text
stringlengths 3
252k
|
|---|
Шахрам Жәмшеұлы Гиясов (өзб. Shaxram Jamshedovich Giyasov; 7 шілде 1993, Бұхара, Өзбекстан) — өзбекстандық боксшы. 2016 жылы Рио-де-Жанейрода өткен Олимпиаданың күміс жүлдегері. 69 келіге дейінгі салмақта әуесқойлар арасында 2017 жылғы Әлем және 2017 жылғы Азия чемпионы. 2017 жылғы Азияның үздік боксшысы (әуесқойлар арасында). «Өзбекстан ифтихори» құрметті атағының иегері.
2019 жылдың сәуір айында кәсіпқой ретінде Super Lightweight салмақта (63,5 келіге дейін) WBA International чемпиондық белбеуін жеңіп алды.
## Өмірбаяны
«Менің әкем мен ағам әрқашан керемет боксшы болуға ұмтылды. Бірақ олардың жастық шағында басқа уақыт, басқа мүмкіндіктер болды, сондықтан олар бұл арманын орындай алмады. Бірақ мен дүниеге келгенде, олар мені спортшы етіп, осы мақсатқа өздерін толығымен арнауды шешті, мен қазір осыған өте ризамын, өйткені мен екі туысымның және маған қымбат адамдардың арманын орындай алдым.
«Мен 5-сыныпта жаттыға бастадым. Ол кезде жерлестеріміз Мұхаммадқадыр Абдуллаев пен Аббас Атаев әлемдік рингте өздерін танытып, Олимпиада жеңімпаздары мен чемпиондары атанып үлгерген болатын. Мен оларға қарап, кішкентай кезімде Олимпиадада өз елімнің намысын қорғасам деп армандайтынмын. Өзбекстаныма алтын әкелгім келді! Бар үмітімді ақтап, ең асыл арманым – елімнің чемпионы болғым келді.
## Әуесқойлық мансабы
2014 жыл — Якутск қаласында өткен бокстан студенттер арасындағы VI әлем чемпионатында 64 келі салмақта алтын медал алды, Шахрам финалда қазақстандық Мәулен Өскенбекті жеңді.
2016-2018 жылдары — Дүниежүзілік бокс сериясында (WSB) Өзбекстанның «Uzbek Tigers» командасы сапында өнер көрсетті.
2016 жылы — Рио-де-Жанейрода өткен 2016 жылғы Олимпиада ойындарының бокстан 69 келіге дейінгі жартылай орта салмақта күміс жүлдегер атанды. Бокс турнирінің финалында Шахрам 2013 жылғы Әлем чемпионы және 2015 жылғы Азия чемпионы Данияр Елеусіновпен болған жекпе-жекте жеңіліп қалғанымен, Азия бокс конфедерациясының шешімімен «Жыл жаңалығы» деп танылды.
2017 жылы — Сәуір айында Бангкок қаласында өткен Тайланд патшасы кубогында 2016 жылғы жастар арасындағы әлем чемпионы қазақ Садриддин Ахметовпен финалдық жекпе-жекке шыға алмай, үйіне қайтты. Бірақ өз алаңында Азия чемпионы атанды (мамыр, Ташкент) — финалда қазақ боксшысы Аблайхан Жүсіповті жеңді. Қыркүйек айында Гамбургте жартылай финалда Жүсіповті тағы да жеңіп, финалда Лондон-2012 Олимпиадасының чемпионы кубалық Рониел Иглесиасты жеңіп, әлем чемпионы атанды. Желтоқсан айында Шахрам Гиясов 2017 жылғы Азияның үздік боксшысы деп танылып, кәсіпқой боксқа ауысатынын мәлімдеген болатын.
Алайда, «Uzbek Tigers» командасы сапындағы соңғы әуесқой жекпе-жегінде 2018 жылдың 18 ақпанында Талдықорғанда (Қазақстан) қазақстандық «Astana Arlans» командасынан шыққан Асланбек Шымбергеновке жеңіліп қалды.
2021 жылдың қазан айының соңында Белградта (Сербия) өткен әлем чемпионатына 71 келіге дейінгі салмақта қатысып, тағы да тәжірибелі қазақстандық боксшы Асланбек Шымбергеновтен ұпай саны бойынша (0:5) жарыстың 1/16 финалында жеңіліп қалды.
## Кәсіпқой мансабы
2018 жылғы 3 наурызда Нью-Йоркте Андрей Рябинскийдің «Бокс әлемі» промоутерлік компаниясы Өзбекстанның екі болашағы зор әуесқой боксшыларымен, 2016 жылғы Олимпиаданың күміс және қола жүлдегерлерімен: 24 жастағы Шахрам Гиясов және 23 жастағы Мұратжан Ахмадалиевпен эксклюзивті промоутерлік келісімшарттарға қол қойды. Екеуінің де менеджері Руслан Хусинов, бапкері Джастин Гамбер болды. Екі боксшы да кәсіпқой мансабын 2018 жылдың 10 наурызында мерзімнен бұрынғы нокаутпен бастады. Гиясов Бруклиндегі ескі нью-йорктік Kings Theatre театрының сахнасында бірінші раундтың 8-секундында Солақай (El Zurdo) лақап аты бар аргентиналық боксшы Николас Веласкестің (10-2-0, 3КО) бауырға соққы жасап, нокаутқа түсірді.
Ал 2018 жылдың 21 сәуірінде сол жерде Тиін (Squirrel) лақап аты бар тәжірибелі мажарлық джорнимен Габор Горбичті (24-10-0, 14КО) да жеңді.
2018 жылдың мамыр айында кәсіпқой бокстағы сәтті бастауынан кейін екі боксшыны Өзбекстан Ұлттық Олимпиада комитетінің президенті Үміт Ахматжанов қабылдап, Токио-2020 Олимпиадасында ел намысын қорғауға келісті. 2016 жылдың маусым айында Халықаралық әуесқой бокс қауымдастығы (AIBA) кәсіпқой боксшылардың Олимпиада ойындарына қатысуына рұқсат беру туралы шешім қабылдағаны белгілі.
Ал, Шахрам Гиясов келесі жекпе-жегін 14 шілдеде Лос-Анджелесте соңғы екі жылда қатарынан 4 жекпе-жегінде жеңілген Tocado (Мас соққы) лақап аты бар мексикалық Даниел Ешеверрияға (Daniel Echeverria, 19-5-0, 17КО) қарсы өткізді. Өзбек боксшысы оны бірінші раундта-ақ нокаутқа түсірді.
Шахрам келесі жекпе-жегін 18 тамызда Калифорнияда Торнадо лақап аты бар Гана боксшысы Алберт Менсаға (31-6-1, 15КО) қарсы өткізіп, үшінші раундта техникалық нокаутпен жеңіске жетті.
22 қыркүйекте Лондондағы Уэмбли аренасында Гиясов әлі жеңілмеген никарагуалық Хулио Лагунаны (14-0-0, 10КО) 4-раундта әсерлі түрде нокаутқа түсірді.
2018 жылдың 24 қарашасында Атлантик-Ситиде (АҚШ) өзбек боксшысы бірінші раундта нокдауннан кейін мексикалық Мигель Замудионы (41-11-1, 25КО) нокаутқа түсірді.
2019 жылы Гиясов Welterweight санатынан (66,7 келі, жартылай орта салмақ) Super Lightweight санатына (63,5 келі, бірінші жартылай орта салмақ) ауысты. Ал 2019 жылдың 23 ақпанында Тихуанада (Мексика) жергілікті 36 жастағы боксшы Эдгар Пуэртаға (25-11-1, 19 КО) қарсы 5-раундта техникалық нокаутпен жеңіске жетті.
26 сәуірде Инглвудта (АҚШ, Калифорния) бірауыздан қабылданған шешіммен қара американдық Еммануел Тейлорды 10 раундта жеңіп, WBA International Super Lightweight салмақтағы алғашқы атағын жеңіп алды.
## Кәсіпқой жекпе-жектерінің статистикасы
## Дереккөздер |
Нұрманбетова Жәмилә Нүсіпжанқызы (22.02.1964 ж.) - Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің бірінші проректоры, философия ғылымдарының докторы, профессор.
## Білімі, ғылыми атағы
1981-1986 – С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университеті, «Философия» мамандығы.
1986-1989 – КСРО ҒА философия институтының аспирантурасы (Мәскеу), философия ғылыми дәрежесін алу үшін кандидаттық диссертация.
1999 – 09.00.11 – ҚР БҒМ ҒК Философия және саясаттану институтында «Әлеуметтік философия» мамандығы бойынша докторлық диссертация қорғауы.
2004 – профессор атағын иемденді
## Еңбек жолы
1989-1999 жж. – ҚР БҒМ ҒК Философия және саясаттану институты Алматы қ.. Атқарған қызметі: әлеуметтік философия және этика бөлімінің аға лаборанты (1989 ж.), әлеуметтік философия және этика бөлімінің ғылыми қызметкері (1990 ж.), мәдениет философиясы және саясат бөлімінің ғылыми қызметкері (1992 ж.), мәдениет философиясы және саясат бөлімінің аға ғылыми қызметкері (1993 ж.), ғылым философиясы және техника бөлімінің аға ғылыми қызметкері (1996 ж.).
2001-2002 жж. – Еуразия ұлттық университетінің философия кафедрасының меңгерушісі.
2003-2004 – Еуразия ұлттық университетінің оқу-әдістемелік жұмыстар жөніндегі проректор.
2004 жылдан қазіргі уақытқа дейін Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің бірінші проректоры.
## Қоғамдық-саяси және білім беру қызметі
«Нұр Отан» ХДП «Нұр» Астана қалалық филиалының төрағасы.
ШЫҰ университетi мен ТМД елдерінің қатысушы-елдер желілік университетін қалыптастыру мен құру бойынша үйлестiру.
Әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар саласы бойынша ғылыми, ғылыми-педагогикалық, ғылыми-әдістемелік және ғылыми жұмыс.
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ академиялық және оқу-әдiстемелiк қызметтi басқаруды дамыту және жетілдіру.
Бакалавриат, магистратура және (PhD) докторантурада білім алу үшін инновациялық технологияны енгізу арқылы процесті басқару.
## Ғылыми жобаларға қатысу
2009-2011 жж. – " Жастар және Қазақстандағыдәстүрлi емес конфессиялар» атты жобаның жетекшісі (ҚР БҒМ іргелі зерттеу бағдарламасы аясында)
2011-2014 жж.– «Бiлiм беру бағдарламаларының сапасын қамтамасыз ету бойынша құжаттау» ТЕМПУС жобасының үйлестірушісі.
2012-2014 жж. – Болон декларациясының негiзгi идеяларын iске асыру контекстiндегi кадрларды кәсiби даярлауда ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз ету бойынша жоба жетекшiсi (бакалавриат, магистратура, докторантура мамандықтарының гуманитарлық бағыты мысалында)
## Марапаттар
* ҚР білім берудің құрметті қызметкері (2001 ж.)
* Ы.Алтынсариннің төсбелгі медалі (2008 ж.)
* «Астанаға 10 жыл» мерейтойлық медалі (2008 ж.)
* «Құрмет» ордені (2008 ж.)
* «Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігіне 20 жыл» мерейтойлық медалі ( 2011 ж.)
* Қазақстан әйелдерінің жетістіктері «Ажар» ұлттық қоғамдық дәріптеу сыйлығымен байқау лауреаты (2012 ж.) |
Бекмұханбет Нұрмұханбетұлы Нұрмұханбетов (17 мамыр 1935, Алматы облысы, Ақсу ауданы, Еңбек ауылы — 12 маусым 2016, Есік) — қазақ археолог, “Алтын адам” жәдігерін табушы. Шыққан тегі Орта жүз құрамындағы Найман тайпасының Матай руынан
## Толығырақ
ҚазМУ-ды бітірген (1962). 1962 – 93 жылдары Қазақ КСР-і ғылым академиясының Ш.Уәлиханов атынд. Тарих,археология және этнография институтында лоборант, аға ғылыми қызметкер, бөлім меңгерушісі болды. 1993 – 98 жылдары Алматы облысы Есік қаласында ашылған облыстық өлкетану мұражайының директоры, 1998 жылдан Қазақ Ұлттық ғылым академиясының Ә.Марғұлан атындағы Археологиялық институтында ғылыми кеңесші, осындағы археологиялыұ мұражайдың қор сақтаушысы.
Ол Қазақстан аумағында академия Ә.Марғұлан мен К.Ақышев басқарған ғылыми экспедицияларға қатысты. Кейін Жетісу археологиялық экспедицииясын басқарды. Зерттеушілік жолы қола дәуірінен (б.з.б. 14 ғ.) ортағасырлық (б.з. 10 – 12 ғ-лар) кезеңдерге дейінгі аралықты қамтиды. Қаңлы заманын (б.з. 2 – 4 ғ-лар), көне түркі дәуірін (б.з. 4 – 8 ғ-лар) тұрақты зерттеді. Атап айтқанда, Отырар өңірінің Көкмардан, Күйікмардан қалаларының жұрттарындағы зираттарға, Арыс өз. бойындағы Бөріжар, Қарааспан, Бөген обаларында қазба жұмыстарын жүргізді. Көне мұраларды қорғау және пайдалану жұмыстарын жолға қою мақсатымен 1980 ж. жедел көмек тобын құрды.
Бұл шағын топ кейін Қазақстан аумағын түгел қамтып, сақ қорғандары Шұбарт, Молалы, Қырғауылды, Боралдай, Есік, Түрген обаларын қамқорлыққа алды. 1999 жылы Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданында “Алтын адам” Ұрпақтар сабақтастығы ассоциациясын құрды. Ассоциацияның басты мақсаты – “Алтын адам” табылған Есік обаларын ашық аспан астындағы мұражай-қорыққа айналдыру. Бекмұханбет Нұрмұханбетов осы обалардың қоғамдық негіздегі шырақшысы міндетін атқарып келеді. Археолог-ғалымның 50 шақты ғылыми мақалалары, көпшілікке арналған 200-дей материалдары жарық көрген.
## Дереккөздер |
Мақпал – Қамыстыбас көлінің оңтүстік-шығысында, Сырдария өзенінің оң жағалаулық аңғарындағы көл.
## Географиялық орны
Қызылорда облысы Арал ауданы Қамыстыбас темір жол стансасынан оңтүстік-шығыста 4 км жерде орналасқан.
## Гидрографикасы
Көл теңіз деңгейінен 52 м биіктікте жатыр. Аумағы 6,9 км2, ұзындығы 3 км, енді жері 2,5 км, жағалау бойының ұзындығы 14,2 км, ең терең жері 4,5 м, су көлемі 15,2 млн. м3. Аумағы Сырдария өзенінің суымен реттеліп отырады. Сор басқан жағалауында қамыс, құрақ өскен. Суы сәл ашқылтым. Көктем айларында мал суаруға жарамды. Көлдің шығысында Ақбақай атты шағын тау (абс. биікт. 134 м) және ауыл орналасқан. Желтоқсан айының 2-жартысында суы қатып, наурыз айының 1-жартысында ериді. Алабы шабындыққа пайдаланылады.
## Дереккөздер |
Уәлиханов ауданы — 1970-1997 жылдары Көкшетау облысының құрамында болған әкімшілік-аумақтық бірлік. Орталығы — Уәлиханов ауылы.
## Тарихы
Уәлиханов ауданы 1970 жылы 4 желтоқсанда Көкшетау облысының аумағында құрылды. Орталығы болып Авангард ауылы белгіленіп, құрамына Қызылту ауданының Қайрат, Комсомол, Чапаев және Еңбекшілдер ауданының Гагарин, Қарасу, Терек, Еңбекшілдер ауылдық кеңестері енді.
1976 жылы 10 қарашада Көдебас (орталығы Көдебас ауылы) және Сарыадыр ауылдық кеңестері (орталығы Бабеке ауылы) құрылды.
1980 жылы 28 шілдеде Жарыққопа ауылдық кеңесі (орталығы Жарыққопа ауылы) құрылды.
1997 жылы 7 сәуірде ауылдық округтер ірілендірілді: Терек, Гагарин ауылдық округтері Уәлиханов; Жарыққопа, Комсомол ауылдық округтері Қарасу; Сарыадыр, Чапаев ауылдық округтері Қайрат; Ақбұлақ, Көдебас ауылдық округтері Еңбекшілдер ауылдық округіне қосылды.
1997 жылы 2 мамырда аудан таратылып, Еңбекшілдер, Уәлиханов ауылдық округтері Еңбекшілдер ауданына, Қайрат, Қарасу ауылдық округтері Қызылту ауданына берілді.
## Әкімшілік бөлінісі
1986 жылғы мәлімет бойынша аудан құрамында 11 ауылдық кеңес пен 33 елді мекен болған:
## Халқы
## Дереккөздер |
Құттың қызы, Құтұңғыз – Жыланды өзенінің оң саласы.
## Географиялық орны
Ақмола облысы Сандықтау ауданы жерімен ағады.
## Гидрологиясы
Ұзындығы 52 км, су жиналатын алабы 702 км2. Өзеннің шағын 34 саласы бар. Ең бастысы – Балапан (19 км). Суайрығының жер бедері жонды белесті келген шөгінді денудациялық қыратты жазық. Негізінен қар және жер асты суларымен толығады. Суы қараша айында қатып, сәуірде ериді (140–160 күн мұз құрсауында болады).
## Бастауы
Бастауын Каховка қыстауынан солтүстікке қарай 8 км жердегі бұлақтардан алып, Новосёловка ауылы тұсында Жыланды өзеніне оң жағынан құяды.
## Өсімдігі
Топырағы кәдімгі карбонатты қара топырақты құрайды. Онда әр түрлі шөптесіндер аралас қызғылт қаулы өсімдіктер өседі.
## Дереккөздер |
Қаһһор Маһкамұлы Маһкамов (16 сәуір 1932, Ленинабад – 8 маусым 2016, Душанбе) — кеңестік және тәжікстандық мемлекеттік және саяси қайраткер, 1985 жылдан 1990 жылға дейін Тәжікстан Коммунистік партиясының Бірінші Хатшысы және 1990 жылдан 1991 жылғы отставкасына дейін Тәжікстанның тұңғыш президенті. Қаһһор Маһкамов экс-президент ретінде 1999 жылы Тәжікстан Ұлттық Кеңесінің өмірбақи депутаты болып та тағайындалды.
Маһкамовтың басшылығы республика тарихындағы ең аласапыран кезеңдердің бірі болды. Маһкамов президенттігі жылдары Тәжікстанда ұлтшылдық өсті және 1990 жылы Душанбеде елді дүр сілкіндірген тәртіпсіздіктер орын алды.
## Өмірбаяны
### Ерте жылдары және еңбек жолы
Қаһһор Маһкамов 1932 жылғы 16 сәуір күні Ленинабад қаласында тұрған диқандар отбасында дүниеге келді. 1949 жылы Душанбе өндірістік техникомын бітіргеннен кейін 1952 жылы ол Ленинградқа көшіп, Ленинград тау-кен университетінде білім алды. Мамандығы — тау-кен инженері.
Бес жылдан кейін ол Кеңес Одағы Коммунистік Партиясының мүшесі болды. Көп ұзамай Қаһһор Маһкамов Тәжікстан Коммунистік партиясының жоғары лауазымдарына орналасып, Ленинабад еңбекшілері өкілдер комитетінің басшысы болды. 1963 жылы Маһкамов Тәжікстан Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің мүшесі болып тағайындалды. 1963 жылдан 1982 жылға дейін ол Тәжікстан Министрлер Кабинетінің Орталық жоспарлау басқармасының бастығы және директордың орынбасары болды. Бұл республикадағы ең қуатты лауазымдардың бірі болған еді.
### Тәжікстан басшысы
1985 жылы Тәжік Компартиясының бірінші хатшысы Рахмон Нәбиев сыбайлас жемқорлықпен айналысты деп айыпталды және қызметін тоқтатуға мәжбүр болды.[дереккөзі?] Маһкамов оның ізбасары болып таңдалды.
Маһкамовтың басшылығы республика тарихындағы ең аласапыран кезеңдердің бірі болды. Оның билікке келуі Михаил Горбачёвтің Қайта құру мен Жариялықтың пайда болуымен тұспа-тұс келді. Маһкамов билігі кезінде Тәжікстанда ұлтшылдық күшейіп, 1989 жылы «Тіл туралы заң» қабылданып, нәтижесінде тәжік тілі республиканың мемлекеттік тілі деп белгіленді. Бұл заң халық арасында үлкен үрей тудырды және Орталық Азиядан этникалық орыстардың, еврейлердің, немістердің және т.б. ұлт өкілдерінің көшуі басталды.
Маһкамовтың билігіне ең үлкен қауіп елді дүр сілкіндірген 1990 жылғы ақпандағы Душанбедегі толқулар кезінде түсті. Тәжік жастары тәжік емес ұлт өкілдерімен қақтығысып, Душанбе көшелерінде тәртіпсіздіктер мен полиция-сарбаздар арасында шайқас болып, ондаған адам қаза тапты. Маһкамов исламдық фундаменталистерді қудалауды қадағалап, ұзаққа созылған коменданттық сағат енгізді.
Горбачёв өзінің саяси реформалар аясында 1990 жылы 30 қарашада Қаһһор Маһкамовты Тәжікстанның тұңғыш президенті етіп тағайындады. 1991 жылғы Тамыз бүлігінде сәтсіз ТЖМК-ны қолдағандықтан Маһкамовтың биліктен құлауы келді. Наразылық білдірушілер көшеге шығып, Маһкамовтың биліктен кетуін талап етті және 1991 жылы 31 тамызда ол президент және бірінші хатшы қызметтерінен кетті. Бұдан кейін Маһкамов саясаттан кетіп, Тәжікстандағы саяси тұрақсыздық пен азамат соғысы кезінде шетте отырды.
### Отставкасынан кейінгі өмірі
Қайтыс болғанынан екі жыл бұрын ол көп жылдардан кейін алғаш рет көпшілік алдында сөз сөйледі. Қаһһор Маһкамов «Гуфтугуи тамаддунхо» («Өркениеттер диалогы») қоғамдық қорының отырысында профессор Ибраһим Усмоновпен сөз сөйлеп, оның өмір жолы, әсіресе ел басшысы қызметінен кеткеннен кейінгі өмірі туралы айтып берді. Отставкаға кеткеннен кейін ол автоматты түрде Жоғарғы Кеңестің тұрақты мүшесі болғанына қарамастан, ол оның отырыстарына қатыспай-ақ қойып, кез келген саяси қызметтен мүлдем бас тартты. Маһкамовтың өзі «Бұл дүниеде саясаттан лас және жауыз нәрсе жоқ» деп айтып кеткен. Жұмыстан кеткеннен кейін ол зейнеткерлікке шықты, оған 1000 кеңестік рубль көлемінде зейнетақы берілген. Айтуынша, ол 1993–1994 жылдары зейнетақысынан айырылған. Сол жылдары ол аз ғана жалақыға кәсіпкердің көмекшісі және кеңесшісі болып жұмыс істеді.
### Өмірден озуы
Қайтыс болуынан бұрын ол өте ауыр науқасқа шалдыққан, отбасымен жиі сөйлесіп отыратын. Бауыры Әбдурашид Маһкамовтың айтуынша, «ол атап айтқанда, «Сари Осиё» зиратында, әйелі бейітінің жанына жерленгісі келгенін» айтты.
Қаһһор Маһкамов 2016 жылғы 8 маусым күні кешке Душанбеде ісік салдарынан ауыр науқастан кейін 84 жасында қайтыс болды. Жерлеу рәсімі 9 маусым күні өтіп, жаназасы Душанбе жұма мешітінде өтті. Жерлеуді Тәжікстанның жоғарғы мүфтиі мен Тәжікстан ғұламалар кеңесінің төрағасы Саидмукаррам Абдулкодирзода өзі жүргізді. Жерлеуге бірнеше мың адам, соның ішінде көптеген қазіргі және бұрынғы шенеуніктер, республика президенті Эмомали Рахмон, премьер-министр Қоһир Расулзода, көрші елдерден келген қонақтар қатысты.
## Қосымша ақпарат
## Дереккөздер |
* Қотыркөл – Ақмола облысы Бурабай ауданы жерінде орналасқан көл.
* Қотыркөл – Ертіс алабындағы көл. |
Қотыркөл – Ертіс алабындағы көл.
## Географиялық орны
Ақмола облысы Біржан сал ауданы Степняк қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 3 км жерде орналасқан.
## Гидрографикасы
Теңіз деңгейінен 351 м биіктікте жатыр. Аумағы 18,7 км2, ұзындығы 7,2 км, енді жері 3,9 км, жағалау бойының ұзындығы 20,4 км. Су жиналатын алабы 29,9 км2. Көлдің ең терең жері 7,7 м, суының көлемі 19 млн. м3. Көлге батыс жағынан көптеген шағын жылғалар құяды. Суы мол болған жылдары көлді Жөкей көлімен Сыза қыларнасы жалғастырады. Жағалауы көлбеу, түбі лайлы. Көлдің батыс жағалауында қамыс, құрақ өседі.
## Дереккөздер |
Приозёрск қалалық әкімдігі – Қарағанды облысындағы әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Приозёрск қаласы кіреді. Орталығы - Приозёрск қаласы.
## Дереккөздер |
Қуаныш, Жартас – Ақмырза өзенінің оң саласы, Сілеті алабындағы өзен.
## Географиялық орны
Ақмола облысы Ерейментау ауданы жерімен ағады.
## Гидрологиясы
Ұзындығы 51 км, су жиналатын алабы 1320 км2. Көп жылдық орташа су ағымы 50,7 млн. м3. Кейбір жағалау бөліктері биік жарқабақты келген. Қараша айының 2-онкүндігінде суы қатады. Суы ауыз суға пайдаланылады. Топырақтан жасалған бөгет арқылы ауыл шаруашылығына пайдаланатын бөген салынған.
## Бастауы
Бастауын Ерейментау тауларының солтүстік-батыс беткейінен алып, Қарасу өзенімен қосылып Ақмырза өзенін түзеді. Басты саласы – Олжабай (ұзындығы 23,5 км).
## Өсімдігі
Алабында аласа таудың қара топырағы, қалған бөлігінде сортаңдау қоңыр топырақ қалыптасқан. Онда бетегелі-сұлыбасты өсімдіктер, өзеннің жоғарғы ағысының жағалауында бұталар, сағасында астық тұқымдас әр түрлі шалғындық өсімдіктер өскен.
## Дереккөздер |
Алаш арыстары — Мұхтар Әуезов мұражайы Семей қаласында орын тепкен.
1997 жылы қазақ әдебиетінің классигі М. Әуезовтің 100-жылдығы ЮНЕСКО шеңберінде аталып өтті. Мерейтойға орай Абайдың мемлекеттік қорық-музейінің қызметкерлері жазушының өмірі мен шығармашылығын, қоғамдық қызметін зерттей отырып, Әнияр Молдабаев үйінде жаңа мұражайды ашуды жоспарлады. Мұражай экспозициясында М. Әуезов өмірінің Семейдегі кезеңін, Алаш қозғалысымен байланысын, Алаш зиялыларымен қарым-қатынасын көрсетуді мақсат етілді. Бұл Алашқа арналған тұңғыш музей болатын. Баспа бетінде жарық көрген материалдар мен фотосуреттер, Алаш тұлғаларының сол кезде шыға бастаған басылымдары мен архивтерден алынған деректерді жинау қолға алынды.
Мұражай орналасқан екіқабатты үй ХІХ ғасырдың ІІ жартысында бой көтерген. Оның бірінші қабаты кірпішпен өрілсе, жоғарғы қабаты ағаштан құрастырылған. Үй иесі болған Әнияр Молдабаев — «Абай жолы» роман-эпопеясындағы кейіпкер Данияр Қондыбаевтың прототипі. Ресми дерек көздеріне сүйенсек, бұл үйді Ә. Молдабаев Абайдың қаржылай қолдауымен Москвин деген көпестен 1898 жылы сатып алады. Қалаға келген сапары кезінде ұлы ақын осы үйге тоқтап, екінші қабаттағы өзіне арнайы бөлінген бөлмеге орналасады екен. Мұнда жиі атбасын бұратын қонақтардың қатарында Абайдың ұлдары, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Көкбай Жанатайұлы және басқа да тарихи тұлғалар болған. Мұхтар Әуезов те өз қолымен толтырған құжаттарында өзінің тұрғылықты мекен-жайы ретінде осы үйді көрсетіп отырған. Бұл үйде Ахмет Байтұрсынұлы зайыбымен бірге біршама уақыт тұрған. Алашорда жетекшілері Әлихан Бөкейханұлы, Міржақып Дулатұлы, Жүсіпбек Аймауытов пен өзге де қайраткерлер мәслихат құру үшін осы шаңырақта жиі бас қосып отырған.
1944 жылы алғашқыда бұл үй «Абайдың әдеби-мемориалдық музейі» ретінде көрермендерге есігін айқара ашқан еді. Ал, 1967-1990 жылдары қалалық балалар кітапханасы болса, 1990 жылы Әнияр Молдабаевтың үйі Абай мұражайының қарамағына беріліп, жөндеу жұмыстары жүргізілді. 1991-1995 жылға дейін Абай музейінің уақытша экспозициясы жасалып, бас музей ашылғанша көрермендерін қабылдады. 1995-1997 жылдары аралығында «Алаш арыстары - М. Әуезов» музейінің кешендік жоспары, музейдің жаңа экспозициясы жасалды. 1997 жылы 23 қыркүйекте жеке мұражай ретінде ашылды.
## Дереккөздер |
Құмитжон – Сексеуілдала даласының солтүстік-батыс бөлігіндегі құмды алқап.
## Географиялық орны
Жамбыл облысы Мойынқұм ауданы Мойынқұм ауылының солтүстігінде 42 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 330 м шамасында. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай 15 км-ге созылған, енді жері 6 км. Жер бедері белесті құм төбелерден тұрады. Солтүстігінде Қояндыөзекқұдық, Серікбай құдықтары, шығысында Жамбыл таулары, батысында Қалмақ қыстауы бар.
## Өсімдігі
Құмды өңір табиғатына бейімделген сексеуіл, күйреуік, баялыш, сарсазан, теріскен, жүзгін, жыңғылбас, т.б. өсімдіктер өседі. Мал жайылымы ретінде пайдаланылады. Сексеуіл өсіретін және дайындайтын шаруашылықтар бар.
## Дереккөздер |
Қасқырлы – Баршақұм құмының солтүстік-шығысындағы құмды алқап.
## Географиялық орны
Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Жайсаңбай ауылының оңтүстік-шығысында 30 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 77 м. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай 15 км-ге созылып жатыр, енді жері 6 км. Жер бедері қырқалы-төбешікті, бірен-саран шағылдар кездеседі. Солтүстігінде Бағымбай, батысында Баласұран, шығысында Шатырлысор қоныстары бар.
## Өсімдігі
Құмның сұр, сортаң топырақ жамылғысында жусан мен бұта аралас эфемерлі өсімдіктер, грунт суы жер бетіне жақын жатқан ойысты жерлерінде жыңғыл, қамыс, құрақ өседі. Жыл бойы мал жайылымына пайдаланылады.
## Дереккөздер |
Жаңа түркі әліпбиі немесе жаңәліп (қаз. çaꞑәlip, тат. jaꞑa əlifba/yaña älifba → jaꞑalif/yañalif, башқ. яңы əлифбə) — барлық түркі тілдерін латын әліпбиіне негізделген бірыңғай әліпбиге аудару жобасы. 1929 жылы араб жазуының негізінде жасалған әліпбилердің орнына түркі тілдес республикалар мен КСРО автономиялық республикаларында ресми түрде енгізілді. 1940 жылдан бастап кириллица негізінде әліпбиге ауыстырылды. Қазіргі уақытта қолданылмайды.
## Тарихы
Түркі халықтары жазуын латын әріптеріне көшіру жайлы қарар 1926 жылы Бакуда өткен Бірінші түркітанушылар құрылтайында қабылданды. Ұзақ тартыс соңында КСРО құрамындағы түркі ұлттарының ғалымдары дауыс берді: қарарды 101 өкіл жақтап, 7 өкіл қарсы болып, 9 өкіл ғалым қалыс қалды.. Сол сәттен бастап әр ұлттың филолог ғалымдары тілінің ерекшеліктеріне қарай жаңа әліппені бейімдей бастады.1929 жылға дейін қазақтың ұлттық әлліпесі ретінде Ахмет Байтұрсынұлы жасаған төте жазу қолданылып келген. Ал 1929 бен 1940 жылдар арасында жаңаліп қолданып жүрді.
## Әдебиет
* Ахмет Байтұрсынұлы Тiл тағылымы (қазақ тілі мен оқу-ағартуға қатысты еңбектері) / ред. Рәбиға Сыздықова, Шора Сарыбаев — Алматы: Ана тiлi, 1992. — Б. 448. — ISBN 5-630-00007-1.
* Olcott, Martha Brill. The Politics of Language Reform in Kazakhstan (en) / I. T. Kreindler (ed.) // Sociolinguistic Perspectives on Soviet National Languages: Their Past, Present and Future : жинақтама. — The Hague: Walter de Gruyter, 1985. — Vol. 40. — P. 183—204.
* Исхан Б., Құлманова М. Қазақ жазуын латыншаға ауыстырудың ұлттық негізі / Құнанбаева С. // Профессор Байынқол Қалиұлы Қалиевтің 80 жылдығына арналған«Қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері» аттыхалықаралық ғылыми-практикалық конференцияcының материалдары : жинақ. — Алматы: Абылай хан атындағы ҚазХҚжӘТУ баспасы, 2019. — б. 205—211. — ISBN 978-601-270-346-7.
* Күдеринова Құралай Қазақ жазуының тарихы мен теориясы — Алматы: Елтаным баспасы, 2013. — Б. 242.
* Сайбекова Н. Грамматологиялық парадигма: А.Байтұрсынұлы және қазақжазу үлгісінің қалыптасуы — Алматы: Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, 2020.
* Алпатов, В. М. 150 языков и политика: 1917—2000. Социолингвистические проблемы СССР и постсоветского пространства (орыс.) — 2. — Мәскеу: КРАФТ+, ИВ РАН, 2000. — Б. 224. — ISBN 5-89282-158-7.
* Аманжолова Дина Языковая политика и культура управленцев казахской АССР. 1920-1936 гг. (орыс.). — Российские регионы: взгляд в будущее, 2016. — Т. 2. — № 7.
## Дереккөздер |
Қумақапы – Маңғыстау шығанағына құятын өзен.
## Географиялық орны
Маңғыстау облысы Түпқараған ауданы жерімен ағады.
## Гидрологиясы
Ұзындығы 32 км. Бастауын Таушық ауылы маңындағы бұлақтардан алып, Қауше және Емдіқорған таулары аралығынан өтіп, шағын Сарытас шығанағына құяды. Арнасының басым бөлігі жарқабақты, орта ағысында жартасты өңірмен өтеді. Сағасының оң жағалауы жарлауытты. Көктемдегі жауын-шашын кезінде 7–10 күндей арнасында су болады. Жылдың басқа мезгілінде құрғап қалады. Негізінен жауын-шашын суларымен толығады. Жоғарғы ағысында артезиан құдықтары орналасқан.
## Дереккөздер |
* Қасқырлы – Жетісу (Жоңғар) Алатауының солтүстік жотасы Көкжота тауларындағы асу.
* Қасқырлы – Баршақұм құмының солтүстік-шығысындағы құмды алқап. |
Қарынжарық – Оңтүстік Үстірт кемеріндегі ойыс.
## Географиялық орны
Маңғыстау облысы Қарақия ауданы жерінде орналасқан. Өзімен аттас құмды алқаптың шығысын бойлай созылып жатыр.
## Жер бедері
Ұзындығы 90 км-ге жуық, енді жері Кендірлі сорын қосып есептегенде 12 км болады. Табаны теңіз деңгейінен 52 м төмен жатыр. Қиыр оңтүстігінде абсолюттік биіктігі 116 м төбе, солтүстігінде биіктігі 209 м болатын Қарамая тауы орналасқан. Ойыстың шығыс бөлігінде Оңтүстік Үстірт кемерінің кертпештелген шыңдары созылып жатыр (абсолюттік биіктігі 201 м, салыстырмалы биіктігі 149 м). Батысында құмды саздақтардан құралған аллювийлі құмды жазық орналасқан. Мұнда жусан, күйреуік, т.б. сораң шөптер өседі. Ойыс Үстірт мемлекеттік қорығына жатады.
## Дереккөздер |
Гандалар (баганда) — банту тобының халқы, Угандадағы саны жағынан ең көп халық. Олар негізінен Виктория көлінің солтүстігінде тұрады. Саны 3,7 млн. адам (2006, бағалау). Сондай-ақ Кенияда (31 мың адам) және Танзанияда (9,7 мың адам) тұрады.
## Тілі
Тілі - ганда тілі. Жазуы латын әліпбиіне негізделген.
## Діні
Сенушілер негізінен христиандар, сүнниттік мұсылмандары бар, кейбіреулері дәстүрлі нанымдарды сақтайды.
## Тарихы
Гандалар XIII-XIV ғасырларда құрамына банту (баиру, басого, басесе, будду, т.б.) және нилот (алур, ашали, эльгуми) тайпалары енетін Баганда мемлекеті болды. Оған Виктория көлі мен Рудольф көлі аралығы, батысында Кинни, шығысында Унсораға дейінгі жерлер қарады. Виктория көлінде үлкен флот ұстады.1945 жылы Кампала қаласында ағылшын отаршыларына қарсы ереуіл болды. 1949 жылғы бас көтеру кезінде отаршылар халықты қанға бөктірді. Тек 1960 жылдан кейін ғана Африканың өзге халықтары қатарында тәуелсіздікке қолы жетті; қаласының Уганда.
## Кәсібі
Дәстүрлі кәсібі – қолмен атқарылатын егіншілік (тары, құмай, жүгері, бұршақ дақылдары). Әрбір үй шаруашылығында банандар өсіріледі. Тауарлы дақылдар мақта, темекі, кофе және т.б. Қой мен ешкі өсіру қосалқы сипатқа ие. Мал шаруашылығының дамуына цеце шыбынының таралуы кедергі келтіреді.Қолөнерден - керамикалық және ағаштан ыдыс жасау, тоқымашылық, ұсталық және былғары бұйымдарын жасау, мата жасау, тоқу кездеседі.
## Өмір салты
Туыстық қатынас әке жағынан саналады. Ганда қоғамы рулық жүйе бойынша бөлінеді, рулар топтарға бөлінеді. Бір ру ішінде некеге тұруға тыйым салынады. Ру басшылары жеке ру басшыларынан тұратын кеңесті шақыра алады.
Фольклор, оның ішінде музыка дамыған.
Тұрғын үйлері - тіректер мен шыбықтардан жасалған, төбесі қатты ағаштан жасалған цилиндр тәрізді қаңқалы үйлер.
Дәстүрлі киімі - мбугу, былғары немесе өсімдік талшықтарынан жасалған белдемшелер, ақсүйектер - мбугу шапан киеді.
Негізгі тағамдары - жарма немесе көкөніс соустары қосылған ұн ботқасы, кейде ет.
## Дереккөздер |
* Қарынжарық – Маңғыстау түбегі мен Үстірт аралығындағы құмды алқап.
* Қарынжарық – Оңтүстік Үстірт кемеріндегі ойыс. |
ДӘУЛЕТҰЛЫ Абдолла (1.5. 1931 жылы туған, Шиелі ауданы, Бәйгеқұм кенті) – ұстаз, партия қызметкері. Қызылорда педогикалық институтының тарих факультетін бітірген (1952). 1952–1955 ж. Ташкентте Абай атындағы 28-қазақ орта мектебінде мұғалім, оқу ісінің меңгерушісі, 1955–56 ж. Шиеліде орта мектепте мұғалім, Шиелі ауданы халық ағарту бөлімінде инспектор қызметін атқарған. 1957–1963 ж. Шиелі аупарткомында насихатшы, бөлім меңгерушісінің орынбасары, меңгерушісі, 1963–1965 ж. облысы партия комитетінің насихат және үгіт бөлімінің нұсқаушысы, 1965–1966 жылы облыс саяси-ағарту үйі меңгерушісінің орынбасары, 1967–1978 ж. обкомның насихат және үгіт бөлімі меңгерушісінің орынбасары, меңгерушісі, 1979–1982 ж. партиялық ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі. 1982–91 ж. облыс халықтық бақылау комитетінің төрағасы. «Өмір өрнектері» (2000), «Ыбырай тағылымдары» (2002), «Мәуелі әулет» (2003) атты естелік кітаптарын жазған. А.Тәжутовтың «Куманы, половцы, кипчаки, казахи», М. Аджидің «Кипчаки. История Великой степи и древних тюрков» атты тарихи кітаптарын аударған. «Құрмет белгісі» орденімен, медальдармен Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасымен марапатталған. |
Қоңыр – Аршалы өзенінің оң саласы.
## Географиялық орны
Ақмола облысы Сандықтау және Бұланды аудандары жерімен ағады.
## Бастауы
Жақсытүкті тауының сілемдерінен бастау алып, Новобратское ауылының тұсында Аршалы өзеніне оң жағынан құяды.
## Гидрологиясы
Ұзындығы 70 км, су жиналатын алабы 845 км2. Өзеннің су жиналатын жоғарғы бөлігі негізі қатпарлы келген жазық, төменгі ағысы делювийлі-пролювийлі жазық. Қар және грунт суларымен толығады. Суы жайылымдарды суландыруға, жайылмалық шалғындар мен бау-бақшаларды суғаруға пайдаланылады.
## Топырағы мен өсімдігі
Карбонатты қара топырақтан тұратын алабы жыртылған. Жыртылмаған телімдерінде қызыл қаулы-бетегелі әр түрлі шөптесіндер өскен, жайылмаларда шалғын қалыптасқан.
## Дереккөздер |
Төлеуов Асылбек Ермағанбетұлы (13 Мамыр 1941 жылы туған, Ақтөбе облысы Хромтау ауданы Ырғыз ауылы) – медицина ғылымының докторы (1990).
## Қысқаша өмірбаяны:
1964 жылы Ақтөбе мемлекеттік медициналық институтын (қазіргі Батыс Қазақстан мемлекеттік медициналық академиясы) бітірген. 1964–1983 жылдары Мәскеу қаласындағы Онкология институтының ординаторы, Батыс Қазақстан мемлекеттік медициналық академиясында ассистент, доцент.1983 жылдан кафедра меңгерушісі, проректор қызметтерін атқарады.
«Сравнительная оценка современных методов при выявлений рака легкого» тақырыбында докторлық диссертация қорғады. 70-тен астам ғылыми жарияланымның авторы. 3 өнертабыстың иегері.
## Дереккөздер: |
Үлкен Бөген, Қаттыбөген – Бөген өзенінің оң саласы.
## Географиялық орны
Түркістан облысы Бәйдібек ауданы жерімен ағады.
## Бастауы
Бастауын Қаратау жотасының оңтүстік беткейінен алып, Ақбастау ауылының оңтүстік-батысында Балабөген өзенімен қосылып, Бөген өзеніне құяды.
## Гидрологиясы
Ұзындығы 60 км, су жиналатын алабы 543 км2. Өзен арнасы толығымен дерлік тау шатқалымен ағады. Суы егістікке пайдаланылады.
## Дереккөздер |
Абдулразак Гурна (суах. 'және ағылш. Abdulrazak Gurnah, араб.: عبد الرزاق گرناہ;1948, Занзибар, Занзибар) — ағылшын тілінде жазатын танзаниялық жазушы. Ұлыбританияда тұрады. Әдебиет бойынша Нобель сыйлығының иегері (2021).
Ол Букер және Уитбред жүлделерінің қысқа тізіміне енгізілген «Жұмақ» (1994), Букер сыйлығының ұзақ тізіміне енгізілген «Дезертирлік» (2005) және «Теңіз жағасында» (2001) авторы Los Angeles Times Book Prize үшін романдарының авторы.
## Өмірбаяны
1948 жылы Занзибар аралында араб текті мұсылман отбасында дүниеге келген. 1968 жылы Занзибардағы арабтарға қарсы көңіл-күйге байланысты ол Ұлыбританияға көшіп, сонда оқуын жалғастырды. 1980 жылдан 1982 жылға дейін Нигериядағы Байеро университетінде дәріс оқыды. 1982 жылы Ұлыбританияның Кент университетінде докторлық диссертациясын қорғады. 1985 жылы ол өзінің альма-матерінде оқытушы болып қабылданып, отаршылдықтан кейінгі әдебиет пен диаспора жазушыларының, ең алдымен, Шығыс Африкадағы, Үндістандағы және Кариб теңізіндегі британдық колониялардың шығармашылығы туралы лекциялар курсын оқыды. Қазіргі уақытта профессор ретінде Кент университетінің ағылшын тілі кафедрасының аспирантурасын басқарады.
Ол Африка әдебиеті туралы екі томдық очерктер жинағының басқарушы редакторы болды. Ол Салман Рушдидің серігі мен Васафири журналының редакторы. Видиадхар Сураджпрасад Найпаул, Салман Рушди және Зои Уикомб қоса алғанда, бірқатар қазіргі заманғы пост-колониалдық жазушылары туралы зерттеулердің авторы
2021 жылы ол әдебиет саласындағы Нобель сыйлығын «отаршылдықтың салдарын және мәдениеттер мен континенттер арасындағы тұңғиықтағы босқын тағдырын ымырасыз және жанашырлықпен зерттегені үшін» алды.
## Шығармалары
* «Сапар туралы естелік» (ағылш. Memory of Departure, 1987)
* «Қажылар жолы» (ағылш. Pilgrims Way, 1988)
* «Дотти» (ағылш. Dottie, 1990)
* «Жұмақ» (ағылш. Paradise, 1994)
* «Үнсіздікпен масаттану»ағылш. Admiring Silence, 1996)
* «Теңіз жағасында» (ағылш. By the Sea, 2001)
* «Шөл» (ағылш. Desertion, 2005)
* «Менің анам Африкадағы фермада тұратын» (ағылш. My Mother Lived on a Farm in Africa, 2006) — қысқа әңгімелер жинағы
* «Соңғы сыйлық» (ағылш. The Last Gift, 2011)
* «Қиыршықтас жүрек» (ағылш. Gravel Heart, 2017)
## Дереккөздер |
* Қаршығалы – Солтүстік Балқаш алабындағы өзен.
* Қаршығалы – Шу алабындағы өзен. |
Негізгі ұғым:
* Қаршыға – қаршыға тұқымдасына жататын жыртқыш құс.
Таулар:
* Қаршыға – Күршім жотасының оңтүстік-батысындағы шоқылы тау.
* Қаршыға – Тарбағатай жотасының солтүстік бөлігіндегі тау массиві. |
Қарабұтақ – Шалқар алабындағы өзен.
## Географиялық орны
Ақтөбе облысының Әйтеке би ауданы жерімен ағады.
## Гидрологиясы
Ұзындығы 70 км, су жиналатын алабы 963 км2. Жайылмасы тек төменгі ағысында бар, ені 1,5 км-ге дейін жетеді. жауын-шашын, жер асты суларымен толығады. Көктемде 15 күндей тасиды. Көп жылдық орташа су ағымы 0,37 м3/с. Жайылмасы шабындық ретінде, суы мал суаруға пайдаланылады.
## Бастауы
Бастауын Мұғалжар тауының солтүстік беткейінен алады. Тоқабайащысай және Ортаащысай өзендерінің қосылуынан пайда болып, Аралтоғай ауылы тұсында Ырғыз өзеніне оң жағынан құяды.
## Дереккөздер |
* Қанжығалы – Қалқұтан алабындағы көл.
* Қанжығалы – Қызылтас тауларының оңтүстік-батысындағы шоқылы таулар.
* Қанжығалы – Орта жүз Арғын тайпасының бір руы. |
Ринат Рифхатұлы Зайытов (17 қараша 1983 жыл, Аягөз, Абай облысы) — қазақстандық айтыскер, суырып-салма және жазбаша ақын, актёр, филолог, мемлекеттік қайраткер, 2023 жылдан бастап Қазақстан Мәжілісі VII-шақырылымының депутаты.
## Өмірбаяны
Шыққан тегі Орта жүз құрамындағы Найман тайпасының Қаракерей руының Мұрын бөлімі.
М. Төлебаев атындағы музыка колледжінің «Драмалық театр актері» мамандығы бойынша тәмамдаған. Семей Мемлекеттік педагогикалық институтында филолог мамандығын алып шықты. «Тазша бала» атты жас сықақшылар республикалық конкурсының жеңімпазы (2001 жыл).
Телевизиядағы алғашқы қадамы Семей қаласының жергілікті каналындағы «ТТТ» әзіл-сықақ бағдарламасымен басталған.
Ол 2001-2008 жылдар арасындағы аймақтық, республикалық және халықаралық айтыс додаларының жеңімпазы.2008-2010 жылдар аралығында республикалык айтыстағы дүлдүл жеңімпазы.
Аягөз ауданының құрметті азаматы; «Астана қаласының дамуына қосқан үлесі үшін» медалінің иегері.
Бос уақытында бильярд, футбол ойнап, аңшылыққа шыққанды ұнатады. Сүйікті фильмі - «Однажды в Мексике» болса, Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясы – сүйіп оқыр кітабы болып табылады.
## Дереккөздер |
Герелер (кран) — Кот-д’Ивуар мен Либериядағы кру тобындағы африкалық халықтардың бірі. Олардың саны: Кот-д’Ивуарда – 520 мың адам, Либерияда – 180 мың адам.
## Тілі
Гере тілінде сөйлейді.
## Діні
Көпшілігі дәстүрлі нанымдарды ұстанады, христиандар (протестанттар мен католиктер) және сүнниттік мұсылмандар бар.
## Тарихы
Этногенетикалық аңыздарға сүйенсек, олар XIV-XV ғасырларда Либерия аймағына солтүстік-шығыстан және қазіргі Кот-д'Ивуардан қоныс аударған Бұл көші-қон ортағасырлық империялар ыдырағаннан кейін Батыс Суданнан этникалық топтардың эмиграциялануы нәтижесінде жергілікті халыққа қысым жасаумен, сондай-ақ аймақтық соғыстардың күшеюімен байланысты болды.1970 жылдардың аяғында Либерия қызу азаматтық толқуларға тап болды, шиеленіс 1980 жылы 12 сәуірде төңкеріспен аяқталды, онда гере этникалық тобының мүшесі және төңкеріс тобының жетекшісі Самуэль Каньон Доу билікті басып алып, Либерияның бірінші жергілікті басшысы және мемлекет басшысы болды. Доу 1990 жылы биліктен шеттетілгенімен, азаматтық соғыс 1996 жылы Чарльз Тейлор президенттікке үміткер болып, 1997 жылғы жалпы сайлауда жеңіске жеткенге дейін ресми түрде аяқталмады.2003 жылы гере тайпасының мүшелері Тейлорға қарсы Либериядағы Демократия үшін қозғалыс (MDL) көтерілісшілер тобын құрды. Бұл топ екінші азаматтық соғыстың соңында бітімгершілік келісімі аясында тарады.
## Кәсібі
Дәстүрлі кәсібі - қолмен атқарылатын егіншілік (маниок, күріш, жүгері, ямс, банан, таро, жержаңғақ). Кейбір бөлігі кофе плантацияларында жалдамалы жұмыс істейді. Қолөнерден (тас және ағаш ою, ағаш мүсін жасау, маскалар, тұрмыстық ыдыстар, т.б.), ұсталық, қыш бұйымдарын жасау дамыған.
## Өмір салты
Дәстүрлі қоғамдық ұйымның негізін ауылдық және үлкен отбасылық қауымдар, патрилинейлік рулар, жас ерекшелік институттар және жасырын одақтар құрайды. Неке вирилокальды, полигиния (көп әйел алушылық), левират, сорорат кездеседі, инициация ырымы сақталған.Табиғат пен ата-баба күштерінің культі, сиқыр мен бақсылыққа сену тән.
Елді мекендері жинақы орналасқан. Тұрғын үйлері тік бұрышты, қабырғалары тоқылған, балшықпен сыланған, төбесі пальма жапырақтарынан немесе сабаннан жабылған.
Дәстүрлі киімдері – белге оралған таңғыш, белдік.
Негізгі тағамдары - күріш ботқасы, бәліш, банандар, қайнатылған, қуырылған және пісірілген түйнектер мен көкөністер.
## Дереккөздер |
* Мәшһүр Жүсіп — Павлодар облысы Баянауыл ауданындағы ауыл.
* Мәшһүр Жүсіп — Түркістан облысы Сауран ауданындағы ауыл. |
Заңғар — Түркістан облысы Қазығұрт ауданы, Қақпақ ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Қазығұрт ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 14 км жерде орналасқан.
## Халқы
## Тарихы
Бірлескен Оңтүстік Қазақстан облыстық мәслихатының 2011 жылғы 21 қыркүйектегі N 44/436-IV Шешімі және Оңтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің 2011 жылғы 7 қарашадағы N 294 Қаулысымен құрылды.
## Дереккөздер |
* Заңғар — Павлодар облысы Баянауыл ауданындағы ауыл.
* Заңғар — Түркістан облысы Сауран ауданындағы ауыл.
* Заңғар — Қызылорда облысындағы төбе.
* Заңғар — Қызылорда облысындағы көне қалашық.
* Заңғар — Алматы қаласындағы ірі дүкен.
* Заңғар көшесі — Алматы қаласындағы көше.
* Заңғар — естелік-кітап. |
Қазақстан футзал қауымдастығы (KFA, ағылш. Kazakhstan Futsal Association) — Қазақстандағы футзалдан ұлттық біріншіліктер мен чемпионаттарды ұйымдастыру және өткізумен айналысатын коммерциялық емес ұйым. Қауымдастық Қазақстан футбол федерациясымен арадағы келісім-шарт негізінде футзалдан жоғарғы лига ойындары мен Футзалдан Қазақстан кубогы ойындарын өткізеді.
## Тарихы
2022 жылы төрт жыл өткеннен кейін Қазақстан футзал қауымдастығының жұмысы қайта басталды. Оның басшысы болып педагог, Алматы мемлекеттік энергетика және электр технологиялары колледжінің директоры Төлеуғали Тайтөлеев тағайындалды. Қазақстан футбол федерациясы (ҚФФ) мен Футзал қауымдастығы арасында келісімшарт жасалып, оған сәйкес ҚФФ Қазақстан чемпионатын, Кубогын және Суперкубогын өткізу өкілетін береді.
2023 жылы Қазақстан футзал ассоциациясының жаңа президенті сайланды. Қауымдастықтың жаңа басшысы болып Талғат Қосмұхамбетов сайланды. Сонымен қатар журналист Нұрсұлтан Құрманов та қауымдастықтың медиа мәселелер бойынша вице-президенті қызметіне тағайындалды.
## Құрылымы
2022 жылдың күзінде Қауымдастық президенті болып Төлеуғали Тайтөлеев сайланды.
2023 жылдың шілдесінде Қауымдастық президенті болып Талғат Қосмұхамбетов сайланды.
2024 жылы Қазақстан футзал қауымдастығының президенті Талғат Қосмұхамбетов ҚФФ атқарушы комитетіне сайланды.
## Деректер
### Футзалдан 2024 жылғы Әлем чемпионаты
Қазақстан Ұлттық құрамасы 2024 жылғы әлем чемпионатында D тобында ойнайды. Бұл топта Қазақстан құрамасымен бірге Жаңа Зеландия, Ливия, Испания құрамалары ойнайды.
### U19 футзалдан 2025 жылғы Еуропа чемпионаты
Қазақстан футбол федерациясы Қазақстан футзал қауымдастығымен бірлесіп 19 жасқа дейінгі жасөспірімдер арасында футзалдан 2025 жылғы Еуропа чемпионатының финалдық кезеңін өткізуге өтініш берді.
Еуропа чемпионатын қабылдайтын ел туралы шешім 2024 жылдың қыркүйегінде УЕФА Атқару Комитетінің отырысында қабылданады. Өтініш қабылданған жағдайда турнир Астанада өтеді, ал Қазақстан жасөспірімдер құрамасы автоматты түрде Еуро-2025 финалдық кезеңінің қатысушысы болады. 19 жасқа дейінгі футзалдан Еуропа чемпионаты 2025 жылдың қыркүйегінде өтеді.
### Футзалдан 2026 жылғы Еуропа чемпионаты
### Футзалдан УЕФА Чемпиондар лигасы
2023-24
2024-25
Чемпиондар лигасының негізгі кезеңіне жеребе тарту рәсімі өтті. Қазақстандық «Семей» мен «Қайрат» клубтары португалияның «Спортинг» және венгриялық «Халадаi» клубтарымен бірге бір топқа енді. Матчтар 2024 жылдың 22-27 қазаны аралығында Алматыда өтеді.
## Ұйымдастыратын жарыстары
* Футзалдан Қазақстан чемпионаты
* Футзалдан Қазақстан кубогы
* Футзалдан Қазақстан U-19 біріншілігі
* Футзалдан Қазақстан U-17 біріншілігі
* Футзалдан Қазақстан U-15 біріншілігі
* Футзалдан Қазақстан U-13 біріншілігі
## Ұлттық құрама командалары
* Футзалдан Қазақстан ұлттық құрамасы
* Футзалдан Қазақстан U-19 ұлттық құрамасы
## Дереккөздер |
Сырлысай — Түркістан облысы Қазығұрт ауданы, Қақпақ ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Қазығұрт ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 23 км жерде орналасқан.
## Халқы
## Тарихы
Бірлескен Оңтүстік Қазақстан облыстық мәслихатының 2011 жылғы 21 қыркүйектегі N 44/436-IV Шешімі және Оңтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің 2011 жылғы 7 қарашадағы N 294 Қаулысымен құрылды.
## Дереккөздер |
(603) Тимандра — Негізгі белдеу тобының астероиды.
Оны 1906 жылы 16 ақпанда Джоэл Меткалф Массачусетстің Тонтон обсерваториясында ашты.
Грек мифтерінен белгілі болған кейіпкердің құрметіне орай аталды.
## Дереккөздер
## Тағы қараңыз
* Астероидтар тізімі (601—700) |
(604) Текмесса — Негізгі белдеу тобының астероиды.
Оны 1906 жылы 16 ақпанда Джоэл Меткалф Массачусетстің Тонтон обсерваториясында ашты.
Грек мифтерінен белгілі болған кейіпкердің құрметіне орай аталды.
## Дереккөздер
## Тағы қараңыз
* Астероидтар тізімі (601—700) |
Диқан — Түркістан облысы Қазығұрт ауданы, Жігерген ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Қазығұрт ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 35 км жерде орналасқан.
## Халқы
## Тарихы
Ауыл Бірлескен Оңтүстік Қазақстан облыстық мәслихатының 2010 жылғы 25 маусымдағы N 31/317-IV Шешімі және Оңтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің 2010 жылғы 12 шілдедегі N 253 Қаулысымен құрылды.
## Дереккөздер |
Аяқши — Қарағанды облысы Шет ауданы, Ақжал кенттік әкімдігі құрамындағы ауыл.
## Тарихы
Бірлескен Қарағанды облысы әкімдігінің 2010 жылғы 07 маусымдағы N 16/02 қаулысы және Қарағанды облыстық мәслихатының XХV сессиясының 2010 жылғы 17 маусымдағы N 309 шешімімен елді мекен ауыл санатына жатқызылды.
## Халқы
## Дереккөздер |
Мәриям Жансұлтанқызы Сейдалина (1891 жыл - 1916 жыл) — қазақ қыздарынан шыққан тұңғыш журналистердің бірі, "Айқап" журналының корректоры.
## Өмірбаяны
Мәриям Сейдалина – белгілі заңгер Жансұлтан Сейдалиннің қызы. "Айқап" журналының корректоры, әрі журналисі болған. Сол уақыттағы білімді қыздар Сақыпжамал Тілеубайқызы, Күлайым Өтегеновамен бірге әйелдердің тең құқықтығы, қазақ әйелдерін азат ету, балалар мен аналарды қорғау проблемасын көтерген. Жастайынан өлең шығара бастады. «Айқап» журналына ұлт жоғын жоқтаған мақалаларымен қатар, «Зарлау», «Көздер», «Тұр, қазақ!» секілді отты жырларын жариялады.
Алаш қозғалысының қайраткері, заңгер, Санкт-Петербург университетінің түлегі Сейілбек Жанайдаровқа тұрмысқа шыққан. Сөйтіп, екеуі 1916 жылы Бірінші дүниежүзілік соғысқа аттанды. Ол жақта майдандағы қазақтарға қамқор болды. Алайда Мәриям сол майдан даласында дүние салды. Невель қаласында жерленді.
## Еңбектері
Тұр, қазақ!
Тұр енді, қазақ, ұйқыдан,
Ұйықтайтын емес бұл заман.
Домбыра тартып, сауық құрған
Келмеске кеткен ол заман.
Болма жалқау, қазағым,
Жалқаулық ерге пайдасыз.
Түсерсің бір күн тозаққа,
Надан болсаң айласыз.
Өкінішке қалып жүрме,
Алты Алаш қазақ баласы.
Қаптап қала, жеріңді,
Айырылды елдің аласы.
Өткен заман қайтар деп,
Көз жасыңды құр төкпе.
Атқан оғың жанар деп,
Көз талдырма, құр күтпе!
## Дереккөздер |
(702) Алауда — Негізгі белдеу тобының астероиды.
Оны 1910 жылы 16 шілдеде Джозеф Хелффрич Гейдельберг обсерваториясында ашты.
Астероидтың аты шалғындық бозторғайлар туысының латынша аталуынан шықты.
* Күн жүйесіндегі орны:
*
*
## Серігі
2007 жылы астероидтың серігі бар екені анықталды. Оның аты Пичи-унем (кішкентай құс) деп қойылды.
Ол астероидты 4,91 күнде айналады, одан 1226,5±24 шақырым қашықтықта орналасқан. Өз диаметрі 3,5 шақырымға жуық.
## Дереккөздер
## Тағы қараңыз
* Астероидтар тізімі (701—800) |
(808) Мерксия — Негізгі белдеу тобының астероиды.
Оны 1901 жылы 11 қазанда Луиджи Карнера Гейдельберг обсерваториясында ашты.
Гейдельберг университетінде теология профессоры болған Адальберт Меркстің құрметіне орай аталды.
Спектроскопиялық зерттеулер бұл астероидтың кальцийлі пироксендерге мен оливинге бай екенін аңғартты, яғни ол магмалық үрдістерден пайда болды, демек бұрын үлкен аспан денесінің бөлігі болғанын білдіреді.
## Дереккөздер
## Тағы қараңыз
* Астероидтар тізімі (801—900) |
Бастапқыда Сирияда өтуге жоспарланған, кейін ол елдегі саяси тұрақсыздық үшін Оңтүстік Кореяның Инчхон қаласында 2011 жылы тамыздың 4 мен 12 аралығында өткізілген. Жарыста олимпиадаға жолдама берілмегенімен, Азия елдері құрамалары үшін Әлем біріншілгіне дайындық ретінде маңызды дода болып табылады. Оңтүстік Корея құрамасынан басқа елдер жарысқа екінші құрамаларын әкелді, дегенмен де Бейжің 2008 Олимпиадасының күміс жүлдегері Жанг Жилей сияқты жұлдыздар да болды.Оңтүстік Кореяның Инчхон қаласында бокстан ересектер арасында ХХVІ Азия чемпионатына Азияның 24 елінен 200-ге жуық боксшылар қатысты.
## Қазақстан құрамасы бұл жарысқа екінші нөмірлі боксшыларын жіберді
* 49 кг. Азамат Исақұлов,
* 52 кг. – Ілияс Сүлейменов (күміс),
* 56 кг. – Мәди Шолақов,
* 60 кг. – Айдар Өмірзақов, (алтын)
* 64 кг. – Алмасбек Әлібеков,
* 69 кг. – Рустам Сыбаев (күміс),
* 75 кг. – Дәурен Елеусінов,
* 81 кг. – Арман Рысбек (қола),
* 91 кг. – Данияр Үстембаев,
* +91 кг. – Досжан Оспанов (алтын).
## Марапаттарды бөлу
## Жалпы есеп
## Сыртқы сілтемелер
* Азия чемпионаты ресми жабылды
* Хаттама |
1-8 шілде аралығында Иорданияның астанасы Амман қаласында бокстан 2013 жылғы Азия чемпионаты өтті.
Жарысқа Иордания ханзадасы Хүсейін ибн Абдулла келді.
## Марапаттарды бөлу
## Медалдар кестесі
## Қатысушы мемлекеттер
## Төрешілер
## Сілтеме
* Статистика |
Орта Бөрте (Уртабуртя) — Ресейдегі өзен. Орынбор облысы жер аумақтарынан ағып өтеді. Өзен сағасы Урал өзенінің сол жағалауынан 1480 км қашықтықта орналасқан. Өзен ұзындығы 115 км-ді құрайды.
## Су реестрінің мәліметтері
Ресей мемлекеттік су тізілімінің мәліметі бойынша Жайық су алабы өңіріне жатады, өзеннің сушаруашылық бөлігі — Жайық өзені Орск қаласынан Сакмара өзенінің құйылысына дейін. Өзен саласы — Саласы болмайды, өзен алабы — Жайық (су алабының Ресейдегі бөлігі).
Ресей су ресурстары федералды агенттігі дайындаған РФ аумағын сушаруашылығы бойынша аудандастыру жөніндегі геоақпараттық жүйе мәліметтері бойынша:
* Мемлекеттік су тізіліміндегі су нысанының коды — 12010000812112200004461
* Гидрологиялық тұрғыдан зерттелу (ГЗ) коды — 112200446
* Су алабының коды — 12.01.00.008
* ГЗ томының нөмірі — 12
* ГЗ бойынша шығарылуы — 2
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Ресей Федерациясы Табиғи ресурстар және экология министрлігі Мұрағатталған 26 мамырдың 2015 жылы. |
Мәриям Жансұлтанқызы Сейдалина (1891 жыл - 1916 жыл) — қазақ қыздарынан шыққан тұңғыш журналистердің бірі, "Айқап" журналының корректоры.
## Өмірбаяны
Мәриям Сейдалина – белгілі заңгер Жансұлтан Сейдалиннің қызы. "Айқап" журналының корректоры, әрі журналисі болған. Сол уақыттағы білімді қыздар Сақыпжамал Тілеубайқызы, Күлайым Өтегеновамен бірге әйелдердің тең құқықтығы, қазақ әйелдерін азат ету, балалар мен аналарды қорғау проблемасын көтерген. Жастайынан өлең шығара бастады. «Айқап» журналына ұлт жоғын жоқтаған мақалаларымен қатар, «Зарлау», «Көздер», «Тұр, қазақ!» секілді отты жырларын жариялады.
Алаш қозғалысының қайраткері, заңгер, Санкт-Петербург университетінің түлегі Сейілбек Жанайдаровқа тұрмысқа шыққан. Сөйтіп, екеуі 1916 жылы Бірінші дүниежүзілік соғысқа аттанды. Ол жақта майдандағы қазақтарға қамқор болды. Алайда Мәриям сол майдан даласында дүние салды. Невель қаласында жерленді.
## Еңбектері
Тұр, қазақ!
Тұр енді, қазақ, ұйқыдан,
Ұйықтайтын емес бұл заман.
Домбыра тартып, сауық құрған
Келмеске кеткен ол заман.
Болма жалқау, қазағым,
Жалқаулық ерге пайдасыз.
Түсерсің бір күн тозаққа,
Надан болсаң айласыз.
Өкінішке қалып жүрме,
Алты Алаш қазақ баласы.
Қаптап қала, жеріңді,
Айырылды елдің аласы.
Өткен заман қайтар деп,
Көз жасыңды құр төкпе.
Атқан оғың жанар деп,
Көз талдырма, құр күтпе!
## Дереккөздер |
Рәтбай Мырзақұлов (1 ақпан 1954 жылы, Г. Димитров атындағы совхоз,Тақтакөпір ауданы, Қарақалпақ АКСР, Өзбек КСР, КСРО) – белгілі қазақ ғалымы, физик-теоретик, физика-математика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық ғылым академиясының академигі.
## Өмірбаяны
### Балалық шағы
Рәтбай Мырзақұлов 1954 жылы 1 ақпан күні КСРО, Өзбек КСР, Қарақалпақ АКСР, Тахтакөпір ауданы, Г. Димитров атындағы совхозда (қазіргі Қоңыраткөл ауылы) қазақ шаруасының отбасында дүниеге келген. Ұлты - қазақ. Руы - жолшара. Жолшара - Кіші жүз, Әлімұлының Шекті руынан. Әкесі - Қаражанов Мырзақұл, анасы - Пәрменова Қағаз. Сондықтан оның екінші аты жөні - Ратбай Кагазович Мырзакулов. Рәтбай Мырзақұлов 1971 жылы өз ауылындағы №18 қазақ орта мектебін бітірді. Ол 1972 жылы С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің физика факультетіне түсіп, оны 1979 жылы бітірді. Оның балалық және жастық шағы Қызылқұм (шөл)індегі осы кішкентай шаруа ауылында өтті. Қызылқұм шөлі — Әмудария мен Сырдария өзендерінің аралығында, қазіргі үш мемлекеттің (Өзбекстан, Қазақстан және Түркіменстан) жерінде орналасқан құмды алқап. Негізінен қазақ шаруалары мекендегендіктен, Қызылқұм шөлін кейде "Қазақ Сахарасы" депте атайды. Қазіргі тілмен айтқанда, Рәтбайдың ең жақсы көретін хоббиы қой бағу. Балалық кезде ауылда қой баққанды жақсы көретін.
### Оқуы: мектеп, университет және аспирантура
Рәтбай Мырзақұлов 1971 жылы өз ауылындағы №18 қазақ орта мектебін бітірді. Мектеп бітіргенсоң, ол Алматыға келіп С.М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің физика факультетіне түсуге емтихан тапсырды. Үш емтиханнан [физика (ауызша)-4, математика (ауызша)-4, математика (жазба)-3] барлығы 11 балл жинап, оқуға түсе алмады. Келесі 1972 жылы (ереже өзгеріп аттестаттың орташа бағасы ескерілді және 4 емтиханы бар), барлығы 23 балл жинап университетке түсті. Төртінші курста химия пәнінен сынақтан өте алмай сессияға жіберілмеді және нәтижесінде үлгерімі бойынша университеттен шығарылды. Екі жылын жоғалтып, КазГУ-ге қайта қабылданып, оны 1979 жылы бітірді. Ол 1981-1988 жылдары Москва қаласынан 120 км қашықтықта орналасқан халықаралық ғылыми орталық "Біріккен ядролық зерттеулер институтында" (Объединённый институт ядерных исследований) тәжірімдамадан және аспирантурадан өтті. Аспирантура бітіргенсоң, 1988 жылы Москва қаласындағы "П. Лумумба атындағы Халықтар Достығы Университетінде" (Университет дружбы народов имени Патриса Лумумбы) теориялық және математикалық физика мамандығы бойынша кандидаттық диссертациясын қорғады.
### Отбасы
Үйленген. Балалары және немерелері бар. Өзі сияқты, балаларыда ғылыммен айналысады. Негізі Мырзақұловтың балалары теориялық физика және математика салысында әкесімен бірге жұмыс істейді. Олар қоғамда және ғылыми ортада "Мырзақұловтар әулеті" ("Династия Мырзакуловых") деген атпен белгілі ғылыми топты құрайды.
### Еңбек жолы
Негізгі ғылыми еңбектері астрофизика, гравитация, космология, солитондар теориясы мен бейсызық физика теориясына арналған. Ғылымдағы жаңа іргелі бағыт – бейсызық физика мен солитондар теориясын Қазақстанда дамытудың бастаушысы болды. 400-ден аса ғылыми жарияланымның, оның ішінде шет ел басылымдарында шыққан 300 мақалалардың және бірнеше монографиялардың авторы. Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым Академиясының Жоғары энергия физика институтында және Физика-техникалық институтта жұмыс істеді (Алматы). Қазір Еуразия ұлтық университетінде "Жалпы және теориялық физика" кафедрасының меңгерушісі және Еуразия халықаралық теориялық физика орталығының директоры болып істейді. Оның жетекшілігімен көптеген кандидаттық, докторлық және PhD диссертациялар орындалып, қорғалды. Ол солитондар теориясы және астрофизика, гравитация, космология бойынша әлем мойындаған ғылыми мектеп құрды. Оның шәкірттері мен ізбасарлары тек Қазақстанда ғана емес, Ресей, АҚШ, Франция, Израиль, Ұлыбритания, Италия және т.б. ғылыми орталықтарда жұмыс жасайды.
### Ғылыми дәрежелері және лауазымдары
* 1988 ж. - физика-математика ғылымдарының кандидаты (П. Лумумба атындағы Халықтар достығы университеті, Мәскеу)
* 2002 ж. - физика - математика ғылымдарының докторы
* 2010 ж. - Еуразия Ұлттық Университетінің профессоры
* 2017 ж. - ҚР Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі
* 2021 ж. - ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі
* 2022 ;. - Қазақстан Педагогикалық ғылымдар академиясының академигі
### Шетелден алған шақыртулары
## Балалары. "Династия Мырзакуловых" ғылыми тобы
Р. Мырзақұловтың шәкірттерінің арасында өз балаларыда бар. Балалары әкесінің жолын қуып, теориялық физика және математика салысында әкесімен бірге жұмыс істейді және "Мырзақұловтар әулеті" ("Династия Мырзакуловых") деген ғылыми топты құрайды. Бұл отбасылық ғылыми тобының екі мүшесі мектепті "Алтын медалмен" және екеуі "Алтын Белгіге" бітірген. "Династия Мырзакуловых" ғылыми тобының құрамында 20 дан астам физик-теоретик және математик бар. Оладың ішінде 1 физика-математика ғылым докторы, 4 физика-математика ғылым кандидаты, 6 физика және математика бойынша PhD докторлары бар. Мырзақұловтың қалған балаларымен немерелері университеттердің физика және математики мамандықтары бойынша магистратура және бакалавриаттарында оқиды. Балаларының екеуі Ұлыбританияның Глазго университетінің Математика Департаментінің (Глазго, Шотландия) және "Imperial College London" университетінің Теориялық физика Департаментінің (Лондон, Англия) магистратураларын үздік бітірген. Ағылшын университеттерінің магистратураларын бітіргеннен кейін, бұл екі баласы қазір Назарбаев университетінің физика және математика департаменттерінде жұмыс істейді. Мырзақұловтың балаларыда ғылымда табысты жұмыс істеп жүр. Мысалы қазір "Құралай теңдеуі = Уравнения Куралай = Kuralay equation" немесе "Ақбота теңдеуі = Уравнения Акботы = Akbota equation" деген терминдер ғылыми айналымға ене бастады. Бұл теңдеулер Рәтбайдың балаларының тапқан теңдеулері. Төменде, мысал ретінде, осы теңдеулердің кейбірінің түрі және оларды зерттеген мақалаларға сілтемелер келтірілген. Бұл мақалалар шет елдің жоғары деңгейдегі журналдарында жарияланған. Мысал ретінде бірнеше мақала келтіріп отырмыз:
### Құралай теңдеуі
Құралай теңдеуінің бірнеше түрі бар. Мысалы Құралай-IIA теңдеуі (Kuralay-IIA equation) мына түрде жазылады:
Бұл интегралданатын, яғни солитондық теңдеу. Осы Құралай-IIA теңдеуінің кейбір қасиеттері, мысалы, мына мақалада зерттелген:
* Breathers, rogue waves and semi-rational solutions for a Heisenberg ferromagnet-type equation. Modern Physics Letters B, 2350053 (2023). https://doi.org/10.1142/S0217984923500537
* Integrable Kuralay Equations: Geometry, Solutions and Generalizations. Symmetry 2022, 14(7), 1374. https://doi.org/10.3390/sym14071374
### Толқынай теңдеуі
Толқынай теңдеуі (Tolkynay equation) мына түрде жазылады:
Бұл Толқынай теңдеуі интегралданатын, солитондық теңдеу болып саналады. Оның кейбір қасиеттері мысалы мына мақалада зерттелген:
* Integrable Tolkynay equations and related Yajima-Oikawa type equations. Ufa Mathematical Journal. Vol.15, N1, 122-134 (2023). https://matem.anrb.ru/sites/default/files/files/vup57/Myrzakulova.pdf
### Ақбота теңдеуі
Ақбота теңдеуі (Akbota equation) былайша жазылады:
{\displaystyle {\begin{cases}S_{t}-S\times (\alpha S_{xx}+\beta S_{xt})-uS_{x}=0,\\u_{x}+S\cdot (S_{x}\times S_{t})=0.\end{cases}}}
Ақбота теңдеуі сызықтық емес интегралданатын дифференциалдық теңдеу болып саналады. Сондықтан оның Лакс жұбы, шексіз сақталу интегралдары, әртүрлі солитондық шешімдері болады. Ақбота теңдеуінің кейбір қасиеттері мысалы мына мақалада зерттелген:
* Dynamic behaviors of novel nonlinear wave solutions for the Akbota equation. Optik, Vol. 282, 170863 (2023). https://doi.org/10.1016/j.ijleo.2023.170863
## Ғылыми жетістіктері
Р. Мырзақұлов теориялық физиканың және математиканың бірнеше саласымен айналысады. Мысалы: астрофизика, космология, дифференциалдық геометрия, гравитация, солитондар теориясы, дифференциалдық теңдеулер. Ол "Мырзақұлов гравитациясы" («Гравитация Мырзакулова», "Myrzakulov gravity") деген бірнеше теория ұсынды. Сонымен қатар ол "Мырзақұлов теңдеулері" ("Уравнения Мырзакулова", "Myrzakulov equation") деген атпен танылған бірнеше дифференциалдық теңдеулер енгізді. Бұлардан басқа үндістандық ғалым М.Лакшмананмен бірлесе отырып жаңа дифференциалдық теңдеулер ұсынды. Бұл жаңа теңдеулер "Мырзақұлов-Лакшманан теңдеулері" ("Уравнения Мырзакулова-Лакшманана", "Myrzakulov-Lakshmanan equation") деген атпен белгілі. Төменде осы теңдеулермен теориялар зерттелген мақалаларға сілтемелер келтірілген.
### Мырзақұлов теңдеулері
Мырзақұлов бірнеше солитондық дифференциалдық теңдеулер ұсынған. Сол Мырзақұлов теңдеулерінің ең қарапайымы "Мырзақұлов-I теңдеуі" (Myrzakulov-I equation). Мырзақұлов-I теңдеуі былайша жазылады:
{\displaystyle {\begin{cases}iS_{t}-{\frac {1}{2}}[S,S_{xy}]-iuS_{x}=0,\\u_{x}+{\frac {i}{4}}tr(S[S_{x},S_{y}])=0.\end{cases}}}
Мырзақұлов-I теңдеуінің әртүрлі қасиеттерін математиктер зерттеп жатыр. Мысал ретінде, төменде "Мырзақұлов-I теңдеуін" (Myrzakulov-I equation) зерттеген кейбір мақалаларға сілтемелер келтірілген:
1. Chen Ha and Zhou Zi-Xiang. Darboux Transformation with a Double Spectral Parameter for the Myrzakulov-I Equation. Chinese Physics Letters, Volume 31, Number 12, 120504 (2014). https://doi.org/10.1088/0256-307X/31/12/120504
2. Hai Chen and Zi-Xiang Zhou. Global explicit solutions with n double spectral parameters for the Myrzakulov-I equation. Modern Physics Letters B, Vol. 30, No. 29, 1650358 (2016). https://doi.org/10.1142/S0217984916503589
3. Bo-Jie Deng, Hui-Qin Hao. Breathers, rogue waves and semi-rational solutions for a generalized Heisenberg ferromagnet equation. Applied Mathematics Letters,Vol. 140, 108550 (2023). https://doi.org/10.1016/j.aml.2022.108550
4. Chen Chi and Zhou Zi-Xiang. Darboux Transformation and Exact Solutions of the Myrzakulov-I Equation. Chinese Phys. Lett., Vol. 26, 080504 (2009).https://doi.org/10.1088/0256-307X/26/8/080504
### Мырзақұлов гравитация теориялары
Мырзақұлов бірнеше жаңа гравитация теорияларын үсынды және олар "Мырзақұлов гравитациясы" ("Гравитация Мырзакулова", "Myrzakulov gravity") деген атпен белгілі. Мысалы "Мырзақұлов-VIII гравитациясы" (Myrzakulov-VIII gravity) мына әсер формуласы арқылы беріледі:
{\displaystyle S={\frac {1}{2\kappa }}\int {\sqrt {-g}}d^{4}x[F(R,T,Q,{\cal {{T})+2\kappa L_{m}].}}}
Осы және басқа Мырзақұлов гравитацияларын ғалымдар зерттеуде. Сөзіміз дәйекті және дәлелді болуы үшін, мысал ретінде шет ел физиктерінің әртүрлі Мырзақұлов гравитацияларын зерттеген кейбір мақалаларына сілтемелер келтіріп отырмыз:
1. G. Papagiannopoulos, S. Basilakos, E. N. Saridakis. Dynamical system analysis of Myrzakulov gravity. Phys. Rev. D 106, 103512 (2022). https://doi.org/10.1103/PhysRevD.106.103512
2. F. K. Anagnostopoulos, S. Basilakos, E. N. Saridakis. Observational constraints on Myrzakulov gravity. Phys. Rev. D 103, 104013 (2021). https://doi.org/10.1103/PhysRevD.103.104013
3. R. Saleem, A. Saleem. Viable constraints on some Myrzakulov f(R,T,Q,T) models to study Baryon asymmetry. Chinese Journal of Physics, (2023). https://doi.org/10.1016/j.cjph.2023.01.009
### Мырзақұлов-Лакшманан теңдеулері
Р. Мырзакуловым совместно с профессором М. Лакшмананом (Индия) были предложены ряд солитонные уравнении получившие название уравнения Мырзакулова-Лакшманана (Myrzakulov-Lakshmanan equations). Эти уравнения получили признания зарубежных коллег и исследуются ими. В качестве примера приведем несколько ссылки на статьи зарубежных математиков в которых изучаются ряд уравнения Мырзакулова-Лакшманана. Вот некоторые из них:
1. Hai-Rong Wang, Rui Guo. Soliton, breather and rogue wave solutions for the Myrzakulov–Lakshmanan-IV equation. Optik, Volume 242, 166353 (2021). https://doi.org/10.1016/j.ijleo.2021.166353
2. Xiao-Qi Cui, Xiao-Yong Wen, Bing-Jiang Zhang. Modulational Instability and Location Controllable Lump Solutions with Mixed Interaction Phenomena for the (2+1)-Dimensional Myrzakulov-Lakshmanan-IV Equation. Journal of Nonlinear Mathematical Physics (2022). https://doi.org/10.1007/s44198-022-00094-1
## Библиометрикалық параметрлері
В настоящее время Р. Мырзакулов имеет следующие наукометрические параметры согласно международному базу данных Scopus: https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=6602747360
* Индекс Хирша = 47. https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=6602747360
* Индекс цитируемости = 7537. https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=6602747360
* Зарубежные статьи = 292. https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=6602747360
## Марапаттары мен жетістіктері
* Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі
* әл-Фараби атындағы ғылым және техника саласындағы Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты
* Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері
* Сәтбаев атындағы сыйлықтың иегері
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл» мерейтойлық медалі
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 25 жыл» медалі
* «Астанаға 20 жыл» медалі
* «Қазақстан Республикасының ғылымына сіңірген еңбегі үшін» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің төсбелгісі
* «әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетіне 80 жыл» медалі
* Қазақстан Республикасының "ЖОО үздік оқытушысы"
* Достижения выпускников нашего Университета! Выпускник РУДН, известный казахстанский физик Ратбай Мырзакулов получит Первую премию Top Springer Author 2015 за наибольшее количество научных статей, опубликованных в специализированных рейтинговых научных журналах издательства Springer!(қолжетпейтін сілтеме)
* Академик Европейской академии естественных наук (Германия)
* Қазақстан Педагогикалық ғылымдар академиясының академигі
## Қызықты деректер
* ЕНУ. Евразийский международный центр теоретической физики. https://enu.kz/ru/nauka/nauchno-issled-podr/evraziyskiy-mezhdunarodnyy-tsentr-teoreticheskoy-fiziki-emtstf/ Мұрағатталған 22 сәуірдің 2023 жылы.
* Мырзакулов Ратбай. Myrzakulov Ratbay. Статьи в ResearchGate: https://www.researchgate.net/profile/Ratbay-Myrzakulov/research
* Мырзакулов Ратбай. https://enu.kz/ru/lica-enu/myrzakulov-ratbay/ Мұрағатталған 29 сәуірдің 2023 жылы.
* Мырзакулов Ратбай. Myrzakulov Ratbay. Статьи в Архиве Cornell University: https://arxiv.org/search/?query=myrzakulov&searchtype=author&source=header
* Мырзакулов Ратбай. https://enu.kz/ru/lica-enu/myrzakulov-ratbay/ Мұрағатталған 29 сәуірдің 2023 жылы.
## Selected Publications
Рәтбай Мырзақұлов жалпы 400-ге жуық ғылыми жұмыс жазған, соның ішінде 300 дей ғылыми жұмысы шет елдің беделді, импакт-факторлары жоғары, квартилдері Q1 және Q2 ғылыми журналдарында жарияланған. Мырзақұловтың ғылыми жұмыстарының толық тізімін мына дереккөздерінен табуға болады:
* https://arxiv.org/search/?query=myrzakulov&searchtype=author&source=header
* https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=6602747360)
* https://www.researchgate.net/profile/Ratbay-Myrzakulov/research
Төменде шет елдің беделді, импакт-факторлары жоғары, квартилдері Q1 және Q2 ғылыми журналдарында шыққан, Мырзақұловтың ғылыми жұмыстарының бірнешеуі, мысал ретінде, келтірілген:
* G. Cognola, R. Myrzakulov, L. Sebastiani, S. Zerbini. Einstein gravity with Gauss-Bonnet entropic corrections. Phys. Rev. D, 88, 024006 (2013). https://doi.org/10.1103/PhysRevD.88.024006
* Myrzakulov R. F(T) gravity and k-essence. General Relativity and Gravitation, v.44, N12, 3059-3080 (2012). https://doi.org/10.1007/s10714-012-1439-z
* D. Iosifidis, N. Myrzakulov, R. Myrzakulov. Metric-Affine Version of Myrzakulov F(R,T,Q,T) Gravity and Cosmological Applications. Universe, Vol.7, N8, 262 (2021). https://doi.org/10.3390/universe7080262
* R. Myrzakulov, O. Pashaev, Kh. Kholmurodov. Particle-Like Excitations in Many Component Magnon-Phonon Systems. Physica Scripta, Vol. 33, N4, 378 (1986). https://doi.org/10.1088/0031-8949/33/4/013
* Myrzakulov R. Cosmology of F(T) gravity and k-essence. Entropy, v.14, N9, 1627-1651 (2012). https://doi.org/10.3390/e14091627
* K. Bamba, R. Myrzakulov, S. Nojiri, S. Odintsov. Reconstruction of f(T) gravity: Rip cosmology, finite-time future singularities, and thermodynamics. Phys. Rev. D, 85, 104036 (2012). https://doi.org/10.1103/PhysRevD.85.104036
* Myrzakulov R. Knot Universes in Bianchi Type I Cosmology. Advances in High Energy Physics, v.2012, 868203 (2012). https://doi.org/10.1155/2012/868203
* M. Lakshmanan, R. Myrzakulov, S. Vijayalakshmi, A. K. Danlybaeva. Motion of curves and surfaces and nonlinear evolution equations in (2+1) dimensions. J. Math. Phys., 39, 3765–3771 (1998). https://doi.org/10.1063/1.532466
* Myrzakulov R. Accelerating universe from F(T) gravity. European Physical Journal C, v.71, N9, 1752 (2011). https://doi.org/10.1140/epjc/s10052-011-1752-9
* A. López-Revelles, R. Myrzakulov, D. Sáez-Gómez. Ekpyrotic universes in F(R) Hořava-Lifshitz gravity. Phys. Rev. D, 85, 103521 (2012). https://doi.org/10.1103/PhysRevD.85.103521
* N. Myrzakulov, R. Myrzakulov, L. Ravera. Metric-Affine Myrzakulov Gravity Theories. Symmetry, 13(10), 1855 (2021). https://doi.org/10.3390/sym13101855
* Md. Wali Hossain, R. Myrzakulov, M. Sami, E. Saridakis. Class of quintessential inflation models with parameter space consistent with BICEP2. Phys. Rev. D, 89, 123513 (2014). https://doi.org/10.1103/PhysRevD.89.123513
* T. Harko, N. Myrzakulov, R. Myrzakulov, S. Shahidi. Non-minimal geometry–matter couplings in Weyl–Cartan space–times: f(R,T,Q,T_{m}) gravity. Physics of the Dark Universe. Vol. 34, 100886 (2021). https://doi.org/10.1016/j.dark.2021.100886
* Myrzakulov R. FRW Cosmology in F(R,T) Gravity. European Physical Journal C, v.72, N11, 2203, (2012). https://doi.org/10.1140/epjc/s10052-012-2203-y
* L. Martina, Kur. Myrzakul, R. Myrzakulov, G. Soliani. Deformation of surfaces, integrable systems and Chern–Simons theory. J. Math. Phys., 42, 1397–1417 (2001). https://doi.org/10.1063/1.1339831
* M. Duncan, R. Myrzakulov, D. Singleton. Entropic derivation of for circular motion. Physics Letters B, Vol. 703, Issue 4, 516-518 (2011). https://doi.org/10.1016/j.physletb.2011.08.027
## Дереккөздер
* Мырзакулов Ратбай. https://enu.kz/ru/lica-enu/myrzakulov-ratbay/ Мұрағатталған 29 сәуірдің 2023 жылы.
* Биография на сайте Европейской академии естественных наук
* Мырзакулов Ратбай. Модели Бозе-газа с внутренней симметрией и их связь со спиновыми и псевдоспиновыми моделями
* Профессор ЕНУ Ратбай Мырзакулов вошел в список лучших ученых мира Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы.
* ВЫПУСКНИКИ ПРОГРАММЫ «БОЛАШАК» ВОШЛИ В СПИСОК ЛУЧШИХ УЧЁНЫХ МИРА
* Профессор Ратбай Мырзакулов удостоен награды “Лидер Науки” по Центральной Азии Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы.
* Выпускники программы «Болашак» вошли в список лучших учёных мира | Jibek Joly TV
* Ученому ЕНУ Ратбаю Мырзакулову присуждена государственная премия в области науки и техники имени аль-Фараби Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы.
* Ратбай Мырзакулов избран членом редколлегии ведущего в мире научного журнала «Partial Differential Equations in Applied Mathematics» по математике Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы.
* Казахстанский ученый получил мировое признание
* Глава государства Нурсултан Назарбаев вручил Государственную премию в области науки и техники имени аль-Фараби ученому ЕНУ – Ратбаю Мырзакулову Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы.
* Награждение Ратбая Мырзакулова государственной премией в области науки и техники имени аль-Фараби
* Ратбай Мырзакулов - ученый ЕНУ в очередной раз стал лауреатом премии Top Springer Author Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы.
* Казахстанцы вошли в список лучших ученых мира
* «Лидер науки – Web of Science Awards»: ученые ЕНУ им. Л.Н. Гумилева - самые высокоцитируемые казахстанские авторы Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы.
* Поздравляем выпускника РУДН Ратбая Мырзакулова с получением Первой премии Top Springer Author 2015!(қолжетпейтін сілтеме)
* Ученые ЕНУ в Top-50 НААР Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы.
* Работы ученого ЕНУ им. Л.Н. Гумилева названы научными шедеврами Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы.
* Направление «Физика и астрономия» ЕНУ им. Л.Н. Гумилёва – в топе лучших по областям знаний QS World University Rankings by Subject Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы.
* Ученый ЕНУ Ратбай Мырзакулов удостоен премии Scopus Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы.
* Профессор ЕНУ седьмой год подряд первый в списке генерального рейтинга профессорско-преподавательского состава Республики Казахстан Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы.
* КАЗАХСТАНСКИЙ УЧЕНЫЙ ПОЛУЧИЛ МИРОВОЕ ПРИЗНАНИЕ
* Ученому ЕНУ Ратбаю Мырзакулову второй раз присуждена Премия имени К.И. Сатпаева в области науки Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы.
* Ратбай Мырзакулов - ученый ЕНУ – Лауреат Первой премии «Top Springer Author 2015» по Центральной Азии Мұрағатталған 21 сәуірдің 2023 жылы. |
Сүндетов Мағзом (1936 — 1999) Атырау облысы, Доссор кәсіпшілігінде туған.. 1956 жылы Қазақ мемлекеттік университеті филология факультетінің журналистика бөлімін тамамдаған. "
"Жазушы" баспасында редактор, аға редактор, бөлім меңгерушісі, 1990-1996 жж. "Ана тілі" баспасының бас редакторы болды.
"Еңбектегі ерлігі үшін" медалімен, Қазақ КСР жоғарғы Кеңесінің құрмет Грамотасымен марапатталған.
"Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген мәдениет қызметкері" атағын алған.
## Шығармалары
* "Балық аулай барғанда". Әңгімелер. А., ҚМКӘБ, 1963;
* "Күтем сені, Дидар". Повесть. А., «Жазушы», 1965;
* "Ескексіз қайық". Роман. А., «Жазушы», 1968;
* "Үзеңгі жолдас". Повестер мен әңгімелер. А., «Жазушы», 1969;
* "Құмдағы ауыл". Повестер мен әңгімелер. А., «Жазушы», 1973;
* "От ішіндегі адам". Повесть. А., «Жалын», 1976;
* "Қызыл ай". Роман. А., «Жазушы», 1978;
* "Еліктің лағы". Повестер мен әңгімелер. А., «Жалын», 1981;
* "Бесқонақ". Повестер мен әңгімелер. А., «Жазушы», 1985;
* "Шайтан базар". Таңдамалы. А., «Жазушы», 1997.
## Дереккөздер |
Күнсұлу Дальтонқызы Закария (1967 жылы 2 шілдеде туған) — биотехнология саласындағы қазақстандық ғалым, биология ғылымдарының докторы, профессор, академик, Президенттің ғылым және инновация мәселелері жөніндегі кеңесшісі. 2023-2024 жылдары Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Қазақ ұлттық ғылым академиясының президенті.
## Білімі
1989 жылы Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе мемлекеттік университетін, 2022 жылы М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетін бітірген.
Оңтүстік Кореядағы K-Water компаниясында және Италиядағы Венеция халықаралық университетінде тағылымдамадан өтіп, оқыды.
## Еңбек жолы
Еңбек жолын 1989 жылы М.Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік медицина университетінің Биологиялық химия кафедрасының ассистенті болып бастаған.
1989-2006 жж. бірқатар жоғары оқу орнында ғылыми және ғылыми-педагогикалық қызмет атқарды.
2006-2008 жж. – Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігі Орталық аппаратының бас маманы, бас сарапшысы.
2008-2013 жж. – «Ұлттық биотехнология орталығы» республикалық мемлекеттік кәсіпорны Ғылым департаментінің директоры.
2013-2018 жж. – «Республикалық микроорганизмдер коллекциясы» республикалық мемлекеттік кәсіпорны бас директорының ғылым жөніндегі орынбасары.
2018-2022 жж. – «Биологиялық қауіпсіздік проблемалары ғылыми-зерттеу институты» республикалық мемлекеттік кәсіпорнының бас директоры.
2022 жылдың 16 тамызы – 2023 жылдың 12 сәуірі аралығында «QazBioPharm» Ұлттық холдингі» АҚ бас директоры қызметін атқарды.
2023 жылдың 12 сәуірі – 2024 жылдың қаңтары аралығында Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы «Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясы» КеАҚ басқармасының президенті болды.
2024 жылғы 22 қаңтарда Мемлекет басшысының Өкімімен Қазақстан Республикасы Президентінің ғылым және инновациялар жөніндегі кеңесшісі қызметіне тағайындалды.
## Ғылымға қосқан үлесі
Ғылыми-техникалық бағдарламаларға, соның ішінде 200-ден астам ғылыми жобаға жетекшілік етті. 250-ден астам ғылыми еңбектің авторы, соның ішінде бірнеше мақаласы халықаралық дәрежедегі ғылыми журналдарда жарияланған. Патенттелген 47 өнертабыстың және 2 халықаралық патенттің авторы. Сондай-ақ өндіріске енгізілген вакциналардың, сынақ-жүйелерінің, биоөнімдердің 18 инновациялық технологиясын әзірлеген. Иммунобиологиялық препараттарды шығаратын Орталық Азиядағы бірінші толық циклді зауыттың технологиялық желісі бойынша кеңесшісі және сарапшысы.
## Атақтары мен марапаттары
Биология ғылымдарының кандидаты (1995), биология ғылымдарының докторы (2002) ғылыми дәрежелері және доцент, қауымдастырылған профессор (1998), профессор (2020) ғылыми атақтары бар.
Дарынды жас ғалымдарға арналған мемлекеттік стипендияның иегері (2002-2003).
Әл-Фараби атындағы Ғылым және техника саласында мемлекеттік сыйлықтың лауреаты (2021).
Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген өнертапқышы.
«Халық алғысы» медалімен (2020), «Құрмет» орденімен (2023) марапатталған.
Ұлытау облысының Құрметті азаматы (2023).
## Дереккөздер |
Садовое — Батыс Қазақстан облысы Бәйтерек ауданы, Мичурин ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Перемётное ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 35 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғылықты халқы болмаса, 2009 жылы тұрғындар саны 48 адамды (23 ер адам және 25 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Галицино — Батыс Қазақстан облысы Бәйтерек ауданы, Дариян ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Перемётное ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 67 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғылықты халқы болмаса, 2009 жылы тұрғындар саны 6 адамды (3 ер адам және 3 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Абай — Батыс Қазақстан облысы Бәйтерек ауданы, Мичурин ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Перемётное ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 18 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 47 адам (23 ер адам және 24 әйел адам) болса, 2009 жылы 19 адамды (9 ер адам және 10 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Асерчево — Батыс Қазақстан облысы Бәйтерек ауданы, Зелёнов ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Перемётное ауылынан батысқа қарай 23 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 146 адам (73 ер адам және 73 әйел адам) болса, 2009 жылы 8 адамды (4 ер адам және 4 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Соколовка — Батыс Қазақстан облысы Бәйтерек ауданы, Атамекен ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Перемётное ауылынан солтүстік-батысқа қарай 29 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 130 адам (66 ер адам және 64 әйел адам) болса, 2009 жылы 11 адамды (7 ер адам және 4 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Чулпан — Батыс Қазақстан облысы Бәйтерек ауданы, Рубёжин ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Перемётное ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 75 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғылықты халқы болмаса, 2009 жылы тұрғындар саны 21 адамды (13 ер адам және 8 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Белоглинка — Батыс Қазақстан облысы Бәйтерек ауданы, Шалғай ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Перемётное ауылынан солтүстікке қарай 35 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 390 адам (188 ер адам және 202 әйел адам) болса, 2009 жылы 11 адамды (6 ер адам және 5 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Усихино — Батыс Қазақстан облысы Бәйтерек ауданы, Перемётный ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2014 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Перемётное ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 13 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 219 адам (112 ер адам және 107 әйел адам) болса, 2009 жылы 51 адамды (28 ер адам және 23 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Жайықбай — Батыс Қазақстан облысы Тасқала ауданы, Мереке ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Тасқала ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 80 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 40 адам (23 ер адам және 17 әйел адам) болса, 2009 жылы 10 адамды (3 ер адам және 7 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Комсомольское — Батыс Қазақстан облысы Тасқала ауданы, Қосшы ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Тасқала ауылынан оңтүстікке қарай 63 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 88 адам (48 ер адам және 40 әйел адам) болса, 2009 жылы 25 адамды (15 ер адам және 10 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Карташово — Батыс Қазақстан облысы Тасқала ауданы, Мереке ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Тасқала ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 85 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 67 адам (32 ер адам және 35 әйел адам) болса, 2009 жылы 18 адамды (11 ер адам және 7 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Үлгілі — Батыс Қазақстан облысы Шыңғырлау ауданы, Қызылкөл ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Шыңғырлау ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 28 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 77 адам (36 ер адам және 41 әйел адам) болса, 2009 жылы 22 адамды (10 ер адам және 12 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Отрадное — Батыс Қазақстан облысы Шыңғырлау ауданы, Ақшат ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Шыңғырлау ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 63 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 165 адам (89 ер адам және 76 әйел адам) болса, 2009 жылы тұрғылықты халқы болмады.
## Дереккөздер |
Жаңаталап — Батыс Қазақстан облысы Теректі ауданы, Долин ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Теректі ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 25 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 152 адам (78 ер адам және 74 әйел адам) болса, 2009 жылы 3 адамды (2 ер адам және 1 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Юбилейное — Батыс Қазақстан облысы Шыңғырлау ауданы, Ақшат ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Шыңғырлау ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 83 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 69 адам (41 ер адам және 28 әйел адам) болса, 2009 жылы 6 адамды (4 ер адам және 2 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Қарағайлы ауылдық округі — Алматы облысы Қарасай ауданында болған әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Қарағайлы, Қарғалы, Құрамыс, Рахат ауылдары кірді. Орталығы – Қарағайлы ауылы болды.
## Халқы
2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 13876 адамды құрайды.
## Дереккөздер |
Ақсай ауылдық округі — Алматы облысы Қарасай ауданында болған әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Теректі, Алғабас ауылдары кірді. Орталығы – Теректі ауылы болды.
## Халқы
2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 10719 адамды құрайды.
## Дереккөздер |
Ақсай — Батыс Қазақстан облысы Теректі ауданы, Долин ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Теректі ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 21 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 163 адам (82 ер адам және 81 әйел адам) болса, 2009 жылы 2 адамды (барлығы ер адам) құрады.
## Дереккөздер |
Таусамалы ауылдық округі — Алматы облысы Қарасай ауданында болған әкімшілік бірлік. 2007 жылға дейін Каменка ауылдық округі деп аталған.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Таусамалы, Ақжар, Жаңатұрмыс, Наурыз, Тастыбұлақ, Таужолы, Шұғыла ауылдары кірді. Орталығы – Таусамалы ауылы болды. 2016 жылы Жаңатұрмыс ауылы Райымбек ауылдық округіне берілді.
## Халқы
2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 28093 адамды құрайды.
## Дереккөздер |
КОКП облыстық комитеті (облком) (орыс. Областной комитет КПСС) — КОКП облыстық конференциялары аралығындағы КОКП республикалық (АКСР) немесе облыстық (автономиялы облыс) ұйымының жоғары органы. КОКП облыстық конференцияларында сайланды. Барлық облыстарда болды. КОКП облыстық комитеттері одақтас республикалар коммунистік партияларының орталық комитеттеріне (РКФСР-да 1990 жылға дейін — КОКП орталық комитетіне) бағынысты болды.
## Тарихы
1919 жылы бұрынғы РК(б)П комитеттері РК(б)П губерния ұйымдарымен ауыстырылды, 1924-1929 жылдардағы әкімшілік-аумақтық бөлініс реформасы барысында губерния ұйымдары облыстық ұйымдар болып қайта құрылды. 1990 жылы маусымда РКФСР Коммунистік партиясы құрылғаннан кейін Ресейдегі кейбір КОКП облыстық комитеттері РКФСР КП облыстық комитеттері деп аталды. Облыстық комитетпен тең мәртебеге ие болған КОКП Мәскеу қалалық комитеті атауын өзгертуден бас тартты. 1991 жылы 6 қарашада КОКП-ға тыйым салынғаннан кейін аймақтық партия ұйымдары таратылды. 1992 жылы 30 қарашада Ресейдің Конституциялық соты РКФСР Коммунистік партиясының (КОКП) бастауыш ұйымдарының қызметіне тыйым салуды алып тастады, бұл партияны Ресей Федерациясының Коммунистік партиясы ретінде қалпына келтіруге мүмкіндік берді. Облыстық (өлкелік) партия комитеттерінің қызметіне тыйым салу сақталғандықтан, оларды қайта құруға тура келді.
## Бірінші хатшы
КОКП облыстық комитетінің бірінші хатшысы – КОКП облыстық ұйымның ең жоғары лауазымды тұлғасын одақтық республика Компартиясы орталық комитеті хатшылығының ұсынысы бойынша КОКП облыстық комитеті сайлады. Номиналды түрде халық депутаттары облыстық Кеңесі атқару комитетінің төрағасы облыстың номиналды жоғары лауазымды адамы болып саналса, алайда іс жүзінде 1990 жылдың наурыз айына дейін КОКП облыстық комитетінің бірінші хатшысы облыс басқармасында маңыздырақ қызмет атқарды. Бұл қызметтегі жұмыс іс жүзінде одан әрі жоғарылау үшін міндетті болды (республика немесе Одақ Орталық Комитетінің орталық аппаратындағы басшы қызметтерде жұмыс істеу). Бірақ бұл қызмет саяси бюро, хатшылық, Орталық комитеттің бөлім меңгерушісі деңгейіндегі ұнамсыз немесе кінәлі партия қызметкері облысты басқаруға жіберілгенде «құрметті айдалу» ретінде жиі пайдаланылды.
## Басқармадағы рөлі
Партия ұйымының мемлекет пен мемлекеттік мекемелерді басқарудағы рөлі мынада: облыстың партия ұйымдарынан тиісті мемлекеттік лауазымдарға ең жауапты жолдастар ұсынылып, мемлекеттік міндеттерді орындауда олар өздерінің жолдастары алдында мезгіл-мезгіл өз жұмыстары туралы есеп беруі тиіс болды және жұмыстағы қателіктері немесе нашар жұмыс үшін партиялық жауапкершілікті көтерді. Яғни, олардың партия ұйымы тәртіптік тұрғыда қателіктерді көрсетіп, жұмыстың бұзылуына сөгіс жариялай алатын. Мемлекеттiк билiктiң жоғары органдарына жүктелген мiндеттi атқара алмағандарды өздерiне артық қызметтен босатуды ұсыну. Ал сол коммунистер РКФСР Қылмыстық кодексінде көзделген қылмыстар немесе қаржылық бұзушылықтар жасаған жағдайда ондай коммунистер партия мүшелігінен босатылып, жалпы негізде сотқа тартылды. Бірақ партия ұйымы сонымен бірге коммунистерді жала жабу мен бәледен қорғауды өзінің міндеті деп санады, сондықтан мұндай істерді мұқият түсініп, коммунисттің шын кінәсін ашуға тырысты.
## 1972 жылғы КОКП жарғысынан
Партияның республикалық, өлкелік және облыстық ұйымдарының жетекші органдары43. Облыстық, өлкелік, республикалық партия ұйымының жоғары органы — облыстық, өлкелік партия конференциясы немесе одақтық республика Компартиясының съезi, ал олардың арасындағы аралықта — облыстық комитет, өлкелік комитет, одақтас республиканың коммунистік партиясы орталық комитеті.45. Облыстық, өлкелік комитеттер, одақтас республикалар Компартияларының Орталық Комитеті бюроны, оның ішінде комитет хатшыларын сайлайды. Партия хатшыларының кемінде бес жыл тәжірибесі болуы керек. Комитет пленумдарында партия комиссияларының төрағаларын, осы комитеттердің бөлім меңгерушілерін, партиялық газет-журналдардың редакторларын да бекітеді. Ағымдағы мәселелерді қарау және олардың орындалуын тексеру үшін облыстық және өлкелік партия комитеттерінде және одақтық республикалар Компартияларының орталық комитеттерінде хатшылықтар құрылуы мүмкін.46. Облыстық, өлкелік комитеті, одақтық республика Компартиясының орталық комитеті пленумы кемінде төрт айда бір рет шақырылады.
Бірақ партия Жарғысы шын мәнінде тек бағдар ғана болғанын және партия ұйымдарының жер-жердегі барлық іс-әрекеттері партия Жарғысына толық сәйкес келмейтінін ескеру қажет.
## 1991 жылдың тамызындағы КОКП республикалық, облыстық, өлкелік комитеттері
### РКФСР Коммунистік партиясы
Облком
Өлкеком
АКСР
Автономды облыс
### Әзірбайжан Коммунистік партиясы
### Беларус Коммунистік партиясы (1918—1993)
### Грузия Коммунистік партиясы
### Қазақстан Коммунистік партиясы
### Қырғызстан Коммунистік партиясы
### Тәжікстан Коммунистік партиясы
### Түрікменстан Коммунистік партиясы
### Өзбекстан Коммунистік партиясы
### Украина Коммунистік партиясы
## 1991 жылға қарай таратылған немесе атауы өзгертілген КОКП облыстық комитеттері
### Атауы өзгертілгендер
### Таратылғандар
## Тағы қараңыз
* Атқару комитеті
* КОКП аймақтық комитеті
## Дереккөздер |
Наурыз — Алматы облысы Қарасай ауданы, бұрынғы Таусамалы ауылдық округінің құрамына кірген ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Наурызбай ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 370 адам болса, 2009 жылы 380 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Бектауата қорықшасы – мемлекеттік табиғи қорықша. Жалпы ауданы 500 га. Мақсаты – тікелей шөл зонасындағы таулардың орман-бұталы өсімдіктері мен жануарларын қорғау.
## Географиялық орны
Қарағанды облысының Нұра ауданы жерінде, Солтүстік Балқаш өңірінің оазисі болып табылатын Бектауата тау массивінде орналасқан.
## Флорасы
Қорықтың негізгі ландшафты – негізінен гранитті жыныстардан құралған. Тау баурайында шыршалы арша өседі. Тау аралық ойпаңдарда қайыңды-көктеректі ормандар алып жатыр. 500 га аумақта шалғынды және далалық өсімдіктердің 300-ге жуық түрі анықталған. Оның 50-ге жуық түрі дәрілік. Жабайы раушан, шалғынды, долана, ырғай, қарақат кездеседі. Жатаған қызғалдақ пен Бектауата тиынтағы Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген. Қорғалған өсімдіктер қатарына Алтай қызғалдағы, Қазақстандық сарыбасшөп, торғайлық томағашөп, Кесслер таспашөбі, қазтамақ, ақ шеңгел, көкшіл құртқашаш, қара терек, төртқалқан жуантамыр, тікенді итмұрын, Виноградов талы, қызыл қойжелкек, казак (казацкий) аршасы, тасты қарақат, жасыл тұқымды долана, салбыраған тобылғы, ырғай жатады.
## Фаунасы
Қорықша аумағында сирек кездесетін аң – бессаусақты ергежейлі қосаяқ. Сонымен қатар қорықшада арқар мекендейді. Шөлдегі жасыл оазис көптеген құстардың мекені: олар түркептер, кәдімгі мысықторғай, алабұлбұл, сандуғаш, сұлыкеш, тасшымшықтар. Құстардан дала қыраны, жыланшы бүркіт, қарқұс, бүркіт, ителгі, лашын, сұр тырна, ақбас тырна, дуадақ, безгелдек, қарабауыр бұлдырық, ақбауыр бұлдырық, жануарлардан қазақстан архары, қарақұйрық және бессаусақты ергежейлі қосаяқ Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген. Сондай-ақ табиғатты және табиғи ресурстарды қорғау жөніндегі Халықаралық одақтың тізіміне енгізілген жануарлар түрлері де бар.
## Дереккөздер |
Шарақап — Батыс Қазақстан облысы Теректі ауданы, Теректі ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Теректі ауылынан солтүстікке қарай 16 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 41 адам (23 ер адам және 18 әйел адам) болса, 2009 жылы 6 адамды (5 ер адам және 1 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Рустам Али (туған күні 14 сәуір 1984, КазССР; Алматы облысы, Ескелді ауданы, Қарабұлақ ауылы)— Қазақстанның мемлекет қайраткері, Жетісу облысы әкімінің орынбасары (2022 жылғы маусымнан бастап).
## Білімі
* Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетін Философия докторы (PhD) ретінде тәмамдаған (бакалавр 2006 ж., магистратура 2008 ж., докторантура 2011 ж.). Мамандығы— Шығыстанушы (арабист).
* І. Жансүгіров атындағы Жетісу Мемлекеттік Университетінде «Қаржы» мамандығы бойынша бакалавр (2017)
## Біліктілікті арттыру курстары
* Әл-Миния университеті, араб тілі мен әдебиетін оқыту орталығы, Мысыр, Әл-Миния қ. (2003 - 2004 жж.);
* Каир университеті, Азия және Африканы зерттеу институты,Мысыр , Каир қ. (2009 - 2010 жж.);
* ҚР Президентінің жанындағы мемлекеттік басқару академиясы, «Қазақстан Республикасындағы жастар саясатын жаңғырту», Астана қ. (2013 ж.);
* ҚР Президентінің жанындағы мемлекеттік басқару академиясы, «Рухани жаңғыру бағдарламасын іске асыру», Астана қ. (2017 ж.);
* «Social entrepreneurship/Әлеуметтік кәсіпкерлік» тақырыбына Enactus World Cup 2018 қатысу, АҚШ, Калифорния штаты, Сан-Хосе қ. (2018 ж.);
* АҚШ Конгресінің «Open World» бағдарламасы бойынша «local governance/Жергілікті өзін-өзі басқару» тақырыбында тағылымдама, АҚШ, Вашингтон қ. және Virginia Commonwealth University, Ричмонд қ. (2020 ж.);
* Coursera-дан Копенгаген университетінің сертификаты «After the Arab Spring - Democratic Aspirations and State Failure» (2020 ж.).
* Ұлыбритания, Сингапур, Финляндия, Иран және ҚХР-да бірнеше рет журналистика, жастар саясаты және ҮЕҰ желісі бойынша біліктілікті арттыру және тәжірибе алмасу бойынша қысқа мерзімді тағылымдамалар өткізілді.
## Еңбек өтілі
• «Деловая неделя» газетінің тілшісі, Алматы қ. (2006-2008);
• Centralasiaonlaine.com сайттағы фрилансер (2007-2008);
• Орталық Азия мен Кавказдағы «Каспий» этномәдени және геосаяси зерттеулер журналының Қазақстандағы ресми өкілі (2007-2008);
• «Деловая неделя» газетінің халықаралық бөлімінің редакторы, Алматы қ. (2008-2010);
• Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің оқытушысы, Шығыстану факультеті, арабтану кафедрасы, «Азия және Африка елдерінің тарихы» пәні (2008-2010);
• «Деловая неделя» газетінің бас редакторының орынбасары, Алматы қ. (2010-2011);
• «Алматы облысының ішкі саясат басқармасы» ММ-нің жанындағы «Жетісу жастары» МКҚК директоры, Талдықорған қаласы (2011-2012);
• Жетісу мемлекеттік университетінің оқытушысы, «Журналистика» кафедрасы, «Қазіргі журналистика» және «Интернет журналистика» пәндері, Талдықорған қаласы (2011-2012);
• Алматы облысы, Ескелді ауданы, Қайнарлы ауылы, Қайнарлы ауылдық округінің әкімі (2012);
• «Алматы облысының жастар саясаты мәселелері басқармасы» ММ-нің басшысы, Талдықорған қаласы (2012-2016);
• «Алматы облысының ішкі саясат басқармасы» ММ-нің басшысы, Талдықорған қаласы (23.05.2016-08.2020);
• Жетісу мемлекеттік университетінің оқытушысы, «Журналистика» кафедрасы, «Қазіргі журналистика» және «Интернет журналистика» пәндері, Талдықорған қаласы (2017-2020);
• Алматы облысы бойынша «ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы» оқытушысы, «Ақпараттық саясат» пәні, Талдықорған қаласы (2018-2020);
• Алматы облысы әкімінің орынбасары (2020-2021);
• Алматы облысы Ескелді ауданының әкімі (05.2021 бастап)
## Басқа лауазымдары
• Алматы облысы «Нұр Отан» ХДП жанындағы «Жас Отан» ЖҚ Атқарушы хатшысы (2011 - 2012);
• «Nur Otan» партиясы Алматы облыстық филиалы жанындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі Қоғамдық кеңестің мүшесі (2013);
• «Nur Otan» партиясы Алматы облыстық филиалы Саяси кеңесінің мүшесі (2016);
• Алматы облысы Қоғамдық кеңесінің мүшесі (2016);
• Алматы облысы Грэпплинг федерациясы ҚБ Вице-президенті;
• «Алматы облысының ақпараттық технологияларды дамыту қауымдастығы Digital Jetisu» қоғамдық бірлестігінің мүшесі;
• «Жетісу географиялық қоғамы» қоғамдық бірлестігінің мүшесі;
• «Жетісу Жас журналистері одағы» ҮЕҰ мүшесі;
• VIP Zhetysu (Very Innovative People) интеллектуалды клубының негізін қалаушы;
• Алматы облысының «Орбұлақ» тарихи қайта құру клубының негізін қалаушы.
## Марапаттары
• Алғыс хаттар: «Нұр Отан» ХДП төрағасының бірінші орынбасары Н. Нығматулин (2011), «Нұр Отан» ХДП Төрағасы Н.Назарбаев (2012);
• Медальдар: «Қазақстан Конституциясына 20 жыл» (2015), «Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 25 жыл» (2016), «Ерен еңбегі үшін» (2018), «Қазақстан Мәслихаттарына 25 жыл» (2019) ), «Қазақстан Конституциясына 25 жыл» (2020), «Қазақстан Халқы Ассамблеясына 25 жыл» (2020)
## Еңбектері
• 20-ға жуық ғылыми және 400-ден астам публицистикалық мақалалардың авторы;
• Автор книги «IRAQ» АҚШ-тың Таяу Шығыстағы кілті. Араб көктемінің басталуы» г. Талдықорган (2020);
• Бірлескен автор оқу құралы мен жинақтар әдісі: «Социальные сети и государственные органы» - Талдықорган (2020), «STORYTELLING: Современный инструмент управления персоналом», Талдыкорган (2020), «Мониторинг общественно-политической ситуации в Алматинской области», Талдыкорган (2018), «Алматы облысындағы қоғамдық-саяси ахуалға мониторинг тақырыбындағы зерттеу нәтижелері бойынша есебі», Талдықорган (2020), «Правовые основы журналистики», Талдықорган (2021), «Основы имиджелогии», Талдықорган (2021)
## Дереккөздер |
Теректі — Алматы облысы Қарасай ауданы, бұрынғы Ақсай ауылдық округінің орталығы болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Алатау ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 1157 адам болса, 2009 жылы 2193 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Щучкино — Батыс Қазақстан облысы Бәйтерек ауданы, Бейбітшілік ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Перемётное ауылынан солтүстікке қарай 55 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 188 адам (90 ер адам және 98 әйел адам) болса, 2009 жылы 22 адамды (12 ер адам және 10 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Жұмалы — Батыс Қазақстан облысы Тасқала ауданы, Қазақстан ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Тасқала ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 77 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 145 адам (74 ер адам және 71 әйел адам) болса, 2009 жылы 8 адамды (2 ер адам және 6 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Үлкен Алматы ауылдық округі — Алматы облысы Қарасай ауданында болған әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Алатау, Алма-Арасан, Ерменсай, Жайлау, Көкшоқы, Нұрлытау ауылдары кірді. Орталығы – Алатау ауылы болды.
## Халқы
2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 11844 адамды құрайды.
## Дереккөздер |
Рахат — Алматы облысы Қарасай ауданы, бұрынғы Қарағайлы ауылдық округінің құрамында болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Наурызбай ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 900 адам болса, 2009 жылы 988 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Жайлау — Алматы облысы Қарасай ауданы, бұрынғы Үлкен Алматы ауылдық округінің құрамында болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Наурызбай, Бостандық аудандарындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 267 адам болса, 2009 жылы 342 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Қарғалы — Алматы облысы Қарасай ауданы, бұрынғы Қарағайлы ауылдық округінің құрамында болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Наурызбай ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 2333 адам болса, 2009 жылы 2220 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Таужолы — Алматы облысы Қарасай ауданы, бұрынғы Таусамалы ауылдық округінің құрамына кірген ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Наурызбай ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 155 адам болса, 2009 жылы 391 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Ағатан — Батыс Қазақстан облысы Шыңғырлау ауданы, Ақбұлақ ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2011 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Шыңғырлау ауылынан оңтүстікке қарай 35 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы тұрғындар саны 130 адам (73 ер адам және 57 әйел адам) болса, 2009 жылы 35 адамды (23 ер адам және 12 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Алма-Арасан — Алматы облысы Қарасай ауданы, бұрынғы Үлкен Алматы ауылдық округінің құрамында болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Бостандық ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 236 адам болса, 2009 жылы 772 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Ерменсай — Алматы облысы Қарасай ауданы, бұрынғы Үлкен Алматы ауылдық округінің құрамында болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Бостандық ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 950 адам болса, 2009 жылы 987 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Первомай ауылдық округі — Алматы облысы Іле ауданында болған әкімшілік бірлік. 2013 жылға дейін Первомай кенттік округі деп аталған.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Первомайский кенті мен Қоянқұс ауылы кірді. Орталығы – Первомайский кенті болды. 2015 жылы Қоянқұс ауылы Байсерке ауылдық округіне берілді.
## Халқы
2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 12090 адамды құрайды.
## Дереккөздер |
Белағаш қорықшасы – мемлекеттік табиғи қорықша. Жалпы ауданы 1,500 га.
## Географиялық орны
Қарағанды облысы Бұқар жырау ауданы жерінде орналасқан.
## Флорасы
Қорықша аумағындағы Қазақстанның Қызыл кітабына енген өсімдік түрлері: қарқаралы бөріқарақаты, қызыл қайың, жіңішке көкнәр, көктемдік жанаргүл, кәдімгі қарғакөз, ашық құндызшөп, жапырақсыз орашық, жатаған қызғалдақ, қылтан селеу. Сонымен қатар сирек кездесетін өсімдіктер өседі.
## Фаунасы
Қорықшада мекен ететін қара дегелек, сұр тырна, ақбас тырна, бақалтақ қыран, дала қыраны, қарақұс, бүркіт, жыланшы бүркіт, қылқұйрық бұлдырық, үкі, қазақстан архары Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген. Табиғатты және табиғи ресурстарды қорғау жөніндегі Халықаралық одақтың тізіміне енгізілген жануарлар түрлері де кездеседі.
## Дереккөздер |
Мәдениет — Алматы облысы Қарасай ауданы, Елтай ауылдық округінің құрамында болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Алатау ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 239 адам болса, 2009 жылы 337 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Рахат — Алматы облысы Қарасай ауданы, Елтай ауылдық округінің құрамында болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Алатау ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 461 адам болса, 2009 жылы 650 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Лепсі қорықшасы – мемлекеттік табиғи зоологиялық қорықша. Жалпы ауданы 258 мың га.
## Географиялық орны
Қорықша аумағы Жетісу облысының Алакөл және Сарқан аудандары жерінде, Жетісу Алатауының солтүстік беткейіндегі биік жоталарда орналасқан.
## Флорасы
Лепсі қорықшасы аумағында Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген 25 өсімдік түрі бар: таңдамалы шоқпарбас, Тянь-Шань жанаргүлі, алтай гимноспермиумы, таушымылдық, дала таушымылдығы, Семенов айдаршөбі, торсылдақ сылдыршөп, жебежапырақты ергеш, үлпілдек жұлдызтүк, алтын тамыр, Сиверс алмасы, таспашөп, құс тұмсық тапашөп, жоңғарлық тұтасжапырақ, т.б.
## Фаунасы
Қызыл аяқбақа, данатин құрбақасы, Жетісу аяқтыбалығы, қара дегелек, лашын, бақалтақ қыран, бүркіт, сақалтай, т.б.
## Дереккөздер |
Аққайың — Алматы облысы Талғар ауданы, бұрынғы Көктөбе ауылдық округінің құрамында болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Медеу ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 136 адам болса, 2009 жылы 225 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Таусамалы (2007 жылға дейін — Каменка) — Алматы облысы Қарасай ауданы, бұрынғы Таусамалы ауылдық округінің орталығы болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Наурызбай ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 5787 адам болса, 2009 жылы 8591 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Ақтөбе — Алматы облысы Талғар ауданы, бұрынғы Көктөбе ауылдық округінің құрамында болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Бостандық, Медеу аудандарындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 249 адам болса, 2009 жылы 369 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Көктөбе ауылдық округі — Алматы облысы Талғар ауданында болған әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Көлсай, Аққайың, Ақтөбе, Сұлусай, Ремизовка ауылдары кірді. Орталығы – Көлсай ауылы болды.
## Халқы
2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 3094 адамды құрайды.
## Дереккөздер |
Сұлусай — Алматы облысы Талғар ауданы, бұрынғы Көктөбе ауылдық округінің құрамында болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Медеу ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 597 адам болса, 2009 жылы 448 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Колхозшы — Алматы облысы Талғар ауданы, Гүлдала ауылдық округінің құрамында болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Түрксіб ауданындағы Нұршашқан шағын ауданы.
## Халқы
1999 жылы халық саны 881 адам болса, 2009 жылы 1426 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Құрамыс — Алматы облысы Қарасай ауданы, бұрынғы Қарағайлы ауылдық округінің құрамында болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Наурызбай ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 621 адам болса, 2009 жылы 1025 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Көлсай — Алматы облысы Талғар ауданы, бұрынғы Көктөбе ауылдық округінің орталығы болған ауыл. Қазіргі уақытта Алматы қаласының Медеу ауданындағы шағын аудан.
## Халқы
1999 жылы халық саны 1112 адам болса, 2009 жылы 1493 адамды құраған.
## Дереккөздер |
Шұбар ауылдық округі – Ақмола облысы Целиноград ауданындағы таратылған әкімшілік бірлік.
## Тарихы
2000 жылы бұрынғы Интернациональный ауылдық округінің Астана қаласына қосылмаған ауылдарынан құрылды. 2001 жылы таратылып, Талапкер ауылдық округіне қосылды.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Шұбар, Қызылсуат, Малотимофеевка ауылдары кірді. Орталығы – Шұбар ауылы болды.
## Халқы
1999 санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1094 адамды құрайды.
## Дереккөздер |
Көктал ауылдық округі — Ақмола облысы Целиноград ауданында болған әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Көктал, Қажымұқан, Қоянды, ЛПУ-10, Райавтодор, Талапкер ауылдары және №96-темір жол айрығы кірді. Орталығы – Көктал ауылы болды. 2000 жылы Көктал, ЛПУ-10, Райавтодор ауылдары Астана қаласына қосылғаннан кейін, сол жылы округтегі қалған ауылдардан Талапкер ауылдық округі құрылды.
## Халқы
1999 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 5406 адамды құрады.
## Дереккөздер |
Subsets and Splits
No saved queries yet
Save your SQL queries to embed, download, and access them later. Queries will appear here once saved.