text
stringlengths 3
252k
|
|---|
Найманкөл (өзб. Naymankoʻl / Найманкўл) — Өзбекстан Республикасы, Қарақалпақстанның Тақиятас ауданындағы кент.
2009 жылдан бастап кент мәртебесін иеленеді.
## Дереккөздер |
Мұқыр, Мұқанши – Қаратал алабындағы өзен.
## Географиялық орны
Жетісу облысы Көксу ауданы жерімен ағады.
## Бастауы
Бастауын Шаған тауының солтүстігіндегі Қызылқора асуының баурайындағы бұлақтардан алып, Көксу ауылы маңында Быжы өзеніне оң жағынан құяды.
## Гидрологиясы
Ұзындығы 84 км, су жиналатын алабы 872 км2. Жалпы ұзындығы 128 км болатын 80-дей саласы мен жылғасы бар. Ірілері: Кемсесия (Жинабай), Шолақжиде, Ақтоған, т.б. Ақын Қалқа ауылына дейінгі арнасы тау шатқалымен өтсе, орта және төменгі арнасы жазық өңірмен өтеді. Ондағы жағалауы жарлауытты, кей жерлері жарқабақты келген. Жағалау бойында, тал, шілік, терек, бұта аралас астық тұқымдас шөптесіндер өскен. Арнасында жыл бойы су болады. Негізінен жер асты және жауын-шашын суларымен толығады. Қазақстан ауылынан төменде өзен Мұқанши деп аталады. Быжы өзеніне құяр сағасындағы жылдық орташа су шығымы 0,2 м/с. Таулы өңірінде Ақтекше а. және жайлауы, қыстаулар (Жылыкүнгей, Қызылбұлақ, т.б.), тауалды жазығында Ақын Қалқа, Қазақстанның 10 жылдығы, Мұқаншы, Қызыларық, т.б. елді мекендер орналасқан. Өзеннен бірнеше су жүйелері тартылған.
## Дереккөздер |
Тақиятас (қарақ. Taqıyatas, өзб. Taxiatosh) — Қарақалпақстандағы (Өзбекстан) қала, Тақиятас ауданының әкімшілік орталығы.
2012 жылы қала тұрғыны саны — 64,1 мың адам болды.
## Географиясы
Нүкіс қаласынан оңтүстікке қарай 12 км жерде Әмудария өзенінің сол жағалауында орналасқан. Тақиятас МАЭС. Теміржол станциясы. Нүкіс жолындағы Әмудария үстіндегі теміржол көпірі. Түрікменстанның шекарасына дейін 5 шақырымдай жерде.
## Тарихы
Тақиятас 1950 жылы желтоқсанда «Ұлы коммунизм құрылысы» Басты Түрікмен арнасын салушылардың елді мекені ретінде құрылған. Сондай-ақ Тақиятас су электр стансасын салу жоспарланған болатын.
1952 жылы 15 маусымда Шаржоу-Қожалы теміржол Тақиятасқа тармақталған желімен ашылды. Арна құрылысында жұмыс істеген 10 мың адамның жартысына жуығы ГУЛАГ тұтқындары болды. 1953 жылы Сталин қайтыс болғаннан кейін арнаның құрылысы уақытша тоқтатылып, кейін толығымен тоқтатылды. Сол жылы елді мекен қала мәртебесін алды.
Кеңес заманында қаланың солтүстік-батыс шетінде әскери әуеайлақ (ұзындығы 2600 м асфальтбетонды ұшу-қону жолағы) болды. 1990 жылдардың басында әуеайлақ қараусыз қалдырылып, жойылды.
## Дереккөздер |
Қайрат Құрманбаев (1976 жылы 10 желтоқсанда Ақтөбе облысы, Мұғалжар ауданында дүниеге келген) — Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінің проректоры, Қазақстан Дінтанушылар конгресінің төрағасы, Қазақстан Мұсылмандары діни басқарамасы жанындағы Ғұламалар Кеңесінің мүшесі, Конфессияаралық және өркениетаралық диалогты дамыту жөніндегі Н.Назарбаев орталығының тәуелсіз директоры, АҚДМ Қоғамдық кеңес мүшесі, ҚМДБ сарапшылар кеңесінің мүшесі, РАТТ мүшесі. PhD докторы, доцент.
## Білім жолы
2001 жылға дейін Абылай хан атындағы Қазақ Халықаралық Қатынастар және Әлем тілдері университетінде оқыған. 2001-2002 жылдар аралығынада Триполидағы (Ливия) Бүкіләлемдік Ислам университетінің екі жылдық колледжін бір жылда бітіріп, 2002-2006 жылдар аралығында аталған университетті үздік нәтижемен тамамдаған. 2007-2009 жылдары аралығында Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде Дінтану мамандығы бойынша магистрлік диссертация қорғаған. 2012-2015 жылдары аралығында Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінде исламтану мамандығы бойынша докторлық диссертация қорғаған.
## Атқарған қызметтері
* 2006-2018 жылдары аралығында Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университетінде аға оқытушы;
* 2006-2012 жылдары аралығында Шет тілдер және іскерлік карьера университетінде Аға оқытушы;
* 2010-2012 жылдары аралығында ҚМДБ жанындағы ғұламалар кеңесінің мүшесі;
* 2016-2018 жылдары аралығында Экстремизмнің алдын алу саласында мамандарды қайта даярлау институтының директоры;
* 2017-2018 жылдары аралығында «Әбу Ханифа» ғылыми зерттеу орталығының директоры қызметтерін атқарған.
Қазіргі таңда Қ. Құрманбаев Нұр-Мүбарак университетінің проректоры, Қазақстан Дінтанушылар конгресінің төрағасы және Конфессияаралық және өркениетаралық диалогты дамыту жөніндегі Н.Назарбаев орталығының тәуелсіз директоры қатарлы қызметтерді атқаруда.
## Ғылыми еңбектері
Қ. Құрманбаевтің Қазақстандық исламтану мектебін қалыптастырудағы рөлі ерекше. Оның осы сала бойынша көптеген монографиялары мен зерттеу еңбектері жарық көрген:
1. Құрманбаев Қ. Исламдағы адам құқықтары. – Алматы, 2012. – 204 б.
2. Құрманбаев Қ. Хадис ілімі (тарихы және әдіснамасы). – Алматы: Нұр-Мүбарак баспасы, 2010. – 300 б.
3. Құрманбаев Қ. Құран ілімдеріне кіріспе (оқу құралы). – Алматы: Нұр-Мүбарак баспасы, 2013. – 392 б.
4. Құрманбаев Қ. Хадис ілімі (тарихы және әдіснамасы). 2-ші басылым. – Алматы: Нұр-Мүбарак баспасы, 2014. – 300 б.
5. Құрманбаев Қ. Құран ілімдеріне кіріспе (оқу құралы) 2-ші басылым. – Алматы: Нұр-Мүбарак баспасы, 2014. – 392 б.
6. Құрманбаев Қ. Хадис ілімі (тарихы және әдіснамасы). 3-ші басылым. – Алматы: Нұр-Мүбарак баспасы, 2017. – 300 б.
7. Құрманбаев Қ. Құран ілімдеріне кіріспе (оқу құралы) 3-ші басылым. – Алматы: Нұр-Мүбарак баспасы, 2017. – 392 б.
8. Құрманбаев Қ. Хусам ад-дин әс-Сығнақи еңбектеріндегі «Усул әл-фиқһ» ілімінің лингвистикалық негіздері, Монография. – Алматы: «Munara» баспасы, 2018. – 332 б.
9. Құрманбаев Қ. Есімқұлов Е. «Ислам тарихы» (Әділетті бес халифа кезеңі). – Алматы: «Munara» баспасы, 2018. –234 б.
10. Құрманбаев К. Стамбакиев Н. Мұсылмандар арасындағы талас-тартыстарға жауаптар: Монография – Астана: «Рухани құндылықтарды қолдау қоры» корпоративтік қоры, 2018. – 126 б.
11. Қурманбаев К. Стамбакиев Н. Ответ тем, кто утверждает: «Не совершающий намаз – кафир». – Алматы: Нұр-Мүбарак баспасы, 2020. – 74 с.
12. Қурманбаев К. Стамбакиев Н. Джихад. – Алматы: Нұр-Мүбарак баспасы, 2022. – 136 с.
## Марапаттары
* "Құрмет ордені"
* "ҚМДБ-ға 30 жыл медалі",
* "ҚР конституциясына 25 жыл медалі"
## Сілтемелер
* Ресми сайты Мұрағатталған 11 қыркүйектің 2022 жылы. |
Ресей отаршылдығы заманында Қазақстан жерінде әкімшілік орталық рөлін атқарған қалалар пайда болды. Олардың көпшілігі қазір де қала статусына ие (кейбіреуі тек номиналды түрде — Қазалы, Қарқаралы, Темір). Сол елді мекендердің біразы қазіргі уақытта қала статусынан айырылған:
* Жәнібек — 1928 жылға дейін қала.
* Ырғыз — 1868 жылдан 1925 жылға дейін қала.
* Ертіс — 1973 жылдан 1993 жылға дейін қала.
* Калмыков — 1887 жылдан 1899 жылға дейін қала.
* Қопал — 1854 жылдан 1927 жылға дейін қала.
* Көкпекті — 1854 жылдан 1926 жылға дейін қала.
* Ілбішін (Чапаев) — 1899 жылдан 1920 жылдарға дейін қала. Кейін кеңес заманында 1971-1996 жылдары қала статусында болған.
* Лепсі — 1880 жылдан 1920 жылдардың басына дейін және 1926-1927 жылдары қала.
* Торғай — 1868 жылдан 1928 жылға дейін қала.
* Ойыл — 1925 жылдан 1927 жылға дейін қала.
* Орда — 1918 жылдан 1928 жылға дейін қала. 1927 жылы уақытша Наримановск деп аталған.
* Үржар — 1926 жылға дейін қала.
* Сергиополь — 1831 жылдан 1860 жылға дейін қала. 1939 жылы қала статусын 1931 жылы іргесі қаланған станция маңындағы ауыл алды.
Қала статусынан уақытша айырылған қалалар:
* Арал — 1926 жылға дейін қала. 1938 жылдан бастап қайтадан қала.
* Атбасар — 1879 жылдан 1927 жылға дейін қала. Кейін қала статусына қайтадан ие болған.
* Қаражал — қала статусынан 1990 жылдары айырылып, кейінірек қайтарылған.
## Тағы қараңыз
* Қазақстан қалалары |
Нұра – Торғай өзенінің төменгі ағысындағы тау.
## Географиялық орны
Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Нұра ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 12 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 166 м. Көлбеуленіп далаға ұласатын шығыс беткейінен басқасы біршама тіктеу. Беткейлері нашар тілімденген. Торғай өзені ағып өтетін батыс өңірінде Қаратозған, оңтүстік-шығысында Қарасай қоныстары жатыр.
## Геологиялық құрылымы
Жер қыртысы неоген және төрттік кезеңдерінің аллювийлі-пролювийлі шөгінділерінен тұрады.
## Өсімдігі
Шөлдің сортаңды сұр топырақ жамылғысында лерх жусаны, көделі өсімдіктер басым құрғақ далаға тән шөптесіндер өседі.
## Дереккөздер |
Мұқырадыр – Сарыадыр тауларының оңтүстік-батыс бөлігіндегі аласа тау.
## Географиялық орны
Қостанай облысы Амангелді ауданы Степняк ауылының оңтүстік-батысында 15 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 198 м. Солтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа қарай доға тәрізді 18 км-ге созылған, енді жері 5–6 км. Беткейі жонды-адырлы, сай-жыралармен тілімденген.
## Өсімдігі
Қоңыр топырақ жамылғысында жусан, бетеге, селеу, көкпек шөп өскен құрғақ дала ландшафтысы қалыптасқан. Тау етегіне жақын Үшқамыс қыстауы бар.
## Дереккөздер |
Бәһерден үңгірі — карстық үңгір, Бәһерден қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 19 км және Ашхабадтан 120 км жерде Түрікменстанның оңтүстік-батысындағы Көпетдақ тауының солтүстік етегіне жақын жерде орналасқан.
## Тарихы
Үңгір XVIII ғасырдан бері белгілі. Жер асты көлі бар үңгірдің бар екендігі туралы алғашқы ғылыми есептер 1886 жылы пайда болды. 1896 жылы жергілікті баспасөзде ашхабад тұрғындарын үңгір мен жер асты көлінің бар екендігімен таныстыратын басылым пайда болды, сол кезден бастап оларға Ашхабад пен оның төңірегінде тұрғындар келе бастады. 1976 жылы оны геологтар, сондай-ақ Ашхабад спелеологтары зерттеді. В.Н.Дублянский сипаттамасын жасады.
## Географиясы
Ол Көу жотасында, Дүгін тауының қойнауында орналасқан. Үңгірге кіре берістен 800 метр жерде терең сайда Көу бұлағы ағып жатыр, ол жер асты Көуата көлі суының жер бетіне шығатын жері болып табылады.
## Геологиясы
Бұл бес кіретін жері бар әк тастан жасалған зал. Зал 55 метр тереңдікте орналасқан, ұзындығы 250 метр, ені 50 метрге дейін, биіктігі 26 метрге дейін жетеді. Оның түбі көлбеу, оның үстінде әктас пен гуано сынықтары бар. Үңгірдің оңтүстік-шығыс бөлігінде ұзындығы 75 м, ені 23 м және ең тереңдігі 14 м болатын жер асты Көуата көлі бар. Көлдің беті шамамен 3000 м² құрайды. Көлдегі судың көлемі 6,5 мың м³. Ондағы су жылы (шамамен +37 °C) және аздап минералданған. Орташа алғанда судың құрамында кремний қышқылының (147 мг/л-ге дейін), стронцийдің (50,6 мг/л) және күкіртті сутегінің (10,5 мг/л) едәуір мөлшері бар 2,63 г/л суда барлығы 25 элемент бар. Үңгірдегі ауа күкіртті сутек буымен және ылғалмен қаныққан – үңгірдегі ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 100%-ға жақын.
## Жануар әлемі
Жарқанаттар, кеміргіштер, көгершіндер, қызылтұмсық шауқарғалар, көкқарғалар, сондай-ақ омыртқасыздардың 50-ге жуық түрі мекендейді. Гуано жинақтары 1300 м²-ден астам аумақты алып жатыр, ал олардың көлемі 670 м³-ден асады.
## Мағынасы
Бұл қоғамдық демалыс орны. Электрлендірілген. Үңгірде экскурсиялар жүргізіледі, қайықпен жүзу ұйымдастырылады.
## Дереккөздер |
ЧЕЛЮСКИН Семен Иванович (шамамен 1700 — 1760) — орыс поляр зерттеушісі, теңіз офицері. Мәскеу навигация (кеме жүргізу) мектебінде білім алған. 1726 — 43 ж. Балтық флотында қызмет атқарған. 1733 — 43 ж. Ұлы Солт. экспед-на қатысқан. Алдымен А.Прончищев, кейінірек Х.Лаптев отрядтарының құрамында зерттеу жұмыстарымен айналысты. 1741 ж. көктемде Хатанга өз-нен Пясина өз-не дейін құрлықпен жүріп өтіп, Таймыр түбегінің батыс жағасын картаға түсірді. Онан әрі Пясина өз-нің сағасынан Енисейдің сағасына дейін барлап шықты. 1741 — 42 ж. Туруханнан шығып, Хатанга өз-нің сағасына өтті. Бұл жолы Таймыр түбегенің бүкіл солт. жағалауын барлап, құрлықтың солт. нүктесін (7642` с.е.). анықтап, оны “Шығыс-солтүстік” мүйісі деп атады. Кейінірек Еуразияның ең солт. нүктесіне Ч. есімі берілді. Ч. Таймыр түбегінің өзендерін, Таймыр к-н, Ленадан Енисейге дейінгі теңіз жағалауларын, түбекті қоныстаған солт. халықтарының тіршілігі мен тұрмысын зерттеді. Ч-нің Азияның солт. мүйісін ашуы 18 ғ-дың аса ірі геогр. жаңалықтарының қатарына жатады. |
Самбатас (гр. Σαμβατας) — Киев немесе оның бекінісінің атауларының бірі. X ғасырда «Империяны басқару туралы» трактатында (шам. 948 ж.) «Самбатас деп аталатын Киоаба бекінісі» туралы баяндап, Византия императоры VII Константин растады. Бұл хапакс, мұндай топоним басқа еш жерде айтылмаған.
Сөздің этимологиясын түсіндіру әрекеттері әлі сенімді негізге ие емес. Оны славян, скандинав немесе түркі тілдеріне жатқызады. Славян этимологиясын поляк лингвисті С.Роспонд ұсынды, ол топонимді Samvatas — Samvadas — *Sаvodъ, заводь-суводь (көлдің, өзеннің ағыны баяу жері), өзен кемелерінің тұрағы мағынасында қайта құрды. Скандинавиялық нұсқасы атауды швед. sambåd — ортағасырлық Швецияда лейданг, теңіз әскери экспедициясы үшін алым жинау үшін қолданылған терминмен салыстырады. Ең танымалысы хазардан шыққан деген нұсқасы. Бұл болжамды жақтаушылар Самбатасты түркілердің sam- («биік, жоғарғы») және bat («күшті») сөздерінен «Жоғарғы бекініс» деп аударады немесе оны яһуди әдебиетінде жоғалған Израилдік он рудың елінде жердің шетіне дейін ағып жатқан аңызға айналған Самбатион (ор. рум. Sâmbătă — сенбі) Сенбілік өзенінің атымен байланыстырады. Бұл жағдайда бұл атау Киевте болған яһуди-хазар қауымының ішінде пайда болуы мүмкін.
Батыс тарихнамасында Самбатасты еске алу кейде Киевті хазарлардың құрғанына дәлел ретінде қарастырылады.
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасының кезектен тыс президент сайлауы 2022 жылдың 20 қарашасында өтті. Бұл Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері өткізілген жетінші президенттік сайлау және 1999 жылдан бері қатарынан алтыншы кезектен тыс сайлау болмақ.
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2022 жылдың 1 қыркүйегінде Қазақстан халқына жолдауында президенттік мерзімнің ең көп санын екіден бір мерзімге дейін қысқартуды және президенттік мерзімін бес жылдан жеті жылға дейін ұлғайтуды ұсынды.
Сайлау нәтижесінде Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 81,31% дауыс жинап, қайта сайланды. Оның ұлықтау рәсімі 26 қараша күні өтті.
## Үміткерлері
Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев екі мерзімге жұмыс істеу жоспары туралы айтып берді. Бұл оның 2024 жылғы сайлауға қатысатынын білдіреді.
26 қыркүйек күні «Yntymaq» тіркелмеген партиясы өзінің басшысы Мейрам Зекешұлы Қажыкенді сайлау үміткері ретінде ұсынды. Ол ОСК-нде күні тіркелді.
30 қыркүйек күні «Ауыл» Халық Демократиялық Патриоттік партиясының XX кезектен тыс жиналысы өтті. Оның нәтижесінде партия атынан сайлауға қатысатын үміткер Жигули Дайрабаев таңдалды.
1 қазан күні Жалпыұлттық социал-демократиялық партия XIX кезектен тыс жиналысын өткізіп, 2007 жылдан бері тұңғыш рет президент сайлауына үміткер таңдады. Бұл үміткер — Нұрлан Сатыбалдыұлы Әуесбаев.
19 қазан күні Қарақат Жақсылыққызы Әбден «Кәсіби әлеуметтік қызметкерлердің ұлттық альянсы» атты Республикалық қоғамдық бірлестік атынан президент сайлауға үміткер болып тіркелді.
Келесі күні, 20 ақпанда, «Қазақ аналары – дәстүрге жол» республикалық қоғамдық бірлестігі ұсынған Салтанат Пархатқызы Тұрсынбекова президентікке үміткер болып тіркелді.
## Бағалау
2022 жылдың басында Қазақстандағы жаппай наразылық — 2024 жылдың саяси циклына, атап айтқанда президенттік сайлауға дайындықтың басы болып табылады деген пікір айтылды. 2024 жылғы дауыс беру 2019 жылы Нұрсұлтан Назарбаевтың кетуімен басталған биліктің ауысуының бір бөлігі болуы тиіс. Сарапшылардың пайымдауынша, қоғамдағы қарсылық көңіл-күйінің өсуі аясында бірнеше үкімет кландары арасында күрес орын алуы мүмкін.
Сонымен қатар, кезектен тыс президенттік сайлауда сұрақтар туындады. Ұлттық экономика министрі Әлібек Қуантыров Қазақстанда кезектен тыс президенттік сайлауды өткізуге арналған бюджет жеткілікті екенін айтты. Президенттің бастамаларына арнайы бөлінген қаражат бар.
## Үгіт-насихат науқаны
Үгіт-насихат науқаны ресми түрде 2022 жылдың 21 қазанында сағат 18:00-де басталды.
### Қасым-Жомарт Тоқаев
Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев 2022 жылғы 1 қыркүйекте халыққа Жолдауында қайта сайлауға түсетінін жариялады.
Тоқаев Халықтық коалицияға кандидат болғаннан кейін ол «жақын болашақта» өзінің сайлауалды тұғырнамасының жариялануы туралы мәлімдеді. Өзінің жоспарында ол елді жан-жақты трансформациялау, азаматтардың әл-ауқатын арттыру жөніндегі шаралар, мемлекет, өңірлік және жаһандық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және көп бағытты сыртқы саясат сияқты мақсаттарын айтып кеткен.
Тоқаевтың сайлауалды бағдарламасы 2022 жылғы 28 қазанда оның сайлауалды веб-сайты іске қосылғаннан кейін жарияланды, ол үш блоктан тұратын: «Әділетті мемлекет, Әділетті экономика, Әділетті қоғам». Бұл сөз тіркесі кейінірек оның сайлауалды үгітінің "ұраны" болды.
Тоқаев сондай-ақ әлеуметтік мәселелерді «Әділетті Қазақстанды» құрудың «негізгі шарты» деп атап, азаматтарға бағытталған әлеуметтік инвестициялар «экономикалық өсудің негізі» болатынын атап өтті, ол қолжетімді және сапалы білім беруге, денсаулық сақтау саласын жақсартуға, ұлттық егемендікті нығайту, жастардың мемлекеттік басқаруға қатысуы үшін көбірек мүмкіндіктер ашу және қоршаған ортаны қорғауға уәде берді.
Тоқаевтың сайлауалды үгіт-насихат жұмыстары 28 қазанда Абай облысына барған сапарынан басталды, сол жерде ол және оның сайлауалды штабының өкілдері ақсақалдармен, зиялы қауыммен, колледж студенттерімен және жұмысшылармен кездесті.
### Мейрам Қажыкен
2022 жылдың 21 қазанында сайлауалды штабының ашылуында «Ынтымақ» төрағасы және «Аманат кәсіподақтар достастығы» партиясы атынан шыққан үміткер Мейрам Зекешұлы Қажыкен өзінің сайлауалды бағдарламасының негізгі бағыттарын ашты, оның осы сөзінде азаматтық қоғамның дамуы мен әлеуметтік серіктестік аталған.
Оның «Игілік түбірі – ынтымақ» деп аталған бағдарламасы барлық қазақстандық этностардың мәдени бірігуге, жоғары сапалы білімге кеңірек қол жеткізуге, азаматтық қоғамға көбірек шешім қабылдау функциялары бар мемлекеттік басқаруды орталықсыздандыруға, сот жүйесінің тәуелсіздігін және елдің қорғанысын арттыруға, тәуелсіз кәсіподақтарды нығайтуға, денсаулық сақтау және әлеуметтік салада әлеуметтік саясатты жүргізуге, еңбек жағдайлары мен жалақының өсуімен бірге қорғанысты дамытуға, экономикалық саладағы модернизация жүргізуге, сыртқы екіжақты келісімді арттыруға және экономикалық пен саяси егемендікті нығайтуға шақырды.
### Жигули Дайрабаев
«Ауыл» Халық Демократиялық партиясы атынан шыққан президенттікке кандидат Жигули Дайрабаевтың сайлауалды бағдарламасында «дала демократиясы», жоғары рухани-адамгершілік мәдениет, қуатты аграрлық сектор және қуатты өңірлер қағидаттары қамтылып, ауылдық елді-мекендерде инфрақұрылымды одан әрі дамытуды жақтады. Қазақстан «аграрлық державаға» айналды.
23 қазанда Дайрабаев Астанадағы «Шапағат» коммуналдық базарына алғашқы үгіт-насихат жұмыстарына барды, онда ол өзінің сайлауалды тұғырнамасын таныстырған сатушылармен және сатып алушылармен кездесіп, Қазақстандағы азық-түлік бағасының өсуі мәселесін көтерді.
Сайлауалды штабының жетекшісі, 2019 жылғы президенттікке бұрынғы кандидат Төлеутай Рақымбековтың айтуынша, оның филиалдары 20 облыстың барлығында, сонымен қатар 164 ауылдық округ пен 37 ауданда 222 бөлімше жұмыс істейтін болады.
Алайда Дайрабаевтың үгіт-насихатында даулары да болды. Мысалы, Нұрлан Сатыбалдыұлы Әуесбаевтың Дайрабаевты сынға алып, оның "Ауыл партиясында емес те екен" деп айыптағаны. Осыған жауап ретінде Жигули Дайрабаев видеоға түсіп, Нұрлан Әуесбаевты бетпе-бет кездесуге және дебат ұйымдастыруға шақырды.
### Қарақат Әбден
Кәсіби әлеуметтік қызметкерлердің ұлттық альянсы атынан президенттікке үміткер Қарақат Жақсылыққызы Әбден мемлекеттің басты байлығы — тұлғаның өзі деген ұстаныммен қазақстандық азаматтардың өмір сүру деңгейін көтеру және отбасылардың лайықты өмір сүруін қамтамасыз ету үшін үгіт-насихат жүргізді. Оның жарияланған сайлауалды бағдарламасы өзін-өзі «әлеуметтік бағыттағы», әсіресе отбасыларға, балаларға, жастар мен қарттарға қатысты сипаттады: отбасы институтын нығайтуға, бос уақытты тегін өткізуді кеңейтуге және білім беру нысандарын салуға шақырды.
Әбден өзінің алғашқы үгіт-насихат сапарында 22 қазанда Астана маңындағы Қосшы және Қоянды жерлерін аралап, сайлаушылармен мәселелер талқылап, бағдарламасын таныстырды. 1 қарашада Әбден Қазақстанда Хэллоуин мерекесіне тыйым салуды ұсынды. 12 қараша күні Қарақат Әбден шетелдіктерге тұрмысқа шыққан қазақ қыздарына салық салу керек деген ұсыныс айтты. Оның бұл ұсынысы көпшілікпен сынға алынды.
### Салтанат Тұрсынбекова
Салтанат Пархатқызы Тұрсынбекова «Қазақ аналары — дәстүрге жол» атынан ұсынылғаннан кейін «Тоқаев белгілеген стратегияны» ұстану қажеттігін және оның сайлауалды науқаны «халықаралық саясаттағы жағдайға» қатысты мәселелерді шешуге емес, әлеуметтік мәселелерге назар аударатынын айтты. Тұрсынбекова үгіт-насихат жұмыстарын негізінен заңның үстемдігі мәселесіне арнады, онда ол Қазақстанда отбасындағы зорлық-зомбылық пен балаларды қорлаудың көбейгенін атап өтіп, халықтың сот төрелігіне деген сенімін жақтады.
2022 жылдың 26 қазанында Тұрсынбекова Қарағанды қаласында сайлауалды науқанын бастады, онда құқық қорғаушылармен, заңгерлермен, магистранттармен, тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарымен және адам құқықтарын қорғау саласында жұмыс істейтін түрлі үкіметтік емес ұйымдардың мүшелерімен кездесулер өткізді.
Тұрсынбекова өзінің "президент атану үшін бара жатқан жоқ" екенін және "сайлауға түскен кандидаттың бәрі тек президент болу үшін түспейтін шығар" ойлағанын айтқаны үшін даудың нысанасына айналды.
### Нұрлан Әуесбаев
Оппозициялық Жалпыұлттық социал-демократиялық партия құрылғаннан бері тіркелген бірінші және жалғыз кандидат Нұрлан Сатыбалдыұлы Әуесбаев сайлауалды үгіт науқанын «Еркіндік. Әділдік. Ынтымақ!» ұранымен жүргізді. Ол Қазақстанның тәуелсіздігінің соңғы отыз жылындағы мәселелерді, ең алдымен, COVID-19 пандемиясының салдарын жоюды мақсат етіп, әлеуметтік демократия құндылықтары «олигархтар мен шетелдік саясаткерлер» тудырған кейінгі өсіп келе жатқан мәселелерді шешеді деп уәде берді. Оның сайлауалды тұғырнамасы атқарушы билікті орталықсыздандыруды, олигархиямен күресу мақсатында «басқарушы таптың» қолындағы оффшорлық активтерді қайтаруды, әрбір азаматтың қажеттілігін ескере отырып өмір сүру деңгейін жақсартуды және мәртебесін сақтай отырып, сауда келіссөздері арқылы егемендікті арттыруды талап етті.
Әуесбаев алғашқы үгіт науқанын 2022 жылғы 22 қазанда Қарағанды облысының Шахтинск қаласында өткізіп, жұмысшылармен кездесіп, өзінің сайлауалды тұғырнамасының басымдықтарына тоқталды.
## Нәтижесі
## Сын
### ЕҰУ ғалымдарының айыптары
2022 жылғы 8 қыркүйекте «Current Time» атты чехиялық сайт Л.Н.Гумилёв атындағы Еуразия ұлттық университетінің қазақстандық ғалымдары жасаған айыптар туралы хабарлады. Ғалымдардың айтуы бойынша оларды университет басшылығы президент Тоқаевтың реформаларын қолдасын деп мәжбүрлеп, жұмысынан шығарамыз деп қорқытты. Университет бұл мәлімдемелерді жоққа шығарды.
### Интернет нашарлауы
2022 жылғы қыркүйектің соңына қарай бүкіл Қазақстан бойынша интернет желісіндегі үзілістер орын алды. Оқиға Президент Тоқаевтың мұнай және сирек металл саласындағы активтерге иелік еткені жайлы мақала жариялануымен тұспа-тұс келді. The Public Eye мақаласына сенсек, Тоқаев өзінің ұлы Тимур Тоқаев атымен Швейцариялық оффшор компаниялары көмегімен ақша жылыстаумен айналысады. Осы күндері түрлі тәуелсіз ақпарат сайттарының пайдаланушылары сайттарға кіре алмады және кірумен қиыншылдықтарға тап болды. Қазақтелеком акционерлік қоғамы 25 қыркүйекте берген ресми жауабында бұл мәселені шетелден жасалған DDoS-шабуылдарды айыптады.
NetBlocks Қазақстандағы интернет байланысы номиналды деңгейден 23%-ға төмендегенін және NetBlocks атқарушы директоры Альп Токер бұл оқиғаның «интернет үзілісінен өзгеше» болғанын хабарлады. Қазақстан Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті интернет нашарлауын кибершабуылдар деп сипаттады.
Тоқаев 30 қыркүйекте Абай облысына сапары кезінде алдағы сайлау учаскелеріне жасалған кибершабуылдарды «ел ішінде төңкеріс ұйымдастыруға» әрекеттенген «сыртқы күштерді» айыптаған. Ақорда баспасөз сайтында оның бұл сөзі жазылмаған.
## Дереккөздер |
Тақтакөпір ауданы (қарақ. Taxtakoʻpir rayonı, Тахтакөпир районы, өзб. Taxtakoʻpir tumani, Тахтакўпир тумани) — Өзбекстан, Қарақалпақстан құрамындағы әкімшілік бірлік. Әкімшілік орталығы Тақтакөпір кенті.
2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша аудан құрамына кіреді:
* қалалық елді мекен
* Тақтакөпір
* азаматтардың ауылдық жиындары
* Атакөл
* Белтау
* Жаңадария
* Қараой
* Қаратерең
* Қоңыраткөл
* Мүлік
* Тақтакөпір
Тақтакөпір ауданы 1930 жылы құрылды. 1959 жылы 4 наурызда Тақтакөпір ауданына Қараөзек ауданы қосылды. 1962 жылы 24 желтоқсанда аудан таратылып, 1965 жылы 29 желтоқсанда қалпына келтірілді.
## Көрікті жерлері
Қорғанша – Қорғанша қалашығы Қарақалпақстан Республикасының аудан орталығы – Тақтакөпір қаласынан шығысқа қарай 17 км жерде орналасқан.
Бұл ескерткіш «Қобыланды қала» деп те аталады, өйткені халық аңыздарында эпикалық батыр Қобыландының есімімен байланыстырылады. Қорғанша қалашығы шөлді аймақта орналасқан. Солтүстіктен, шығыстан және батыстан өсімдіктермен бекітілген қуатты құм алабымен қоршалған. Ескерткішке оңтүстіктен қараусыз қалған егістіктер түйіседі.
Қорғаншадан солтүстікке қарай 750-1000 м жерде ендік бағытта жер бедерінде тамаша бейнеленген, мезгіл-мезгіл ағынды сулармен су басқан Қаракөлдің құрғақ арнасы бар.
Оңтүстікке қарай 2000 м жерде тағы бір құрғақ Қарғабай арнасы өтеді, ол да жалпы ендікті бағытын сақтайды, бірақ жоғарыда аталған Қаракөл арнасына қарағанда жер бедерінде айқын көрінбейді. Екі арна да Арал атырауы Әмударияның қазір кеуіп қалған шығыс арналарының жүйесіне кіреді. 1960 және 2007 жылдары жүргізілген зерттеулер көрсеткендей Арал атырауы Әмударияның шығыс шетіндегі құрғақ арналарының бүкіл жүйесінің бағыттық зерттеулері, жоғарыда аталған жүйе көптеген құрғақ арналарды қамтиды: Қамысты-Қандым-Өзек, Қаракөл және оларды байланыстыратын кішірек арналар - Қарғабай, Сазсай, Лаузан және т.б. Бұл арналардың барлығы жыңғылмен тығыз жабылған, ал бірқатар жерлерде жыңғыл тар жолақпен созылып, салыстырмалы түрде жуырдағы су сызығын белгілейді. Арналардың жағалары, әдетте, жарлы, арналар жартылай ыдыранды емес. Олардың барлығы Арал атырауы Әмудария ағыны Қуанышжарма бағыты жүйесіне кіреді.
Қалашықтың жалпы ауданы 18 гектарға жуық. Қалашықтың жалпы кешені бірте-бірте дамитындықтан, әрбір жеке өмір сүру кезеңінде оның кескіндемесін өзгертетіндіктен, қалашық бізге өте қызықты жайғасымымен көрінеді. Қорғанша қалашығының қалыптасу және даму тарихында бастапқыда біртұтас құрылыс жүйесі бойынша жоспарланса, уақыт өте келе қалашықтың тұрақты сұлбасы бар бұл бөлігі қорғанмен қоршалған. Соның салдарынан елді мекенінің алып аумағының ішкі бөлігі игерілмей қалып отыр. Кейінірек шығыс бөлігі қалыптасты, ал оңтүстік бөлігінде үйлердің ауқымы пайда болады. Бірақ үлкен өрттің салдарынан қорғанмен қоршалған қалашық сұлбасының тұрақты бөлігі жойылды. Өрттен кейін Қорғанша біртұтас кешеннің көрінісін жоғалтады. Дәл осындай өрт елді мекеннің шығыс бөлігін де шарпыған. Өрттерге байланысты барлық оқиғалар мен құрылыстың бүкіл тарихы VII — VIII ғасырдың бірінші жартысына жататын Қорғанша елді мекенінің көп жылдық археологиялық зерттеулерінде жазылған. Бірақ біз үшін ең маңыздысы және қызықтысы Қорғаншыдан оңтүстікке қарай шамамен 1,5 км қашықтықта жарық іздері бар бекініссіз орасан зор ерте Кердер қалашығының қалдықтары табылды, бәлкім, уақытша тұрғын үйлер. 2008 жылы Қорғанша орнында далалық оқу археологиялық іс-тәжірибесі өткізілді, онда Тарих кафедрасының археологтарының жетекшілігімен тәжірибеден өтушілер қалашықта жүргізілген қазба жұмыстарының нәтижесінде үлкен нәтижелерге қол жеткізді. Керамика, моншақтар кешені және VII—VIII ғасырларға өте тән үлкен Хуми алынды.
## Дереккөздер |
Төрткөл ауданы (қарақ. Toʻrtkuʻl rayonı, Төрткүл районы, өзб. Toʻrtkoʻl tumani, Тўрткўл тумани) — Қарақалпақстандағы (Өзбекстан) әкімшілік бірлік. 1930 жылы құрылды. Әкімшілік орталығы – Төрткөл қаласы. Аудан аумағында археологиялық ескерткіш – Жанбасқала бар.
## Әкімшілік-аумақтық бөлінісі
2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша аудан құрамына кіреді:
* аудан бағынысындағы қала
* Төрткөл
* қалалық елді мекендер
* Әмірабат
* Асқат
* Қайрат
* Табын
* Түрікменқұлы
* азаматтардың ауылдық жиындары
* Ақбашлы
* Аққамыс
* Жамбасқала
* Дұрдыев атындағы
* Қана Төрткөл
* Келтемұнар
* Көкше
* Құмбасқан
* Мұздақбай
* Пақтаабат
* Бақташы
* Тазабағап
* Өзбекстан
* Ұлыбақ
* Шурахан
## Дереккөздер |
Астана туы — Қазақстан елордасы Астана қаласының басты рәміздерінің бірі. 2008 жылы қабылданған.
## Сипаттамасы
Астана байрағы пропорциясы 1:2, пішіні тік төртбұрышты және түсі көк болып келетін ту. Дизайнының ортасында сыртында алтын сәулелер салынған Астана елтаңбасы бейнеленген.
## Тарихы
1998 және 2008 жылдары аралығында Астананың байрағы өзгеше болатын, ол елтаңбаның өзгеруімен байланысты ауыстырылған еді. Кейінірек латын әліпбиінің қабылданғаны және қаланың атауы Нұр-Сұлтан деп ауысымен байланысты
## Тағы қараңыз
* Астана
* Астана Елтаңбасы
## Дереккөздер |
Қожалы ауданы (қарақ. Xojeli rayonı, Хожели районы өзб. Xoʻjayli tumani, Хўжайли тумани) — Қарақалпақстандағы әкімшілік бірлік. 1927 жылы құрылды. Әкімшілік орталығы — Қожалы қаласы.
## Тарихы
1960 жылы 5 ақпанда жойылған Шоманай ауданының бір бөлігі Қожалы ауданына қосылды.
2017 жылы 9 тамызда Қожалы ауданы аумағының бір бөлігі жаңадан құрылған Тақиятас ауданына бөлінді.
## Әкімшілік-аумақтық бөлінісі
2017 жылғы 8 қарашадағы жағдай бойынша аудан құрамына кірді:
* аудан бағынысындағы қала
* Қожалы
* қалалық елді мекен
* Водник
* азаматтардың ауылдық жиындары
* Әмудария
* Жаңажап
* Күләб
* Құмжеткен
* Мұстақылық
* Саманкөл
* Сарышыңкөл
## Хәкімдері
* Дариябай Жақсыбайұлы Қайыпов (30 қыркүйек 2018 жылға дейін)
* Жеңіс Маратұлы Ермашов (30 қыркүйек 2018 жылдан бастап)
## Дереккөздер |
Шымбай ауданы (қарақ. Shimbay rayonı, Шимбай районы, өзб. Chimboy tumani, Чимбой тумани) — Өзбекстан, Қарақалпақстан құрамындағы әкімшілік бірлік. Әкімшілік орталығы – Шымбай қаласы.
2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша аудан құрамына кірді:
* аудан бағынысындағы қала
* Шымбай
* қалалық елді мекендер
* Әйтеке
* азаматтардың ауылдық жиындары
* Бақытты
* Қамысарық
* Кеңес
* Көксу
* Қостерек
* Қызылөзек
* Майжап
* Пашенттау
* Тағжап
* Тазажол
* Тазқара
## Тарихы
Шымбай ауданы 1930 жылы құрылды. 1957 жылы 12 қазанда Шымбай ауданына Кеңес ауданы қосылды.
## Туып-өскендер
* Жолмырза Мырзаұлы Аймырзаев (1916 туғ.) — қарақалпақ ақыны, жазушысы және драматургі, Өзбек КСР-нің еңбек сіңірген өнер қайраткері.
* Ибраһим Жүсіпов (1929—2008) — қарақалпақ ақыны және драматургы. Өзбекстан батыры.
* Сабыр Камалов (1924-2009) — қарақалпақ тарихшысы
* Жолдасбай Хәлімбетов (09 тамыз 1924 Бақытты а. туған) — Даңқ орденінің үш дәрежесінің иегері
## Дереккөздер |
Тақтакөпір (қарақ. Taxtakópir / Тахтакөпир, өзб. Taxtakoʻpir / Тахтакўпир) — Өзбекстан, Қарақалпақстандағы кент. Тақтакөпір ауданының орталығы. Елді мекен Шымбай теміржол стансиясынан (Найманкөл-Шымбай желісінде) солтүстік-шығысқа қарай 53 км жерде орналасқан.
1984 жылдан бастап кент мәртебесіне ие.
## Көрікті жерлері
Қорғанша қалашығы – Қарақалпақстан Республикасының аудан орталығы – Тақтакөпір қаласынан шығысқа қарай 17 км жерде орналасқан.
Бұл ескерткіш «Қобыланды қала» деп те аталады, өйткені халық аңыздарында эпикалық батыр Қобыландының есімімен байланыстырылады. Қорғанша қалашығы шөлді аймақта орналасқан. Солтүстіктен, шығыстан және батыстан өсімдіктермен бекітілген қуатты құм алабымен қоршалған. Ескерткішке оңтүстіктен қараусыз қалған егістіктер түйіседі.
Қорғаншадан солтүстікке қарай 750-1000 м жерде ендік бағытта жер бедерінде тамаша бейнеленген, мезгіл-мезгіл ағынды сулармен су басқан Қаракөлдің құрғақ арнасы бар.
Оңтүстікке қарай 2000 м жерде тағы бір құрғақ Қарғабай арнасы өтеді, ол да жалпы ендікті бағытын сақтайды, бірақ жоғарыда аталған Қаракөл арнасына қарағанда жер бедерінде айқын көрінбейді. Екі арна да Арал атырауы Әмударияның қазір кеуіп қалған шығыс арналарының жүйесіне кіреді. 1960 және 2007 жылдары жүргізілген зерттеулер көрсеткендей Арал атырауы Әмударияның шығыс шетіндегі құрғақ арналарының бүкіл жүйесінің бағыттық зерттеулері, жоғарыда аталған жүйе көптеген құрғақ арналарды қамтиды: Қамысты-Қандым-Өзек, Қаракөл және оларды байланыстыратын кішірек арналар - Қарғабай, Сазсай, Лаузан және т.б. Бұл арналардың барлығы жыңғылмен тығыз жабылған, ал бірқатар жерлерде жыңғыл тар жолақпен созылып, салыстырмалы түрде жуырдағы су сызығын белгілейді. Арналардың жағалары, әдетте, жарлы, арналар жартылай ыдыранды емес. Олардың барлығы Арал атырауы Әмудария ағыны Қуанышжарма бағыты жүйесіне кіреді.
Қалашықтың жалпы ауданы 18 гектарға жуық. Қалашықтың жалпы кешені бірте-бірте дамитындықтан, әрбір жеке өмір сүру кезеңінде оның кескіндемесін өзгертетіндіктен, қалашық бізге өте қызықты жайғасымымен көрінеді. Қорғанша қалашығының қалыптасу және даму тарихында бастапқыда біртұтас құрылыс жүйесі бойынша жоспарланса, уақыт өте келе қалашықтың тұрақты сұлбасы бар бұл бөлігі қорғанмен қоршалған. Соның салдарынан елді мекенінің алып аумағының ішкі бөлігі игерілмей қалып отыр. Кейінірек шығыс бөлігі қалыптасты, ал оңтүстік бөлігінде үйлердің ауқымы пайда болады. Бірақ үлкен өрттің салдарынан қорғанмен қоршалған қалашық сұлбасының тұрақты бөлігі жойылды. Өрттен кейін Қорғанша біртұтас кешеннің көрінісін жоғалтады. Дәл осындай өрт елді мекеннің шығыс бөлігін де шарпыған. Өрттерге байланысты барлық оқиғалар мен құрылыстың бүкіл тарихы VII — VIII ғасырдың бірінші жартысына жататын Қорғанша елді мекенінің көп жылдық археологиялық зерттеулерінде жазылған. Бірақ біз үшін ең маңыздысы және қызықтысы Қорғаншыдан оңтүстікке қарай шамамен 1,5 км қашықтықта жарық іздері бар бекініссіз орасан зор ерте Кердер қалашығының қалдықтары табылды, бәлкім, уақытша тұрғын үйлер. 2008 жылы Қорғанша орнында далалық оқу археологиялық іс-тәжірибесі өткізілді, онда Тарих кафедрасының археологтарының жетекшілігімен тәжірибеден өтушілер қалашықта жүргізілген қазба жұмыстарының нәтижесінде үлкен нәтижелерге қол жеткізді. Керамика, моншақтар кешені және VII—VIII ғасырларға өте тән үлкен Хуми алынды.
## Тұрғындары
## Әйгілі тұлғалар
* Біліс Нұрпейісов (1919—23 сәуір 1945) — ұшқыш-бақылаушы, гвардия аға лейтенанты, Кеңес Одағының Батыры.
## Дереккөздер |
Елуқала ауданы (қарақ. Ellikqala rayoni’, Элликқала районы, өзб. Ellikqal’a tumani, Элликқалъа тумани) — Қарақалпақстандағы (Өзбекстан) әкімшілік бірлік. Әкімшілік орталығы — Бостан қаласы. Аудан 1977 жылы құрылды.
## Әкімшілік-аумақтық бөлінісі
2011 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша аудан құрамына кірді:
* аудан бағынысындағы қала
* Бостан
* азаматтардың ауылдық жиындары
* Ақшакөл
* Әмірабат
* Гүлістан
* Гүлдерсін
* Достық
* Қылшынақ
* Қызылқұм
* Қырыққыз
* Науаи атындағы
* Сарыби
* Тазабақ
* Шарық Жұлдызы
* Елуқала
## Көрікті жерлері
* Жаңабас 4 (қарақ. Janbas өзб. Janbas) — Жаңабасқала ежелгі қалашығының қазбасынан оңтүстікке қарай 1,5 км жерде табылған неолит дәуірінің тұрғын үй сәулетінің ескерткіші. Келтеминар мәдениетінің классикалық үлгісі (б.з.б. IV-II мыңжылдық).
## Дереккөздер |
Шымбай (қарақ. Shımbay, Шымбай, өзб. Chimboy, Чимбой) — Қарақалпақстандағы (Өзбекстан) қала (1926 ж. бастап).
Ол аймақ астанасы Нүкіс қаласынан 56 шақырым жерде орналасқан. 1991 жылы 28,8 мың адам тұрды. Қалада мақта тазарту, азық-түлік кәсіпорындары орналасқан.
## Тарихы
Шымбай XVII ғасырда балықшылар мен малшыларға арналған бекініс ретінде салынған. 1976-77-жылдары қарақалпақ археологтарының қазба жұмыстары кезінде VII және VIII ғасырларға жататын жәдігерлер табылды. Тарихи деректерде қала алғашында Шаһтемір деп аталған. 1643 жылы Хиуа хандығының құрамында болған Арал теңізінде бекініс салынды. Шымбай жағалаудағы аудандардың орталығы болды. 1740 жылы лейтенант Гладышев Шаһтемірге келіп, кейіннен былай дейді: «Бұл қаланың үйлері саздан тұрғызылған, айнала ормен қоршалған, олардың жанында көл бар, халық құдықтан су ішеді, маңайында қамыстар жалғыз өседі, теңіз бен қаланың арасы екі күн». 1741 жылы геодезияшы Муравин жасаған картада да Шаһтемір көрсетілген.
1890 жылы мектеп пен медициналық орталық ашылды. XX ғасырдың бірінші ширегінде қалада 80 дүкен болды, шымбай көпестері Орынбордан маталар мен басқа да тауарлар әкелді. 1907-08 жылдары жоңышқа тұқымы мен басқа да өнімдер Ресейге, АҚШ-қа, Германияға жөнелтілді. Бұл кезеңде Шымбайда мақта цехтары, майжуаздар, тері өңдеу зауыттары салынды. 1913 жылы жоңышқа тұқымын өңдейтін зауыт іске қосылды. 1916 жылы патша үкіметінің жергілікті тұрғындарды пайдалануына қарсы халық көтеріліске шықты. 1919 жылы Шымбайда жаңа мектептер ашылды. Шымбай 1927 жылы ауыл, 1974 жылы қала мәртебесін алды. 1980 жылы теміржол салынды.
Қалада Қарақалпақ ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты, сұрыптау станциясы, жалпы білім беру мектептері, кәсіптік-техникалық училище, кітапханалар, клубтар, мәдениет үйлері, студенттер мәдениеті сарайы, ауруханалар, перзентхана және басқа да емдеу мекемелері орналасқан.
## Климаты
* Орташа жылдық температура — +11,9 C°
* Желдің орташа жылдық жылдамдығы — 2,4 м/с
* Ауаның орташа жылдық ылғалдылығы — 57 %
## Дереккөздер |
Еділ немістерінің Автономиялық Социалистік Кеңес Республикасы (ЕН АСКР, нем. Autonome Sozialistische Sowjetrepublik der Wolgadeutschen) — 1923 жылдың 19 желтоқсанынан 1941 жылдың 28 тамызына дейін РКФСР құрамында болған Еділ немістерінің ұлттық автономиясы.
1918 жылдың 19 қазанынан бері өмір сүріп келе жатқан Еділ немістерінің еңбек ұйымдастығы негізінде құрылды.
## Немістердің Ресейге қоныс аударуы
1762 және 1763 жылдары императрица II Екатерина өзінің үндеухаттарымен Еуропа елдерінің тұрғындарын Ресейге қоныс аударуға және Еділ өзенінің жағасында қоныстануға шақырды. Шақыруға неміс мемлекеттерінен (Гессен, Баден, Саксония, Голштейн, Майнц және басқа), Габсбургтер иеліктерінен, Швейцария, Нидерланд, Франция, Дания, Швеция және басқа да Еуропа елдерінен мыңдаған тұрғындар жауап берді.
1764-1768 жылдар аралығында Еділ бойында қазіргі Сарытау және Волгоград облыстарының аумағында 25600 адам өмір сүрген 106 қоныс аудару отарлары құрылды. XX ғасырдың басына қарай Еділ бойында 407,5 мың адам тұратын, негізінен XIX ғасырдың аяғынан бастап ресми түрде «Еділ немістері» (нем. die Wolgadeutschen) деп аталатын немістер болған 190 отар болды.
## Қысқаша тарихы және әкімшілік құрылымы
1918 жылы 19 қазанда РКФСР ХКК жарлығымен Сарытау және Самара губерниялары аумақтарының бір бөлігінен РКФСР-да алғашқы автономиялы облыс - әкімшілік орталығы Сарытау қаласында (1918 ж. 19 қазаннан бастап - 1919 ж. мамырына дейін) болатын Еділ немістерінің автономиялық облысы («Еділ немістерінің еңбек ұйымдастығы» атауы да қолданылды) құрылды, содан кейін Марксштадт қаласы әкімшілік орталық атанды (1919 жылдың мамырынан 4 маусымға дейін Екатериненштадт деп аталды). 1922 жылы 24 шілдеде автономияның әкімшілік орталығы 22 маусымда автономияға қосылған Покровск қаласына ауыстырылды (нем. Kosakenstadt, 1931 жылы Энгелс қаласы болып өзгертілді, нем. Engels).
Еділ немістерінің АО құрамына 3 уез (орталығы Голый Карамыш ауылы болатын Голокарамышский, орталығы Екатериненштадт қаласында болатын Екатериненштадтский және орталығы Ровное ауылында болатын Ровное), 1922 жылы 22 маусымда орталығы кейіннен автономиялық облыстың әкімшілік орталығы атанған Покровск қаласы болған Покровский уезі кірді.
1923 жылы 19 желтоқсанда аумағы 28 200 км² және 576 мың тұрғыны болған Еділ немістерінің АО Еділ немістерінің Автономиялық КСР-іне айналды (1933).
1928-1934 жылдары ЕН АСКР Төменгі Еділ облысы мен РКФСР Төменгі Еділ өлкесінің құрамында болды.
1932 жылы 1 сәуірде БОАК «қолданыстағы шекаралар шегінде Ягодно-Полянский ауданын Төменгі Еділ аумағындағы Еділ немістерінің АСКР беру туралы» шешім қабылдады.
1934 жылдан 1936 жылға дейін — РКФСР Сарытау өлкесінің бөлігі.
1936 жылы 5 желтоқсанда қабылданған КСРО Конституциясына (Негізгі заңына) сәйкес Еділ немістерінің АСКР Сарытау облысына айналдырылған Саратов өлкесінен шығарылды.
1939 жылы АСКР халқының шамамен 60%-ы Еділ немістері болды (сонымен қатар, Еділ немістерінің едәуір бөлігі, әсіресе жоғары білімді және өндірістік мамандықтары бар адамдар Сарытау қаласында тұрды және жұмыс істеді, онда олар жоғары және орта оқу орындарының профессорлық-оқытушылық құрамы мен өндірістік кәсіпорындар жұмысшыларының едәуір үлесін құрады).
1941 жылдың 1 қаңтарына қарай Еділ немістерінің АСКР құрамына Энгелс қаласы мен 22 кантон: Балцер, Гмелинский, Гнаденфлюр, Добринский, Зелман, Золотовский, Иловат, Каменский, Красноярский, Краснокутский, Куккус, Лизандергей, Мариентал, Марксштадт, Палласовский, Старо-Полтавский, Терновский, Унтервалден, Федоров, Франк, Экхейм және Эрленбах кірді.
## Тұрғындары
1924 жылы 12 маусымда неміс тілі іс жүргізудің екінші тілі және мектептерде оқыту тілі ретінде бекітілді. Сол кезде Еділ немістерінің арасында халық ағарту ісінің құрылысы және Еділ немістері АСКР-нің мемлекеттік баспасын құру жылдам қарқынмен басталды.
Еділ немістерінің АСКР КСРО-да толық сауаттылық танытқан алғашқы автономиялық республикалардың бірі болды: ЕН АСКР 171 ұлттық орта мектеп, 11 техникум, 3 жұмысшы факультеті, 5 жоғары оқу орны болды. Сонымен қатар, 172 ұжымшар клубтары, мәдениет үйлері, неміс ұлттық театры және балалар театры болды. Неміс тілінде 21 газет басылып шығарылды.
## Саяси құрылымы
ЕН АСКР мемлекеттік билігінің ең жоғарғы органы - Еділ немістері АСКР Кеңестерінің Орталық атқару комитеті (1937 жылдан бастап - Еділ немістері АСКР Жоғарғы Кеңесі), 1937 жылдан бастап жалпы сайлаудың негізінде құрылған заң шығарушы (өкілді) орган болды. ЕН АСКР ОАК Төралқасы (1937жылдан бастап - ЕН АСКР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы) тұрақты жұмыс істеді, ОАК-ның қалған мүшелері (1937 бастап - Жоғарғы Кеңестің депутаттары) жылына 10-12 рет сессиясында жиналды.
Атқарушы билікті сегіз халық комиссариаты: ішкі істер, әділет, денсаулық сақтау, ағарту, қаржы, ауыл шаруашылығы, еңбек, әлеуметтік қамсыздандыру, сонымен қатар, жұмысшы-шаруалар инспекциясы және Халық шаруашылығы кеңесінен тұратын ЕН АСКР Халық комиссарлары кеңесі (ХКК) басқарды.
### Конституциясы
1926 жылы 31 қаңтарда ЕН АСКР Кеңестерінің үшінші съезі Еділ немістерінің Автономиялық Социалистік Кеңес Республикасының Конституциясының (Негізгі заңының) жобасын қабылдады, онда БОАК Еділ немістерінің Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасын құру жөніндегі қаулының ережелері қайталанды. Ол ЕН АСКР РКФСР-ге кіру еріктілігін қамтамасыз етті. ЕН АСКР «РСФСР-дің бүкілресейлік орталық үкіметімен қарым-қатынас нысанын анықтауда еркін болды», бұл ретте РКФСР Конституциясына (Негізгі заңына) сәйкес «оның автономия құқығына негізделді». Кеңестердің БОАК ЕН АСКР құру туралы жарлығындағыдай, конституцияда теңдік, халықтың құрамына сәйкес неміс, орыс және украин тілдері туралы шешім қабылданды.
1936 жылғы КСР Одағы Конституциясына (Негізгі Заңына) және 1937 жылғы РКФСР Конституциясына (Негізгі Заңына) сәйкес ЕН АСКР Сарытау облысы болып өзгертілген Сарытау өлкесінен шығарылды.
1937 жылы 29 сәуірде ЕН АСКР кезектен тыс 10-съезінің екінші кезеңінде Еділ немістерінің Автономиялық Кеңес Социалистік Республикасының Конституциясы (Негізгі Заңы) қабылданды, ол 1940 жылы 2 маусымда РКФСР Заңымен бекітілді.
### Мәдени құрылысы
1925 жылы 9 шілдеде автономияның астанасы Покровск қаласында Еділ немістерінің АКСР Орталық мұражайы ашылды (1941 жылы тамызда таратылды).
1918 жылдан бастап алдымен Сарытауда, содан кейін Покровскіде РК(б)П облыстық комитетінің, кеңестердің облыстық комитетінің органы (1923 бастап - Еділ немістері АКСР ОАК, 1938 бастап - РК(б)П қалалық комитетінің және қалалық кеңес атқару комитетінің Еділ немістері АКСР Жоғарғы Кеңесінің Төралқасы) және Покровский (1931 бастап - Энгелс) жұмысшылар депутаттарының қалалық Кеңестің атқарушы комитеті - «Nachrichten» («Большевик» газетінің неміс тіліндегі нұсқасы) газет шығарылды.
Еділ немістердің ішінде көрнекті өнер адамдары болды. Олардың арасында суретші Яков Яковлевич Вебер де бар.
## Жоғары билік органдары басшылары
### Жоғары атқарушы органның басшылары
Неміс істері жөніндегі Еділ комиссариатының төрағасы
* 1918 — Ернст Рейтер (Ernst Reuter)
ӘРК АО төрағасы
* 1919—1920 — Гуго Шауфлер (Hugo Schaufler)
АО кеңестердің Атқарушы комитетінің төрағалары
* 1920 — Александр Дотц (Alexander Dotz)
* 1920—1921 — Василий Пакун
* 1921—1922 — Александр Моор (Alexander Moor)
* 1922—1924 — Вильгельм Курц (Wilhelm Kurz)
АССР кеңестері Орталық Атқару Комитетінің төрағалары
* 1924—1930 — Иоганнес Шваб (Johannes Schwab)
* 1930—1934 — Александр Глайм (Alexander Gleim)
* 1934—1935 — Генрих Фукс (Heinrich Fuchs)
* 1935—1936 — Адам Вельш (Adam Welsch)
* 1936—1937 — Генрих Люфт (Heinrich Luft)
* 1937—1938 — Давид Розенбергер (David Rosenberger)
АКСР Жоғарғы кеңесі президиумының төрағалары
* 1938—1941 — Конрад Гофман (Konrad Hoffmann)
### Үкімет басшылары
АКСР Халық комиссарлары кеңесінің төрағалары
* 1924—1929 — Вилгелм Курц
* 1929—1930 — Александр Гляйм
* 1930—1935 — Генрих Фукс
* 1935—1936 — Адам Вельш
* 1936—1937 — Генрих Люфт
* 1937—1938 — Владимир Далингер (Wladimir Dalinger)
* 1938—1941 — Александр Гекман (Alexander Gekman)
### ІІХК басқармасының басшылары (ішкі істер халық комиссариаты)
* 1934—1935 — Александр Бубеннов
* 1935—1937 — Самуил Деноткин
* 1937 — Владимир Далингер (Wladimir Dalinger)
* 1937—1938 — Илья Рессин
* 1938 — Иван Шустер
* 1938—25.02.1941 — Александр Астахов
* 26.02.1941—31.07.1941 — Николай Великанов
* 31.07.1941—28.08.1941 — Владимир Губин
## Таратылуы
Ұлы Отан соғысы басталғаннан кейін бірден АСКР немістеріне қарсы ешқандай санкциялар қолданылмады, өйткені кеңес басшылығы Вермахтты тез жеңуге үміттенді. Майданның шығысқа қарай қарқынды түрде жылжып келе жатқаны белгілі болған кезде, КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1941 жылғы 28 тамыздағы Жарлығымен Еділдің барлық немістері Қазақ КСР, Алтай мен Сібірге көшірілді.
Жер аудару тәртібі нақты, бұрыннан жасалған процедура болды (финдерді, поляктарды, литвалықтарды, латыштарды, эстондарды, кәрістерді және т.б. көшіру). Сот шешімі жасалып, әр отбасын көшіруге тіркеу картасы толтырылып, отағасына депортациядан жалтарғаны үшін жауапкершілік ескертілді. Жеке мүлікті, ұсақ мүкәммалдар және азық-түлікті өзімен бірге алып жүруге рұқсат етілді, бірақ бір отбасына барлығы 1 тоннадан аспауы керек еді. Жалпы барлығы облыстан 438,7 мың адам, оның ішінде 365,8 мыңы ЕН АСКР-дан, 46,7 мыңы — Сарытау облысынан және 26,2 мыңы — Сталинград облысынан көшірілді. 1941 жылдың күзінде Еділ немістері, олардың көпшілігі көрші Қазақстанға жер аударылды.
Еділ немістерінің АСКР аумағы КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1941 жылғы 7 қыркүйектегі Жарлығымен Сарытау (15 кантон) және Сталинград (7 кантон) облыстары арасында бөлінді.
## ЕН АСКР қалпына келтірудің алғашқы әрекеті
1960 жылдары Кеңес немістерінің арасында өздерінің қоныс аудару орындарынан шығуға шектелген және Еділ бойына қайта оралмайтындықтарына наразылық пайда болды. Соғыс аяқталғаннан кейін 20 жыл өткен соң, 1965 жылы, Мәскеу қаласына ЕН АССР қалпына келтіру туралы талаппен делегация жіберілген кезде, нақты түрге ие болды. Бірақ 1972 жылдың 3 қарашасында ғана немістерге тұрғылықты жерді таңдаудағы барлық шектеулерді алып тастайтын КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының Жарлығы шықты. Тек 1978 жылы билік неміс автономиясы мәселесіне қайта оралуға жеткілікті дәрежеде жетілді. Арнайы құрылған үкіметтік комиссия Еділ бойында неміс АКСР құру жөнсіз деп шешті, өйткені «неміс халқы бұл жерде нақты өмір сүрмейді және бұл аймақта тарихи түп тамыры жоқ». Өз кезегінде МҚК басшысы Юрий Андропов КСРО немістерінің жартысынан астамы, миллионға жуық адам тұратын Қазақстанда автономиялық республика құру туралы ұсыныс жасады. 1979 жылы маусымда Бас хатшы Леонид Брежнев қолдаған бұл бастама Мәскеудегі КОКП ОК Саяси бюросының мәжілісінде күшіне енді. Неміс автономиясының ауданы 46 мың шаршы км, ал халқы - 202 мың адамды құрауы керек еді. Целиноградтан солтүстік-шығысқа қарай 150 шақырым жерде орналасқан Ерейментау қаласын оның астанасы етуді көздеді
Қазақстанда неміс автономиясын құру идеясы немістердің өтініштерімен емес, КСРО-дағы неміс тұрғындарының Германияға жаппай кетуімен байланысты болды. Бір ғана міндет болды: немістерді елде ұстау. Сонымен бірге билік немістердің автономия орны туралы немістердің тілектерін де, титулдық ұлт - қазақтардың да Қазақстанның орталығында неміс республикасын құру туралы пікірін ескермеді. Неміс автономиясын жақтаушылардың жетекшісі, сол кезде Целиноград облысы Краснознаменск аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы, билік басшы етіп болжамды тағайындаған Андрей Браун былайша еске алады: «Ылғи жасалғандай жасалды: жасырын, епсіз, тарихи факторларды ескермей, жергілікті халықтың пікірімен санаспай. Дәл осы жерлерде жоңғарларға қарсы күрестің жетекшілерінің бірі болған халық батыры Бөгенбай өмір сүріп, қайтыс болды». 1979 жылы 16 және 19 маусымда Целиноградтағы Ленин алаңында басқа ұлт өкілдері қолдаған жергілікті қазақтардың наразылық демонстрациясы өтті. Билік кенеттен жүрексініп, халықты мұнда ешкім Неміс Республикасын құруды жоспарламайтындығына сендіре бастады. Тәртіпсіздікті болдырмау үшін жоспардан тез бас тартылды.
## ЕН АСКР қалпына келтіру әрекеті: «Жандану» КНБҚ
1980-ші жылдардың аяғында кеңестік немістердің ұлттық қозғалысының өсуімен бірге Еділ немістерінің АКСР қалпына келтірудің жаңа әрекеті болды. 1989 жылы 28-31 наурызда Мәскеуде құрылтай мәслихатында 1989 жылдан 1993 жылға дейін өмір сүрген кеңестік немістердің бүкілодақтық қоғамдық-саяси ұйым - «Жандану» кеңес немістерінің бүкілодақтық қоғамы ресми түрде құрылды. Оны құрудың негізі Кеңес немістерінің Кремлдегі 3, 4 және 5 делегациялары болды (сәйкесінше, 1988 жылдың сәуір, шілде және қазан). 1991 жылы «Жандану» КНБҚ өз қатарына 100 мыңнан астам адамды біріктірді және ұйым басшылығы сол кезде КОКП кейінгі ең бұқаралық ұйым деп айтуға толық негіз болды. Егер діни ұйымдарды, атап айтқанда, Евангелиялық христиандар-баптисттердің Бүкілодақтық шіркеулер кеңесін ескермесе.
## Тағы қараңыз
* Кристоф Бергнер
* «Жандану» кеңес немістерінің бүкілодақтық қоғамы
* Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін немістерді жер аудару
* Қазақстан немістері
* Қазақстандағы неміс автономиясы
## Әдебиет
* Герман А. А. Еділ немістері республикасының тарихи құбылысы (1918—1941 жж.) // Ресей тарихы. — 2012. — № 4. — Б. 27—46.
* Гессен Е. Е. «Кеңес үкіметінің КСРО этникалық немістердің ұлттық қозғалысына қатысты мемлекеттік саясаты» / Украина Президенті қарамағындағы Ұлттық мемлекеттік басқару академиясының «Мемлекеттік басқару және жергілікті өзін-өзі басқару» ғылыми басылымы, шығ. № 4 (23) 2014 жыл"
* Гросс Э. Еділ немістері АСКР: тарихи және саяси-экономикалық очерк. — Покровск: Тип. Немгосиздата, 1926. — 125 б.
## Дереккөздер |
Магарлар — Непал мен Солтүстік Үндістанда тұратын халық.2001 жылғы Непал санағы бойынша бұл елдегі магарлардың саны 1 622 421 адамды құрады (халықтың 7,14%).Үндістанның солтүстік-шығысында (Сикким штатының оңтүстігінде) 100 мыңға дейін магарлар тұрады.
## Этногенезі
Непалдың етегінде шашыраңқы орналасқан Рукум, Салян, Ролпа және басқа да таулы аймақтарда тұратын кхам-магар халықтары белгілі бір шамандық тенденцияларға және басқа да мәдени ерекшеліктерге байланысты Сібірден оңтүстікке қоныс аударған деп болжанады. Олар Непалдағы Магар отанын басып алды деп мәлімдейді, сол жерден қозғалыс оңтүстік пен шығысқа тараған.
## Тілі
Олар қытай-тибет отбасының тибет-бирма тобының магари тілінде сөйлейді. Непал тілі де кең таралған (негізінен оңтүстік магарлар арасында). Рапти аймағында кхам тілінде сөйлейді. Дольпа аймағында магарлар тарали немесе қайке тілінде сөйлейді.
## Діні
Магарлардың көпшілігі индуистар (шиваиттер, вишнуиттер), сонымен қатар ламаист буддистер және сүнниттік мұсылмандар бар.
## Кәсібі
Оңтүстік магарлардың негізгі кәсібі – террассалық, жаңбырлы және суармалы егіншілік, (жүгері, бидай, күріш, қарақұмық, тары, көкөністер). Мал және құс шаруашылығы көмекші сипатқа ие (зебу, буйволдар, ешкілер, қойлар, шошқалар, тауықтар). Солтүстік магарларда жайылымдық мал шаруашылығы маңызды рөл атқарады. Қолөнерден – ағаш ұстасы, ағаш ою, металл өңдеу, тоқымашылық дамыған.
## Өмір салты
Магарлар рулардың бірнеше патрилинейлік қауымдастығына (тхар) бөлінеді. Отбасылары шағын болып келеді. Рулар арасында немере туыстарының некесі кең таралған.
### Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
Елді мекендер шашыраңқы орналасқан. Тұрғын үйлері екі қабатты, тастан салынған, төбесі сабан, тақтай немесе шифермен жабылған. Төменгі қабаты - қойма, үстіңгі қабаты - екі бөлмелі тұрғын үй, оған сыртқы баспалдақ апарады. Батысында қабырғалары қызыл балшықпен боялған шағын дөңгелек немесе сопақ үйлер жиі кездеседі. Шығыста негізгі бөлменің бұрышында веранда мен ошағы бар төртбұрышты үйлер басым.
### Дәстүрлі киімдері
Оңтүстік магарлардың дәстүрлі ерлер киімі - тізеге дейін тағылған таңғыш мата, бхото (баулары бар көйлек), кейде кеудеше мен пенжак. Әйелдер киімі – қапсырмалы белдемше (алдыңғы жағы қысқартылған), жеңі ұзын күртеше, кең матадан жасалған белдік, бас киім. Сырғалар, шыны моншақтар алқа және үнді күміс монеталарын тағады. Солтүстік магарлардың киімдері аз зерттелген.
### Дәстүрлі тағамдары
Негізгі тағамдары – жүгері, күріш, көкөністер, сүт өнімдері. Олар сиыр етін (индуистардан басқа), шошқа етін (мұсылмандардан басқа), құс етін пайдаланады.
## Сілтеме
* Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Магарлар
* Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Магарлар
## Дереккөздер |
Ақынбаба Ақсұңқар - Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі, Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі, ақын, журналист, педагог, аудармашы, әнші.
І.Жансүгіров атындағы университетті (Талдықорған), филология факультеті, қазақ тілі мен әдебиеті және тарих мамандығы бойынша қызыл дипломмен үздік бітірген.
1997 - 1998 жж. Қазақстан телерадио компаниясында "Шапағат" таңғы бағдарламар редакциясында штаттан тыс корреспондент, "Ақ желкен" журналында уақытша корреспондент қызметтерін атқарған.
1999-2002 жылдары Алматы облыстық "Жетісу" басылымында мәдениет және әдебиет бөлімінде журналист.
2002-2003жж. жаз айларында Н.Тілендиев атындағы "Отырар сазы" Мемлекеттік Академиялық оркестерінде келісімшартпен концерт жүргізушісі.
2004-2011 жылдары "Қазақстан" РТРК-ның "Шалқар" және "Қазақ радиосында" редактор-жүргізуші;
радиохабарлар бойынша сарапшы-редактор,
"Қазақстан" ҰТА-ның "Эксперттік тобында" телерадио бағдарламары бойынша жетекші маман,
"Қазақ радиосы" Дирекциясында бас сарапшы қызметін атқарған. 2013 -2014 жылы Алматы қаласы әкімдігінде Мәдениет басқармасында бас маман,2015-2016 жж.Абай атындағы Республикалық дарынды балаларға арналған мектеп-интернатта қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің мұғалімі,
2016-2018 жж."Достық Үйі" ҚК "Мемлекеттік тілді дамыту" бөлімінде жетекші әдіскер. 2020-2023жж. сценарист, фрилансер, мұғалім, аудармашы.
## Шығармалары
"Мен-Алтайдан ұшқан Ақсұнқар" жыр жинағы (2001 жылы "Елорда" баспасы).
"Жанартау" жыр жинағы ("Дарын" баспасы).
Өлеңдері енген ұжымдық жыр -жинақтар:
"Жас ақындардың антологиясы"(2000 ж.), "Қыз ғұмыр- жыр ғұмыр" (2001 ж). "Күміс күйме" (2000 ж). "XXI ғасыр ақындары" антологиясы (Қырғызстан, 2003 ж). "Жыр Маржан" ( антология, 2013 ж). "Поэзия" (аудармалар, 2015 ж). "Тау мен Өзен жырлары" (2017ж).
## Жетістіктері
* "Дарын" Мемлекеттік сыйлығы (2002)
* Ғ. Мүсірепов атындағы Республикалық ақындар мүшайрасының лауреаты.
## Дереккөздер |
Жақып Омаров (1939 жыл 15 қазанда Көкшетау облысы, Мәдениет ауылы - 1996 жыл 31 мамырда Астанада) - актер, режиссер. Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген өнер қайраткері (1993). Қалибек Қуанышбаев атындағы қазақ мемлекеттік академиялық музыкалық драма театрының негізін қалаушы тұлға.
## Толығырақ
Арғын тайпасы Атығай руынан шыққан.
* Жақып Омарұлы 1939 жыл 15 қазанда Көкшетау облысы, Мәдениет ауылында дүниеге келген.
* 1960 жылы М. Әуезов атындағы Мемлекеттік академиялық қазақ драма театрының жанындағы театр студиясын бітірген.
* 1969 жылы Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының режиссерлік бөлімін бітірген.
* 1960 - 1961 жылдары Қарағанды қазақ драма театрының актері;
* 1961 - 1971 жылдары және 1980 - 1981 жылдары Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрында қоюшы-режиссер болды.
* 1971-1972 жылдары Тараздағы Абай атындағы қазақ драма театрының бас режиссері;
* 1972-1980 жылдары Қарағандының С. Сейфуллин атындағы қазақ драма театрының бас режиссері;
* 1980-1990 жылдары Шымкенттің Ж. Шанин атындағы қазақ драма театрының бас режиссері;
* 1990 - 1996 жылдары Қалибек Қуанышбаев атындағы қазақ мемлекеттік академиялық музыкалық драма театрының негізін қалаушысы әрі көркемдік жеткшісі болды.
* 1996 жыл 31 мамырда Астанада дүниеден өтті.
## Шығырмашылығы
Театр сахнасында қойған спектакльдері қатарында:
* М.Кәрімнің “Ай тұтылған түн” (1972),
* У.Шекспирдің “Макбет” (1978, Бүкілодақтық классикалық спектакльдер байқауының 1-дәрежелі дипломы берілді; екеуі де Қарағанды облысы драма театрында),
* Ғ.Мүсіреповтің “Ақан сері – Ақтоқтысы” (1981; КСРО Мәдениет министрлігінің дипломы, 1983),
* Ә.Әбішевтің “Мәдиі” (1982, екеуі де Шымкент облысы драма театрында), және т.б көптеген қойылымдарды сахналады.
## Марапаттары
* 1993 жылы президенттің жарлығымен "Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген өнер қайраткері"
* Попов атындағы күміс медалінің иегері.
## Дереккөздер |
Тәуелсіздік алаңы — Қазақстан елордасы Астанадағы басты алаң.
## Орналасуы
Тәуелсіздік алаңы Астананың Алматы ауданында орналасқан. Аумағы жағынан Тәуелсіздік даңғылы бойымен оңтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа қарай созылып жатқан төртбұрышты алаң. Көлденең бағытта Байтұрсынов және Нәжімеденов көшелерімен шектеледі.
## Сәулет ансамблі
Алаңның ортасында Қазақстанның еркіндігі мен гүлденуінің символы болып табылатын «Қазақ елі» монументі орналасқан.
Айналасында келесі нысандар бар:
* Әзірет Сұлтан мешіті;
* Қазақ ұлттық өнер университеті;
* Бейбітшілік қабырғасы;
* Тәуелсіздік сарайы;
* Қазақстан ұлттық музейі;
* Бейбітшілік және келісім сарайы;
## Суреттер
*
*
*
*
## Дереккөздер |
Астана — Қазақстан Республикасының астанасы. 1997 жылғы 10 желтоқсаннан бастап астана статусына ие.
Миллионер қаласы мәртебесіне 2017 жылдың маусымында қол жеткізілді, ол кезде тұрғындардың саны 1 002 874 адамға жетті. Астана елдің солтүстігінде Есіл өзенінің жағасында орналасқан. Әкімшілік жағынан қала 5 ауданға бөлінген.
Қазақстанның астанасын Алматыдан Ақмолаға ауыстыру туралы ұсынысты Президент Нұрсұлтан Назарбаев ұсынды. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі 1994 жылы 6 шілдеде ауыстыру туралы шешім қабылдады. Орталық мемлекеттік органдардың Ақмолаға ресми көшуі 1997 жылғы 10 желтоқсанда басталды.
Президенттің 1998 жылғы 6 мамырдағы Жарлығымен Ақмола атауы Астана болып өзгертілді.
Жаңа астананың халықаралық тұсаукесері 1998 жылғы 10 маусым күні өтті.
Қала бес әкімшілік бірліктен — «Алматы», «Сарыарқа», «Есіл», «Байқоңыр» және «Нұра» аудандарынан тұрады. Есіл және Нұра ауданы қаланың даму динамикасына қарай кейінгі жылдары құрылды.
## Географиясы
2023 жылғы 1 қаңтар жағдайы бойынша қала тұрғындар саны 1 354 435 адам, бұл Алматыдан кейінгі Қазақстандағы екінші көрсеткіш. Қала Қазақстанның орталық бөлігінің солтүстігінде Ақмола облысында, Есіл өзенінің алабындағы өзен маңы жазықтығында орналасқан.
Қала территориясы аумағы – 797,33 км² (2017 жылғы 7 ақпанда Ақмола облысының елді мекендерсіз 87,19 км² қалаға қосылғаннан кейін).
Қала дала жазығында орналасқан. Алып жатқан аумақтың рельефі — төмен террассалар. Каштан топырағы басым.
Қаланың геологиясы — солтүстік бөлігінде бөлінбеген палеозойлық шөгінділер, ал оңтүстік және батыс бөліктерде орта төрттік шөгінділер. Қаланың көп бөлігі шөгінді тау жынысында, негізінен құмдақ саздарда жатыр.
Астана қаласы Есіл өзенінің жағалауында орналасқан. Қала екі бөлікке бөлінеді — оң және сол жағалау. Қаланың гидрографиялық желісі тек Есіл өзенімен ғана емес, сонымен қатар Есіл өзенінің оң ағымдары Сарыбұлақ пен Ақбұлақ өзендерімен де ұсынылған. Қаланың 25-30 км радиусында көптеген тұщы және тұзды көлдер бар.
## Тарихы
Астана 1830 жылы Есіл өзенінің жағасында орыс әскерлері негізін қалаған бекіністен бастау алады.
1862 жылы Ақмолинск қала мәртебесін алды.
1962 жылы қалаға Целиноград атауы берілді.
1997 жылы егемен Қазақстанның Президенті Н. Назарбаев Жарлығымен елорданы Алматыдан Ақмолаға көшіру туралы шешім қабылдады.
1998 жылы 6 мамыр жаңа елорданың атау Астана болып өзгертілді.
1998 жылы 10 маусым Қазақстанның жаңа елордасы — Астананың халықаралық тұсауы кесілді.
1998 жылы ЮНЕСКО-ның шешімі бойынша Астана қаласына «Бейбітшілік қаласы» жоғары атағы беріліп, медальмен марапатталды. Бұл атақ қысқа мерзім ішінде әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени дамуда неғұрлым әсерлі әрі қуатты өсуге, тұрақты этникааралық қатынасты орнықтыруға қол жеткізе алған ғаламшардың жас қалаларына беріледі. Бразилияда өткізілген бұл конкурста Астана барлық өлшемдер бойынша әлемнің әр түрлі елдерінің он екі қаласын басып озды.
Астана қаласы Ақмола облысының аумағында орналасқан және осы облыстың үш ауданымен (Целиноград, Шортанды және Аршалы) шектеседі. Қаланың өсуі Ақмола облысы Целиноград ауданының аумағын екі бөлікке бөлді.
2018 жылғы 7 ақпанға дейін Астана территориясына қаладан басқа (69 822 га) 2 орманшылық учаскілері де (шығыста аумағы 459 га мемлекеттік орман тәлімбағы, солтүстікте Қоянды су қоймасындағы саяжай (12 саяжай қауымдастығы бар). Аталған массив аумағы Мемлекеттік жер кадастріне сәйкес 900 га, Астананың бас жоспарына сәйкес 850 га, ал қала территориясы балансына (2018 жылғы 16 наурыздан № 131 Қазақстан Республикасының Үкімет Жарлығы) сәйкес 733 га құрайды.
2018 жылғы 7 ақпанда қала аумағына Ақмола облысы Целиноград ауданының территориясынан қосымша 8 719 га аумағымен 3 учаскілер (тұрғындары жоқ), соның ішінде халықаралық әуежайға жақын 7 300 га учаскі, қаладан оңтүстікте орналасқан ұлттық пантеон (959 га) және солтүстік-батыста орналасқан қалалық зират (460 га) қосылды.
2018 жылғы 16 наурызда Алматы және Сарыарқа аудандарының бөліктерінен төртінші аудан Байқоңыр ауданы құрылды.
2019 жылы 20 наурызда Қазақстанның екінші президенті Қасым-Жомарт Тоқаев шешімі бойынша қаланың атын экс-президент Нұрсұлтан Назарбаевтың құрметіне Нұр-Сұлтан деп өзгертілді.
2022 жылы 17 қыркүйекте президент Қасым-Жомарт Тоқаев жарлығымен Астана атауы қайтарылды.
## Басшылар
## Халқы
2020 жылғы 1 қаңтардағы қала түрғындар саны 1 136 008 адамды құрады. ҚазСтаттың ресми есебі 2017 жылғы 1 қаңтарда елордада 972 672 тұрғынды, 2017 жылғы 1 маусымда 1 002 874 тұрғынды, ал 2020 жылғы 1 қаңтарда есептің жаңа методикасына сәйкес 1 136 008 тұрғынды тіркеді.
2009 жылғы халық санағы бойынша қала тұрғындарының тек 36% -ы Астана қаласында туып-өскен болып шықты. Қала негізін Қазақстанның басқа өңірлерінен келген мигранттар құрады, атап өтсек 19,4% — Ақмола облысы тұрғындары, 7,4% Түркістан облысы тұрғындары, 6,3% — Қарағанды мен Қостанай облыстары тұрғындары құрды.
КазСтаттың 2016 жылғы 1 қазан жағдайы деректері бойынша қаланың еңбекке жарамды тұрғындар (әйелдер жасы 16—58, еркектер жасы 16—63) саны 478 432 адамды құрайды, соның ішінде 21 мың жұмыссыз және 92 мың жұмыс күшіне енбейтін тұлғалар.
Некеге тұрудың орташа жасы — еркектер үшін — 27,5 жас, ал әйелдердер үшін — 25,3 жас.
Астана қаласы халқының саны 2000 жылмен салыстырғанда 169,2 мың адамға көбейіп, 2006 жылдың басында 550,2 мың адам болды. 2013 жылдың 1 наурызындағы ақпарат бойынша халық саны — 783 471 адамды құрады. Халық саны бойынша Қазақстандағы Алматы қаласынын кейінгі 2-орында.
Астана қаласы халқының табиғи қозғалысының оң факторы бала туу мен неке қию деңгейінің артуы болып табылады. 2005 жылы қалада 8,8 мың бала өмірге келді, ол 2000 жылы туылғандармен салыстырғанда 4,3 мыңға көп. 2005 жылы бала туудың коэффициенті 1 мың тұрғынға шаққанда 6,3, өлім — 6,7 құрады.
Қала халқының өсуі негізінен көші-қон ағыны есебінен қамтамасыз етілуде. Көші-қон сальдосының елеулі түрде өсуі (50 мыңнан асатын шекте) 2000—2001 жылдары байқалды.
Келгендердің санының кеткендерден асып түсуі негізінен азаматтардың республиканың ішіндегі көші-қон есебінен қамтамасыз етілді. Алайда соңғы жылдары оның салыстырмалы түрде тұрақтануы байқалады (2002 ж. — 6,8 мың, 2003 ж. — 5,4 мың, 2004 ж. — 14,2 мың, 2005 ж. — 15,7 мың адам). Халықтың табиғи өсімі осы кезеңде 2000 жылғы 1513 адамнан 2005 жылы 5,2 адамға дейін көбейді.
### Демография динамикасы
Қазақстанның Алматы қаласынан кейінгі тағы бір миллионер қаласы тіркеледі. 2009-жылдың көрсеткіштерінде Астана қаласының миграциялық сальдосы 31 908 адамды құрады — бұл республикадағы ең жоғарғы көрсеткіш.
Астана тұрғындар санының динамикасы төменде келтiрiлген.
### Агломерациясы
«Астанагенплан» ҰЗМИ «Астана агломерациясының аумақтық дамуының аймақаралық схемасы» жобасын жасады.
2015 жылдың қарашасында қабылданған бұл құжатпен жалпы ауданы 21,75 мың км² болатын, Ақмола облысының Аршалы, Целиноград және Шортанды аудандарының 127 елді мекені, сондай-ақ Ақкөл облысының төрт ауданы (Урюпин ауылдық округі, Еңбекші ауданы, Кеңес ауылдық округі, Ақкөл қалалық әкімшілігі) қоса, Астана агломерациясының шекаралары анықталды. Қала маңы аймағының белгіленген шекараларында 196 мың адам, ал Астана қаласында 814 мың адам тұрады. Астана қала маңы түрғындарының тығыздығы 9 адам/ км² құрады (бүкіл Қазақстан халқының орташа тығыздығы 1 км²-ге шамамен 7 адам).
Агломерацияны дамыту жобасымен 2020 жылы агломерация саны 1,2 миллион адамға дейін, ал 2030 жылға қарай 1,5 миллионнан астам адамға өседі деп күтілуде.
## Табиғаты мен климаты
Қала климаты аса континенталды. Жазы ыстық және құрғақ, ал қысы суық, ұзақ.
Орташа жылдық температурасы 3,1 °C. Жауын-шашын жылына 300 мм түседі. Жаздың орташа температурасы шамамен 20°С болғанымен, Орта Азияның ыстық ауа массаларына байланысты максималды температурасы 40 °C болуы да мүмкін. Жазы жылы, бірақ қысқа. Ал қыстың орташа температурасы −15 °C шамасында, кейде Сібір аяздарының қалаға жетуіне байланысты -50 °C аязға дейін баруы мүмкін. Қар жамылғысы қалың болып, қыстың ұзақтығы 4-5 айға созылады. Астана Ұланбатырдан кейінгі әлемдегі ең суық астана болып саналады.
Жауын-шашынның жалпы мөлшері жылына шамамен 300-350 мм құрайды. Жауын-шашынның көп бөлігі көктем мен жазда түседі. Қыста жауын-шашын аз болып, қар мөлшері орташа деңгейде болады.
Ауа ылғалдылығы төмен, орташа жылдық көрсеткіші шамамен 60% құрайды. Қыс мезгілінде ылғалдылық көбінесе төмен болады.
Астанада желдің жылдамдығы жиі өзгереді, бірақ орташа жылдамдығы 4-6 м/с шамасында болады. Қыста қатты желдер мен борандар болуы мүмкін, бұл суықты қатты сезіндіреді.
Қаланың адамдар үшін онша қолайлы емес құрғақшылық пен қатты желге бейім даланың ортасында орналасқанына байланысты, қала айналасын жасыл белдеумен — ағаштар мен басқа да жасыл кеңістіктермен жабдықтау бойынша ауқымды жоба жүзеге асырылуда.
## Экономикасы
Астана қаласы экономикасын сауда, транспорт пен байланыс, құрылыс құрайды. Қазақстан экономикасының сауда секторының жалпы өніміне қосқан үлесі бойынша Астана қаласы Қазақстан Республикасының облыстары мен қалалары арасында Алматы қаласынан кейін екінші орын алады. Астана мен Алматы қалаларының жиынтық аймақтық өнім көлемі Қазақстанның жалпы сауданың жартысынан астамын құрайды. Бөлшек тауар айналымы бойынша да Астана қаласы республикада екінші орында. Құрылыс өсімі бойынша Астана қаласы республика бойынша көшбасшы. 2009 жылы Қазақстан бойынша эксплуатацияға берілген тұрғын үйлердің 1/5 бөлігі Астана қаласына келді. Астана бес жылдан астам тұрғын үйлерді эксплуатация енгізу бойынша көшбасшы.
Өнеркәсіптік өндіріс көбінесе құрылыс материалдарын, тамақ өнімдері мен сусындарын және машина жасауда шоғырланған. Қазақстан бойынша Астана қаласы металдан жасалған құрылыс материалдарын, қолдануға дайын бетон және бетоннан жасалынған құрылыс өнімдерін жасаудан көшбасшы болып табылады. Сондай-ақ, құрылыс металл конструкцияларын, радиаторлар мен орталық жылыту қазандықтары мен қондырғыларды өндірудегі қаланың үлесі салыстырмалы жоғары.Инвесторларды жұмылдыру және жаңа бәсеке қабілетті өндірісін дамыту мақсатында қалада «Астана — жаңа қала» атты арнайы экономикалық аймағы қызмет атқаруда.
АЭА-ның артықшылықтары - салықтық және кедендік жеңілдіктерді қарастыратын арнайы құқықтық режимнің болуы. АЭА аумағында әртүрлі бағыттағы жобалар жүзеге асырылуда.
Атап айтқанда, қаланың дамуы өндірістің жалпы көлемінде инновациондық өнімнің жоғары үлесі бар, дамыған өндірістік секторларға (құрылыс материалдарын өндіру, тамақ өнімдерін өңдеу және т.б.), қаланың жалпы аймақтық өнімнің басым бөлігін қамтамасыз ететін шағын бизнеске және дамыған туризм секторына бағытталған бәсекеге қабілетті экономиканы құруға бағытталған.
2009 жылы өндеу өнеркәсібі кәсіпорындарымен 77,25 млрд.теңге көлемінде өнім шығарылды — бұл өндеу өнімінің жалпы көлемінің 81% құрайды. Өндеу өнеркәсібі құрамында ең көп үлес алады:
* Метал емес өнімдерді, құрылыс материалдарын өндіру (30,3 %),
* Тамақ өнімдерін жасау, сусындарды қоса (20,1 %), ет комбинаты, май зауыты, сүт комбинаты, диірмендер;
* Метал өнімдерін жасау (16,2 %), «Металлист», насосты, шойын құю;
* Машина жасау (15,6 %), вагондарды жөндеу, сорғы және басқа да кәсіпорындар;
* 1 % аз тоқыма және тігін өнеркәсібі, ағаш өңдеу және ағаштан жасалған бұйымдарын өндіру.
Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын кішігірім шағын кәсіпорындарды қоспағанда, Астана қаласында орташа айлық жалақы орташа есеппен 308 135 құрайды. 1 мың адамнан 688 адам. үйден Интернетке кіру мүмкіндігі бар. 2019 жылдың IV тоқсанындағы жұмыссыздық деңгейі 4,4% құрайды. Экономиканың салалар бойынша өсу қарқыны (2020 жылдың қаңтарынан 2019 жылдың қаңтарына дейін): өнеркәсіп (100,4%). құрылыс (130,7), көлік (110,6), ауыл шаруашылығы (98,5), сауда (101,4), байланыс (115,8).
## Көлік
Астана қаласы Петропавл — Қарағанды — Балқаш және Барнаул — Павлодар — Астана — Қарталы — Магнитогорск қалаларын қосатын темір жолдар қиылысында орналасқан және темір жол вокзалы бар қала. Қалада «Қазақстан Темір жол» ұлттық темір жол компаниясының бас офисі орналасқан.
2017 жылы қаланың оңтүстік-шығыс бөлігінде мыңжылдық аллеясына жақын «Нұрлы Жол» атауына ие болған жаңа темір жол вокзалы салынды. Қаланың өнеркәсіптік бөлігінде ЖЭС-3 ауданында жүкті вагондар үшін терминал салынбақ.
Шоссе жолдарының ірі торабы: қала іші арқылы А-1 Астана — Петропавл және М-36 Челябинск — Алматы трассалары өтеді. 2019 жылдың соңында Астана қаласы айналасындағы айналма жолы толығымен ашылды.
Қалалық көлік автобустармен ұсынылған (92 бағыт, 871 бірлік), соның ішінде 15 электр автобустары (2020 жылдың соңына дейін 100 бірлік болуы тиіс). Қалалық маршруттар желісінің жалпы ұзындығы (2004 ж) — 1 720 км, жылдық жолаушылар ағыны — 115 млн. адам, жолакы құны 90 теңге (қолма қолсыз төлем немесе смс) немесе 180 теңге (қолма қол төлем).
Троллейбустық қозғалыс 1983 жылы ашылды (3 маршрут, бірақ 2006 жылдан бастап контакт желісі 51,7 км құрайтын бір маршрут қалдырылды). 2008 жылы жалғыз троллейбустық парк мемлекеттік комиссиясының шешімімен жабылды.
2014 жылдан бастап Астана қаласында «Astana Bike» қызмет етуде. 2017 жылы жүйе 40 станция және 1000 велосипедтен тұрды. Жүйеде бір сезонға тіркелу 5000 теңге тұрады + RFID картасы үшін кепіл. Велосипедті жалға алудың алғашқы жарты сағаты ақысыз, одан әрі қарай — 100 теңге. Велосипедті 3 сағатқа жалдағаннан кейін жүйе автоматты түрде велосипедті қайтару керек екендігін хабарлайды. 4-ші сағат және одан кейінгі жалға алу 1 000 теңге тұрады.
Қалада әуе кемелерінің барлық түрлерін қабылдай алатын Нұрсұлтан Назарбаев халықаралық әуежайы бар. Әуежай қаладан 16 шақырым қашықтықта орналасқан.
2017 жылы реконструкциядан кейін әуежайдың өткізу қабілеті жылына 8,2 млн жолаушыға жетті. Жаңа жолаушылар терминалының жалпы көлемі 47 мың шармы метр құрды. Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев атындағы әуежайының жүк терминалының өткізу қабілеттілігі жылына 15 мың тонна.
Астана қаласынан 30-35 км қашықтықта орналасатын жаңа халықаралық әуежайды салу жоспары бар. Екі нұсқа қарастырылуда: Көкшетау трассасындағы Шортанды аудандық орталық пен Қарағанды трассасындағы Осакаровка ауылы. Сонымен бірге жұмыс істеп тұрған халықаралық әуежай ішкі рейстерді қабылдап жұмысын жалғастырады, ал жаңа әуежай халықаралық бағыттарды қабылдайды деп ұсынылады.
2008 жылдан бастап қала шеңберінде Есіл өзені бойымен кеме жүру ұйымдастырылды. «Кеме өткізетін Есіл» бағдарламасын жүзеге асыру аясында қала әкімділігімен арнайы мекеме «Есіл-Астана» құрылды. Бірінші кеме 2008 жылы өтті.
## Мәдениеті
Қалада Ақмола облыстық филармониясы, мұражайлар (ҚР Ұлттық мұражайы, тарихи- өлкетану мұражайы, бейнелеу өнері мұражайы, Сәкен Сейфуллин мұражайы), театрлар ( К. Бәйсеитова атындағы үлттық опера және балет театры, К.Қуанышбаев атындағы қазақ музыкалық-драма театры, Максим Горький атындағы мемлекеттік академиялық орыс драма театры, Ұлттық ғарыш орталығы, болашақ энергия мұражайы «Нұр Әлем», кітапханалар.
Қаланың мәдени-ағарту мекемелеріне Конгресс Холл, Жастар сарайы және Президенттік мәдениет орталығын да жатқызуға болады. Бәйтерек монументі қаланың басты символы болып саналады.
* 2000 жылғы 6 шілдеде Азат Боярлиннің жобасы бойынша «Өмір діңгегі» бұрқағы жасалынды. Құрылыс тек символдық сипатқа ие, ол өмірдің мәңгілік циклын көрсетеді. Алаңның ашылуы Қазақстан тұңғыш президентінің 60-жылдығына арналды.
* 2006 жылдың 24-30 қазан аралығында Астана қаласында ТМД елдері жастарының IV Дельфий ойындары өтті. Іс-шараны дайындауды және өткізуді Қазақстанның Ұлттық Дельфий комитеті мен Халықаралық Дельфий комитеті бірлесіп жүзеге асырды.
* 2012 жылдың 24-29 қыркүйек аралығында Астана қаласында ТМД елдері жастарының VII Дельфий ойындары өтті. Ойындарда 16 елден мыңнан астам өнер қайраткерлері қатысты: Австрия, Әзербайжан, Армения, Афганистан, Белоруссия, Болгария, Грузия, Италия, Қазақстан, Қырғызстан, Молдавия, Ресей, Румыния, Тажікстан, Түркия, Украина.
### Қаланың көрнекі орындары
* Бәйтерек — Астана қаласының басты символы және көрнекі. ҚР Тұңғыш Президенті-Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен тұрғызылған. Жобаның сәулетшісі — Ақмырза Рүстембеков.
* Қазақ Елі — Астана қаласындағы Тәуелсіздік алаңындағы ескерткіш. 91 метрлік стела Самрұқ құсымен – құстар патшасы, халық қорғаушысы — жабдықталған. Самрұқтың мифологиялық бейнесіне Қазақстанның екінші маңызды монументі Бәйтерек (аудармасы – Тіршілік ағасы) жатқызылады.
* Нұр Жол Бульвары (бұрынғы Су-жасыл бульвар) — ән салатын субұрқақтар аллеясы бар жаяу жүргіншілер аймағы.
* «Ақорда» — Қазақстан Республикасы Президентінің резиденциясы.
* Тәуелсіздік Сарайы — дипломатиялық және басқа халықаралық деңгейдегі іс-шараларды өткізуге арналған ғимарат; сонымен қатар ғимаратта қолданыстағы және болашақ нысандары бар Астананың кең макет-жоспары бар.
* Бейбітшілік және Келісім Сарайы — дәстүрлі қазақстандық және әлемдік діндер өкілдерінің саммиттері мен съездеріне арналған Конгресс-холл. Архитекторы Норман Фостер.
* «Қазақстан» — Орталық концерт залы.
* «Шабыт» — Қазақ ұлттық өнер университеті.
* «Жастар» — Оқушылар мен жастар шығармашылығы сарайы.
* «Хан Шатыр» — ең үлкен сауда және ойын-сауық орталығы (әлемдегі ең үлкен шатыр саналады). Архитекторы Фостер, Норман.
* «Этноауыл» ұлттық мәдени кешені - EXPO-2017-нің бірегей мәдени-туристтік имидждік жобасы.
* «Мәңгiлiк ел» қақпасы — Қазақстанның Тәуелсіздігі мерей тойына орай Нұрсұлтан Назарбаевтың идеясы бойынша салынған сәулеттік құрылыс.
* Ұлттық ғарыш орталығы.
* «Нұр Әлем» болашақ энергия мұражайы ЭКСПО 2017 — сфералық ғимарат «Нұр Әлем». Биіктігі — 100 метр, диаметрі — 80 метр. Нұр Әлем Стокгольмдегі диаметрі 30 метрлі Эрикссон-Глоб аренасынан кейін әлемдегі ең биік сфералық ғимарат болып саналады.
### Театрлар, концерт залдары және мұражайлар
Астана қаласында 27 кітапхана, 68 514 экскурсия өткізілген 8 мемлекеттік мұражай бар (2011 жылы 415 500 адам кіріп шықты), 99 шара өткізілген 10 демалыс және көңіл көтеру паркілері (2011 жылы 1 492,2 мың адам қабылдады), 6 кинотеатр бар.
* «Қазақстан» орталық концерт залы — бұл әр түрлі деңгейдегі іс-шараларды: әлемдік және отандық жұлдыздардың концерттері, мерекелік және ресми кездесулер, көрмелер, конференциялар, презентацияларды ұйымдастыруға арналған жас астананың ерекше кешені. Архитекторы Манфреди Николетти.
* Астаналық цирк — Астана қаласының ойын-сауық мекемесі. Қазақстандағы 3 басты цирктердің бірі; бұрыңғы КСРО территориясында ең жаңа цирктердің бірі және «ұшатын табақ» түріндегі екі ерекше ғимараттың бірі (біріншісі Казаньдағы цирк).
* К. Бәйсеитова атындағы ұлттық опера және балет театры — елдегі ең жас музыкалық театр, классикалық мұраны түсінетін және жаңарып жатқан қазақстандық қоғамның рухани қажеттіліктерін іске асыратын, сондай-ақ қазақ және әлемдік музыкалық дәстүрін жалғастырушысы.
* Астана Опера — Қазақстанның тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен құрылған театр. 2013 жылы құрылған театр ғимараты ұлттық маңызы бар сәулет ескерткіші ретінде танылды.
* К.Қуанышбаев атындағы қазақ музыкалық-драма театры.
* Максим Горький атындағы мемлекеттік академиялық орыс драма театры.
* Қазақстан Республикасының ұлттық мұражайы — Орта Азияда ең үлкен мұражай. Мұражай «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында Қазақстанның тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасымен құрылған.
* Заманауи өнер мұражайы.
* Президенттік мәдениет орталығы — Елбасы Н.Назарбаевтың бастасымен құрылды. Ғылыми-зерттеулік және мәдени-білім кешеннің ерекшелігі — оның құрамына мұражай, кітапхана, концерт залы кіреді.
* Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті мұражайы
* АЛЖИР (Отан сатқындары әйелдерінің Ақмола лагері) — совет одағының ең үлкен әйелдер лагері, ГУЛаг архипелагы үш аралының бірі.
* Атамекен — Қазақстанның үлкейтілген картасындағы табиғат, архитектура және өмір сүру этно-мемориалды кешені.
### Ғимараттар
* ҚТЖ мұнарасы — Қазақстан Темір Жолы ғимараты, қаланың ең биік ғимараттарының бірі.
* Транспорт мұнарасы — Көлік және коммуникация министрлігінің ғимараты, қаланың ең биік ғимараттарының бірі.
* «Солтүстік Шұғыла» — үш биік ғимаратты тұрғын үй кешені.
* «Триумф Астаны» — биік тұрғын үй кешені.
* «Думан» ойын-сауық орталығы — аквариум, 5D кинотеатр, динозавр саябағы және басқалары бар.
* Керуен — сауда-ойын-сауық орталығы.
* МЕГА Silkway — сауда-ойын-сауық орталығы.
### Спорттық ғимараттар
* «Астана Арена» спорттық кешені — 30 мың отыру орны.
* Қажымұқан Мұңайтпасов атындағы орталық стадион — 12 350 отыру орны.
* «Алау» мұз айдыны — 8 мың отыру орны.
* «Сарыарқа» (велотрек) — 8 мың отыру орны.
* «Қазақстан» спорт сарайы — 5 532 отыру орны, 1 мыңға жуық тұрған орындар.
* «Барыс Арена» көпфункционалды мұз сарайы — 12 мың отыру орны.
## Әкімшілік бөлінуі
Астана қаласы Сарыарқа, Алматы, Байқоңыр, Есіл, Нұра және Сарайшық аудандарына бөлінген.
## Су қоры
Астана қаласы қуаң аймақта орналасқан, негізгі су қоры өзен және жерасты су көздерінен құралады. Бастауын Нияз таулары бұлақтарынан алып, қысқы қар, жазғы жауын суымен толысып отыратын Есіл өзені қаланың негізгі су артериясы болып табылады. Есілдің қаладан ағып өтетін тұсынан шағын екі өзен Сарыбұлақ пен Ақбұлақ келіп құяды. Қаланы 25-30 км төңіректе шағын өзен-көлдер қоршап жатыр. Олардың кейбіреуі тұщы, кейбіреуі кермек сулы болып келеді. Негізгілері: Сасықкөл, Жоламан, Тышқанкөл, Танакөл, Жылтыркөл, Тазкөл, Қайнарлы, Тағанкөл, Майбалық, Бұзықты, Жалаңаш, Шенет, Ағанас, т.б.
Есіл өзенінің арналы ағысының ұзақтығы 562 км, су жиналу алабы 48 100 шаршы км. Оның Қазақстанды көктеп өтетін ұзындығы- 1 100 км, ал жалпы ұзындығы — 2450 км. Есіл Ресейдің Тюмень және Омбы облыстары арқылы ағып өтетін Ертіс өзеніне барып құяды. Есіл көктемгі қар суымен толысқан шақта ағысын үдетеді. Негізінен баяу ағысты. Қаланы сумен қамтамасыз ететін негізгі өзен болғандықтан, Есілге "Ертіс-Қарағанды" каналынан арна тарту жүзеге асырылды. Есіл баяу ағысты болғандықтан, оның табаны тереңде жатыр. Оның қала аумағындағы су жиналу алқабы 7400 шаршы км, бұған Вячеслав бөгені ауқымындағы 5310 шаршы км су жиналу алқабы қосылады. Есілге Мойылды, Тентек, Қарасу, Сарыбұлақ, Ақбұлақ өзендері келіп құяды, сонымен бірге су таратқыш канал арқылы Майбалық өзенімен жалғасып жатыр. Өзенде ақбалық, нәлім, мөңке, аққайран, сазан, шортан, көксерке, алабұға мекендейді. Бұрыннан қоныс тепкен қала бөлігі Есіл өзенінің солтүстігінде, оң жағалауға, темір жол магистралінен оңтүстікке қаарй етек жая орналасқан. Қала аумағының негізгі бөлігі, Есілдің Ақбұлақ және Сарыбұлақ тармақтарына келіп тұйықталады.
Есіл өзенінің алабында үш ірі бөген бар:
* Вячеслав (пайдалану көлемі — 375,4 млн текше м)
* Сергеев (пайдалану көлемі — 635,0 млн текше м)
* Петропавл (пайдалану көлемі — 16,1 млн текше м)
Алғашқы екеуі судың жиналуын ұзақ мерзім бойына реттеуге арналған, сонымен қатар кешендік бағытта жұмыс атқарып, 3 топтық су құбырлары арқылы Астана қаласын және ауылдық елді мекендерді сумен қамтамасыз етеді. Петропавл бөгенінің аумағы шағын, маусымдық су жинауды жартылай ғана реттеуге арналған. Қаланы тұрмыстық ауызсумен қамтамасыз етудің негізгі көзі-Вячеслав бөгені, оның жылдық су шығымы 67,2 млн текше м (жобадағы сыйымдылығы 410,9 млн текше м).
Сарыбұлақ солтүстіктен оңтүстік бағытта қаланың батыс бөлігі арқылы ағып өтеді. Оның аңғарының 8,5 км-дейі (ені 20-50 м) қыщ комбинантынан ӨМК-ға дейінгі аралықты қамтиды. Бұлақтың 5,8 км бөлігі қаланың жеке меншік үйлер мен көп қабатты үйлер салынған өңірі арқылы өтеді. Өнеркәсіп құрылыстарын бойлай өтетін тұсы — 3,3 км (ЖЭО-1-дің күлтөкпесінен темір жол қиылысына дейін), одан әрі 2,5 км селитебті өңірмен өтіп, Тілендиев даңғылынан 1,8 аралықпен Есілге ұласады. Бұлақтың саға тұсын айтпағанда, қала арқылы өтетін арнасын шылау басып, қамыс өсіп кеткен, кей тұстары үзіліп қалады.
Ақбұлақ қаланың оңтүстік-шығыс бөлігімен өтеді, оның табанына маусым аралығында ғана су жиналады, су жиналатын тұсы ЖЭО-ның 2 — нің маңы. Ақбұлақтың Абылай хан даңғылынан Есіл өзеніне барып құятын аралықтағы жағалауы қайта қалпына келтіріліп, абаттандырылды.
Қаланы тұрмыстық ауызсумен қамтамасыз етудің тағы бір жолы — жерасты су көздерін пайдалану. Ол жерасты жаңа су көздерін іздестіру-барлау және бұрыннан белгілі су көздері мүмкіндіктерін жаңа талап тұрғысынан бағалау арқылы жүзеге асып отыр. Мұндай жерасты су көздеріне: Ақмола су көзі кені (ол солтүстік-батыс жүлге (қаланың солтүстігіне қарай 5-15 км) және шығыс жүлгеден (қала іргесіне, ішінара Есіл өзені аңғарына таяу) тұрады), Есіл су көзі кені (қаланың оңтүстігіне қарай 0,5-10,0 км); Рожденственский су көзі кені (Нұра өзені аллювийлік шөгінді қыртысындағы жер асты суының жалпы пайдаға асу қоры 36,2 мың текше м/ тәуліті құрайды) жатады.
## Бауырлас қалалары
Астананың 20 бауырлас қаласы бар.
## Астана туралы деректер
* Астана — Азия астаналарының ішінде солтүстік полюске ең жақын орналасқан.
* Астана — Моңғолия елордасы Ұланбатырдан кейін ғаламшардағы екінші ең суық астана.
## Тағы қараңыз
* Астана велоклубы
* Астана көшелері тізімі
## Дереккөздер |
Мәңгiлiк ел — Астана қаласында орналасқан сәулеттік құрылыс.
Ескерткішті тұрғызу идеясының авторы – Қазақстанның тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаев. Нысан 2011 жылы ел тәуелсіздігінің 20 жылдығына орай ашылды. Құрылымның биіктігі – 20 метр, ол тәуелсіздікке 20 жыл толғандығын білідіреді. Оның төбесіне бұралмалы баспалдақтар арқылы көтерілуге болады. Сырты гранит пен мәрмәрдән жасалған. Құрылыс кезінде тек жоғары сапалы материалдар қолданылды.
Бүйір қабырғалары ою-өрнектермен безендірілген. Төменгі жағында 4 көлемді мүсін орналасқан. Олар – қазақ халқының тарихына үлкен үлес қосқан адамдардың бейнесі. Біріншісі – Ақсақал мүсіні, ол даналықтың символы. Екіншісі – Әйел-ана, ол мейірімділік пен жылылықтың белгісі. Үшінші және төртінші мүсіндерде қазақ батырларының ерліктері бейнеленген.
Жоғарғы жағының екі шетінде елтаңба суреттеліп, төбесінде ту бейнеленгені, ғимараттың ерекше мемлекеттік мәні бар екендігін көрсетеді. Бүйір бөліктерінде, бірлікпен пен қонақжайлықты білідіретін «Тай-Қазан» мүсіні орналасқан. Үстіңгі бөлігінде қазақ сарбаздарының қаруы «Қалқан» тұр. Ол сенімділіктің, тұрақтылықтың және сыртқы жаулардан қорғануға дайын болудың белгісі.
Құрылымды көруге келген көрермендер, бақылау алаңына көтерілмес бұрын, ел астанасының тарихымен танысуға және батырлардың керемет мүсіндерін тамашалауға мүмкіндік алады. Екі жағынан автомобиль жолдары өтуі себебінен, келушілерге ыңғайлы болу үшін жер асты өткелі қарастырылған.
Қақпаның ішкі жағында, халықтың әртүрлі кезеңде жеткен жетістіктері туралы рельефтік жазулар бар. Қазақстанның тәуелсіз мемлекет болып қалыптасу тарихы мен қазақ халқының мұрасы, «Мәңгілік ел» қақпасының идеясына енген.
## Дереккөздер
## Сілтеме
* "Мәңгілік ел" салтанат қақпасы. kazakhstan.travel |
Шоманай (қарақ. Shomanay, өзб. Shumanay) — Қарақалпақстанның оңтүстік-батыс бөлігіндегі қала.
## Тарихы
1983 жылға дейін кент болды.
## Географиясы
Қарақалпақстан астанасы Нүкіс қаласынан батысқа қарай 70 км жерде орналасқан. Шоманай станциясы теміржолынан 25 км қашықтықта орналасқан.
### Климаты
Климаты күрт құбылмалы, жазда ыстық, қыста суық. Жауын-шашыны аз.
## Тұрғындары
Тұрғындары — 14,5 мың адам (2018).
## Инфрақұрылым
Қалада телефон станциясы мен телемұнара қайта таратушы бар. Шоманай қаласындағы телефон нөмірлері 346-XX-XX сияқты жеті саннан тұрады.
## Әйгілі тумалары
* Райым Қошанұлы Сайыпназаров (1923—1945) — Ұлы Отан соғысының қатысушысы, Даңқ орденінің толық иегері
## Дереккөздер |
Мамак (оранг мамак) — Индонезияда тұратын халық. Суматра аралының шығысында, Индерагири, Гангсал, Ченако, Ретих өзендерінің бассейні. Жалпы саны 5 мың адам.
## Тілі
Тілі - минангкабау тілі.
## Діні
Сенушілердің діни көзқарасы: дәстүрлі нанымдар.
## Этногенезі
Мамак - Суматраның байырғы тұрғындарының ұрпақтары, XVII-XX ғасырларда индрагири княздігінің негізгі халқы болған малайзиялықтардың мәдени және саяси әсерін бастан өткерді , малайзиялықтардың әсерінен көптеген адамдар исламды қабылдады.
## Кәсібі
Дәстүрлі кәсібі – қолмен атқарылатын егіншілік (күріш), сонымен қатар аң аулайды (қабан, піл, мүйізтұмсық, тапир). Ұсталық (пышақ, орақ пышағы (тувей), қылыштар (клеванг) және т.б.) жасау дамыған.
## Өмір салты
Дәстүрлі қоғамдық ұйым: 9 матрилиндік ру (суку), матрилиндік руларды (суку), егде үлкен адам басқарады (мамак атауы осыдан шыққаны); тайпа көсемдері (батин және пэнгулу титулдары бар) аға матрилиндердің өкілдері болып табылады. Барлық мамактың басшысын (патх) Индрагири (Индерагири) билеушілері тағайындады. Ерекше қабат бақсы-емшілерден (камантан) тұрады. Мамактардың некесі матрилокальды (дислокальды некенің іздері 19 ғасырда сақталған).
### Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
Елді мекендері мен тұрғын үйлері малай типіне жатады, бірақ кішірек және жұпыны. Мамактар уақытының көп бөлігін орманда өткізеді, онда олар желден қалқалар, немесе күріш алқабында қадалардың астында орналасқан қамбалара тұрады.
### Дәстүрлі киімдері
Дәстүрлі ерлер киімі - тападан жасалған белдеме, әйелдердікі - саронг және кебая (әйелдерге арналған ұзын жеңді жемпір).
### Дәстүрлі тағамдары
Тағамдары – пісірілген күріш, ет (әсіресе жабайы шошқа).
## Дереккөздер |
Бейбітшілік қабырғасы — Қазақстанның елордасы Астанадағы монумент. LED экраны бар жапырақ пішініне ұқсас қабырға.
## Тарихы
"Бейбітшілік қабырғасы" монументі — Ақтөбе облысынан Қазақстан Астанасының 20 жылдығына арналған сыйлық.
2018 жылдың 29 тамызында Тұңғыш Президенттің Жарлығымен Семей полигоны ресми түрде жабылғандықтан, монументтің ашылу күні болып 1991 жылдың 29 тамызында таңдалды.
Монумент Тәуелсіздік алаңында, Қазақ ұлттық өнер университеті мен Тәуелсіздік сарайының арасында орналасқан.
## Құрылымы
Монументтің негізі беріктігі жоғары болаттан жасалған. Қабырғада 51 тілде "Бейбітшілік" деген жазуы бар.
Монументтің жалпы ұзындығы — 111 метр, ені — 18,4 метр, биіктігі — 17,5 метр.
Конструкцияға ауданы 616 шаршы метр LED экран салынған, ол 2,5 млн жарықдиодтан тұрады.
## Дереккөздер
## Сілтеме
* Бейбітшілік қабырғасы. indepalace.kz |
Манггараи — Индонезияның шығысындағы халықтар тобы (бима, сумбан, манггарай, хаву, т.б.) Жалпы саны 500 мың адам.
## Тілі
Тілі - манггараи тілі. Индонезия тілі де кеңінен таралған.
## Діні
Сенушілердің діни көзқарасы: сүнниттік мұсылмандар, католиктер, дәстүрлі нанымдар.
## Тарихы
Манггараиға Макасар (Сулавеси аралында тұратын) және Бима (Сумбава аралы) халықтарының саяси және мәдени ықпалы әсер етті. XVII ғасырда мангараидың ерте мемлекеттік құрылымдары макасар Гова мемлекетіне тәуелді болды, бұл Флорес аралында исламның таралуына әкелді. 1929 жылы Флорестің батыс бөлігі Бима сұлтандығынан бөлініп шықты. Содан кейін 20 ғасырда голландиялық отаршылдардың басып кіруі Манггараилардың христиандандыруына себеп болды.
## Кәсібі
Негізгі кәсіптері – қолмен атқарылатын тропикалық егіншілік (жүгері, құрғақ күріш, бұршақ дақылдары, көкөністер, темекі, кофе), мал шаруашылығы (буйволдар, жылқы, шошқа, тауық ұстайды). Қолөнерден – металл өңдеу, ағаш ою, тоқу дамыған.
## Өмір салты
Манггараилардың үш әлеуметтік топқа бөлінуі сақталған: ақсүйектер (краэнг), қауым мүшелері (ата-леке) және құлдар ұрпақтары.Туыстық есеп патрилинейлік, бұрында кросс-неке, рулар одағы, әмеңгерлік, сорорат болды. Отбасының негізінен шағын, христиандар арасында моногамдық, мұсылмандар мен дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар арасында көп әйелдікке рұқсат етілген.
### Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
Дәстүрлі қоныстары (бео) сақина тәрізді орналасқан. Ортасында дөңгелек алаң бар, онда фикус тұқымдасының үлкен ағашы, мегалитикалық (үлкен тастардан жасалған құрылымдар) құрылыстар орналасқан.Бұрын бұл елді мекен кейде 200 адамға дейін сыятын бір үлкен үйден тұратын. Метрлік қадаларда 5-тен 20-ға дейін дөңгелек немесе сопақша тұрғын үйлер бар, төбесі биік (9 м-ге дейін).
### Дәстүрлі киімдері
Дәстүрлі киімдері - алдыңғы және арт жағынан белде және жамбаста жіппен байланған екі бөлік мата. Заманауи киімдері жалпы индонезиялық үлгіде.
### Дәстүрлі тағамдары
Негізгі тағамдары -көкөністер мен шошқа еті бар жүгері ботқасы (мұсылман емес бөлігінде), пальма шарабы (туак). Күріш тек мерекелік тағам ретінде тұтынылады.
## Сілтеме
* Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Манггараи
* Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Манггараи
## Дереккөздер |
Өмірбек Токтогулович Бабанов (қыр. Өмүрбек Токтогулович Бабанов; 20 мамыр 1970 ж. Қырғыз КСР, Талас облысы) — Қырғызстан саясаткері және қоғамдық қайраткер. Үкімет басына келуіне дейін бизнеспен айналысты. 2005 жылы «қызғалдақ төңкерісінен» кейін қырғыз парламентіне депутат ретінде сайланған. 2011 жылдан 2012 жылға дейін Қырғызстан премьер-министрі.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Өмірбек Бабанов «Республика» партиясының ресми сайтында Мұрағатталған 24 қазанның 2012 жылы. (қырғ.)
* Өмірбек Бабанов Қырғыз Республикасының Үкіметі сайтында (қырғ.) |
Бәйімбетов Фазылхан (22.12.1939 жылы туған, Қостанай облысы Жангелді ауданы Алтынсары ауылы) - ғалым, физика – математика ғылымдарының докторы (1985), профессор (1988), Қазақстан Ғылым Академиясының коррекция мүшесі (1995). Новосибирск мемлекеттік университетін (1963), Тбилиси мемлекеттік университетінің аспирантурасын (1968) бітірген. 1963 - 1973 жылдары Қостанай педагогикалық институтында оқытушы, аға оқытушы, доцент, 1973 - 1999 жылы ҚазМУ-де доцент, кафедра меңгерушісі, декан (1990 -1992) болды. 1999 жылдан проректор. 1994 - 1995 жылы Қазақстан Ғылым Академиясының физика - математика ғылымдары бөлімшесінің академикалық - хатшысының орынбасары болды. Бәйімбетовтің негізгі ғылыми еңбектері заттардың сұйық, газ тәрізді және плазма күйлерінің физикасына, плазмадағы және тығыз газдағы тасымалдау процестері мен релаксациялық құбылыстардың кинетикалық теориясын зерттеуге арналған.
## Сілтеме
* http://kaznu.kz/kz/3030/page(қолжетпейтін сілтеме)
* http://www.biografia.kz/famous/3277 Мұрағатталған 21 мамырдың 2011 жылы.
## Дереккөздер |
Мангиан — Филиппиндік тау халықтарының үлкен тобына кіретін Филиппиндегі халықтар тобы. Миндоро аралының ішкі таулы аймақтарын мекендейді. Жалпы саны 30 мың адам.Мангиандар Солтүстік және Оңтүстік болып бөлініп, олар диалектілік және мәдени ерекшеліктерімен сипатталады. ХХ ғасырдың екінші жартысында тагалдармен экономикалық және мәдени байланыстар мангиандардың ішінара ассимиляциясына ықпал етті.
## Тілі
Тілі - мангиан тілі. аустронезиялық отбасының, батыс аустронезия тіл тобының Филиппин аймағына жатады.
## Діні
Дінге сенушілердің діни көзқарасы: дәстүрлі нанымдар.
## Кәсібі
Солтүстік мангиандардың дәстүрлі кәсібі – терушілік (тамыр дақылдары, жабайы саго және т.б.), садақпен, тұзақпен аң аулау, қолмен атқарылатын егіншілік (тәтті картоп, тамыржемістілер, күріш). Жартылай көшпелі өмір салты тән болды.Қолөнері - ротаннан, бамбуктан (себеттер, төсеніштер, әшекейлер және т.б.) ағаш өңдеу (ыдыс-аяқ жасау).
## Өмір салты
Неке алдында әртүрлі ережелер мен рәсімдер бар, соның бірі сыбызғы сүйемелдеуімен айтылатын ерлердің әні. Егер әйел бұл әнге әнмен жауап берсе, онда келісім алынды, дегенмен ата-ананың келісімін алу керек. Еркек пен әйел түнді бірге өткізгеннен кейін олар ерлі-зайыптыларға айналады. Ер адам әйелінің үйіне тұруға барады, өйткені үйін тұрғызбас бұрын ол әйелінің отбасына қарызын өтеуі керек (себебі ол олардың жұмысшысын алып кетті). Ақшасы болса, төлей алады. Ата-анасының келісімін алғаннан кейін ғана жастар өз үйлерін сала алады.
### Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
Ауылдары шағын және жинақы. Солтүстік мангиандардың дәстүрлі баспанасы – шатыр, күрке болса, оңтүстік мангиандар қадалы үйлерде тұрады, дәліздері астық қоймасы ретінде пайдаланылады. Үйлері негізінен ағаш пен бамбуктан салынған, шатыры сабанмен жабалған.
### Дәстүрлі киімдері
Солтүстік мангиандардың ерлер мен әйелдердің дәстүрлі киімдері – белдік, ротаннан жасалған алжапқыш. Оңтүстік мангиандарда ерлердің киімі - тар шалбар және кең көйлек, пальма жапырақтарынан жасалған конустық қалпақ, әйелдердікі - саронг, қысқа көкірекше. Ерлер мен әйелдердің шаштары ұзын, олар ленталармен, шарфтармен байланған. Мангиандар ротаннан, құс қауырсынынан, гүлдерден (моншақ, сырға, алқа, білезік) жасалған көптеген әшекейлер тағады.
### Дәстүрлі тағамдары
Дәстүрлі тағамдары – күріш, көкөністер, тәтті картоп, жүгері, банан, кокос жаңғағы, убе тамыры, жеміс, балық. Мереке күндері - шошқа және тауық еті.
## Дереккөздер |
Лебап уәлаяты (түрікм. Lebap welaýaty) — Түрікменстанның шығысындағы әкімшілік бірлік. Уәлаяттың әкімшілік орталығы – Түрікменабат қаласы.
## Тарихы
Уәлаят 1992 жылы 14 желтоқсанда бұрынғы Шаржау облысының аумағында құрылған.
2017 жылдың 25 қарашасында Түрікменстан Парламенті Мағданлы мен Сейдінің мәртебесін атырап құқығы бар қалалардан, тиісінше, кеңесшіліктер кіретін Көйтендақ және Дәнеу атыраптарының құрамындағы қалаларға өзгертті.
Сонымен қатар, сол күні Биік Түрікменбашы атырабы (аумағы Дәулетлі атырабына берілді), Қарашсыздық атырабы (аумағы Дәнеу атырабына берілді), Қарабекауыл атырабы (аумағы Халаш атырабына берілді), Сақар атырабы (аумағы Саят атырабына берілді) таратылды.
2022 жылдың 9 қарашасында Лебап уәлаятында Дәулетлі және Фарап атыраптары жойылды.
## Әкімшілік-аумақтық бөлінісі
Лебап уәлаятына 10 атырап және атырап құқығы бар 1 қала кіреді.
15 қала:
* Газошақ
* Қарабекауыл
* Дарғаната
* Достық
* Дәнеу
* Керкі (бұрынғы Атамұрат)
* Көйтендақ
* Мағданлы
* Сақар
* Саят
* Сейді
* Түрікменабат (бұрынғы Шаржау),
* Фарап
* Халаш
* Қожамбаз
8 атырап:
* Дарғаната атырабы (бұрынғы Бірата),
* Дәнеу атырабы (бұрынғы Дейнау, Қалқыныш),
* Керкі атырабы (бұрынғы Атамұрат),
* Көйтендақ атырабы (бұрынғы Шаршан),
* Саят атырабы,
* Халаш атырабы,
* Қожамбаз атырабы
* Шәржеу атырабы (бұрынғы Шаржау, Сердарабат).
## Экономикасы
Уәлаяттың экономикасы минералды шикізаттың үлкен қорымен, сондай-ақ бай жері және су ресурстарымен анықталады. Жетекші рөл аймақтың өнеркәсіп өндірісінің 35,5%-ға жуығын құрайтын отын-энергетика кешенінің салаларына тиесілі. Жетекші салалары – мұнай өңдеу және газ өндіру, олар Сейді мұнай өңдеу зауыты мен Найып сұйытылған газ өндіру кешені сияқты алыптар көрсетеді. Химия өнеркәсібі жергілікті шикізаттан минералды тыңайтқыштар өндіруге бағытталған.
## Табиғаты
Климаты күрт құбылмалы. Негізгі өзені – Әмудария. Репетек қорығы, Әмудария қорығы орналасқан. Уәлаятта Көйтендақ тауы орналасқан.
## Өнеркәсібі
Құрылыс материалдары өнеркәсібі жергілікті шикізат базасына негізделген. Елдегі құрылыс кірпішінің негізгі өндірісі (39,9%) сала кәсіпорындарының үлесіне келеді.
Уәлаят мақта талшығын (34,1%) және жібек маталарды (90,2%) өндіруде Мары және Ахал уәлаяттарынан кейін үшінші орында тұр. Ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің құрылымында 67,7% құрап, мал шаруашылығы маңызды орын алады. Қаракөл қой шаруашылығы дамыған.
## Хәкімдері
## Дереккөздер |
Тоқырауын ауданы (бұрынғы Приозёрный ауданы) — 1977-1997 жылдары Жезқазған облысының (кейін Қарағанды облысы) құрамында болған әкімшілік-аумақтық бірлік. Орталығы — Шашубай кенті.
## Тарихы
Приозерный ауданы 1977 жылы 15 ақпанда Жезқазған облысының құрамында құрылды. Оның құрамына Ақтоғай ауданының Айыртас, Қарабұлақ және Қусақ ауылдық кеңестері, сондай-ақ Балқаш қалалық кеңесінің Ортадересін, Тасарал, Тораңғылық ауылдық кеңестері мен Гүлшат, Озерный, Сарышаған, Саяқ кенттері енді.
1979 жылы Саяқ кенті Балқаш қалалық кеңесіне қайтарылды.
1985 жылы Абай ауылдық кеңесі құрылды.
1987 жылы Гүлшат кенті Балқаш қалалық кеңесіне берілді.
1991 жылы Озерный кенті Шашубай болып өзгерді.
1993 жылы Приозерный ауданы Тоқырауын ауданы болып өзгерді.
1997 жылы 3 мамырда аудан Қарағанды облысына берілді. 1997 жылы 23 мамырда Тоқырауын ауданы таратылып, аумағы Ақтоғай ауданына берілді.
## Әкімшілік бөлінісі
1986 жылғы мәлімет бойынша аудан құрамында 7 ауылдық, 3 кенттік кеңес пен 24 елді мекен болған:
## Халқы
## Дереккөздер |
Әмудария бөлімі — Сырдария облысындағы әкімшілік бірлік. Орталығы — Петро-Александровск қаласы.
## Тарихы
Әмудария бөлімі 1873 жылы Ресейге өткен Хиуа хандығының жерлерінен құрылды. 1887 жылы Сырдария облысының құрамына енді.
1920 жылы қазанда Түркістан КФР Әмудария облысы болып өзгертілді.
## Әкімшілік бөлінісі
Бөлім 2 бөлімшеге бөлінді: Шурахан және Шымбай. Шурахан бөлімшесінде 7 болыс: Шурахан, Төрткөл, Сарыби, Шейхаббас-Уәли, Бибазар, Мыңбұлақ, Тамды болды. Болыстарының Шымбай бөлімшесінде 12 болыс: Нүкіс, Шымбай, Кегелі, Көкөзек, Бесжап, Наупыр, Есіл, Дауқар, Көккөл, Талдық, Қоңырат, Жаңабазар болды.
## Тұрғындары
1897 жылғы санақ бойынша бөлімде 194,5 мың адам тұрған. Соның ішінде қарақалпақтар – 47,9%; қазақтар – 24,2%; өзбектер – 17,7%; басқа түркілер – 7,1%; орыстар – 1,6%. Петро-Александровск қаласында 3111 адам тұрды.
## Дереккөздер |
«Jibek Joly» — Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені құрылымына кіретін телеарна. 2022 жылдың 1 қыркүйегінен бастап қазақ және орыс тілдерінде хабар тарата бастады. Ел ішінде Silk Way арнасының отбасылық ойын-сауық нұсқасы ретінде көрсетіледі.
## Тарихы
2002 жылдың 25 қазанында арна «Хабар» агенттігі құрамында «CaspioNet» атауымен хабар тарата бастады.
2012 жылдың 1 қыркүйегінде арна атауы «Kazakh TV» болып өзгертілді.
2012 жылдың 25 қазаны – он жылдық мерейтойы күнінен бастап арна Астанадағы жаңа «Қазмедиа орталығы» медиа орталығынан HDTV стандартында, 16:9 форматымен құрылды.
2017 жылдың 16 қарашасынан бастап Kazakh TV қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде көптілді хабар таратуға көшті.
2018 жылдың 1 мамырынан бастап, төртінші – қырғыз тілінде хабар таратыла бастады.
2018 жылдың 28 қарашасында арна өзбек тілінде хабар тарата бастады.
2022 жылдың 1 сәуірінде телеарна «Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені» КЕАҚ құрылымына енді.
2022 жылғы 1 қыркүйек, сағат 00:00 – QazaqTV арнасы ребрендинг жасап, атауын Jibek Joly (ішкі хабар тарату) және Silk Way (шетелге хабар тарату) етіп өзгертті.
2023 жылдың 1 қыркүйегінен бастап телеарна «Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені» ШЖҚ РМК құрылымына енді.
## Логотиптері
*
*
*
*
*
*
## Жүргізушілері
* Әнуар Карбозов (Қысқа-Нұсқа/Жаңа уақыт/Мәжіліс. Live/Таза қала)
* Айгүл Әбілқали (Жаңа уақыт/Мәжіліс. Live)
* Айгүл Мүкей (Коротко о главном/Новое время)
* Ульяна Әшімова (Новое время)
* Жандәурен Мәди (Мархабат!)
* Наргиз Ибрагим (Мархабат!)
* Ләйлә Сұлтанқызы (Төрлетіңіз/Ана болғым келеді)
* Тәуекел Мүсілім (Төрлетіңіз)
* Қарақат Әбілдина (Жақсы адамдарым)
* Қыдырәлі Болманов (Жақсы адамдарым)
* Тілеген Әбішев (Еркін сұхбат)
* Нұрлан Байжігітұлы (Жұма Нұрлан имаммен)
* Құралай Анарбекова (Орел & Решка. Казахи)
* Ғани Әжікенов (Орел & Решка. Казахи)
* Нұрлан Қоянбаев (Түнгі студия)
* Дәулет Бижанов (Жұлдызбысың?)
* Ринат Сафаргулов (Жұлдызбысың?)
* Назерке Бұрхан (Таза қала)
* Майя Бекбаева (Наша история)
## Басшылары
* Андрей Козлов
* Светлана Федорова
* Айгүл Жұмабаева (2006-2012)
* Юлия Валиахметова (2012)
* Аниса Бердина (2012-2014)
* Андрей Тараков (2014-2018)
* Сандуғаш Рақымжанова (2018-2019)
* Майя Бекбаева (2019-2022)
* Константин Харламов (2022-2023)
* Еркежан Күнтуған (2023 жылдан бастап)
## Бағдарламалары
* ЖАҢА УАҚЫТ
* НОВОЕ ВРЕМЯ
* Қысқа-Нұсқа
* Коротко о главном
* Мәжіліс. Live
* Мархабат!
* Еркін сұхбат
* Жақсы адамдарым
* Төрлетіңіз
* Ана болғым келеді
* Жұма Нұрлан имаммен
* Орел & Решка. Казахи
* Жұлдызбысың?
* Түнгі студия
* Таза қала
* Наша история
* JJ music
## «Silk Way» арнасы
«Silk Way» — «Jibek Joly» телеарнасының халықаралық эфирлік таралымы. Қазақстандағы тұңғыш спутниктік халықаралық телеарна 2002 жылы 25-ші қазанда қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде хабар тарата бастады. 2018 жылдан бастап қырғыз және өзбек, 2024 жылы түрік тілдері қосылды. Осы орайда цифрлық телеарнаның әрбір көрермені өзіне қажетті дыбыс жолағынан 5 тілдің бірін таңдап, телеөнімді 100% тамашалай алады. Арна сигналы әлемнің 118 елінде қолжетімді.
### «Silk Way» бағдарламалары
* SENSE OF STYLE
* NEW TIME
* REPORTER WITH PRESIDENT
* INTERVIEW OF THE DAY
* TALK&COOK
* TRAVEL AND COMFORT
* HEALTH RESORT
* TASTE KAZAKHSTAN
* LIFESTYLE
* ART FOCUS
* SUCCESS STORIES OF CENTRAL ASIAN WOMEN
* QAZAQ MUSIC
* OUR HISTORY
* GUARDIANS OF THE LEGACY
## «Silk Way Cinema» арнасы
«Silk Way Cinema» — 2023 жылы 1 қыркүйекте іске қосылған халықаралық телеарна.
Телеарна тәулік бойы қазақ және орыс тілдерінде контент таратады, таяу шет мемлекеттердің 10-нан астам елін қамтуға мүмкіндігі бар. Телеарна командасы эфирге танымдық, ағарту тақырыбындағы бағдарламаларды, сондай-ақ деректі және музыкалық жобаларды, телехикаялар ұсынады. «Silk Way Cinema» эфирінде республикалық телеарналардың контенті және «Қазақфильм» киностудиясының өнімдері көрсетіледі.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* «Jibek Joly» телеарнасының ресми сайты
* «Jibek Joly» телеарнасының онлайн көрсетілімі
* «Silk Way» телеарнасының ресми сайты
* «Silk Way» телеарнасының онлайн көрсетілімі
* «Jibek Joly» телеарнасы (YouTube)
* «Jibek Joly News» (YouTube)
* «Jibek Joly Podcast» (YouTube)
* «Jibek Joly Music» (YouTube)
* «Jibek Joly» телеарнасы (Instagram)
* «Jibek Joly» телеарнасы (TikTok)
* «Jibek Joly» телеарнасы (Facebook)
* «Silk Way» телеарнасы (Instagram)
* «Silk Way» телеарнасы (YouTube)
* «Jibek Joly/Silk Way» арнасы Интернет мұрағатында: caspionet.kz сайты (2004-2014 жылдар), kazakh-tv.kz сайты (2012-2020 жылдар), qazaqtv.com сайты (2021-2022 жылдар) |
Патриоттық немесе Патриоттар (қыр. Мекенчил), ресми атауы — «Патриоттық» саяси партиясы (қыр. «Мекенчил» саясий партиясы) — Қырғызстанның популистік және оңшыл саяси партиясы. Партияны Қырғызстанның қазіргі президенті Садыр Жапаров басқарады.
## Тарихы
Партияны 2010 жылы Садыр Жапаров пен Қамчыбек Ташиев құрды. Партияның Ата-Жұрт партиясымен жақсы қатынасы болды.
Жапаров 2013 жылдың қазан айында түрмеге жабылғанға дейін «Мекенчил» партиясының де-факто жетекшісі қызметін атқарды. 2017 жылы екінші рет тұтқындалып, адам ұрлау айыпымен бірнеше жылға тұтқындалуына қарамастан, Жапаров партия жетекшілерінің бірі болып қала берді. 2020 жылдың қазан айында партия Ташиев жетекшілігімен 2020 жылғы парламенттік сайлауға қатысты.
2020 жылғы Қырғызстандағы сайлау нәтижелерінің жойылуына әкелген наразылық акцияларынан кейін Жапаров түрмеден босатылды. 2020 жылы 10 өкітәбір күні Жапаров премьер-министр болып сайланды. Сауранбай Жиенбековтың отставкасынан кейін Жапаров президент қызметінің орындаушысы болды. Жапаровтың билігі басталған салысымен партияның мүшелері жаңа лауазым алып (соның ішінде 16-шы өкітәбір күні Ұлттық Қауіпсіздік Мемлекеттік комитетінің басшысы болған Ташиев) және Мекенчилдің қырғыз саясатындағы жалпы рөлі үлкейді.
2021 жылы 23 ақпан күні Мекенчил партиясының 2021 жылғы парламенттік және жергілікті сайлауларда қатыспағаны жарияланды.
## Сайлау нәтижелері
### Президент сайлаулары
### Парламент сайлаулары
## Дереккөздер |
Өзбекстан Халық Демократиялық партия (өзб. O‘zbekiston Xalq Demokratik partiyasi), қысқартылған атауы – ӨХДП (өзб. O‘zXDP) — Өзбекстанның солшыл саяси партиясы, Өзбекстан Коммунистік партиясының ізбасары.
Партияның идеологиясы солшыл, эгалитаристік және социал-демократиялық болып сипатталады және оның негізгі қолдаушылары – әлеуметтік қамсыздандыруға сүйенетін адамдар, зейнеткерлер және мүгедектер; соған қарамастан оның про-үкіметтік болғаны жайлы айыптар көп және партия сол үшін жиі сынға алынады.
## Сайлау нәтижелері
### Президенттік сайлаулар
## Дереккөздер |
Қылышбай (өзб. Qilichboy / Қиличбой) — Өзбекстан, Қарақалпақстан Республикасы, Әмудария ауданындағы кент.
2009 жылдан бастап кент мәртебесін иеленеді.
## Дереккөздер |
Адахан Кимсанбайұлы Мадумаров (қыр. Адахан Кимсанбай уулу Мадумаров; 9 наурыз 1965, Ленинское (қазіргі Куршаб) ауылы, Ош облысында туған) — қырғыз саясаткері және мемлекеттік қайраткері, 2010 жылдан бастап Біртұтас Қырғызстан оппозициялық партиясының басшысы. 2011, 2017 және 2022 жылғы президенттік сайлауларға қатысты.
## Өмірбаяны
Адахан Мадумаров 1965 жылы 9 наурыз күні Ленинское ауылы, Өзген ауданы, Ош облысы, Қырғыз КСР-нда (қазіргі Куршаб ауылы, Қырғызстан) дүниеге келді.
Еңбек жолын 1982 жылы туған Өзген ауданындағы «Қайнар» совхозында бастаған.
1983–1985 жылдар аралығында КСРО Қарулы Күштері қатарында Германияда қызмет етті. Қызмет мерзімі біткен соң совхозға жұмысшы болып оралды.
1987-1992 жылдары РКФСР-де жоғары білім алып, Тверь мемлекеттік университетін бітірді. Екінші жоғары білімін 1999 жылы Қырғыз ұлттық университетінде алған.
1992 жылы Қырғызстанның баспасөз және ақпарат министрінің көмекшісі, «Түрк аалами» газетінің бас редакторы болды.
1992–1994 жылдары Қырғызстан мемлекеттік ұлттық телерадиокомпаниясының балалар мен жасөспірімдер телебағдарламалары редакциясында редактор, бас редактордың орынбасары, бас редактор қызметтерін атқарған. 1994–1995 жылдар аралығында сол телерадиокомпанияда телебағдарламалар бас дирекциясының саяси бақылаушысы қызметін атқарды.
### Саяси мансабы
1995, 2000 және 2005 жылдары Жогорку Кеңештің бірінші, екінші және үшінші шақырылымдарының депутаты болып сайланды.
2005 жылдың сәуірінде Қырғызстан үкіметінде вице-премьер қызметін атқарды. 2006–2007 жылдары Қырғызстан Мемлекеттік хатшысы.
2008 жылғы қаңтардан 29 мамырға дейін IV шақырылымдағы Жоғарғы Кеңестің спикері болды.
2008 жылдың 5 қазанынан бастап. 2009 жылғы 26 қазанда Қырғызстан Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы.
2010 жылдан «Біртұтас Қырғызстан» саяси партиясының төрағасы.
2013 жылғы 30 тамыздан бастап 2015 жылға дейін Түркі Мемлекеттерінің Ұйымы Бас хатшысының орынбасары.
2021 жылы Қырғызстан парламенттік сайлауында ол партиялық тізімдегі кандидаттар арасында ең басым дауысқа ие болды.
## Жеке өмірі
Үйленген, үш баласы бар.
## Марапаттары
* «Алтын қалам» Құрмет белгісі және дипломы (2006);
* «Достық ағашы» алтын медалі (ТМД Парламентаралық Ассамблеясының «ТМД ақпараттық кеңістігін қалыптастыруға қосқан ерекше үлесі үшін» марапаты);
* «Ерен еңбегі үшін» медалі (Ресей, 2007).
## Дереккөздер |
Қырыққыз (өзб. Qirq qiz / Қирқ қиз) — Өзбекстан, Қарақалпақстан Республикасының Қоңырат ауданындағы кент. 2010 жылға дейін Ақшолақ (өзб. Oqshoʻlaq / Оқшўлақ) деп аталды. Халық саны 2000 жылы 1000 адам, ал 2016 жылы 1200 адам болды.
## Дереккөздер |
Өткір Тоқтамұратұлы Сұлтанов (өзб. O‘tkir To‘xtamurodovich Sultonov) — өзбек саясаткері, 1995 жылдан 2003 жылға дейін Өзбекстан премьер-министрі.
## Өмірбаяны
Өткір Сұлтанов Өзбек КСР астанасы Ташкент қаласында 1939 жылы, 14 шілде күні дүниеге келді. Томск политехникалық университетінде білім алып, 1963 жылдан бастап В.П. Чкалов атындағы Томск металл кесу зауытында электрик болып жұмыс істеді. 1964-1985 жылдары Ташкент авиациялық өндірістік бірлестігінде жұмыс істеді. 1978-1979 жылдары Францияда іссапарда болды.
1985 жылдан бастап «Шығыс» қоғамдық ұйымының бас директоры.
1991 жылы Өзбекстан Республикасы Сыртқы сауда және сыртқы байланыстар жөніндегі мемлекеттік комитетінің төрағасы болып тағайындалды. 1991 жылы КСРО ыдырауымен байланысты саяси партиясын КОКП-ден ӨХДП-на ауыстырды. 1992 жылдың ақпанынан бастап Өзбекстан Республикасының Сыртқы экономикалық байланыстар министрі. Кейінірек сол жылы ол сыртқы экономикалық байланыстар министрінің лауазымын сақтай отырып, премьер-министрдің орынбасары болды.
1995 жылдың 21 желтоқсанынан 2003 жылдың 10 желтоқсанына дейін — Өзбекстан Республикасының Премьер-Министрі.
2006 жылдың 9 қарашасынан бастап «В.П. Чкалов атындағы Ташкент авиациялық өндірістік бірлестігі» (қысқартылғанда «ТАПОич») Мемлекеттік АҚ-ның директоры.
Сонымен бірге 1998 жылдың мамырынан бастап ТМД Үкімет басшылары кеңесінің төрағасы болды.
2006 жылдың қарашасынан 2010 жылдың қыркүйегіне дейін Премьер-Министрдің кеңесшісі болып тағайындалды. 2011 жылдың 1 қаңтарында «ТАПОич» мемлекеттік АҚ директорының қызметін аяқтады.
2011 жылдың қаңтарынан бастап зейнеткер. Өмірінің соңғы жылдарында бүйрек ауыруынан сырқаттады. 2015 жылдың 29 қарашасында Ташкент қаласында дүниеден озды.
## Жеке өмірі
Үйленген болатын, қыз баласы және немерелері болды. Туған өзбек тілінен басқа орыс тілін, ағылшын тілін және француз тілін меңгерген.
## Марапаттары
* «Меһнат шуһрати» ордені
* Өзбекстан Еңбек сіңірген инженері
* Томск политехникалық университетінің құрметті профессоры
* бірнеше медаль
## Дереккөздер |
Жигули Молдақалықұлы Дайрабаев (29 қыркүйек 1954 жыл, Луговой ауданы, Жамбыл облысы) — қазақстандық саясаткер, ғалым агроном, 2023 жылдан бері Қазақстан Мәжілісі VIII шақырылымының депутаты және Қазақстан фермерлер қауымдастығының төрағасы.
Дайрабаев бұрын Қазақстан Жоғарғы Кеңесі XII шақырылымының депутаты (1990–1995) болған және 2022 жылы Қазақстан президент сайлауындағы үміткерлердің бірі болды.
2023 жылғы 6 сәуірде екі ұлы, Марат Дайрабаев пен Дидар Молдақалық, 5 жылға бас бостандығынан айырылды. Бұның нәтижесінде Жигули Дайрабаев жанжалға ұшырады, бірақ депутаттығынан айырылған жоқ. Жигули Дайрабаев оларды кінәлі деп мойындамады.
## Өмірбаяны
Жигули Дайрабаев 1954 жылғы 29 қазаннда дүниеге келді. Шопан көмекшісі және жүргізуші болған Жигули мансабын 1974–1977 жылдары Луговой ауданы «Путь к коммунизму» (орысшадан «Коммунизмге жол») ұжымшары комсомол комитетінің хатшысы болып бастады. Кейінірек ол Луговой ауданының «Путь к коммунизму» ұжымшары кәсіподақ комитетінің төрағасы лауазымын 1977–1980 жыл аралығында иеленді. Төрағалығын тоқтатқан жылы Жигули Дайрабаев Каменск ауылдық атқару комитетінің төрағасы болып тағайындалды. Бұдан кейін ол екі жыл бойы (1985–1987) Луговой ауданы «Алғабас» қой совхозы партия комитетінің хатшысы болды.
1987–1995 жылдары Жигули Дайрабаев Луговой ауданының Жамбыл атындағы Ұжымшар басқармасының төрағасы болып, 2 жыл бойы «Қорағаты» кеңшарының директоры лауазымына тағайындалды.
### Жоғарғы Кеңестегі депутаттығы (1990–1995)
Жигули Дайрабаев 1990 жылы Қазақстан Жоғарғы кеңесі XII шақырылымының депутаты болып сайланған. Оның келесі 5 жыл бойы созылған Кеңестегі мүшелігінің жылдарында Қазақстан тәуелсізідігі жайлы декларациясының күшке енуі, тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш конституциясының және мемлекеттік рәміздерінің бекітілуі және 300-ге жуық заңның қабылдануы сияқты тарихи өзгерістер орын алды.
### Жоғарғы Кеңестегі депутаттығынан кейін (1997–2022)
Жигули Дайрабаев Т. Рысқұлов Аудандық статистика басқармасының басшысы (1997–2001), Шу ауданы «Берликский» астық қабылдау кәсіпорнының директоры, Меркен ауданы «Қазексім-Меркі» мекемесінің директоры (2001–2009), «МОЛБАЛ» ЖШС бас директоры (2009–2015), «Қазақстан фермерлер одағы» ҚБ Жамбыл облыстық филиалының төрағасы (2015–2019), «Қазақстан фермерлер одағы» РҚБ қауымдастығының президенті (2019–2022) қызметтерін атқарған.
Дәл қазір Жигули Дайрабаев Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық Құрылтайдың депутаты (14 маусым 2022 жылдан бастап), Қазақстан фермерлер қауымдастығының басқарма төрағасы (2022 жылғы маусымнан бастап) және «Атамекен» ҰКП Төралқасы Агроөнеркәсіптік кешен комитетінің төрағасы (2022 жылғы маусымнан бастап) лауазымдарының иегері болып келеді.
### 2022 жылғы президенттік сайлау
Ауыл ХДПП қыркүйекте өткен съезінде 2022 жылғы президент сайлауына атынан шыққан үміткер болып Жигули Дайрабаев таңдалды.
Сайлаудағы ЖСДП атынан шыққан үміткері Нұрлан Әуесбаев Тоқаевтан басқа барлық үміткерлерді сынға алды да, Дайрабаевты "Ауыл партиясында емес те екен" деп айыптады. Осыған Жигули Дайрабаев видео-жауап түсірді, Нұрлан Әуесбаевты бетпе-бет кездесуге және дебат ұйымдастыруға шақырды.
Сайлау нәтижесінде Дайрабаев жалпы дауыс санының 3,42%-ын жинап, жеңіске жетіп, қайта сайланған Тоқаевтан кейінгі екінші орын алды.
### 2023 жылғы парламенттік сайлау
Президенттік сайлауда жеңілген Жигули Дайрабаев пен басқа үміткер Қарақат Әбден Ауыл партиясының мүшелері тізіміне кірді.
Ауыл ХДПП 2023 жылғы парламенттік сайлауға да қатысқан еді, және Жигули Дайрабаев партияның ең белсенді мүшелердің бірі болған.
Ол сайлауалды дебатқа Ауыл ХДПП атынан қатысқан.
### Мәжілістегі депутаттығы (2023–)
2023 жылғы парламент сайлауының нәтижесінде Ауыл ХДПП Мәжіліске тұңғыш рет өтті, және партия атынан мандат алған сегіз депутаттардың бірі Жигули Дайрабаев болды.
## Сын
### Қарсыластарына арнаған видеолары
2022 жылғы президент сайлауына ұсынылған үміткер ретінде Дайрабаев келіспегендерге арнаған бірнеше видеолар жасаған еді, соның ішінде: Мұхтар Тайжанға «Сенде ұят бар ма?... Президенттікке кандидатқа түскеніме ішің жарылып бара жатыр ма?» дегені, басқа үміткер Нұрлан Әуесбаевқа «Нұрлан Әуесбаев деген азамат «Ауыл» партиясының атына, маған сын айтыпты. Нұрлан батыр, саған айтарым, алыстан айбат көрсеткенше, бетпе-бет кездесейік. Қандай ойың бар екенін тыңдайын» дегені бар.
### Балаларының сотталуы
2022 жылғы 3 қазанда түрлі БАҚ-нда Жигули Дайрабаевтың екі ұлы Дидар Молдақалық пен Марат Дайрабаев Жамбыл облысы әкімдігі ауыл шаруашылығы басқармасының бұрынғы басшысы Ерлан Құлкеевпен бірге бөтеннің сеніп тапсырылған мүлкін талан-таражға салды және алаяқтық жасады деген айыптары жарыққа шықты. Кейінірек олар жайлы іс қозғалғаны жарияланды.
Ұлдарының сотталуы жайлы Жигули Дайрабаев осылай айтты:
2023 жылғы 6 сәуірде екі ұлы алаяқтық пен алдау бойынша 5 жылға бас бостандығынан айырылды. Бұның нәтижесінде Жигули Дайрабаев жанжалға ұшырады, бірақ депутаттығынан айырылған жоқ. Жигули Дайрабаев оларды кінәлі деп мойындамады.
### Меншікті ұрлаған деген айыптары
Саит Рузиев есімді азамат бейнеде Дайрабаевқа «жылжымайтын мүлікті заңсыз түрде өзіне тартып алды» деген айып тақты. «Ұрланған мүлік» ішінде Меркі ауылындағы тұрғын үй мен Кеңес ауылындағы жер. Айыпқа жауап ретінде Дайрабаев өзінің Facebook парақшасында
деген.
### Балалары құлдықта ұстаған деген айыптар
Василий Ковешников есімді азамат Алматыда өткен баспасөз мәслихатында Дайрабаевтың ұлдары оны еңбек құлдығында ұстағанын мәлімдеді. Ковешников сөзінше
Жамбыл облысының полициясы мен Дайрабаевтың өзі Ковешниковтың құлдықта ұсталғаны туралы ақпаратты жоққа шығарды. Дайрабаев оған қарсы ақпараттық шабуыл ұйымдастырылды деп отыр. «Барлық жанжалдардың себебімен депутаттығыңызды тоқтатасыз ба?» деген сұраққа Дайрабаев «Ондай сұрақ қоймаңыздар, ұят болады» деп жауап берді. Осы жауабы үшін де Дайрабаев сын нысанасына айналды.
## Жеке өмірі
Жигули Молдақалықұлы өзінің есімі туралы сұраққа жауап бергенде әкесі ұлының үлкен азамат болуын тілеп, оны Жигули тауларының атымен атағанын айтқан.
Жигули Дайрабаев үйленген, үш ұлы және жеті немересі бар.
## Марапаттары
### Медальдері
* Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалі;
* Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 25 жыл медалі;
* Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 30 жыл медалі;
* ҚР Еңбек ардагері;
* Құрметті ардагер;
* Облысқа сіңірген еңбегі үшін;
* ҚР Ауыл шаруашылығының үздігі.
### Құрметті атақтары
* Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданының құрметті азаматы;
* Жамбыл облысының құрметті азаматы.
### Басқалары
* Қазақстан Республикасы Президентінің Алғыс хаты.
## Дереккөздер |
Кісенбай Асабайұлы (1935 жылы, Амангелді ауылы) — Қазақ КСР Гурьев облысы Ембі ауданы «Коммунизм таңы» кеңшарының аға шопаны. Социалистік Еңбек Ері (1976).
1935 жылы Амангелді ауылында (қазіргі уақытта Атырау қаласы аумағына кіреді) шаруа отбасында дүниеге келген. 1955 жылдан Ембі ауданы «Коммунизм таңы» ұжымшарында (кейіннен – «Қосшағыл» кеңшары) шопан болды. 1963 жылы аға шопан болып тағайындалды. 1967 жылы Бүкілодақтық ХШЖК көрмесіне қатысты. 1968 жылы КОКП қатарына қабылданды.
Кісенбай Асабаевтың бригадасы 1975 жылы әр жүз ұрғашы қойдан орта есеппен 170-тен қозы алып, әр қойдан орта есеппен 3,5 кг жүн қырқып алды. 1976 жылы әр жүз ұрғашы қойдан орта есеппен 165-тен қозы алынып, әр қойдан орта есеппен 3,2 килограмм жүн қырқылды. Бүкілодақтық социалистік жарыста қол жеткізген тамаша табыстары, астық және басқа да ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру мен мемлекетке сатуды ұлғайту жөніндегі жоспарлар мен социалистік міндеттемелерді орындауда көрсеткен еңбек ерлігі үшін КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1976 жылғы 24 желтоқсандағы Жарлығымен Ленин орденімен және «Орақ пен Балға» алтын медалімен марапаттала отырып, Социалистік Еңбек Ері атағы берілді.
1991 жылы зейнеткерлікке шықты.
## Әдебиет
* Музалевский М. В. Герои Социалистического Труда. Биобиблиографический словарь. — М.: РИЦ «Кавалер», 2008. — Т. 2. — 200 с.
* Ә.Т.Өмірзақов, АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ САЛАСЫНЫҢ МАЙТАЛМАНДАРЫ, Х. Досмухамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің Хабаршысы/ Вестник Атырауского государственного университета им. Х. Досмухамедова, б. 49-50
## Дереккөздер |
Батырқайыр Қасқабасов (1939 жылы — 2013 жылы, Қостанай) — Қазақ КСР Қостанай облысы Семиозерный ауданы КПСС XXIII съезі атындағы «Сұлукөл» қой өсіру кеңшарының аға шопаны. Социалистік Еңбек Ері (1981).
## Өмірбаяны
Ұлы Отан соғысынан кейін Семиозерный ауданының КПСС XXIII съезі атындағы Сұлукөл қой өсіретін кеңшарында шопанның жәрдемшісі, шопан болып еңбектенді. Солтүстік қазақ меринос тұқымының сұлукөл түрлі қойларын өсірумен айналысқан. Ол 70-жылдары жыл сайын отарынан әр жүз ұрғашы қойдан 150-ден кем емес қозы алатын. Кейін аға шопан болып тағайындалды.
Батырқайыр Қасқабасовтың бригадасы жыл сайын қозы өсіру мен жүн қырқу жоспарын артығымен орындап отырды. 1980 жылы бригада әр жүз ұрғашы қойдан орта есеппен 133-тен қозы алып, әр қойдан орта есеппен 6,2 кг жүн қырқылды. Сол жылы мал басының түгелдігі 100 % құрады. Бар болғаны бірнеше жылда оныншы бесжылдықта (1976-1980) бригада 4907 қозы өсіріп, 254,3 центнер жүн қырқып алды. КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1981 жылғы 19 ақпандағы Жарлығымен 1980 жылы мемлекетке миллиард пұт астық сату жөніндегі жоспарлар мен социалистік міндеттемелерді орындауда және оныншы бесжылдықты асыра орындауда қол жеткізген тамаша табыстары мен нан және басқа да ауылшаруашылық өнімдерін өндіру мен сатып алу жоспарын орындағаны үшін «Ленин орденімен» және «Орақ пен балға» алтын медалімен марапаттала отырып, Еңбек Ері атағын алды.
Мәскеуде өткен Бүкілодақтық ХШЖК көрмесіне бірнеше рет қатысып, екі күміс және екі қола медаль алды.
Қостанай маңындағы елді мекендердің бірінде қайтыс болды.
## Марапаттары
* Ленин ордені — екі мәрте
* Еңбек Қызыл Туы ордені
* Құрмет Белгісі ордені
* Қазан төңкерісі ордені
## Дереккөздер |
Жұмыртау (өзб. Jumurtov / Жумуртов) — Өзбекстан, Қарақалпақстанның Әмудария ауданындағы кент. Кент Жұмыртау тауларының етегінде Әмудария өзенінің жағасында орналасқан. Елді мекенге Зарапшы станциясынан (Дашоғыз-Найманкөл желісінде) теміржол тартылды.
1968 жылдан бастап кент мәртебесіне ие.
Тас өндіру жүргізіледі.
## Тұрғындары
## Дереккөздер |
Мемлекеттік Рәміздер – мемлекеттің тәуелсіздігін білдіретін символикалық айырым белгілері. Мемлекеттік Рәміздер белгілі бір мағына берерлік өзара үйлесімде орналастырылған жанды-жансыз заттардың бейнелерінен құрастырылады. Мұндай бейнелер үйлесімінен мемлекеттің, елдің арман-мұраты, өзін-өзі түйсінуі көрініс береді.
Қазақстанның мемлекеттік рәміздері ретінде туы, елтаңбасы және әнұраны жатқызылады.
Мемлекеттік рәміздер тәуелсіздік нышаны ретінде ерекше қадірленіп, оларға биік мәртебе беріледі, сондықтан да мемлекет адамдарға мемлекеттік рәміздерді қастерлеуді парыз етеді. Олардың түр-түсі мен ресми қолданылу тәртібі Конституцияда немесе конституциялық заңда белгіленеді (бұл Мемлекеттік Рәміздерге биік мәртебе береді) және заңмен қорғалады. Мемлекеттік рәміздерді қадірлеу азаматтардың мемлекет тәуелсіздігін құрметтеуді нығайтып, жасөспірімдердің отансүйгіштік сезімін қалыптастырады.
Мемлекеттік рәміздер көне замандардағы ру-тайпаны қорғаушы болып есептелетін тотемдік аң-құстың бейнелерінен, рудың, әулеттің мал-мүлкіне салынған ен-таңбаларынан шыққан. Мыңдаған әскерлер соғыс майданында жаудан өз сарбаздарын ажырату үшін айырым белгілерін пайдаланды. Ортағасырлық Батыс Еуропада бет-жүзіне дейін темір сауытпен қымталған рыцарьлардың кім екенін айыру қажеттілігінен ақсүйектердің әулеттік таңбасы пайда болды. Одан бұрын көптеген көне қалалардың, қала-мемлекеттердің өз таңбалары болғаны тарихтан белгілі. Б.з.б. 3-мыңжылдықта Шумер мемлекеттерінің арыстан басты қыран бейнеленген таңбалары болған. Грекиядағы Афины үкісі, Коринфтің қанатты пырағы, Родостың раушаны, Самостың тауыс құсы , Византияның екі басты қыраны мемлекеттік рәміздерге жатады. Өзін көк бөрінің ұрпағымыз деп санайтын түркі жұрты бөрінің басы бейнеленген көк байрақ ұстаған.
Қазақ халқында әрбір рудың мал-мүлікке салатын өз таңбасы болды. Соғыс жағдайында межелі жерге әрбір рудың жасағы өз руының таңбасы салынған байрақ ұстап, хан туының астына жиналатын болған.
## Қазақстан Елтаңбасы
Қазақстан Pеспубликасының мемлекеттiк Елтаңбасы — Қазақстан Республикасының негiзгi мемлекеттiк рәмiздерiнiң бiрi. Қазақстан Республикасының Президентінің “Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк рәмiздерi туралы” конституциялық заң күшi бар Жарлығымен (24.1.1996) белгiленген. Рәмiздiк тұрғыдан ҚР мемлекеттік гербiнiң негiзi — шаңырақ. Ол — елтаңбаның жүрегi. Шаңырақ — мемлекеттiң түп-негiзi — отбасының бейнесi. Шаңырақ — Күн шеңберi. Айналған Күн шеңберiнiң қозғалыстағы суретi iспеттi, Шаңырақ — киiз үйдiң күмбезi көшпелi түркiлер үшiн үйдiң, ошақтың, отбасының бейнесi. Тұлпар — дала дүлдiлi, ер-азаматтың сәйгүлiгi, желдей ескен жүйрiк аты, жеңiске деген жасымас жiгердiң, қажымас қайраттың, мұқалмас қажырдың, тәуелсiздiкке, бостандыққа ұмтылған құлшыныстың бейнесi. Қанатты тұлпар — қазақ поэзиясындағы кең тараған бейне. Ол ұшқыр арманның, самғаған таңғажайып жасампаздық қиялдың, талмас талаптың, асыл мұраттың, жақсылыққа құштарлықтың кейпi. Қанатты тұлпар Уақыт пен Кеңiстiктi бiрiктiредi. Ол өлмес өмiрдiң бейнесi. Бiр шаңырақтың астында тату-тәттi өмiр сүретiн Қазақстан халқының өсiп-өркендеуiн, рухани байлығын, сан сырлы, алуан қырлы бет-бейнесiн паш етедi. Бес бұрышты жұлдыз гербтiң тәжi iспеттi. Әрбiр адамның жол нұсқайтын жарық жұлдызы бар. Қазақстан Pеспубликасының мемлекеттiк Елтаңбасының авторлары — Жандарбек Мәлiбеков пен Шотаман Уәлиханов.
## Қазақстан туы
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк Туы – Қазақстан Республикасының мемлекеттiк негiзгi рәмiздердiң бiрi. ҚР Президентiнiң “Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк рәмiздерi туралы” конституциялық заң күшi бар Жарлығымен (24.1.1996) белгiленген. Мемлекеттік ту көгiлдiр түстi тiк бұрышты кездеме. Оның ортасында арайлы күн, күннiң астында қалықтаған қыран бейнеленген. Ағаш сабына бекiтiлген тұста — ұлттық оюлармен кестеленген тiк жолақ өрнектелген. Күн, арай, қыран және ою-өрнек — алтын түстi. Тудың енi ұзындығының жартысына тең. ҚР мемлекеттік туының авторы — суретшi Шәкен Ниязбеков. Бiрыңғай көк-көгiлдiр түс төбедегi бұлтсыз ашық аспанның биiк күмбезiн елестетедi және Қазақстан халқының бiрлiк, ынтымақ жолына адалдығын аңғартады. Бұлтсыз көк аспан барлық халықтарда әрқашан да бейбiтшiлiктiң, тыныштық пен жақсылықтың нышаны болған. Геральдика (гербтану) тiлiнде — көк түс және оның түрлi реңкi адалдық, сенiмдiлiк, үмiт сияқты адамгершiлiк қасиеттерге сай келедi. Ежелгi түркi тiлiнде “көк” сөзi аспан деген ұғымды бiлдiредi. Көк түс түркi халықтары үшiн қасиеттi ұғым. Түркi және әлемнiң өзге де халықтарындағы көк түстiң мәдени-семиотикалық тарихына сүйене отырып, мемлекеттік тудағы көгiлдiр түс Қазақстан халқының жаңа мемлекеттiлiкке ұмтылған ниет-тiлегiнiң тазалығын, асқақтығын көрсетедi деп қорытуға болады. Нұрға малынған алтын күн тыныштық пен байлықты бейнелейдi. Күн — қозғалыс, даму, өсiп-өркендеудiң және өмiрдiң белгiсi. Күн — уақыт, замана бейнесi. Қанатын жайған қыран құс — бар нәрсенiң бастауындай, билiк, айбындылық бейнесi. Ұлан-байтақ кеңiстiкте қалықтаған қыран ҚР-ның еркiндiк сүйгiш асқақ рухын, қазақ халқының жан-дүниесiнiң кеңдiгiн паш етедi.
## Қазақстан Әнұраны
Қазақстанның «Менің Қазақстаным» атты қазіргі әнұраны 2006 жылдың қаңтарында қабылданған. Ол танымал аттас өлеңге негізделген еді. Әнұранның сөзін жазған авторы — Жұмекен Нәжімеденов және композиторы — Шәмші Қалдаяқов.
## Рәміздер туралы заңнама
1993 ж. Қазақстан Конституциясы бойынша "республика азаматы мемлекеттік рәміздерді – Елтаңба, Ту, Әнұранды құрметтеуге міндетті" (31-бап). 1995 жылы жаңа Конституция қабылданғаннан кейін, 1996 жылдың 24 қаңтарында президентті Жарлық ретінде республиканың рәміздері туралы бірыңғай Конституциялық заң шығарылды, ол 2007 жылдың 4 маусымында жаңа "мемлекеттік рәміздер туралы"Конституциялық заңға ауыстырылды.
Қылмыстық кодексте мемлекеттік рәміздерді қорлағаны үшін жауапкершілік белгіленген:
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Мемлекеттік Рәміздер туралы Мұрағатталған 17 қыркүйектің 2011 жылы.
* National flag of Kazakhstan
* [1] Мұрағатталған 3 қыркүйектің 2011 жылы. |
Қарасарт (орыс. Карасарт) — Жаңасібір облысы Қарасу ауданындағы ауыл. Михайловск ауылдық кеңесінің құрамына кіреді.
## Географиясы
Ауылдың жер аумағы — 12 га.
## Тұрғыны
## Ішкі құрылымы
2007 жылғы мәліметтер бойынша ауылда 1 денсаулық сақтау мекемесі, 2 білім беру мекемесі бар.
## Дереккөздер |
Қаражартас қорымы — соңғы қола дәуіріндегі Беғазы-Дәндібай мәдениетінің алыптас ескерткіштерінің бірі. Бұл қорым Талды өзенінің оң жағалауында, Жаңажұрт ауылынан 2 км батысқа қарай, Талды ауылынан шығысқа қарай 12 км жерде, Қарағанды облысы, Шет ауданы, Талды ауылдық округі аумағында орналасқан.
Ескерткіш бойынша зерттеу жұмыстарды 2016-2017 жылдары Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ қарамағындағы «Сарыарқа археологиялық институты» ғылыми-зерттеу институтынан тарих ғылымдарының кандидаты, археолог Игорь Алексеевич Кукушкин жүргізді. Қаражартас қорымында соңғы қола және ерте темір дәуірінің 41 құрылымы бар. 2016-2017 жж ескерткіште Беғазы-Дәндібай қоғамының рулық ақсүйектері жерленген көлемі 14х14,5 м болатын пирамида тәріздес сатылы кесене зерттелді. Мола құрылымында таспен қаланған 5-6 қабырға бар. Қазба жұмыстары элиталық жоспардағы жерлеу кешенінен басқа әлеуметтік жағдайы төмен тағы 12 құрылысты қамтыды.
Белфаст қаласындағы (Солтүстік Ирландия) Патшалық университетінің CHRONO зертханасында жүргізілген радиокөміртектік талдауға сәйкес, қорым б.з.б XV—XIV ғасырларда жұмыс істегені анықталды. Зерттелген кесене Орталық Қазақстандағы соңғы қола дәуірінің ең ірі және құрылымдық жағынан күрделі құрылымы болып табылады.
Қаражартас қорымынан батысқа қарай 4 км жерде Табылды қорымында 2018 жылы екі дөңгелекті күйме арбадаға ұқсатылған көсем жегілген екі жылқы жерленген қорған табылды. Жылқылар бір-біріне арқаларын салып, бүйірлеріне жатты.
Қарағанды облысының әкімі Қошанов туристерге ішкі құрылым мен жағдай жасауды тапсырды. Келешекте бұл аймақты аспан астындағы саябақ етпек жоспарды іске асыруда.
## Дереккөздер |
Петр Владимирович Своик
1947 жылы 13 желтоқсанда РКФСР Ленинград облысыныңЗеленогор қаласында туған.
Алматы энергетикалық институтын (1975); Мәскеу экономикалық институтының аспирантурасын бітірген, инженер-жылу технигі.
Техника ғылымдарының кандидаты (1983). Кандидаттық диссертациясының тақырыбы: «Қазіргі заманғы жылуландыру турбиналарының тораптық жылытқыштарын іске қосудың сұлбаларын оңтайландыру».
«Қазақстанның мемлекет ретіндегі тағдыры. Құлдыраудан қашықтататын алғашқы қадамдар» (1994), «Монополияныңбағасы» (1995) кітаптарының тең авторы.
1963 жылдан - Тұйықгеологиялық-барлау партиясының жұмыскері. 1969 жылдан - Алматы жылу жүйелерінің слесарі. 1971 жылдан - «Промэнергопроект» Алматы бөлімшесінің технигі, инженері, аға инженері. 1975 жылдан-жобалау институтында топ жетекшісі, жобалардың бас инженері. 1985 жылдан - «Батысқазэнерго» басқармасында басинженердің орынбасары, басқарма бастығының орынбасары. 1989 жылдан - Орал ЖЭО директоры. 1990 жылдан -ҚР Жоғарғы Кеңесінің Экономикалық реформа, бюджет және қаржы мәселелері жөніндегі комитетінің мүшесі, хатшысы, «Демократиялық Қазақстан» тобының тең төрағасы. 1993 жылдан - ҚР Монополияға қарсы саясат жөніндегімемлекеттік комитетінің төрағасы. 1994 жылдан - ҚР Баға және монополияға қарсы саясат жөніндегі мемлекеттіккомитетінің төрағасы. 1994 жылдан - Қазақстан социалистік партиясының тең төрағасы, төрағасы. 1996 жылдан - «Азамат» қоғамдық қозғалысының тең төрағасы. 1998 жылдан - «Қазақстан халық майданы» Республикалық қоғамдық бірлестігі ассоциациясының ұйымдастыру комитеті төрағасының орынбасары. 1999 жылдан - «Азамат» Демократиялық партиясы төрағасының орынбасары. 1999 жылдан - Қазақстанның Демократиялық күштері форумының тең төрағасы. 2002 жылдан - «Қазақстанның демократиялық таңдауы» қоғамдық қозғалысы саяси кеңесінің мүшесі, 2004 жылдан - осы аттас Халықтық партиясының (ҚДТ) саяси кеңесінің мүшесі. 2005 жылдан -«Әділетті Қазақстан үшін» қоғамдық бірлестігінің Орталық кеңесінің мүшесі, демократиялық оппозицияның бір кандидаты Ж. Тұяқбайдың 2005 жылғы президент сайлауында сенім білдірілген тұлғасы. 2005 жылдан - «Азаматтық кеңес» қоғамдық қорының қамқоршылық кеңесінің мүшесі 2005 жылдан - Алматы қоғамдық антимонополиялық комиссиясының төрағасы.
2007 жылдың ақпанынан бері - Қазақстанның «АЗАТ» Демократиялық партиясының мүшесі (осы мерзімде партияның «Нағыз Ақ Жол» атты жаңа атауы қабылданды) төраға орынбасары. 2008 жылдан бері - Алматы қаласыбойынша Әлеуметтік шиеленістердің алдын алу кеңесінің мүшесі.
ҚР Жоғарғы Кеңесінің 12-ші шақырылымының депутаты. КСРО Жоғарғы Кеңесінің Республикалар Кеңесінің мүшесі(1991). Алматы қаласының №67 әл-Фараби сайлау округі бойынша ҚР Парламенті Мәжілісінің 2-ші шақырылымының депутаттығына кандидат, «Азамат» демократиялық партиясы ұсынған (1999). 2004 жылғы сайлаудағы Павлодар сайлау округі бойынша Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидат. «Нағыз АқЖол» және ЖСДП біріккен партиялартізімі бойынша ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаттығына кандидат (2006).
Рұқсат етілмеген митингіні ұйымдастырғаны үшін Алматы ауданаралық сотының шешімімен 15 тәулікке сотталған(наурыз, 2006).
## Марапаттары
«Астана», «Қазақстан Парламентіне 10 жыл» медальдары мен марапатталған.
## Діни көзқарасы
Діни көзқарасы - «Атеист (өкінішке орай), дін тарихы мен философиясына қатты қызығады».
## Саяси қайраткер ретіндегі идеалы
Саяси қайраткер ретіндегі идеалы - «Әр түрлі тұлғалардың жиынтығы».
## Қазақстанның болашағы туралы болжамы
Қазақстанның болашағы туралы болжамы - «Авторитаризм мен моношикізаттық экономиканың кері салдарын қиындықпен жеңіп шығатын, алайда тұтастай алғанда келешегі аса зор Президенттік-парламенттік республика».
## Хоббиі
Хоббиі - жұмыс, (саясат, публицистика), сондай-ақ, қыс кезінде «Медеуде» болу және жазда роликті коньки тебу.
## Сүйіп оқитын әдебиеті
Сүйіп оқитын әдебиеті - әр түрлі, соңғы кездері бесінші сыныптағы немересінің оқыған кітаптары ұнап жүр.
## үй жағдайы
Үйленген. Жұбайы - Чумакова Наталья Леонидовна Немерелері - Наталья, Әсет, Илья, Тимофей.(1947 жылы туған), Демократияға қолдау керсету орталығының директоры. Қыздары - Мария (1971 жылы туған), Елена (1973 жылы туған).
## Дереккөздер |
Гаухар ана- Тарихи деректер бойынша Қожа Ахмед Иассауидің қызы. Гаухар-ана бейіті тарихи архитектуралы құнды ескерткіштердің бірі, қазіргі Түркістан ауданы М.Әбенова ұжымы жерінде орналасқан, ені 20 метрге жуық кішкене төбе болып келеді,алғашқы қабыр орны бұзылып кеткен, шатыры жоқ, төрт құлақты дуалдан тұрады. 1990 жылдары қабыр жанынан зиаратшыларға арналған үш бөлмелі құрылыс тұрғызылды.Кесене Түркістан қаласынан оңтүстікке қарай 4 шақырым жерде, Түркістан-Шәуілдір автокөлік жолынан солға қарай 400-500 метр қашықтықта орналасқан. Теңіз деңгейінен биіктігі 174 метр. 1989 жылдан «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени қорық мұражайы қарамағына енгізіліп, қорғауға алынған. «2011 жылдың мамыр айында «Әзірет Сұлтан» қорық-мұражайынын Археология бөлімінің қызметкерлері қазба жұмыстарын жүргізіп бірқатар мәліметтер жинақталды. Гауһар ананың қашан қайтыс болғаны жөнінде мәлімет жоқ. Дегенмен Ахмет Иассауидің 1101-1103 жылдары туылғанын, жиырма жасында үйленгенін есептей отырып, Гаухар ана шамамен 1122-1124 жылдары туылған деген болжам жасалған. |
* Итбас – Қоңыртемірші тауларының оңтүстік-шығыс бөлігіндегі оқшауланған тау массиві.
* Итбас – Төретай таулары мен Балқаш көлінің аралығындағы оқшауланған тау. |
Шадрина Елена Валентиновна (26 наурыз 1982, Челябинск) — Ресей елінің ауыр атлетшісі. 2013 жылдың ауыр атлетикадан әлем чемпионатында 58 кг дейін салмақта қола медальға қол жеткізді.
## Марапаттары
### Әлем чемпионаты
* Ауыр атлетикадан әлем чемпионаты 2013 — Вроцлав 58 кг дейін салмақта қола медаль.
* 58 кг дейін салмақта қола медаль.
### Еуропа чемпионаты
* Ауыр атлетикадан Еуропа чемпионаты 2012 — Анталия 58 кг дейін салмақта қола медаль.
* 58 кг дейін салмақта қола медаль.
## Дереккөздер |
Дархан Асаділов (27 тамыз 1987 жыл, Шымкент) қазақстандық каратэші. Ол Жапонияның Токио қаласында өткен 2020 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарында ерлер арасында 67 кг салмақ дәрежесінде қола медальдардың бірін жеңіп алды. 2010 жылы ол Гуанчжоуда (Қытай) өткен 2010 жылғы Азия ойындарында 60 кг салмақта ерлер кумитасында алтын медаль иеленген еді.
## Мансап
2009 жылы ол Тайваньның Гаосюн қаласында өткен 2009 жылғы Дүниежүзілік ойындарда 60 кг ерлер кумитасында бірде-бір медаль жеңіп алмастан жарысты. Ол бір матчта жеңіске жетті, бір матчта тең ойнады және бір матчта жеңіліп қалды және нокаут сатысына шықпады.
Азия ойындарында ол 2014 жылы 60 кг салмақ дәрежесінде ерлер арасында кумитэ бойынша жарыстарға және 2018 жылы осы жарыста бірде-бір медаль жеңіп алмастан қатысты.
2018 жылы Мадридте (Испания) өткен карате бойынша әлем чемпионатында 60 кг салмақта ерлер арасында кумитэ бойынша жарыста қола медальдардың бірін жеңіп алды.
2020 жылы ол Жапонияның Токио қаласында өткен 2020 жылғы жазғы Олимпиада ойындарында каратеден Қазақстан атынан өкілдік ету құқығына ие болды.
## Марапаттары
* «Құрмет» ордені (2021 жылғы 13 тамыз)
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* ДАРХАН АСАДІЛОВ КАРАТЭДЕН ТОКИО ОЛИМПИАДАСЫНЫҢ ҚОЛА ЖҮЛДЕГЕРІ АТАНДЫ
* "ЕЛГЕ АЛТЫН КЕРЕК ЕДІ": ДАРХАН АСАДІЛОВ ТОКИО ОЙЫНДАРДАҒЫ ЖЕТІСТІГІНЕ БАҒА БЕРДІ |
1997 жылғы AIBA Әуесқой бокстан әлем чемпионаты Будапешт қаласында, Мажарстан, қазанның 18-26, аралығында 1997 жылы өтті.
## Медальдық есеп
## Сыртқы сілтемелер
* Results on Amateur Boxing |
Қайрат Ералиев (1988 жыл 8 мамыр, Шымкент, ҚазССР, КСРО) - қазақстандық боксшы. Әлем чемпионы (2017), әлем чемпионатының қола жүлдегері (2013) және Азия чемпионаттарының қола жүлдегері (2015, 2017). Халықаралық дәрежедегі Қазақстан Республикасының спорт шебері.
## Әуесқой мансап
### Қазақстан Чемпионаты 2012
Ең жеңіл салмақ категориясында (56 кг дейін) орындалды. 1/8 финалда Жанболат Қыдырбаевты жеңді. Азат Айыгжиновпе ширек финалда түсіп жеңіске жетті. Жартылай финалда Мұхит Амантаевпен кездесіп, жеңіске жетті. Бірінші орынға таласта Рустам Рустамовты жеңіп бірінші орын иеленеді.
### Әлем чемпионаты 2013
Ең жеңіл салмақты категориясында (56 кг дейін) қатысты. 1/16 финалда румын Разван Андрейхан жеңді. 1/8 финалда қырғызстандық Омурбек Малабековте тойтарыс берді. Ширек финалда Кубалық Робеси Рамирезті жеңді, ал жартылай финалда Әзірбайжандық Джавид Челбиевке есе жіберді .
### Азия ойындары 2014
Ең жеңіл салмақ категориясына (56 кг дейін) өнер көрсетті. Катарлық Откман Арбаби 1/8 финалда жеңді . Ширек финалда Иорданиялық Мұхаммед Әбделазиз әл-Вади қолғап түиістіріп тойтарыс береді. Жартылай финалда ол оңтүстік кореялық Хан Сан-Мюноннан жеңіліп қалды.
### Дүниежүзілік бокс сериясы 2015
«Astana Arlans» командасының (Қазақстан)қол астында өнер көрсетті. Ең жеңіл салмақ категориясына (56 кг дейін) тіркелген. 2015 жылдың 28 ақпанында ирландиялық Майкл Конланды жеңді. 2015 жылы 18 сәуірде ол аргентиналық Хонатана Санчезді жеңген болатын. 2015 жылдың 23 мамырында ресейлік Андраник Григорян жеңіп финалдық кезеңге жолдама алды, алайда 2015 жылғы 20 маусымда Кубалық Робей Рамиресті жеңе алмады.
### Азия чемпионаты 2015
Ең жеңіл салмақ категориясында (56 кг дейін) орындалды. 1/8 финалда филиппиялық Марио Фернандесті қайтадан кездестіріп оны жеңеді. Ширек финалда Моңғол Идкеркху Энхаржала жеңіп шығады және Жартылай финалда Тай ұлтының тумасы Чатчай Бутдидан жеңіліске ұшырайды.
### Әлем чемпионаты 2015
Ең жеңіл салмақ категориясында (56 кг дейін) қатысты. 1/8 финалда Өзбекстанның боксшысы Мұраджон Ахмадалиевке ұтылды.
### 2016 жылғы Олимпиада ойындары
56 кг дейінгі жеңіл дәрежедегі боксшылар қатарында болы . 1/16 финалда Әзірбайжандық Джавид Челбиевтен жеңіске жетті. 1/8 финалда ол Өзбек боксшысы Мұраджон Ахмадалиевке ұтылды.
### Қазақстан Чемпионаты 2016
Қайрат Ералиев өзіне үйреншікиі жеңіл салмақта (56 кг) қатысты. 1/8 финалда Айдын Елжановтан жеңіске жетті. Ширек финалда Абылай Сайлаубекова жеңіп, жартылай финалда Ильяс Сүлеймановтан басым болды. Ал финалда Нұрбол Қалжановты жеңіп өміріндегі екінші алтын жүлдені иеленеді.
### 2017 Азия чемпионаты
Ең жеңіл салмақ категориясында (56 кг дейін) орындалды. 1/8 финалда Филиппиндік Марио Батистаны жеңді. Ширек финалда жапондық Реми Танакадан басым түсті. Жартылай финалда ол қытайлық Чан Цзайвиден жеңіліске ұшырады.
### Әлем кубогы 2017
Ең жеңіл салмақ категориясында (56 кг дейін) қатысты. 1/16 финалда Мексикалық Кристофер Флорес Магануды жеңді. 1/8 финалда Өзбекстан боксшысы Мұраджон Ахмедиевті тізе бүктіртті . Ширек финалда неміс Омар Ел-Хаганы жеңеді . Жартылай финалда Англия чемпионы Питер МакГрейл жеңіп шығады. Финалда ол американдық Дюк Раганды жеңіп қоржынына алтын жүлдені салады.
## Боқс жүлделері
Әуесқой деңгейдегіЖеңіл салмақта (56 кг дейін) 2012 жылғы Қазақстанның алтын чемпионы.
2013 ж. Жеңіл салмақта (56 кг дейін) әлем чемпионатының қола жүлдегері.
Жеңіл салмақта (56 кг дейін) Азиада ойындарының қола жүлдегері.
Жеңіл салмақта (56 кг дейін) Азия чемпионатының қола жүлдегері.
Жеңіл салмақта (56 кг дейін) 2016 жылы Қазақстанның алтын чемпионы.
2017 жылғы жеңіл атлетикадан Азия чемпионатының қола жүлдегері (56 кг дейін).
2017 жылғы жеңіл атлетика бойынша әлем чемпионы (56 кг дейін).
## Ескертпелер
↑ Kazakh National Championships 2012. Мұрағатталған 22 қыркүйектің 2016 жылы.
↑ 27.Asian Championships 2013.
↑ 17.World Championships 2013.
↑ 17.Asian Games 2014.
↑ World Series of Boxing - 7th Round.
↑ World Series of Boxing - 13th Round.
↑ World Series of Boxing - 2nd semifinal.
↑ | World Series of Boxing - final.
↑ | 28.Asian Championships 2015.
↑ | 18.World Championships 2015.
↑ | CHALABIYEV Javid - YERALIYEV Kairat. Мұрағатталған 7 тамыздың 2016 жылы.
↑ | YERALIYEV Kairat - AKHMADALIEV Murodjon. Мұрағатталған 22 қыркүйектің 2016 жылы.
↑ | 25.Kazakh National Championships 2016.
↑ | 29.Asian Championships 2017.
↑ | FRI 25 AUG 2017 14:00. Мұрағатталған 26 тамыздың 2017 жылы.
↑ | SUN 27 AUG 2017 15:00. Мұрағатталған 27 тамыздың 2017 жылы.
↑ | TUE 29 AUG 2017 15:00. Мұрағатталған 29 тамыздың 2017 жылы.
↑ | THU 31 AUG 2017 18:00. Мұрағатталған 1 қыркүйектің 2017 жылы.
↑ | SAT 2 SEP 2017 18:00. Мұрағатталған 3 қыркүйектің 2017 жылы.
## Сілетемелер
Қазақстан Бокс Федерациясы Мұрағатталған 15 тамыздың 2016 жылы.
Booking-Scoop.com
AIBA.com
WSB.com Мұрағатталған 7 қарашаның 2017 жылы.
Рио2016 Сайты Мұрағатталған 27 қазанның 2016 жылы. |
Муна (халық) (то муна) — Индонезияда тұратын жалпы саны 20 мың адам болатын ұлт тобы. Сулавесидің оңтүстік-шығысындағы Муна аралына қоныстанған.1910 жылы Голландия жаулап алғанға дейін Муна Бутунг сұлтанатының құрамында болды. Жоғарғы билеушіні Мунның кеңесі сайлап, Бутунг сұлтандығының атынан өкілдік етті.
## Тілі
Муна тілі - батыс аустронезиялық отбасы тобының бутунг тобына жатады.
## Діні
Сенушілердің діни байланысы: сүнниттік мұсылмандар.
## Кәсібі
Негізгі дәстүрлі кәсібі – егіншілік (жүгері, тәтті картоп, қант қамысы, көкөністер, темекі және кофе, сатуға арналған сейба талшығы).
## Өмір салты
Некеде тұрған әйелге күйеуінің кастасына өту мүмкіндігі беріледі (гипергамия), ер адамға төменгі қабаттағы қызға үйленуге рұқсат етілген, бірақ әйел өзінен төмен адамға тұрмысқа шыға алмайды. Туысқандық некеге тыйым салынған. Жұмыс істеу немесе қалыңдық үшін төлем жасау, қыз алып қашу әдетке айналған. Ажырасуға рұқсат етілді. Ұлдары мен қыздары ата-анасының мүлкін бірдей мұраға алады.
Елді мекендері шашыраңқы орналасқан, төбесі биік, шөп жабындылары бар қадаларда орналасқан ағаш үйлерден тұрады.
## Дереккөздер |
Зақаш Камалиденов (10 маусым 1936, Орпа ауылы, Новобогдан ауданы, Гурьев облысы, Қазақ АКСР - 7 мамыр 2017 жыл Алматы) — Кеңес одағының саяси және мемлекеттік қайраткері.
## Өмірбаяны
Мәскеу мұнай институтын (1958), КОКП ОК Жоғары партия мектебін (1970) бітірген. Генерал-майор (1982). Байұлы тайпасының Беріш руынан.
* 1958-1960 жылдары - Ембі мұнай кәсіпшіліктерінде жұмыс істеген.
* 1960-1970 жылдары - Жылыой аудандық комсомол комитетінің, Атырау облыстық комсомол комитетінің бірінші хатшысы, Ақтау қалалық партия комитетінің екінші хатшысы.
* 1970-1979 жылдары - Атырау облыстық кәсіподақ кеңесінің төрағасы; Қазақстан ЛКЖО ОК бірінші хатшысы, Қазақстан Коммунистік партиясы Ақмола облыстық комитетінің екінші хатшысы.
* 1979-1980 жылдары - КСРО МҚК аға инспекторы, Қазақ КСР МҚК төрағасының орынбасары.
* 1980-1982 жылдары - Қазақстан Коммунистік партиясы OK хатшысы.
* 1982-1985 жылдары- Қазақ КСР МҚК төрағасы.
* 1985-1988 жылдары - Қазақстан Коммунистік партиясы OK хатшысы.
* 1988-1989 жылдары - Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумыныңтөрағасы, КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумы төрағасының орынбасары.
* 1971-1990 жылдары - Қазақстан Коммунистік партиясы OK мүшесі.
* 1986-1989 жылдары - КОКП OK мүшелігіне кандидат. 11-ші шақырылған КСРО Жоғарғы Кеңесіне, 8-11 шақырылған Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесіне депутат болып сайланган.
* 2004 жылдан - «Мұнайшы» қоғамдық қоры қамқоршылық Кеңесінің мүшесі.
## Марапаттары
* Ленин ордені (1985 жыл)
* Қазан төңкерісі ордені (1981 жыл)
* үш рет Еңбек Қызыл Ту орденімен (1971, 1973, 1976)
* Құрмет белгісі ордені (1976)
* медалдер.
## Дереккөздер |
Қалдан Бошоқты (моңғ. Галдан бошигт; қалм. Галдан-Бошигт; 1644 — 1697) — үшінші Жоңғар хандығының қонтайшы (1671 — 1677). 1667 жылы V Далай лама Қалданға хан атағын берді. Руы - чорос.
## Өмірбаяны
Ол 7 жасында Тибетке жіберілді. Онда ол монахтың антын алды. Буддистік білім алды, геше лхарамба дәрежесін қорғады.
## Дереккөздер |
Моғолдар (могол, могул, монгул) — Ауғанстанның солтүстік-батысындағы халық (Герат вилаяты). Жалпы саны 20 мың адам.Моғолдар – 13 ғасырдағы Ауғанстанды жаулап алған моңғолдардың жергілікті халықпен араласып, оның тілі мен мәдениетін негізінен қабылдаған ұрпақтары.
## Тілі
Моғол тілі — моңғол тілінің архаикалық диалектісі. Сондай-ақ, халықтың бір бөлігі дари, пушту, фарси, хинди, урду және араб тілдерін әртүрлі дәрежеде сөйлейді.
## Діні
Діні бойынша моғолдар - сүнниттік мұсылмандар.
## Кәсібі
Таулы аймақтағы моғолдар көшпелі өмір салтын ұстанады. Жазық жерлерде тұратын моғолдар көрші тәжіктердің жер өңдеу және суару әдістерін қабылдаған. Шаруашылықта, материалдық және рухани мәдениетте (әсіресе фольклорда) моңғолдың архаикалық ерекшелігін байқауға болады.
## Дереккөздер |
Исатай Әбдікәрімұлы Әбдікәрімов (15 мамыр 1923 жыл Түркістан генерал-губернаторлығы, Сырдария облысы, Өзгент (қазіргі Қызылорда облысы Жаңақорған ауданының Өзгент ауылы — 7 сәуір 2011 жыл Алматы) — Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының төрағасы (1978—79 жылдар), Қызылорда облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы (1972—78 жылдар), Социалистік еңбек ері (1971).
## Өмірбаяны
Қожа руынан шыққан.
1952 жылы Қызылордадағы В.Н.Гоголь атындағы педагогикалық институтын, 1954 жылы КОКП Орталық комитетінің Жоғары партия мектебін, 1962 жылы Қызылорда гидротехникумын бітірген. 1935-1940 жылдары ауылшаруашылық техникумында, ауылшаруашылығы институтында оқыды.
Исатай Әбдікәрімов өзінің еңбек жолын 1940 жылы Жаңақорған аудандық «Екпінді» газеті редакциясының әдеби қызметкері болып бастады. 1941-1945 жылдары Ұлы Отан соғысына қатысты. Гвардиялық полк командирі, атқыштар бригадасының командирі болды. 1946-1948 жылдары Жаңақорған аудандық комсомол комитетінің екінші хатшысы, Қармақшы аудандық комсомол комитетінің бірінші хатшысы болып қызмет істеді. 1949 жылдан бастап облыстық партия комитетінің аппаратында нұсқаушы, сектор меңгерушісі, облыстық комсомол комитетінің 1-хатшысы қызметтерін атқарды. 1953-1955 жылдары облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы бастығының орынбасары, облыстық Кеңесі атқару комитетінің хатшысы болды. 1955 жылдан Шиелі аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы, Қармақшы өндірістік басқармасы партия комитетінің хатшысы, Жалағаш аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы қызметтерін ақарды. 1972-1978 жылдары Қызылорда облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы болды. 1978-1979 жылдары Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесі Президумының Төрағасы болды.
Исатай Әбдікәрімов КОКП ХХІҮ съезінің делегаты, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды. Социалистік Еңбек Ері атағына ие болды, екі рет Ленин орденімен, Октябрь революциясы, Құрмет белгісі ордендерімен және КСРО медальдарымен марапатталды. Оның 1993 жылы «Көп екен көргенімнен көрмегенім» деген кітабы жарық көрді. Жаңақорған ауданының «ХХ ғасыр Адамы» құрметті атағына ие болды. Қызылорда қаласындағы аграрлық техникалық колледж қайраткер есімімен аталады. Исатай Әбдікәрімов 2001 жылы 7 сәуірде дүниеден өтті. Ол туралы «Дүниеден ғажайып бір жан өтті» атты естеліктер кітабы (2002 ж.) шықты.
## Дереккөздер |
Астана қаласының бас мешіті — Қазақстанның Астана қаласындағы мешіт. Бұл Қазақстан мен Орталық Азиядағы сыйымдылығы бойынша ең үлкен мешіттердің бірі.
## Құрылысы
2019 жылғы 18 наурызда құрылыстың бастамашысы Нұрсұлтан Назарбаев жаңа мешіттің құрылыс алаңына алғашқы кірпішін қалады. Құрылысты жеке инвесторлар қолдады, мемлекеттік бюджеттен қаражат пайдаланылмады. 2022 жылдың 12 тамызында Назарбаевтың қатысуымен мешіттің ашылуы өтті.
## Сәулеті
Мешіт 10 гектар жер учаскесінде салынған. Жалпы ауданы 68 062 м². Мешіттің сыйымдылығы 235 мың адамды құрайды. Оның ішінде ашық алаңда шамамен 200 мың адам, нақтырақ айтқанда подиум мен сахна аймағында 30 мың адам, мешіт ауласында 170 мың адам бір мезетте құлшылық жасайды.
Мешітте биіктігі 130 метр төрт мұнара бар. Әрбір мұнара исламның бес негізін білдіретін 5 бөліктен тұрады. Сол қанаттағы мұнаралардың бірі келушілер үшін ашық, туристер мұнараға лифт арқылы немесе жаяу көтеріліп, қаланы биіктен тамашалай алады.
Үлкен күмбездің биіктігі – 83,2 метр, диаметрі – 62 метр. Мешіттің кіреберіс есігі әлемдегі ең биік ағаш есіктердің бірі саналады. Ол тропик Африкада өсетін ироко атты қатты ағаштан қолмен жасалған. Оның биікті – 12,40 метр, салмағы – 1,5 тонна. Сондай-ақ есіктер қазақша өрнектермен безендірілген.
Құбыла жақтағы қабырғада алтын түспен жарықтандырылған Аллаһтың 99 есімі жазылған. Мозаика қабырғасының ұзындығы 100 метр, биіктігі 22,4 метр. Мозаика алуан түсті 25 миллион шыныдан тұрады.Мешіттің үлкен залы мен әйелдер намаз оқитын орынға толық кілем төселген. Бұл – әлемдегі қолмен тоқылған ең үлкен кілем. Оның жалпы ауданы – 15 525 шаршы метр. Салмағы – 4 700 гр/м2. Қалыңдығы – 15 мм. Кілем Жаңа Зеландияда таза (100%) жүннен тоқылған. Кілемнің ортасындағы медальонының диаметрі – 70 метр. Ол да әлемдегі ең үлкен кілем медальоны болып саналады. Кілемнің оюлары қазақша нақышпен безендірілген.
Мешіттің үлкен залына ілінген ортадағы таза шыны (хрусталь) аспашамы әлемдегі ең үлкен аспашамдардың бірі саналады. Оның диаметрі – 27 метр, салмағы 20 тонна. Ол да түрлі көлемдегі хрусталь панельдерден құралған. Барлық хрусталь жеті түстегі 3 614 833 бөлшектен тұрады, әрқайсысы қолмен жиналған. Үлкен люстра 1 360 890 хрусталь бөлшектен құрастырылған. Мешіттің төрт бұрышында диаметрі 8 метрлік төрт аспашам ілінген.
Сонымен қатар, мешіттің жерасты қабатында 440 орындық банкет залы, 405 орындық жабық паркинг, вестибюль, дәретхана, техникалық, ритуалдық қызмет көрсету орны, құрбан шалу орны және басқа бөлмелер орналасқан. Бірінші және екінші қабаттарда намаз оқитын орыннан бөлек сыныптар, конференц-зал, неке қию залы, Құран оқитын бөлме, телестудия, кеңселер, қызметтік бөлмелер, дүкендер, мұражай және техникалық бөлмелер бар.
## Тағы қараңыз
* Қазақстандағы мешіттер тізімі
* Қазақстандағы ислам
## Дереккөздер
## Сілтеме
* "Архитектуралық інжу-маржан" атты деректі фильм. Елбасының Баспасөз қызметі, 13 тамыз 2022 жыл. |
2015 жылғы AIBA Әуесқой бокстан әлем чемпионаты Доһа қаласында, Қатар, 2015 жылдың 5 - 18 қазан күндері аралығында өтті.
## Медальдық есеп
## Сыртқы сілтемелер
* AIBA World Championships Doha 2015. IBA.
* Official website
* Medal Count
* Official results of Medalists |
2017 жылғы AIBA Әуесқой бокстан әлем чемпионаты Гамбург қаласында, Германия, 2017 жылдың 25 қыркүйек - 3 тамыз күндері аралығында өтті.
## Медальдық есеп
## Сыртқы сілтемелер
* Official website
* AIBA website |
Нұрлан Сатыбалдыұлы Әуесбаев (17 мамыр 1957, Оңтүстік Қазақстан облысы) — қазақстандық саяси және партиялық қайраткер, 2021 жылдан бастап ЖСДП-ның Астанадағы филиалының төрағасы, Парламент Мәжілісі VIII-шақырылымының депутаты, 2022 жылғы Қазақстан президент сайлауының ЖСДП атынан шыққан үміткері.
## Өмірбаяны
Нұрлан Әуесбаев 1957 жылдың 5 мамырында, Түркістан облысында дүниеге келді. Арғын тайпасының Қаракесек руының Керней бөлімінен шыққан. М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетте білім алып, Астанаға көшті.
2021 жылы ЖСДП партиясының Астанадағы филиалының төрағасы болып тағайындалды. 2022 жылы 1 қазан күні ЖСДП-ның 19-шы кезектен тыс съезінде ол 2022 жылғы президент сайлауына партия атынан қатысатын үміткер болып таңдалды.
## Дереккөздер |
Байназаров Ғалым - Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің төрағасы хатшылығының меңгерушісі.
1944 ж. 17 қыркүйекте Торғай облысы Жангельдин ауданы туған.
1969 ж. АХШИ-ды бітірген, экономист.
1969-76 жж. - Мемлекеттік банкі Торғай бөлімшесінің несие инспекторы, басқарушысы.
1976-85 жж. – Мемлекеттік банкі Арқалық қалалық басқармасының бастығы.
1985-87 жж. – КСРО Мемлекеттік банкінің Қазақ республикалық кеңсесінің басқарма бастығының орынбасары, бастығы.
1987-92 жж. – Қазагроөнеркәсіп банкі төрағасының 1-ші орынбасары.
1992-93 жж. – ҚР Ұлттық банкінің Басқарма төрағасы.
1994-95 жж. - ҚР Премьер-министрінің кеңесшісі.
1995-96 жж. - ҚР Президенті Әкімшілігінің экономикалық саясат бөлімінің кеңесшісі.
1996-98 жж. - «Қазпочтабанк» ЖАҚ шетелдік инвестициялар департаментінің директоры.
1997-98 жж. - «АТРЕМ» қаржы-инвестициялық компаниясының бас директоры.
1998-2002 жж. - Қазақстан сақтандырушылары одағының төрағасы.
1999-2002 жж. - «Халықтық жинақтаушы зейнетақы қоры» ЖАҚ президенті.
2000-02 жж. - ҚР Көлік құралдарының жүргізушілері одағының Орталық кеңесі төрағасының кеңесшісі.
2002-04 жж. - ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты, Экономикалық реформа және аймақтық даму жөніндегі комитетінің мүшесі.
2005 жылдан - Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің төрағасы хатшылығының меңгерушісі.
«Аманат» РСП саяси кеңесінің мүшесі (1999).
«Парасат» орденімен марапатталған (2005).
## Дереккөздер |
2019 жылғы AIBA Әуесқой бокстан әлем чемпионаты Ресей қаласында, Екатеринбург, 2019 жылдың 9 - 21 қыркүйек күндері аралығында өтті.
## Медальдық есеп
## Сыртқы сілтемелер
* Results Book
* Official website
* AIBA website Мұрағатталған 4 қазанның 2020 жылы. |
2021 жылғы AIBA Әуесқой бокстан әлем чемпионаты Сербия қаласында, Белград, 2021 жылдың 9 қазан - 6 қараша күндері аралығында өтті.
## Медальдық есеп
## Сыртқы сілтемелер
* Results Book
* Official website
* AIBA website Мұрағатталған 4 қазанның 2020 жылы. |
Ыгдыр (түр. Iğdır, арм. Իգդիր [Игдир], курд. Îdir, азерб. İğdır), Орта ғасырларда «Цолакерт» (арм. Ցոլակերտ) – Шығыс Түркияның қаласы мен ауданы. Әкімшілік орталық және ірі ила Ыгдыр қаласы.ТарихыРесей-персид соғысынан кейін қала Ресей империясының құрамына кірді. 1828 жылдан 1917 жылға дейін Эриван губернисының үйездік қаласы болды. 1917 – 1920 жылдары Армения Республикасының құрамына кірді.
Карсстік шартқа байланысты Игдир Түркия құрамына кірді.
## Демография
1897 жылы Игдирде 4680 адам тұрды. Оның 3934 адамы армян, 559 адамы орыс, 82 адам Әзірбайжандық татар, 72 адам курд болды.
2011 жылға Ыгдыр әзірбайжан, түрк, күрдтердің қосылған халқы.
Геноциттің ескерткіші мен мұражайы
Ыгдырде түрктердің естілігіне монумент қондырған.
Ыгдыр аумағының әйгілі жергілікті адамдары
Агаронян, Аветис Аракелович (1866—1948) – Армения Республикасының басшысы.
Акопян, Арутюн Амаякович (1918—2005) – КСРОднің ұлттық әртісі, сиқыршы, эстрада әртісі.
Исабекян, Эдуард Амаякович (1914—2007) – Арменияның ұлттық суретшісі.
Канаян, Драстамат Мартиросович (1883—1956) – армяндық қайраткер.
Мириджанян, Верджалуйс (1916—1992) – армян актрисасы.
Четин, Сервет – түрік футболшысы.
## Дереккөздер: |
Мунжандар — Памир халықтарының бірі.Мунжандардың негізгі бөлігі Ауғанстанда Мунжан өзенінің аңғарында және Пәкістанның іргелес аудандарында тұрады. 2000 жылғы есеп бойынша мунжандардың саны шамамен 5300 адамды құрады.
## Тілі
Тілі - мунжан тілі, иран тілдер тобының шығыс топшасына жатады. Білімді урду тілінде – Пәкістанда, парсы тілінде – Ауғанстанда алады.
## Діні
Сенушілер – исмаилиттік мұсылмандар.
## Кәсібі
Мунжандар негізінен егіншілікпен және мал шаруашылығымен айналысады. Олар басқа памир халықтарымен бірге шаруашылық және мәдени типке кіруде, рал, соқа түріндегі егістік құралдары, ағынды суару әдістері кең таралған. Далалық террассалар мен суару арналары тән.
## Өмір салты
Қоғамдық және отбасылық өмірде, басқа Памир халықтарымен салт-дәстүрлерде көптеген ұқсастықтар бар.
## Дереккөздер |
Қарт-Әбілқайыр хан (1687-1730) — Ұлы жүздің ханы (1717-1730).
## Биография
### Балалық шағы
Әбілқайыр 1687 жылы туылды. Әбілқайыр кішкентай кезінде әкесі Айтақ сұлтан қайтыс болғаннан кейін, інісі Жолбарыс екеуі Абдолла бидің қолында болады. Жоңғар шапқыншылығынан кейін Абдолла би қайтыс болады.
### Саясатқа араласылуы
1710 жылы болған Қарақұм жиынында Әбілқайыр мен Жолбарыс қатысады. 1715 жылы Тәуке хан кетіп, Орта жүздің ханы болғанда. Әбілқайыр мен оның інісі Жолбарыс екеуі таққа отырғысы келеді. Бірақ Құсрау сұлтанның ұлы Қайып отырады.
1717 жылы Ұлы жүздің ханы Тұрсын Аягөз шайқасында қайтыс болады. Әбілқайыр Ұлы жүздің келесі ханы болады.
### Ұлы жүздің ханы
1718 жылы жаңа хан сайлау кезінде Жолбарыс пен Әбілқайыр қатысады. Бірақ таққа Тәукенің ұлы Болат таққа отырады. Сайлауда жеңілген Әбілқайыр ашуланып, Ұлы жүзді тәуелсіз деп жариялайды.
1723 жылы Әбілқайыр Севан Рабданға бағынышты болып, салық төйледі.
1724 жылы Қырғыздар Ұлы жүздің 30-ға жуық ауылды тонайды. Әбілқайыр 6 мың әскер жинап Қырғыздарды талқандайды.
1726 жылы Әбілқайыр мен Жолбарыс хан екеуі Бадам өзенінің бойында Ордабасы жиынына қатысты
1727 жылы Жоңғария Цин империясымен соғысып жүргенде, Әбілқайыр бодандықтан босатылады.
1730 жылы Әбілқайыр қайтыс болғаннан кейін оның інісі Жолбарыс таққа отырады.
## Шежіресі |
Бауыш хан (1490-1537) — Қазақ хандығының ханы. Бауыш Әдік сұлтанның әулетінде дүниеге келді. 1529 жылы Тахир хан елден қуылғаннан кейін, оның бауыры Бауыш хан болады. Бірақ Бауыш Тахир ағасының бұйрығымен билік құрған. Қазақ хандығындағы азамматтық соғыс кезеңінде Ахмат өте белсенді адам болатын. Бауыш билікке келгенде, Ахматтың ұлысын талқандап, беделін түсіреді. Бауыш өзін хан деп жариялаған сұлтандарды жекпе-жекте өлтірген. 1533 жылы Бауыш өзінің биілігін әлсіз деп ойлап, өз ұлысын екіге бөледі. Шығыснда Тоғым билік құрса, батысында Бұйдаш билік құрды. Бауыш өз бауыры Бұйдашқа сенбей, Тоғымды хан деп мойындап оған қызмет етеді. 1537 жылы Сан Таш соғысында жеңіледі. |
Богд Жавзандамба Агваанлувсанчойжинямданзанванчүг (моңғ. Богд Жавзандамба Агваанлувсанчойжиннямданзанванчүг, тиб. ངག་དབང་བློ་བཟང་ཆོས་ཀྱི་ཉི་མ་བསྟན་འཛིན་དབང་ཕྱུག་, Вайли: ngag dbang blo bzang chos kyi nyi ma bstan 'dzin dbang phyug; 1869, Лихуа — 17 ақпан 1924, Ұланбатыр) VIII Боғд хан — сегізінші Халха-Джебдзун-Дамба-хутухта, Моңғолия буддистерінің жетекшісі, Моңғолияның теократиялық билеушісі, (1911—1924), Моңғолияның шектеулі монархы (1921—1924). XVII ғасырдың аяғынан бері Моңғолияның жалғыз ханы.
## Өмірбаяны
### Ерте өмір және тану
Боғд хан 1869 жылы тибет шенеунігінің отбасында оның алдындағы Агваанчойжинванчүгпэрэнлайжамц қайтыс болғаннан кейін бір жылдан кейін дүниеге келді. Ол өмірінің алғашқы жылдарын анасымен бірге Потала Далай ламаның Лхаса сарайында өткізді. Баланы жаңа Боғд хан ретінде ресми тану XII Далай-лама мен Панчен-ламаның қатысуымен Поталада өтті. 1873-1874 жж. үлкен салтанатты шеру, оның ішінде орыс бурят ламалары, Моңғолиядан Лхасқа құбылғанды Моңғолияға ертіп барды. 1875 жылы Боғд хан Өргөөға аман-есен жетті.
## Дереккөздер |
Аманбай Тілеубайұлы Орынбаев (қарақ. Аманбай Тилеўбай улы Орынбаев, Amanbay Tilewbay ulı Orınbaev, өзб. Amanbay Tleubayevich Orinbayev; 17 қыркүйек 1979 жыл, Кегейлі ауданы, Қарақалпақ АКСР) — өзбекстандық және қарақалпақстандық мемлекеттік қайраткер, 2022 жылдан бастап Қарақалпақстан Жоғарғы Кеңесінің төрағасы. және Өзбекстан Сенаты басшысының орынбасары.
## Өмірбаяны
Аманбай Орынбаев Қарақалпақстан АКСР-ның Кегейлі ауданында 1979 жылы дүниеге келді. Ұлты — қарақалпақ.
### Білімі
2002 жылы Аманбай Орынбаев Өзбекстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Академиясында білім алып, сол жерде 2004 жылы магистратурасын бітірді.
2011 жылы Өзбекстан Республикасының стратегиялық талдау және перспектива анықтау жоғарғы мектебін бітірді. Мамандығы бойынша заңгер және саясаттанушы.
### Мансабы
1996–1998 жылдары Кегейлі ауданы құрылыс-монтаж басқармасының жұмысшысы болды.
2002–2003 жылдары аралығында Кегейлі аудандық ішкі істер бөлімінің қылмыстық іздестіру және ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес тобының жедел өкілі.
2004–2006 жылдары Қарақалпақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Қылмыстық іздестіру және терроризмге қарсы күрес басқармасының жедел өкілі, аға жедел уәкілі.
2006–2009 жылдары Қарақалпақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Кадрлар бойынша арнайы инспекциясының жедел өкілі
2009–2011 жылдары Өзбекстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Стратегиялық талдау және перспективалар жоғары мектебінің студенті болды.
2011-2012 жылдары Өзбекстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Адам құқықтарын қорғау және нормативтік-құқықтық құжаттарды дайындау департаментінің аға заң кеңесшісі
2012-2014 жылдары Әмудария аудандық ішкі істер бөлімі бастығының бірінші орынбасары — қылмыстық іздестіру және ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес бөлімінің бастығы.
2014-2016 жылдары Әмудария ауданының ішкі істер департаментіне басшылық етті.
2016-2017 жылдары Нүкіс қалалық ішкі істер бөлімінің бастығы болды
2017-2019 жылдары Қарақалпақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Қылмыстық іздестіру басқармасының бастығы
2019-2020 жылдары аралығында Қарақалпақстан Республикасы Ішкі істер министрінің қоғамдық тәртіпті қорғау жөніндегі орынбасары
2020-2021 жылдары Өзбекстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Патрульдік қызмет және қоғамдық тәртіпті қорғау бас басқармасы бастығының бірінші орынбасары — қоғамдық тәртіпті қорғауды ұйымдастыру басқармасына басшылық етті.
2021-2022 жылдары Өзбекстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Қоғамдық қауіпсіздік департаменті Пробация қызметінің бастығы болған.
2022–2022 жылы Қарақалпақстан Республикасы уақытша Ішкі істер министрі болды
2022–2022 жылы Қарақалпақстан Министрлер Кеңесінің Арал өңірінің экологиясы және дамуы жайлы төрағасының орынбасары.
2022 жылдың 26 тамызынан бастап Қарақалпақстан Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы.
2022 жылдың 13 қыркүйегінен бастап Өзбекстан Сенаты басшысының орынбасары.
## Дереккөздер |
Ұранқай өлкесі (тыв. Таңды Урянхай; орыс. Урянхайский край) — бүгінгі күннің атауы болды Тыва және қысқа мерзімді болды протекторат туралы Ресей империясы бастап құрылған 1914 жылғы 17 сәуірде жарияланған Ұранқай Республикасы жақында өзінің тәуелсіздігін жариялады Цинь империясы Қытайдың Моңғолиядағы 1911 жылғы революция. Кейін Ақпан төңкерісі және бас тарту Патша Николай II, Ұранқай өлкесі жаңа деп таныды Ресей Республикасы және 1917 жылы Ресей протектораты ретіндегі мәртебесін растады.
## Дереккөздер |
Мунда (хороко) — Үндістандағы халық. Өзін-өзі атау-хороко ("адамдар"). Мунда халықтарының тобына жатады. Үндістандағы ең ірі "тіркелген тайпалардың" бірі. Саны - 2,03 миллион адам Бихар штатында және Батыс Бенгалияда, Орисса және Мадхья-Прадеш штаттарында шағын топтарда тұрады. Христиандықты, индуизмді ұстанады және дәстүрлі нанымдарды сақтанады. Шығу тегі бойынша Үндістанның ең көне, автохтонды халқы болуы мүмкін.
## Тілі
Тілі - мундари тілі.
## Діндері
Олар дәстүрлі нанымдарды ұстанады, индуистар мен христиандар да бар.
## Кәсібі
Негізгі дәстүрлі кәсібі – егіншілік, негізгі дақылы – күріш, жүгері, тары, бұршақ дақылдары да өсіріледі. Ешкі, шошқа өсіріледі, буйволдар, бұқалар, сиырларды жегін мал ретінде қолданады. Терушілік және балық аулау маңызды рөл атқарады. Қолөнерден қыш, зергерлік бұйымдар, тоқу, бамбук пен пальма жапырақтарын өру дамыған.
## Өмір салты
Дәстүрлі елді мекенді басшы (мунда) және кеңес (панчаят) басқарады. Әр ауылда ата-баба зираттары, киелі тоғайлар, ғұрыптық билер алаңы бар, әр ауылда діни қызметкер (пахан) бар. Туыстық тектермен құрылған ауылдар көсем (манки), оның көмекшілері (деван және понре) және хабаршы (катвар) басқаратын одақтарға (парха) бірігеді. Бамбуктан, қамыс пен саздан жасалған, бір бөлмелі үйлерде тұрады. Сарай үйге жақын орналасқан (көбінесе бір шатырдың астында).
Ерлер киімі - ботой (тігіссіз юбка), әйелдер киімі - лахенга (кең белдемше), сондай-ақ сарилер.
Негізгі тағамдары – қайнатылған күріш, жүгері, бұршақ дақылдары, дәмдеуіш ретінде – өсімдік майына қуырылған ет немесе балық. Мереке күндері ет жейді. Сүтке тыйым салынған. Сүйікті сусыны - күріш сырасы.
## Дереккөздер |
Қаһарман Раматуллаұлы Сариев (қарақ. Qaxraman Ramatullaevich Sariev) — қарақалпақ мемлекеттік қайраткері, 2016–2022 жылдары Министрлер Кеңесінің 21-ші төрағасы.
## Өмірбаяны
Қахраман Сариев 1980 жылы дүниеге келіп, 2002 жылы Ташкент Шығыстану мемлекеттік институтында білім алды.
Қахраман Сариев бұрын Қарақалпақстан Экономика министрінің лауазымын иеленген. 2016 жылдың 14-ші қазанында Қарақалпақстан Министрлер Кеңесінің төрағасы болып тағайындалды.
2022 жылдың 17 желтоқсаны Сариев министрлер кеңесінің төрағасы қызметінен босатылып, оның орнына президенттің мемлекеттік қызмет, халықпен диалог және жергілікті билік органдарының қызметін үйлестіру мәселелері жөніндегі кеңесшісінің бірінші орынбасары болып тағайындалды.
## Дереккөздер |
2007 жылғы Дзюдодан əлем чемпионаты Рио-де-Жанейро қаласында, Бразилия, қыркүйектің 13-16, аралығында 2007 жылы өтті.
## Медальдық есеп
## Сыртқы сілтемелер
* Ресми торбеті Мұрағатталған 6 мамырдың 2009 жылы. |
Сайөтес, Сай-Өтес, Өтес, Өтес сайы — Маңғыстау облысы Маңғыстау ауданындағы ауыл, Сайөтес ауылдық округі орталығы.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Шетпе ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 125 км жерде, Батыс Жаркемер үстіртінің шетіне таяу орналасқан.
Өтес – Солтүстік Үстірт шатқалының Қайдақ шығанағына қарап жатқан сай басы. Сайда бірнеше тұщы сулы құдық бар. Құдықтың оңтүстік бетіндегі қыр үстіндегі мола да Өтес атымен аталады.
## Халқы
## Тарихы
1964 жылы Мақат-Маңғыстау темір жолының салынуына байланысты Өтес кенті құрылды. Ол біраз жылға дейін Үстірттегі геофизикалық барлаушылардың, құрылысшылардың базалық орталығы болып тұрды.
### Қазіргі жағдайы
Қазір Сайөтесте мұнай айдау стансасы және темір жол мен автомобиль жолы тасымалдарын жүзеге асыратын кәсіпорындар мен мекемелер жұмыс істейді.
## Әлеуметтік мекемелері
* Өтес орта мектебі — теміржолшылардың балаларын оқытатын мектеп болып салынып, 1965-1966 оқу жылын 120 оқушы 3 мұғаліммен бастады. 1978 жылы 8 жылдық орталау, 1989 жылдан бастап орта мектеп дәрежесіне көтерілді.
* «Балдәурен» балабақшасы
* «Жауқазын» балабақшасы
## Тағы қараңыз
* Сай-Өтес эксперименті
## Дереккөздер |
Павлодар ауылдық әкімдігі – Павлодар облысы Павлодар қалалық әкімдігі аумағындағы бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Павлодарское ауылы кіреді. Орталығы – Павлодарское ауылы. 2004 жылы округ құрамында болған Шәукен ауылы таратылды. 2012 жылы Жаңаауыл ауылдық округі таратылып, орнына Павлодар ауылдық әкімдігі құрылды.
## Дереккөздер |
Жетекші ауылдық әкімдігі – Павлодар облысы Павлодар қалалық әкімдігі аумағындағы бірлік. 2013 жылға дейін Павлодар ауданының құрамында болған.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Жетекші ауылы кіреді. Орталығы – Жетекші ауылы.
## Дереккөздер |
Талдыбұлақ ауылдық округі — Ұлытау облысы Жаңаарқа ауданындағы әкімшілік бірлік. 2017 жылы құрылған.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Талдыбұлақ, Ақтасты, Алғабас ауылдары кіреді. Орталығы – Талдыбұлақ ауылы.
## Халқы
2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 764 адамды құрады.
## Дереккөздер |
Жуантөбе – Ерейментау тауының оңтүстігіндегі сопақ пішінді тау. Қарабұлақ өзенінің оң жағалауында, Бозайғыр тауының солтүстік шетінен батысқа қарай 7 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 554 м. Ұзындығы мен ені 1,5 – 2 км. Беткейлері тік құлама келген. Солтүстік беткейінде түпкі жыныстар жер бетіне шығып жатыр. Оның бетін коллювийлі-делювийлі шөгінділер жапқан, девонның жыныстарынан түзілген.
## Өсімдігі
Нашар дамыған күңгірт қоңыр топырағында қараған мен тобылғы аралас, бетегелі-боз өсімдіктер өскен.
## Дереккөздер |
Жәйрем кенттік әкімдігі – Ұлытау облысы Қаражал қалалық әкімдігіне қарасты әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Жәйрем кенті кіреді. Орталығы – Жәйрем кенті.
## Халқы
2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 9382 адамды құрады.
## Дереккөздер |
Баастық Ирак (ресми атауы Ирак Республикасы) деп 1968–2003 жылдары аралығындағы Баас социалистік партиясының басшылығындағы Ирактың тарихын атайды. Бұл кезең жоғары экономикалық өсумен және өркендеумен басталды, бірақ Ирактың әлеуметтік, саяси және экономикалық тоқырауымен аяқталды.
"Баас" атауы бар социалистер партиясы қансыз 17 шілде төңкерісі нәтижесінде билікке келді. Баас партиясының мүшесі Ахмед Хасан әл-Бакр бұрыңғы президент Абдель Рахман Арефтың ізбасары болды. 1970 жылдарының ортасына қарай Саддам Хусейн елдің де-факто басшысы болады, бірақ Ирак президенті лауазымын тек 1979 жылы иеленді. Әл-Бакрдың де-юре билігі кезінде елдің экономикасы өсіп, Ирактың араб әлеміндегі беделі артты. Алайда елдің тұрақтылығына бірқатар ішкі факторлар қауіп төндірді, олардың арасында үкіметтің Ирак шиит-мұсылман қауымының әртүрлі фракцияларымен, сондай-ақ солтүстіктегі Ирак күрдтері қауымдастығымен қақтығысы болды. Бұған қоса, Шатт әл-Араб су жолына қатысты екі жақты шекаралық дауларға байланысты Ирактың көршілес Иран Императорлық Мемлекетімен қақтығысы елдің тұрақтылығына үлкен қауіп болды.
1979 жылы әл-Бакрды қызметінен босатқаннан кейін Саддам ресми түрде оның орнына Ирактың бесінші президенті, Революциялық қолбасшылық кеңесінің төрағасы және Баас партиясының аймақтық қолбасшылығының премьер-министрі және бас хатшысы болды. Саддамның билікті басып алуы шииттер бастаған Ирактағы үкіметке қарсы наразылық толқыны кезінде орын алды. Ресми түрде зайырлы болған Баас партиясы наразылықтарды қатаң түрде басып тастады. Осы уақыт аралығындағы тағы бір саясаттағы өзгеріс Ирактың Иранға қатысты сыртқы саясатында болды. Жуырда шах Мұхаммед Реза Пехлевиді тақтан тайдырған және елде теократиялық ислам мемлекеті тәртібін орнатқан Рухолла Хомейни халқы шиит Иран мемлекетінің жаңа басшысы болды. Қарым-қатынастың тез нашарлауы 1980 жылға қарай Иран-Ирак соғысына әкелді. Ирак басшылығы Иранның революция кейінгі ішкі бейберекеттігі ирандықтарды әскери тұрғыдан әлсіретіп жіберді, осылайша ел оңай нысанаға айналды деп сенді. Бұл түсінік дұрыс емес болып шықты, соғыс сегіз жылға созылды; соғыс жылдары Ирак экономикасы нашарлады және ел өзінің соғыс әрекеттерін қаржыландыру үшін шетелдік несиелерге тәуелді болды. Нәтижесінде соғысқа БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі араласады да, Иран-Ирак соғысы еш территориалды өзгеріссіз аяқталады.
Соғыс аяқталған кезде Ирак экономикалық күйзеліске ұшырап, шет елдерге миллиондаған доллар қарыз болып, несие берушілерін өтей алмай қалды. Осы кезде Кувейт мұнай өндіруді әдейі арттырып, халықаралық мұнай бағасын айтарлықтай төмендетті және Ирак экономикасын одан әрі әлсіретіп, Ирак басшылығына қарыздарын қайтаруға қысым жасады. Екі жақты келіссөздер кезінде Ирак Кувейт басшылығына мұнай өндіруді азайту үшін қысым көрсете бастады, сонымен қатар Кувейтті Ирак мұнайын ұрлауымен айыптады. Ирак басшылығы Кувейт егемендігін бұзғаны үшін өтемақы төлеуді талап етпесе, әскери әрекетпен қорқытты. Келіссөздер ақыры үзіліп, 1990 жылы 2 тамызда Ирактың Кувейтке басып кіруіне әкелді. Нәтижесінде АҚШ бастаған коалицияның халықаралық реакциясы соңында Ирактың жеңілісіне әкелген Шығанақ соғысына әкеліп соқты. БҰҰ Баас режимін әлсірету үшін соғыстан кейін Иракқа қарсы экономикалық санкциялар бастады. Елдің экономикалық жағдайы 1990 жылдары нашарлады, бірақ 2000 жылдардың басында Ирак экономикасы қайта өсе бастады, өйткені бірнеше елдер БҰҰ санкцияларын елемеуді бастады. 11 қыркүйекте әл-Қағиданың Америка жеріне жасаған шабуылдарынан кейін Америка Құрама Штаттары «Терроризмге қарсы соғыс» жариялады және Иракты «Зұлымдық осінің» бір бөлігі деп атады. 2003 жылы Америка Құрама Штаттары бастаған коалиция күштері Иракқа басып кірді, ал Ирактың Баастық режимі бір айға жетпей ыдырады.
## Тарихы
### Баас партиясының билікке келуі
### Әл-Бакр басшылығы (1968–1979)
### Хуссейн басшылығы, Иран-Ирак соғысы, нәтижесі (1979–1990)
### Шығынақ және Ирак соғыстары (1990–2003)
## Дереккөздер |
Ниастар — Индонезияның Суматра аралының батыс жағалауындағы Ниас аралында тұратын халық.Жалпы саны шамамен 700 мың адам (2010).
## Тілі
Олар аустронезиялық отбасының батыс аустронезия тобының ниас тілінде сөйлейді.
## Діні
Сенушілердің діни байланысы: протестанттық христиандар (лютерандар).
## Кәсібі
Кәсібінің негізін қолмен атқарылатын егіншілік (құрғақ күріш, жүгері, түйнек және тамыржемісті, банан, жеміс ағаштары) құрайды. 20 ғасырда олар суармалы күріш өсірумен де айналыса бастады. Негізгі техникалық дақыл – кокос пальмасы, экспорттық копра. Негізгі үй жануары – шошқа. Балық аулау және аң аулау қосалқы рөл атқарады. Қолөнерден - ұсталық, зергерлік, керамика, тоқымашылық, ағаш және тасқа өрне салу дамыған.
## Өмір салты
Әлеуметтік ұйымның негізгі бірлігі - патрилинейлік рулардың (мадо) локализацияланған сегменттерінен тұратын ауылдық қауымдастық (банува). Отбасы шағын. Үш әлеуметтік дәрежеге бөлінген: дворяндар (сиулу), еркін қауым мүшелері (сато) және құлдардың ұрпақтары.
Елді мекен сызықты орналасқан, екі қатар үйлерден (100 ғимаратқа дейін) тұрады, олардың арасында тас төселген алаң бар. Ертеде бұл елді мекендер тас қабырғалармен қоршалған. Тұрғын үйлері қаңқалы-бағаналы, биіктігі 2 м-ге дейін қадаларда орналасқан, төбесі 10 м-ге дейін жетеді, саго пальмаларының кесінділерімен жабылған. Аралдың оңтүстігінде және орталығындағы тұрғын үйлер төртбұрышты, солтүстігінде сопақ немесе дөңгелек пішінді.
Дәстүрлі киімдері тапа талшықтарынан жасалған, ерлерге арналған – кайн, денені орайтын мата, ою-өрнекті ашық күртеше, әйелдерде каин немесе баджу.
Негізгі тағамдары – дәмдеуіштермен, көкөністермен, жемістермен пісірілген күріш, бетель шайнау жиі кездеседі.
## Дереккөздер |
Өмірзақ ауылдық әкімдігі – Маңғыстау облысы Ақтау қалалық әкімдігі аумағындағы бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамындағы жалғыз елді мекен әрі әкімшілік орталығы – Өмірзақ ауылы.
## Халқы
2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 7510 адамды (3830 ер адам және 3680 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Қиыр Солтүстік немесе Алыс Солтүстік (орыс. Крайний Север, Дальний Север) — Ресейдің үлкен бөлігі, негізінен Солтүстік поляр шеңберінің солтүстігінде орналасқан және орасан зор минералды және табиғи ресурстарымен мақтана алады. Оның жалпы ауданы шамамен 5,500,000км² Ресейдің жалпы аумағының шамамен үштен бірін құрайды. Ресми түрде қиыр солтүстік аймақтарға бүкіл Чукотка автономиялық округі, Камчатка өлкесі, Магадан облысы, Мурманск облысы және Саха, сондай-ақ Архангельск облысының, Иркутск облысының, Хабаровск өлкесінің, Коми Республикасының, Красноярск өлкесінің кейбір бөліктері мен қалалары, Карелия Республикасы, Сахалин облысы, Тува, Түмен облысы, сондай-ақ Солтүстік Мұзды мұхиттың барлық аралдары, оның теңіздері, Беринг теңізі, Охот теңізі кіреді.
Ауданның қатал табиғи жағдайына байланысты онда жұмыс істейтін адамдарға Ресей үкіметінен дәстүрлі түрде басқа аймақтардың жұмысшыларына қарағанда жоғары жалақы алуға құқылы болды. Климат пен қоршаған ортаның нәтижесінде бұл аймақтың байырғы тұрғындары белгілі бір генетикалық айырмашылықтарды дамытты, бұл олардың мәдениеттері сияқты аймақтың қоршаған ортасымен жақсы күресуге мүмкіндік береді.
## Ең ірі қалалар
Архангельск (халқы 349 742), Якутск (322 987), Мурманск (287 847), Северодвинск (181 990), Норильск (181 830), Петропавл-Камчатский (181 216), Новый Уренгой (118 033), Ноябрск (110 620), және Магадан 92 052) - Ресейдің Қиыр Солтүстік аймағындағы ең ірі қалалар. Үлкенірек және оңтүстік Сургут (380 632) Қиыр Солтүстікке «теңестірілген» қалалар мен аумақтар арасындағы ең үлкені болып табылады.
## Құқықтық мәртебе
Қиыр Солтүстік өзінің өте қатал климатымен танымал. Дәстүрлі кәсіппен айналысатын жергілікті халықтардан және еңбекпен түзеу лагерлерінің (мысалы, Кеңес Одағының ГУЛАГ) басқа онда жұмыс істейтін адамдар «Солтүстік бонус » (орыс. северные надбавки) деп аталатын қосымша ақы алады. Қосымша жеңілдіктерге қосымша еңбек демалысы, мүгедектік бойынша қосымша жәрдемақылар, қосымша зейнеткерлікке шығу жәрдемақылары (зейнеткерлік жастың төмендігі) және ауыр еңбек жағдайлары үшін өтемақы ретінде тұрғын үй төлемдері жатады. Мұндай өтемақы Кеңес Одағы кезінде басталып, Ресей Федерациясында сақталып келеді.
2007 жылдың қаңтарында Мемлекеттік Думаның Солтүстік және Қиыр Шығыс мәселелері жөніндегі комитеті Қиыр Солтүстіктегі аймақтарды анықтайтын, жұмысшыларға өтемақы көлемін анықтайтын заң жобасын мақұлдады. Аймақтар жалпы климатқа негізделіп құрылды, ал қатал аймақтар жұмсақ аймақтарға қарағанда көбірек өтемақы алады.
## Дереккөздер |
Жезқазған кенттік әкімдігі – Ұлытау облысы Сәтбаев қалалық әкімдігіне қарасты әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Жезқазған кенті мен Сәтбаев ауылы кіреді. Орталығы – Жезқазған кенті.
## Халқы
2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 8431 адамды құрады.
## Дереккөздер |
Қара Адам (ағылш. Black Adam) — DC Comics баспасына тиесілі ойдан шығарылған кейіпкер, суперзұлым, кейде антиқаһарман. Алғашқы рет 1945 жылы Fawcett Comics баспасының The Marvel Family #1 шығарылымында Марвел отбасының (Шазам) жауы ретінде жарық көрді. Кейіннен 1970 жылдары Shazam! комикс сериясында ребутты бастан кешті. Бастапқыда Қара Адам Капитан Марвелдың (Шазам) көне мысырлық ізашары болып, одан жеңіліп, қартайғанда қайта бас көтерген жауы ретінде бейнеленіп жүрді. Кейде Суперменнің жауы ретінде де көрсетілді.
2000-жылдардың басында жазушылар Джефф Джонс, Дэвид Гойер және Джерри Одвей Қара Адамның образын өзгертіп оны өз абыройын тазартқысы келетін антиқаһарманға айналдырды. Соңғы онжылдықта JSA, Villains United, Infinite Crisis, және 52 сияқты әртүрлі серияларда негізгі қаһарман ретінде көрінді.
## Дереккөздер |
* Ақтас кенттік әкімдігі — Қарағанды облысы Саран қалалық әкімдігіне қарасты әкімшілік бірлік.
* Ақтас кенттік әкімдігі — Ұлытау облысы Ұлытау ауданындағы әкімшілік бірлік. |
Қазақстанда 2024 жылғы 1 шілдедегі дерек бойынша 2165 ауылдық округ пен 101 ауылдық, 27 кенттік, 90 қалалық әкімшілік бар.
Әкімшілік бірліктері ең көп облыс — Ақмола облысы (242), ал ең аз облыс — Ұлытау облысы (38). Ең көп әкімшілік бірліктен құралған аудан Бұқар жырау ауданы (29) болса, әкімшілік бірлігі ең аз аудан — Мақат ауданы (3).
## Абай облысы
10 ауданға 2 қалалық, 8 кенттік әкімдік және 128 ауылдық округ қарайды:
* Абай ауданы (9 ауылдық округ)
* Ақсуат ауданы (9 ауылдық округ)
* Аягөз ауданы (21 ауылдық округ, 1 кенттік, 1 қалалық әкімшілік)
* Бесқарағай ауданы (10 ауылдық округ)
* Бородулиха ауданы (17 ауылдық округ, 1 кенттік әкімшілік)
* Жаңасемей ауданы (12 ауылдық округ, 2 кенттік әкімшілік)
* Жарма ауданы (14 ауылдық округ, 4 кенттік, 1 қалалық әкімшілік)
* Көкпекті ауданы (9 ауылдық округ)
* Мақаншы ауданы (11 ауылдық округ)
* Үржар ауданы (16 ауылдық округ)
## Ақмола облысы
17 ауданға 8 қалалық, 6 кенттік, 33 ауылдық әкімшілік және 184 ауылдық округ; сонымен бірге 3 қалаға 5 кенттік, 4 ауылдық әкімдік пен 2 ауылдық округ қарайды:
* Ақкөл ауданы (7 ауылдық округ, 1 ауылдық, 1 қалалық әкімшілік)
* Аршалы ауданы (12 ауылдық округ, 1 кенттік әкімшілік)
* Астрахан ауданы (11 ауылдық округ, 1 ауылдық әкімшілік)
* Атбасар ауданы (11 ауылдық округ, 2 ауылдық, 1 қалалық әкімшілік)
* Бурабай ауданы (9 ауылдық округ, 1 кенттік, 1 қалалық әкімшілік)
* Бұланды ауданы (11 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Біржан сал ауданы (9 ауылдық округ, 5 ауылдық, 1 қалалық әкімшілік)
* Егіндікөл ауданы (8 ауылдық округ, 1 ауылдық әкімшілік)
* Ерейментау ауданы (10 ауылдық округ, 3 ауылдық, 1 қалалық әкімшілік)
* Есіл ауданы (12 ауылдық округ, 1 ауылдық, 1 кенттік, 1 қалалық әкімшілік)
* Жақсы ауданы (12 ауылдық округ, 2 ауылдық әкімшілік)
* Жарқайың ауданы (5 ауылдық округ, 11 ауылдық, 1 қалалық әкімшілік)
* Зеренді ауданы (20 ауылдық округ, 1 ауылдық, 1 кенттік әкімшілік)
* Қорғалжын ауданы (8 ауылдық округ)
* Сандықтау ауданы (14 ауылдық округ)
* Целиноград ауданы (16 ауылдық округ, 5 ауылдық әкімшілік)
* Шортанды ауданы (9 ауылдық округ, 2 кенттік әкімшілік)
* Көкшетау қалалық әкімдігі (1 ауылдық округ, 1 кенттік әкімшілік)
* Қосшы қалалық әкімдігі (1 ауылдық әкімшілік)
* Степногорск қалалық әкімдігі (1 ауылдық округ, 3 ауылдық, 4 кенттік әкімшілік)
## Ақтөбе облысы
12 ауданға 7 қалалық, 2 ауылдық әкімдік және 133 ауылдық округ қарайды:
* Алға ауданы (12 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Әйтеке би ауданы (15 ауылдық округ)
* Байғанин ауданы (9 ауылдық округ)
* Қарғалы ауданы (8 ауылдық округ, 1 ауылдық әкімдік)
* Қобда ауданы (16 ауылдық округ)
* Мәртөк ауданы (13 ауылдық округ)
* Мұғалжар ауданы (12 ауылдық округ, 3 қалалық әкімшілік)
* Ойыл ауданы (7 ауылдық округ)
* Темір ауданы (9 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Хромтау ауданы (13 ауылдық округ, 1 ауылдық, 1 қалалық әкімшілік)
* Шалқар ауданы (12 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Ырғыз ауданы (7 ауылдық округ)
## Алматы облысы
9 ауданға 3 қалалық, 1 кенттік әкімдік және 129 ауылдық округ; сонымен бірге Қонаев қаласына 1 ауылдық округ қарайды:
* Балқаш ауданы (15 ауылдық округ)
* Еңбекшіқазақ ауданы (25 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Жамбыл ауданы (24 ауылдық округ)
* Кеген ауданы (12 ауылдық округ)
* Қарасай ауданы (10 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Райымбек ауданы (11 ауылдық округ)
* Талғар ауданы (10 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Ұйғыр ауданы (14 ауылдық округ)
* Іле ауданы (8 ауылдық округ, 1 кенттік әкімшілік)
* Қонаев қалалық әкімдігі (1 ауылдық округ)
## Атырау облысы
7 ауданға 1 қала, 4 кент және 57 ауылдық округ; сонымен бірге Атырау қаласына 6 ауылдық округ қарайды:
* Жылыой ауданы (5 ауылдық округ, 1 кент, 1 қала)
* Индер ауданы (6 ауылдық округ, 1 кент)
* Исатай ауданы (7 ауылдық округ)
* Құрманғазы ауданы (19 ауылдық округ)
* Қызылқоға ауданы (10 ауылдық округ)
* Мақат ауданы (1 ауылдық округ, 2 кент)
* Махамбет ауданы (9 ауылдық округ)
* Атырау қалалық әкімдігі (6 ауылдық округ)
## Батыс Қазақстан облысы
12 ауданға 1 қалалық әкімдік және 146 ауылдық округ; сонымен бірге Орал қаласына 3 кенттік әкімдік пен 1 ауылдық округ қарайды:
* Ақжайық ауданы (18 ауылдық округ)
* Бәйтерек ауданы (22 ауылдық округ)
* Бөкей ордасы ауданы (7 ауылдық округ)
* Бөрлі ауданы (13 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Жаңақала ауданы (9 ауылдық округ)
* Жәнібек ауданы (9 ауылдық округ)
* Казталов ауданы (16 ауылдық округ)
* Қаратөбе ауданы (8 ауылдық округ)
* Сырым ауданы (12 ауылдық округ)
* Тасқала ауданы (9 ауылдық округ)
* Теректі ауданы (15 ауылдық округ)
* Шыңғырлау ауданы (8 ауылдық округ)
* Орал қалалық әкімдігі (1 ауылдық округ, 3 кенттік әкімшілік)
## Жамбыл облысы
10 ауданға 3 қалалық әкімдік және 150 ауылдық округ қарайды:
* Байзақ ауданы (18 ауылдық округ)
* Жамбыл ауданы (17 ауылдық округ)
* Жуалы ауданы (14 ауылдық округ)
* Қордай ауданы (19 ауылдық округ)
* Меркі ауданы (14 ауылдық округ)
* Мойынқұм ауданы (13 ауылдық округ, 3 ауылдық әкімшілік)
* Сарысу ауданы (9 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Талас ауданы (13 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Тұрар Рысқұлов ауданы (15 ауылдық округ)
* Шу ауданы (18 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
## Жетісу облысы
8 ауданға 4 қалалық әкімдік және 110 ауылдық округ; сонымен бірге 2 қалалық әкімдікке 3 ауылдық округ қарайды:
* Ақсу ауданы (17 ауылдық округ)
* Алакөл ауданы (23 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Ескелді ауданы (11 ауылдық округ)
* Кербұлақ ауданы (15 ауылдық округ)
* Көксу ауданы (10 ауылдық округ)
* Қаратал ауданы (9 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Панфилов ауданы (13 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Сарқан ауданы (12 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Талдықорған қалалық әкімдігі (2 ауылдық округ)
* Текелі қалалық әкімдігі (1 ауылдық округ)
## Қарағанды облысы
7 ауданға 2 қалалық, 19 кенттік, 5 ауылдық әкімдік және 132 ауылдық округ; сонымен бірге 4 қалаға 7 кенттік әкімдік қарайды:
* Абай ауданы (11 ауылдық округ, 3 кенттік, 1 қалалық әкімшілік)
* Ақтоғай ауданы (14 ауылдық округ, 2 кенттік әкімшілік)
* Бұқар жырау ауданы (21 ауылдық округ, 5 ауылдық, 3 кенттік әкімшілік)
* Қарқаралы ауданы (23 ауылдық округ, 1 кенттік, 1 қалалық әкімшілік)
* Нұра ауданы (23 ауылдық округ, 2 кенттік әкімшілік)
* Осакаров ауданы (21 ауылдық округ, 2 кенттік әкімшілік)
* Шет ауданы (19 ауылдық округ, 6 кенттік әкімшілік)
* Балқаш қалалық әкімдігі (2 кенттік әкімшілік)
* Саран қалалық әкімдігі (1 кенттік әкімшілік)
* Теміртау қалалық әкімдігі (1 кенттік әкімшілік)
* Шахтинск қалалық әкімдігі (3 кенттік әкімшілік)
## Қостанай облысы
16 ауданға 2 қалалық, 4 кенттік, 34 ауылдық әкімдік және 141 ауылдық округ; сонымен бірге 3 қалаға 3 кенттік, 2 ауылдық әкімдік пен 11 ауылдық округ қарайды:
* Алтынсарин ауданы (8 ауылдық округ, 1 ауылдық әкімшілік)
* Амангелді ауданы (10 ауылдық округ)
* Әулиекөл ауданы (9 ауылдық округ, 3 ауылдық, 1 кенттік әкімшілік)
* Бейімбет Майлин ауданы (8 ауылдық округ, 1 кенттік әкімшілік)
* Денисов ауданы (10 ауылдық округ, 2 ауылдық әкімшілік)
* Жангелді ауданы (7 ауылдық округ, 5 ауылдық әкімшілік)
* Жітіқара ауданы (8 ауылдық округ, 2 ауылдық, 1 қалалық әкімшілік)
* Қамысты ауданы (6 ауылдық округ, 3 ауылдық әкімшілік)
* Қарабалық ауданы (8 ауылдық округ, 4 ауылдық, 1 кенттік әкімшілік)
* Қарасу ауданы (13 ауылдық округ)
* Қостанай ауданы (15 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Меңдіқара ауданы (10 ауылдық округ, 1 ауылдық әкімшілік)
* Науырзым ауданы (4 ауылдық округ, 4 ауылдық әкімшілік)
* Сарыкөл ауданы (5 ауылдық округ, 6 ауылдық, 1 кенттік әкімшілік)
* Ұзынкөл ауданы (9 ауылдық округ, 2 ауылдық әкімшілік)
* Фёдоров ауданы (11 ауылдық округ, 1 ауылдық әкімшілік)
* Арқалық қалалық әкімдігі (11 ауылдық округ, 2 ауылдық әкімшілік)
* Лисаковск қалалық әкімшілігі (1 кенттік әкімшілік)
* Рудный қалалық әкімдігі (2 кенттік әкімшілік)
## Қызылорда облысы
7 ауданға 2 қалалық, 10 кенттік әкімдік және 125 ауылдық округ; сонымен бірге Қызылорда қаласына 2 кенттік әкімдік пен 7 ауылдық округ қарайды:
* Арал ауданы (21 ауылдық округ, 2 кенттік, 1 қалалық әкімшілік)
* Жалағаш ауданы (14 ауылдық округ, 1 кенттік әкімшілік)
* Жаңақорған ауданы (24 ауылдық округ, 2 кенттік әкімшілік)
* Қазалы ауданы (19 ауылдық округ, 1 кенттік, 1 қалалық әкімшілік)
* Қармақшы ауданы (12 ауылдық округ, 2 кенттік әкімшілік)
* Сырдария ауданы (13 ауылдық округ, 1 кенттік әкімшілік)
* Шиелі ауданы (22 ауылдық округ, 1 кенттік әкімшілік)
* Қызылорда қалалық әкімдігі (7 ауылдық округ, 2 кенттік әкімшілік)
## Маңғыстау облысы
5 ауданға 1 қалалық, 10 ауылдық әкімдік және 31 ауылдық округ; сонымен бірге 2 қалаға 2 ауылдық әкімдік пен 3 ауылдық округ қарайды:
* Бейнеу ауданы (3 ауылдық округ, 7 ауылдық әкімшілік)
* Қарақия ауданы (7 ауылдық округ)
* Маңғыстау ауданы (9 ауылдық округ, 3 ауылдық әкімшілік)
* Мұнайлы ауданы (7 ауылдық округ)
* Түпқараған ауданы (5 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Ақтау қалалық әкімдігі (1 ауылдық округ)
* Жаңаөзен қалалық әкімдігі (2 ауылдық округ, 2 ауылдық әкімшілік)
## Павлодар облысы
10 ауданға 1 кенттік, 1 ауылдық әкімдік және 102 ауылдық округ; сонымен бірге 3 қалалық әкімдікке 3 кенттік, 3 ауылдық әкімдік пен 16 ауылдық округ қарайды:
* Аққулы ауданы (10 ауылдық округ)
* Ақтоғай ауданы (7 ауылдық округ)
* Баянауыл ауданы (12 ауылдық округ, 1 кенттік әкімшілік)
* Ертіс ауданы (11 ауылдық округ, 1 ауылдық әкімшілік)
* Железин ауданы (12 ауылдық округ)
* Май ауданы (11 ауылдық округ)
* Павлодар ауданы (13 ауылдық округ)
* Тереңкөл ауданы (12 ауылдық округ)
* Успен ауданы (7 ауылдық округ)
* Шарбақты ауданы (7 ауылдық округ)
* Ақсу қалалық әкімдігі (6 ауылдық округ)
* Екібастұз қалалық әкімдігі (8 ауылдық округ, 1 ауылдық, 2 кенттік әкімшілік)
* Павлодар қалалық әкімдігі (2 ауылдық округ, 2 ауылдық, 1 кенттік әкімшілік)
## Солтүстік Қазақстан облысы
13 ауданға 4 қала және 186 ауылдық округ қарайды:
* Айыртау ауданы (14 ауылдық округ)
* Ақжар ауданы (12 ауылдық округ)
* Аққайың ауданы (12 ауылдық округ)
* Ғабит Мүсірепов ауданы (17 ауылдық округ)
* Есіл ауданы (16 ауылдық округ)
* Жамбыл ауданы (13 ауылдық округ)
* Қызылжар ауданы (19 ауылдық округ)
* Мағжан Жұмабаев ауданы (17 ауылдық округ, 1 қала)
* Мамлют ауданы (11 ауылдық округ, 1 қала)
* Тайынша ауданы (18 ауылдық округ, 1 қала)
* Тимирязев ауданы (16 ауылдық округ)
* Уәлиханов ауданы (11 ауылдық округ)
* Шал ақын ауданы (10 ауылдық округ, 1 қала)
## Түркістан облысы
14 ауданға 4 қалалық, 8 кенттік әкімдік және 159 ауылдық округ; сонымен бірге 2 қалаға 3 ауылдық әкімдік пен 7 ауылдық округ қарайды:
* Бәйдібек ауданы (11 ауылдық округ)
* Жетісай ауданы (11 ауылдық округ, 1 кенттік, 1 қалалық әкімшілік)
* Келес ауданы (12 ауылдық округ)
* Қазығұрт ауданы (13 ауылдық округ)
* Мақтаарал ауданы (9 ауылдық округ, 2 кенттік әкімшілік)
* Ордабасы ауданы (10 ауылдық округ)
* Отырар ауданы (13 ауылдық округ)
* Сайрам ауданы (11 ауылдық округ)
* Сарыағаш ауданы (13 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Сауран ауданы (12 ауылдық округ)
* Созақ ауданы (10 ауылдық округ, 2 кенттік әкімшілік)
* Төле би ауданы (12 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Түлкібас ауданы (13 ауылдық округ, 2 кенттік әкімшілік)
* Шардара ауданы (10 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Арыс қалалық әкімдігі (6 ауылдық округ)
* Кентау қалалық әкімдігі (1 ауылдық округ, 3 ауылдық әкімшілік)
## Ұлытау облысы
2 ауданға 5 кенттік әкімдік және 24 ауылдық округ; сонымен бірге 3 қалаға 2 кенттік әкімдік пен 3 ауылдық округ қарайды:
* Жаңаарқа ауданы (12 ауылдық округ, 2 кенттік әкімдік)
* Ұлытау ауданы (12 ауылдық округ, 3 кенттік әкімдік)
* Жезқазған қалалық әкімдігі (3 ауылдық округ)
* Қаражал қалалық әкімдігі (1 кенттік әкімшілік)
* Сәтбаев қалалық әкімдігі (1 кенттік әкімшілік)
## Шығыс Қазақстан облысы
11 ауданға 4 қалалық, 11 кенттік, 2 ауылдық әкімдік және 92 ауылдық округ қарайды:
* Алтай ауданы (9 ауылдық округ, 4 кенттік, 2 қалалық әкімшілік)
* Глубокое ауданы (13 ауылдық округ, 2 ауылдық, 2 кенттік әкімшілік)
* Зайсан ауданы (8 ауылдық округ, 1 қалалық әкімшілік)
* Катонқарағай ауданы (7 ауылдық округ)
* Күршім ауданы (7 ауылдық округ)
* Марқакөл ауданы (5 ауылдық округ)
* Самар ауданы (8 ауылдық округ)
* Тарбағатай ауданы (8 ауылдық округ)
* Ұлан ауданы (13 ауылдық округ, 3 кенттік әкімшілік)
* Үлкен Нарын ауданы (6 ауылдық округ)
* Шемонаиха ауданы (8 ауылдық округ, 2 кенттік, 1 қалалық әкімшілік)
## Дереккөздер |
Гүлшат кенттік әкімдігі – Қарағанды облысы Балқаш қалалық әкімдігі аумағындағы бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Гүлшат кенті кіреді. Орталығы – Гүлшат кенті.
## Дереккөздер |
Саран қалалық әкімдігі – Қарағанды облысындағы әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Саран қаласы мен Ақтас кенттік әкімдігі кіреді. Орталығы - Саран қаласы.
## Дереккөздер |
* Шахан — Жамбыл облысы Байзақ ауданындағы ауыл.
* Шахан — Қарағанды облысы Шахтинск қалалық әкімдігі аумағындағы кент. |
Ақтау кенттік әкімдігі – Қарағанды облысы Теміртау қалалық әкімдігі аумағындағы бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Ақтау кенті кіреді. Орталығы – Ақтау кенті.
## Дереккөздер |
Саяқ кенттік әкімдігі – Қарағанды облысы Балқаш қалалық әкімдігі аумағындағы бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Саяқ кенті кіреді. Орталығы – Саяқ кенті.
## Дереккөздер |
Ақтас кенттік әкімдігі – Қарағанды облысы Саран қалалық әкімдігі аумағындағы бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Ақтас кенті кіреді. Орталығы – Ақтас кенті.
## Дереккөздер |
Шахан кенттік әкімдігі – Қарағанды облысы Шахтинск қалалық әкімдігі аумағындағы бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Шахан кенті кіреді. Орталығы – Шахан кенті.
## Дереккөздер |
Subsets and Splits
No saved queries yet
Save your SQL queries to embed, download, and access them later. Queries will appear here once saved.