text
stringlengths 3
252k
|
|---|
Магомаев
* Абдул Мүсілім Магомет Магомаев - Әзірбайжан кеңес композиторы, дирижер, музыка саласының және қоғам қайраткері, Әзірбайжан КСР-інің еңбек сіңірген өнер қайраткері
* Мүслім Магомаев — Кеңес Одағының, Әзірбайжанның және Ресейдің опера және эстрада әншісі (баритон), КСРО Халық әртісі (1973) |
Бекшорин, Бекчурин Меңдияр (1740 — 1821) — елші, ауыз әдебиеті нұсқаларын жинаушы. Ұлты — татар.
Қызметін Орынбор генерал-губернаторының кеңсесінде “татар тілінің аудармашысы” болудан бастады (1750). Бекчурин жарты ғасыр уақыт бойы Ресей өкіметінің түрлі дипломатиялық тапсырмаларын орындаумен шұғылданды. Осы мақсатта Орта жүз және Кіші жүз қазақтарына бірнеше рет сапармен келіп қайтты. 1778—1979 жылы бірінші рет Тоғым сұлтанға Санкт-Петербургтегі император сарайынан шақыру әкеліп, екінші рет Ресей Сыртқы істер коллегиясы атынан арнайы грамота мен сыйлықтар тапсыру үшін Абылай хан ордасында болды. 1780 — 1981 жылы Ресей елшілігін басқарып, қазақ даласы арқылы Орынбордан Бұхараға сапар шекті. Оның бұл саяхаты кезіндегі жазбалары “Шығыс жинағының” (“Восточный сборник”) 1916 жылы 2-кітабында (275 — 321 бет жарияланды. Бекчурин 1790 жылы Орынбор мүфтиі Мұхамеджан Хұсайыновпен бірге Сырым Датұлымен кездесуге, 1795 жылы Кіші жүз сұлтаны Есімді хан сайлауға қатысты. 1803 жылы Я.П. Гавердовский бастаған керуенмен Бұхараға барды. Бекчурин 1817 ж. қазақтың “Барсакелмес” ертегісін жазып алып, “Санкт-Петербургские ведомости” газетінде жариялады (1839, 17 ғ.). 1819 ж. Коллегия кеңесшісі дәрежесінде Ресей елшілігімен Хиуада болды.
## Дереккөздер |
* Жаңатоған — Қарағанды облысы Қарқаралы ауданындағы ауыл.
* Жаңатоған — Қарағанды облысы Осакаров ауданындағы ауыл. |
Сақмар (башқ. Һаҡмар, орыс. Сакмара) — Ресейдегі өзен. Башқұртстан (348 км) және Орынбор облысы (412 км) аумақтары арқылы ағып өтеді. Өзен Орынбор қаласы мен Орынбор облысының шекарасынан 327 км қашықтықта Жайық өзеніне құяды.
## Географиялық ақпараты
Ұзындығы 798 км, алабының ауданы 30 200 км², жалпы құлау биіктігі 570 м. Оралтау жотасының баурайынан басталып, оңтүстікке қарай кең таулы алқапта ағып, Жылайыр үстіртін басып өтеді, шатқалды тереңде жарып, батысқа бұрылады.
Негізінен қар суымен қоректенеді. Сел сәуірден маусым басына дейінгі аралықта болады. Жылдық орташа су шығыны сағадан 55 км жерде 144 м³/с. Қарашада қатып, сәуірде сең жүреді.
Бұл әжептәуір суы мол өзен болып келеді. Ағысы қатты, Орынборға жақынырақ тыныш. Өзендегі су жазда да салқын (ыстық күндері 23 градусқа дейін жетеді). Ені 80 метрге дейін немесе кей жерлерде одан да көпке жетеді, тереңдігі 5 метрге дейін жетеді. Жайық өзеніндегі температурамен салыстырғанда Сақмарадағы температура 2 градусқа төмен.
## Атауы
«Үлкен сызба кітабында» (1627) өзен Сақмар деп аталған.
Г.Ф.Вильдановтың айтуы бойынша, өзен аты башқұрттың һаҡ бар – «абайлап бару, сақ бару» немесе һаҡмыр – «тамшылау» сөздерінен шыққан. Өзен Башқұртстанның оңтүстік-шығыс шекарасына жақын жерде ағып жатты, сондықтан аңыз бойынша, өзенге жақындаған кезде олар: «Абайлап бар, сақ бар» дейтін.
А.А.Камаловтың айтуынша, башқ. Һаҡмар деген Һаҡ жалпы фин-угор тіліндегі jok – «өзен» және мар – «қала» деген сөзден шыққан.
Сақмар гидронимін мажар тіліндегі ар – «ағын» сөзінен қалған деген нұсқасы да бар (Оралдағы және бұрынғы КСРО-ның еуропалық бөлігіндегі Сақмар, Самар, Қонар, т.б. өзендердің атауларын салыстырыңыз).
«Орал батыр» дастанында Шүлген мен Айсұлудың баласы Сақмар.
## Салалары
* 32 км: Орта Қарғалы өзені
* 40 км: Қарғалы өзені
* 59 км: Сайылмыш өзені
* 91 км: Шебенлі өзені
* 100 км: Березовый жылғасы
* 109 км: Елшан өзені
* 133 км: атаусыз өзен
* 138 км: Орта Шебенлі өзені
* 182 км: Шебенлі өзені
* 210 км: Қаражылға өзені
* 220 км: Үлкен Иік өзені
* 253 км: Қасмарт өзені
* 264 км: Чертанка (Чертанка) жылғасы
* 290 км: Кондуровка жылғасы
* 299 км: Кармолка жылғасы
* 302 км: Благодерка жылғасы
* 348 км: Куруил өзені
* 362 км: Бұхарша (Бухарна) өзені
* 378 км: атаусыз өзен
* 386 км: Қошақан өзені
* 432 км: Қатралы өзені
* 448 км: Уәзәм өзені
* 453 км: атаусыз өзен
* 472 км: Жылайыр (Орман-Жылайыр)
* 475 км: атаусыз өзен
* 486 км: Бирмасбаш өзені
* 496 км: атаусыз өзен
* 498 км: атаусыз өзен
* 524 км: Тілек жылғасы
* 546 км: Баракал өзені
* 573 км: Сақмартілі жылғасы
* 584 км: Жалаң Жылайыры өзені
* 620 км: Кіші Жолық өзені
* 623 км: Мағаш өзені
* 626 км: Лайымберді өзені
* 640 км: Куашлы өзені
* 648 км: атаусыз өзен
* 658 км: Батқақлы өзені
* 664 км: Қышлауар өзені
* 670 км: Күсәбә өзені
* 677 км: атаусыз өзен
* 698 км: атаусыз өзен
* 702 км: Таулы өзені
* 722 км: Сапсал өзені
* 736 км: Кеуіште өзені
* 742 км: Талашты өзені
* 742 км: Шырды өзені
* 760 км: Бердіжылға өзені
* 770 км: Көкеділ өзені
* 774 км: Бөрілі өзені
## Елді мекендері
Сақмара өзені бойында Қуандық қаласы, Сарықтас, Бектемір, Черный Отрог, Сакмара, Никольское, Татар Қарғалысы және т.б. ауылдары орналасқан.
## Дереккөздер |
Үлкен Иік (башқ. Оло Эйек, орыс. Большой Ик) — Ресейдің Башқұртстан мен Орынбор облысындағы өзен. Өзен сағасы Сақмар өзенінің оң жағалауынан 220 км қашықтықта (Жайық су алабы) орналасқан.
## Географиялық ақпараты
Өзеннің ұзындығы — 341 км, су алабының ауданы — 7670 км². Жылайыр үстірті бойымен ағыс кезінде өзен аңғарының беткейлері негізінен тік және жартасты, қатты ойылған. Сағаның биіктігі — теңіз деңгейінен 133 м.
Жылайыр ауданының Кананиколское ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 12 км жердегі Жылайыр үстіртінде басталып, Башқұртстан Республикасының Жиенсора, Көгершін аудандары, одан әрі Орынбор облысының Сарықтас ауданы арқылы ағып өтеді.
Өзен негізінен қармен қоректенеді. Сағадан 36 км қашықтықтағы орташа көпжылдық су ағыны 56,8 м³/с құрайды.
Үлкен Иіктің негізгі салалары: оң жағында — Кіші Иік өзені, сол жағында — Инек және Үлкен Сүрем өзендері.
Мұрадым шатқалында осындай атаумен табиғи саябақ ұйымдастырылған.
## Салалары
* 14 км: Әселе (сол)
* 38 км: Өсқалық (сол)
* 55 км: Дубовка (оң)
* 58 км: Үлкен Сүрем (сол)
* 58 км: Старосейка (оң)
* 70 км: Бурылша (сол)
* 78 км: Ташла (оң)
* 89 км: Үрген (сол)
* 109 км: Саз (сол)
* 151 км: Көгершін (сол)
* 163 км: Инек (сол)
* 165 км: 3-ші Кукруй (сол)
* 171 км: Шабақлы (оң)
* 174 км: Нақыз (оң)
* 186 км: Жоғарғы Отар (сол)
* 201 км: Майқы (сол)
* 210 км: Кусюкла (оң)
* 220 км: Кіші Иік (оң)
* 229 км: Тасса (оң)
* 242 км: Уары (оң)
* 252 км: Үлкен Қосжылға (оң)
* 252 км: Кіші Қосжылға (оң)
* 257 км: Ямашла (оң)
* 264 км: Әуешлі (сол)
* 277 км: Бердәш (сол)
* 298 км: Қуалат (сол)
* 310 км: Финаениха (оң)
* 319 км: Калмычиха (оң)
## Дереккөздер |
Қуыршақтар алқабы — Жаклин Сюзанн жазған 1966 жылғы американдық роман. 30 миллионнан астам данамен сатылған роман онжылдықтағы ең үлкен бестселлер болды. 1967 жылы экранға шығарылды.
## Мазмұны
Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейін роман кәсіби мансабын бастап, оларды елестетпейтін биіктерге көтеріп, содан кейін өздерін жойып жіберетін үш жас әйелдің хронологиясын баяндайды.
«Қуыршақтар» деп роман кейіпкерлері барбитураттарды, ал «қуыршақтар алқабы» деп Голливудты білдіреді, өйткені көптеген Голливуд жұлдыздары «қуыршақтарды» теріс пайдаланатындықтан.
## Прототиптер
Жаклин Сюзанн романның қызғылт түсті қағазға бас әріппен басылған қолжазбасын баспаға әкелді.
Нили О'Хара Джуди Гарландқа негізделген деп есептеледі, ал Дженнифер Кэрол Лэндиске негізделген. Бродвей мюзиклдерінің жұлдызы және автордың кумирі Этель Мерман романда Хелен Лоусон деген атпен бейнеленген.
## Дереккөздер |
Муби (монжул) — Чадта тұратын жалпы саны 250 мың адамнан тұратын халықтар тобы, сонымен қатар негізгі этникалық топқа жақын халықтар кіреді: джонкор, дангалеат, бидьо, беданга, могум.
## Тілі
Тілі – муби (чеке) тілі.
## Діні
Дінге сенушілердің діни байланысы: сүнниттік мұсылмандар.
## Кәсібі
Негізгі кәсібі – ірі және ұсақ мал өсіру, қолмен атқарылатын егіншілік, аңшылық, терушілік. Мубилер тоқыма бұйымдарын, былғары бұйымдарын, керамика, геометриялық өрнектері бар қамыс тоқыма бұйымдарын, күміс, мыс, піл сүйегінен жасалған әйелдер зергерлік бұйымдарын өндіруді дамытқан.
## Өмір салты
Негізгі әлеуметтік бірлік – үлкен отбасы қауымдастығы. Патрилиндік линиялар әртүрлі дәрежедегі көсемдер басқаратын руларды құрайды. Неке вирилокальды, көп әйел алу жиі кездеседі.
Қоныстары ықшам, домалақ үйшіктерден тұрады. Өте төмен түсетін биік конустық шатырдың астында саздан жасалған қабырғалары бар. Астық қоймалары бөтелке тәрізді. Ауыл тікенді бұталармен қоршалған.
Ерлер киімі кең шалбар мен кең жеңі бар туника тәрізді жейдеден тұрады. Әйелдер қара немесе жолақты ашық матадан тігілген ұзын көйлектер киіп орамал тағады.
Тағамдары - сүтте жаслған тары, күріш ботқасы, құмай және көкөністерден, жемістерден, құрмадан жасалған тағамдар.
## Дереккөздер |
Оралтау немесе Орал жотасы (башқ. Уралтау) — Оңтүстік Оралдың ең ұзын тау жоталарының бірі.
## Этимологиясы
Бұл атау түркі тектес және сонау 1672 жылы Аралтов түрінде айтылған, Оралтау екі сөзден тұрады: түркі. арал — «даладағы орман аралшығы, төбе», соңғысы осы салыстырмалы түрде аласа жотаға жақсы сәйкес келеді, ал екінші сөзі түркі. тау, ол кейде бұрмаланған тав, тов (мысалы, Саратов — Сарытау) ретінде кездеседі. Бастапқы арал ақырында оралға айналып, Орал тауларының бүкіл тау жүйесіне қолданылды.
## Негізгі ақпараты
Жота Башқұртстан Республикасының Баймақ, Бөріжан, Әбжәлел, Белорет, Ушалы аудандары, сондай-ақ Челябі облысының Златоуст және Мейіс қалалық округтерінің аумағы арқылы 290 шақырымға созылып жатыр. Жотаның ені орталық бөлігінде 10-нан 20 км-ге дейін жетеді. Оның биіктігі Оралдың батыс жоталарымен салыстырғанда кішкентай және орта есеппен 1000 метрден аспайды. Оралтаудың ең биік шыңы — Белорет ауданындағы Аруақрез тауы (1068 м), оның аты өзіне жақын жерден бастау алатын Аруақ және Рез өзендерінің атымен аталады.
Оралтау — шығысқа (Жайық өзеніне) және батысқа (Шолманға құятын Ақеділ өзеніне) ағатын Оңтүстік Орал өзендерінің негізгі суайрығы болып келеді.
Оралтаудың құрамы Аулақ, Иремел және т.б. сияқты батыс жоталарының құрамынан айтарлықтай ерекшеленеді. Жотаның құрылымы негізінен бүкіл ұзындығы бойынша тұрақты метаморфтық тақтатастар және кварциттерден тұрады. Тектоникалық тұрғыдан алғанда Оралтау күрделі дөңестерін құрайды. Жотаның бедері бір-бірінен алшақ, жұмсақ сызықты ойпаңдармен бөлінген қатарлас тізбектер, бөктер менен биік төбелер жүйесімен бейнеленген орташа және аласа шоқылы-таулы келеді. Шыңдарда жартасты биік төбелер түріндегі денудациялық қалдықтар көтеріледі.
Ландшафттарда тік дифференциацияның көрінісі байқалады. Жотаның солтүстік, биік бөлігінің ландшафттары селдір тоғай таптары мен тау шалғындары бар, сағызқарағай араласқан ақшылқылқан жапырақты тайгалармен сипатталады. Орталық бөлігі шымды-күлденген және сұр орманды топырақтарда қарағай менен қайың ормандарымен сипатталады. Жотаның оңтүстік, аласа және тегістелген бөлігіндегі сұр орман топырақтарында қарағай, қайың, көктерек ормандары басым.
## Дереккөздер |
Мурле (бейр, аджиба, муруле) — жалпы саны 230 мың адамды құрайтын Суданда қоныстанған халық. Сонымен қатар Эфиопияда 30 мың адам тұрады.
## Тілі
Тілі - мурле немесе капета тілі.
## Діні
Дінге сенушілердің діни байланысы: дәстүрлі наным-сенімдер, бөлігі – сүнниттік мұсылмандар.
## Кәсібі
Мурле жартылай отырықшы, ал кейбір топтары жартылай көшпелі өмір салтын ұстанады. Дәстүрлі шаруашылықтың негізгі салалары жайылымдық мал шаруашылығы (ұсақ және ірі қара мал өсіру) және қолмен атқарылатын егіншілік (тары, жүгері, асқабақ, жержаңғақ, күнжіт, темекі). Қосымша салалар: аңшылық және балық аулау.Қолөнерден геометриялық ою-өрнектерді пайдалана отырып, түрлі-түсті кілемшелер, қоржындар, шағын ыдыстар тоқу, ағаш ою, тері өңдеу, олардан бұйымдар жасау дамыған.
## Өмір салты
Мурленің әлеуметтік ұйымы әлеуметтік және жас ерекшеліктеріне байланысты рулық құрылымға ие. Шағын әлеуметтік бөліністер – тектік және одан да үлкен патрилинейлік рулық генеалогиялық байланыстармен байланысты.Неке патрилокальды, көп әйел алу жиі кездеседі.
Тұрақты жаңбырлы маусымдағы елді мекендері шоғырланып орналасып, дуалдармен қоршалған. Тұрғын үйлері – домалақ үйшік – көң мен ұсақталған сабанмен саз қоспасы жағылған өрілген қаңқа, төбесі шөппен жабылған конустық шатыр. Көшпелілерде - бұтақтардан жасалған үйшік.
Ерлердің дәстүрлі киімі оң иыққа түйінделген белдік пен үлкен жамылғыдан тұрады. Әйелдер үшін - былғарыдан немесе өсімдік талшықтарынан жасалған қысқа белдемше. Қазіргі уақытта «саронг» сияқты киімдер жиі кездеседі.
Азық-түліктері - сүт және өсімдік тектес тағамдар (жарма, көкөніс, қышқыл сүт және басқа да сүт өнімдері, қан мен сүт қоспасы), балық, аң. Шығыс Африкадағы барлық малшылар сияқты етті сирек жейді.
Ауызша шығармашылық тайпалардың, олардың ата-бабаларының шығу тегі туралы мифтермен ұсынылған, ән мен музыкалық шығармашылық дамыған.
## Дереккөздер |
Ирендік (башқ. Ирәндек, Ирәндек йыры) — башқұрт халық әні, жыры.
## Тарихы
Аңыз бойынша, әнді XVIII ғасырда Ирендік жотасының сұлулығына тәнті болған аңшы әрі қурайшы (сыбызғышы) Болқайыр шығарған.
«Ирендік» әнінің алғашқы нотасын С.Ғабяши жазып, 1935 жылы «Башқұрт халҡ йырҙары» («Башқұрт халық әндері») жинағында басып шығарды. Ән нұсқаларының жазбасын Х.Ф.Ахметов, Л.Н.Лебединский, И.В.Салтыков, Ғ.З.Сүлейманов жасаған.
Ән мен әуен нұсқаларын Қ.М.Дияровтан Ф.Х.Қамаев жазып алған.
Әннің ырғағы айқын, екпіні көтерілетін ұшқыр би сипаты бар.
«Ирендік» әнінің өңдеулерін Ахметов, М.М.Валеев композиторлар дауыс пен флейтаға, С.Габяши, С.А.Низаметдинов, М.П.Фоменков a cappella хорға арнады.
## Орындаушылар
Ф. Құлдиарова, А. Г. Галимов, Ф. Ф. Гараев, Р. А. Гареев, Илфак Смақов, Ыдырыс Ғазиев және басқалары.
## Сөзі
## Әдебиет
* Алкин М. С. Башҡорт йыры. Башҡорт фольклорында вокаль жанрҙар, уларҙы башҡарыу традициялары. — Өфө, Китап, 2002. — 40-сы бит.
* Башkорт халыk ижады: Йырзар. 1-се китап. Өфө, 1974 йыл;
* Дияров К. М. Сал Уралдың моңдары. Өфө, 1988;
* Рыбаков С. Г. Музыка и песни уральских мусульман. СПб., 1897;
* Лебединский Л. Н. Башкирские народные песни и наигрыши. М., 1962;
## Дереккөздер |
Қырықтытау (башқ. Ҡырҡтытау, орыс. Крыктытау) — Башқұртстанның шығыс бөлігінде орналасқан Оңтүстік Орал таулы жотасы.
## Сипаттамасы
Жотаның ұзындығы шамамен 60 шақырымды құрайды, ол Башқұртстан Республикасының Әбжәлел және Белорет аудандары шегінде солтүстік және солтүстік-шығыс бағытта Үлкен Қызыл өзенінің аңғарымен созылады.
Жота қалдық тасты биік төбелері бар бойлық тізбектер жүйесінен тұрады. Ең биік таулары Қаратас (1118 м), Шыршалытау (1108 м), Көсем (1080 м), Қосай (1048 м).
Жота жанартаутекті жыныстардан — порфириттерден, туфтардан, туфобрекчиялардан құралған.
Солтүстік және батыс экспозициялары бар жотаның беткейлері қайың ормандарымен, ал шыңдарында - ақшыл сұр орманда және жұқа жетілмеген топырақта қайың мен қарағай араласқан жалпақ жапырақты ормандармен жабылған. Тілімденген құлама беткейлер жапырақты орман алқаптары бар далаланған шалғындарымен жабылған. Оңтүстік және шығыс экспозициялары бар жотаның беткейлері бозды-бетегелі даламен жабылған, ал Қырықтытаудың оңтүстік бөлігінің шыңдары селдір сиретілген шабындық шөбі бар жусанды-бетегелі далалармен шектелген.
## Қосымша ақпарат
Жотаның баурайында Башқұртстанның бірнеше табиғи ескерткіштері бар:
* жотаның Бабай, Қошай, Хандық шыңдары бар бөлігі
* Ұлтық-Қарақас шатқалы
* Қаратас тауы
* Хуускан шатқалы
## Топонимикасы
«Қырықты» сөзі бір нұсқа бойынша, башқұртша «ҡырҡты» — «қырқылған», «шауып тастау» ал басқа нұсқасына келсек, башқұртша «ҡырҡ» — «қырық», санды не «көп» деген мағынада.
## Дереккөздер |
Әлібек Әсетұлы Бақаев (9 ақпан 1981, Алматы, Қазақ КСР, КСРО) - қазақстандық дипломат
## Өмірбаяны
2002 жылы Қазақ Мемлекеттік Халықаралық қатынастар және әлем тілдері университетін ("аудармашы-синхронист" мамандығы), 2011 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының магистратурасын ("Саясаттанушы" мамандығы) бітірген.
2004 жыл — Қазақстан Сыртқы істер министрлігі Еуропа және Америка департаментінің (ҚР СІМ) референті.
2004-2008 жылдары-Қазақстанның Германиядағы Елшілігінің атташесі.
2008-2009 жылдары-Қазақстанның экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі халықаралық мәселелер жөніндегі кеңесшісі, хаттаманың бастығы.
2009-2012 жылдары-Қазақстанның экономикалық даму және сауда министрлігінің Халықаралық қатынастар департаментінің, Стратегиялық жоспарлау және талдау департаментінің директоры.
2012-2013 жылдары-ҚР СІМ Жалпыазиялық ынтымақтастық департаменті Азия диалог форумдары басқармасының бастығы.
2013-2015 жылдары-ҚР СІМ Жалпыазиялық ынтымақтастық департаменті директорының орынбасары, міндетін атқарушы.
2015-2019 жылдары-ҚР СІМ Жалпыазиялық ынтымақтастық департаментінің директоры.
2019 жылғы 4 қыркүйек — 2022 жылғы 21 қазан — Қазақстанның Швейцария Конфедерациясындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі.
2020 жылғы қаңтардан 2022 жылғы 21 қазанға дейін-Қазақстан Республикасының Иерусалим, Родос және Мальта Әулие Джон ауруханаларының Егеменді Әскери ордені жанындағы Ватикан штатындағы Лихтенштейн Княздігіндегі Төтенше және Өкілетті Елшісі.
2022 жылғы 21 қазаннан бастап — Қазақстанның Аустрия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, Вена қаласындағы халықаралық ұйымдар жанындағы Қазақстанның Тұрақты өкілі.
2023 жылдың 14 тамызында Қазақстан Республикасының Аустрия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, Қазақстан Республикасының Вена қаласындағы халықаралық ұйымдар жанындағы Тұрақты өкілі, Қазақстан Республикасының Словения Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқарушы лауазымдарынан босатылды
## Дереккөздер |
Талқас (башқ. Талҡаҫ, орыс. Талкас) — Орал тауларының шығыс беткейіндегі көл. Башқұртстанның Баймақ ауданының аумағында орналасқан.
## Географиясы
Көл тұщы, тектоникалық текті, алабы тар тау аралық ойысты алып жатыр. Ирендік жотасының батыс беткейінде, Төбе ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 4 шақырым жерде орналасқан. Оңтүстік жағалауында Исен ауылы орналасқан. Солтүстік және оңтүстік жағалаулары жайпақ, кей жерлері батпақты, батысы мен шығысы — тік келеді. Шығыс жағалауы көбіне жартасты, қандыағаш, қайың, сағызқарағай ормандарымен жабылған, батыс жағалауы да бұрын орманды болған, бірақ ағаштардың кесілгендіктен бірте-бірте селдір қайың орманына айналды. Таналықтың бір саласы Шугур өзеніне құятын маусымдық ағысы бар. 1978 жылы Талқас көлі табиғат ескерткіші болып жарияланды.
## Биоресурсы
Көлде шаян, оңғақ, ақ сақа, шортан, балпанбалық, алабұға, сары шабақ (оны басқаша торта балық дейді) бар. Жағалауды жағалай ұшқан қаражемсаулы маймаққаз мен тұрпан ұялайды. Шығыс жағалауға жақын жерде 8-10 метр тереңдікте сазды емдеуде қолданылатын шірік тұнба, түптік шөгінділері жатыр.
## Рекреациялық ресурстары
Суының ерекше тазалығы мен көркем ландшафтының арқасында көл Оңтүстік Оралдағы ең танымал демалыс орындарының бірі болып табылады (көбінесе «Жайық інжу-маржаны» деп аталады). «Талқас» шипажайы (1931 жылы салынған) су жағасынан 300 метр жерде орналасқан.
## Әдебиет
* Ахметшин Б. Легенды и были озера Талкас / Б. Ахметшин // Бельск. просторы. — 2001. — № 11. — С. 131—138.
* Савченко Т. На берегах башкирского Байкала / Т. Савченко // Респ. Башкортостан. — 2004. — 1 июля.
## Сілтеме
* По тропам Южного Урала. Фотогалерея озера Талкас (орыс.). Басты дереккөзінен мұрағатталған 20 тамыз 2009.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 11 желтоқсан 2019.
* Справочная статья. Озеро Талкас. (орыс.). Басты дереккөзінен мұрағатталған 17 маусым 2019.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 11 желтоқсан 2019.
* Виртуальный тур по озеру Талкас (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 11 желтоқсан 2019.
## Дереккөздер |
Бұл Қазақстандағы дипломатиялық өкілдіктердің тізімі. Қазір Астанада 61 елшілік бар.
## Астанадағы елшіліктер
## Уәкілдіктер
## Елшіліктердің кеңсе бөлімдері
## Консулдық
## Құрметті консулдықтар
### Галерея
*
*
*
## Тағы қараңыз
* Қазақстанның дипломатиялық қатынастары
* Қазақстанның сыртқы саясаты
* Қазақстандағы елшілер тізімі
* Қазақстанның дипломатиялық өкілдіктерінің тізімі
## Сілтеме
* Қазақстан СІМ сайты
## Дереккөздер |
2023 жылдың наурызындағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасы БҰҰ-ға мүше 184 мемлекетпен, сондай-ақ БҰҰ бақылаушыларымен дипломатиялық қарым-қатынаста:
* Папалық Тақ — өзінің қосалқы егемендік аумағына ( Ватикан) иелік ететін, persona sui generis мәртебесі бар субъект
* Мальта ордені
* Палестина
БҰҰ-ға мүше мемлекеттердің ішінде Қазақстанның мына мемлекеттермен дипломатиялық қатынасы жоқ:
## Дипломатиялық қатынасы бар елдер
## Дереккөздер |
Армения мен Қазақстан 1992 жылы 27 тамызда дипломатиялық қарым-қатынас орнатты. Арменияның Астанада елшілігі бар, ал Қазақстанның Ереванда елшілігі бар. Екі ел де Еуразиялық одақтың, Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының, Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының және Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының толыққанды мүшелері болып табылады. Қазақстанда армян тектес 25 000 адам тұрады. Тарих бойы Қазақстан Өзбекстанмен бірге өзінің армян халқын қабылдаған түркі елі болды.
## Тарихы
1918 жылға дейін екі ел де Ресей империясының құрамына кірді, ал 1991 жылға дейін екеуі де КСРО құрамына кірді. Дипломатиялық қатынастар екі ел арасында 1992 жылы 27 тамызда құрылды. 1991–1992 жылдары Қазақстан Бірінші Таулы-Қарабақ соғысын реттеуге қатысты. 1993 жылдың маусым айынан бастап Қазақстанда Армения елшілігі ашылды. Қазақстанның Армениядағы елшілігі 2007 жылғы наурыздан бастап жұмыс істейді.
## Өзара қарым-қатынас
2014 жылы Қазақстан Армения құрамындағы Таулы Қарабақтың Еуразиялық Экономикалық Одаққа қосылуына қарсы болды, ал президент Нұрсұлтан Назарбаев мемлекеттер БҰҰ мойындаған шекаралар арқылы ғана қосыла алады деп мәлімдеді, Бұл Арцах Республикасының басшылығын, сондай-ақ армян халқын ашуландырды, оның 64% сол кезде ЕАЭО-ға кіруге уақыт келді. таулы Қарабақпен бірге болады. Сәуір соғысы кезінде Қазақстан ЕАЭО сәуір саммитін Ереваннан Мәскеуге көшіруді ұсынғанға дейін Арменияның тактикасына қатысты шағымдарын білдірді. Саммитке Ереванға келетін Қазақстан премьер-министрі Кәрім Мәсімовпен телефон арқылы сөйлескен Армения премьер-министрі Овик Абраамян бұл ұсыныстан бас тартып, Мәскеу саммитіне бойкот жариялай алатынын ескертті. Қазақстаннан келген бизнес-делегация жоспарланғандай Еревандағы "Инвест Армения-2016" форумына қатысқан жоқ, бұл Армения өнеркәсіпшілері мен кәсіпкерлері одағының төрағасын Қазақстанды "тоталитарлық ел" деп сипаттауға мәжбүр етті, мұнда "шақырудан бас тарту үшін оларға команданың алғашқы сөздері жеткілікті" Армян Харич ауылы Президент Назарбаевты оның есімімен аталған көше атауынан айырды, ал әкім Назарбаев біздің досымыз болуы керек деп мәлімдеді, бірақ қазір ол "армяндар біздің ағаларымызды өлтіреді". Егер әзербайжандар олардың ағалары болса, армяндар олардың жауы болуы керек".
## Екі жақты сапарлар
* 1999 жылғы 1-2 қыркүйек аралығында Армения президенті Роберт Кочарян Қазақстанға ресми сапармен барды. Ол сондай-ақ 2006 жылдың қарашасында ресми сапармен болды. Президент Серж Саргсян Қазақстанға 2008 жылғы шілде мен желтоқсанда, 2009 жылғы қазан мен желтоқсанда, 2010 жылғы шілдеде, 2012 жылғы сәуірде және 2014 жылғы мамырда келді.
* 2001 жылдың мамыр айында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Арменияға ресми сапармен барды.
## Елшілер
### Армениядағы Қазақстан елшілері
* Айымдос Бозжігітов (2010-2015)
* Тимур Оразаев (22 сәуір 2016-14 қаңтар 2021)
* Иманбаев Болат (2021 жылы 12 ақпанынан бері)
### Қазақстандағы Армения елшілері
* Арман Меликян (1993-1999)
* Эдуард Хуршудян (1999-2004)
* Левон Хачатрян (2005-2008)
* Василий Газарян (2008-2013)
* Ара Саакян (2013-2018)
* Гагик Галачиан (2018-2020)
* Гевондян Армен (2022 жылдың 12 сәуірінен бері)
## Тағы қараңыз
* Қазақстанның халықаралық қатынастары
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылғы 22 қазанда орнатылды.
Қарым-қатынас тарихы негізгі ресейлік-қазақстандық құжаттар:
* 1992 жылғы 25 мамырдағы достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы шарт.
* 1994 жылғы 21 қазандағы сыртқы шекараларды қорғаудағы ынтымақтастық туралы шарт (1999 жылғы 30 желтоқсанда ратификацияланған).
* 1995 жылғы 20 қаңтардағы Ресей-Қазақстан ынтымақтастығын кеңейту және тереңдету туралы Декларация.
* 1998 жылғы 6 шілдедегі ХХІ ғасырға бағытталған Мәңгілік достық пен одақтастық туралы Декларация.
* Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт (ҰҚШҰ) 1992 жылғы 15 мамырдағы.
* 2005 жылғы 18 қаңтардағы Қазақстан-Ресей мемлекеттік шекарасы туралы шарт.
* 2010 жылғы 7 қыркүйектегі өңіраралық және шекара маңы ынтымақтастығы туралы келісім.
* 2013 жылғы 11 қарашадағы ХХІ ғасырдағы тату көршілік және одақтастық туралы шарт.
* Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы 2013 жылғы 24 желтоқсандағы әскери-техникалық ынтымақтастық туралы шарт (2015 жылғы 17 ақпанда ратификацияланған).
* Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) туралы 2014 жылғы 29 мамырдағы шарт.
## Елдердің жалпы сипаттамасы
## Тарихы
## Саяси қатынастарды дамытудың негізгі тенденциялары
Қазақстан мен Ресейдің қарым-қатынасы саяси мәдениеттің жоғары деңгейімен ерекшеленеді. Қазіргі кезеңде стратегиялық әріптестіктің негізі ХХІ ғасырдағы тату көршілік пен одақтастық туралы шарт болып табылады. Тараптар тұрақты кездесулер өткізеді. Қазақстан мен Ресей БҰҰ, ЕҚЫҰ, ТМД, ҰҚШҰ, ШЫҰ және басқа да халықаралық ұйымдар шеңберінде көпжақты форматта белсенді өзара іс-қимыл жасайды.
Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан мен Ресей әскери ынтымақтастық туралы Шартқа сәйкес "Тараптардың бірінің қауіпсіздігіне, тәуелсіздігіне немесе аумақтық тұтастығына қатер төндіретін жағдай туындаған жағдайда, Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы халықаралық ынтымақтастыққа сәйкес бір-біріне қажетті көмек, оның ішінде әскери көмек көрсету жөнінде кідіріссіз консультациялар жүргізеді және нақты іс-қимылдар жасайды" деп мойындады 1992 жылғы 25 мамырдағы достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы екіжақты шартпен және 1992 жылғы 15 мамырдағы Ұжымдық қауіпсіздік туралы шартпен.
1994 жылы Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Н.Ә.Назарбаев өз сөзінде Мәскеу мемлекеттік университетінде еуразиялық интеграция бастамасын көтерді. М. в. Ломоносова Ресейге ресми сапары барысында.
1994 жылы наурызда елдер арасында Байқоңырды жалға алу шарттары туралы келісімге қол қойылды, оған сәйкес ғарыш кешені Ресейге 20 жылға жалға беріледі, жалдау мерзімі тараптардың өзара келісімі бойынша келесі 10 жылға ұзартылады.
2005 жылы 18 қаңтарда ортақ шекараларды делимитациялау туралы тарихи келісімге қол қойылды.
2018 жылы Қазақстан Президенті Н. Ә. Назарбаев көпжақты іс-шаралар аясында Ресейге 3 рет сапармен келді. В. В. Путин Қазақстанға 2 рет барды. 2019 жылғы 3-4 сәуірде жаңадан сайланған Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Мәскеуге ресми сапары өтті. 2019 жылғы 8-9 мамырда Қазақстанның бұрынғы президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қызыл Алаңдағы Жеңіс шеруіне қатысты. 2019 жылғы 28-29 мамырда Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путин Нұр-сұлтан қаласында болып, ЕАЭО мерейтойлық саммитіне қатысып, ҚР Президенті Қ.Тоқаевпен және ҚР бұрынғы Президенті — Н. Назарбаев. 2019 жылы екі елдің үкімет төрағалары Дмитрий Медведев пен ҚР премьер-министрі Асқар Маминнің өзара сапарлары өтті. 28 қаңтарда ҚР Сыртқы істер министрі Б. Атамқұлов ТМД СІМК-не қатысу үшін сапар жасады.
2021 жылғы 27 мамырда Алматыда кезекті саяси ведомствоаралық консультациялар өтті, оның барысында тараптар биологиялық қауіпсіздік саласындағы ресей-қазақстан әріптестігін дамытуды жалғастыру уағдаластығына қол жеткізді.
## Экономикалық ынтымақтастық
### Сауда
Қазақстан мен Ресей арасындағы тауар айналымы Қазақстан Ұлттық экономика министрлігінің Статистика комитетінің деректері бойынша жасалды:
2015 жылы - 15,1 млрд. оның ішінде ҚР экспорты 4,5 млрд., импорт-10,5 млрд.; 2016 жылы - 12,6 млрд. оның ішінде ҚР экспорты 3,5 млрд. 2017 жылы-16 млрд.. ҚР экспорты 4,5 млрд. долларды, импорт-11,5 млрд. долларды құрады. 2017 жылы Ресейдің Қазақстанның сыртқы сауда айналымындағы үлесі 20,6% -. құрады. 2018 жылы-17,6 млрд., экспорт 5,2 млрд долларды құрады., импорт - 12,4 млрд.
ҚР-дан Ресей Федерациясына экспорттың негізгі тауарлары (2018 жылғы статистика бойынша): ыстық илектелген легирленбеген болаттан жасалған жалпақ прокат-470,4 млн. (үлесі — 9,1 %), темір кендері мен концентраттары — 421,5 млн. (8,2 %), мыс кендері мен концентраттары - 337 млн. (6,5 %), алюминий оксидтері мен гидроксидтері - 336,8 млн. (6,5 %), легирленбеген болаттан жасалған жалпақ жалатылған — 305,4 млн. (5,9 %), уран-251,6 млн. (4,9 %), тас көмір-219,3 млн. (4,2 %), табиғи газ — 193,9 млн. (3,8 %), қара металдардың қалдықтары мен сынықтары — 185,4 млн. (3,6 %), мырыш кендері мен концентраттары - 163,8 млн. (3,2 %).
Ресей Федерациясынан ҚР-ға импорттың негізгі тауарлары: мұнай өнімдері-673,7 млн. (5,4% үлесімен), жеңіл автомобильдер - 302,3 млн. (2,4 %), кокс және жартылай кокс - 236,7 млн. (1,9 %), табиғи газ — 236,4 млн. (1,9 %), теміржол немесе трамвай жүк вагондары — 196,9 млн. (1,6%), қара металдардан жасалған жіксіз құбырлар, түтіктер және профильдер — 194,5 млн. (1,6 %), шиналар-182,3 млн. (1,5 %), бағалы металдардың кендері мен концентраттары — 169,7 млн. (1,4 %).
2019 жылдың қаңтар—мамыр айларында өзара сауда көлемі 7,2 млрд долларды құрады. (+0,6 %), Ресейдің ҚР-ға импорты 1,9% - ға өсті, Ресей Федерациясына қазақстандық экспорт 2,4% - ға қысқарды.
2019 жылы Қазақстан мен Ресей арасындағы сыртқы сауда көлемі 64,33 млн тонна тасымалданған жүктердің массасы кезінде 19,18 млрд. $ құрады. Оның ішінде Қазақстаннан Ресейге импорт - 5,4 млрд.$. Ресейден Қазақстанға экспорт көлемі 13,78 млрд $
2021 жылы мемлекеттер арасындағы тауар айналымының өсуі 34% -. құрады. Ресейлік компаниялар Қазақстан экономикасына шамамен 17 миллиард доллар инвестициялады.
2020 жылдың желтоқсан айының соңында Қазақстан мен Ресей азық-түлік тауарларының ортақ нарығын құру туралы келісімге қол қойды, оған сәйкес елдер елдердің сауда-тарату желілерінің өзара іс-қимылын ынталандыруға міндеттенеді.
Ресейдің Украинаға басып кіруі
Ресейдің Украинаға басып кіруінен кейін Қазақстан-Ресей қатынастары айтарлықтай нашарлады. Қазақстанның басшылығы, оның ішінде Қазақстанның Сыртқы істер министрі Мұхтар Тілеуберді де БҰҰ-ға оны айыптағаны үшін дауыс беруден қалыс қалып, Ресей шапқыншылығын айыптаған жоқ, бірақ сонымен бірге олар Ресей мемлекеттерін Донецк Халық Республикасы мен Луганск Халық Республикасы деп танудан бас тартты.
Украинаға гуманитарлық көмек жіберуден басқа, қазақстандық әскерилер шығындар мен кадрларды даярлауды арттырды. Ресей ешқашан Солтүстік Қазақстанға, айтарлықтай орыс азшылығы бар аймаққа ерекше қызығушылық танытпаса да, Украинада қолданылған дәл осындай дәлелдер солтүстіктегі орыс ирредентизмін нығайту үшін қолданылуы мүмкін деген алаңдаушылық бар.
Токаевтың Санкт-Петербург Халықаралық экономикалық форумындағы мәлімдемесінен кейін Ресей қазақстандық мұнайды жеткізуді тоқтатты, онда ол Қазақстан КХДР мен ЛНР-ді "квазимемлекеттік құрылымдар" деп санайтынын және оларды мойындамайтынын мәлімдеді. Екінші жағынан, кейбір шиеленістерге қарамастан, Қазақстанның Ресеймен қарым-қатынасы берік және негізінен достық болып қала береді, бұған Тоқаевтың 2022 жылғы қарашада Мәскеуге жасаған сапары дәлел.
2022 жылғы ресейлік жұмылдырудан кейін Қазақстан Украинадағы соғысқа шақырылмау үшін кетіп бара жатқан ресейліктердің үлкен ағынын алды. Президент Тоқаев оның үкіметі "қазіргі үмітсіз жағдайға байланысты" кетіп бара жатқан ресейліктерге көмектеседі және бұл "саяси және гуманитарлық мәселе"деп уәде берді. 2022 жылдың желтоқсанында Қазақстан жұмылдырудан қашқан Ресей азаматын депортациялады. 2023 жылғы қаңтарда Қазақстан визалық ережелерді қатаңдататынын жариялады, бұл ресейліктердің елде болуын қиындатады деп күтілуде.
### Өзара инвестициялар
ҚР Үкіметінің 2017 жылғы 22 тамыздағы № 498 қаулысымен бекітілген Ұлттық инвестициялық стратегияға сәйкес Ресей Федерациясы инвестициялар тарту үшін басым елдер тізіміне енгізілген.
Тікелей инвестициялардың жинақталған көлемі 2005 жылдан бастап 2019 жылдың I тоқсанына дейін (ҚР Ұлттық Банкінің деректері бойынша) 3,9 млрд. - ҚР-дан РФ-ға және 13,5 млрд. - Ресей Федерациясынан ҚР-ҒА. Қазақстанда ресейлік капиталдың қатысуымен 9 915 кәсіпорын жұмыс істейді (01.07.2019 ж.жағдай бойынша), бұл ҚР-дағы шетелдік капиталы бар кәсіпорындардың жалпы санының үштен бірінен астамы (37,8%).
Қазақстанда "Росатом" мемлекеттік корпорациясы, "Роснефть" ААҚ, "Ресей сбербанкі" жақ, веб, "Мечел" ААҚ, "Лукойл" ҰК ААҚ, "Газпром" ААҚ, Еураз, Орыс мыс компаниясы, "ИНТЕР РАО БЭЖ" ААҚ, "Трансмашхолдинг" ЖАҚ, "Русал" ААҚ белсенді қызмет атқарады", "ТМК" АҚ, "Полиметалл" АҚ, "Северсталь" ААҚ, КАМАЗ, "МХК ЕвроХим" ААҚ, "ЭФКО" және басқа да көптеген компаниялар.
Ресей қазақстандық инвесторлардың тікелей инвестициялар ағыны бойынша 3-ші және Қазақстанға тікелей инвестициялар ағыны бойынша 7-ші орында.
Ресейлік "Еврохим" компаниясы Қазақстанда минералды тыңайтқыштар өндіретін ірі химиялық кешеннің құрылысын жариялады. Мәскеу инновациялық кәсіпорынға 1 миллиард доллардан астам инвестиция салады, оның пайда болуы 1000-нан астам жаңа жұмыс орнын ашады және республика мен аймақтағы өнімділікті арттыруға мүмкіндік береді.
### Мұнай-газ саласындағы ынтымақтастық
Қазақстан Ресейден Қазақстанның солтүстік өңірлеріне газ жеткізу, сондай-ақ Қазақстан арқылы Иранға Ресей газын жеткізу мүмкіндігі туралы келіссөздер жүргізуде. 2023 жылғы қаңтарда елдер 2034 жылғы 1 қаңтарға дейін Атасу – Алашанькоу құбыры арқылы Ресей мұнайының Қазақстан арқылы Қытайға транзиті туралы келісімді ұзартты. Мұнай транзитін ресейлік "Роснефть" компаниясы және қазақстандық "ҚазТрансОйл"компаниясы жүзеге асырады.
2023 жылдың мамыр айының ортасында Қазақстанның энергетика министрі Қазақстанның солтүстік аумақтары арқылы өтетін Ресейден Қытайға газ құбырының бағыты алдын ала белгіленгенін хабарлады. Reuters агенттігінің хабарлауынша, бұл құбыр Батыс санкцияларынан зардап шеккен Ресей Федерациясына Азия аймағында өз газын сатуды арттыруға көмектеседі және сонымен бірге оңтүстіктен басқа Қазақстанның барлық аймақтарын энергия тасымалдаушылармен қамтамасыз етеді.
Ресей, Қазақстан және Өзбекстанның үштік газ одағы.
2022 жылғы 28 қарашада Қасым-Жомарт Тоқаевтың Мәскеуге сапары кезінде Владимир Путинмен кездесуде тараптар Ресей, Қазақстан және Өзбекстанның үштік газ одағын құруды талқылады. "Ресей Президентінің Қазақстанмен және Өзбекстанмен ұсынған" үштік газ Одағының" жобасы ішкі және сыртқы нарықтар үшін газды тұтыну мен тасымалдау инфрақұрылымын дамыту мен үйлестіру тетігін құруды көздейді", - деп хабарлады кейінірек баспасөз мәслихатында Ресей президентінің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков. Ресей премьер-Министрі Михаил Мишустинмен жекелеген келіссөздерде Қазақстан Президенті сондай-ақ екі елдің қосымша келісімдерді және тіпті келіссөздерді талап ететін мәселелері бар екенін атап өтті, атап айтқанда, бұл газ саласына қатысты. Сол кезде ол Путин Өзбекстанмен "үшжақты одақ" құру қажеттілігі туралы алғаш рет айтқан болатын.
2023 жылдың қаңтарында "Газпром" және Өзбекстанның Энергетика министрлігі газ саласындағы ынтымақтастық туралы Жол картасына қол қойды. Ташкент бұл құжат техникалық зерттеулер жүргізілгеннен кейін Қазақстан мен Өзбекстан аумақтары арқылы өтетін "Орта Азия - Орталық" газ құбыры бойынша Ресей газының транзитін көздейтінін нақтылады.
Ресей СІМ басшысының орынбасары Михаил Галузин мамыр айының соңында газ Одағы жобасының параметрлері пысықталып жатқанын, капитал салымдарының көлемі нақтыланғанын атап өтті.
16 маусымда "Газпром" және "QazaqGaz" өзбекстандық тұтынушыларға ресейлік газ транзитін келісті. Тараптар құжатқа Санкт-Петербург Халықаралық экономикалық форумында (ПМЭФ) қол қойды. Сонымен қатар, тараптар көгілдір отынды экспорттау, өңдеу және тасымалдау бойынша бірлескен жұмысты талқылады. Сондай ақ екі елдің энергетика министрліктері екі ел арасындағы Ресей мұнайын сатып алу және оның көлемін 2033 жылдың соңына қарай 10 млн тоннаға дейін жеткізу жөніндегі уағдаластықтарды ұзартты.
11 тамызда Ресей СІМ экономикалық ынтымақтастық департаментінің директоры Дмитрий Биричевский Ресей, Өзбекстан және Қазақстанның үштік газ одағы басқа елдердің есебінен кеңейтілуі мүмкін деп мәлімдеді. "Біз оған басқа мемлекеттер де қызығушылық танытатынын білеміз. Біз барлық қатысушылардың ұстанымдарын ескере отырып, өзара тиімді және сындарлы болуы тиіс деген түсінікпен осындай ынтымақтастыққа ашықпыз", - деді ол.
### Өңіраралық ынтымақтастық
2020 жылғы 4 желтоқсанда Ресей мен Қазақстан геология саласындағы ынтымақтастық туралы Меморандумға қол қойды.
## Білім беру саласындағы ынтымақтастық
2022 жылғы 12 қыркүйекте Алматыда "МИФИ" Ресей Ұлттық ядролық зерттеу университетінің Қазақстандық филиалы ашылды. әл-Фараби.
2023 жылғы 3 сәуірде президент Қасым-Жомарт Тоқаев "Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Ресей Федерациясының Үкіметі арасындағы Қазақстан Республикасының Ресей Федерациясындағы Жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының филиалдарын және Ресей Федерациясының Қазақстан Республикасындағы жоғары білім беру ұйымдарының филиалдарын құру және олардың жұмыс істеуі туралы келісімді ратификациялау туралы"Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды. Келісімнің негізгі мақсаты-Қазақстан мен Ресейдің жоғары оқу орындарының филиалдарын құру және олардың жұмыс істеуі мәселелерін реттеу. Атап айтқанда, құжат ресейлік жоғары оқу орындарының филиалдарын ашқан кезде лицензия алу қажет болады деп болжайды. Оқыту екі елдің мемлекеттік тілдерінде жүргізілуі мүмкін, ал білім беру бағдарламалары шеңберінде филиалдар орналасқан елдің мемлекеттік тілі мен тарихы міндетті түрде оқытылуы тиіс. Мемлекеттік бақылау және аккредиттеу рәсімдері Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылатын болады. Ал бітіргеннен кейін студенттер екі мемлекеттің дипломдарын алады.
ҚР Парламенті Сенатының төрағасы Мәулен Әшімбаевтың ақпараты бойынша 2023 жылға ресейлік жоғары оқу орындарында 60 мыңнан астам қазақстандық студент оқиды. Бұл Қазақстанды Ресей Федерациясындағы шетелдік Оқушылар саны бойынша көшбасшы етеді.
## Әскери-техникалық ынтымақтастық
2020 жылғы 16 қазанда Ресей Федерациясының Қорғаныс министрі Сергей Шойгудың Қазақстан Республикасына ресми сапары барысында қол қойылған әскери ынтымақтастық туралы шартқа сәйкес (тараптар) әскери ынтымақтастықты мынадай негізгі бағыттар бойынша жүзеге асырады:
* Тараптардың бірі жүгінген жағдайда тараптардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мүддесінде әскерлерді (күштерді) қолдануды бірлесіп жоспарлау;
* Тараптардың бірі жүгінген жағдайда өңірлік қауіпсіздіктің сын-қатерлері мен қатерлеріне бірлесіп қарсы іс-қимыл жасау;
* жедел және жауынгерлік дайындық;
* әскери білім және ғылым;
* бітімгершілік қызметі;
* әскерлердің (күштердің) қызметі және оларды жан-жақты қамтамасыз ету;
* екіжақты нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру;
* Тараптардың әскери делегацияларының халықаралық ұйымдардың жұмысына қатысуы шеңберіндегі өзара іс-қимыл;
* мәдениет және спорт;
* тараптардың келісімі бойынша әскери ынтымақтастықтың басқа да бағыттары.
"Әскери ынтымақтастықтың негізгі бағыттарын іске асыру мақсатында Тараптар жекелеген халықаралық шарттар жасаса алады".
Тараптардың әскери ынтымақтастығы мынадай нысандарда жүзеге асырылады:
* қорғаныс ведомстволары басшыларының (басшылар орынбасарларының) ресми сапарлары және екіжақты жұмыс кездесулері;
* Қарулы Күштер қызметінің түрлі бағыттары бойынша әскери делегациялардың консультациялары мен жұмыс кездесулері;
* өңірлік қауіпсіздік және әскерлерді (күштерді)бірлесіп қолдану мәселелері бойынша штабтық келіссөздер мен консультациялар;
* конференциялар, семинарлар, симпозиумдар;
* жедел және жауынгерлік даярлықтың бірлескен іс-шаралары (оқу-жаттығулар, жарыстар, конкурстар және басқалар);
* әскери кемелердің келуі (сапарлары) ;
* әскери оқу орындарында әскери кадрлар даярлау;
* өзара әрекеттесудің әртүрлі салаларында ақпарат пен құжаттамамен алмасу;
* спорттық және мәдени іс-шаралар;
* тараптардың келісімі бойынша әскери ынтымақтастықтың басқа да нысандары.
Халықтың наразылықтары мен жаппай тәртіпсіздіктер салдарынан 2022 жылғы 5 қаңтарда кешке Қазақстан Президенті ҰҚШҰ басшыларына Қазақстанға бітімгершілік қолдау көрсету туралы өтінішпен жүгінді. Ресей ҰҚШҰ әскерлер тобы өмірлік маңызды нысандарды Күзеткен.
2023 жылғы 3 наурызда Ресей Қазақстанға өтеусіз негізде 11ф647м "Экран-М" ғарыш аппаратын, құрастыру-қорғау блогын және объектілерді сынауға арналған үш жүйені, сондай-ақ құрамдас, қосалқы бөлшектерді, құралдар мен жиынтықтауыштарды меншікке берді.
2023 жылдың тамыз айының басында қазақстандық сайттарда Ресей армиясына кіру үшін 5000 доллардан астам жедел төлем ұсынатын хабарландырулар пайда болды.
Бұқаралық ақпарат құралдарының хабарлауынша, хабарландырулар әлеуетті жалдаушыларға Сахалин облысында Ресей армиясына қосылу мүмкіндігін ұсынатын веб-сайтқа апарады.
## Медициналық және әлеуметтік салалардағы ынтымақтастық
2023 жылғы 22 наурызда Ресей Индустрия және сауда министрлігі "әмбебап дизайн және оңалту технологияларының ресурстық орталығы" ФМАУ Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігінің өкілдерімен ресми жұмыс кездесуін өткізді. Кездесу әлеуметтік-еңбек саласындағы екіжақты ынтымақтастықты дамыту шеңберінде өткізілді. Жұмыс сапары барысында Қазақстаннан келген әріптестер медициналық-әлеуметтік сараптаманы және мүгедек адамдарды әлеуметтік оңалтуды жетілдірудің ресейлік тәжірибесімен танысты. Мұндай жұмыс Ресей нарығының оңалту бағытындағы тауарларға деген сұранысын болжауға көмектеседі. Сонымен қатар, мекеме сарапшылары бейінді ұлттық техникалық стандарттарды әзірлеуге қатысады, ОТҚ өндірісіне, сипаттамалары мен сапасына қойылатын талаптарды анықтауға көмектеседі. Сонымен қатар, кездесу қонақтары аппараттық қуаттармен және "РЦУД және РТ"фгау жасанды интеллект зертханасы қызметінің негізгі бағыттарымен таныстырылды. Өз кезегінде, Қазақстан Республикасынан келген әріптестер мамандандырылған оңалту орталықтарында мүгедектер мен мүмкіндігі шектеулі азаматтарды оңалту жүйесі туралы өз құзыреттері мен жұмыс тәжірибесімен бөлісті.
## Қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық
2023 жылғы 3 қаңтарда ҰҚК және Қазақстан ІІМ ФСБ және Ресей ІІМ-мен бірлесіп Байқоңыр қаласында болжамды қоғамдық қауіпті ОПГ қызметінің жолын кесу бойынша бірлескен арнайы операция өткізді, оған екі мемлекеттің азаматтары кірді. Сол кезде күзетшілер ұсталғандардың бір мезгілде Астана, Қызылорда және Қонаевта өткенін хабарлады. Барлығы 18 болжамды ОПГ көшбасшылары мен белсенді мүшелері ұсталды.
2023 жылғы 17 наурызда Қазақстанның Ұлттық қауіпсіздік комитеті (ҰҚК), Республика ІІМ және Ресей ФСБ Қазақстанның үш қаласында бірлескен арнайы операция өткізді.
Ведомство хабарлағандай, қылмыстық әрекеттің болжамды көшбасшылары мен қатысушылары ұсталды.
"Жыл басынан бері ҰҚК және Қазақстан ІІМ Ресейдің ФСБ-мен бірлесіп Байқоңыр мен Қызылорда облысындағы криминогендік жағдайды сауықтыру бойынша іс-шараларды жүзеге асыруда. Осылайша, қаңтар айында екі елдің арнайы және құқық қорғау органдары Қазақстан мен Ресей азаматтары қатысқан қоғамдық қауіпті қылмыстық топтың қызметін тоқтатты", - делінген ҰҚК хабарламасында.
## Көлік саласындағы ынтымақтастық
Қазақстан басшысы Қасымжомарт Тоқаев Қазақстан аумағы арқылы РФ мен Иран арасындағы темір жол арқылы жылдам жүк тасымалын іске қосуды ұйымдастыруды ұсынды. Ол ЕАЭО интеграциясы мен дамуы үшін жаңа халықаралық көлік тармақтарын құру қажеттігін атап өтті. Жоғары жылдамдықты теміржол жүк тасымалын іске қосу үшін Тоқаев "Солтүстік-Оңтүстік" дәлізінің инфрақұрылымын пайдалануды, ал Оңтүстік Орал астанасында жүк шоғырландыру орталығын ұйымдастыруды ұсынады.
## Елшіліктер
Қазақстанда Ресейдің өкілдігі бар:
* Астана (Елшілік)
* Алматы (Бас консулдық)
* Орал (Консулдық)
* Өскемен (Консулдық)
Ресейде Қазақстанның өкілдігі бар:
* Мәскеу (Елшілік)
* Санкт-Петербург (Бас консулдық)
* Қазан (Бас консулдық)
* Омбы (Консулдық)
* Астрахань (Консулдық)
* Екатеринбург (Бас консулдық)
## Тағы қараңыз
* Қазақстан-Ресей шекарасы
* Ресейдегі қазақтар
* Қазақстандағы орыстар
* Ресейдің Қазақстандағы елшілігі
## Дереккөздер |
Ауғанстан–Қазақстан қатынастары — Қазақстан Республикасы мен Ауғанстан арасындағы екіжақты дипломатиялық қатынастар. Екі ел арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылғы 12 ақпанда құрылды. Бұдан басқа, 2004 жылғы 15 сәуірде Қазақстан мен Ауғанстан Ислам мемлекеті арасындағы өзара қарым-қатынас пен ынтымақтастық негіздері туралы шартқа қол қойылды.
## Тарихы
1930 жылдары қазақтар Сталиндік режимнің қудалауына ұшырады және КСРО-дан қашқандардың көпшілігі Ауғанстанға қоныс аударды. Мыңдаған қазақтар елде соғыс қимылдары басталғанға дейін Ауғанстанда тұруды жалғастырды.
Ресми екіжақты қатынастар 1992 жылы 12 ақпанда басталды. Ауғанстан 1993 жылы Алматыда елшілік ашты, ал Қазақстан оны 2003 жылы Кабулда ашты.
1996 жылы Ауғанстандағы азаматтық соғыс кезінде Қазақстан Орталық Азия және Ресей бойынша көршілерімен шұғыл кездесу өткізді. Келіссөздер БҰҰ қарарының негізін қалады.
2011 жылғы мамырда Қазақстан НАТО-ның ISAF миссиясы аясында Ауғанстанға әскер жіберуге дауыс берді (бірақ Қазақстан НАТО-ның құрамына кірмейді). Ол ISAF-қа қосылған Орталық Азияның алғашқы посткеңестік мемлекеті болды.
Екі ел арасындағы тауар айналымы 2014 жылы 336,7 млн АҚШ долларын құрады.
2017 жылғы жағдай бойынша Қазақстан Ауғанстанға 20 миллиард доллар гуманитарлық көмек көрсетті.
Қазақстан Ауғанстанғаға азық-түлік, бірінші қажеттіліктегі тауарлар түрінде гуманитарлық көмек көрсетеді (2002 жылы 3 мың тонна азық — түлік бидайы; 2008 жылы — 2 мың тонна бидай; 2009 жылы сәуірде — 1,3 мың тонна құрғақ сүт; 2010 жылғы сәуірде — 6 мың тонна күріш; 2011 жылғы сәуірде-5 мың тонна күріш. тонна. күріш жармасы; 2013 жылы-60 тонна қарақұмық жармасы және 160 мың литр өсімдік майы;2014 жылғы наурызда-6 млн. Апаттарға және ҚР Үкіметінің өтінішіне байланысты, 2014 жылғы қыркүйекте Бадахшан және Джаузжан провинцияларына азық-түлік және киім-кешек түрінде 775 мың АҚШ долларына шұғыл көмек көрсетілді. АҚШ. 2016 жылғы қазанда АИР Үкіметінің өтініші бойынша гумпом көмегінің кезекті партиясы келді; 2015 жылғы желтоқсанда — содырлардың шабуылынан зардап шеккен Кундуз қаласының тұрғындары үшін 23 өсімдік майы вагоны мен 4 қажетті тауар вагоны келіп түсті).
2008 жылғы шілдеде Қазақстан АИР Қаржы министрлігінің шотына 2,38 млн. АҚШ доллары: Саманган провинциясында мектеп салуға (160 мың АҚШ доллары)), Бамиан провинциясындағы ауруханалар (570 мың доллар) және Талукан — Құндыз — Шерхан-Бандар асфальтталған жолын жөндеу (1,65 млн.). Автожолды жөндеу 2011 жылғы қазанда аяқталды, мектеп құрылысы 2012 жылы аяқталды, ауған тарапының кінәсінен тоқтатылды, аурухана құрылысы 2016 жылғы қазан айында қайта жанданды.
2016 жылғы қазан айында ҚР Үкіметі Ауған ұлттық армиясының қорына 2 млн. АҚШ армияны қолдауға (2012 жылы НАТО саммитінде уәде етілген) Чикаго). Қазақстан Орталық Азия елдері арасында Ауғанстанның ірі доноры болып табылады.
2021 жылғы тамызда "Талибан" қозғалысының көтерілісшілері Кабулды басып алып, үкіметті құлатқаннан кейін, Қазақстан Сыртқы істер министрлігі "Талибан" режимін Ауғанстанның заңды үкіметі деп танымайтынын мәлімдеді. Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өз елінің Ауғанстаннан келетін кез келген ықтимал қауіптерден қорғану қабілетін нығайтатынын мәлімдеді. БҰҰ-ның Ауғанстандағы миссиясы қыркүйек айында өз базасын Қазақстанға көшірді.
Мемлекет басшысының бастамасымен 2009 жылдан бастап еліміздің оқу орындарында 1 мың ауған студенттерін оқыту бойынша ҚР-АИР мемлекеттік білім беру бағдарламасы іске асырылуда, оған 50 млн. АҚШ. Қазіргі уақытта ҚР-да 750-ге жуық адам оқиды (оның ішінде 100-ге жуық полиция мен шекарашылар). 2016 ж. Шілдеде 100 ауған студенттерін кезекті іріктеу жүзеге асырылды (2015 ж.ҚР-да шекарашы тыңдаушылар тобы, 2016 ж. — дәрігерлер тобы оқуын аяқтады). Мемлекеттік бағдарлама одан әрі жалғасатын болады (қазіргі уақытта тараптар білім беру саласындағы ынтымақтастық туралы 2009 жылғы Келісімге осы мәселе бойынша жеке хаттаманың мәтінін келіседі).
Үкіметін ресми түрде мойындамағанына және Талибанды террористік ұйым қатарына енгізгеніне қарамастан, 2023 жылғы 3 тамызда Астанада ауған-қазақ бизнес-форумы өткізілді. Форумға 200 ауғандық делегат келген және оның барысында 200 миллион долларға жуық келісім-шартқа қол қойылды. Форумға қатысқан қонақтар қатарында Ауғанстан Сауда және өнеркәсіп министрі Нуриддин Азизи, Қазақстан Сауда және интеграция министрі Серік Жұманғарин және оның орынбасары Қайрат Төребаев болды. Сол жылғы 29 желтоқсанда Сыртқы істер министрлігінің өкілі Айбек Смадияров Талибанның Қазақстанда тыйым салынған ұйымдар тізімінен алып тасталғанын айтты. Kazinformға берген сұхбатында ол бұл шешімнің Біріккен Ұлттар Ұйымының революциясына байланысты жасалғанын айтты да, БҰҰ-ның Талибанды террористік ұйым ретінде көрмейтінін айтып кетті.
7 қазандағы Гераттағы жер сілкіністерінен зардап шеккендерді қолдау үшін президент Қасым-Жомарт Тоқаев азық-түлік, шатырлар, дәрі-дәрмектер, киім-кешек және басқа да қажетті заттарды қоса алғанда, гуманитарлық көмек жеткізілетінін, сондай-ақ құтқарушылар мен иттерді жіберу туралы хабарлады.
## Тағы қараңыз
Қазақстандағы ауғандықтар
## Дереккөздер |
Жырға – әйелдердің қымбат баскиімдеріне, соның ішінде, әсіресе, сәукелеге тағылатын, ұзын шынжырға бекітілген шұбыртпалы сәнді салпыншақ немесе әртүрлі асыл тастардан жасалған моншақтардың атауы.
## Сипаты
Баскиімнің керегесіне тағуға лайықтап күмістен тоқылған ұзын шынжырдың жоғары қатарына бірнеше жерден түйреуіш тағылады. Шынжырдан төмен қарай көптеген салпыншақтар ілініп бекітіледі. Кейбір үлгілерінде екі қатар тізбектелген салпыншақтар арасына үш-төрт жерден көз салынған табақшалар орналастырылады. Жырға әдетте, көп салпыншақтан құралып, әр түсті асыл тастардың жарқырауық сәулесімен құбылып, адамның бет-бейнесін ажарландырып, бет моншақ, шұбыртпа, жақ, алқа тәрізді тізіліп, бас киімнің етегін шашақтап тұрады. Малынып сәнденуді білдіретін «ырғалып-жырғалып» дейтін сөз осындай әшекейдің ерекшелігіне байланысты қалыптасса керек. Сондай-ақ, сәукеленің шұбыртпасын, сырғаның салпыншағын, ілгектің (қапсырма) төгілмелі моншақ әшекейлерін де жырға деп атау кездеседі.
## Әшекейлерінің сәнділігі
Ерекше қымбат жасалған сәукеленің маңдай тұсындағы, сондай-ақ екі жағы мен артындағы асыл тастардан жасалған моншақтар мен салпыншақтарды да айырықша сәнділікпен төгіліп тұратындығына байланысты жырға деп атайды. Мұндай сәукеленің ең жоғарғы тұсы, әдетте, құйма күміспен қапталады. Сәукеленің өн бойына ерекше салтанат пен әсемдік беріп тұруына байланысты осы құйманы да жырға деп атай береді. Ал, сәукеленің өзі құйма сәукеле немесе жырға сәукеле деп те аталады. Осындай салтанаты мен сәнділігі ерекше үйлескен сәукеле қазір Ұлыбритания музейі қорында сақтаулы. Музей қызметкерлерінің айтуынша, бұл сәукеле қорға 1926 жылы Алматы облысына қарасты Кеген өңірінен алыныпты. Сәукеленің күмістен және асыл тастар тізілген моншақтарының ұзындығы 1 метрге жуық, ал сәукеленің биіктігі 83 см. Оның жоғарғы тұсындағы құймасы таза күмістен жасалып, алтынмен апталған.
Қызылорда облыстық тарихи-өлкетану мұражайы қорында сақталған, ХІХ ғасырдың аяғында жасалған жырға – ұзынша жыланбауыр шынжырға бес жерден түйреуіш өткізіліп жасалған. Ұзын шынжырға 23 тізбек бекітіліп, 8 тізбекке екі-екіден үкіаяқ, 3 төртбұрышты көз (ақық) салынған табақшасы бар шынжырлы қозалар ілінген. Әрбір шынжырлы салпыншақтың ұшына жебе тәрізді қозалар бекітілген. Үкіаяқ пен табақшалар арасына жебе тәрізді қозалар ілінген. Әр табақшаның шетін айналдыра ширатылған сыммен жиектеп, ортасына ашамай пішінінде сіркеліп өрнек салынған.
Қостанай облыстық тарихи-өлкетану мұражайы қорындағы жырға ұзындығы 56 см. Күмістен қалыптау және ширату тәсілімен жасалған қоза, үкіаяқ, түсті шыныдан көз салынған қас тәрізді әшекейлерден тұрады. Ол әшекейлер күміс шығыршықтармен байланысқан үш қатардан тұратын шынжырлар мен шығыршықтарға бекітілген. Бірінші қатардағы күміс шынжырға баскиімнің керегесіне бекітетін 5 ілгек, шынжырдың өн бойына үш жерден шыны көзді, сіркелеп түсірген оюы бар қас орнатылған. Жырғаның екінші үшінші қатарының әрқайсысына он-оннан үкіаяқ аталатын әшекейлер тізіліп, олар бір-бірімен шығыршықтар арқылы байланыстырылған. Олардың арасында шыныдан көз салынған көлемді үкіаяқтар да бар. Үшінші қатардағы үш қас пен он үкіаяқтың әрқайсысының астына үш жерден шығыршық дәнекерленіп, оларға ұшында жебе тәрізді қозасы бар күміс шынжырлар өткізілген. Бір-біріне тізілген сияқты болып көрінетін қозалар тізбегі жырғаның төртінші қатарын құрайды.
## Қолданыстағы мәні
Жырғаның қолданылу мақсаты мен құрамдас бөліктерінің этномәдени мазмұны әйелдердің бас киіміне тағылатын бұл әшекейлік бұйым көне наным-сенімнен туындайтын түрлі сыртқы әсерлерден, атап айтақанда, тіл-көзден және зиянкес күштерден қорғау, сақтандыру қызметін атқарғанын аңғартады.Сондай-ақ, мұндай әшекейді ауқатты адамдар мен лауазымды кісілердің қыз-келіншектерінің мәртебесін, әлеуметтік орнын білдіретін бұйымдардың бірі ретінде де қарастыруға да болады.
## Дереккөздер
## Әдебиеттер
* ҚСЭ, 4-том. 1974. 533-б;
* Шойбеков Р.Н. Қазақ зергерлік өнерінің лексикасы. Алматы: Қазақстан, 1993;
* ҚӘТС. 7-том. Алматы: Арыс, 2007. |
Роман Максымұлы Асранқұлов (30 шілде 1999, Қостанай, Қазақстан) — қазақстандық футболшы, "Тобыл" клубының қорғаушысы. Қазақстан жастар құрамасында ойнаған.
## Жетістіктері
### Клубтық
«Тобыл»
* Қазақстан чемпионы: 2021
* Қазақстан чемпионатының қола жүлдегері: 2022
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://footballfacts.ru/person/346875 |
Роман Максымұлы Асранқұлов (30 шілде 1999, Қостанай, Қазақстан) — қазақстандық футболшы, "Тобыл" клубының қорғаушысы. Қазақстан жастар құрамасында ойнаған.
## Жетістіктері
### Клубтық
«Тобыл»
* Қазақстан чемпионы: 2021
* Қазақстан чемпионатының қола жүлдегері: 2022
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://footballfacts.ru/person/346875 |
Миран — Қытайдың солтүстік-батысындағы Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданындағы Такламакан шөлінің оңтүстік шетінде орналасқан ежелгі шұрат және бұрынғы қала. Лоп-Нор шөлінің Алтынтаг тауларымен түйіскен жерінде орналасқан Миран бір кездері Ұлы Жібек жолы деп аталатын әйгілі сауда жолының аялдамасы болған. Бұл аймақ қазір халқы аз, шаң басқан, жолдары нашар, көлік қозғалысы аз аймақ. 20 ғасырдың басынан бері жүргізілген археологиялық қазбалар біздің эрамызға дейінгі 2-5 ғасырлар аралығында болған үлкен буддалық монастырьді, сондай-ақ біздің заманымыздың 8-9 ғасырларындағы Тибет қонысы Миран бекінісін тапты.
## Атаулар
Лионель Джайлс келесі Миран есімдерін жазды (қытай атауларының Уэйд-Гайлес формаларымен пиньиньге айналдырылған):
«Юни», Луланның ескі астанасы [Бұрынғы Хань]«Ескі Шығыс қаласы»; «Кішкентай Шаньшан» [Кейінгі Хань]Китун Чен; Тонг Ченг [Танг]Миран [қазіргі атауы].
Тибеттер оккупациялау кезеңінде (8 ғасырдың ортасынан 9 ғасырдың ортасына дейін) бұл аймақ Ноп Чунгу (ноб чу нгу) деген атпен белгілі болды.
## Тарих
Ежелгі уақытта Миран Жібек жолының оңтүстік бөлігінде, жол екіге (солтүстік жол және оңтүстік бағыт) бөлінгеннен кейін, сауда керуендері қатал шөлді (деп аталатын) саяхаттаудан аулақ болуға тырысқаннан кейін қарқынды сауда орталығы болды. қытайлықтардың «Өлім теңізі») және Тарим бассейні. Бұл сонымен қатар көптеген монастырлары мен ступалары бар буддизмнің гүлденген орталығы болды. Буддизмді ұстанушылар орталық бағанасында Будданың жәдігерлері болатын жабық дөңгелек ступаларды аралап жүрді.
Миран үшінші ғасырда Хан әулеті Қытайдың бақылауына алған Крорандағы (Лулан деп те белгілі) кіші қалалардың бірі болды. Төртінші ғасырдан кейін сауда орталығы апатты жағдайда қалды. VIII ғасырдың ортасында Миран Тибетке баратын жолдардың біріндегі асудың сағасында орналасуына байланысты бекініс қаласына айналды. Дәл осы жерде тибет әскерлері Қытайдың орталық бөлігіндегі көтерілісшілермен күресу үшін шегінген кезде Қытай әскерлері өтті. Тибеттіктер IX ғасырдың ортасында Тибет империясы Орталық Азиядағы аумақтарынан айырылғанға дейін ескі суару жүйесін пайдалана отырып, сонда қалды.
## Археология
Мирандағы қирандылар үлкен төртбұрышты бекіністен, монастырдан (Штейннің «Вихара» әңгімесінде), бірнеше ступалардан және батыстан шығысқа қарай созылған Дунхуанға апаратын ежелгі керуен жолына салыстырмалы түрде жақын орналасқан көптеген кептірілген кірпіш құрылымдардан тұрады. Мираннан табылған көптеген артефактілер бұл ежелгі қалалардың Жерорта теңізіне дейінгі алыс жерлермен кең және күрделі сауда байланысын көрсетеді. Мираннан алынған археологиялық деректер буддизмнің өнер туындыларына әсерін б.з.д. I ғасырда көрсетеді. Бұл жерден табылған ерте буддалық мүсіндер мен фрескалар Орталық Азия және Солтүстік Үнді дәстүрлерімен стильдік ұқсастықтарды көрсетеді; онда табылған көркем суреттердің ерекшеліктеріне сүйене отырып, Миранның Рим және оның провинцияларымен тікелей байланысы болған деп болжанады. Бұл романеск стилі жұмыс іздеп Жібек жолы бойымен шығысқа саяхат жасаған Рим суретшісі болуы мүмкін Тит (Тит) деген атпен белгілі будда суретшісінің туындысы деп есептеледі. Миран аумағынан бірнеше жәдігерлер, соның ішінде садақ пен жебе табылды.
## Экспедициялар мен келушілер
* 1876: Бұл ежелгі жер туралы алғаш айтқан адам Николай Пржевальский болды. Бұл аймаққа екінші экспедициядан кейін ол Лоп Нор көлінің маңындағы өте үлкен қираған қала туралы жазды, ол картадағы географиялық орналасуына қарағанда Миран болды.
* 1905: Миранды алғаш зерттеген американдық геолог Эллсворт Хантингтон қысқа сапар кезінде бекініс, монастырь, екі ступаны тауып, сайттың буддистік сипатын анықтады.
* 1906-1907: Аурель Стейн Орталық Азияға екінші экспедициясы кезінде Миран бекінісін және оның төңірегіндегі аудандарды аралап, қазба жұмыстарын жүргізді, бекіністің кең ауқымды қазбаларын жүргізіп, 44 бөлмені ашты (зат нөмірлері MIi — MIxliv). Ол аймақтағы басқа нысандарды, негізінен бекіністің солтүстігі мен батысында (объект нөмірлері M.II — MX) қазба жұмыстарын жүргізді, оның ішінде буддалық фрескалар мен шыбықтар жақсы сақталған бірнеше храмдар бар.
* 1902 және 1910: Граф Отани Кодзуй Киотодан Такла-Маканның кейбір жерлеріне, соның ішінде Миранға буддалық мәтіндерді, қабырға суреттерін және мүсіндерді жинау үшін миссиялар жіберді.
* 1914: Аурель Стейн Миранға үшінші экспедициясында оралды, бұл аймақтағы басқа нысандарды (объект нөмірлері M.XI — M.XV), олар ступалар мен мұнаралардың қирандылары болды. Олардан табылған заттарға көбірек сылақ бейнелері мен ағаш оюлары кірді.
* 1957-1958 жж: Қытай Халық Республикасы Ұлттық ғылым академиясының Археология институтының тобын басқарған профессор Хуан Вэнби Миранамен алты күн бірге болды. 1983 жылы бекініс пен екі ступаны/ғибадатхананы және бірқатар басқа олжаларды сипаттайтын есеп жарияланды.
* 1959 жыл: Шыңжаң мұражайының тобы Миранда он күн бойы бекіністерді, ғибадатханаларды және тұрғын аудандарды аралады. Зерттеу нәтижелері туралы есеп 1960 жылы жарияланды.
* 1965: Рао Рейфу, инженер, Миран аймағындағы ірі суару жүйесінің қалдықтарын зерттеп, 1982 жылы өз нәтижелерін жариялады.
* 1973 жыл: Шыңжаң мұражайының тағы бір тобы бұл жерге барып, бекіністерді, храмдарды және суару жүйесін зерттеді. Мұнда табылған қазбалар мен артефактілер 1983 жылы Му шонның экспедиция туралы баяндамасында сипатталған.
* 1978-1980 жж: Ең ауқымды жерді зерттеуді Шыңжаң мұражайынан Хуан Сяоцзин мен Чжан Пин жүргізді. Олардың 1985 жылғы есебінде бекініс, 8 ступа, 3 ғибадатхана орны, 2 маяк, тұрғын үйлер, қабірлер, пештер мен балқыту зауыттары сипатталған.
* 1988: XJASS археологиялық тобы сайтқа барып, аздаған жаңа ақпаратты қамтитын есепті жариялады.
* 1989: Профессор Ван Бинхуа бірнеше ғибадатхана орындарын аралады.
* 1989: Криста Паула Миранға барып, фотосуреттермен сипаттама жариялады.
* 1996: Питер Юнг Миранға барып, өз әсерлері мен фотосуреттерін жариялады.
## Дереккөздер
## Әдебиеттер
* Джайлс, Лионель (1930-1932). Тоғызыншы ғасырдағы қытай географиялық мәтіні». BSOS VI, 825-846 беттер.
* Хилл, Джон Э. (2009) Римге нефрит қақпасы арқылы: Кейінгі Хань династиясы кезіндегі Жібек жолдарын зерттеу, б. з. 1-2 ғасырлар. BookSurge, Чарлстон, Оңтүстік Каролина. ISBN 978-1-4392-2134-1.
## Сілтемелер
* Ежелгі жібек жолдарының бойында: Батыс Берлин мемлекеттік мұражайларынан Орталық Азия өнері, Миран материалдары бар Метрополитен өнер мұражайы көрме каталогы
* Үнді және Қытай (Орталық Азия) өнеріндегі Джатака картиналарының кейбір аспектілері
* Миран Форт — Digital Silk Road веб-сайтындағы жер атауы туралы ақпарат |
Вешпаркар — соғдылықтардың атмосфера мен жел құдайы. Ол авесталық құдай Вайуға сәйкес келеді. Орталық Азияда Вешпаркар үнді құдайы Шивамен де байланысты болды.
VI-VIII ғасырларда Пенжакент, Самарқан, Бұхара маңындағы Варахши, Шахристан (Самарқан Соғдының солтүстік-шығысында соғдылықтар мекендеген аймақ, Уструшана билеушісінің резиденциясы) ғибадатханалар, сарайлар мен үйлердегі құдайларға табынудың көптеген көріністерін қамтиды. Шива иконографиясының әсерінен қатты үнділенген соғды құдайларының бейнелерін, мысалы, Махадеваға ұқсас жел құдайы Вешпаркарды, культі бар Шиваның өзінің бейнелерінен ажырату әрқашан оңай бола бермейді. Бактрия мен Соғдыға еніп кетті. Егер «садақшының позасындағы» билеуші құдай өзінің барлық үнділік ерекшеліктерімен бірге жергілікті киім киген табынушылармен бірге соғдылық культтік көрініске кірсе, онда жергілікті ритуалды нысандар — жылжымалы өрт құрбандық үстелі және бұтақтардың шоғыры (барыс), онда Шива және Парвати бар жоғарыда аталған топ соғдылық элементтерге ие болғанымен, тұтастай алғанда ирандық (сөздің кең мағынасында) түсіндіруді әрең мойындайды.
Пенжикент қабырға суретінде соғды құдайы Вешпаркар толық өскен күйінде бейнеленген, оның денесі қоңыраулары бар сымға оралған.
Н. Н. Негматовтың айтуынша, Вешпаркар жазуы санскрит тіліндегі Вишвакарман сөзінің соғдыша аудармасы болып табылады және «барлығын жасаушы» дегенді білдіреді. Ат үстінде отырған төрт қолды және үш басты адам ретінде бейнеленген Вешпаркар-Вишвакарман исламға дейінгі Уструшанадағы қастерлеудің негізгі үш нысанының бірі болған. Вешпаркардың Уструшана бейнесі Пенжакент бейнесіне қарағанда Вишвакарманның индус және буддистік бейнелерінен күштірек ерекшеленеді: көптеген үнділік бастаулар жоғалып кетті, ол әйелдің бет-әлпетімен бірге жүрмейді, оның қолдары аз, иығында жалын жоқ, және иығына мал басы.
Б. И. Маршактың айтуынша, соғдылық буддистер мен пенджикент дінін ұстанушылардан басқа Вешпаркарды манихейлер де қастерлеген. Тірі қалған бейнелер саны бойынша Вешпаркар барлық соғды құдайларының арасында үшінші орында.
## Тағы қараңыз
* Соғдиана
* Соғдылар
## Дереккөздер
## Әдебиеттер
* Маршак Б. И. 11-тарау. Соғды V—VIII ғғ. өнер ескерткіштері туралы идеология // Орта ғасырлардағы Орталық Азия және Қиыр Шығыс. Ерте орта ғасырлардағы Орталық Азия. — М.: Ғылым, 1999. — 175—191 бб. — 378 б. — 1450 экз. — ISBN 5-02-008617-7.
* Негматов Н. Н. 6-тарау. Уструшана // Орта ғасырлардағы Орталық Азия және Қиыр Шығыс. Ерте орта ғасырлардағы Орталық Азия. — М.: Ғылым, 1999. — 114—130 бб. — 378 б. — 1450 экз. — ISBN 5-02-008617-7. |
Ресей Федерациясының Қазақстан Республикасындағы елшілігі — мемлекеттің астанасы Астана қаласында орналасқан Ресей Федерациясының Қазақстандағы дипломатиялық өкілдігі.
Ресей Федерациясының Қазақстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі — Алексей Бородавкин.
## Қазақстандағы Ресей елшілерінің тізімі
* Борис Красников (1992—1994)
* Вячеслав Долгов (1994—1997)
* Валерий Николаенко (1997—1999)
* Юрий Мерзляков (1999—2003)
* Владимир Бабичев (2003—2006)
* Михаил Бочарников (2006—2018)
* Алексей Бородавкин (2018 — қаз. уақыт)
## Ресейдің Қазақстандағы басқа өкілдіктері
* Астанадағы Ресей елшілігінің консулдық бөлімі;
* Алматыдағы Ресейдің Бас консулдығы;
* Оралдағы Ресейдің Бас консулдығы;
* Өскемендегі Ресейдің Бас консулдығы.
## Тағы қараңыз
* Қазақстан-Ресей қатынастары
* Қазақстанның Ресейдегі Елшілігі
## Сілтеме
* Ресми сайты
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасының Ресей Федерациясындағы елшілігі — Мәскеу қаласындағы Қазақстанның Ресейдегі дипломатиялық өкілдігі.
Қазақстан Республикасының Ресей Федерациясындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі — Дәурен Әскербекұлы Абаев.
## Тарихы
Тағы қараңыз: Қазақстан-Ресей қатынастары
Қазақстан Республикасы Елшілігінің ғимараты 1887 жылы сәулетші Павел Горинг салған тұрғын үйде орналасқан. 1917-1925 жылдары мұнда Императорлық театрда қызмет еткен орыс актрисасы Гликерия Федотова тұрған. Кейіннен ғимарат КСРО Министрлер Кеңесі қарамағындағы Қазақ КСР Тұрақты Өкілдігіне берілді. 1980 жылғы Олимпиада қарсаңында өкілдіктің жанынан сәулетшілер Юрий Соколов пен Юрий Милаев жобалаған үш қабатты қонақ үй ғимараты бой көтерді.
1991 жылы Кеңес Одағы ыдырап, Ресей Федерациясы мен Қазақстан Республикасы арасында дипломатиялық қарым-қатынас орнағаннан кейін Тұрақты өкілдік Қазақстан Елшілігі болып өзгертілді.
1992 жылғы қазанда дипломатиялық қарым-қатынас орнатылды арасындағы Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы.
1992 жылы Қазақстан Республикасының Ресей Федерациясындағы Елшілігі ашылды.
Ресей Федерациясында Қазақстан Республикасының Бас консулдығы Санкт-Петербор, Қазан, Астрахань қалаларында, консулдығы Омбы қалаларында, ҚР Құрметті консулдары Ленинград және Псков облыстарында, сондай-ақ Түмен қаласында жұмыс істейді.
2017 жылы қонақүй жабылып, Қазақстан Елшілігінің жаңа ғимараты болатындай жөндеу жұмыстары жүргізілді.
2023 жылғы 3 шілдеден бастап Қазақстан Республикасының Ресей Федерациясындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Абаев Дәурен Әскербекұлы болып табылады.
## Елшілер тізімі
## Дереккөздер
## Сілтеме
* Ресми сайты
* МО интернет-ресурстарының бірыңғай платформасында |
Ах-ай гроты (қытайша: 阿艾石窟) ― жартасқа қашалған жеке шағын буддалық үңгірі және Кизилия (克孜利亚大峡谷), Куча, Шыңжаңдағы Үлкен каньонда орналасқан. Бұл аймақты Ах-ай қаласы басқарады, сондықтан оның атауы. Гротты 1999 жылы сәуірде Туди Аззе (қыт. 吐地阿孜) есімді жас ұйғыр шопан емдік шөптерді жинап жүрген кезінде тапқан.
Шыңжаңдағы Безеклік үңгірлері немесе Қызыл үңгірлері сияқты басқа танымал жерлермен салыстырғанда, Ах-айдың шағын гроты соншалықты танымал емес. Үңгірлердің фрескалары вандализмнен зардап шекті.
## Грот
8 ғасырда адал қарапайым адамдардың қаржылық қолдауымен салынған үңгір Кучалық буддизмінің гүлденген дәуірінің туындысы болды. Қабырғада ұсынылған Вайрочананың суреті Тан әулетінің буддалық эзотерикалық әсерін көрсетеді.
Үңгірдің ұзындығы 4,6 м, ені 3,4 м және биіктігі шамамен 2,5 м, тік төртбұрышты жазықтығы және люнет қоймасы бар. Тік бұрышты саздан жасалған құрбандық үстелі жердің ортасында орналасқан және ұзындығы 2,53 метр, ені 2,05 метр және биіктігі 0,45 метр. Нашар сақталғандықтан, қабырға суреттерінің оннан бір бөлігі ғана бүгінгі күнге дейін сақталған. Алдыңғы қабырғада Амитаюрдхьяна сутрасының ішінара сақталған трансформациясы бейнеленген, оның стилі Дунхуан фрескаларына ұқсас. Сол жақ қабырғадағы қалған бес фигураның төртеуі Бхайшаджягуру, Вайрочана, Манджушри және тағы бір Бхайшаджягуру болып анықталды. Оң жақ қабырғадағы үш фигураны — екі тұрған бодхисаттва мен бір отырған будданы анықтау мүмкін емес, себебі олардың ауыр зақымдануы. Күмбезді төбесі отырған Будданың шағын бейнелерімен толтырылған.
Ах-ай гротының көркем бейнесі Шығыс Орталық Азия мен Тан әулетінің мәдени бірігуін, сондай-ақ сарвастивада үстемдік ететін патшалық болған Кучаға махаяна буддизмінің әсерін көрсетеді.
## Галерея
*
*
*
*
## Дереккөздер |
Қызылғаха үңгірлері (қытайша: 克孜爾尕哈石窟 пиньинь: Kèzīěrgǎhā shíkū) — Үңгірлер кешеніндегі будда храмдары: Шыңжаң, Қытай, Куча қаласына жақын жерде жартастарға қашалған 112 жасанды үңгірлер. Үңгірлердегі суреттер біздің заманымыздың 5 ғасырына жатады.
Жақын маңдағы басқа жерлер: Ах-ай гроты, Қызыл үңгірлері, Кумтура үңгірлері, Субаши ғибадатханасы және Симсим үңгірлері.
## Галерея
*
*
*
## Дереккөздер |
Жырға – қазақ қыздарына арналып жасалған қымбат тақия түрлерінің атауы. Тысына жұмсалатын материалдар әртүрлі. Бірақ, көбінесе, барқыт пен пүліш сияқты сәнді көрінетін, әрі берік маталар қолданылды. Мұндай тақияларды әртүрлі әшекей бұйымдарымен мол безендірді. Жырғаның маңдайша тұсы мен екі жағына, кейде артына асыл тастардан жасалған салпыншақтардан басқа ақық, гауһар, жақұт, маржан сияқты асыл тастар қондырылды.
## Тақияның этностенуі
Этнографиялық деректерге қарағанда, Қазақстанның батыс өңірінің қазақтары жырғаны таза күмістен алтынмен аптап, көздеріне асыл тастар қондырып та жасаған екен. Соның бірі – Түркіменстандағы Красноводск қаласының қазақтары арасынан табылған күміс тақия. Ол құрамының тазалығына байланысты ұрғашы немесе ақ деп аталатын күмістен жасалып, алтынмен тұтас апталған. Жасалу мерзімі – ХІХ ғасыр. Қазір Лондон қаласында жеке коллекцияда сақтаулы. Жырғаның осы түрінің ерекшелігі, оның пошымы таза түркімендік үлгімен жасалған. Бірақ, ондағы өрнектердің мотивтері және олардың тақияның бетіне түсірілу техникасы, яғни өрнектермен безендірілу және ақық тастармен әшекейлену тәсілдері – таза қазақы үрдіс. Тақияның түркімендік пошымының осындай қазақы эстетикасын, яғни «қазақылануын» әртүрлі этномәдени орталарда сырттың енген кез келген құбылыстардың, бұйымдардың жаңадан «қорытылып» түзіліске түсіп отыратындығын білдіретін этностену деп аталатын заңдылықпен түсіндіруге болады.
### Сипаты
Сирек кездесетін аса сәнді осы жырғаның (суретте) сипаттамасы: астарына мата салынған, керегесіне айналдыра асыл тастардан қас қондырылып, күміс шынжырлы салпыншақ, шұбыртпалар тағылған. Жайпақтау төбесіне жұлдыз бейнесі өрнектеліп, айналдыра сірке түсіріп әшекейленген. Жырғаның төбесіне үкі тағылмайды. Сіркеленген жұлдыз өрнегінің қақ ортасы күмістің өзінен дөңестеліп жасалып, бетіне сірке түсірілген. Жырғаның диаметрі 17,5 см, айнала шеңбері 57 см, керегесінің биіктігі 5 см, салмағы 620 гр. Төбесінде 9 қырлы жұлдызша және оны айналдыра орналастырылған 9 жасыл түсті перуза тастары бар. Сонымен бірге 72 ұсақ көз қондырылған, 3 қатар ширатпа, сіркенің ұшы 3 түйір тамшы тәрізді сіркемен көмкерілген. Керегесі айналдырыла бірдей 10 бөлікке бөлініп, олардың ортасында ұзындығы 19 мм, ені 14 мм болатын ақықтан 10 көз орнатылған. Әр сегменттің шетінің төртбұрышына ақықтан 4 көз, маңдай тұсына келетін тең ортасына 16 көз орнатылған. Оның екі жағына сопақша 2 ақық қондырылған. Жырға керегесінің төменгі жиегіне дм 52 мм болатын алтындалған дөңгелек табақша ілінген, ортасына дөңес келген (жазықтықтан 15 мм көтеріңкі) 1 ақық орнатылған. Айналдыра 24 көз қондырылған. Ортадағы тойнақтың екі жағына (арасы 88 мм) ұзындығы 10-11 см-дей күмістен төрт қырлап өрген шынжыр бекітілген. Жырға ернеуінің қалыңдығы – 2 мм. Астарына екі жағы да қызыл түсті шақпақ бедерлі мата салынып, оның жиегі қара түсті жіппен шалып тілілген. Жырға керегесіндегі көздердің жоғарғы және төменгі жағынан (тоғыз жерден) тесік тесіліп, астарлық мата осы тесіктерден өткізілген жіппен тігілген. Астарды жырғаның төбесіне екі жерден тігіп бекіткен.
## Дереккөздер
## Әдебиеттер
* Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағаты – материалдарынан;
* ОМЭЭ – материалдарынан. |
Әбдіғаппар хан (2023 жылға дейін — Жаңақала) — Қостанай облысы Арқалық қалалық әкімдігіне бағынысты ауыл, Жаңақала ауылдық округі орталығы.
## Географиялық орны
Арқалық қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 84 км-дей жерде орналасқан.
## Халқы
1999 жылы ауыл тұрғындарының саны 588 адам (288 ер адам және 300 әйел адам) болса, 2009 жылы 411 адамды (206 ер адам және 205 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Азаматтығы жоқ адамның куәлігі — Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын және өзінің өзге мемлекеттің азаматтығына жататындығы туралы дәлелдері жоқ адамдар азаматтығы жоқ адамдар деп танылған адамдарға берілетін құжат.
## Сипаттамасы
### Мұқабасы
Қара көк түсті азаматтығы жоқ адамның куәлігінің мұқабасы.
Азаматтығы жоқ адамның куәлігінің алдыңғы мұқабасының сыртқы жағында: жоғарғы бөлігінде-қазақ және ағылшын тілдеріндегі жазу: "ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ REPUBLIC OF KAZAKHSTAN"; ортада-Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы;
Елтаңба астында қазақ және ағылшын тілдеріндегі жазу:
"Азаматтығы жоқ адамның куәлігі Stateless person Certificate"; төменгі бөлігінде-азаматтығы жоқ адамның куәлігінде электрондық ақпарат тасығыштың болуын көрсететін арнайы белгі; бұрыштарында-ұлттық үлгінің элементтері. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының жазулары, бейнесі, арнайы белгі және ұлттық өрнектің элементтері алтын түсті фольгамен бедерлеумен орындалады.
### Іші
Азаматтығы жоқ адамның куәлігінің 1 бетінде қазақ және ағылшын тілдерінде жазу орналастырылған:"Азаматтығы жоқ адамның куәлігі Қазақстан Республикасының меншігі болып табылады, ал оның иесі Қазақстан Республикасының қорғауында болады. This stateless person certificate is the property of the Republic of Kazakhstan and its owner is under the protection of the Republic of Kazakhstan".
### Мәліметтер
Құжатта мына мәліметтер көрсетіледі:
* КУӘЛІК
* ТҮРІ
* МЕМЛЕКЕТ КОДЫ
* КУӘЛІКТІҢ №
* ТЕГІ
* АТЫ
* АЗАМАТТЫҒЫ
* ЖЫНЫСЫ
* ЖСБ
* ТУҒАН KYHI
* ТУҒАН ЖЕРІ
* БЕРІЛГЕН KYHI
* КУӘЛІК MEP3IMI
* ӨЗ ҚОЛЫ
* БЕРГЕН ОРГАН
## Тағы қараңыз
* Жол жүру құжаты (Қазақстан)
## Дереккөздер |
Мемлекеттік қауіпсіздік бас басқармасы (МҚББ) (орыс. Главное управление государственной безопасности (ГУГБ)) — 1934 жылы 10 шілдеде БМСБ негізінде құрылған КСРО ІІХК құрылымдық бөлімшесі.
МҚББ негізгі міндеттері: мемлекеттік қылмыстармен, оның ішінде мемлекетке опасыздық жасаумен, тыңшылықпен, контрреволюциямен, терроризммен, диверсиямен, зиянкестікпен күресу; мемлекеттік құпияларды қорғау; мемлекеттік қылмыстардың жолын кесу; КСРО үкіметінің мемлекеттік қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету жөніндегі арнайы тапсырмаларын орындау.
Өңірлерде мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету міндеттерін ІІХК өңірлік басқармаларының мемлекеттік қауіпсіздік басқармалары атқарды.
БК(б)П ОК саяси бюросының 1938 жылғы 28 наурыздағы шешіміне сәйкес МҚББ алғаш рет таратылды. Содан кейін 1938 жылғы 23 қыркүйектегі Саяси бюроның шешіміне сәйкес МҚББ қайта құрылды.
Екінші рет МҚББ 1941 жылы 1 наурызда КСРО ІІХК екі дербес органға: КСРО ішкі істер халық комиссариаты мен КСРО мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссариатына бөлінгеннен кейін таратылды. Соғыс басталғаннан кейін бір айға жуық уақыт өткен соң — 1941 жылы 20 шілдеде — МҚХК мен ІІХК қайтадан КСРО ІІХК біріктірілді, МҚХК аппараты КСРО ІІХК мемлекеттік қауіпсіздік бас басқармасы (МҚББ) болып қайта құрылды.
1943 жылы сәуірде МҚББ түпкілікті таратылды, сол кезде БК(б)П ОК саяси бюросының П 40/91 шешімімен ІІХК жеделчекист басқармалары мен бөлімдері негізінде КСРО мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссариаты қайта құрылды.
## 1935 жылдың 1 қаңтарындағы құрылымы
* Жедел бөлім (тергеп-іздеу қызметі)
* Арнайы бөлім (шифрлау және дешифрлау қызметі)
* Экономикалық бөлім (экономикада мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету)
* Жеке бөлім (қарсы барлау)
* Құпиялы-саяси бөлім (антикеңестік элементтермен күресу)
* Шетел бөлімі (сыртқы барлау)
* Көлік бөлімі (обеспечение госбезопасности на транспорте)
* Есеп-статистика бөлімі
* Кадрлар бөлімі
## 1938 жылдың 28 наурыздағы құрылымы
1938 жылы 28 наурызда БК(б)П ОК саяси бюросы ІІХК МҚББ ұйымдық құрылымын өзгертті.
## 1938 жылы 29 қыркүйекте қайта құру кезінде жасалған құрылымы
1938 жылы 29 қыркүйекте КСРО ішкі істер халық комиссары Н.И.Ежов мекеменің құрылымын қайта құру туралы №00641 аса құпиялы бұйрыққа қол қойды. Осы бұйрыққа сәйкес Халық комиссариатында: 13 басқарма (оның ішінде 10 негізгі) және бірқатар бөлімдер, арыз-шағымдарды қарау бюросы және хатшылық құрылды.
Мемлекеттік қауіпсіздік Бас басқармасының құрылымына келесі нөмірленген бөлімдер кірді:
* Үкімет күзеті бөлімі.
* Құпиялы-саяси бөлім.
* Қарсы барлау.
* Әскер және әскери-теңіз күштерінің арнайы бөлімі.
* Шетел бөлімі.
* Әскерилендірілген құрылымдар бөлімі (милиция, өрттен сақтау, ҚАХҚҰРЖҚО, әскомдар, спорт қоғамдары).
* Арнайы бөлім.
## Тарихы
1936-1937 жылдары «империалистік барлаудың қастық әрекеттеріне қарсы күресті күшейту және қарсы барлау міндеттерін шешу үшін жедел техниканы неғұрлым қарқынды пайдалану мақсатында» МҚББ жедел-техникалық және қарсы барлау бөлімдері құрылды.
## Атақтары
КСРО ОАК мен ХКК 1935 жылғы 7 қазандағы «КСРО ІІХК Мемлекеттік Қауіпсіздік Бас Басқармасының басқарушы құрамының арнаулы атақтары туралы» Жарлығымен КСРО ІІХК МҚББ басқарушы құрамына арнайы атақтар тағайындалды:
КСРО ОАК мен ХКК 1935 жылдың 26 қарашасындағы Жарлығымен арнайы атақ енгізілді:
* Кеңес Одағы маршалы дәрежесіне сәйкес Мемлекеттік қауіпсіздік бас комиссары.
БМСБ әскерлері мен шекара қызметі 1935 жылы ЖШҚӘ мен ЖШҚФ қатарында қабылданған әскери атақтарды пайдаланды.
1945 жылы әскери атақ жүйесіне көшу кезінде МҚББ арнаулы атақтарының иелеріне жеке тәртіппен әскери атақтар берілді.
## Қызметтерінің бағыты
### Сыртқы барлау
Сыртқы барлау МҚББ-ның маңызды міндеттерінің бірі болды. 1934 жылы 10 шілдеде МҚББ-ның 7-бөлімі сыртқы барлау жұмыстарына жауапты болды.
1938 жылы 9 маусымда сыртқы барлау қызметі КСРО ІІХК Бірінші басқармасының 5-бөліміне берілді.
1938 жылы 29 қыркүйекте қайта құрудан кейін 5-бөлім КСРО ІІХК мемлекеттік қауіпсіздік Бас басқармасына берілді.
### Әскери қарсы барлау
Тағы қараңыз: Смерш
1934 жылдың 10 шілдесінен бастап әскери қарсы барлау МҚББ құрамында Арнайы (1936 жылдың 25 желтоқсанынан – 5-ші) бөлім ретінде болды. 1938 жылы 9 маусымда МҚББ-ның таратылуына байланысты 5-бөлімнің негізінде КСРО ІІХК 2-басқармасы (арнайы бөлімдер) құрылды. 1938 жылы қыркүйекте МҚББ қайта құрылып, 2-басқарма оған 1938 жылы 29 қыркүйекте 4-бөлім (арнайы) болып енді. 1941 жылдың 8 ақпанына дейін өмір сүрді, содан кейін КСРО Қорғаныс халық комиссариатының 3-басқармасы, КСРО Әскери-теңіз флоты халық комиссариатының 3-басқармасы және КСРО ІІХК 3-бөлімі ретінде берілді.
### Кеңес үкіметіне қарсы элементтермен күрес
КСРО ІІХК МҚББ құпиялы-саяси бөліміне тапсырылды.
1936 ж. 25 желтоқсан — КСРО ІІХК МҚББ 4-бөлімі.
1938 ж. 9 маусым — КСРО ІІХК 1-басқарманың 4-бөлімі.
1938 ж. 29 қыркүйек — КСРО ІІХК МҚББ 2-бөлімі.
1941 жылы 26 ақпанда атқарымдары КСРО МҚХК 3-басқармасына берілді.
### Экономикадағы мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету
КСРО ІІХК МҚББ-ның экономикалық бөліміне тапсырылды, бұл мекеме 1936 жылы 28 қарашада таратылды, бірақ 1938 жылы 29 қыркүйекте ІІХК құрылымын қайта құру кезінде Мемлекеттік қауіпсіздік бас басқармасынан тыс КСРО ІІХК бас экономикалық басқармасы ретінде қайта құрылды.
1941 жылы 26 ақпанда бұл басқарма қайтадан таратылды, бірақ Ұлы Отан соғысы басталғаннан кейін 1941 жылы 31 шілдеде КСРО ІІХК-ның экономикалық басқармасы болып қайта құрылды. 1943 жылы 14 сәуірде оның атқарымдары КСРО МҚХК 2-басқармасына берілді.
### Көліктегі мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз ету
1934 жылы 10 шілдеде құрылған КСРО ІІХК МҚББ көлік бөлімі 1936 жылдың 25 желтоқсанынан бастап КСРО ІІХК МҚББ 6-бөлім, ал 1938 жылдың 9 маусымынан бастап Мемлекеттік қауіпсіздік бас басқармасынан шығарылып, КСРО ІІХК 3-басқармасы болды.
1938 жылы 29 қыркүйекте КСРО ІІХК Бас көлік басқармасы болып қайта құрылды, 1941 жылы 26 ақпанда таратылып, сол жылдың 31 шілдесінде Экономикалық басқарма сияқты қайта құрылды.
### Жедел жұмыс
КСРО ІІХК МҚББ жедел бөлімі тергеп-іздестіру жұмыстарын жүргізді. 1936 жылы 25 желтоқсанда МҚББ 2-бөлімі болып қайта құрылды, 1938 жылы 9 маусымда Бірінші басқармаға бағындырылды. 1938 жылы 29 қыркүйекте Мемлекеттік қауіпсіздік бас басқармасынан тыс КСРО ІІХК-ның 3-арнайы бөлімі болып қайта құрылды. 1941 жылы 26 ақпанда КСРО МҚХК 3-бөлімі болып мемлекеттік қауіпсіздік органдарына, 1941 жылы 31 шілдеде КСРО ІІХК-сына 3-арнайы бөлім болып қайта оралды.
### Шифрлау және шифрды шешу жұмысы
1936 жылы 25 желтоқсанда КСРО ІІХК МҚББ-ның 9-бөліміне, ал 1938 жылы 9 маусымда ІІХК Арнайы бөлімге өзгертілген КСРО ІІХК МҚББ-ның Арнайы бөлімінде шоғырланған. Н.И.Ежовтың 1938 жылғы 29 қыркүйектегі бұйрығымен бекітілген КСРО ІІХК құрылымында – КСРО ІІХК МҚББ-ның 7-бөлімі, 1941 жылғы 26 ақпаннан бастап КСРО МҚХК 5-бөлімі және КСРО ІІХК 6-бөлімішесіне бөлінді. 1941 жылы 31 шілдеде КСРО ІІХК-ның 5-арнайы бөліміне ірілендірілді.
### Мемлекеттік күзет
МҚББ міндеттерінің бірі мемлекет пен коммунистік партияның жоғары лауазымды тұлғаларын, сондай-ақ дипломатиялық корпусты қорғау болды. Бұл міндет бастапқыда МҚББ жедел бөліміне жүктелді.
1936 жылы 28 қарашада МҚББ күзет бөлімі құрылды, сол жылдың желтоқсан айының соңында 1-бөлім болып өзгертілді. Мемлекеттің жоғары лауазымды тұлғаларының елге сапарлары кезінде оларды қорғауды ІІХК мемлекеттік қауіпсіздіктің жергілікті басқармалардағы бірінші бөлімдері жүзеге асырды.
1938 жылы МҚББ бірінші бөлімінің басшысы болып Н.С.Власик тағайындалды.
## Жетекшілігі
### Жетекшілері
* Генрих Григорьевич Ягода (1934—1936)
* Яков Саулович Агранов (29 желтоқсан 1936 — 15 сәуір 1937)
* Михаил Петрович Фриновский (15 сәуір 1937 — 28 наурыз 1938)
* Лаврентий Павлович Берия (29 қыркүйек — 17 желтоқсан 1938)
* Всеволод Николаевич Меркулов (17 желтоқсан 1938 — 3 ақпан 1941)
* Всеволод Николаевич Меркулов (20 шілде 1941 — 14 сәуір 1943)
### Басшы орынбасарлары
* Владимир Георгиевич Деканозов (17 желтоқсан 1938 — 13 мамыр 1939)
* Богдан Захарович Кобулов (17 желтоқсан 1938 — 4 қыркүйек 1939)
* Владимир Михайлович Курский (15 сәуір 1937 — маусым 1937)
* Всеволод Николаевич Меркулов (29 қыркүйек — 17 желтоқсан 1938)
* Василий Тимофеевич Сергиенко
* Иван Александрович Серов (29 шілде 1937 — 2 қыркүйек 1939)
### Қарсы барлау бөлімінің басшылары
* Лев Григорьевич Миронов (28 қараша 1936 — 14 маусым 1937)
* Владимир Михайлович Курский (14 маусым 1937 — 8 шілде 1937)
* Александр Матвеевич Минаев-Цикановский (11 шілде 1937 — 28 наурыз 1938)
* Николай Галактионович Николаев-Журид (29 қыркүйек — 25 қазан 1938)
* Всеволод Николаевич Меркулов (26 қазан — 17 желтоқсан 1938)
* Владимир Георгиевич Деканозов (17 желтоқсан 1938 — 13 мамыр 1939)
* Трофим Николаевич Корниенко (25 маусым 1939 — 26 қыркүйек 1940)
* Петр Васильевич Федотов (26 қыркүйек 1940 — 26 ақпан 1941)
### Құпиялы-саяси бөлімнің басшылары
* Георгий Андреевич Молчанов (10 шілде 1934 — 28 қараша 1936)
* Владимир Михайлович Курский (28 қараша 1936 — 15 сәуір 1937)
* Яков Саулович Агранов (15 сәуір — 17 мамыр 1937)
* Михаил Иосифович Литвин (17 мамыр 1937 — 20 қаңтар 1938)
* Богдан Захарович Кобулов (29 қыркүйек 1938 — 29 шілде 1939)
* Иван Александрович Серов (29 шілде 1939 — 2 қыркүйек 1939)
* Петр Васильевич Федотов (4 қыркүйек 1939 — 26 ақпан 1941)
### Арнайы бөлім басшылары
* Марк Исаевич Гай (10 шілде 1934 — 28 қараша 1936)
* Израиль Моисеевич Леплевский (28 қараша 1936 — 14 маусым 1937)
* Николай Галактионович Николаев-Журид (14 маусым 1937 — 28 наурыз 1938)
* Николай Николаевич Федоров (29 қыркүйек — 20 қараша 1938)
* Виктор Михайлович Бочков (28 желтоқсан 1938 — 23 тамыз 1940)
* Анатолий Николаевич Михеев (23 тамыз 1940 — 8 ақпан 1941)
### Шетел бөлімі басшылары
* Артур Христианович Артузов (10 шілде 1934 — 21 мамыр 1935)
* Абрам Аронович Слуцкий (21 мамыр 1935 — 17 ақпан 1938)
* Сергей Михайлович Шпигельглас (17 ақпан — 9 маусым 1938, исполняющий обязанности)
* Зальман Исаевич Пассов (9 маусым — 2 қараша 1938)
* Павел Анатольевич Судоплатов (2 қараша — 2 желтоқсан 1938, исполняющий обязанности)
* Владимир Георгиевич Деканозов (2 желтоқсан 1938 — 13 мамыр 1939)
* Павел Михайлович Фитин (13 мамыр 1939 — 26 ақпан 1941)
### Тергеу бөлімінің басшылары
* Василий Тимофеевич Сергиенко (4 қыркүйек 1939 — 26 ақпан 1940)
* Анатолий Александрович Эсаулов (26 ақпан 1940 — 26 ақпан 1941)
## Дереккөздер |
«Қазақстан» шахта (1971 жылы дейін №1/2 Тентек шахтасы), 1996 жылдан «Митгал Стил Теміртау» Ақ Көмір департаментіне қарайды (Шахтинск к.). Қарағандыдан оңтүстік-батысқа қарай50 км жерде орналасқан. «Қазақстан» шахта жобасын «Карағанды мемлекеттік шахта жобалау» институты жасаған. 1957 жылы салына бастап, 1969 жылы пайдалануға берілді. Жобалық қуаты жылына 27 млн т көмір. Д6 және Д11қабаттарын және 1,13 қуаттылықпен еңдейді.Шахта алаңында бір-біріне жақындастырылған5 орталық оқпан мен басты квершлагтарқазылған. Негізгі өндіріс алаңына орналастырылған 4 оқпанға, 1 скипті және 3 көтергішқойылған. Оқпандар қимасы 23,7-38,3 м2, терендікте237-477 м. Шахта көмір мен газдын кенеттен атылуы көмір тозаңының жарылуы жағынан қауіптішахталар қатарына жатады, ал Д6 жөнінен қабатыерекше қауіпті қатарына жатады. Проходқазабойлары қопарылыс қауіптілігін ағымдағы болжау және қопарылысқа қарсы шаралар орындалаотырып жүргізілді. Екінші әдіс ретінде АКМ аппараты АГК операторы тетігіне шығару жолыменпайдаланылады. Жаңа технологияны қолданупроходқа қарқынын айына 150 м-ге ұлғайтуғамүмкіндік берді. Д6 қабаты бойынша газ бөлінуі40-60 м3/мин, сондықтан жұмыс қауіпсіз болуүшін кешенді дегазация қолданылады. Көміралынатын учаскелерде ауаның сапасы автоматтытүрде бақыланып, АГК операторы компьютерінешығарылады. Кәсіпорын «шахта - лава» жүйесібойынша жұмыс істейді. Лаваларда «Глиник» механик. кешені; SL — 300 (Германия) комбайныжәне «Глиник» пен ДВТ фирманың ОН струг кондырғысымен жүргізіледі, дайындық қазбаларыГПК, КСП-32, ЧПП-2, П-110-01 комбайндарыменжүргізіледі. Тасымалдау қазбалары ленталы конвейерлермен жабдықталған. Көмір департаменті құрамыңда болған жылдары лаваның тәуліктік жүктемесі 3000 тоннаға, лавада жылдық өнімділік1 млн тонна және одан астам болды.
## Дереккөздер |
Күркек (башқ. Көркәк, орыс. Куркак) — Оңтүстік Оралдағы тау, Күркек жотасына жатады. Тау Башқұртстандағы Әбжәлел ауданының аумағында, Белорет қаласынан 22 км жерде орналасқан. Жақын жерде Абзақ ауылы және 4 шақырым жерде Мұрақай ауылы орналасқан. Тау девондық жанартаугендік түзінділерінен тұрады.
## Сақталу мәртебесі
1997 жылдан бастап табиғаттың ботаникалық ескерткіші мәртебесіне ие, әсем жартасты жерлер, орманды дала ландшафттары және сирек өсімдіктер қорғау нысандары болып табылады. Табиғат ескерткішінің аумағы 515,1 га құрайды. Күркек жотасының негізгі шыңы және оған іргелес аумақ Оңтүстік Оралдың шығыс беткейінің аздап бұзылған таулы орманды дала ландшафттарына тән. Шың мен одан созылған төбелер көркем жартасты қалдықтармен көмкерілген. Оңтүстік беткейлерінде негізінен тасты далалар, солтүстік беткейлерінде қарағай мен сағызқарағайлары бар қайыңды және ақшыл қылқан жапырақты ормандары орналасқан. Далалардың әртүрлі нұсқаларын анықтамалық деп санауға болады. Флорасы сирек кездесетін өсімдік түрлеріне бай (қауырсын қау, қиғаш жуа, қыр жуа, кәдімгі шолпанкебіс, секпіл шолпанкебіс, сүйсін күйген, минуарция Гельма, инелі қалампыр, таулы шиверекия, құмды қазтабан, сібір флокс және т.б.).
## Атауы
Бұл атау, шамасы, көнерген башқұрт сөзі көркә — күрке, жеркепе дегеннен алынған.
## Әдебиет
* Червяковский Г. Ф., Коротеев В. А. Волнистые лавы хребта Ирендык-Куркак на Южном Урале // Вулканические образования Урала. Свердловск: УФАН СССР. 1968. С. 149—152.
* Мулдашев А. А., Абрамова Л. М., Мартыненко В. Б., Шигапов З. Х., Галеева А. Х., Маслова Н.В О современном состоянии и восстановлении природных популяций Rhodiola Iremelica Boriss на Южном Урале // Известия Самарского научного центра Российской академии наук. 2010. Т. 12. № 1-5. С. 1412—1416. электронды нұсқасы
## Дереккөздер |
Нзима (өз атауы — нзима, балама атаулары — аплони, зимба, гура, нзема, амрахиа, аполлониа, аманахиа, асоко, ава, амрехиа) — Акан халқы, шамамен 328 700 адам, оның 262 000-ы Гананың оңтүстік-батысында және 66 700-і Кот-д’Ивуардың оңтүстік-шығысында тұрады.
## Тілі
Ква Нигер-Кордофан отбасына жататын нзима тілінде сөйлейді.Жазуы XIX ғасырдан бастап латын әліпбиіне негізделген.
## Діні
Негізгі бөлігі христиандар, негізінен католиктер мен протестанттар, айтарлықтай бөлігі дәстүрлі нанымдарды ұстанады.
## Кәсібі
Негізгі кәсібі – қолмен атқарылатын егіншілік (банан, таро, ямс, жержаңғақ, жүгері, мақта, пальма, қазір олар негізінен какао өсірумен айналысады) және балық аулау. Дәстүрлі қолөнер түрлерінен тоқымашылық, керамика, ұсталық, алтын және басқа металдарды өңдеу, тоқу, ағаш ою, қайық және балық аулау құралдары жасау дамыған.
## Өмір салты
Негізгі дәстүрлі әлеуметтік институттар: ауылдық және көп отбасылық қауымдастықтар, матрилиндік рулар, асафо әскери ұйымының бөлімшелері. Неке қонысы вирилокалды, полигиния, әмеңгерлік, сорорат, сатып алынған неке қолданылады.
Олар ағаштан және саздан жасалған, төбесі пальма жапырақтарынан немесе шатырдан жасалған және сопақша келген террассалары бар төртбұрышты үйлерде тұрады.
Киімдері еуропалық үлгіде, мерекелік киім ретінде дәстүрлі киім кенте қолданылады.
Негізгі тағамдары - балық және өсімдік тектес тағамдар (әртүрлі жарма, бұқтырылған тағамдар, қайнатылған, қуырылған және пісірілген түйнектер және ащы дәмдеуіштер мен пальма майы қосылған көкөністер).
Халық ауыз әдебиетінің негізгі жанрларына ән, ертегі, мақал-мәтелдер жатады.
## Дереккөздер |
* Самсы — Алматы облысы, Жамбыл ауданындағы ауыл
* Самсы — Алматы облысындағы өзен. |
Әзірбайжан — Қазақстан қатынастары — Әзербайжан Республикасы мен Қазақстан Республикасының арақатынасы.
## Тарихы
Қазақстан Республикасы мен Әзірбайжан Республикасы арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылғы 27 тамызда орнатылды. 1994 жылы 16 желтоқсанда Баку қаласында Қазақстан Республикасының Әзербайжан Республикасындағы Елшілігі ашылды. 2004 жылғы наурыздан бастап Нұр-Сұлтан қаласында Әзербайжанның Қазақстандағы Елшілігі, 2008 жылғы қыркүйектен бастап – Әзербайжанның Ақтау қаласындағы Бас Консулдығы жұмыс істейді. 2019 жылғы 30 қыркүйектен бастап Қазақстан Республикасының Әзербайжан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Сержан Оралбайұлы Әбдікәрімов болып табылады. 2016 жылғы 15 наурыздан бастап Әзербайжан Республикасының Қазақстан Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі Маммадов Рашад Эйнаддин оглу болып табылады.
Екіжақты шарттық-құқықтық базада ынтымақтастықтың барлық саласында 70-ке жуық құжат бар.
Қазақстан-Әзербайжан қарым - қатынастары Қазақстанның Тұңғыш Президенті-Елбасы Н.Назарбаевтың 2005 жылғы мамырдағы Бакуға ресми сапарының қорытындысы бойынша қол қойылған Стратегиялық әріптестік және одақтастық қатынастар туралы шартқа сәйкес дамуда.
Көпжақты форматта тараптар халықаралық және өңірлік ұйымдар (БҰҰ, ТМД, ИЫҰ, ТМЫК, АӨСШК, ЕҚЫҰ, ЭЫҰ және т.б.) шеңберінде белсенді өзара іс-қимыл жасайды.
## Шекара
2001 жылғы 29 қарашада Қазақстан Республикасы мен Әзірбайжан республикасы арасында Қазақстан Республикасы мен Әзірбайжан Республикасы арасындағы Каспий теңізінің түбін ажырату туралы келісімге қол қойылды.
Солтүстiк ендiктiң 42 о 33',6 және шығыс бойлықтың 49 о 53',3 координаттары бар Қазақстан Республикасы, Әзiрбайжан Республикасы және Ресей Федерациясы арасында Каспий теңiзi түбiнiң учаскелерi мен жер қойнауын межелеп бөлу сызығының түйiсу нүктесi межелеп бөлу opта сызығының бастапқы нүктесi болып табылады.
## Құқықты-шартты негіз
Әзірбайжан Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасында100 аса құжатқа қол қойылды.
Жоғарғы дәрежедегі сапарлар мен кездесулер:
## Мемлекет басшыларының сапарлары
2013 жыл 14-16 тамыз – Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Әзірбайжанға жұмыс сапарымен барды (Түркі тілдес мемлекеттерінің Ынтымақтастық Кеңесінің 3-ші саммиті).
2014 жыл 4 маусым –Түркі тілдес мемлекеттерінің Ынтымақтастық Кеңесінің жоғарғы дәрежеде өтетін 4 кездесуіне қатысу үшін, Бодрумда өткен Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен Әзірбайжан Республикасының Президенті Ильхам Алиевтің екі жақты кездесуі.
2014 жыл 29 қыркүйек – Астраханда өткен Каспий маңы мемлекеттерінің 4 саммиті уақытында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен Әзірбайжан Республикасының Президенті Ильхам Алиевтің екі жақты кездесуі.
2015 жыл 11 қыркүйек – Түркі тілдес мемлекеттерінің Ынтымақтастық Кеңесінің 5 саммитіне қатысу үшін, Астанада өткен Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен Әзірбайжан Республикасының Президенті Ильхам Алиевтің екі жақты кездесуі.
2015 жыл 16 қазан - Әзірбайжан Республикасының Президенті Ильхам Алиев Қазақстанға жұмыс сапарымен келді (БҰҰ қатысатын мемлекеттер басшыларының кездесуі).
## Сыртқы істер министрлері
14-16 тамыз 2013 жыл – Қазақстан Республикасының сыртқы істер министрі Ерлан Идрисов Әзірбайжанға жұмыс сапарымен барды( 3-ші Түркітілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесі).
10-11 қыркүйек 2015 жыл – Әзірбайжан Республикасының сыртқы істер министрі Эльмар Мамедъяров Қазақстанға жұмыс сапарымен барды.
16 қазан 2015 – Әзірбайжан Республикасының сыртқы істер минисрі Эльмар Мамедъяров Қазақстанға жұмыс сапарымен келді (ТМД мемлекеттері басшыларының кездесуі барысында).
## Парламентаралық қатынастар
2019 жылғы 16-18 наурыз – ҚР Энергетика министрі Қ.Бозымбаевтың ОПЕК елдері мен картельге кірмейтін елдер министрлерінің бірлескен мониторингтік комитетінің 13-ші отырысына қатысу үшін Баку қаласына жұмыс сапары. Сапар аясында Қ.Бозымбаев ӘР және РФ Энергетика министрлері П.Шахбазовпен және А.Новакпен, сондай–ақ бірлескен мониторинг комитетінің төрағасы-Сауд Арабиясының Энергетика, өнеркәсіп және табиғи ресурстар министрі Халид әл-Фалихпен екіжақты кездесулер өткізді.
2019 жылғы 1-3 сәуір – ҚР Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі А.Жұмағалиевтің Әзербайжанға сапары.
2019 жылғы 2-4 шілде – ҚР Премьер-Министрінің орынбасары Г.Әбдіқалықованың ЮНЕСКО-ның дүниежүзілік мұра комитетінің 43-ші сессиясына қатысу үшін Баку қаласына жұмыс сапары. Сапар аясында ӘР Премьер-Министрі Н.Мамедовпен, ӘР Мәдениет министрі А.Гараевпен және Әзербайжан шығармашылық интеллигенциясының көрнекті өкілдерімен екіжақты кездесулер өтті.
2019 жылғы 5-6 қыркүйек – ҚР ҰҚК Төрағасы Қ.Мәсімовтің Түркітілдес мемлекеттердің арнайы қызметтері конференциясының XXII отырысына қатысу үшін Бакуға жұмыс сапары.
2019 жылғы 8-9 қазан – ҚР Энергетика министрі Қ.Бозымбаевтың сауда-экономикалық ынтымақтастық жөніндегі Қазақстан-Әзербайжан ҮАК 16-шы отырысына қатысу үшін Әзербайжанға жұмыс сапары.
2019 жылғы 14 қазанда Бакуда ҚР Премьер-Министрінің орынбасары Б.Сапарбаев Мемлекет басшылары деңгейінде ТМЫК 7-ші мерейтойлық саммиті аясында ұйымдастырылған Түркі кеңесіне мүше мемлекеттердің бизнес-форумына қатысты.
2019 жылғы 12-14 қазан – ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Вице-министрі А.Сарбасовтың ТМД-ға қатысушы мемлекеттердің Еңбек, жұмыспен қамту және халықты әлеуметтік қорғау жөніндегі Консультативтік комитетінің 32-ші отырысына қатысу үшін жұмыс сапары.
2019 жылғы 14-15 қазан – ҚР Ішкі істер министрі генерал-лейтенант Е.Тұрғымбаевтың ресми сапары барысында АР ішкі істер министрі генерал-полковник В. Эйвазовпен, АР мемлекеттік көші-қон қызметінің бастығы В.Гусейновпен екіжақты кездесулер өтті. Сондай-ақ сапар аясында 2 үкіметаралық келісімге қол қойылды (көші-қон саласындағы ынтымақтастық туралы, өзара визасыз сапарлар туралы).
2019 жылғы 29-30 қазан – ҚР Қорғаныс министрі генерал-майор Н.Ермекбаевтың ТМД елдері қорғаныс министрлері кеңесінің отырысына қатысу үшін Әзербайжанға сапары.
2019 жылғы 15-16 қараша – ҚР Энергетика министрі П.Шахбазовтың тұрақты даму мақсаттары бойынша І-ші өңірлік саммитке қатысу үшін ҚР-на сапары.
2019 жылғы 19 қараша – Премьер-Министр А.Асадовтың Қазақстанға (Ақтау қ.) алғашқы жұмыс сапары, оның шеңберінде Қазақстан-Әзербайжан бағыты бойынша Каспий теңізінің түбі бойынша талшықты-оптикалық байланыс желілері (ТОБЖ) жобасының құрылысын бастау рәсіміне олардың бірлесіп қатысуын қоса алғанда, ҚР Премьер – Министрі А.Маминмен екіжақты кездесу өтті.
2019 жылғы 22-25 қазан – ҚР Сыртқы істер министрінің орынбасары Е.Ашықбаевтың қосылмау қозғалысына мүше мемлекеттердің СІМ басшыларының кездесуіне және қосылмау қозғалысына мүше елдердің мемлекет және үкімет басшыларының XVIII саммитіне қатысу үшін Баку қаласына жұмыс сапары.
2019 жылғы 25-27 қараша – ҚР Жоғарғы Сотының Төрағасы Ж.Асановтың Бакуға жұмыс сапары аясында ӘР Жоғарғы Сотының Төрағасы Р.Рзаевпен және Милли Меджлис құқықтық саясат және мемлекеттік құрылыс комитетінің төрағасы А.Гусейнлимен екіжақты кездесулер өтті.
## Экономикалық ынтымақтастық
Екі мемлекет халықтары арасындағы бауырлас қарым-қатынас, сарқылмас қор, ортақ теңіз шекаралары, Қазақстанда тұрып жатқан Әзірбайжан диаспорасы, тарихи «Жібек жолындағы» геостратегиялық орны, мемлекеттеріміздің экономикалық қарым-қатынасының жарқын болашағын қамтамасыз ететін негізгі қозғаушы күштері болып табылады. Энергетика, транспорт, құрылыс, ауыл шаруашылығы, байланыс, туризм - екіжақты ынтымақтастықтың басты артықшылықтары. Әзірбайжан мен Қазақстан арасындағы экономикалық ынтымақтастық жөніндегі ортақ парламентаралық коммисиясының 11-ші отырысы 2014 жылы өткізіліп, қазіргі таңда табысты жұмыс атқаруда.
Екі мемлекеттің территориясы арқылы өтетін Шығыс-Батыс көлік жолдарын тиімді пайдалану мүмкіндіктері қаралып, керекті шаралар қарастырылған. Қазіргі уақытта, Қазақстанда өндірілген қуат көздері және тағы да басқа тауарлар көптеген көлік түрлерімен Әзірбайжан арқылы Еуропаға тасымалданады. Баку-Тбилиси-Карс темір жолының пайдалануға берілген кезінен бастап, Бакудағы жаңа халықаралық порт Қазақстандағы көлік инфрақұрылымының дамуына жол ашып, осы салада серіктестікті одан әрі дамытуға және транзиттік дәлізде біздің мемлекеттеріміздің маңыздылығын арттыруда септігін тигізеді.
Қазақстанның ауылшаруашылық тауарларының жетекші саласы болып табылатын астық саласында, Әзірбайжан негізгі импорттаушылардың бірі болып табылады. Сонымен қатар, Қазақстанның батыс аудандарында Әзірбайжанның экспорттық формасы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде үлкен рөл атқарады. Тауар айналымын әлеуметтік жағдайға жеткізу үшін, біз бірге жұмыс жасаймыз. Әзірбайжанның инвестициясы есебінен жасалған, Бакудағы және Ақтаудың логистикалық орталығында орналасқан Астық терминалы, осындай жобалардың айтарлықтай мысалы болып табылады.
Бүгінгі таңда Әзірбажан мен Қазақстан арасында экономикалық қарым-қатынас аясында жеткілікті түрде дамыған құқықтық қор бар, сонын ішінде инвестицияларды қорғау үшін, екі еселенген салық төлемдерін болдыртпау үшін 20 аса келісімдерге қол қойылған, және де тауар айналымына оң әсерін тигізетін көптеген шарттар жасалған.
Қазақстанда қазіргі таңда шамамен 300 әзірбайжандық серіктестік жұмыс атқарады.
## Серіктестіктің басқа да бағыттары
Екі жақтық қарым-қатынас негізінде және халықаралық ұйымдар шеңберінде, мәдени және қоғамдық қатынастарды жақсарту мақатында көптеген жобалар іске асырылады.
Ортақ діни, рухани және мәдени құндылықтар әр уақытта біздің халықтарымыздың ауызбірлігі мен екі мемлекет арасындағы өзара достастықтың болуына ықпал етіп келеді. «Китаби Деде Коркут», «Кероглу» эпостарының қазақ және әзірбайжан халықтары үшін маңызы зор. Екі мемлекеттің тәуелсіздігі осындай нық қарым-қатынастардың орнауына жол ашты.
11 мамыр 2010 жылы Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінде әзірбайжан халқының жалпыұлттық көшбасшысы Гейдар Алиевтың құрметіне аудитория ашылды.
13 мамыр 2011 Баку мемлекеттік университетінде қазақтың ұлы ақыны Абайдың құрметіне қазақ тілі,тарихи және мәдени орталығының ресми ашылуы болды.
29 наурыз – 3 сәуір 2012 жылы Әзірбайжан Республикасының астанасы Бакуда қазақстандық кино күндері өткізіледі.
6-9 маусым 2012 жылы Астана мен Алматы қалаларында Әзірбайжан мәдениет күндері өтті.
18-21 қараша 2012 жылы Баку қаласында Қазақстан мәдениет күндері өтті.
## Дереккөздер |
«Құлжа» — Қытай, Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы, Іле Қазақ автономиялық облысы, Құлжа қаласында орналасқан темір жол вокзалы. Станция коды 43116. Станция 2009 жылдың 18 желтоқсанында ашылды.
## Маршрут
Қытай темір жолы
* Цзинхэ-Қорғас темір жолы (zh)
## Вокзал айналасындағы нысандар
* Йинин Цзючэн шаңғы базасы (伊宁九城滑雪场)
* Шыңжаң мамандандырылған көтерме қала (新疆特产批发城)
* Синфади халықаралық Плаза (新发地国际广场)
* Чжунжин қонақ үйі (众金酒店)
* Sea Star қонақ үйі (海之星酒店)
* Синфади халықаралық қонақ үйі (新发地国际酒店)
* Ми Юань халықаралық қонақ үйі (蜜缘国际大酒店)
* Йили Жібек жолы мұражайы (伊犁·丝绸之路博物馆)
* Yining Hairun қонақ үйі (伊宁海润大饭店)
* Іле Қазақ автономиялық префектурасының порттарды басқару басқармасы (伊犁哈萨克自治州口岸管理处)
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Станция Құлжа - Байду энциклопедиясы |
«Семей» — Қазақстан темір жолы Алматы бөлімшесінің темір жол вокзалы.Бұл станция Түрксіб.
1915 жылы темір жол вокзалы салынды және Семей-Николаевка теміржолы ашылды.
1972 жылы ескі станцияның орнына жаңа заманауи ғимарат салынды.
2017 жылғы 29 қарашада Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен Семей стансасы Семей станциясы болып, Семей жол бөлімшесі Семей жол бөлімшесі болып өзгертілді.
## Маршрут
Қазақстан темір жолы
* Түрксіб
* Семей филиалы
## Вокзал айналасындағы нысандар
* Қазақстан Халық банкі
* Шығыс Қазақстан облысы, Семей қаласы, Облыстық аурухана
* Локомотив стадионы
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Семей станциясы картада - Яндекс
Үлгі:Семей филиалы |
Отару (станция) деп шатастырмау керек.
«Отар» — Қазақстан темір жолы Алматы бөлімшесінің темір жол вокзалы.
Отар станциясы Түрксіб құрылысы кезінде салынған. 1931 жылы ашылған.
1997 жылы Шу-Отар учаскесі 25 кВ кернеудегі айнымалы токпен электрлендірілген. 2001 жылы ~25 кВ Отар – Алма-Ата I учаскесі электрлендірілген.
2013 жылы станцияда 1 км-ден астам 25, 26 жолдарда күшейтілген орташа жөндеу жүргізілді, жолға күшейтілген көтергіш жөндеу жүргізілді.
## Маршрут
* Түрксіб
## Вокзал айналасындағы нысандар
* Отар ауылының мешiтi
* Отар саябағы
* Мәдениет үйімен. Отар
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Отар станциясы картада - Яндекс |
Құралай Ғалымжанқызы Анарбекова (1989 жылы 11 маусымда Ақтөбе облысының Шалқар қаласында туған) — қазақстандық актриса, кинопродюсер, Corich Group компаниясының негізін қалаушы және басшысы. Астана қаласының триатлон федерациясының вице-президенті.
## Өмірбаяны
Құралай Анарбекова 1989 жылы 11 маусымда Шалқар қаласында (Ақтөбе облысы) дүниеге келген. Бала кезінен гимнастика және халық биімен айналысқан. Ақтөбе қаласының №40 орта мектебін бітірген. 2005 жылы Ақтөбе политехникалық колледжіне "Мұнай және газды автоматтандыру және басқару" факультетіне түсті. Табын тайпасынан шыққан.
2006 жылы "АӨК аруы" және "Ақтөбе аруы" атақтарын алды. "Қазақстан аруы 2006" байқауында Ақтөбе атынан өнер көрсетті.
2009 жылы Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-ға (Алматы) оқуға түсті.
2010 жылы атақты қазақ режиссері Талғат Теменовтың "Менің күнәһар періштем" фильмінде Жерар Депардьенің қатысуымен дебют жасады.
Ақан Сатаевтың "Жаужүрек мың бала" фильміндегі Қорлан рөлінен кейін танымал болды. 120-ға жуық актриса қыз Қорлан рөліне үміткер болды, бірақ режиссер Құралай Анарбекованы таңдады.
2012 жылы Герасимова атындағы ВГИК-ке (Мәскеу) "Кино және теледидар продюсері" мамандығына түсті.
Игорь Толстуновтың "Профит" өндірістік фирмасында жұмыс істеді. "Алтын ұя" және "Дуэт" сериалдарының продюсері ретінде өнер көрсетті.
2013 жылы "Кино" номинациясы бойынша "Серпер" мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды.
2016 жылы Нұрлан Қоянбаевтың "Қазақша бизнес" комедиялық фильмінде ойнады.
2017 жылы ол бас продюсер болды және "Брат или брак" комедиясында басты рөлді ойнады, ол қазақстандық кинопрокат рекордын бір жарым есе жаңартып, прокатта 455 миллион теңге жинады.
2018 жылдың мамыр айында Құралай Анарбекова Канн кинофестивалінің ашылуына шақырылды. Ол қызыл кілеммен дат дизайнері Изабель Кристенсеннің көйлегімен жүрді.
Сол жылы Forbes Kazakhstan "30-дан кіші 30 табысты қазақстандықтар" тізіміне енді. Сондай-ақ "Шоу-бизнес және спорттың 20 жұлдызы — 2018" рейтингінде 14-ші орынды иеленді.
2018 жылдың жазында "Брат или брак 2" комедиясының түсірілімі аяқталды. Құралай Анарбекова тағы да бас продюсер болып, басты рөлді сомдады. Фильм 2019 жылдың 31 қаңтарында прокатқа шықты.
2019 жылдың қаңтар айында президент Нұрсұлтан Назарбаевтың қатысуымен Қазақстанда жастар жылының ашылу салтанатына қатысты.
2019 жылдың мамыр айында Құралай Анарбекова президенттікке кандидат Қасым-Жомарт Тоқаевтың республикалық қоғамдық штабының жастар қанатына кіріп, сенімді тұлға болды.
2019 жылдың жазында Назарбаев Университетінің Жоғары бизнес мектебінде Executive MBA (EMBA) бағдарламасы бойынша оқуды бастады.
2019 жылдың қыркүйегінде Құралай Анарбекова үздік әйел рөлін сомдағаны үшін Almaty Film Festival сыйлығын алды.
2019 жылдың күзінде "Ва-банк" және "ТойХана" атты екі жаңа жоба іске қосылатынын мәлімдеді. 2019 жылдың соңында Құралай Анарбекова Ақтөбенің 150 жылдығына орай медальмен марапатталды.
"Ва-банк" фильмі 2019 жылдың желтоқсанында таныстырылды. Түсірілім үшін Құралай Анарбекова аққұба болды.
"ТойХана" фильмі 2020 жылы шықпады және коронавирустық пандемияға байланысты кейінге қалдырылды. Фильм 2021 жылдың қарашасында жарық көрді.
## Дереккөздер |
Вьетнам — Қазақстан қатынастары — 1992 жылы 29 маусымда орнатылды
## Дипломатиялық қатынасы
1991 жылы 27 желтоқсанда Вьетнам Қазақстанның тәуелсіздігін мойындады.
1992 жылы 29 маусымда дипломатиялық қатынастар орнатылды.
2008 жылы Қазақстанда Вьетнамның Елшілігі ашылды.
2013 жылы Вьетнамда Қазақстанның Елшілігі ашылды.
2019 жылдың 18 мамырынан бастап Ерлан Байжанов Қазақстанның Вьетнамдағы Елшісі қызметін атқаруда.
2022 жылдың 3 ақпанынан бастап Фам Тхай Ньы Май ханым Вьетнамның Қазақстандағы Елшісі қызметін атқаруда.
## Саяси ынтымақтастық
Вьетнам Қазақстанның Оңтүстік-Шығыс Азиядағы негізгі серіктестерінің бірі болып табылады. Қазақстан мен Вьетнам арасында өзара сенім мен қолдауға негізделген достық қарым-қатынастар орнатылды.
1994 жылы ақпанда Вьетнамның Сыртқы істер министрі Нгуен Ман Камның Қазақстанға сапармен келді.
1994 жылы маусымда Вьетнам Премьер-Министрі Во Ван Киет Қазақстанға ресми сапармен келді.
2009 жылы 17 сәуірде Боао Азия форумы аясында (Хайнань аралы, Қытай) Қазақстанның Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Вьетнам Премьер-Министрі Нгуен Тан Зунгпен кездесті.
2009 жылы 14-15 қыркүйекте Вьетнам Премьер-Министрі Нгуен Тан Дунг Астанаға ресми сапармен келді.
2011 жылғы 30 қазан - 1 қараша аралығында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Вьетнамға ресми сапармен барды.
2012 жылы 10-11 қыркүйекте Вьетнам Президенті Чыонг Тан Шанг Қазақстанға мемлекеттік сапармен келді.
2015 жылы 29-30 мамырда Вьетнам Премьер-Министрі Нгуен Тан Зунг ЕАЭО-ға мүше мемлекеттер мен Вьетнам арасындағы еркін сауда аймағын құру туралы келісімге қол қою рәсіміне қатысу үшін Қазақстанға жұмыс сапармен келді.
2022 жылы 17-18 тамызда ҚР Премьер-Министрінің орынбасары – Сыртқы істер министрі М.Б. Тілеуберді Вьетнамға ресми сапармен барды.
2022 жылы 12-13 қазанда Вьетнамның Вице-президенті Во Тхи Ань Суан ханым АӨСШК 6-шы Саммитіне қатысу мақсатында Астанаға келіп, сапардың аясында ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев, ҚР Парламенті Сенатының Төрағасы М.Әшімбаев және ҚР Премьер-Министрі Әлихан Смайыловпен кездесті.
Қазақстан мен Вьетнамның сыртқы саяси ведомстволары арасында тұрақты негізде сімаралық саяси консультациялар өткізіледі. Соңғы саяси консультациялар 2020 жылы қарашада онлайн форматта өтті.
2023 жылдың 21 тамызында Қазақстан президентінің Вьетнамға сапары барысында 12 мелекетаралық құжаттарға қол қойды:
* Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Вьетнам Социалистік Республикасының Үкіметі арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастықты жедел дамыту жөніндегі 2023-2025 жылдарға арналған бірлескен іс-қимылдар жоспары;
* Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Вьетнам Социалистік Республикасының Үкіметі арасындағы ұлттық паспорттардың иелерін визалық талаптардан босату туралы келісім;
* Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі мен Вьетнам Социалистік Республикасының Мәдениет, спорт және туризм министрлігі арасындағы туризм саласындағы ынтымақтастық туралы меморандум;
* «Сауда саясатын дамыту орталығы» АҚ (QazTrade) мен Вьетнамның сауданы дамытуға жәрдемдесу агенттігі (VietTrade) арасындағы саудаға жәрдемдесу саласындағы ынтымақтастық туралы меморандум;
* Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Инвестиция комитеті мен Вьетнам Социалистік Республикасы Сыртқы инвестиция агенттігі арасындағы ынтымақтастық туралы меморандум;
* «Қазпошта» АҚ мен Viet Post корпорация арасындағы электрондық коммерцияны дамыту саласындағы өзара түсіністік туралы меморандум;
* Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі мен VietJet Aviation арасындағы өзара түсіністік туралы меморандум;
* «ҚазМұнайГаз» ҰK» АҚ мен Sovico Group арасындағы мұнай-газ жобаларына инвестициялар саласындағы ынтымақтастық бойынша өзара түсіністік туралы меморандум;
* «Қазақстан Темір Жолы» ҰК» АҚ мен Sovico Group компаниясы арасындағы транспортық-логистикалық инфрақұрылымды дамыту саласындағы ынтымақтастық жөніндегі өзара түсіністік туралы меморандум;
* Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің Инвестиция комитеті мен Crystal Bay Tourism Group JSC арасындағы өзара түсіністік туралы меморандум;
* Microtech DFS Vietnam Company Limited пен Vela Corporation арасындағы ынтымақтастық туралы келісім;
* «Хабар» Агенттігі» АҚ мен Vietnam Television арасындағы өзара түсіністік туралы меморандум.
## Парламентаралық ынтымақтастық
Екі елдің парламенттері арасындағы ынтымақтастық белсенді дамып келеді.
2015 жылы 27-31 наурызда ҚР Парламенті Мәжілісінің Төрағасы Қабиболла Жақыповтың Вьетнамға ресми сапары өтті.
2017 жылы 16-18 қазанда Вьетнам Ұлттық Ассамблеясының Төрағасы Нгуен Тхи Ким Нганның Қазақстанға ресми сапары өтті.
2018 жылы 9 қазанда Анталияда (Түркия) Еуразия елдері парламенттері спикерлерінің 3-ші кездесуі аясында және 2019 жылғы 8 сәуірде Дохада (Катар) Парламентаралық одақтың 140-шы Ассамблеясы аясында ҚР Парламенті Мәжілісінің Төрағасы Н.Нығматулин мен Вьетнам Ұлттық Ассамблеясының Төрағасы Нгуен Тхи Ким Нган арасындағы кездесулер өтті.
2019 жылы23-24 қыркүйек Еуразия елдері парламенттері спикерлерінің 4-ші кездесуіне қатысу үшін Вьетнам Ұлттық Ассамблеясы Төрағасының орынбасары Тонг Тхи Фонг ханым Нұр-Сұлтанға келді.
2019 жылы 13-15 қарашада Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасы Н.Нығматулиннің Ветнамға ресми сапары өтті.
Қазақстан Парламенті мен Вьетнам Ұлттық Ассамблеясында парламентаралық ынтымақтастықты дамыту үшін достық топтары құрылды.
## Сауда-экономикалық ынтымақтастық
Соңғы жылдары Қазақстан мен Вьетнам арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастықтың көрсеткіштері сенімді өсуді көрсетіп отыр.
Қазақстанның Вьетнаммен сыртқы сауда айналымы 2022 жылы 525,7 млн АҚШ долларын құрды. Бұл 2021 жылының көрсеткішімен салыстырғанда 23,4%-ға жоғары. Бұл ретте экспорт 125,6 млн АҚШ долл. (+55%), ал импорт 400,1 млн АҚШ долл. (+15,9%) құрды.
Қазақстаннан Вьетнамға экспортталатын негізгі тауарлар: өңделмеген қорғасын (44,9%), өңделмеген мырыш (34,8%), легирленбеген болаттан жасалған ыстықтай прокат (15,9%), басқа кендер мен концентраттар (1,1).
Вьетнамнан Қазақстанға импортталатын негізгі тауарлар: телефон аппараттары (52,6%), шаңсорғыштар (6,4%), микрофондар мен дауыс зорайтқыштар (5,7%), компьютерлер (5,5%), баспа техникасы (2,9%), электронды интегралдық схемалар (2,9%), теледидарлар, мониторлар мен проекторлар (2,5%), шиналар (1,6%).
Қазақстан мен Вьетнам арасында Сауда-экономикалық және ғылыми-техникалық ынтымақтастық жөніндегі үкіметаралық комиссия құрылды (1997 жылы). Комиссияның 10-шы отырысы 2022 жылы 26 қыркүйекте Ханой қаласында өтті. 2023 жылы 30-31 наурызда Ханой қаласында аталған комиссияның Ауыл шаруашылығы жөніндегі кіші комитетінің бірінші отырысы өтті.
## Көлік және логистика
2022 жылы қазаннан бастап екі ел арасындағы тікелей әуе қатынасы қалпына келтірілді. Қазақстандық «Sunday Airlines» әуе компаниясы аптасына екі рет «Алматы – Камрань» бағыты бойынша, ал «VietJet» вьетнамдық әуекомпаниясы Камрань қаласынан Астана мен Алматыға аптасына 4 рет тікелей рейстерді жүзеге асырады.
## Виза
Қазақстан азаматтары Вьетнамға бару үшін арнайы сайттан электронды виза алуы қажет.
Вьетнам азаматтары Қазақстанға бару үшін 30 күнге виза талап етілмейді.
2023 жылдың 21 тамызында Қазақстан президентінің Вьетнамға сапары елдер арасында визасыз режимге қол қойды
## Мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық
Қазақстан-Вьетнам жолында мәдени-гуманитарлық байланыстарды дамыту маңызды рөл атқарады.
2012 жылғы 10-16 қыркүйекте Қазақстанда Вьетнам мәдениетінің күндері өтті.
2013 жылғы 11-14 маусымда Ханойда Қазақстанның Вьетнамдағы мәдениет күндері өтті.
2013 жылы Ханой педагогикалық университетінде Абай атындағы ғылым және мәдениет орталығы өз жұмысын бастады.
2014 жылғы 19 мамырда Абай атындағы ҚазҰПУ-де Вьетнам мәдениеті және білім беру орталығының ашылу салтанаты өтті.
2020 жылы желтоқсанда Қазақтың ұлы жазушысы Абай Құнанбаевтың вьетнам тілінде «Тәңір сөздері» кітабының тұсаукесері өтті.
2021 жылдың қарашасында Дананг қаласында қазақ көркем фильмдерінің күндері өтті.
2021-2022 жжылы вьетнам тілінде «Қазақ ертегілерінің» үш томдығы жарық көрді.
2022 жылы вьетнам тілінде Ілияс Есенберлиннің «Көшпенділер» романының трилогиясы жарық көрді.
## Білім саласындағы ынтымақтастық
Үкіметаралық келісім шеңберінде қазақстандық және вьетнамдық студенттер екі елдің жоғары оқу орындарында алмасу бойынша білім ала алады.
## Шарттық-құқықтық база
Дипломатиялық қарым-қатынастың 30 жылы ішінде кең ауқымды қарым-қатынастар аясында серіктестіктің одан әрі нығаюына ықпал ететін елеулі шарттық-құқықтық база құрылды. Барлығы 50-ден астам мемлекетаралық, үкіметаралық және ведомствоаралық шарттар мен келісімдерге қол қойылды.
## Дереккөздер |
Қазақстан мен НАТО арақатынастары — Қазақстан Республикасы мен Солтүстік атлантикалық келісім ұйымы (НАТО) арасындағы қарым-қатынас.
Қазақстанмен қарым-қатынас 1992 жылы, ел Солтүстік Атлантикалық ынтымақтастық кеңесіне кірген кезде басталды. Бұл диалог форумы 1997 жылы еуроатлантикалық аймақтағы барлық одақтастар мен серіктес елдерді біріктіретін еуроатлантикалық серіктестік кеңесін алмастырды.Практикалық ынтымақтастық Қазақстан 1995 жылы "Бейбітшілік жолындағы серіктестік" бағдарламасына қосылған кезде басталды. НАТО Бас хатшысының Кавказ және Орталық Азия бойынша арнайы өкілі елге тұрақты сапарлар арқылы Қазақстан билігімен жоғары деңгейде саяси диалог жүргізеді.
## Тарихы
* 1994 жылы Қазақстан Одақпен тығыз әскери ынтымақтастық орнатқан бейбітшілік үшін серіктестік бағдарламасының құрамына енді.
* 1995 жылы Қазақстан бейбітшілік үшін серіктестік бағдарламасына ресми түрде қосылды.
* 1997 Қазақстанда НАТО елдерінің қатысуымен Қазақстанның бітімгершілік бөлімшелерінің НАТО басшылығымен операцияларға қатысуға дайындығын арттыруға бағытталған "Steppe eagle" ("дала бүркіті") атты алғашқы жыл сайынғы бітімгершілік оқу өткізіледі.
* 2002 жылдан бастап Қазақстан Жоспарлау және талдау процесіне қатысады. Бұл қазақстандық армия бөлімшелері мен одақтастардың Альянс бөлімшелері арасындағы жедел үйлесімділікті арттыруға көмектесті. НАТО одақтастарымен бірлесіп жұмыс істеу үшін бітімгершілік полкті дамыту бойынша бірлескен жұмыс жүргізілуде. Қазақстан виртуалды Жібек магистралі бағдарламасына қосылды . Қазақстан ПРМ жоспарлау және талдау процесіне қосылады.
* 2004 жылы Стамбулда өткен кездесуде НАТО елдерінің басшылары Кавказ бен Орталық Азияға ерекше назар аударады: НАТО-ның аймақтағы арнайы өкілі және онымен байланыс жөніндегі қызметкер тағайындалды.
* 2006 жылдан бастап Қазақстан мен НАТО арасында бейбітшілік жолындағы әріптестік аясында "Дала бүркіті" бірлескен әскери оқу-жаттығуы өткізіліп келеді.
* 2006 жылы Қазақстан мен НАТО 2006 жылдан 2008 жылға дейінгі кезеңге арналған бірінші ЖКП-ны, сондай-ақ 2006 жылға арналған әріптестік мақсаттарын келіседі.
* 2007 жылдан бастап Қазақстанда Қазақстан Ұлттық қорғаныс университетімен бірлесіп қорғаныс саласындағы білім беруді жетілдіру бойынша НАТО бағдарламасы (DEEP) бар.
* 2007 жылы Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың НАТО штаб-пәтеріне сапары. "2007 жылғы ПАРП-ны бағалау" құжатында серіктестік мақсаттарын іске асырумен байланысты жағдай көрсетілген. Қазақстан мен Ұлыбританиядан келген екі ғалым 2007 жылы Кеңес Одағы ядролық сынақтар жүргізген Семей полигонында (Қазақстан) радиоактивті ластануға талдау жүргізудегі үздік ынтымақтастығы үшін ғылымдағы әріптестігі үшін сыйлыққа ие болды. Әл-Фараби университетінде НАТО ақпараттық орталығы ашылды.
* 2008 Ұлттық кітапханада НАТО депозитарлық кітапханасының салтанатты ашылуы. Қазақстанның Қорғаныс министрі Даниал Ахметов НАТО-ның штаб-пәтеріне сапармен келіп, Солтүстік Атлантикалық кеңестің алдында 2006-2008 жылдар аралығындағы кезеңде ӨСАБ нәтижелері туралы баяндама жасайды.
* 2009 жылы НАТО Бас хатшысы Яап де Хооп Схеффер Қазақстанға сапармен келеді. Астанада Еуроатлантикалық әріптестік Кеңесінің қауіпсіздік форумы өтуде. НАТО-ның "Жетісу-2009"апатына ден қою бойынша оқу-жаттығулары өткізілуде.
* 2010 Қазақстан Сыртқы істер министрі Қанат Саудабаевтың НАТО-ға сапары. НАТО мен бірқатар елдер, соның ішінде Қазақстан арасында Ауғанстанға ИСАФ-тың өлімге әкелмейтін жүктерін транзиттік теміржол тасымалы туралы уағдаластықтарға қол жеткізілді.
## Бейбітшілік жолындағы серіктестік
Қазақстан Республикасы және НАТО арасындағы ынтымақтастық 1994 жылы қол қойылған «Бейбітшілік жолындағы серіктестік» (БЖС) бағдарламасына негізделеді.
Қазақстанның БЖС бағдарламасының шеңберіндегі ынтымақтастығы НАТО-мен ықпалдастық бағыттарын қамтиды, оған әскери жоспарлау үдерістеріндегі жариялылық, қарулы күштерге және қорғаныс құрылымдарына демократиялық бақылау жасау, БҰҰ аясындағы және НАТО шеңберіндегі операцияларға үлес қосу үшін әскери дайындық пен қажетті әлеуетті қолдау, келешекте НАТО күштерімен ықпалдаса алатын күштер құру, гуманитарлық, бітімгерлік және басқа операцияларды өткізу қабілетін көтеру үшін оқу-жауынгерлік дайындық пен жаттығулар өткізуді жоспарлауды бірлесіп жүзеге асыру мақсатында НАТО-мен әскери ынтымақтастықты дамыту және т.б. енеді. Осы бағыттағы бірлескен жұмыс Серіктестік іс-қимылдарының жеке жоспары (СІЖЖ), Жоспарлау және талдау үдерісі (ЖТҮ) және Жедел әлеует тұжырымдамасы (ЖӘТ) бағдарламаларының аясында жүзеге асырылады. Алғашқы кезеңі 2006 жылғы 31 қаңтарда қабылданған Серіктестік іс-қимылдарының жеке жоспары (СІЖЖ) шеңберінде Қазақстан мен НАТО арасындағы өзара әрекеттестіктің барлық салалары іске асырылады. Оған саясат, төтенше азаматтық жоспарлау, ғылым мен әскери әрекеттестік бағыттары енгізілген.
## Жоспарлау және талдау үдерісі бағдарламасы
Қазақстан Жоспарлау және талдау үдерісі (ЖТҮ) бағдарламасына 2002 жылдан бері қатысады. ЖТҮ бітімгерлікті қолдау операцияларын қоса алғанда, НАТО күштерімен көпұлттық деңгейде ықпалдаса отырып жаттығулар мен операциялар өткізуге қатыса алатын күштер мен құралдарды бағалау мен құрамын анықтауға негіз беруге бағытталған. "Серіктестік мақсаттарын" айқындау мен жүзеге асыру арқылы НАТО елдерінің ҚК бөлімшелерімен ықпалдасу арқылы ҚР ҚК бөлімшелерінің қабілеттерін арттыруға шаралар қабылданады.
Серіктестік мақсаттары топтамасы келесі мәселелерді қамтиды:
* ҚР ҚК трансформациясы мен қорғаныс жоспарлауы;
* бітімгерлік контингентін НАТО стандарттары бойынша әзірлеу мен жабдықтау;
* тілдік дайындық;
* штабтық офицерлерді оқыту;
* шекаралық қауіпсіздік мәселелері;
* төтенше жағдайлардағы қимылдау мәселелері.
## Жедел әлеует тұжырымдамасы бағдарламасы
2004 жылдың қаңтарында Қазақстан Жедел әлеует тұжырымдамасы (ЖӘТ) бағдарламасына қосылды. Бағдарлама серіктес елдердің бітімгерлік күштерінің НАТО елдерінің қарулы күштерімен ықпалдасуға әзірлік деңгейін бағалау тетіктерін қарастырады. ЖӘТ өз кезегінде ЖТҮ аясында жасалған бағалауды толықтырып, бағаланған күштердің әскери тиімділігін арттыруға көмектеседі.
Қазақстан Республикасы Қарулы күштерінің бітімгерлік құрамын дамыту аясында Құрылық әскерлерінің Әскери институтының "Бейбітшілік жолындағы серіктестік" оқу орталығының базасында (ҚАЗЦЕНТ) НАТО елдері мен серіктестерінің және Қазақстан жауынгерлерінің қатысуымен "Бітімгерлік операциялардың құқықтық қырлары" және "Операцияларды жоспарлау үдерісі" семинарлары, "Көпұлттық операциялардағы ағылшын тілінің әскери терминологиясы" және "НАТО штабтық процедуралары" курстары сияқты іс-шаралар өткізіледі.
## Негізгі бағыттар
НАТО-мен ынтымақтастықтың басым бағыттары:
* Серіктестік іс-қимылдарының жеке жоспары (СІЖЖ) аясындағы ынтымақтастық;
* Жоспарлау және талдау үдерісі (ЖТҮ) аясындағы ынтымақтастық, бұл бағдарламаны қорғаныс жоспарлауының құралы ретінде пайдалану, доктриналық құжаттарды жасаудағы консультациялар мен қолғабыс;
* Серіктестік мақсаттарын тиімді іске асыру үшін іс-шаралар сапасын көтеру;
* Қазақстан мен НАТО елдерінің (серіктестердің) әскери оқу орындарының арасындағы ынтымақтастық, НАТО тарапынан кәсіпқой дайындық пен білім берудегі консультациялар;
* НАТО стандарттарын ескере отырып әскери білім беру жүйесін реформалаудағы консультациялар, әскери кадрлерді даярлауда қолғабыс;
* "Дала қыраны" жаттығуларын "Бейбітшілік жолындағы серіктестік" рухында өткізу;
* КАЗЦЕНТ курстарын аккредитациялау;
* "Казбригті" Жедел әлеует тұжырымдамасы тетіктеріне сәйкес дайындау, оның әзірлік деңгейін анықтауға сарапшылар тобын шақыру, одан кейін Альянс бөлімшелерімен жедел ықпалдастық деңгейін көтеру және теориялық машықтарды іс жүзінде орындау үшін НАТО жаттығуларына қатысу;
* Аэроұтқыр және инженерлік әскерлерді техника мен құралдардың заманауи үлгілерімен жабдықтау.
## Дереккөздер |
Жол жүру құжаты — 1951 жылғы босқындар мәртебесі туралы конвенция бойынша шетелге шығу және мемлекеттен тыс жерде болу кезінде, сондай-ақ мемлекет аумағына шетелге сапардан кіру кезінде азаматтығы жоқ адамның немесе босқынның жеке басын куәландыратын құжат.
## Сипаттамасы
### Мұқабасы
Қара көк түсті азаматтығы жоқ адамның куәлігінің мұқабасы.
Азаматтығы жоқ адамның куәлігінің алдыңғы мұқабасының сыртқы жағында: жоғарғы бөлігінде-қазақ және ағылшын тілдеріндегі жазу: "ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ REPUBLIC OF KAZAKHSTAN"; ортада-Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы;
Елтаңба астында қазақ және ағылшын тілдеріндегі жазу:
ЖОЛ ЖҮРУ ҚҰЖАТЫ (1951 жылғы 28 шілдедегі Конвенция) TRAVEL DOCUMENT (Convention of 28 July 1951) төменгі бөлігінде-азаматтығы жоқ адамның куәлігінде электрондық ақпарат тасығыштың болуын көрсететін арнайы белгі; бұрыштарында-ұлттық үлгінің элементтері. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының жазулары, бейнесі, арнайы белгі және ұлттық өрнектің элементтері алтын түсті фольгамен бедерлеумен орындалады.
### Іші
Азаматтығы жоқ адамның куәлігінің 1 бетінде қазақ және ағылшын тілдерінде жазу орналастырылған:"Осы құжат ұлттық құжаттың қолдануға болатын жол жүру құжаттарының мақсатында ерекше жағдайға беріледі. Ол иесінің ұлтын және азаматтығын қозғамайды және нұқсан келтірмейді This Travel Document is issued with a view to providing the holder with a travel document which can serve in lieu of a national passport. It is without prejudice to and in no way affects the holder’s nationality or citizenship.
Иесі осы жол жүру құжаттарында көрсетілген қолдану мерзімі аралығында Қазақстан Республикасына оралуға құқығы бар. The holder is authorized to return (enter) to Republic of Kazakhstan within the period of validity specified in this Travel Document.
Егер осы құжаттың иесі осы құжатты Қазақстан Республикасынан тыс жерге қоныс аударған болса, егер ол қайтадан сапар шегуді қаласа, өзі тұрып жатқан елдің құзыретті үкімет орындарына жаңа құжат үшін жүгінуі тиіс. Should the holder take up residence abroad Republic of Kazakhstan, he must, if he wishes to travel again, apply to the competent authorities of his country of residence for a new document." деген жазу орналасқан.
### Мәліметтер
Құжатта мына мәліметтер көрсетіледі:
* КУӘЛІК
* ТҮРІ
* МЕМЛЕКЕТ КОДЫ
* КУӘЛІКТІҢ №
* ТЕГІ
* АТЫ
* АЗАМАТТЫҒЫ
* ЖЫНЫСЫ
* ЖСБ
* ТУҒАН KYHI
* ТУҒАН ЖЕРІ
* БЕРІЛГЕН KYHI
* КУӘЛІК MEP3IMI
* ӨЗ ҚОЛЫ
* БЕРГЕН ОРГАН
## Дереккөздер |
Нупе (өз атауы — нупесизи) — Нигерияда, негізінен Солтүстік-Шығыс және Квара штаттарында тұратын халық. Саны 1 млн. адам.Бени, батаси, кьедье, нупезам, эбаги, эбе, гбедье т.б. субэтникалық топтарға бөлінеді. Гбари мен игбира Нупаға жақын.
## Тілі
Олар диалектілері бар Нигер-Кордофан отбасының Ква тобының нупе тілінде сөйлейді.
## Діні
Дінге сенушілер: сүнниттік мұсылмандар, бір бөлігі – дәстүрлі сенімдерді ұстанады.
## Кәсібі
Негізгі дәстүрлі кәсібі - қолмен атқарылатын егіншілік. Негізгі дақылдары – тары, құмай, ямс, жержаңғақ. Мал шаруашылығы егіншілікке қарағанда маңыздылығы жағынан төмен (негізінен ұсақ мал, құс). Қолөнерден – мата, керамика, тері, шыны және бояу дамыған. Көркем қолөнердің ішінде қола құю ерекшеленеді. Жалдамалы жұмысшылар саны артып келеді.
## Өмір салты
Мұсылман және дәстүрлі африкалық қоғамдарға тән ерекшеліктері бір-бірімен тоғысқан қоғамның әлеуметтік негізін құрайтын үлкен патрилиндік, патрилокальды отбасылар тұратын үй шаруашылықтарына бөлінеді.
Нупелердің көпшілігі ірі шашыраңқы ауылдарда тұрады. Тұрғын үйлері дөңгелек, қабырғалары саман, төбесі шөппен жабылған.
Дәстүрлі киімдері - бұл көк қалпақ түріндегі бас киім, бел немесе иық жабындылары. Ауқатты адамдар Батыс Африканың көптеген елдерінде кең таралған "бубу" және сәлде сияқты кең ақ көйлек киеді. Нупе қалдықтарында Еуропалық үлгідегі костюм қолданылады.
Бақсылық кең таралған. Жасырын одақтар бар. Халық ауыз әдебиеті алуан түрлі және бай, олардың шығармалары көбінесе халық музыкалық аспаптарының сүйемелдеуімен орындалады.
## Дереккөздер |
(963) Идуберга — Негізгі белдеу тобының астероиды.
Оны 1921 жылы 26 қазанда Карл Вильгельм Рейнмут Гейдельберг обсерваториясында ашты. Немістерде біршама таралған әйел есімімен атады.
## Дереккөздер
## Тағы қараңыз
* Астероидтар тізімі (901—1000) |
Николай Николаевич Семенов (1896 — 1987) — Орыс химигі, академик. Нобель сыйлығының лауреаты (1956). Химиялық процестердің жүруіне, газ қоспаларының қопарылуы мен жануына, жалынның таралуына байланысты ғылыми зерттеулер жүргізді. Тармақталған тізбекті реакцияларды ашып, олардың механизмін зерттеп, теориясын тұжырымдады. Катализдің гомогенді және гетерогенді салалары бойынша көптеген жұмыстар жүргізіп, нәтижесінде, катализдің жаңа түрі — ионды-гетерогенді катализді ашты. "Химиялық физика" журналының бас редакторы болды.
## Дереккөздер |
«Мурас Юнайтед» — Қырғызстанның Жалалабат қаласындағы футбол клубы. 2023 жылы құрылған. Қазір Қырғызстан премьер лигасында ойнайды.
2023 жылы Қырғызстан кубогының жеңімпазы атанды. |
Нуер — Шығыс Африкадағы Батыс Нилот тобының халқы. Олар Оңтүстік Суданның солтүстік-шығысында және Эфиопияның батысында тұрады.Олар батыс нуэр (бул, леек, дьягай, док, ньюонг, доор, батыс дьикань) және шығыс нуэр (лак, тьянг, гаавар, лоу, шығыс дьикань) болып бөлінеді.Жалпы саны 1 700 мың адам. Негізгі елдері: Судан – 1 600 мың адам, Эфиопия – 100 мың адам.
## Тілі
Нуер тілі (өзіндік аты - таг наас) - шығыс судан тілдерінің Кир-Аббай отбасының нилот тармағының бөлігі.
## Діні
Дәстүрлі нанымдарды ұстанады.
## Кәсібі
Олар мал шаруашылығымен (зебу тұқымды ірі қара және ұсақ мал) және қолмен атқарылатын егіншілікпен (тары, жүгері, бау-бақша дақылдары, темекі) айналысады, аз ғана бөлігі ағаш өңдеу кәсіпорындарында және мемлекеттік плантацияларда жұмыс істейді.
## Өмір салты
Шаруашылық қызметінің екі жақты сипаты генеалогиялық қарым-қатынастар жүйесі мен жас класстары жүйесі негізінде рулық-тайпалық қоғамдық ұйымның нақты түрін анықтады. Нуерлер бірнеше тайпаларға (әрқайсысы 40-50 мың адам) бөлінеді.Әрбір тайпаның өзіндік атауы, диалект ерекшеліктері және жас класстарының автономды жүйесі бар, оларда екі әлеуметтік дәреже (сатысы) ерекшеленеді: біріншісі - ұлдар, екіншісі - ер жауынгерлер.Қоғамдық еңбек бөлінісі жасына және жынысына қарай ұйымдастырылған. Бірінші дәрежелі ұлдар кез келген жұмыс түрін орындайды. 16-18 жаста инициациядан кейін ер жігіттер мал бағумен және күзетпен, сондай-ақ ерлер қызметінің басқа түрлерімен айналысады.Негізгі әлеуметтік бірлік – үлкен отбасы қауымдастығы. Неке патрилокальды.
Елді мекегдері 20-30 үйшіктерден тұрады, дөңгелек пішінді, шатыры конустық. Қабырғалары балшық, көң және ұсақталған сабан қоспасымен қапталған бұтақтардан жасалған. Елді мекендердің арасы 10-20 шақырым. Көшпелілер лагеріндегі уақытша шаруашылықтар бұтақтардан жасалған жеңіл сопақша үйшік пен тікенді бұталармен қоршалған мал қорасы – краалдан тұрады.
Дәстүрлі ерлер киімі – белдемше, әйелдердікі – былғарыдан жасалған алжапқыш, шашақтармен және моншақтары бар таспалармен безендірілген. Зергерлік бұйымдардан – аяқ-қолға сүйектен, мыстан, ағаштан жасалған білезіктер, моншақтар, бақалшықтардан жасалған алқалар тағады. Қазіргі заманғы киім - бұл ұзын мақта көйлек.
Негізгі тағамдары - сүт пен тары (жармалар, бұқтырылған тағамдар, бәліш), сондай-ақ көкөністер, сүттің қанмен қоспасы, жемістер, балық және аң. Ет сирек пайдаланылады, ырымдық мақсатта негізінен ауру мал сойылады.
## Дереккөздер |
Азатжол (нем. absatz - шегініс) - мәтіннің мәлім бір өзекті ойды сипаттау мен суреттеуге арналған дербес бөлігі. Мәтін бірқанша азатжолдардан тұрады. Олардың негізгілері ретінде Мәтінді таныстыру, азатжол І, Азатжол ІІ, ..., Қорытынды бөлігі қатарлылар.
Бұл мәтіннің мағына жағынан бірыңғай тиянақты бөліктерін бір-бірінен ажырату үшін қажет. Логикалық мазмұн тұрғысынан мәтіннің бір тынысты кезеңін бөліп алып отыру, ой желісін дұрыс ширатып, өрбіте жүйелеуге өте ыңғайлы. Азатжол мәтіннің түсінікті, түйінді, тұжырымды болуына септігін тигізеді.
Сонымен қатар "Азатжол" сөзі мынадай мағыналарды білдіреді:
* Бір азатжолдан екінші азатжолға дейінгі күрделі синтаксистік тұтастықты білдіретін мәтін бөлігі;
* Азатжол. Жаңа жолдан бастап жазуда оңға қарай жасалған шегініс.
## Дереккөздер |
* Нұра ауданы — Қарағанды облысының батысындағы әкімшілік бірлік
* Нұра ауданы — Астана қаласының әкімшілік бірлігі |
Арапбек Әбиев (9 қаңтар 1941, Қожакент ауылы, Жаңақорған ауданы, Қызылорда облысы, Қазақ КСР) — Қазақ КСР, Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, КОКП XXIII съезі атындағы кеңшар звеношысы. Социалистік еңбек ері (1976).
## Өмірбаяны
Жаңақорған кентіндегі №17 кәсіптік-техникалық училищені бітіріп, одан кейін Жаңақорған ауданындағы КОКП XXIII съезі атындағы ұжымшарда еңбек етті. 1968 жылдан бастап — күріш шаруашылығы тобы звеношысы. 1978-1994 жылдары - бригадир, 1994-1997 жылдары - кеңшар директорының шаруашылық бөлімі жөніндегі орынбасары.
1968 жылы Арапбек Әбиевтің тобы «Жақаев қозғалысы» (Социалистік Еңбек Ері Ыбырай Жақаев атындағы) атты социалистік жарысқа қосылды. Топ жыл сайын жоспарды асыра орындады. 1976 жылы ерекше еңбек жетістіктері үшін Социалистік Еңбек Ері атағы берілді.
ХШЖК Бүкілодақтық көрмесіне қатысып, алтын және күміс медал алды.
## Марапаттары
* Социалистік Еңбек Ері — КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1976 жылғы 24 желтоқсандағы Жарлығымен
* Ленин ордені — екі мәрте
* Еңбек Қызыл Туы ордені
* Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ауыл шаруашылығы қызметкері
## Әдебиет
* Музалевский М. В. Герои Социалистического Труда. Биобиблиографический словарь. — М.: РИЦ «Кавалер», 2008. — Т. 2. — 200 с.
## Сілтеме
* ӘБИЕВ АРАПБЕК// Ә. Тәжібаев атындағы Қызылорда облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы |
Қазақстан сыртқы саяси басымдықтары жүйесінде Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңесті (АӨСШК) шақыру туралы бастаманы іске асыру айрықша орын алады. Кеңесті шақыру жөніндегі идеяны алғаш рет Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев 1992 жылғы қазанда өткен БҰҰ Бас ассамблеясының 47-сессиясында ұсынған болатын. Қазақстан басшысы бастаманың негізгі мәні әлемнің өзге өңірлеріне қарағанда әлі тиісті тетігі қалыптасып болмаған Азия құрлығында қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ықпалды әрі әмбебап құрылымын қайта құруға деген ұмтылыс екенін атап көрсетті. Бастапқы кезеңнің өзінде АӨСШК идеясы құрлықтағы саяси ахуалға ықпал ете алатын халықаралық ұйымдар мен бірқатар Азиялық мемлекеттер тарапынан қолдау тапты. Бастаманы іске асыру барысында 1993-1994 жылдары Азия елдері сыртқы істер министрліктері сарапшыларының үш кездесуі өткізілді. Осы кездесулер қорытындыларында Кеңес құжаттарын әзірлеумен айналысатын Арнайы жұмыс тобын құру туралы шешім қабылданды.
## Форум қызметінің негізгі бағыттары
Азиядағы бейбітшілікті, қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге көп жақты тәсілдер жасау жолымен ынтымақтастықты нығайту
Мәртебесі: Азиядағы қауіпсіздікке қатысты мәселелер бойынша пікірлесу, келіссөздер жүргізу және келісімге келу негізінде шешім қабылдау мен шаралар қолдану жөніндегі мемлекетаралық форум, БҰҰ Бас Ассамблеясы жанында бақылаушы (2007 жылғы желтоқсан)
## АӨСШК құрылымы мен инститтары:
Саяси органдары: 1) Мемлекет және үкімет басшыларының кездесуі (Басқосу – ең жоғары орган 4 жылда бір рет жиналады), 2) Сыртқы істер министрлерінің кездесуі (СІМК - екі жылда бір рет жиналады), 3) Аға лауазымды тұлғалар комитеті (АЛТК – жылда екі рет жиналатын құрылым).
Көмекші органдары: 1) АӨСШК Атқарушы директоры модераторлық ететін түрлі тақырыптағы Арнаулы жұмыс топтары (АЖТ) 2) Мамандырылған сарапшылардың кездесулері (МСК).
Әкімшілік органы: Алматы қаласында (Қазақстан Республикасы) орналасқан тұрақты түрде жұмыс істейтін халықаралық Хатшылық. АӨСШК Хатшылығының Атқарушы директоры Д.Бақышев (Қазақстан), Атқарушы директордың орынбасары Қорхан Қаракоч (Түркия), кәсіби персонал (Қазақстан, Ресей, Үндістан, Иран және Пәкістан).
## Әзірлеу үдерісі
1993-1994 жылдар аралығында Азия елдері СІМ сарапшыларының кездесулері өтіп, «Азия кеңесі рәсімдер ережелері», «Азия кеңесі принциптерінің декларациясы» және «Азия кеңесі құрылымдары мен институттары» атты Азия кеңесінің базалық құжаттарын жасап, әзірлеу үшін Арнайы жұмыс тобы (АЖТ) құрылды. 1996-1997 жылдары Азия кеңесі сыртқы саяси басшыларының орынбасарлары деңгейінде Алматыда екі Кеңес өткізілді. 1998 жылғы қазанда Алматы қаласында АӨСШК мәселелері бойынша 12 мемлекеттен келген 24 сарапшыларының қатысуымен халықаралық коллоквиум өтті.
## Сенім шараларын одан әрі жүзеге асыру
2009 ж. 20 ақпанда Дели қаласында ҚР Сыртқы істер министрінің орынбасары Нұрлан Ермекбаевтың төрағалығымен АӨСШК Аға лауазымды тұлғалар комитетінің (АЛТК) кезекті отырысы өтті. Қатысушылар АӨСШК АЛТК алдында өткен Арнайы жұмыс тобының отырыстарының тиісті ұсыныстарын қарастырып, мақұлдады. Кеңесте 2002 жылдан бері төрағалық етіп келе жатқан Қазақстанның мандаты 2010 жылы бітеді. Осыған байланысты 2008 ж. тамызда Алматыдағы 3-ші АӨСШК Сыртқы істер министрлерінің отырысында ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев бұл орынға АӨСШК-тің белсенді мүшелерінің бірі Түркия Республикасын сайлауды ұсынған болатын. Бұл екі бауырлас мемлекет арасындағы қатынастардың жоғары деңгейі және түрік тарапының әртүрлі халықаралық, аймақтық бірлестіктерде жинаған мол тәжірибесін ескере отырып жасалған еді. 2009 жылы қаңтар айында мемлекетішілік процедуралардың нәтижесі бойынша Анкара Қазақстанның ұсынысымен келісетіндігін мәлімдеді. Бұл жөнінде Түркия Президенті А.Гүлдің АӨСШК Төрағасы Н.Ә.Назарбаевтың атына жіберген жолдауында айтылған. Түркия АЛТК-тың осы отырысында өз кандидатурасын ресми түрде ұсынды. Ол 2009 жылғы 8 мамырда мүше мемлекеттермен келісілді. АӨСШК ережесіне сәйкес Кеңеске мүше елдердің мемлекет және үкімет басшыларының кезекті 3-ші саммиті 2010 жылы осы елде (шамамен маусым айында Стамбул қаласында) өтеді. Сенім шаралары тізбесін орындау мәселесі де жақсы жүріп жатыр. Егер бұрын АӨСШК шеңберінде жыл сайын тек 2-3 арнайы шара өткен болса, осы жылы Қазақстан, Қырғызстан, Ресей, Әзірбайжан, Корея Республикасы, Түркия, Иран және Израильде бірнеше кездесулер, семинарлар және форумдар өткізу жоспарланып отыр. Осылайша, үстіміздегі жыл Кеңесті дамыту кезіндегі ірі табыстарға толы жыл болғалы тұр. Қазір Қазақстанға «Әскери-саяси тұрғыдан сенім шараларын іске асыру туралы Төрағаның тұжырымдамасы» атты құжатты дайындау міндеті жүктелді. Бұдан кейін осының негізінде барлық мүше мемлекеттердің ортақ позициясын көрсететін «Ортақ ұстаным» құжаты дайындалады. Экономикалық өлшемдегі туризм бағытының үйлестірушісі (Тәжікстан) дайындаған Ынтымақтастық тұжырымдамасы бекітілді. Қазақстан адами өлшем бойынша сенім шараларын жүзеге асыру жөніндегі жобаны үйлестірушісі ретінде АӨСШК-ің гуманитарлық саладағы сенім шаралары жоспарын орындау аясында 2009 жылға арналған Іс-шаралар жоспарын таратты. Моңғолия экологиялық өлшемнің үйлестірушісі ретінде бекітілді, ал жаңа қауіптер мен қатерлерге қарсы күресуге жауапты Түркия 2009 жылы қараша айында мүше елдердің Полиция мекемелері басшыларының 1-ші кездесуін өз аумағында өткізетіндігін мәлімдеді. Қатысушылар Кеңес жұмысына қатысты жалпы мәселелерді де қарастырды. Мысалы, кездесуде 2009-2010 жылдарға арналған АӨСШК іс-шараларының күнтізбесі қабылданып, «АӨСШК-ің дамуын зерттеу» сараптамалық материалы бекітілді. 2009 жылғы 27 наурызда Бишкек қаласында АӨСШК шеңберінде «Конфессиялар арасындағы сұхбат – тұрақты қоғамдастыққа жол» атты семинар өтті. 2009 жылғы 1 мамырда Астанада жыл сайынғы Қазақстан халықтары достық фестивалі шеңберінде өтетін Азия кеңесі елдерінің халықтары этно-мәдени бірлестіктерінің форумы өтті. 2009 жылғы 9 маусымда Мәскеу қаласында АӨСШК Сенім шаралары тізімдемесін Іскерлік мүмкіншіліктеріне жәрдем көрсету және шағын және орта кәсіпорын саласында ақпаратпен алмасу салада іске асыру бойынша Мамандырылған сарапшылар кездесуі өтті. Кездесу барысында аталған саладағы АӨСШК сенім шаралары бойынша Тұжырымдама мен 2010-2010 жылдарға арналған Іс-қимыл жоспарының жобалары талқыланды. 2009 жылғы 23-24 маусымда Алматы қаласында Азия кеңесінің кезекті Арнайы жұмыс тобының (АЖТ) отырысы өтті. Кездесу барысында мүше-мемлекеттер АӨСШК Сенім шаралары тізімдемесін экологиялық, экономиқалық және әскери-саяси өлшемдегі іске асыру міселелері, Азия кеңесінің жалпы мәселелері сондай-ақ АӨСШК Хатшылығына қатысты мәселелері талқылады. Сонымен қатар АЖТ Сауд Арабиясы Корольдігінің Азия Кеңесінің бақылаушы-мемлекеті болуға өтінішін қабылдап, оны АӨСШК АЛТК-ның қарауына тапсырды. Таиланд Корольдігі АСЕАН-ның аймақтық форумының Төраға ретінде АӨСШК Төрағасымен әскери-саяси және экономикалық өлшемдегі өз көзқарасы және тәжирибесімен алмасуға ниет білдірді. Келесі АЖТ жіне АЛТК отырыстары 2009 жылғы қазан айында Пекин қаласында өтеді. Сөйтіп, Кеңеске қатысушылар 2006 жылғы 2-ші Саммит пен 2008 жылғы 3-ші СІМК шешімдерін орындау мақсатында және 2010 жылы өтетін Жоғарғы дәрежедегі үшінші кездесуді дайындау үшін осындай нақты қадамдар жасап жатыр.
## Сенім шараларын жүзеге асыру
2007 жылы 12-14 наурыз аралығында Бангкок қаласында өткен АЛТК-ның отырысында «Сенім шараларын іске асыруға арналған Бірлескен ұстаным» атты құжат қабылданды. Аталған құжат АӨСШК-нің Сенім шаралары тізімдемесін және көпжақты форматтағы ынтымақтастықты нығайтуға және Тізімдеменің жеке бағыттарындағы жұмыстарды айқындауға арналған әр түрлі жобаларды іс-жүзінде іске асыруға жол ашты. 2007 жылы 22-23 желтоқсанда Тегеран қаласында наркотрафикке қарсы күрес аясында сенім шаралар жөніндегі Бірінші МСК өтсе, 2008 жылы 31 қаңтар және 1 ақпан аралығында Анкара қаласында жаңа қауіп қатерлерге қарсы күресу аясында сенім шараларды іске асыру мәселелері жөніндегі МСК өтті. Бұл іс-шараларда аталған бағыттар бойынша тұжырым жобалары әзірленді. 2008 жылы 6-7 мамырда Алматы қаласында АӨСШКның АЖТ кезекті отырысы өтті. Кездесуге қатысушылар келесі мәселелерді қарастырды: Сенім шаралары тізімдемесін іске асыру, Азия кеңесі Хатшылығының дамуы, АӨСШК IІІ-ші сыртқы істер министрлерінің кездесуіне дайындау.2008 жылы 11 маусымда Сеул қаласында ҚР Корей Республикасындағы Елшісі Д.Бақышевтің төрағалығымен АЛТК-ның кезекті отырысы өтті. Осы кездесуде алдағы IІІ-ші СІМК-нің күн тәртібі мен бағдарламасының жобалары қабылданды, сонымен бірге IІІ-ші СІМК-нің декларациясы бойынша пікірталас болды. 2008 жылы 27-28 қыркүйекте Душанбе қаласында АӨСШК мүше мемлекеттер арасында туризм саласы бойынша ынтымақтастық жөніндегі Концепция жобасын талқылауға арналған МСК өтті. 2008 жылы 26-29 қазанда Тель-Авив қаласында Азия кеңесінің озат ауыл шаруашылығы бойынша семинар өтті. Аталған семинарда сарапшылар ауыл шаруашылығы саласындағы ұлттық тәжірибелер, жаңа технологиялар және тиімді даму әдістерімен алмасты.2008 жылы 4-6 қарашада Алматы қаласында АӨСШК-нің Қаржы сарапшыларының кездесуі өтті.Гуманитарлық өлшемдегі АӨСШК сенім шараларын іске асыруда үйлестіруші орган - ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігімен осы өлшемдегі 2008-2009 жж. араналған іс-шаралар жоспарын және тұжырымдаманы іске асыруда. Аталған жоспарға сәйкес 2008 жылда Қазақстан аумағында екі халықаралық конференция өтті:2008 жылы 27 маусымда Алматы қаласында Қазақстан халықтары ассамблеясымен бірлесіп, Министрлік Қазақстан халқы Ассамблеясымен бірлесіп, «Толеранттық және дінге еріктілік Орта Азияның жетістігі ретінде» атты халықаралық конференция өткізілді;2008 жылғы 12 тамызда Астана қаласында Президенттік мәдениет орталығында «Орталық Азия елдеріндегі мәдениетаралық өзара іс-қимыл» атты тақырыпта халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция өтті.Азия кеңесінің экономикалық, экологиялық және жаңа қауіп-қатерлерге қарсы тұру аясында жекелеген сенім шараларының үйлестірушісі болып табылатын басқа мүше мемлекеттер тиісті бағыттарда тұжырымдамаларды дайындаған: Корей Республикасы – энергетикалық қауіпсіздік, Тәжікстан – туризм, Иран – наркотиктер мен прекурсорларды заңсыз өндіру және айналымға шығаруға қарсы күрес, Ресей – шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту саласында, Түркия – жаңа қауіп-қатерлерге қарсы тұру аясындағы сенім шараларын іске асыруға арналған іс-шаралардың жоспарын әзірледі.
## Азия кеңесінің Бірінші СІМК-і
1999 жылы 14 қыркүйекте Алматыда өткен Азия кеңесіне мүше мемлекеттер Сыртқы істер министрлерінің I-ші кездесуінде және оның барысында мүше мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастарды реттейтін принциптер Декларациясына қол қойылуы - Азияда қауіпсіздік пен ынтымақтастықтың көп жақты тетігін құру жөніндегі Президент Н.Назарбаевтың ұсынысынан бергі уақыттағы қазақстандық дипломатияның ірі жетістігі болып табылады. Осылай, алғаш рет аймақтағы бірқалыптылықты қамтамасыз ететін нақты қимылдар мен іс-шараларға негізделген азиялық қауіпсіздік жүйесінің заңдық негізі қаланды. Кездесу жемісті өтті: Кеңестің толық мүшелігіне Иордания, БАӘ қабылданды және АӨСШК-ға Қатар Мемлекеті бақылаушы ретінде қосылды. Кездесу нәтижесінде «АӨСШК-нің сенім шараларын жүзіге асырудағы ілгерілеуі» атты декларация мен Қорытынды шешімдер қабылданды. Азия кеңесі және Экономикалық Ынтымақтастық Ұйымы, Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастық, Халықаралық Көші-қон Ұйымы секілді халықаралық құрылымдары арасында өзара түсіністік мазмұндамаларына және Азия кеңесі Хатшылығының штаб-пәтерін Алматыдан Астанаға көшірілу көздейтін АӨСШҚ Хатшылығы туралы келісімге өзгеріс енгізу туралы Хаттамаға қол қойылды.
## Азия кеңесінің Екінші СІМК-і
2004 жылы 22 қазанда Алматыда Азия кеңесіне мүше мемлекеттердің II-ші Сыртқы істер министрлерінің кездесуі өтті. Сенім шаралары тізімдемесінің, Рәсімдер ережесінің және Азия кеңесі Министрлік кездесуінің декларациясының қабылдануы Министрлер кездесуінің басты нәтижесі болды. Бұл кездесу қарсаңында Таиланд Корольдігінің Азия кеңесіне он жетінші мүше-мемлекеті болып қабылдануы айтарлықтай оқиға болды. Қатысушылардың пікірінше, қабылданған Азия кеңесі Сенім шаралары тізімдемесінің маңыздылығына баға беру оңай емес. Қауіпсіздік пен бірқалыптылық мәселелері бойынша көпжақты қарым-қатынасты көздейтін құжаттың қабылдануы Азия құрлығының тарихында бірінші рет болып отыр. Декларацияда аймақ пен әлемдегі қауіпсіздіктің негізгі мәселелері бойынша Азия кеңесіне мүше мемлекеттердің ұстанымдары мен бір ымыралы көзқарастары көрініс тапты. Делегация басшылары шешілмеген мәселелерді және сенім шараларын іске асыру жөніндегі бағыттарды айқындау туралы тізімдемеде бекітілген ортақ әдістерді пайдаланудың маңыздылығын арнайы атап өтті.
## Азия кеңесінің Бірінші Басқосуы
2002 жылы 4 маусымда Алматыда Азия кеңесінің Бірінші Басқосуы болып өтті. Осы Басқосуға Қазақстан, Ресей, Қытай, Пәкістан, Түркия, Моңғолия, Қырғызстан, Тәжікстан және Ауғанстан Президенттері, Әзірбайжан және Үндістан Премьер-Министрлері, Иран, Мысыр, Палестина және Израильдің өкілетті ресми тұлғалары, бақылаушы мемлекеттер: АҚШ, Индонезия, Малайзия, Жапония, Таиланд, Вьетнам, Украина және Корей Республикасының өкілдері, бақылаушы ұйымдар: БҰҰ, ЕҚЫҰ және АМЛ басшылары қатысты. Басқосу барысында Алматы Актісіне, Лаңкестікті жою және өркениеттер арасындағы сұхбатқа қолдау көрсету туралы декларацияға қол қойылды
## Азия кеңесінің Екінші Басқосуы
2006 жылғы 17 маусымда Алматы қаласында өтті. 4 жыл бұрын Бірінші Басқосуды өткізу мен Азия кеңесін қалыптастырған құжатқа (Алматы актісі) қол қоюдан бастап, Кеңестің істері мен мақсаттары әлем қауымдастығында кең көлемді қолдау мен түсінушілік тапты. Таиланд Корольдігі (2004 жылы) және Корей Республикасы (2006 жылы) сынды аймақтағы беделді елдердің Кеңеске толық құқықты мүше болып қосылуы бұған дәлел болды. Сөйтіп, Азия кеңесі диалогқа бағытталған форум ретінде Азия құрлығында үлкен сұранысқа ие болып отыр. Басқосу барысында көп ауқымды саяси құжат – Азия кеңесі Екінші Басқосуының декларациясы қабылданып, форумның институттану жолындағы негізгі құжаты – Азия кеңесі Хатшылығы туралы келісімге қол қойылды. Декларацияда Кеңеске мүше мемлекеттердің азиялық өңір және әлемдегі қауіпсіздік пен ынтымақтастық көкейкесті мәселелеріне ортақ көзқарасы, күн тәртібіндегі мәселелерді шешу барысында әмбебап ұстанымды қолдану және оны дамыту, 2004 жылғы Азия кеңесі сенім шаралары тізімдемесіне кірген шараларды іске асыру және үдерістің одан әрі дамуы қажеттілігіне көңіл бөлінді. Кеңестің тұрақты негізде қызмет ететін органы - Хатшылықты құру туралы шешім 2002 жылы II-Басқосу кезінде қабылданды. Азия кеңесі хатшылығы туралы Келісімгі сәйкес, Хатшылықтың штаб-пәтері Алматы қаласында орналасты.
## Азия кеңесінің Үшінші СІМК-і
2010 жылы болатын Үшінші АӨСШК-нің Басқосуына дайындық аясында маңызды іс-шаралардың бірі - 2008 жылы 25 тамызда Алматы қаласында өткен ІІІ сыртқы істер министрлерінің отырысы болып табылады. Осы іс-шараға 19 мүше-мемлекетер, 7 бақылаушы-мемлекеттер, 6 халықаралық және өңірлік ұйымдардың делигациялары қатысты. Кездесу барысында Бірлескен тәсілді іс-жүзінде іске асыру мәселесіне ерекше көніл бөлінді. Қзақстан Президенті АӨСШК Төрағасы ретінде сенім шараларын гуманитарлық, экономикалық, экологиялық және жаңа қауіп-қатерлерге қарсы тұру саласындағы жүзеге асырудың басталуын қолдап, әскери-саяси өлшемдердегі ынтымақтастықты дамыту және нығайту жөнінде нақты жұмысты бастаған орынды және бұл ынтымақтастық болашақта Сенім шаралары каталогының маңызды бір бағыттарына айналуы тиіс, деп атап айтты.
## Мүше елдер
* Ауғанстан;
* Әзірбайжан;
* Бангладеш;
* Бахрейн;
* Біріккен Араб Әмірліктері;
* Вьетнам;
* Израиль;
* Иордания;
* Ирак;
* Иран;
* Камбоджа;
* Катар;
* Корея Республикасы;
* Қазақстан;
* Қырғызстан;
* Қытай;
* Моңғолия;
* Мысыр;
* Өзбекстан;
* Палестина;
* Пәкістан;
* Ресей;
* Тайланд;
* Тәжікстан;
* Түркия;
* Үндістан;
* Шри-Ланка
### Бақылаушы елдер мен ұйымдар
* МемлекетерАмерика Құрама Штаттары;БеларусьЖапонияИндонезияЛаосМалайзияУкраинаФилиппин
* Америка Құрама Штаттары;
* Беларусь
* Жапония
* Индонезия
* Лаос
* Малайзия
* Украина
* Филиппин
* Халықаралық ұйымдарБҰҰЕҚЫҰАраб мемлекеттері ЛигасыТүркПАХалықаралық көші-қон ұйымы
* БҰҰ
* ЕҚЫҰ
* Араб мемлекеттері Лигасы
* ТүркПА
* Халықаралық көші-қон ұйымы
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* АӨСШК Хатшылығының ресми сайты (орысша) |
Бобур Алишер оглы Абдихоликов (өзб. Бобур Алишер оглы Абдихолиқов; 23 сәуір 1997, Касан, Қашқадария облысы, Өзбекстан) — өзбекстандық футболшы, Өзбекстан Ұлттық футбол құрамасы мен "Насаф" клубының шабуылшысы.
## Жетістіктері
### Командалық
* Өзбекстан чемпионатының күміс жүлдегері: 2022
* Қазақстан суперкубогының финалисі: 2023
* Қазақстан чемпионы: 2023
* Қазақстан кубогының финалисі: 2023
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://www.national-football-teams.com/de/player/71350.html |
Бобур Алишер оглы Абдихоликов (өзб. Бобур Алишер оглы Абдихолиқов; 23 сәуір 1997, Касан, Қашқадария облысы, Өзбекстан) — өзбекстандық футболшы, Өзбекстан Ұлттық футбол құрамасы мен "Насаф" клубының шабуылшысы.
## Жетістіктері
### Командалық
* Өзбекстан чемпионатының күміс жүлдегері: 2022
* Қазақстан суперкубогының финалисі: 2023
* Қазақстан чемпионы: 2023
* Қазақстан кубогының финалисі: 2023
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://www.national-football-teams.com/de/player/71350.html |
Шохбоз Умаров (өзб. Shahboz Xusniddin Oʻgʻli Umarov; 9 наурыз 1999, Ташкент, Өзбекстан) — өзбекстандық футболшы, "Ордабасы" клубының жартылай қорғаушысы.
## Жетістіктері
### Командалық
АГМК
* Өзбекстан Кубогы: 2018
БАТЭ
* Беларусь Кубогы: 2020/2021
«Ордабасы»
* Қазақстан кубогы: 2022
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі Мұрағатталған 10 сәуірдің 2021 жылы. |
Шохбоз Умаров (өзб. Shahboz Xusniddin Oʻgʻli Umarov; 9 наурыз 1999, Ташкент, Өзбекстан) — өзбекстандық футболшы, "Ордабасы" клубының жартылай қорғаушысы.
## Жетістіктері
### Командалық
АГМК
* Өзбекстан Кубогы: 2018
БАТЭ
* Беларусь Кубогы: 2020/2021
«Ордабасы»
* Қазақстан кубогы: 2022
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі Мұрағатталған 10 сәуірдің 2021 жылы. |
Ислам Хусиевич Чесноков (21 қараша 1999, Өскемен) — қазақстандық футболшы, "Тобыл" клубы мен Қазақстан құрамасының жартылай қорғаушысы.
## Мансабы
### Клубтық
Өскемендік "Алтай" клубының түлегі. 2018 жылы команданың дубльінде ойнай бастады. 2020 жылдан бастап негізгі құраммен жаттыға бастады. Ол клуб сапындағы дебютін 2020 жылдың 15 қыркүйегінде "Тұранға" қарсы өткізді. Тұңғыш голын 2020 жылы 21 қыркүйекте "Мақтааралға" қақпасына соқты.
2021 жылдың сәуірінде белорусиялық "Белшина" клубына ауысты. Ол клуб сапындағы дебютін 2021 жылы 24 сәуірде Бірінші лигада "Нафтанға" қарсы өткізді. Алғашқы голын 2021 жылы 19 маусымда "Лидаға" соқты. Маусымның соңында барлық турнирлерде 30 матч өткізіп, 7 гол соғып, 4 нәтижелі пас берді, сонымен қатар Бірінші лиганың күміс жүлдегері атанды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
Ислам Хусиевич Чесноков (21 қараша 1999, Өскемен) — қазақстандық футболшы, "Тобыл" клубы мен Қазақстан құрамасының жартылай қорғаушысы.
## Мансабы
### Клубтық
Өскемендік "Алтай" клубының түлегі. 2018 жылы команданың дубльінде ойнай бастады. 2020 жылдан бастап негізгі құраммен жаттыға бастады. Ол клуб сапындағы дебютін 2020 жылдың 15 қыркүйегінде "Тұранға" қарсы өткізді. Тұңғыш голын 2020 жылы 21 қыркүйекте "Мақтааралға" қақпасына соқты.
2021 жылдың сәуірінде белорусиялық "Белшина" клубына ауысты. Ол клуб сапындағы дебютін 2021 жылы 24 сәуірде Бірінші лигада "Нафтанға" қарсы өткізді. Алғашқы голын 2021 жылы 19 маусымда "Лидаға" соқты. Маусымның соңында барлық турнирлерде 30 матч өткізіп, 7 гол соғып, 4 нәтижелі пас берді, сонымен қатар Бірінші лиганың күміс жүлдегері атанды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
Шоманбай Әбжалов (1932 жылы, «Қаратау» кеңшары, Созақ ауданы, Оңтүстік Қазақстан облысы, Қазақ КСР) — Қазақ ССР, Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, «Қызыл жұлдыз» кеңшарының бұрынғы шопаны. Социалистік еңбек ері (1971).
## Өмірбаяны
Шоманбай Әбжалов 1932 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданы, «Қаратау» кеңшарында дүниеге келген. Жетіжылдық мектепті бітірген ол соғыс кезінде ауылдағы ауыр жағдайға байланысты оқуды одан әрі жалғастыруға мүмкіндігі болмады. Еңбекке жастайынан араласып кетті. 1950-1952 жылдары Отан алдындағы борышын өтеп қайтты.
1952-1984 жылдары Жаңақорған ауданындағы «Жұлдыз» кеңшарында 32 жыл шопан болып, қой өсірді. Ол бұл жылдар ішінде мал басын аман сақтауда, төл алуда, қаракөл елтірісін өндіруде жоспарды үнемі артығымен орындап отырды.
Ш.Әбжалов оныншы бесжылдықта (1976-1980) отардың әр 100 аналығынан 150-215-тің аралығында қозы алып, әр қойдан 3-4 килограмнан жүн қырықты. Оның еңбегі жоғары бағаланып, КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1981 жылы 8 сәуірдегі Жарлығымен оған Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Құрмет грамотасымен марапатталды, оның есімі Қазақ КСР Ауыл шаруашылығы министрлігінің Алтын кітабына жазылған. Бүкілодақтық ауылшаруашылық көрмесінің алтын, күміс медальдарын алған. Ш.Әбжалов «Қызыл жұлдыз» кеңшарының Құрметті азаматы, Республикалық дәрежедегі зейнеткер.
1986 жылы зейнеткерлікке шықты. Қазіргі таңда Жаңақорған ауданы, Сүттіқұдық ауылында тұрады.
## Марапаттары
* Социалистік еңбек ері — КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1971 жылғы 8 сәуірдегі Жарлығымен
* Ленин ордені
* Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Құрмет грамотасы
## Әдебиет
* Музалевский М. В. Герои Социалистического Труда. Биобиблиографический словарь. — М.: РИЦ «Кавалер», 2009. — Т. 3. — 181 с.
## Сілтеме
* ӘБЖАЛОВ ШОМАНБАЙ// Ә. Тәжібаев атындағы Қызылорда облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы
* Максут Ибрашев, Вспоминайте иногда вашего герояМұрағатталған 4 наурыздың 2016 жылы. |
Қалабай Әбдірахманов (1934 жылы, Тамды ауданы, Қарақалпақстан АКСР, РКФСР) — кеңестік малшы, Бұхара облысы, Тамды ауданы, «Тамды» кеңшарының аға шопаны. Социалистік еңбек ері (1966).
## Өмірбаяны
1934 жылы Қарақалпақ АКСР, Тамды ауданы (қазіргі Өзбекстанның Науаи облысы) аумағында әулетінен келе жатқан мал өсіруші отбасында дүниеге келген.
Жастайынан үлкендерге мал бағуға көмектесті. Кеңес Әскері қатарында әскери борышын өтеп, еліне оралған соң, 1950 жылдардың ортасынан бастап жергілікті «Тамды» кеңшарында шопан болып, жартылай шөлейт жағдайында өсімдіктері сирек жайылымдарда қаракөл қойын баққан.
Аз уақыттың ішінде шопандық өнерді жетік меңгеріп, көп ұзамай бірнеше мың бастан тұратын отарға аға шопан болып тағайындалды. Оның отары 7-жетіжылдықта (1959-1965 ж.) Бұхара облысының малшылары арасында жас мал төлін алу, елтірі тапсыру, жүн қырқу бойынша үздік көрсеткіштерге ие болды.
КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1966 жылғы 22 наурыздағы Жарлығымен мал шаруашылығын дамытуда, ет, сүт, жұмыртқа, жүн, қаракөл елтірісі және т.б. өндіру мен дайындауды ұлғайтуда қол жеткізген табыстары үшін Әбдірахманов Қалабай Ленин ордені және «Орақ пен Балға» алтын медалімен марапатталып, Социалистік Еңбек Ері атағы берілді.
Ол зейнеткерлікке шыққанға дейін өзі туып-өскен Бұхара (1982 жылдан бастап – Науаи) облысындағы «Тамды» кеңшарында шопан болып еңбек етті.
Ленин, Еңбек Қызыл Ту, медальдармен марапатталды.
КОКП XXIV съезінің делегаты (1971).
## Сілтеме
* Әбдірахманов Қалабай. «Герои страны» сайты.
* Өзбекстан Социалистік Еңбек Ерлері.
## Дереккөздер |
Ізбасар Әбдірахманов (14 желтоқсан 1939, Ленино ауылы, Талдықорған ауданы, Алматы облысы, Қазақ КСР — 21 шілде 1975, Ленино ауылы, Талдықорған ауданы, Алматы облысы, Қазақ КСР) — Қазақ КСР, Алматы облысы, Талдықорған ауданы, Ленин атындағы ұжымшардың комбайншысы. Социалистік еңбек ері (1967).
## Өмірбаяны
1939 жылы Талдықорған ауданы, Ленино ауылында шаруа отбасында дүниеге келген. Жергілікті мектепті бітіргеннен кейін механизация курстарында оқыды. 1958 жылдан бастап — Талдықорған ауданындағы Ленин атындағы ұжымшардың механизаторы.
Жыл сайын жоғары еңбек нәтижелерін көрсетті. Бірнеше рет ұжымшарлық социалистік жарыста алдыңғы қатардан көрінді. 1965 жылы 875 гектар, 1966 жылы 1050 гектар егін орып, 18 мың центнер астық бастырды. Сол жылы Талдықорған ауданы комбайншылары арасындағы социалистік жарыста бірінші орынды иеленді. КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1967 жылғы 19 сәуірдегі Жарлығымен «1966 жылы астық өндіру мен дайындауды арттыруда қол жеткізген табысы үшін» Ленин ордені және «Орақ пен балға» алтын медалімен (№ 14935) марапатталып, Социалистік еңбек ері атағы берілді.
1969-1973 жылдары Талдықорған индустриалды педагогикалық техникумында оқыды.
Туған жері Талдықорған ауданының Ленино ауылында тұрды. 1975 жылы маусым айында ауыр сырқаттан қайтыс болды.
### Естелік
Туып-өскен Көксу ауданы, Мәмбет ауылының бір көшесіне оның есімі берілді.
## Сілтеме
* Әбдірахманов Ізбасар. «Герои страны» сайты. |
Бике Айдарханов (5 желтоқсан 1918 — 28 қазан 1970) — Шығыс Қазақстан облысы, КСР Түсті металлургия министрлігі Лениногор полиметалл комбинаты қорғасын зауытының шихталаушысы. Социалистік еңбек ері (1966).
## Өмірбаяны
Лебяжі болысына қарасты Майқарағай ауылдық кеңесіндегі Қарт ауылында (кейін Павлодар облысы, Аққулы ауданы, Қазантай ауылы) Павлодар маңындағы көп балалы кедей отбасында дүниеге келген.
1935 жылы облыстық комсомол комитетінің жолдамасымен Риддер (Лениногор) қорғасын зауытына келеді.
Ұлы Отан соғысы жылдарында қорғаныс өнімдерін өндіру бойынша норманы асыра орындағаны үшін жарыстың бастамашысы «Ерен еңбегі үшін» медалімен марапатталды.
Жаңа агломерациялық цехты іске қосуға қатысты. 1958-1965 жылдардағы жетіжылдық жоспар 4 жылда орындалды. КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1966 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен Шығыс Қазақстан облысындағы Лениногор полиметалл комбинаты қорғасын зауытының жұмысшысы Бике Айдархановқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді.
Б. Айдарханов бірнеше мәрте қалалық партия комитетіне мүше және Еңбекшілер депутаттарының Лениногорск қалалық Кеңесіне депутат болып сайланды.
Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген металлургі. «Ерен еңбегі үшін», «Ерен еңбегі үшін» медальдарымен, Еңбек Қызыл Ту орденімен (1957) марапатталған.
1970 жылы 28 қазанда қайтыс болды.
Риддер қаласындағы көшелердің біріне Бике Айдархановтың есімі берілді.
## Әдебиет
* Музалевский М. В. Герои Социалистического Труда. Биобиблиографический словарь. — М.: РИЦ «Кавалер», 2008.
* Ежегодник БСЭ, 1967.
* Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. — Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. — Айдарханов Бике: б. 138.
* Лениногорскому полиметаллическому комбинату — 50 лет [Текст] : дела и люди комбината. — М. : Б.и., 1968. — 106 с.
* Герои Социалистического Труда — казахстанцы [Текст]. Т. 1. — Алма-Ата : Казахстан , 1969.
* Город рабочей доблести [Текст] : сборник статей и очерков. — Алма-Ата : Казахстан, 1986. — 328 с.
* Немцев, М. Свинцовый характер [Текст] / М. Немцев // 7 дней. — 2015. — 28 мая.
## Сілтеме
* Айдарханов Бике Риддерлік қалалық портал (орыс.)
* Айдарханов Б., Шығыс Қазақстан: танымал есімдер
## Дереккөздер |
Ахметқұл Рысқұлов (1927 жылы, Шұбар ауылы, Талдықорған уезі, Жетісу губерниясы, Қазақ АКСР) — Қазақ КСР, Талдықорған облысы, Талдықорған ауданы, «Жаңалық» ұжымшарының агрономы. Социалистік еңбек ері (1949).
## Өмірбаяны
1927 жылы Талдықорған уезі, Шұбар ауылында шаруа отбасында дүниеге келген. 1947 жылы ауыл шаруашылық техникумын бітіріп, Әбдіқадыр Дайыров басқаратын Талдықорған ауданындағы «Жаңалық» ұжымшарында агроном болып еңбек етті.
Ол өз қызметінде озық агротехникалық әдістерді қолданды. 1948 жылы ұжымшар мемлекетке 20 гектар алқаптың әр гектарынан орта есеппен 826,2 центнер қант қызылшасын тапсырды. Қалған алқаптардан орташа есеппен әр гектардан 310 центнер қант қызылшасы жиналды. КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен «1948 жылы бидайдан, күріштен, қант қызылшасынан және картоптан жоғары өнім алғаны үшін» Ленин ордені және «Орақ пен балға» алтын медалімен (№3690) марапатталып, Социалистік еңбек ері атағы берілді.
Сол жарлықпен звеношы Нұрила Жидебаеваға Социалистік еңбек ері атағы берілді.
1950 жылы үш ұжымшар біріккеннен кейін төрағасы Нұрмолда Алдабергенов болған Талдықорған ауданындағы ірілендірілген Сталин атындағы ұжымшарда агроном болып жұмыс істейді.
1953-1954 жылдары Талдықорған машина-трактор станциясында учаскелік агроном болды. Кейін Алматы ауыл шаруашылық институтында білім алып, 1959 жылдан бастап Қарабұлақ мал жемдейтін кеңшарында агроном болып жұмыс істеді.
1964 жылдан бастап «Жетісу» ұжымшарының бас агрономы болып еңбек етті, ал 1950 жылдан бастап бұл ұжымшардың төрағасы А.Дайыров болды.
### Естелік
Оның мүсіні Алдабергенов ауылында қойылды.
## Әдебиет
* Герои Социалистического Труда – казахстанцы. — Алма-Ата: Казахстан, 1970. — Т. 3.
## Сілтеме
* Рысқұлов Ахметқұл. «Герои страны» сайты. |
Әшім Әбденбаев (1917 жылы, Әулиеата уезі, Сырдария облысы, Түркістан өлкесі, Ресей империясы — ?) — кеңестік малшы, Қазақ КСР, Жамбыл облысы, Талас ауданы, «Жәрдемші» ұжымшарының аға шопаны. Социалистік еңбек ері (1949).
## Өмірбаяны
1917 жылы Түркістан өлкесі, Сырдария облысы, Әулиеата уезінде (қазіргі Қазақстан, Жамбыл облысы, Талас ауданында) туған.
1936 жылдан бастап 1939 жылы қаңтарда Қызыл Әскер қатарына шақырылғанға дейін жергілікті ұжымшарда шопан болып қызмет атқарды. Ұлы Отан соғысының қатысушысы, екі рет жараланған. «Ерлігі үшін» медалімен марапатталған.
1945 жылы қыркүйекте әскерден кейін елге оралып, Талас ауданындағы «Жәрдемші» ұжымшарында қой жайып, аға шопан жұмысын жалғастырады. 1948 жылғы еңбек нәтижесі бойынша 400 семіз құйрықты ұрғашы қойдан әрбір жүз аналықтан 120 қозы өсіріп, қозылардың орташа салмағы 41 килограмға дейін жететін.
КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1949 жылғы 12 шілдедегі Жарлығымен Әбденбаев Әшімге 1948 жылы мал шаруашылығынан жоғары өнімділік алғаны үшін Ленин ордені және Орақ пен Балға алтын медалімен марапаттап, Социалистік еңбек ері атағы берілді.
Одан кейінгі жылдары да қой шаруашылығында жоғары көрсеткіштерді көрсетіп, қой басын жылдан-жылға көбейтті. «Жәрдемші» ұжымшары «Бостандық» кеңшары болып қайта құрылғаннан кейін 1965 жылы қарамағындағы отардан әр жүз ұрғашы қойдан 138 қозы, 1966 жылы — 140 қозы, 1967 жылы — 145 қозы төлдетіп, өсірді.
Талас ауданындағы «Бостандық» кеңшарында тұрды.
## Әдебиет
* Герои Социалистического Труда — казахстанцы. Т.2 — Алма-Ата, 1969.
## Сілтеме
* Әбденбаев Әшім. «Герои страны» сайты.
## Дереккөздер |
Битай Тәтенова (1924 жылы, Қаратал ауылы, Талдықорған уезі, Жетісу губерниясы, Қырғыз АСКР — ?) — Қазақ КСР, Талдықорған облысы, Киров ауданы, «Еңбекші» ұжымшарының звеношысы, Социалистік еңбек ері (1950).
## Өмірбаяны
1924 жылы Қырғыз АСКР, Жетісу губерниясы, Талдықорған уезіндегі Қаратал ауылында (қазіргі Қазақстан, Жетісу облысы, Көксу ауданы) дүниеге келген.
1941 жылы Қазақ КСР, Алматы (1944-1997 жылдары — Талдықорған) облысы, Киров ауданына қарасты жергілікті «Еңбекші» ұжымшарында қатардағы ұжымшаршы болып жұмысқа орналасты. 1943 жылы қызылша шаруашылығы тобының меңгерушісі болып, сол жылы әр гектардан 150 центнер, 1947 жылы 500 центнер қызылша жинады. 1948 жылдың қорытындысы бойынша топ 5 гектардан 772 центнер қант қызылшасын алып, звеношы Ленин орденімен марапатталды. 1949 жылы 5 гектар алқаптан 826 центнерден, 3 гектардан 938 центнерден өнім жиналды, бұл аудан бойынша қант қызылшасынан рекордтық өнім.
КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1950 жылғы 23 маусымдағы «1949 жылы қант қызылшасынан жоғары өнім алғаны үшін» Жарлығымен оған Ленин ордені және «Орақ пен Балға» алтын медалімен марапаттап, Социалистік еңбек ері атағы берілді.
Тобының барлық мүшелері ордендермен және медальдармен марапатталды.
1963 жылдан бастап ұжымшардан қайта құрылған «Еңбекші» кеңшарында қойма меңгерушісі, келесі жылы Қаратал жер теліміндегі бақша аға жұмысшысы болды. Ол туған ауылы Қараталда тұрды.
Еңбектегі көрнекті жетістіктері үшін 1977 жылы КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (ғылыми зерттеулердің нәтижелерін кеңінен пайдаланғаны және күріш, жүгері, қарақұмық, қант қызылшасы, зығыр өндірісіне озық тәжірибені енгізгені, бұл егіншілік мәдениетінің айтарлықтай артуы, технологияны тиімді пайдалану және осы негізде ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірудің өсуі және тәлімгерлікті дамытудағы бастамасы үшін).
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 3-шақырылым депутаты (1951-1955). 2 мәрте Ленин орденімен (06.06.1949; 23.06.1950), Октябрь Революциясы орденімен (12.10.1973), медальдармен марапатталған.
## Әдебиет
* Герои Социалистического Труда - казахстанцы / М. О. Джангалин (отв. ред.). — Алма-Ата: Казахстан, 1970. — Т. 3.
* Газета «Социалистік Қазақстан» №267 (15840) от 16 ноября 1977 года
## Сілтеме
* Тәтенова Битай. «Герои страны» сайты. |
Дайыров Әбдіқадыр - Социалистік Еңбек Ері (1948), Қазақстанда колхоз құрылысын ұйымдастырушылардың бірі, Талдықорған облысы (қазіргі Алматы облысы), Талдықорған ауданы, Шұбартау ауылдық советі, Жаңалық колхозының председателі (1945-1950). 1905 жылы Талдықорған облысы, Бучар селосында туған.
## Еңбек жолы мен жетістігі
* 1928-1940 жылдары Шұбартау, одан соң Большевистск ауылдық советінің хатшысы болады.
* 1940-1941 жылдары Молотов атындағы колхоздың председателі болып істейді.
* 1941-1945 жылдары Ұлы Отан соғысына қатысады.
* 1945 жылы соғыстан оралған соң Жаңалық колхозының председателі болып тағайындалады.1947 жылы колхоз барлық егіс алқабынан 430 центнерден, ал 9 гектар жерден - 854 центнерден қант қызылшасын алады.1948 жылы қант қызылшасы егілген 20 гектар жерден 826 центнерден, ал барлық алқаптан 310 центнерден өнім жинаған.
* 1947 жылы колхоз барлық егіс алқабынан 430 центнерден, ал 9 гектар жерден - 854 центнерден қант қызылшасын алады.
* 1948 жылы қант қызылшасы егілген 20 гектар жерден 826 центнерден, ал барлық алқаптан 310 центнерден өнім жинаған.
## Наградалары
* "Құрмет белгісі" ордені (1946)
* Ленин ордені (1947, 1948,1957)
* "Орақ пен Балға" алтын медалі
* Социалистік Еңбек Ері (1948)
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* История народов Средней Азии |
Айтбала Абданова (1902 жылы, Қарашоқы ауылы, Жаркент уезі, Жетісу облысы, Түркістан өлкесі, Ресей империясы — ?) — Қазақ КСР, Талдықорған облысы, Панфилов ауданы, «Октябрь» кеңшарының аға шопаны, Социалистік еңбек ері (1958).
## Өмірбаяны
1902 жылы Түркістан өлкесі, Жетісу облысы, Жаркент уезі, Қарашоқы ауылында (қазіргі Қазақстан, Жетісу облысы, Панфилов ауданы) туған.
1931 жылы Қазақ АКСР-нің Жаркент (1942 жылдан бастап — Панфилов) ауданында «Октябрь» қой кеңшарының құрылуымен қатардағы жұмысшы, 1937 жылдан бастап аға шопан болып жұмыс істеді.
1941 жылы күйеуін Ұлы Отан соғысы майданына шығарып салып, Айтбала отар қойын қабылдап алады. Жұмысшылардың, жем-шөп пен малға арналған үй-жайлардың тапшылығы жағдайында соғыс кезінде де, соғыстан кейінгі жылдары да жоғары көрсеткіштерге қол жеткізді.
1955 жылы өз отарындағы әр қойдан 6,5 килограмнан жүн қырқып алса, келесі 1956 жылы мал басын толық сақтай отырып, қойдан жүн қырқуды 6,7 килограммға жеткізді. А.Абданованың еңбегінің арқасында «Октябрь» қой шаруашылығын дамыту кеңшары Талдықорған облысында алғашқы орындардың бірін иеленді.
Аяз болған 1956-1957 жылдың қыс мезгілінде Айтбала Абданова ісектерді күтіп-баптап, қоңдылығын азайтпай ғана қоймай, тіпті күшейтіп, өнімділігіне оң әсерін тигізді. Оның отарынан әр ісектен 7,1 килограмм бірінші сортты жүн қырқылды. 1957 жылы А.Абданова жүн қырқудан Панфилов ауданының қой өсірушілері арасында бірінші орынды жеңіп алды.
КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1958 жылғы 29 наурыздағы Жарлығымен 1957 жылы қой шаруашылығын дамытуда, ет, жүн және қаракөл терісін өндіру мен мемлекетке тапсыруды арттыруда қол жеткізген тамаша табыстары үшін және ғылым жетістіктері мен озық тәжірибені өз іс-тәжірибесінде кеңінен пайдалана отырып, Абданова Айтбала Ленин ордені және «Орақ пен балға» алтын медалімен марапатталып, Социалистік еңбек ері атағы берілді.
А.Абданова 1959 жылы жоғарылатылған міндеттеме алып, әр қойдан 8 килограмнан жүн алды.
Еңбекшілер депутаттары Панфилов аудандық Кеңесінің және Қоңырөлең ауылдық кеңесінің депутаты болып сайланды.
Панфилов ауданында тұрды. Қайтыс болған күні белгіленбеген.
## Марапаттары
* Ленин ордені (29.03.1958)
* «Орақ пен балға» алтын медалі (29.03.1958)
* Медалдар
## Әдебиет
* Герои Социалистического Труда — казахстанцы. Т. 4. — Алма-Ата: Казахстан, 1970.
## Сілтеме
* Абданова Айтбала. «Герои страны» сайты. |
Сабырбек Жанырбайұлы Ақтанов (2 наурыз 1937 жылы) — Қазақ КСР, Шығыс Қазақстан облысы, Марқакөл ауданы «Горновский» кеңшарының аға шопаны. Социалистік еңбек ері (1990).
КСРО Президенті Михаил Сергеевич Горбачевтің 1990 жылғы 6 маусымдағы «Қазақ КСР агроөнеркәсіп кешенінің қызметкерлеріне Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы» № 227 Жарлығымен «қарқынды технологиялар мен еңбекті ұйымдастырудың озық әдістерін қолдану негізінде мал шаруашылығы өнімдерін өндіру мен мемлекетке сатуды ұлғайтудағы үздік нәтижелерге қол жеткізгені үшін» Ленин ордені және «Орақ пен балға» алтын медалімен марапатталып, Социалистік еңбек ері атағы берілді.
## Әдебиет
* Музалевский М. В. Герои Социалистического Труда. Биобиблиографический словарь. — М.: РИЦ «Кавалер», 2008. — Т. 2. — 200 с.
## Дереккөздер |
Қособа – Тобыл алабындағы батпақ.
## Географиялық орны
Қостанай облысы Қарабалық ауданы Қособа ауылынан батысқа қарай 2 км жерде, теңіз деңгейінен 212 м биіктікте жатыр.
## Жер бедері
Аумағы 10 км2, ұзындығы 4 км, енді жері 3,1 км, жағалау бойының ұзындығы 15,4 км. Батпақтың басым бөлігін қамыс, құрақ басқан. Көктем айларында аумағында шағын көлдер пайда болады. Жылдың басқа мезгілінде шалшықты батпаққа айналады.
## Дереккөздер |
Майлықарашаадыр – Терісаққан өзенінің сол жағалаулық аңғарындағы шоқылар.
## Географиялық орны
Ақмола облысы Атбасар ауданының оңтүстігінде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 319 м. Бірнеше жеке шоқылардан тұратын Майлықарашаадыр оңтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа қарай 18 км-ге созылып жатыр, енсіздеу беткейлері жатық келген. Енді жері 10–12 км шамасында. Шығыс шоқыларының беткейлерінде қорымтас үйінділері кездеседі. Жазық далаға ұласатын батыс беткейі сай-жыралармен тілімденген.
## Өсімдігі
Шоқылар аңғарында тобылғы, қараған аралас астық тұқымдас шөптесіндер өскен. Оңтүстік-шығыс етегінде бұлақтар көп. Алабы мал жайылымы, шығыс етегі шабындыққа пайдаланылады.
## Дереккөздер |
Қуаныш Біләнұлы Қарақұлов (20 маусым 1977 жыл, Шымкент) — қазақстандық футболшы, қорғаушы, жартылай қорғаныста да ойнаған.
## Карьерасы
Шымкент футболының түлегі. Ұзақ жылдар бойы "Жігер" клубында доп тепті. 2000 жылы бір маусым ЦСКА-Қайрат клубында ойнап, 26 ойында алаңға шықты.
2001 жылы "Атырауға" ауысты. "Атырау" сапында УЕФА Кубогында "Матадорға" қарсы екі ойында алаңға шықты. 2003 жылы да осы турнирде "Левскиге" қарсы екі матчқа қатысты.
2004 жылы Шымкентке қайта оралып, "Ордабасы" футболшысы атанды.
2010 жылы "Қайсарға" ауысты. Маусым соңында "Гефест" клубында ойнады.
## Жетістіктері
### Командалық
* Қазақстан кубогы: 2007
* Қазақстан чемпионатында 2-орын: 2001, 2002
## Сілтемелер
* Профилі |
Жәпек Нұрғазыұлы Алдабергенов (6 мамыр 1932, Пролетарка ауылы, Ұлан ауданы, Шығыс Қазақстан облысы, Қазақ АКСР — 6 қыркүйек 1994, Өскемен) — Қазақ КСР Шығыс Қазақстан халық шаруашылық кеңесінің В.И.Ленин атындағы Өскемен қорғасын-мырыш комбинатының айырушысы (рафинировщик). Социалистік еңбек ері (1963).
## Өмірбаяны
1932 жылы Пролетарка ауылында (қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Ұлан ауданы) шаруа отбасында дүниеге келген. 1947 жылдан бастап Канайка кенішінде қара жұмысшы болып жұмыс істеді. 1952 жылдан бастап Ленин атындағы Өскемен қаласы қорғасын-мырыш комбинатында ыстық металды құюшы, айырушы болды.
Өзінің еңбек қызметінде ол еңбек өнімділігінің артуына әкелген рационализаторлық әдістерді қолданды. Түсті металлургияны дамытудағы ерекше жетістіктері үшін оған КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1963 жылғы 20 шілдедегі Жарлығымен Ленин ордені және «Орақ пен балға» алтын медалімен марапатталып, Социалистік еңбек ері атағы берілді.
1966 жылы жоспарлы көрсеткіштерді 117,2 пайызға орындады. Зауыттық социалистік жарыста бірнеше рет жеңімпаз атанды. «Коммунистік еңбектің екпіндісі», «Социалистік жарыстың үздігі», «Үздік металлург» атақтарымен марапатталған.
## Марапаттары
* Социалистік еңбек ері
* Еңбек Қызыл Туы ордені
## Әдебиет
* Музалевский М. В. Герои Социалистического Труда. Биобиблиографический словарь. — М.: РИЦ «Кавалер», 2008. — Т. 2. — 200 с.
* Герои Социалистического Труда — казахстанцы [Текст]. Т. 1. — Алма-Ата : Казахстан , 1969.
* Алдабергенов, Ж. Уақыт. Тиімділік. Сапа [Мәтін] / Ж. Алдабергенов. — Алматы : Қазақстан, 1980.
* Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. — Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. — Алдабергенов Жәпек Нұрғазыұлы: б. 167
* Наволокин, Н. Верность делу [Текст] : [о Герое Социалистического труда, металлурге УК СЦК ] /Н. Наволокин // Рудный Алтай. — 1979. — 6 ноября.
* Алдабергенов, Ж. Весна пятилетки [Текст] / Ж. Алдабергенов // Казахстанская правда. — 1981. — № 2. — С. 40-44.
* Все родное [Текст] : [о Герое Социалистического Труда Ж. Алдабергенове] // Металлург. — 1982. — 15 сент.
## Сілтеме
* Тимур Каримов. Алдабергенов Жәпек Нұрғазыұлы. «Герои страны» сайты.
* Алдабергенов Ж. Н., Шығыс Қазақстан: танымал есімдер |
Қуаныш Біләнұлы Қарақұлов (20 маусым 1977 жыл, Шымкент) — қазақстандық футболшы, қорғаушы, жартылай қорғаныста да ойнаған.
## Карьерасы
Шымкент футболының түлегі. Ұзақ жылдар бойы "Жігер" клубында доп тепті. 2000 жылы бір маусым ЦСКА-Қайрат клубында ойнап, 26 ойында алаңға шықты.
2001 жылы "Атырауға" ауысты. "Атырау" сапында УЕФА Кубогында "Матадорға" қарсы екі ойында алаңға шықты. 2003 жылы да осы турнирде "Левскиге" қарсы екі матчқа қатысты.
2004 жылы Шымкентке қайта оралып, "Ордабасы" футболшысы атанды.
2010 жылы "Қайсарға" ауысты. Маусым соңында "Гефест" клубында ойнады.
## Жетістіктері
### Командалық
* Қазақстан кубогы: 2007
* Қазақстан чемпионатында 2-орын: 2001, 2002
## Сілтемелер
* Профилі |
Болат Сейітқазыұлы Зәкиев (25 тамыз 1950, Қаратал ауылы, Зайсан ауданы, Шығыс Қазақстан облысы, Қазақ КСР) – еліміздің мемлекеттік шекарасын қорғау қызметін ұйымдастыруға елеулі үлес қосқан әскери қайраткер, генерал-лейтенант. КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің Жоғары шекара командалық училищесін (1971), КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік комитеті инститын (1981) бітірген. 1971 – 78 ж. Шығыс шекара округында офицер, аға офицер, 1981 – 84 ж. бөлім бастығының орынбасары, 1984 – 88 ж. Ауғанстандағы КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік комитеті өкілдігінің аға жедел қызметкері, 1988 – 91 ж. Шығыс шекара округында жедел бөлім бастығының орынбасары қызметтерін атқарған. 1992 – 95 ж. Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті (ҰҚК) төрағасының орынбасары – Шекара әскерлерінің қолбасшысы, 1995 – 97 ж. Мемлекеттік шекара күзеті жөніндегі мемлекеттік комитеттің төрағасы болды. 1999 жылдың шілде айынан Қазақстан Республикасы ҰҚК төрағасының орынбасары – Шекара қызметінің директоры. ҚҚ-дәрежелі “Даңқ”, “Қызыл Жұлдыз” ордендерімен, Ауғанстанның “Батырлығы үшін” орденімен, он сегіз медальмен марапатталған.
## Дереккөздер |
Қайрақпай Ақпаев (1909 жылы, Семей облысы, Дала генерал-губернаторлығы, Ресей империясы — 19 сәуір 2002, Мыңбұлақ ауылы, Аягөз ауданы, Шығыс Қазақстан облысы, Қазақстан) — КСРО кеңшарлар министрлігі Қазақ КСР, Семей облысы, Аягөз ауданы, «Мыңбұлақ» ет кеңшарының малшысы. Социалистік еңбек ері (1948).
## Өмірбаяны
1909 жылы Семей облысы ауылдық елді мекендерінің бірінде шаруа отбасында дүниеге келген. Бастауыш мектепті бітірген. 1941 жылы маусым айында Қызыл Әскер қатарына шақырылғанға дейін жергілікті ауыл шаруашылығы артелінде жұмыс істеді. 1943 жылдың шілде айынан Ұлы Отан соғысына қатысқан. 20-артиллерия дивизиясының 1619-жеңіл артиллериялық полк құрамында 1-батареяның нысанашы болып шайқасты. Брянск және 2-Балтық майдандарында шайқасты. Ерлігі үшін 1944 жылы қаңтарда 3-дәрежелі Даңқ орденімен марапатталды. Әскерден кейін Қазақстанға оралды. Аягөз ауданындағы «Мыңбұлақ» кеңшарында малшы болып жұмыс істеді.
1947 жылы 40 бас табындағы 4-6 айлық төлдерін бағып, тәулігіне орташа есеппен 1010 грамм салмақ қосты. КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1949 жылғы 7 қазандағы Жарлығымен «1947 жылы мал шаруашылығында жоғары өнімділік алғаны үшін» оған Социалистік еңбек ері атағы беріліп, Ленин орденімен және «Орақ пен балға» алтын медалімен (№ 2643) марапатталды.
Ол жоғары еңбек жетістіктерін көрсете берді. Семей облысының малшылары арасындағы социалистік жарыста бірнеше рет озық орындарды иеленді. Ерекше еңбек жетістіктері үшін жетіжылдық (1959-1965) қорытындысы бойынша екінші Ленин орденімен және сегізінші бесжылдықтың (1966-1970) қорытындысы бойынша Қазан төңкерісі орденімен марапатталды.
1972 жылы желтоқсанда зейнеткерлікке шыққан соң Аягөз ауданы, Мыңбұлақ ауылында тұрды. 2002 жылы сәуірде қайтыс болды. Мыңбұлақ ауылының зиратында жерленген.
## Марапаттары
* Социалистік еңбек ері
* Ленин ордені — екі мәрте (1948; 22.03.1966)
* Қазан төңкерісі ордені (08.04.1971)
* 3-дәрежелі Даңқ ордені (21.04.1944)
## Сілтеме
* Қайрақпай Ақпаев. «Герои страны» сайты.
## Дереккөздер |
Бангладеш-Қазақстан қатынастары — Бангладеш пен Қазақстан арасындағы екіжақты қатынастар болып табылады. Бангладеш Президенті Яджуддин Ахмед екі елдің жылы дипломатиялық қарым-қатынаста екенін және оларды одан әрі нығайту үшін жұмыс істеп жатқанын айтты. Екі ел де Ислам ынтымақтастығы ұйымының мүшелері. Екі елде де тұрақты елші жоқ. 2009 жылы Қазақстан Даккада консулдық ашу ниетін жариялады.
## Жоғары деңгейдегі сапарлар
Бангладештің бұрынғы Сыртқы істер министрі Дипу Мони 2012 жылы Астанада болды.
## Экономикалық ынтымақтастық
Бангладеш те, Қазақстан да екіжақты сауданы кеңейтуге мүдделі және осыған байланысты түрлі шаралар қабылдауда. Бангладеш тауарлары, оның ішінде джут, джут өнімдері, шай, дәрі-дәрмектер және киім-кешек Қазақстан нарығында әлеуеті жоғары тауарлар ретінде анықталды.2008 жылы екі ел екі ел арасындағы экономикалық белсенділікті арттыру үшін бірлескен экономикалық комиссия құрды. 2012 жылы Бангладеш Қазақстан нарығына бажсыз қол жеткізді. 2013 жылы Бангладештен бұрынғы сауда министрі Махбуб Ахмед бастаған жоғары лауазымды бизнес-делегация екіжақты сауданы ұлғайту жолдарын зерттеу үшін Қазақстанға барды.
## Дереккөздер |
Нұржан Кершайызұлы Мырзалиев (30 қаңтар 1956, Луговое ауылы, Луговое ауданы, Жамбыл облысы, Қазақ КСР) — Қазақстан Республикасы ҰҚК Жоғары қолбасшылығының өкілі, генерал-майор, ҰҚК төрағасының орынбасары, Қазақстан Республикасы Шекара қызметінің директоры (2011-2012).
## Өмірбаяны
1956 жылы 30 қаңтарда Жамбыл облысы, Луговское ауданы, Луговое ауылында дүниеге келген.
Еңбек жолын 1973 жылы сегіз жылдық мектепте іс жүргізуші болып бастап, кейін аудандық газетте аудармашы қызметін атқарды.
1980 жылы С.М.Киров Қазақ мемлекеттік университетінде құқықтану мамандығын бітірді.
1980-1982 жылдары — Жамбыл ауданы, одан кейін Жуалы ауданының прокуратурасында тағылымгер, Жуалы ауданы прокуратурасының тергеушісі болды.
1982-1985 жылдары — Жамбыл облысы прокуратурасының аға тергеушісі.
1985-1991 жылдары — Свердлов ауданының прокуроры.
1991-1995 жылдары — Жамбыл облысы прокурорының орынбасары.
1995-1996 жылдары — Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы басқарма басшысының орынбасары, басшысы.
1996-1997 жылдары Қазақстан Республикасы Мемлекеттік тергеу комитетінің Алматы қаласы бойынша Бас басқармасы басшысының орынбасары болып жұмыс істеді, кейін Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының орынбасары қызметіне ауыстырылды, содан соң Мемлекеттік тергеу комитетіне арнайы тергеу департаментінің бастығы лауазымына қайта оралды.
1998-1999 жылдары — ҰҚК Алматы қаласы және Алматы облысы бойынша департаменті басшысының орынбасары болды.
1999-2002 жылдары — Қазақстан Республикасы ҰҚК Тергеу департаментінің басшысының орынбасары, басшысы болды.
2002 жылдың мамырынан 2006 жылдың шілдесіне дейін — ҰҚК Ақмола облысы бойынша департаментінің басшысы болды.
2006 жылдың шілдесінен 2009 жылдың желтоқсанына дейін — ҰҚК Алматы қаласы бойынша департаментінің басшысы болды.
2011 жылдың ақпанында Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының орынбасары — Шекара қызметінің директоры қызметіне тағайындалды.
2012 жылдың шілдесінде «Арқанкерген» шекара бекетінде болған қайғылы оқиғаға байланысты қызметінен кетті.
## Марапаттары
* II дәрежелі «Айбын» ордені (2005)
* II дәрежелі «Даңқ» ордені (2016)
* Медалдар
* Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл
* Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі үлесі үшін
* I дәрежелі «Мінсіз қызметi үшін» медалі
* II дәрежелі «Мінсіз қызметi үшін» медалі
* Қазақстан Республикасы прокуратурасының құрметті қызметкері
* Қазақстан Республикасы прокуратурасына 20 жыл
* Ресей ФСБ-мен ынтымақтастық үшін
* Қазақстан мәслихаттарына 20 жыл мерейтойлық медалі
* «ҰҚК 25 жыл» мерейтойлық медалі
## Сілтеме
* Параграф (орыс.)
* Генеалогические древа по-жамбылски (орыс.)
## Дереккөздер |
Максим Николаевич Каленчук (укр. Максим Миколайович Каленчук; 5 желтоқсан 1989, Донецк) — украиналық футболшы, қорғаушы.
## Жетістіктері
* Украина 1 лигасында 2-орын: 2014/15
* Украина 2 лигасында 2-орын: 2013/14
* Қазақстан кубогының финалисі: 2022 |
БАӘ — Қазақстан қатынастары — Қазақстан Республикасы мен Біріккен Араб Әмірліктері арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастар. 1992 жылғы 1 қазанда орнатылды.ҚР-ның Әмірліктердегі Елшілігі 2006 жылы қыркүйекте ашылды. Қазақстанның Дубайдағы Бас консулдығы 1997 жылдан бері жұмыс істейді. 2019 жылғы 26 ақпаннан бастап Қазақстанның Әмірліктердегі Төтенше және Өкілетті Елшісі М.Меңілбеков болып табылады. Әмірліктердің Астанадағы Елшілігі өз жұмысын 2005 жылғы қазанда бастады. Әмірліктердің Қазақстандағы Елшісі Мұхаммед Ахмед әл-Жабер 2016 жылғы желтоқсанда тағайындалды.
## Саяси саладағы ықпалдастық
Қазақстан-Әмірліктер қарым-қатынастары жоғары деңгейдегі байланыстардың белсенділігімен ерекшеленеді. Екіжақты қарым-қатынастардың негізі ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Әмірліктерге жасаған ресми және жұмыс сапарларының (1998, 2000, 2004, 2005, 2006, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2016, 2017, 2018, 2019 жж.), сондай-ақ БАӘ Президенті шейх Халифа бен Заид Әл Нахаянның 2008 жылы Қазақстанға жасаған жауапты ресми және 2004, 2006, 2007, 2009, 2010, 2011, 2013 жылдары жеке сапарлары нәтижесінде қалыптасты.
2020 жылғы 27-28 ақпанда Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Біріккен Араб Әмірліктеріне алғашқы ресми сапары өтті. Мемлекет басшысы Әбу Даби Тақ Мұрагері, БАӘ Қарулы Күштері Бас Қолбасшысының орынбасары Мұхаммед бен Заид Әл Нахаянмен екіжақты кездесу өткізді.
Сапар аясында ҚР Президентінің «бизнес капитандармен» кездесуі өткізілді. Оған Әмірліктердің 50 ірі компания өкілдері қатысты. 28 ақпанда Қазақстан Президенті Дубай қаласына барып, БАӘ Вице-Президенті, Премьер-Министрі, Дубай әмірлігінің Билеушісі шейх Мұхаммед бен Рашид Әл Мактуммен кездесу өткізді.
2019 жылы 13-14 наурызда ҚР Президенті Әбу Дабиде өткен Арнайы Олимпиада Ойындарының ашылу рәсіміне қатысу аясында Әмірліктерге жұмыс сапарымен барды. Әбу Даби Тақ Мұрагері шейх Мұхаммед бен Заид Әл Нахаянмен екіжақты кездесу өтті.
2018 жылы наурызда Мемлекет басшысының Әмірліктерге төртінші ресми сапары ұйымдастырылды. Оның қорытындылары бойынша 7 екіжақты құжатқа, оның ішінде Инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы келісімге қол қойылды.
2018 жылғы 4-5 шілдеде Әбу Даби Тақ Мұрагері шейх Мұхаммед бен Заид Әл Нахаян Қазақстанға ресми сапармен барды. Қорытындылары бойынша 3 құжатқа, оның ішінде Сотталғандарды беру туралы келісімге қол қойылды. Сапар аясында шейх Мұхаммед «Астана» Халықаралық қаржы орталығының ашылу рәсіміне қатысты.
## Жоғары және басқа деңгейдегі байланыстар
2019 жылғы 23-24 қыркүйекте БАӘ Федералдық ұлттық кеңесінің төрайымы Амаль Абдалла әл-Кубейси Еуразия спикерлеріің 4-ші отырысына қатысты. Қазақстанға сапары барысына Амаль әл-Кубейси ҚР Парламенті Сенатының төрайымы Д.Назарбаевамен және ҚР Парламенті Мәжілісінің төрағасы Н.Нығматулинмен кездесулер өткізді.
2019 жылы 12 қарашада ҚР Энергетика министрі Әбу Дабиге жұмыс сапарымен келіп, БАӘ Премьер-Министрінің орынбасары, Президент істері жөніндегі министрі шейх Мансур бен Заид Әл Нахаянмен кездесті.
2019 жылы 9 қыркүйекте екі ел сыртқы істер министрлерінің тең төрағалығымен Қазақстан-Әмірліктер бірлескен үкіметаралық комиссиясының кезекті 7-ші отырысы өтті.
2019 жылы 28 ақпанда ҚР Сыртқы істер министрі Б.Атамқұлов ИЫҰ СІМК 46-шы отырысына қатысып, БАӘ, Сауд Арабиясы, Кувейт және Индонезия сыртқы істер министрлерімен кездесті.
2019 жылы 10-12 ақпанда Дубайда Әлемдік үкіметтік саммит өтіп, оған жоғары деңгейдегі қазақстандық делегация қатысты.
2019 жылғы 5 ақпанда ҚР Мемлекеттік хатшысы Г.Әбдіқалықова Әмірліктерге жұмыс сапарымен барып, БАӘ Федералдық ұлттық кеңесінің төрайымы Амаль әл-Кубейсимен кездесу өткізді.
2018 жылы тамыз айында Біріккен Араб Әмірліктері Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңеске мүше болды.
2018 жылы 10-11 қазанда «Хедая» Халықаралық зорлық-зомбылық экстремизміне қарсы күрес орталығының төрағасы Әли Рашид ан-Нуейми бастап барғанӘмірліктер делегациясы VI Әлемдік және дәстүрлі діндер съезінің жұмысына қатысты.
2017 жылы 29 қазанда Қазақстандағы МАГАТЭ төмен байытылған уран банкін ашу рәсіміне БАӘ Мемлекеттік министрі Мейса аш-Шамси қатысты. Біріккен Араб Әмірліктері аталған жобаны қаржыландыруға атсалысты.
2017 жылы 10-11 қыркүйекте БАӘ Премьер-Министрі Кеңсесінің Басшысы, Министрлер кабинеті және болашақ мәселелері жөніндегі министрі М.Гергауи бастап барған Әмірліктер делегациясы Қазақстанда өткен алғашқы ИЫҰ Ғылым және технологиялар саммитіне қатысты.
Сыртқы саяси ведомстволар деңгейінде 4 саяси консультация өткізілді.
## Сауда-экономикалық ынтымақтастық
Қазақстан мен Әмірліктер арасында сауда айналымының көлемі 2019 жылдың қорытындысы бойынша 538 млн. АҚШ долларын құрады. Сауда айналымының көлемі 2018 жылмен салыстырғанда 11%-ға көбейді. Ал қазақстандық экспорттың үлесі 8,9%-ға артып, 449 млн. АҚШ долларын құрады.
2005-2019 жж. аралығында Біріккен Араб Әмірліктерінен Қазақстанға тартылған тікелей инвестициялар көлемі 2,1 млрд. АҚШ долларын құрады. Ал, Қазақстаннан Біріккен Араб Әмірліктеріне 1 млрд. АҚШ долларына жуық инвестиция салынған. Сонымен қатар, құны 10 млрд. АҚШ долларына жуық бірнеше ортақ инвестициялық жоба іс-жүзіне асырылуда.
Қазақстанда Әмірліктер капиталының қатысуымен 240 бірлескен кәсіпорын жұмыс істейді.
Біріккен Араб Әмірліктер Нұр-Сұлтан қаласындағы ҚР Президенті Сарайының құрылысына 15 млн. АҚШ доллары көлемінде грант бөлді. Әбу Даби даму қорының қатысуымен22 млн. АҚШ долларына «Қарағанды – Нұр-Сұлтан» көлік тас жолы қайта қалпына келтірілді («Қарағанды - Осакаровка» бөлігі).
Ірі екіжақты инвестициялық жобаның бірі Қазақстанда құрылысы аяқталуға жақын құны 1,6 млрд. АҚШ долларын құрайтын «Әбу Даби Плаза» кешені болып табылады. Аталған 75 қабаттық кешеннің құрылысы 2020 жылдың шілде айында аяқталады деп жоспарлануда.
2018 жылы 10 наурызда Қазақстан Республикасының азаматтарына Біріккен Араб Әмірліктеріне сапарлар үшін 30 күндік визасыз режим орнатылды.
## Мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық
2019 жылы 18-28 ақпанда Шаржа және Хор-Факкан қалаларында Шаржа әмірлігінің Мәдени мұра институтының қолдауымен Қазақстанның Мәдени мұрасының апталығы өтті. Елшілік қазақстандық музыка, би ансамбльдері мен танымал қолөнер шеберлерінің қатысуын қамтамасыз етті.
2019 жылы 24-27 сәуірде Әбу Дабиде «Астана Балет» театры Ислам ынтымақтастығы ұйымының, БАӘ Сыртқы істер және халықаралық ынтымақтастық министрлігінің жәе Әбу Даби Мәдениет департментінің ұйымдастыруымен өткен Ислам фестиваліне қатысып, өз өнерлерін көрсетті.
2019 жылы 1-30 желтоқсанда қазақстандық өнер ұжымдары жыл сайын Әбу Дабиде өтетін шейх Заид фестиваліне қатысты. Қазақстандық өнер иелері аталған фестивальге 2018 жылы 1 желтоқсан – 2019 жылы 31 қаңтар аралығында да қатысты.
Шарт-құқықтық база 100-ден астам құжатты қамтиды.
## Дереккөздер |
Грузия-Қазақстан қатынастары — Грузия мен Қазақстан арасындағы дипломатиялық қатынастар.
## Тарих
1992 жылы 23 шілдеде елдер арасында дипломатиялық қатынастар орнатылды. Қатынастардың базалық құжаты 1993 жылғы 1 шілдеде қол қойылған Қазақстан мен Грузия арасындағы қатынастардың негіздері туралы шарт болып табылады.
## Экономикалық ынтымақтастық
Қазақстан статистика агенттігінің ақпаратына сәйкес, 2012 жылы елдер арасындағы тауар айналымы 150 млн долларды құрады. Бұл ынтымақтастық негізінен өнеркәсіп және туризм саласында өтеді.
## Мәселелер
2014 жылғы 12 мамырда ҚР СІМ - де Грузия елшісі Зураб Патарадземен жақында Қазақстан азаматтарының Грузия аумағына кіруден бас тартуы жиілеп кеткені туралы кездесу өткізіліп, Грузияның Қазақстандағы елшісіне ресми нота табыс етілді. "Сәуір айында өткен осы кездесу барысында грузин тарапына Грузия СІМ-не ресми нота беріліп, Грузияға кіруден бас тарту себептерін анықтауға жәрдемдесу сұралды, сондай-ақ осы мәселе бойынша ҚР кейбір азаматтарының өтініштерінің көшірмелері берілді" -деді ҚР СІМ баспасөз хатшысы Нұржан Айтмаханов.
## Елшілік
1992 жылы Грузия Алматыда өз елшілігін ашты, ол 2003 жылы Астанаға көшірілді.
1996 жылғы қыркүйек-Қазақстанның Әзірбайжандағы және Грузиядағы Елшілігі.
2003 жылы Қазақстанның Тбилисидегі Дипломатиялық миссиясы ашылып, 2008 жылдың қаңтарында елшілік болып қайта құрылды.
## Қазақстанның Грузиядағы елшілері
* Наурыз Губайдулаұлы Айдаров (2003-2005)
* Нұрлан Адельевич Жалғасбаев (2005-2006)
* Игорь Идеалович Мусалимов (2006-2011)
* Тұрсынов Әділ Қапанұлы (2012-2013)
* Ермұхамет Қабиденұлы Ертісбаев (2013-2018)
* Бауыржан Әлімұлы Мұхаметжанов (мамыр 2018 жыл - 8 желтоқсан 2022)
* Мырзалин Мәлік Кеңесбайұлы (9 желтоқсан 2022 - қазіргі уақыт)
## Грузияның Қазақстандағы елшілері
* Теймураз Гоголадзе (7 тамыз 1993 жыл - 16 маусым 2003 жыл)
* Нугзар Рухадзе (1 шілде 2003 жыл - 20 шілде 2004 жыл)
* Зураб Шургая (15 қазан 2004 жыл - 1 ақпан 2009 жыл)
* Зураб Космава (1 ақпан 2009 жыл - 1 қазан 2009 жыл)
* Паата Каландадзе (1 қазан 2009 жыл - 1 сәуір 2012 жыл)
* Малхаз Малашхия (1 сәуір 2012 жыл - 2013 жыл)
* Патаридзе, Зураб (2013 жыл - 2016 жыл)
* Зураб Абашидзе (1 ақпан 2017 - қазіргі уақыт)
## Дереккөздер |
Әутен Қуандықов (20 қаңтар 1932, Жарқайың ауылы, Көкшетау ауданы, Қазақ АКСР — 9 сәуір 1989, Жарқайың ауылы, Чкалов ауданы, Көкшетау облысы, Қазақ КСР) — Қазақ КСР, Көкшетау облысы, Чкалов ауданындағы «Звезда Коммуна» ұжымшарының бригадирі. Социалистік еңбек ері (19.03.1947). 1961 жылдан бастап КОКП мүшесі.
## Өмірбаяны
1932 жылы 20 қаңтарда Қазақ АКСР, Көкшетау облысы, Жарқайың ауылында (қазір — таратылған, Солтүстік Қазақстан облысы, Тайынша ауданының аумағы) туған.
1944 жылы Жарқайың бастауыш мектебін бітірген.
Еңбек жолын 1944 жылдың шілде айында Қазақ КСР, Көкшетау облысы, Чкалов (қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы Тайынша ауданы) ауданындағы жергілікті «Звезда Коммуна» ұжымшарында делбеші-табыншы болып бастаған. 1950 жылы мал өсіруші болды.
1952 жылы шілдеде Кеңес Әскер қатарына шақырылды. 1955 жылдың қыркүйегіне дейін Қиыр Шығыс әскери округінде қатардағы жауынгер болып борышын өтеді.
Запасқа шығып, елге оралғанда, 1955 жылдан бастап комбайншы, 1965 жылдан «Звезда коммуны» ұжымшарында тракторшы-комбайншы болып жұмыс істей бастады. 1961 жылы КОКП қатарына қабылданды. Жоғары еңбек жетістіктері үшін 1967 жылы бірінші Ленин орденімен марапатталды.
1969 жылы Жарқайың ауылындағы ұжымшардың сүт тауарлы фермасына (СТФ) мал шаруашылығы бойынша бригадир болып тағайындалды. 23 жыл шаруашылықты басқарып, бір мезгілде комбайн тізгінінде отырып, жоғары көрсеткіштерге қол жеткізді. Дәнді дақылдарды уақытылы және сапалы жинау үшін бірнеше рет облыстық социалистік жарыстың бастамашысы болды. 1973 жылы Қазан төңкерісі орденімен, ал 1976 жылы екінші Ленин орденімен марапатталды. Бірнеше рет КСРО Халық шаруашылығы жетістіктері көрмесіне (ХШЖК) қатысып, көрме комитетінің медалдарымен марапатталған.
Әсіресе, оныншы бесжылдықта (1976-1980) жоғары нәтижелерге қол жеткізді. Ол басқаратын үш «Нива» комбайнынан құралған орақ-тасымалдау тобы бесжылдықта 16 055 тонна, оның ішінде 1980 жылы 4607 тонна астық бастырды. Бригадирдің жеке өзі бесжылдықта 5885 тонна, ал 1980 жылы 1305 тонна астық бастырды.
Ол басқаратын мал фермасының ұжымы сүт өндіру жоспарларының жүйелі орындалуын қамтамасыз етті. 1980 жылы оның бригадасы 400 тонна жоспармен 488,7 тонна сүт сауып, бір сауын сиырдың сүті 2216 килограммға жетті.
КСРО Жоғарғы Кеңесi Төралқасының 1981 жылғы 19 ақпандағы Жарлығымен 1980 жылы мемлекетке миллиард пұт астық сату жоспарлары мен социалистік мiндеттемелерiн орындауда, нан мен басқа да ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өндiру мен сатып алу жөнiндегi оныншы бесжылдықтың жоспарларын асыра орындағандары үшiн, Қуандықов Әутен Ленин ордені және және «Орақ пен Балға» алтын медалімен марапатталып, Социалистік еңбек ері атағы берілді.
Қазақстан Компартиясы Көкшетау облыстық комитетінің мүшесі, еңбекшілер депутаттары Көкшетау облыстық, Чкалов аудандық, ауылдық Кеңестерінің депутаты (1977 жылдан бастап – халық депутаттары) болып сайланды.
1988 жылы денсаулығына байланысты зейнеткерлікке шықты. Көкшетау облысы, Чкалов ауданы, Жарқайың ауылында (қазіргі — Солтүстік Қазақстан облысы, Тайынша ауданы) тұрды.
1989 жылы 9 сәуірде қайтыс болды. Солтүстік Қазақстан облысы Тайынша ауданындағы туған ауылы зиратында жерленген.
## Марапаттары
* «Орақ пен Балға» алтын медалі (8.04.1971);
* Ленин ордені (19.04.1967)
* Ленин ордені (24.12.1976)
* Ленин ордені (19.02.1981)
* Қазан төңкерісі ордені (06.09.1973)
* Владимир Ильич Лениннің туғанына 100 жыл мерекелік медалі
* 1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысындағы қажырлы еңбегі үшін медалі
* Ерен еңбегі үшін медалі
* Халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің медалдары: алтын (1972), күміс (1976), қола (1966)
* және басқалары
* Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Құрмет грамотасы және дипломдарымен марапатталған.
## Әдебиет
* Герои Социалистического Труда — казахстанцы. Т. 5. — Алма-Ата, 1985.
* Герои Труда — североказахстанцы. — Петропавловск, 2012.
* Документы из фондов Государственного архива Акмолинской области
* Газета «Социалистік Қазақстан» от 10 сентября 1981 года
## Сілтеме
* Қуандықов Әутен. «Герои страны» сайты. |
Амир Биляли (алб. Amir Bilali; 15 мамыр 1994, Гостивар, Македония) — албаниялық және македониялық футболшы, қорғаушы.
## Жетістіктері
«Целе»
* Словения чемпионатының күміс жүлдегері: 2014/15
* Словения Кубогының финалисі: 2014/15
«Акжайык»
* Қазақстан Кубогының финалисі: 2022
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
Тұрғанбек Мұхаметқалиұлы Стамбеков (1 мамыр 1961, Шелек ауылы, Шелек ауданы, Алматы облысы, Қазақ КСР — 25 желтоқсан 2012, Шымкент) — Қазақстан Республикасы ҰҚК жоғары қолбасшылығының өкілі, полковник, ҰҚК төрағасының орынбасары, Қазақстан Республикасы Шекара қызметі директорының міндетін атқарушы (2012 жыл маусым-желтоқсан).
Ұшақ апатынан қаза тапты.
## Өмірбаяны
Тұрғанбек Стамбеков 1961 жылы Қазақ КСР, Алматы облысы, Шелек ауданы, Шелек ауылында дүниеге келген.
1979 жылы КСРО МҚК Шекара әскерлерінің Алматы жоғары командалық училищесіне оқуға түсіп, оны 1983 жылы бітірді.
1983-1989 жылдары Жаркент шекара жасағында шекара бекеті басшысының орынбасары, шекара бекетінің басшысы қызметтерін қатарынан атқарды.
1989-1998 жылдары Жаркент шекара жасағының коменданты, Күршім шекара жасағының штаб басшысы және Үшарал шекара жасағының штаб басшысы қызметтерін атқарған.
1996 жылы Тәжікстан Республикасына Тәжікстандағы азамат соғысы кезінде тәжік-ауған шекарасын күзетумен айналысқан Қазақстан Қарулы Күштерінің құрама атқыштар батальонының командирі лауазымына жіберілді. Тәжікстанда әскери борышын өтеп жүрген кезінде ЖКО ұшырап (ол мінген бронетранспортер тау жолында аударылып қалды), соның салдарынан омыртқасы ауыр жарақат алып, қабырғалары сынып, уақытша сал болып қалады.
1998-2004 жылдары — ҰҚК әскери институты бастығының орынбасары қызметін атқарған.
2000 жылы Ресейдің Федералдық шекара қызметінің академиясын бітірген.
2004-2008 жылдар аралығында Шонжы шекара жасағының командирі қызметін атқарған.
2008-2009 жылдары — ҰҚК Шекара қызметінің «Шығыс» өңірлік басқармасының штаб басшысы.
2009-2011 жылдары — «Оңтүстік» өңірлік басқармасының басшысы.
2011 жылдан 2012 жылдың 13 маусымына дейін — Шекара қызметі директорының бірінші орынбасары — Бас штабтың басшысы болды.
«Арқанкерген» шекара бекетіндегі оқиғадан кейін 2012 жылдың 13 маусымында Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Стамбеков Шекара қызметі директорының міндетін атқарушы болып тағайындалды. Осы қайғылы оқиғаға байланысты мемлекет басшысы Стамбековке шекара қызметін түбегейлі реформалау міндетін жүктеді. Стамбековтың жетекшілігімен «Қазақстанның мемлекеттік шекарасы туралы» жаңа заң жобасы әзірленіп, 2012 жылғы 12 желтоқсанда бекітілген ҚР Мәжілісінің бекітуіне ұсынылды.
2012 жылы 25 желтоқсанда Стамбеков жұбайы Сәуле Айтмұханбекқызымен және Шекара қызметінің бір топ жоғары лауазымды офицерлерімен бірге Шымкент түбінде ұшақ апатынан қаза болды.
## Марапаттары
Стамбеков Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметін құруға қосқан үлесі үшін 2-дәрежелі «Айбын» орденімен және үкіметтің 25 медалімен марапатталды.
Қазақстан Президентінің Жарлығымен Стамбеков қайтыс болғаннан кейін 1-дәрежелі «Айбын» орденімен марапатталды.
## Отбасы
Жұбайы — Сәуле Айтмұханбекқызы
* Ұлы — Алмас (1986 ж.т.)
* Қызы — Хамида (1993 ж.т.).
## Дереккөздер |
Дархан Айтқалиұлы Ділманов (9 қаңтар 1969, Қызылорда, Қазақ КСР) — Қазақстан Республикасы ҰҚК Жоғарғы қолбасшылығының өкілі, генерал-лейтенант (04.05.2020), ҰҚК төрағасының бұрынғы орынбасары – Қазақстан Республикасы Шекара қызметінің директоры (2014 бастап). Қазіргі уақытта тергеу изоляторында.
## Өмірбаяны
1969 жылы 9 қаңтарда Қызылорда қаласында дүниеге келген.
1990 жылы Мәскеу қалалық кеңесі атындағы Мәскеу жоғары шекаралық қолбасшылық Қызыл Ту училищесін бітірген.
Шекара бекеті басшысының орынбасары, бөлімше коменданты, бөлім командирінің орынбасары, шекара жасағының бастығы лауазымдарында офицер болды.
2005 жылы Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетін бітірген.
2006 жылдың маусымынан 2008 жылдың желтоқсанына дейін — Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметінің «Шығыс» өңірлік басқармасы басшысының орынбасары болды.
2008 жылдың желтоқсанынан 2010 жылдың шілдесіне дейін — Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметі Жағалау күзеті өңірлік басқармасының басшысы болды.
2009 жылы Ресей Федерациясы ФСБ Шекара академиясын бітірген.
2012 жылдың сәуірінен 2013 жылдың шілдесіне дейін — Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметінің «Солтүстік» өңірлік басқармасы басшысының орынбасары болды.
2013 жылдың шілдесінен 2014 жылға дейін — Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметінің Тәрбие, әлеуметті-құқықтық және кадр жұмысы бас басқармасы басшысының орынбасары болды.
2014 жылдың қазан айында Шекара қызметінің уақытша директоры болып тағайындалды.
2015 жылдың маусымынан — Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының орынбасары — Шекара қызметінің директоры юолды.
2020 жылғы 6 мамырда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен оған генерал-лейтенант әскери атағы берілді.
2022 жылдың 5 сәуірінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті төрағасының орынбасары — Шекара қызметінің директоры қызметінен босатылды.
2022 жылдың 22 маусымында Дархан Ділманов Қазақстан-Қытай шекарасындағы шекара бекеттерінде анықталған өкілеттігін асыра пайдалану фактісі бойынша Ұлттық қауіпсіздік комитетінің сотқа дейінгі тергеуі аясында ұсталды.
## Сілтеме
* Параграф
* Капитал. KZ
* ЦентрАзия Мұрағатталған 31 қазанның 2016 жылы.
## Дереккөздер |
Индонезия — Қазақстан қатынастары — Индонезия мен Қазақстан арасындағы екіжақты қатынастарға жатады. Екі ел 1993 жылы ресми түрде қарым-қатынас орнатты және кейбір ұқсастықтарға ие; екі елде де бай табиғи ресурстар бар, негізінен мұсылман халқы бар, үйлесімді әртүрлілік пен адам құқықтары мен демократияға берілгендік бар. Екі ел де ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп, фармацевтика, мұнай, көлік инфрақұрылымы және машина жасау сияқты экономиканың бірнеше секторларында ынтымақтастықты кеңейтуге келісті. Индонезияның Астанада елшілігі бар, ал Қазақстанның Джакартада елшілігі бар. Екі ел де Ислам ынтымақтастығы ұйымының мүшелері.
## Тарих
Қарым-қатынас Индонезияның 1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін жариялауын мойындауынан басталды. 1993 жылы 2 маусымда Индонезия мен Қазақстан ресми түрде дипломатиялық қатынастар орнатты. Алайда, 2010 жылдың 29 желтоқсанында ғана Индонезия Астанада өз елшілігін ашып, 2012 жылдың 13 сәуірінде Қазақстанның Джакартадағы елшілігінің ашылуымен жауап берді.
## Байланыстар
### Аса жоғары деңгейдегі байланыстар
1995 жылғы 6-8 сәуір – Индонезия Президенті М.Сухартоның Қазақстанға мемлекеттік сапары.
1995 жылғы 22-26 маусым – Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Индонезияға мемлекеттік сапары.
2012 жылғы 12-14 сәуір – Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Индонезияға мемлекеттік сапары.
2013 жылғы 1-3 қыркүйек – Индонезия Президенті С.Б.Юдойононың Қазақстанға мемлекеттік сапары.
2011 жылғы 7-9 маусым – VII Дүниежүзілік Ислам экономикалық форумына қатысу үшін Индонезия Вице-Президенті Будиононың Астанаға сапары.
2017 жылғы 8-12 қыркүйек – Ислам ынтымақтастық ұйымының ғылым және технологиялар бойынша бірінші саммитіне қатысу үшін Индонезия Вице-Президенті Юсуф Калланың Астанаға сапары.
### Жоғары деңгейдегі байланыстар
1994 жылы тамыз – Қазақстан Сыртқы істер министрі Қ. Саудабаевтың Индонезияға ресми сапары.
2008 жылы 14-16 мамыр – Индонезия Сыртқы істер министрі Х. Вираюданың Қазақстанда жұмыс сапары.
2011 жылы 28-30 маусым – ИЫҰ СІМ кеңесінің 38-ші сессиясына қатысу мақсатында Индонезия Сыртқы істер министрі М. Наталегаваның Астанаға сапары.
2011 жылы 23-25 қазан – Индонезия Конституциялық сотының төрағасы М. Махфуд пен судья И. Фариданың Астанаға жұмыс сапары.
2012 жылы 7-13 наурыз – Индонезия Сыртқы істер министрінің орынбасары М. Супраптоның Қазақстанға сапары.
2012 жылы 12 қыркүйек – Индонезия Сыртқы істер министрінің орынбасары Вардананың АӨСШК Сыртқы істер министрлерінің IV кездесуіне қатысу мақсатында Астанаға сапары.
2014 жылы 28-31 тамыз – Қазақстан Сыртқы істер министрі Е. Ыдырысовтың Индонезияға ресми сапары. Сапар шеңберінде екі елдің сыртқы істер министрліктері арасындағы екіжақты консультациялар туралы өзара түсіністік жайлы меморандумға қол қойылды.
2016 жылы 15 сәуір – ЭКСПО-2017 Комиссары Р. Жошыбаевтың Джакартаға сапары.
2017 жылы 15-16 маусым – Қазақстан Сыртқы істер министрінің орынбасары А. Камалдиновтің Қазақстан Президентінің Арнайы өкілі ретінде Джакартаға жұмыс сапары. Сапар шеңберінде Индонезия Вице-Президенті Ю. Калламен кездесу және Қазақстан СІМ мен Индонезия СІМ арасындағы саяси консультациялар өтті.
2017 жылы 7-8 желтоқсан – 10-шы Бали демократиялық форумына қатысу мақсатында Қазақстан Сыртқы істер министрінің Бірінші орынбасары М. Тілеубердінің Джакартаға сапары. Форум аясында М. Тілеуберді Индонезия Сыртқы істер министрінің орынбасары А.М. Фахирмен келіссөздер өткізді.
2018 жылы 5-6 сәуір – Қазақстан Сыртқы істер министрінің орынбасары А. Камалдиновтің Джакартаға жұмыс сапары.
2018 жылы 10-11 қазан – Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің VI съезіне қатысу мақсатында Индонезия Сыртқы істер министрінің орынбасары А.М. Фахирдің Астанаға сапары {{
## Жоғары деңгейдегі сапарлар
Индонезия Президенті Сухарто 1995 жылы сәуірде Алматыға мемлекеттік сапармен барды, оған үш айдан сәл астам уақыт өткен соң Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың Джакартаға мемлекеттік сапары кері қайтарылды. Президент Назарбаев 2012 жылғы 12-14 сәуірде Джакартаға мемлекеттік сапармен барды. Индонезия Президенті Сусило Бамбанг Юдхойоно 2013 жылдың 2 қыркүйегінде Астанаға сапарымен жауап берді.
## Сауда және инвестиция
Индонезия сауда министрлігінің мәліметі бойынша, Индонезия мен Қазақстан арасындағы екіжақты тауар айналымы 2012 жылы 63 156 миллион АҚШ долларына жетті, бұл 2011 жылғы 33 153 миллион АҚШ долларымен салыстырғанда 90,5% - ға өсті. 2012 жылы сауда балансы Индонезиямен салыстырғанда 46 миллион АҚШ доллары мөлшерінде оң сальдо белгілеген Қазақстан үшін қолайлы болды. Екі ел, әсіресе бидай, мақта және резеңке өнеркәсібінде, сондай-ақ мұнай өндіру мен барлауда инвестициялар мен сауданы арттыратын болады. Соның бірі-инвестиция көлемі 100 миллион АҚШ долларын құрайтын Қазақстандағы шиналар шығаратын бірлескен кәсіпорын. Сондай-ақ, Қазақстанда тез дайындалатын кеспе өндіретін Индонезиялық фабрика салу жоспарлануда, өйткені Индонезия әлемдегі ең ірі тез дайындалатын кеспе өндірушілер мен тұтынушылардың бірі болып табылады және осы салада жұмыс тәжірибесі бар, ал Қазақстан өңірдегі ең ірі бидай өндірушілердің бірі болып табылады, бұл жеткізу және өндіру процесін арзан әрі практикалық етеді. Бұл Индонезиялық тез дайындалатын кеспе брендтері үшін Орталық Азия, Ресей және тіпті Еуропа нарықтарына ену мүмкіндігі. Бұл тәжірибені Нигерияға инвестиция салған Индонезиялық Indomie жылдам кеспе бренді енгізді.
## Дипломатия
* Индонезияның Астанада елшілігі бар
* Қазақстанда Джакартадағы елшілігі бар.
### Қазақстанның Индонезиядағы елшілері
* Б. Атамқұлов (2010-12)
* А. Оразбай (2012-01. 2019)
* Д. Сарекенов (05.2019 бастап)
### Индонезияның Қазақстандағы елшілері
* (елшілік 29 желтоқсаннан бастап 2010)
* Фостер Гултом (3 қыркүйек 2012 — наурыз 2017)
* Рахмат Прамоно (13 наурыз 2017-қазіргі уақытқа дейін)
## Дереккөздер |
Ерлан Ерғалиұлы Алдажұманов (26 наурыз 1966, Семей, Семей облысы, Қазақ КСР) — Қазақстан Республикасы ҰҚК Жоғары қолбасшылығының өкілі, генерал-майор, Қазақстан Республикасы ҰҚК Төрағасының орынбасары – Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметінің директоры (2022 бастап).
## Өмірбаяны
1966 жылы 26 наурызда Семей қаласында (Семей облысы) дүниеге келген.
1987 жылы Ф.Е.Дзержинский атындағы Жоғары шекаралық қолбасшылық училищені бітірген.
1990-1998 жылдары — ТМД сыртқы шекараларын күзету бойынша Тәжікстан Республикасы аумағында қызмет атқарды.
1999-2014 жылдары — ҚР ҰҚК Шекара қызметінде офицерлік және басшылық лауазымдарда қызмет атқарды.
2014 жылдың қарашасынан 2019 жылдың қыркүйегіне дейін — Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметі директорының бірінші орынбасары — Бас штабының бастығы болды.
2019-2020 жылдары — ҰҚК Шекара қызметі «Оңтүстік» өңірлік басқармасының басшысы болды.
2020-2022 жылдары — ҰҚК Шекара қызметі Шығыс Қазақстан облысы бойынша департаментінің басшысы болды.
2022 жылдың 23 мамырында Қазақстан Республикасы ҰҚК төрағасының орынбасары — Қазақстан Республикасы ҰҚК Шекара қызметінің директоры болып тағайындалды.
## Сілтеме
* Параграф
## Дереккөздер |
Ескі Алтынжар (орыс. Старый Алтынжар) — Ресейдің Астрахан облысы Володар ауданындағы қазақ ауылы. Новин ауылдық кеңесінің құрамына кіреді. Халқы 102 адам (2010), олардың 100% қазақтар.
## Географиясы
Ескі Алтынжар Астрахан облысының оңтүстік-шығыс бөлігінде, Еділ атырауында және Бушма мен Камардан өзендерінен құралған аралда орналасқан. Абсолюттік биіктік теңіз деңгейінен 26 метр төмен.
Климаты
Қоңыржай, күрт континенталды, жазда температура жоғары және қыста төмен, жауын-шашынның аздығымен, сондай-ақ жылдық және жаздық ауа температурасының үлкен амплитудасымен сипатталады.
## Тұрғындары
### Ұлттық және гендерлік құрамы
2010 жылғы Бүкілресейлік халық санағы бойынша халық саны 102 адамды құрады (51 ерлер мен 51 әйелдер), олардың 100% қазақтар.
## Дереккөздер |
Иордания — Қазақстан қатынастары — Қазақстан Республикасы мен Иордан Хашимит Корольдігі арасындағы қатынастар
## Жалпы мағлұматтар
Қазақстан Республикасы мен Иордан Хашимит Корольдігі арасындағы дипломатиялық қатынастар 1993 ж. 8 ақпанда орнатылды.
Қазақстанның Аммандағы Елшілігі 2007 ж. шілдесінде ашылды. Иорданияның Қазақстандағы Елшілігі 2007 ж. сәуір айынан бастап қызмет етуде.
2019 ж. 6 маусымнан бастап Айдарбек Әнұарбекұлы Тұматов Қазақстанның Иорданиядағы Төтенше және Өкілетті Елшісі болып табылады.
2019 ж. 11 ақпаннан бастап Юсуф Абделгани Иорданияның Қазақстандағы Төтенше және Өкілетті Елшісі ретінде қызмет атқаруда.
## Мемлекетаралық қатынастар тарихы
Қазақстан Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Назарбаев пен Иордания Королі Абдалла II арасындағы қалыптасқан жылы қарым-қатынастардың арқасында бүгінгі таңда Қазақстан-Иордания ынтымақтастығы жоғары деңгейге жетті. 1993 жылғы ақпанда дипломатиялық қатынастар орнаған сәттен бастап екіжақты қарым-қатынастар қарқынды дамуымен және көп қырлы сипатымен ерекшеленеді, және Корольдікті еліміздің Таяу Шығыс аймағындағы ең жақын әрі сенімді одақтастарының қатарына жатқызады.
Екіжақты қатынастардың жоғары деңгейінің айқын дәлелі ретінде жоғары деңгейдегі үздіксіз байланыстар мен өзара саяси сенімнің тереңдеуі болып табылады және ол сауда-экономикалық, мәдени-гуманитарлық және басқа салаларға оң әсерін тигізеді. Атап айтқанда, 2006 және 2009 жылдары Қазақстан Тұңғыш Президенті Н.Назарбаевтың Иорданияға екі ресми сапары өтті. Өз кезегінде, Иордания Королі Абдалла ІІ бен әл-Хусейн Қазақстанға жеті рет сапармен келді (2005, 2007 және 2017 жылдары ресми сапары, 2008 ж. және 2007 ж. жеке сапары, 2014 ж. және 2015 ж. жұмыс сапары). 2015 жылғы 10-11 маусымда Король Абдалла II Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің V съезіне қатысты. Дәл осы кезеңдерінде Қазақстан-Иордания қатынастарының оң бағытын және жоғары динамикасын айқындайтын ынтымақтастықтың берік құқықтық негізі қалыптасты.
Корольдің соңғы ресми сапары 2017 ж. 31 қазан – 1 қарашада аралығында жүзеге асты. Сапардың негізгі оқиғасы ретінде ИХК монархына «Ядролық қарусыз әлем және жаһандық қауіпсіздік үшін Назарбаев сыйлығының» табыстау рәсімі болды. Осылайша, Король Абдалла II аймақтық және халықаралық қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету жөніндегі тынымсыз күш-жігері үшін берілген сыйлықтың алғашқы лауреаты болды.
Сонымен қатар, 2019 ж. 25 қыркүйекте Нью-Йорк қаласында БҰҰ Бас ассамблеясының 74-ші сессиясы аясында Қазақстан Президенті Қ.Тоқаев Иордания Королі Абдалла II-мен келіссөздер өткізді.
## Парламентаралық байланыстар
Парламентаралық қатынастар да белсенді дамуда. Атап айтқанда, 2019 жылы екіжақты қатынастар тарихында тұңғыш рет ИХК Парламентінің екі палатасының басшылары Иордания Сенатының спикері Файсал әл-Файез және Өкілдер палатасының спикері Атеф ат-Тарауна 2019 жылғы 23-24 қыркүйекте Нұр-Сұлтан қаласында өткен Еуразия парламенттері спикерлерінің 4-ші отырысына қатысу шеңберінде Қазақстанға сапармен барды. Аталған іс-сапар барысында ИХК Сенатының спикері Ф.әл-Файез Қазақстан Сенатының Төрағасы Д.Назарбаевамен, ал ИХК Өкілдер палатасының спикері А.ат-Тарауна Қазақстан Парламенті Мәжілісінің Төрағасы Н.Нығматулин, Қазақстан Премьер-Министрінің орынбасары Р.Скляр және Қазақстан Ауыл шаруашылығы министрі С.Омаровпен келіссөздер өткізді.
Оған қоса, 2019 жылғы 16 қазанда Қазақстан Парламенті Сенатының төрағасы Д.Назарбаева Нұр-Сұлтанда өткен Дүниежүзілік қатерлі ісікке қарсы күрес бойынша саммит аясында ИХК корольдік отбасының мүшесі, Халықаралық қатерлі ісікпен күрес одағының президенті ханшайым Дина Миредпен кездесті.
## Үкімет Басшылары деңгейіндегі іс-шаралар
2016 ж. 16 маусымда Қазақстан Премьер-министрі К.Мәсімов Иордания Премьер-министрі Хани Мульқи арасында телефон арқылы сұхбаты өтті. Әңгіме барысында екі ел Үкімет басшылары сондай-ақ екіжақты қарым-қатынастардың басымды бағыттары төңірегінде пікір алысты.
2016 ж. 7-8 қыркүйекте Астанада Қазақстан Премьер-Министрінің орынбасары – Ауыл шаруашылығы министрі А.Мырзахметов және Иордания Премьер-Министрінің орынбасары – Индустрия, сауда және жабдықтау министрі Джауад Ананидің жетекшілігімен екіжақты сауда-экономикалық және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық жөніндегі бірлескен үкіметаралық комиссиясының 4-ші отырысы және Іскерлік кеңестің кезекті отырысы өтті.
Үкіметаралық комиссиясының 5-ші отырысының өткізілуі 2020 ж. 5-6 сәуірде Амманда жоспарланған.
## Сыртқы істер министрліктері арасындағы байланыстар
Соңғы жылдары екі елдің сыртқы істер министрліктері арасындағы байланыстардың күшеюі байқалуда. 2019 жылғы 1 наурызда Әбу Дабиде өткен ИЫҰ Сыртқы істер министрлері кеңесінің 46-сессиясы аясында Қазақстан Сыртқы істер министрі Б.Атамқұлов ИХК сыртқы істер министрі Айман әс-Сафадимен кездесіп, екіжақты ынтымақтастық мәселелерін талқылады. 2019 жылғы 6-7 сәуірде Қазақстан Сыртқы істер министрі Таяу Шығыс және Солтүстік Африка бойынша Дүниежүзілік экономикалық форумның аймақтық форумына қатысу үшін Иорданияға сапармен келіп, оның барысында Иордания Королімен, Сыртқы істер министрімен және басқа тұлғалармен кездесті.
2017 жылғы 6 шілдеде Амман қаласында Қазақстан Сыртқы істер министрінің орынбасары А.Камалдиновтың және ИХК Сыртқы істер министрлігінің Бас хатшысы З.ал-Лузидің басшылығымен екіжақты қарым-қатынастардың тарихында алғашқы рет СІМ-аралық консультациялары өтті. 2020 жылдың бірінші жартысында Нұр-Сұлтан қаласында СІМ аралық консультациялардың 2-ші кезеңін өткізу жоспарланған.
Сонымен қатар, 2019 жылғы 23 желтоқсанда консулдық мәселелер бойынша Қазақстан-Иордания консультациясының бірінші раунды өтті.
Саяси деңгейде белсенді өзара іс-қимыл негізгі халықаралық және аймақтық мәселелерге көзқарастардың өзара дамуында көрінеді. Бұл тұрғыда Сирия бойынша Астана процесіне бақылаушы ел ретінде қатысатын Иорданияның рөлін ерекше рөлін атап өту маңызды.
## Мәдени ынтымақтастық
Астанада екі көше Амман мен Хусейн бен Талалдың есімімен аталады. Амманда-Нұрсұлтан Назарбаев пен Астана көшелері.
## Елшілер
### Қазақстанның Иорданиядағы елшілері
* Б. Сарсенбаев (2007-10.2014)
* А. Бердыбай (10.2014-06.2019)
* А. Туматов (6 маусым 2019 - қазіргі уақыт)
### Иорданияның Қазақстандағы елшілері
* (елшілік 2007 жылдың сәуірінен бастап)
* Слайман Арабиат 2007-2010 (уақытша адвокат)
* Слайман Арабиат 2010 – 2014 (Елші)
* Ахмад Инаб 2015 -2018
* Иса Хижазин 2018 – 2019 (уақытша адвокат)
* Юсеф Абдельгани (2019-қазіргі уақыт)
## Дереккөздер |
Жапония — Қазақстан қатынастары — Жапония Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы арақатынас.
## Дипломатия
1992 жылы 26 қаңтарда дипломатиялық қарым-қатынастар орнатылды.
1993 жылы Жапонияның Қазақстандағы Елшілігі ашылды. 1996 жылы Қазақстанның Жапониядағы Елшілігі ашылды.
Қазақстанның Жапониядағы Елшісі С.Есімбеков (2021 жылы мамырдан). Жапонияның Қазақстандағы Елшісі Д.Ямада (2021 жылы сәуірден).
## Тарихы
### Кеңес Одағы кезеңі
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін көптеген жапон әскери тұтқындары КСРО-ны Қазақстанға әкетіп, Мақта-арал, Қарлаг, Алматы сияқты лагерьлерде жұмыс істеді. Қарағанды облысында орналасқан Қарлаг лагерінде 15 мың жапон әскери тұтқыны ұсталды. Алғашқы жапон әскери тұтқындары 1944 жылы Мақта-арал лагеріне жеткізілді ал 1947 жылы 2225 жапон әскери тұтқыны осы жерден Алматы лагеріне ауыстырылды. Мақта-арал лагерінде 57 жапон әскери тұтқыны қаза тапты.
Қазақстандық әскери тұтқындардың ішіндегі ең танымалы 1948 жылы осында әкелінген және өмірінің соңына дейін Қазақстанда өмір сүрген Ахико Тетсуро болды. Қазақстандағы жапон әскери тұтқындарының көпшілігі 1950 жылдары Жапонияға орала алды.
## Мәдениет
2005 жылғы ЭКСПО кезінде Жапонияның Айчи қаласында Қазақстанның Ұлттық күніне арналған іс-шаралар, сондай-ақ "Гүлдер", "Ұлытау", "Әлқисса" сияқты қазақ ансамбльдерінің қойылымдары өтті. 2008 жылы Токиода өткен қазақ мәдениеті фестивалі кезінде белгілі қазақ әртістері өнер көрсетті. 2012 жылы Қазақстанның Ұлттық Өнер академиясының жас музыканттары Токиода өнер көрсетті. 2012 жылдың тамызында Қазақстанның Халық әртісі Роза Рымбаева Хиросима қаласында қайырымдылық концерт берді. 2016 жылдың қазан айында Токио Мәдениет залы мен Синкуку мәдени орталығында Астана Балет театрының қойылымы өтті.
2016 жылдың күзінде Жапонияда қазақстандық "Мың күшік" және "Жаңғақ ағашы" фильмдері жарық көрді.
Назарбаевтың, Әл-Фарабидің, Гумилевтің қазақстандық университеттері мен Токио, Цукуба, Токай және Васэда жапон университеттері арасында академиялық ынтымақтастық бар. 2016 жылдың қараша айында Нұрсұлтан Назарбаевқа Токай университеті Құрметті доктор атағын, ал бейбітшілік қоры арнайы марапатқа ие болды.
2016 жылдың 5 қарашасында Осака префектурасында өткен Күзгі фестиваль кезінде жаңа тұқымды күзгі күзге "президент Назарбаев"деген ат берілді.
2017 жылғы 27 ақпанда Қазақстан Мәдениет және спорт министрлігі мен Жапонияның Білім, мәдениет, ғылым және технологиялар министрлігі арасында спорт саласындағы ынтымақтастық туралы Меморандумға қол қойылды. 2017 жылғы 14 қарашада Қазақстан Ұлттық кітапханасы мен Токио орталық кітапханасы арасында кітап алмасу өтті.
2017 жылғы 21 және 25 желтоқсанда Токиода қазақстандық академиялық драма театры Ахико Тетсуроға арналған "Ақтастан Ахико" спектаклін көрсетті. Ал 2011 жылы "Қарағанды облысындағы жапон әскери тұтқындары" кітабы жарық көрді.
## Саяси ынтымақтастық
Қазақстан мен Жапония арасындағы ынтымақтастық ұзақ мерзімді және өзара тиімді қарым-қатынас тұрғысында сипатталады. 2016 жылы екіжақты қарым-қатынастар жаңа сапалы деңгейге – кеңейтілген стратегиялық серіктестікке дейін көтерілді.
Қазақстан Президенті Н.Назарбаев Жапонияға 5 мәрте сапар жасады. Жапония Премьер-Министрлері Қазақстанға 2 мәрте сапармен келді.
1994 жылы бері Жапонияда Қазақстанмен Парламенттік достық лигасы жұмыс істейді. 2004 жылы Қазақстан Парламенті Сенатында Жапониямен ынтымақтастықты дамыту жөніндегі топ құрылды. Ал 2005 жылы бері Қазақстан Парламенті Мәжілісінде дәл осындай топ жұмыс істейді.
2021 жылы 31 мамырда Қазақстан Парламенті Мәжілісінің Төрағасы Н.Нығматулиннің Жапония Парламенті Өкілдер Палатасының Төрағасы Т.Ошимамен онлайн видеоконференция арқылы кездесуі өтті.
Жапония Семей өңірі бойынша БҰҰ Бас Ассамблеясы қарарының тең авторы және 1999 жылы қыркүйекте Токио қаласында бұрынғы Семей полигонының проблемалары жөніндегі ірі халықаралық конференцияны өткізудің бастамашысы болды. 1998 жылы наурыздан бастап Қазақстан аумағындағы ядролық сынақтардың зардаптарын зерделеуге қатысты бірлескен жұмыстар жүргізілуде. Қазіргі таңда Семей, Хирошима және Нагасаки қалаларының медициналық және қоғамдық мекемелері арасында тығыз байланыстар орнатылған.
2015-2017 жжылы Қазақстан мен Жапония Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шарттың (ЯСТШ) күшіне енуіне қолдау көрсету жөніндегі 9-шы конференцияның тең төрағалары міндеттерін атқарды.
2022 жылы 29 сәуірде Жапонияның Сыртқы істер министрі Ёшимаса Хаяшидің Қазақстан Республикасына ресми сапары өтті. Сапар барысында Қазақстан Президенті Қ.К.Тоқаевқа ізеттілік кездесуі және Қазақстан Сыртқы істер министрі М.Тілеубердімен екіжақты келіссөздері өтті.
2022 жылғы 27 қыркүйекте Қазақстан Премьер-Министрінің орынбасары - Сыртқы істер министрі М.Тілеуберді Жапонияның бұрынғы Премьер-Министрі Синдзо Абэнің мемлекеттік жерлеу рәсіміне қатысты. Іс-шара соңында қазақстандық делегация басшысын Жапония Премьер-Министрі Ф.Кишида қабылдады.
2022 жылғы 1 желтоқсанда Еуропалық Қайта Құру және Даму Банкі мен Жапония үкіметінің шақыруымен Қазақстан Премьер-Министрінің орынбасары – Қаржы министрі Е.Жамаубаев бастаған қазақстандық делегация Токиодағы Орталық Азия инвестициялық форумына қатысты.
2022 жылғы 23-24 желтоқсанда Қазақстан Сыртқы істер министрі М. Тілеуберді Токиоға "Орталық Азия + Жапония" 9-шы СІМК-не қатысу үшін сапары өтті.
## Сауда-экономикалық ынтымақтастық
2022 жылы тауарайналым 1,9 млрд. АҚШ долл. (+71%), оның ішінде экспорт-782 млн. АҚШ долл. (+40%), импорт - 1132 млн. АҚШ (+102%).
Қазақстанның Жапонияға негізгі экспорттық тауарлары: ферроқорытпалар (87%), шикі мұнай (10%), алюминий (1%), тантал (1%).
Жапониядан ҚР-ға импортталатын негізгі тауарлар: автомобильдер (65%), жүк көлігі (4%), құрылыс техникасы (4%), автошиналар (3%), медициналық жабдықтар (2%).
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің деректері бойынша Жапония 1993 жылдан бері 7,9 миллиард доллардан астам инвестициямен жалпы ТШИ ағыны бойынша Қазақстандағы 10-шы ірі шетелдік инвестор болып табылады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің мәліметі бойынша, Жапониядан ҚР-ға ТШИ ағыны 2021 жылы $239 млн (-18%), 2022 жылдың 3-тоқсанында $226 млн (33+%) құрады. 2023 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстанда 62 жапондық компания тіркелген.
Қазақстан мен Жапонияның Үкіметтік және жеке секторларының экономикалық ынтымақтастық жөніндегі бірлескен комиссиясы (ҮАК) қызмет етеді.
2018 жылы 27 маусымда Астанада комиссияның 7-ші отырысы өтті.
Бірлескен комиссияның құрамында екі елдің іскер топтарының өкілдерін біріктіретін Қазақстан-Жапон Іскерлік кеңесі бір мезгілде жұмыс істейді.
Мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық
2020 жылы 12 қазанда Токиода Жапонияның саяси, мәдени және қоғамдық топтарының, сондай-ақ дипломатиялық корпустың қатысуымен қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбайұлының жапон тіліндегі алғаш рет жарық көрген шығармаларының тұсау кесері өтті.
2020 жылдың желтоқсанында Жапонияда "Әл-Фараби орталығының" салтанатты ашылуы өтті. Іс-шара ғалым және философ Әбу Насыр Әл-Фарабидің 1150 жылдығын тойлаудың маңызды оқиғасы болды.
2021 жылы 15 наурызда Жапония Үкіметінің атынан 3,7 млн. АҚШ долл. көлемінде гуманитарлық грант беру жөнінде келісімге қол қойылды.
2021 жылы 15 сәуірде Жапониядағы қазақтар қауымдастығы құрылды.
2022 жылы 19 маусымында Токиодағы Akasaka Kumin Center концерттік залында Қазақстан Республикасының Жапониядағы Елшілігінің ұйымдастыруымен Қазақстан мен Жапония арасында дипломатиялық қатынас орнатуының 30 жылдығына арналған «Жібек жолы – мәдениет пен достық көпірі» атты қазақ ұлттық музыкасының концерт өтті.
2022 жылы 22-25 қыркүйекте «Kazakh Tourism» ҰК өкілдері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының туристік компаниялары Жапониядағы «JATA-2022» ірі туристік көрмесіне қатысты.
## Шарт-құқықтық база
* Табысқа салынатын салықтарға қатысты қосарланған салық салуды болдырмау және салық салудан жалтаруға жол бермеу туралы конвенция (2009 жылы желтоқсанда күшіне еніп, 2010 жылы 1 қаңтардан бастап қолданыста);
* Атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану туралы келісім (2011 жылы 6 мамырда күшіне енді);
* Инвестицияларды көтермелеу және өзара қорғау туралы келісім (2015 жылы 25 қазанда күшіне енді);
* 2016 жылы 7 қарашада Астанада Қазақстан мен Жапонияның дипломатиялық және қызметтік паспорт иелерін 2017 жылы 1 қаңтардан бастап визалық талаптардан босату туралы вербалдық ноталар алмасу рәсімі өтті.
## Жапония + Орталық Азия
Орталық Азия мен Жапония диалогы — бұл Жапония мен Орталық Азия мемлекеттері - Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан арасындағы саяси бастама, оның мақсаты - "ынтымақтастық үшін жаңа шеңбер құру, осылайша Жапония мен Орталық Азия арасындағы қатынастарды жаңа деңгейге көтеру". Жапонияның Сыртқы істер министрлігінің мәліметі бойынша, Диалог сонымен қатар аймақаралық ынтымақтастықты ілгерілету үшін форум ретінде қызмет етуге арналған. Түркіменстан өзінің бейтараптық саясатын ұстана отырып, тек бақылаушы ретінде қатысады.
## Дереккөздер |
Израиль — Қазақстан қатынастары — Израиль мен Қазақстан арасындағы ағымдағы және тарихи қатынастарға жатады. Елдер 1992 жылы 10 сәуірде дипломатиялық қарым-қатынас орнатты. Израильдің Астанадағы елшілігі 1992 жылы тамызда ашылды. Қазақстанның Тель-Авивтегі (Израиль) елшілігі 1996 жылы мамырда ашылды. 2004 жылы Израильде сауда-экономикалық қатынастарды дамыту және кеңейту мақсатында Израиль-Қазақстан Сауда-өнеркәсіп палатасы құрылды.
## Тарихы
Қазақстанның Мемлекеттік хатшысы 2004 жылғы тамызда Израильдің Өзбекстандағы елшісі Моше Камхимен кездесіп, елдер арасындағы әлеуметтік және экономикалық байланыстарды және Израиль елшілігін Астанаға көшіруді талқылады.
Екі ел қорғаныс және барлау саласында тығыз байланыста. Израильде тоқсан бес қазақстандық фермерлер, менеджерлер мен ғалымдар оқытылды.
2009 жылдың сәуірінде Қазақстанның Ұлттық қауіпсіздік комитеті елдің Қорғаныс министрлігі израильдік қару-жарақ өндірушілерінен ақаулы артиллерия мен қорғаныс жүйелерін әдейі сатып алғанын мәлімдеді. Қорғаныс министрінің орынбасары Қажымұрат Майерманов пен израильдік кәсіпкер Борис Шейнкман бұл іске байланысты қамауға алынды.
2009 жылы маусымда Израиль президенті Шимон Перес Қазақстанға сапармен келді, өйткені ол бірнеше рет Сыртқы істер министрі қызметін атқарды.
Израиль Премьер-министрі Беньямин Нетаньяху 2016 жылғы желтоқсанда Астанада өткен Қазақстан-Израиль бизнес-форумына қатысты. Нетаньяхудың Қазақстанға сапары Израиль үкіметі басшысының алғашқы сапары болды.
Кейбір израильдік комментаторлар Израильдің Орталық Азия мемлекеттерімен, оның ішінде Қазақстанмен қарым-қатынасы елдің Орталық Азиядағы стратегиялық табиғи ресурстарды бақылау үшін "үлкен ойынға" қатысуының бір бөлігі екенін түсіндірді. Сол сияқты Иран Ислам Республикасы да көпшілік алдында наразы болды және жеке түрде Қазақстанның Израильмен байланысын үзуге тырысты, бірақ нәтиже болмады; Иран бұған дейін Сауд Арабиясы мен АҚШ-тың орнына бұрынғы КСРО-ның жаңа тәуелсіз мемлекеттерін мұсылман көпшілігімен одақтастарға тартуға тырысқан Кеңес Одағының ыдырауы және олардың Израильге қарсы әрекеттері стилі жағынан да, стилі жағынан да өте ұқсас болды және нәтижелері бойынша.
## Экономикалық қатынастар
Израиль сатып алатын мұнайдың 25% - дан астамы Қазақстанға тиесілі және Қазақстан Израильге мұнай сатуды ұлғайтуға ұмтылуда.
Израиль мен Қазақстан Алматы облысында Израиль-Қазақстан ирригация демонстрациялық орталығын іске қосты. 2004 жылы Израиль сауда-экономикалық қатынастарды дамыту және кеңейту мақсатында Израиль-Қазақстан сауда палатасын құрды. Израиль-Қазақстан Сауда-Өнеркәсіп палатасының төрағасы - Майкл Рой.
## Қазақстандағы еврей қауымдастығы
Сталин мыңдаған еврейлерді бұрынғы отырықшы шегінен шығарған кезде Қазақстанның еврей халқы күрт өсті. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде тағы 8500 еврей қашып, Қазақстанға қашып кетті. 1989 жылдан бастап 10 000 ға жуық қазақ еврейлері Израильге қоныс аударды.
2004 жылы ашылған Астанадағы Бейт-Рахель синагогасы Орталық Азиядағы ең ірі болып табылады.
1999 жылы Қазақстанның барлық еврей қауымдары Бүкілқазақстандық Еврей Конгресі шеңберінде біріктірілді. Елдегі алғашқы синагоганы 2001 жылы Чабад Любавич ашты, сонымен қатар еврейлердің күндізгі мектебі мен жазғы лагерлері бар қоғамдық орталық құрылды.
Бүгінгі таңда 3300 адамнан тұратын Қазақстанның еврей қауымдастығында 20-дан астам еврей ұйымдары мен 14 күндік мектептер бар. 700-ден астам еврей оқушылары бүкіл ел бойынша 14 еврей күндізгі мектебінде оқиды, сонымен қатар Израильдің Еврей агенттігі бүкіл ел бойынша еврей жасөспірімдеріне еврей мәдениеті мен еврей тілін үйрететін бірнеше жастар орталықтарына демеушілік жасайды.
Қазақстанның еврей қауымы өзінің мәдени мұрасын жалғастыруда. 2007 жылы Алматыда "Прахим" жастар би-вокалдық тобы құрылды. Прахим репертуарының ерекшелігі-топ төрт тілде: қазақ, орыс, идиш және иврит тілдерінде орындайтын танымал идиш әні "Bei mir Bistu Shein". 2014 жылдың қазан айында топ Бостон мен Нью-Йоркте бірнеше концерт қойды. Америкалық еврей жастар орындаушыларының Қазақстанға сапары 2015 жылдың көктеміне жоспарланған болатын.
2016 жылдың қыркүйегінде Алматының Орталық синагогасында Тораның он екінші шиыршығын тапсыру рәсімі өтті. Бұл Любавич реббенің әкесі раввин Леви Ицхак Шнерсонға құрмет болды, оның құрметіне Қазақстанның еврей орталығы Чабад Любавич аталды.
## Израильдің Қазақстандағы елшілері
* Бен-Али Кармел (1993 - 1996)
* Израиль Мэй-Али (1996 - 2002, 2008 - 2012)
* Моше Кимхи (2002 - 2004)
* Майкл Лотем (2004 - 2006)
* Ран Ишай (2006 - 2008)
* Элияху Тасман (2012 - 2015)
* Михаил Бродский (6 қыркүйек 2015 - 2018)
* Лиат Вексельман (2018 жылдан бастап)
## Қазақстанның Израильдегі елшілері
* Б. Әйтімова (1996-2002)
* М. Тілеуберді (2002-2003)
* Қ. Әбдірахманов (2003-2006)
* Талғат Орекенов (2006-2008)
* В. Зверьков (2006-2008)
* Г. Оразбақов (2008-2012)
* Б. Нұрғалиев (2012-2014)
* Д. Қуанышев (2014-қазіргі уақыт)
## Дереккөздер |
Allur — Қазақстан аумағында автомобильдерді, жиынтықтауыштар мен қосалқы бөлшектерді өндірумен және сатумен, сондай-ақ автомобильдерге сервистік қызмет көрсетумен айналысатын автомобиль компаниялары тобы.
## Акционерлер
2016 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша акционерлер құрамы келесідей:
* Юрий Цхай: 52,22%
* Андрей Лаврентьев: 22,38%
* «Бәйтерек Venture Fund» АҚ: 15,5%
* «Қазақстанның Даму Банкі» АҚ: 9,9%
## Тарихы
2003 жылы компания KIA, Hyundai, Daewoo кореялық автомобильдерге техникалық қызмет көрсету станциясы ретінде құрылды.
2004 жылы кореялық SsangYong Motor Company брендімен эксклюзивті құқықтармен дистрибьюторлық келісімге қол қойылды, Алматы қаласында SsangYong автомобильдерін сату басталады.
2006 жылы Suzuki Itochu Corporation автомобиль дистрибьюторымен келісім жасалды, ресми дилер мәртебесіне ие болды, Suzuki брендінің автомобиль модельдерін сату басталды.
2008 жылы Қазақстан аумағында дилерлік желі кеңейіп, Астана, Талдықорған, Қызылорда қалаларында автомобильдер сатылады. Allur Auto компаниясының Бас директоры Андрей Лаврентьев болады.
2009 жылы Алматы қаласында толыққанды "Allur Auto" авто орталығы ашылып, Mitsubishi Motors дилерінің ресми мәртебесі алынды, Алматы қаласында Mitsubishi автомобильдерін сату ұйымдастырылуда. Сол жылы AllurAuto компаниясы Қостанай қаласындағы "АгромашХолдинг" зауытымен ынтымақтастықты бастайды. Зауыттың қуаттылығында SsangYong автомобильдерінің ірі тораптық құрастырылуы іске қосылады.
2010 жылы ZAZ брендінің ресми дилері мәртебесіне ие болды. Сол жылдан бастап "АгромашХолдинг" зауытының аумағында SsangYong автомобильдерін толық құрастыру жүргізілуде.
2012 жылы «АгромашХолдинг» өндірістік қуаттарында IVECO брендінің коммерциялық мақсаттағы автомобильдерін құрастыру туралы шарт жасалды. Осы жылдан бастап ZAZ автомобиль құрастыру зауытында және SsangYong Chairman өкілді автокөлігінде өндіріс басталады. Компания Қазақстандағы автомобильдерді ресми сату нарығының жалпы көлемінің 4,5% белгісіне шығады. Бір жыл ішінде 3000-нан астам жол талғамайтын көліктер мен жеңіл автомобильдер шығарылды.
2013 жылы Toyota Fortuner автокөлігін құрастыруды жүзеге асыру туралы шарт жасалды. ZAZ Vida автомобильдерін сату басталады. Сондай-ақ, Қазақстанда PEUGEOT автомобильдерін өндіру және іске асыру жобасын іске асыру басталады. Қазақстанда алғашқы allurautocity кешенді автоорталығы ашылады.
2014 жылдың желтоқсанында PSA Peugeot Citroën компаниясымен Қостанайдағы «СарыарқаАвтоПром» зауытында толық цикл бойынша автомобильдер шығару туралы шартқа қол қойылды.
2015 жылы JAC брендінің өндірісі ресми түрде басталды. автомобильдер мен коммерциялық техниканы сатудың басталуы 2017 жылы болды. Сол жылы Allur автомобильдердің алғашқы экспорттық жеткізілімдері туралы хабарлайды.
2018 жылы JAC S3 автомобильдерін, соның ішінде дәнекерлеу мен денені бояуды қоса алғанда, шағын тораптық өндіріс басталды.
2020 жылы компания Chevrolet брендінің автомобильдерін шығара бастады, ал 2021 жылы Kia және Lada.
2021 жылдың шілдесінде Қостанайда Renault — Arkana және Kaptur маркалы автомобильдер өндірісі басталды.
2023 жылдың қаңтарында зауыт Kia Sportage шағын тораптық өндірісі басталған Орталық Азия мен ТМД-дағы алғашқы алаңға айналды. Іс-шара ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың қатысуымен өтті.
## Өндірісі және қызметі
Компанияның автомобильдері Қостанай Allur зауытының алаңында шығарылады. Зауыт Қазақстанның ең ірі автомобиль жасау өндірістік алаңы болып табылады. Кәсіпорын ҚР өнеркәсіптік құрастыру талаптарына жауап береді, оның шеңберінде шанақтарды дәнекерлеу, бояу және құрастыру (CKD) бойынша жоғары технологиялық операциялар орындалады.
2023 жылдың басында кәсіпорынның өндірістік ауданы 89 мың м2 құрайды, өндірістік қуаттылығы жылына 125 мың бірліктен асады. Қазір кәсіпорынның өнім желісі JAC, Chevrolet, Kia, Lada брендтерімен ұсынылған.
## Дистрибуция
2023 жылы Allur компаниясы Қазақстан аумағында Chevrolet, KIA, JAC және LADA автобрендтерінің ресми өндірушісі, дистрибьюторы және серіктесі болып табылады.
Компания Chevrolet брендін Қазақстандағы жаңа автомобильдер арасында сатуда көшбасшылық позицияға шығарып, үлесін 4 есеге арттырды. Kia бренді 2021 жылы Allur портфолиосына қосылғаннан кейін, сатылымдар үштен бірінен астамға өсіп, соңғы бес жылдағы бренд рекордын орнатты.
2022 жылы Chevrolet бренді қазақстандықтар арасында танымалдық рейтингінде бірінші орынға ие болды. Kia рейтингте төртінші орында, LADA бесінші орында, JAC тоғызыншы орында.
Allure компаниясының Астана мен Алматыда 8 жеке дилерлік орталығы бар. Орталықтардың әрқайсысының өзіндік қосалқы бөлшектерін ұсынатын және кепілдік қызметін жүзеге асыратын өзіндік сервистік қызметі бар.
2021 жылы компания ТМД-да бірінші болып қолма-қол ақшасыз есеп айырысу немесе несиеге ресімдеу мүмкіндігімен онлайн автомобильдерді сатып алудың толық циклін іске қосты.
## Жетістіктері мен марапаттары
Allur алғашқы марапатын 2011 жылы «Жыл таңдауы» фестивалінде алды. Сол жылы компания Ұлттық тұтынушылар лигасынан «Мінсіз» халықтық сапа белгісін алды.
2013 жылы зауыт ҚР Президентінің «Алтын Сапа» марапатында «Индустрияландыру көшбасшысы» жүлдесін жеңіп алды. 2015 жылы «Жыл Авто» марапатының құрылтайшылары зауытты елдегі толық циклде шығарылған алғашқы автокөлігі үшін атап өтті.
Компания 2016 және 2022 жылдары екі рет «Қазақстанның үздік тауары» байқауында жеңіске жетті. 2018 жылы Allur қызметкерлері «Өндірістік мақсаттағы үздік тауарлар» жүлдесін жеңіп алды.
Зауытта 2016 және 2017–2018 жылдары JAC Motors сыйлықтары бар. 2021 жылы Chevrolet Cobalt автокөлігі «Қазақстанның ең көп сатылатын автокөлігі» марапатына ие болды.
## Сілтемелер
* AllurAuto выходит на авторынок стран ТСМұрағатталған 1 қазанның 2013 жылы.
## Дереккөздер |
Руслан Евгеньевич Юденков (белар. Руслан Яўгенавіч Юдзянкоў; 28 сәуір 1987, Гомель) — Беларусь футболшысы, жартылай қорғаушы.
## Достижения
* Беларусь Кубогы: 2010/11
* Беларусь 1 лигасының жеңімпазы (3): 2010, 2011, 2016
## Дереккөздер |
Руслан Евгеньевич Юденков (белар. Руслан Яўгенавіч Юдзянкоў; 28 сәуір 1987, Гомель) — Беларусь футболшысы, жартылай қорғаушы.
## Достижения
* Беларусь Кубогы: 2010/11
* Беларусь 1 лигасының жеңімпазы (3): 2010, 2011, 2016
## Дереккөздер |
Төменгі Сұлтан (орыс. Нижняя Султановка) — Ресейдің Астрахан облысы Володар ауданындағы қазақ ауылы. Сұлтан ауылдық кеңесінің әкімшілік орталығы. Халқы 452 адам (2010), олардың 100% қазақтар.
## Географиясы
Төменгі Сұлтан Астрахан облысының оңтүстік-шығыс бөлігінде, Еділ атырауында және Бушма өзеннің оң жағалауында орналасқан. Абсолюттік биіктік теңіз деңгейінен 25 метр төмен.
Климаты
Қоңыржай, күрт континенталды, жазда температура жоғары және қыста төмен, жауын-шашынның аздығымен, сондай-ақ жылдық және жаздық ауа температурасының үлкен амплитудасымен сипатталады.
## Тұрғындары
### Ұлттық және гендерлік құрамы
2010 жылғы Бүкілресейлік халық санағы бойынша халық саны 452 адамды құрады (222 ерлер мен 230 әйелдер, тиісінше 49,1 және 50,9 %%), олардың 100% қазақтар.
## Дереккөздер |
Ергенек – ағаштан жасалған бұйымдардың ашылып-жабылатын топса тәрізді қызмет атқаратын бөлшегінің атауы, топса түрі. Есіктің өте қарапайым түрі шарбақ тәрізді ергенек кемелдендіріліп, даму үрдісі барысында сөз болып отырған арнайы тетік пайда болуына байланысты тілдік заңдылық бойынша ол да бірдей аталды.
## Сипаты мен атаулары
Ергенек тетік ретінде маңдайша мен табалдырыққа сұғыныла кіріп тұрады. Соған байланысты есік қақпағының бір босаға жақ жақтауы ұзынырақ етіп алынады. Жұмырлап жонылған қақпақтан ұзын шығып тұрған ол бөлік қаламдеп аталады. Ол маңдайша мен табалдырыққа сұғынып келетіндей етіп ойылады. Бұл ойықты қаламдық дейді. Аталған тетікті есіктен ажырату үшін оны сықырлауықтың ергенегі деп те атайды. Яғни есіктің сықырлауық деген де жалпы атымен қатар ергенек деген анықтама қосылып айтылады. Жарма қақпақтары ергенек арқылы байланысатын бөлшектері алмалы-салмалы келген мұндай есік түрі көшпелі ортаның талаптарына, көшіп-қонуға өте қолайлы болып саналады. Сондықтан да кең қолданыс тапқан мұндай есік түрлерін жасаумен арнайы мамандар айналысқан. Алайда бұл тетіктер оңай сынып, қолданыстан шығып қалу жағдайы жиі ұшырасады. Соған байланысты қазақта «Есіктен ергенек кетсе, иттен ұят кетеді» деген мәні мен мағынасы терең мәтел туындаған (бұл мәтелдің қазаннан қақпақ кетсе, иттен ұят кетеді деген нұсқасы да бар).Кейін есіктің ашылып-жабылуын қамтамасыз ететін топсаның міндетін атқаратын барлық тетіктер жалпылама ергенек деп аталды.Киіз үй есігінің дәстүрлі канондарды сақтай отырып жасаған ерекше түрі тетігіне байланысты ергенек немесе ергенекті сықырлауық деп аталды немесе қос қақпақты, сондай-ақ жарма есік деп те алуан түрмен аталады.Киіз үйдің қосымша есігін де, қаша мен қораның және шөп шарбақтың аузына есік ретінде қойылатын қалқа да ергенек деп атала береді.
## Дереккөздер
## Әдебиеттер
* Маргулан А.Х. Казахская юрта и ее убранство. М., 1964;
* Мұқанов С. Халық мұрасы (тарихи-этнографиялық шолу). Таңдамалы шығармалар. ХV том. Алматы: Жазушы, 1979;
* Муканов М.С. Казахская юрта. Алма-Ата: Қайнар, 1981;
* Арғынбаев Х. Қазақ халқының қолөнері. Алматы: Өнер, 1987;
* Нұркеұлы Қ. Ұлттық мирас – ата мұра. Өлгий, 1991;
* Жәнібеков Ө. Жолайрықта. Алматы: Рауан, 1995;
* Толыбаев Қ. Бабадан қалған бар байлық. Алматы: Қазақстан, 2000;
* Қазақтың киіз үйі. Фото-альбом. Жобаның авторы, директор Э. Агамалов. Атырау-Лондон, 2005;
* Диалектологиялық сөздік. Алматы: Арыс, 2007;
* ҚР ҰМ – материалдарынан;
* ОМЭЭ – материалдарынан. |
* Ергенек – ертеде қазақ арасында қолданылған ағаштың ұзын сырық, жіңішке сырғауылдан арасын алшақ етіп жасаған төртбұрыш пішінді шарбақ атауы.
* Ергенек – ағаштан жасалған бұйымдардың ашылып-жабылатын топса тәрізді қызмет атқаратын бөлшегінің атауы, топса түрі. |
«Өзіңмен алып жүретін мереке» — Эрнест Хемингуэйдың мемуарлық шығармасы.
Хемингуэй өзінің Парижде өткізген күндері жайында баяндайды. 1920-шы жылдары жас жазушы ретіндегі ізденістері және бірінші әйелі Хэдлимен тұрмыс құрғаны жайлы жазады.
Кітапта Алистер Кроули, Эзра Паунд, Фрэнсис Скотт Фицджеральд, Форд Мэдокс Форд, Хилэр Беллок, Жюль Паскин, Дос Пассос, Перси Льюис, Джеймс Джойс, Гертруда Стайн сияқты өнер адамдарының портреттері беріледі.
## Жазылуы
1956 жылдың күзінде Хемингуэй Парижде болғанда, оған екі жол сандық қайтарылады. Онда жазушы өзінің жоғалтып алған тұрмыстық жазбаларын табады. Бұл 1928 жылы Франция отелінде тастап қалдырған жүгі еді. Ол алғашқы жұбайымен Парижде бірнеше жыл тұрған және шығармашылық жолына бетін сол кезде бұрған.
Естеліктерінің табылғанына қуанып, жазушы бұл еңбегін аяқтауға ұмтылады. Шығарманың соңғы бөлімдерін ол 1957 жылдың күзінен 1958 жылдың көктеміне шейін жазып бітіреді.
Алайда кітаптың басылуы автордың қайтыс болғанынан кейін ғана, 1964 жылдың желтоқсанында орын алады.
## Дереккөздер |
Қайыкент ауданы (құм. Къайыгент якъ, орыс. Каякентский район) — Ресей Федерациясының Дағыстан құрамындағы әкімшілік-аумақтық бірлік және муниципалитет (муниципалды аудан).
Әкімшілік орталығы — Жаңа Қайыкент ауылы.
## Географиясы
Аудан Дағыстанның шығыс бөлігінде, Каспий теңізінің жағалауында орналасқан.
Оңтүстік-шығысында Дербентпен, оңтүстік-батысында – Кайтақпен, батысында – Сергоқаламен, солтүстік-батысында – Дағыстанның Қарабұтақкент аудандарымен шектеседі. Солтүстікте республикалық маңызы бар Ізбірбас қаласымен (және оның қалалық округімен) де шекаралас орналақсан.
Ауданның жалпы ауданы — 691,08 км². Аудан Дахадай ауданы аумағында екі анклавқа ие: Викри және Дейбук ауылдары.
Қайыкент ауданының аумағында әкімшілік жағынан басқа аудандарға бағынатын екі ауыл бар: Шаласи (Дахадай ауданы Сутбук ауылдық кеңесі) және Краснопартизанск (Сергоқала ауданы Урахи ауылдық кеңесі).
## Тарихы
Алғышарты
Құмықстан этногеографиялық терминіне енген құмықтар тұратын этноаумағы болып келеді.
1867 жылға дейін қазіргі Қайыкент ауданының бір бөлігі құмық феодалдық құрылымының — Тарқы шамқалдығының, ал екінші бөлігі Қайтақ үсмейлігінің құрамында болды.
1860 жылы Дағыстан облысы құрылып, 1867 жылы феодалдық құрылымдар ыдырағаннан кейін аудан аумағы жаңадан құрылған облыстың құрамына енді.
Қазіргі кезең
Әкімшілік орталығы Қайакент ауылында болған Қайыкент ауданы 1935 жылғы 23 қаңтардағы ДАКСР БОАК қаулысы негізінде Махачкала, Дербент және Қорқмасқала аудандары аумағының бір бөлігінен құрылды.
1957 жылы облыс орталығы Ізбірбас қаласына көшірілді. РКФСР ЖКТ 1963 жылғы 1 ақпандағы қаулысымен Сергоқала ауылдық ауданына қосылды. РКФСР ЖКТ 1965 жылғы 12 қаңтардағы қаулысымен аудан орталығы Жаңа Қайыкент ауылына көшіріліп, ауданның бұрынғы шекарасы қалпына келтірілді.
1950 жылдардың аяғында Шешен-Ингуш АКСР Шурагат ауданына қарасты екі ауылдың тұрғындары Қайыкент ауданына қоныстандырылып, Герга және Первомайское ауылдарын құрады. 1966 жылғы Оңтүстік Дағыстандағы жойқын жер сілкінісінен кейін аймақта тағы бірнеше ауылдар пайда болды — Новые Викри, Сагаси-Дейбук және Дружба. Оларды Агул, Дахадай, Қайтақ, Құраһ, Табасаран және Хив аудандарындағы қираған ауылдарының тұрғындары қоныстандырды.
## Тұрғандары
Ұлттық құрамы
2010 жылғы Бүкілресейлік халық санағы бойынша:
2020-2021 жылдардағы Бүкілресейлік халық санағы бойынша:
## Аумақтық құрылымы
Қайыкент ауданы әкімшілік-аумақтық құрылым аясында ауылдық кеңестер мен ауылдарды қамтиды.
Жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру шеңберінде аттас муниципалды ауданға ауылдық кеңестер мен ауылдарға сәйкес келетін ауылдық елді мекен мәртебесі бар 14 муниципалды құрылым кіреді.
## Елді мекендері
Ауданда 19 ауылдық елді мекен бар:
Дейбук және Викри ауылдары Дахадай ауданы аумағындағы Қайыкент ауданының анклавтары болып табылады. Ал Шаласи ауылы, керісінше, Қайыкент ауданы аумағындағы Дахадай ауданының анклавы болып табылады. Краснопартизанск ауылы Сергоқала ауданының анклавы болып табылады.
## Экономикасы
Аудан аумағында негізінен жүзім өндіруге маманданған 5 шарап зауыты мен 14 ірі ауыл шаруашылық кәсіпорны бар.
## Көлік
Аудан аумағында Ресейді Әзірбайжанмен байланыстыратын теміржол және «Кавказ» федералдық автомагистралі орналасқан.
## Дереккөздер |
Жан Сергеевич Кособуцкий (13 қараша 1988, Арқалық, Қостанай облысы, Қазақ КСР) — ауыр салмақта өнер көрсететін қазақсандық кәсіпқой боксшы. Қазақстан Республикасының халықаралық дәрежедегі спорт шебері, Универсиаданың күміс жүлдегері (2013), әуесқойлар арасында Қазақстанның үш дүркін чемпионы (2010, 2012, 2013). Кәсіпқойлар арасында қазіргі WBC International чемпионы (2022 жылдан қазіргі уақытқа дейін), бұрынғы WBC International Silver (2021-2022) және IBO Inter-Continental (2019-2021) ауыр салмақтағы чемпионы.
BoxRec рейтингіндегі ең жақсы орны 24-ші (2022 жылғы шілде) және қазақстандық ауыр салмақтағы боксшылар арасында 1-ші, ал негізгі халықаралық бокс ұйымдарының арасында: WBC рейтингінде 8-орын және WBA рейтингінде 8-орында, — Әлемдегі ең жақсы ТОП-25 ауыр салмақтағы спортшылар қатарына кіреді.
## Өмірбаяны
Арқалық қаласында туған, Қостанайда тұрады, ұлты белорус. Әкесі Сергей Николаевич Кособуцкийде жаттығады. Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының дене шынықтыру, спорт және туризм факультетін бітірген.
## Әуесқойлық мансабы
Қазақстанның үш дүркін чемпионы (2010 — 91 келіге дейін, 2012 және 2013 — 91 келіден аса) және 2009 жылғы күміс жүлдегер (финалда 91 келіде жерлесі Василий Левиттен жеңіліп қалды), 2011 жылғы қола жүлдегер (91 келіден аса салмақта).
2012 жылдың маусым айында Минск қаласында (Беларусь) Кеңес Одағының Батыры И.В.Ливенцевті еске алуға арналған халықаралық «А» дәрежелі турнирінде 2011 жылғы әлем чемпионы Магомедрасул Меджидовты (Әзірбайжан) жеңіп, жеңімпаз атанды.
2013 жылы Қазан қаласында (Ресей) өткен жазғы Универсиаданың күміс жүлдегері атанды. Финалда (91 келіден жоғары) Еуропа-2011 чемпионы ресейлік дағыстандық Магомед Омаровтан ұпай санымен ұтылды.
## Кәсіпқой мансабы
2015 жылдың басында Кособуцкий американдық Fight Promotions промоутерлік компаниясымен келісімшартқа отырды. Бірақ американдық тараптың кінәсінен келісімшарт сәтсіз аяқталып, боксшы ресейлік промоутер, қазақстандық Владимир Хрюновпен жұмыс істеуді ұйғарды.
2017 жылдың 23 қыркүйегінде Барысау қаласында (Беларусь) оның кәсіпқой бокстағы дебюттік жекпе-жегі өтті, онда Кособуцкий тәжірибелі латвиялық Эдгарс Калнарсты (27-39-1) 1-раундта техникалық нокаутпен жеңді.
2019 жылдың 9 қарашасында Гамбургте (Германия) жеңілмеген хорват Агрон Смакичиді (15-0) уақытынан бұрын 1-раундта нокаутпен жеңіп, ауыр салмақтағы IBO Inter-Continental чемпиондық атағын жеңіп алды.
2021 жылдың 20 ақпанында Гамбургте (Германия) тәжірибелі нигериялық Онориод Эвариеманы (18-1) уақытынан бұрын 4-раундта нокаутпен жеңіп, ауыр салмақтағы WBA International нұсқасы бойынша бос титулды жеңіп алды.
2021 жылдың 21 тамызында Гамбургте (Германия) тәжірибелі америкалық гейткипер Джоуи Давейконы (21-8-4) уақытынан бұрын 2-раундта нокаутпен жеңіп, ауыр салмақтағы WBA International титулын қорғады (Кособутскийдің 1-қорғанысы).
2022 жылдың 21 мамырында Гамбургте (Германия) уақытынан бұрын 5-раундтан кейін жекпе-жекті жалғастырудан бас тартқан, тәжірибелі француз Жоан Дюопты (39-6) жеңіп, ауыр салмақтағы WBC International чемпиондық атағын жеңіп алды.
2022 жылдың 5 қарашасында Оберхаузен қаласында (Германия) жеңілмеген неміс Хуссейн Мұхамедті (17-0) 3-раундта нокаутпен жеңіп, WBC International ауыр салмақтағы титулын қорғады (Кособутскийдің 1-қорғанысы).
### Эфе Аджагбамен жекпе-жек
2023 жылғы 26 тамызда АҚШ-тың Талса қаласында (Оклахома) бокс кеші өтті, оның негізгі жекпе-жегінде Жан Кособуцки нигериялық Эфе Адягбаға (17-1, 14 КО) қарсы жекпе-жектің төртінші раундында дисквалификацияланды. Үшінші раундта Кособуцкий белбеуден төмен соққы жасады, содан кейін жекпе-жек тоқтатылды, ал төреші Аджагбаның қалпына келуіне мүмкіндік беріп, Кособуцкийден ұпай шегерді, ал жекпе-жек жалғасқаннан кейін көп ұзамай Кособуцкий қайтадан белбеуден төмен соққы жасап, тағы да ескерту алды. Сондай-ақ белбеуден төмен соққы жасағаны үшін Аджагбаға да ескерту жасалды. Төртінші раундта Кособуцкий тағы бір белбеуден төмен соққы жасағанда, төреші жекпе-жекті тоқтатып, қазақстандық боксшыны жарыстан шеттетті.
## Кәсіпқой жекпе-жектерінің статистикасы
## Сілтеме
* Жан Кособуцкий (ағыл.) — BoxRec сайтындағы жекпе-жек статистикасы
* Жан Кособуцкий (орыс.) — vRINGe.com сайтындағы бет
* Жан Кособуцкий (орыс.) — AllBoxing.Ru сайтындағы жаңалық
* Жан Кособуцкий (орыс.) — Sportbox.ru сайтындағы бет
## Дереккөздер |
Қазақстан — Ирак қатынастары — Қазақстан Республикасы мен Ирак Республикасының арасындағы қатынастар.
## Дипломатия
Дипломатиялық қатынастар 1995 жылдың 14 қыркүйегінде Хаттамаға қол қою арқылы орнатылған. 2020 жылғы 22 ақпаннан бастап Қазақстан Республикасының Ирак Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі қызметін қоса атқарушы Айдарбек Тұматов болып табылады.
Ирактың Қазақстандағы Елшілігі 2008 ж. 12 қазанынан бастап жұмыс істейді. 2015 жылғы 20 тамыздан бастап Юнис Салим Сархан Қазақстандағы Ирактың Уақытша сенімді өкілі болып тағайындалды.
## Мемлекетаралық қатынастардың тарихы
Қазақстан мен Ирак арасындағы саяси қатынастарды нығайтудың кең перспективаларына қарамастан географиялық тұрғыдан алғанда араб елдерінің ішінде біздің елімізге ең жақын орналасқан мемлекет болып табылатын Ирактағы соңғы жылдары тұрақсыз саяси жағдайдың салдарынан екіжақты қатынастар тиісті деңгейде дамымаған.
Қиындықтарға қарамастан, Ирак басшылығы Қазақстанмен көпжақты ынтымақтастық орнатуға ерекше мән беретіндігін атап өткен жөн. Олар бұл тұрғыда еліміздің халықаралық аренадағы бастамаларына қолдау танытып келеді. Атап айтқанда, 2019 жылғы 23-24 қыркүйекте Нұр-Сұлтан қаласында өткен Еуразия елдері парламенттері спикерлерінің 4-ші конференциясында Ирак делегациясын Парламент спикерінің бірінші орынбасары Хасан Карим әл-Кааби басқарды.
Ирак Ислам Ынтымақтастығы ұйымы шеңберінде де еліміздің бастамасымен өткізілген іс-шаралар мен бастамаларға жоғарғы деңгейде атсалысуда. Атап айтсақ, 2011 жылғы 28-30 маусым аралығында Астанада өткен Ислам Ынтымақтастық Ұйымына мүше елдер Сыртқы істер министрлерінің 38-ші сессиясына Ирактың Сыртқы істер министрі Х.Зибари бастаған делегация қатысты. 2017 жылғы 10-11 қыркүйекте Астанада өткен «Ислам әлеміндегі ғылым, технология, инновция және модернизация» атты Ғылым және технологиялар жөніндегі Ислам ынтымақтастығы ұйымының бірінші Саммитіне Ирак Президенті атынан Жоғары білім, ғылыми зерттеу, ғылым және технология министрі профессор Абдураззақ әл-Иса қатысты.
Сонымен қатар, 2010 жылғы 8 мамырда Ыстанбұлда Вице-президенті Тареқ әл-Хашимидің қатысуымен өткен Азиядағы өзара сенім шаралары кеңесінің Үшінші саммитінде Ирак аталған ұйымға толыққанды мүше мәртебесін алғанын атап өткен жөн.
2013 ж. 22-24 мамыр аралығында өткен VI Астана Экономикалық Форумы және «Дағдарысқа қарсы Бүкіләлемдік 1 конференция» жұмыстарына ирак тарапынан Премьер-министрдің орынбасары Роуш Нұри Шауис бастаған 24 адамнан тұратын делегация қатысты. Оның құрамында Сауда министрі Хайрұлла Хасан Бабакр, Индустрия және табиғи қазбалар министрі Ахмед Насер Дели Әл-Карболи сияқты жоғары лауазымды тұлғалар болды.
Сонымен қатар, Ирак билігі 2019 жылы 14 қазақстандық баланы Ирактан Қазақстанға қайтару бойынша гуманитарлық операцияны сәтті жүзеге асыруға айтарлықтай қолдау көрсетті. Оған қоса, Сирия бойынша Астана процесіне бақылаушы ел ретінде қатысатын Ирактың рөлін ерекше рөлін атап өту маңызды.
Сонымен бірге Ирактағы күрделі ішкі жағдай сауда-экономикалық ынтымақтастықтың дамуына да кедергі болып отыр. ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің мәліметтері бойынша, 2019 жылы ішінде Қазақстан мен Ирак арасындағы тауар айналымы 3 млн. доллардан аспады. 2018 жылдың қорытындысы бойынша бұл көрсеткіш 3,1 млн. долл. құрады (тек экспорт).
Ирактағы жағдайы тұрақтанатын жағдайда осы елге тұтыну астығын, құрылыс материалдарын, металл және дайын конструкцияларды, электр су насостарын, мұнай және энергетика жабдықтарының бірқатар түрлерін жеткізу мүмкіндіктері бар. Сонымен бірге Ирак билігі қазақстандық компаниялар мен инвестицияларды Ирак нарығына тартуға мүдделі. Олар осы тұрғыда, соғыстан кейінгі қираған инфрақұрылымдарды қайта қалпына келтіруде қазақстандық компанияларға қолдау танытуға әзір екендіктерін білдіруде.
Елдеріміздің арасындағы әскери саладағы ынтымақтастық даму үстінде. Бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау, сондай-ақ Қазақстан тарапының Иракты бейбіт қалпына келтіру ынтымақтастығы аясында халықаралық міндеттеменлерді орындау мақсатында 2003-2008 жылдары Иракта коалицияның Тұрақтандыру күштері құрамында Қазақстан ҚК Инженерлік-саперлік жасағы (Казбат құрамынан) қызмет етті. Қазақстан контингенті Ирактағы соғыстан кейінгі қалған миналар мен снарядтарды залалсыздандыру міндетін атқарды. Қазақстан әскерилері Иракта болған мерзімде 4 млн. астам жарылғыш құралдарды жойып, Ирактың Армия Академиясының курсында 500-ден астам ирактық мамандарды оқытты және 2500 бейбіт тұрғын мен коалицияның әскери қызметкерлеріне медициналық көмек көрсетті.
Иракпен мәдени-гуманитарлық қатынастар да тиісті деңгейде дамымауда. Алайда, екі елдің білім, дін, спорт, мәдениет және тағы басқа салаларындағы ықпалдастықты дамытуға мүдделілік жоғары. Атап айтсақ, тараптар арасындағы ынтымақтастықты ілгерілету ғылыми тәжірибелермен алмасуға және ирактық студенттерді екі жақты келісімге сәйкес, еліміздің жоғарғы оқу орындарында оқытуға жол ашар еді.
2015 жылғы 10-11 маусымда Астанада өткен Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің V-съезі отырысына ирак тарапынан Бағдад қаласындағы Әбу-Ханифа мешітінің имамы, Мұсылман құқығы бойынша Ирак ғұламалар тобының Төрағасы А.Таха бастаған делегация қатысты.
2017 жылы екі ел арасындағы спорт саласында ынтымақтастық белгілі мөлшерде белсенділігімен ерекшеленді. 2017 жылғы 7-19 шілде аралығында Қазақстан Каратэ федерациясы одағының ұйымдастырумен өткен Азия жарысына Ирак үкіметінен 35 спортшы қатысты.
## Дереккөздер |
Subsets and Splits
No saved queries yet
Save your SQL queries to embed, download, and access them later. Queries will appear here once saved.