text
stringlengths 3
252k
|
|---|
Айнұр Әкімжанқызы (1 қаңтар 1992, Түркістан облысы Шымкент) — Бала дәрігері ортопед - травматолог сәби массаж эксперті.
С.Ж. Асфендиаров атындағы ұлттық медицина университетінің түлегі, балалар ортопеді, травматолог. Сондай-ақ елімізде Фунгус диагнозын алғашқы болып отасыз емдеген дәрігер. Талай науқастың алғысына бөленген дәрігер сол еңбегі үшін Б.Момышұлының “Батыр шапағаты” төс белгісінің иегері атанған, Ұлт жанашыры, Ел жанашыры төс белгісінің және “Алтын адам” номинациясының иегері атанған.
## Өмірбаяны
* 2008 жылы Абай атындағаы орта мектеп аяқтаған
* 2011 жылы Алматы қаласы лингвистикалық қыздар педагогикалық гуманитарлық колледжін аяқтаған
* 2019 жылы С.Ж Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетін Ортопед-травматология аяқтаған
* 2023ж Іскер Әйелдер төрайымы
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://ardageruni.kz/?p=75761 — Ел жанашырлары ерекше балалары бар аналарды қуантты |
Зәмзагүл Ермекқызы Асанова (14 қаңтар 1971) — ел жанашыры, Іскер Әйелдер төрайымы.
## Өмірбаяны
1988ж Павлодар облысындағы С.Мүткенов атындағы орта мектебің аяқтады.
1993 жылы Абай атындағы Университетінің Тарих факультетің аяқтаған.
2023ж Іскер Әйелдер төрайымы.
## Жеке өмірі
Тұрмыста
## Марапаттары
* ҚР Президенті Қ.Тоқаевтың «Алғыс” пен “Алғыс хатының” иегері
* Аманат партиясының Алматы қалалық филиалының төрағасы С.Канкуровтың “Алғыс хатымен марапатталған
* “Аманат” партиясы Жетісу аудандық филиалының төрағасы Е.Давовтың “Алғыс хатымен” марапатталған
* “Балаларды қорғау” қорының директоры Д.Бердімұраттың “Алғыс хатымен” мараратталған
* Бауыржан Момышұлының “Намыс” “Батыр Шапағаты”, “Ел Жанашыр” төс белгілерінің иегері
* “Алтын жүрек” номинациясының иегері
## Сілтемелер |
Айнұр Әкімжанқызы (1 қаңтар 1992, Түркістан облысы Шымкент) — Бала дәрігері ортопед - травматолог сәби массаж эксперті.
С.Ж. Асфендиаров атындағы ұлттық медицина университетінің түлегі, балалар ортопеді, травматолог. Сондай-ақ елімізде Фунгус диагнозын алғашқы болып отасыз емдеген дәрігер. Талай науқастың алғысына бөленген дәрігер сол еңбегі үшін Б.Момышұлының “Батыр шапағаты” төс белгісінің иегері атанған, Ұлт жанашыры, Ел жанашыры төс белгісінің және “Алтын адам” номинациясының иегері атанған.
## Өмірбаяны
* 2008 жылы Абай атындағаы орта мектеп аяқтаған
* 2011 жылы Алматы қаласы лингвистикалық қыздар педагогикалық гуманитарлық колледжін аяқтаған
* 2019 жылы С.Ж Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университетін Ортопед-травматология аяқтаған
* 2023ж Іскер Әйелдер төрайымы
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://ardageruni.kz/?p=75761 — Ел жанашырлары ерекше балалары бар аналарды қуантты |
Гүлмира Серік (29 қараша 1991 жыл, Қытай, Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы, Бұратала қаласы) — Дәрігер. Ел Жанашыры.
## Өмірбаяны
Он бір жылдық білімін 1996-2010 жылдар аралығында ШҰАР Бұратала қаласында орналасқан нөмері 5-орта міндетті ағарту мектебінде оқып, тәмамдаған.
2010 жылдың тоғызыншы айынан бастап Қытайдың беделді жоғары оқу орындарының бірі Үрімші қаласындағы “Xinjiang Medical University”Синьцзян медициналық университетінде “Клиникалық медицина” мамандығы бойынша (жалпы медицина) оқуға түсіп, 2016 жылдың алтыншы айында “Қызыл дипломмен” бітіріп шығады.
2015~2017 Шыңжаң Әскери Жалпы ауруханада Жұмыс істеді.
Гүлмира еңбек жолын университет қабырғасында оқып жүрген шағында бастаған. Ол алғашқы жұмысын 2015-2017 жылдар аралығында Үрімжі қаласындағы Әскери ауруханада дәрігерлік қызмет атқарудан бастап, ары қарайғы жұмысын Қазақстан мемлекетінде жалғастырады.
2023ж Іскер Әйелдер төрайымы
## Жеке өмірі
Тұрмыста
## Марапаттары
* Президентіміз Қасым-Жомарт Кемелұлының алғыс хатының иегері.
* "Ел Жанашыры"
* "Намыс" төсбелгісінің иегері;
## Дереккөздер |
Гүлмира Серік (29 қараша 1991 жыл, Қытай, Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы, Бұратала қаласы) — Дәрігер. Ел Жанашыры.
## Өмірбаяны
Он бір жылдық білімін 1996-2010 жылдар аралығында ШҰАР Бұратала қаласында орналасқан нөмері 5-орта міндетті ағарту мектебінде оқып, тәмамдаған.
2010 жылдың тоғызыншы айынан бастап Қытайдың беделді жоғары оқу орындарының бірі Үрімші қаласындағы “Xinjiang Medical University”Синьцзян медициналық университетінде “Клиникалық медицина” мамандығы бойынша (жалпы медицина) оқуға түсіп, 2016 жылдың алтыншы айында “Қызыл дипломмен” бітіріп шығады.
2015~2017 Шыңжаң Әскери Жалпы ауруханада Жұмыс істеді.
Гүлмира еңбек жолын университет қабырғасында оқып жүрген шағында бастаған. Ол алғашқы жұмысын 2015-2017 жылдар аралығында Үрімжі қаласындағы Әскери ауруханада дәрігерлік қызмет атқарудан бастап, ары қарайғы жұмысын Қазақстан мемлекетінде жалғастырады.
2023ж Іскер Әйелдер төрайымы
## Жеке өмірі
Тұрмыста
## Марапаттары
* Президентіміз Қасым-Жомарт Кемелұлының алғыс хатының иегері.
* "Ел Жанашыры"
* "Намыс" төсбелгісінің иегері;
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Ішкі мемлекеттік аудит комитеті — ішкі мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау, мемлекеттік сатып алу, мемлекеттік мүлік, аудиторлық қызмет, бухгалтерік есеп және қаржылық есептілік, бағалау қызметі салаларында басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің ведомствосы.
## Міндеттері
* мемлекеттік аудит объектісінің Қазақстан Республикасы Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің құжаттарында көзделген тікелей және түпкілікті нәтижелерге қол жеткізуін
* қаржылық және басқарушылық ақпараттың сенімділігі мен анықтығын, мемлекеттік органдар қызметін ұйымдастырудың ішкі процестерінің тиімділігін, көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің сапасын, мемлекет активтерінің сақталуын бағалау және тексеру
* аудиторлық және бағалау қызметі саласындағы талдау, бағалау және тексеру
## Құрылымы
Комитеттің 11 басқармасы бар:
* Персоналмен жұмыс және ведомстволық бақылау басқармасы
* Қызметті қамтамасыз ету басқармасы
* Заң басқармасы
* Сапаны бақылау басқармасы
* Камералдық бақылау басқармасы
* Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік, аудиторлық және бағалау қызметі саласындағы үйлестіру басқармасы
* Талдау және есептілік басқармасы
* Қаржылық есептіліктің аудиті басқармасы
* Сәйкестік аудиті басқармасы
* Тәуекелдер басқармасы
* Мемлекеттік аудит органдарымен өзара іс-қимыл басқармасы
## Қарамағындағы мекемелер
* Облыстар және Алматы, Астана, Шымкент қалалары бойынша ішкі мемлекеттік аудит департаменттері
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігінің Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитеті — тұтынушылардың құқығын қорғау саласында басшылықты және реттеуді жүзеге асыратын, салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігінің ведомствосы.
## Тарихы
2013 жылы Бәсекелестікті қорғау агенттігінен тұтынушылардың құқықтарын қорғау; Денсаулық сақтау министрлігінен санитариялық-эпидемиологиялық бақылау, Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінен тұтынушыларға өткізілетін өнімдер мен көрсетілетін қызметтер бойынша белгіленген талаптардың сақталуын бақылау салаларындағы функциялар беріліп, Тұтынушылардың құқықтарын қорғау агенттігі құрылды. 2014 жылы ҚР Тұтынушылардың құқықтарын қорғау агенттігінің орнына ҚР Ұлттық экономика министрлігінің Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитеті құрылды. 2017 жылы ол Табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау комитетімен бірігіп, Табиғи монополияларды реттеу, бәсекелестікті және тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитеті болып өзгертілді. 2019 жылы комитет үшке бөлініп, Тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитеті ҚР Сауда және интеграция министрлігінің құрамында қайта құрылды.
## Міндеттері
* Тұтынушылардың құқығын қорғау саласында біртұтас және тиімді саясатты қалыптастыру
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігінің Сауда комитеті — сауда қызметі саласында басшылықты, сондай-ақ салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Сауда және интеграция министрлігінің ведомствосы.
## Міндеттері
* Ішкі сауданы дамыту және реттеу саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру
## Құрылымы
Комитеттің 6 басқармасы бар (2023 жылға):
* Биржалық сауда басқармасы
* Ұлттық тауар өткізу жүйесін дамыту басқармасы
* Бағаны талдау және мониторинг басқармасы
* Бақылау басқармасы
* Сауда саласын дамыту басқармасы
* Талдау және мемлекеттік қызметтер басқармасы
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің төрағасы (қысқартылғанда Мәжіліс төрағасы, кейде спикері) — Қазақстан парламентінің Мәжіліс атты төменгі палатасының спикері. Төраға Мәжіліс отырыстарын шақырып, оларға төрағалық етеді, оның қарауына енгізілетін мәселелерді әзірлеуге жалпы басшылық жасайды, шыққан актілерге қол қояды.
## Тарихы
Бұл лауазым 1996 жылғы 30 қаңтарда 1995 жылғы тамызда өткен конституциялық референдумнан кейін ашылған бірінші парламент сессиясында құрылды, онда қазақстандық сайлаушылардың көпшілігі жаңа конституцияны мақұлдады, нәтижесінде қос палаталы заң шығарушы органы және оның құрамындағы төменгі палатасы — Мәжіліс, құрылды.
Мәжілістің қазіргі төрағасы, Ерлан Қошанов 2022 жылғы 1 ақпанда тағайындалды.
## Төрағалар тізімі
## Тағы қараңыз
* Қазақстан Парламенті Сенатының төрағасы
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Мемлекеттік қорғаныстық тапсырыс комитеті — мемлекеттік қорғаныстық тапсырысты қалыптастыру, орналастыру және орындау саласында басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің ведомствосы.
## Тарихы
Мемлекеттік қорғаныстық тапсырыс комитеті 2019 жылы ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің құрамында құрылып, 2023 жылы ҚР Өнеркәсіп және құрылыс министрлігіне берілді.
## Міндеттері
* Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды, Қазақстан Республикасының арнаулы мемлекеттік және құқық қорғау органдарын қазіргі заманғы әскери мақсаттағы тауарлармен (өнімдермен), қосарланған мақсаттағы (қолданыстағы) тауарлармен (өнімдермен), әскери мақсаттағы жұмыстармен және әскери мақсаттағы көрсетілетін қызметтермен қамтамасыз ету
* Мемлекеттік қорғаныстық тапсырыстың орындалуын салааралық үйлестіруді және бақылауды жүзеге асыру
* Ведомстволық бағынысты ұйымдардың, сенімгерлік басқарудағы ұйымдардың қызметін ұйымдастыру
## Құрылымы
Комитеттің 7 басқармасы бар (2023 жылға):
* Заң басқармасы
* Мемлекеттік қорғаныстық тапсырысты орындау басқармасы
* Мемлекеттік қорғаныстық тапсырысты бюджеттік жоспарлау басқармасы
* Мемлекеттік қорғаныстық тапсырыс бюджетінің атқарылуы басқармасы
* Мемлекеттік қорғаныстық тапсырысты орналастыру басқармасы
* Мемлекеттік қорғаныстық тапсырысты қалыптастыру басқармасы
* Мемлекеттік қорғаныстық тапсырысты талдау басқармасы
## Қарамағындағы мекемелер
* «Қазарнаулыэкспорт (Казспецэкспорт)» ШЖҚ РМК
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің Өртке қарсы қызмет комитеті — өрт қауіпсіздігін қамтамасыз бөлігінде азаматтық қорғау саласындағы фнукцияларды жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің ведомствосы.
## Міндеттері
* Өрт қауіпсіздігін қамтамасыз бөлігінде азаматтық қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру
* Өрттердің алдын алуды және оларды сөндіруді ұйымдастыру
* Өрт қауіпсіздігі саласындағы мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру
## Дереккөздер |
Егемендік шеруі — 1988-1991 жылдары КСРО мен РСФСР құрамындағы одақтас республикалар мен автономиялардың мемлекеттік егемендік туралы декларацияларды қабылдау процесі. Терминнің авторы-РСФСР Халық депутаты Петр Зорин.
"Егемендік шеруі" республикалардың Конституциялары мен заңдарының одақтық заңдардан басымдығын рәсімдеді. Нәтижесінде КСРО-ның құқықтық жүйесінің жойылуы және жаңа мемлекеттердің нақты құрылуы болды. "Егемендік шеруінің" себебі республикалық элиталардың жаңа егеменді мемлекеттер құруға деген ұмтылысы болды. Бұл процесс бастапқыда "КСРО-ны жаңарту" деп аталды, бірақ заң мен саясат тұрғысынан қайшылықты болды.
Егемендік туралы декларациялардың қабылдануымен жаңа мемлекеттердің Конституциясы басталды. "Егемендік шеруі" КСРО-ның ыдырауының негізгі факторларының біріне айналды.
Одақ деңгейіндегі " егемендік шеруі "территория мен биліктің бөлінуімен қатар жүрді, нәтижесінде одақтас органдардың" заңдар соғысы "мен" билік параличі " пайда болды. Одақтас органдардың бұл процесті нормативтік-құқықтық актілермен тежеу әрекеттері, билік бұйрықтары орындалмады. Ел аумағының бөлінуіне байланысты оларды жүзеге асырудың бірыңғай одақтық кеңістігі болмады. Нәтижесінде "заңдар соғысы" одақтас заңдардың жеңілуіне әкелді. Іс жүзінде басқарылмайтын одақтас билікті жою процесі 1991 жылдың желтоқсанына дейін, КСРО өмір сүруін тоқтатқанға дейін жалғасты.
Біртұтас саяси, әскери-стратегиялық, экономикалық және құқықтық кеңістікті жоюға алып келген 1922 жылғы одақтық шарт. РСФСР-дегі автономиялық республикалардың "егемендік шеруінің" нәтижесі РСФСР құрамындағы барлық дерлік автономиялық және әкімшілік-аумақтық құрылымдардың "егемендігі" болды. Осылайша, " егемендік шеруі "Ресей Федерациясының өзінде" ұлттық мемлекеттердің " құрылысын бастады.
## Алғышарттары
1922 жылы Кеңес Одағы құрылғаннан бері оның Одақтас республикаларын құрған егеменді мемлекеттер болып саналды. Олардың әрқайсысына КСРО құрамынан шығу құқығы бекітілді, бірақ заңнамада бұл процедураны реттейтін құқықтық нормалар болмады.
Ресми түрде одақтас республикалар шет мемлекеттермен халықаралық қатынастарға түсуге, халықаралық ұйымдардың қызметіне қатысуға құқылы болды; мысалы, Ялта конференциясында қол жеткізілген уағдаластықтардың нәтижелері бойынша Беларусь және Украина КСР-нің БҰҰ-да өз өкілдері болды, ал 1944-1946 жылдары қағаз жүзінде тіпті одақтастардан бөлек болды.өздерінің қарулы күштері. Шын мәнінде, бір партиялық жүйе кезінде КОКП Орталық Комитетінің Саяси Бюросы бастаған орталықта барлық маңызды саяси және экономикалық шешімдер қабылданды. Республикалар ішіндегі республикалар мен автономиялар ұлттық қағидат бойынша ұйымдастырылды. Ең ірі Республика болған РСФСР іс жүзінде КСРО құрылғанға дейін республикааралық басшылықты жүзеге асырды, ал оның құрылуымен Ресей билігі автоматты түрде одақтас болды. Болашақта РСФСР-де коммунистік партияның жеке филиалы болған жоқ, оның хатшылары басқа республикаларда салыстырмалы тәуелсіздікке ие болды, РСФСР-дегі бірқатар министрліктер мен мекемелер де болмады, тек одақтық деңгейде болды.
## КСРО ыдырауы
КСРО - ның ыдырауы оның соңғы сатып алуларынан басталды-Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Молотов-Риббентроп пактісі мен Ялта келісімдері нәтижесінде қосылған Балтық елдерінің аумақтарынан. Балтық елдері, әсіресе Эстония мен Литва, Кеңес республикаларының орталықтан тепкіш қозғалысынан алда болды.
1988 жылы 17 маусымда Мәскеудегі КОКП XIX партия конференциясында Эстония КСР Коммунистік партиясының делегациясы КСРО-дағы қоғамдық, саяси және экономикалық өмірдің барлық салаларында өкілеттіктерді бөлу және оларды республикалық билікке беру туралы ұсыныс жасады (қараңыз) билікті орталықсыздандыру).
16 қарашада Эстония КСР Жоғарғы Кеңесі Эстония КСРО-ның Мемлекеттік Егемендігі туралы Декларация қабылдады, ол республикалық заңнаманың одақтас заңдардан үстемдігін белгіледі.
1989 жылы 26 мамырда егемендік туралы Декларацияны Литва КСР Жоғарғы Кеңесі, ал 1989 жылы 28 шілдеде Латвия КСР Жоғарғы кеңесі қабылдады.
1989 жылы 23 қыркүйекте Әзірбайжан КСР Жоғарғы Кеңесі Егемендік туралы Декларацияны қабылдады.
Өзінің толық тәуелсіздігін жариялаған алғашқы территория 1990 жылы қаңтарда Бакуге Кеңес әскерлерінің кіруіне жауап ретінде КСРО-дан кететінін жариялаған Нахичеван АССР болды.
1990 жылы 11 наурызда Литва Республикасының Жоғарғы Кеңесі 1938 жылғы 12 мамырдағы Литва конституциясының күшін қалпына келтіру туралы жариялады.
Литва КСРО-дан кететінін жариялаған алғашқы одақтас республика болды.
1990 жылы 12 маусымда РСФСР Халық депутаттарының съезі РСФСР-дің Мемлекеттік Егемендігі туралы Декларация қабылдады, онда одақтасқа қатысты Ресей заңнамасының Үстемдігі қарастырылды. 1990 жылдың желтоқсанына қарай егемендік туралы декларацияны КСРО-ның барлық одақтас республикаларының Жоғарғы кеңестері қабылдады.
МКҚК тамыз путчына дейін 5 одақтас республика (Литва, Латвия, Эстония, Армения және Грузия) өздерінің тәуелсіздігі туралы, болжамды жаңа одаққа (ССГ) кіруден бас тарту және Тәуелсіздікке көшу туралы — тек біреуі (Молдова) біржақты тәртіппен жариялады.
Референдум бүкіл Грузия аумағында өтті, оның ішінде Аджара автономиялық республикасы, Абхазия Автономиялық Республикасы және Оңтүстік Осетия автономиялық облысы, Грузия тәуелсіздігін барлық автономиялық бірліктер қолдады (Грузия тәуелсіздігін қалпына келтіру туралы Референдум), Молдавия аумағында жарияланған Приднестровье Молдавия Республикасы және Гагаузия сәйкесінше Молдавия тәуелсіздігін мойындамайтындығын және КСРО Одағының құрамында қалғысы келетіндігін жариялады.
Жаңа шындыққа сүйене отырып, 1990 жылы желтоқсанда КСРО президенті М.С. Горбачев жаңартылған Одақ шартының жобасын ұсынды. Оны КСРО Халық депутаттарының IV съезі қолдады.
1991 жылдың көктем-жазында новоогарев процесі деп аталатын жұмыс тобы жұмсақ, орталықтандырылмаған Федерация ретінде жаңа одақ — кеңестік егеменді Республикалар Одағын құру жобасын жасады. 20 тамызға жоспарланған жаңа Одақтық шартқа қол қоюды МКЧП-ның тамыз айындағы путчесі және М.С. Горбачевті КСРО президенті қызметінен босату әрекеті бұзды, содан кейін қалған одақтас республикалардың барлығы дерлік тәуелсіздік жариялады, сонымен қатар бірнеше автономиялық құрылымдар (Ресей, Грузия, Молдова құрамында).
1991 жылы 18 тамызда КСРО президенті Михаил Горбачев Мкчп мүшелерінің санкциясымен Фороста үй қамағына алынды.
ГКЧП сәтсіздікке ұшырағаннан кейін жаңа одақтық келісім бойынша жұмыс жалғасты, бірақ қазір бұл Конфедерация ретінде егеменді мемлекеттер Одағын құру туралы болды. Ресей басшылығының шешуші ұстанымының арқасында Форостан Астанаға оралған Горбачев біртіндеп РСФСР президенті Б. Н.Ельцинге және басқа одақтас республикалардың басшыларына ауысқан басқару тетіктерін жоғалта бастады.
6 қыркүйекте КСРО Мемлекеттік Кеңесі КСРО құрамынан үш Балтық Республикасының: Латвия, Литва және Эстонияның шығуын заңды түрде мойындады.
14 Қарашада 27 одақтас республикалардың (Ресей, Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түрікменстан, Өзбекстан) 7 — тараулары мен КСРО президенті Михаил Горбачев ССГ-егемен мемлекеттер Одағын құру туралы шарт жасасу ниеті туралы мәлімдеме жасады. 1991 жылы 27 маусымда дайындалған келісімшарт жобасы жарияланды. 1991 ж., бірақ бір күн бұрын, 1991 ж. 8 желтоқсанда КСР Одағының (РСФСР, Украина, Беларусь) үш құрылтайшы Республикасының басшылары Беловеж келісіміне қол қойды, оны тарату және Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын мемлекетаралық ұйым ретінде құру туралы, оған 21 желтоқсанда Алматыда тағы 8 Республика қосылды.
Тәуелсіздік жариялаған автономды құрылымдар әлемдік қоғамдастықтың мойындауына ие болмады. Абхазия мен Оңтүстік Осетия 2008 жылдан кейін ішінара халықаралық тануға қол жеткізді, Таулы Қарабақ республикасы мен Приднестровье Молдова Республикасы толығымен танылмаған мемлекеттер болып қала береді.
КСРО-ның ыдырауы кезінде тәуелсіздік жариялаған 4 автономия кейіннен жойылды:
* 1994 жылы Федеративті келісімге қол қойған Татарстан, бұл оның Ресей Федерациясының заңнамасымен қақтығысын аяқтады
* Шешен Республикасы Ичкерия, екі шешен соғысы кезінде 1994-2000 жылдары Ресей Федерациясының құрамына қайта қосылды
* Гагаузия, 1994 жылы Гагаузияның автономды аумақтық құрылуы ретінде Молдавия құрамына бейбіт түрде қайта қосылды
* 1993 жылы Өзбекстан құрамына кіру туралы шартқа қол қойған Қарақалпақстан.
### Одақтас республикалардың егемендігі туралы декларацияларды қабылдау және олардың КСРО дан шығу хронологиясы
## КСРО-ның ыдырау процесіне қарсы тұру әрекеттері
1990 жылы 3 желтоқсанда КСРО Жоғарғы Кеңесі КСРО президенті М.С. Горбачев ұсынған жаңа одақтық келісім жобасының тұжырымдамасын қолдады.
1990 жылы 24 желтоқсанда КСРО Халық депутаттарының IV Съезінің депутаттары КСРО-ны кез-келген ұлттың адам құқықтары мен бостандықтары толық қамтамасыз етілетін тең құқылы егемен республикалардың жаңартылған федерациясы ретінде сақтауды қажет деп санады. Сол күні М.С. Горбачевтің бастамасы мен талабы бойынша съезде тең құқылы егемен Кеңестік Социалистік Республикалар федерациясы ретінде жаңартылған Одақты сақтау туралы Бүкілодақтық референдум өткізу туралы қаулы қабылданды.
1991 жылы 17 наурызда референдум өтті, онда алты республиканың (Литва, Эстония, Латвия, Молдова, Грузия, Армения) халқын қоспағанда, азаматтардың көпшілігі КСРО-ны сақтау және жаңарту үшін дауыс берді, онда жоғарғы билік референдум өткізуден бас тартты, өйткені олар бұрын тәуелсіздік немесе тәуелсіздікке көшу туралы жариялады.
Референдум тұжырымдамасы негізінде жұмыс тобы 1991 жылдың көктем — жазында жаңа одақ — кеңестік егеменді Республикалар Одағын (КСРО, КСРО Одағы, егеменді мемлекеттер одағы) жұмсақ, орталықтандырылмаған Федерация ретінде құру жобасын әзірледі.
"Егеменді мемлекеттер одағы туралы шарттың" соңғы редакциясы 15 тамызда жарық көрді. Жаңа Шартта: "одақ құратын мемлекеттер саяси биліктің толықтығына ие, өздерінің ұлттық-мемлекеттік құрылымын, билік және басқару органдарының жүйесін дербес анықтайды, олар өз өкілеттіктерінің бір бөлігін ЕО шартына қатысушы басқа мемлекеттерге бере алады", — делінген. Жаңа одақтың мүшелері бұрынғы КСРО-ның он бес одақтас республикаларының тоғызы болуы керек еді: м. с. Горбачев 1991 жылы 3 тамызда теледидарлық үндеуде, 20 тамызда жаңа Одақтық шартқа Беларусь, Қазақстан, РСФСР, Тәжікстан және Өзбекстан қол қоюы керек еді, ал күзде оларға Әзірбайжан, Қырғызстан, Украина және Түрікменстан қосылуы мүмкін.
Жаңа Одақтық шартқа қол қою МКЧП-ның тамыз айындағы путчымен және М.С. Горбачевті КСРО президенті қызметінен шеттету әрекетімен бұзылды, содан кейін бірден қалған одақтас республикалардың барлығы дерлік тәуелсіздік жариялады, сонымен қатар бірнеше автономиялық құрылымдар (Ресей, Грузия, Молдова құрамында).
ГКЧП сәтсіздікке ұшырағаннан кейін жаңа одақтық келісім бойынша жұмыс жалғасты, бірақ қазір бұл Конфедерация ретінде егеменді мемлекеттер Одағын құру туралы болды.
6 қыркүйекте КСРО Мемлекеттік Кеңесі "одақтас республиканың КСРО-дан шығуына байланысты мәселелерді шешу тәртібі туралы" КСРО заңын бұза отырып, үш Балтық Республикасының (Латвия, Литва және Эстония) КСРО Одағынан шығуын мойындады.
14 қарашада он екі одақтас республикалардың (Ресей, Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түрікменстан, Өзбекстан) жетеуінің басшылары мен КСРО президенті Михаил Горбачев ССГ құру туралы шарт жасасу ниеті туралы мәлімдеме жасады.
Желтоқсан айының басында Ресей, Беларусь, Тәжікстан, Қырғызстан және Қазақстаннан басқа барлық республикаларда Тәуелсіздік туралы референдумдар өтті. Оның ішінде 1 желтоқсанда Украинада Тәуелсіздік туралы референдум өтті, оған қатысушылар (Қырымды қоса алғанда) 1991 жылғы 24 тамыздағы Украинаның тәуелсіздігін жариялау актісін қолдады. Борис Ельцин бірден Украинаның тәуелсіздігін мойындау туралы мәлімдеме жасады, ал бірнеше күннен кейін Горбачевпен кездесуден кейін ССГ перспективаларын талқылау үшін "Украинасыз одақ шарты барлық мағынасын жоғалтады"деп мәлімдеді. Сондай-ақ, Ельцин АҚШ президенті Бушқа мойындағандай, Ресей жаңа одаққа келіспеді, өйткені онда жеті республиканың тек екеуі "славян", ал қалғандары "мұсылман"болар еді.
8 желтоқсанда КСРО Одағының (РСФСР, Украина, Беларусь) үш құрылтайшы Республикасының басшылары оны тарату және Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру туралы Беловеж келісіміне қол қойды, оған 21 желтоқсанда тағы сегіз Республика қосылды. КСРО-ның ыдырауы осылайша ресми түрде расталды.
1992 жылы сәуірде Ресей Федерациясы Халық депутаттарының VI съезі Беловеж келісімін ратификациялаудан және РСФСР Конституциясының мәтінінен КСРО Конституциясы мен заңдары туралы ескертуді алып тастаудан үш рет бас тартты.
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Геология комитеті — жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерделеу, минералдық-шикізат базасын өндіру салаларындағы Министрліктің стратегиялық функцияларын орындауға қатысатын Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің ведомствосы.
## Хронология
* Геология және жер қойнауын қорғау министрлiгi (1992-1997)
* Экология және табиғи ресурстар министрлігінің Геология және жер қойнауын қорғау комитеті (1997-1999)
* Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлігінің Геология және жер қойнауын қорғау комитеті (1999-2000)
* Энергетика және минералдық ресурстар министрлігінің Геология және жер қойнауын қорғау комитеті (2000-2004)
* Энергетика және минералдық ресурстар министрлігінің Геология және жер қойнауын пайдалану комитеті (2004-2010)
* Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің Геология және жер қойнауын пайдалану комитеті (2010-2014)
* Инвестициялар және даму министрлігінің Геология және жер қойнауын пайдалану комитеті (2014-2018)
* Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің Геология және жер қойнауын пайдалану комитеті (2018-2019)
* Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Геология комитеті (2019-2023)
* Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің Геология комитеті (2023)
* Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Геология комитеті (2023-)
## Міндеттері
* Еліміздің барлық өндірістік салаларын белсенді дамыту үшін минералдық-шикізат базасын толықтыру мақсатында Қазақстан аумағының геологиялық зерделенуін арттыру
## Құрылымы
Комитеттің 7 басқармасы бар (2023 жылға):
* Персоналды басқару, мемлекеттік сатып алу, құқықтық және құжатамалық қамтамасыз ету басқармасы
* Жер қойнауын геологиялық зерттеу, геология және гидрогеология басқармасы
* Ақпараттық технологиялар және цифрлық транформация басқармасы
* Жер қойнауы жай-күйінің мониторингі басқармасы
* Сараптама және бірыңғай кадастр басқармасы
* Экономика және қаржы басқармасы
* Геологиялық ақпарат басқармасы
## Қарамағындағы мекемелер
* «Шығысқазжерқойнауы» Шығыс Қазақстан өңiраралық геология департаментi
* «Батысқазжерқойнауы» Батыс Қазақстан өңiраралық геология департаментi
* «Солтүстiкқазжерқойнауы» Солтүстiк Қазақстан өңiраралық геология департаментi
* «Орталыққазжерқойнауы» Орталық Қазақстан өңiраралық геология департаментi
* «Оңтүстiкқазжерқойнауы» Оңтүстiк Қазақстан өңiраралық геология департаментi
* «Ұлттық геологиялық қызмет» АҚ
## Дереккөздер
## Әдебиеттер
* Краткая история одного ведомства, История государственных учреждений геологической отрасли Казахстана берет начало в 1920-30 годах. |
Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің Азаматтық қорғаныс және әскери бөлімдер комитеті — азаматтық қорғаныс іс-шараларын ұйымдастыру және жүргізу саласында басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің ведомствосы.
## Міндеттері
* Азаматтық қорғаныс саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыруға қатысу
* Комитет құзыреті шегінде азаматтық қорғау мемлекеттік жүйесінің жұмыс істеуін және одан әрі дамуын қамтамасыз ету
* Азаматтық қорғаныс әскери бөлімдерінің қызметін қамтамасыз ету
* Азаматтық қорғаныс саласында мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің Өнеркәсіптік қауіпсіздік комитеті — өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің ведомствосы.
## Тарихы
2008 жылы ҚР Индустрия және сауда министрлігінің Өнеркәсіп және ғылыми-техникалық дамыту комитеті мен Экспорттық бақылау және лицензиялау комитеті бірігіп, Өнеркәсіп комитеті құрылды. 2010 жылы ҚР Индустрия және жаңа технологиялар министрлігінің құрамына еніп, 2014 жылы ҚР Инвестициялар және даму министрлігінің Индустриялық даму және өнеркәсіптік қауіпсіздік комитеті болып өзгертілді. 2018 жылы комитет ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне беріліп, 2020 жылы ҚР Төтенше жағдайлар министрлігінің Өнеркәсіптік қауіпсіздік комитеті және ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің Индустриялық даму комитеті болып екіге бөлінді.
## Міндеттері
* Өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру
* Қауіпті өндірістік объектілердегі авариялар, оқыс оқиғалар кезінде туындайтын қауіпті өндірістік факторлардың зиянды әсерінің алдын алу, өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы мемлекеттік қадағалауды қамтамасыз ету
## Құрылымы
Комитеттің 7 басқармасы бар (2023 жылға):
* Мұнай-газ өнеркәсібіндегі мемлекеттік бақылау және қадағалау басқармасы
* Тау-кен металлургиясы өнеркәсібіндегі мемлекеттік бақылау және қадағалау басқармасы
* Қауіпті техникалық құрылғылардың қауіпсіз пайдаланылуын мемлекеттік қадағалау басқармасы
* Талдау, жоспарлау және мемлекеттік көрсетілетін қызметтер басқармасы
* Салааралық бақылау және қадағалау басқармасы
* Қаржы және әкімшілік жұмыс басқармасы
* Кадр және ұйымдастыру-бақылау жұмысы басқармасы
## Қарамағындағы мекемелер
* Комитеттің облыстар мен Алматы, Астана, Шымкент қалалары бойынша департаменттері
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Өнеркәсіп комитеті — тау-кен металлургия кешені; машина жасау; көмір, химия, жеңiл (ауыл шаруашылығы жануарларының терісі мен жүнін өңдеуден басқа), ағаш өңдеу және жиһаз өнеркәсiбi; құрылыс материалдарының өндiрiсi; машиналар мен жабдықтардың қауiпсiздiгi; салалық бағытына сәйкес химия өнiмiнiң қауiпсiздiгi; өзіндік ерекшелігі бар тауарларды бақылау; жекелеген қызмет және тауар түрлерін лицензиялау; энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру; бағалы металдар өндірісі және бағалы металдар мен асыл тастар айналымы; құрамында бағалы металдар бар шикізат тауарлары; зергерлік және басқа да бұйымдар салаларында басшылықты және реттелетін салаларда тауарларды таңбалау және қадағалау саласында жалпы үйлестіруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің ведомствосы.
## Тарихы
2020 жылы ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің Индустриялық даму және өнеркәсіптік қауіпсіздік комитеті ҚР Төтенше жағдайлар министрлігінің Өнеркәсіптік қауіпсіздік комитеті және ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің Индустриялық даму комитеті болып екіге бөлінді. 2023 жылы Индустриялық даму комитеті ҚР Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Өнеркәсіп комитеті болып құрылды.
## Міндеттері
* өнеркәсіптік саясатты қалыптастыруға және іске асыруға қатысу
* өнеркәсіптің: тау-кен металлургия, көмір, машина жасау, химия, жеңіл (ауыл шаруашылығы жануарларының терісі мен жүнін өңдеуден басқа), ағаш өңдеу өнеркәсібі, құрылыс материалдары өндірісі салаларын дамыту бойынша мемлекеттік ынталандаруды қалыптастыруға және іске асыруға қатысу
* өзіндік ерекшелігі бар тауарларды бақылау саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыруға және іске асыруға қатысу
* тау-кен және химия өндірістерін пайдалану, уларды өндіру, өңдеу, сатып алу, сақтау, өткізу, пайдалану, жою және тауарлардың жекелеген түрлерінің экспорты мен импорты жөніндегі қызметті лицензиялауды жүзеге асыру
* энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру
* реттелетін салалардағы тауарларды таңбалау және қадағалау саласында жалпы үйлестіруді жүзеге асыру
## Құрылымы
Комитеттің 16 басқармасы бар (2023 жылға):
* Қара металлургия басқармасы
* Көлік, арнайы техника және ауыл шаруашылығы машинасын жасау басқармасы
* Құрылыс индустриясы және ағаш өңдеу өнеркәсібінің басқармасы
* Салааралық үйлестіру басқармасы
* Арнайы экономикалық және индустриялық аймақтар басқармасы
* Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру басқармасы
* Жеңіл өнеркәсіп басқармасы
* Электротехникалық және ауыр машина жасау басқармасы
* Химия өнеркәсібі басқармасы
* Түсті металлургия және сирек металдар басқармасы
* Көмір өнеркәсібі басқармасы
* Экспорттық бақылау және лицензиялау басқармасы
* Елішілік құндылықты дамыту басқармасы
* Өңдеу өнеркәсібі жобаларының басқармасы
* Стратегиялық және бағдарламалық құжаттар мониторингі басқармасы
* Қаржы және әкімшілік жұмыс және қоғамдық коммуникациялар басқармасы
## Қарамағындағы мекемелер
* «Электр энергетикасын дамыту және энергия үнемдеу институты (Қазақэнергиясараптама)» АҚ
* «Жезқазғансирекмет» ШЖҚ РМК
* «Қазақстан Республикасының минералдық шикізатты кешенді қайта өңдеу жөніндегі ұлттық орталығы» ШЖҚ РМК
* «Ұлттық технологиялық болжау орталығы» ШЖҚ РМК
* «Агроинженерия ғылыми-өндірістік орталығы» ЖШС
## Дереккөздер |
Қазақстанның Кувейттегі Елшілігі — Қазақстан Республикасының Кувейт Мемлекетіндегі дипломатиялық миссиясы. Елшілік Кувейт астанасы Кувейт қаласында орналасқан.
## Тарихы
Қазақстан Республикасы мен Кувейт Мемлекеті арасындағы дипломатиялық қатынастар 1993 жылғы 11 қаңтарда орнатылды.
2014 жылғы желтоқсаннан бастап Қазақстан Республикасының Кувейттегі Елшілігі қызмет атқарады.
2015 жылдың қаңтарынан бастап Қазақстанда Кувейт Елшілігі жұмыс істейді.
2020 жылдың қазаннан бастап А.Бердібай Қазақстан Республикасының Кувейт Мемлекетіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі болып тағайындалды.
2022 жылғы қыркүйектен бастап Кувейт Мемлекетінің Қазақстан Республикасындағы Елшісі Омар Ахмед Мұхаммед Мурад Әл-Кандари қызметін атқарады.
## Байланыс
## Дереккөздер |
Қазақстанның Қатардағы Елшілігі — Қазақстан Республикасының Қатар Мемлекетіндегі дипломатиялық миссиясы. Елшілік Қатар астанасы Доха қаласында орналасқан.
## Тарихы
1993 жылы 1 шілдеде Қазақстан Республикасы мен Қатар Мемлекеті арасында дипломатиялық қарым-қатынастар орнату туралы бірлескен коммюникеге қол қойылды.
Қазақстанның Қатардағы Елшілігі 2007 жылы мамыр айында ашылды. 2020 жылы қыркүйектен бастап Қазақстанның Қатардағы Елшісі А. Исағалиев.
Қатардың Қазақстандағы Елшілігі 2008 жылы наурыз айынан бастап жұмыс істеп келеді. 2019 жылы қазаннан бастап Қатардың Қазақстандағы Елшісі Әбделазиз бен Султан Әл-Румейхи.
## Елшіліктің негізгі міндеттері
- Қазақстан Республикасының Қатардағы ұлттық мүдделерін қамтамасыз ету және оның сыртқы саяси курсын іске асыру;
- Қазақстан Республикасының азаматтары мен заңды тұлғаларының Қатардағы құқықтары мен мүдделерін қорғау;
- Қазақстан Республикасының Қатармен ынтымақтастығын дамытуды қамтамасыз ету, Қазақстанның мемлекеттік органдарының, қоғамдық ұйымдарының және іскер топтар өкілдерінің Қатармен байланыстарын орнату және қатынастарын дамыту;
- Қазақстан Республикасының Қатармен халықаралық келісімшарттары жобаларын, келісімшарттарды жасасу, орындау және тоқтату жөніндегі ұсыныстарды әзірлеуге қатысу, Қазақстанның болу елімен жасасқан келісімшарттарының орындалуына бақылау жасау;
- консулдық қызмет;
- өзге де міндеттер.
## Байланыс
## Дереккөздер |
## Жезқазған қаласы
* №1 орта мектеп
* №2 орта мектеп (Кеңгір)
* №3 орта мектеп
* №4 орта мектеп
* №5 Қ. Шыңғысов атындағы орта мектеп
* №6 негізгі мектеп (Теректі)
* №7 Қ. Сәтбаев атындағы мектеп-лицей
* №8 гимназиясы
* №9 мектеп-интернат
* №10 орта мектеп
* №11 орта мектеп
* №13 орта мектеп
* №14 орта мектеп (Талап)
* №15 негізгі мектеп (Малшыбай)
* №21 орта мектеп
* №22 орта мектеп
* №24 орта мектеп
* №26 гимназиясы
* №133 негізгі мектеп
* Кешкі мектеп
Мамандандырылған мектептер
* Абай атындағы мамандандырылған мектеп-интернат
* №3 "Білім-Инновация" лицей-интернаты
## Қаражал қаласы
* №1 орта мектеп
* №3 орта мектеп
* №5 бастауыш мектеп
* №6 орта мектеп
* №7 орта мектеп
* №10 орта мектеп (Жәйрем)
* №11 орта мектеп (Жәйрем)
* №30 орта мектеп (Жәйрем)
## Сәтбаев қаласы
* Б. Момышұлы атындағы мектеп-гимназия (№1 мектеп)
* №3 орта мектеп
* №4 Абай атындағы мектеп-лицей
* №5 орта мектеп
* №7 орта мектеп
* Қ. Сәтбаев атындағы орта мектеп (№9 мектеп)
* №14 орта мектеп
* Ә. Марғұлан атындағы орта мектеп (№15 мектеп)
* №16 орта мектеп
* Ы. Алтынсарин атындағы мектеп-лицей (№19 мектеп)
* №25 орта мектеп
* №27 орта мектеп
## Жаңаарқа ауданы
* №1 мектеп-лицей (Жаңаарқа)
* А. Сейдімбек атындағы орта мектеп (Жаңаарқа)
* Б. Амалбеков атындағы тірек мектеп (Жаңаарқа)
* Е. Шаханов атындағы тірек мектеп (Жаңаарқа)
* О. Жұмабеков атындағы тірек мектеп (Жаңаарқа)
* С. Сейфуллин атындағы орта мектеп (Жаңаарқа)
* Ақтау орта мектебі (Ақтау)
* Ақтүбек орта мектебі (Ақтүбек)
* Атасу орта мектебі (Атасу)
* Бидайық орта мектебі (Бидайық)
* Жаңаарқа орта мектебі (Жұмажанов)
* Ж. Сәдуақасов атындағы орта мектеп (Түгіскен)
* Көктал орта мектебі (Орынбай)
* Қызылжар орта мектебі (Қызылжар)
* Манадыр негізгі мектебі (Мыңадыр)
* О. Әлібаев атындағы орта мектеп (Ералиев)
* Талдыбұлақ орта мектебі (Талдыбұлақ)
* Ынталы орта мектебі (Ынталы)
* Ынтымақ орта мектебі (Ынтымақ)
* №135 негізгі мектеп (ст. Атасу)
* №140 негізгі мектеп (189-разъезд)
* Айнабұлақ негізгі мектебі (Айнабұлақ)
* Ақтайлақ негізгі мектебі (Ақтайлақ)
* Кенжебай-Самай негізгі мектебі (Кенжебайсамай)
* №69 разъезд бастауыш мектебі (69-разъезд)
* Байғұл бастауыш мектебі (Байғұл)
* Жомарт бастауыш мектебі (Жомарт)
* Қараағаш бастауыш мектебі (Қараағаш)
## Ұлытау ауданы
* №1 тірек мектеп (Ұлытау)
* №2 орта мектеп (Шеңбер)
* №3 орта мектеп (Сарлық)
* №4 орта мектеп (Бозтұмсық)
* №5 негізгі мектеп (Пионер)
* №6 тірек мектеп (Жезді)
* №7 орта мектеп (Жыланды)
* №8 орта мектеп (Егінді)
* №9 орта мектеп (Терісаққан)
* №10 М. Мыңқаев атындағы орта мектеп (Борсеңгір)
* №11 орта мектеп (Қоскөл)
* №12 негізгі мектеп (Ақтас)
* №14 орта мектеп (Бетбұлақ)
* №15 Ж. Жабаев атындағы тірек мектеп (Қарсақпай)
* №17 орта мектеп (Байқоңыр)
* №18 орта мектеп (Мибұлақ)
* Жезді мектеп-интернаты (Жезді)
## Дереккөздер
## Жезқазған қаласы
* №1 орта мектеп
* №2 орта мектеп (Кеңгір)
* №3 орта мектеп
* №4 орта мектеп
* №5 Қ. Шыңғысов атындағы орта мектеп
* №6 негізгі мектеп (Теректі)
* №7 Қ. Сәтбаев атындағы мектеп-лицей
* №8 гимназиясы
* №9 мектеп-интернат
* №10 орта мектеп
* №11 орта мектеп
* №13 орта мектеп
* №14 орта мектеп (Талап)
* №15 негізгі мектеп (Малшыбай)
* №21 орта мектеп
* №22 орта мектеп
* №24 орта мектеп
* №26 гимназиясы
* №133 негізгі мектеп
* Кешкі мектеп
Мамандандырылған мектептер
* Абай атындағы мамандандырылған мектеп-интернат
* №3 "Білім-Инновация" лицей-интернаты
## Қаражал қаласы
* №1 орта мектеп
* №3 орта мектеп
* №5 бастауыш мектеп
* №6 орта мектеп
* №7 орта мектеп
* №10 орта мектеп (Жәйрем)
* №11 орта мектеп (Жәйрем)
* №30 орта мектеп (Жәйрем)
## Сәтбаев қаласы
* Б. Момышұлы атындағы мектеп-гимназия (№1 мектеп)
* №3 орта мектеп
* №4 Абай атындағы мектеп-лицей
* №5 орта мектеп
* №7 орта мектеп
* Қ. Сәтбаев атындағы орта мектеп (№9 мектеп)
* №14 орта мектеп
* Ә. Марғұлан атындағы орта мектеп (№15 мектеп)
* №16 орта мектеп
* Ы. Алтынсарин атындағы мектеп-лицей (№19 мектеп)
* №25 орта мектеп
* №27 орта мектеп
## Жаңаарқа ауданы
* №1 мектеп-лицей (Жаңаарқа)
* А. Сейдімбек атындағы орта мектеп (Жаңаарқа)
* Б. Амалбеков атындағы тірек мектеп (Жаңаарқа)
* Е. Шаханов атындағы тірек мектеп (Жаңаарқа)
* О. Жұмабеков атындағы тірек мектеп (Жаңаарқа)
* С. Сейфуллин атындағы орта мектеп (Жаңаарқа)
* Ақтау орта мектебі (Ақтау)
* Ақтүбек орта мектебі (Ақтүбек)
* Атасу орта мектебі (Атасу)
* Бидайық орта мектебі (Бидайық)
* Жаңаарқа орта мектебі (Жұмажанов)
* Ж. Сәдуақасов атындағы орта мектеп (Түгіскен)
* Көктал орта мектебі (Орынбай)
* Қызылжар орта мектебі (Қызылжар)
* Манадыр негізгі мектебі (Мыңадыр)
* О. Әлібаев атындағы орта мектеп (Ералиев)
* Талдыбұлақ орта мектебі (Талдыбұлақ)
* Ынталы орта мектебі (Ынталы)
* Ынтымақ орта мектебі (Ынтымақ)
* №135 негізгі мектеп (ст. Атасу)
* №140 негізгі мектеп (189-разъезд)
* Айнабұлақ негізгі мектебі (Айнабұлақ)
* Ақтайлақ негізгі мектебі (Ақтайлақ)
* Кенжебай-Самай негізгі мектебі (Кенжебайсамай)
* №69 разъезд бастауыш мектебі (69-разъезд)
* Байғұл бастауыш мектебі (Байғұл)
* Жомарт бастауыш мектебі (Жомарт)
* Қараағаш бастауыш мектебі (Қараағаш)
## Ұлытау ауданы
* №1 тірек мектеп (Ұлытау)
* №2 орта мектеп (Шеңбер)
* №3 орта мектеп (Сарлық)
* №4 орта мектеп (Бозтұмсық)
* №5 негізгі мектеп (Пионер)
* №6 тірек мектеп (Жезді)
* №7 орта мектеп (Жыланды)
* №8 орта мектеп (Егінді)
* №9 орта мектеп (Терісаққан)
* №10 М. Мыңқаев атындағы орта мектеп (Борсеңгір)
* №11 орта мектеп (Қоскөл)
* №12 негізгі мектеп (Ақтас)
* №14 орта мектеп (Бетбұлақ)
* №15 Ж. Жабаев атындағы тірек мектеп (Қарсақпай)
* №17 орта мектеп (Байқоңыр)
* №18 орта мектеп (Мибұлақ)
* Жезді мектеп-интернаты (Жезді)
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасының АҚШ-тағы Бас консулдығы, Нью-Йорк — Қазақстан Республикасының Америка Құрама Штаттарындағы дипломатиялық миссиясы. Бас консулдық АҚШ-тың Нью-Йорк қаласында орналасқан.
## Тарихы
Қазақстан Республикасы мен Америка Құрама Штаттар арасындағы дипломатиялық қатынастар 1991 жылғы 26 желтоқсанда орнатылған. Қазақстанның АҚШ-тағы Елшілігі 1992 жылғы 30 қазанда ашылған. Е.Н. Ашықбаев 2021 жылғы сәуірден бастап Қазақстан Республикасының АҚШ-тағы Елшісі болып табылады.
Қазақстан Республикасының Нью-Йорк қаласындағы Бас консулдығы Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 27 шілдедегі № 851 «Нью-Йорк қаласында (Америка Құрама Штаттары) Қазақстан Республикасының Бас консулдығын ашу туралы» Жарлығына сәйкес құрылды.
Бас консулдық тиісті округ шеңберінде Қазақстан Республикасының азаматтарына консулдық және құқықтық көмек көрсетеді, Қазақстан Республикасының және Америка Құрама Штаттарының азаматтарына мемлекеттік және консулдық қызметтер көрсетеді, Қазақстан және консулдық округ шеңберіндегі штаттар арасындағы экономикалық, мәдени және гуманитарлық салалардағы өзара тиімді ынтымақтастықтың дамуына ықпал жасайды.
## Байланыс
## Дереккөздер |
Берік Есенұлы Әбдірахманов (20 маусым 1986 жылы, Ақтау) — қазақстандық боксшы, халықаралық дәрежедегі спорт шебері. 60 келі салмақ дәрежесінде өнер көрсетеді. 2013 жылғы Азия чемпионы. 2016 жылы Рио-де-Жанейрода өткен Олимпиаданың қатысушысы.
## Мансабы
Ақтауда Руслан Амалбековта бірге жаттығады.
APB рейтингіне сүйенсек, Қазақстанда бірінші болып 2016 жылы Рио-де-Жанейрода өтетін Олимпиадаға жолдама алғанымен, бірінші жекпе-жегінде америкалық Карлос Балдерастан жеңіліп қалды. Осыдан кейін ұлттық құрамадан кетуге шешім қабылдады. Бірақ 2017 жылы Қазақстан біріншілігін екінші рет жеңіп алып, ұлттық құрамаға қайта оралды.
## Жетістіктері
* Қазақстан чемпионатының қола жүлдегері – 2010 ж.
* Әскери қызметкерлер арасындағы әлем чемпионы – 2010 ж.
* Қазақстанның екі дүркін чемпионы – 2012 және 2017 ж.
* Аммандағы (Иордания) Азия чемпионы – 2013 ж.
* Алматыда өткен әлем чемпионатының қола жүлдегері – 2013 ж.
* Галледе (Германия) өткен «Chemistry Cup» халықаралық турнирінің күміс жүлдегері — 2014 ж.
* Астана қаласында өткен «Қазақстан Республикасы Президентінің Кубогы» IV халықаралық турнирінің жеңімпазы – 2014 ж.
* 2017 жылғы тамызда — Ахмат Қадыровты еске алуға арналған бокстан IX халықаралық турнирдің жеңімпазы (Грозный, Ресей).
## Сілтеме
* Берік Әбдірахманов
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасының АҚШ-тағы Бас консулдығы, Сан-Франциско — Қазақстан Республикасының Америка Құрама Штаттарындағы дипломатиялық миссиясы. Бас консулдық АҚШ-тың Сан-Франциско қаласында орналасқан.
## Тарихы
Қазақстан Республикасы мен Америка Құрама Штаттар арасындағы дипломатиялық қатынастар 1991 жылғы 26 желтоқсанда орнатылған. Қазақстанның АҚШ-тағы Елшілігі 1992 жылғы 30 қазанда ашылған. Е.Н. Ашықбаев 2021 жылғы сәуірден бастап Қазақстан Республикасының АҚШ-тағы Елшісі болып табылады.«Сан-Франциско қаласында (Америка Құрама Штаттары) Қазақстан Республикасының Бас консулдығын ашу туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 4 маусымдағы № 697 Жарлығына сәйкес, Қазақстан Республикасының Сан-Франциско қаласындағы (Калифорния) Бас консулдығы өз қызметін 2019 жылдың 3 қаңтарынан бастап, ҚР және АҚШ азаматтарына барлық консулдық қызметтерді көрсетуде.
Бас консулдық Қазақстан мен АҚШ-тың батыс жағалауында орналасқан 18 штат арасындағы өзара тиімді ынтымақтастықты дамытуға ықпал жасайды. Сонымен қатар, бірлескен экономикалық, мәдени және гуманитарлық жобаларды дамыту үшін Қазақстандағы әлеуетті серіктестерімен байланыс орнатуды қалайтын барлық мүдделі компаниялар мен тұлғаларға қажетті қолдау көрсетеді.
## Байланыс
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасының АҚШ-тағы БҰҰ жанындағы Тұрақты өкілдігі — Қазақстан Республикасының Америка Құрама Штаттарындағы БҰҰ жанындағы дипломатиялық миссиясы. Дипломатиялық миссия АҚШ-тың Нью-Йорк қаласында орналасқан.
## Тарихы
Қазақстан Республикасы БҰҰ-ға мүше 1992 жылғы 2 наурызда болды. Қазақстан Республикасының Нью-Йорктегі БҰҰ жанындағы Тұрақты өкілдігі 1992 жылы 5 маусымда құрылды. Содан бері Қазақстан БҰҰ және оның мамандандырылған органдарының жұмысына белсенді қатысып келеді.
Бүгінде Қазақстан өзінің әріптестерімен бірге батыл саяси ерік-жігер мен іс-қимылдың арқасында жаһандық сын-қатерлерге қарсы іс-қимыл жасау үшін елеулі күш-жігер жұмсауды жалғастырып келеді және әлемнің жарқын, бейбіт және қауіпсіз болашағын толықтай ұстанады.
## Байланыс
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасының Ұлттық ұлан Бас қолбасшылығы — Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланына бейбіт уақытта және соғыс уақытында әскери басқаруды жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Комитет құқығындағы ведомствосы.
## Тарихы
1992 жылы 10 қаңтарда Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен Қазақстан Республикасы ІІМ Ішкі әскері құрылды. 2002 жылы 26 қыркүйекте ҚР Үкіметінің қаулысымен Ішкі істер министрлігінің Ішкі әскерлері қолбасшысының бас басқармасы Ішкі әскерлер комитеті болып қайта ұйымдастырылды. 2014 жылдың 21 сәуіріндегі Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығы Қазақстан Республикасы ІІМ Ішкі әскерлер комитетін Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланының Бас қолбасшылығы қылып қайта ұйымдастырды.
## Міндеттері
1) әскерлерді тұрақты жауынгерлік және жұмылдыру әзірлігінде ұстап тұру;
2) Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланның құрылысы және дамуы жоспарларын әзірлеу және іске асыру, олардың ұйымдық-штаттық құрылымын жетілдіру;
3) Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланның қызметтік-жауынгерлік қызметін ұйымдастыру;
4) Қазақстан Республикасының заңнамасымен Бас қолбасшылығына жүктелген басқа да міндеттерді шешу
## Функциялары
1) жедел-стратегиялық жоспарлауды, Ұлттық ұланның қолданылуын және қызметтік-жауынгерлік және күнделікті іс-қимылын басқаруды жүзеге асырады;
2) Ұлттық ұланның жауынгерлiк және жұмылдыру әзiрлiгін сақтау жөніндегі іс-шараларды ұйымдастырады және өткізеді;
3) қоғамдық тәртіпті қорғауды, маңызды мемлекеттік объектілерді, арнайы жүктерді, қылмыстық-атқару жүйесінің мекемелерін күзетуді және оларда қадағалауды жүзеге асыруды, күзетпен ұсталатын адамдарды айдауылмен алып жүруді ұйымдастырады;
4) Ұлттық ұланның Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерімен, басқа да әскерлермен және әскери құралымдармен өзара іс-қимылын ұйымдастырады және жүзеге асырады;
5) Ұлттық ұланның құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін қолдану жоспарын, қорғаныс мақсатында Қазақстан Республикасының аумағын жедел жабдықтау жоспарын, Қазақстан Республикасының қорғаныс-өнеркәсіп кешенін қаруландырудың, дамытудың мемлекеттік бағдарламаларын әзірлеуге, аумақтық қорғаныс міндеттерін жоспарлауға және орындауға қатысады;
6) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын күзетуде жәрдем көрсету жөніндегі шараларды әзірлейді;
7) қарулы жанжалдар, төтенше жағдайлар ахуалында қызметтік-жауынгерлік міндеттерді, сондай-ақ төтенше жағдай режимін қамтамасыз етуге, терроризмге қарсы күреске қатысуға және терроризмге қарсы операцияның құқықтық режимін қамтамасыз етуге байланысты міндеттерді орындайтын Ұлттық ұланды басқаруды қамтамасыз етеді;
8) Ұлттық ұланның әскерлерін инспекциялауды жүзеге асырады;
9) Ұлттық ұланның құзыреті шегінде мемлекеттік нысаналы бағдарламаларды әзірлеуге және орындауға қатысады;
10) өз құзыреті шегінде Ұлттық ұланның қызметтік-жауынгерлік іс-қимылы мәселелері бойынша ведомстволық құқықтық актілер шығарады және олардың орындалуын бақылайды;
11) Ұлттық ұланның құзыретіне кіретін мәселелер бойынша Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық актілерінің жобаларын дайындауға қатысады;
12) Ұлттық ұланда заңдылық пен құқық тәртібінің сақталуын бақылауды жүзеге асырады және әскери қызметшілердің, олардың отбасы мүшелері мен азаматтық персоналдың әлеуметтік және құқықтық кепілдіктерін қамтамасыз етеді;
13) Ұлттық ұланды мерзімді қызметтегі, келісімшарт бойынша әскери қызметшілермен жасақтауды және азаматтық персоналды қабылдауды ұйымдастырады және жүргізеді;
14) Ұлттық ұлан үшін, оның ішінде шетелде халықаралық шарттар негізінде кадрлар даярлауды, олардың біліктілігін арттыруды және қайта даярлауды, әскери атақтар беруді жүзеге асырады, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің қарауына номенклатураға сәйкес лауазымға тағайындау және әскери атақтар беру жөнінде ұсыныстар енгізеді;
15) Ұлттық ұланды қару-жарақтың, әскери техниканың қажетті түрлерімен, оқ-дәрілермен және басқа да материалдық құралдармен қамтамасыз етуді ағымдағы және перспективалық жоспарлауды, оларды пайдалануды, олардың сақталуын, есепке алынуын, есептен шығарылуын және кәдеге жаратылуын ұйымдастырады, сондай-ақ бейбіт уақытта Ұлттық ұланды жұмылдыра өрістету үшін осы құралдар запасының жинақталуы мен орналастырылуын жоспарлайды;
16) әскери қызметшілер мен жеке құрамның моральдық-психологиялық және жауынгерлік қасиеттерін қалыптастыру мақсатында Ұлттық ұланның қызметтік-жауынгерлік іс-қимылын моральдық-психологиялық қамтамасыз ету және әскери қызмет қауіпсіздігінің қажетті жағдайларын қамтамасыз ету бойынша тәрбие жұмысы мен әлеуметтік-құқықтық жұмысты ұйымдастырады;
17) Ұлттық ұланның құрылысы және оны дамыту, оның ұйымдық-штаттық құрылымын жетiлдiру жоспарларын әзiрлейді және iске асырады;
18) Ұлттық ұланды құқықтық қамтамасыз етуді жүзеге асырады, Ұлттық ұланның мүдделерін сотта, өзге де мемлекеттік органдарда қорғауды үйлестіреді және қамтамасыз етеді;
19) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Ұлттық ұланның әскери қызметшілерінің, әскери қызметтен босатылған азаматтардың және олардың отбасы мүшелерінің денсаулығын сақтауға және нығайтуға бағытталған профилактикалық, емдеу, сауықтыру және оңалту іс-шаралары кешенін жүзеге асырады;
20) Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын Ұлттық ұланға қатысты бөлігінде іске асыру жөніндегі іс-шаралардың орындалуын ұйымдастырады;
21) Қазақстан Республикасының Үкіметіне Ұлттық ұлан бөлімдерінің күзетуіне жататын маңызды мемлекеттік объектілер мен коммуникациялардың, арнайы жүктердiң тізбесін айқындау жөнінде ұсыныстар дайындайды;
22) Ұлттық ұланның әскери қызметшілерін жайластыруды, Ұлттық ұлан объектілерінің күрделі құрылысын ұйымдастырады;
23) мыналарды:
* Ұлттық ұланның Бас қолбасшылығы туралы ережені;
* Ұлттық ұлан Бас қолбасшылығының, жоғары әскери оқу орнының штатын, әскери қызметшілер жүктемесінің нормативтерін, штаттық нормативтерді, Ұлттық ұландағы лауазымдар номенклатурасын;
* Ұлттық ұланның міндеттерін орындау жөніндегі нұсқаулығын;
* Ұлттық ұланның әскери-дәрігерлік комиссиясы туралы ережені;
* Ұлттық ұланның кадрларын даярлауды жүзеге асыратын жоғары әскери оқу орнына қабылдау қағидаларын;
* Ұлттық ұланның әскери қызметшілерін оқытуға жұмсалған бюджет қаражатын мемлекетке өтеу қағидаларын;
* Ұлттық ұланның әскери қызметшілеріне сыныптық біліктілік беру, оны жоғарылату, растау, төмендету және сақтау тәртібін;
* Ұлттық ұланда әскери қызмет өткеру нұсқаулығын;
* Ұлттық ұланда әскери-дәрігерлік сараптама жүргізу жөніндегі қағидаларды әзірлейді.
## Дереккөздер |
Қазақстан Жоғарғы Кеңесі — 1993–1995 жылдары Қазақстанның бірпалаталы парламенті, заң шығарушы органы және ең жоғары өкілдік органы. 1993 жылғы 28 қаңтарда Конституцияға енгізілген өзгерістерден кейін ол Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің орнын алды. Осы кезеңде Жоғарғы Кеңес өз мүшелерін посткеңестік Қазақстанда алғаш рет өткізілген 1994 жылғы парламент сайлауында сайлады. 1995 жылғы 11 наурызда Конституциялық сот қазақстандық журналист Татьяна Квятковскаяның пайдасына дауыс саны бұрмаланды деп айыпталған сол сайлаудың нәтижелерін жоққа шығарып, Президент Жарлығымен Жоғарғы Кеңес таратылды. Кейін оның орнына 1995 жылғы Конституциялық референдумнан кейін құрылған екіпалаталы Қазақстан Парламенті келді.
## Құқықтары және міндеттері
1993 жылғы Конституция бойынша Жоғарғы Кеңес Конституцияны, заңдар және өзге де шешімдер қабылдайды, орындалуын бақылайды, ел шекарасын, әкімшілік-аймақтық құрылысты, республикалық бюджет, салық пен елдегі ақша жүйесін белгілейді, референдум өткізу туралы шешім қабылдайды, Қазақстан президентінің Премьер-министрді, оның орынбасарларын, Қазақстан сыртқы істер, қорғаныс, қаржы, ішкі істері министрлерін, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасын және дипломатиялық өкілдіктерінің басшыларын тағайындауына келісім береді, Конституциялық Сотты сайлайды, Бас прокурорды, Ұлттық банк төрағасын тағайындайды және өзге де қызмет атқарады.
## Төрағасы
Жоғарғы Кеңес төрағасын бірінші сессияда Кеңестің мемлекеттік тілді меңгерген депутаттары арасынан жасырын дауыс беру арқылы депутаттардың жалпы санының көпшілік даусымен сайлайды. Төраға Жоғарғы Кеңес сессияларын ашады, мәжілістерінде төрағалық етеді, Жоғарғы Кеңеске өзінің орынбасарларына үміткерлер ұсынады және Кеңес атынан парламентаралық келісімдерге қол қояды.
Төраға орынбасарлары Төрағаның уәкілдік беруімен оның жекелеген міндеттерін атқарады және Төраға болмаған немесе ол өз міндеттерін жүзеге асыруы мүмкін болмаған ретте оның міндетін атқарады. Олардың кандидатурасын Төраға ұсынады және Кеңестің өзін мақұлдайды.
### Төрағалар тізімі
## Сайланымдары
## Дереккөздер |
2021 жылғы Қазақстан халық санағы — Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бергі үшінші халық санағы. Санақ екі: дайындық және негізгі кезеңде өткізілді. Біріншісі 2021 жылдың 1 маусымы мен 30 маусымы аралығында, екіншісі 1 қыркүйек пен 15 қазан аралығында онлайн форматта және халықты аралау 1 қазанда басталды. Аралап жүру 30 қазанда аяқталуы тиіс еді, бірақ 2021 жылдың 8 қарашасына дейін ұзартылған болатын. Санақтың ресми сайтындағы онлайн санақ та 8 қарашаға дейін ұзартылды. 8 қараша сағат 00:00-де «Халық санағы-2021» аясындағы аралап жүру аяқталды; негізгі кезең мен халықты аралаудың нәтижелері бойынша халық санағы 19,6 миллионнан астам респондентті қамтыды.
## Санақ жүргізу мерзімі мен барысы
Санақ 2019 жылдың қараша айында өтеді деп күтілген болатын. Кейінірек 2020 жылдың ақпан-наурызына, ал 2020 жылдың ақпанында 2020 жылдың қазан айына ауыстырылды. 2020 жылдың қазан айында өтеді деп күтілген халық санағы COVID-19 пандемиясына байланысты 2021 жылдың қазан айына шегерілді. Санақтың алдын ала қорытындылары 2021 жылдың II-IV тоқсандарына, соңғы қорытындылары 2022 жылдың I-IV тоқсандарына жоспарланған болатын.
Оған 30 мыңнан астам уақытша қызметкер тартылады деп күтілді.
Халық санағының соңғы күні онлайн форматта 1 қыркүйек пен 15 қазан аралығында болды, ал дәстүрлі халықты аралау 2021 жылдың 1 қазанында басталып, 30 қазанда аяқталады деп жоспарланған болатын.
Ағымдағы санақ сандық технологияларға көп сүйенеді деп күтілді.
Қыркүйек айының соңына қарай онлайн-санақты аяқтаған азаматтардың саны алты миллионнан асты.
Тұрғындардың көптеген өтініштеріне байланысты онлайн санақ 30 қазанға дейін ұзартылды.
Халықты аралау 30 қазанда аяқталуы тиіс еді, бірақ 1 қарашада басталып, 2021 жылдың 8 қарашасына дейін аяқталуы керек еді; сондай-ақ ресми санақ сайтындағы онлайн санақ та 8 қарашаға дейін ұзартылуы керек деп шешілді.
8 қараша сағат 00:00-де «Халық санағы-2021» аясындағы аралап жүру аяқталды; негізгі кезең мен аралап жүрудің нәтижелері бойынша халық санағы 19,6 миллионнан астам респондентті қамтыды. Қазақстандықтардың 42,5% халық санағын онлайн түрде аяқтады.
## Бюджет
2018 жылғы қыркүйекте санақтың күтілетін құны 8,8 млрд теңгені, 2019 жылғы қыркүйекте – 3,2 млрд теңгені, 2020 жылғы тамызда – 8,2 млрд теңгені, ал 2021 жылдың маусым айының басында – 9,1 млрд теңгені құрады. Ақшалай қаражат сомасындағы үнемдеу 1,5 млрд теңгеге жуық болады деп күтілді.
Күтілетін 9,1 млрд теңге шығындарға келетін болсақ, бюджеттің жартысынан көбі сұхбат берушілерге ақы төлеуге жұмсалды – 4,7 млрд теңге, 83-тен 125 мың теңгеге дейін.
«Е-Статистика» ақпараттық жүйесін жетілдіруге 1 миллиардқа жуық қаражат жұмсалды. 360 миллион интервьюерлерді оқытуға іссапар шығындарына бөлінді.
ҚР Ұлттық экономика министрі болған Руслан Дәленовтың айтуынша, халық санағы аяқталғаннан кейін планшеттер мектептер мен ауруханаларға беріледі. Планшеттердің құны 27 412 жиынтықты, оның ішінде планшетті, қаламды, қуаттағышты, қорғаныс әйнегін және қорапты қосқанда 1 миллиард теңгеден астам қаражатты құрады. Бір жиынтықтың құны – 39 603 теңге болды. Планшеттер «бір реттік» емес, олар санақтан кейін мектептер мен ауруханаларға беріледі.
## Санақтың алдын ала қорытындылары
2021 жылғы 8 желтоқсанда Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа халық санағының ең алдын ала қорытындылары туралы Премьер-Министр Асқар Мамин баяндады:
* жалпы халық саны: 19 169 550 адам
* жыныстар ара салмағы: ерлер – 48,71%, әйелдер – 51,29%
* халықтың орташа жасы – 31,94 жас
* халықтың 33,97 % — 17 жасқа дейінгі балалар
* халықтың 19,72 % — 14-28 жас аралығындағы жастар
* этникалық қазақтардың үлесі – 70,18 %
* этникалық орыстардың үлесі – 15,81 %
* этникалық өзбектердің үлесі – 3,22 %
* этникалық украиндардың үлесі — 2,02 %
* еңбекке қабілетті халық саны — 11 320 410 адам, яғни Қазақстан халқының 59,05%.
## Ұлттық құрамы
2022 жылғы 1 қыркүйекте жарияланған 2021 жылғы халық санағының жиынтық қорытындысы бойынша негізгі этностардың үлесі: қазақтар – 70,4%, орыстар – 15,5%, өзбектер – 3,2%, украиндар – 2,0%, ұйғырлар – 1,5%, немістер – 1,2%, татарлар – 1,1%, өзге ұлттар мен ұлтын көрсетпегендер – 5,1%.
2021 жылғы халық санағына сәйкес облыстар бойынша ұлттық құрам (адам):
2021 жылғы халық санағының деректеріне сәйкес аймақтар бойынша этникалық құрамы пайызбен (%):
## Санақ нәтижелері
2022 жылғы 1 қыркүйекте халық санағының жиынтық нәтижелері жарияланды; деректер 14 облыс және республикалық маңызы бар 3 қала (2022 жылы құрылған Абай, Жетісу және Ұлытау облыстарын қоспағанда) және тұтас ел бойынша бөлінген:
* жалпы халық саны: 19 186 015 адам. 2009 жылмен салыстырғанда 3,2 млн адамға, яғни 20%-ға өсті.
* қала халқы: 11 741 342 адам (61,2%). Республикада урбанизация үдерісі жалғасуда, қала тұрғындарының үлесі 2009 жылғы санақпен салыстырғанда 5,1%-ға өсті. Қала тұрғындарының ең жоғары үлесі Қарағанды облысында – 80,6% немесе 1 087 118 адам. Қала тұрғындарының ең аз үлесі бар өңірлер Түркістан және Алматы облыстары болды (тиісінше 24,3% және 25,4%) және бұл облыстарда 3 142 763 тұрғыны бар осы өңірлердің барлық ауыл тұрғындарының жалпы санына дерлік тең (3 157 945 адам) жалпы көлемінде республикалық маңызы бар Шымкент және Алматы қалалары кірмейтінін ескеру қажет.
* жыныстар ара салмағы: ерлер – 48,6%, әйелдер – 51,4%, ауыл тұрғындары арасында ерлер (50,6%), қала тұрғындары арасында әйелдер (52,7%) басым.
* халықтың 49,07% — 30 жасқа дейінгілер;
* этникалық қазақтардың үлесі – 70,4%, орыстар – 15,5%, өзбектер – 3,2%. 2009 жылдан бері қазақтардың үлесі 7,3 % өссе, орыстардың үлесі 8,2 % азайған.
* халықтың 19,9 % қазақ тілін білмейді, ал орыстар, украиндар, белорустар, поляктар мен немістер арасында қазақ тілін білмейтіндердің үлесі 75-78 % құрайды, керісінше, қазақтар арасында 99,6 %, өзбектер мен ұйғырлар арасында — 72 %, тәжіктер мен түріктер — 61-64 %, қырғыздар мен әзірбайжандар — 58,5% қазақ тілінде сөйлейді.
* 5 жас және одан жоғары жастағы халықтың 49,3 % қазақ тілін күнделікті өмірде қолданады (бұл сұрақ санақ бағдарламасына алғаш рет енгізілген). Қазақ тілін күнделікті өмірде жиі қолданатын жалғыз этнос — қазақтардың өздері (63%), қазақ тілін күнделікті өмірде қолданудың ең төменгі көрсеткіші славян этностары мен немістер арасында (5-9%) байқалды; айтарлықтай аймақтық айырмашылықтар да атап өтіледі: қазақ тілін күнделікті өмірде қолданатындар үлесінің ең жоғары мәндері (58-68%) Қазақстанның оңтүстігі мен батысында байқалады; бұл көрсеткіш бойынша аралық орынды (42-47%) Шығыс Қазақстан облысы мен Алматы қаласы алады, ал ең төменгі үлес (16-37%) Қазақстанның солтүстігі мен орталығындағы аймақтарда байқалады.
* халықтың 69,31 % — ислам дінін ұстанса, 17,04 % — христиан дінін ұстанады, 2,25 % — дінге сенбейді және 11,01 % — дінге деген көзқарасы туралы сұраққа жауап беруден бас тартты.
## Қызықты жайттар
Қазақстанда халық санағында өтпегені үшін заң бойынша айыппұл белгіленген. Қазақстан Республикасының Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексінің 497-бабының 2-бөлігінде бастапқы статистикалық деректерді ұсынбағаны үшін жауапкершілік қарастырылған. Қарапайым азаматтар үшін бұл 10 АЕК – 29 170 теңге (2021 жылға) айыппұл. Бірақ бұл мақала санақ кезінде іс жүзінде ешқашан пайдаланылмаған.
2021 жылдың тамыз айының ортасында пандемия жағдайында халық санағын өткізудің орындылығы туралы сұраққа Статистика бюросы «санақ - бұл қыңырлық емес, қажеттілік» деп мәлімдеді. Қыркүйек айының басында халық санағы басталғалы Президент Әкімшілігі халық санағы туралы айтылған сынға оның қажеттілік екенін айтып жауап берді.
## Тағы қараңыз
* Ұлттық статистика бюросы
* 1999 жылғы Қазақстан халық санағы
* 2009 жылғы Қазақстан халық санағы
## Дереккөздер |
Бандыхон ауданы — Сұрқандария облысындағы аудан. Ол 1992 жылы 18 мамырда құрылған.. 2010 жылы қаржылық қиындықтарға байланысты таратылды. 2019 жылдың 18 қазанында қайта ұйымдастырылды. Бандыхон ауданы облыстың Құмқорғон, Қызырық, Жарқөрғон, Шеробад, Бойсун аудандарымен шектеседі. Ауданы 0,20 мың км.кв. Халық саны 75 000 адамнан асады (2019). Бандыхон ауданында 6 ауыл жиналысы (Бандихон, Бектепа, Кыршак, Алмазор, Чорвадор, Қызырық) бар. Орталығы – Бандыхон ауылы.
## Тарихы
Ауданда бірқатар тарихи ескерткіштер бар, олардың ішіндегі ең үлкені Бандыхон қорғаны. Бандыхон бекінісі біздің дәуірімізге дейінгі II-I ғасырларға жатады және оны археологтар 1973 жылы ашқан. 1975—1976 жылдары қазба жұмыстары жүргізілді. Көне арнаны Оргүлсойдың арнасы екіге бөледі. Жалпы аумағы 1,5 гектарды құрайды. Шығыстан батысқа қарай 250 м, солтүстіктен оңтүстікке 170 м. Қорған бекінісі ескерткіштің шығыс бөлігінде – қазіргі зират орнында орналасқан. Шаршы пішінді 90—70 метр; Биіктігі 5—6 метр. Тұрғын үйлер мақтадан және шикі кірпіштен салынған. Әр кезеңдегі керамикалық ыдыстар мен тас қарулар табылды. Бандыхон төңірегіндегі Майдатепа, Ғозимулло, Бектепа, Кіндіктепа, Қөрғон сияқты төбелер ерте заманда халықтың қонысы болғаны дәлелденген. Ертеде Бадихон ағысы кірпіштен жасалған бөгетпен бітеліп, Бандыхон-Қызырық жазықтарына су жіберген. Атап айтқанда, Ғозимулло төбесін тексерген кезде ауыз бұлақ суы қыш құбырлармен алыстан әкелінгені анықталды. Бандихон атауы бөгет – көпір дегенді білдіретін «бан» сөзінен шыққан.
## Табиғаты
Бандихон ауданының аумағы негізінен солтүстіктен шығысқа және батыста оңтүстікке қарай азайып келетін Сурхон-Шеробод далаларының солтүстік бөлігінде орналасқан. Аудан аумағында негізінен оңтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа қарай жатқан Шеробод-Сарықамиш таулары мен Бандыхон-Қизирик төбелері бар. Климаты құрғақ субтропиктік климат. Қаңтардың орташа температурасы 2,5 °C — 3 °C, шілдеде 30 °C — 31 °C. Жылдық жауын-шашын мөлшері 160-200 мм. Ауданның солтүстігінен Бандыхон өзені ағып жатыр. Аудан шаруашылықтары Оқкопчығай және Шеробод арықтарынан суарылады. Топырағы сұр, құмды және жартылай құнарсыз топырақтарға тән. Өсімдіктер эфемерлер мен эфемероидтардан тұрады. Қасқыр, түлкі, бауырымен жорғалаушылар, құстар мен жәндіктер (шаяндар, қарақұрттар) тау бөліктерінде және сайларда мекендейді.
## Халқы
Халықтың басым бөлігі (96%) өзбектер, 3% тәжіктер, татарлар, орыстар және т.б. Орташа алғанда 1 км.кв-ге 145 адамнан келеді. Барлық тұрғындар ауылда тұрады.
## Ауыл шаруашылығы
Экономикасы негізінен аграрлық. Аудан жер қорының 70 пайызын суармалы егістік алқаптар құрайды. Жайылым 27,5%, егістік 2,5% құрайды. Бандыхон ауданында 6 колхоз бар. Ауыл шаруашылығында мақта өсіру негізгі орынды алады. Дәнді дақылдар егіліп, жүзім, бақша шаруашылығы дамыған.
## Экономикасы
Мал шаруашылығына маманданған 4 шағын кәсіпорын, 46 шаруа және фермер қожалықтары, 5 акционерлік қоғам бар. 22 жеке шағын кәсіпорын, 11 диірмен, 40 жеке дүкен мен асхана, 6 объювоз бар. Шерабад-Денау тас жолы Бандихон ауданын кесіп өтеді. Бандихон ауданында Шредер атындағы Республикалық бау-бақша, жүзім және шарап шаруашылығы корпорациясының филиалы бар. Бандыхон ауданында 6 колхоз бар. Ауыл шаруашылығында мақта өсіру басты орын алады. Дәнді дақылдар егіліп, жүзім, бақша шаруашылығы дамыған. Бандихон бидайының бағасы соңғы кездері базарларда 1,5—2 есе қымбаттаған. Хисор қойлары Бандихонда 180-200 кг тас басады.
## Дереккөздер |
Әділхан Құрманғалиұлы Макин (1994 жылы 5 қазанда Петропавл қаласындадүниеге келген. Қазақ әншісі. «Голос. 10 маусым». Әділхан Макин 1994 жылы 5 қазанда Солтүстік Қазақстан облысы, Петропавл қаласында дүниеге келген.
## Биография
### Балалық пен жастық шағы
Макин бала кезінен белсенді бала болып өсті, спорттың барлық түрлерінде өзін сынап көрді: бокс, каратэ және грек-рим күресімен айналысты, жүзді, теннис, футбол және волейбол ойнады. Әділханның таңғажайып музыкалық таланты бала кезінен байқалды, мектеп жылдарында ол "Творческая весна" көркемөнерпаздар байқауында өнер көрсетті, "Радуга" ұлттық мәдениеттер фестиваліне (Петропавл), "Бозторғай" Халықаралық балалар шығармашылығы байқауына ("Жаворонок", Алматы) және басқа да вокалдық байқауларға қатысты.
### Өнер жолы
Дарынды қазақстандық әншінің түрлі деңгейдегі музыкалық байқауларға қатысудағы бай тәжірибесі бар. 2012 жылы Әділхан "Жас қанат" эстрадалық әндердің танымал орындаушылары байқауының финалына дейін жетті. Сол кезде жеңісті Димаш Құдайберген жеңіп алды. Келесі жылы Петропавл қаласының тумасы "Шабыт"халықаралық шығармашыл жастар байқауының лауреаты атанды.Қазақ ұлттық өнер университетінен шыққаннан кейін Макин білім беруден үзіліс жасауға шешім қабылдады және Алматыға кетті, онда продюсер Сивимахмудимен кездесті. Баритон иегері жыл бойы Эльдар Омаров пен Нұржаномержановпен бірге "Саламат" триосында ән шырқады. Топ партиялардан бастап үйлену тойларына дейін әр түрлі іс-шараларда өнер көрсетті. Бойз-бэндке қатысу Әділханға саланы іштей білуге және алғашқы тәжірибе алуға мүмкіндік берді.
* 2012 жылы Францияның Қазақстандағы елшілігі ұйымдастырған "AllianceFrancaise" байқауының дипломанты және "Жас Қанат" ("Молодое крыло", Астана (қазіргі Нұр - сұлтан) ұлттық жас орындаушылар байқауының финалисі атанды.
* Бір жылдан кейін Әділхан "Шабыт" халықаралық байқауының II сыйлық лауреаты атанды. Ал 2014 жылы "Қазақстан дауысы" ұлттық жас орындаушылар байқауының жартылай финалына қатысқан (Алматы).
* Қазақстандық "Славян базары" көрермендерін баурап алды
* 2016 жылы Т.Қ. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясына "эстрада вокалисті"мамандығы бойынша оқуға түсті.
* Сол жылы Еуразиялық мәдениет қорының стипендиаты болды.
* 2017 жылы Қазақстан Республикасы Елшілігінің қолдауымен ұйымдастырылған "Сербиядағы Қазақстанның мәдениет күндері" концертіне қатысты (Белград), 2018 жылы "SilkWayKaraokeBattle" (Алматы) байқауында бірінші орын үшін грамотамен марапатталды.
* X Factor қатысушысы Қазақстанды "Славян базарында"таныстырады
* 2018 жылы "X-Factor" (Алматы) тележобасының финалисті және "TU ONDA" ("сенің толқының", Марбелья, Испания) халықаралық байқауының Гран-при иегері атанды.
* 2019 жылы "Славян базары"халықаралық байқауының бас жүлдесіне ие болды.
* "Славян базары" қазақстандықтарды дәріптейді
* Қазақстандықтар халықаралық фестивальде табысты өнер көрсетуде. 2011 жылы Әлішер Кәрімов үшінші орынды, Димаш Құдайберген 2015 жылы Бас жүлдені, Әміре (Ернарсадірбаев) 2018 жылы бірінші орынды иеленді.
## Отбасы
Ол дүниеге келгеннен кейін көп ұзамай кіші інісі Жаник дүниеге келді. Әділханның ата-анасының музыка мен шығармашылыққа еш қатысы жоқ: анасы заңгер болып жұмыс істеген, әкесі әскери болған.
### Жеке өмірі
Әділханамақиннің жеке өмірі жайлы мәлімет аз. 2019 жылы "Славян базары" өнер фестивалінде ол литвалық әнші Паулинупаукштайтитке ғашық болды. Жастар күн сайын чатта әңгімелесіп, Әділхан сүйіктісіне қонаққа баруды жоспарлады. Алайда қашықтық пен тілдік кедергі ерлі-зайыптылардың қарым-қатынас орнатуына кедергі келтірді.
Қазір әнші жеке өмірін жарнамаламайды. Instagram-аккаунтында Әділхан көбінесе жалғыз өзі суретке түседі, кейде сахнадағы әріптестерімен және отбасымен бірге суреттерді жариялайды.
## Адильхан Макин қазір
2021 жылдың 16 сәуірінде Әділханмакин Instagram парақшасында жазылушыларға жаңа әннің шыққаны туралы хабарлады. Композиция "ғалам"деп аталды.2021 жылдың 8 қазанында бірінші арнада "Голос"вокалдық шоуының мерейтойлық, 10-шы маусымы басталды. Қазылар алқасының алтын құрамы жанкүйерлердің көңілінен шықты: Александр Градский, Дима Билан, Пелагея және Леонид Агутин.Зағип тыңдаулардың бірінші күні сахнаға Әділханмакин шықты. Қазақстандық әнші Алла Пугачеваның "Не отрекаются любя" әнін таңдады.
## Қызықты деректер
Әнші ноталарға көп көңіл бөлудің қажеті жоқ екенін, жүректі ән айту әлдеқайда маңызды екенін айтады.
## Дереккөздер |
Artel Electronics — өзбекстандық компания, тұрмыстық техника және электроника өндірушісі. Штаб-пәтері Өзбекстанның Ташкент қаласында орналасқан.
Компания тұрмыстық техниканы, компоненттерді, тұрмыстық электрониканы өндірумен және сатудан кейінгі қызмет көрсетумен айналысады. Өзінің Artel брендімен өнімдерді ұсынады. Shivaki, Avalon, Vista және Royal серіктестері болып табылады және Өзбекстандағы Samsung және Viessmann ресми аймақтық серіктесі.
Artel Electronics Group компаниясының жылдық кірісі 450 миллион доллардан асады. Өзбекстанның алты аймағында 10 000 қызметкері, 20-дан астам өндірістік кәсіпорны және өз өнімдерін әлемнің 20-дан астам еліне экспорттайды.
## Атауы
Artel сөзі ағылшын тіліндегі Art (өнер) және electronics (электроника) сөздерінің бірігуінен шыққан, бұл "электроникадағы өнер" дегенді білдіреді.
## Дереккөздер |
2009 жылғы бокстан Азия чемпионаты 7-13 маусым аралығында Қытайдың Гуандун провинциясындағы Чжухай қаласында өтті.
## Басты жүлдегерлер
## Медалдарды бөлу
## Сілтеме
* amateur-boxing
* AIBA |
Танның батыс базарының мұражайы (қытайша: 大唐西市博物館) — Қытайдың Шаньси провинциясындағы Сиань қаласындағы мұражай. Онда Тан әулеті мен Жібек жолының көптеген артефактілері бар. Қабір іргетасының бір бөлігі, сонымен қатар біздің заманымыздың 6 ғасырында Қытайдағы соғдылық көпес және шенеунік Ань Бэй қабірінің эпитафиясы, қазір Танның батыс базарының мұражайында. Бэй перзенттік имандылықтың конфуцийлік өнегелік принциптерін ұстанып, зороастризмді ұстанды. Бұл Қытайдың бірінші дәрежелі ұлттық мұражайларының бірі.
## Галерея
*
*
*
*
## Тағы қараңыз
* Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданы мұражайы
## Дереккөздер |
Алексей Буряченко (1984 жылы 17 қаңтарда Винница қаласында дүниеге келген) - Украинаның саясаттанушысы, заңгер, талдаушы, зерттеуші, құқық қорғаушы және қоғам қайраткері. Ол мемлекеттік және үкіметтік емес секторлардағы басқару салаларында сарапшы және әлемдік қауіпсіздік архитектурасына маманданған.
## Өмірінің алғашқы жылдары
Алексей Буряченко 1984 жылы 17 қаңтарда Винница қаласында дүниеге келген. 2006 жылы Ярослав Мудрый атындағы Ұлттық Заң Университетін құқықтану мамандығын үздік тамамдап, заңгер дәрежесін алған. 2008 жылы ол Киев Ұлттық Сауда-Экономикалық Университетінің Винница Институтын мемлекеттік қаржы және аудит мамандығы бойынша үздік бітіріп, қаржы маманы және қаржыгер-экономист дипломын алған.
2014 жылы ол Украинаның Сыртқы Істер Министрлігінің, Германияның Украинадағы Елшілігінің және Украинаның Халықаралық Саясат Институтының қолдауымен Аймақтық Академиясының Шекара Маңы Ынтымақтастығы курсын тамамдаған. Сол жылы ол Ұлттық Қордың және Украинадағы Адам Құқықтары Демократиясын (NED) қолдап Хельсинки Одағының Адам Құқықтары және Азаматтық Белсенділік курсын аяқтады.
Ол 2015 жылы Халықаралық Қатынастар мен геосаясатқа баса назар аудара отырып, азаматтық және саяси мектеп курсын, сондай-ақ Демократия үшін атты Ұлттық Қордың Нұсқаушыларын Даярлау курсын бітіріп, саяси білім беру бойынша жаттықтырушы сертификатын алды.
Ал Келесі жылы ол саяси білім беру институтында Еуропалық Саясат семинарының бағдарламасын және НАТО Ақпарат және Құжаттама Орталығының Еуроатлантикалық Ынтымақтастық Мектебінің бағдарламасын аяқтады. Сонымен қатар, ол 2018 жылы USAID, PEPFAR және Deloitte демеушілігімен Денсаулық Сақтаудың Заманауи Аспектілері бойынша сертификатталған білім беру курсынан өтті.
## Мансап
2007 жылдан 2016 жылға дейін Буряченко Украинаның әртүрлі университеттерінде саясаттану, құқықтану, медициналық құқық және фармацевтикалық құқық сияқты пәндер бойынша сабақ берді. 2015-2016 жылдар аралығында оны Ұлттық Полиция қызметкерлері лектор ретінде шақырды, ол келесі тақырыптар бойынша лекциялар өткізеді: адам құқықтары, конституционализм, заңның үстемдігі және құқық қорғау органдары мен азаматтық қоғам арасындағы серіктестік.
## Мемлекеттік қызмет
2017 жылдан бастап Буряченко мемлекеттік қызметте жұмыс істейді. Ол Одесса облысы Подольск аудандық Әкімшілігі Басшысының Бірінші Орынбасары, содан кейін Сумск облысы Липоводолин Аудандық Әкімшілігі Басшысының Бірінші Орынбасары қызметтерін атқарды. Ол трансшекаралық ынтымақтастық мәселелерімен және орталықсыздандыру реформаларын енгізумен айналысты.
2018 жылы ол Украина Денсаулық сақтау Министрлігінің Туберкулез және АИВ/ЖИТС жөніндегі Ұлттық Кеңесінің бағдарламалық комитетінің мүшесі болды.
2017-2018 жылдар аралығында ол Сумск Облыстық Қоғамдық Денсаулық Сақтау орталығының директоры қызметін атқарды. Ол Украинаның Денсаулық Сақтау Министрлігі үшін Аймақтық Стандартты Денсаулық Сақтау Бағдарламасын әзірлеуге жетекшілік етті.
2018 жылы ол ЖИТС, туберкулез және безгекпен күресу үшін Жаһандық қор қолдаған жобаларды жүзеге асыруға қатысты.
## Саяси қызмет
Буряченко Украинаның Халықтың күші партиясының негізін қалаушылардың бірі болған. 2015 жылы ол Винница облыстық партия ұйымының басшысы болды.
Ол 2014 жылы Украинаның Жоғарғы Радасына сайлау кезінде Винница облысындағы партияның сайлау алдындағы науқанын басқарды.
2017 жылы ол Одесса облысы Подольск аудандық әкімшілігі басшысының бірінші орынбасары болып тағайындалуына байланысты партияға мүшелігін тоқтатты.
## Институционалдық консультативтік және сараптамалық қызмет
2014 жылдан бастап Буряченко басқарудың ашықтығы жөніндегі жобаларды, патрульдік полицияны оқыту жөніндегі ұсынымдарды, "Саяси Партияларды Мемлекеттік Қаржыландыру туралы" заң жобасын қоса алғанда, заңнамалық бастамаларды әзірлеуге, сондай-ақ мемлекеттік саясатты реттеуді жақсарту жөніндегі оқу бағдарламаларын әзірлеуге және іске асыруға қатысатын сарапшы болып табылады.
## Қоғамдық қызмет
2017 жылы Буряченко Жастарға Ұлттық-Патриоттық тәрбие беру жүйесін біріктіретін "Отанды қорғау" жастарға ұлттық-патриоттық тәрбие беру институтын құруға қатысты.
Сондай-ақ, 2019 жылы ол украиндықтардың эмиграциясына және шетелдегі азаматтардың құқықтарын қорғауға қатысты мәселелерді шешу үшін үкіметтік және үкіметтік емес секторлар арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға бағытталған "Бірлік Диалогы" платформасының бастамашылары мен әзірлеушілерінің бірі болды.
2014 жылдан бастап ол үнемі радио және теледидар платформаларында теледидар мен радио бағдарламаларында саяси мәселелер бойынша қонақ сарапшы ретінде сөз сөйлеген.
Буряченко жергілікті өзін-өзі басқару органдары қауымдастығының, "Халықаралық Шағын Ассоциациялар Қауымдастығының" Атқарушы Директоры қызметін атқарады.
## Ғылыми жұмыс
2016 жылдан бастап ол ғылыми зерттеулермен айналысады, жаһандық қауіпсіздік архитектурасына баса назар аударады және Украинадағы саяси партиялардың беделін, сондай-ақ украин қоғамының саяси мәдениетін қалыптастыру және жаңарту ерекшеліктерін зерттейді.
## Басылымдары
* Ресей-Украина Соғысы Жаһандық Қауіпсіздік Тепе-Теңдігін Бұзу және Эволюция Факторы Ретінде. Саясаткер. Халықаралық Жүйелер мен Жаһандық Дамудың Саяси Мәселелері. 2023, 2 Шығарылым
* Халықаралық Қауіпсіздік Жүйесінің Дағдарысы: БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің қабілетсіздігі. Өңіраралық Персоналды Басқару Академиясының Ғылыми Еңбектері. Саясаттану және мемлекеттік басқару. 2023, 2 Шығарылым (68)
* Ресей-Украина Соғысы Аясында Демократияға Қарсы Автократия. "НТУУ" КПИ Саясаттану Хабаршысы. Әлеуметтану. Заң. 2023, 2 Шығарылым (58)
* Буряченко О. В., Похило И. Д., Ходний С. П. Олигархиялық Лоббизм Саяси Партияның Беделінің Көрінісі Ретінде. S. P. A. C. E.: Орталық Еуропадағы Қоғам, саясат, Әкімшілік.
* Буряченко О. В., Корниенко В. О. Украинаның Саяси Партияларының Беделді Капиталы. : Крок, Тернополь, 2017
* Буряченко О. В., Корниенко В. О. Саяси Партияның Беделі: Құрылу Мәні мен Факторлары. Переяслав-Хмельницкий, 2017, 42 Шығарылым
* "Адами капитал" Қазіргі Саясаткердің Беделін Қалыптастырудың Негізі Ретінде. ВНТУ. 2017 ЖЫЛ, Винница.
* Саяси Партияның Беделін Қалыптастырудағы Коммуникативті Аспектілер. Драгоманов атындағы Ұлттық Педагогикалық Университетінің Ғылыми Журналы. 24 Шығарылым. 2018
* Саяси Мәдениет пен Сана Саяси Партияның Беделін Қалыптастыру Факторлары Ретінде. Ғылыми Жарияланым: Аймақтану. № 13. Ужгород, 2018
* Буряченко О. В., Корниенко В. О., Денисюк С. Х. Партиялық Идеология: Құндылықтар Жүйесі немесе "Әлеуметтік Кататония" Синдромы? "Хилея" Баспасы. 2017. 117 (2) Шығарылым
* Саяси Партияның Беделі: Құрылымдық Компоненттер және Әлеуметтік Маңызды Функциялар. "Хилея" Баспасы, 2018. 135 Шығарылым (8)
* Украинаның Саяси Партияларын Институттандыру Оң Беделге Ие Болу Факторы Ретінде. "Хилея" Баспасы, 2018. 137 Шығарылым (10)
* Саяси Партияның Беделі: Түсінудің Негізгі Тәсілдері. Украинаның Саясаттану Студиясы-Польша. 8-Шығарылым. 2018
* Буряченко О. В., Корниенко В. О., Антемюк В.Д. Саяси Партияның Имиджі мен Беделі: Аксиологиялық Негіздер және Оңтайландыру Жолдары. Монография. Винница: ВНТУ, 2018
* Буряченко О. В., Корниенко В. О. Партияаралық Бәсекелестік Факторы Ретіндегі Бедел. Қазіргі Ғылымдағы Инновациялық Шешімдер. Дубай: 2017 жыл. № 5 (14)
* Партия Көшбасшысының Беделі мен Имиджі: Тұжырымдамаларды Үйлестіру және Бағындыру. Тернополь: Крок, 2018
* Партияның Бірыңғай Саяси Жобалау Жүйесіндегі Беделі. Винница: ВНТУ, 2018
* Саяси Партияның Беделі Билік Бейнесіне Ұқсастық Ретінде. Винница: ВНТУ. 2019.
## Дереккөздер |
Музелес — Қытайдың Шыңжаңда өндірілетін шарап. Ол әдетте жергілікті тұтыну үшін шығарылады, бірақ қазір аймақтан тысқары жерлерге экспорттау үшін де коммерциялық түрде өндіріледі.
## Оқиға
Қытайдың Шыңжаң автономиялық ауданында жүзім шаруашылығының ежелгі тарихы бар, ол шамамен б. з. д. 4 ғасырдан басталады, ол кезде грек қоныстанушылар жүзім ағаштары мен жақсы суару әдістерін әкелген. Тұрпан төңірегіндегі аймақ жүзім өндірісімен ерекше танымал болған және солай болып қала береді, жүзім шараптарын өндіру де тарихи жазбаларда айтылады. Оның шарабы Тан династиясы кезінде танымал болды. Марко Поло сонымен қатар Карачоконың (Тұрфан үшін қолданған атауы) жақсы жүзім шараптарын шығарғанын айтты. Қазіргі шарап өнеркәсібі негізінен Каберне сияқты сорттарға шоғырланған француз техникасына негізделген. Дегенмен, ұйғырлардың дәстүрлі техникасы, әсіресе Қашқар төңірегіндегі уездерде сақталған.
## Өндіріс
Ұйғыр үй шарабы, әдетте «музелес» деп аталап (араб.: المثلث «үшбұрыш» дегенді білдіретін), әлі күнге дейін көптеген ауылдардағы үй шаруашылығында қайнатылған. Шыңжаңның батысындағы шараптардан айырмашылығы, мұздақ жасау үшін жергілікті жүзімді қолмен ұсақтап, содан кейін ұйғыр атлас жібегін сүзіп, содан кейін шырын мөлшеріне және қанттың қажетті үлесіне тең мөлшерде су қосып, қоспаны бастапқы көлемге жеткізгенше қайнатыңыз. шырын, содан кейін саз ыдыстарда сақталады, халық рецептілерімен бірге аумаққа байланысты ерекшеленеді — кейбір уездерде ұйғырдың дәстүрлі дәрілік шөптері бар, басқаларында — годжи, тұт, теңіз шырғанағы, қалампыр және т. б., басқаларында — тіпті шикі және қауырсынсыз қырғауылдар немесе пуссиндер. Әдетте сусынды дайындауға бір айдан астам уақыт кетеді. Содан кейін ол урнадан шығарылады, сүзіледі және ұзақ сақтау үшін бөтелкеге құйылады. Кейбір ауылдарда жүзімді жинау және өңдеуден кейінгі оқиғаны үлкен ауылдың урнасында халықтық мюзиклдердің қоспасын ұжымдық түрде жинау рәсімі белгілейді.
Қазіргі уақытта музелес қытай шарап өнеркәсібінде стандартталған және Merceles брендімен сатылады.
## Тағы қараңыз
* Коммандария
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Қаһар жүзім: мұсылман шарабы Қытайда дау туғызады |
Алмагүл Амантайқызы Сметова (6 сәуір 1966 жыл, Павлодар қаласы, Қазақ КСР, КСРО) — қазақстандық хор дирижёрі, педагогика ғылымдарының кандидаты, Қазақ ұлттық өнер университеті «Музыкалық орындаушылық» факультетінің деканы, «Музыкалық орындаушылық» және педагогика кафедрасының профессоры.
## Өмірбаяны
1966 жылғы 6 сәуір күні Павлодар қаласына туған. ҚазҰӨУ профессоры. Неміс тілін меңгерген. 1991 жылы Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы; «Хор дирижёрлеу» мамандығының иесі. 1998–2000 жылдары декан орынбасары, 2001 жылдан С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті орындаушылық өнер кафедрасы меңгерушісі. 2017 жылы «New Star kz» III халықаралық эстрадалық вокал және хореография байқауының бас вокал төрешісі. 2021 жылғы 19 ақпанда Қарағанды қаласындағы Тәттімбет атындағы Қарағанды өнер колледжі тұсаукесері қатысушысы. 2022 жылғы 29 наурызда Алтай мемлекеті мәдениет институты ұйымдастыруымен өткен «Музыка факультетінің ғылыми-әдістемелік конференциясы» қатысушысы.
## Ғылыми еңбектері
* Развитие музыкального просвещения в Павлодарской области, 1938–1985 (2006);
* Феномен Батырхана Шукенова: исполнительское искусство и творческое наследие;
* История становления и развития детских музыкальных школ Павлодарской области в советский период;
* История становления профессионального вокального искусства Казахстана XXVI Международной научно-практической конференции «Россия и Европа: связь культуры и экономики»;
* Совершенствование подготовки конкурентоспособных педагогов-музыкантов в Республике Казахстан;
* Соғыс жылдарындағы Павлодар облысының мәдени мекемелерінің патриоттық тәрбиесі. «Еуразиялық ғылым және өнер»;
* Жанр хоровой поэмы в творчестве композиторов Казахстана (1930-1980жж.). «Хоровое искусство Казахстана» ғылыми-әдістемелік мақалалар жинағы.
## Марапаттары
* Ведомстволық және өзге де наградалар: Білім және ғылым министрлігінің құрмет грамоталары (2003, 2005, 2016, 2017).
* 2010 жылы С. Торайғыров атындағы ПМУ Ғылыми Кеңесінің шешімімен университеттің дамуына қосқан ерекше үлесі үшін С. Торайғыров атындағы алтын медальмен марапатталды.
* 2013 жылы Қазақ ұлттық өнер университетінің 15 жылдығына орай Алтын медальмен марапатталды.
* 2015 жылы Қазақ хандығының 550 жылдығына Алтын медальмен марапатталды.
* 2017 жылғы қыркүйекте Қазақ ұлттық өнер университетінің «Музыка» факультетінің деканы болып тағайындалды.
* 2017 жылғы желтоқсанда университеттің ғылыми жұмыстар жөніндегі проректоры болды.
* 2018 жылы Қазақ ұлттық өнер университетінің 20 жылдығына орай Алтын медальмен марапатталды.
* 2018 жылғы мамырдан бастап 2020 жылға дейін оқу және оқу-әдістемелік жұмыстар жөніндегі проректоры қызметін атқарды.
* 2019 жылғы желтоқсанда «Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ісінің үздік педагогы» медалімен марапатталды.
* 2020 жылғы желтоқсаннан бастап қазіргі уақытқа дейін «Вокалдық-хор, эстрадалық өнер және музыкалық білім» факультетінің деканы болып табылады.
## Дереккөздер |
Чортоқ немесе Шартақ — Наманған облысындағы аудан. Ол 1950 жылы 15 сәуірде құрылған. Батысында Янгиқорғанмен, оңтүстігінде және оңтүстік-шығысында Уйчи аудандарымен, солтүстігі мен шығысында Қырғызстан Республикасымен шектеседі. Ауданы 0,36 мың км2. Халық саны 199,8 мың адам (2020). Ауданда 1 қалалық (Чортоқ), 9 ауылдық (Алихан, Боғыстон, Гүлшан, Короскон, Мучум, Айқырон, Пешқөрғон, Сарой, Хазратишоһ) бар. Орталығы – Чортоқ қаласы.
## Табиғаты
Чортоқ ауданы Шатқал жотасының оңтүстік етегінде орналасқан. Жер беті жазықтар мен қыраттардан тұрады. Оңтүстіктен солтүстікке қарай биіктігі 300 м-ден 1500 м-ге дейін. Пайдалы қазбаларға мұнай, жергілікті маңызы бар құрылыс материалдарына қиыршық тас, әктас, саз жатады. Климаты континенттік; жазы ыстық және құрғақ, қысы суық. Қаңтардың орташа температурасы -4°С-тан -4°С-қа дейін, шілдеде 25-26°С. Қыста ең төменгі температура -29°, жазда ең жоғары температура 40°. Жылдық жауын-шашын мөлшері 300-400 мм (қыста және көктемде көбірек). Вегетациялық кезең 175 күн. Тоғадырдан үлкенді-кішілі бұлақтар ағады. Кейбіреулерінде су тек жауын-шашын кезінде ғана ағып, жазда кеуіп қалады. Ең ірі өзендер: Чортоқсой, Намангансой (жоғарғы бөлігінде Поччаотасой) және басқа да өзендер көктемгі жаңбыр кезінде қатты су тасқыны келіп, шаруашылыққа үлкен зиян келтіреді. Кейбір бұлақтарда тасқынға қарсы бөгеттер салынды. Өзен суы суару үшін кеңінен қолданылады. Ауданның оңтүстік бөлігінен Катта Наманган (Чортоқ), ал оңтүстік шекарасынан Солтүстік Ферғана арналары өтеді. Топырақтары негізінен типтік сұр топырақтар. Ауыл шаруашылығына жарамды жерлер игерілді. Төбелерде негізінен табиғи өсімдіктер сақталған: эфемерлі шөптер мен бұталар өседі. ӨзФА-ның Ботаника институтында адир өсімдіктерін зерттеу және оларды байыту бойынша тәжірибелік алаң бар. Жабайы жануарларға түлкі, сасық, тасбақа, әртүрлі жыландар, кесіртке; құстардан, кекіліктерден, олардан және басқалардан; суларында әртүрлі балықтар бар.
## Халқы
Халқы негізінен өзбектер, сонымен қатар тәжік, қырғыз, татар, орыс және басқа ұлт өкілдері. Халықтың орташа тығыздығы 1 км2-ге 400 адамнан келеді. Ауыл халқының саны 96200 адам, қала халқының саны 47700 адам.
## Экономикасы
Экономикасы негізінен ауыл шаруашылығына маманданған. Мақта тазартатын, Чортоқ минералды су зауыттары, баспахана, тігін фабрикасы, автомобиль зауыты, МТП, құрылыс ұйымдары, сауда, мәдени-тұрмыстық қызмет көрсету орындары бар.
Ауыл шаруашылығының жетекші саласы мақта шаруашылығы. Көкөніс шаруашылығы, астық шаруашылығы, жеміс-жидек шаруашылығы да дамыған. Компаниялар мен шаруа қожалықтары бар. Егістік алқаптарына мақта, астық, көкөніс, картоп, күріш дақылдары егілген. Көптеген бау-бақшалар мен жүзімдіктер бар. Ауданда орталық кітапхана мен оның желілері, клуб мекемелері мен мәдениет үйлері, халық театры халыққа қызмет көрсетеді. Жалпы білім беретін мектептер, балалар музыка мектебі, орталық аурухана, емхана, дәріханалар, фельдшерлер, ауылдық дәрігерлік пункттер бар. «Пахталикөл», «Шортоқ» шипажайлары жұмыс істейді. Ферғана аңғары арқылы өтетін айналма темір жол Чортоқ қаласы арқылы өтеді. Наманған-Чортоқ-Нанай тас жолы республикалық маңызы бар.
## Дереккөздер |
Шахмардан Есенұлы Есенов (5 тамыз 1927, Бала би ауылы, Шиелі ауданы, Қызылорда облысы – 24 тамыз 1994, Алматы) — қазақтың геолог ғалымы және мемлекет қайраткері, Қазақ ССР Геология министрі (1961– 1965, 1974–1978), Қазақ ССР Жоғарғы кеңесінің төрағасы, ҚазССР Ғылым академиясының президенті (1967–1974). Геология-минералогия ғылымдарының докторы (1970), профессор, ҚР ҰҒА академигі.
## Өмірбаяны
Шаһмардан Есенұлы Есенов 1927 жылы тамыздың 5-інде Қызылорда облысының Шиелі ауданы Тартоғай селосында дүниеге келген. Ол осында орта мектепті, ал 1944 жылы Қызылорда педагогикалық техникумын бітіріп, сол жылы Қазақ тау-кен институтының (қазіргі Қаныш Сәтбаев атындағы қазақ ұлттық техникалық университеті) геология-барлау факультетіне оқуға түседі.
1949 жылы Қазақ тау-кен металлургия институтын бітіреді. Академик Қ.И.Сәтбаевтың шәкірті. Ол отандық металлогения мектебінің негізін қалаушы Қ.И. Сәтбаевпен алғаш рет 1947 жылы мемлекеттік емтихан кезінде танысады. Жас Шахмардан Қаныш Имантайұлының көзіне бірден түскен екен. Сол себепті геолог жас студентке тәлімгер болып, 1949 жылы Жезқазған кешенді геологиялық-барлау экспедициясына жібереді.
1956–1960 жылдары Жезқазған геология барлау экспедициясының геологы, аға геологы (1949-1952), бас геологы (1952-56), бас инженері. Үлкен Жезқазған кен-руда өнеркәсібінің шикізат бөлімін ашу және бағалау жөніндегі барлау жұмысына басшылық етті. Бұл кезеңде Жезқазған ауданы геологиясының неғұрлым күрделі теориялық және практикалык мәселелерін шешуге тікелей қатысты боксит-асбест сияқты маңызды пайдалы қазбаларды іздеу мен барлау әдіс-тәсілдерін анықтау жөніндегі жұмыстарды басқарды.
Жезқазған өңіріндегі қызметі барысында ашқан маңызды жаңалығы – өзі дайындаған жаңа әдіс бойынша мемлекетте сирек кездесетін және өте құнды шикізат көзі – родусит асбестін зерттеп, барлауы болды. Көгілдір асбесттің Қумола кен тобына жататын шикізат түрі «жезқазғандық» асбест деп аталып кетті.
Шахмардан Есеновтің бастамасы бойынша 50-ші жылдары Жезқазған кен торабының ірі масштабтағы болжамды геологиялық картасы жасалып, онда бұған дейін белгілі болған кен алаңдарының шегінен әлдеқайда алыстап кететін мыс, қорғасын және мырышқа бай үмітті алаңдардың шекаралары анық көрсетілді. Соның арқасында Жезқазғанның белгілі қорларын бірден 3-4 есеге ұлғайту пікірі пайда болды. Оның басшылығымен алғаш рет масштабы 1:1 500 000 болатын Қазақстанның геологиялық картасы дайындалды.
Ш. Есеновтің бастамасымен бұрғылау жұмыстарының көлемі шұғыл артып, сонымен қатар бұрғылау техникасы да 5 есеге көбейтілді. Бұл өзі шығынның көптігіне байланысты өте тәуекелді қадам еді. Алайда осы шешімді Қ. Сәтбаевтің басшылығындағы ҚазКСР Ғылым академиясы және ҚазКСР Геология және жер қойнауын қорғау министрлігі қолдап шықты. Қолданылған 100-ден астам бұрғылау агрегаттары Ш. Есенов бастаған геологтардың болжамдарын таңғажайып дәлдікпен растап, 60-шы жылдардың басында-ақ Жезқазғандағы кен қоры 2,5 есеге ұлғайып, одан әрі көбейе берді.
Осы жұмыстардың нәтижесінде Жезқазғанда шикізат кенінің барланған қоры бұрынғыдан бірнеше есе артты. Химия және қорғаныс өнеркәсібіне өте қажетті шикізат ірі кені ашылды. Ол қысқа мерзімде барланып, өнеркәсіпті игеру меңгерілді. Осы ауданның марганец, мыс, металл, никель, кобальт, темір рудалары, құрылыс материалдары мен мыс кендері ашылып зерттелді.
1949—1960 жылдары түрлі экспедицияда геолог болып, Жезқазған ауданы мәслихаты мен елдегі Жоғарғы кеңестің депутаты болып қызмет етті. Ш. Есенов басқаратын экспедиция екі бірдей ірі – Жанай және Айдос жер асты ауыз сулары теңізін ашып, игеруге кірісті. Соның арқасында Жезқазған аймағының тұрғындары қазіргі күнге дейін үздіксіз ауыз сумен қамтамасыз етіліп отыр. Сондай-ақ, Ш. Есенов 60-шы жылдары Жыланды тобындағы Итауыз, Сарыоба, Қарышошақ, Қыпшақбай, Айранбай, Талдыбұлақ, Жартас т.б. мыс кен орындарының қорын бағалағаны және барлағаны үшін де алғаш ашушы дипломдарын алды.
1960 жылы ҚазКСР геология министрінің орынбасары болып тағайындалды.
1961-65 жылдары 33 жастағы Шахмардан Есенов ҚазССР геология министрі болып тағайындалды. Есенов Совет тарихындағы ең жас министр болып саналады. Жезқазғандағы өзінің ізденіс тәжірибесін қорытып, кандидаттық диссертация жазды, «Жезқазған кен орнының құрылымдық ерекшеліктері және оны барлау» деген тақырыпта 38 жасында геология-минералогия ғылымдары докторы атағын Мәскеуде табысты қорғады.
Министрліктегі Шахмардан Есенов бастаған экспедиция барысында Маңғыстаудан мұнай табылып, Өзен, Қаражамбас, Жетібай, Қаламқас, Бозащы кен орындары ашылды. Қазір олар Қазақстанның ең ірі мұнай және газ кәсіпорындары саналады. 1966 жылы осы жаңалығы үшін Есенов Ленин сыйлығын алды. Ол Сәтбаевтан кейін сегіз жылдан соң осындай айтулы сыйлықты алған екінші қазақ ғалымы еді.
1960-жылдары КСРО басшысы Никита Хрущев Қазақстанда әкімшілік реформасын жасады. Елді үш өңірге бөліп, солтүстіктегі облыстарды Ресейге, Маңғыстауды Әзербайжан не Түрікменстанға қоспақ болады. Солтүстік өңірлерді беруге болмайды деп Жұмабек Тәшенов қарсы шықса, Маңғыстау жеріне Есенов араша болды. Маңғыстаудың тағдыры шешілмек болған жиынға ҚазКСР басшысы Дінмұхаммед Қонаев жерді бермеуге көндір деп Шахмарданды жолдайды. Сонда Қазақстан геология министрі Шахмардан Есенов осы мәселені арнайы қараған КСРО Үкіметінің жабық отырысында Маңғыстауды игеруге Қазақстанның өз шамасы жететіндігін қаймықпай дәлелдейді, КСРО Үкіметі Төрағасының бірінші орынбасары Алексей Косыгин (Төраға Хрущевтің өзі), КСРО орта машина жасау (қорғаныс өнеркәсібі саласы) министрі беделі зор Ефим Славский Шахмардан Есенов пікірін қуаттайды.
Орталық Қазақстанда Успен белдеуінде кең ауқымды әрі терең барлау жұмыстарын ұйымдастыру, ол жерде кен жоқ деген қарсылықты Кенді Алтайдан кейінгі аса бай Успен белдеуінен темір кеніштерін іздеген ғалымдар тобына, соларға басшылық жасаған Ш.Есеновке 1972 жылы Қазақстан Мемлекеттік сыйлығы берілді. Қазір Теміртаудағы Қарағанды металлургия комбинаты осы кеніш негізінде жұмыс істеуде.
1965-1967 жылдары Қазақ ССР Өндірістік геологиялық комитетінің Төрағасы, Қазақ ССР Министрлер кеңесі Төраға орынбасары болды.
1967 жылы 39 жастағы Есенов ҚазКСР-дің Ғылым академиясының басшысы болып сайланды. 1967-1974 жылдары Қазақ ССР ҒА Геология ғылымдары институтының директоры, Қазақ ССР Ғылым Академиясының Президенті.
1974-1978 жылдары Қазақ ССР Геология Министрі.
1978-1994 жылдары Қазақ политехникалық институтында «Пайдалы қазбалардың кен көздерін іздестіру және барлау әдістері» кафедрасының меңгерушісі.
1990 жылы тұңғыш балама сайлауда ғылыми ортадан 8 үміткердің ішінен ғалымдар қалаған бесеудің бірі Есенов еді, олар ғалымдар қауымы атынан Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаттығына сайланды. Таңдаулылар сапында академиктер Айтмұхамед Абдулин, Салық Зиманов бар еді. Еліміздің тәуелсіздігін жариялаған депутаттар ортасында Шахмардан Жорабекұлы Есенов те болды.
1994 жылы Есенов 67-ке келген шағында дүниеден озды. Алматыда Кеңсай зиратына жерленді.
1995 жылы Маңғыстаудың басты университетіне Шахмардан Есеновтің аты берілді.
Білім беруді реформалау тұжырымдамасы мен мамандар даярлаудың көпдеңгейлі жүйесін жүзеге асыру мақсатында 1996 жылы ҚР Министрлер Кабинетінің 7 мамырдағы №573 қаулысымен Ақтау политехникалық институты мен Атырау университетінің Ақтау филиалының базасында Ш.Е.Есенов атындағы Ақтау мемлекеттік университеті құрылды.
Белгілі геолог ғалым, Маңғыстау мен Батыс Қазақстандағы мұнай-газ кен орындарын алғаш ашушы, Лениндік және ҚР Мемлекеттік сыйлықтарының лауреаты Шахмардан Есенұлы Есеновтің есімін есте қалдыру мақсатында Маңғыстау облысы басшылығының ұсынысымен ҚР Министрлер Кабинетінің 1995 жылғы 1 шілдедегі № 767 Қаулысымен Ақтау мемлекеттік университетіне академик Шахмардан Есенұлы Есеновтің аты берілді.
### Қазақстан ұлттық ғылым академиясы
1967-74 жылдары Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының Ғылым Академиясының президенті. Ғылым Академиясының Қ.И.Сәтбаев атындағы Еңбек Қызыл Ту орденді геология ғылымдар институтының директоры.
Шахмардан Есенұлының басшылық еткен алғашқы жылдары ҚазақКСР ҒА-ның құрамына 3 академик, 21 корреспондент мүше қабылданды. Сонымен қатар, жаңа институттар ашылды: Жоғарғы энергиялар физикасы институты, Гидрогеология және гидрофизика институты, Сейсмология институттары мен Геология, Философия және құқық, Металлургия және кен байыту, Астрофизика ғылыми институттарында жаңа бөлімдер мен зертханалар құрылды. Бір 1970 жылы ғана 22 докторлық диссертация қорғалған.
Профессор Ақжан Машанов 1967 жылы Ғылым академиясының жаңа президенті Ш. Есеновтің алдына барады әл- Фараби мұрасын зерттеу қажеттігі туралы 1950 жылдары ептеп айтыла бастағанда 1953 жылы Одақтық партиялық бас газет «Правда» қазақ ғалымдары көне мұраны зерттеу желеуімен Ислам дінін насихаттамақ деген сарында сын жариялайды.
1973 жылы Әбунасыр әл Фарабидің туғанына 1100 жыл толуы Қазақстанда кең түрде аталып өтілді.
Оған әлемнің көптеген елдерінен қонақтар шақырылды. Ш.Есенов осында өзі баяндама жасады. Осы симпозиумда әл-Фараби Аристотельден кейінгі "Екінші ұстаз" атанды. Әл-Фарабидің еңбектерінің томдары екі тілде шығарылды. Осы басылымдардың барлығының жауапты редакторы Ш.Есенов болды.
Кен орнындарының геологиясы және металлогениясының ірі маманы ретінде 13 монография және кітап, 200-ден астам ғылыми және ғылыми-көпшілк мақала жариялады. Оның жетекшілігімен 14 кандидаттық және 5 докторлық диссертация қорғалды.
* Ш.Есенов КСРО-ның Лениндік және Мемлекеттік сыйлықтар жөніндегі мемлекет комитетінің мүшесі (1967 жылдан),
* БҰҰ-ның Қиыр Шығыс Елдері Комиссиясының 1962 жылы Тайландта өткен сессиясында кеңес делегациясын басқарды.
* Халықаралық Геологиялық конгреске (Үндістан), Пагуош конференциясына (Швеция 1968), Үндістан ғалымдарының конгресіне (1971) қатысты.
* Ол 8-сайланған КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты, КСРО Жоғарғы Кеңесінің халық ағарту ғылым жөне мәдениет жөніндегі тұрақты комиссиясы председателінің орынбасары:
* 5, 6, 7, 8-сайланған Қазақ КСР-ның Жоғарғы Кеңесінің төрағасы;
* КОКП ХХӀV-съезінің, Қазақстан КП ХӀ, ХӀӀ, ХӀV-съездерінің делегаты, КОКП ОК-нің мүшесі.
## Наградалары
* Ленин ордені иегері (2 рет);
* Қазақ ССР Жоғары Кеңесінің Құрмет грамотасы (2 рет);
* Ленин премиясының лауреаты (1966);
* Ш. Ш. Уәлиханов атындағы ҚазССР ҒА премиясының лауреаты (1971);
* ҚазССР Мемлекеттік премиясының лауреаты(1972).
## Мұра
* Шахмардан Есенов атындағы ғылыми білім беру қоры;
* Ш.Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университеті;
* Шахмардан Есенов. Ғұмырнамалық деректі хикаят. Алматы, «Қазақстан», 2014
* №153 Ш.Есенов атындағы мектеп-лицей (Шиелі ауданы, Қызылорда облысы).
## Тағы қараңыз
* Ғалымжан Шахмарданұлы Есенов
### Шығармалары
* Методика поисков и разведки месторождений родусит-асбеста. Алматы, 1965, (соавтор)
* Геологическая карта КазССР. Ленинград, 1965.
* Горизонты науки Казахстана. Алматы, 1967.
* Геолого-структурные особенности и методика разведки Джезказганского рудного поля. Алматы, 1968.
* Недра Казахстана. Алматы, 1968, (соавтор)
* Проблемы геологии Қазақстана. Алматы, 1968.
* Научно-технический прогресс в народном хозяйстве Казахской ССР. Алматы, 1972.
* Наука и природные ресурсы Казахстана. Алматы, 1972.
* Нефте-нефтяные науки. Гурьев, 1989.
## Дереккөздер |
Канаки — Жаңа Каледонияның байырғы халқы. Олар негізінен аралдың шығысында тұрады. Саны 60 мың адам.
## Дереккөздер |
Косраэ — Микронезия Федерациялық Штаттарындағы халық. Каролин аралдарының Кусайе (Косраэ) аралында тұрады. Саны 5 мың адам.
## Дереккөздер |
Мангарева — Полинезия халқы, Мангарева аралдарының (бұрынғы Гамби) байырғы халқы, оның ішінде Мангарева, Таравай, Акамару және Аукена аралдары, Француз Полинезиясының бөлігі. 1983 жылы олардың саны 582 адамды құрады.
## Дереккөздер |
Токелауандықтар — Полинезия халқы, Токелау архипелагының байырғы халқы (Жаңа Зеландияның иелігі). Саны 2 мың адам.
## Дереккөздер |
Труктер — Микронезия халқы, Каролин аралдары тобындағы Трук аралының және басқа аралдардың байырғы халқы. Саны 50 мың адам.
## Дереккөздер |
Тубуайлықтар — Полинезия халқы, Француз Полинезиясындағы Тубуай аралдарының байырғы халқы. Саны 15 мың адам.
## Дереккөздер |
Мамбаи — Шығыс Тимордың орталық бөлігінде тұратын амбон-тимор халықтарының бірі. Саны 120 мың адам.
## Дереккөздер |
Төрегене қатын (XII ғасырдың соңы – XIII ғасырдың ортасы) – моңғол ханы Үгедейдің (1229-1241) әйелі, Күйік ханның (1246-1248) анасы, Күйік таққа отырмай тұрып (1242 – 1246) билік жүргізген.
## Шығу тегі
Төрегене, «Құпия шежіре» бойынша, удуит меркіттердің көсемі Тоқта бектің үлкен ұлы Худудың қызы болған. 1204 жылдың күзінде Тоқта бек Темучиннен жеңіліп, ұлдары Худу, Шылауынмен қашып кетті. Темүжін басқа меркіттердің арасында тұтқынға түскен Төрегенені ұлы Үгедейге әйелдікке береді.
Рашид ад-Дин оның шығу тегі туралы екі оқиғаны баяндайды. Біріншісі, Төрегене хаас-меркіттердің басшысы Дайыр-Усунның әйелі болған, ал ол қайтыс болғаннан кейін Үгедейдің әйелі болған. Тағы бір әңгімеге қарағанда, ол Тоқта бектің үш ұлының бірінің әйелі болған. Шабуылдан кейін тұтқынға түскен Төрегенені Үгедей күшпен алды. Ең ықтимал нұсқа бойынша (Син Юань ши) ол Тоқта бектің үлкен ұлы Худудың әйелі болған және меркіттерді жаулап алғаннан кейін оны Темучин Үгедейге берген.
## Дереккөздер
* Рашид ад-Дин. Сборник летописей / Перевод с персидского Ю. П. Верховского, редакция профессора И. П. Петрушевского. — М., Л.: Издательство АН СССР, 1960. — Т. 2.
* Мэн-да бэй-лу («Полное описание монголо-татар»). Прим. 202 / Перевод Н. Ц. Мункуева. — М.: Наука, 1975. — 85 с. |
Облыс құрамындағы үш қала - Көкшетау, Қосшы және Степногорск облыстық маңызға ие, 8 қала (Ақкөл, Атбасар, Державинск, Ерейментау, Есіл, Макинск, Степняк, Щучинск) аудандық басқару жүйесінде, сондай-ақ мұнда 17 ауылдық аудан бар:
## Тарихы
Ақмола облысы 1939 жылы 14 қазанда құрылды. Облыс құрамына Қарағанды облысынан Ақмола қаласы мен Ақмола, Вишнёв, Еркіншілік, Новочеркасск аудандары; Солтүстік Қазақстан облысынан Степняк қаласы мен Арықбалық, Атбасар, Еңбекшілдер, Есіл, Зеренді, Калинин, Макин, Молотов, Рузаев, Сталин, Щучье аудандары енді. 16 қазанда Сталин ауданынан бөлініп, Шортанды ауданы құрылды.
1941 жылы Қорғалжын ауданы Қарағанды облысынан Ақмола облысының құрамына өтті.
1944 жылы 16 наурызда жаңадан құрылған Көкшетау облысының құрамына Арықбалық, Еңбекшілдер, Зеренді, Рузаев, Щучье аудандары берілді.
1954 жылы Степняк қаласы Көкшетау облысының құрамына берілді.
1955 жылы Есіл ауданынан Қима және Баранкөл аудандары бөлінді.
1957 жылы Молотов ауданы Балкашин ауданы болып өзгертілді.
1960 жылы 26 желтоқсанда Ақмола облысы таратылып, аумағы тікелей Тың өлкесінің қарамағына өтті.
1961 жылы 24 сәуірде облыс Целиноград атауымен қайта құрылды. 25 қарашада Сталин ауданы Ленин ауданы болып өзгертілді.
1963 жылы бұрынғы аудандардың орнына Алексеев, Астрахан, Атбасар, Балкашин, Державин, Ерментау, Есіл, Жақсы, Қорғалжын, Целиноград ауылдық аудандары мен Жолымбет өнеркәсіптік ауданы құрылды. Баранкөл, Вишнёв, Еркіншілік, Калинин, Қима, Ленин, Макин, Новочеркасск, Шортанды аудандары таратылды.
1964 жылы Вишнёв, Макин аудандары қайта құрылып, Жолымбет өнеркәсіптік ауданы таратылды.
1965 жылы 19 қазанда Тың өлкесі таратылды.
1966 жылы Шортанды және Жаңадала аудандары құрылды.
1970 жылы 23 қарашада жаңадан Торғай облысының құрылуына байланысты оған Державин, Есіл, Жақсы, Жаңадала аудандары берілді. 4 желтоқсанда Краснозамен ауданы құрылды.
1973 жылы Маринов, Сілеті аудандары, ал 1977 жылы Теңіз ауданы құрылды.
1985 жылы Теңіз ауданы Қарағанды облысының құрамына берілді.
1988 жылы Маринов ауданы таратылды.
1992 жылы 6 шілдеде Целиноград облысы мен қаласына тарихи атауы Ақмола қайтарылды.
1997 жылы облыста көптеген өзгеріс болды:
* 28 ақпанда Сілеті ауданы таратылды.
* 22 сәуірде Торғай облысы таратылып, Державин, Есіл, Жақсы, Жаңадала, Қима аудандары Ақмола облысына берілді.
* 23 шілдеде Жаңадала, Қима аудандары таратылды.
* 14 қарашада Алексеев ауданы Ақкөл, Балкашин ауданы Сандықтау, Вишнёв ауданы Аршалы, Державин ауданы Жарқайың, Краснознамен ауданы Егіндікөл, Макин ауданы Бұланды ауданы болып өзгертілді. Ерментау ауданының транскрипциясы Ерейментауға ауыстырылды.
* 10 желтоқсанда Ақмола қаласы Қазақстан Республикасының астанасы болып ресми түрде бекітілді. Соған байланысты қала облыс құрамынан шығарылды.
1998 жылы 6 мамырда Ақмола қаласының атауы Астана болып өзгертілді.
1999 жылы 8 сәуірде Солтүстік Қазақстан облысынан Көкшетау қаласы мен Еңбекшілдер, Зеренді, Щучье аудандары берілді. Осыған орай Ақмола облысының орталығы Астанадан Көкшетау қаласына көшірілді.
2009 жылы 3 қыркүйекте Щучье ауданы Бурабай ауданы болып өзгертілді.
2017 жылы 13 желтоқсанда Еңбекшілдер ауданына Біржан сал есімі берілді.
2021 жылы 26 шілдеде Қосшы ауылына облыстық маңыздағы қала мәртебесі берілді.
## Ақкөл ауданы
7 ауылдық округ пен 1 ауылдық, 1 қалалық әкімдікке 29 елді мекен біріктірілген:
## Аршалы ауданы
12 ауылдық округ пен 1 кенттік әкімдікке 32 елді мекен біріктірілген:
## Астрахан ауданы
11 ауылдық округ пен 1 ауылдық әкімдікке 34 елді мекен біріктірілген:
## Атбасар ауданы
2 ауылдық, 1 қалалық әкімдік пен 11 ауылдық округке 30 елді мекен біріктірілген:
## Бурабай ауданы
9 ауылдық округ пен 1 кенттік, 1 қалалық әкімдікке 52 елді мекен біріктірілген:
## Бұланды ауданы
1 қалалық әкімдік пен 11 ауылдық округке 38 елді мекен біріктірілген:
## Біржан сал ауданы
5 ауылдық, 1 қалалық әкімдік пен 9 ауылдық округке 35 елді мекен біріктірілген:
## Егіндікөл ауданы
1 ауылдық әкімдік пен 8 ауылдық округке 12 елді мекен біріктірілген:
## Ерейментау ауданы
3 ауылдық, 1 қалалық әкімдік пен 10 ауылдық округке 33 елді мекен біріктірілген:
## Есіл ауданы
1 қалалық, 1 кенттік, 1 ауылдық әкімдік пен 12 ауылдық округке 31 елді мекен біріктірілген:
## Жақсы ауданы
2 ауылдық әкімдік пен 12 ауылдық округке 25 елді мекен біріктірілген:
## Жарқайың ауданы
11 ауылдық, 1 қалалық әкімдік пен 5 ауылдық округке 23 елді мекен біріктірілген:
## Зеренді ауданы
1 ауылдық, 1 кенттік әкімдік пен 20 ауылдық округке 79 елді мекен біріктірілген:
## Қорғалжын ауданы
8 ауылдық округке 18 елді мекен біріктірілген:
## Сандықтау ауданы
14 ауылдық округке 41 елді мекен біріктірілген:
## Целиноград ауданы
2 ауылдық әкімдік пен 16 ауылдық округке 48 елді мекен біріктірілген:
## Шортанды ауданы
2 кенттік әкімдік пен 9 ауылдық округке 29 елді мекен біріктірілген:
## Дереккөздер |
И Сан ( кор. 이산, 李祘 </link> </link></link>), Ли Сан, Сарай әміршісі деген атпен белгілі — 2007 жылы шыққан Оңтүстік Кореялық тарихи драма, басты рөлдерде Ли Сон Джин мен Хан Жи Мин. Ол MBC арнасында 2007 жылдың 17 қыркүйегінен 2008 жылдың 16 маусымына дейін дүйсенбі және сейсенбі күндері сағат 21:55-те көрсетілді. Сериал режиссері Ли Бен Хун болды, ол сонымен бірге Де Джан Гюм сыйлығымен марапатталған телехикаясын жасады.
Ли Сон Жин мен Хан Жи Мин MBC Drama Awards марапатында өнерлері үшін алғысқа ие болды.
## Конспект
Сериал Чосон әулетінің 22-ші билеушісі Корея королі Чонджоның өмірін көрсетеді. Корей тарихында Чонджо патша ретінде еркелетіп өскеніне қарамастан, қарапайым адамның жағдайына жанашырлығымен есте қалды.
Драма Корольдің алғашқы жылдарынан басталады, сол кезде ол сарайда жұмыс істейтін екі баламен дос болады, олар кейіннен қуылады. Король Чонджо (И Санның атасы) тақ мұрагері төңкеріс жоспарлап жатыр деп қорқып, Санның әкесі мұрагер ханзада Садоны тамақ пен сусыз күріш жәшігіне мөрлейді. Сан әкесін құтқарғысы келеді және оның достары Сон Сон Ён мен Пак Дэ Судың көмегімен патша Ёнджодан мұрагер ханзаданы кешіруді өтінеді.
## Рөлдерде
### Негізгі
* И Сан/ Кинг Чонджо ( Ли Сон Джин мен Пак Джибин ойнаған) Сериалдағы басты кейіпкер. Ол мұрагер ханзада Садо мен Хегён ханымның жалғыз ұлы. Өте мейірімді және жомарт ол қарапайым халықтың жағдайын көру үшін жасырын түрде жиі сапарларға шығады. Сериал Санның он бір жасындағы балалық шағы, мұрагер ханзаданы өлім жазасына кесіліп жатқан кезде, шамамен 40 жылдан кейін, Санның өзі король болып билік құрған кездегі кезеңді қамтиды. Бұл серияның басында Сан Сон Сон Ён мен Пак Дэ Суды кездестірді. 1-ші эпизодта ол кіші евнухтың кейпіне еніп, әкесі күріш сандығына қамалған аулаға жасырын кіреді. Дэ Су мен Сон Ённың көмегімен оны көріп, әкесінің соңғы тілегін орындап үлгереді. Нәтижесінде қалыптасқан достық бүкіл серияға созылады. Содан кейін сюжет Сан ересек болғанға дейін он жылға созылады. Сан қарсылыққа қарамастан әкесін шексіз сүйген, әкесінің кінәсіздігін ешқашан мойындамаған перзенттік перзенті. Ол сондай-ақ Йонджоның кейде әділетсіз және дөрекі қарым-қатынасына қарамастан, атасы Енджо патшаға ешқашан ренжіген емес. Сан атасын қатты жақсы көретін. Өзінің қол астындағы адамдары мен халқына адал, ол біреудің өз өмірін қатерге тіккенін жек көреді және оның орнына әрқашан оларды қорғауға тырысады. Ол әлі тақ мұрагері болған кезде, ол оның жайлылық пен жылулық көзі болған Сонгёнға ғашық болады. Кейінірек ол патша болған кезде, Сонгён ақыры оның кәнизаты болады. Сан мұны жасыруға тырысса да, ол анасы әкелген басқа кәнизактарды ешқашан ұнатпайтын және олармен әрең уақыт өткізетін, тек патша ретіндегі парызын сезіну үшін кейде бір рет жасайды, бұл оған ашуланады. Сан корольдік гвардиямен жауынгерлік өнермен айналысқанды және адамдардың тәжірибесін сезіну үшін инкогнито режимінде саяхаттағанды ұнатады. Осылайша ол Йи Му-дук лақап атын алады. Сон Ён қайтыс болған кезде ол қатты ауырып, жүрегі ауырды. Ол оны күн сайын қатты сағынып, оны ойлап жүргенде, ол оған бәріне төтеп беріп, жақсы Патша боламын деген уәдесін орындауды жалғастырды. Ол Сонгёнмен кейінгі өмірде қайтадан бірге болады деп болжанады, ол жерде ол тыныштықта болады және мәңгіліктің қалған бөлігін жақсы көретін әйелмен бірге өткізуге қуанышты.
* Сериалдағы басты кейіпкер. Ол мұрагер ханзада Садо мен Хегён ханымның жалғыз ұлы. Өте мейірімді және жомарт ол қарапайым халықтың жағдайын көру үшін жасырын түрде жиі сапарларға шығады. Сериал Санның он бір жасындағы балалық шағы, мұрагер ханзаданы өлім жазасына кесіліп жатқан кезде, шамамен 40 жылдан кейін, Санның өзі король болып билік құрған кездегі кезеңді қамтиды. Бұл серияның басында Сан Сон Сон Ён мен Пак Дэ Суды кездестірді. 1-ші эпизодта ол кіші евнухтың кейпіне еніп, әкесі күріш сандығына қамалған аулаға жасырын кіреді. Дэ Су мен Сон Ённың көмегімен оны көріп, әкесінің соңғы тілегін орындап үлгереді. Нәтижесінде қалыптасқан достық бүкіл серияға созылады. Содан кейін сюжет Сан ересек болғанға дейін он жылға созылады. Сан қарсылыққа қарамастан әкесін шексіз сүйген, әкесінің кінәсіздігін ешқашан мойындамаған перзенттік перзенті. Ол сондай-ақ Йонджоның кейде әділетсіз және дөрекі қарым-қатынасына қарамастан, атасы Енджо патшаға ешқашан ренжіген емес. Сан атасын қатты жақсы көретін. Өзінің қол астындағы адамдары мен халқына адал, ол біреудің өз өмірін қатерге тіккенін жек көреді және оның орнына әрқашан оларды қорғауға тырысады. Ол әлі тақ мұрагері болған кезде, ол оның жайлылық пен жылулық көзі болған Сонгёнға ғашық болады. Кейінірек ол патша болған кезде, Сонгён ақыры оның кәнизаты болады. Сан мұны жасыруға тырысса да, ол анасы әкелген басқа кәнизактарды ешқашан ұнатпайтын және олармен әрең уақыт өткізетін, тек патша ретіндегі парызын сезіну үшін кейде бір рет жасайды, бұл оған ашуланады. Сан корольдік гвардиямен жауынгерлік өнермен айналысқанды және адамдардың тәжірибесін сезіну үшін инкогнито режимінде саяхаттағанды ұнатады. Осылайша ол Йи Му-дук лақап атын алады. Сон Ён қайтыс болған кезде ол қатты ауырып, жүрегі ауырды. Ол оны күн сайын қатты сағынып, оны ойлап жүргенде, ол оған бәріне төтеп беріп, жақсы Патша боламын деген уәдесін орындауды жалғастырды. Ол Сонгёнмен кейінгі өмірде қайтадан бірге болады деп болжанады, ол жерде ол тыныштықта болады және мәңгіліктің қалған бөлігін жақсы көретін әйелмен бірге өткізуге қуанышты.
## Анықтамалар |
Кубачиндер — Ресейдегі этникалық топ, Дағыстандағы Дахадаев ауданы Кубачи ауылының тұрғындары (1900 адам, бағалау). Олар сондай-ақ Кавказ және Орталық Азия қалаларында (3 мыңнан астам адам) тұрады.
## Дереккөздер |
Бесермяндар — Ресейдегі шағын фин-угор халқы. Олар орыстар, татарлар және удмурттардың арасында тұрады. Халық саны 2,2 мың адам. (2010, халық санағы). Негізінен Ұдмұртияның солтүстік-батысында тұрады.
## Автоэтнонимі
«Бесермян» атауында түрік түбірі бар және аудармада «бөтен», «жат жерлік» дегенді білдіреді. Бір нұсқаға сәйкес, бұл сөз «мұсылман» деп аударылған және оны ежелгі бесермяндар көршілері, түріктерден қабылдаған болуы мүмкін.
## Этнонимі
XIII—XV ғасырдағы орыс шежірелік дереккөздері Еділ бойындағы және Кама өзендерінің төменгі ағысындағы бесермян деп аталатын халықты тіркейді, XVII ғасырдағы жазбаша құжаттар Чепцы өзендерінің бассейніндегі бесермяндарды көрсетіп, оларды жиі "чуваш" деп атайды, кейінірек бесермян этнонимі оларға бекітіледі.Қазіргі заманғы тарихи-этнографиялық жазбалар далалық дереккөздерді ескере отырып, бесермяндардың күшті және тұрақты түркі ықпалын бастан өткерген оңтүстік ұдмұрттардың тобы екенін болжайды.
## Тілі
Халық Орал тілдері отбасының фин-угор тобына жататын удмурт тілінің ерекше диалектісінде сөйлейді. Морфологиялық жағынан диалект удмурт тілінің солтүстік диалектілеріне ұқсас, фонетикалық жағынан оңтүстікке жақын. Орыс және татар тілдері кең таралған.
## Діні
1740 жылы 11 қыркүйекте басқа ұлттарды жаппай шомылдыру рәсімінен өткізу туралы Император жарлығы шықты. Жарлықта христиан дінін қабылдағандарға үш жыл бойы салық төлеуде және әскерге шақыру міндеттерін өтеуде жеңілдіктер берілуін бұйырды. Осылайша, Глазов ауданындағы Бесермяндардың едәуір бөлігі православие дінін қабылдады.Православие дінін қабылдамаған, мұсылман дінін қабылдаған бесермяндар татарлар деп атала бастады.
## Негізгі қоныстану аймағы және халқы
Бесермяндар Ұдмыртияның солтүстік-батысында 41 ауылда жинақы түрде қоныстанған, олардың 10-ын моноұлттық деп атауға болады. Ұдмұрт Республикасының солтүстік-батысында Чепца өзенінің алабында (Вятканың бір саласы) Юкаменск, Глазов, Балезинск, Ярск аудандары шегінде, сондай-ақ Киров облысының Слободск ауданында қоныстанған.
1897 жылғы санақ бойынша Ресейде 10 800 бесермиялықтар тұрды; 1926 жылы олардың саны 10 000, ал 2002 жылы небәрі 3 100 адам болған. Бесермяндар санының мұндай айтарлықтай төмендеуі 1930 жылдардан бастап Кеңес Одағы ыдырағанға дейін олардың ұдмұрттарға жатқызылуына байланысты болды. Бұл ұлт олардың төлқұжаттарында және Бүкілодақтық халық санағы кезінде көрсетілген. Тек 1992 жылы Ұдмұрт Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Президиумы Бесермян халқының тарихи атауын қалпына келтіру туралы шешім қабылдады. 2010 жылғы халық санағы бойынша әлемде осы этникалық топтың 2101 өкілі тұрады.2020 жылғы халық санағы бойынша олардың саны 2036 адам болды.
## Тарихы
Тарихшылар Бесермяндар түркілердің күшті және тұрақты ықпалын бастан өткерген оңтүстік ұдмырттар екенін айтады. Еділ Бұлғариясында Оңтүстік ұдмырт халқының бір бөлігі ислам дінін қабылдады. Олардың пікірінше, оңтүстік ұдмырттардың бір бөлігі өздерін ұдмырттар деп санауды тоқтатып, жеке этносқа айналды. Моңғол-татарлардың шапқыншылығы кезінде олар Чепца өзенінің алабына қоныс аударуға мәжбүр болды. Содан бері олар солтүстік ұдмырттармен жақын көрші болды, бірақ олардың диалектісін толығымен сақтап қалды.
Кеңес Одағында бесермяндар жеке ұлт ретінде анықталмады және ұдмырттарға жатқызылды. Осылайша, «ұдмырт» ұлты Бесермяндардың төлқұжаттарында және басқа құжаттарында көрсетілген. Осыған қарамастан, олар өздерінің дәстүрлері мен мәдениетін барынша сақтап қалды.
1992 жылы маусымда Ұдмұрт Республикасының Жоғарғы Кеңесінің Президиумы «Бесермян халқының тарихи атауын қалпына келтіру туралы» қаулы қабылдады.
## Кәсібі
Негізгі дәстүрлі кәсібі егіншілік болды. Қара бидай, сұлы, арпа, кендір және көкөністер (шалқан, сәбіз, қырыққабат, рутабага) өсірілді. Зығырдан үйден жасалған кенептер дайындалып, төсеніш тоқылған. Май кендір мен зығыр тұқымынан алынды.
Бесермяндар мал шаруашылығын кеңінен дамытқан. Олар азық-түлікті, киім-кешек пен тұрмыстық заттарды өндіруге арналған шикізатты, тыңайтқышты қамтамасыз етті. Терілерінен аяқ киімге былғары жасап, оны өздері тіккен. Шикі тері аттың қамытыны жасау үшін пайдаланылды. Жүннен киіз етік иіріп, жіп иіріп, сосын қолғап, шұлық, мата тоқыған. Сүйектер мен мүйіздерден түрлі қолөнер бұйымдары жасалды: тарақ, түйме, тұтқа, қасық.
Ара шаруашылығы, аңшылық және балық аулау шаруашылықтары болды. Бесермяндар ағаштан тұрғын үй, тұрмыстық ыдыс, құрал-сайман жасады. Қайың қабығынан аяқ киім жасап, себеттер тоқылған. Саздан құмыра, тостаған, құмыра жасалған.Ежелгі уақыттан бері бесермяндар батпақты рудадан металл алуды және орақ, балталарды, пышақтарды, аңшылық пен балық аулауға арналған бұйымдарды, сондай-ақ ұстаханаларда әйелдер зергерлік бұйымдарын жасауды үйренді.
## Тұрмыс салты
ХХ ғасырдың 30-жылдарына дейін ауылдық бесермянның негізгі әлеуметтік институты көршілер қауымдастығы болды. ХХ ғасырдың бірінші ширегіне дейін Бесермяндардың шағын отбасымен бірге үлкен, бөлінбеген отбасылары болған.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары. Бесермян елді мекендері өзендердің жанындағы төбелерде орналасқан. Тұрғын үйлері - төбесі шатырланған, ағаштан жасалған үйшік. Кіреберісі жаңбыр мен қардан қорғау үшін жабық болды. Қақпалар оюлармен, ал терезе жақтаулары оюланған тақтайшалармен безендірілген. Барлық тұрмыстық заттар (дастархан, перде, төсек) ұлттық ою-өрнекпен безендірілген.Аулада ыдыс-аяқты сақтау үшін екі қабатты сарайлар салынды. Бірінші қабатта азық-түлік пен ас үй керек-жарақтары, ал екінші қабатта киім-кешек сақталған. Жазда сарай ұйықтайтын орын ретінде қызмет етті. Аулада мал ауласы мен шаруашылық ғимараттары жабдықталды.
Дәстүрлі киімдері.Дәстүрлі бесермян әйелдер костюмінің негізі төс және жең кестелерімен, аппликациясымен, өрімімен және етегінде кең иіріммен безендірілген туника тәрізді кенеп көйлек (дерем) болып табылады. Кестеде қызыл, көк, қызғылт сары түстер басым болды, жасыл және сары түстермен қиылысады. Олар алжапқышы жоқ (тек егде жастағы әйелдер киді) тобыққа дейін кең шалбар киді. Сырт киімі халат түрінде, кеуде, мойын және иық әшекейлері моншақтардан және тиындардан жасалған.Қыздардың бас киімі - каури қабығымен, тиындармен, моншақтармен безендірілген кішкентай үшкір қалпақ. Әйелдер бас киімі: жұқа ақ кенептен жасалған орамал, тиындармен және моншақтармен безендірілген дулыға тәрізді қалпақ.Үстіне атлас немесе кашемир шарфы киіледі. Бесермян әйелдер киімінде чуваш элементтері ерекше көзге түседі.
Ерлер костюмі түрлі-түсті матадан тігілген орыс және удмурт киімдерімен көп ұқсастықтары болды. Бесермяндардың ұлттық киімінің ең танымал элементтерінің бірі - көйлек. Көйлек костюмнің негізгі бөлігі болып табылады және әдетте зығыр немесе мақта матадан жасалған ұзын және бос киім. Оны кестемен, ұлттық нақышпен, геометриялық өрнектермен безендіреді.
Бесермяндардың ұлттық киімдерінің ең танымал белгілері - ашық түстер және әдемі өрнектер, бұл халықтың тарихы мен мәдениетінің қайталанбас көрінісі болып табылады.
Дәстүрлі тағамдары.Дәстүрлі халықтың тағамы нан өнімдерінен тұрады: пирогтар, ірімшіктер, тұшпара, шанги, сорпалар және тұшпара қосылған ботқалар. Етті тек мереке күндері жеу әдетке айналған, ал шошқа етіне тыйым салынған. Сондықтан дәстүрлі түрде ет тағамдары жылқы мен құс етінен дайындалған.
Бесермян мәдениетіндегі сары май жоғары мәртебеге ие, нан мен ботқа сияқты салттық тағамдарға қосылады. Май көктемгі-жазғы циклдің рәсімдерінде, үйлену және босану рәсімдерінде, негізгі тағам ретінде кездеседі. Заманауи тағамдарда сары май ерекше өнім ретінде қарастырылады. Май мен сары май тәуелсіз тағам ретінде, нанмен, балмен, ботқалардың, сүт сорпаларының және ұннан жасалған желенің бөлігі ретінде қолданылады.
Сонымен қатар, Бесермянс асханасы қоршаған табиғатпен тығыз байланысты. Олар ежелден аңшылықпен, балық аулаумен және терімшілікпен айналысқан, бұл олардың аспаздық дәстүрлерінен көрінеді. Мысалы, балық тағамдары олардың мәдениетінің маңызды бөлігін білдіреді - олар тағамдарға ерекше дәм мен хош иіс беретін жергілікті көлдердің жаңа піскен балықтарын пайдаланады.
Курлой - жылқы шұжығы, бесермяндардың сүйікті деликатесі. Ұдмырттарға қарағанда жылқы етін жеу бесермяндар арасында кең тараған. Курлой әдетте қарашаның аяғында-желтоқсанның басында дайындалады. Қыста оны көктемге дейін үйдің шатырына іліп қояды.
ФольклорыБесермяндар фольклордың ең көзге түсетін элементтерінің бірі – халық әндері мен билері. Бесермяндардың халық әндері олардың күнделікті өмірін, қиындықтары мен қуаныштарын, туған жерге, табиғатқа деген сүйіспеншілігін көрсетеді. Олар ауызша беріледі және өзіндік ерекше әуендері мен ырғақтары бар. Көбінесе халық әндері орындаушылардың көңіл-күйін, эмоциясын беретін дәстүрлі билермен сүйемелденеді.
Бесермян фольклорында осы халықтың дәстүрі мен мифологиясын жеткізетін көптеген аңыздар мен әңгімелер бар. Әйгілі аңыздарының бірі - Бесермяндардың шығу тегі туралы аңыз. Бұл аңыз бесермяндардың жері мен халқын бақылайтын қамқоршы рух туралы айтады. Бесермян фольклорында дәстүрлі ғұрыптар мен әдет-ғұрыптар да бар. Мысалы, орманның туған күнін немесе Купала мерекесін тойлауға байланысты салт-дәстүрлер терең символдық мағынаға ие және табиғат пен рухани әлемге табынумен байланысты.
Бесермян фольклорының ерекшеліктерінің бірі - оның өнер мен әдебиетке күшті әсері. Көптеген атақты Бесермян жазушылары мен ақындары өз халқының фольклорынан шабыт алып, оның мотивтерін, нышандары мен сюжеттерін өз шығармаларында пайдаланады. Бұл Бесермян мәдениетінің байлығы мен бірегейлігін сақтауға және жеткізуге көмектеседі және оған назар аударады.
## Бесермяндардың қазіргі жағдайы
ХХ ғасырдың 90 - жылдарының басында бесермян ұлттық қозғалысының қалыптасуына ықпал еткен ішкі алғышарттар (этникалық өзіндік сананың өсуі) және сыртқы жағдайлар ықпал етті.1990 жылы «Бесермян проблемасы» ғылыми және практикалық тұрғыдан алғаш рет қойылды. РСФСР КП Удмурт Республикалық Комитеті Бюросының шешімімен Бесермян халқының мәселелерін зерттеу үшін арнайы комиссия құрылды.1992 жылы "бесермян халқының тарихи атауын қалпына келтіру туралы"қаулы қабылданды. 2000 жылы бесермяндар Ресейдің байырғы халықтарының бірыңғай тізіміне енгізілді.Бесермяндарды жан-жақты зерттеудің ғылыми бағдарламасы жасалды. 1995 жылы Бесермян тұрғындарына этностатистикалық сауалнама жүргізіліп, оның нәтижесінде бесермяндардың 64% өз ұлтын қалпына келтіргісі келетіні анықталды. Осылайша, ұзақ жылдардан кейін ұмытылған бесермяндықтар этникалық топ ретінде Ресей картасына қайта оралды.
Бесермяндар ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан бірегей мәдениеті мен дәстүрлерін сақтауда. Олар халықтық мерекелер, фестивальдар мен көрмелер сияқты әртүрлі мәдени және қоғамдық іс-шараларға белсенді қатысуда.
Алайда, бесермяндар қазіргі жағдайы басқа кішкентай халықтар сияқты, өз тілі мен мәдениетін сақтау проблемаларына тап болуда. Жаһандану мен стандарттау басым қазіргі әлемде ұлттық азшылықтардың бірегейлігі мен өзіндік ерекшеліктерін сақтау мәселесіне тап болуда. Жаһандану мен стандарттау үстемдік құрған қазіргі заманда ұлттық азшылықтардың бірегейлігі мен өзіндік ерекшелігін сақтау – күрделі мәселе болып отыр.
Алайда, осы қиындықтарға қарамастан, бесермяндар өздерінің болмысын сақтау үшін күресті жалғастыруда. Олар өз тілін, мәдениеті мен дәстүрін сақтап және дамыту үшін белсенді жұмыс істеуде, сонымен қатар өз аймақтарының қоғамдық және саяси өміріне қатысуда.
## Танымал бесермяндар
Олардың саны аз болғандықтан, әлемге әйгілі бесермяндар туралы әлі белгісіз.Олардың ішіндегі ең танымалы, халықтың мәдени мұрасының қамқоршысы Тамара Новоструева.Ол бесермян мәдениеті мұражайларының негізін қалаушы, Тамара Новоструева қарапайым ұстаз болғанымен, өз халқының мәдениетін сақтау жолында көп еңбек сіңірді.
## Бейнетаспалар
* https://yandex.kz/video/preview/2222010804184429231 Редкие люди - Бесермяне / 2013 /
* https://yandex.kz/video/preview/4441126857548484521 Кто такие бесермяне?
* https://yandex.kz/video/preview/16354752669983122383 Малый народ бесермяне | Редкие люди
* https://yandex.kz/video/preview/16681280496263786789 Бесермяне | 15 выпуск
* https://yandex.kz/video/preview/9038543847635437104 Бесермяне. Культура, традиции, обычаи
## Дереккөздер |
Каракачандар — Грекияның таулы аймақтарындағы (Фессалия, Македония, Эпир, Пелопоннес), Оңтүстік-Батыс Болгария және Македониядағы халық. Саны 12 мың адам, оның ішінде Грекияда 10 мың адам.
## Дереккөздер |
Дидой (цездер) — Ресейдегі этникалық топ (7 мың адам), батыс Дағыстанның байырғы халқына жатады. Жалпы саны 8 мың адам. Сондай ақ Грузияда 1 мың адам тұрады.Дидой халқының тарихи отаны Дидоетия немесе Додо деп аталады. 20-ғасырдың 50-жылдарынан бастап дидой халқы аварлардың құрамына жасанды түрде енгізілді.
## Тілі
Олар цез тілінде сөйлейді. Орыс, авар және грузин тілдері де кең таралған. Жазуы авар тілінде, орыс әліпбиі негізінде.
## Діні
Дидой халқының діні – сүнниттік ислам. Грузин миссионерлері ертеден-ақ халыққа христиандықты әкелді, тіпті шағын шіркеулер салды, бірақ бұл дін тамыр жайған жоқ. Ислам дидой халқының арасында басқа Дағыстан халықтарына қарағанда кешірек орнықты. Көптеген мешіттер салынып, олар бүгінде біртіндеп қалпына келтірілуде. Дидойлардың көпшілігі діндар, діннің жалпы талаптарын сақтайды, намазды біледі, ораза ұстайды, және мезгіл-мезгіл қайырымдылық жасайды.
## Таралу аймағы және саны
Дидойлардың көпшілігі Грузиямен шекаралас биік таулы Батыс Дағыстанда (Цунтинский ауданы) жинақы тұрады, кейбіреулері Грузияда ұзақ уақыт, орта ғасырлардан бері тұрады. Кеңес Одағы кезінде отбасылардың едәуір бөлігі көшіп келді. Каспий жазығына өздерінің тарихи территориясында оңтүстігінде Кахетимен, батысында - Тушетимен, солтүстікте және солтүстік-батыста - ункратлиндіктермен (аварлармен), шығысында - капучиндермен (бежти) шектеседі.
Дағыстан аумағында дидойлар Цунтинск ауданының негізгі халқын құрайды, сонымен қатар Цумадин ауданының Хушет, Хваршини, Цихалах ауылдарында және Кизляр ауданының Выше-Таловка ауылында тұрады. Дидойлар Қызылюрт ауданының Кировауыл, Стальское, Комсомол және Хасавюрт ауданының Муцалаул ауылдарының тұрғындарының бір бөлігін құрайды.
Дидой халқының жалпы саны 7500-8000 адам деп есептеледі. Этникалық аумақтан тыс жерде тұратын адамдарды есепке алмағанда, цездердің саны:1866 жылы - 3255 адам, 1886 ж.-4296 адам, 1894 ж.-4762 адам, 1916 ж. –4440 адам, 1926 жылғы санақ бойынша олардың саны 3,3 мың, ,1938 ж.-5,8 мың адам, 1939 жылдан бастап және одан кейінгі санақтарда дидой-цездар қазірдің өзінде аварлар ретінде саналды. 1959 ж. - 5138 адам, 1970 ж. - 5467 адам, 1979 ж. –5733 адам,2002 жылғы халық санағы бойынша Ресейде аварлар құрамындағы этникалық топ ретінде есептелетін 15 256 дидой өмір сүрді. 2010 жылғы халық санағы 11 683 адам, 2021 жылғы халық санағы Ресейде 14 881 дидойды тіркеді.
## Этногенезі
Дидой тарихының ең көне кезеңі мұнда ерте егіншілік мәдениетін тасымалдаушылардың этномәдени қауымдастығының қалыптасуы кезінде Солтүстік-Шығыс Кавказдағы әлеуметтік-саяси, экономикалық және мәдени процестер туралы идеяларды қалыптастыру тұрғысынан қамтылуы мүмкін.Біздің дәуірімізге дейінгі III-мыңжылдықта көрсетілген қауымдастықтар. б.з.б. I мыңжылдыққа қарай ыдырай бастайды. Дағыстан тайпаларының және олардың бірлестіктерінің, соның ішінде Дидо Федерациясының құрылуының негізін берді. Кавказ тайпаларын тізген Аға Плиний (б.з. 1 ғ.) мен Птолемей Клавдий (б.з. II ғ.) Дидурларды да атайды. Осы атаумен Дағыстанның көптеген халықтарын біріктірген конфедералдық суперодақ белгілі болды. 2 мыңжылдықтың 2-жартысынан б.з.б. XV ғасырдың ортасына дейін аймақтағы ең қуатты саяси құрылым болды. Дидой халқы өзінің даму тарихында Грузиямен тығыз экономикалық және саяси қарым-қатынаста болды. XV ғасырдан бастап Дидой халқының исламдану процесі басталады. Хунзах хандары мен Гидатлдың экспансиясы күшейе түсіп, соның салдарынан, көптеген ауылдық қауымдар одақтары Дидодан алыстады. XV ғасырдың аяғынан бастап дидой халқы таза этникалық ұғым болды, жалпы қазіргі дидой халқы – цезді білдіреді.
## Тарихы
Дағыстанның басқа халықтарымен бірге дидой халқы шетелдік басқыншылардың шапқыншылығына тойтарыс беріп, дағыстандықтардың иран-түрік экспансиясына қарсы ғасырлар бойы жүргізген күресіне белсенді түрде қатысты.Цез XIX ғасырдың 20-50 жылдарындағы Дағыстан мен Шешенстанды азат ету соғысына 1840 жылдардың басынан бастап араласты. Дағыстанды жаулап алғаннан кейін және 1860 жылға дейін олар лезгин кордон желісіндегі әскерлер қолбасшысының бақылауында болды, содан кейін Цез ауылдары Дағыстан облысының Андий округіне кірді.Дидой наиб орталығы Кидеро ауылында орналасты. 1860 жылы әскери бөлім құрамында Бежта округі құрылды, ол 1865 жылға дейін созылып, содан кейін округ жойылды және оның бес наибы орта Дағыстан округтеріне бөлінді. Бежта округі кіретін Жоғарғы Дағыстанның әскери бастығы облыстық басқармаға емес, тікелей Кавказ губернаторына есеп берді.
Дағыстан Ресейге қосылғаннан кейін (1813 ж.) 40-жылдардан бастап Шәмілдің басшылығымен Дағыстан мен Шешенстанның таулы аймақтарының азаттық күресіне, 1877 жылғы отаршылдыққа қарсы көтеріліске қатысты. 1921 жылы олар Дағыстан Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасының, 1991 жылдан Дағыстан Республикасының құрамына енді.
## Кәсібі
Дидой халқының шаруашылық қызметінің дәстүрлі түрлері мал шаруашылығы мен егіншілік болып қала береді. Бірақ соңғы уақытта ауданның барлық ауылдарында егістік алқаптары азайып кеткен. Халықтың басым бөлігі картоп, қырыққабат, сәбіз және басқа да көкөніс дақылдарын өсірумен айналысады.Олар Цунтинск ауданында бір кездері кең таралған дәнді дақылдар – қара бидай, арпа және бидай өсіруді тоқтатты. Сәйкесінше, ауданның барлық дерлік елді мекендерінде соңғы кезге дейін жұмыс істеп келген су диірмендері тоқтап, тарихи ескерткішке айналды.Кейбір ауылдарда тұрғындар бау-бақша өсірумен айналысады. Мал шаруашылығы салаларының ішінде ең дамығаны – ішінара қой шаруашылығы.
## Тұрмыс салты
Дидой халқы туыстық қауымдастық – тухумдармен сипатталатын - жамағаттарға ұйымдасқан. Халық егістік жердің, шабындықтың, белгілі бір мөлшердегі малдың, шаруашылық құрылыстары бар үйлердің, шаруашылық мүліктерінің және т.б. иелері болған жеке дербес, еркін отбасылардан құралды.Қауымдастық ауыл шаруашылығы жұмыстарының барлық түрлерінің басталуы, ұзақтығы және аяқталуын реттеп, жеке шабындықтар мен егістік жерлерді жамағаттан тыс жерлерде иеліктен шығаруға үзілді-кесілді тыйым салды. Ақсақалдар жүргізген сот ісі адаттар мен шариғатқа негізделген. Жиынға қауымның барлық кәмелетке толған ер адамдары түгел қатысты.Шағын отбасы 40-шы жылдарға дейін басым болды. Ол негізінен екі-төрт баладан тұратын. Некелер негізінен жастардың ата-аналардың бастамасымен келіссөздер арқылы өтті.
Ауылдары шоғырланып орналасқан. XII-XIV-ғасырларда шағын елді мекендердің бірігу процесі жүрді. Әдетте, мұндай елді мекен шатқалда, тау бетінде орналасқан және қорғаныс қабырғасымен қоршалған, кейде қорғаныс мұнаралары бар қуатты бекініс болып табылады. Ауылдардағы тұрғын үйлердің көпшілігі бір уақытта төбесі шифермен жабылған көпқабатты қорғаныс құрылыстары болды, ауылдың сыртқы жағына қарайтын қабырғасы қатар-қатар саңылаулары бар.Қорғаныс мұнаралары мен «бекініс үйлерінің» басым көпшілігі XIX ғасырдың 40-50 жылдарында Кавказ соғысы кезінде қираған. XX ғасырдың алғашқы онжылдықтарында. Олардың бірнешеуі ғана аман қалды.Тұрғын үйдің негізгі түрі тік бұрышты екі және үш қабатты тас құрылыс, бірінші қабаттары тұрмыстық қызмет көрсетуге арналған, жоғарғы қабаты тұрғын үйге арналған. Дидой халқының қазіргі заманғы қоныстары - бұл негізінен еңіс-сатылы орналасуы бар тұрғын үй және ғимараттар кешені, мұнда көптеген үйлер екі және үш қабатты құрылымдармен ұсынылған. 20-30-жылдары, содан кейін 20-60-жылдары қоныстанған ауылдардың жаңа бөліктерінде шаруашылық құрылыстардың жанынан, ауылдық жердің төменгі бөлігінде тұрғын үй-жайларды еркін орналастыру үрдісі байқалады.
Дәстүрлі киімдері жалпы Дағыстан үлгісінде, ерлер киімі: жейде, шалбар, бешмет, черкес пальто, бурка, қой терісінен тігілген тон, папаха, тоқылған жүн етік, хром, киізден жасалған аяқ киім т.б.Әйелдер киімі: туника тәрізді көйлектер, жейделер, шалбарлар, чепец-кепка, жүн және жібек орамалдар, шәлілер.XX ғасырдың алғашқы онжылдықтарына дейін ерлер мен әйелдер кейде қыста қой терісінен жасалған шалбар мен жейде киіп жүрді. Әйелдердің күмістен жасалған әшекей бұйымдары: сырға, жүзік, білезік, алқа, т.б. тақты.
Негізгі азық-түлік өнімдері ұн (арпа, қара бидай, бидай және XIX ғасырдың аяғынан бастап жүгері), сұлы жармасы, жарма, ет, шұжық, майлы құйрық, еріген сары май, ірімшік болды.Ең қолданыстағы тағамдар: хинкаль, пирожныйлар, қышқыл және ашытылмаған нан, сұлы қамыры, ботқалар, сорпалар, сүтті бұқтырылған тағамдар, сүзбе қосылған «чуду» сияқты бәліштер, ет т.б.Дәстүрлі тағамдардың көпшілігі бүгінгі күнге дейін қолданып келеді. XIX ғасырдың аяғынан бастап соустар, сорпалар, борщ, қырыққабат сорпасы, котлеттер және т.б. тағамдар тұтынылады.
Авар, цез тілдерінде мақал-мәтелдер, жаңылтпаштар, жұмбақтар, әндер, ертегілер, жоқтаулар, бесік жырлары, т.б. тараған. Жынысы мен жасына қарай ойын-сауық жиындары күз-қыс мезгіліне тән.
## Дереккөздер |
Каратиндер — Ресейдегі этникалық топ, батыс Дағыстанның байырғы халқы. Олар негізінен Анд Қойсу өзенінің оң жақ салалары мен Богос жотасының солтүстік-батыс сілемдерін бойлай, Ахвах (Қарата, Анчик, Цумали және т.б. ауылдары) және Ботлих (Төменгі Инхело ауылы) аудандарында, сондай-ақ жазықта (Хасавюрт ауданы, Сиух ауылы) түрады.2002 жылғы халық санағы бойынша Ресейде - 6 000, 2010 жылғы халық санағы бойынша – 4 787, 2020 жылғы халық санағы бойынша – 7 343 Каратин тұрғындары тұрады.
## Тілі
Олар Нах-Дағыстан тілдер отбасының авар-анд-цез тобының анд кіші тобына кіретін каратин тілінде сөйлейді. Ол ахвах тіліне ең жақын. Қаратин тілі екі диалектіге бөлінеді: қаратин тілі және түкитин тілі.Қаратин диалектісі өз кезегінде анчих субдиалектісі, арчоев, рачабалдин (маштадамен), рацитлин (чабакоринмен) диалектілеріне бөлінеді.Қаратин тұрғындары арасында авар және орыс тілдері де кең таралған.
## Діні
Діни ұстанымы - сүнниттік мұсылмандар, бірақ пұтқа табынушылық нанымдарының қалдықтары сақталған. Қарата мешіті хижраның 910 жылы салынған, бұл мешітті қалпына келтіру кезінде осы күн жазылған тастан табылған. Қарата медресесі Дағыстанның атақты діни білім беру орталықтарының бірі және имамдық діни орталығы болды.
## Этногенезі
3-мыңжылдықта ыдыраған кавказ этномәдени бірлестігінен б.з.б. 1-мыңжылдықта пайда болған қосалқы қауымдастықтар кейбір Дағыстан тайпаларының, соның ішінде қазіргі қаратиндердің ата-бабаларының қалыптасуына негіз болды. Көрші аймақтардан алынған археологиялық материалдар мен басқа да деректер Қаратин халқының ата-бабалары басқалармен бірге б.з.б. мұнда Закавказьенің оңтүстік аймақтарынан көшіп келген. Жеке этносаяси бірлік ретінде оны XII-XIV ғасырлар кезеңіне жатқызуға болады. Дағыстанның ортағасырлық дереккөздерінде каратиндер XVI ғасырдан бастап жеке саяси бірлік ретінде аталған.
## Тарихы
ХІХ ғасырдың ортасына дейін оларды үнемі Хунзах хандарының экспансиясы қауіп төндірді. Бостандық пен тәуелсіздік үшін күресте каратиндер басқа халықтардың қолдауына сүйенді. XVII ғасырда олар тиндиндермен агрессорларға қарсы бірлескен әскери іс-қимыл туралы келісім жасады. Дағыстанның басқа халықтарымен бірге каратиндіктер әрдайым шетелдік шапқыншылықтарға, әсіресе Иран мен Түрік экспансиясына қарсы бостандық пен тәуелсіздік үшін күреске белсенді қатысты. ХІХ ғасырдың 20-50-ші жылдарындағы Дағыстан мен Шешенстан тауларындағы азаттық күресіне каратиндіктер 30-шы жылдардан бастап белсенді қатысты.1940 жылдарға қарай Қаралал – Қарата одағының ауылдық қоғамдары Шәміл қозғалысының маңызды тіректерінің біріне айналды. Бұл одақтан әскери басшылар, наибтер, шенеуніктер тағайындалды. Кавказ соғысы кезінде қаратиндер Шәміл әскери-теократиялық мемлекетінің құрамында – Қарата наибі дәрежесінде имам болды.
Соғыс аяқталғаннан кейін Қаратиндер Анд округінің Қаратин найбының құрамына кірді. 1921 жылы олар Дағыстан Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасының, 1991 жылдан Дағыстан Республикасының құрамына енді.
## Кәсібі
Қаратин тұрғындарының негізгі кәсібі – мал шаруашылығы, егіншілік және бау-бақша. Қолөнерден жүн, металл, тас, ағаш, былғары, қару-жарақ және зергерлік бұйымдарды өңдеу, сонымен қатар ас тұзын, күміс пен қорғасынды өндіру дамыды.Каратиндер егіншіліктің, бау-бақшаның дамуының жоғары деңгейі және жасы мен жалпы мөлшері оны Дағыстандағы террассалық егіншіліктің ірі және ежелгі ошақтарының бірі деп санауға мүмкіндік береді.
Мал шаруашылығы – тау шаруашылығының ең көне саласы. 1 мыңжылдықтағы «Макаргъай» Қаратин қорымында Анд семіз құйрықты тұқымды ешкі мен қошқардың қола мүсіндерін тапты. Мал шаруашылығы қарқынды әдістермен, маусымдық шаруашылық жүргізумен, малды таулы және ойпаттағы жайылымдарға жақын және алыс айдаумен, ұтымды жайылыммен, табындар мен жайылымдық нысандарды сараланған ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылды.
Бүкіл Кавказда және Ресейде жергілікті қолдан жасалған Каратин шәлі орамалдары танымал болды. ХХ ғасырдың басында Каратин көпесі Болачев Халил Тифлисте 1500 дана шәлі орамал сатты. Ресей Федерациясы мен ТМД елдерінің түрлі музейлерінде (Мәскеу, сонымен қатар Эрмитажда, Санкт-Петербургтегі орыс этнографиясы мұражайында) қойылған Қаратин халқы туралы этнографиялық материалдар бар.
Каратин қолөнер бұйымдары (522 дана) 1912 жылы Санкт-Петербургте өткен Бүкілресейлік «Русский Ривьера» көрмесінде күміс және қола медальдармен марапатталды. Бұл коллекция Ресейдегі ең үлкен коллекциялардың бірі болып табылады.
Бау-бақша шаруашылығының дамуына тау аңғарларындағы, әсіресе алма, алмұрт, өрік, қара өрік, шабдалы, жүзім өсірілетін Қарата, Анчих, Энхело ауылдарындағы микроклиматтық жағдайлар қолайлы болды.
## Тұрмыс салты
Қаратиндер отбасының негізгі формасы, ерте орта ғасырлардан бастап, негізінен ата-аналар мен олардың балаларынан тұратын шағын қарапайым болды.ХХ ғасырдың басына дейін каратиндіктерде көп отбасылық (отбасылық-коммуналдық) ұйымның бір түрі - бөлінбеген отбасы өмір сүрді. Ол әкесімен және бірнеше ұлдарымен және олардың отбасыларымен бірге тұруды және ортақ үй шаруашылығын жүргізуді қамтиды.Сонымен қатар, отбасында біреу мал бағуды өз мойнына алды, біреу жұмысқа барды, басқалары сауда және айырбас жұмыстарымен айналысты. Каратиндерде көп балалылық дәстүрі болғанымен балалар өлімі жоғары жағдайда болғандықтан орта балалы ретінде сипатталды.Көптеген отбасыларда екі немесе үш, сирек төрт немесе одан да көп бала болды.Егістік жұмысының, мал бағудың, үй шаруасының, бала тәрбиесінің басым бөлігі үй әйел адамдарға түсті.Отбасылар бір атадан тарайтын және белгілі бір әлеуметтік-экономикалық бірлікті білдіретін туыстық отбасылар топтары - тухумдарға бірікті.Тухум өзінің әрбір мүшесін қаржылай, рухани және физикалық жағынан қолдады. Тухум ынтымағы әсіресе құрылысқа көмектесуде, үйлену тойларын, жерлеу рәсімдерін, табиғи апаттарда қаражат жинауда т.б. байқалды.
Елді мекендердің екі түрі бар: ауыл және хутор. Хуторлар аз болды. Ауылдары шоғырланып орналасқан. Ауылға тек бір жағынан, әдетте тар жолмен жақындауға болатындай етіп орналастырылды.Кең тараған тұрғын үй - бірінші қабатта коммуналдық қызметтері және екінші қабатында тұрғын үй-жайлары бар тікбұрышты екі қабатты саман немесе тас құрылымды үйлер болып келеді. Жеке үйлерде аркалы құрылыстар, сәндік қалау, жылтыратылған тас қалау, тас рельефтермен безендіру кеңінен қолданылды.
Дәстүрлі киімдері жалпы Дағыстан үлгісіндегі киім. Ерлерде туника тәрізді көйлек, тар балақты, қалтасыз шалбар, бешмет, черкес, киізден жасалған күртеше, бурка, түрлі қой терісінен жасалған тондар, папаха, жергілікті хром, киізден жасалған аяқ киім. Олар белдіктеріне қанжар мен пышақ тағады.Әйелдер киімі - түрлі жейде көйлектер, алды қаусырмалы көйлектер, белдік, қалпақ, орамал, шәлі киіп күміс зергерлік бұйымдар тағады.
Дәстүрлі тағамдары – негізінен ұн және ет-сүт. Негізгі азық-түлік өнімдері ұн, жарма, уыт, сұлы жармасы, ет, май, май құйрығы, сүт, жеміс-жидектердің әртүрлі түрлері мен сорттары болды. Олар негізінен хинкали (бірнеше түрі), шелпек, қышқыл және ашытқысыз нан, сұлы жармасы, ботқа, сүт және ет бұқтырмасы, ірімшік, сары май, шұжық, пирогтар сияқты әртүрлі дәмдеуіштермен бәліштер дайындады.Қазіргі таңда қаратин асханасы әлдеқайда бай және алуан түрлі болғанымен, ұлттық тағамдардың көпшілігі өз маңызын сақтап қалды.
Ауызша халық шығармашылығының жанрлары – мақал-мәтелдер, жұмбақтар, әндер, балладалар, ертегілер, жоқтаулар, бесік жырлары, т.б. - каратин және авар тілдерінде сақталған. Ғасырлар бойы Қарата тұрғындарының көптеген ұрпақтары өздерінің ауылшаруашылық күнтізбесін және уақытты есептеудің өзіндік жүйесін жасады. Халық емшілері күрделі ауруларды анықтап, емдей алды, кейде өте күрделі хирургиялық операцияларды жасады.
## Белгілі тұлғалары
* Машидат Гаджиевна Гаирбекова - авар кеңес ақыны.
* Денга Шахрудинович Халидов – Ресей Кавказ халықтары конгресі Жоғарғы Кеңесінің мүшесі, Геосаяси ғылымдар академиясының корреспондент-мүшесі
## Дереккөздер |
Көйтендақ атырабы (түрікм. Köýtendag etraby) — Түрікменстанның Лебап уәлаятындағы атырап.
## Тарихы
1926 жылы тамызда Түрікмен КСР Керкі округіне қарасты Шаршан ауданы болып құрылған.
1930 жылы қыркүйекте Керкі округі таратылып, Шаршан ауданы Түрікмен КСР-іне тікелей бағынышты болды.
1933 жылы ақпанда Керкі округі қалпына келтіріліп, Шаршан ауданы оның құрамына енді.
1939 жылы қарашада Шаршан ауданы жаңадан құрылған Шарджоу облысының құрамына енді.
1943 жылы желтоқсанда Шаршан ауданы жаңадан құрылған Керкі облысына берілді.
1947 жылы қаңтарда Керкі облысы таратылып, Шаршан ауданы Шарджоу облысына қайтарылды.
1963 жылдың қаңтарында Шаршан ауданы таратылды, бірақ 1964 жылдың желтоқсанында Түрікмен КСР-не тікелей бағынышты болып қалпына келтірілді.
1970 жылдың желтоқсанында бұл аудан қайтадан қалпына келтірілген Шарджоу облысының құрамына енді.
1992 жылы Шаршан ауданы Лебап уәлаятының құрамына еніп, алдымен Шаршан атырабы, кейін Көйтендақ атырабы болып өзгертілді.
2022 жылдың 9 қарашасында жойылған Дәулетлі атырабының Достық қаласы, Әмудария және Керкіші ауылдары, Бұрғышы, Дашрабат, Сердар, Түрікменстан, Жалқым кеңесшіліктері Көйтендақ атырабына қосылды.
## Әдебиет
* Кулиев О. Түрікменстанның әкімшілік-аумақтық құрылымы: (XIX ғ. басы - 1980 ж.) — Ашхабад: Ылым, 1980. — 319 б.
## Дереккөздер |
Саят атырабы (түрікм. Saýat etraby) — Түрікменстанның Лебап уәлаятындағы атырап.
## Тарихы
1925 жылы қаңтарда Түрікмен КСР Ленин округі Саят ауданы болып құрылған.
1927 жылы мамырда Ленин округі Шаржүй болып өзгертілді.
1930 жылы қыркүйекте Шаржүй округі таратылып, Саят ауданы Түрікмен КСР-іне тікелей бағынышты болды.
1939 жылы қарашада Саят ауданы жаңадан құрылған Шаржоу облысына берілді.
1963 жылы қаңтарда Шаржоу облысы жойылып, Саят ауданы Түрікмен КСР-іне тікелей бағынышты болды.
1970 жылдың желтоқсанында аудан қайтадан қалпына келтірілген Шаржоу облысының құрамына енді.
1992 жылы 14 желтоқсанда Саят ауданы Лебап уәлаятының құрамына еніп, Саят атырабы деп аталды.
2017 жылдың 25 қарашасында Түрікменстан парламенті таратқан Сақар атырабындағы аумақты Саят атырабының құрамына қосты.
## Дереккөздер |
Шәржеу атырабы (түрікм. Çärjew etraby) — Түрікменстанның Лебап уәлаятындағы атырап.
## Тарихы
1925 жылы қаңтарда Түрікмен КСР Ленин округі Ескі Шаржүй ауданы болып құрылған.
1927 жылы мамырда Ленин ауданы Шаржүй болып өзгертілді.
1930 жылы қыркүйекте Шаржүй округі таратылып, Ескі Шаржүй ауданы Түрікмен КСР-іне тікелей бағынышты болды.
1931 жылы қаңтарда Ескі Шаржүй ауданы Шаржүй ауданы болып өзгертілді.
1937 жылы наурызда Шаржүй ауданы Шаржоу ауданы болып аталды.
1939 жылы қарашада Шаржоу ауданы жаңадан құрылған Шаржоу облысына берілді.
1963 жылы қаңтарда Шаржоу облысы жойылып, Шаржоу ауданы Түрікмен КСР-іне тікелей бағынышты болды.
1970 жылдың желтоқсанында аудан қайтадан қалпына келтірілген Шаржоу облысының құрамына енді.
1992 жылы Шаржоу ауданы Лебап уәлаятының құрамына еніп, алдымен Шәржеу атырабы, ал 2001 жылы 18 ақпанда Сердарабат атырабы деп аталды.
2010 жылы атыраптың орталығы Түрікменабаттан Құсшылар ауылына көшіріліп, 2017 жылдың 25 қарашасында Шәржеу кенті болып аталды.
2017 жылдың 25 қарашасында Сердарабат атырабы қайтадан Шәржеу болып өзгертілді.
2022 жылдың 9 қарашасында Фарап атырабы Шәржеу атырабына қосылды.
## Дереккөздер |
Дәулетлі атырабы (түрікм. Döwletli etraby) — Түрікменстанның Лебап уәлаятындағы 2007-2022 жылдары болған бұрынғы атырабы. Әкімшілік орталығы — Жейхун кенті.
## Тарихы
2007 жылдың тамызында жаңа игерілу аймақтарында — Жалаңқыз және Таллымержен алқаптарында құрылды. 2017 жылдың 25 қарашасында Түркіменстан парламенті таратқан Биік Түрікменбашы атырабының аумағы Дәулетлі атырабының құрамына енді.
2022 жылдың 9 қарашасында Дәулетлі атырабы жойылды. Сонымен бірге, Дәулетлі кенті мен оның әкімшілік бағынуындағы Ашқабад ауылы, сондай-ақ Берқарарлық, Қожақайран, Мирас, Бақташы, Таллымержен, Тазатұрмыс кеңесшіліктері Қожамбаз атырабына; ал Достық қаласы, Әмудария және Керкіші кенттері, Бұрғышы, Дашрабат, Сердар, Түрікменстан, Жалқым кеңесшіліктері Көйтендақ атырабына берілді.
## Сілтеме
* Дүниежүзілік тарихи жоба
## Дереккөздер |
Халаш атырабы (түрікм. Halaç etraby) — Түрікменстанның Лебап уәлаятындағы атырап.
## Тарихы
1925 жылы қаңтарда Түрікмен КСР Керкі округіне қарасты Халаш ауданы болып құрылған.
1930 жылы қыркүйекте Керкі округі таратылып, Халаш ауданы Түрікмен КСР-іне тікелей бағынышты болды.
1933 жылы ақпанда Керкі округі қалпына келтіріліп, Халаш ауданы оның құрамына енді.
1939 жылы қарашада Халаш ауданы жаңадан құрылған Шаржоу облысының құрамына енді.
1943 жылы желтоқсанда Халаш ауданы жаңадан құрылған Керкі облысына берілді.
1947 жылы қаңтарда Керкі облысы таратылып, Халаш ауданы Шаржоу облысына қайтарылды.
1963 жылы қаңтарда Халаш ауданы таратылды.
1975 жылдың ақпанында Халаш ауданы Шаржоу облысының құрамында қалпына келтірілді.
1992 жылы 14 желтоқсанда Халаш ауданы Лебап уәлаятының құрамына кіріп, Халаш атырабы деп аталды.
2017 жылдың 25 қарашасында Түрікменстан парламенті таратқан Қарабекауыл атырабындағы аумақ Халаш атырабының құрамына қосылды.
## Әдебиет
* Кулиев О. Түрікменстанның әкімшілік-аумақтық құрылымы: (XIX ғ. басы - 1980 ж.) — Ашхабад: Ылым, 1980. — 319 б.
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Активтерді қайтару жөніндегі комитеті — активтерді қайтару жөніндегі қызметті мемлекеттің атынан және мүддесіне орай жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасының ведомствосы.
## Тарихы
Комитет Қазақстан Республикасы Президентінің 2023 жылғы 5 қазандағы № 366 Жарлығымен құрылды.
## Міндеттері
* Заңда жүктелген міндеттер шегінде заңсыз иемденілген активтерді анықтау және мемлекетке қайтару
* Заңсыз иемденілген, оның ішінде шығарылған активтерді мемлекетке қайтаруға бағытталған шараларды жүзеге асыру
* Активтерді қайтару бойынша халықаралық-құқықтық ынтымақтастықты дамыту
* Экономикалық ресурстардың заңсыз шоғырлануына, активтерді заңсыз шығаруға ықпал еткен себептер мен жағдайларды анықтау мен жою және олардың салдарын жою
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы — өз өкілеттігін басқа мемлекеттік органдардан және лауазымды адамдардан тәуелсіз жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей есеп беретін мемлекеттік құқық қорғау органы.
## Тарихы
Қазақстан прокуратурасы 1922 жылдан бастап Әділет халық комиссариатының құрамында жұмыс істей бастады. Әділет халық комиссары прокурордың қызметін қоса атқарды. 1933 жылы прокуратураның құзыреті кеңейтілді: дербес болып, Әділет халық комиссариатының жанынан прокуратура басқармасы құрылды. Прокуратураның дамуындағы маңызды кезең 1936 жылы басталды, ол кезде КСРО-ның жаңа Конституциясы Қазақстанға егеменді Одақтық Республика құқығын берген болатын. Осы уақыттан бастап мемлекеттік прокуратура құқық қорғау органдарының дербес құрылымы ретінде жұмыс істей бастады. 1937 жылдың қарашасында Әділет халық комиссариаты мен прокуратураны бөлу бұйрығы шықты. Прокуратура тікелей КСРО прокурорына бағынды.
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1991 ж. 6 желтоқсандағы қаулысымен Қазақ КСР аумағында жұмыс істейтін прокуратура органдарының базасында Қазақ КСР Бас прокуратурасына бағынысты прокуратура органдарының біртұтас жүйесі құрылды. ҚР Бас прокуратурасы жанынан 2003 жылы Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитеті, 2023 жылы Активтерді қайтару жөніндегі комитеті құрылды.
## Міндеттері
* Адамның және азаматтың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалардың, қоғамның және мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау және қалпына келтіру
* Заңдылықтың бұзылуын, оған ықпал ететін себептер мен жағдайларды, сондай-ақ оның салдарын анықтау және жою
* Құқық қорғау органдары мен өзге де мемлекеттік органдардың заңдылықты, құқықтық тәртіпті және қылмыскерлікке қарсы күресті қамтамасыз ету жөніндегі қызметін үйлестіру
## Құрылымы
### Басшылығы
* Асылов Берік Ноғайұлы — ҚР Бас прокуроры
* Тәшімбаев Тимур Ғазизбекұлы — ҚР Бас прокурорының бірінші орынбасары
* Өмірәлиев Жандос Жәнібекұлы — ҚР Бас прокурорының орынбасары
* Шындалиев Әсет Қазақбайұлы — ҚР Бас прокурорының орынбасары
* Қойгелдиев Ғалымжан Мәмбетұлы — ҚР Бас прокурорының орынбасары
* Садырбеков Ғабит Амангелдіұлы — ҚР Бас прокурорының орынбасары
* Мұхаметжанов Алмаз Оралұлы — ҚР Бас прокуроры Аппаратының басшысы
### Департаменттері
* Жедел-іздестіру, қарсы барлау қызметі мен жасырын тергеу әрекеттерінің заңдылығын қадағалау департаменті
* Стратегиялық даму департаменті
* Норма шығармашылық қызметін үйлестіру департаменті
* Қаржы департаменті
* Өзіндік қауіпсіздік департаменті
* Кадрлық жұмыс департаменті
* Ішкі аудит басқармасы
* Ақпараттық қауіпсіздік басқармасы
* Мемлекеттік құпияларды қорғау басқармасы
* Шаруашылық басқармасы
* Материалдық-техникалық қамсыздандыру басқармасы
* Халықаралық-құқықтық ынтымақтастық қызметі
* Қоғамдық мүдделерді қорғау қызметі
* Заңды күшіне енген үкімдердің заңдылығын және олардың орындалуын қадағалау қызметі
* Cотқа дейінгі тергеп-тексерудің және қылмыстық қудалаудың заңдылығын қадағалау қызметі
* Cотқа дейінгі тергеп-тексеру қызметі
## Комитеттері
* Құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі комитет
* Активтерді қайтару жөніндегі комитет
## Қарамағындағы мемлекеттік мекемелер
* Облыстар мен Алматы, Астана, Шымкент қалаларының прокуратуралары
* Бас прокуратура жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы
* Бас әскери прокуратура
* Бас көлік прокуратурасы
## Бас прокурорлар
## Дереккөздер |
Қожамбаз атырабы (түрікм. Hojambaz etraby) — Түрікменстанның Лебап уәлаятындағы атырап.
## Тарихы
1925 жылы қаңтарда Түрікмен КСР Керкі округіне қарасты Қожамбаз ауданы болып құрылған.
1930 жылы қыркүйекте Керкі округі таратылып, Қожамбаз ауданы Түрікмен КСР-іне тікелей бағынышты болды.
1933 жылы ақпанда Керкі округі қалпына келтіріліп, Қожамбаз ауданы оның құрамына енді.
1939 жылы қарашада Қожамбаз ауданы жаңадан құрылған Шаржоу облысының құрамына енді.
1943 жылы желтоқсанда Қожамбаз ауданы жаңадан құрылған Керкі облысына берілді.
1947 жылы қаңтарда Керкі облысы таратылып, Халаш ауданы Шаржоу облысына қайтарылды.
1963 жылы қаңтарда Шаржоу облысы жойылып, Қожамбаз ауданы қайтадан Түрікмен КСР-нің тікелей бақылауына өтті.
1970 жылдың желтоқсанында аудан қайтадан қалпына келтірілген Шарджоу облысының құрамына енді.
1992 жылы 14 желтоқсанда Қожамбаз ауданы Лебап уәлаятының құрамына кіріп, Қожамбаз атырабы деп аталды.
2022 жылы 9 қарашада жойылған Дәулетлі атырабының Дәулетлі кенті мен оның әкімшілік бағынысындағы Ашқабад ауылы, сондай-ақ Берқарарлық, Қожақайран, Мирас, Бақташы, Таллымержен, Тазатұрмыс кеңесшіліктері Қожамбаз атырабының құрамына қосылды.
## Дереккөздер |
Есболат Шарапұлы Нұрманов (1970–2023) — кеңестік және қазақ боксшысы, 2-ші жеңіл салмақта КСРО чемпионатының күміс жүлдегері (1989).
Қазақстанның тұңғыш кәсіпқой боксшысы, 17 жасында бокстан КСРО құрама командасының мүшесі, халықаралық дәрежедегі спорт шебері, Арал өңірінің тумасы, 1987 жылы Ленин атындағы ҚазПТИ-ның гидрогеология, барлау техникасы факультетінде оқыған. 1990 жылдардың ортасынан кеден қызметінде жұмыс жасады.
Кәсіпқой бокста 7 жекпе-жек өткізген. Ол 1993 жылдың 27 наурызында Украинаның Мариуполь қаласында израильдік боксшыға қарсы алғашқы кездесуін өткізді. Оның соңғы жекпе-жегі 1995 жылдың 9 желтоқсанында литвалық боксшымен болған.
Есболат Шарапұлының жаназасы 5 желтоқсан таңертең Талғар қаласы, Биеке Батыр мешітінде шығарылды. Алматы облысы, Талғар қаласында жерленді.
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті (ҚР ҰҚК) — Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін арнаулы мемлекеттік орган. Басты мақсаты — мемлекеттің қауіпсіздігін және біртұтастығын сақтау.
## Басты қызметтері
* жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік саясатты әзірлеу және іске асыруға қатысу;
* "Сыртқы барлау туралы" Заңға сәйкес Қазақстан Республикасының мүдделері үшін барлау ақпаратына қол жеткізу;
* Қазақстан Республикасының Президентін, Парламентін, Үкіметін және басқа да мемлекеттік органдарын саяси, қаржы-экономикалық, әскери-саяси, ғылыми-техникалық, гуманитарлық, экологиялық және Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделерін қозғайтын өзге де салаларда шешімдер қабылдауға қажетті барлау ақпаратымен және талдамалық бағалаулармен қамтамасыз ету;
* саяси, әскери-саяси, қаржылық-экономикалық, ғылыми-техникалық, гуманитарлық, экологиялық және Қазақстан Республикасының ұлттық мүдделерін қозғайтын өзге де салаларда мемлекет басшылығының саясатын іске асыруға жәрдемдесу;
* Қазақстан Республикасының барлау қоғамдастығы шеңберінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары мен ұйымдарының өзара іс-қимылын қамтамасыз ету;
* Қазақстанның шет елдердегі мекемелері мен олардың персоналының қауіпсіздігін қамтамасыз ету және Қазақстанның шет елдердегі мекемелерінде мемлекеттік құпияларды қорғау және техникалық барлауға қарсы іс-қимыл жасау бойынша шараларды іске асыру;
* қарсы барлау қызметін жүзеге асыру;
* мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтерге қатысты техникалық барлауға қарсы іс-қимыл жөніндегі қызметті үйлестіру және жүзеге асыру;
* Қазақстанның конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге, тұтастығын бұзуға және қауіпсіздігін әлсіретуге бағытталған террористік және өзге де іс-әрекеттерді анықтау, олардың алдын алу және жолын кесу;
* Қазақстан Республикасында терроризмге және экстремизмге қарсы іс-қимыл саласындағы қызметті үйлестіру;
* Қазақстан заңнамасында ұлттық қауіпсіздік органдарының қарауына жатқызылған қылмыстық құқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу, ашу және тергеп-тексеру;
* Қазақстан Президентін, мемлекеттік органдарын, Қазақстанның Қарулы Күштерін, басқа да әскерлер мен әскери құрылымдарды бейбіт және соғыс уақытында үкіметтік байланыспен қамтамасыз ету;
* Қазақстанның уәкілетті мемлекеттік органдарында, әскери басқару, ұлттық қауіпсіздік және ішкі істер органдарында шифрлау жұмысын ұйымдастыру;
* Мемлекеттік шекараны қорғауды және күзетуді қамтамасыз ету;
* Қазақстанның шетелдегі мекемелерінің қорғалған байланысын ұйымдастыру және Қазақстанның шет елдердегі мекемелерін физикалық қорғауды қамтамасыз ету;
* үкіметтік байланыс желілерінің, республикалық қорғалған байланыс желілерінің және ұлттық қауіпсіздік органдарының қорғалған байланыс желілерінің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
* қарсы барлау, жедел-іздестіру қызметі субъектілерінің тапсырмалары бойынша қарсы барлау, арнаулы жедел-іздестіру іс-шараларын ұйымдастыру және жүргізу, сондай-ақ оларды жүргізуді қамтамасыз етуге жағдайлар жасау;
* ұлттық қауіпсіздік органдарында бірыңғай тәсілдерді басқару, қалыптастыру және іске асыру, сондай-ақ олардың қызметін ұйымдастыру;
* Қазақстан заңнамасында белгіленген тәртіппен жасырын тергеу әрекеттерін ұйымдастыру және жүргізу, сондай-ақ оларды жүргізуді қамтамасыз етуге жағдай жасау;
* мемлекеттік құпияларды қорғау саласындағы бірыңғай мемлекеттік саясатты іске асыру;
* мемлекеттік құпияларды қорғау жөніндегі құқықтық, әкімшілік, экономикалық, техникалық, бағдарламалық және криптографиялық шараларды әзірлеу.
## Тарихы
1992 жылы шілденің 13-і күні Президент Жарлығымен Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті болып қайта құрылды. Тәуелсіз Қазақстанның ұлттық қауіпсіздік органының тарихы осы күннен бастау алады.
Қазақстан Ұлттық қауіпсіздік комитеті үшін 12 жыл - даму мен қалыптасудың, тұрақты жетілудің жылдары болды. Комитет құрылымындағы барлық өзгерістер әлемдегі және елдегі ахуалмен тығыз байланысты болды, Елбасының тапсырмаларымен және уақыт талабымен анықталып отыр. Барлық реформалардың басты мақсаты - Комитетке жүктелген міндеттерді тиімді шешу, егемен Қазақстанның мүддесін қорғау болды.
Қазір Ұлттық қауіпсіздік комитеті - кез келген қатер мен сынаққа шұғыл да барабар жауап бере алатын икемді, әрі жоғары білікті арнайы қызмет. Өзінің қарсы барлау тұжырымдамасын жасау нәтижесінде шетелдік арнайы қызмет өкілдерінің әрекеттерін әшкерелеу, олардың белсенділігін бәсеңдету, Ұлттық қауіпсіздік комитетін бақылауға алу мүмкін болып отыр.
## Төрағалар тізімі
* Болат Баекенов, қазан 1991 – желтоқсан 1993
* Сәт Тоқпақбаев, желтоқсан 1993 - қараша 1995
* Жеңісбек Жұмабеков, қараша 1995 – мамыр 1997
* Әлнұр Мұсаев, мамыр 1997 – Қыркүйек 1998
* Нұртай Әбіқаев, қыркүйек 1998 – тамыз 1999
* Әлнұр Мұсаев, тамыз 1999 - Мамыр 2001
* Марат Тәжин, мамыр 2001 – желтоқсан 2001
* Нартай Дүтбаев — 11 желтоқсан 2001 – 22 ақпан 2006
* Амангелді Шабдарбаев, 2 наурыз 2006 – 7 желтоқсан 2009
* Әділ Шаяхметов, 9 желтоқсан 2009 – тамыз 2010
* Нұртай Әбіқаев, 23 тамыз 2010 – 25 желтоқсан 2015
* Владимир Жұмақанов, 25 желтоқсан 2015 — 8 қыркүйек 2016
* Кәрім Мәсімов, 8 қыркүйек 2016 — 5 қаңтар 2022
* Ермек Сағымбаев, 6 қаңтар 2022 — қазіргі уақыт
## Басшылық
* Сағымбаев Ермек Алдабергенұлы — ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасы, ұлттық қауіпсіздік генерал-лейтенанты
* Алтынбаев Әли Сапарғалиұлы — ҚР ҰҚК Төрағасының бірінші орынбасары, ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры
* Төлеуов Асхат Қалмағамбетұлы — ҚР ҰҚК Төрағасының орынбасары, ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры
* Наймантаев Алмас Тілепбергенұлы — ҚР ҰҚК Төрағасының орынбасары, ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры
* Сарқұлов Руслан Серікұлы — ҚР ҰҚК Төрағасының орынбасары, ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры
* Рахымбердиев Бақытбек Төлешұлы — ҚР ҰҚК Төрағасының орынбасары – Терроризмге қарсы қызмет бастығы, ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры
* Құнанбаев Берік Садықұлы — ҚР ҰҚК Төрағасының орынбасары – «А» арнаулы мақсаттағы қызметінің Директоры, ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры
* Алдажұманов Ерлан Ерғалиұлы — ҚР ҰҚК Төрағасының орынбасары – Шекара қызметінің Директоры, генерал-майор
* Жұмабаев Марат Қабиденұлы — ҚР ҰҚК Төрағасының орынбасары – Сыртқы барлау қызметінің Директоры, ұлттық қауіпсіздік генерал-майоры
## Құрылымы
Ұлттық қауіпсіздік комитетінің 5 ведомствосы бар:
* Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі;
* Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Үкіметтік байланыс қызметі;
* Ұлттық қауіпсіздік комитетінің "А" арнаулы мақсаттағы қызметі;
* Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Сыртқы барлау қызметі;
* Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Авиация қызметі.
Қарамағындағы ұйымдар
* "Қазимпэкс" республикалық орталығы" ЖШС
* ҚР ҰҚК "Мемлекеттік техникалық қызмет" АҚ
* ҚР ҰҚК "Алмас" ШЖҚ РМК
### Аумақтық органдар
Ұлттық қауіпсіздік комитеті
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Ақмола облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Ақтөбе облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Алматы облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Атырау облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Батыс Қазақстан облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Жамбыл облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Қарағанды облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Қостанай облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Қызылорда облысы және Байқоңыр қаласы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Маңғыстау облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Түркістан облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Павлодар облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Солтүстік Қазақстан облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шығыс Қазақстан облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Астана қаласы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Алматы қаласы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шымкент қаласы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Абай облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Жетісу облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Ұлытау облысы бойынша департаменті.
Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Ақтөбе облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Алматы облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Атырау облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Батыс Қазақстан облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Жамбыл облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Қостанай облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Қызылорда облысы бойынша департаменті
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Маңғыстау облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Түркістан облысы бойынша департаменті
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Павлодар облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Солтүстік Қазақстан облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Шығыс Қазақстан облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Абай облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Жетісу облысы бойынша департаменті.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің "Астана" шекаралық бақылау басқармасы.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің "Алматы" шекаралық бақылау басқармасы
### Қарамағындағы мемлекеттік мекемелер
Ұлттық қауіпсіздік комитеті
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің академиясы.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара академиясы.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің емханасы бар орталық әскери госпиталі.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Ақтау қаласындағы емханасы бар өңірлік әскери госпиталі.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Алматы қаласындағы емханасы бар өңірлік әскери госпиталі.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің тергеу изоляторы.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Алматы қаласы бойынша тергеу изоляторы.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Қарағанды облысы бойынша тергеу изоляторы.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шымкент қаласы бойынша тергеу изоляторы.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Ақпаратты техникалық қорғау және мемлекеттік құпияларды қорғау саласында мамандар даярлау орталығы
Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Арнаулы мақсаттағы басқармасы.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Қызметтік кинология басқармасы.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Техника мен қару-жарақты жөндеу басқармасы.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің "Ақтау" жабдықтау басқармасы.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің "Алматы" жабдықтау басқармасы.
* Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің "Жаңғызтөбе" жабдықтау басқармасы.
## Дереккөздер |
Саида Саябекқызы Кәрібаева (23 қазан 1992 жыл, Қарағанды қаласы, Қарағанды облысы, Шет ауданы) — ұлт жанашыры, қоғам белсендісі.
## Өмірбаяны
Шет ауданындағы Батық орта мектебінде білім алған. Қарғанды мемлекеттік техникалық университетін бітірген. Мамандығы: Биотехнология (қызыл диплом).
### Жеке өмірі
"Ұлт жанашыры кітабының" кейіпкері.
Тұрмыста.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі |
Әсел Маратқызы Сәдуақасова (1985 жылы Алматы, Қазақстан) – әйгілі қазақ әншісі, актриса. Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің журналистика факультетін тәмамдаған. «Дауыс International» тобының бұрынғы әншісі.
## Дискографиясы
* «Қарлығаш» — 2002
* «Мен Қолындамын» — 2008
* «За тобой» — 2009
* «Сағыну» — 2009
## Фильмографиясы
* 2001-2003 — «Саранча» — Райхан
* 2008 — «Сталинге сыйлық» — жас қазақ қызы
* 2010 — «Ғашық жүрек» — Әсел
* 2010 — «Рывок» — Мақпал
* 2011 — «Борат менің ағам»
* 2011-2012 — «Жаным 2» — Айсұлу
## Дереккөздер |
Айдана Асанқызы Егеубаева (19 тамыз 1991 жыл, Түркістан облысы) — Қоғам белсендісі, меценат.
## Өмірбаяны
Шымкент қаласындағы 53 мектепті бітірген.
М. Әуезов университетін тамамдаған.
Математика пәні мұғалімі
Білімі жоғары
Тұрмыста
Ел жанашыры кейіпкері
Ел Жанашыры, Қоғам белсендісі, меценат
## Марапаттары:
* ”Намыс” төсбелгісінің иегері
* ҚР Президенті, Қасым Жомарт Кемелұлының алғыс хаты
* ”Ел жанашыры” кітабының кейіпкері
* ”Алтын жүрек” номинация иегері.
* Б. Момышұлы «Батыр шапағаты” медалінің иесі.
* 2023 жылы Аманат партиясы Алматы қалалық филиалының атқарушы хатшысы- М.Отыншиев алғыс хаты
* ”Алтын адам” номинация иегері
* Намыс, Батыр шапағаты медалі иесі |
A-27 — ұзындығы 865 километр болатын Қазақстан аумағындағы автомобиль жолы. E40 Еуропалық маршруты мен AH70 Азиялық маршрутының құрамдас бөлігі. Тас жол Ақтөбе қаласын Атырау қаласы арқылы Ресей Федерациясындағы Астрахан қаласымен байланыстырады.
## Маршруты
## Сипаттамасы
A-27 трассасы Ақтөбе қаласынан басталып, Алға, Қандыағаш, Атырау қалаларының үстімен өтіп, Бөкейхан (Котяевка) ауылының тұсындағы Қазақстан-Ресей шекарасында аяқталады. 2007 жылы Қиғаш өзенінің үстінен салынған көпірмен қатар ашылған «Құрманғазы» автомобиль өткізу бекеті арқылы Астрахан қаласына қатынауға болады. Атырау қаласының тұсында A-28 трассасы және Доссор кентінің тұсында A-33 трассасы басталады.
## Қайта жаңғырту жұмыстары
* 277 шақырым болатын «Атырау-Астрахань» учаскесінің бүгінгі күні 252 шақырымы пайдалануға берілді. 2018 жылы қайта жаңғырту жұмыстары басталған жол 2024 жылы толықтай пайдалануға беріледі деп жоспарланып отыр.
* Ақтөбе-Қандыағаш автокөлік жолын қайта жаңарту жұмыстары 2021 жылы басталған. Бүгінде Ақтөбе-Қандыағаш автокөлік жолының 11-шақырымынан 100-шақырымына дейінгі учаскесін қайта жаңарту жұмыстары жүргізілуде. Ақтөбеден Қандыағашқа дейінгі (77,5 км) учаскесі толық төрт жолақты, І-б техникалық санатында болса, Қандыағаш айналма жолы (18,2 км) 2 жолақты ІІ-техникалық санатқа сәйкес болады. Толық пайдалануға беру мерзімі — 2024 жыл.
* «Қандыағаш – Мақат» (160-504 км) жолының жалпы ұзындығы 299 шақырымы жөнделді.
## Дереккөздер |
Тынышгүл Берікбайқызы Сұлтанбердиева (4 ақпан, 1955 жылы Жамбыл облысы, Тұрар Рысқұлов ауданы, «98-ші разъезд» ауылында туған) — актриса. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері (2012). Ғабит Мүсірепов атындағы Қазақ Мемлекеттік Академиялық балалар мен жасөспірімдер театрының актрисасы (1993 жылдан).
## Толығырақ
* Тынышгүл Сұлтанбердиева 1955 жылы 4 ақпанда Жамбыл облысы, Тұрар Рысқұлов ауданы, «98-ші разъезд» ауылында дүниеге келген.
* 1971 – 1974 жылдары М.Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрының жанындағы театр студиясын бітіріп, драма артисі мамандығын алды.
* 1974 – 1976 жылдары С.Сейфуллин атындағы Қарағанды облыстық Қазақ драма театрында актриса болып еңбек етті.
* 1976 – 1978 жылдары Қазақтың мемлекеттік балалар мен жасөспірімдер театрында,
* 1978 – 1993 жылдары Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрында қызмет етті.
* 1993 жылдан Ғабит Мүсірепов атындағы Қазақ Мемлекеттік Академиялық балалар мен жасөспірімдер театрының актрисасы.
## Шығармашылығы
* Тынышгүл Сұлтанбердиева отандық бірнеше телесериалдарға, көркем фильмдерге түскен.
* Ғ.Мүсірепов атындағы театрда: Иран-Ғайып «Желжуан» – Бәйек, Ш.Мұртаза «Жетім бұрыш» – Мүнира, Ш.Айманов «Желсіз түнде жарық ай» – Ана, Т.Нұрмағамбетов «Біз түріктерміз» – Сәния, О.Дастанов «Әзірет Сұлтан» – Ана, Ғ.Мүсірепов «Ақан сері – Ақтоқты» – Дәметкен, «Қыз Жібек» – Шәйін, «Қозы Көрпеш –Баян сұлу» – Мақпал, С.Балғабаев «Ең әдемі келіншек» – Мәдина, В.Шекспир «Ромео-Джульетта» – Королева, І.Жансүгіров «Исатай-Махамбет» – Фатима ханым, Ф.Шиллер «Махаббат пен ғадауат»– Миллердің жұбайы, Ғ.Мүсірепов «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» – Мақпал, С.Ахмад «Келіндер көтерілісі» – Башорот, Б.Мұқай «Шындық детекторы» – Нұрия, Т.Теменов «Шығыс сазы» – Мыстан кемпір, М.Әуезов «Ай-Қарагөз…» – Текті, және т.б көптеген бейнелерді сомдаған.
## Марапаттары
* 2012 жылы елбасының жарлығымен Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері құрметті атағымен марапатталған.
* 2016 жылы "Қазақстан тәуелсіздігіне 25 жыл" медалімен марапатталған. |
Ғалымбек Сапарбергенұлы Өтегенов (3 қазан 1984, Ақтөбе облысы. Шалқар ауданы) — Ұлт Жанашыры, меценат, қоғам қайраткері.
## Өмірбаяны
1991-2001 ж.ж. Ідіріс Үргенішбаев атындағы N40 қазақ орта мектебінде білім алды.
Ақтөбе көлік байланыс және технологиялар колледжінде Кәсіби орта білімге ие болды.
### Еңбек жолы
2002 ж. Дизель слесарі. Ақтөбе пайдалану локомотив депосы. Қандыағаш Айналым депосындағы
2003 г. Мұғалжар аудандық әскери комиссариатымен ҚР Қарулы Күштері қатарына шақырылған.
2003-2005 г.г. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері қатарында әскери борышын өтеген.
2005 г. Слесарь ходовик «ЛСК» АҚ филиалы Қандыағаш Локомотив сервис қызмет көрсету орталығы.
2005 ж. Ақтөбе теміржол көлік қызметкерлерінің оқу орталығы. «Тепловоз машинисінің көмекшісі» 4,5 айлық даярлау курсы.
2006 ж. Машинист көмекшісі. «Локомотив» АҚ филиалы Шыбарқұдық пайдалану локомотив депосы.
2007 г. Ақтөбе темір жол көлігі қызметкерлерін даярлау орталығында тепловоз машинистерін даярлау курсы.
2008 ж. Тепловоз машинисті. «Локомотив» АҚ филиалы Шыбарқұдық пайдалану локомотив депосы.
2012 ж. Локомотив «АҚ»-Атырау Локомотив пайдалану депосына ауыстырылды.
2013 ж. Тепловоз машинистінің 3-сынып біліктілігі берілді.
2016 ж. Локомотив бригадаларының оқыту нұсқаушысы.
2017 ж. Тепловоз машинистінің 2-сынып біліктілігі берілді.
2017 ж. Кәсіби орта білім. Ақтөбе көлік, байланыс және жаңа технологиялар колледжі. 2020 ж. Түркия елінде кәсіп жолында
## Марапаттары
2022 ж. Ұлт Жанашыры.
2022 ж. Бауыржан Момыш ұлы атындағы «Намыс» төсбелгісі.
2022 ж. Алтын Адам номинациясымен марапат.
2023 ж. ҚР Президенті Қ. К. Тоқаевтың Алғыс хаты.
2023 ж. Аманат партиясынан Алғыс хат.
## Жеке өмірі
Отбасы бар. 2 ұлы бар.
Түркия елінде кәсіп иесі. |
## Байқоңыр қаласы
Қазақстандық мектептер
* №272 орта мектеп
* №273 орта мектеп
* №274 орта мектеп
* №275 орта мектеп
* №277 мектеп-лицей
Ресейлік мектептер
* №1 Г.М. Шубников атындағы орта мектеп
* №3 С.П. Королёв атындағы орта мектеп
* №4 В.П. Глушко атындағы орта мектеп
* №7 М.К. Янгель атындағы орта мектеп
* №10 В.П. Бармин атындағы орта мектеп
* №15 бастауыш мектеп
* В.Н. Челомей атындағы Халықаралық ғарыш мектебі
## Қызылорда қаласы
* №1 Қ. Мұхамеджанов атындағы мектеп-гимназия
* №3 С. Толыбеков атындағы ақпараттық технология мектеп-лицейі (IT-мектеп-лицей)
* №4 С. Сейфуллин атындағы ақпараттық технология мектеп-лицейі (IT-мектеп-лицей)
* №5 И.В. Панфилов атындағы мектеп-лицей
* №6 М. Сужиков атындағы орта мектеп
* №7 мектеп-лицей
* №8 П.Д. Осипенко атындағы орта мектеп
* №9 Н. Ілиясов атындағы мектеп-гимназия
* №10 Ы. Алтынсарин атындағы мектеп-лицей
* №11 Ә. Тыныбаев атындағы мектеп-лицей (Тасбөгет)
* №12 І. Қабылов атындағы ақпараттық технология мектеп-лицейі (IT-мектеп-лицей)
* №15 М. Дүйсенов атындағы мектеп-лицей
* №23 Ж. Қизатов атындағы мектеп-лицей
* №39 Қызылөзек орта мектебі (Қараөзек)
* №43 Ж. Махамбетов атындағы орта мектеп
* №101 Ә. Мүсілімов атындағы мектеп-лицей
* №112 Н. Ахмадеева атындағы орта мектеп
* №120 Жамбыл атындағы орта мектеп
* №128 орта мектеп (ст. Қараөзек)
* №136 Т. Жүргенов атындағы мектеп-лицей
* №138 Абай атындағы орта мектеп (Абай)
* №140 Абылай хан атындағы қазақ орта мектебі
* №143 орта мектеп (Махамбетов)
* №144 С. Әлжіков атындағы орта мектеп (Қызылжарма)
* №145 Бірқазан орта мектебі (Бірқазан)
* №171 Ғ. Мұратбаев атындағы орта мектеп
* №172 Н. Ергешбаев атындағы орта мектеп
* №173 Ә. Молдағұлова атындағы орта мектеп
* №175 орта мектеп (Айнакөл)
* №176 орта мектеп (Тасбөгет)
* №178 орта мектеп (Талсуат)
* №179 А. Хангелдин атындағы орта мектеп (Қарауылтөбе)
* №187 М. Шоқай атындағы ақпараттық технология мектеп-лицейі (IT-мектеп-лицей)
* №189 орта мектеп (Белкөл)
* №197 Ә. Құдабаев атындағы қазақ орта мектебі
* №198 Ж. Нұрманов атындағы орта мектеп
* №211 А. Байтұрсынов атындағы орта мектеп
* №212 мектеп-гимназия
* №215 орта мектеп (Талдыарал)
* №218 орта мектеп (Баймұрат батыр)
* №222 Т. Рысқұлов атындағы орта мектеп
* №233 Ж. Нұрсейітов атындағы орта мектеп
* №235 К. Қаракөзов атындағы мектеп-гимназия
* №253 орта мектеп
* №257 орта мектеп (Тасбөгет)
* №261 С. Лапин атындағы орта мектеп
* №264 Т. Есетов атындағы мектеп-лицей
* №267 орта мектеп
* №268 мектеп-лицей (Махамбетов)
* №271 Б. Ермекбаев атындағы орта мектеп
* №278 ақпараттық технология мектеп-лицейі (IT-мектеп-лицей)
* №280 орта мектеп (Досан)
* №282 мектеп-лицей
* №285 мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты (Тасбөгет)
* №287 орта мектеп
## Арал ауданы
* №62 Ж. Әбдірашев атындағы мектеп-лицей (Арал)
* №64 орта мектеп (Арал)
* №71 орта мектеп (Арал)
* №83 орта мектеп (Арал)
* №220 орта мектеп (Арал)
* №260 орта мектеп (Арал)
* №87 орта мектеп (Сексеуіл)
* №177 орта мектеп (Сексеуіл)
* №231 орта мектеп (Сексеуіл)
* №283 орта мектеп (Сексеуіл)
* №19 орта мектеп (Жақсықылыш)
* №20 З. Шүкіров атындағы орта мектеп (Бөген)
* №21 орта мектеп (Қамыстыбас)
* №22 орта мектеп (Ақбасты)
* №58 орта мектеп (Жалаңаш)
* №59 орта мектеп (Абай)
* №61 орта мектеп (Аралқұм)
* №63 орта мектеп (Ақбай)
* №65 орта мектеп (Бекбауыл)
* №66 орта мектеп (Шөмішкөл)
* №67 орта мектеп (Қосжар)
* №68 орта мектеп (Қосаман)
* №69 орта мектеп (Сапақ)
* №72 орта мектеп (Райым)
* №73 орта мектеп (Аманөткел)
* №74 орта мектеп (Жаңақұрылыс)
* №75 орта мектеп (Қарашалаң)
* №77 орта мектеп (Құланды)
* №81 орта мектеп (Қызылжар)
* №82 орта мектеп (Жаңақоныс)
* №200 орта мектеп (Құмбазар)
* №230 орта мектеп (Жіңішкеқұм)
* №248 орта мектеп (Тоқабай)
* №263 орта мектеп (Шөміш)
* №18 негізгі мектеп (Ерімбетжаға)
* №76 негізгі мектеп (Аққұлақ)
* №227 А. Мұстафаев атындағы негізгі мектеп (Көктем)
* №237 негізгі мектеп (Ақеспе)
* №265 негізгі мектеп (Үкілісай)
* №281 негізгі мектеп (Ескіұра)
* Ақшатау бастауыш мектебі (Ақшатау)
* Жалғызағым бастауыш мектебі (Жалғызағаш)
* Көнту бастауыш мектебі (Көнту)
* Құрлық бастауыш мектебі (Құрлық)
* Мойнақ бастауыш мектебі (Мойнақ)
## Жалағаш ауданы
* №31 мектеп-гимназия (Жалағаш)
* №123 Т. Жүргенов атындағы мектеп-лицей (Жалағаш)
* №201 Әл-Фараби атындағы мектеп-лицей (Жалағаш)
* №202 З. Жарқынбаев атындағы орта мектеп (Жалағаш)
* №246 Ш. Ермағанбетова атындағы орта мектеп (Жалағаш)
* №32 І. Қабылов атындағы мектеп-лицей (Мәдениет)
* №33 орта мектеп (Бұқарбай батыр)
* №34 Ә. Бердәулетов атындағы орта мектеп (Шәменов)
* №38 А. Бисенов атындағы орта мектеп (Аққұм)
* №114 орта мектеп (Қаракеткен)
* №115 орта мектеп (Далдабай)
* №116 орта мектеп (Ақсу)
* №117 Ә. Оңалбаев атындағы орта мектеп (Жүргенов)
* №118 орта мектеп (Таң)
* №119 орта мектеп (Жаңаталап)
* №122 орта мектеп (Мырзабай ахун)
* №124 орта мектеп (Есет батыр)
* №188 орта мектеп (Аққыр)
* №203 орта мектеп (Жаңадария)
* №232 М. Байділдаев атындағы орта мектеп (Еңбек)
## Жаңақорған ауданы
* №51 М. Қаратаев атындағы орта мектеп (Жаңақорған)
* №56 орта мектеп (Жаңақорған)
* №110 мектеп-лицей (Жаңақорған)
* №125 С. Сапарбеков атындағы орта мектеп (Жаңақорған)
* №163 орта мектеп (Жаңақорған)
* №169 Н. Илялетдинов атындағы орта мектеп (Жаңақорған)
* №286 орта мектеп (Жаңақорған)
* №168 И. Әбдікәрімов атындағы орта мектеп (Қожакент)
* №184 орта мектеп (Қожакент)
* №53 А.Д. Романов атындағы орта мектеп (Төменарық)
* №223 орта мектеп (Төменарық)
* №209 Ә. Әбутәліпов атындағы орта мектеп (Түгіскен)
* №256 орта мектеп (Түгіскен)
* №52 Б. Аралбаев атындағы орта мектеп (Тақыркөл)
* №54 Ж. Қыдыров атындағы орта мектеп (Бесарық)
* №55 С. Қожанов атындағы орта мектеп (Бірлік)
* №160 орта мектеп (Манап)
* №161 орта мектеп (Қосүйеңкі)
* №162 орта мектеп (Қожамберді)
* №164 орта мектеп (Құттықожа)
* №166 орта мектеп (Екпінді)
* №167 орта мектеп (Жаңаарық)
* №180 орта мектеп (Қызылмақташы)
* №192 орта мектеп (Келінтөбе)
* №193 орта мектеп (Байкенже)
* №194 орта мектеп (Сунақата)
* №195 мектеп-гимназия (Жайылма)
* №196 орта мектеп (Ақжол)
* №208 орта мектеп (Кейден)
* №213 орта мектеп (Әбдіғаппар)
* №221 орта мектеп (Аққұм)
* №224 орта мектеп (Өзгент)
* №229 орта мектеп (Баспақкөл)
* №239 Т. Әбдірашев орта мектеп (Кеңес)
* №245 орта мектеп (Ақсуат)
* №247 орта мектеп (ст. Бесарық)
* №254 орта мектеп (Талап)
* №89 негізгі орта мектеп (Көктөбе)
* №242 негізгі орта мектеп (Еңбек)
* №255 негізгі орта мектеп (Билібай)
## Қазалы ауданы
* №70 Жанқожа батыр атындағы орта мектеп (Әйтеке би)
* №165 С. Сейфуллин атындағы орта мектеп (Әйтеке би)
* №170 М. Матаев атындағы орта мектеп (Әйтеке би)
* №204 Ы. Алтынсарин атындағы орта мектеп (Әйтеке би)
* №216 Қ. Сәтбаев атындағы орта мектеп (Әйтеке би)
* №226 Б.К. Мергенбаев атындағы мектеп-гимназия (Әйтеке би)
* №234 Ж. Жабаев атындағы орта мектеп (Әйтеке би)
* №249 Е. Бозғұлов атындағы мектеп-лицей (Әйтеке би)
* №266 мектеп-лицей (Әйтеке би)
* №276 орта мектеп (Әйтеке би)
* №16 М. Горький атындағы мектеп-лицей (Қазалы)
* №17 Ғ. Мұратбаев атындағы орта мектеп (Қазалы)
* №95 Қ. Нұрмаханов атындағы орта мектеп (Қазалы)
* №24 Ү. Түктібаев атындағы орта мектеп (Бекарыстан би)
* №25 орта мектеп (Қожабақы)
* №78 орта мектеп (Сарыбұлақ)
* №88 Б. Әбдіразақов атындағы орта мектеп (Түктібаев)
* №90 Абай атындағы орта мектеп (Абай)
* №91 Ғ. Мұратбаев атындағы орта мектеп (Мұратбаев)
* №92 Қ. Күлетов атындағы орта мектеп (Пірімов)
* №93 орта мектеп (Лақалы)
* №94 орта мектеп (Жанқожа батыр)
* №96 Қарасақал Ерімбет атындағы орта мектеп (Бозкөл)
* №97 орта мектеп (Аранды)
* №98 орта мектеп (Майдакөл)
* №100 орта мектеп (Ақсуат)
* №102 орта мектеп (Бірлік)
* №103 Қ. Пірімов атындағы орта мектеп (Жалаңтөс батыр)
* №104 орта мектеп (Жанкент)
* №134 орта мектеп (Шәкен)
* №182 орта мектеп (Басықара)
* №190 орта мектеп (Ақтан батыр)
* №225 орта мектеп (Кәукей)
* №238 орта мектеп (Тасарық)
* №146 негізгі мектеп (Ажар)
* №258 негізгі мектеп (Байқожа)
* №259 негізгі мектеп (Шилі)
## Қармақшы ауданы
* №26 Ш. Уәлиханов атындағы орта мектеп (Жосалы)
* №27 С. Есқараев атындағы орта мектеп (Жосалы)
* №30 О. Шораяқұлы атындағы орта мектеп (Жосалы)
* №105 А. Жанпейісов атындағы мектеп-лицей (Жосалы)
* №121 орта мектеп (Жосалы)
* №183 Ү.К. Томанов атындағы орта мектеп (Жосалы)
* №250 Т. Көмекбаев атындағы мектеп-лицей (Жосалы)
* №284 мамандандырылған мектеп-лицей-интернат (Жосалы)
* №80 Т. Жүргенов атындағы мектеп-гимназия (Төретам)
* №85 орта мектеп (Төретам)
* №269 Жанқожа батыр атындағы орта мектеп (Төретам)
* №99 орта мектеп (Ақай)
* №279 Е. Көшербаев атындағы мектеп-лицей (Ақай)
* №28 орта мектеп (Ақжар)
* №29 Т. Ізтілеуов атындағы орта мектеп (Тұрмағанбет)
* №106 орта мектеп (Иіркөл)
* №107 орта мектеп (Дүр Оңғар)
* №108 орта мектеп (III Интернационал)
* №109 орта мектеп (Ақтөбе)
* №111 орта мектеп (Алдашбай ахун)
* №113 Қаракөл орта мектебі (Абыла)
* №185 орта мектеп (Көмекбаев)
* №186 орта мектеп (Қуаңдария)
* №199 орта мектеп (Төребай би)
* №79 негізгі мектеп (Қызылтам)
## Сырдария ауданы
* №35 И. Тоқтыбаев атындағы мектеп-лицей (Тереңөзек)
* №36 Ә. Тәжібаев атындағы мектеп-лицей (Тереңөзек)
* №131 Т. Қозыбаев атындағы орта мектеп (Тереңөзек)
* №210 О. Әбілпаттаев атындағы орта мектеп (Тереңөзек)
* №37 мектеп-лицей (Шаған)
* №42 Қ. Баймағамбетов атындағы мектеп-лицей (Амангелді)
* №44 орта мектеп (Қоғалыкөл)
* №126 орта мектеп (Қалжан ахун)
* №129 Ә. Жәмішев атындағы мектеп-лицей (Шіркейлі)
* №130 Абай атындағы орта мектеп (Ақжарма)
* №132 Т. Айтбаев атындағы орта мектеп (Ілиясов)
* №135 А. Тоқмағанбетов атындағы орта мектеп (Тоқмағанбетов)
* №137 орта мектеп (Сейфуллин)
* №139 орта мектеп (Айдарлы)
* №147 орта мектеп (Бесарық)
* №174 орта мектеп (Жетікөл)
* №191 орта мектеп (Іңкәрдария)
## Шиелі ауданы
* №45 Ақ Орда мектеп-гимназиясы (Шиелі)
* №46 А.С. Пушкин атындағы мектеп-лицей (Шиелі)
* №47 М.В. Ломоносов атындағы мектеп-лицей (Шиелі)
* №48 Ә. Қоңыратбаев атындағы мектеп-лицей (Шиелі)
* №127 Ш. Уәлиханов атындағы орта мектеп-лицей (Шиелі)
* №219 Ы. Алтынсарин атындағы орта мектеп (Шиелі)
* №244 Ы. Жақаев атындағы орта мектеп (Шиелі)
* №252 Г.Н. Ковтунов атындағы мектеп-гимназия (Шиелі)
* №270 Ғ. Мұхамеджанов атындағы орта мектеп (Шиелі)
* №40 А. Қыраубаева атындағы орта мектеп (1 Мамыр)
* №41 М. Шоқай атындағы орта мектеп (Сұлутөбе)
* №49 орта мектеп (Ақмая)
* №50 Абай атындағы орта мектеп (Бала би)
* №141 К. Сабиров атындағы орта мектеп (Майлытоғай)
* №142 Б. Қашқынбаев атындағы орта мектеп (Жаназар батыр)
* №148 орта мектеп (Бидайкөл)
* №149 Ә. Монтаев атындағы орта мектеп (Жақаев)
* №150 орта мектеп (Ортақшыл)
* №152 орта мектеп (Жөлек)
* №153 Ш. Есенов атындағы орта мектеп (Тартоғай)
* №155 Д. Шыныбеков атындағы орта мектеп (Досбол би)
* №156 Н. Бекежанов атындағы орта мектеп (Бекежанов)
* №157 Б. Пәрімбетов атындағы орта мектеп (Алғабас)
* №158 орта мектеп (Қодаманов)
* №159 Еңбекші орта мектебі (Еңбекші)
* №181 орта мектеп (Алмалы)
* №205 орта мектеп (Бестам)
* №206 Жиделіарық орта мектебі (Жиделіарық)
* №207 Жаңатұрмыс орта мектебі (Байсын)
* №214 орта мектеп (Тәжібаев)
* №228 Ш. Бәкіров атындағы орта мектеп (Тұрсынбай датқа)
* №241 Қ. Әбдіқадыров атындағы орта мектеп (Бұланбай бауы)
* №243 орта мектеп (21-разъезд)
* №251 М. Әуезов атындағы орта мектеп (Бәйгеқұм)
* №84 негізгі мектеп (Қосүйеңкі)
* №133 негізгі мектеп (Жансейіт)
* №151 негізгі мектеп (Қызылқайың)
* Ақтам бастауыш мектебі (Ақтам)
* Жуантөбе бастауыш мектебі (Жуантөбе)
* Лесхоз бастауыш мектебі (Тоғайлы)
## Басқа мектептер
* Жалаңтөс Баһадүр Сейтқұлұлы атындағы олимпиадалық резервтің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі (Қызылорда)
* Химия-биологиялық бағыттағы Назарбаев Зияткерлік мектебі (Қызылорда)
* Абай атындағы үш тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған сыныптары бар мектеп (Қызылорда)
* Облыстық девиантты мінез-құлықты балаларға арналған интернаты (Қызылорда)
* №2 облыстық мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты (Арал)
* №3 жалпы білім беретін мектеп-интернаты (Жаңақорған)
* №4 Е. Әуелбеков атындағы облыстық мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты (Тасбөгет)
* №5 көру қабілеті бұзылған балалардың арнайы (түзету) мектеп-интернаты (Қызылорда)
* №6 есту қабілеті бұзылған балалардың арнайы (түзету) мектеп-интернаты (Қызылорда)
* №7 арнайы түзету мектеп-интернаты (Қызылорда)
* №8 облыстық арнайы санаториялық мектеп-интернаты (Қызылорда)
* Сейілбек Шаухаманов атындағы №9 дарынды балаларға арналған облыстық "Білім-инновация" лицей-интернаты (Қызылорда)
* №10 дарынды балаларға арналған облыстық "Білім-инновация" лицей-интернаты (Қызылорда)
* Кешкі орта мектеп (Арал)
* Кешкі орта мектеп (Жалағаш)
* Кешкі орта мектеп (Жаңақорған)
* Кешкі орта мектеп (Жосалы)
* Кешкі орта мектеп (Қазалы)
* Кешкі орта мектеп (Қызылорда)
* Кешкі орта мектеп (Тереңөзек)
* Кешкі орта мектеп (Шиелі)
## Дереккөздер
## Байқоңыр қаласы
Қазақстандық мектептер
* №272 орта мектеп
* №273 орта мектеп
* №274 орта мектеп
* №275 орта мектеп
* №277 мектеп-лицей
Ресейлік мектептер
* №1 Г.М. Шубников атындағы орта мектеп
* №3 С.П. Королёв атындағы орта мектеп
* №4 В.П. Глушко атындағы орта мектеп
* №7 М.К. Янгель атындағы орта мектеп
* №10 В.П. Бармин атындағы орта мектеп
* №15 бастауыш мектеп
* В.Н. Челомей атындағы Халықаралық ғарыш мектебі
## Қызылорда қаласы
* №1 Қ. Мұхамеджанов атындағы мектеп-гимназия
* №3 С. Толыбеков атындағы ақпараттық технология мектеп-лицейі (IT-мектеп-лицей)
* №4 С. Сейфуллин атындағы ақпараттық технология мектеп-лицейі (IT-мектеп-лицей)
* №5 И.В. Панфилов атындағы мектеп-лицей
* №6 М. Сужиков атындағы орта мектеп
* №7 мектеп-лицей
* №8 П.Д. Осипенко атындағы орта мектеп
* №9 Н. Ілиясов атындағы мектеп-гимназия
* №10 Ы. Алтынсарин атындағы мектеп-лицей
* №11 Ә. Тыныбаев атындағы мектеп-лицей (Тасбөгет)
* №12 І. Қабылов атындағы ақпараттық технология мектеп-лицейі (IT-мектеп-лицей)
* №15 М. Дүйсенов атындағы мектеп-лицей
* №23 Ж. Қизатов атындағы мектеп-лицей
* №39 Қызылөзек орта мектебі (Қараөзек)
* №43 Ж. Махамбетов атындағы орта мектеп
* №101 Ә. Мүсілімов атындағы мектеп-лицей
* №112 Н. Ахмадеева атындағы орта мектеп
* №120 Жамбыл атындағы орта мектеп
* №128 орта мектеп (ст. Қараөзек)
* №136 Т. Жүргенов атындағы мектеп-лицей
* №138 Абай атындағы орта мектеп (Абай)
* №140 Абылай хан атындағы қазақ орта мектебі
* №143 орта мектеп (Махамбетов)
* №144 С. Әлжіков атындағы орта мектеп (Қызылжарма)
* №145 Бірқазан орта мектебі (Бірқазан)
* №171 Ғ. Мұратбаев атындағы орта мектеп
* №172 Н. Ергешбаев атындағы орта мектеп
* №173 Ә. Молдағұлова атындағы орта мектеп
* №175 орта мектеп (Айнакөл)
* №176 орта мектеп (Тасбөгет)
* №178 орта мектеп (Талсуат)
* №179 А. Хангелдин атындағы орта мектеп (Қарауылтөбе)
* №187 М. Шоқай атындағы ақпараттық технология мектеп-лицейі (IT-мектеп-лицей)
* №189 орта мектеп (Белкөл)
* №197 Ә. Құдабаев атындағы қазақ орта мектебі
* №198 Ж. Нұрманов атындағы орта мектеп
* №211 А. Байтұрсынов атындағы орта мектеп
* №212 мектеп-гимназия
* №215 орта мектеп (Талдыарал)
* №218 орта мектеп (Баймұрат батыр)
* №222 Т. Рысқұлов атындағы орта мектеп
* №233 Ж. Нұрсейітов атындағы орта мектеп
* №235 К. Қаракөзов атындағы мектеп-гимназия
* №253 орта мектеп
* №257 орта мектеп (Тасбөгет)
* №261 С. Лапин атындағы орта мектеп
* №264 Т. Есетов атындағы мектеп-лицей
* №267 орта мектеп
* №268 мектеп-лицей (Махамбетов)
* №271 Б. Ермекбаев атындағы орта мектеп
* №278 ақпараттық технология мектеп-лицейі (IT-мектеп-лицей)
* №280 орта мектеп (Досан)
* №282 мектеп-лицей
* №285 мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты (Тасбөгет)
* №287 орта мектеп
## Арал ауданы
* №62 Ж. Әбдірашев атындағы мектеп-лицей (Арал)
* №64 орта мектеп (Арал)
* №71 орта мектеп (Арал)
* №83 орта мектеп (Арал)
* №220 орта мектеп (Арал)
* №260 орта мектеп (Арал)
* №87 орта мектеп (Сексеуіл)
* №177 орта мектеп (Сексеуіл)
* №231 орта мектеп (Сексеуіл)
* №283 орта мектеп (Сексеуіл)
* №19 орта мектеп (Жақсықылыш)
* №20 З. Шүкіров атындағы орта мектеп (Бөген)
* №21 орта мектеп (Қамыстыбас)
* №22 орта мектеп (Ақбасты)
* №58 орта мектеп (Жалаңаш)
* №59 орта мектеп (Абай)
* №61 орта мектеп (Аралқұм)
* №63 орта мектеп (Ақбай)
* №65 орта мектеп (Бекбауыл)
* №66 орта мектеп (Шөмішкөл)
* №67 орта мектеп (Қосжар)
* №68 орта мектеп (Қосаман)
* №69 орта мектеп (Сапақ)
* №72 орта мектеп (Райым)
* №73 орта мектеп (Аманөткел)
* №74 орта мектеп (Жаңақұрылыс)
* №75 орта мектеп (Қарашалаң)
* №77 орта мектеп (Құланды)
* №81 орта мектеп (Қызылжар)
* №82 орта мектеп (Жаңақоныс)
* №200 орта мектеп (Құмбазар)
* №230 орта мектеп (Жіңішкеқұм)
* №248 орта мектеп (Тоқабай)
* №263 орта мектеп (Шөміш)
* №18 негізгі мектеп (Ерімбетжаға)
* №76 негізгі мектеп (Аққұлақ)
* №227 А. Мұстафаев атындағы негізгі мектеп (Көктем)
* №237 негізгі мектеп (Ақеспе)
* №265 негізгі мектеп (Үкілісай)
* №281 негізгі мектеп (Ескіұра)
* Ақшатау бастауыш мектебі (Ақшатау)
* Жалғызағым бастауыш мектебі (Жалғызағаш)
* Көнту бастауыш мектебі (Көнту)
* Құрлық бастауыш мектебі (Құрлық)
* Мойнақ бастауыш мектебі (Мойнақ)
## Жалағаш ауданы
* №31 мектеп-гимназия (Жалағаш)
* №123 Т. Жүргенов атындағы мектеп-лицей (Жалағаш)
* №201 Әл-Фараби атындағы мектеп-лицей (Жалағаш)
* №202 З. Жарқынбаев атындағы орта мектеп (Жалағаш)
* №246 Ш. Ермағанбетова атындағы орта мектеп (Жалағаш)
* №32 І. Қабылов атындағы мектеп-лицей (Мәдениет)
* №33 орта мектеп (Бұқарбай батыр)
* №34 Ә. Бердәулетов атындағы орта мектеп (Шәменов)
* №38 А. Бисенов атындағы орта мектеп (Аққұм)
* №114 орта мектеп (Қаракеткен)
* №115 орта мектеп (Далдабай)
* №116 орта мектеп (Ақсу)
* №117 Ә. Оңалбаев атындағы орта мектеп (Жүргенов)
* №118 орта мектеп (Таң)
* №119 орта мектеп (Жаңаталап)
* №122 орта мектеп (Мырзабай ахун)
* №124 орта мектеп (Есет батыр)
* №188 орта мектеп (Аққыр)
* №203 орта мектеп (Жаңадария)
* №232 М. Байділдаев атындағы орта мектеп (Еңбек)
## Жаңақорған ауданы
* №51 М. Қаратаев атындағы орта мектеп (Жаңақорған)
* №56 орта мектеп (Жаңақорған)
* №110 мектеп-лицей (Жаңақорған)
* №125 С. Сапарбеков атындағы орта мектеп (Жаңақорған)
* №163 орта мектеп (Жаңақорған)
* №169 Н. Илялетдинов атындағы орта мектеп (Жаңақорған)
* №286 орта мектеп (Жаңақорған)
* №168 И. Әбдікәрімов атындағы орта мектеп (Қожакент)
* №184 орта мектеп (Қожакент)
* №53 А.Д. Романов атындағы орта мектеп (Төменарық)
* №223 орта мектеп (Төменарық)
* №209 Ә. Әбутәліпов атындағы орта мектеп (Түгіскен)
* №256 орта мектеп (Түгіскен)
* №52 Б. Аралбаев атындағы орта мектеп (Тақыркөл)
* №54 Ж. Қыдыров атындағы орта мектеп (Бесарық)
* №55 С. Қожанов атындағы орта мектеп (Бірлік)
* №160 орта мектеп (Манап)
* №161 орта мектеп (Қосүйеңкі)
* №162 орта мектеп (Қожамберді)
* №164 орта мектеп (Құттықожа)
* №166 орта мектеп (Екпінді)
* №167 орта мектеп (Жаңаарық)
* №180 орта мектеп (Қызылмақташы)
* №192 орта мектеп (Келінтөбе)
* №193 орта мектеп (Байкенже)
* №194 орта мектеп (Сунақата)
* №195 мектеп-гимназия (Жайылма)
* №196 орта мектеп (Ақжол)
* №208 орта мектеп (Кейден)
* №213 орта мектеп (Әбдіғаппар)
* №221 орта мектеп (Аққұм)
* №224 орта мектеп (Өзгент)
* №229 орта мектеп (Баспақкөл)
* №239 Т. Әбдірашев орта мектеп (Кеңес)
* №245 орта мектеп (Ақсуат)
* №247 орта мектеп (ст. Бесарық)
* №254 орта мектеп (Талап)
* №89 негізгі орта мектеп (Көктөбе)
* №242 негізгі орта мектеп (Еңбек)
* №255 негізгі орта мектеп (Билібай)
## Қазалы ауданы
* №70 Жанқожа батыр атындағы орта мектеп (Әйтеке би)
* №165 С. Сейфуллин атындағы орта мектеп (Әйтеке би)
* №170 М. Матаев атындағы орта мектеп (Әйтеке би)
* №204 Ы. Алтынсарин атындағы орта мектеп (Әйтеке би)
* №216 Қ. Сәтбаев атындағы орта мектеп (Әйтеке би)
* №226 Б.К. Мергенбаев атындағы мектеп-гимназия (Әйтеке би)
* №234 Ж. Жабаев атындағы орта мектеп (Әйтеке би)
* №249 Е. Бозғұлов атындағы мектеп-лицей (Әйтеке би)
* №266 мектеп-лицей (Әйтеке би)
* №276 орта мектеп (Әйтеке би)
* №16 М. Горький атындағы мектеп-лицей (Қазалы)
* №17 Ғ. Мұратбаев атындағы орта мектеп (Қазалы)
* №95 Қ. Нұрмаханов атындағы орта мектеп (Қазалы)
* №24 Ү. Түктібаев атындағы орта мектеп (Бекарыстан би)
* №25 орта мектеп (Қожабақы)
* №78 орта мектеп (Сарыбұлақ)
* №88 Б. Әбдіразақов атындағы орта мектеп (Түктібаев)
* №90 Абай атындағы орта мектеп (Абай)
* №91 Ғ. Мұратбаев атындағы орта мектеп (Мұратбаев)
* №92 Қ. Күлетов атындағы орта мектеп (Пірімов)
* №93 орта мектеп (Лақалы)
* №94 орта мектеп (Жанқожа батыр)
* №96 Қарасақал Ерімбет атындағы орта мектеп (Бозкөл)
* №97 орта мектеп (Аранды)
* №98 орта мектеп (Майдакөл)
* №100 орта мектеп (Ақсуат)
* №102 орта мектеп (Бірлік)
* №103 Қ. Пірімов атындағы орта мектеп (Жалаңтөс батыр)
* №104 орта мектеп (Жанкент)
* №134 орта мектеп (Шәкен)
* №182 орта мектеп (Басықара)
* №190 орта мектеп (Ақтан батыр)
* №225 орта мектеп (Кәукей)
* №238 орта мектеп (Тасарық)
* №146 негізгі мектеп (Ажар)
* №258 негізгі мектеп (Байқожа)
* №259 негізгі мектеп (Шилі)
## Қармақшы ауданы
* №26 Ш. Уәлиханов атындағы орта мектеп (Жосалы)
* №27 С. Есқараев атындағы орта мектеп (Жосалы)
* №30 О. Шораяқұлы атындағы орта мектеп (Жосалы)
* №105 А. Жанпейісов атындағы мектеп-лицей (Жосалы)
* №121 орта мектеп (Жосалы)
* №183 Ү.К. Томанов атындағы орта мектеп (Жосалы)
* №250 Т. Көмекбаев атындағы мектеп-лицей (Жосалы)
* №284 мамандандырылған мектеп-лицей-интернат (Жосалы)
* №80 Т. Жүргенов атындағы мектеп-гимназия (Төретам)
* №85 орта мектеп (Төретам)
* №269 Жанқожа батыр атындағы орта мектеп (Төретам)
* №99 орта мектеп (Ақай)
* №279 Е. Көшербаев атындағы мектеп-лицей (Ақай)
* №28 орта мектеп (Ақжар)
* №29 Т. Ізтілеуов атындағы орта мектеп (Тұрмағанбет)
* №106 орта мектеп (Иіркөл)
* №107 орта мектеп (Дүр Оңғар)
* №108 орта мектеп (III Интернационал)
* №109 орта мектеп (Ақтөбе)
* №111 орта мектеп (Алдашбай ахун)
* №113 Қаракөл орта мектебі (Абыла)
* №185 орта мектеп (Көмекбаев)
* №186 орта мектеп (Қуаңдария)
* №199 орта мектеп (Төребай би)
* №79 негізгі мектеп (Қызылтам)
## Сырдария ауданы
* №35 И. Тоқтыбаев атындағы мектеп-лицей (Тереңөзек)
* №36 Ә. Тәжібаев атындағы мектеп-лицей (Тереңөзек)
* №131 Т. Қозыбаев атындағы орта мектеп (Тереңөзек)
* №210 О. Әбілпаттаев атындағы орта мектеп (Тереңөзек)
* №37 мектеп-лицей (Шаған)
* №42 Қ. Баймағамбетов атындағы мектеп-лицей (Амангелді)
* №44 орта мектеп (Қоғалыкөл)
* №126 орта мектеп (Қалжан ахун)
* №129 Ә. Жәмішев атындағы мектеп-лицей (Шіркейлі)
* №130 Абай атындағы орта мектеп (Ақжарма)
* №132 Т. Айтбаев атындағы орта мектеп (Ілиясов)
* №135 А. Тоқмағанбетов атындағы орта мектеп (Тоқмағанбетов)
* №137 орта мектеп (Сейфуллин)
* №139 орта мектеп (Айдарлы)
* №147 орта мектеп (Бесарық)
* №174 орта мектеп (Жетікөл)
* №191 орта мектеп (Іңкәрдария)
## Шиелі ауданы
* №45 Ақ Орда мектеп-гимназиясы (Шиелі)
* №46 А.С. Пушкин атындағы мектеп-лицей (Шиелі)
* №47 М.В. Ломоносов атындағы мектеп-лицей (Шиелі)
* №48 Ә. Қоңыратбаев атындағы мектеп-лицей (Шиелі)
* №127 Ш. Уәлиханов атындағы орта мектеп-лицей (Шиелі)
* №219 Ы. Алтынсарин атындағы орта мектеп (Шиелі)
* №244 Ы. Жақаев атындағы орта мектеп (Шиелі)
* №252 Г.Н. Ковтунов атындағы мектеп-гимназия (Шиелі)
* №270 Ғ. Мұхамеджанов атындағы орта мектеп (Шиелі)
* №40 А. Қыраубаева атындағы орта мектеп (1 Мамыр)
* №41 М. Шоқай атындағы орта мектеп (Сұлутөбе)
* №49 орта мектеп (Ақмая)
* №50 Абай атындағы орта мектеп (Бала би)
* №141 К. Сабиров атындағы орта мектеп (Майлытоғай)
* №142 Б. Қашқынбаев атындағы орта мектеп (Жаназар батыр)
* №148 орта мектеп (Бидайкөл)
* №149 Ә. Монтаев атындағы орта мектеп (Жақаев)
* №150 орта мектеп (Ортақшыл)
* №152 орта мектеп (Жөлек)
* №153 Ш. Есенов атындағы орта мектеп (Тартоғай)
* №155 Д. Шыныбеков атындағы орта мектеп (Досбол би)
* №156 Н. Бекежанов атындағы орта мектеп (Бекежанов)
* №157 Б. Пәрімбетов атындағы орта мектеп (Алғабас)
* №158 орта мектеп (Қодаманов)
* №159 Еңбекші орта мектебі (Еңбекші)
* №181 орта мектеп (Алмалы)
* №205 орта мектеп (Бестам)
* №206 Жиделіарық орта мектебі (Жиделіарық)
* №207 Жаңатұрмыс орта мектебі (Байсын)
* №214 орта мектеп (Тәжібаев)
* №228 Ш. Бәкіров атындағы орта мектеп (Тұрсынбай датқа)
* №241 Қ. Әбдіқадыров атындағы орта мектеп (Бұланбай бауы)
* №243 орта мектеп (21-разъезд)
* №251 М. Әуезов атындағы орта мектеп (Бәйгеқұм)
* №84 негізгі мектеп (Қосүйеңкі)
* №133 негізгі мектеп (Жансейіт)
* №151 негізгі мектеп (Қызылқайың)
* Ақтам бастауыш мектебі (Ақтам)
* Жуантөбе бастауыш мектебі (Жуантөбе)
* Лесхоз бастауыш мектебі (Тоғайлы)
## Басқа мектептер
* Жалаңтөс Баһадүр Сейтқұлұлы атындағы олимпиадалық резервтің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі (Қызылорда)
* Химия-биологиялық бағыттағы Назарбаев Зияткерлік мектебі (Қызылорда)
* Абай атындағы үш тілде оқытатын дарынды балаларға арналған мамандандырылған сыныптары бар мектеп (Қызылорда)
* Облыстық девиантты мінез-құлықты балаларға арналған интернаты (Қызылорда)
* №2 облыстық мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты (Арал)
* №3 жалпы білім беретін мектеп-интернаты (Жаңақорған)
* №4 Е. Әуелбеков атындағы облыстық мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты (Тасбөгет)
* №5 көру қабілеті бұзылған балалардың арнайы (түзету) мектеп-интернаты (Қызылорда)
* №6 есту қабілеті бұзылған балалардың арнайы (түзету) мектеп-интернаты (Қызылорда)
* №7 арнайы түзету мектеп-интернаты (Қызылорда)
* №8 облыстық арнайы санаториялық мектеп-интернаты (Қызылорда)
* Сейілбек Шаухаманов атындағы №9 дарынды балаларға арналған облыстық "Білім-инновация" лицей-интернаты (Қызылорда)
* №10 дарынды балаларға арналған облыстық "Білім-инновация" лицей-интернаты (Қызылорда)
* Кешкі орта мектеп (Арал)
* Кешкі орта мектеп (Жалағаш)
* Кешкі орта мектеп (Жаңақорған)
* Кешкі орта мектеп (Жосалы)
* Кешкі орта мектеп (Қазалы)
* Кешкі орта мектеп (Қызылорда)
* Кешкі орта мектеп (Тереңөзек)
* Кешкі орта мектеп (Шиелі)
## Дереккөздер |
Алмас Сағымқұлұлы Мұсабеков(1958 ж.т., Байзақ ауданы Кеңес ауылы) – белгілі спортшы, палуан. Самбодан халықаралық дәрежедегі спорт шебері. Жамбыл гидромелиорациялық-құрылыс институтын бітірген (1981). 1981 – 85 ж. институттың денешынықтыру кафедрасының оқытушысы, 1985 – 87 ж. облысы «Қайрат» ерікті спорт қоғамының жаттықтырушысы, 1987 – 89 ж. Байзақ ауданы тұтынушылар қоғамының спорт жөніндегі нұсқаушысы, 1989 жылдан кәсіпкер, жауапкершілігі шектеулі «Самбо», «Азия-спорт» серіктестіктерінің директоры. Әлем Кубогінің жеңімпазы (Венесуэла, 1984), Еуропа чемпионы (Ленинград, 1986), КСРО чемпионы (1981, 1984), КСРО кубогінің жеңімпазы (1984), Еуропа чемпионатының күміс жүлдегері (1982), КСРО чемпионаттарының бірнеше дүркін жүлдегері. КСРО құрама командасының 13 жыл қатарынан мүшесі болды. Қазақ КСР Жоғ. Кеңесінің «Құрмет» грамотасымен екі рет марапатталған.
## Дереккөздер |
A-29 — ұзындығы 100 километр болатын Қазақстан аумағындағы ақылы автомобиль жолы. E38 Еуропалық маршруты мен AH61 Азиялық маршрутының құрамдас бөлігі. Тас жол Орал қаласын Саратов қаласымен (Ресей Федерациясы) байланыстырады.
## Маршруты
## Сипаттамасы
A-29 трассасы Зашаған кентінің тұсынан басталып, Қазақстан-Ресей шекарасында аяқталады. «Тасқала» өткізу бекеті арқылы Саратов қаласына қатынауға мүмкіндік бар.
20 қарашада жарияланған Республикалық маңызы бар Орал — Ресей Федерациясы шекарасы (Саратов) тас жолы ақылы болатыны туралы бұйрық 1 желтоқсанда күшіне енеді. Құжатқа сәйкес 98.9 км жолмен жүргендер төмендегідей сома төлейді:
* орын саны 16-дан аспайтын автобустар және 2.5 тоннаға дейін жүк көтеретін көліктер — 0.142 АЕК (489.9 теңге);
* орын саны 32-ден аспайтын автобустар және 5.5 тоннаға дейін жүк көтеретін көліктер — 0.284 АЕК (979.8 теңге);
* орын саны 32-ден көп автобустар және 10 тоннаға дейін жүк көтеретін көліктер — 0.426 АЕК (1469.7 теңге);
* 10 тоннадан 15 тоннаға дейін жүк көтеретін көліктер — 0.568 АЕК (1959.6 теңге);
* тіркемесі бар жүк көліктері мен ершікті тартқыштарды қоса алғанда, 15 тоннадан ауыр жүк көтеретін машиналар — 0.71 АЕК (2 449.5 теңге).
* Ақылы жолға іргелес елді мекен тұрғындары 1-5 АЕК (2023 жылы 3450-17250 теңге) шамасында болатын айлық абонемент немесе 12-60 АЕК (41 400-207 000 теңге) тұратын жылдық абонемент сатып алса болады.
## Қайта жаңғырту жұмыстары
Тас жол 2018 жылы толық реконструкциялаудан өткізілген.
## Дереккөздер |
Есболат Шарапұлы Нұрманов (1970–2023) — кеңестік және қазақ боксшысы, 2-ші жеңіл салмақта КСРО чемпионатының күміс жүлдегері (1989).
Қазақстанның тұңғыш кәсіпқой боксшысы, 17 жасында бокстан КСРО құрама командасының мүшесі, халықаралық дәрежедегі спорт шебері, Арал өңірінің тумасы, 1987 жылы Ленин атындағы ҚазПТИ-ның гидрогеология, барлау техникасы факультетінде оқыған. 1990 жылдардың ортасынан кеден қызметінде жұмыс жасады.
Кәсіпқой бокста 7 жекпе-жек өткізген. Ол 1993 жылдың 27 наурызында Украинаның Мариуполь қаласында израильдік боксшыға қарсы алғашқы кездесуін өткізді. Оның соңғы жекпе-жегі 1995 жылдың 9 желтоқсанында литвалық боксшымен болған.
Есболат Шарапұлының жаназасы 5 желтоқсан таңертең Талғар қаласы, Биеке Батыр мешітінде шығарылды. Алматы облысы, Талғар қаласында жерленді.
## Дереккөздер |
Майра Әлімғажинқызы Ілиясова (1956 жылы 3 мамырда Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданында туған) — әнші, продюсер. Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі (1995). Парасат және Құрмет ордендерінің иегері.
## Толығырақ
* Майра Ілиясова 1956 жылы 3 мамырда Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданы Ақсуатта дүниеге келген.
* 1979 жылы Ж.Елібеков атындағы Республикалық эстрда-цирк колледжі (бұрынғы Алматы эстрадалық цирк студиясын) Қазақстанның халық артисі, профессор Бекен Жылысбаевтың классын бітірген.
* 1985 жылы Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясы (бұрынғы Алматы мемлекеттік театр және көркемсурет инистиуты)ның "драма актері" мамандығы бойынша қызыл дипломмен бітірген. Қазақстанның халық артисі, профессор Кәукен Кенжетаев, Қазақ ССРнің еңбек сіңірген артисі, профессор Рахилям Машурованың классын бітірген.
* 1985 жылы оқуды бітіргеннен кейін "Сазген сазы" фольклорлы ансамбльінің әншісі болды.
* «Сағындырған әндер-ай», «Жан Анам», «Алтын домбыра», «Күміс көмей, жез таңдай» сынды авторлық бағдарламаларымалардың авторы.
* "Майра" продюссерлік орталығының директоры.
## Марапаттары
* 1995 жылы Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі құрметті атағы берілді.
* 2009 жылы "Құрмет ордені"
* 2013 жылы "Парасат ордені" мен марапатталған.
* Тарбағатай ауданының құрметті азаматы.
## Дереккөздер |
Қазақша Уикипедия (латынша: Qazaqşa Uikipediia) — Уикипедияның қазақ тіліндегі бөлімі. Ол 2002 жылдың 3 маусымынан бастап істеп келеді.
Бұл Уикипедияның ерекшелігі — 3 түрлі әліпбимен 2023 жылдың күзіне дейін жазылды: кириллица (Қазақстан, Ресей, Моңғолия), төте жазу (Қытай, Иран) және латын жазуы (Түркия). Бірнеше әліпби бойынша жазылатын Уикипедиялар қазақша Уикипедия тәжірибесіне жүгінеді.
Қазақша Уикипедияда қазіргі уақытта 15 администратор бар.
«Қазақша Уикипедия» атауы қандай да бір мемлекетке немесе халыққа қатыссыз, тек қана мақалалардың жазылу тіліне ғана қатысты.
## Негізгі статистикалық көрсеткіштер
### Сандық
2024-жылдың қазанның 4 күніне сәйкес Қазақша Уикипедияда 237 612 мақала бар. 160 053 қатысушы тіркелген, олардың 243 соңғы 30 күнде әлдебір іс-әрекет жасаған, ал 15 қатысушы администратор қызметін атқарады. Жалпы өңдеу саны - 3 383 917. Тереңдігі (бүгін): 15.2
Қазақша Уикипедия мақалалар саны жағынан 49-орында (4.10.2024 көрсеткіш), алайда өңдеу саны жағынан әзірше 67-орында тұр (14.02.2022 көрсеткіш).
Қазақша Уикипедия 1000 сөйлеушіге (қазақ тілінде) шаққандағы мақала саны бойынша (мың адамға 37.2-ден) 50-орында тұр (31 наурыз 2015. көрсеткіш).
### Сапалық
Мақаларға көп өңдемелер жасау жағынан бір мақалаға шаққанда 12.9 өңдемеден келіп 117-орында тұр (14.02.2022 көрсеткіш).
Барлық Уикипедия тіл бөлімдерінде болу керек 1000 мақала санағында 24.82 индекспен 49-орында (05.03.2016 көрсеткіш).
### Келушілер саны
Айына орта есеппен қазақша Уикипедияның беттері 26.83 млн рет қаралады (күніне 894 мың, сағатына 37 мың, минутына 621, секундына 10).
2022 жылдың қаңтар айында қазақша Уикипедия беттері 23 млн рет қаралған (күніне 741 мың, сағатына 30 мың, минутына 515 секундына 8,5).
2022 жылдың қазан айында Қазақша Уикипедия беттері ең көп каралған (48.3 млн). 2022 жылдың қазан айында Қазақстан бойынша барлық Уикипедия бөлімдерін 98 миллион рет қараған. Бұл дегеніміз Қазақша Уикипедия бөлімі Қазақстан бойынша Уикипедия бөлімдерін қарау бойынша 50% үлеске жақын.
Барлық Уикипедия бөлімдерінің арасында келушілер саны бойынша Қазақша Уикипедия 37-орында тұр (2016 жылдың қазанындағы көрсеткіш).
## Тарихы
Ағылшын тіліндегі 2001 жылдың қаңтар айынан бастап жұмыс істеуде. Қазақ тілді Уикипедия 2002 жылы пайда болды, бірақ оған алғашқы мақалаларды жазу 2005 жылдың сәуір айынан басталған болатын.
2011 жылдың 16 маусым күні Алматы қаласында Қазақша Уикипедиясының дамуына арналған баспасөз мәслихаты өтті. “Wikibilim” қоғамдық қорының басшысы Рауан Кенжеханұлы — "қазақ тіліндегі мақалалардың саны 16 желтоқсанға дейін 200 000 жетеді" — деді.
Тамыз айында белсенді редакторлар саны 232-ге дейін, ал мақала саны 70 000 жетті. "Мұндай қарқынды даму ешбір уики-қауымдастық тарихында болмаған" - деді Джимми Уейлс. Аталған көрсеткіштерге қол жеткізгені үшін және Уикипедия жобасын халық арасында жүргізгін насихат жұмысы үшін "WikiBilim" қоғамдық қорының құрылтайшысы Рауан Кенжеханұлы Әлемнің жыл уикипедияшысы (Global Wikipedian of the Year) деп танылды. Ал "WikiBilim" қоғамдық қорына Джимми Уейлстің түркі тілді Уикипедиялардың конференциясын ұйымдастыру үшін арнайы гранты табыс етілетіндігі жарияланды.
Мақалалар саны жағынан түркі тілдес Уикипедиялардың арасынан Қазақша Уикипедия Түрікше Уикипедиядан кейінгі екінші орын алады (бірінші орын 29.11.2012 - 25.12.2012).
## Танылған қатысушылар тобы
* Уикимедиа қауымдастығының қазақтілді қолданушылар тобы 2020 жылдың 24 наурызында танылды (тіркелді).
### Қатысушылар
* Уикипедия:Белсенді қатысушылар
* Уикипедия:Өңдеме саны бойынша қатысушылар
* Уикипедия:Бет бастауы бойынша қатысушылар
## Конференция
### Халықаралық Түркі тілдес Уикипедиялар конференциясы
2012 жылдың 20-21 сәуірінде Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде түркі тілдес елдер уикипедияшыларының конференциясы өтті. Шараға Қазақстан, Түркия, Әзірбайжан, Өзбекстан, Түрікменстан, Қырғызстан, Башқұртстан, Саха (Якутия) елдері уики-қауымдастықтарының, сонымен қатар «Wikimedia Foundation», «Creative Commons», «Open Software Foundation» секілді халықаралық қозғалыстар мен ұйымдардың және «Google» компаниясының өкілдері қатысты.
### Қазақ уикипедисы конференциясы
2023 жылы 2–3 қыркүйек күндері ЕҰУ-де Бірінші қазақ уики-конференциясы өтті.
## Логотиптер
*
*
*
*
*
*
## Қазақ Уикипедиясына құйылған кітаптар
* «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9 - 50 000 мақала
* Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
* Қазақ телевизиясы, Энциклопедия, "ҚазАқпарат" Алматы, 2009 1-т, ISBN 978-601-03-0070-5
* Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. — Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2
* Қазақстан - спортшылар елі. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Сөздік-Словарь». ISBN 9965-822-57-3
* Қаржы-экономика сөздігі. — Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007. ISBN 978-601-215-003-2
* Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1
* Тараз энциклопедиясы.
* Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік географиясы: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық /В. Усиков, Т. Казановская, А. Усикова, Г. Зөбенова. 2-басылымы, өңделген. — Алматы: Атамұра, 2009 жыл. ISBN 9965-34-934-7
* Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006 жыл. ISBN 9965-808-78-3
* ISBN 9965-09-033-5 Тұрсын Қ., Нұсқабайұлы Ж. Теледидар сөздігі – тележурналист анықтамалығы. Оқу құралы. –Алматы, «Білім», 2001. – 380 бет.
* Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002 жыл.
* Қазақстан Республикасының Ғылым Энциклопедиясы
* Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Қ 17 Геология/Жалпы редакциясын басқарған — түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов — Алматы: "Мектеп" баспасы" ЖАҚ , 2003. — 248 бет. ISBN 5-7667-8188-1 ISBN 9965-16-512-2
* Пульмонология терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Алматы: Ана тілі. 1996. ISBN 5-630-00473-5
* Қаныш Сатпаев. Энциклопедия / Бас редактор Б.Ө.Жақып. — Алматы «Қазақ энциклопедиясы», 2011 жыл. ISBN 9965-893-74-8
* Геология терминдерінің сөздігі. Н. Сейітов, А. Абдулин. — Алматы: Қазақстан, 1996, 368 бет. ISBN 5-615-01738-4
* Мұхтар Әуезов энциклопедиясы — Алматы, «Атамұра» баспасы, 2011 жыл. ISBN 978-601-282-175-8
* Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6
* Стоматология терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. – Алматы, Қазақстан, 1991. ISBN 5-615-00789-3
* Патологиялық анотомия терминдерінің орысша – латынша – қазақша түсініктеме сөздігі.- Ақтөбе. ISBN 9965-437-40-8
* Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі / — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2009 жыл. ISBN 9965-822-54-9
* Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5
* Биоморфология терминдерінің түсіндірме сөздігі / — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2009 жыл. ISBN 9965-822-54-9
* Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Информатика және компьютерлік техника / Жалпы редакциясын басқарған түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдарламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002 жыл. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5
* Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3
* Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, 2000. — 328 бет.
* Қаржы-экономика сөздігі. — Алматы: ҚР Білім және ғылым министрлігінің Экономика институты, «Зияткер» ЖШС, 2007. ISBN 978-601-215-003-2
* Банк терминдері мен ұғымдарының қазақша-орысша сөздігі. / Ғ. Сейіткасымов, Б. Бейсенғалиев, Ж. Бекболатұлы — Алматы: Экономика, 2006 жыл. ISBN 9965-783-20-9
* Рахимбекова З.М. Материалдар механикасы терминдерінің ағылшынша-орысша-қазақша түсіндірме сөздігі ISBN 9965-769-67-2
* Орысша-қазақша түсіндірме жалпы сөздік: Көлік / профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО» ҒӨФ. 2006.
* Русско-казахский толковый географический словарь. Под общей редакцией академика АН КазССР, проф. С. К. Кенесбаева и кандидата филол. наук А. А. Абдрахманова. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1966, стр. 204. (Академия наук Казахской ССР. Институт
* Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9
* Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. — Алматы: Атамұра, 2006 жыл. ISBN 9965-34-515-5
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Қазақша Уикипедия статистикасы
* Уикипедиялар тізімі
* Қазақша Уикипедияның мобильдік нұсқасы
* Қазақша Уикипедияның Facebook әлеуметтік желісіндегі парақшасы
## Тағы қараңыз
* Қазақша Уикипедияның тарихы
* Қазақша Уикипедия/Статистика |
A-28 — ұзындығы 487 километр болатын Қазақстан аумағындағы автомобиль жолы. E121 Еуропалық маршруты мен AH63 Азиялық маршрутының құрамдас бөлігі. Тас жол Орал және Атырау қалаларын байланыстырады.
## Маршруты
## Сипаттамасы
A-28 трассасы Атырау қаласынан басталып, Жайық өзенінің оң жағалауындағы елді мекендер арқылы өтіп, Орал қаласынан аяқталады. Қозғалыс жолағы - екеу. Чапаев ауылының тұсында шалғайдағы Жәнібек ауданы мен Орал қаласын байланыстыратын A-31 трассасы басталады.
## Дереккөздер |
A-30 — ұзындығы 144 километр болатын Қазақстан аумағындағы автомобиль жолы. Тас жол Орал қаласын Ресей Федерациясының Орынбор қаласымен байланыстырады.
## Маршруты
## Сипаттамасы
A-30 трассасы Орал маңындағы Подстёпное ауылының тұсынан басталып, Қазақстан-Ресей шекарасында аяқталады. «Ақсай» автомобиль өткізу бекеті арқылы Елек, Орынбор қалаларына қатынауға мүмкіндік бар.
## Дереккөздер |
Қытайда тұратын қазақтар — Қытайдағы Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданының Іле Қазақ автономиялық облысына дереу қарасты аудандары, қалалары, Алтай, Тарбағатай аймақтары, Санжы Дүңген автономиялық облысы және оның Мори Қазақ автономиялық ауданы, Құмыл аймағының Баркөл Қазақ автономиялық ауданы және Үрімжі қаласының негізгі мекендеген жұрты. Гансу өлкесінің Ақсай Қазақ автономиялық ауданымен Чиңхай өлкесінде де азын-аулақ қазақтар бар.
2000 ж. Қытай мемлекетінің 5-ші халық санағының нәтижесі бойынша қазақ халық саны 1 250 000 болған, соның көбі Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданында. Шыңжаңдағы 13 байырғы ұлттың ішнде қазақтар халық саны бойынша 3-ші орында тұрады.
Іле Қазақ автономиялық облысы — Қытайдағы бірден-бір қазақ автономиялық облысы, оның қарауында, облысқа төте қарасты 8 аудан, 2 қала, 2 аймақ бар. Іле шығыстағы Мори, Баркөл қазақ автономиялық аудандары мен, Гансу өлкесінің Ақсай Қазақ автономиялық ауданы мен қатар автономиялық облыс болып құрылған.
Қытайда тұратын қазақтардың ішінде айтыс ақыны, ақын-жазушы, суретші, сазгер, биші, спортшы, сондай-ақ әр кәсіптің профессорлары, ғалымдары сияқты әдебиет-өнер дарындылары және зиялылар қосыны бар. Олардың арасынан талайлары мемлекеттік, өлкелік сыйлықтардың иегерлері болған, шетелдерде де сыйлық алғандары бар.
Қытайда арнаулы қазақ тіліндегі радио және теледидар стансалары, қазақша интернет тораптары, үнқағаз-журнал, баспалар бар.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* http://kerey.kz/wp-content/uploads/2013/08/161214ozcoww3bza3b62301.jpg Мұрағатталған 5 желтоқсанның 2014 жылы.
* Аудандар бойынша қазақтардың үлесі. қытай тілінде |
Ауылдық жерлер мен шағын қалаларда орналасқан колледждер тізімі.
## Абай облысы
* Д. Қалматаев атындағы мемлекеттік жоғарғы медицина колледжі
* М.О. Әуезов атындағы педагогикалық колледж
* М. Төлебаев атындағы музыка училищесі
* Р. Байсейітов атындағы Семей қаржы-экономикалық колледжі
* Бизнес және сервис колледжі
* Политехникалық колледж
* Құрылыс колледжі
* Индустрия-технология колледжі
* Геодезия және картография жоғары колледжі
* Көлік колледжі
* Радиотехника және байланыс колледжі
* Электротехника колледжі
* Геологиялық барлау колледжі
* Абай колледжі (Қарауыл а.)
* Ақсуат колледжі (Ақсуат а.)
* Аягөз қаласының политехникалық колледжі (Аягөз қ.)
* Бесқарағай колледжі (Бесқарағай а.)
* Бородулиха колледжі (Бородулиха а.)
* №1 Жарма колледжі (Жарма ауданы, Шуақ а.)
* Жарма технологиялық колледжі (Жарма ауданы, Шар қ.)
* Үржар колледжі (Үржар ауданы, Таскескен а.)
## Ақмола облысы
* Аграрлық-индустриялық колледжі (Атбасар қ.)
* Агротехникалық колледжі (Ақкөл қ.)
* Агротехникалық колледжі (Аршалы к.)
* Агротехникалық колледжі (Астраханка а.)
* Агротехникалық колледжі (Егіндікөл а.)
* Агротехникалық колледжі (Ерейментау қ.)
* Агротехникалық колледжі (Есіл қ.)
* Агротехникалық колледжі (Целиноград ауданы, Жаңаесіл а.)
* Агротехникалық колледжі (Сандықтау ауданы, Каменка а.)
* Агротехникалық колледжі (Қорғалжын а.)
* Ауылшаруашылық колледжі (Бурабай ауданы, Қатаркөл а.)
* Бөгенбай батыр атындағы облыстық олимпиадалық резервтің мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі (Степногорск қ.)
* Жоғары агротехникалық колледжі (Зеренді ауданы, Шағалалы а.)
* Жоғары орман шаруашылығы, экология және туризм колледжі (Щучинск қ.)
* Жоғары педагогикалық колледжі (Щучинск қ.)
* Жоғары техникалық колледжі (Щучинск қ.)
* Колледж-мектеп-интернаты (Шортанды ауданы, Бозайғыр а.)
* Көпсалалы инновациялық колледжі (Көкшетау қаласы, Красный Яр а.)
* Степногорск қаласының жоғары колледжі (Степногорск қ.)
* Тау-кен техникалық колледжі (Степногорск қ.)
* Ш. Уәлиханов атындағы әскери колледжі (Щучинск қ.)
Жекеменшік колледж
* «Мақсат» колледжі (Степногорск қ.)
## Ақтөбе облысы
* Алға индустриялық-техникалық колледжі (Алға қ.)
* Әйтеке би көпсалалы колледжі (Жүргенов а.)
* Бадамша агротехникалық колледжі (Бадамша а.)
* Байғанин техникалық колледжі (Қарауылкелді а.)
* Ембі қызмет көрсету саласындағы колледжі (Мұғалжар ауданы, Ембі қ.)
* Жайсаң көпсалалы колледжі (Мәртөк ауданы, Жайсаң а.)
* Қандыағаш өнеркәсіптік-экономикалық колледжі (Қандыағаш қ.)
* Қобда көпсалалы колледжі (Қобда а.)
* Ойыл аграрлық колледжі (Ойыл а.)
* Хромтау тау-кен техникалық жоғары колледжі (Хромтау қ.)
* Шалқар аграрлық-техникалық колледжі (Шалқар қ.)
Жекеменшік колледждер
* Ақтөбе медресе колледжі (Алға ауданы, Бестамақ а.)
* Мұғалжар гуманитарлық-техникалық колледжі (Қандыағаш қ.)
## Алматы облысы
* Бақанас аграрлы-индустриялық колледжі (Бақанас а.)
* Есік гуманитарлық-экономикалық колледжі (Есік қ.)
* Жамбыл атындағы Ұзынағаш кәсіптік колледжі (Ұзынағаш а.)
* Жауғашты ауылындағы кәсіптік-техникалық колледжі (Іле ауданы, Жауғашты а.)
* Заречный ауылының көпсалалы колледжі (Қонаев қаласы, Заречное а.)
* Кәсіптік оқудағы көпсалалы колледжі (Қарасай ауданы, Шамалған а.)
* Көлсай кәсіптік-техникалық колледжі (Кеген ауданы, Жалаңаш а.)
* Қаракемер кәсіптік колледжі (Еңбекшіқазақ ауданы, Қаракемер а.)
* Қаскелең мәдениет колледжі (Қаскелең қ.)
* С. Жандосов атындағы Қаскелең кәсіптік-техникалық колледжі (Қаскелең қ.)
* Сарыжаз кәсіптік-техникалық колледжі (Райымбек ауданы, Ақбейіт а.)
* Талғар агробизнес және менеджмент колледжі (Талғар қ.)
* Талғар жоғары медициналық колледжі (Талғар қ.)
* Талғар политехникалық колледжі (Талғар қ.)
* Үшқоңыр су шаруашылығы колледжі (Қарасай ауданы, Шамалған а.)
* Шелек политехникалық колледжі (Еңбекшіқазақ ауданы, Шелек а.)
* Шонжы политехникалық колледжі (Шонжы а.)
## Атырау облысы
* Атырау жоғары медициналық колледжі
* С. Мұқашев атындағы Атырау политехникалық жоғары колледжі
* Атырау көлік және коммуникация колледжі
* Атырау сервис колледжі
* Атырау энергетика және құрылыс колледжі
* Атырау индустриалды колледжі
* «Д. Нұрпейісова атындағы халықтық музыка академиясы» Атырау музыка колледжі
* О. Көшеков атындағы Атырау аграрлы-техникалық колледжі
* Қ. Дүтбаева атындағы Атырау гуманитарлық колледжі
* С. Өтебаев атындағы Жылыой мұнай және газ технологиялық колледжі (Құлсары қ.)
* Индер көп бейінді ауыл шаруашылық колледжі (Индербор к.)
* Құрманғазы аграрлы-техникалық колледжі (Құрманғазы а.)
* Қызылқоға аграрлы-техникалық колледжі (Қызылқоға ауданы, Сағыз а.)
* Мақат мұнай және газ технологиялық колледжі (Мақат ауданы, Доссор к.)
* Махамбет көп бейінді ауыл шаруашылық колледжі (Махамбет ауданы, Сарайшық а.)
Жекеменшік колледж
* Т. Байсырымов атындағы Құлсары гуманитарлық-техникалық колледжі (Құлсары қ.)
## Батыс Қазақстан облысы
* Ж. Досмұхамедов атындағы жоғары педагогикалық колледжі
* Құрманғазы атындағы саз колледжі
* Орал ақпараттық технологиялар колледжі
* Орал политехникалық колледжі
* Жоғары аграрлық-техникалық колледжі
* А. Иманов атындағы жол-көлік колледжі
* Сервис және жаңа технологиялар колледжі
* Батыс Қазақстан индустриалды колледжі
* «Сервис» Орал технологиялық колледжі
* Ақжайық аграрлық техникалық колледжі (Чапаев а.)
* Ақсай техникалық колледжі (Ақсай қ.)
* Бәйтерек колледжі (Бәйтерек ауданы, Калининское а.)
* Бөкей ордасы колледжі (Сайқын а.)
* Бөрлі колледжі (Бөрлі а.)
* Жалпақтал аграрлық және салалық технологиялар колледжі (Казталов ауданы, Жалпақтал а.)
* Жаңақала колледжі (Жаңақала а.)
* Қаратөбе колледжі (Қаратөбе а.)
* М.Б. Ықсанов атындағы Жәнібек колледжі (Жәнібек а.)
* Рубёжка колледжі (Бәйтерек ауданы, Рубёжинское а.)
* Сырым колледжі (Жымпиты а.)
* Тасқала колледжі (Тасқала а.)
* Теректі колледжі (Теректі ауданы, Подстёпное а.)
* Шыңғырлау колледжі (Шыңғырлау а.)
## Жамбыл облысы
* №2 Қаратау колледжі (Қаратау қ.)
* №3 Байзақ колледжі (Сарыкемер а.)
* №5 Жаңатас колледжі (Жаңатас қ.)
* №7 Бетқайнар колледжі (Қордай ауданы, Бетқайнар а.)
* №8 Мойынқұм колледжі (Мойынқұм а.)
* №9 Меркі колледжі (Меркі ауданы, Сарымолдаев а.)
* №10 Шу колледжі (Шу ауданы, Шу қ.)
* №11 Сарысу колледжі (Сарысу ауданы, Ұйым а.)
* №14 Талас колледжі (Талас ауданы, Ақкөл а.)
* №16 Жуалы колледжі (Жуалы ауданы, Ақбастау а.)
* №17 Жамбыл колледжі (Жамбыл ауданы, Өрнек а.)
* №18 Ақыртөбе колледжі (Т. Рысқұлов ауданы, Ақыртөбе а.)
* Жаңатас көпсалалы колледжі (Жаңатас қ.)
* Қаратау құрылыс-техникалық колледжі (Қаратау қ.)
* Қордай ауылшаруашылық колледжі (Қордай ауданы, Ноғайбай а.)
* Құлан агротехникалық жоғары колледжі (Құлан а.)
Жекеменшік колледж
* Қаратау технология, білім және бизнес колледжі (Қаратау қ.)
## Жетісу облысы
* Ақсу агротехникалық колледжі (Жансүгіров а.)
* Алакөл көпсалалы колледжі (Үшарал қ.)
* Бастөбе сервистік-техникалық колледжі (Қаратал ауданы, Бастөбе а.)
* Жаркент жоғары педагогикалық колледжі (Жаркент қ.)
* Жаркент көпсалалы колледжі (Жаркент қ.)
* Көксу ауылшаруашылық колледжі (Ескелді ауданы, Жастар а.)
* Көксу политехникалық колледжі (Көксу ауданы, Көксу ст.)
* Қапал кәсіптік-техникалық колледжі (Ақсу ауданы, Қапал а.)
* Сарқан көпсалалы колледжі (Сарқан қ.)
* Сарқан политехникалық колледжі (Сарқан қ.)
* Текелі кәсіптік колледжі (Текелі қ.)
* Тоқжайлау көпсалалы колледжі (Алакөл ауданы, Тоқжайлау а.)
* Үштөбе қаласының гуманитарлық колледжі (Үштөбе қ.)
* Талдықорған жоғары политехникалық колледжі (Талдықорған қ.)
* Талдықорған агро-технологиялық колледжі (Талдықорған қ.)
## Қарағанды облысы
* А. Құнанбаев атындағы Саран жоғары гуманитарлық техникалық колледжі (Саран қ.)
* Абай көпсалалы колледжі (Абай ауданы, Агрогородок а.)
* Б. Әбдікәрімов атындағы Нұра көпсалалы колледжі (Нұра к.)
* Бұқар жырау агротехникалық колледжі (Бұқар жырау ауданы, Мұстафин к.)
* М. Әдекенов атындағы Қарқаралы ауылшаруашылық колледжі (Қарқаралы қ.)
* Осакаров ауданының мектеп-интернат-колледжі (Осакаров ауданы, Есіл а.)
* Шахтинск тау-кен индустриалдық колледжі (Шахтинск қ.)
* Шет агротехникалық колледжі (Ақсу-Аюлы а.)
## Қостанай облысы
* Арқалық медициналық колледжі (Арқалық қ.)
* Арқалық политехникалық колледжі (Арқалық қ.)
* Әулиекөл ауыл шаруашылығы колледжі (Әулиекөл а.)
* Денисов кәсіптік-техникалық колледжі (Денисовка а.)
* Жітіқара политехникалық колледжі (Жітіқара қ.)
* К. Дөненбаева атындағы кәсіптік-техникалық колледж (Боровской а.)
* Қазақстан агротехникалық колледжі (Қарабалық к.)
* Қазтұтынуодағы Арқалық көпсалалы колледжі (Арқалық қ.)
* Қарасу ауыл шаруашылығы колледжі (Қарасу а.)
* Қостанай ауыл шаруашылығы колледжі (Тобыл қ.)
* Лисаковск техникалық колледжі (Лисаковск қ.)
* Н. Құлжанова атындағы Торғай гуманитарлық колледжі (Арқалық қ.)
* Науырзым ауыл шаруашылығы колледжі (Қарамеңді а.)
* Сарыкөл агробизнес және құқық колледжі (Сарыкөл к.)
* Тобыл кәсіптік-техникалық колледжі (Б. Майлин ауданы, Тобыл к.)
* Торғай аграрлық-техникалық колледжі (Арқалық қ.)
* Фёдоров ауыл шаруашылығы колледжі (Фёдоров ауданы, Жаркөл а.)
## Қызылорда облысы
* Арал индустриалды-техникалық колледжі (Арал қ.)
* Арал көпсалалы колледжі (Арал қ.)
* Жалағаш индустриалды-аграрлық колледжі (Жалағаш к.)
* Жаңақорған аграрлы-техникалық колледжі (Жаңақорған к.)
* Қазалы аграрлы-техникалық колледжі (Қазалы ауданы, Қазалы қ.)
* Қазалы көлік-техникалық жоғары колледжі (Әйтеке би к.)
* Қармақшы аграрлы-техникалық колледжі (Жосалы к.)
* Сырдария аграрлы-техникалық колледжі (Тереңөзек к.)
* Шиелі индустриалды-аграрлық колледжі (Шиелі к.)
Жекеменшік колледж
* Қазалы гуманитарлық-техникалық колледжі (Әйтеке би к.)
## Маңғыстау облысы
* Маңғыстау облыстық жоғары медициналық колледжі (Жаңаөзен қ.)
* Мұрын жырау Сеңгірбекұлы атындағы Маңғыстау жоғары педагогикалық колледжі (Ақтау қ.)
* Х. Өзбекғалиев атындағы Маңғыстау жоғары политехникалық колледжі (Ақтау қ.)
* Н. Бекбосынов атындағы Маңғыстау энергетикалық колледжі (Ақтау қ.)
* О. Тұрмағанбетұлы атындағы Маңғыстау индустриалды техникалық колледжі (Жаңаөзен қ.)
* Маңғыстау туризм колледжі (Ақтау қ.)
* Маңғыстау өнер колледжі (Ақтау қ.)
* Ақтау технологиялық қызмет көрсету колледжі (Ақтау қ.)
* Мамандандырылған техникалық колледж (Ақтау қ.)
* Жаңаөзен қызмет көрсету және жаңа технологиялар колледжі (Жаңаөзен қ.)
* Бейнеу гуманитарлық колледжі (Бейнеу а.)
* Бейнеу политехникалық колледжі (Бейнеу а.)
* Қарақия кәсіптік колледжі (Құрық а.)
* Маңғыстау техникалық колледжі (Шетпе а.)
* Түпқараған гуманитарлық-кәсіптік колледжі (Түпқараған ауданы, Баутино а.)
## Павлодар облысы
* Аққулы ауданының аграрлық-техникалық колледжі (Аққулы а.)
* Ақтоғай аграрлық-техникалық колледжі (Ақтоғай ауданы, Қожамжар а.)
* Баянауыл көпсалалы колледжі (Баянауыл а.)
* Железин аграрлы-техникалық колледжі (Железинка а.)
* Ертіс аграрлық-техникалық колледжі (Ертіс а.)
* Ertis жоғары инновациялық-аграрлық колледжі (Павлодар ауданы, Кемеңгер а.)
* Май аграрлық-техникалық колледжі (Көктөбе а.)
* Тереңкөл ауданының аграрлық-техникалық колледжі (Тереңкөл а.)
* Успен аграрлық-техникалық колледжі (Успенка а.)
* Шарбақты аграрлық-техникалық колледжі (Шарбақты а.)
Жекеменшік колледждер
* Әбу Бәкір Сыддық медресе колледжі (Павлодар қаласы, Павлодарское а.)
## Солтүстік Қазақстан облысы
* Солтүстік Қазақстан жоғары медицина колледжі
* Жоғары құрылыс-экономикалық колледжі
* М. Жұмабаев атындағы жоғары колледж
* Солтүстік Қазақстан кәсіптік-педагогикалық колледжі
* И. Даутов атындағы Петропавл қаласының қызмет көрсету саласы колледжі
* Петропавл кәсіптік колледжі
* Б. Әшімов атындағы Петропавл машина жасау және көлік колледжі
* Айыртау ауданының Саумалкөл а. агротехникалық колледжі (Саумалкөл а.)
* Аққайың ауданының аграрлық колледжі (Аққайың ауданы, Қиялы а.)
* Кәсіптік даярлау және қызмет көрсету колледжі (Булаев қ.)
* Ленинград ауыл шаруашылық колледжі (Ақжар ауданы, Ленинградское а.)
* Новоишимка аграрлы-техникалық колледжі (Ғ. Мүсірепов ауданы, Новоишим а.)
* Петровка аграрлы-техникалық колледжі (Есіл ауданы, Петровка а.)
* Ж. Қизатов атындағы жоғары ауыл шаруашылығы колледжі (Есіл ауданы, Покровка а.)
* Тайынша агробизнес колледжі (Тайынша қ.)
* Тимирязев аграрлы-техникалық колледжі (Тимирязево а.)
* Уәлиханов ауыл шаруашылық колледжі (Кішкенекөл а.)
Жекеменшік колледж
* Бескөл мектеп-колледжі (Бескөл а.)
* «Зейнеп» жоғары көпсалалы колледжі (Айыртау ауданы, Лобаново а.)
## Түркістан облысы
* №1 колледж (Созақ ауданы, Созақ а.)
* №7 колледж (Кентау қ.)
* №8 колледж (Леңгір қ.)
* №11 колледж (Қазығұрт а.)
* №12 колледж (Сарыағаш қ.)
* №13 колледж (Келес ауданы, Абай а.)
* №14 колледж (Мақтаарал ауданы, Атакент к.)
* №15 колледж (Жетісай ауданы, Асықата к.)
* №16 колледж (Шардара қ.)
* №17 колледж (Арыс қ.)
* №18 колледж (Ордабасы ауданы, Шұбар а.)
* №19 колледж (Шаян а.)
* №24 колледж (Созақ ауданы, Таукент к.)
* Арнаулы кәсіптік колледжі (Кентау қ.)
* Ғ. Мұратбаев атындағы Жетісай гуманитарлық-техникалық колледжі (Жетісай қ.)
* Д. Қонаев атындағы аграрлық-техникалық колледжі (Сайрам ауданы, Қарабұлақ а.)
* Д. Құрманбеков атындағы №20 колледж (Шәуілдір а.)
* Жетісай жоғары медицина колледжі (Жетісай қ.)
* Кәсіптік оқудағы көпсалалы колледжі (Сауран ауданы, Ескі Иқан а.)
* Кентау көпсалалы колледжі (Кентау қ.)
* Қапланбек жоғары аграрлық-техникалық колледжі (Сарыағаш қ.)
* Мақтаарал аграрлық колледжі (Мақтаарал ауданы, Өркениет а.)
* Түлкібас агробизнес және саяхат колледжі (Рысқұлов а.)
* Түркістан көпсалалы-техникалық колледжі (Төле би ауданы, Көксәйек а.)
Жекеменшік колледждер
* А. Исмаилов атындағы кәсіптік колледжі (Ақсукент а.)
* «Арыстанбаб» жоғары колледжі (Сарыағаш қ.)
* Кентау гуманитарлық-техникалық колледжі (Кентау қ.)
* Қазақ-неміс политехникалық колледжі (Кентау қ.)
* Мырзакент көпсалалы колледжі (Мырзакент к.)
* Оңтүстік Қазақстан индустриялды-инновациялық колледжі (Ақсукент а.)
## Ұлытау облысы
* Ғ. Жарылғапов атындағы аграрлық колледжі (Жаңаарқа к.)
* Қаражал тау-кен техникалық колледжі (Қаражал қ.)
* Қарсақпай агротехникалық колледжі (Ұлытау ауданы, Қарсақпай к.)
* Сәтбаев индустриалдық колледжі (Сәтбаев қ.)
## Шығыс Қазақстан облысы
* Өскемен жоғары медицина колледжі
* Өскемен жоғары политехникалық колледжі
* Халық әртістері Ағайынды Абдуллиндер атындағы Шығыс Қазақстан өнер училищесі
* Абай атындағы Шығыс Қазақстан гуманитарлық колледжі
* Өскемен көпсалалы технология колледжі
* Өскемен құрылыс колледжі
* Өскемен қызмет көрсету саласы колледжі
* Алтай қаласының технология колледжі (Алтай қ.)
* Алтай ауданының ауылшаруашылығы колледжі (Алтай ауданы, Чапаев а.)
* Серебрянск технология колледжі (Алтай ауданы, Серебрянск қ.)
* №1 Өскемен колледжі (Глубокое ауданы, Бобровка а.)
* Глубокое аграрлық колледжі (Глубокое ауданы, Белоусовка к.)
* Глубокое техникалық колледжі (Глубокое ауданы, Верхнеберёзовка к.)
* Зайсан технология колледжі (Зайсан қ.)
* Катонқарағай аграрлық-техникалық колледжі (Үлкен Нарын а.)
* Марқакөл ауылының мектеп-интернат-колледжі (Күршім ауданы, Марқакөл а.)
* Риддер колледжі (Риддер қ.)
* Риддер көпсалалы колледжі (Риддер қ.)
* Самар аграрлық-техникалық колледжі (Самар а.)
* Шығыс Қазақстан ауыл шаруашылық колледжі (Ұлан ауданы, Саратовка а.)
* Шемонаиха колледжі (Шемонаиха қ.)
* №1 Шемонаиха колледжі (Шемонаиха ауданы, Половинка а.)
## Дереккөздер |
Үлкен Алматы айналма автомобиль жолы (ҮАААЖ) – Алматы қаласының көшелерін транзиттік көліктен босатуға арналған ақылы жол. Айналма деп аталуы себебі, қаланы солтүстік жағынан айналады. Алматы облысының Қарасай, Іле, Талғар аудандарының аумақтары арқылы 14 елді мекенмен өтеді. Жол жобасы сонау 2000 жылдары жүзеге асырыла бастады, бірақ ауқымды құрылыс тек 2018 жылы басталды. Жолдың құрылысы 2021 жылы аяқталады деп жоспарланған еді, бірақ кейінірек пайдалануға беру 2023 жылға шегерілді. 2023 жылы 16 маусымда пайдалануға берілді.
## Жалпы мәліметтер
ҮАААЖ – санаты ең жоғарғы “1А” және ұзындығы 66 км. Ал кеңдігі жағынан 6 жолақтан тұрады. Жоспар бойынша 21 көпір, 8 екі деңгейлік жол айрығы, 2 эстакада, 18 жол өтпесі, 168 су құбыры салынуы керек болған. Жол құрылысы басталғаннан бері, бастапқыдағы бұл жоспар бірнеше өзгеріске ұшыраған. Себебі, айналма жол кейбір елді-мекендерді бөліп, ауылды жерлерге жаяу жүргіншілердің жолын салу керек болса, кей жерлерге жерасты өткелдері салынған.
Жеке электр желілерін көшіру, су құбырларын, кәріз жүйелерін және шөгінді құбырларын қайта құру, телекоммуникацияларды жою жоспарланған болатын.
«Нөлдік пикет» Алматы қаласының батыс жағында, Алматы – Ұзынағаш тас жолының 23-ші шақырымында, Қырғауылды ауылының маңында орналасқан. ҮАААЖ соңы Алматының шығыс жағында, Алматы – Талғар – Евгеньевка тас жолының 22-ші шақырымында. Орташа алғанда, ҮАААЖ Алматы орталығынан 19 шақырым қашықтықта орналасқан. Жол, саяжайлар, шаруа және басқа да жекеменшік жерлер орналасқан қала маңындағы аудан арқылы өтеді, жер бедері ойлы-қырлы.
ҮАААЖ 5 республикалық маңызы бар, 14 жергілікті маңыздағы және 8 далалық жолдарды кесіп өтеді. Республикалық маңызы бар Алматы – Екатеринбург тас жолының бойында транзиттік өткел бар.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 28 қарашадағы № 1127 қаулысымен бұл жоба концессия тетігі бойынша іске асыруға ұсынылатын объектілердің тізбесіне енгізілген болатын.
## Жобаның мақсаты
* «Батыс Қытай – Батыс Еуропа», «Ташкент – Шымкент – Тараз – Бішкек – Алматы – Қорғас» (Жібек жолы) және «Алматы - Қарағанды - Астана - Петропавл» халықаралық дәліздерінің қиылысында транзиттік ағындарды Алматы қаласынан тысқары ауыстыру арқылы Алматы қаласының айналасында заманауи жоғары технологиялық айналма жолды құру;
* Алматы көлік жүйесіне түсетін жүктемені азайту арқылы қала және қала маңындағы аумақтардың экологиялық жағдайын жақсарту;
* Алматы қаласына «кіреберіс» болып табылатын негізгі жолдарда көлік кептелістерінің пайда болуын жою;
* Көлік қызметтерінің сапасын арттыру, жол-көлік оқиғаларының деңгейін төмендету, үздіксіз және қауіпсіз қозғалысты қамтамасыз ету (оның ішінде апаттар көзін жою, жолдағы инженерлік-техникалық реттеу);
* Трансқазақстандық транзиттік маршруттардың транзиттік әлеуетін және бәсекеге қабілеттілігін арттыру, тасымалдаушылардың көлік қызметтерінің құнын төмендету және көлік құралдарын пайдалану құнын үнемдеу.
## Сипаттамасы
* Жобаның жалпы құны 743 миллион долларды құрайды, оның 543 миллионы құрылысқа жұмсалған;
* Ұзындығы – 66 км;
* қозғалыс жолақтары – 4, 6;
* Жолақ ені – 3,75 м;
* Болжалды жылдамдық – 150 км/сағ;
* Іске асыру мерзімі: 2018–2023;
* Бейнекамералар – 221;
* метрологиялық станциялар – 2;
* Операциялық орталығы – Ынтымақ ауылы.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://barr.kz - ресми сайты |
Той немесе фаршталған түйе — араб асханасының 2-2,5 жастағы қуырылған түйеден жасалған үйлену тойы тағамы, оған қой немесе қой еті салынады, олар өз кезегінде тауықтар, тауықтарға балық, ал балықты өз кезегінде тауық жұмыртқасы толтыруға болады.
Толтырылған түйе чех жазушысы Богумил Грабалдың «Ағылшын патшасына қызмет еттім» романында эфиопиялық тағам ретінде айтылады және сипатталады. Романға сәйкес, бұл тағам Эфиопия императоры Хайле Селассие дайындалған.
Бұл рецепттің әдеттен тыс табиғаты кейбір авторларды тағам Грабалдың өнертабысы деген қорытындыға келді.
## Тағы қараңыз
* Турдакен
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* РИА жаңалықтары. Дүние жүзіндегі үйлену тағамдары: туған күн тортынан қуырылған түйеге дейін |
Мисс Қазақстан 2021 (Miss Qazaqstan 2021) — 23-ұлттық сұлулық байқауы. Байқаудың финалы 16 қарашада Алматыда өтті. Байқау жеңімпаздары — Анна Глубоковская («Kazakhstan Miss Earth»), Айдана Ахантаева («Kazakhstan Miss Universe») және Назерке Қарманова («Kazakhstan Miss World») атанды. Вице-мисс атағын Данагүл Қарабай мен Қарлығаш Сексенқызы алды.
## Байқаудың өткізілуі
Қазақстанда COVID-19 таралуына байланысты 2020 жылғы байқау тоқтатылып, 2021 жылға ауыстырылды.
Қараша айының басында «Сұлулық мейірімділікте» номинациясына қатысушы таңдалды, ол байқаудың финалына қатысады, ол көкшетаулық Наргиз Елеусізова болды.
Сондай-ақ айдың басында «Спорт аруы» номинациясына қатысушы іріктеліп, байқаудың финалына қатысады, ол павлодарлық Данагүл Қарабай атанды.
«Қазақстан аруы» байқауының жеңімпазы ақшалай сыйлық пен сәнді брендтермен көптеген жарнамалық келісімшарттарға ие болады.
## Қазылар алқасы
Әділқазы құрамы:
* Марат Бисенғалиев — скрипкашы, дирижер;
* Мәдина Сәдуақасова — әнші;
* Айдай Исаева — «Қазақстан аруы — 2013»;
* Тәуекел Мүслім — актер;
* Виктория Момынбаева — баспагер;
* Сұңқар Қарабалин — «Effective Media Liaison» басшысы;
* Совет Сейітов — «Қазақстан Аруы» байқауының әлеуметтік-қайырымдылық жобаларының директоры;
* Алена Қырбасова — «Қазақстан Аруы» ұлттық байқауының президенті;
* Алексей Чжен — сәнгер және «Kazakhstan Fashion Week» негізін қалаушы;
## Нәтижелері
§ — Халықтық дауыс берудің жеңімпазы
## Қатысушылар
Қатысушылар тізімі:
* Қатысу кезінде
## Шығып қалған қала
* Белгісіз себептермен Петропавл қаласынан есімі аталмаған жеңімпаз сұлулық байқауына қатыспайды.
* Байқаудың финалына алматылық қатысушы Азиза Тоқашева қатыспайды.
## Дереккөздер |
Екі палаталы жүйе, бикамерализм — жалпыұлттық өкілетті орган парламенттің құрылымы; мұндай парламент әрқилы жолмен құрылады әрі әркелкі құзырет иеленетін екі (жоғ. және төм.) палатадан тұрады. Е. п. ж. алғаш рет 14 ғ-да Англияда пайда болды. Е. п. ж. үлгісінде құрылған парламенттердің төм. палаталары тұрғындардың тікелей қатысуымен сайланады. Жоғ. палаталар әртүрлі жолмен: тікелей емес сайлау (Нидерландия мен Франциядағы Сенат, Аустралиядағы Одақтық кеңес, т.б.) немесе тікелей сайлау тәртібімен (АҚШ-тағы, Италиядағы, Жапониядағы Кеңесшілер палатасы) қалыптасады; кейбір елдерде жоғ. палаталар мұралау жолымен (Ұлыбританиядағы лордтар палатасы) не олардың мүшелерін мемлекет басшысының тағайындауы арқылы (Канададағы Сенат) құрылады. Кей реттерде жоғ. палаталар аралас тәсілдермен қалыптасады: яки олардың мүшелерінің кей бөлігі сайланады, кей бөлігі тағайындалады, ал қалғандары мұралау принципі бойынша орындарды иеленеді (Бельгиядағы, Ирландиядағы сенаттар). ҚР Конституциясына (50-бап) сәйкес, Қазақстан Парламенті тұрақты негізде жұмыс істейтін екі палатадан: Сенаттан және Мәжілістен тұрады. Парламенттің ұйымдастырылуы мен қызметі, оның мүшелерінің құқықтық жағдайы арнаулы конституциялық заңдарда айқындалған. |
Мәди Абылайұлы Ахметов (18 қыркүйек 1995, Алматы) — қазақстандық қоғам және саяси қайраткері, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің VII-сайланым депутаты (2021-2023). Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы ең жас парламент депутаты (қызметіне кіріскен күні 25 жас 3 ай 28 күн).
## Өмірбаяны
2017 жылы Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетін «Журналистика» (әлеуметтік ғылымдар бакалавры), 2019 жылы «Саясаттану» (әлеуметтік ғылымдар магистрі) мамандығы бойынша тәмамдады.
Еңбек жолын әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың журналистика факультетінің «Медиасфера» гуманитарлық орталығында ғылыми стажер болып бастады. «Қазақ елі» республикалық экспедициясына қатысты.
2017 жылы 28-Дүниежүзілік қысқы Универсиада кезінде 500 еріктінің жұмысын үйлестірді.
2017-2018 жылдары «Нұр Отан» партиясы қарамағындағы «Жас Отан» жастар қанатының Алматы қалалық филиалының төрағасы қызметін атқарды. 2018 жылдың сәуір айынан тамыз айына дейін Халықаралық бизнес университетінде қоғаммен байланыс жөніндегі менеджер қызметін атқарды.
2018 жылдың қыркүйегінен 2019 жылдың ақпан айына дейін «Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті» АҚ деканының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары қызметін атқарды.
COVID-19 пандемиясы кезінде «Біз Біргеміз» акциясы аясында Алматы қаласындағы 200 жасотандық еріктілердің жұмысын үйлестірді. Сондай-ақ, Арыс қаласындағы оқ-дәрілер қоймасының жарылысынан және Түркістан облысы, Мақтаарал ауданындағы су тасқынынан зардап шеккендерге көмек көрсетуге қатысты.
2019 жылы Алматы қалалық Қоғамдық кеңесінің мүшесі болып сайланды.
2021 жылғы 15 қаңтардан 2023 жылғы 19 қаңтарға дейін — Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің 7-сайланым депутаты, «Нұр Отан» партиясы фракциясының мүшесі (2022 жылы «Аманат» партиясы болып өзгертілді).
2023 жылғы 23 желтоқсаннан бастап — Алматы облысының жастар саясаты мәселелері басқармасының басшысы болды.
## Сын
Аса жағымпаз тұлға ретінде халықтын сынына ұшырады.
## Марапаттары
* Халық алғысы медалі (2020)
## Дереккөздер |
Жігіт сөзі. Асфальттағы қан (кейбір аудармаларда Жігітше сөз; орыс. Слово пацана. Кровь на асфальте, тат. Егет сүзе. Асфальтта кан) — Роберт Гараевтың «Жігіт сөзі» кітабына негізінделген режиссер Жора Крыжовников түсірген ресейлік криминалдық сериал. Сериал 1980 жылдардың аяғында Қазандағы жастар топтары туралы баяндайды және ондағы басты рөлдерді Иван Янковский, Рузил Минекаев, Леон Кемстач және басқалары сомдайды.
Сериалды Toomuch Production кинокомпаниясы NMG Studio-мен бірлесіп Интернетті дамыту институтының қолдауымен және Start онлайн кинотеатрының тапсырысымен шығарды. Премьера 2023 жылғы 9 қараша мен 21 желтоқсан аралығында Wink және Start онлайн кинотеатрларында өтті. Сериалдың телевизиялық көрсетілімі 2024 жылдың көктемінде НТВ арнасында өтеді. «Жігіт сөзі. Асфальттағы қан» 2023 жылғы ең танымал ресейлік киножобалардың біріне айналды.
## Сюжеті
1980 жылдардың аяғында, КСРО-да «қайта құру кезеңі» жүріп, Кеңес Одағының дәуірі аяқталуға жақын қалған кезде, өмір тұрақсыз және құбылмалы болды. 1980 жылдар қала көшелеріне еркіндік қана емес, қылмыс толқындарын да әкелді. Кейбір жастар көшеде өсе бастаса, енді біреулері бұл күтпеген шындықтан өз орындарын табу қиынға соқты.
Басты кейіпкер он төрт жасар Андрей анасымен және бес жасар әпкесімен тұрады. Ол музыка мектебінде оқиды және оны қудалайтын көшедегі жасөспірімдерді жиі кездестіреді. Өзін қорғау үшін Андрей осы жасөспірімдердің бірі Маратпен достасады. Ол оған көше өмірі әлеміне енуге көмектеседі. Жастар топтары аумақтың әрбір бөлігі үшін күреседі; олар өмір сүру құқығын қорғайды, тіпті заңдар мен уәделерді бұзады. Олар үшін маңызды нәрсе — ересектер әлемінің зорлық-зомбылығы мен қорқынышына қарсы тұратын достарына берген анттары.
Сонымен бірге Андрей мен кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі инспекцияның жас қызметкері Ирина арасындағы қарым-қатынас туралы әңгіме өрбиді.
## Рөл сомдағандар
## Реакция
### Ресейден тыс реакциялар
Украиналық БАҚ-тың хабарлауынша, сериал украиналық көрермендер арасында біршама танымалдыққа ие болды. Сериал шыққаннан кейін татартілді «Пыяла» әні Apple Music және Spotify Украинадағы үздік хит-парадтардың көшін бастады, сонымен қатар YouTube Music және Deezer хит-парадтарында көш бастады.
Бұл Ресейдің Украинаға басып кіруі кезінде ресейлік мазмұнды тұтынатын украиналықтардың қолайлылығы туралы белсенді талқылауларға әкелді. Тележүргізуші Мария Ефросинина мен актриса Ирма Витовская сынды украиналық қайраткерлер Ресеймен соғыс кезінде украиналық көрермендердің сериалды көруіне қарсы шықты, бірақ режиссер Александр Роднянский: «Бұл киноның сиқырлы қасиеті. Кейіпкерлерге деген қызығушылық пен сенім оятып, қоздыра білсе, тіпті соғыс кезінде шекараны жеңеді». Украина Мәдениет және ақпараттық саясат министрлігі мәлімдемеде бұл сериал «соғыс кезінде Украинада болуы жол берілмейтін жау насихатын қамтиды» және «агрессор елге тән зорлық-зомбылықты, қылмысты және эстетиканы тікелей насихаттайды» деп жазды. Министрлік сериал украиналық ресми платформаларда таралмайтынын, сондықтан оны қарақшылық және ресейлік ресурстардан табуға болатынын, бұл заңсыз екенін атап өтті. Министрлік азаматтар мен қоғамдық пікір көшбасшыларын саналы түрде ресейлік өнімді тұтынуды тоқтату туралы шешім қабылдауға шақырды.
Желтоқсан айының басында Қазақстан билігі ресейлік телехикаялар төңірегінде жинақталған ақпарат пен жағдайды зерттеп жатыр деген ақпарат пайда болып, бұл туралы ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек мәлімдеме жасады. Арнайы жиналған брифингте министр Мәдениет және ақпарат министрлігін зерттеу үшін бірнеше сарапшыны жұмылдырғанын айтты.
## Марапаттары мен номинациялары
* 2023 — «Үздік сериал» үшін «Белый слон» («Ақ піл») сыйлығына номинация
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Wink бейне қызметіндегі сериялар беті
* «Жігіт сөзі» туралы жаңалық // Лента.ру, 2023 жыл 10 қараша.
* Неліктен «Жігіт сөзі» сериалына тыйым салу талап етілді? // Редакция. Контекст |
«Халық алғысы» медалі — Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2020 жылғы 8 маусымдағы Жарлығына сәйкес тағайындалған Қазақстан Республикасының мемлекеттік марапаты.
## Медаль туралы ереже
«Халық алғысы» медалімен (бұдан әрі – медаль) білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау салаларында жемісті еңбек еткен, сондай-ақ COVID-19 пандемиясымен күресте ерекше көзге түскен Қазақстан Республикасының азаматтары марапатталады.
* Медальді Қазақстан Республикасының Президенті табыс етеді, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің атынан және тапсырмасы бойынша оны төменде көрсетілгендер табыс ете алады:Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы;облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдері;басқа лауазымды тұлғалар.
* Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы;
* облыстардың, Астана, Алматы және Шымкент қалаларының әкімдері;
* басқа лауазымды тұлғалар.
* Медальді табыс ету салтанатты жағдайда, көпшілік алдында өткізіледі және алушыға жеке табыс етіледі. Табыс етудің алдында марапаттау туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы жарияланады.
* Әрбір алушыға медаль тапсырумен бір мезгілде тиісті куәлік беріледі.
## Медальдың сипаттамасы
«Халық Алғысы» медалі белгі мен қалыптан тұрады. Медаль белгісі – диаметрі 32 мм, алтын түсті металдан – жезден жасалған кәдімгі шеңбер болып келеді.
Медальдың бет жағында, ең алдымен «Birgemiz» логотипінің суреті бар. Медальдың жоғарғы жағында ұлттық ою-өрнек орналасқан. Төменгі жағында «ХАЛЫҚ АЛЫСЫ» деген жазу бар. Медальдың сырт жағында шеңберге ұлттық ою-өрнек салынған. Орталық бөлігінде «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ 2020» деген жазу бар. Медаль құлақша мен сақинаның көмегімен, алтын түсті жезден жасалған ені 32 мм төртбұрышты жолақпен біріктірілген. Орталық бөлігінде ұлттық ою-өрнек орналасқан. Жолақтың аясы көгілдір эмальмен толтырылған. Медальдағы барлық бейнелер мен жазулар шығыңқы келеді. Медальдың шеттері жиектелген. Қалыптың артқы жағында киімге бекітілетін визор құлпы бар түйреуіш бар.
## Марапатталғандар
Елімізде барлығы 60 дәрігер мен 39 полиция қызметкері, 30 әскери қызметкер, 41 ерікті және 34 меценат марапатталды. Сонымен қатар, медалмен 38 мәдениет және білім қайраткері мен 25 БАҚ өкілі марапатталды.
## Дереккөздер |
Альберт Зурабович Габараев (28 қыркүйек 1997, Ардон, Солтүстік Осетия, Ресей) — ресейлік футболшы, қорғаушы.
## Жүлделері
### Командалық
Тобыл
* Қазақстан кубогы: 2023
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://www.pressball.by/footballstat/albert_gabaraev/ Мұрағатталған 3 тамыздың 2022 жылы. |
Альберт Зурабович Габараев (28 қыркүйек 1997, Ардон, Солтүстік Осетия, Ресей) — ресейлік футболшы, қорғаушы.
## Жүлделері
### Командалық
Тобыл
* Қазақстан кубогы: 2023
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://www.pressball.by/footballstat/albert_gabaraev/ Мұрағатталған 3 тамыздың 2022 жылы. |
Павел Витальевич Забелин (белар. Павел Віталевіч Забелін; 30 маусым 1995 жыл, Гродно) — беларусь футболшысы, жартылай қорғаушы.
## Жүлделері
### Командалық
«Шахтёр» Солигорск
* Беларусь чемпионы: 2022
* Беларусь Суперкубогы: 2021,2023
Тобыл Қостанай
* Қазақстан кубогы: 2023
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі |
Павел Витальевич Забелин (белар. Павел Віталевіч Забелін; 30 маусым 1995 жыл, Гродно) — беларусь футболшысы, жартылай қорғаушы.
## Жүлделері
### Командалық
«Шахтёр» Солигорск
* Беларусь чемпионы: 2022
* Беларусь Суперкубогы: 2021,2023
Тобыл Қостанай
* Қазақстан кубогы: 2023
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі |
Иффе Абрам Фёдорович (17 (29). 10. 1880, Полтава губ., Ромны қаласы, — 14. 10. 1960, Ленинград) — совет физигi, КСРО ҒА–ның академигі (1920; 1918 жылдан корр. мүшесі). КСРО ҒА–ның вице-президентi (1926–1929, 1942–1945), Соц. Еңбек Epi (1955). 1942 жылдан КПСС мүшесі. Санкт-Петербург технологиялық институтын (1902) және Мюнхен университетін (1905) бiтiрген. 1903–1906 жылдары Мюнхенде В. К. Рентгеннің ассистентi болған. 1906 жылдан бастап Санкт-Петербург (1924 жылдап Ленинград) политех. институтында жұмыс iстедi. 3 рет Ленин орденімен марапатталған. Мемл. (1942) және Лениндік (1961) сыйлықтардың лауреаты, көптеген шетелдік ҒА-лары мен ғылми қоғамдардың мүшесі.
## Дереккөздер |
Қайназарова Сурақан (05. 06. 1902 жылы туған, Қырғ. CCP-i Сұқылық ауд.) — колхоз өндірісінің жаңашылы. Қырғ. CCP-i Сұқылық ауд. «Дружба» к-зының звено жетекшiсi. Соц. Еңбвк Epi атағын екі рет (1948, 1957) алған. 1939 жылдан КОКП мүшесi. Қайназарова звеносы 1947 жылы 15 га егістіктің 1 га-сынан 971,5 ц кант қызылшасын жинады. Кейiнгi жылдары озат агрогехниканы қолдану нәтижесiнде қант қызылшасының әр гектарынан 1000-1100 ц өнім алып келдi. Қырғыз КП 3- 12-съездерiне делегат. 1-және 3-сайланған КСРО Жоғ. Cоветінe депутат. Қырғ. КСР Жоғ. Cоветi Председателiнің орынбасары болды. 3 рет Ленин орденi, Еңбек Қызыл Ту орденi, Бүкiл одақтық А. ш. көрмесінің Үлкен алтын медалімен марапатталған.
## Дереккөздер |
Бәтеш Рахымханқызы Қазыханова (1929 жылы туылған., қазірігі Шығыс Қазақстан обл. Абай ауд.) – мәдениеттану, философия ғылымдарының докторы. ҚазҰУ-ды бітірген (1951). 1968 – 1996 ж. Алматы консерваториясында (қазіргі Қазақ ұлттық консерваториясы) әлеуметтік–гуманитарлық пәндер кафедрасының меңгерушісі (1997 жылдан проффесор) қызметін атқарды. Қазыханова – қазақстандық эстететикалық мектептің негізін қалаушылардың бірі. Негізгі еңбектері: "Қазақ халқының эстетикалық мәдениеті" (1985, орыс тілінде), "Халықтың эстетикалық тәрбиесіндегі көркемдік мұраның орны" (орыс тілінде), т.б.
## Дереккөздер |
Үлкен Алматы айналма автомобиль жолы (ҮАААЖ) – Алматы қаласының көшелерін транзиттік көліктен босатуға арналған ақылы жол. Айналма деп аталуы себебі, қаланы солтүстік жағынан айналады. Алматы облысының Қарасай, Іле, Талғар аудандарының аумақтары арқылы 14 елді мекенмен өтеді. Жол жобасы сонау 2000 жылдары жүзеге асырыла бастады, бірақ ауқымды құрылыс тек 2018 жылы басталды. Жолдың құрылысы 2021 жылы аяқталады деп жоспарланған еді, бірақ кейінірек пайдалануға беру 2023 жылға шегерілді. 2023 жылы 16 маусымда пайдалануға берілді.
## Жалпы мәліметтер
ҮАААЖ – санаты ең жоғарғы “1А” және ұзындығы 66 км. Ал кеңдігі жағынан 6 жолақтан тұрады. Жоспар бойынша 21 көпір, 8 екі деңгейлік жол айрығы, 2 эстакада, 18 жол өтпесі, 168 су құбыры салынуы керек болған. Жол құрылысы басталғаннан бері, бастапқыдағы бұл жоспар бірнеше өзгеріске ұшыраған. Себебі, айналма жол кейбір елді-мекендерді бөліп, ауылды жерлерге жаяу жүргіншілердің жолын салу керек болса, кей жерлерге жерасты өткелдері салынған.
Жеке электр желілерін көшіру, су құбырларын, кәріз жүйелерін және шөгінді құбырларын қайта құру, телекоммуникацияларды жою жоспарланған болатын.
«Нөлдік пикет» Алматы қаласының батыс жағында, Алматы – Ұзынағаш тас жолының 23-ші шақырымында, Қырғауылды ауылының маңында орналасқан. ҮАААЖ соңы Алматының шығыс жағында, Алматы – Талғар – Евгеньевка тас жолының 22-ші шақырымында. Орташа алғанда, ҮАААЖ Алматы орталығынан 19 шақырым қашықтықта орналасқан. Жол, саяжайлар, шаруа және басқа да жекеменшік жерлер орналасқан қала маңындағы аудан арқылы өтеді, жер бедері ойлы-қырлы.
ҮАААЖ 5 республикалық маңызы бар, 14 жергілікті маңыздағы және 8 далалық жолдарды кесіп өтеді. Республикалық маңызы бар Алматы – Екатеринбург тас жолының бойында транзиттік өткел бар.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 28 қарашадағы № 1127 қаулысымен бұл жоба концессия тетігі бойынша іске асыруға ұсынылатын объектілердің тізбесіне енгізілген болатын.
## Жобаның мақсаты
* «Батыс Қытай – Батыс Еуропа», «Ташкент – Шымкент – Тараз – Бішкек – Алматы – Қорғас» (Жібек жолы) және «Алматы - Қарағанды - Астана - Петропавл» халықаралық дәліздерінің қиылысында транзиттік ағындарды Алматы қаласынан тысқары ауыстыру арқылы Алматы қаласының айналасында заманауи жоғары технологиялық айналма жолды құру;
* Алматы көлік жүйесіне түсетін жүктемені азайту арқылы қала және қала маңындағы аумақтардың экологиялық жағдайын жақсарту;
* Алматы қаласына «кіреберіс» болып табылатын негізгі жолдарда көлік кептелістерінің пайда болуын жою;
* Көлік қызметтерінің сапасын арттыру, жол-көлік оқиғаларының деңгейін төмендету, үздіксіз және қауіпсіз қозғалысты қамтамасыз ету (оның ішінде апаттар көзін жою, жолдағы инженерлік-техникалық реттеу);
* Трансқазақстандық транзиттік маршруттардың транзиттік әлеуетін және бәсекеге қабілеттілігін арттыру, тасымалдаушылардың көлік қызметтерінің құнын төмендету және көлік құралдарын пайдалану құнын үнемдеу.
## Сипаттамасы
* Жобаның жалпы құны 743 миллион долларды құрайды, оның 543 миллионы құрылысқа жұмсалған;
* Ұзындығы – 66 км;
* қозғалыс жолақтары – 4, 6;
* Жолақ ені – 3,75 м;
* Болжалды жылдамдық – 150 км/сағ;
* Іске асыру мерзімі: 2018–2023;
* Бейнекамералар – 221;
* метрологиялық станциялар – 2;
* Операциялық орталығы – Ынтымақ ауылы.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://barr.kz - ресми сайты |
Түнгі студия — қазақстандық танымал кешкілік теле жоба. Бағдарламаның негізгі жүргізушісі — танымал шоумен Нұрлан Қоянбаев.
2013 жылдан бастап 2019 жылға дейінгі шығарылымдары "Qazaqstan" Ұлттық телеарнасынан берілді, ал 2022 жылдан бастап "Jibek Joly" арнасынан көрсетіліп келеді.
## Форматы
Бүкіл әлемде кешкілік шоу бағдарламалар үлкен танымалдыққа ие болып, телеарналарда үлкен рейтингтер береді. АҚШ-тың Late Night Show жобасы, Ұлыбританиялық The Graham Norton Show жобасы және Ресейдің Вечерний Ургант жобасы әлем назарын аударған жобалар қатарында. Осы бағдарламалар желісінде бұл бағдарламаның да қазақ телевизия төрінде пайда болуы заңдылық. Бұл жобаның өзге бағдарламалардан ерекшелігі: бағдарламаға келген қонақ пен жүргізуші арасында еркін сұхбат жүріп, белгіленген бір тақырып аясында емес кез келген тақырып бойынша әңгіме өрбиді. Бұл жерде орынды қалжың арқылы саяси сынаулар мен ойландырар сауалдар болады. Бағдарлама жүргізуші мен келген қонақты жанды дауыста әр түрлі музыкалық аспапта ойнайтын топ сүйемелдеп отырады.
## Сiлтемелер
* Түнгі Студияда Нұрлан Қоянбаев Мұрағатталған 28 қазанның 2015 жылы. Qazaqstan (телеарна)
* Қазақстан телеарнасы сайтындағы "Түнгі студия" шығарылымдары. 2014-2018 жж. |
Лұқпан Мұхамеджанұлы Мұхитов (1894-1957) — әнші, Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі (1936).
Әкесінен жастай жетім қалып, атасы — атақты әнші-композитор Мұхит Мерәліұлының қолында тәрбиеленген. 1916 ж. патша армиясы қатарына алынған. 1933 ж. Алматы қаласында музыка-драма техникумының домбыра класы бойынша оқытушысы. 1934 ж. Қазақстандық, бүкілодақтық халық өнерпаздарының слетіне қатысқан. Құрманғазы атындағы халық аспаптар оркестрінің домбырашысы болды. 1939 ж. халық өнері шеберлерінің байқауына қатысқан. 1945 жылдан өмірінің соңына дейін Алматы мемлекеттік консерваториясы оқытушысы болып қызмет атқарды.
## Дереккөздер |
## Өмірбаян
Досымжан Қарпықұлы Таңатаров (1975 жылы 6 мамырда Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы, Құмарық ауылында туған) — қазақстандық эстрада әншісі. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері (2009). Қазақстан Республикасы Президенті оркесторының жетекші әншісі (2000 жылдан). Дарын мемлекеттік жастар сыйлығының иегері.
## Білімі
* Жамбыл технологиялық иниститутын бітірген. Мамандығы: инженер-технолог.
## Шығармашылығы
Досымжан Таңатаровтың жеке ән қоры халық әндері, термелер және эстрада бағытындағы әндерден тұрады. "Құрала", "Шұбар ат", "Біздің елдің жігіттері", "Біз екеуміз", "Тау ішінде", "Ұмытуға бола ма?", "Әкетауым", "Аяулы анашым" және т.б көптеген әндері халыққа кеңінен тараған.
* 1997 жылы ең алғаш өнер жолын композитор Бағлан Омаровтың ән студиясында ән жаздырудан бастаған;
* 2004 жылы ең алғашқы жеке шығармашылық кешін Алматыда Республика сарайында және Астана қаласында өткізді;
* 2016 жылы Астанада Қазақстан Орталық концерт залында "Отаным десем" атты жеке шығармашылық кешін өткізді.
* 2000 жылдан Қазақстан Республикасы Президенті оркестрының жеке солисті, әншісі, жетекші әншісі.
## Марапаттары
* 2008 жылы ҚР Үкіметінің Дарын мемлекеттік жастар сыйлығының иегері.
* 2009 жылы Елбасының жарлығымен "Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері" құрметті атағымен марапатталған.
## Өмірбаян
Досымжан Қарпықұлы Таңатаров (1975 жылы 6 мамырда Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы, Құмарық ауылында туған) — қазақстандық эстрада әншісі. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері (2009). Қазақстан Республикасы Президенті оркесторының жетекші әншісі (2000 жылдан). Дарын мемлекеттік жастар сыйлығының иегері.
## Білімі
* Жамбыл технологиялық иниститутын бітірген. Мамандығы: инженер-технолог.
## Шығармашылығы
Досымжан Таңатаровтың жеке ән қоры халық әндері, термелер және эстрада бағытындағы әндерден тұрады. "Құрала", "Шұбар ат", "Біздің елдің жігіттері", "Біз екеуміз", "Тау ішінде", "Ұмытуға бола ма?", "Әкетауым", "Аяулы анашым" және т.б көптеген әндері халыққа кеңінен тараған.
* 1997 жылы ең алғаш өнер жолын композитор Бағлан Омаровтың ән студиясында ән жаздырудан бастаған;
* 2004 жылы ең алғашқы жеке шығармашылық кешін Алматыда Республика сарайында және Астана қаласында өткізді;
* 2016 жылы Астанада Қазақстан Орталық концерт залында "Отаным десем" атты жеке шығармашылық кешін өткізді.
* 2000 жылдан Қазақстан Республикасы Президенті оркестрының жеке солисті, әншісі, жетекші әншісі.
## Марапаттары
* 2008 жылы ҚР Үкіметінің Дарын мемлекеттік жастар сыйлығының иегері.
* 2009 жылы Елбасының жарлығымен "Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері" құрметті атағымен марапатталған. |
Тауфик Росман — малайзиялық Уикипедия қатысушысы. 2023 жылы жыл сайынғы Wikimania 2023 іс-шарасында Уикипедия негізін қалаушы Джимми Уэйлс оны «Жыл Уикимедиашысы» деп атады.
## Жастық шағы
Тауфик Росман 1999 жылы 8 қыркүйекте дүниеге келген. Әкесі – мұғалім.
Оның Уикипедияға алғашқы өңдемесі 8 жасында болды, ол Сабах қаласындағы SK St Mary’s Town мектебінің директорына қатысты ақпараттың ескіргенін байқады.
## Дереккөздер |
Дастан Дәрібайұлы Оразбеков (5 ақпан 1982 жыл, Жамбыл облысы, Сарысу ауданы, Жаңатас қаласында туған) — «Орда» тобының белді әншісі, биші, актёр.
## Өмірбаяны
Кішкентай кезінен өнерге жақын болған. Мектеп қабырғасында жүргенде-ақ, ән айтып, би билеп, сахнаға шыққан.
Әкеcінің есімі – Дәрібай, 2009 ж. өмірден өткен. Анасының аты – Мереке. Ата-анасы сахнаға шығып ән айтпаса да, өз достарының, туған-туыстарының ортасында өте өнерлі жандар болған.
Отбасында төрт ағайынды. Үйінің үлкені – «Орда» тобының әншісі Рүстем, одан кейін Дастан. Меруерт, Гүлшат есімді екі қарындасы бар. 1997 жылы отбасымен Алматы қаласына көшіп келген. Жұбайының есімі - Жанат, Алдияр мен Демирель атты екі ұлы бар.
## Шығармашылығы
Арнайы музыкалық білімі болмағанмен, вокалдан, биден кәсіби мамандардан дәріс алған. Мектеп кезінде Аманжол деген ұстаздан, Алматыға келген соң Көпжасар, Бағым, Фарида, Диана деген кісілерден сабақ алған.Осылайша өзінің музыкалық білімін жетілдірген Дастан ағасы Рүстеммен бірге талантты Беделхандармен танысып, 2000 ж. атақты "Бауыржан-шоу" театрында жұмыс жасай бастайды. Театр құрамында жүріп «Орда» тобына айналған өнерлі жастар, музыкалық және би қойылымдарымен қатар, көріністердегі эпизодтық рөлдерді де алып жүрді. Ол кезде Дастан негізінен халық әндерін орындаған болатын. Кейін өз өнерлерін шыңдаған жігіттер жеке топ болып бөлініп шықты. Содан бері Дастан «Орда» тобының белді мүшесі ретінде ән айтып келеді.
* 2007ж. Жанат есімді аруға үйленіп, отбасын құрды.
* 2009 ж. "Orda brothers" продюсерлік орталығының атынан жеке әнші ретінде Абайдың «Айттым сәлем, Қаламқас» әнін орындап шықты. Сонымен қатар, "Тұмарым" атты жеке әнін халыққа ұсынды. Дастан жеке әнші ретінде қатты таныла қоймаса да, өз тыңдарманын тауып үлгерді. Жуырда тағы да бір әсем әні "Миллион жүрек" жарыққа шығады.
Сондай-ақ, Дастан "Орда" тобымен орындалған бірнеше әндердің әуенін жазып, өзін сазгерлік қырынан да көрсетті. Олар "За тобой", "Не покидай" және "С тобой" әндері. "Не покидай" әні 2007ж. Мәскеудегі “Еуропа плюс” радиостанциясы жүргізген хит-парадтың жеңімпазы атанады.
## Қатысқан сайыстары
Дастан "Орда" тобының құрамында жүріп, көптеген өнер сайыстарына қатысқан. Ал өзінің жеке әншілік шеберлігін «Қазақстан» ұлттық телеарнасында көрсетілетін «Екі жұлдыз» шоу бағдарламасының екінші және төртінші маусымдарында көрсетті. Екінші маусымда жұбы айтыскер ақын Айнұр Тұрсынбаевамен, төртінші маусымда әнші Айқынмен өнер көрсетіп, халықтың зор ықыласына бөленді.
Қазақстан ұлттық телеарнасындағы "Айгөлек" балалар байқауына әділ қазы болып, финалға шыққан бүлдіршінмен дуэт болып ән салды.
## Актерлік жолы
Актер ретінде өзінің дебюттік рөлін 2010ж. 1 шілдеде "Хабар" арнасында көрермен назарына ұсынылған 12 бөлімнен тұратын Ермек Бектасұлы Шынарбаевтың "Астана - махаббатым менің" телехикаясында сомдады. Бұл фильм "Қазақфильм" (Қазақстан) киностудиясы мен "Turkish Radio & Television Corporation" қатысуымен "Eurasia Film Production" киностудияларының біріккен өнімі. Онда Дастан екінші реттік Абзал есімді жағымсыз кейіпкердің рөлін ойнады. Абзал - өз мақсатына жету жолында еш нәрседен тайынбайтын, тіпті достық пен махаббатты да құрбан ететін жан. Актер өз кейіпкерін белгілі мөлшерде түсінуге болады дейді: "Өмірде алдауға тура келетін сәттерде болады, бірақ тек өз шамасында". Дебюттік рөлі болса да, осындай үлкен жобаның жүгін қиналмай алып шықты. Дастанның рөлі телекөрермендердің жоғарғы бағасына ие болды.
Сондай-ақ "Орда" тобы саундтрэк жазған «Мент» фильмінің режиссері сол кинодағы басты кейіпкерді сомдауға шақырған болатын. Бірақ, уақыт тапшылығына байланысты, актердің бас тартуына тура келді. Және Талғат Теменовтің «Преодоление» атты фильміне де шақырту алған. Алайда, бұл фильмнің сценарийі қайтадан жазылып жатқандықтан, оның түсірілім жұмысы әзірге тоқтатылып тұр.
2012ж. Егор Михалков-Кончоловскийдің басқаруымен қазақстандық киноматографисттердің түсірген жобасы "Жан жүрегім - Астана" көркем фильміне қатысты. Онда актер Джулия Ганидің "Дарина" новелласында эпизодтық рөлде ойнады.
Дастан осы жылдың сәуір айында жарыққа шығатын "Jado Production" мен "Orda brothers" бірлесе түсірген Қазақстандағы алғашқы би туралы Есболат Беделханның "Запрещенные танцы" фильміне түсті. Онда актер Альяска есімді кейіпкерді сомдайды.
## Қызығушылығы
Хоббиі - ән айтып, би билеу. Сондай-ақ спорттың күрес, боди-билдинг және бокс деген түрлерімен айналысқан. 2012ж. 18 наурыз күні «Хабар» арнасында «Чемпион» атымен тұсауы кесілген жаңа спорттық-сауықтыру думанына қатысып, өзінің бокстан шеберлігін халыққа паш етіп жүр.
Өнермен қатар жеке бизнеспен де айналысады.
## Айтқан сөздері
"Сахна мен үшін өте бөлек әлем. Мүмкін мен өмірде өте баяу, көп сөйлемейтін тұйық адам шығармын, бірақ сахнада мен бөлекпін. Тіпті арқам қозып кетеді. Сахна арқылы мен өзімнің тыңдармандарыма ішімдегі жан дүниемді ән арқылы жеткізгім келіп тұрады"
—"Жұлдыздар құпиясы" журналына берген сұхбатында.[1]
—"Жұлдыздар құпиясы" журналына берген сұхбатында.[1]
## Қызықты фактілер
* "Орда" тобының жігіттері топтың әрбір мүшесінің ерекшелігі, атқаратын рөлі бар дейді. Дастан - топты алға тартатын күш, "энергиясы".
* Дастан КТК телеарнасындағы "Мәссаған" жобасынан үш рет алданған екен. Бір рет "Орда" тобымен бірге, екі рет жеке өзі алданған.
* Әнші жанкүйерлерінен алған сыйлықтардың ішінде қолдан жасалған "Қағаз кемені" ең ерекше сыйлық деп санайды.
## Жеке орындауындағы әндер
## Фильмография
## Суреттері
*
*
*
*
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* "Орда" тобының жеке сайты Мұрағатталған 28 қаңтардың 2012 жылы.
* «ОРДА» тобының әншісі, Дастан Оразбеков, Сұхбат(қолжетпейтін сілтеме)
* «ОРДА» тобының әншісі, Дастан ОРАЗБЕКОВ: «Актер болудан қорықпаймын…»
* Дастан ОРАЗБЕКОВ: Сахнаға шықсам арқам қозып кетеді Мұрағатталған 10 маусымның 2012 жылы. |
Сарбуфин Темірхан Есенғалиұлы (1928 ж. т., Атырау облысы, Доссор кенті) – экономист, Қазақстанның еңбек сіңірген экономисі (1981). Қазіргі ҚазҰУ-ды бітірген. (1963). Ембі кен орындарында экономист, аға инженер, бөлім бастығы, «Маңғыстаумұнайгаз» бірлестігінде бас экономист, бас директордың бірінші орынбасары қызметтерін атқарды. Ғылыми-зерттеулік жұмыстарымен шұғылданып, Өзен, Жетібай кен орындарындағы тұрып қалған ұңғымаларды қатарға қосу үшін «Жөндеу» ЖШС-ін ашты. Инженер В.Т.Муллаевпен бірлесіп, газды жинаған соң байытудың тиімді жолын өндіріске енгізді. Ол Өзендегі газ-мұнай әдісінің тиімділігін арттырып, қабатқа айдалғаннан кейін 7 – 10%-дан көп метан алуға болатынын дәлелдеген. Сарбуфин «Құмкөл» кен орнын игеріп, пайдалануға тапсыру үшін көп еңбек сіңірді. «Құрмет белгісі» орденімен, медальдармен және Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен марапатталған.
## Дереккөздер |
Селин Сон (кор. 셀린 송; 19 қыркүйек, 1988, Оңтүстік Корея) — оңтүстік кореялық және канадалық кинорежиссёр, сценарийші және кинопродюсер. Оның «Өткен өмірлер» атты режиссерлік дебюті 2023 жылы« Сандэнс кинофестивалінде» жарық көрді.
Сонг Оңтүстік Кореяда дүниеге келген. Сонг ата-анасы, екеуі де өнер адамдары, ол отбасымен 12 жасында Канаданың Онтарио провинциясындағы Мархэмге қаласына көшті.
## Фильмография
* 2021 — «Уақыт дөңгелегі» (телехикая) / The Wheel of Time — 8-ші бөлім сценарийшісі
* 2023 — «Өткен өмірлер» / Past Lives — режиссер, сценарийші
## Дереккөздер |
Сапаров Әбдікерім (1918, Маңғыстау ауданы, Мырзайыр-Басқұдық жері – 1999) – соғыс және еңбек ардагері, жұмысшы. Ұлы Отан соғысына қатысқан. 1946 ж. бастап Ақырап, Екпінді ұжымшарларында, Куйбышев атындағы, «Комсомол» кеңшарларында жұмыс жасаған. Қызыл жұлдыз, 1-дәрежелі Отан соғысы (1985) ордендерімен, «Ерлігі үшін» (1946), «Еңбек үздігі» (1973) медальдарымен марапатталған.
## Дереккөздер |
Subsets and Splits
No saved queries yet
Save your SQL queries to embed, download, and access them later. Queries will appear here once saved.