяси партиясы, жаңа типтегі — цифрлық партия құрылғанын жариялады. Оның негізгі қозғаушы күші заманауи және озық қазақстандық жастар болып табылады. 2023 жылғы Мәжіліс сайлауына белсенді қатысты. ## Әдебиеттері * Бокаев С. О., Булуктаев Ю. О. Электоральная демократия в Республике Казахстан. КИСИ при Президенте РК. Алматы — 2011. * Бокаев С. О. Настольная книга партийного руководителя. КИСИ при Президенте РК, Алматы — 2013. * Методическое пособие «Внутренняя политика в региональном социально-политическом пространстве». Астана — 2017. ## Дереккөздер ## Сілтемелер * Стратегия-2050 устарела? 10 факторов, которые заставят Казахстан меняться (орыс.) * Facebook профилі * YouTube профилі * Instagram профилі
(811) Наухайма — Негізгі белдеудегі астероид. Оны 1915 жылы 8 қыркүйекте Макс Вольф Гейдельберг обсерваториясында ашты. Германиядағы Бад-Наухайм қаласының құрметіне орай аталды. ## Дереккөздер ## Тағы қараңыз * Астероидтар тізімі (801—900)
Жансая Ибраем (Жансая Ыбырайым; 5 сәуір 1981, Оңтүстік Қазақстан обл, Шардара ауданы, Қызылқұм ауылы) — Ел Жанашыры, меценат, қоғам қайраткері. ## Өмірбаяны Білім жолын 1987 ж Шардара орта мектебінде бастады, 1993-1999 жж аралығында Шымкент қазақ-түрік қыздар лицейі, 1999-2003 жж ХҚТУ Шымкент филиалы, әлем тарихы мамандығын, 2010-2012 жж СДУ магистр, 2014-2017 жж СДУ phD бітірді. 2017 ж Эрсағ компаниясының негізін қалайды. Қазіргі уақытта нейротрекер. ## Марапаттары * Бауыржан Момышұлы атындағы "Намыс" төсбелгісі ## Жеке өмірі Отбасылы, тұрмыста ## Дереккөздер
Эдедем Эссьен (ағылш. Ededem Edem Essien; 14 сәуір 1998, Иконо, Аква-Ибом, Нигерия) — нигериялық футболшы, жартылай қорғаушы. ## Жүлделері Тобыл * Қазақстан суперкубогы: 2024 ## Дереккөздер
Елтай Сайманұлы (11 қыркүйек 1992, Ақтөбе облысы, Ойыл ауданы, Сарбие ауылы) - ел жанашыры, қоғам қайраткері. ## Өмірбаяны 1997 жылы Қаракөл елді мекенінің 1- сыныбына қабылданып, 2008 жылы Сапақкөл орта мектебінің 9 – сыныбын аяқтап, негізгі мектеп куәлігін алды. 2008 жылы Ақтөбе қаласындағы М.Мәмбетова  атындағы медициналық колледжінің  «Емдеу ісі- тіс дәрігері» бөліміне оқуға түсіп, 2012 жылы бітіріп диплом алды. 2012-2013 аралығында «Мастер дент» стомотологиясында  «Дантист» болып жұмыс жасады. 2013 жылы М.Оспанов атындағы Батыс  Қазақстан медицина университетіне оқуға түсті. Оқу мен жұмысты қатар алып жүріп, стоматология саласында жұмыс жасады. 2021 жылы оқуымды аяқтап, «Стоматолог» мамандығы бойынша  диплом алды. 2015 жылдан бері тіс емдеу саласында жұмыс жасап келеді. 2022 жылы «Елтай Сайманұлы»  атындағы  өз алдыма стоматология аштым.2023 жылы  тағы жаңа стоматология ашып, қазіргі таңда екі стоматологияның иесімін. Осы уақыт аралығында өзімді дамыту мақсатында бірнеше мастер класстарға қатысып, сертификаттар алды. * 14 наурыз 2022 ж «Керамикалық сауыттар теориялық және практикалық курсы» серификат. * 11 маусым 2022 ж  Елтай Сайманұлы «Арай дент» стоматологиялық клиникасында бір апталық интернатура курсына қатыстысқаны үшін сертификат . * 2017 ж «Стоматологиялық модельдеу» курсын сәтті бітіргенім үшін сертификат . Астана қаласы 29.02.2020 «Стандарты оказания базовой неотложнойдоврачебной медицинской помощи (ВLS) . «Системные осложения в стомотологической практике и оказание неотложной помощи» сертификат. ## Марапаттары 2022 жылы Ақтөбе қаласындағы  қайырымдылыққа қолдау көрсетіп, демеушілік танытып,  қоғамға пайдалы іске жұмсай білгені үшін «Отбасын қолдау орталығының» алғыс хатымен марапатталды. 2023 жылы Ел бірлігін нығайтып, Жаңа Қазақстанды дамытуға қосқан үлесі үшін «Алтын адам» номинациясымен марапатталды. ## Отбасы Үйленген.  Отбасылы.
(823) Сисигамбис — Негізгі белдеудегі астероид. Оны 1916 жылы 31 наурызда Макс Вольф Гейдельберг обсерваториясында ашты. Соңғы парсы патшасы III Дарийдің анасы құрметіне орай аталды. ## Тағы қараңыз * Астероидтар тізімі (801—900) ## Дереккөздер
(830) Петрополитана — Негізгі белдеудегі астероид. Оны 1916 жылы 25 тамызда Григорий Николаевич Неуймин Симеиз обсерваториясында ашты. Петроград, яғни Санкт-Петербург қаласының құрметіне орай аталды. ## Дереккөздер ## Тағы қараңыз * Астероидтар тізімі (801—900)
Семей медицина университеті (СМУ) — 1953 жылы негізі қаланған 65 жылдық тарихы бар Қазақстан Республикасының ең көне оқу орындарының бірі болып табылады. Университет өзінің клиникалық базасы (Университет ауруханасы) және Павлодар және Өскемен қалаларында филиалдары бар Қазақстандағы ең ірі медициналық жоғары оқу орындарының бірі болып табылады. 2018 жылдың қазан айынан бастап Радиациялық медицина және экология ғылыми-зерттеу институты (РМжЭ ҒЗИ) біріктіру арқылы СМУ құрамына кірді.[1] Мұрағатталған 22 маусымның 2020 жылы. Университет жоғары, жоғары оқу орнынан кейінгі және қосымша білім беру үшін білім беру қызметін көрсетеді. Оқыту мемлекеттік, орыс және ағылшын тілдерінде жүргізіледі. Студенттер контингенті бес мыңнан астам адамды құрайды. Оқу нысаны – күндізгі. Университетте шетелдік студенттер оқиды, олардың үлесі жалпы контингенттің 18,3% құрайды. Аккредиттелген білім беру бағдарламаларының үлесі 87,5% құрайды. Қазіргі уақытта Семей медицина университеті Қазақстанның Солтүстік-Шығыс аймағындағы ең ірі жоғары оқу орны және Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстары үшін медициналық кадрлардың негізгі жеткізушісі болып табылады. Университет жыл сайын Қазақстан университеттерінің ұлттық рейтингінде жетекші орындар алады. 2019 жылы – Қазақстанның үздік медициналық университеттерінің рейтингінде «Ғылым мен инновацияны дамытудағы көшбасшы» және «Студенттердің оқу нәтижелері бойынша көшбасшы». Университет түлектерді жұмысқа орналастыру бойынша Қазақстандағы медициналық ЖОО арасында көшбасшы болып табылады. 2015-2018 жылдар аралығында Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің бұйрығымен құрастырылған «Еңбекті дамыту орталығы» АҚ рейтингі бойынша университет Қазақстандағы жоғары оқу орындары арасында 14-орынға және медициналық ЖОО арасында түлектерге сұраныс деңгейі бойынша 1-орынға ие болды. Жалпы алғанда, университет өмір сүрген жылдар ішінде Қазақстанда, жақын және алыс шетелдерде (Пәкістан, Үндістан, Палестина, Судан, Марокко, Иордания, Израиль, Сирия, Ресей, Норвегия, Германия, Канада және т.б.) табысты жұмыс істейтін 35 000-нан астам мамандарды дайындады, бұл дайындалған мамандардың біліктілігінің жоғары деңгейін көрсетеді. Университетте жоғары мақсаттарға жету үшін 1500-ден астам профессорлар, оқытушылар, қызметкерлер мен дәрігерлер еңбек етуде. Жыл сайын 600-ден астам талапкер университеттің студенті атанады, студенттердің жалпы саны 5000 адамнан асады. ## Тарихы Семей медицина университетінің тарихы 1953 жылдың 1 қыркүйегінде алғашқы 320 студентті қабылдаған медицина факультетінің ашылуынан басталды. Ашылған алғашқы жылдары институтта марксизм-ленинизм негіздері, биология, анатомия, гистология, бейорганикалық химия, физика, шет тілдері, латын тілі, дене шынықтыру, биохимия және органикалық химия кафедралары бар болғаны 10-ақ кафедра болды. 1957 жылы КСРО Жоғары және орта арнаулы білім Министрлігінің шешімімен институт ІІ санатты ЖОО қатарына жатқызылды. 1959 – алғашқы түлектер бітірді. 275 түлек дәрігер дипломын алды. 1960 – Т.К. Раисов, Б. Жұмабаев, Ж.Б. Базарбеков, А. Кӛрпешов, Г. Канафиянов және басқа студенттер Бекен Жұмановтың басшылығымен «Жасдәурен» жастар театрын құрды. 1963 – институт ректоры болып Қазақ СРО ғылымына еңбегі сіңген қайраткер, профессор Назарова Тамара Александровна тағайындалды. 1963 – институтта педиатрия факультеті ашылды. И.М. Турецкий факультеттің алғашқы деканы болды. 1964 – институттың бас ғимараты ӛз жұмысын бастады. Бас ғимаратпен бірге 400 орынға №4 жатақхана пайдалануға берілді. 1971    – 6 курсты бітіргеннен кейін түлектердің алғашқы мамандануы басталды (интернатура). 1974 – институт ректоры болып доцент Усов Дмитрий Васильевич тағайындалды. 1976 – ғылыми жұмыстар кӛлемінің кеңеюіне байланысты кафедрааралық эксперименталды зертхана ұйымдастырылды және ашылды, Е.Н. Шатский оның бірінші жетекшісі болды. 1976 – ғылыми жұмыс жӛніндегі проректор, профессор Б.Х. Хабижановтың бастамасы бойынша патенттік бӛлім ашылды. 1976 – институт ректоры болып Қазақ СРО ғылымына еңбегі сіңген қайраткер, профессор Хлопов Николай Архипович тағайындалды. 1982 – СОКП тарих кафедрасы доценті Анна Лукьяновна Птущенконың басшылығымен М. Мәметова атындағы мұражай ашылды. 1984 – Павлодар қаласында дәрігерлер біліктілігін жетілдіру факультеті ашылды. 1985 – институт ректоры болып профессор Белозеров Евгений Степанович тағайындалды. 1986 – Мемлекеттік медицина университетінде бастапқы ардагерлер ұйымы құрылды. 1987 – институт ректоры болып ҚР ҰҒА академигі, ҚР ғылым және техникаға еңбегі  сіңген қайраткер, профессор Раисов Тӛлеген Қазезұлы тағайындалды. 1993 – университет қызметкерлері үшін 156-пәтерлік тұрғын үй салынды. Бӛлімдерде, қызметтерде және кафедраларда компьютеризация жүргізілді. 4 компьютерлік сынып ашылып, жабдықталды. Соның ішінде, бір класста 33 компьютер интернет желісіне қосылды. 1993 – тұңғыш рет «Экология. Радиация. Денсаулық» халықаралық ғылыми конференциясы ӛткізілді. Аталған конференцияның бас тақырыбы – радиациялық аймақтар тұрғындарының денсаулығы. 1998 – Қазақстан Республикасында алғашқы рет ағылшын тілінде шетелдік студенттерді оқыту басталды. Үндістан, Пәкістан, Бангладеш, Суданнан келген студенттер Семей қ. Мемлекеттік медицина университетінде ағылшын тілінде оқу мүмкіндігіне ие болды. 1998 – облыстық аурухана университет құрамына кірді. Оның клиникалық базасына 510 орынға кӛпбейінді аурухана, стоматологиялық емхана, 10 мың адамға қызмет кӛрсететін тренингтік отбасылық емхана; академия студенттерінің алған теориялық білімін іс жүзінде нығайту мүмкіндігі күшейді. 1999 – республикалық «Семейный врач» журналы және «Медицина для всех» газеті шыға бастады. 2001 – академия ректоры қызметіне медицина ғылымдарының докторы, профессор Телеуов Мұрат Қойшыбайұлы тағайындалды. 2001 – қала және аудан оқушылары үшін университетте биология пәні бойынша бірінші олимпиада ӛткізілді. 2003 – ЖОО оқытуға лицензия алды. 2005 – ЖОО SGS (Казахстан) «Медеу консалтинг» сертификациялық органы арқылы сапа менеджменті жүйесі бірінші сертификациядан ӛтті. 2007 – ректоры болып ҚР ҰҒА мүше-корреспонденті,  медицина  ғылымдарының  докторы, профессор Рахыпбеков Тӛлебай Қосиябекұлы тағайындалды. 2007 – «Мейірбике ісі», «Қоғамдық денсаулық сақтау», «Жалпы медицина» жаңа мамандықтары енгізілді. 2007 – офис тіркеуші, оқу-әдістемелік орталық, оқу-клиникалық орталық ашылды. 2008 – «Ғылым және денсаулық сақтау» журналын халықаралық тіркеу бойынша жұмыс басталды. 2009 – Сертификациялық орган «Total Quality Certification Services International» (KAZAKHSTAN) ИСО 9001:2008 халықаралық стандартының барлық талаптарын сақтауға ЖОО менеджменті жүйесінің сәйкестігін растады. 2009 – «Ииновациялық технологияларды қолдану арқылы жоғары білімді дамыту» бағдарламасы бойынша 10 оқытушы ҚР денсаулық сақтау министрлігінің жолдамасы бойынша шетелде оқып келді. Осы жылдары практикалық дағдыларды бекіту және тексеру мақсаттарында әрбір клиниканың базасында (медициналық орталықта, жедел кӛмек ауруханасында, №2 перзентханада) 3 симуляциялық кабинет ашылды. 2009 – күрделі практикалық дағдыларды дамытатын робот симулятор сатып алынды; ондай робот ТМД мемлекеттері арасында бірінші рет сатып алынды. 2009 – республикада ғылымды дамыту мен реформалау концепциясын жүргізу рейтингі бойынша университет 1 орын алды. 2010 – университет ректоры Тӛлебай Қосиябекұлы Рахыпбеков Болон декларациясына қол қойды. 2011 – ҚР VI жазғы Универсиадада спорттың 15 түрі бойынша біздің мемлекеттің 85 жоғары оқу орны арасында Семей қ. Мемлекеттік медицина университеті жалпыкомандалық есепте үздік ондық командалар сапында, ал жоғары медициналық оқу орындары арасында жалпыкомандалық есепте 1-ші орын алды. 2011 – университет сапа менеджменті Еуропалық қорын жетілдіру Моделін енгізді (EFQM) және сапа менеджменті Еуропалық қорын «Кемелдендіруге талпыну» деңгейіне ауысу бойынша жұмысты ӛткізді. 2011 – «Паталогиялық анатомия және соттық медицина» кафедрасына Ю.В. Пруглоның аты берілді. Кафедраның үздік студентіне атаулы жыл сайынғы шәкіртақы тағайындалды. Медицина ғылымдарының докторы, профессор Қ.Н. Мұқанов атаулы шәкіртақы демеушісі болып табылады. 2012 – университет сапа менеджменті Еуропалық қорының «Кемелдендіруге талпыну» деңгейіне сертификат алды. Валидация нәтижелері бойынша университет «Кемелдендіруге талпыну» деңгейіне сәйкестікке сертификат алды. 2012 – жалпы медициналық факультеттің бірінші түлектер легі оқуды аяқтады – 349 түлек диплом алды. «Қоғамдық денсаулық сақтау» – 48 түлек. «Қоғамдық денсаулық сақтау» мамандығының ағылшын топтары ашылды. 2012 – ардагерлер ұйымы қасында «Ардагер» клубы құрылды. «Ардагер» клубы мүшелері Ұлы Отан соғысына қатысушылармен, қаланың белгілі қоғамдық және мәдени қайраткерлерімен студенттердің  кездесуін  ұйымдастырады,  жағдайы  тӛмен отбасыларға әлеуметтік   кӛмек   кӛрсетеді,   студенттерге   кеңес   береді, университеттің қоғамдық жұмысына қатысады. 2012 – шетелдік баспаларда монграфиялар тұңғыш рет шығарылды: «Денсаулық сақтаудағы қаржылық менеджмент» (Т.Қ. Рахыпбеков), «Адрено-тиреоидты жүйе және әсер етуші ағзаға тӛмен дозалық радиациялық» (С.О. Тапбергенов), «Ми инсультының этникалық ерекшеліктері» (Т.Н. Хайбуллин), «Медициналық білім және кәсіби дамуы» (Арнайы шығарылым, Ресей медициналық оқытушылары қоғамдастықтары журналы). 2012 – Сапа Азиаттық жүйесі 10-Конгрессінің (ANQ) шеңберінде, Қазақстан жоо-дары арасында алғашқы рет Университет номинацияда жеңімпаз болып танылды сертификат берілді. 2012 – «Совет Одағының батыры Мәншүк Мәметова» мұражайының ашылуына 30- жылдық мерейтойымен белгіленді (1982-1912 жж.) 2012 – сапа менеджменті Еуропалық қорын жетілдіру Моделін (EFQM) енгізгеннен кейін университет оны бар сапа менеджменті жүйесімен ықпалдастырды. 2012 – «Денсаулық сақтау саласындағы үздік оқу орны» номианциясында Asian Education leadership awards бірлестігінен марапат, Дубай, БАӘ. 2012 – «Мэрлар бейбітшілік үшін» делегациясының оқу –клиникалық орталыққа сапары. 2013 – «Центр сертификации Inter Cert» ЖШС инспекциялық аудит ӛткізді, оның нәтижелері бойынша № KZ.7500207.07.03.00077 25.06.2013 ж. сертификат алды. 2013– валидация бойынша есепті талдаудан кейін қабылданған университеттің сапа менеджменті жүйесін дамытудың келесі қадамы 4- жұлдыз деңгейіне универитеттің жетуі болды. Сапа менеджменті Еуропалық қорын жетілдіру Модельдері (EFQM). 2013 – Семей қ. тарихында бірінші рет Университеттің Медициналық орталығы базасында Кардиохирургиялық бӛлімше және Эндоваскулярлы зертхана ашылды, ӛздігінен ашық жүрекке бірінші оталар жасалды, коронарография, стенттеу. Астана қ. Ұлттық ғылыми кардиохирургиялық орталықпен әріптестік туралы меморандумға қол қойылды. 2013 – Ӛскемен қаласында университеттің филиалы ашылды. 2013 – «Жырдауа» мектебінің басшылығымен Бірінші Республикалық студенттік айтыс ӛткізілді. 2013 – ҚР VIІ жазғы Универсиадада спорттың 15 түрі бойынша біздің мемлекеттің 139 жоғары оқу орындары арасында Семей қ. мемлекеттік медицина университеті жалпыкомандалық есепте мықты бестік командалар сапында, 135 жоо пьедесталдан қалтырып, олардың 35 дене тәрбиесі кафедрасы бар; жоғары медициналық оқу орындары арасында жалпыкомандалық есепте 1-ші орын алды; ҚР VIІ жазғы Универсиада қорытындылары бойынша Семей қ. ММУ Дипломмен, ҚР Білім Министрлігінің Медалімен және Кубогымен марапатталды. 2013 – Семей қ. мемлекеттік медицина университетінің 60 жылдық мерейтойын атып ӛтті. 2013   –   Қазақстан   экономикасы   ӛнеркәсіптері    кӛшбасшыларын    марапаттау Жалпы мемлекеттік   Республикалық   рейтингілік   бағдарламасына   сәйкес «Қазақстанның кӛшбасшысы    2013»    «Активтер    мен     міндеттемелер кӛрсеткіштері», «Түсімділік кӛрсеткіштері» және «Ӛтімділік кӛрсеткіштері» номинацияларында 2011-2012 жылдар қортындылары бойынша Семей қ. ММУ Қазақстан Республикасының барлық ЖОО-дары арасында 3-ші орын және еліміздің медициналық ЖОО-дары арасында 1-ші орын алды. 2013-2014 – Абай облысы палуандары екінші жыл қатарынан жеңіске жетті, «Қазақ Барысы – 2013» Республикалық турнирде – Айбек Нұғымаров, «Қазақстан Барысы – 2014» – Тұрсынов Мұхит. 2013-2014 – Білім сапасын Бағалау Тәуелсіз Қазақстандық Агенттігі Республикалық рейтингінде жоо-дар рейтингінде Семей қ. ММУ бакалавриат бағдарламалары бойынша екінші орын алды. 2014 – Семей қаласының мемлекеттік медицина университеті «Қазақстан Барысы» ІҮ – Республикалық турнирі жеңімпазы, дене тәрбиесі кафедрасы оқытушысы Тұрсынов Мұхитты ұлықтады. 2014 – IREG Observatоry толыққұқықты қатысушысы, ТМД мемлекеттері үздік жоо-дары тізіміне Семей қ. мемлекеттік медицина университетінің кіруі туралы куәлік, «РА сарапшысы» Халықаралық рейтингілік агенттігінен ЖОО-мен алынған ЖОО табысты және тиімді менеджментінің кӛрсеткіші болып табылады. 2014 – Аккредиттеу және рейтинг Ұлттық агенттігінде (АРҰА) Институционалды ұлттық аккредиттеумен университет 5 жыл мерзімге аккредиттеу ӛткізілді. 2014 – Семей қаласының мемлекеттік медицина университеті 5 жыл мерзімге аккредиттелді. 2014 – Аккредиттеу және рейтинг Ұлттық агенттігінде (АРҰА) институционалды ұлттық аккредиттеу. 2014 – Университет «Республикалық жооаралық электронды кітапханаға» кірді. http://lib.kazrena.kz. «Springer Link» және Web of Knowledge (Thomson Reuters) мәліметтер базаларының толық мәтіндік ресурсымен бірыңғай электронды кітапхана құру туралы «НЦНТИ» АҚ келісім шарт бекітілді. 2015 – Қазақстан Республикасы білім және ғылым Министрлігімен қаржыландыратын 2015-2017    жж.    5    грант    бар,    жалпы    сомасы    87    млн     теңгеден     астам. 2015 – рейтингілік дүниежүзілік цитат келтіру базаларына «Ғылым және денсаулық сақтау» журналын алға жылжыту» жобасы жүзеге асырылуда, соның ішінде «Scopus». «Ғылым және денсаулық сақтау» журналы ғылыми цитат келтіру Ресейлік индексіне және E-library, Ulrich’s Periodicals Directory, Global Health, CAB Abstracts халықаралық мәліметтер базаларына енді. 2015 – Үндістан ЖОО-дар Қоғамдастығына енді. 2015 – Мамандандырылған ұлттық аккредиттеу 5 бакалавриат білім беру бағдарламасы, 7 резидентура, 4 магистратура, 2 докторантура білім беру сапасын қамтамасыз ету бойынша Тәуелсіз қазақстандық агенттігінде (НКАОКО). 2015 – «Қазақстан Республикасындағы отбасылық медицинаның қалыптасыуының 20 жылдығы» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. 2016 – фармакология және дәлелді медицина кафедрасына профессор М.Н. Мусинның аты берілді. 2016 – оқытушылар мен студенттер үшін заманауи интерактив үстелдермен Астана бӛлмесі ашылды. 2016 – Семей қ. ММУ ОКО СЛР ӛтеу үшін Сипиарлен манекені және жүрек-ӛкпе реанимациясы үшін оқыту робот-манекені сатып алынды. 2016 – «Ғылым және денсаулық» атты жас ғалымдар Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының аясында FRCS, MRCGP, DLS Виджай Кумардың (Ұлыбритания) семинары. 2016 – Saint Louis University-мен әріптестік туралы шартқа қол қойылды. 2016 – 9 мамандық бойынша білім беру бағдарламалары Халықаралық аккредиттеу. 2016 – «Травматологиядағы-ортопедиядағы диагностика және емдеудің инновациялық технологиялары» атты проф. Д.М. Кульджановтың шебер-классы. 2016 – Семей қ. ММУ стратегиялық әріптесі Saint Louis University (АҚШ) сарапшылар тобының сапары. 2016 – Қазақстандағы Канаданың елшісі Шон Стайл мырзаның сапары. 2016 – «Біз ядролық қарусыз әлем үшін» атты флеш-моб. 2016 – «Жастар арасында салауатты ӛмір салтын насихаттау және жоғары дәрежедегі спортшыларды дайындауды қалыптастырудың ғылыми-тәжірибелік аспектілері» атты А.К. Кульназаровтың 70-жылдығына арналған Бірінші Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. 2016 – Қазақстандағы Швеция Тӛтенше және Ӛкілетті елшісі Христиан Камиллдың сапары. 2016 – Қазақ күресі бойынша Қазақстан чемпионатындағы 2 орын. 2016 – Қазақстан Респуликасында алғашқы рет Семей медицина университеті ата-аналар съезі ӛткізілді. 2016 – алғашқы рет Барселонаға шетелдік академиялық мобильділік ұйымдастырылды. 2017 – Семей қаласының мемлекеттік медицина университеті, Өңірлік Онкологиялық диспансер  және  жедел  медициналық  кӛмек  ауруханасы  арасындағы  үш  жақты келісім шартқа қол қою. 2017   – қалалар мен аудандар оқушылары үшін Семей қ. мемлекеттік медицина университетінде химия пәнінен бірінші олимпиада. 2017 – м.ғ.д. Жүнісов Ерсін Тұрсынханұлының Семей қ. ММУ ректоры лауазымына тағайындалуы. 2017 – Үндістаннан талапкерлерді бірінші ӛздігінен қабылдау. 2017 – қарусыздандыру бағдарламасы бойынша БҰҰ делегациясының сапары. 2017 – биохимия және химиялық пәндер кафедрасына профессор Тапбергенов Салават Оразұлының атын беру. 2017 – қаланың Жастар мәслихаты депутаттары қатарына университет студенттерінің сайлануы. 2017 – Ӛскемен қаласында Семей мемлекеттік медицина университетінің филиалы және университеттік госпиталі ұйымдастырылды. 2017 – Saint Louis University hospital, Семей қ. ММУ Павлодар филиалы және Павлодар облысы ДСБ арасында әріптестік туралы келісім шартқа қол қойылды. 2017 – Қазақстан Республикасында алғаш рет «Қазақстан Республикасының денсалуық сақтау саласын дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламысың аясында Тарбағатай, Бородулиха, Абай, Бесқарағай, Үржар, Кӛкпекті аудандарына және Риддер мен Курчатов қалаларына мультидисциплинарлы командаларының шығуы ұйымдастырылған. 2017 – Вильнюс университетіне студенттер академиялық мобильділігі. 2017 – Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық медициналық университетімен әріптестік туралы келісім шартқа қол қою. 2017 – Қарағанды мемлекеттік медицина университетімен әріптестік туралы келісім шартқа қол қою. 2017 – стратегиялық ынтымақтастық шеңберінде Saint Louis University Hospital Семей қ. ММУ профессорлық-оқытушылық құрамының академиялық мобильділігі. 2017 – жаңа құрылымдық бӛлімшелер ашылды: ішкі аудит қызметі, қоғаммен байланыс қызметі, мемлекеттік сатып алулар бӛлімі, стратегиялық даму бӛлімі, халықаралық ынтымықтастық және академиялық мобильділік бӛлімі, PR-технологиялары және маркетинг бӛлімі, бухгалтерлік есеп және есептілік, жоспарлау және экономикалық талдау бөлімі. 2017 – «Medical Foundation» дайындық бӛлімі ашылды. Дайындық бӛлімінің аясында ЖОО талапкерлері үшін ағылшын тілі, биология, химия пәндерінен курстар ұйымдастырылды. 2017 – профессорлық-оқытушылық құрамның 39 мүшесі үшін шетелдік тағылымдамағы бару ұйымдастырылды. 2018 – «Семей қаласының физика-математикалық бағыттағы Назарбаев зияткерлік мектебі» ААҚ филиалымен және Қазақ Гуманитарлық-Заң Инновациялық университетімен әріптестік туралы меморандумдарға қол қойылды. 2018 – Семей қ. ММУ мен Башкент университеті (Түркия) арасындағы стратегиялық әріптестік жӛніндегі меморандумға қол қойылды. 2018 – Семей қ. мемлекеттік медицина университетінің коррупцияға қарсы саясатын жүзеге асыру тәжірибесі елімізде үздік деп табылды. 2018 – «Рухани Жаңғыру» бағдарламасы шеңберінде саябақтар Маршы акциясы ӛтіп, аллеяда 200 шырша отырғызылды. 2018 – Аккредиттеу және рейтингтің тәуелсіз агенттігінің нұсқасы бойынша Қазақстан Республикасының 3 үздік ЖОО қатарына кірді. 2018 – Аккредиттеу және рейтингтің тәуелсіз агенттігінің нұсқасы бойынша Қазақстан Республикасының ең үздік 20 ЖОО қатарына кірді. 2018 – Тәуелсіз агенттігі рейтингінің нәтижесі бойынша білім беру сапасын қамтамасыз етуі бойынша II орынға ие болды. 2018 – Білім сапасын қамтамасыздандыру бойынша тәуелсіз агенттінің «Студенттерді оқыту нәтижесі бойынша кӛшбасшы» номинациясында I орын иегері. 2018 – Семей қаласының мемлекеттік медицина университеті өзінің 65-жылдығын атап өтті. Мерейтой аясында «Медициналық білімді, ғылымды және практиканы модернизациялаудағы заманауи инновациялық әдістер» атты халықаралық қатысумен ғылыми-практикалық конференция ұйымдастырылды. 2019 – 5 ақпанда университет “Семей медициналық университеті” коммерциялық емес акционерлік қоғамына айналды. 2019 – Башкент университетімен стратегиялық серіктестік аясында «Жалпы медицина» мамандығы бойынша білім беру бағдарламасын әзірлеу. 2019 – Профессор Фазыл Сердар Гюрель Басқарма төрағасының бірінші орынбасары (Провост) қызметіне тағайындалды. 2019 – “Семей медициналық университеті” КеАҚ мен Абай облысы Семей қаласының әкімдігі арасында ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды. 2020 – Қазақстанның 2020 жылғы үздік университеттерінің ұлттық рейтингі бойынша «Үздік медициналық университет». ## Университет ректорлары 1953 ж. институт директоры болып Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген дәрігері Василий Сергеевич Бобов тағайындалды. 1956 ж. институт ректоры болып доцент Чуваков Қожахмет Чувакович тағайындалды. 1963 ж. – Қазақ КСР ғылымының еңбек сіңірген қайраткері, профессор Назарова Тамара Александровна институт ректоры болып тағайындалды. 1974 ж. – институт ректоры болып доцент Усов Дмитрий Васильевич тағайындалды. 1976 ж. – Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері, профессор Николай Архипович Хлопов институт ректоры болып тағайындалды. 1985 ж. - профессор Евгений Степанович Белозеров институт ректоры болып тағайындалды. 1987 ж. – ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі, ҚР еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, профессор Раисов Төлеген Қазезұлы институт ректоры болып тағайындалды. 2001 ж. – медицина ғылымдарының докторы, профессор Телеуов Мұрат Қойшыбайұлы Академияның ректоры болып тағайындалды. 2007 ж. – Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, медицина ғылымдарының докторы, профессор Төлебай Рахыпбеков университет ректоры болып тағайындалды. 2017 ж. – университет ректоры болып медицина ғылымдарының докторы, профессор Жүнісов Ерсін Тұрсынханұлы тағайындалды. 2021 ж. қазіргі уақытқа дейін университет ректоры медицина ғылымдарының докторы, профессор Дюсупов Алтай Ахметкалиевич. ## Дереккөздер
(832) Карин — Негізгі белдеудегі астероид. Оны 1916 жылы 20 қыркүйекте Макс Вольф Гейдельберг обсерваториясында ашты. Швеция патшайымы Катарина Монсдоттердің құрметіне орай аталды. ## Дереккөздер ## Тағы қараңыз * Астероидтар тізімі (801—900)
Айдана Сәрсенбекқызы Тұрғанбекова (1 қаңтар 1990, Жамбыл облысы, Сарысу ауданы, Саудакент ауылы) - Ел жанашыры, қоғам қайраткері. ## Өмірбаяны 1996 жылы Саудакент ауылында Адамбаев атындағы жалпы орта мектептің 1-ші сыныбына барып, 2007 жылы осы аталған мектептің 11-ші сыныбын аяқтады. 2011жылы Тараз қаласының Ахмет Яссауи атындағы қазақ-түрік университетінің “Математика”- мамандығы бойынша оқуды аяқтады. 2014 жылы Тараз қаласының Тараз иновациялық институтынның  «Математика» мамандағы бойынша Педагогика ғылымдар магистрі дипломын алып шықты. 2011-2014 Тараз қаласы М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінде жұмыс жасады 2015-2016 жылы Тараз қаласының нөмер 15 мектеп гимназиясында «Математика»  пәнінен мұғалім болып жұмыс жасады 2018 жылы Тараз қаласында жеке кәсіпкерлікпен айналыстым, өз оқу орталығымды ашып ерекше балалармен жұмыс жасады. 2020 жылы  Бастауыш сыныптарға арнап «Математика» пәні бойынша 22 кітап жаздым, авторлық кітаптарым арқылы балаларды оқытты. 2021жылы авторлық методикамен бастауыш мұғалімдеріне білім береді. ## Еңбектері 2022 жылы Бала оқыту бойынша авторлық кітаптарымды 50 кітапқа  толықтырды. 2023 жылы «Нейропедагогика» бойынша Мәскеу қаласында білім толықтырдым, Халықаралық Мәскеу академиясы «Нейропсихология негіздері, Негізгі цикл» 80 сағаттық оқу курсын бітірді.. 2023 жылы Нейропедагогика бойынша 12 кітапша жаздым, зпр, инклюзия, гиперактивті балаларды оқытудың бағдарламасын алғаш құрастырып шықты. Осы бағдарлама бойынша 4 айда 500 мұғалім мен ата-ана дайындады. Барлық балалардан жүз пайыз нәтиже шығып, сабақтарына үлгеруде. ## Марапаттары * 2024ж. Бауыржан Момышұлы атындағы «Батыр Шапағаты» төсбелгісі. ## Дереккөздер
Қуаныш Әбілдақызы Ермекова (22 қаңтар 1984 жыл, Қарақұм, Арал ауданы, Қызылорда облысы, Қазақ КСР, КСРО) — журналист, тілші. ## Өмірбаяны 2002-2006 жылдары Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Яссауи атындағы қазақ-түрік университетінің журналистика факультетінде білім алған. Еңбек жолын 2006 жылы республикалық «Қазақ» газетінде бастады. Кейінгі жылдары «Азат» газетінде тілші болып, Гигиена және эпидемиология ғылыми орталығында баспасөз хатшысы болып еңбек етті. 2009 жылдан бері «Алаш айнасы» интернет басылымының әлеумет бөлімінде қызмет атқарды. "Жас алаш", "Заң" газеттерінде, "Массагет" порталында қызмет жасады. ## Жеке өмірі Отбасылы, 2 қыз, 1 ұлдың анасы. ## Дереккөздер ## Сілтемелер * Профилі
Қуаныш Әбілдақызы Ермекова (22 қаңтар 1984 жыл, Қарақұм, Арал ауданы, Қызылорда облысы, Қазақ КСР, КСРО) — журналист, тілші. ## Өмірбаяны 2002-2006 жылдары Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Яссауи атындағы қазақ-түрік университетінің журналистика факультетінде білім алған. Еңбек жолын 2006 жылы республикалық «Қазақ» газетінде бастады. Кейінгі жылдары «Азат» газетінде тілші болып, Гигиена және эпидемиология ғылыми орталығында баспасөз хатшысы болып еңбек етті. 2009 жылдан бері «Алаш айнасы» интернет басылымының әлеумет бөлімінде қызмет атқарды. "Жас алаш", "Заң" газеттерінде, "Массагет" порталында қызмет жасады. ## Жеке өмірі Отбасылы, 2 қыз, 1 ұлдың анасы. ## Дереккөздер ## Сілтемелер * Профилі
Сәуле Тарихқызы Омарова (1966 жыл, Батыс Қазақстан облысы, Қазақ КСР) — америкалық ғалым, адвокат, мемлекеттік саясат жөніндегі кеңесші. 2021 жылғы қыркүйекте президент Джо Байден Сәуле Омарованы АҚШ қаржылық бақылау басқармасының басшысы лауазымына тағайындады. ## Өмірбаяны Сәуле Омарова 1966 жылы Батыс Қазақстан облысында дүниеге келген. Мәскеу мемлекеттік университетін 1989 жылы Лениндік жеке академиялық стипендия бойынша бітірді. АҚШ-қа 1991 жылы көшіп келді, онда ол философия докторы дәрежесін алды. 1993 жылы Джорджтаун университетіне оқуға түсіп, бес жылдан кейін АҚШ президентінің протокол жөніндегі департаментіне қызметке орналасты. 2014 жылы департамент басшының орынбасары болып тағайындалды. Сонымен қатар ол – 2014 жылдан бері Корнелл университетінің заң факультетінің профессоры. 2006 жылдан 2007 жылға дейін ол АҚШ-тың Қаржы министрлігінің реттеу саясаты жөніндегі арнайы кеңесшісі болып жұмыс істеген еді. Омарова Нью-Йорктегі Davis Polk & Wardwell заң фирмасының қаржы институттары тобында алты жыл бойы заң тәжірибесімен айналысқан. Джордж Уокер Буштың басшылығы кезінде Сәуле Омарова Қаржы министрлігінде ішкі Қаржы министрінің орынбасарын реттеу саясаты жөніндегі арнайы кеңесші ретінде жұмыс істеді. 2021 жылғы тамызда Сәуле Омарованың есімі президент Джо Байденнің жанындағы валюталық бақылау басқармасының (OCC) басшысы лауазымына әлеуетті үміткер ретінде жарияланды. Ол Сенаттың мақұлдауын күтіп, 2021 жылғы қыркүйекте валюта бақылаушысы болып сайланды. ## Дереккөздер
Зарда (хинди ज़र्दा, урду: زردہ‎, баңлаша জর্দা) — запырангүл, сүт және қанттан жасалған және кардамон, мейіз, пісте немесе бадам хош иістендірілген үнді субконтинентінен шыққан дәстүрлі пісірілген тәтті күріштен (тәтті палау) тағам. «Зарда» атауы «сары» дегенді білдіретін парсы тіліндегі «zard» (парсы: زرد‎ сөзінен шыққан, өйткені күрішке қосылған запырангүл оған сары түс береді. Зарда дәстүрлі түрік десертін және ирандық дәстүрлі десертті шолезардты анық еске түсіреді, олардың атаулары бір тегі, бірақ олардан айырмашылығы, бұл қалың шырышты запырангүл күріш пудингі емес, ұнтақталған десерт запырангүл палауы. Зарда әдетте негізгі тағамдардан кейін түскі астың соңында беріледі. Үнді субконтинентінде зарда үйлену тойлары сияқты ерекше жағдайларда танымал десерт болды және болып қала береді. Көбінесе Пәкістанда бояғыш және дәмдеуіш ретінде қызмет ететін запырангүлден басқа, бірнеше қосымша тағамдық түстер қосылады, сондықтан мұндай зарда күріш дәндерінің бірнеше түстері болады. Сонымен қатар, консервіленген жемістер (мурабба) мен жаңғақтар мерекелік зарданың ажырамас бөлігі болып табылады. Тағамға жиі мейіз және басқа да кептірілген жемістер қосылады. Ақырында, кейбір ерекше жағдайларда палау гулаб джамунды еске түсіретін үнді сүзбе хоясының тәтті шарларымен безендіріледі. Могол Үндістанында Зарда тәтті еттің кішкене қуырылған бөліктерін қосқанда нұсқаға ие болды. Бұл опция «мутанжан» деп аталды. Болжам бойынша мутажан болды сүйікті тағамдарының бірі падишах Шах Джахан, құрылысшы Тәж-Махал. Бұл күріш тағамы қонақтарға арнайы банкеттерде дайындалған. Ассириялықтар да бұл тағамды (сол атаумен) дайындайды, ол әдетте ораза кезінде жасалады, яғни ет пен сүт өнімдерін пайдаланбай. ## Тағы қараңыз * Күріш тағамдарының тізімі * Пәкістандық күріш тағамдары * Пудинг * Палау * Хапама ## Дереккөздер
Шолпан Қасымханқызы Қалиева (19 тамыз 1994 жыл, Талдықорған облысы, Алакөл ауданы, Көктұма ауылы) — Ел Жанашыры, қоғам қайраткері. ## Өмірбаяны 2001-2012 жж. Көктұма қазақ орта мектебін аяқтады. 2012-2016 Қазақ ұлттық аграрлық университеті (бакалавр) “Су ресурстары және суды пайдалану” мамандығы 2016-2018 Қазақ ұлттық аграрлық университеті (магистратура) “Су ресурстары және суды пайдалану” мамандығы 2020-2023 Қазақ ұлттық аграрлық университеті (докторантура) “IT технологияларын пайдалану арқылы су ресурстарын басқару” мамандығы 2021-2023 Шерхан Мұртаза атындағы Халықаралық Тараз инновациялық институты (бакалавр) “Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі” мамандығы ## Марапаттары Жаңақорған ауданының әкімі  М.Тілеуімбетовтың Алғыс хатымен марапатталған. “Қазақ ұлттық аграрлық университетіне 90 жыл” төсбелгісінің иегері ## Шығармашылығы “Білікті ұстаз - білімді ұрпақ” ұстаздарды дамыту жобасының авторы; “Тұлғалыққа бір қадам” кітап оқу бәйгесінің авторы. - “Оқу оңай”, - ⁠”Дыбыстар әлеміне саяхат”, - ⁠”Қатесіз оқудан жылдам оқуға дейін” - ⁠”Ойша есептеп үйренемін” - ⁠”Диктантты сауатты жазамын” кітаптарының авторы ## Жеке өмірі Тұрмыста
Қазақстанның елордасы Астана қаласында 118-ден астам аяқталған көпқабатты ғимарат бар, оның 12-сі биіктігі кемінде 100 метр. Астанадағы ең биік ғимарат 78 қабатты Абу-Даби Плаза, оның биіктігі 311 метр және 2021 жылы салынған. Қазіргі таңда Қазақстандағы ең биік ғимарат болып табылады. ## Ең биік ғимараттар Бұл тізімге стандартты биіктік өлшемдері негізінде биіктігі кемінде 100 метр болатын Астананың зәулім ғимараттары кіреді. Ғимарат биіктігіне шпельдер мен архитектуралық бөлшектер қосылады, бірақ антенна діңгектері қосылмайды. «Жыл» бағанасында құрылыстың аяқталған жылы көрсетілген. ## Сондай-ақ қараңыз * Қазақстандағы ең биік ғимараттарының тізімі * Алматыдағы ең биік ғимараттардың тізімі ## Дереккөздер
«Ұлттық геологиялық қызмет» АҚ — Қазақстан Республикасының геология саласындағы ғылыми мекемелерімен бірлесіп геологиялық ақпаратқа ашық қолжетімділік арқылы инвесторларға кешенді сервистік қолдау көрсететін компания. Республикадағы геологиялық ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу және беру жөніндегі ұлттық оператор болып белгіленген. Құрылтайшысы Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті өкілдік ететін Қазақстан Республикасының Үкіметі болып табылады. ## Тарихы Қазақстан Республикасының Президенті 2021 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында Ұлттық геологиялық қызмет құру жөнінде атап өтті. Осы мақсатта Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылдың 30 желтоқсанындағы "Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар Министрлігінің ведомстволық бағынысты ұйымдарын қайта ұйымдастырудың кейбір мәселелері туралы" № 971 қаулысымен жер қойнауын пайдаланудың ақпараттық және ғылыми негізін дамыту мақсатында "Қазгеоақпарат" республикалық геологиялық ақпарат орталығын қайта ұйымдастыру нәтижесінде "Ұлттық геологиялық қызмет" құрылды. Мекеме 2022 жылы маусымда мемлекеттік тіркеуден өтті. Қаулы негізінде ҰГҚ акцияларының мемлекеттік пакетін иелену және пайдалану құқығы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Геология комитетіне тиесілі болды. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 2 қаңтардағы № 80 қаулысымен Геология комитеті Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне берілді, ол Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен «Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы» 2023 жылғы 1 қыркүйектегі № 318 қаулысымен Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі болып қайта құрылды. ## Басшылары * Жанат Кәрібаев (м.а.) 06.2022-08.2023 * Ерлан Ғалиев 08.2023 бастап ## Дереккөздер
Алматыдағы 25 метрден жоғары ғимараттардың тізімі. ## Алматының шолу және телемұнаралары ## Алматыдағы ең биік ғимараттардың хронологиясы ## Сондай-ақ қараңыз * Астанадағы ең биік ғимараттардың тізімі * Қазақстандағы ең биік ғимараттарының тізімі ## Дереккөздер
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Қылмыстық-атқару жүйесі комитеті қарамағындағы пенитенциарлық мекемелердің 2024 жылғы тізімі. ## Жіктелуі және статистикасы 2022 жылғы ақпаратқа сәйкес елімізде 79 қылмыстық-атқару жүйесі (ҚАЖ) мекемесі бар. Оның ішінде қауіпсіздігі барынша төмен 16 түрме, 13 орташа қауіпсіз түрме, кәмелетке толмағандарға арналған орташа қауіпсіз мекеме саны - 1. Сонымен қатар қауіпсіздігі барынша жоғары 16 мекеме, төтенше қауіпсіз 6 мекеме және 1 толық қауіпсіз мекеме бар. Одан бөлек, әйелдерге арналған 6 жазасын өтеу және туберкулезге шалдыққан сотталғандарға арналған 2 түрме бар. Сол сияқты ел аумағында қауіпсіздігі аралас 18 жазасын өтеу мекемесі жұмыс істеп тұр. ## Тізім ## 1991 жылдан бері жабылған мекемелер 1991-2024 жыл аралығында жабылған мекемелер тізімі. ## Дереккөздер
(863) Бенкоэла — Негізгі белдеудегі астероид. Оны 1917 жылы 9 ақпанда Макс Вольф Гейдельберг обсерваториясында ашты. Индонезиядағы Бенкулу қаласының атымен аталды деп есептелінеді. ## Дереккөздер ## Тағы қараңыз * Астероидтар тізімі (801—900)
(870) Манто — Негізгі белдеудегі астероид. Оны 1917 жылы 12 мамырда Макс Вольф Гейдельберг обсерваториясында ашты. Астероид грек мифтерінен белгілі болған сәуегей әйелдің есімімен аталды. ## Дереккөздер ## Тағы қараңыз * Астероидтар тізімі (801—900)
«Қазақстан инжиниринг (Kazakhstan Engineering)» Ұлттық компаниясы» АҚ — қорғаныс, қосарлы, азаматтық мақсаттағы өнім өндіруге және сатуға мамандандырылған мемлекеттік холдингтік құрылым. Компания ҚР Қарулы Күштері мен басқа да әскери құрылымдардың қажеттіліктерін барынша қамтамасыз етуге ұмтылып, Қазақстандағы машина жасауды дамыту саласындағы мемлекеттік және салалық бағдарламаларды іске асыруға қатысады. ## Тарихы «Қазақстан инжиниринг» ұлттық компаниясы» АҚ елдің қорғаныс-өндірістік кешенін басқару жүйесін жетілдіру мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 13 наурыздағы № 244 «Қазақстан Республикасының әскери-өнеркәсіптік кешенінің кейбір мәселелері туралы» қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің қорғаныс өнеркәсібі кәсіпорындары мен әскери зауыттарын Қоғам құрамына қосу арқылы құрылды. 2006 жылдың қазанында Қоғамның мемлекеттік акциялар пакеті (100%) «Самұрық» холдингі» АҚ жарғылық капиталын төлеуге берілді. 2009 жылдың қыркүйегінде Компания акциялары сенімгерлік басқаруға Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігіне, 2010 жылғы маусымда Қорғаныс министрлігіне, 2016 жылғы желтоқсанда Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігіне берілді. «Қазақстан инжиниринг» ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамының жекелеген мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 3 шілдедегі № 405 қаулысына сәйкес "Самұрық-Қазына" ұлттық әл-ауқат қоры" акционерлік қоғамына тиесілі болған "Қазақстан инжиниринг (Kazakhstan Engineering)" ұлттық компаниясы" акционерлік қоғамының акциялар пакеті мемлекеттік меншікке өтіп, оған иелік ету және пайдалану құқығы Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігіне берілді. «Қазақстан Республикасы Президентінің« Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы »2019 жылғы 17 маусымдағы № 24 Жарлығын іске асыру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Үкіметінің 2019 жылғы 12 шілдедегі № 501 қаулысына сәйкес Қоғамның мемлекеттік акциялар пакетін иелену және пайдалану құқығы Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне берілді. Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабының 3-тармақшасына сәйкес «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 1 қыркүйектегі № 318 қаулысына сәйкес мемлекеттік басқару жүйесінің тиімділігін жаңғырту және арттыру мақсатында Компания акцияларының мемлекеттік пакетін иелену және пайдалану құқықтары Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігіне берілді. ## Еншілес кәсіпорындары ## Басшылары * Ғалым Оразбақов 2003-2007 * Алмас Қосынов 2007-2008 * Аюхан Ноғаев 2008-2010 * Болат Смағұлов 2010-2015 * Ерлан Ыдырысов 2015-2017 * Орман Нұрбаев 2017-2018 * Әсет Құрманғалиев 2018 * Нұрмұхамбет Әбдібеков 2018-2019 * Қуаныш Бишімов 2019-2020 * Әділбек Сәрсембаев 2020-2021 * Мұхтар Керейбаев 2021-2022 * Теміржан Әбдірахманов 2022- ## Дереккөздер
Юрий Анатольевич Сергеев (укр. Юрій Анатолійович Сергеєв; 5 ақпан 1894 жыл, Ленинакан) — украиналық дипломат. Бұрын Украинаның Франциядағы (2003–2007), Грекиядағы (1997–2000) Төтенше және Өкілетті Елшісі, Украинаның БҰҰ жанындағы тұрақты өкілі (2007–2015) сияқты лауазымдар иесі болған. ## Өмірбаяны 1956 жылғы 5 ақпанда Ленинакан қаласында дүниеге келген. 1974–1976 жылдары М.В. Фрунзе атындағы Киев жоғары құрама қару-жарақ мектебінде оқыды, 1981 жылы Т.Г. Шевченко атындағы Киев мемлекеттік университетінің филология факультетін бітірген, филология ғылымдарының кандидаты, доцент. Ағылшын және француз тілдерін меңгерген. 1973 жылдан Киев қаласындағы «Укрземпроект» республикалық жобалау институтының сәулет-жоспарлау шеберханасында көшірмеші болып жұмыс істеді. 1981 жылдан 1989 жылға дейін Т.Г. Шевченко атындағы Киев мемлекеттік университетінің филология факультеті кафедрасының ассистенті. 1989–1992 жылдары филология факультетінің доценті, директордың орынбасары жұмысын атқарған. ## Дипломатиялық жұмысы 1992 жылы Украина СІМ баспасөз орталығының басшысы болғаннан кейін Украина Сыртқы істер министрлігінде жұмыс істей бастады. 1997 жылдан 2000 жылға дейін ол Украинаның Грекия мен Албаниядағы елшісі болып, содан кейін Киевке оралды, 2001 жылы президент әкімшілігінде жұмыс істеді және сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары қызметін атқарды. 2003 жылдың 3 наурызынан 2007 жылдың 18 сәуіріне дейін Украинаның Франциядағы елшісі және Украинаның ЮНЕСКО жанындағы тұрақты өкілі болды. 2007 жылдың 18 сәуірінен 2015 жылдың 9 желтоқсанына дейін Украинаның БҰҰ жанындағы тұрақты өкілі болды. ## Дереккөздер
Шатьял — Пәкістанның солтүстігіндегі Гилгит-Балтистан аймағындағы Қарақорам тас жолындағы археологиялық маңызы транзиттік станция бар. ## Орналасқан жері Шатьял — негізінен дүкендерден, демалыс орындарынан және сарайлардан тұратын маңызды транзиттік станция. Ол 60 шақырым Гилгит-Балтистандағы Инд өзенінің жанындағы жоғарғы Инд алқабындағы Чиластың батысында. Тарихи тұрғыдан ол Сват алқабын, Гилгит, Чилас және Читралды байланыстыратын ескі бағыттар мен айналма жолдардың түйіскен жері ретінде әрекет етті. ## Археологиялық ескерткіштер Тарихи жол айрығы ретінде көптеген саудагерлер, будда миссионерлері, соғдылық көпестер мен қажылар Шатьялдан өтті, артында граффити мен жартастағы жазулар қалды. Үнді өзеніндегі Шатьял көпірінде 1000-нан астам жазулар мен 700 петроглифтерді табуға болады. Иран көпестері соғды тілінде 3-7 ғасырларға жататын 550-ден астам жазу, жойылып кеткен бактрия тілінде тоғыз және орта парсы және парфия тілдерінде екі жазу қалдырды. Бұл жазулардың көпшілігі қысқа, тек саяхатшылардың есімдерінен тұрады, бірақ кейбір жағдайларда екі немесе одан да көп отбасы мүшелерінің есімдері де айтылады. Көптеген жазуларда келу күні де айтылады, бірақ бұл сапардың күні немесе жылына қатысты екені белгісіз. Сюзан Уитфилдтің «Жібек жолы бойындағы өмір» кітабының тақырыбы болып табылатын Самарқандық атақты көпес Нанайвандак мұндай жазудың ең ұзын нұсқасын жазды: Бұл ирандық жазбалар сол кездегі соғдылықтардың атау дәстүрлері туралы түсінік беруде маңызды, өйткені олардың кейбіреулері зороастризм және басқа құдайларға сілтеме жасайтын теофориялық. Бұл жазбалар нақты дата мен кезеңді көрсетпесе де, олардың көпшілігі Сасанилер кезеңіне (224-651 жж.) жатады деген болжам бар. Жартастарда ежелгі брахми және кхароштхи тілдеріндегі жазулар мен граффитилер табылған, бұл жердің буддалық ғибадатханасы болғанын көрсетеді. Буддистік саяхатшылар бұл жазулар мен өнер туындыларын, әсіресе ступа мен Сиби Джатака сызбалары бар үлкен триптихты қастерлеген. ## Дереккөздер ## Қосымша оқу * Arif, Muhammad. Study of Petroglyphs of Buddhist Period along the Silk Road between Shatial and Khunjerab Pass, Northern Areas, Pakistan. Higher Education Commission Pakistan (2001). Тексерілді, 15 сәуір 2022.
Дайти-Маунтин ұлттық саябағы (алб. Parku Kombëtar «Mali i Dajtit») — Орталық Албаниядағы ұлттық саябақ. Ұлттық саябақ 1966 жылы құрылған. Парк 293,84 км2 (113,45 шаршы миль) аумақты алып жатыр. ## Сипаттамасы Парк ел астанасы Тиранадан шығысқа қарай 26 км жерде ​​орналасқан, «Тирананың табиғи балконы» болып саналады.Дайти тауы оңтүстікте Приска тауымен (1353 м) және солтүстігінде Брари тауымен бірге 29 216,9 га аумақты алып жатқан ұлттық паркті құрайды. 2006 жылдың 21 маусымында 3300 акр (13 км2) қорғау аймағы тағы бірнеше рет кеңейтілді және негізгі аймақ қазір 9000 акр (36 км2) құрайды. Дайти тауы Круя жотасының бөлігі, Шкодрадан Тирананың оңтүстігіне дейін созылған ұзын тау тізбегі болып табылады. Дайти Тирана және Майя-э-Прискес тауларымен қоршалған. Оның Лана деп аталатын батыс тармағы бар. Дайтидің солтүстігінде Майя-э-Туянит (1524 м) орналасқан. Солтүстігіндегі Брари тауы, Брар ауылының жанында орналасқан панорамалық Брари каньоны, Осман Брари көпірі және үңгір қорғалатын аймақтың бөлігі болып табылады. Тирананың негізгі су көздерінің бірі Бовилла көлі Брар ауылының солтүстік-шығысында орналасқан. ## Флорасы мен фаунасы Таулардың төменгі бөлігінде өсімдік жамылғысы, мирт, фрагрия және бұталар өскен. Теңіз деңгейінен шамамен 1000 метр биіктікте емен ағашы басым, одан кейін қылқан жапырақты ағаштары бар бук ормандары, жоғарғы жағында өсімдік жоқтың қасы. Орманда барлығы 44 ағаш түрі бар, ландшафт 4 фитоклиматтық аймаққа бөлінген. Жануарлар дүниесі де алуан түрлі – қоян, түлкі, жабайы мысық, қасқыр, қоңыр аю, тау бүркіті, сұңқар, қара тоқылдақ, жарқанат және басқа да көптеген сирек кездесетін түрлер бар. Жалпы, саябақта қосмекенділердің 4 сирек түрі, жануарлардың 9 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 8 түрі және сирек кездесетін құстардың 11 түрі мекендейді. Бұл Албаниядағы үлкен қорғалатын аймақ және ең танымал ұлттық саябақтардың бірі. ## Экологиясы Дайти-Маунтин ұлттық саябағы өте алуан түрлі экожүйеге ие. Ол жылы ауа райында өсетін өсімдіктерге толы, бұл оны Албаниядағы ең жасыл саябақтардың біріне айналдырады. Бұл саябақта үш түрлі қабаты бар әр қабатқа ғана тән өсімдік түрлері бар.Дайти орманы адам қолы тимеген орын болып саналады, сондықтан үлкен ғылыми және экологиялық құндылыққа ие. Мұндағы алуан түрлі өсімдіктер әлемі ежелгі тіршілік ету ортасымен және жануарлардың қорек көздерін қорғауға да қызмет етеді. Соңғы жылдары орман өрттері Приске немесе Майя-Прискесіндегі (1,353 м/4,438 фут) және Мали-и-Дайтиттің (1,613 м/5,291 фут) бөліктерінде 10 га (24 ар) орманды өртеп жіберді. Билік бірнеше күн жұмыс істегеннен кейін ғана өртті ауыздықтай алды. Орман өрттерінің зардаптары жиілеп, қауіпті болып барады. Жауапкершілікке тартылып жатқан ешкім жоқ, соңғы жылдары орман өрттері де айтарлықтай өсті. ## Дереккөздер
Жайнар Кумула (15 қаңтар 1985, Үрімжі, Қытай) — Қоғам қайраткері, Ел жанашыры, меценат. ## Өмірбаяны ### Білімі * Алматы қаласы N145 - орта мектепті аяқтаған. * КазГЮА университеті Халқаралық құқық бакалавр. * Педагогикалық Университет Қытай тілі аударма Магистр. ### Марапаттары * Бауыржан Момышұлы атындағы "Батыр шапағаты" төс белгісінің иегері ### Шығармашылығы * "Sulu time" кітап ## Жеке өмірі * Тұрмыста ## Сілтемелер * https://www.youtube.com/@user-vy2lk7cc4c
Осман Така биі (алб. Vallja Çame e Osman Takës; гр. Οσμαντάκας or Σαμαντάκας) — Албания мен Грекиядағы дәстүрлі би. Албанияда оны негізінен чам албандары билейді. Биде Осман Така, XIX ғасырда Османлы әскерлеріне қарсы соғысқан мұсылман Чам албан партизанының аты берілген. Бұл ескі Чамче биінің албан Чам репертуарындағы әйгілі нұсқасы. ## Фон Осман Така Янинада түрмеге жабылып, өлім жазасына кесілді. Соңғы тілегін айтуды сұрағанда, ол билегісі келді. Халық дәстүрі оның биінің әдемі болғаны соншалық, Османлы армиясының жергілікті албан жандармдары оны өлтірмеді. Бірнеше күннен кейін ол қайтадан ұсталып, Османлы билігіне қарсы соғысып жатқанда Конисполда өлтірілді. ## Өнімділік Бидің «қарайына, стиліне және сымбатына» баса назар аудара отырып, қатаң қарқынмен жүреді. Бұл 2/4 метр «баяу-жылдам-жылдам» қадамдарымен.Би - қатарлы би, жетекші биші шебер орындалған қадамдарды орындайды. Содан кейін ол тізе бүгіп, арқасын бүгіп, кеудесін жоғары қарай созып, көпір жасайды. Содан кейін басқа бишілер жетекші бишінің асқазанына алға шығып, оның ішінің үстінде билейді. Бишілер бір-бірін қолдарынан ұстайды, шынтақта 90 градусқа жоғары қарай иіледі. Бұл күшті қолды қажет етеді, әсіресе сіз жолдың бірінші немесе соңғы тұлғасын қолдасаңыз. Бұл жетекші бишінің күші мен орталықтылығын білдіреді, өйткені ол басқа еркектердің өтуі үшін денесімен көпір жасайды. ## Албания мен Грекияда Би Грекиядағы Эпирот музыкасының және Албаниядағы Чам музыкасының репертуарына кіреді. Осман Така биі — бүкіл Албанияда танымал шам биі және кейбір ұлттық жағдайларда орындалды. ### Албанияда Би вокалмен бірге кларнетпен лютня, скрипка, сылдырмақ аспаптық кларнетімен бірге орындалады. Бұл ескі Чамче биінің албан Чам репертуарындағы әйгілі нұсқасы. ### Грекияда Грекияда би «Османтакас» немесе «Самантакас» деп аталады және оны Эпирде билейді. Бұл Эпирдің тоғыз негізгі би жанрының бірі (екіншісі — Цамикос, 3 қадамдағы Сыртос, 2 қадамдағы Сиртос, Погонисиос, Загорисиос, Клефтес, Фезодервенагас, Берати). Османтакас би жанрының өзіндік би стилі бар, ол тек корреспонденттік әнде билейді және оны Эпирустағы басқа би жанрларымен шатастырмау керек. Дәстүрлі 8 өлшемді мотивтен бөлек, бүгінде ол Погониосқа өте ұқсас 4 өлшемді мотивте де орындалады. Эпир музыкасындағы әдеттегідей белгілі бір ән кейде соңында үзіліп, Сиртос немесе Цамикос ырғағымен аяқталуы мүмкін. Эпирустың Загори аймағындағы би жанрларының жалпы классификациясы Османатакаларды, сондай-ақ Берати, Клефтес, Пердикоматаны Цамиконың вариациялары ретінде жіктей алады. Бұл би Сулиот биі болуы керек. ## Дереккөздер
Мұхитдин Исаұлы Паттеев (5 мамыр 1970, Қызылқұм ауданы, Отрабат ауылы, Шымкент облысы) — философ, исламтанушы. ҚМДБ Ғұламалар және Сарапшылар Кеңесінің мүшесі. ## Өмірбаяны 1976 - 1988 ж.ж. Түркістан қаласында мектеп пен училище бітірген. 1988-1990 ж.ж. Мәскеу қаласында әскер қатарында болған. 1991-1995 ж.ж. Ахмет Ясауи университетінде Шығыстану факультетін тәмамдаған. 1997-2000 ж.ж. Стамбұл қаласында Құран-тәпсір саласында магистрлік қорғап, 2000-2002 ж.ж. Анкара қаласында Құран-тәпсір саласында phd докторлық дисертациясын қорғаған. 2001-2024 ж.ж. Нұр-Мүбарак ислам Египет университетінде дәріс береді. Ректордың ғылыми кеңесшісі.  Доцент доктор. 2006-2007 ж.ж. Діни комитетте Алматы қаласында бас маман болып жұмыс атқарған. ## Шығармашылығы "Ислам ғылымхалы", "Құран кімнің сөзі?", "Пайғамбар падишасы", "Пейішке жетелер пейіл", "Әулиенің кереметі", "Пайғамбарлар өмірі", "Мәңгі мұғжиза", "Мәңгілік мұғжиза", "Отбасы ғылымхалы", "Тұлға болам десеңіз", "Ментор", "Оразада отыз сұрақ", "Қара шаңырақ" (роман) т. б жиырмадан астам кітаптары мен жүзден астам мақалалары жарық көрген. ## Отбасы Үйлeнген. Екі қызы мен екі ұлы бар.
Василий Иванович Шухаев (12 немесе 24 қаңтар 1887, Мәскеу — 14 сәуір 1973 немесе 1972, Тбилиси ) — ресейлік және кеңестік суретші, графикалық суретші, қоюшы-суретші және педагог. 1920 жылдан 1935 жылға дейін — айдауда болды. 1947 жылдан кейін ол негізінен Тбилисиде тұрып, жұмыс істеді. Грузин КСР еңбек сіңірген әртісі (1962). ## Өмірбаяны Мәскеуде Иван Яковлевич Шухаев пен Александра Ивановнаның (Куприянова) отбасында дүниеге келген. Ол шомылдыру рәсімінен Мәскеу шіркеуінде Әулие Василий Кесария Тверская Ямская Слободада өтті. Әкесі — Мәскеу губерниясы, Дмитров ауданы, Короваевск болысының Мишукова ауылының бұрынғы шаруасы, Мәскеуде тұрды. Ал суретшінің атасы әкесінің аяқ киім цехында кесуші болып жұмыс істеді. Ата-анасы В.И.Шухаев кішкентай кезінде қайтыс болған. * 1897 - 1905 — Император Строганов атындағы Орталық өнер және өнер мектебінде оқу, Мәскеу. * 1906 - 1912 — Санкт-Петербургтегі Императорлық өнер академиясы жанындағы Жоғары көркемсурет училищесінің кескіндеме және мүсін бөлімінде волонтер ретінде оқу. * 1908 ж. – Профессор Д.Н. Кардовскийдің оқу кескіндеме шеберханасына қабылданды. Александр Евгеньевич Яковлевпен (1887-1938) достықтың басталуы. * 1910 жылдың соңы — 1912 жылдың басы — режиссер В.Э.Мейерхольдпен ынтымақтастық жұмыс. А. Е. Яковлевпен бірге «Колумбин шарфы» (интермедия үйі), «Ғашықтар» (адвокат Н. П.Кабричевскийдің үйі) және «Арлекин — үйлену тойының өтініші» (асыл жиналыс) Пантомималарына актер ретінде қатысу. * 1912 жыл, қараша — «Bacchanalia» картинасы бойынша суретші атағымен оқуды аяқтау. А.Н.Бенуаның «Академия емтиханы» мақаласы, ол туралы оң пікірі бар. Римдегі жас суретшілерді ынталандыру үйірмесінен (Римдегі орыс қоғамы) Италияға зейнеткерлік сапар түріндегі сыйлық. * 1912 жылдың соңы — 1914 жылдың қарашасы — Италияда қалды. «Карусель», «Сусанна және ақсақалдар», «Сиқыршылардың табынуы» картиналары бойынша жұмыс жасады (аяқталған жоқ). * 1914 жыл, жаз — А.Е. Яковлевпен бірге олар Италияны аралап, Каприге барады, онда олар «Арлекин мен Пьерро» қос автопортретімен жұмыс істеді (1960 жылдардың басында В.И. Шухаев аяқтаған). * 1914 жыл, қараша — Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуына байланысты Петроградқа ерте оралды. * 1915 жыл, қазан — Рига майданы. Құтқарушы Ухлан полкінің офицерлері мен сарбаздарының 35 графикалық портретін жасады. 1917 жылғы төңкеріске дейін ол портреттер Петергофтағы полк мұражайында сақталған, қазір орны белгісіз. * 1916 жыл, қаңтар — ерікті ретінде қайтадан Рига майданына жіберілді. Ақпаннан мамырға дейін ол 4-ші Гусар Мариуполь Елизавета Петровна полкі офицерлерінің 50-ден астам портретін жасады — «Полк орнында» картинасына дайындық суреттері. * 1916 жыл, маусым — «Полк орнында» картинасы бойынша Петроградта жұмыс істеу үшін полктен демалыс билетін алды (1917, аяқталмаған). * 1916 жыл, шілде—тамыз — А.Е.Яковлевпен бірге Ферапонтов шіркеуінде Дионисийдің фрескаларын көшірді. Сәулетші А.В.Щусевтің ұсынысы бойынша екеуі де Мәскеудегі Қазан вокзалының залдарының бірін бояуға арналған эскиз бойынша жұмысты бастады (іске асырылмаған). * 1916 жыл, 10 қазан — Өнер академиясын бітіргені және суретші атағын бергені туралы диплом берілді. * 1916 жыл, қараша -— А.Е.Яковлевпен бірге сәулетші А.И.Таманованың шақыруымен Мәскеудегі Пречистенкадағы В.И.Фирсанованың үйінің төбесін бояды. * 1917 жыл — «Өнер әлемі» көркемдік бірлестігіне мүше болып сайланды. Д.Н.Кардовскиймен, А.Е.Яковлевпен және Н.Е.Радловпен бірге ол «Әулие Люк шеберханасы» суретшілер кәсіптік одағын құрды. «Е.Н.Шухаеваның портретін» аяқтады. * 1917 жыл, жаз — Сангвиникте Саломе Андроникованың портретін салды. * 1918 жыл, қазан — Қазан төңкерісінің бірінші жылдығына арналған Петроградты мерекелік безендіруге қатысты: Лейтенант Шмидт көпірі (қазіргі Благовещенский) деп өзгертілген Николаевский көпірінің жобасын жасады. * 1920 жыл, қаңтар — әйелі және суретшілері И.А.Пуни және К.Л.Богуславскаямен бірге Финляндияға бет алып, Финляндия шығанағындағы мұзда Ресей шекарасын кесіп өтті. * 1920 жыл, қаңтар — 1921 жыл, қаңтар — Финнің Мустамаки, Райвола ауылдарында тұрды; пейзаждар, портреттер, натюрморттар және тақырыптық суреттер салды. * 1920 жыл, 19 маусым — Финляндиядағы Ресей істері жөніндегі арнайы комитеттен шетелге тегін жүруге паспорт алды, А.Е.Яковлевтен Францияға виза күтті. * 1921 жыл, қаңтар — Финляндиядан Англия арқылы Францияға көшіп, Парижге қоныстанды. * 1921 жыл, жаз — әйелі В.Ф.Шухаева және А.Е.Яковлевпен бірге жазды Тулон маңындағы Порт-Крос аралында өткізді. * 1921-1926 жж. — басқа суретшілермен бірге ол Париждегі Н.Ф. Балиев театрында «Жарқанат» (Le Theatre de la Chauve—Souris) миниатюралық спектакльдерді әзірледі. * 1922 жыл — М.А.Ефремова мен Л.А.Гаршинаның қатысуымен Париж «Балаганчик» театрының спектакльдерін әзірледі. Я.С. Шифриннің «Плеяда» баспасымен ынтымақтастықтың басталуы. Ол А.С.Пушкиннің «Күректер патшайымы» повесіне иллюстрациялармен жұмыс істеді. * 1922-1923 жж. — Суретші А.В.Лошаковпен бірге «Песни желанных любовь» (режиссері Вяч. Туржанский; қойылым - «Альбатрос»); премьерасы 1923 жылдың қарашасында болды. * 1923 жыл, жаз — Гранд-Кан (Нормандия) ауылында тұрды; «Балықшылар» картинасын және «Нан.Нормандия» натюрморттарын салды. * 1925-1926 жж. — Париждегі орыс жеке операсы үшін Дж.Вердидің «Травиата» және П.И.Чайковскийдің «Күректер патшайымы» операларына сахналық безендіруді дайындады. Ол А.С. Пушкиннің «Борис Годунов» трагедиясына иллюстрациялармен жұмыс істеді. Яковлевпен бірге Ф.Ф.Юсуповтың үйіндегі концерттік залды «А.С.Пушкиннің музыкадағы ертегілері» тақырыбына сурет салды. * 1926 жыл — «Кармен» фильміне костюм эскиздерін жасады (режиссері Жак Фейдер; қойылым - «Альбатрос»); премьерасы 1926 жылы қарашада өтті. * 1927 жыл — Париждегі Дуван-Торцов театрымен ынтымақтасады. * 1928 жыл — Франция бойынша автокөлік сапарлары; француз пейзаждарының сериясы бойынша жұмыстары басталды. Кассис пейзаждары. * 1929 жыл — Көктемде Туренна, Аргенти пейзаждарын, жазда — Францияның оңтүстігінің пейзаждарын, Прованс қалаларының көріністерін салды. * 1930 жыл — А.Е.Яковлевпен бірге Париждегі Годар үйінде картина жасады. Ол «Годар ханымның портреті» деп жазған. * 1930 жыл, жаз – А.Е.Яковлевпен бірге Корсика аралында демалып, жұмыс істеді. * 1931 жыл — Савойдағы (Франция) Дивонна-ле-Бендегі қонақ үй үшін ол төрт үлкен боялған панельдер мен сегіз айна (амалгаммен ойылған) панельдер жасады. * 1932 жыл — Касабланкадағы Паша вилласын және Рабаттағы қонақүйді безендіруге тапсырыстарды орындау үшін Испания арқылы Француз Мароккосына барды. Парижге қайтар жолда ол Испанияда бір ай болып, әдебиет пен өнер ескерткіштерімен танысты. * 1932-1934 жж. — Портреттік кескіндеме саласында жұмысын жалғастырды. И.Ф.Стравинскийдің, Ф.И.Шаляпиннің, С.С.Прокофьевтің, Л.И.Прокофьеваның портреттерін салады. Яковлевпен бірге Париждегі Айда Рубинштейн кәсіпорны үшін «Семирамида» пантомима-балетінің дизайнымен жұмыс істеді. Ол алғаш рет карикатурашы ретінде әрекет етті: американдық Vanity Fair журналы үшін ол еуропалық саясаткерлердің, жазушылардың және қоғам қайраткерлерінің карикатураларын жасады. * 1935 жыл, наурыз — КСРО-ға оралды. * 1935-1937 жж. — Бүкіл суретші, Кеңес Суретшілер одағының Ленинград бөлімшесінің (ЛОССХ) және КСРО Кеңес Суретшілер Одағының (МОССХ) Мәскеу бөлімшесінің мүшесі болып қабылданды. * 1935 жыл — атындағы кітапхана үшін төбелік картиналардың эскиздері бойынша жұмыс істеді. В.И.Ленин және «Моссовет» қонақ үйінің панносының эскизі (іске асырылған жоқ). Кабардин-Балкарияға барып, «Астық» кітабына материалдар жинады. * 1935-1936 жж. — Ленинград Үлкен М. Горький атындағы драма театрының «Тас қонақ» қойылымына эскиздер дайындайды. (жүзеге асырылмаған). * 1936 жыл — Сочидегі Наркомтяжпром санаторийіне арналған монументалды кескіндеме — плафон эскиздерімен және Мәскеуде А. М. Горький атындағы ЦПКиО үшін фрескалармен жұмыс істеді. Дж. Верди «Луиза Миллер» Ленинград мемлекеттік С.М. Киров атындағы опера және балет театрында операны әрледі, Леси Украинка атындағы Киев орыс драма театрында К.А. Треневтің «Пугачевщина» пьесасының дизайн эскиздерін және жас көрерменге арналған М.Метерлинктің «Көк құс» пьесасының эскиздерін жасады. * 1937 жыл, 16 сәуір – 1945 жыл, 28 ақпан — тыңшылық жасады деген айып тағылып, РСФСР Қылмыстық кодексінің 58-бабы бойынша сотталып, «8 жыл мерзімге түзеу-еңбекпен түзеу лагерінде» бас бостандығынан айырылды. Дәл осы жағдайда суретшінің әйелі В.Ф. Шухаева сотталып, Колымаға жер аударылды. * 1938 жылдың басы — 1939 жыл, ақпан — Қынжал ауылындағы ағаш кесу учаскесінде жұмыс істеді. * 1939 жыл, ақпан – 1940 жыл, желтоқсан — Нагаев шығанағындағы Стрелка қалашығы маңындағы 4-автобазаның жөндеу шеберханасында және сол жерде графикалық дизайнер болып жұмыс істеді. * 1940 жылдың желтоқсанынан — Магаданның конструкторлық бюросында жұмыс істеді, А.М.Горький (кейіннен – А.М.Горький атындағы Магадан музыкалық-драма театры)атындағы мәдениет үйінің жобасын жасады. * 1941 жыл — «Фельдмаршал Кутузов» — А.М.Горький атындағы Магадан мәдениет үйінің театрында В.И.Шухаев қойған алғашқы спектакль әрледі. * 1945 жылдың 29 сәуіріне дейін — тұтқын ретінде А.М.Горький атындағы Магадан мәдениет үйі театрының спектакльдерін әзірледі. Бейресми түрде ол театрдың бас суретшісі болады(1942 жылға дейін оның есімі плакаттарда болмаған). «Қызықтар ойыны», «Баяғыда», «Командир Суворов» және т.б спектакльдерді безендіреді. * 1945 жыл, 29 сәуір – «Үкімін аяқтағаннан кейін» босатылды. * 1945 жыл, 29 сәуір -1947 жыл, 16 қыркүйек — «I санатты қоюшы-суретші» лауазымында азаматтық қызметкер ретінде М.Горкий атындағы Магадан мәдениет үйінің театр ұжымында жұмыс істеді (Дальстройдың әкімшілік-құқықтық бөлімі). «Испандық діни қызметкер», «Белугиннің үйленуі», «Травиата» операсы және т.б. спектакльдердің дизайнын жасады. * 1947 жыл, қыркүйек айының соңы — А.С. Грибоедов атындағы мемлекеттік драма театры басшылығының А.Н.Арбузовтың «Жастармен кездесу» комедиясының дизайны үшін шақыруымен Тбилисиге қоныс аударды. * 1 қазаннан бастап — «Кречинскийдің үйлену тойы» спектаклінің дизайнымен жұмыс істеді. * 1947-1948 жж. — З. П. Палиашвили атындағы мемлекеттік опера және балет театрында П.И. Чайковскийдің «Евгений Онегин» операсын рәсімдеді, Тбилиси. * 1948 жылдан — К.Марджанишвили атындағы мемлекеттік театрдың бас суретшісі болып жұмыс істеді, «Би мұғалімі» пьесасының дизайнын жасады. * 1948 жыл, 22 желтоқсан – 1949 жыл, 23 ақпан — Грузин КСР МГБ Тергеу комитетінің ісі бойынша бірнеше рет тұтқындалып және қамауға алынды. * 1949 жыл — Грузиядағы әдебиет және өнер қайраткерлерінің портреттерінің графикалық сериясын жасай бастады. * 1950 жыл — Батыс Джорджиядағы Натанеби ауылының пейзаждарын салды, «Шай жапырағын тапсыру» картинасына эскиздер жасады. * 1953 жыл — Тбилисиден көшірді. «Мен тағы да бірнеше ай жұмыссыз, баспанасыз, бір жерге жұмысқа орналасу мүмкіндігінсіз қалдым» (В. И. Шухаевтың хатынан). * 1954 жыл — «Шай жапырағын тапсыру» картинасы бойынша жұмысты аяқтады. * 1955 жыл — Леся Украинка атындағы Киев орыс драма театрында А.К. Гладковтың пьесасы бойынша «Бір кездері» (реж. Л. В. Варпаковский) әзірледі. Ол энкаустикалық техникаға құмар және энкаустикалық бояумен жасалған «Автопортретті» жасады. * 1956 жыл, 1 қыркүйек — КСРО Жоғарғы Сотының Әскери алқасымен «В.И.Шухаевтың 1937 жылғы 4 қыркүйектегі ісі» 1956 жылдың 4 қыркүйегінен бастап қайта қаралды және тоқтатылды. * 1956-1959 жж. — Жазда ол Цикхисжваридің пейзаждарын салуды жалғастырды. Д.П.Гордеев пен суретші П.М.Блеткиннің портреттерін жасай отырып, энкаустикалық кескіндемемен жұмыс істеу әдісін жетілдірді. * 1960 жылдан — Өмірбаяндық жазбалар жаза бастайды. * 1961 жыл — 1932 жылғы зерттеулерден "Марокко" картиналарының циклін жасады; 1930 жылдардағы кейбір француз пейзаждарын жаңа колористикалық схемада қайта жазды. * 1963-1964 жж. — С.Д.Лебедеваның, С.Т.Рихтердің, А.М.Сараеваның-Бондарьдің, Сосновскаяның портреттерін Д.Сосновскаямен салған. Ол «Өмір баспалдағы» картиналар сериясымен жұмыс істеді. * 1965 жыл — Мәскеу түбіндегі Николина Гора маңындағы натюрморттар мен пейзаждарды салды; «Тоғыз өнер, оныншы – кедейлік» деген тақырыппен біріктірілген картиналар сериясы бойынша жұмыс істеді. * 1966 жыл — Абхаз халық эпосының тақырыптары бойынша картиналар циклін құрды. * 1967 жыл — «Өнер академиясының студентінің Н.Нижарадзе портретін», натюрморт «Шамыра және кітаптар», «Құмғандар», «Гладиоли» картиналарын салды. * 1969-1970 жж.— Н.Д.Сосновскаяның, В.Ф.Шухаеваның, Оля Рудиктің портреттерін жасады. * 1971-1972 жж. — «Терезедегі бегония», «Туесек пен балқар құмырасы», «Құмырада қылқалам және бояулары бар палитра» натюрморттарымен жұмысын жалғастырды. «Қызыл күртешедегі автопортрет», «Квартет» эскизін салды. * 1973 жыл — И.С.Тургеневтің «Ася» повесіне иллюстрациялар құрастырды, алғашқы эскиздерін жасады. * 1973 жыл, 14 сәуір — Тбилисиде қайтыс болды. Сабурталы зиратында жерленген. ## Ұстаздығы * 1915-1916 жж.— Е.Ф. Багаеваның Жоғары сәулет білімінің әйелдер курстарында сурет салуды оқыту (1916 жылға дейін); ханшайым М.Д. Гагаринаның сурет мектебінде сурет салу және кескіндеме («жаңа көркемсурет шеберханасы» — 1917 жылға дейін). Л. М. Реснердің жеке портретін жасау., * 1917-1918 жж. — барон А. Л. Стиглиц атындағы Петроград техникалық сурет мектебінің табиғат сыныбында кескіндеме, сурет және сәндік өнер профессоры. * 1918 жыл, 1 ақпан — бұрынғы Санкт-Петербург өнер академиясының профессорлар Кеңесі кескіндеме бөлімінің профессоры болып сайланды. * 1918 жыл, қазан — 1920, қаңтар — кескіндеме шеберханасын басқарады және Петроградтың еркін көркемсурет шеберханаларының сәулет сыныбында сурет салудан сабақ берді (бұрынғы ҰБТ жанындағы ВХУ). * 1921 жыл, 22 желтоқсан — А. Е. Яковлевпен бірге Парижде құрылған Сampagne Premiére 17 (14 округ) көшесінде жеке өнер мектебіне (шеберханаға) студенттерді қабылдауды бастады; онда 1930 жылға дейін сабақ берді. * 1926-1930 жж.— Парижде Н.В. Глоба құрған орыс өнер және өнеркәсіп институтында сабақ берді. * 1929-1930 жылдардың басы — Париждегі Т. Л. Сухотина-Толстой негізін қалаған өнер мектебінде сабақ берді. * 1935 жыл, 1 сәуір — 1937 жыл, 20 сәуір — кескіндеме факультетінің профессоры және Бүкілресейлік өнер академиясының Ленинград кескіндеме, мүсін және сәулет институтындағы Жеке оқу шеберханасының жетекшісі; КСРО Сәулет академиясының (Мәскеу) сәулетшілерінің біліктілігін арттыру институтында сурет және акварель мұғалімі. * 1948 жыл, 1 Қазан — Тбилиси өнер академиясына сурет кафедрасының профессоры болып қабылданды. * 1950 жыл, қазан — Грузияның кеңес Суретшілер одағына қабылданды. Ғылыми атағының болмауына байланысты Тбилиси өнер академиясының сурет кафедрасының аға оқытушысы лауазымына ауыстырылды. * 1958 жыл, 31 мамыр — сурет кафедрасының профессоры ғылыми атағына бекітілді. ## Шығармашылығы ### Көрмелері * 1918, қаңтар — «Өнер әлемі» картиналар көрмесінде 4—ші Мариуполь полкі офицерлерінің графикалық портреттері, Италияда жасалған «Карусель» және «Е. Н.Шухаеваның портреті» картиналары ұсынылған. * 1921, 11 мамыр — Парижде дайындалып жатқан «Өнер әлемі» тобының суретшілер көрмесі комитетінің жұмысына қатысады. * 1921, 15 қараша — 1 желтоқсан — алғашқы жеке көрме (А. Е. Яковлевпен бірге). Париж, Барбазанж галереясы. * 1926, 15 мамыр — В. И. Шухаевтың шәкірттері шығармаларының көрмесінің ашылуы (Париж, 14—ші округ, Эдгар кинет бульвары, 12). * 1929, 26 ақпан - 8 наурыз — Брюссельдегі Art Kodak галереясындағы жеке көрме. * 1929, 1-17 тамыз — Сиднейдегі Macquarie галереясындағы жеке көрме. * 1929, 31 қазан - қараша — Париждегі В.О. Гиршман галереясында (дүкенінде) жеке көрме. * 1936, 24 ақпан - 7 наурыз — Мәскеудегі суретшінің көрме залында және көктемде — Ленинградтағы Өнер академиясының Титиан залында жеке көрме. * 1954 — Грузияның кеңес Суретшілер Одағы ұйымдастырған Тбилисидегі жеке көрме. * 1958 — КСРО Суретшілер Одағының залдарындағы жеке көрме, Мәскеу. * 1962, 4 - 25 Наурыз — Грузия, Тбилиси мемлекеттік сурет галереясындағы жеке көрме. * 1962, желтоқсан - 1963, қаңтар — ЛОСХа залдарындағы жеке көрме, Ленинград. * 1967, 11 мамыр - маусым — Тбилиси мемлекеттік өнер академиясының залдарында туғанына 80 жыл толуына байланысты жеке көрме. * 1968, қазан - қараша — КСРО ҰБТ ғылыми-зерттеу мұражайының залдарындағы жеке көрме, Ленинград. * 1969, қараша — Грузин КСР Халық суретшісі Е. Д. Ахвелидиани, Тбилиси шеберханасындағы жеке көрме. * 1971, сәуір — «Мерани» баспасының көрме залындағы жеке көрме, Тбилиси. * 1972, күз — Тарту (Эстония) жеке көрмесі. ## Францияда В.И.Шухаев рәсімдеген кітаптар * Pouchkine, A. La Dame de pique. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1923. * Tourguéniev, I. Premier amour. — Paris:J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1924. — (Les Auteurs classiques russes). * Dostoievsky, Th. L’éternel mari. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1924. — (Les Auteurs classiques russes). * Heine, H. Nuits fl orentines / traduction de A. Coeuroy; illustrations de G. Glucksmann; [сouverture de V. Shoukhaev]. — Paris: J. Schiffrin, Éditions de la Pléiade, 1925. * Leskov, N. Le vagabond ensorcelé. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1925. — (Les Auteurs classiques russes). * Pouchkine, A. Boris Godounov. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1925. * Gogol, N. Récits de Pétersbourg. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1925. — (Les Auteurs classiques russes). * Tchekhov, A. Une morne histoire. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1926. — (Les Auteurs classiques russes). * Lermontoff . Un héros de notre temps. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1926. — (Les Auteurs classiques russes). * Pechkoff , Z. La Légion étrangère au Maroc. — Paris: Marcelle Lesage, éditeur, 1927. * Musset, A. de. Les deux maitresses. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1928. * Maurras, Ch. L’anthropophage: Conte moral. — [Paris]: Éditions Lapina, [1930]. ## Марапаттары * 1958 ж., 17 сәуір – Мәскеуде өткен грузин өнерінің онкүндігіне байланысты «Құрмет белгісі» орденімен марапатталды. * 1962 ж., 19 сәуір – туғанына 75 жыл, өнер жолына 40 жыл толуына байланысты Грузия КСР-нің еңбек сіңірген әртісі атағы берілді. ## Отбасы 1911 жылдың шілдесінен бастап Василий Иванович Императорлық өнер академиясы жанындағы Жоғары көркем сурет училищесінің кескіндеме және мүсін бөлімінің студенті Елена Николаевна Ежоваға (1887-1965) үйленген. 1912 жылдың наурыз айында олардың қызы Марина дүниеге келді. Неке ажырасумен аяқталды. Екінші әйелі (1919 жылғы 16 тамыздан) — Вера Федоровна Гвоздева (1896-1979), тоқыма суретшісі, Мәскеу тоқыма комбинатының көркемсурет шеберханасының меңгерушісі болған. Оған ғашық Илья Зданевич өзінің «Париждіктер» (1923) романын оған арнаған. 1937 жылдан 1945 жылға дейін тыңшылық жасады деген жалған айып тағылып, қуғын-сүргінге ұшыраған, содан соң Магаданда қызмет еткен. ## Галерея * * * ### «Полк орнында» картинасына эскиздер * * * * ## Студенттері * Акимов Николай Павлович (1901-1968) * Белуха Евгений Дмитриевич (1889-1943) * Володимиров Николай Николаевич (1910—2006) * Гогуадзе, Альберт Иосифович (1935) ## Сілтемелер * Мямлин И. Г. Василий Иванович Шухаев. — М.: Художник РСФСР, 1972. — 173 с.: ил. * В.И.Шухаев пен А.Е.ның жарияланбаған хаттарынан. Яковлев Д.Н.Кардовский және О.Л.Делла-Вос-Кардовская * Василий Шухаев. Жизнь и творчество / Науч. ред. Е. П. Яковлева; сост. и авт. вступ. ст. Н. А. Элизбарашвили; коммент. к текстам Е. П. Яковлева. — М.: Галарт, 2010. — 287 с.: ил. — ISBN 978-5-269-01084-0 * Василий Шухаев: искусство, судьба, наследие: Коллективная монография / Науч. ред. Е. П. Яковлева; сост.: Е. Н. Каменская, Е. П. Яковлева. — М.: БуксМАрт, 2019. — 376 с.: ил. — ISBN 978-5-907043-64-0 ## Дереккөздер
Республикалық қосымша білім беру оқу-әдістемелік орталығы — оқушылар мен жастарға мектептен тыс қосымша білім беретін оқу-әдістемелік орталық. * 1983 жылы Республикалық пионерлер сарайы болып ашылған. * 1996 жылы “Республикалық оқушылар сарайы” республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорын болып қайта құрылды. Орталықта 212 адам жұмыс істейді, олардың ішінде 106 педагог 272 үйірмеде балаларға қосымша білім береді. Үйірме, клуб, секцияларға 7000-нан астам бала қатысса, ауыспалы контингенте (концерт залы, планетарий, мұражай, су алабы, түрлі мерекелер мен іс-шаралар) 60000-нан астам бала қамтылады. Сарай кешені 12 павильоннан, 80-нен астам ғимараттан, 760 орындық концерт залынан тұрады. Бұған қоса орталық елдегі мектептен тыс ұйымдарды ортақ дидактикалық, бағдарламалық және әдістемелік материалдармен қамтамасыз етіп отырады. Мұнда әр түрлі саладағы әдіскерлер мен педагогтардың біліктілігін көтеру курстар мен семинарлар, тәжірибе алмасулар өтеді. Орталықтан “Планета детства” газеті шығады. 2004 жылғы 28 сәуірде мекеме атауы “Республикалық қосымша білім беру оқу-әдістемелік орталығы” болып өзгерді. ## Сілтемелер "Қазақ Энциклопедиясы", 7 том ## Дереккөздер
Бұл мақалада қазіргі уақытта қызмет атқаратын Қазақстанның облыстық маңызы бар қала және аудан әкімдерінің тізімі көрсетілген. ## Астана қаласы Қала әкімі — Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек (2022 жылғы 8 желтоқсаннан) * Алматы ауданы — Мақсат Саматұлы (2022-) * Байқоңыр ауданы — Талғат Абайұлы Рахманберді (2023-) * Есіл ауданы — Дәрменияр Алғатбекұлы Қыдырбек-ұлы (2024-) * Нұра ауданы — Ришат Уәлиханұлы Тұрдыбеков (2024-) * Сарыарқа ауданы — Бауыржан Бейбітұлы Ералы (2023-) ## Алматы қаласы Қала әкімі — Ерболат Асқарбекұлы Досаев (2022 жылғы 31 қаңтардан) * Алатау ауданы — Талғат Жанболатұлы Малыбаев (2024-) * Алмалы ауданы — Арман Нұржанұлы Шамшин (2024-) * Әуезов ауданы — Абзал Қуандықұлы Егембердиев (2023-) * Бостандық ауданы — Санжар Мендібайұлы Алин (2023-) * Жетісу ауданы — Ляззат Әуесханқызы Жылқыбаева (2024-) * Медеу ауданы — Еркебұлан Нұрланұлы Оразалин (2022-) * Наурызбай ауданы — Назира Асылбекқызы Тоғызбаева (2023-) * Түрксіб ауданы — Бақытжан Қожанбердіұлы Ақжаров (2020-) ## Шымкент қаласы Қала әкімі — Ғабит Әбдімажитұлы Сыздықбеков (2023 жылғы 5 қыркүйектен) * Абай ауданы — Шәкір Асылханұлы Сұлтанхан (2024-) * Әл-Фараби ауданы — Рашид Мамытұлы Мыңбаев (2021-) * Еңбекші ауданы — Досбол Күздікбайұлы Есілбек (2021-) * Қаратау ауданы — Рахымберді Жанысбекұлы Мүлкеманов (2022-) * Тұран ауданы — Берік Айдарұлы Әшірбеков (2023-) ## Байқоңыр қаласы Қала әкімшілігінің басшысы — Константин Дмитриевич Бусыгин (2017 жылғы 30 мамырдан) ## Абай облысы Облыс әкімі — Нұрлан Телманұлы Ұранхаев (2022 жылғы 11 маусымнан) * Абай ауданы — Мейіржан Серікбосынұлы Смағұлов (2023-) * Ақсуат ауданы — Асхат Сайдахметұлы Смаилов (2022-) * Аягөз ауданы — Қанат Серікқанұлы Әділбай (2023-) * Бесқарағай ауданы — Талғат Батырұлы Мұратов (2022-) * Бородулиха ауданы — Айдар Маратұлы Ибраев (2023-) * Жаңасемей ауданы — Руслан Ерланұлы Базарбаев (2024-) * Жарма ауданы — Нұрлан Мұхаметрақымұлы Борсукбаев (2024-) * Көкпекті ауданы — Әділет Нұрсағатұлы Қожанбаев (2024-) * Мақаншы ауданы — Дәурен Бақытжанұлы Қойгелдин (2024-) * Үржар ауданы — Ақылбек Жұмабекұлы Башимбаев (2024-) * Курчатов қаласы — Болат Таңсықбайұлы Әбдіралиев (2023-) * Семей қаласы — Нұрбол Төлегенұлы Нұрсағатов (2022-) ## Ақмола облысы Облыс әкімі — Марат Мұратұлы Ахметжанов (2023 жылғы 5 қыркүйектен) * Ақкөл ауданы – Біржан Тасболатұлы Әбдірахманов (2023-) * Аршалы ауданы – Мұрат Сағатұлы Балпан (2022-) * Астрахан ауданы – Талғат Аманбайұлы Ерсейітов (2023-) * Атбасар ауданы – Аманбек Әмірхамзаұлы Қалжанов (2017-) * Бурабай ауданы – Арай Серікбайұлы Садықов (2023-) * Бұланды ауданы – Ардақ Дулатұлы Смайылов (2023-) * Біржан сал ауданы – Достанбек Берікұлы Есжанов (2020-) * Егіндікөл ауданы – Юрий Викторович Курушин (2023-) * Ерейментау ауданы – Нұрлан Зияйденұлы Мұқатов (2023-) * Есіл ауданы – Серік Мырзасейітұлы Балжанов (2023-) * Жақсы ауданы – Алмагүл Аманжолқызы Қадыралина (2021-) * Жарқайың ауданы – Жанболат Камериданұлы Хамитов (2021-) * Зеренді ауданы – Әсен Дулатұлы Жақсылықов (2021-) * Қорғалжын ауданы – Берік Амантайұлы Жанбаев (2019-) * Сандықтау ауданы – Ербол Кәрімұлы Жүсіпбеков (2021-) * Целиноград ауданы – Дарын Сабырғалиұлы Сабырғали (2024-) * Шортанды ауданы – Сағындық Серікбайұлы Шабаров (2022-) * Көкшетау қаласы – (бос орын) * Қосшы қаласы – Гайдар Қабдоллаұлы Қасенов (2021-) * Степногорск қаласы – Алпысбай Қуандықұлы Қайыржанов (2021-) ## Ақтөбе облысы Облыс әкімі — Асхат Берлешұлы Шахаров (2023 жылғы 5 қыркүйектен) * Алға ауданы – Нұрбол Бақытжанұлы Ержанов (2021-) * Әйтеке би ауданы – Дәулетияр Қанатұлы Тоғызбаев (2023-) * Байғанин ауданы – Айбек Мұратқалиұлы Көпенов (2023-) * Қарғалы ауданы – Нұрлыбек Амандоллаұлы Өнербаев (2024-) * Қобда ауданы – Ізгілік Досмұратұлы Тынымгереев (2023-) * Мәртөк ауданы – Медет Жұмабайұлы Ысқақов (2023-) * Мұғалжар ауданы – Дархан Жанысханұлы Ермағанбетов (2023-) * Ойыл ауданы – Асқар Қайырғалиұлы Қазыбаев (2019-) * Темір ауданы – Саламат Ермұханұлы Аманбаев (2021-) * Хромтау ауданы – Нұрхан Жасұланұлы Тілеумұратов (2023-) * Шалқар ауданы – Жанболат Өтеғұлұлы Жидеханов (2020-) * Ырғыз ауданы – Нұрлан Қасымханұлы Қызбергенов (2022-) * Ақтөбе қаласы – Азамат Бауыржанұлы Бекет (2023-) Ақтөбе аудандары * Алматы ауданы – Аслан Серікұлы Шүйіншалиев (2023-) * Астана ауданы – Алмас Жақсылықұлы Жақсылықов (2023-) ## Алматы облысы Облыс әкімі — Марат Елеусізұлы Сұлтанғазиев (2022 жылғы 11 маусымнан) * Балқаш ауданы – Азат Үкітайұлы Құтпанбетов (2023-) * Еңбекшіқазақ ауданы – Талғат Ескендірұлы Байеділов (2024-) * Жамбыл ауданы – Нұрлан Ертасұлы Ертас (2021-) * Кеген ауданы – Нұрбақыт Молдахметұлы Теңізбаев (2023-) * Қарасай ауданы – Жасұлан Тоққожаұлы Естенов (2022-) * Райымбек ауданы – Берік Фатықұлы Дүйсенбаев (2022-) * Талғар ауданы – Таңат Есенкелдіұлы Айдарбеков (2023-) * Ұйғыр ауданы – Бота Серікқызы Елеусізова (2023-) * Іле ауданы – Бағдат Әбілмәжінұлы Қарасаев (2018-) * Алатау қаласы – Әркен Хамитұлы Өтенов (2024-) * Қонаев қаласы – Асхат Ермекұлы Бердіханов (2024-) ## Атырау облысы Облыс әкімі — Серік Жамбылұлы Шәпкенов (2022 жылғы 7 сәуірден) * Жылыой ауданы – Жұмабек Байрақбайұлы Қаражанов (2022-) * Индер ауданы – Дарын Дүйсембайұлы Шамұратов (2022-) * Исатай ауданы – Нұрым Бекежанұлы Мусин (2023-) * Құрманғазы ауданы – Абат Сайфоллаұлы Жанғалиев (2023-) * Қызылқоға ауданы – Қанат Қадыржанұлы Әзмұханов (2022-) * Мақат ауданы – Азамат Саматұлы Мәмбетов (2024-) * Махамбет ауданы – Қайрат Есқабылұлы Нұрлыбаев (2022-) * Атырау қаласы – Шәкір Кейкінұлы Кейкин (2023-) ## Батыс Қазақстан облысы Облыс әкімі — Нариман Төреғалиұлы Төреғалиев (2022 жылғы 2 желтоқсаннан) * Ақжайық ауданы – Мұрат Амангелдіұлы Сердалин (2023-) * Бәйтерек ауданы – Марат Лұқпанұлы Тоқжанов (2020-) * Бөкей ордасы ауданы – Нұрлыбек Жасқайратұлы Даумов (2021-) * Бөрлі ауданы – Еркебұлан Нұретдинұлы Ихсанов (2022-) * Жаңақала ауданы – Алпамыс Жаңабайұлы Көшкінбаев (2023-) * Жәнібек ауданы – Тимур Серікұлы Шиниязов (2023-) * Казталов ауданы – Асланбек Ахметоллаұлы Сарқұлов (2023-) * Қаратөбе ауданы – Қадыржан Орынбасарұлы Сүйеуғалиев (2021-) * Сырым ауданы – Жұмагелді Жолдыбайұлы Батырниязов (2023-) * Тасқала ауданы – Талғат Асқарұлы Шәкіров (2023-) * Теректі ауданы – Әлия Биғазықызы Мұханбетжанова (2023-) * Шыңғырлау ауданы – Мұрат Амангелдіұлы Өмірәлиев (2023-) * Орал қаласы — Мұрат Болатұлы Бәйменов (2024-) ## Жамбыл облысы Облыс әкімі — Ербол Шырақбайұлы Қарашөкеев (2023 жылғы 5 қыркүйектен) * Байзақ ауданы – Бақыт Алпысбайұлы Қазанбасов (2021-) * Жамбыл ауданы – Ерлан Қыдыралыұлы (2022-) * Жуалы ауданы – Жалғас Әлижанұлы Мұртаза (2022-) * Қордай ауданы – Бегзат Сейсенқұлұлы Болатбеков (2022-) * Меркі ауданы – Жорабек Нұрмергенұлы Баубеков (2022-) * Мойынқұм ауданы – Ермек Амангелдіұлы Кәрентаев (2024-) * Сарысу ауданы – Сәкен Үмбетұлы Мамытов (2023-) * Талас ауданы – Нұрбол Әбдімәжитұлы Жүнісбеков (2022-) * Тұрар Рысқұлов ауданы – Ернар Серікәліұлы Есіркепов (2022-) * Шу ауданы – Бақытжан Оразалыұлы Жәнібеков (2023-) * Тараз қаласы – Бақытжан Әмірбекұлы Орынбеков (2022-) ## Жетісу облысы Облыс әкімі — Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев (2022 жылғы 11 маусымнан) * Ақсу ауданы – Берік Тынышбайұлы Тынышбаев (2023-) * Алакөл ауданы – Алмас Сапарғалиұлы Абдинов (2021-) * Ескелді ауданы – Елдос Тұрсынбайұлы Ахметов (2022-) * Кербұлақ ауданы – Қанат Болатұлы Есболатов (2022-) * Көксу ауданы – Дәулет Кенжеханұлы Халелов (2023-) * Қаратал ауданы – Ұлан Әлдибекұлы Досымбеков (2023-) * Панфилов ауданы – Марат Рахымбердіұлы Сағымбек (2022-) * Сарқан ауданы – Ғалымжан Қанатұлы Маманбаев (2022-) * Талдықорған қаласы – Ернат Дүйсенбекұлы Бәзіл (2023-) * Текелі қаласы – Алмас Қабдулұлы Әділ (2022-) ## Қарағанды облысы Облыс әкімі — Ермағанбет Қабдулаұлы Бөлекпаев (2022 жылғы 8 желтоқсаннан) * Абай ауданы – Сәбит Темешұлы Оспанов (2023-) * Ақтоғай ауданы – Руслан Айтыкенұлы Кенжебеков (2023-) * Бұқар жырау ауданы – Ерлан Бейсембайұлы Құсайын (2024-) * Қарқаралы ауданы – Әділжан Арғынов (2023-) * Нұра ауданы – Бақытжан Мылтықбайұлы Мұқанов (2022-) * Осакаров ауданы – Руслан Есенбекұлы Нұрмұханбетов (2022-) * Шет ауданы – Мұхит Сайлауұлы Мұхтаров (2020-) * Балқаш қаласы – Сапар Қайыркенұлы Сатаев (2023-) * Қарағанды қаласы – Мейрам Мұратұлы Қожықов (2023-) * Приозёрск қаласы – Мансур Талғатұлы Ахметов (2023-) * Саран қаласы – Баулықов Еркін Энглисұлы (2023-) * Теміртау қаласы – Ғалым Әбіханұлы Әшімов (2024-) * Шахтинск қаласы – Мұрат Есетұлы Қыдырғанбеков (2022-) Қарағанды аудандары * Әлихан Бөкейхан ауданы – Досбол Батырбекұлы Күлекеев (2023-) * Қазыбек би ауданы – Ералы Серікұлы Оспанов (2023-) ## Қостанай облысы Облыс әкімі — Құмар Іргебайұлы Ақсақалов (2022 жылғы 1 желтоқсаннан) * Алтынсарин ауданы — Арнұр Маратұлы Сартов (2022-) * Амангелді ауданы — Қанат Уәшұлы Кеделбаев (2024-) * Әулиекөл ауданы — Жансұлтан Қоңыртайұлы Тәукенов (2023-) * Бейімбет Майлин ауданы — Қайсар Батырханұлы Мыржақыпов (2020-) * Денисов ауданы — Руслан Жоламанұлы Қатпаев (2023-) * Жангелді ауданы — Шота Сәбитбекұлы Оспанов (2017-) * Жітіқара ауданы — Аслан Амантайұлы Жаныспаев (2024-) * Қамысты ауданы — Ерлан Әлімбайұлы Жаулыбаев (2023-) * Қарабалық ауданы — Руслан Болатұлы Халықов (2021-) * Қарасу ауданы — Қайрат Темірханұлы Оспанов (2024-) * Қостанай ауданы — Берік Қуанышұлы Таңжарықов (2023-) * Меңдіқара ауданы — Ғабит Мәжитұлы Бекбаев (2021-) * Науырзым ауданы — Мәди Өмірзақұлы Ихтиляпов (2023-) * Сарыкөл ауданы — Амантай Кәкімбекұлы Балғарин (2018-) * Ұзынкөл ауданы — Марат Кенжебекұлы Жұрқабаев (2024-) * Фёдоров ауданы — Тәуба Қайыржанұлы Исабаев (2016-) * Арқалық қаласы – Әмірхан Біркенұлы Асанов (2021-) * Қостанай қаласы – Марат Қонысбайұлы Жүндібаев (2022-) * Лисаковск қаласы – Абай Сәрсембайұлы Ибраев (2021-) * Рудный қаласы – Виктор Николаевич Ионенко (2023-) ## Қызылорда облысы Облыс әкімі — Нұрлыбек Машбекұлы Нәлібаев (2022 жылғы 7 сәуірден) * Арал ауданы – Аманжол Сақыпұлы Оңғарбаев (2024-) * Жалағаш ауданы – Ардақ Әбдіғаппарұлы Ибраимов (2023-) * Жаңақорған ауданы – Мажит Самитұлы Самитов (2024-) * Қазалы ауданы – Мейрамбек Зинабдинұлы Шермағанбет (2024-) * Қармақшы ауданы – Жандос Еркінбек (2023-) * Сырдария ауданы – Берік Әбдіғаппарұлы Сәрменбаев (2023-) * Шиелі ауданы – Айтбай Насриддинұлы Жандарбеков (2024-) * Қызылорда қаласы – Нұржан Сәбитұлы Ахатов (2024-) ## Маңғыстау облысы Облыс әкімі — Нұрдәулет Игілікұлы Қилыбай (2024 жылғы 17 мамырдан) * Бейнеу ауданы — Рахымжан Ысқақұлы Шалбаев (2023-) * Қарақия ауданы — Сымбат Қуанышұлы Төретаев (2023-) * Маңғыстау ауданы — Ғалымжан Мұқырұлы Ниязов (2022-) * Мұнайлы ауданы — Ержан Күмісқалиев (2022-) * Түпқараған ауданы — Рахат Тезекбайұлы Елтизаров (2022-) * Ақтау қаласы — Әбілқайыр Жаңайұлы Байпақов (2024-) * Жаңаөзен қаласы — Жансейіт Исаханұлы Қайнарбаев (2024-) ## Павлодар облысы Облыс әкімі — Асайын Қуандықұлы Байханов (2022 жылғы 7 желтоқсаннан) * Аққулы ауданы — Руслан Берекеленұлы Мұқанов (2023-) * Ақтоғай ауданы — Қаршыға Зәлмұханұлы Арынов (2018-) * Баянауыл ауданы — Ардақ Әнуарбекұлы Ксентаев (2023-) * Ертіс ауданы — Болатбек Кәрімұлы Шәріпов (2022-) * Железин ауданы — Айтуған Абылайұлы Шайхимов (2021-) * Май ауданы — Ағыбай Қойшыбайұлы Әмірин (2021-) * Павлодар ауданы — Николай Васильевич Дычко (2023-) * Тереңкөл ауданы — Азамат Тоқтамысұлы Маңғұтов (2022-) * Успен ауданы — Нұрболат Абылайханұлы Мақашев (2023-) * Шарбақты ауданы — Сержан Ерғалымұлы Иманқұлов (2023-) * Ақсу қаласы – Нұрлан Шайхслямұлы Дүйсенбинов (2022-) * Екібастұз қаласы – Аян Уахитұлы Бейсекин (2022-) * Павлодар қаласы – Хасар Айтпекұлы Хабылбеков (2023-) ## Солтүстік Қазақстан облысы Облыс әкімі — Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов (2023 жылғы 23 қыркүйектен) * Айыртау ауданы — Ерболат Мұратұлы Бекшенов (2021-) * Ақжар ауданы — Рүстем Мұқашұлы Елубаев (2024-) * Аққайың ауданы — Жанар Поселкеқызы Құсайын (2024-) * Ғабит Мүсірепов ауданы — Руслан Әкімжанұлы Аңбаев (2023-) * Есіл ауданы — Мереке Тілеужанұлы Мұхамедияров (2023-) * Жамбыл ауданы — Азамат Бауыржанұлы Бектасов (2023-) * Қызылжар ауданы — Сақтаған Кәкімбекұлы Сәдуақасов (2024-) * Мағжан Жұмабаев ауданы — Рахат Назымбекұлы Смағұлов (2024-) * Мамлют ауданы — Елена Фёдоровна Степаненко (2023-) * Тайынша ауданы — Берік Ақылжанұлы Әлжанов (2022-) * Тимирязев ауданы — Ерлан Қайырұлы Жаров (2022-) * Уәлиханов ауданы — Мұрат Тоқмағанбетұлы Абдулов (2024-) * Шал ақын ауданы — (бос орын) * Петропавл қаласы — Серiк Мақсұтұлы Мұхамедиев (2023-) ## Түркістан облысы Облыс әкімі — Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды (2022 жылғы 31 тамыздан) * Бәйдібек ауданы — Ерлан Зайыпұлы Нұрмаханов (2023-) * Жетісай ауданы — Серік Үсенұлы Мамытов (2023-) * Келес ауданы — Жәнібек Есенұлы Ағыбаев (2022-) * Қазығұрт ауданы — Азизхан Әзімханұлы Исмаилов (2023-) * Мақтаарал ауданы — Бақыт Насырханұлы Асанов (2018-) * Ордабасы ауданы — Азат Әбдіғалиұлы Оралбаев (2023-) * Отырар ауданы — Қайрат Жолдыбайұлы Жолдыбай (2024-) * Сайрам ауданы — Арман Сәбитұлы Сәбитов (2023-) * Сарыағаш ауданы — Арман Айдарұлы Абдуллаев (2023-) * Сауран ауданы — Мақсат Асылбекұлы Таңғатаров (2023-) * Созақ ауданы — Мұхит Сексенбайұлы Тұрысбеков (2022-) * Төле би ауданы — (бос орын) * Түлкібас ауданы — Нұржан Жақсылықұлы Ізтілеуов (2023-) * Шардара ауданы — Арман Романұлы Қарсыбаев (2023-) * Арыс қаласы — Гүлжан Мамытқызы Құрманбекова (2021-) * Кентау қаласы — Жандос Қалмырзаұлы Тасов (2022-) * Түркістан қаласы — Әзімбек Пазылбекұлы (2024-) ## Ұлытау облысы Облыс әкімі — Берік Әбдіғалиұлы (2022 жылғы 11 маусымнан) * Жаңаарқа ауданы – Қанат Шубайұлы Қожықаев (2023-) * Ұлытау ауданы – Аманжол Батырбекұлы Мырзабеков (2022-) * Жезқазған қаласы – Қайрат Абдоллаұлы Шайжанов (2022-) * Қаражал қаласы – Айқын Қылышұлы Елеусізов (2023-) * Сәтбаев қаласы – Мұрат Ерболатұлы Бөрібаев (2024-) ## Шығыс Қазақстан облысы Облыс әкімі — Ермек Беделбайұлы Көшербаев (2023 жылғы 16 маусымнан) * Алтай ауданы — Ренат Тілеуханұлы Құрманбаев (2023-) * Глубокое ауданы — Эльдар Лұқбекұлы Тумашинов (2022-) * Зайсан ауданы — Аэлита Ахметсәлімқызы (2023-) * Катонқарағай ауданы — Данияр Бекқазыұлы Дүйсенбаев (2024-) * Күршім ауданы — Алмат Талғатұлы Ақышов (2022-) * Марқакөл ауданы — Рүстембек Набиолдаұлы Кемешев (2024-) * Самар ауданы — (бос орын) * Тарбағатай ауданы — Дархан Шомпайұлы Жөргекбаев (2022-) * Ұлан ауданы — Арман Ілиясұлы Бекбосынов (2024-) * Үлкен Нарын ауданы — Елдос Жанболатұлы Байрахметов (2024-) * Шемонаиха ауданы — Григорий Иосифович Акулов (2019-) * Өскемен қаласы – Жақсылық Мұқашұлы Омар (2018-) * Риддер қаласы – Думан Есдәулетұлы Рахметқалиев (2024-) ## Тағы қараңыз * Қазақстан облыстары әкімдерінің тізімі * Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі ## Дереккөздер
Әділет Серікұлы Қасымханов (28 шілде 1990, Аягөз, Семей облысы) — Ұлт жанашыры, қоғам қайраткері 1998 жылы Аягөз қаласының №44 жалпы орта мектептің 1-ші сыныбына барып, 2006 жылы осы аталған мектептін 9-шы сыныбын аяқтады. 2003 жылы Аягөз қалалық «Жас Қанат» музыка мектебін бітірді. ## Еңбек жолы 2006 жылы Семей қаласындағы «Семей бизнес колледжі» Эконамика, бухгалтерлік есеп және аудит, мамандығына түсіп, 2009 жылы бітірді. 2010 жылы Семей қаласындағы (Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң) уневерситетінде жоғарғы білім алды. 2013 жылы ҚРҚМ «Әскери техникалық мектебі» Әскери оқытылған резервті даярлау бағдарламасы бойынша оқу бітірді. 2013-2014 жылы Абай облысы, Аягөз қаласында АО «ҚазМұнайГаз» мекемесінде «машинист-котельный» маманы болып қызмет атқарды 2014-2016 жылы Семей қаласындағы АО «ҚазМұнайГаз» мекемесінде Өрт сөндіруші қызметін атқарды. 2016-2019 жыл аралығында ТОО «Nomad» компаниясында Бас-менеджер болып қызмет етіп, 2019 жылы жеке кәсіпкерлікке бет бұрды. ## Марапаттары * 2023 ж. “Жыл үздіктері” марапаттау шарасында “Алтын адам” номинациясымен марапатталды * 2024 ж. Бауыржан Момышұлы “Батыр шапағаты” атындағы төс белгі * 2024 ж. Ұлт жанашыры ## Жеке өмірі Отбасылы, 4 баланың әкесі
Адай көтерілісі — 1870 жылы Маңғыстау шаруаларының патша өкіметінің отарлау саясатына қарсы көтерілісі. ## Себебі Патшалы Ресейдің Шығыстағы басқыншылық саясаты үшін Маңғыстау түбегінің стратегиялық мәні үлкен болды, оның үстіне Шығыспен қатынас жасайтын барлық су және керуен жолдары Маңғыстау арқылы өтті. Сондықтан патша үкіметі Маңғыстау түбегін 18 ғасырдың бас кезінде өзіне бағындыруға әрекет ете бастаған еді. 18 ғасырда Каспий теңізінің шығыс жағалауына 20-ға жуық арнайы экспедиция жасақталды. Ресей империясы Адай руларын 19 ғасырдың 30-жылдарынан бағындыра бастады. 1866–1867 жылы Адай руларынан Жоғарғы адай (Бәймембет Маяұлы басқарды) және Төменгі адай (Ғафур Қалбыұлы басқарды) дистанциялары құрылды. Екі билеуші Орал облысы басқармасына шақырылып, жаңа ережелермен танысты. Жаңа реформа бойынша салықтың мөлшері 1 сом 30 тиыннан 3 сом 50 тиынға дейін өсті және билеушілерден үй санын дәл есепке алуды, жерді мемлекеттік меншік деп тануды, болыстар мен ауылдарға бөлінуді талап етті. Ережені Маңғыстауға ендіру 1870 жылға дейін кейін қалдырылған болатын. Отарлық үкімет осындағы Адай руы Орал және Торғайдағы көтеріліске қолдау көрсетеді деп қорықты. Тек 1870 жылы ғана орыс өкіметі Маңғыстауға реформа жүргізбек болды. 1869 жылдың қазанында реформаны ендіруге дайындық жүргізу үшін дала бекіністеріндегі гарнизондар күшейтілді. 1869 жылдың қарашасында Кавказ әскерлері Каспий теңізінің оңтүстік-шығыс жағалауын жайлап алды. Тек 1870 жылдың басында ғана орыс өкіметі Маңғышлақты (Маңғыстауда) бекініс жасауға шешім қабылдады. 1869 жылдың қазан айында реформа ережелерін ендіруге дайындық үшін дала бекіністері гарнизондары күшейтілді. Адайлардың жазғы көшу жерлерінің барлық территориялары орыс әскерлері жайлаған әскери бекеттер арасында бөлініске салынды, олар аумақты «зерттеуді» сылтау етіп, қазақтарды толық бақылауға алды. 1869 жылдың қарашасында Кавказ әскерлері Каспий теңізінің оңтүстік-шығыс жағалауына орнығып, келесі жылы олар Хиуа шекарасында пайда болды. 1870 жылдың 2 ақпанында Маңғышлақ (Маңғыстау) Орынбор генерал-губернаторлығынан бөлініп, Кавказ әскери басшысы қарамағына өткізілді. Сөйтіп, Адай руының бүкіл көшпелі территориясы орыс әскерлерімен қоршалды. Әкімшілік шекаралардың өзгеруі арқылы адай руы қазақтарына Орал облысы аумағында көшіп жүруге тыйым салынды. Жазғы жайылымдарды пайдалануға ережені қабылдаған жағдайда ғана рұқсат етілді. Сонымен қатар әкімшілік өткен жылғы салықтар мен жер салығын төлеуді талап етті. Мұның өзі әр шаруашылықтан 8 күміс рубльді құрады. Мұндай ақша кедей қазақтар түгілі ауқатты қазақтардың көпшілігінде болмады. ## Көтеріліс барысы Маңғыстау приставы подполковник Рукин (1870 жылы тағайындалды) Бәймембет Маяұлы мен Ғафур Қалбыұлы сияқты би-шонжарлардың көмегімен салықты 1869–1870 жылдарға бір-ақ жинамақ болды. Рукин 1870 жылы 15 наурызда 40-тан астам қазақ-орыс және 60-тай Адай билері мен старшындарын алып, қару-жарақтарын 35 түйеге артты да, салық жинауға шықты. Бұл хабарды естіген халық Досан Тәжіұлы пен Иса Тіленбайұлы, Алғи Жалмамбетовтың бастауымен Рукин отрядына қарсы көтерілді. Көтерісшілер Рукин отрядымен 22 наурызда Инебуазқұмардан құдығы жанында кездесті. Көтерісшілердің тегеуірініне төтеп бере алмай отряд кейін шегінді. Көтерісшілерге «Ұсақ» құдығы маңында Бозашы көтерісшілері қосылды, Рукиннің отряды біржола талқандалды. Бәймембет Маяұлы өлтірілді, Николай Рукин қолға түсіп, өзін-өзі атты. Көтеріліс бүкіл түбекке тарады. Көтерісшілер саны 10 мың салт атты адамға жетті. Олар патша өкіметінің Маңғыстаудағы барлық тірегін, кәсіпшілердің кәсіпорындарын, құрылыс-жайларын ойрандады. Балықшылар, жүк тиейтін жұмысшылар өздерін қанаушы кәсіпшілер мен саудагерлерге қарсы күресті. Сарытас шығанағында жұмысшылар кәсіпшілерге шабуыл жасап, олардың қайықтарын тартып алды. Бұл қайықтардан кіші флотилия құрып, оны патшаның ең мықты соғыс қамалдарының бірі – Александр фортын (биіктігі 4 м, ені 2 м тас қорған ішінде 18 зеңбірегі, 800 пұт оқ-дәрісі бар жақсы қаруланған әскер тобы) қоршау үшін пайдаланды. Көтеріліс жергілікті өкімет орындарымен қатар Петербургтегі Бас штабты да үрейлендірді. Себебі бұл кезде Каспий теңізінің оңтүстік жағалауында, Иранда ағылшындардың ықпалы едәуір күшейген болатын, патша өкіметі Хиуаға қарсы жорыққа даярланып, әскерлерін Красноводск қаласына шоғырландырып жатқан еді. Адай көтерілісінің орталығы осы әскер тобының тылында болды. Көтерілісті басу патшаның Кавказдағы уәкіл-әкіміне тапсырылды. Мамырдың аяғында Маңғыстауға Кавказдан Апшерон полкінің бір батальоны, екі атқыштар ротасы, шептік батальонның екі ротасы, Дағыстан полкінің төрт ротасы және Терек қазақ-орыстарының төрт зеңбірекпен қаруланған 2 жүздігі келді. Көтерісшілер «Ұсақ» құдығында, Үшауыз шығанағында, Александровский фортында күшті қарсылық көрсеткенімен, патшаның жақсы қаруланған тұрақты әскер бөлімдерінен жеңілді. Көтеріліс қатал жанышталды. Көтерісшілер мамырдың аяғында Үстірттен солтүстікке қарай ығысып, көше бастады. Бірақ Орынбордан шыққан жазалаушы отрядтармен (Н. А. Крыжановский мен генерал-майор Биязнов бастаған) кездесіп, көп шығынмен Үстіртке қарай кейін шегінуге мәжбүр болды. ## Көтеріліс нәтижесі Жазалаушылар халықты «Уақытша ережеге» күшпен көндірді. Патша үкіметі Адайларды әлсірету мақсатымен 6 мың үйді Маңғыстаудан бөліп алып, күшпен Орал облысына қосты. Көптеген отбасы Үстіртке қашты, 1874 жылға дейін Адайларды Дағыстаннан келген әскери өкімет басқарды. Содан кейін бір айдың ішінде 9 мыңдай адай үйінен екі жылғы салық бірден өндірілді. Салық төлеу қиындықтарын пайдаланған орыс саудагерлері қазақ шаруаларының жылқыларын 1 сом 60 тиыннан сатып алды. Сөйтіп, 60 мың сомнан астам салық жиналды, өкімет шығынын өтеу үшін 90 мың қой қоса алынды. Дегенмен көтеріліс нәтижесінде халық кейбір жеңілдіктерге ие болды. «Ережеге» бірсыпыра өзгерістер енгізілді (түтін салығын ақшамен емес, малмен өтеуге рұқсат берілді т.б.). 1870 жылғы Адай көтерілісі отаршылық езгіге қарсы, әсіресе салықтың өсуіне және жайылымдарды пайдалануға шек қоюға қарсы шыққан қысқа мерзімді жергілікті және стихиялық шаруалар көтерілісі болды. ## Дереккөздер
Боговье табиғи саябағы (алб. Parku Natyror i Bogovës) — Албанияның оңтүстігіндегі табиғи саябақ, ауданы 330 га (1,3 шаршы миль). Ол 1977 жылы ұлттық маңызы бар бірнеше экологиялық жүйелер мен биоәртүрлілікті қорғау үшін құрылған. Боговье табиғи саябағы Палеарктикалық Жерорта теңізінің ормандарының, орманды алқаптардың және скраб биомасының Пиндус тауларының аралас ормандарының құрлықтық экорегионының ішіне кіреді. ## Тағыда қараңыз * Албанияның қорғалатын аймақтары * Албания фаунасы ## Дереккөздер
Бидосов Мұрат (Мұратбек) Әбдірақымұлы – қазақстандық  кинорежиссёр, кино және телевизия режиссёрі, кинематограф және продюсер. Мұрат Бидосов - алаш қайраткерлерінің өмір жолын, ұлтқа белгілі әйгілі тұлғалардың тағдырын арқау еткен бірнеше телесериалдың режиссері. ## Өмірбаяны 8 қыркүйек 1971 жылы КСРО, Қазақ КСР, Жамбыл облысында дүниеге келген. 1988 жылы Алматы қаласындағы №86 қазақ-орта мектебін алтын медальмен бітірген. 1996 жылы Алматы қаласында Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының бітірді. ## Еңбек жолы 1996 жылдан бастап режиссёр ретінде алғашқы болып қазақстан эстрада жұлдыздырына 200 ден астам бейнеклип пен жарнамалық роликтер түсірді. 1999 жылы телевизияның ең үздік режиссері ретінде «Алтын жұлдыз» сыйлығының иегері атанды. «Хабар» арнасында 2000 - шы жылдары көпшіліктің көңілінен шыққын «Ұят болмасын», «Біздің көшенің тұрғындары», «Абайдың қара сөздері», «Ауылдың алты ауызы», «Алтыбақан» тележобаларының режиссері. Қазақстанда алғашқылардың бірі болып «Ақ сұңқар» және «Алтын алқа» мюзиклін түсірді. 2000 – 2016 жылдары «Хабар» Акционерлік қоғамының» бас режиссері болды. Режиссер ретінде қазақ телевизиясына көптеген өзгерістер алып келді. «Тар заман» сериалы «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасында көрсетіліп, көрермендердің оң бағасын алды. «Кейкі мерген» сериалы да қоғамда ерекше қызығушылық тудырып YouTube каналында миллиондаған көрермен жинады, бұл 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысының 100 жылдығына тарихи оқиғаларды фильмге бейімдеудегі сәтті қадам деп аталды. Сондай-ақ «Тасөткел», «Бекзат», «Қаламгер», «Ақылдың кілті» сияқты туындылар жасады. «Бекзат» көркем фильмі — 2019 жылы "Хабар" агенттігінің тапсырысымен түсірілген. Боксшы Бекзат Саттархановтың есейген шақтарын, спорттық мансап жолындағы бастан кешкендерін, Сидней Олимпиадасында алтыннан алқа таққанын баяндайтын драманы спортшылар мен жерлестері жылы қабылдады және фильм көрермендердің көңілінен шықты. «Ерте көктем» телехикаясы ХХ ғасырдың 30-жылдарындағы қазақ мәдениеті мен руханиятының даму кезеңін суреттейді. Аталған тарихи кезең сериалда мемлекет және қоғам қайраткері Санжар Асфендиаровтың, дәрігер-ғалым Халел Досмұхамедовтың, академик Орымбек Жәутіковтың өмір жолы мен қилы тағдырлары арқылы көрініс тапқан. ## Фильмография: ### Режиссер: * "Теміртау көктемі" фильмі 2010 * "Ақ сұңқар" фильмі 2010 * «Бақыт құсы» фильмі 2011 * "Бапкер" телехикаясы 2012 «Хабар» * "Агент Z" телехикаясы 2012 «Хабар» * "Әпке " телехикаясы 2013 «Qazaqstan» * "Ақылдың кілті. Өмірдастан" телехикаясы 1 маусым 2015, 2 маусым 2016 «Хабар» * "Тар заман" телехикаясы 2017 «Qazaqstan» * "Кейкі мерген" телехикаясы 2018 «Qazaqstan» * "Бекзат" фильмі 2019 «Хабар» * "Орбұлақ Шайқасы" телехикаясы 2019 «Qazaqstan» * "Абай" телехикаясы 2020 «Qazaqstan» * "Ерте көктем" телехикаясы 2024 «Qazaqstan» * "Қарасу" телехикаясы 2023 «Хабар» ### Продюсер * "Тасөткел" фильмі 2017 «Хабар» * "Қаламгер" телехикаясы 2018 «Хабар» * "Дулати" телехикаясы 2019 «Хабар» * "Теміртас" телехикаясы 2020 «Хабар» ### Арнайы проектілер * Қазақстан Республикасы Президентінің ұлықтау рәсімінің бас режиссері 2006, 2011, 2015. * ОБСЕ саммитінің бас режиссері; 2010 * ҚР қарулы күштері шеруінің бас режиссері; 2013 * Астана ЭКСПО режиссері. 2017 ## Марапаттары * "Құрмет" ордені * "Ерен еңбегі үшін" медалі * «Алтын жұлдыз» сыйлығы * «Мәдениет саласының үздігі». * «10 жыл Астана» медалі ## Отбасылық жағдайы: Әкесі: Бидосов Әбдірақым Әшірұлы. Анасы: Онғарбаева Бүбіхан Қамбарқызы. Үйленген, үш баласы бар. Жұбайы: Исабекова Айман Дулатқызы. Балалары: Уали, Әлішер, Дәния. ## Фильмография, фото, биография. ... "Бекзат" фильмі "Тар заман" телехикаясы "Кейкі мерген" телехикаясы "Орбұлақ Шайқасы" телехикаясы "Қарасу" телехикаясы "Ерте көктем" телехикаясы "Абай" телехикаясы "Қаламгер" телехикаясы "Теміртас" телехикаясы "Ақылдың кілті. Өмірдастан" телехикаясы ## Сілтемелер
Бовилла көлі (алб. Ujëmbledhësi i Bovillës) — Албаниядағы 4,6 шаршы шақырым (1,8 шаршы миль) су қоймасы, Тирананың солтүстік-шығысында және Кружадан оңтүстік-шығысқа қарай шамамен 9 мильде (14 км) Дайт тауының ұлттық саябағында орналасқан. Тирананы ауыз судың көп бөлігін қамтамасыз етеді. ## Географиясы Көл Ишемнің бір саласы Теркузе өзенінің бөгеті арқылы қалыптасады. Теркузенің бастауы жағалаудағы тау тізбегінің сыртқы тізбегінің шығысында, Мая-э Гомтитит тауы (1268 м) мен Мали-и Бжешит (1239 м) арасындағы терең Шкалле-е Бовиллес каньоны арқылы өтеді. Бөгет осы каньонға кіре берісте орналасқан және жергілікті конгломераттан, қиыршық тас пен құмнан жасалған. Оның биіктігі 91 м, ұзындығы 130 м. Құрылыс жұмыстары бастапқыда 1988 жылы басталып, коммунизмнің күйреуімен тоқтап қалды. 1993 жылы қазанда Италия мемлекетінің қолдауының арқасында жұмыс қайта жанданды. 1996 жылы құрылыс аяқталғаннан кейін көлді толтыру және өз мақсатына жету үшін 1998 жылға дейін қажет болды. Су деңгейі жыл бойына 7–10 метрге өзгеріп отырады, судың жоғарғы шегіне жаңбырлы қыс айларында жетеді. 2006 жылдан 2008 жылға дейінгі өлшеулер ең үлкен тереңдіктің шамамен 45 метр екенін көрсетті. Бастапқы 53 метр тереңдіктегі айырмашылық өзеннің жоғары ағысынан түсірген шөгіндіге байланысты болуы керек. Теркузе шамамен 98 км2 (38 шаршы миль) су жинау алаңынан жылына шамамен 105 000 000 м3 су береді. Жылдық су тұтыну шамамен 78 000 000 м3 құрайды - шамамен су қоймасының көлемі. Өңдеу зауытына су қоймасынан секундына шамамен 1800 литр су болат құбыр арқылы (жылына шамамен 50-ден 57 миллион м3) жеткізіледі. Осы жер үсті суынан басқа, Тирананың ауыз сумен қамтамасыз етілуі секундына 2,8 м3 қажетті қажеттілікті қанағаттандыру үшін табиғи жер асты ұңғымалары мен артезиан суымен толықтырылған (2009 жылғы бағалау). Резервуарды Тирананың солтүстігіндегі Кодра Куке қаласындағы өңдеу зауытымен байланыстыратын болат құбырдың диаметрі шамамен 90 см. Су қоймасындағы судың бір бөлігі суаруға да пайдаланылады. ## Табиғатты қорғау Көл Дайт тауы ұлттық саябағында, Штаме пасс ұлттық саябағының оңтүстігінде орналасқан. Шатқалдың айналасындағы жартас пен бөгет өрмелеуге жақсы мүмкіндіктер ұсынады. Көлде жүзуге тыйым салынады. Көлде балықтың бірнеше түрі ғана болды: Шнайдер (Alburnoides bipunctatus) және Барбус тұқысы ең көп таралған. Балықшылар көп мөлшерде ақ амур балықтарын аулады. Судың сапасын жақсарту үшін күміс тұқы (Hypophthalmichthys molitrix) бірнеше рет енгізілді. Бес мыңнан астам халқы бар тоғыз шалғай ауыл су қоймасының төңірегіндегі төбешіктерде шашырап жатыр. Тұрғындар күнкөріс көзін негізінен ауыл шаруашылығынан алады. Су қоймасын жасау үшін 400-ге жуық отбасын көшіруге тура келді. Олар өз жерлері үшін өтемақы алды, бірақ қозғалыс әлі де қатты қарсы болды. 2001 жылдың қыркүйегінде су қоймасынан шыққан суда жағымсыз иіс пен дәм алғаш рет байқалды. Кейіннен жан-жақты тексеру нәтижесінде судың сапасы жақсы екені анықталды. Иістің көзі оттегіге тәуелді актинобактериялар мен стрептомицеттер деп болжанған. Мамандар судың лайлануын азайту шараларын ұсынды: эрозияны азайту мақсатында орманды қалпына келтіру, су қоймасының жағасынан қорғалатын аумақты қалпына келтіру, маңайдағы елді мекендер мен шаруашылықтардың ағынды суларын өңдеу. ## Дереккөздер ## Библиография * Aleko Miho, Alqiviadh Çullaj, Reinhard Bachofen (Ed.), Bovilla (Albania) – Limnological Study / Studim Limnologjik. Julvin 2, Tirana 2009, (researchgate.net).
Хотан жібек фабрикасы (қытайша: 和田丝绸厂, пінин: Hétián Sīchóu Chǎng) — Қытайдың Шыңжаңдағы Хотан қаласындағы жібек фабрикасы. Ол Хотан қаласының солтүстік-шығысында орналасқан және базарда сатылатын көптеген түрлі-түсті жібектерді шығарады. Фабрика піллә қайнатудан бастап жібекті басып шығаруға дейін қытай тілінде жібек өндірісі бойынша экскурсиялар ұсынады. ## Дереккөздер
Мұқанна (араб.: المقنع‎ яғни «жабықпен жабылған») – хорасандық уағызшы, секталық қозғалыс пен Аббасидтерге қарсы көтерілістің басшысы, халифа әл-Махди (775-785) тұсында бүкіл Трансоксиананы қамтыған. Шын есімі Хашим ибн Хаким деп есептеледі. ## Мұқанна туралы мәлімет Мұқанна көтерілісі туралы мәліметтер аз, ол туралы тарихи деректер аңыз-әңгімелермен араласып, бір-біріне қайшы келеді. Ең маңыздысы әл-Бирунидің «Ақ киімділер мен карматтардың жаңалықтары» атты еңбегінде жинаған аңыздар. Уағызшының Мерв тумасы болғаны, Әбу Муслим көтерілісіне қатысқаны және кейіннен оның рухын қасиетті түрде құрметтегені белгілі. Соғды шаруалары мен түркі көшпелілерінің қолдауына ие бола отырып, 777 жылы ол «ақ киімді халық» көтерілісін көтерді: соғдылықтардың киімдерінің ақ түсі халиф ізбасарларының қара киімдеріне қарама-қайшы болды. Мұқанна өз туының астына Әбу Муслим мен хуррамиттер қалған жақтастарын әкелді. Оның ілімі Құранның жасырын мағынасын түсінуге ұмтылған исламдағы мистикалық ағыммен маздакизмнің таңқаларлық қоспасы болды. Ол жандардың ауысуына сеніп, ізбасарларын сиқырлы әрекеттерімен таң қалдырды. «Пайғамбар» Құдай Адамды өз бейнесінде жаратты, содан кейін Нұх, Ыбырайым, Мұса, Иса, Мұхаммед, Әли, оның ұлы Мұхаммед, Әбу Мүслім және ең соңында жаратылыстың тәжін бейнелейтін Мұқаннада дүниеге келген. Айналасындағыларды керемет сұлулығымен таң қалдырмау үшін Мұқанна бетін жібек жамылғысының артына жасырған (сонымен қатар, бірқатар мәліметтер бойынша, қолдан жасалған алтын масканың астына). Аббасилер «пайғамбардың» таз, бір көзі қисық болғаны үшін бетін жасырып жүр деген қауесет таратқан. ## Көтеріліс Көтеріліс тез тарады бүкіл Трансоксиана, басып алды Бұхара мен Самарқанд. «Мұқанна» Бағдадтан Хорасан губернаторына көмектесу үшін жіберілген халифа жасақтарын тойтарып үлгерді. Шамамен 783 жылы оны халифаның жақтастары Кешке жақын Санам бекінісіне қамап тастады. Одан әрі қарсылық көрсетудің түкке тұрғысыз екенін көрген жақтастар Мұқаннадан кете бастады. Ол Исламның көптеген тыйымдарын сақтамады, бұл оған бидғатшы деген атаққа ие болды. Оның өлімі туралы мәліметтер қарама-қайшы. Кейбір авторлар оның уланғанын, басқалары оның жанұясымен және айналасындағылармен бірге оның рухы ирандық дәстүр бойынша көкке көтерілуі үшін жаназаға көтерілгенін жазады. Мұқаннаның даңқы ғасырлар бойы сақталды. 12 ғасырға дейін «ақ халаттылар» өздерінің «Мәһдидің» жаңа пішінде оралуын күтті. Шамасы, «Мұқаннаның жеңілуі Орталық Азияда исламның түпкілікті орнығуын білдірсе керек, одан кейінгі барлық көтерілістер енді мұсылмандарға қарсы бағытқа ие болмады». «Бұхара тарихының» авторы ан-Наршахи (10 ғ.) Мұқанна жақтастары әдетте әйелдермен еркін қарым-қатынаста болғанын атап көрсетеді: «олардың әйелдері... олардың арасындағы барлық еркектерге рұқсат етілген». ## Кейінгі мәдениеттегі Мұқанна Мұқанна туралы хикая Еуропада 19 ғасырдың басында, ағылшын-ирланд романтик ақыны Томас Мурдың «Хорасанның жамылған пайғамбары» (1817) поэмасында сипатталған кезде белгілі болды. X. Л. Борхес Бұл сюжетті «Мервтік Хакім, бетперде киген бояушы» (1934) ертедегі әңгімесінде айтқан. Нью-Йоркте 1889 жылдан бері «Жабық пайғамбарлар» масондық қоғамы жұмыс істейді. Садриддин Айнидің «Мұқанна көтерілісі» (1944) атты тарихи очеркі көтеріліске арналған. ## Дереккөздер
Қуат Әуесбайұлы Әуесбай (ағылш. Kuat Auyesbay, 07 мамыр 1985 жылы, Жамбыл облысы, Красногор ауданы, Отар ауылы (қазіргі Қордай ауданы, Жамбыл облысы) — журналист, медиаменеджер. ## Өмірбаяны 1985 жылы 7 мамырда Жамбыл облысы, Қордай ауданы, Отар ауылында ұстаздар отбасында дүниеге келген. 2003 ж. Тараз қ-ғы №12 Керімбай орта мектебін бітірді. Мектеп қабырғасында жүріп, мемлекет қайраткері, болыстық қызмет атқарған Керімбай Бұралқылұлы туралы қалалық газетке «Керімбай баба кім болған?» мақаласын жазып, соның нәтижесінде Керімбай бабаның еңселі ескерткішінің мектеп алдына орнатылуына себепші болады. Қуат Әуесбай журналистік кәсібін ғылыми-педагогикалық қызметпен ұштастырған медиа саласы маманы. ### Білімі * 2003-2007 жж. Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің журналистика факультетінде оқыды; * 2014-2016 жж. Л.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің журналистика және саясаттану факультетінің магистратурасы, әлеуметтік ғылымдар магистры; * 2018-2021 жж. Л.Гумилев ат. ЕҰУ журналистика және саясаттану факультетінің докторантурасы, PhD. ### Еңбек жолы * 2005-2007 жж. «Ана тілі» республикалық газетінде тілші; * 2007-2008 жж. «Айқын» республикалық газетінің Жамбыл облысы бойынша меншікті тілшісі; * 2007-2008 жж. ҚР Жер ресурстарын басқару агенттігі Мемжер ғылыми өндірістік орталығы «Баспа және редакциялау» бөлімінің меңгерушісі-«Қазақстан жер ресурстары» журналының бас редакторы; * 2008-2010 жж. «Ақ желкен» журналы бас редакторының орынбасары; * 2010-2014 жж.«Халық сөзі» республикалық қоғамдық-саяси газетінің бас редакторы; * 2014 ж. ҚР Парламенті Сенаты төрағасының хатшылығы; * 2015-2017 жж. ҚР Ұлттық музейінің Жұртшылықпен байланыс бөлімінің меңгерушісі – «Ұлттық музей» газетінің бас редакторы; * 2015-2016 жж. Еуразиялық Топ ЖШС Сыртқы корпоративтік коммуникациялар бөлімінің сарапшысы; * 2015-2017 жж. «Astana News» ЖШС директоры; * 2017 ж. «Атырау-Ақпарат» ЖШС директорының орынбасары; * 2017-2018 жж. Жамбыл облыстық «Ақ жол» газетінің редакциясы» ЖШС директор-бас редакторы; * 2018 ж. Латын қарпіндегі тұңғыш «Til-Qazyna» газетінің бас редакторы; * 2020 ж. қыркүйектен Л.Гумилев атындағы ЕҰУ журналистика және саясаттану факультетінің оқытушысы; * 2019-2022 жж. «Turkistan» халықаралық газетінің директоры-бас редакторы; * 2022-2024 жж. «Egemen Qazaqstan» жалпыұлттық республикалық газеті интернет-редакциясы жетекшісі,газет шеф-редакторы; * 2024 жылдың маусымынан «Egemen Qazaqstan» жалпыұлттық республикалық газетінің бас редакторы орынбасары. ## Қоғамдық қызметі * Бас редакторлар клубы вице-президенті (2021 ж. шілде); * 2019 жылдан ҚР Үкіметі жанындағы терминология комиссиясы мүшесі. ## Отбасы * Әкесі — Әуесбай Бақбергенұлы, Абай атындағы Жамбыл колледжінің (бұрынғы педагогикалық училище) оқытушысы, кафедра меңгерушісі, Красногор аудандық (қазіргі Қордай ауд.) мәдениет бөлімінің бастығы, Луговой аудандық (қазіргі Т.Рысқұлов ауд.) мәдениет үйі директоры болды. ҚР Білім және ғылым министрлігінің «Ыбырай Алтынсарин», «Білім беру ісінің құрметті қызметкері», ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің «Мәдениет саласының үздігі», ҚР Білім және ғылым министрінің Құрмет грамотасымен, ҚР Оқу-ағарту министрлігінің «Еңбек ардагері» төсбелгілерімен марапатталған. Тараз қаласының құрметті азаматы, Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясының мүшесі; * Анасы — Рабиға Сақыпқызы, мектеп мұғалімі, ҚР Білім және ғылым министрлігінің «Білім беру ісінің құрметті қызметкері», «Ыбырай Алтынсарин», ҚР Оқу-ағарту министрлігінің «Еңбек ардагері» төсбелгілерімен  марапатталған, Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясы мүшесі; * Жұбайы — Шынар Қорғасбек, журналист; * Балалары — Айша, Аяла, Мерей, Адия, Лашын. ## Марапаты * «Ерен еңбегі үшін» медалі; * «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі; * «Халық алғысы» медалі; * «Бірлік» медалі; * ҚР Президентінің Алғыс хаты. ## Дереккөздер
Адай көтерілісі (1929–1932) — Қазақстандағы шаруа қожалықтарын күштеп ұжымдастыру тарихында бұл қозғалыстың шығу себептері, сипаты, қозғаушы күштері де Созақ көтерілісімен және тағы басқа үлкенді-кішілі шаруалар наразылықтарымен өзара үндесіп және ұштасып жатыр. Бұл көтеріліс Адайлардың коммунистік асыра сілтеушілікке қарсы наразылық қимылдары. Адай, Табын руларының сол кездегі Қазақ өлкесі партия комитетінің басында отырған Голощекиннің қанқұйлы теріс, өктем саясатына, зорлық-зомбылығына карсы толқуы 1931 жылдың маусым-шілде айларында басталды. Ол зорлық пен өктемдік, елден салық жинау саясатының өрескелдігінен, ұжымдастырудын ел еркінен тыс, жойқын әкімшілік тұрғыда іске асырылуынан көрініс тапты. Қазақстандағы ұжымдастырудың ірі трагедияларының бірі - Адай көтерілісінің орталығы Маңғыстау ауданы болды. Адай даласы атанған көрші үш ауданды қамтыған бұл өлке 1928 жылы байларды жаппай тәркілеу және жаппай ұжымдастырудан босатылған өлке болатын. 1925 жылы Қазақстанға келген бетте-ақ Голощекин жергілікті жағдайды саралап, талдап, төзімділікпен төңірегін жан-жақты шолып алудың орнына күн тәртібіне "ауылды кеңестендіру" ұранын төтенше қойған. Қазақ ауылын кеңестік жолмен дамытуды ақылға сыйымды балама жолдарын ұсынған С. Сәдуақас, С. Қожан, С. Меңдеш тәрізді азаматтардың пікірлеріне құлақ аспаған Голощекин Маңғыстау тәрізді саясаттан іргесі аулақ жатқан оқшау аймақтарда да ТОЖ-дарға (бірлесіп мал бағу серіктіктері) біріктіруді көздеді. Мұндай төтенше әрекетті көшпелі өмірге әбден көндіккен төңірек қолдай қоймады. Асықпай үгіт-насихат жүргізу мәселесі назардан тыс қалды. Қазақстанның ОГПУ (біріккен мемлекеттік саяси басқарма) органдарының 1930 жылы қазан айында контрреволюциялық ұйым туралы аңызды ойлап шығаруы жағдайды ұшықтыра түсті. Голощекиннің және Құрамысовтың атына жолдаған ресми хатында Қазақстан ГШ ОГПУ-ы бастығының орынбасары Альшанский мұндай контрреволюциялық ұйымның Форт-Александровскіде ашылғанын, оның бұрынғы Адай округінде әрекет жасағанын баяндады. Осы ұйымға қатысты деген сылтаумен 68 адам тұтқынға алынып, ал патша өкіметінің қызметкерлері 30 адам байлар мен саудагерлер ретінде айыпталған болатын. Бұл ұйым мүшелеріне төмендегідей айыптар тағылды: Ұйым "өзіндегі" қазақ коммунистерін жұмылдыру негізінде 1922 жылы Форт-Александровскіде қарулы көтеріліс дайындады; Адайлар еуропалықтарды қуып жіберу үшін барлық шараларды қолданып бақты, осыған байланысты жергілікті ұлтшылдық ерекше көрініс берді; Түгелдей байлармен, саудагерлермен және чиновниктер элементімен толтырып, округтегі кеңестік партия аппаратын басып алды. Сондай-ақ, партия ұйымы да әлеуметтік жат элементтермен бүлінген; Орталықтан жіберілген қазақ қызметкерлерге ықпал етудің орнына оларды соққыға жығу мен Адай жерінен қуып шығуға дейінгі барлық шараларды қолдана отырып, оларды ұйымдасқан қуғын-сүргінге ұшырату орын алған. ҚазОАТком мүшесі Ералиевті өлтіруді ұйымдастырған; Революциялық заңдылық бұрмаланды және шариғатпен - ақсақалдар салтымен ауыстырылды, құн, барымта және осы тәрізділер әдеттегі құбылыс болып алды; Ұйым округ таратылған соң, округтің таратылуына қарсы контрреволюциялық үгіттеу жүргізетін "Адайды құтқару" тобын құрды. Түркістанға және Ауғанстанға халықтың көшіп кетулерін ұйымдастыру туралы барлық адайлықтарды шақырған, контрреволюциялық үндеуді басып шығарды және таратты. Осыған байланысты 1929 жылы халық Түркіменстанға жаппай көшті; Ұйым өзінің үндеуінде қарулы бас көтерулерге бандалар, соның ішінде Қ. Қошановтың бандасын ұйымдастыруға шақырды; Ұйым халық шаруашылығының барлық салаларын, әсіресе қаржыландыруды, кооперативтендіруді және даярлауларды түгелдей қамтитын экономикалық зиянкестікпен айналысты, осының салдарынан мемлекет осы жылдары миллиондаған шығынға батты. Көшпелі қазақ қоғамының, соның ішіндегі Адай даласының рулық тұрмысқа негізделген әдет-ғүрып, салт-дәстүрлерінің бәрі мұнда қылмыс ретінде қаралған. ОГПУ өздері ойлап шығарған контрреволюциялық ұйымды басшылықсыз қалдыруға болмайтынын да түсінді, сондықтан да идеологиялық басшы ретінде өздері "Адай ханы" деп ат берген ірі бай Тобанияз Әлниязұлыны атап көрсетті. Осыған байланысты бұл мәселемен ұсталғандар кейде "Әлниязов ісімен" айыпталғандар деп те аталды. Адай көтерілісі – бір ғана рудың емес, осы Маңғыстау өңіріндегі барлық халықтың әділетсіздікке қарсы ұлттық наразылығы. Сипаты жағынан халықтық көтеріліске кедейлер мен батырақтар жаппай қатысқан, негізгі қозғаушы күші болған - орташалар. Уәкілдердің жергілікті жерлерде ұйымдастырған "социалистік жарыстары" да халықтың ашу-ызасын туғызды. Оның үстіне адайларға тек ет салығын ғана салған жоқ. Олар адамның ойы тұрмақ түсіне кірмес әртүрлі салықтар төлеуі тиіс болды. 1928–1929 жылдың қыс айларында «Қызыл жүн» аталған жүн салығы, онымен қатар тері, сүйек, шүберек жинап тапсыру міндеті қойылды. Салық мөлшері өте көп болып, оны өтеу мүлде мүмкін болмады. Сондықтан қыстың қақаған аязында, ұлыған боранға қарамай кой қырқылды, түйе күзелді. Тұрғындар көрпелерін сөгіп, жүнін алды, алашаларын, арқанын түтіп жүн етті. Осындай құлақ естімеген, көз көрмеген әрекеттерге барғанның өзінде де «Қызыл жүн» жинау жоспарын орындай алмағандар айдауға түсті. Байлар мен кулактарды құрту кезінде оларға көмектесті деген желеумен кінә тағылған зиялылар да қамауға алына бастады. 7700 шаруа қожалығынан тұратын Маңғыстау ауданы 1931 жылы шілдеде шамамен мынандай топтарға бөлінді: халықтың 30 пайызы бейбіт жағдайда еңбек етіп жатты, ал 60 пайызы көтерілісшілермен болды, 10 пайыздайы кімдердің жағына шығарларын білмей абдырды. Бірлі-жарым ауылдар болмаса, Табын ауданындағы халық түгелдей дерлік кәтерілісшілерге қосылды. Олармен бірге сондай-ақ Жылқосы ауданының 11 әкімшілік ауылы және Доссор ауданының екі ауылының кейбір азаматтары көтеріліп, қолға түскен нәрсемен қаруланып, көтерілісшілер қатарын толықтырды. Үкіметтің күш қолдану саясатына бекем бел байлағанын, Адай даласына самсаған әскер түсіріп жатқанын көрген көтерілісшілер кәсіпшіліктерге, кооператив ұйымдарына, дайындау пункттеріне әділетсіз өкімет ошақтары деп қарап, жиі-жиі оларды талқандап, өртеп кетті. Барлау арқылы жалпы Маңғышлақ ауданында әр түрлі бағыттарда осындай ұрыстар жүргізіп жүрген жекелеген көтерілісшілер топтарын есептемегеннің өзінде, 600–800 адамдай топтасқан көтерілісшілер қолдары жасақталған. Бұл олардың солтүстік қанаттағы күштерінің негізгі саны болатын. Ал енді көтерілісшілердің оңтүстік күштері Оразбай атты бұрын мемлекеттік комиссияға жол сілтеуші болған адамның басшылығымен 150 адамдық азғантай отрядтарға бөлініп алып, Қарабұғаз шығанағының оңтүстіктігіндегі кәсіпшіліктерді түгелдей өздеріне қаратты. Оразбайдың өзі басқаратын 100 адамдық негізгі отряд түрікмендермен бірігіп әрекет жасау туралы келіссөздер жүргізді. Адайлар мен табындар жаппай көшіп, көтерілісші сарбаздарға ілесті. Маңғыстау өңірінде бұрын-соңды болмаған жаппай дүрлігу, босу басталды. 14 тамызға қарай Рагозин бастаған қалың қол Қоңырат құдығы маңында Үстірттен шығыста, дәл Түрікмен жерімен шекарада Оразбай қолын қоршауға алды. Форт-Александровскіден шыққан қарулы күштер Қарабұғаздың оңтүстік-шығысында Дейме құдығы ауданында тағы да бір мыңдай адамнан тұратын жасақтарды қоршап алды. Әскер бөлімдерінің көтерілісшілермен болған қантөгіс қақтығысы көтерілісшілердің 5 мыңдай қожалығының берілуімен аяқталды. Көтерілісшілердің үлкен отрядтары Барсакелмес батпағында ұсталды. 22 қыркүйекте Сенек құдығы маңында Ротермель бастаған отрядтар солтүстікке ұмтылған көтерілісшілермен қақтығысып тағы да жеңіске жетті. Жалпы қыркүйек айындағы әскери қимылдардың нәтижесінде үкімет әскерлері көшіп бара жатқан 3500 қазақ қожалықтарын кейін қайтарып алды. 196 көтерілісші, олардың ішінде 26 көтеріліс басшылары Фортта түрмеге қамалды. 128 тұтқын Гурьевке жөнелтілді. Қыркүйек айында басқа да аудандардан тағы 97 адам тұтқындалды. 66 адамның тергеу ісі жедел түрде аяқталып, істері сотқа берілді. Аман қалған көтерілісшілердің кейбір топтары Түрікмен жеріне, Қарақалпақ арқылы Орта Азия республикаларына өтіп кетіп, Ауғанстан, Иран асты. ## Дереккөздер