text
stringlengths 3
252k
|
|---|
Октябрь ауданы — 1928-1956 жылдары болған Алматы округінің, Қазақ АКСР-нің, Алматы және Талдықорған облыстарының әкімшілік бөлінісі. Орталығы — Көктал ауылы.
## Тарихы
Қоңырөлең ауданы 1928 жылы Алматы округінің құрамында Жетісу губерниясының Жаркент уезіне қарасты Береклі, Қоңырөлең және Торғыл болыстары негізінде құрылды. Аудан орталығы Желбастау мекеніне бекітілді.
1928 жылы 17 шілдеде Қоңырөлең ауданы Октябрь ауданы болып өзгертілді.
1930 жылы 23 шілдеде округтердің таратылуына байланысты Октябрь ауданы Қазақ АКСР-нің тікелей бағыныштылығына өтті.
1931 жылы 22 мамырда Октябрь ауданының орталығы Көктал ауылына көшірілді.
1932 жылы 20 ақпанда Октябрь ауданы Алматы облысының құрамына өтті. Ол кездегі округ құрамына Аққұдық, Алмалы, Аралтөбе, №1 Борохудзир, №2 Борохудзир, Қызылеспе, Кейіт, Көктал, Қоңырөлең, Малтөбе, Орталық, Сарыбел, Талды, №1 Түгерек, №2 Түгерек, Үшарал және Шыжын ауылдық кеңестері кірді. Алайда көп ұзамай Аралтөбе, №1 Түгерек және №2 Түгерек ауылдық кеңестері Түгерек ауылдық кеңесіне біріктіріліп, №2 Борохудзир ауылдық кеңесі Қоңырөлең ауылдық кеңесіне қосылды.
1933 жылы Малтөбе ауылдық кеңесі жойылды.
1934 жылы Түгерек ауылдық кеңесі Басшы ауылдық кеңесі болып өзгертілді.
1935 жылы Кейіт ауылдық кеңесі Қызылеспен ауылдық кеңесіне қосылды.
1939 жылы Алмалы, Сарыбел, Талды және Шыжын ауылдық кеңестері Октябрь ауданынан Жаркент ауданына ауыстырылды.
1944 жылы 15 наурызда Октябрь ауданы Талдықорған облысына берілді.
1954 жылы Қызылеспе ауылдық кеңесі Орталыққа, ал Аққұдық және Үшарал — Көкталға қосылды.
1956 жылы 27 желтоқсанда Октябрь ауданы жойылып, оның аумағы Панфилов ауданына берілді.
## Дереккөздер |
Қапал ауданы — 1939-1963, 1970-1997 жылдары болған Қазақ КСР-нің Алматы және Талдықорған облыстарындағы әкімшілік бірлік.
## Тарихы
Қапал ауданы 1939 жылы Алматы облысында құрылды. Қапал оның әкімшілік орталығы болды. Қапал ауданына Талдықорған ауданынан Березов, Калинов, Қапал және Ленин ауылдық кеңестері, ал Ақсу ауданынан Арасан, Қызылағаш және Суықсай ауылдық кеңестері берілді. 16 қарашада Талдықорған ауданынан қосымша Қоңыр ауылдық кеңесі берілді.
1943 жылы Ақсу және Конезаводский ауылдық кеңестері құрылып, Калинов ауылдық кеңесі Калинин болып өзгертілді.
1944 жылы 15 наурызда Талдықорған облысы құрылған кезде аудан жаңа облысқа берілді.
1945 жылы Березов ауылдық кеңесі Талдықорған ауданына берілді.
1954 жылы Конезаводский, Ленин және Суықсай ауылдық кеңестері таратылды.
1957 жылы Целинный ауылдық кеңесі құрылды.
1959 жылы 6 маусымда Талдықорған облысының таратылуына байланысты Қапал ауданы Алматы облысының құрамына өтті.
1960 жылы 16 ақпанда жойылған Бөрілітөбе ауданының бір бөлігі Қапал ауданына қосылды.
1962 жылы Ақсу ауылдық кеңесі Суықсай ауылдық кеңесі болып өзгертілді.
1963 жылы 2 қаңтарда Қапал ауданы жойылып, оның аумағы Ақсу, Талдықорған аудандары, сондай-ақ Үштөбе қаласына бағынышты аймақ арасында бөлінді.
1970 жылы 4 желтоқсанда Қапал ауданы қалпына келтірілді. Оның құрамына Ақсу ауданының Арасан, Қапал, Қызылағаш ауылдық, Молалы кенттік кеңестері және Талдықорған ауданындағы Калинин, Қоңыр, Целинный ауылдық кеңестері кірді.
1972 жылы Молалы кенттік кеңесі Бөрілітөбе ауданына берілді. Көшкентал және Суықсай ауылдық кеңестері құрылды.
1973 жылы Алажиде ауылдық кеңесі Бөрілітөбе ауданынан Қапал ауданына ауыстырылды.
1977 жылы Бөрілітөбе ауданынан Қапалға Молалы кенттік кеңесі берілді. Алажиде ауылдық кеңесі жойылды.
1986 жылы ауданда 8 ауылдық кеңес (Арасан, Калинин, Қапал, Қоңыр, Көшкентал, Қызылағаш, Суықсай, Целинный) және 1 кент (Молалы) болған.
1993 жылы Калинин ауылдық кеңесі Көктөбе болып өзгертілді.
1996 жылы Көктөбе ауылдық округі жойылды.
1997 жылы 28 ақпанда таратылған Бөрілітөбе ауданының Егінсу ауылдық округі Қапал ауданына қосылды.
1997 жылы 22 сәуірде Талдықорған облысының таратылуына байланысты Қапал ауданы қайтадан Алматы облысына өтті.
1997 жылы 23 мамырда Қапал ауданы таратылды. Сонымен бірге Арасан, Егінсу, Қапал, Қызылағаш, Көшкентал, Суықсай ауылдық округтері мен Молалы кенті Ақсу ауданына, ал Қоңыр және Целинный ауылдық округтері Талдықорған ауданына қосылды.
## Халқы
## Дереккөздер |
Калинин ауданы — 1928-1933 жылдары болған Алматы округінің, Қазақ АКСР-нің және Алматы облысының әкімшілік бөлінісі.
## Тарихы
Ленин ауданы 1928 жылы Алматы округінің құрамында Жетісу губерниясының Алматы уезінің Калинин болысы негізінде құрылды. Аудан орталығы Алматы қаласы болып белгіленді. Кейін Талғар ауылы аудан орталығына айналды.
1928 жылы 17 шілдеде Ленин ауданы Калинин ауданы болып өзгертілді.
1930 жылы 23 шілдеде округтердің таратылуына байланысты Калинин ауданы Қазақ АКСР-іне тікелей бағынышты болды.
1931 жылы 6 қаңтарда Калинин ауданының орталығы Қаскелең ауылына көшірілді.
1932 жылы 20 ақпанда Калинин ауданы Алматы облысына өтті. Сол кезде ауданға №3, №17, Белбұлақ, Горно-Октябрь, Октябрьдің он жылдығы, Қаскелең, Қазақстан, Камен, Ленин, Ново-Алексеев, Первомай, Талғар және Фрунзе ауылдық кеңестері кірді.
1933 жылы Горно-Октябрь және Қазақстан ауылдық кеңестері Алматы қаласының әкімшілік бағынысына берілді. Аудан орталығы Ленин станицасына көшірілді.
1933 жылы 16 қарашада Калинин ауданы таратылды. Сонымен бірге Іле ауданына Қаскелең, Октябрьдің он жылдығы және Первомай ауылдық кеңестері берілсе; Белбұлақ, Камен, Ленин, Талғар, Фрунзе, №3 және №17 ауылдық кеңестері - Алматы қаласының әкімшілік бағынысына; Ново-Алексеев ауылдық кеңесі - Еңбекшіқазақ ауданына өтті.
## Дереккөздер |
Ақсу ауданы — 1938-1997 жылдары болған Қазақ КСР (1991 жылдан бастап - Қазақстан Республикасы) Павлодар облысының әкімшілік бөлінісі. Орталығы - Ақсу (1993 жылға дейін - Ермак) қаласы (1961 бастап - ауыл).
## Тарихы
Каганович ауданы 1938 жылы 14 ақпанда Павлодар және Бесқарағай аудандары аймағының бір бөлігінен Павлодар облысының құрамында құрылды.
1951 жылғы мәліметтер бойынша ауданға 10 ауылдық кеңес: Грязнов, Ермак, Қызылжар, Құркөл, Ленин, Марков, Потанин, Сынтас, Шыған және Чкалов кірді.
1957 жылы 16 тамызда Каганович ауданы Ермак ауданы болып өзгертілді.
1992 жылы 21 ақпанда Ермак ауданы Ақсу ауданы болып өзгертілді. 1997 жылы 7 мамырда Ақсу ауданы жойылып, оның аумағы Ақсу қаласының әкімшілік басқаруына берілді.
## Әкімшілік бөлінісі
1986 жылғы мәлімет бойынша аудан құрамында 14 ауылдық, 1 кенттік кеңес пен 42 елді мекен болған:
## Тұрғындары
1939 жылғы санақ бойынша ауданның ұлттық құрамы келесідей болды: қазақтар - 65,0%, орыстар - 23,4%, украиндар - 7,2%.
## Дереккөздер |
Шелек ауданы — 1928-1997 жылдары болған Алматы округі, Қазақ АКСР және Алматы облысындағы әкімшілік бірлік.
## Тарихы
Шелек ауданы 1928 жылы Қазақ АКСР Алматы округінің құрамында Жетісу губерниясының Алматы уезінің жойылған Жанашар және Шелек болыстарының аумағында құрылды.
1930 жылы 17 желтоқсанда округтардың таратылуына байланысты Шелек ауданы Қазақ АКСР-нің тікелей бағыныштылығына өтті.
1932 жылы 20 ақпанда Шелек ауданы Алматы облысына бекітілді. Сол кезде оның құрамына Азат, Александров, Анатольев, Асса, Байсейіт, Жанашар, Евгене-Маловодный, Қаражота, Қаратұрық, Қызылжиде, Қайнұқ, Киікбай, Куликов, Купластов, Қорам, Лавар, Малыбай, Масақ, Нариман, Ойжайлау, Октябрь, Садыр, Ташкенбайсаз, 1-Ұйғыр, 2-Ұйғыр мен Шелек ауылдық кеңестері кірді.
Сол жылы Еңбекшіқазақ ауданынан Шелек ауданына №11 (Сүгір ауылдық кеңесі болып өзгертілді), №12 (Малыбай ауылдық кеңесіне кірді), № 14 (Гигант ауылдық кеңесі болып өзгертілді), № 13 (Жуантөбе ауылдық кеңесі болып өзгертілді) ауылдық кеңестері ауыстырылды. Александров, Анатольев, Евгене-Маловодный және Купластов ауылдық кеңестері Шелек ауданынан Еңбекшіқазақ ауданына ауыстырылды. Қайнұқ, Куликов, Лавар, Ойжайлау және 1-Ұйғыр ауылдық кеңестері жойылды.
1933 жылы Шелек ауданынан Азат, Жанашар, Садыр, 2-Ұйғыр, Нариман және Ташкенбайсаз ауылдық кеңестері Еңбекшіқазақ ауданына ауыстырылды. Октябрь ауылдық кеңесі Алматы қаласының әкімшілік бағынысына берілді. Анатольев, Жаңатұрмыс және Тескенсу ауылдық кеңестері Еңбекшіқазақ ауданынан Шелек ауданына ауыстырылды.
1947 жылы Жуантөбе ауылдық кеңесі жойылды.
1954 жылы Анатольев, Асса, Жаңатұрмыс, Қызылжиде, Киікбай және Сүгір ауылдық кеңестері жойылды. Ауданда 9 ауылдық кеңес қалды: Байсейіт, Гигант, Қаражота, Қаратұрық, Қорам, Малыбай, Масақ, Тескенсу және Шелек.
1957 жылы Октябрь ауылдық кеңесі құрылды.
1963 жылы 2 қаңтарда жойылған Еңбекшіқазақ ауданының Евгене-Маловодный және Қаракемер ауылдық кеңестері Шелек ауданына қосылды. Сол жылы Масақ, Малыбай, Қаражота, Қорам, Тескенсу және Қаракемер ауылдық кеңестері таратылды. Гигант ауылдық кеңесі Асса болып өзгертілді.
1966 жылы Евгене-Маловодный ауылдық кеңесі қалпына келтірілген Еңбекшіқазақ ауданына берілді.
1967 жылы Масақ және Тескенсу ауылдық кеңестері құрылды.
1972 жылы Қаражота және Қорам ауылдық кеңестері құрылды.
1983 жылы Қазақстан, Малыбай және Нұра ауылдық кеңестері құрылды.
1986 жылы аудан құрамына 11 ауылдық кеңес кірген: Аса, Қазақстан, Қаражота, Қаратұрық, Қорам, Малыбай, Масақ, Нұра, Октябрь, Тескенсу, Шелек.
1997 жылы Малыбай ауылдық кеңесі жойылды.
1997 жылы 23 мамырда Шелек ауданы жойылып, оның аумағы Еңбекшіқазақ ауданына берілді.
## Халқы
## Дереккөздер |
Гурьев округі — 1928-1930 және 1933-1936 жылдары болған Қазақ АКСР-інің әкімшілік-аумақтық бірлігі.
## 1928—1930 жылдардағы округ
Гурьев округі 1928 жылы 17 қаңтарда Орал губерниясының бір бөлігінен құрылды. Округ орталығы Гурьев қаласы болды. Округқа 6 аудан кірді:
* Доссор ауданы. Орталығы — Доссор ауылы.
* Жылыой ауданы. Орталығы — Жылыой ауылы.
* Есбол ауданы. Орталығы — №9 ауыл.
* Қызылқоға ауданы. Орталығы — Қызылқоға ауылы.
* Новобогат ауданы. Орталығы — Новобогат ауылы.
* Жаманқала ауданы. Орталығы — Жаманқала ауылы.
1928 жылы 15 шілдеде орталығы Ганюшкино ауылында орналасқан Теңіз ауданы округке кірді. 17 қыркүйекте Жылыой ауданы Адай округіне берілді, бірақ сол жылы Гурьев округіне қайтарылды.
1929 жылы 10 сәуірде орталығы Форт-Александровск қаласында орналасқан Маңғыстау ауданы жойылған Адай округінен Гурьев округіне берілді.
1930 жылы 22 қыркүйекте Есбол, Новобогат және Жаманқала аудандары орталығы Гурьев қаласында болған Гурьев ауданына біріктірілді. Сол күні Қызылқоға ауданы Доссорға қосылды.
1930 жылы 17 желтоқсанда округ, Қазақ АКСР-нің барлық басқа округтары сияқты жойылып, оның аудандары республикалық билікке тікелей бағынуға берілді.
## 1933—1936 жылдардағы округ
1933 жылы 1 шілдеде Батыс Қазақстан облысының оңтүстік бөлігінде орталығы Гурьев қаласы болатын Гурьев округі құрылды. Ол 4 ауданды қосты:
* Гурьев ауданы. Орталығы — Гурьев қаласы.
* Теңіз ауданы. Орталығы — Ганюшкино ауылы.
* Жылыой ауданы. Орталығы — Жылыой ауылы.
* Маңғыстау ауданы. Орталығы — Форт-Александровск қаласы.
1933 жылы 17 шілдеде Батыс Қазақстан облысының орталығы Доссор кен орындарында болған Орал-Ембі ауданы округтің құрамына қосылды. Сол жылы 5 қыркүйекте аудан таратылды. 1933 жылы 31 тамызда Гурьев ауданының бір бөлігінен орталығы Кулагино ауылы болатын Есбол ауданы құрылды.
1936 жылы 5 желтоқсанда Гурьев округі таратылып, оның аудандары Батыс Қазақстан облысының тікелей қарамағына өтті.
## Әдебиет
* Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан) / Базанова Ф. Н. — Алматы: Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы, 1959. — 1500 таралым. |
Қожалы (қарақ. Xojeli; өзб. Xoʻjayli) — Қарақалпақстандағы (Өзбекстан) қала, Қожалы ауданының (түмен) әкімшілік орталығы.
Водник қалалық ауылы Қожалы қалалық хәкімдігіне (әкімдігіне) бағынады.
## Атауы
«Қажылардың орны» деп аударуға болатын қаланың атауы Миздахан қорымымен байланысты. Онда Орта Азия аңызы бойынша Адам - бірінші адам жерленген кесене бар.
## Тарихы
Қожалы (Қожа елі) қаласының тарихы әлі күнге дейін арнайы зерттелген жоқ. П. П. Иванов, М. Юлдашев, А. Садықов, Ю. Гулямов, С. Камалов, Ю. Брегель, О. Жәләлов, В. Н. Ягодин, М. Мамбетұллаев, Т. Қожаев, Г.Ходжаниязов, М.Ш Қадырниязов, М.Төребеков, Х.Есбергенов, О.Юсупов, тағы басқа тарихшылар мен археологтар еңбектері мен зерттеулерінде Қожалы мәдениетінің тарихы мен тарихының әр түрлі жағдайларын бөліп көрсетті.
Осыған байланысты Қожалы қаласының өткен өміріне қатысты мұрағаттық материалдар үлкен қызығушылық тудырады, олар 500 жылдан астам уақыт бойы қарақалпақтардың, қазақтардың, түрікмендердің және хорезмдік өзбектердің негізгі базарлары Әмударияның сол жағалауында көптеген тарихи, әлеуметтік, мәдени және саяси оқиғалардың орталығы болды.
Өткен ғасырларда еуропалық және ресейлік көпестер, елшілер, саяхатшылар және ғалым-түркологтар барған Қожалы қаласы туралы құнды мәліметтер Санкт-Петербург, Мәскеу, Орынбор, Астрахан, Ташкент, Хиуа, сонымен бірге, ҚР Орталық мемлекеттік мұрағат, Тасауыз облысы ОММ, ӨР Орталық мемлекеттік мұрағат материалдарында сақталуда.
XVII ғасырдан бастап өзін Хиуа елшілігінің істеріне өздерін Жақып пайғамбар мен Қожа Ахмет Ясауидің ұрпақтары санайтын Қожа руынан шыққан адамдар белсенді түрде қосылды.
## Географиясы
Қала Нүкістен батысқа қарай 10 км жерде орналасқан және онымен Әмудария арқылы өтетін көлік көпірі байланыстырылған. Түрікменабат - Мақат бағытындағы теміржол вокзалы. Әмудариядағы айлақ (қала орталығынан 11 км шығысқа қарай).
## Экономикасы
Қалада мақта тазалайтын және кеме жөндейтін зауыттар; мақта иіру, мақта тоқу және кілем фабрикалары; тамақ өнеркәсібі кәсіпорындары бар.
## Тұрғындары
Қожалы - халық саны бойынша Қарақалпақстанның Нүкіс қаласынан кейін 2-орында, Өзбекстанда 16-орындағы қала. Тұрғындары 104 589 адамды құрайды (2009). Тұрғыны 104 589 адам (2009).
## Әйгілі тұрғындары
* Суньят Рахматуллин (1934 ту.) — кеңестік су шаңғы жаттықтырушысы, инженер.
* Абдулла Қадырбаев (1926—1979) — Халықтық бақылаудың төрағасы.
* Әлішер Әуезбаев (1971 ту.) — Жапониядағы бокстан Азия ойындарының чемпионы (1994).
## Дереккөздер |
Ақмола округі — 1928-1930 жылдары болған Қазақ АКСР-інің әкімшілік-аумақтық бірлігі.
Ақмола округі 1928 жылы 17 қаңтарда Ақмола және Семей губернияларының бөліктерінен құрылды. Аудан орталығы Ақмола қаласы болды. Округ 15 ауданнан тұрды:
* Азат ауданы. Орталығы — Домбыралы мекені.
* Ақмола ауданы. Орталығы — Ақмола қаласы.
* Асан қайғы ауданы. Орталығы — Атасу мекені.
* Атбасар ауданы. Орталығы — Казгородок ауылы.
* Қарағанды ауданы. Орталығы — Көкөзек ауылы.
* Коммунист ауданы. Орталығы — Николаевское ауылы.
* Қорғалжын ауданы. Орталығы — Казгородок ауылы.
* Ленин ауданы. Орталығы — Оксановское ауылы.
* Нұра ауданы. Орталығы — Қарауылтөбе мекені.
* Пролетар ауданы. Орталығы — Донское ауылы.
* Промышленный ауданы. Орталығы — Үлкен Михайловка ауылы.
* Революция ауданы. Орталығы — Ақмола қаласы.
* Социалист ауданы. Орталығы — Атбасар қаласы.
* Сталин ауданы. Орталығы — Алексеевское ауылы.
* Еркіншілік ауданы. Орталығы — Торғай мекені.
1929 жылы 16 тамызда Асан қайғы ауданы Жаңаарқа ауданы болып өзгертілді.
1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-інің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді.
## Әдебиет
* Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан) / Базанова Ф. Н. — Алматы: Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы, 1959. — 288 б. — 1500 таралым. |
Кәрсен-Керней болысы — Семей облысы Қарқаралы уезіндегі қазақ болысы.
## Тарихы
1824 жылы 13 маусымда Қарқаралы сыртқы округінде құрылған. 1869 жылы Керней және Кәрсөн болыстарына бөлінген.
1855-1858 жж санақ бойынша адам басына шаққанда Қарқаралы сыртқы округі бойынша жылқы санына екінші орында, ал қой санынан бірінші орында болған.
## Басшылары
* Бірінші басшысы — сұлтан Құдайменді Ғазин 1824 жылдың 14 шілдесінен 1837 жылға дейін..
* Есберген Садырбаев ~ 1847
* Нұрлан Байсейітов (19.01.1851-10.03.1855)
* Данияр Баубеков
* Ак Жанысбаев
* Көпбай Есетов 16.04.1859
## Шежіре
Арғын - Қаракесек - Бошан - Бораншы:
* ТілебердіКернейДауБалтаТүйтеШаңҚуандықСүйіндікБалапанСамырза
* КернейДауБалтаТүйтеШаңҚуандықСүйіндікБалапанСамырза
* ДауБалтаТүйте
* Балта
* Түйте
* ШаңҚуандықСүйіндік
* Қуандық
* Сүйіндік
* Балапан
* Самырза
* СұраубердіКәрсөн
* Кәрсөн
## Халық
Халық саны негізінен Арғын тайпасының Қаракесек руының Кәрсөн және Керней бұтағынан құралған.
1824 жылғы санақта Кәрсөн-Керней: 3243 ер, 4324 әйел.
## Аумағы
Территориясы Қарқаралы уезінің оңтүстік шығысында болды. Территориясы қазіргі Шет және Ақтоғай ауданында болды.
Қыстақтар орналасқан мекендер: Бірназар, Сапы, Қаркеспе, Қанжығалы, Бидайық, Сырға, Адыр, Орташ, Жанарқұс, Үйтас, Қараоба, Жылгелді бойы, Ақшатау, Ақирек, Қыземшек, Басши, Алтынсандық, Қарабие, Қарашоқы, Айыртау, Балақсары, Көсе, Бесапанның жалы, Найзакескен, Қумола, Қызылтас, Ақсораң, Киікбай, Жаманшоқы, Бекеннің Ақшиі, Толағай, Айыртау, Жосалы, Қарғалы, Ақтас, Керегетас, Қызылағаш, Қоскеліншек, Қараша-Жалпақсары, Тілеулі, Киікбай, Олжабай, Сасықбұлақ, Кенебайдың Қызылшілігі, Жалпақ, Жекетас, Балажүндіжал, Ақшағыл, Шөладыр, Найзакескен, Қосдоңғал, Қаратас, Бидайық, Сырлытам, Шұбар айғыр, Қайрақты, Шоқтас, Көсе, Бүркітті, Шүмек, Қараш, Кебенек, Қазаншолақ, Қараағаш, Сарыоба, Битұрқы, Жамжаттың құмы, Бөле, Қонғаншілік, Ойран, Ақшай мен Қызылжар.
Жайлаулары: Үлкен және кіші Нұраның бойы, Сарысу, Айса, Көкпекті, Соқыр, Байғара, Толар өзендерінің бойы, Сораң, Қаратүлкі, Шолақ, Толағай, Тектұрмас және олардың Ақтау бекінісімен Жора қыраттарына дейінгі жерлер.
## Әкімшілік бөлінуі
18 әкімшілік ауылдардан құралды, 1081 киіз үй, 7568 адам.
## Дереккөздер
## Әдебиет
## Сілтемелер |
Ханзада Эдуард Аралы (ағылш. Prince Edward Island) — Канаданың шығысында орналасқан арал және провинция. Бұл Канаданың жер аумағы бойынша ең кішкентай, бірақ халық тығыздығы бойынша ең үлкен провинция. Бұл арал 1604 жылы француздармен отарланып, 1763 жылы Жетіжылдық соғыстан кейін британдықтарға берілді. Канаданың құрамына 1873 жылы қосылды. Астанасы және ең ірі қаласы — Шарлоттаун.
## Сөз төркіні
Қазіргі провинция территориясы Британ империясының қол астына өткен соң, 1798 жылы бұл аралды III Георг патшаның төртінші ұлы Ханзада Эдуард, Кент герцогінің (1767–1820) құрметіне атады. Кейіннен ол болашақ патшайым Викторияның әкесі атанды. Ханзада Эдуардты «Канада Тәжінің әкесі» деп атаған.
## География
Провинция Нью-Брансуиктің шығысында, Жаңа Шотландияның солтүстігінде Әулие Лоуренс шығанағында орналасқан. Құрлықпен көпір арқылы байланысқан.
Галифакс қаласынан солтүстікке қарай 200 километр және Квебектен шығысқа қарай 600 киломаетр арақашықтықта орналасқан. Провинцияның жер аумағы — 5,660 км², ал негізгі аралдың аумағы — 5,620 км². Бұл арал көлемі жағынан әлемдегі 104-ші арал және көлемі жағынан Канаданың 23-ші аралы.
### Климат
## Демография
### Халық саны
### Ұлты
Дереккөз:
### Көрінетін азшылықтар мен аборигендер
### Діні
Дереккөз:
### Тілі
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* The Government of Prince Edward Island Government official website
* University of Prince Edward Island Digital Historical Archives
* The Government Prince Edward Island Visitor's Guide
* CBC Digital Archives – PEI Elections: Liberal landslides and Tory tides
* Confederation Bridge
* City of Charlottetown Мұрағатталған 2 қарашаның 2013 жылы.
* PEI info
* Mi'kmaq Confederacy home page |
«Көлдік мектеп» — XVIII ғасыр соңынан XIX ғасырдың екінші жартысына дейін белсенді болған ағылшын ақындарының тобы. Атауы солтүстік Англиядағы Көлдік өлкесіне байланысты қойылды — мұнда әдеби топтың негізгі өкілдері Уильям Вордсворт, Сэмюэл Тейлор Кольридж және Роберт Саути шабыт алып, өз шығармаларын жазды. Бұл ақындарды тағы лейкистер (ағылш. lake — көл) деп атайды.
1798 жылы Вордсворт пен Кольридж басып шығарған «Лирикалық балладалар» жинағы XVIII ғасырда басым болған классицизмнің идеалдық ұстанымдарымен келіспеушілігін байқатты.
Бұл әдеби достастықты «көлдік ақындар» деп алғаш рет 1807 жылы Edinburgh Review журналы кекесінмен атады. Үш басты лейкист бұл атаумен келіспеді, себебі олардың шығармашылығында біріктіретін қасиеттерден гөрі айырмашылығы көп болды; сонда да бұл термин викториандық әдебиетте өз орнын тапты.
Заманауи ағылшын тілді әдебиеттануда бұл ақындарды «романтиктердің аға буыны» деп атайды («романтиктердің жас буынына» лорд Байронды және Джон Китсті жатқызады).
Лейкистер өз өлеңдерін қалыптасқан әдеби үлгілеріне қарамай шығарған. Ұлы тұлғалардың ерліктері мен тарихи оқиғалардың барысы туралы жазбай, олар қарапайым адамдардың өмірі мен мұңдарын жырлаумен болды, кейіпкерлердің істері емес, сезімдеріне көбірек мән берді. Бұл тұрғыдан олар ағылшын романтизмнің бастауында болды деуге болады. Өлең жазуда жоғары стильден гөрі фольклорлық элементтерді және ауызекі тілді көбірек қолданды.
## Дереккөздер |
Бейсен Құранбек (1971 жыл 9 желтоқсан Алматы облысы Кербұлақ ауданы Қызылжар ауылы — 2020 жыл 18 мамыр Талдықорған) — журналист, қоғам қайраткері, тележүргізуші. Қазақстан Ұлттық арнасындағы "Айтуға оңай" бағдарламасының жетекшісі әрі жүргізушісі. Алматы облысы Жетісу телеарнасының директоры. ҚР Мәдениет қайраткері. Қазақстан журналистер одағы сыйлығының иегері. Талдықорғанның құрметті азаматы (2017).
## Толығырақ
* Бейсен Құранбек 1971 жылы 9 желтоқсанда Алматы облысы Кербұлақ ауданы Қызылжар ауылында дүниеге келген. Қаңлы тайпасының Қара қаңлы руынан шыққан.
* Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетін бітірген.
* Еңбек жолын республикалық «Спорт» газетінде тілші, жауапты хатшы қызметтерінен бастаған. Ал қалған жылдарын қазақ телевидениесімен байланыстырып, «Рахат», «31-арна», «Хабар», Президент телерадиокешенінде қызмет атқарған.
* 2007 - 2012 жылдары Алматы облыстық «Жетісу» телеарнасының бас директоры болды.
* 2013 жылдан Қазақстан Ұлттық арнасындағы жалпақ жұртқа танымал «Айтуға оңай» әлеуметтік-тұрмыстық ток-шоуының жүргізушісі әрі жоба жетекшісі.
* 2014 жылдың қазан айынан 2020 жылға дейін Алматы облыстық «Жетісу» телеарнасының бас директоры болды.
* 2020 жылы 18 мамырда қайтыс болды.
## Марапаттары
* 2006 - ҚР Президенті сыйлығының иегері
* Қазақстан журналистер одағы сыйлығының лауреаты
* Қазақстан Республикасының Мәдениет қайраткері
* "Жыл таңдауы" ұлттық сыйлығының иегері
* ҚР тұңғыш президенті - елбасының жеке алғыс хатымен марапатталған.
* 2015 - "Тіл жанашыры" құрметті атағымен марапатталған (2015 6 қараша Астана)
* 2015 - "Қазақстан халқы ассамблиясына 20 жыл" мерекелік медалі
* 2016 - Елбасының жарлығымен мемлекеттік марапат "Ерен еңбегі үшін медалі" мен марапатталды.
* 2017 - Талдықорған қаласының құрметті азаматы атанды.
## Дереккөздер |
Сырдария округі — 1928-1930 жылдары болған Қазақ АКСР-інің әкімшілік-аумақтық бірлігі.
Сырдария округі 1928 жылы 17 қаңтарда Ақмола, Семей және Сырдария губернияларының бөліктерінен құрылды. Аудан орталығы - Шымкент қаласы болды. Округқа 21 аудан кірді:
* Арыс ауданы. Орталығы — Ишанбазар ауылы.
* Әулиеата ауданы. Орталығы — Әулиеата қаласы.
* Бадам ауданы. Орталығы — Сайрам ауылы.
* Беловодск ауданы. Орталығы — Белые Воды ауылы.
* Бостандық ауданы. Орталығы — Қожакент.
* Жуалы ауданы. Орталығы — Бурное ауылы.
* Иіржар ауданы. Орталығы — Славянское ауылы.
* Қаратас ауданы. Орталығы — Тұрбат ауылы.
* Қараспан ауданы. Орталығы — Арыс ауылы.
* Келес ауданы. Орталығы — Сарыағаш ауылы.
* Қызылқұм ауданы. Орталығы — Ақтөбе ауылы.
* Манкент-Сайрам ауданы. Орталығы — Манкент қыстағы.
* Меркі ауданы. Орталығы — Меркі ауылы.
* Сарысу ауданы. Орталығы — Кентарал қыстағы.
* Созақ ауданы. Орталығы — Созақ ауылы.
* Талас ауданы. Орталығы — Ұйық мекені.
* Түркістан ауданы. Орталығы — Түркістан қаласы.
* Түлкібас ауданы. Орталығы — Түлкібас ауылы.
* Шаян ауданы. Орталығы — Шаян ауылы.
* Шу ауданы. Орталығы — Ново-Троицкое ауылы.
* Жаңақорған ауданы. Орталығы — Жаңақорған ауылы.
1928 жылы 19 маусымда Қаратас ауданының орталығы Шарапхана ауылына, ал Манкент-Сайрам ауданының орталығы - Сайрам қыстағына көшірілді.
1928 жылы 23 маусымда Шу ауданы Мойынқұм ауданы болып өзгертілді.
1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-інің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді.
## Әдебиет
* Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан) / Базанова Ф. Н. — Алматы: Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы, 1959. — 288 б. — 1500 таралым. |
Орал округі — 1928-1930 жылдары болған Қазақ АКСР-інің әкімшілік-аумақтық бірлігі.
Орал округі Орал губерниясының бір бөлігінен 1928 жылы 17 қаңтарда құрылды. Орал қаласы округ орталығы болып белгіленді. Округке 15 аудан кірді:
* Азғыр ауданы. Орталығы — Азғыр ауылы.
* Жымпиты ауданы. Орталығы — Жымпиты ауылы.
* Жаңақала ауданы. Орталығы — Новая Казанка ауылы.
* Жәнібек ауданы. Орталығы — Жәнібек қаласы (кейіннен ауыл).
* Заурал ауданы. Орталығы — Богдановка ауылы.
* Зелёнов ауданы. Орталығы — Зелёное ауылы.
* Қаратөбе ауданы. Орталығы — Қаратөбе ауылы.
* Ілбішін ауданы. Орталығы — Ілбішін ауылы.
* Сламихин ауданы. Орталығы — Сламихин ауылы.
* Тайпақ ауданы. Орталығы — Базаршолан ауылы.
* Тал ауданы. Орталығы — Таловка ауылы.
* Тёплов ауданы. Орталығы — Тёплое ауылы
* Орда ауданы. Орталығы — Орда қаласы (кейіннен ауыл).
* Шалқар ауданы. Орталығы — Шолақаңқаты ауылы.
* Шежін ауданы. Орталығы — Шежін-2 ауылы.
1928 жылы 18 мамырда Зеленов ауданының орталығы Каменный ауылына көшірілді, ал ауданның өзі көп ұзамай Каменка болып өзгертілді.
1928 жылы 29 маусымда Шалқар ауданының орталығы Шалқар ауылы болып өзгертілген Барқын ауылына сол күні көшірілді.
1928 жылы 28 шілдеде кейбір аудандардың орталықтары ауыстырылды. Заурал ауданының орталығы Покатиловка ауылы, Жаңақала - Жаңақала ауылы, Тайпақ - Базартөбе мекені болды.
1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-нің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді.
## Әдебиет
* Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан) / Базанова Ф. Н. — Алматы: Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы, 1959. — 288 б. — 1500 таралым. |
Қызылорда округі — 1928-1930 жылдары болған Қазақ АКСР-інің әкімшілік-аумақтық бірлігі.
Қызылорда округі 1928 жылы 17 қаңтарда Сырдария губерниясының бір бөлігінен құрылды. Округ орталығы Қызылорда қаласы болды. Округ 8 ауданға бөлінді:
* Арал ауданы. Орталығы — Арал қаласы.
* Аламесек ауданы. Орталығы — Аламесек ауылы.
* Қазалы ауданы. Орталығы — Қазалы қаласы.
* Қармақшы ауданы. Орталығы — Қармақшы ауылы.
* Қараөзек ауданы. Орталығы — Тереңөзек ауылы.
* Қарсақпай ауданы. Орталығы — Қарсақпай ауылы.
* Қызылорда ауданы. Орталығы — Қызылорда қаласы.
* Шиелі ауданы. Орталығы — Шиелі ауылы.
1928 жылы 23 маусымда Қараөзек ауданы Тереңөзек ауданы болып өзгертілді.
1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-інің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді.
## Әдебиет
* Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан) / Базанова Ф. Н. — Алматы: Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы, 1959. — 288 б. — 1500 таралым. |
Шағанөзен (ескі күйі моңғ. чаган усун, қазіргі моңғ. цагаан ус не болмаса алт. -оозы-, онда Чаган Оозы — өзен сағасы) — Ресейдегі өзен. Алтай Республикасы, Алтай өлкесі жер аумақтарынан ағып өтеді. Өзен сағасы Шу өзенінің сол жағалауынан 171 км қашықтықта орналасқан. Өзен ұзындығы 65 км-ді құрайды.
## Су реестрінің мәліметтері
Ресей мемлекеттік су тізілімінің мәліметі бойынша Жоғарғы Обь су алабы өңіріне жатады, өзеннің сушаруашылық бөлігі — Катунь. Өзен саласы — Бия және Катунь, өзен алабы — Ертіске қосылу құйылысына дейінгі (Жоғарғы) Обь.
Ресей су ресурстары федералды агенттігі дайындаған РФ территориясын сушаруашылығы бойынша аудандастыру жөніндегі геоақпараттық жүйе мәліметтері бойынша:
* Мемлекеттік су реестріндегі су объектісінің коды — 13010100312115100005520
* Гидрологиялық тұрғыдан зерттелу (ГЗ) коды — 115100552
* Су алабының коды — 13.01.01.003
* ГЗ томының нөмірі — 15
* ГЗ бойынша шығарылуы — 1
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Ресей Федерациясы Табиғи ресурстар және экология министрлігі Мұрағатталған 26 мамырдың 2015 жылы. |
Қостанай округі — 1925-1930 жылдары болған Қазақ АСКР-інің әкімшілік-аумақтық бірлігі.
## Тарихы
Қостанай округі 1925 жылы 14 қыркүйекте Қазақ АКСР-не тікелей бағынышты Қостанай уезінің болыстарынан құрылды. Округ болыстарға бөлінді.
1928 жылы 17 қаңтарда Қазақ АКСР-інде округтік бөліністің енгізілуіне байланысты Қостанай округінің шекаралары өзгертілді: Ақмола губерниясының бұрынғы Ақмола уезінің бір бөлігі округке берілді. Округ 15 ауданға бөлінді:
* Аманқарағай ауданы. Орталығы — Семиозёрный ауылы.
* Батпаққара ауданы. Орталығы — Батпаққара мекені.
* Боровской ауданы. Орталығы — Боровской ауылы.
* Викторов ауданы. Орталығы — Ново-Ильинский ауылы.
* Денисов ауданы. Орталығы — Денисовский ауылы.
* Жітіқара ауданы. Орталығы — Жайылма мекені.
* Затобыл ауданы. Орталығы — Қостанай қаласы.
* Қайыңдықұмақ ауданы. Орталығы — Адамовский ауылы.
* Қарабалық ауданы. Орталығы — Тастыөзек мекені.
* Меңдіқара ауданы. Орталығы — Уразовский ауылы.
* Науырзым ауданы. Орталығы — Қайғықарасу мекені.
* Торғай ауданы. Орталығы — Торғай қаласы (кейіннен ауыл).
* Обаған ауданы. Орталығы — Қараоба мекені.
* Урицкий ауданы. Орталығы — Урицкий ауылы.
* Фёдоров ауданы. Орталығы — Фёдоровский ауылы.
1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-інің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді.
## Тұрғындары
Халық тығыздығы 1928 жылы 1 км²-ге 1,9 адамды құрады. Ең көп қоныстанған - Федоров және Боров аудандары (1 км²-ге 12,3 және 13,3 адам)
1926 жылғы санақ бойынша халықтың ұлттық құрамында келесі халықтар басым болды:
* украиндар — 41,3 %
* қазақтар — 31,7 %
* орыстар — 21,2 %
* немістер — 2,8 %
* татарлар — 1,2 %
1926 жылғы санақ бойынша сауатты халық 27,7% -ды құрады:
## Әдебиет
* Базанова Ф. Н. Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан) — Алматы: Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы, 1959. — Б. 194–195. — 1500 таралым.
## Дереккөздер |
Шудың нұры (алт. -Эре-Чуйдыҥ таҥдагы-, орыс. Чуйские зори) — Ресей, Алтай Республикасының Қосағаш ауданында шығарылатын алтай, қазақ және орыс тілдеріндегі аудандық қоғамдық-саяси газет. Газет ауданда және республикада болып жатқан оқиғаларды баяндайды. Газеттің құрылтайшылары - Қосағаш ауданының әкімшілігі мен аудандық депутаттар кеңесі.
Газет аптасына бір рет, 8 беттен шығады (оған қосымша жергілікті атқарушы органдар қаулыларының мәтіндері болады).
1979 жылдың 1 қаңтарынан бастап шығады. Газет шығарылатын Таулы Алтай баспаханасында қазақ жазуы болмағандықтан, алғашқыда газеттің қазақ тіліндегі нұсқасы Моңғолияның Баян-Өлгей аймағында басылып шығарылатын. Бұл республикадағы ең танымал аудандық газет, сонымен қатар, Ресейдегі үш тілде шығатын санаулы газет.
## Дереккөздер |
Қазақ ауылдық қонысы — Ресей Федерациясы Алтай Республикасының Қосағаш муниципалды ауданындағы муниципалды құрылым.
Әкімшілік орталығы — Жаңа ауыл.
## Тарихы
Ауылдық қоныстың мәртебесі мен шекарасы «Муниципалитеттерді құру, тиісті мәртебе беру және олардың шекараларын белгілеу туралы» Алтай Республикасының 2005 жылғы 13 қаңтардағы № 10-РЗ Заңымен белгіленген.
## Халқы саны
## Ауылдық қонысы құрамы
## Дереккөздер |
Қорғас (қыт. 霍尔果斯, пінин: Huò'ěrguǒsī) — ҚХР-дың Шыңжаң-Ұйғыр автономиялы ауданы Іле-Қазақ автономиялық облысындағы қалалық аудан.
## Тарихы
1983 жылы қарашада Қорғаш уезінде КСРО-мен шекарада (КСРО ыдырағаннан кейін, Қазақстанмен шекарада) Қорғас шекара бекеті ашылды.
2009 жылы Цзинхэ - Құлжа - Қорғас теміржолы салынды. 2011 жылдың желтоқсанында оның Қорғасты Жетігендегі терминалмен байланыстыратын Қазақстан жағындағы жалғасы аяқталды, ал 2012 жылдың желтоқсанынан бастап Қытай мен Қазақстан аралықтарында жүк пойыздары жүре бастады.
Сонымен қатар, Қорғас шекара өткелі аймағында Шыңжаң өндірістік-құрылыс ғимаратының бөліктері тұрғын үй инфрақұрылымы бой көтерді. Қытай Халық Республикасы Мемлекеттік Кеңесінің 2014 жылғы 26 маусымдағы жарлығына сәйкес Қорғаш уезінің батыс бөлігі Қорғас жеке қалалық уезіне бөлінді.
## Әкімшілік бөлініс
Қорғас қалалық уезі 4 көше комитетіне бөлінген.
## Экономикасы
2009 жылғы желтоқсанда Орталық Азиядан Қытайға жобалық қуаттылығы жылына 60 миллиард текше метр газ шығаратын 1833 шақырымдық трансшекаралық газ құбыры пайдалануға берілді. Қорғаста Орталық Азиядан (Түркіменстан мен Өзбекстанның шекарасынан шыққан және Өзбекстан мен Қазақстан территориялары арқылы өтетін) газ құбыры Қытайдың Батыс-Шығыс газ құбырына PipeChina Батыс құбыр желісі компаниясына қосылады. 2020 жылдың соңында Қытайға Орталық Азиядан келетін газ құбыры арқылы 39 миллиард текше метрден астам табиғи газ жеткізілді. Батыс-Шығыс газ құбыры 27 провинцияның, орталық бағынышты қалалардың және автономиялық облыстардың, сондай-ақ Гонконгтың арнайы әкімшілік ауданының 500 миллионнан астам тұрғындарын газбен қамтамасыз етеді. Орталық Азиядан құбыр арқылы табиғи газ импорты 2020 жылы Қытайдағы газ тұтынудың жалпы көлемінің 15% -дан астамын құрады.
## Сілтеме
* Қорғас қалалық уезі — 行政 区划 сайтындағы аумақ, халық және әкімшілік-аумақтық бөліністің өзгеру тарихы туралы ақпарат. (қыт.) |
Қосағаш ауылдық қонысы — Ресей Федерациясы Алтай Республикасының Қосағаш муниципалды ауданындағы муниципалды құрылым.
Әкімшілік орталығы — Қосағаш.
## Тарихы
Ауылдық қоныстың мәртебесі мен шекарасы «Муниципалитеттерді құру, тиісті мәртебе беру және олардың шекараларын белгілеу туралы» Алтай Республикасының 2005 жылғы 13 қаңтардағы № 10-РЗ Заңымен белгіленген.
## Халқы саны
## Ауылдық қонысы құрамы
## Дереккөздер |
Жаңаауыл — Ресейдің Алтай Республикасы Қосағаш ауданындағы ауыл. Қазақ ауылдық қонысының орталығы. Шу жолында, Қосағаш ауылынан 27 км жерде орналасқан.
## Тарихы
1986 жылы Ақтал ауылының тумалары, қазақтар құрған. 1999 жылы қазақ мәдениетінің мұражайы, сондай-ақ Ұлы Отан соғысында қаза тапқандар мен саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған ескерткіштер ашылды. Мұражай ұжымшар төрағасы А.Ж. Жатқамбаевтың бастамасымен құрылды. 2003 жылы Алтай Республикасының Ұлттық мұражайының филиалы болды.
## Инфрақұрылым
Ауылда жалпы білім беретін мектеп, балабақша, фельдшер-акушерлік орынжай, пошта бөлімшесі, 4 дүкен бар.
## Дереккөздер |
Белтір ауылдық қонысы — Ресей Федерациясы Алтай Республикасының Қосағаш муниципалды ауданындағы муниципалды құрылым.
Әкімшілік орталығы — Жаңа Белтір.
## Тарихы
Ауылдық қоныстың мәртебесі мен шекарасы «Муниципалитеттерді құру, тиісті мәртебе беру және олардың шекараларын белгілеу туралы» Алтай Республикасының 2005 жылғы 13 қаңтардағы № 10-РЗ Заңымен белгіленген.
## Халқы саны
## Ауылдық қонысы құрамы
## Дереккөздер |
Қурай ауылдық қонысы — Ресей Федерациясы Алтай Республикасының Қосағаш муниципалды ауданындағы муниципалды құрылым.
Әкімшілік орталығы — Қурай.
## Тарихы
Ауылдық қоныстың мәртебесі мен шекарасы «Муниципалитеттерді құру, тиісті мәртебе беру және олардың шекараларын белгілеу туралы» Алтай Республикасының 2005 жылғы 13 қаңтардағы № 10-РЗ Заңымен белгіленген.
## Халқы саны
## Ауылдық қонысы құрамы
## Дереккөздер |
Көкөр ауылдық қонысы — Ресей Федерациясы Алтай Республикасының Қосағаш муниципалды ауданындағы муниципалды құрылым.
Әкімшілік орталығы — Көкөр.
## Тарихы
Ауылдық қоныстың мәртебесі мен шекарасы «Муниципалитеттерді құру, тиісті мәртебе беру және олардың шекараларын белгілеу туралы» Алтай Республикасының 2005 жылғы 13 қаңтардағы № 10-РЗ Заңымен белгіленген.
## Халқы саны
## Ауылдық қонысы құрамы
## Дереккөздер |
Ғалымжан Кенжебек (12 ақпан 2003) — қазақстандық футболшы, "Қайрат" клубының шабуылшысы.
## Карьерасы
Тараз қаласында футболмен айналысып бастады.. 2016 жылы 13 жасында ФК Қайрат Академиясынан шақыру алды. 4 мәрте қатарынан жасөспірімдер арасында Қазақстан чемпионы атанды. 2016-2019 жылдар аралығында турнирдың "Үздік сұрмергені" атанды. 2018 жылы турнирдың "Үздік ойыншысы" атанды.2020 жылы 30 қарашада "Таразға" қарсы ойында тұңғыш рет чемпионатта алаңға шықты.
## Жетістіктері
* Қазақстан чемпионы: 2020
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
Орталық ауылдық қонысы — Ресей Федерациясы Алтай Республикасының Қосағаш муниципалды ауданындағы муниципалды құрылым.
Әкімшілік орталығы — Орталық.
## Тарихы
Ауылдық қоныстың мәртебесі мен шекарасы «Муниципалитеттерді құру, тиісті мәртебе беру және олардың шекараларын белгілеу туралы» Алтай Республикасының 2005 жылғы 13 қаңтардағы № 10-РЗ Заңымен белгіленген.
## Географиясы
Көлдері: Красногорское, Янкел, Имбиш және т.б.
## Халқы саны
## Ауылдық қонысы құрамы
## Дереккөздер |
Мұқыр-Тарықата ауылдық қонысы — Ресей Федерациясы Алтай Республикасының Қосағаш муниципалды ауданындағы муниципалды құрылым.
Әкімшілік орталығы — Мұқыр-Тарықата.
## Тарихы
Ауылдық қоныстың мәртебесі мен шекарасы «Муниципалитеттерді құру, тиісті мәртебе беру және олардың шекараларын белгілеу туралы» Алтай Республикасының 2005 жылғы 13 қаңтардағы № 10-РЗ Заңымен белгіленген.
## Халқы саны
## Ауылдық қонысы құрамы
## Дереккөздер |
Төлеңгіт-Сарытоғай ауылдық қонысы — Ресей Федерациясы Алтай Республикасының Қосағаш муниципалды ауданындағы муниципалды құрылым.
Әкімшілік орталығы — Төлеңгіт-Сарытоғай.
## Тарихы
Ауылдық қоныстың мәртебесі мен шекарасы «Муниципалитеттерді құру, тиісті мәртебе беру және олардың шекараларын белгілеу туралы» Алтай Республикасының 2005 жылғы 13 қаңтардағы № 10-РЗ Заңымен белгіленген.
## Халқы саны
## Ауылдық қонысы құрамы
## Дереккөздер |
Жазатор ауылдық қонысы — Ресей Федерациясы Алтай Республикасының Қосағаш муниципалды ауданындағы муниципалды құрылым.
Әкімшілік орталығы — Белашу.
## Тарихы
Ауылдық қоныстың мәртебесі мен шекарасы «Муниципалитеттерді құру, тиісті мәртебе беру және олардың шекараларын белгілеу туралы» Алтай Республикасының 2005 жылғы 13 қаңтардағы № 10-РЗ Заңымен белгіленген.
## Халқы саны
## Ауылдық қонысы құрамы
## Дереккөздер |
Тожонты ауылдық қонысы — Ресей Федерациясы Алтай Республикасының Қосағаш муниципалды ауданындағы муниципалды құрылым.
Әкімшілік орталығы — Тожонты.
## Тарихы
Ауылдық қоныстың мәртебесі мен шекарасы «Муниципалитеттерді құру, тиісті мәртебе беру және олардың шекараларын белгілеу туралы» Алтай Республикасының 2005 жылғы 13 қаңтардағы № 10-РЗ Заңымен белгіленген.
## Халқы саны
## Ауылдық қонысы құрамы
## Дереккөздер |
Шағанөзен ауылдық қонысы — Ресей Федерациясы Алтай Республикасының Қосағаш муниципалды ауданындағы муниципалды құрылым.
Әкімшілік орталығы — Шағанөзен.
## Тарихы
Ауылдық қоныстың мәртебесі мен шекарасы «Муниципалитеттерді құру, тиісті мәртебе беру және олардың шекараларын белгілеу туралы» Алтай Республикасының 2005 жылғы 13 қаңтардағы № 10-РЗ Заңымен белгіленген.
## Халқы саны
## Ауылдық қонысы құрамы
## Дереккөздер |
Алла Илчун (Елшын немесе Ершін) (10 желтоқсан 1926, Харбин — 8 наурыз 1989, Париж) — қазақтан шыққан Dior моделі. Кристиан Диордың музаларының бірі.
## Шығу тегі
Алла жайлы мәліметтер табуда «Иришевтың тобы» көп күш жұмсады. Өйткені, оның өмірбаяны туралы өте аз ақпарат сақталған, ал табылғандардың бәрі аса қарама-қайшы болды. Б. Иришев кітабында жазғандай, іздестіру тобы тұқымы қазақ деген ақпаратты алдымен ғаламтордағы күмәнді орыс тілді дереккөздерден тапты, тек бұл ақпарат кейінірек: алдымен Алланың сән тарихшысы Александр Васильевпен оның «Қуғындағы сұлулық» (орыс. Красота в изгнании) кітабында келтірілген соңғы сұхбатынан, содан соң жазушы Жан-Ноел Лионың 1996 жылы шыққан кітабында, кейін Алланың ұлы — Марк де Дюлменмен расталды. Ресейден келген эмигранттардың ұлы А. Васильев Илчун қайтыс болғанға дейін екі жыл бұрын, яғни 1987 жылы Парижде оны өз үйінде кездестіруге (Васильевтің анасы Алламен дос болған) және оның өмірі туралы ашық сұхбат алудың ерекше мүмкіндігіне ие болды. Оның 50-60 жылдардағы модел бизнесі туралы танымал кітабына енгізілген бұл сұхбаттың Ғаламторда электронды нұсқасы бар. Дәйексөз келтіре, автор былай деп жазады: «Алла Илчун – Харбин қаласында туған, еуразиялық келбетті, сымбатты ару. Ол сопрано әншісі Татьяна Михайловна Илчун мен алматылық теміржолшы Евгений (Гуанхал) Илчунның қызы болды». Сосын бет үзіліп қалады, сондықтан автор оның қазақи тегі болғаны, болмағаны жайлы жазған ба, жоқ па, беймәлім. Берлин Иришев, жоғарыда айтылғандай, әкесі жағынан қазақ екенін әлемге алғаш айтқан А. Васильев екенін алға тартады. Б. Иришевтің кітабына арнайы жазылған мақаласында А.Васильев «ол шынында да екі ұлы халықтың: орыс пен қазақтың таңданысы мен мақтанышына лайық» деп біржақты жазады. Одан әрі нақтылау кетеді: «Ол әкесі жағынан жартылай қазақ, шешесі жағынан жартылай орыс болған. Екі халықтың ең жақсы гендерінің қосылуы әлемге есімі ғасырлар бойы Жоғарғы моданың тарихында жазылған талантты үлгіні берді». Олай болса, Алла оған сұхбат кезінде әкесінің ұлты қазақ екенін айтты.
## Өмірбаяны
Алла Илчунның отбасы мен ата-бабалары туралы ақпарат онша көп емес. Оның әкесі Қуанғали Илчун теміржол инженері болған деген болжам бар. Ол Қазақстанда өмір сүрген бай әкесінің арқасында лайықты білім ала алды. Ол Түрксібтің құрылысына қатысып, революция қарсаңында Харбинде болды. Бұл қала Қытай-Шығыс теміржолының станциясы ретінде құрылып, сәйкесінше Харбинде көптеген орыстар өмір сүрді. Қуанғали Илчун мұнда опера әншісі, әдемі Татьянамен (Тамара) кездесті. Олар отбасын құрып, көп ұзамай олардың қызы Алла дүниеге келді.
Бірнеше жылдан кейін Жапония интервенциясы Манджурияда орын алды. 1935 жылы Қуанғали отбасысын теміржол көлігімен Шаңхайға көшіруге шешім қабылдады. Осы уақытта Тамараның туған сіңлісі атыста қайтыс болды, бірақ Қуанғали әйелі мен қызын Францияға бет алған норвегиялық кемеге отырғызып үлгерді. Бұл 1936 жылы, жапондықтардың Шанхайдан кемелердің кетуіне тыйым салғаннан тура бір жыл бұрын болды.
Қуанғалидің одан арғы тағдыры әлі белгісіз: 1936-1937 жылдар аралығында оны бай отбасына тиесілі болғандықтан большевиктер тұтқындап, өлтірді деген болжам бар; басқа нұсқа бойынша, Қуанғали Қарағандыдағы ГУЛАГ құрбаны болды.
Францияға келген Тамара ұзақ уақыт жұмыс таба алмады: оның Шанхайлық тіс дәрігері дипломы бұл жерде қабылданбады. Алайда, ол өзінің бір кездері ән салуға әуес болғанын есіне алып, Париж консерваториясына түсіп, оны сәтті аяқтады.
Сондай-ақ, Тамараның екінші рет тұрмысқа шыққаны туралы ақпарат бар.
Содан кейін Екінші дүниежүзілік соғыс басталды, өте жас Алла Ильчун француздық қарсыласу қатарында шайқасты. Алла Тамара Волконская және Ариадна Скрябина кінәгинялармен иық тіресіп, Францияның оңтүстік-батысында көше шайқастарына қатысты.
1947 жылы Алла кездейсоқ сол кездегі көпшілікке танымал емес Кристиан Диордың сән үйінің кастингіне тап болды. Алла дизайнерге батыл дизайн шешімдері үшін шабыт беріп, өзінің сән үйіне бүкіл әлемге танымал болғанға дейін, онда 10 жыл бойы, Диор қайтыс болғанға дейін жұмыс істеді. Талғампаздығы мен 47 сантиметрлік беліне масаттанған Диор қызды сән көрсетіліміне қатысуға шақырды, көп ұзамай ол оның басты музаларының біріне айналды.
1949 жылдан бастап Франциядағы, Англиядағы, АҚШ-тағы, Бразилиядағы, Жапониядағы, тіпті, Аустралиядағы барлық әйгілі басылымдар сол кездегі француз сәнгері Кристиан Диордың үміткеріне айналған қытайдан шыққан Алла Илчунның кербез моделі туралы фотосуреттер және жазбалармен толықты.
Алла Илчун моделге ерекше көрінісімен - шығыс биік жақ сүйектерімен, нүктелі иектерімен, қысық көздерімен Еуропаның сәнді әлемін бірден жаулап алды. Айтпақшы, әйгілі көз ұзын сызықты таныстырған Алла болатын. Бүкіл әлемдегі әйелдер оның бейнесіне еліктеп, ерекше көңіл аудартатын көз сызығы макияжын көшіріп алды. 50-жылдары пайда болған бұл сән жылдар өте келе сақталды: қыздар әлі де сызықтарды жақсы көреді.
Диор еуропалық фигура мен азиялық келбеттің үйлесуіне таңданды. Алла Dior шыққан арман әйел болатын. Олардың достығы 20 жылға созылып, тек 1957 жылы Диордың кенеттен қайтыс болуымен ғана үзілді, ол қайтыс болғаннан кейін Алла тағы онжылдықты подиумда Ив Сен-Лораннан шыққан киімдерді киді.
Диор Алланың кез келген қылықтарын кешіріп отырды. Газет кесінділері арқылы Нью-Йоркта болған жанжал жайлы белгілі болды. Алла американдық еркектер жөнінде қатты сөздер айтып, жергілікті басылымға сұхбат берді. Келесі күні Диор Алланы Францияға шақырды. Америкалық баспасөз шындықты айтқаны үшін әйгілі манекенші мансабының аяқталғаны туралы жазды. Алайда, бір күн өткен соң ештеңе болмағандай подиумға қайтып оралды. Өйткені, Алла жетістіктің қайнаркөзі болатын, көрсетілімнен кейін көйлектер Марлен Дитрих сияқты танымал актрисалар, монархтардың әйелдері және сондай басқада ханымдардың гардеробында болатын.
Алла Илчун моделдік мансабын жасы келгенде аяқтады. Ол уақытында және әдемі болып тұрғанда кетуді шешті. Илчун фотосессияларға қатысуын қойды, сұхбаттар бермеді және жабық өмір салтын ұстанды.
Таңғажайып Алла алты тілде еркін сөйлей алатын (ағылшын, француз, неміс, итальян, испан, орыс) және киімдерді көрсетіп қана қоймай, оның пішімін, тігісін, сән үрдісі туралы да егжей-тегжейлі әңгімелей білді.
1967 жылы 23 қарашада Алла француз азаматтығын алады. Осы жылы моделдік мансабын аяқтады.
1987 жылы Dior үйінің 40 жылдығына байланысты соңғы рет подиумға шығады.
Диордың музасы Алла Илчун 1989 жылы 8 наурызда жүрек ұстамасынан 62 жасында көз жұмды. Бикенінің жаназасын Париждегі Невский соборында Алла Мухина ретінде шығарды.
## Жеке өмірі
1953 жылы 13 қарашада Алла бірінші күйеуі тегі поляк, саясат және экономика ғылымдарының докторы, граф Майк де Дюлменге тұрмысқа шықты. Осы некеде 1956 жылы 12 тамызда Марк есімді ұл бала туды (немесе 2 бала). 1961 жылы 13 сәуірде ажырасып кетті.
1980 жылы 8 наурызда екінші күйеуі — Игорь Мухинге тұрмысқа шықты.
## Шығармада
* XX ғасырдың ортасында суретші Леон Цейтлин Алла Илчунның құпиялы бейнесін суретіне түсірді. 2018 жылы қазақстандықтардың Франциядағы өкілі Берлин Иришев моделдің портретін көріп, оның тағдырына қызығушылық танытты. 2018 жылы жазында сурет Ә. Қастеев атындағы өнер мұражайында бір ай бойы көрмеге қойылды.
* Б. Иришевтың Алла Илчун туралы «Dior музасы. Алла Илчунның тарихы» (орыс. Муза Dior. История Аллы Ильчун) атты кітабы жарыққа шықты.
Руслана Сергеевна Коршунова
## Суреттері
*
*
*
*
## Сілтеме
* «Dior музасы. Алла Илчунның тарихы» кітабының тұсаукесері
* Алла Илчун туралы Revue бағдарламасында (орыс.)
* Кристиан Диор мен Ив Сен Лоранның музасы – қазақ қызы Алла Илчун жайлы. Astana арнасында (қаз.)
* Кристиан Диордың жүрегін жаулаған қазақ қызы. Hit tv channel арнасында (қаз.)
* Аллаға қатысты сайт
* Аллаға байланысты инстаграм парақшасы
## Дереккөздер |
Өкпесүт — ғұрыптық мәні бар тағам. Оны бір-біріне өкпелеп жүрген ағайынды татуластыру немесе отбасындағы түсініспеушілікті тарқату үшін жасы үлкен әйел адам әзірлейтін болған. Ақсақалы бар үлкен отбасы береке-бірлікті нығайту үшін ренжіскен адамдарды қонаққа шақырып, осы тағамды ұсынған. Тағамның құрамына өкпе (өңешімен бірге), сүт, тұз, үгітілген қара бұрыш кіреді. Сүтке дәмдеуіш пен тұз қосып, сүтті өңеш арқылы өкпеге толтыра құяды. Содан соң, өңешті байлап, баяу отта бір сағат пісіреді.
## Дереккөздер |
Қамыскөл көлі – Атырау облысының оңтүстік-шығыс бөлігінде Жылыой ауданы аймағында орналасқан.
## Гидрографикасы
Қамыскөл көлі Жем өзенінен Бақашы және Құрсай каналдары арқылы қалыптасады. Көл оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа қарай созылып жатыр. Көлдің ұзындығы 3,2 км, ең үлкен ені 1,3 км.Көл Құлсары қаласының батыс бөлігінде, көлдің оңтүстік бөлігінде Құлсары қаласының бір бөлігі орналасқан.
## Дереккөздер |
Төбелер ауылдық қонысы — Ресей Федерациясы Алтай Республикасының Қосағаш муниципалды ауданындағы муниципалды құрылым.
Әкімшілік орталығы — Төбелер.
## Тарихы
Ауылдық қоныстың мәртебесі мен шекарасы «Муниципалитеттерді құру, тиісті мәртебе беру және олардың шекараларын белгілеу туралы» Алтай Республикасының 2005 жылғы 13 қаңтардағы № 10-РЗ Заңымен белгіленген.
## Халқы саны
## Ауылдық қонысы құрамы
## Дереккөздер |
Шу даласы — Алтайдың оңтүстік-шығысында Шу өзенінің жоғарғы ағысында тауаралық қазаншұңқыр. Алтай Республикасының Қосағаш ауданында орналасқан. Қазаншұңқырдың ұзындығы — 70 шақырым, ені — 10-40 шақырым. Қазаншұңқырдың түбі ойыс және теңіз деңгейінен 1750-1850 м биіктікте орналасқан. Шу даласы - жартылай шөлдер басым болатын шамалы белесті жазық. Қазаншұңқыр мұздық және көлді-өзен шөгінділерінен тұрады. Шу даласы барлық жағынан тау жоталары: солтүстігінде Қурай, батысында Солтүстік Шу мен Оңтүстік Шу жоталары, оңтүстігінде Сәйлүгім жотасы және шығыста Чихачев жоталарымен шектелген.
## Климаты
Шу даласының климаты қатал. Бұл Алтай тауларындағы ең құрғақ және суық жер. Аязсыз кезеңнің ұзақтығы - 50-65 күнге созылады. Қосағаш ауданында қаңтардың орташа айлық температурасы — -32 °C, шілдеде — 13,8 °C құрайды. Жылдық орташа температура — -6,7 °C, қыста ең төменгі температура кейбір жылдары — -62 °C дейін төмендейді, ал жазда максимум 31 °C жетеді.
Жауын-шашынның жылдық мөлшері 80-150 мм. Жазғы кезеңде жылдық мөлшердің шамамен үштен екісі келеді.
Қазаншұңқырда 15–90 м қалыңдықтағы мәңгі тоңды топырақтар бар, бұл суық климатпен түсіндіріледі.
## Гидрологиясы
Қостал мен Жүзтыт өзендері Чихачев жотасынан қазаншұңқырға келіп құяды, олар қосылып, Шу өзенін құрайды. Солтүстік-батысында, сол жағында, Шағанөзен өзенін қарсы алады. Шу даласының аумағында бұл өзендер тыныш ағынды және тегіс сипатқа ие.
Қазаншұңқырда түбі жалпақ көптеген ұсақ көлдер бар. Тереңдігі 5 м-ден аспайды, айдын алаңдары 100 м²-ден 1 км² дейін ауытқиды. Көлдердің көп бөлігі ағынсыз, оларға тұщы, ащылау және тіпті тұзды карбонат, сульфат, сульфат-хлорид құрамы тән. Геологиялық зерттеулер кезінде кейбір көлдерде емдік минералды балшыққа байланысты лайдың шөгінділері табылды. Мұндай балшықтар Хакасияда, «Шира көлдері» курорты жұмыс істейтін 3-Утичье көлінде зерттеліп, кеңінен қолданылды.
## Табиғат әлемі
### Флора
Шөлдерген қыратты Шу даласында тұз бен құрғақшылыққа төзімді өсімдіктер басым. Дала өсімдіктерінің едәуір тобы қаттысабақты шөптер, бұталар және бұташықтармен ұсынылған. Шөптесін түрлердің ішінде Алтайда сирек кездесетіндерге: көде, шөл бидайық, ірі гүлді келлерия, жартасты қияқ, шу кекіресі және басқалар. Бұталардың арасында қараған, жусан, жұлдызшөп, сабақсыз қазтабан, маралоты, шоқсары бар. Көптеген көлдердің жағасында кәдімгі қамыс өседі. Тасты кендер арасында кейде төртжапырақты және суық семізот кездеседі.
### Фауна
Шу даласының жануар әлемі бірқилы және өзіне тән ерекшеліктерге ие. Мұнда сабаншы-мысық, дала түлкісі қарсақ, жайран әлі күнге дейін сақталған. Індерде кеміргіштердің көптеген түрлері (сұр тышқан, суырлар, қосаяқтар, сарышұнақтар, жоңғар атжалманы) және қоянтәрізділер (алтайлық, моңғолдық және даурлық шақылдақтар, сондай-ақ жергілікті жағдайға жақсы бейімделген құм қояндары) тіршілік етеді.
Дала көлдерінде көптеген үйректер бар, олардың арасында отүйректер басым. Ақбас қаз, қаражемсаулы маймаққаз, сұңқылдақ аққу сирек кездеседі. Су қоймаларының жағасында сұр тырна, ақбас тырна, өзен қарқылдағы және ақ шақшақай тіршілік етеді. Ашық жерлерде, әдетте, кәдімгі дала және дала бозторғайлар, бәбісек, дала жадырағы, шыбжың тасшыбжық өмір сүреді. Бұл жерде жыртқыш құстардың бірнеше түрі: кәдімгі күйкентай, түз құладыны, ал таулы жерлерде - ақбас құмай, ителгі, тазқара кездеседі.
Шу даласындағы бауырымен жорғалаушылардан қарапайым және дала сұр жыландары, кәдімгі қалқантұмсық жылан, өрнекті жылан және секіргіш кесіртке тіршілік етеді.
Өзендер балықтарға, әсіресе қарауызға бай. Шудың жоғарғы ағысы мен Шу даласындағы көлдерде көкбас көп кездеседі.
## Тұрғындары
Шу даласындағы елді мекендер:
* Қосағаш — Қосағаш ауданының әкімшілік орталығы.
* Көкөр
* Белтір
* Орталық
* Жаңаауыл
* Мұқыр-Тарықата
* Төбелер
* Ақтал
Даланың бойымен солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай Моңғолиямен шекараға дейін Шу жолы жалғасады.
## Табиғи апат
2003 жылдың қыркүйегінде қазаншұңқырдың батыс шетіне жақын, толығымен қираған Белтір ауылының жанында Рихтер шкаласы бойынша 7,3 балдық жер сілкінісі болды. Жер сілкінісі эпицентрінің жанында көшкіндер мен опырылулар болды.
## Галереясы
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
## Тағы қараңыз
* Оймын даласы
## Сілтеме
* Шу даласының сипаттамасы Мұрағатталған 19 сәуірдің 2021 жылы.
* Шу даласы, Таулы Алтай
## Дереккөздер |
Бейбіт — Атырау облысы Жылыой ауданындағы көл.
## Гидрографикасы
Жем өзенінің сағасында орналасқан. Ұзындығы 6,2 шақырым, ені 1,7 шақырым.
## Дереккөздер |
Қурай жотасы — Шығыс Алтай, Алтай Республикасы, Қосағаш ауданындағы, Башқауыс және Шу өзендерінің суайрығы. Жотаның ұзындығы шамамен 140 км, максималды биіктігі 3446 м, Жоғарғы Орталықтың шыңы. Жота оңтүстікте Шу және Қурай даласымен шектеседі. Шығыста Чихачев жотасымен жалғасады, батысында Айқұлақ жотасынан Шібіт өзені аңғары бөлінеді. Ол метаморфты жыныстардан тұрады. Оңтүстік баурайында палеоген мен неогеннің континенттік борпылдақ шөгінділері пайда болады. Алпілік белдеудің астындағы солтүстік беткей субалпілік шалғынды және қарағайлы ормандармен, оңтүстік беткей — дала өсімдіктерімен жабылған.
## Этимологиясы
Құрғақ, құрғақ жер (моңғ. хуурай) — сөзінен сенімді түрде шығарылады.
## Негізгі шыңдар
* Орталықтың жоғарғы жағы — 3446 м.
* Тыттужарық — 3367 м.
* Жантерек — 3402 м.
* Төбешік — 3201 м.
## Галереясы
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
## Әдебиет
* Молчанова О. Т. Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігі — Таулы Алтай: Горно-Алтайское отделение Алтайского книжного издательства, 1979. — 395 б. — 5000 таралым. |
Матвеев – Ертіс алабындағы тұйық көл.
## Географиялық орны
Қызылтұз көлдерінің солтүстік-батысында орналасқан. Павлодар облысы Железин ауданындағы Жаңа Жұлдыз ауылының батысында 4 км-дей жерде, теңіз деңгейінен 102 м биіктікте жатыр.
## Гидрографиясы
Аумағы 7,1 км², ұзындығы 5,6 км, енді жері 1,5 км, жағалау бойының ұзындығы 15,8 км. Жауын-шашын,жер асты суларымен толысады. Жағалауы негізінен жайпақ, пішіні доға тəрізді, батыс жəне шығыс бөліктерінде қалың қамыс өскен. Қараша–сəуір аралығында суы қатады. Суы тұщы. Жазда мал суаруға жарамды. Алабы шабындық, шүйгін жайылым ретінде пайдаланылады.
## Дереккөздер |
Богута — Ресейдегі көл, Алтай Республикасының Қосағаш ауданында, Моңғолия шекарасынан 2 км жерде орналасқан. Суайдынының ауданы — 2,5 км², су жинайтын алаптың ауданы — 125 км² құрайды. Сол жақ Богута және Оң жақ Богута өзендері көлге құяды, ал Богута өзені көлден шығады.
## Этимологиясы
Богуты, Могута, Мыюта, Мыйту моңғ. могой — жылан сөзінен шыққан; қалм. могата — жыланды, жыланы бар деген сөзімен салыстыруға болады.
## Сипаттамасы
Көл биік таулы, батпақты жерде, теңіз деңгейінен 2468 метр биіктікте орналасқан. Аумақ көлік жолдарының мүлдем жоқтығымен сипатталады және рұқсат алу қажет болатын шекаралас аймақ болып табылады.
## Су тізімі туралы мәліметтер
Ресейдің мемлекеттік су тізілімінің деректері бойынша ол Жоғарғы Об су алабы аймағына, өзеннің су шаруашылығы бөлімі - Қатынға, өзеннің суббассейні - Бия мен Қатынға жатады. Өзеннің өзендік алабы - (Жоғарғы) Обтан Ертіспен тоғысқанға дейін. Су нысанының коды - 13010100311115100000366.
## Әдебиет
* Молчанова О. Т. Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігі — Таулы Алтай: Горно-Алтайское отделение Алтайского книжного издательства, 1979. — Б. 263. — 395 б. — 5000 таралым. |
Адай (Орталық Богута) — Алтай Республикасының оңтүстік-шығыс бөлігіндегі Қосағаш ауданы Көкөр ауылдық қонысының аумағындағы биік таулы көл.
## Сипаттамасы
Жолайын аңғарындағы Богута өзенінде (Жүзтыт өзенінің сол жақ бастауы) Богута (Богута өзенінің бастауы) мен Көккөл көлдерінің арасында теңіз деңгейінен 2 454,9 метр биіктікте орналасқан. Ормансыз, аласа шөптерге толы жер.
## Этимологиясы
алт. -Адай- — туыстардың ішіндегі ең үлкені дегеннен шыққан; мүмкін жеке есім.
## Әдебиет
* Молчанова О. Т. Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігі / А. Т. Тыбыков — Таулы Алтай: Горно-Алтайское отделение Алтайского книжного издательства, 1979. — 395 б. — 5000 таралым. |
Ақтал — Алтай Республикасының Қосағаш ауданындағы ауыл. Қазақ ауылдық қоныстың құрамына кіреді. Тұрғындары 3 адам (2016), олардың 100% -ы қазақтар.
## Тарихы
1914 жылы құрылған. 1928 жылы Ақтал мекені 46 шаруа қожалығынан тұрды, негізгі халқы - қазақтар болды. Сібір өлкесінің Ойрот облысындағы Қосағаш ауданының Қазақ ауылдық қонысының орталығы.
## Географиясы
Республиканың оңтүстік бөлігінде, Жүзтыт өзенінің жанында орналасқан.
Климаты
Ақтал бүкіл аймақ сияқты Қиыр Солтүстік аймақтарына теңестірілген.
## Халқы саны
Ұлттық құрамы
2002 жылғы халық санағының қорытындысы бойынша халықтың ұлттық құрылымында қазақтар 7 тұрғынның жалпы халқының 100% құрады.
## Инфрақұрылым
Мал өсіру шаруашылығы.
## Шекаралық аймақ
РФ ФҚҚ 2006 жылғы 16 маусымдағы № 282 «Алтай Республикасы аумағындағы шекара аймағының межелері туралы» бұйрығына сәйкес, Қазақ ауылдық қоныстың аймағында шекара бекеті белгіленді.
## Дереккөздер |
Көккөл — Алтай Республикасының Қосағаш ауданында орналасқан Ресейдегі көл.
## Сипаттамасы
Көлге үстіңгі қабаттағы көлдер (Адай, Богута) арқылы ағытын Богута өзені құяды. Көл теңіз деңгейінен шамамен 2400 метр биіктікте, батпақты, ормансыз жерде орналасқан.
## Әдебиет
* Молчанова О. Т. Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігі — Таулы Алтай: Горно-Алтайское отделение Алтайского книжного издательства, 1979. — Б. 263. — 395 б. — 5000 таралым. |
Кіндіктікөл (алт. -Киндиктӱ-Кӧл-) — Ресей, Алтай Республикасындағы биік таулы көл. Монғолиямен шекараға жақын, республиканың оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан. Көлдің ауданы — 2,8 км², ұзындығы — 2,45 км, ені — 1,75 км құрайды. Су жинау алабы — 49,5 км² құрайды. Теңіз деңгейінен — 2463,6 метр биіктікте жатыр. Көл арқылы Нарынкөл өзені ағып өтеді. Көлде қарауыз тіршілік етеді.
## Сипаттамасы
Әдеттегі ірі моренді-тоған көлі. Онда бірнеше ірі шығанақтар мен бір арал бар. Тереңдігі 3-5 метрді құрайды. Көлдегі ең үлкен тереңдікке жетеді (7,5 метрге дейін) дамыған моренаға жақын. Суы мөлдір, түбі тұнбалы, шығуы минералды, оны көлдің барлық акваториясынан байқауға болады.
## Су тізімі туралы мәліметтер
Ресейдің мемлекеттік су тізілімінің деректері бойынша ол Жоғарғы Об су алабы аймағына, өзеннің су шаруашылығы бөлімі - Қатынға, өзеннің суббассейні - Бия мен Қатынға жатады. Өзеннің өзендік алабы - (Жоғарғы) Обтан Ертіспен тоғысқанға дейін. Су нысанының коды — 13010100311115100000359.
## Әдебиет
* Молчанова О. Т. Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігі — Таулы Алтай: Горно-Алтайское отделение Алтайского книжного издательства, 1979. — Б. 219. — 395 б. — 5000 таралым. |
Әмина Сүлейменқызы Мәметова 07.12.1901 жылы Батыс Қазақстан облысының Тайпақ ауданында дүниеге келген. Әмина Мәметова - қазақтың қаһарман қызы, Шығыстан шыққан тұңғыш Кеңес Одағының Батыры атағына ие болған қыз – Мәншүк Мәметованың анасы, қазақ қыздарының арасынан шыққан әдебиеттану пен әдеби сын саласындағы тұңғыш ұстаз-ғалымдардың бірі. Әкесі – Сүлеймен Нұралы ханға төрт атадан, (Нұралы – Орман – Күсіпғали – Жүсіп – Сүлеймен) Әбілқайыр ханға жеті атадан қосылады .
## Өмірбаяны
Жары Ахмет Мәметов алғашқы дәрігерлердің бірі, танымал қоғам қайраткері болған. Өзінде бала болмағандықтан, ағасы Жеңіскәлінің қызы Мәншүкті өз тәрбиесіне алған.
Әмина Сүлейменқызы алғашқы білімді Хұсни-Жамал Нұралыхановадан алған.
* 1917 жылы Орал қаласындағы қыздар училищесін бітірген.
* 1928 жылы Саратов университетінің лингвистика бөлімін бітіреді.
* 1928-1930 жылдары Семей кеңес партия мектебінде оқытушы
* 1930-1931 жылдары Алматыда мектеп әдіскері болып қызмет атқарды.
* 1932 жылы Батыс Қазақстан облысының құрылуына байланысты Ахмет пен Әминаны Орал қаласына жұмыс бабымен шақырады. Олар жоғары білімді мамандар есебінде жаңадан ашылып жатқан білім беру және денсаулық сақтау саласында басқарушы қызметіне тағайындалады.
* 1934 жылы Ахмет, Әмина Мәметовтар Алматы қаласына жұмысқа шақырылады.
* 1945 ж кандидаттық диссертациясын қорғаған.
* 1947-48, 1952 ж Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық институтында әдебиет кафедрасына жетекшілік еткен.
## Әдеби қызметі
Баспасөз бетінде 20-жылдардан көріне бастаған Әмина Сүлейменова әдеби айтыстардың ортасында ойлы да өткір сын мақалаларын жиі жариялайды. Әйелдер тақырыбына аса көңіл аударған. «Екпінді жас» журналында редакторлық жұмыс атқарған. Мәншүк Мәметоваға арнаған мақалалары, естеліктері оның шығармашылығында ерекше орын алады. Әмина Мәметова - қазақтың би-шешендері туралы зерттеу жұмысын жасаған тұңғыш ғалым. Қазақ әдебиетінің тарихы бойынша жүзден астам ғылыми мақала, оқулықтар, бағдарламаларды жарыққа шығарды.
## Марапаттары
«Республиканың еңбек сіңірген мұғалімі» атағына ие болды. «Октябрь революциясы» орденімен, ондаған медальмен марапатталған.
## Дереккөздер |
Сәйлүгім жотасы — Алтай Республикасы мен Моңғолияның шекарасында, Алтай тауларында орналасқан тау жотасы. Ұзындығы шамамен 130 км, биіктігі 3500 м-ге дейін, ең биік нүктелері — Сары-Нохойыт (3502 м) және Саржемата (3499 м).
Жотасы құмтастардан, балшықты тақтатастардан, лавалардан және туфтардан тұрады. Биік тауларда қыналарлы және тасты тундралар басым, оңтүстік беткейлерде 2600 м-ден төмен - таулардың құба топырағында дала өсімдіктері бар аймақтар. Жотадан көптеген асулар(Ұлан-даба, Хак, Жүзтыт, Қарахая, Богусук, Хуник-даба, Сұр-даба, Байза, Аран-бажы, Саржемата, Дүрбет-даба және т.б.) бар. Сәйлүгімнің солтүстік-шығыс бөлігінде, Шұлышман өзенінің қайнар көзіне жақын жерде, мәңгі қармен көмкерілген Меңку-тайга шыңдары бар.
Климаты өте қатал, күрт континенталды. Аязсыз кезеңнің ұзақтығы 35-60 күн, қаңтар айының орташа температурасы -32 °C, ал ең төменгі температура -62 °C дейін төмендейді. Температура амплитудасы жылына 120 °C-қа жетеді, ал жазғы күні 30 °C-тан жоғары болуы мүмкін. Қар жамылғысының биіктігі 3-9 см, тек биік таулы жерлерде 80-100 см жетеді.
Сәйлүгім Арғұт пен Шу өзендері мен Кобдо су алабының өзендері арасында суайрық ретінде қызмет етеді.
Алтай республикасының үкіметі «Сәйлүгім» федералдық маңызы бар мемлекеттік табиғи қорықты ұйымдастыру туралы шешім қабылдады. Оның аумағы Қосағаш ауданындағы Сәйлүгім жотасында орналасқан бірнеше зоналарды қамтиды. Мұнда популяциясы саны 300-ге жуық дарадай арқарлар, ал тауешкілер — 3 мың дара, сондай-ақ қар барысы - ілбіс тұрады.
## Тағы қараңыз
* Арқанша (3511 м) — жота шыңдарының бірі.
## Дереккөздер |
Шу (алт. -Чуй-Суу-; өзеннің жоғарғы жағы Жүзтыт) — Алтай тауларындағы өзен, Қатынның оң саласы. Ұзындығы - 320 км, су жинау алабы - 11200 км².
## Ағысы
Ол Чихачев жотасының батыс беткейіндегі көл жағалауынан Оң жақ Богута деп аталатын 2931,1 м биіктіктегі атауы жоқ көлден бастау алады. Әрі қарай, 15 шақырымнан кейін Сол жақ Богута өзенімен қосылып, Богута көліне құяды және оның атын Богута деп өзгертеді, содан кейін Адай көлі арқылы ағып, оң жағында Өрістінің кіші тармағымен қосылып, Көккөл көліне құяды. Көлдің артында оң жақтағы Богутиге кішігірім саласы - Шағанкөл құяды, осыдан кейін өзен қайтадан өз атын өзгертеді, бұл жолы - Жүзтыт. Оң жақтан тағы бір саланы - Нарынкөлді қосылып, өзен батысқа бұрылып, Шу даласына құяды. Онда Жүзтыт көптеген салалармен қосылып, өзінің «соңғы» атауы - Шу атанады.
Қайнар көзінен 320 км кейін, оң жақта, шамамен 744 м биіктікте Қатын өзеніне құяды. Осылайша, Шу Об және Кар теңіз су алабына жатады.
Шу өзені Алтай Республикасының үш ауданы - Қосағаш, Ұлаған және Оңдай арқылы өтеді. Өзен бойымен федералды магистраль М-52 «Шу жолы» өтеді. Қосағаш, Қурай және басқа елді мекендер Шу өзенінде орналасқан.
## Сайыстар
Өзенде жыл сайын түрлі су туризмі сайыстары өткізіліп тұрады. 1978 жылдан бастап бүкілодақтық жарыстар өткізіліп, 1989 жылы алғашқы халықаралық «Чуя-Ралли» жарысы өтті, оған алыс және жақын шетелдердің көптеген командалары қатысты. Сайыстар Сумрачный, Буревестник, Бегемот және Слаломный шоңғалдарында бірнеше дисциплиналар (слалом, параллелді спринт, жарысу) бойынша өтеді.
«Мажой ралли» сайысы да өзенде өткізіледі. Сайыс Шу өзенінің «Мажой каскады» деп аталатын бөлігінде өтеді, оған 30-ға жуық шоңғал, оның 10-ы 6 қиын санаттарға кіреді. Бұл сайысқа өте тәжірибелі спортшылар ғана жіберіледі.
Спорттық ағызу нысанына Төменгі Шуда орналасқан Турбинный мен Турклуб Горизонт шоңғалдары кіреді.
*
*
*
*
## Пайдалану
2011 жылы жалпы қуаты 64,7 МВт болатын шағын СЭС каскадын салу жоспарланған болатын.
* Қуаты 24 МВт болатын «Шібіт» шағын СЭС. Станция Шібіт ауылынан 1-2 км жоғары орналасуы керек еді. Шібіт (Таулы Алтайға дейінгі аралық - 350 км). Биіктігі 47 м болатынтас-топырақты бөгет және өзен аңғарының сол жағалауы беткейі бойынша деривациялық арна салу жоспарланған болатын. Станция құрылысы «Русгидро» ААҚ 2011-2013 жылдарға арналған инвестициялық бағдарламасына енгізілген. Құрылыстың басталуы - 2010 жыл, аяқталуы - 2013 жыл. Инвестициялар - 2687 миллион рубл
.
## Салалары
## Су регистрі туралы мәліметтер
Ресейдің мемлекеттік су тізілімінің мәліметтері бойынша Жоғарғы Об су алабы аймағына, өзеннің су шаруашылығы бөлімі - Қатынға, өзеннің суб-бассейні - Бия мен Қатынға жатады. Өзенінің су алабы - (Жоғарғы) Обтан Ертіспен түйіскенге дейін.
## Галереясы
*
*
*
*
*
*
*
## Дереккөздер |
Арқанша — Ресей, Алтай Республикасының оңтүстігіндегі тау. Моңғолиямен шекарадан 3 км жерде Үкек үстіртінің оңтүстік-шығысында орналасқан.
## Сипаттамасы
Тау Сәйлүгім жотасында орналасқан, таудың оңтүстік беткейлерінен Қалғұты су алабынан аттас екі өзен бастау алады:
* Арқанша (Қарашад тармағы), батыс баурайы бойымен тауды айналып өтеді;
* Арқанша (Қалғұтының сол жақ тармағы), тауды шығыс жағынан айналып өтеді;
## Әдебиет
* Молчанова О. Т. Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігі — Таулы Алтай: Горно-Алтайское отделение Алтайского книжного издательства, 1979. — 395 б. — 5000 таралым. |
Қурай даласы — Алтай Республикасының оңтүстік-шығысында, Шу өзенінің орта ағысында, Қурай мен Солтүстік Шу жоталарының аралығында орналасқан тау аралық қазаншұңқыр.
## Физикалы-географиялық сипаттамалары
### Географиялық орны
Дала - теңіз деңгейінен 1500-1600 м биіктікте, көлденеңінен 20 км-ге дейін, оңтүстігінде Солтүстік Шу және солтүстігінде Қурай жоталарымен қоршалған, өте терең тауаралық қазаншұңқырдың түбі.
### Орогидрографиясы
Мұнда мұзды-тоған көлдерден келетін тасқындарымен байланысты әлемдегі алып ағыс бұлдырларының көзтартарлық алқап бедерінің бірі орналасқан. Бұл алқап Төте өзенінің оң жағалауындағы судың кері ағымдары аймағында дамыған. Бұл бұлдыр шамамен 15 мың жыл бұрын Шу мен Қурай көлдерінің апатты қашыртуы кезінде пайда болды. Алып ағыс бұлдыры - мұзды-тоған көлдердің апатты қашыртуларының маңызды басты дәлелдердің бірі. Бұл бедер дилювиалды морфолитологиялық кешеннің экзотикалық элементтерінің бірі болып табылады.
Жалпы, Курай шұңғыма бассейнінің бүкіл палеогидрологиялы морфолитологиялық жиынтық скеблендтің классикалық мысалы болып табылады. Қазаншұңқырдың өзі таулы-мұзды жиектемелерімен бірге нағыз табиғи қорық - мұздықтар саябағы болып табылады.
### Климаты
Дала күрт континенталды климат аймағында орналасқан. Жазғы аптап ыстықты ұйтқыған қарлы боран мен боран тоқтатуы мүмкін. Аязсыз кезең ұзақтығы — 55-60 күнге созылады. Жауын-шашынның жылдық мөлшері — 150-200 мм құрайды. Цельсий бойынша 10 градустан жоғары температураның қосындысы — 1100-1250 құрайды.
Ауа мен топырақ бетінің температурасының күрт қарама-қайшылығы даланың биіктік жағдайымен және бұлтсыз аспанның қатты салқындаумен түсіндіріледі.
### Өсімдік және жануар әлемі
Аңғарда Моңғолияның шөл далаларына сәйкес едәуір дәрежеде тән ерекше өсімдік жамылғысы бар. Тек Шу өзенінің алқабында өзен жағасы бойымен лавр жапырақты терек, қурай сырға тал, сарытүсті курил шайының қопалары, тікенжиделер бар. Құрғақ дөңдерде қараған ағашы өседі, өзен аңғарында бұталардың ішінде ботакөз, ақгүлді кездікқын, нүктелі тасжарған және басқа өсімдіктерді кездеседі.
Дала жануар әлемі дала күзендері, ақ қоян, түлкі, қасқыр сияқты түрлерімен ұсынылған. Өзен жағасында тырналар мен дегелектер кездеседі.
## Археология
Қурай даласы археологиялық ескерткіштерге бай. Шу аңғарында көптеген қорғандар, тасты бабалар, тастардағы жазулар және ежелгі жер суару жүйелері сақталған. Қорғандардың ортасында «қурай» атауын алған ежелгі түркі мәдениеті ерекше атап көрсетілген.
Ежелгі жер суару ескерткіштерінің қалдықтары Кіші және Үлкен Елгумен аңғарларында (Хабаровка және Көпшеген ауылдарының маңында), Ұрысол өзені аңғарында (Шашықман ауылы мен Кұрата өзені аралығында), сонымен қатар, Төте мекеніндегі Ақтуру өзенінің бойында кездеседі.
Тас мүсіндер VII—IX ғасырлармен белгіленеді және түркі дәуіріне жатады. Тарих пен археология ескерткіштерінде руникалық жазулар мен сызбалар сақталған. Шудың сол жағалауында Төте мекенінде көлемді пішіндерімен және өлшемдерімен ерекшеленетін «Кезер» тасты балбал орналасқан. Мүсін жасыл-сұр түсті граниттен ойылып, ішіне тас платформа салынған төрт бұрышты қоршаудың шығыс қабырғасының ортасына орнатылған. «Кезердің» биіктігі — 1,6 метр, ал белдеудегі қалыңдығы — 3,4 метр. Мүсін тізеге дейін жерге қазылған.
Тытыгемнің сағасынан алыс емес жерде үш үлкен тас бар, олар қалмақ аңыздары бойынша қытай ханшайымы, оның көмекші қызы және аттарының қабірі болып саналады. Аңыз бойынша, бұл ханшайым Ұрысолдан шыққан қалмақ зайсанына тұрмысқа шыққан, бірақ отбасылық кикілжіңдер оны Қытайға қашуға мәжбүр еткізді. Қурай даласында оны қарлы боран тоқтатты - қыз қосшыларымен бірге тоңып өлді. Оларды қуған зайсан мәйіттерді тауып, салтанатты түрде қабірлеріне үлкен тастар қойып, мәйіттермен бірге көмілген қазынаны ешкім ұрлай алмайтындай етіп көмді. Бірақ қытайлықтар бұл туралы естіп, тастарды жылжытып, мәйіттер мен қазыналарды Қытайға алып кетті.
## Әдебиет
* Сарычева Т. Шу жолы бойымен саяхат, 2002.
* Рудой А. Н. Алтайдың мұзды-тоған көлдерінің кейінгі плейстоцендік иокул-лаптарынан геоморфологиялық эффект және гидравлика // Геоморфология, 1995. № 4. с. 61-76.
* Рудой А. Н. Гигантская рябь течения (история исследований, диагностика и палеогеографическое значение) — Томск: ТГПУ, 2005. — 228 с. Мұрағатталған 22 қаңтардың 2018 жылы.
* Рудой А. Н., Кирьянова М. Р. Научное и рекреационное значение великих геологических памятников Алтая: к созданию Алтайского ледникового парка // Известия Русского географического общества, 2004. Вып. 5. С. 61-69. Мұрағатталған 22 мамырдың 2012 жылы.
## Сілтеме
* Қурай даласы фотосуреттерде
## Дереккөздер |
Арқанша — Алтай Республикасының Қосағаш ауданында ағатын Ресей өзені. Қарашадтың оң саласы. Арқанша деген атауды иеленген 4 өзеннің ең шығысында орналасқан..
## Сипаттамасы
Өзеннің ұзындығы 11 км, өзеннің бастаулары Арқанша тауының оңтүстік-шығыс беткейлерінде орналасқан. Өзен тауды шығыстан айналып солтүстікке ағады және сол жағалау бойымен, сағасынан 35 км қашықтықтағы Қалғұтыға құяды.
## Әдебиет
* Молчанова О. Т. Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігі — Таулы Алтай: Горно-Алтайское отделение Алтайского книжного издательства, 1979. — 395 б. — 5000 таралым. |
Жазатор — Ресейдегі өзен. Алтай Республикасы, Алтай өлкесі жер аумақтарынан ағып өтеді. Өзен сағасы Арғұт өзенінің оң жағалауынан 106 км қашықтықта орналасқан. Өзен ұзындығы 102 км-ді құрайды.
## Су реестрінің мәліметтері
Ресей мемлекеттік су тізілімінің мәліметі бойынша Жоғарғы Обь су алабы өңіріне жатады, өзеннің сушаруашылық бөлігі — Катунь. Өзен саласы — Бия және Катунь, өзен алабы — Ертіске қосылу құйылысына дейінгі (Жоғарғы) Обь.
Ресей су ресурстары федералды агенттігі дайындаған РФ территориясын сушаруашылығы бойынша аудандастыру жөніндегі геоақпараттық жүйе мәліметтері бойынша:
* Мемлекеттік су реестріндегі су объектісінің коды — 13010100312115100004448
* Гидрологиялық тұрғыдан зерттелу (ГЗ) коды — 115100444
* Су алабының коды — 13.01.01.003
* ГЗ томының нөмірі — 15
* ГЗ бойынша шығарылуы — 1
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Ресей Федерациясы Табиғи ресурстар және экология министрлігі Мұрағатталған 26 мамырдың 2015 жылы. |
Берлин Кенжетайұлы Иришев (9 мамыр 1945, Жітіқара, Қостанай облысы, Қазақ КСР) — экономист әрі дипломат, экономика ғылымдарының докторы.
## Өмірбаяны
Алматы халық шаруашылығы институтын және Мәскеу қаржы институтының күндізгі аспирантурасын, РФ Президентіне тиесілі Мемлекеттік қызмет академиясының, Дипломатиялық және стратегиялық зерттеулер орталығының докторантурасы (Париж) бітірген.
1973 жылдан бастап Алматы халық шаруашылығы институтында сабақ береді. 1990-1992 жж. Қазақстанның Сыртқы экономикалық байланыстар банкінің (Қазсыртэкономбанкі) басқарма төрағасы. 1992-1994 жж. «Alem Bank Kazakhstan» басқарма төрағасы. 1994-1995 жж. Қазақстанның Мемлекеттік экспорттық-импорттық банкінің (Эксимбанкі) басқарма төрағасы. 1995-1996 жылдары Қазақстан Республикасы Президентінің экономика кеңесшісі. 1997 ж. - «Экономиканы қайта құрылымдау мен шетелдік капиталды пайдаланудың инвестициялық стратегиясы» докторлық диссертациясы (Мәскеу, 1997 ж.). 1996-2002 жылдары Франциядағы Қазақстан Елшілігінің Министр-кеңесшісі Төтенше және Өкілетті Елші дәрежесінде. 1996 жылдан бастап Францияда тұрады. 2005 жылдан - «Parlink Consulting» компаниясының басқарушы серіктесі (Париж).
## Кітаптары
* Иришев Б.К. Капиталистік экономиканы реттеудің ақша-несиелік әдістері. Алматы, 1985.
* Иришев Б. К., Гнатов В. А., Коржов А. И. және басқалар. Инвестициялық үдерісті жеделдетудің қаржылық-несиелік механизмі. Алма-Ата, 1988.
* Иришев Б. К. Капиталистік елдердің ақшалай-несиелік жүйесіндегі жаңа құбылыстар. 1989.
* Иришев Б. К. Ақшалай-несие саясаты: түсінігі және механизмі. Алма-Ата, 1990.
* Иришев Б. Экономикалық қайта құру және шетелдік капиталды пайдалану. Мәскеу, 1997.
* Иришев Б. Франция: ХХІ ғасырға қадам басу. Алматы, 2002. («Ұлы Жібек жолы бойында» атты 2-Халықаралық жәрмеңкедегі «Білім және ғылыми әдебиет» номинациясы бойынша жеңімпаз кітап).
* Иришев Б. Еуропаға апарар жол. Еуродақ: интеграциялық модел тәжірибесі (эволюция, құндылықтар, мәселелер). Алматы, 2009 (Ресей ғылым академиясының академигі, Ресей ғылым академиясының Еуропа институтының директоры Н. Шмелевтің «Вопросы Экономики» журналындағы рецензия - 2010 ж. қазан).
* Иришев Б. Еуро дағдарысы және жаһандық тәуекелдер. Мәскеу: Бүкіл әлем, 2014.
## Отбасы және жеке өмірі
Бірінші әйелі — Алма. Ұлдары — Азамат (1967 ж. туғ.) пен Алмаз (1976 ж. туғ.)
Иришев, Алмаз Берлинұлы (1976 жылы 17 шілдеде Алматыда туған, ажырасқан, балалары Данияр мен Әмір). - Sky Bridge Group консалтингтік компаниясының президенті.
Иришев, Азамат Берлинұлы (1967 жылы 7 шілде туған) - «Sky Bridge Capital» басқарма төрағасы (Әйелі - Мадина Жаңабекқызы Биешова. Балалары - Диас, Ілияс, Ажар, Диана).
Екінші әйелі — Элеонора. Балалары — Алан (1995 ж. туғ.) мен Алина (2000 ж. туғ.), Париждегі жеке католиктік мектепте оқиды.
Ол гольф, тау шаңғысы және велосипед тебуді ұнатады. Мушкетерлер ассоциациясының мүшесі және Франциядағы қазақстандықтар қауымдастығының президенті.
## Дереккөздер |
Ақалаха — Алтай Республикасының Қосағаш ауданындағы Ресей өзені,. Ұзындығы — 126 км. Жазатор өзенімен түйіскен жерде Арғұт өзенін құрайды. Бұл Үкек үстіртіндегі барлық өзендер үшін су жиналатын аймақ. Оңтүстік Алтай жотасының солтүстік беткейінде Қанас асуынан батысқа қарай Қанас мұздығынан бастау алады. Қайнаркөздің биіктігі теңіз деңгейінен — 2370 м. Сағасының биіктігі теңіз деңгейінен — 1531,4 м. Үкек үстіртіндегі өзен аңғарында Пазырық мәдениетінің 1-Ақалаха қорғаны бар.
## Су алабы
* Акалаха
→ Байжігіт← ҚараалахаАлаха көлі← Ақбұлақ← Талдыбұлақ← Жандыкөл→ Қарабұлақ→ Ақкөл← ҚалжынҚалжынкөл көліҚалжынкөлбас көлі→ Қалғұты← МұздыбұлақМұздыбұлақ көлі← Қарашад→ Гусиное көлінен ағындыГусиное көліАрқанша→ Арқанша← Арқанша→ Арқанша← Арқанша← ҚарабұлақҮкек көліҚарабұлақ→ Бетсуқанас← Қанас көлінен ағындыозеро Қанас← Үкек→ Белое көлінен ағындыБелое көлі
Алаха көлі← Ақбұлақ
Қалжынкөл көліҚалжынкөлбас көлі
Қалжынкөлбас көлі
← МұздыбұлақМұздыбұлақ көлі← Қарашад→ Гусиное көлінен ағындыГусиное көліАрқанша→ Арқанша← Арқанша→ Арқанша← Арқанша
Мұздыбұлақ көлі
→ Гусиное көлінен ағындыГусиное көліАрқанша→ Арқанша
Гусиное көліАрқанша→ Арқанша
Арқанша→ Арқанша
→ Арқанша
Үкек көліҚарабұлақ
Қарабұлақ
← Қанас көлінен ағындыозеро Қанас
озеро Қанас
→ Белое көлінен ағындыБелое көлі
Белое көлі
## Дереккөздер |
Сүндет Мұратбекұлы Сейітов (3 қазан 1998 жыл, Ташкент облысы, Шыназ ауданы, Өзбекстан Республикасы) — қазақстандық ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі.
## Өмірбаяны
* 2005 жылы Шыназ ауданында Амангелді Иманов атындағы орта мектептің табалдырығын аттайды.
* 2007 жылы Шымкент қаласына қоныс аударған. Сол жылдан бері Шымкент қаласының тұрғыны.
* 2007-2008 жылдары Келес ауданы С. Саттаров ауылындағы Ы. Алтынсарин атындағы жалпы орта мектебінде оқыды.
* 2008-2010 жылдары Шымкент қаласындағы №83 жалпы орта мектебінде оқиды. 2011-2014 жылдар аралығында Батырбек Өтеп атындағы дарынды балаларға арналған облыстық "Өнер" мектеп-интернатында оқып, сол мектептің түлегі болды.
* 2014-2017 жылдар аралығында М. Сапарбаев атындағы "Парасат" колледжінде білім алған.
* 2017-2022 жылдар аралығында Орталық Азия инновациялық университетінің түлегі. Педагогика факультеті "Филология" кафедрасы.
* 2012 жылы Ұлыбританияның Лондон қаласына оқуға шақырту алады, түрлі себептерге байланысты оқудан бас тартады.
* 2018 жылы республикалық жазба ақындар мүшәйрасының жеңімпазы болып, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың грантын жеңіп алды. Қазіргі таңда Шымкент қаласы әкімдігінде қызмет етеді.
## Шығармашылығы
* «Тәубе» жыр жинағы: 2017 жыл, Алматы;
* "Ұмытпас" жыр жинағы. 2022 жыл, Мазмұндама баспасы, Алматы.
Орта ғасырдағы Бұхара хандығы билеушісі Мұхаммед Шайбани ханның ғазалдары мен Хофиз Хоразми, Мухаммад Солих ақындардың диуандарын шағатай тілінен аударған.
Ақынның шығармашылығы жайлы Есенғали Раушанов, Исраил Сапарбай, Мархабат Байғұт, Аманхан Әлімұлы, Тыныштықбек Әбдікәкімұлы, Бақытжан Алдияр, Әлібек Шегебай, Қалқаман Сарин, Зылиха Жантасова, Абылай Есімбай сынды көрнекті ақын-жазушылар пікір білдірген.
## Еңбек жолы
* 2015-2016 жыл — Республикалық «Ел бірлігі» газеті – тілші;
* 2016 жылдан бері «Шам» әдеби шығармашылық орталығының төрағасы;
* 2017-2018 жыл — Республикалық «Қазығұрт» әдеби журналы – тілші;
* 2018 жыл — Қалалық Отбасы, балалар және жастар істері басқармасы «Жастар ресурстық орталығы» - қызметкер;
* 2019 жыл — Шымкент қаласының жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау басқармасының баспасөз хатшысы.
## Марапаттары
* Халықаралық Мұхтар Әуезов атындағы «Құрмет» грамотасының иегері (Мәскеу қаласы, 2013 жыл)
* Шымкент қаласы әкімінің «Үздік жыл ақыны» премиясының 2 дүркін иегері (Шымкент, 2013-2018 жыл)
* Республикалық Мұқағали Мақатаев атындағы жыр мүшәйрасының 4 дүркін лауреаты (2012, 2013, 2014, 2016 жылдары, Алматы)
* Республикалық «Күз мереке» әдеби байқауының 2 дүркін лауреаты (2012-2013 жылдары, Алматы)
* Республикалық «Жұлдызға жол» байқауының жүлдегері (2013 жыл, Шымкент)
* Республикалық Жамбыл Жабаев атындағы жыр мүшәйрасының жүлдегері (2016 жыл, Шымкент)
* Республикалық «Шырайлым – Шұбайқызыл» жыр мүшәйрасының жеңімпазы (2018 жыл, Түркістан облысы)
* Облыстық Әбілда Аймақ атындағы жыр мүшәйрасының 2 орын жүлдегері (2016 жыл, Шымкент)
* ТҮРІКСОЙ, Халықаралық «Түркістан – ер түріктің бесігі» жыр мүшәйрасының жүлдегері (2017 жыл, Түркістан).
* Түркия Республикасы Халықаралық ТҮРІКСОЙ ұйымының «Алғыс хатымен» марапатталды (2017 жыл, Түркістан)
* Республикалық “Мен жастарға сенемін” жыр мүшәйрасының бас жүлдегері
* Ақпарат және қоғамдық даму министрінің алғыс хатымен марапатталған (2018 жыл, Астана қаласы )
## Сілтемелер
* https://adebiportal.kz/kz/news/view/3128
* https://abai.kz/post/91618
* Профилі |
Сүндет Мұратбекұлы Сейітов (3 қазан 1998 жыл, Ташкент облысы, Шыназ ауданы, Өзбекстан Республикасы) — қазақстандық ақын. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі.
## Өмірбаяны
* 2005 жылы Шыназ ауданында Амангелді Иманов атындағы орта мектептің табалдырығын аттайды.
* 2007 жылы Шымкент қаласына қоныс аударған. Сол жылдан бері Шымкент қаласының тұрғыны.
* 2007-2008 жылдары Келес ауданы С. Саттаров ауылындағы Ы. Алтынсарин атындағы жалпы орта мектебінде оқыды.
* 2008-2010 жылдары Шымкент қаласындағы №83 жалпы орта мектебінде оқиды. 2011-2014 жылдар аралығында Батырбек Өтеп атындағы дарынды балаларға арналған облыстық "Өнер" мектеп-интернатында оқып, сол мектептің түлегі болды.
* 2014-2017 жылдар аралығында М. Сапарбаев атындағы "Парасат" колледжінде білім алған.
* 2017-2022 жылдар аралығында Орталық Азия инновациялық университетінің түлегі. Педагогика факультеті "Филология" кафедрасы.
* 2012 жылы Ұлыбританияның Лондон қаласына оқуға шақырту алады, түрлі себептерге байланысты оқудан бас тартады.
* 2018 жылы республикалық жазба ақындар мүшәйрасының жеңімпазы болып, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың грантын жеңіп алды. Қазіргі таңда Шымкент қаласы әкімдігінде қызмет етеді.
## Шығармашылығы
* «Тәубе» жыр жинағы: 2017 жыл, Алматы;
* "Ұмытпас" жыр жинағы. 2022 жыл, Мазмұндама баспасы, Алматы.
Орта ғасырдағы Бұхара хандығы билеушісі Мұхаммед Шайбани ханның ғазалдары мен Хофиз Хоразми, Мухаммад Солих ақындардың диуандарын шағатай тілінен аударған.
Ақынның шығармашылығы жайлы Есенғали Раушанов, Исраил Сапарбай, Мархабат Байғұт, Аманхан Әлімұлы, Тыныштықбек Әбдікәкімұлы, Бақытжан Алдияр, Әлібек Шегебай, Қалқаман Сарин, Зылиха Жантасова, Абылай Есімбай сынды көрнекті ақын-жазушылар пікір білдірген.
## Еңбек жолы
* 2015-2016 жыл — Республикалық «Ел бірлігі» газеті – тілші;
* 2016 жылдан бері «Шам» әдеби шығармашылық орталығының төрағасы;
* 2017-2018 жыл — Республикалық «Қазығұрт» әдеби журналы – тілші;
* 2018 жыл — Қалалық Отбасы, балалар және жастар істері басқармасы «Жастар ресурстық орталығы» - қызметкер;
* 2019 жыл — Шымкент қаласының жұмыспен қамту және әлеуметтік қорғау басқармасының баспасөз хатшысы.
## Марапаттары
* Халықаралық Мұхтар Әуезов атындағы «Құрмет» грамотасының иегері (Мәскеу қаласы, 2013 жыл)
* Шымкент қаласы әкімінің «Үздік жыл ақыны» премиясының 2 дүркін иегері (Шымкент, 2013-2018 жыл)
* Республикалық Мұқағали Мақатаев атындағы жыр мүшәйрасының 4 дүркін лауреаты (2012, 2013, 2014, 2016 жылдары, Алматы)
* Республикалық «Күз мереке» әдеби байқауының 2 дүркін лауреаты (2012-2013 жылдары, Алматы)
* Республикалық «Жұлдызға жол» байқауының жүлдегері (2013 жыл, Шымкент)
* Республикалық Жамбыл Жабаев атындағы жыр мүшәйрасының жүлдегері (2016 жыл, Шымкент)
* Республикалық «Шырайлым – Шұбайқызыл» жыр мүшәйрасының жеңімпазы (2018 жыл, Түркістан облысы)
* Облыстық Әбілда Аймақ атындағы жыр мүшәйрасының 2 орын жүлдегері (2016 жыл, Шымкент)
* ТҮРІКСОЙ, Халықаралық «Түркістан – ер түріктің бесігі» жыр мүшәйрасының жүлдегері (2017 жыл, Түркістан).
* Түркия Республикасы Халықаралық ТҮРІКСОЙ ұйымының «Алғыс хатымен» марапатталды (2017 жыл, Түркістан)
* Республикалық “Мен жастарға сенемін” жыр мүшәйрасының бас жүлдегері
* Ақпарат және қоғамдық даму министрінің алғыс хатымен марапатталған (2018 жыл, Астана қаласы )
## Сілтемелер
* https://adebiportal.kz/kz/news/view/3128
* https://abai.kz/post/91618
* Профилі |
Білге Құтылық, Елтеріс (шамамен 650 — 691) — Екінші Шығыс Түрік қағанатының алғашқы қағаны. Өз есімі —Құтылық, Елтеріс Білге — лауазымы. 682 — 687 ж. шығыс түркілер Қытайға қарсы азаттық күрестің нәтижесінде өз мемлекеттерін қайта құрады. Күлтегін жазбасы бойынша, Білге Құтылық “Тудун” лауазымында қытайларға, оғыздарға, хуригандарға, қырғыздарға, хятандар мен татабилерге қарсы 47 жорық жасап, ірі-ірі 20 шайқаста түркілер қолын бастап жеңіске жеткен. Білге Құтылықтың әкесі де Ашина тайпасын бастап жорыққа қатысқан. Білге Құтылық 687 ж. Орхон өз. бойында қаған болып сайланып, “Елтеріс Білге қаған” (“Елінің басын қосқан білгір данышпан”) деген лауазымға ие болады. Білге Құтылық ел ордасын ежелгі Өтүкенге (Отгон тэнгэр) тігеді. Білге Құтылық тұсында Шығыс Түркі қағанаты территориясы Алтайдан Шығыс Моңғол құмына (Инь Шань жотасы) дейін созылды. Білге Құтылық қайтыс болған соң, таққа інісі Қапаған (693 — 716) отырды. Білге қаған ескерткішінде түркі халқын біріктіріп, іргелі ел еткен Білге Құтылық жайында құнды деректер берілген.
## Дереккөздер
“Қазақ Энциклопедиясы”, 5-том |
Айдын Жұмаділұлы Рақымбаев (1972 жылы 20 қыркүйекте Шығыс Қазақстан облысы, Самар (қазіргі Көкпекті) ауданы, Казнаковка (қазіргі Құлынжон) ауылында дүниеге келген) — қазақстандық кәсіпкер, филантроп. BI Group холдингінің акционері және директорлар кеңесінің төрағасы. YPO Kazakhstan президенті.
2020 жылы ол Қазақстанның ең бай 50 бизнесменінің тізімінде 11-ші орынға ие болды (жеке байлығы 514 миллион долларға бағаланады), Қазақстанның ең ықпалды бизнесмендерінің тізімінде 5-ші орын алды.
## Өмірбаяны
1972 жылы 20 қыркүйекте Шығыс Қазақстан облысы Самар ауданында туған. Қазақ. Әкесі — Рақымбаев Жұмаділ Сағидоллаұлы. Анасы — Рақымбаева Күләра Омарқызы. Целиноград инженерлік құрылыс институтын (1997) «Автокөлік және автокөліктік шаруашылық» мамандығы бойынша; Л.Н. Гумилев атындағы Еуразиялық ұлттық университетін (2002) «Құқықтану» мамандығы бойынша; Халықаралық бизнес академиясын (2007) іскер әкімшілдік магистры мамандығы бойынша бітірген. Орыс, қазақжәне ағылшын тілдерін біледі. 1995 жылдан — «АзТЭК» ЖШС директоры (Астана қаласы). 2003 жылдан — «Билд Инвестментс Групп» ЖШС директоры (Астана қаласы). 2005 жылдан бері — Астана қаласы «Билд Инвестментс Групп» АҚ Директорлар кеңесінің төрағасы. Қазақстандық Құрылыс салушылар кеңесі ассоциациясының төрағасы, «Атамекен» одағы» Қазақстан ұлттық экономикалық палатасы басқармасының мүшесі, ҚР Президенті жанындағы Кәсіпкерлер кеңесінің мүшесі, «Париж-Дакар» қазақ құрамасының мүшесі (2008). «Қамқор» бірлескен қайырымдылық қорының тәлімгері (2004 жылдан), мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған «Жұлдызай» жыл сайынғы шығармашылық конкурсының ұйымдастырушысы. «Нұр Отан» ХДП бірінші орынбасарының штаттан тыс кеңесшісі (2007 жылдан). «Құрмет» орденімен; «Қазақстан Конституциясына 10 жыл» (2005), «Астананың 10 жылдығы» (2008) медальдарымен; ҚР Президентінің құрмет дипломымен марапатталған. ҚР автомобиль кросы чемпионаты кезеңінің қола лауреаты; қысқы трек автомобиль жарысы бойынша ҚР Ашық кубогының жеңімпазы (2008).
Діни көзқарасы — діндар.
Саяси қайраткер ретіндегі идеалы — Б. Клинтон.
Қазақстанның болашағы туралы болжамы — «Орта Азиядағы ең өркендеген демократиялы мемлекет».
Хоббиі — кітап оқу, отбасылық туризм; экстрим.
Сүйіп оқитын әдебиеті — Э. Хемингуэй, Г.Г. Маркес, У. Фолкнер.
Үйленген. Жұбайы — Рақымбаева Анар Амангелдіқызы, «Бесінші элемент» интеллектуалды мектептің жетекшісі. Ұлдары — Рақымбаев Әлихан, Рақымбаев Арыстан; қызы — Рақымбаева Аружан.
## Дереккөздер |
Шыңғыстай – Алтай Республикасының (Ресей) Қосағаш ауданында және Шығыс Қазақстан облысының Катонқарағай ауданындағы (Қазақстан) Алтай өзені. Бұқтырманың оң саласы (Ертіс су алабы).
## Сипаттамасы
Өзеннің ұзындығы 34 км. Ресей жерінде Алаха көлінің оңтүстігіндегі Молибдек тауында бастау алады. Жоғарғы жартысында өзен таулар арасында оңтүстік-шығысқа, төменгі жағында - оңтүстік-батысқа қарай ағады. Өзен сағасы Қазақстанда орналасқан, онда өзен тармақтарға бөлініп, Бұқтырмаға құятын сағасынан 309 км қашықтықта (Аршаты кентінен шығысқа қарай 32 км) оң жағалау бойына құяды.
Негізгі салалары: Алғыжақбұлақ (оң жақ, ұзындығы 18 км, ШҚО), Қаратөсбұлақ және Мұқыртайбұлақ (сол жақ, РФ).
Су алабында көптеген таулы көлдер, соның ішінде орта ағысында Қызылтас және Алғыжақбұлақта ірі Шаңғы (Бұқтырма) көлі бар. Кейбір карталарда Алаха көлінен Шыңғыстайға құятын арна көрсетілген (көлден ағатын ағынның көп бөлігі Қатын су алабына енеді). Алаптың ең биік нүктесі — Укек үстіртіндегі Текекүнген тауы (3096 м).
Саға бөлігінде бұрынғы Шыңғыстай елді мекен (қазіргі шекара бекеті), оның жанында өзен арқылы өтетін көпір бар. Бұрын өзеннің жоғарғы ағысында молибден кеніштері жанында Шыңғыстай ауылы болған.
Су алабының ресейлік бөлігі «Үкек үстірті тыныштық аймағының» табиғи паркінің шекарасында орналасқан, ол Ресей Алтайының басқа аумақтарымен бірге «Алтайдың Алтын тауларының» нысаны ретінде ЮНЕСКО Дүниежүзілік мәдени және Табиғи мұра нысандары тізіміне кіреді.
## Дереккөздер |
Боралдай (1176 — 1262) — қият руынан шыққан мыңқол империясының қолбасшысы, Батудың түменбасыларының бірі. Сүбедей баһадүрдің досы әрі жақтастарының бірі. 1236-1242 жылдардағы мыңқолдардың батысқа жорығын басқарушылардың бірі, кейіннен Алтын Орданың батыс бөлігіне иелік еткен.
## Өмірбаяны
Боралдай 1236 жылы Еділ Бұлғариясына, 1237/1238 жылы Солтүстік-Шығыс Руське қарсы жорыққа қатысқан. Рязан, Владимирді алып, Коломнодағы шайқастан кейін мыңқол әскерлері екіге бөлінеді. Боралдай екінші дәрежелі күшпен солтүстікті бетке алып, Ростов, Ярославль, Углич, Галич-Мерский және Вологда қалаларын ойрандады. Тұтқиылдан жасалған шабуылдың нәтижесінде Боралдай әскерлері Сити өзені бойында орыс әскерлерін талқандап, ұлы кнәзді өлтірді. 1240 жылы Боралдай Киівті алуға қатысты. Боралдайдың кейінгі батыс жорықтарына қатысқаны жайлы деректер жоқ. 1241 жылы Батуға Польшаны және Галицк-Волынь кнәздіктерін жаулап алуға көмектесті. 1251 жылы Мыңқол империясындағы тақ таласы кезінде Бату 100 мыңдық әскерді Боралдайға беріп Мөңкеге Шағатай хан ұрпақтарына қарсы көмек ретінде Отырарға аттандырады.
## Дереккөздер |
Арқанша — Алтай Республикасының Қосағаш ауданында ағатын Ресей өзені. Қарашадтың оң саласы. Арқанша деп аталатын және Үкек үстіртінде ағып жатқан 4 өзеннің бірі.
## Сипаттамасы
Өзеннің ұзындығы 21 км, өзеннің бастаулары Арқанша тауының оңтүстік-батысында Сәйлүгім жотасының мұздығында орналасқан. Солтүстік-батысқа қарай ағады, төменгі ағысында арна екі тармаққа бөлінеді: оң саласы Қалғұты өзеніне құяды, сол саласы басқа Арқанша өзенімен қосылып, содан кейін Гусиное көлі арқылы Қарашад өзеніне ағады.
## Әдебиет
* Молчанова О. Т. Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігі — Таулы Алтай: Горно-Алтайское отделение Алтайского книжного издательства, 1979. — 395 б. — 5000 таралым. |
Байе-Маулт футбол клубы — Гваделупа чемпионаттарында ойнайтын футбол клубы. 1988 жылы Гваделупа кубогының иегері.
## Сілтемелер
* http://usbm-footeo.footeo.com/index.php?module=footeo_kernel Мұрағатталған 25 наурыздың 2016 жылы. |
Арғұт — Алтайдың орталық бөлігіндегі өзен, Қатынның оң саласы, ең ірілердің бірі.
## Гидрографиясы
Ұзындығы 106 км (Ақалаха өзенінсіз, онымен бірге - 232 км), су жинау алабы - 9550 км². Арғұт Жазатор мен Ақалаханың түйіскен жерінен басталады. Белашу ауылы Жазатордың оң жағалауындағы түйіскен жерде орналасқан. Ағымның бағыты көбінесе оңтүстік-батысқа бағытталған. Сағасынан 390 км қашықтықта Қатынға құяды. Қатын мен Шу жоталарында мұздықтардың көптігі су режимінің сипатын анықтайды: ағынның 40%-ы мұздықтар және тұрақты қарлар, 34%-ы маусымдық қарлар, 17%-ы жаңбырлар, 9%-ы жер асты суларымен қамтамасыз етіледі. Қарашада қатып, сәуірде ашылады. Өзеннің орташа еңістігі 10 м/км, сағадан жылдық орташа шығыны 112 м³/с құрайды.
Бастаудың биіктігі теңіз деңгейінен — 1531,4 м. Сағасының биіктігі теңіз деңгейінен — 765 м биіктікте.
## Салалары
## Әдебиет
* Г. М. Егоров КСРО-ның туристік аймақтары. Алтай өлкесі — Мәскеу: Профиздат, 1987.
* Киняев В. В., Мазуров В. В., Паршиков М. И. Алтай және Саян су бағыттары — Тула, 1994.
## Ссылки
* Арғұт бағыты (Жазатор а. (Таңғыт өзенінің бастауы) — Жазатор ө. — Арғұт ө. — Қатын ө. — Иня а. (н. — VI к. с.) (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 12 сәуір 2020. |
Шу Алпісі — Орталық Алтайдағы тау жүйесі. Солтүстік Шу және Оңтүстік Шу жоталарының екі үлкен бөлігінен тұрады. Жоталарды көлденең тау тізбегі байланыстырады. Тау жүйесінің биіктігі 4173 м-ге дейін (Маашейбаш) жетеді. Орташа биіктігі 3-тен 4 мың метрге дейін жетеді. Тау баурайында 10-ға жуық ірі мұздық бар.
Туристер арасында қысқартулар кең таралған: СШЖ - Солтүстік Шу жотасы және ОШЖ - Оңтүстік Шу жотасы. СШЖ-ге туристер көп барады, бұл саяхат орнына дейін және әр түрлі санаттағы қиындықтардың көптігіне байланысты.
## Әдебиет
* Воейков А. И. Бийск // Брокгауз бен Ефрон энциклопедиялық сөздігі — СПб, 1890—1907. |
Алаха — Ресей, Алтай Республикасындағы биік таулы көл. Қазақстанмен шекарадан шығысқа қарай 3 км жерде орналасқан. Ауданы — 2,2 км². Су жинау алабы — 52,3 км² құрайды. Теңіз деңгейінен биіктігі — 2054 м. Ол солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай созылған пішінге ие. Біріктірілген екі көлден тұрады. Ірі саласы солтүстіктен ағады. Екіншісі солтүстік-батыстан ағады. Көлден бір өзен шығады — Қараалаха (Ақалаха өзенінің сол жақ тармағы). Көлден бір шақырым жерде Шыңғыстай ауылы орналасқан. Алпілік шалғындары жағалау бойында орналасқан. Сирек қылқан жапырақты ормандар өседі. Мемлекеттік су тізіліміндегі коды — 13010100311115100000267.
## Дереккөздер |
BI Group – Қазақстанның ең ірі инвестициялық-құрылыс холдингісі болып есептелетін компания, оның құрамына BI Development, BI Development Almaty, BI Construction & Engineering, BI Infra Construction, Nova City Development, BI Рroperty және BI Clients атты 7 компания кіреді. Сонымен қатар холдингіге корпоративтік университет пен «BI-Жұлдызай» қайырымдылық қоры да кіреді.
ENR Top 250 Global Contractors әлемдегі ең ірі құрылыс компаниялары рейтингісінде 198-орын алады. Forbes Kazakhstan-ның «Қазақстан Республикасының 50 ірі жеке компаниясы - 2019» рейтингісінде BI Group 2018 жылдың қорытындысы бойынша жылдық кірісі 365 миллиард теңгені құрайтын компания ретінде бесінші орынды иеленді.
Штаб-пәтері Астана қаласында.
BI Group-тың 2019 жылы Қазақстандағы жетекші бас мердігер ретінде тапсырыстарына 48% әлеуметтік нысандар, 18% жолдар мен көпірлер, 10% теңіз және мұнай-газ құрылысы саласындағы келісімшарттар, 9% инфрақұрылымдық жобалар, 5% теміржол құрылысын салу келісімшарттары кірді.
## Тарихы
* 1998 жыл – BI Group құрылыс бизнесінің негізін қалаушы «АБК-Құрылыс» компаниясы құрылды;
* 2001 жыл – BI Group құрылды;
* 2003 жыл – алғашқы үш тұрғын үйдің құрылысы аяқталды. Компанияда 1000-нан астам адам жұмыс істейді. «BI-Жұлдызай» ерекше қажеттіліктері бар балаларды әлеуметтендіру үшін корпоративтік қайырымдылық қоры құрылды;
* 2004 жыл – компания өзінің құрылыс материалдарын өндіруге инвестиция салды. Кәсіпорын негізінде бес камералы профильді пластикалық терезелер шығаратын «АБК-Пласт» және бетон өндіретін «АБК-Бетон» құрылды;
* 2005 жыл – өндірістік қуаттылығы артты: BI Group 17 нысанда жобалау-құрылыс жұмыстарын жүргізді. Коммерциялық жылжымайтын мүлік құрылысын бастады;
* 2007 жыл – 20-дан астам тұрғын үй кешені салынды. BI Group компаниясының Астанадағы жылжымайтын мүліктің алғашқы нарығындағы үлесі 18%-ды құрады. «BI Group» АҚ холдинг болып қайта құрылды, оның құрамында құрылыс, өндірістік-өнеркәсіптік, инвестициялық және даму бөлімдері бар;
* 2009 жыл – компания Самұрық-Қазына қорынан тұрғын үй кешендерін тапсыру үшін несие алды;
* 2010 жыл – «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» халықаралық көлік дәлізінің құрылысына қатысты. «Астана - Бурабай» алғашқы қазақстандық автобанды салды;
* 2011 жыл – «Париж кварталы», «Милан кварталы», «Британдық квартал» клуб типіндегі үйлер салу жобаларын қамтитын премиум-класты тұрғын үйлердің құрылысы басталды. Астанадағы ТМД елдері үшін «Тұлпар-Тальго» жүрдек вагондар шығаратын инновациялық зауыттың құрылысы аяқталды. Тұрғын үй құрылысының жаңа сегменттері игерілді.
* 2012 жыл – Мәскеу мен Алматыда өкілдіктері ашылды. Транскаспий дәлізі – Бейнеу-Шалқар және Арқалық-Шұбаркөл теміржол желілері құрылысы басталды. BI Group корпоративтік университеті құрылды. «Жетіген-Қорғас» трансұлттық автомобиль жолының торабы - Алтынкөл стансасының құрылысы бойынша жұмыстар аяқталды;
* 2013 жыл – BI Group - ақша айналымы 1,2 миллиард доллар болатын Қазақстандағы ең ірі құрылыс компаниясы. Компания Astana EXPО-2017 көрмесіне дайындық аясында LEED жүйелерінің біріне сәйкес сертификатталған «Жасыл квартал» инновациялық жобасын салушы болып бекітілді.
* 2014 жыл – BI Group - Қазақстандағы ENR Top-250 Global Contractors ең ірі құрылыс салушылардың әлемдік рейтингісіне ұсынылған бірінші және жалғыз компания, 189-орын;
* 2015 жыл – 1,4 млрд. долларлық айналымымен компания ENR Top-250 Global Contractors құрылыс салушыларының әлемдік рейтингісінде 25-орынға көтерілді – 164-орын. Компанияның Астанадағы алғашқы жылжымайтын мүлік нарығындағы үлесі 52%-ға, Қазақстан Республикасының автожол құрылысындағы үлесі - 20%-ға жетті.
* 2016 жыл – мұнай-газ құрылысы нарығына шықты. BI Group құрамында қазірдің өзінде Қазақстан мен ТМД елдерінде 3 компания, 16 бөлімше, 85-тен астам жоба жүзеге асырылып жатыр. Компания Қазақстан тарихында тұңғыш рет жылына 1 миллион шаршы метр құрылыс салды. Компания Қазақстандағы Ертіс өзені арқылы өтетін ең ұзын көпірдің жобасын жүзеге асырды.
Компанияның BI Construction & Engineering компаниясының мамандары мен күші тартылған Теңіз мұнай кенішін кеңейту бойынша ауқымды жобаларының бірі - Теңізшевройл. Соның ішінде теңізден зауыттың құрылыс алаңына модульдерді жеткізетін ұңғыма суы кіреді.
Сәуір айында BI Group-тың қарапайым тұрғындар үшін қолжетімді тұрғын үй салуға мамандандырылған Nova City компаниясы құрылды. Компанияның алғашқы жобасы – «NOVA Citу» тұрғын үй кешені. Оны «Нұрлы жол» инфрақұрылымды дамытудың мемлекеттік бағдарламасы аясында «Самұрық-Қазына» жылжымайтын мүлік қоры» АҚ мақұлдады, сонымен қатар ТҮҚЖБ қолдады.
Маусым айында жаңа МЖК-Ресей бөлімшесі құрылды, оның көмегімен компания жақында шетел нарығына шығады.
* 2017 жыл – EPC халықаралық бизнеспен ынтымақтастық, серіктестік орнатылды. Алматыдағы тұрғын үй нарығының көшбасшысы. Компанияның бүкіл тарихында 4 миллион шаршы метр құрылыс салынды. Корпоративтік университет негізінде BI University құрылды. BI Group құрамына 4 компания, 19 бөлімше кіреді. Топтың портфелінде Қазақстан мен ТМД-дағы 115 жоба бар. Корпоративтік-әлеуметтік жауапкершілікке салынған инвестиция - 10 миллион доллар.
Сол кезеңде BI Infra Construction Байкал-Амур (БАМ) және Транссібір магистралі (TСM) сияқты теміржол артерияларының 12 жобасы бойынша құрылыс жұмыстарын жүргізген «Р-Восток» компаниясының ортақ иесі болды.
Тамыз айында BI Group холдингісі 8 айда салынған «Астана ЭКСПО-2017» көрме кешені аумағындағы бесжұлдызды Hilton қонақүйін пайдалануға берді. Оның ресми ашылу салтанатына Нұрсұлтан Назарбаев қатысты.
* 2018 жыл – BI Group Астана мен Алматыдағы тұрғын үй нарығында көшбасшы болды. Бір жылдың ішінде 7 мың пәтер салынды. Компанияның бүкіл тарихында 5 миллион шаршы метр тұрғын үй, өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылым нысандары салынды.
Қаңтар айында холдинг Грузиядағы алғашқы халықаралық жобасы - палеолит дәуірінен тарихи үңгірлерге апаратын жолды аяқтады. Имеретидегі Орпири - Цуцвати - Мгвиме тау жолының жалпы ұзындығы 10 шақырымды құрады.
Компания Қазақстан астанасының 20 жылдығына орай Есіл өзені арқылы жаяу жүргіншілер көпірі «Атырау көпірін», Астана Ботаникалық бағы мен «JETІSÝ» демалыс саябағын салды.
Ресейде, Сауд Арабиясы мен Түркияда компанияның шетелдегі өкілдіктері ашылды. Бизнес-процестер мен өндірісті автоматтандыру басталды. BeInTech цифрлық бөлімі құрылды.
BI University білім беру қызметіне мемлекеттік лицензия алып, кәсіпкерлік білім беру нарығына шықты.
ТМД тарихында алғаш рет Астанада құқықтары BI Group-қа тиесілі BI GROUP IRONMAN 70.3 Astana дүниежүзілік жарыс өтті.
* 2019 жыл – BI Development компаниясы 740 мың шаршы метр тұрғын үй сатты. Сол кезеңде құрылысшылар Шымкент нарығына шығып, Tamerlan тұрғын үй кешенінің құрылысын бастады.
BI Infra Construction компаниясы 1,7 мың шақырым республикалық және облыстық маңызы бар автомобиль жолдарын, көпірлер мен өткелдер, 700 шақырым теміржол салды.
Маусым айында BI Group грекиялық Archirodon компаниясымен серіктестік туралы келісім жасады. Бiрлескен кәсiпорынның негiзгi қызметi Қазақстан, Ресей, Түркiменстан, Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжiкстан, Әзірбайжан, Армения, Белоруссия, Молдова, Грузия және Украинада мұнай-газ және мұнай-химия салалары, ауыр өнеркәсiп, энергетика, теңіз жобалары, су тазарту қондырғылары мен су тұшытатын қондырғылары жобаларын жүзеге асыру болды.
Қыркүйек айында компания 200 мың шаршы метрге арналған ModeX көлемді блокты үй салу (КБҮС) зауытын іске қосты. Зауыт бір тұрғын үй кешенін салу мерзімін 16 айдан 6 айға дейін қысқартады. Зауыттың әр бөлмесі әрлеу жұмыстары жүргізілетін дайын блок болып табылады. 2020 жылы холдинг еліміздегі ең жаңа технологияларды қолдана отырып, алғашқы үйді пайдалануға беруді жоспарлап отыр.
Қазан айында BI Infra Construction Қостанайда ұшып-қону жолағын пайдалануға берді.
Қараша айында BI Group холдингісі Түркістандағы бірнеше архитектуралық нысандардың құрылысын аяқтады - әкімшілік-іскерлік орталық, «Астана» алаңы және «Алатау» медиаорталығы. Сол айда компания Атыраудағы алғашқы тұрғын үй кешені - Zaman тұрғын үй кешенін пайдалануға берді.
* 2020 жылдың наурыз айында BI Group холдингісі мен Өзбекстанның жетекші құрылыс компаниясы Murad Buildings NRG бірлескен құрылыс компаниясының құрылғаны туралы хабарлады. Олардың алғашқы жобасы NRG OYBEK «ақылды» тұрғын үй кешені болды, оған 33 миллион доллар инвестиция салынды.
Сәуір айында BI Group Астана қаласындағы жұқпалы аурулар ауруханасын пайдалануға берді, оны салуға 13 күн қажет болды. Коронавирус жұқтырған науқастарға арналған 200 орындық аурухана (оның 20-ы қарқынды терапияға арналған) заманауи биохимиялық зертханалармен, рентген және компьютерлік томография кабинеттерімен жабдықталған.
Негізгі нарықтар – Астана (+ Modex), Алматы, Атырау, Шымкент, Ташкент қалаларында.
S&P BI Group төлем қабілеттілігі рейтингісін B- / B деңгейінде растады, болжам «тұрақты» деңгейге өзгертілді. Стратегияға сәйкес холдинг айналымы 2 миллиард долларға жетіп, әлемдегі ТОП-100 құрылыс компанияларына кіруді көздейді.
## Қызметі
BI Group холдингісі құрылыс бизнесінің бас мердігерлік және даму жобалары сияқты екі саласын қамтиды.
Компанияның жүзеге асырылған және жүзеге асырылып жатқан жобалары:
* «Қорғас – Шығыс қақпасы» Арнайы экономикалық аймағының құрғақ порты;
* Шалқар – Бейнеу және Арқалық - Шұбаркөл теміржол желілері;
* Павлодар облысындағы Ертіс өзені арқылы өтетін көпір;
* Тұлпар – Тальго жүрдек вагондарын шығаратын зауыт;
* Балқаш жылу электр стансасы;
* Қазақстанның облыс орталықтарындағы Назарбаев зияткерлік мектептер желісі.
* Есіл өзені арқылы өтетін жаяу жүргіншілерге арналған «Атырау көпірі»;
* Астана Ботаникалық бағы;
* «JETISÝ» демалыс саябағы;
* «Turkistan Arena» 7 мың орындық стадионы;
* Wind Farm Badamsha – Бадамша Жел электр станциясы;
* Бурабай кентіндегі High School of Burabay iQanat;
* Астана қ. ModeX жаңа буын зауыты;
* Түркістан қ. Hampton by Hilton қонақ үйі;
* Qazaqstan жеңіл атлетикалық спорт клубы.
## Қайырымдылық қызметі
BI Group холдингісі «BI-Жұлдызай» корпоративтік қорын 2005 жылы құрған. Қор ерекше қажеттіліктері бар балаларға материалдық, әлеуметтік және медициналық көмек көрсетеді.
Қордың жобаларының бірі - «Жұлдызай» медициналық оңалту орталығы. «Жұлдызай» МОО-ның жұмыс істеген 7 жыл ішінде 9762 ерекше қажеттіліктері бар балалар кешенді реабилитациядан өтті, тәлімгерлер 20 285 консультация өткізді, 731 балаға ота жасалды, 500 дәрігер шеберлік сабақтарын оқыды, 110 бала алғашқы қадамдарын жасады және 14 баланың тілі шығып, алғашқы сөздерін айтты.
Қор жыл сайын «Жұлдызай» фестивалін өткізеді, оған 10 жастан 18 жасқа дейінгі ерекше қажеттіліктері бар балалар қатысады. Қазақстанның барлық аймағынан 2019 жылы 7758 өтініш келіп түсті. Халықаралық кезеңге 255 бала қатысты.
## Холдингінің ІТ саласындағы өнімдері
BI Partners - 30 мыңнан астам серіктес-қолданушы тіркелген веб-портал және мобильді қосымша. Оның көмегімен жалпы сомасы 557 миллиард теңгеге келісімшарттар жасалды. Серіктестер қатарына 250-ден астам мердігер ұйым кірді.
Орталық диспетчерлік жүйе (ОДЖ) - BI Group компаниясының өзі шығарған жеке өнімі, бұл ауыр техника қызметтерін сатып алуға арналған ішкі Uber, компания соның көмегімен соңғы 3-4 жылда тұрғын үй құрылысында көлік және механикаландыруға арналған шығыстарды 30% - ға төмендетуге қол жеткізді. Бұл порталда 400-ден астам жабдық иелері тіркелген және хабарландыруға жедел жауап беру қағидаты бойынша жұмыс істейді.
2020 жылдың қазан айында BI Ecosystem жаңа IT-өнімдері мен экожүйесінің таныстырылымы өткізілді, соның аясында BI Group клиенттеріне арналған қосымша – BIGApp жетілдірілген өнімі ұсынылды. Бағдарлама жаңартылып, пайдаланылуы жеңілдетілді.
Сонымен қатар 2020 жылы жылжымайтын мүлікті сатып алу бойынша мобильді онлайн-сервис - BI Click жобасы іске қосылды.
## Дереккөздер |
Бат-Истейт — Доминиканың Розо қаласындағы футбол клубы, 1982 жылы құрылған.
## Сілтемелер
* http://www.rsssf.com/tablesd/domi2010.html#prem |
Арқанша — Алтай Республикасының Қосағаш ауданында ағатын Ресей өзені. Арқанша өзенінің сол саласы (Қарашад су алабы). Арқанша деп аталатын және Үкек үстіртімен ағатын 4 өзеннің ең батысында орналасқан.
## Сипаттамасы
Өзеннің ұзындығы 13 км, өзеннің қайнар көздері Бесбоғда массивінің мұздығында орналасқан. Солтүстікке қарай ағып, Гусиное көліне құямас бұрын басқа Арқанша өзеніне құяды.
## Әдебиет
* Молчанова О. Т. Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігі — Таулы Алтай: Горно-Алтайское отделение Алтайского книжного издательства, 1979. — 395 б. — 5000 таралым. |
Нарынкөл — Ресей өзені, Алтай Республикасының Қосағаш ауданында ағады.
## Этимологиясы
Нарын-Коол, Нарым-кол, Норонгол моңғ. нарийн — жіңішке, қысаң дегеннен шыққан. Нарын — ескі моңғол үлгісі; екінші түбірі алт. -коол- — өзен, өзен аңғары, өзен арнасы дегеннен шыққан. Нәтижесінде, жіңішке өзен, өзен тармағы, құрғақ өзен аңғары.
## Сипаттамасы
Өзеннің қайнар көздері Чихачев жотасының шығыс беткейлерінде, Қараойық тауына жақын жерде орналасқан. Өзен арнасы бірнеше көлден ағып өтеді, оның ең ірісі - Кіндіктікөл. Богута өзенімен қосылып, Жүзтыт өзенін құрайды.
## Әдебиет
* Молчанова О. Т. Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігі — Таулы Алтай: Горно-Алтайское отделение Алтайского книжного издательства, 1979. — 395 б. — 5000 таралым. |
Жиһангер (әс-Сұлтан әл-Ағзам уә-л-Хақан әл-Мүкаррам, Хушру-и-Гити Панах, Әбілфатх Нұреддин Мұхаммед Жиһангер, Падишаһ-и-Ғази,1569 — 1927 урду: جهانگير) — Ұлы Моғолдар патшалығының 4-падишаһы. Ұлы Моғолдар патшалығының негізін қалаушысы Бабырдың шөбересі, I Акбардың үлкен ұлы, Бабырдың шөбересі. Жаһангер әкесі Акбардың билігі кезінде Аллахабадтың әміршісі болды. 1602 жылы әкесінің Декандағы кеңесшісі әрі тарихшысы Абу-л-Фазлды бундела тайпасының көсеміне өлтірткізіп, бүлік шығарды. Жақын досының өліміне, баласының опасыздығына күйінген Акбар ауруға шалдығып, 1605 жылы қайтыс болды. Таққа Жаһангер отырды. Оның билігі кезінде Акбар жариялаған барлық діндердің ынтымағы саясатынан ауытқу орын алып, үнділер мен мұсылмандардың біраз бөлігінің наразылығын туғызды. Жаһангердің үлкен ұлы Хұсрау Пенжабқа қашып барып, көтеріліс ұйымдастырды. Оны сикхтер көсемі қолдап, қаржылай көмек көрсетті. Бірақ Хұсраудың әскері жеңіліп, жақтастары өлім жазасына кесілді, өзінің көзі ойылып алынды. Алайда, орталық үкіметтің билігі әлсіреп, ірі тайпа ақсүйектері күшейе бастады. Мемлекетте жемқорлық дендеді. 1613 жылы Ост-Үндістан компаниясы Жаһангерден Суратта сауда факториясын ашуға рұқсат алды. Жаһангер жаңа жерлер басып алу арқылы билігін нығайтуға ұмтылды. 1614 жылы Меуарды, 1615 — 1620 жылы Пенджабтың Кангр қамалдарын бағындырды. Бірақ 1622 жылы парсылар ұлы моғолдар мемлекетінің сауда керуенінің кілті болып табылатын Кандагар қаласын тартып алды. Жаһангердің соңғы жеңісі 1622 жылы Кашмирдегі шағын князьдік Киштуарды басып алу болды. Өмірінің соңғы жылдарында ол мемлекеттік істерден шеттеп, билік тізгінін әйелі Нур-ЖиҺанға ұстатты. Жаһангер — “''Тузик-и-Жаhангири''” атты естеліктер кітабының авторы.
## Өмірбаяны
Жаһангір тұсында орталық өкімет әлсіреді, феодалдардың билігі күшейді. 1613 жылы Ост-Үндістан компаниясына Суратта сауда факториясын ұйымдастыруға рұқсат берді. 1622 жылы парсылар моғолдардың ірі сауда орталығы Қандағар қаласын тартып алды. Жаһангір мемлекеттік іспен аз айналасты, әйелі Нұржаһанның саяси ықпалы күшті болды. Жаһангір "Тузук-и-Жаһангири" атты естеліктер жазды.
## Дереккөздер |
Жүзтыт (алт. -Јӱс-Тыт-; Богута) — Алтай Республикасының Қосағаш ауданындағы өзен, Шу өзенінің жоғарғы ағысы.
## Этимологиясы
Өзеннің атауы алтайдың алт. -Јӱс- — жүз, тыт — сағызқарағай және жүз сағызқарағай, көп сағызқарағай, сағызқарағай орманы дегенді білдіреді. Өзен аңғарында ежелгі сағызқарағай орманының қалдықтарын табуда. Орта ғасырда қуатты металлургиялық аймақ Жүзтыт аңғарында орналасқан және металл балқыту үшін ормандар кесілген деп есептеледі.
## Физикалық-географиялық сипаттамалары
Ол Чихачев жотасының батыс беткейіндегі көл жағалауынан Оң Богута деп аталатын 2931,1 м биіктіктегі атауы жоқ көлден бастау алады. Әрі қарай, 15 шақырымнан кейін Сол жақ Богута өзенімен қосылып, Богута көліне құяды және атауы Богута деп өзгереді, содан кейін Адай көлі арқылы ағып, оң жағында Өрістінің кіші тармағын қосып, Көккөлге құяды. Богута көлінің арғы оң жағынан Шағанкөл және Нарынкөл салалары құйып, өзен атауын Жүзтыт деп өзгертіп, батысқа қарай бұрылып, Шу даласына құяды. Онда Жүзтыт көптеген салалармен қосылып, өзінің соңғы атауы - Шуды иеленеді.
Жүзтыт өзенінің су алабы оңтүстікте Орталық өзенінің (Шу тармағы) су алабымен және Шу жолымен шектелген. Сәйлүгім жотасы және Ресейдің Моңғолиямен шекарасы да осы жерден өтеді, ал оңтүстік-шығыс және солтүстік-шығысында Чихачев жотасы орналасқан.
Өзен аңғарында ауылдар: Тожонты, Жаңаауыл, Көкөр, Төбелер, Ақтал, өзен сағасынан алыс емес жерде аудан орталығы — Қосағаш орналасқан. Бірнеше бұлақ- Қалан мен Арқалыдалық бар.
## Көрікті жерлері
Жүзтыт өзенінің аңғарында көптеген археологиялық орындар бар. Жүздеген тас қорғандар, дуалдар, стелалар, балбалдар орналасқан. Археологиялық орындардың көп бөлігі өзеннің орта ағысында шоғырланған. Олардың ішіндегі ең ежелгісіне - 7 палеолит дәуірі жерлері жатады. Саны 150-ге жуық құрылмасы әр түрлі керексурлар қола дәуіріне кіреді. Олардың ең ірілері Калан бұлағында орналасқан.
1978 жылы Жүзтыт өзенінің орта ағысында, жазда құрғап қалатын көл жарында ашылған ғұн дәуіріндегі қыш-құмыра пеші кешені ерекше болып табылады. Қыш-құмыра пештерінің жанынан темір балқыту пештерінің қалдықтары табылды. Өзеннің қарсы жағасында, Шыңғысханның пеші деген атауы бар шағын таудың етегінде, тағы бірнеше ежелгі темір балқытатын көріктер белгілі.
Аңшылық көріністерін, сонымен қатар жануарлар - тау ешкілері, иттер, бұғыларды бейнелейтін көптеген петроглифтер кездеседі.
## Галереясы
*
*
*
*
*
*
*
## Әдебиет
* Молчанова О. Т. Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігі — Таулы Алтай: Горно-Алтайское отделение Алтайского книжного издательства, 1979. — 395 б. — 5000 таралым.
## Дереккөздер |
Бөкенбай батыр көшесі – Ақтөбе қаласындағы 12, 12Б, 12ВГ, Болашақ, Авиатор және Авиақалашық аудандарын байланыстыратын, қаланың орталығынан оңтүстік-шығысына дейін тартылып жатқан 4 жолақты көше.
## Аталуы
2009 жылдың 22 шілдесінде Ақтөбе қаласы әкімдігінің №1766 қаулысы бойынша Ақтөбе қаласының орталығындағы атаусыз көше Бөкенбай батыр көшесі болып аталды. Бұл көше атауы – антропонимнің годонимге айналуының бір үлгісі, яғни көшеге адам атының берілуі. Бөкенбай Қараұлы – Кіші жүздің Табын руынан шыққан әйгілі батыр, жоңғар шапқыншылығына қарсы күрескен қолбасы. Көшенің ашылу салтанаты 2009 жылдың 11 желтоқсанында Тәуелсіздік күніне орайластырылып өткізілген болатын, бұл іс-шараға Бөкенбай батырдың Орал, Атырау, Ақтау өңірлеріндеге ұрпақтары, атқарушы билік пен мәслихат өкілдері, ғылым және мәдениет қайраткерлері қатысты.
## Орналасуы
Профессор Закратдин Байдосовтың айтуынша, Бөкенбай батыр көшесінің Әбілқайыр хан даңғылының оң жағында орналасуында символикалық мән жатыр, өйткені көзі тірісінде батыр Әбілқайыр хан саясатының басты қолдаушыларының бірі болған екен. Бөкенбай батыр көшесі Әбілқайыр хан даңғылы мен Григорий Павлович Мясоедов, Зоя Космодемьянская, Әз Наурыз көшелерінің қиылысынан (11, 12-шағын аудандар) басталып, Ақтөбе халықаралық әуежайы мен Авиатор саябағына дейін барады. Жалпы ұзындығы – шамамен 5,5 шақырым. Көше 4 жолақты, жалпы тік болып келеді, Красин, Мұқағали Мақатаев, Мұхтар Әуезов көшелері және Сәңкібай батыр даңғылы тұйықталатын тұстарында бағытын біраз өзгертеді.
Бөкенбай батыр көшесімен Сұлтанмахмұт Торайғыров, Алтай Батыр, Морозов Тұйық, Міржақып Дулатов, Мұқағали Мақатаев, Әл Фараби, Алмас Қылыш, Алаш, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Біржан Сал, Мағжан Жұмабаев, Мұхтар Әуезов, Шалқар, Қарабұлақ, Ғарышкер, Гүлдер, Бақыт көшелері тұйықталады.
Қаланың ескі бөлігінен басталатын Әкімжанов көшесі Әз Наурыз көшесіне, ал соңғысы Бөкенбай батыр көшесіне жалғасады. Көшеге Әл Фараби көшесі арқылы байланысатын Мәншүк Мәметова көшесіне Сазды өзені жағалай ағады. Сондай-ақ, Бөкенбай батыр көшесі айналма жол арқылы Сәңкібай батыр даңғылымен және Богослов тасжолымен байланысады.
## Көрнекті ғимараттар мен орындар
Бөкенбай батыр көшесін жағалай “Ұлытау”, “Асылжан”, “Алтын”, “Ариадна”, “Нұр Дана” мейрамханалары, “Dastan” қонақ үйі, сонымен қатар “Jýsan” банкі, “Құрылысшылар” аллеясы, “Қызғалдақ” мүсіні, “Ақтөбеде жасалған” гүл бағы, “Юнис-сити” аллеясы, Ақтөбе халықаралық әуежайы, №72 IT мектеп-лицейі, Ақтөбе медициналық орталығы, Авиатор саябағы орналасқан.
## Қоғамдық көлік
Бөкенбай батыр көшесі қаладағы ең ұзын әрі ең ірі көшелердің бірі болғандықтан көптеген қоғамдық көлік маршруттары осы көшені басып өтеді. Олар: №7, №22 №28 №43 №48 №10 маршруттары. Көшеде “Дастан”, “Бөкенбай батыр көшесі”, “Кең дала”, “Көктем”, “Болашақ”, “Юнис-сити”, “Емхана” атты аялдамалар орналасқан.
## Дереккөздер |
Қажы Герей дүрбесі (қырымтат. Hacı Geray dürbesi) — бірінші қырым ханы - Қажы Герейге арнап ұлы I Меңлі Герей салдырған дүрбе. Екеуі де осында жерленген.
2007 жылы Түркия үкіметі дүрбе мен Шынжырлы медресесін қалпына келтіруге $ 2,75 млн бөлді. 2008 жылдың күзінде ғалымдар дүрбе зынданында Қырым хандары мен олардың туыстарының сүйектері салынған 18 табытты тапты.
*
*
*
*
*
## Әдебиет
* Бақшасарай. Нұсқаулық — Ақмешіт: «МИР», 2009.
* Керемет Қырыммен — танысыңыз! Қалалар мен төңірек бойынша нұсқаулық. — Ақмешіт: «РуБин», ЧП Бинькин, ЧП Литвинова, 2006.
* Барлығы Қырым туралы: Справочно-информационное издание. — Харьков: Каравелла, 1999.
* Фадеева Т. М., Соколова Н. Бақшасарай мен маңайы: Нұсқаулық. Ақмешіт: Бизнес-Информ, 2000.
## Дереккөздер |
Шынжырлы медресесі (қырымтат. Zıncırlı medrese, Зынджырлы медресе) — 1500 жылы І Меңлі Герей хан Салашықта салдыртқан медресе (бүгінде Бақшасарайдың маңы). Бұл медресе — Қырымдағы кеңестік кезеңнен қалған жалғыз тарихи медресе. Бұл есімді алдыңғы есіктің үстінде ілулі тұрған шынжырдан алды, соның салдарынан медресеге кіретіндердің бәрі бастарын июге мәжбүр.
Қырымның даулы аумағын бақылайтын Ресей Федерациясында федералдық маңызы бар мәдени мұра нысаны болып табылады, Украинада даулы аумақ орналасқан халықаралық танылған шекаралары шегінде, ұлттық маңызы бар мәдени мұра ескерткіші болып табылады.
## Сәулет өнері
Шынжырлы медресесінің ғимараты тастан тұрғызылған, төрт қабатты, бір қабатты, бұрын фонтаны болған ішкі ауласы бар (2007 жылы қалпына келтірілгеннен кейін, ауланың үстінен әйнек шатыр жасалған). Медресе ауласының периметрінде сүйір дарбазалар мен бағаналарға тірелген оншақты жартышарлы күмбездермен жабылған арқалы галереясы орналасқан. Галереяның үш жағында сүйір күмбездері бар тұрмыстық және білім беру бөлмелері орналасқан. Ғимараттың едәуір қатал сырты қамалға ұқсайды. Медресеге кіргендердің бәрі бастарын июі үшін жалғыз есік ойығында темір шынжыр ілініп тұр. Есіктің үстінде келесі жазу орнатылған:
## Тарихы
1914 жылы медресе аумағында ұлы қырым татар ағартушысы Ысмайыл Ғаспыралы жерленген.
1918 жылы қырым татар жазушысы, журналист, қоғам қайраткері, мұғалім — Әбіләкім Илмий Шынжырлы медресесінде география мұғалімі болып жұмыс істеді.
2007 жылы Түркия Шынжырлы медресесін және жақын маңындағы бірінші Қырым ханы I Қажы Герейдің дүрбенін қалпына келтіруге $ 2,75 млн бөлді.
2015 жылдың қазан айынан бастап «Шынжырлы медресесі» мектебі федералдық маңызы бар мәдени мұра болды.
## Галереясы
*
*
*
*
*
*
## Дереккөздер |
Жүзтыт (алт. -Јӱс-Тыт-; Богута) — Алтай Республикасының Қосағаш ауданындағы өзен, Шу өзенінің жоғарғы ағысы.
## Этимологиясы
Өзеннің атауы алтайдың алт. -Јӱс- — жүз, тыт — сағызқарағай және жүз сағызқарағай, көп сағызқарағай, сағызқарағай орманы дегенді білдіреді. Өзен аңғарында ежелгі сағызқарағай орманының қалдықтарын табуда. Орта ғасырда қуатты металлургиялық аймақ Жүзтыт аңғарында орналасқан және металл балқыту үшін ормандар кесілген деп есептеледі.
## Физикалық-географиялық сипаттамалары
Ол Чихачев жотасының батыс беткейіндегі көл жағалауынан Оң Богута деп аталатын 2931,1 м биіктіктегі атауы жоқ көлден бастау алады. Әрі қарай, 15 шақырымнан кейін Сол жақ Богута өзенімен қосылып, Богута көліне құяды және атауы Богута деп өзгереді, содан кейін Адай көлі арқылы ағып, оң жағында Өрістінің кіші тармағын қосып, Көккөлге құяды. Богута көлінің арғы оң жағынан Шағанкөл және Нарынкөл салалары құйып, өзен атауын Жүзтыт деп өзгертіп, батысқа қарай бұрылып, Шу даласына құяды. Онда Жүзтыт көптеген салалармен қосылып, өзінің соңғы атауы - Шуды иеленеді.
Жүзтыт өзенінің су алабы оңтүстікте Орталық өзенінің (Шу тармағы) су алабымен және Шу жолымен шектелген. Сәйлүгім жотасы және Ресейдің Моңғолиямен шекарасы да осы жерден өтеді, ал оңтүстік-шығыс және солтүстік-шығысында Чихачев жотасы орналасқан.
Өзен аңғарында ауылдар: Тожонты, Жаңаауыл, Көкөр, Төбелер, Ақтал, өзен сағасынан алыс емес жерде аудан орталығы — Қосағаш орналасқан. Бірнеше бұлақ- Қалан мен Арқалыдалық бар.
## Көрікті жерлері
Жүзтыт өзенінің аңғарында көптеген археологиялық орындар бар. Жүздеген тас қорғандар, дуалдар, стелалар, балбалдар орналасқан. Археологиялық орындардың көп бөлігі өзеннің орта ағысында шоғырланған. Олардың ішіндегі ең ежелгісіне - 7 палеолит дәуірі жерлері жатады. Саны 150-ге жуық құрылмасы әр түрлі керексурлар қола дәуіріне кіреді. Олардың ең ірілері Калан бұлағында орналасқан.
1978 жылы Жүзтыт өзенінің орта ағысында, жазда құрғап қалатын көл жарында ашылған ғұн дәуіріндегі қыш-құмыра пеші кешені ерекше болып табылады. Қыш-құмыра пештерінің жанынан темір балқыту пештерінің қалдықтары табылды. Өзеннің қарсы жағасында, Шыңғысханның пеші деген атауы бар шағын таудың етегінде, тағы бірнеше ежелгі темір балқытатын көріктер белгілі.
Аңшылық көріністерін, сонымен қатар жануарлар - тау ешкілері, иттер, бұғыларды бейнелейтін көптеген петроглифтер кездеседі.
## Галереясы
*
*
*
*
*
*
*
## Әдебиет
* Молчанова О. Т. Таулы Алтайдың топонимикалық сөздігі — Таулы Алтай: Горно-Алтайское отделение Алтайского книжного издательства, 1979. — 395 б. — 5000 таралым.
## Дереккөздер |
Абылай хан алаңы – Ақмола облысындағы Бурабай ұлттық саябағының шекарасында, Көкше тауының бөктерінде орналасқан алаң. Абылай хан алаңы қазақ жерінің киелі жерлерінің бірі, әрі тарихи ескерткіш болып саналады. Одан 120 м қашықтықта Абылай хан стеласы – туристтердің жиі келетін орындарының бірі, әрі алаңның бастауы орналасады. Стела бұл аймаққа 1991 жылы, ханның 280 жылдығына орай қойылған. Алаңда гранит тастан жасалған Абылай ханның тағы бар. Оны басқаша «Хан тағы» деп те атайды. Сонымен қатар, аймақта ханның құрметіне «Абылай хан ордасы» деп аталатын архитектуралық кешен ашылды. Кешенде арнайы экспозиция залы да бар.
## Орнатылған кезеңі, авторлары
Алаң 2004 жылы ашылған. Авторлары Е. Айтуаров, А. Курицын, И. Баграмов.
## Тарихы
Тарихи мәліметтер бойынша үш жүзді біріктірген Абылай хан Бурабай өңірінде өз ордасын құрған. Қазіргі таңда сол аумақтың «Абылай хан алаңы» деп аталатын себебі де осы. Алаңда орналасқан табиғи ескерткіш – гранит тасынан қашалған тақтың орнында хан ұлтқа, халыққа байланысты маңызды шешімдер қабылдаған болатын. Хан тағында бүкіл алаңға көрініс ашылып, барлық дыбыстар естіледі. Сол себепті де, Абылай хан бұл жерді таңдаған деген пікірлер бар.Оған қоса, бұл өңірде, тау маңайында арнайы киіз үй тігіп, Сәкен Сейфуллин өзінің әйгілі «Көкшетау» поэмасын жазған екен.
## Табиғаты
Абылай хан алаңы деп аталып кеткен жер Бурабайдың әйгілі Көкше тауының етегінде орналасады. Алаң мен хан тағы орман ағаштарымен қоршалған. Айналасында Бурабайдың биік таулары мен қалың ормандарына көрініс ашылады. Аймақтың тағы бір ерекшелігі – оның ерекше климаты. Мәліметтер бойынша, алаң аймағындағы ауа температурасы айналадағы басқа жерлермен салыстырғанда біраз жоғарырақ болып келеді. Оған қоса, бұл аймаққа түсетін күн сәулелері адам ағзасының жасаруына үлесін тигізеді деген пікірлер бар. Жақын аймақтарда Абылай ханның заманынан сақталған басқа да бірқатар табиғи нысандар орын алады. Олардың ішінде «Ханның қызыл ағашы», «Төре қызыл ағашы», «Ханкөл», «Оразбұлақ», «Текекөл», «Жайнақкөл» және басқа да жерлер бар.
## Туризм
Бурабай ауданының өзі туристтердің жиі келетін орындалының бірі болып саналады. Ондағы Абылай хан алаңы болса, туристтердің бағдарындағы маңызды аялдама ретінде саналады. Алаңға келетін адамдар оның әсем табиғатын тамашалап, сол аймақта жұмыс жасайтын гидтердің көмегімен Қазақстан тарихындағы ұлы тұлғаның өмірбаянымен, орда құрған жерімен, алаңның тарихымен танысады. Туристтер тек экскурсиямен шектелмей, сондай-ақ, күн сәулелері арқылы ағзаларына пайда тигізеді.
Бүгінде "Абылай хан алаңы" сәулет-тарихи кешен құрамына енеді. Жоба авторлары - Е. Айтуаров, А. Курицын, И. Баграмов. Кешеннің кеңістіктік шешімі биіктігі 35 м болатын ақ металлдан жасалған, қырлары найзаның оқтары секілді обелиск айналасында жасалған.
## Әдебиет
* Жақыпов, М. (2018). Абылай хан алаңы (Бурабай ауданы). Ақкөл Өмірі. http://akkol-omiri.webpress.kz/kz/news/analitics/%D0%90%D0%B1%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D0%B9%20%D1%85%D0%B0%D0%BD%20%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D2%A3%D1%8B%20%28%D0%91%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%B9%20%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%8B%29 Мұрағатталған 19 мамырдың 2019 жылы.
* Құрмансейіт, А. (2019). Абылай хан алаңы. Ortalyq Qazaqstan. https://ortalyq.kz/abylaj-han-ala-y/
* Абылай хан алаңы және хан тағы. Kazakhstan.travel. https://kazakhstan.travel/tourist-spot/kk/2/the-glade-and-the-throne-of-ablai-khan
* Озеро и поляна Абылай Хана. Borovoe.kz. https://borovoe.kz/about/ozero-i-polyana-abylay-khana/
## Дереккөздер |
Максим Иванович Самородов (29 шілде 2002, Ақтөбе, Қазақстан) — қазақстандық футболшы, Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы мен "Ахмат" клубының шабуылшысы.
## Карьерасы
### Клубтық
"Ақтөбе" клубының түлегі. 2019 жылы 5 қазанда "Қайратқа" қарсы ойында тұңғыш рет алаңға шықты.
2021 жылы 2 шілдеде "Ақжайықтың" қақпасына екі доп соғып, ұлттық чемпионаттағы голдар есебін ашты.
### Ұлттық
Ұлттық құрама сапындағы тұңғыш ойынын 2021 жылы 28 наурызда Францияға қарсы өткізді.
2023 жылы 23 наурызда ЕУРО-2024 іріктеуінде Словениямен ойында есеп ашты, бірақ құрама 1:2 есебімен ұтылып қалды.
## Жетістіктері
### Клубтық
* Қазақстан бірінші лигасының жеңімпазы: 2020
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі |
Елхан Астанов (21 мамыр 2000, Шымкент, Оңтүстік Қазақстан облысы, Қазақстан) — қазақстандық футболшы, Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы мен "Астана" клубының жартылай қорғаушысы.
## Карьерасы
"Ордабасы" клубының түлегі. 2019 жылға дейін фарм-клубта ойнап, сосын негізгі құрамға қабылданды. 2019 жылы 14 сәуірде "Ақтөбеге" қарсы ойында тұңғыш рет алаңға шықты. "Ордабасы" ойыншысы ретінде 2022 жылғы Қазақстан Кубогын жеңді. 13 наурыз 2023 жылы "Астана" клубына ауысып, жаңа клубтағы бірінші ойынды 14 наурызда "Ақтөбеге" қарсы өткізді.
### Халықаралық
2021 жылы 28 наурызда Францияға қарсы ӘЧ-2022 іріктеу ойынында ұлттық құрамада тұңғыш рет алаңға шықты.
2022 жылы 13 маусымда УЕФА Ұлттар лигасында Словакия қақпасына тұңғыш голды соқты.
## Жетістіктері
### Клубтық
* Қазақстан Чемпионатының қола жүлдегері: 2019
* Қазақстан Кубогының жеңімпазы: 2022
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі |
Сұлтанбек Астанұлы Астанов (23 наурыз 1999, Шымкент) — қазақстандық футболшы, "Ордабасы" клубының жартылай қорғаушысы.
## Жетістіктері
### Клубтық
* Қазақстан чемпионы: 2020
* Қазақстан чемпионатының күміс жүлдегері: 2019
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі |
Максим Иванович Самородов (29 шілде 2002, Ақтөбе, Қазақстан) — қазақстандық футболшы, Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы мен "Ахмат" клубының шабуылшысы.
## Карьерасы
### Клубтық
"Ақтөбе" клубының түлегі. 2019 жылы 5 қазанда "Қайратқа" қарсы ойында тұңғыш рет алаңға шықты.
2021 жылы 2 шілдеде "Ақжайықтың" қақпасына екі доп соғып, ұлттық чемпионаттағы голдар есебін ашты.
### Ұлттық
Ұлттық құрама сапындағы тұңғыш ойынын 2021 жылы 28 наурызда Францияға қарсы өткізді.
2023 жылы 23 наурызда ЕУРО-2024 іріктеуінде Словениямен ойында есеп ашты, бірақ құрама 1:2 есебімен ұтылып қалды.
## Жетістіктері
### Клубтық
* Қазақстан бірінші лигасының жеңімпазы: 2020
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі |
Тарас Таймуразович Царикаев (17 маусым 1989, Орджоникидзе, КСРО) — ресейлік футболшы, қорғаушы.
## Жетістіктері
### Клубтық
Алания:
* Ресей кубогының финалисі: 2010/11
Ақтөбе:
* Қазақстан суперкубогы: 2014
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://fbref.com/en/players/026e77dd/ |
Рамазан Ерікұлы Кәрімов (5 шілде 1997 жыл, Ақмола, Қазақстан) — қазақстандық футболшы, Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы мен "Астана" клубының шабуылшысы.
## Жетістіктері
### Клубтық
* Қазақстан чемпионы: 2018, 2019
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://vesti.kz/player/28924/ |
Тарас Таймуразович Царикаев (17 маусым 1989, Орджоникидзе, КСРО) — ресейлік футболшы, қорғаушы.
## Жетістіктері
### Клубтық
Алания:
* Ресей кубогының финалисі: 2010/11
Ақтөбе:
* Қазақстан суперкубогы: 2014
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://fbref.com/en/players/026e77dd/ |
Қоянақ әулие Жолшарақызы — бітім-болмысы ерекше, өнегесі халық жадында жатталған ел анасы.
## Аңыз
Әкесі Жолшара, атасы Тастемір де атағы жер жарған әз әулие атанған жандар. Қоянақ әжемізге Аллатарапынан берілген айырықша қасиет өз әкесі Жолшара әулиеден дарыған. Алла берген ұлы қасиетіне тәнтіболған ұрпақтары дертке қуат қылып, талай жылдарәжеміздің басына түнеп жатып, Ұлы Жаратушыныңжарылқауынан үміт ететін. Дертіне дауа, науқасынашипа тілеп, зарығып барған талайлар дерттерінен айығып, рухтары саламаттанып, ойлағаны болып, діттегеніне жетіп, көзайым болып оралатын. Қаншама жылдар өтіп, ұрпақтар ауысып жатса да, ел анасы Қоянақәулиенің басына барушы жамағат легі толастамады, рухына демеу іздеп жабыққандар әр қиырдан ат сабылтып келуін тоқтатпады. Осындай құрметке бөленген,дүниеден озса да, ұрпақтарын киелі рухымен аялап, жабыққанды жұбатып, тарыққанды демеп, дерттілерге – дәру, мұңайғанға қуат бола білген рухы шалқар,аруағы асқақ Қоянақ әже Жолшорақызы ел анасы болып, бауырынан рулы ел өрбіген, өсіп өнген, асқарлы-шақарлы әулеттің мейірбан да қамқор әжесі ретінде де халық ілтипатын иеленген.
## Кесене
КесенеНаурызым ауданы Шилі және Шолақсай ауылдарынан он сегіз шақырым жерде, Қарасу мен Қопа қоныстарының ортасында орналасқан.
## Дереккөздер |
Жақып Қожамберді (26 ақпан 1992) — қазақстандық футболшы, жартылай қорғаушы. Қазақстан Ұлттық футбол құрамасында ойнаған.
## Жетістіктері
### Клубтық
* Қазақстан кубогының финалисі: 2013
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://www.national-football-teams.com/player/58268.html |
Жақып Қожамберді (26 ақпан 1992) — қазақстандық футболшы, жартылай қорғаушы. Қазақстан Ұлттық футбол құрамасында ойнаған.
## Жетістіктері
### Клубтық
* Қазақстан кубогының финалисі: 2013
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://www.national-football-teams.com/player/58268.html |
«Жұлдыздарға қарай» — Евгений Вучетич жасаған мүсін.
Мүсіннің макеті 1957 жылы дайын болған, ол кезде ғарышқа Спутник-2 ұшырылған болатын.
1962 жылы мүсіннің өзі жасалып біткен, оның архитекторы Өскеменнің құрметті азаматы Леонид Маковеев болды. Мүсінді Өскемендегі Орталық мәдениет үйінің кіреберісінде, оң жағында қойды. Ал сол жағында Вучетичтің әйгілі «Семсерден соқа соғып шығарайық» атты мүсіннің көшірмесі тұрғызылған.
## Пошта маркасында
1957 жылы КСРО-да макетті бейнелейтін пошта маркасы шығарылды.
## Дереккөздер |
Сәңкібай батыр даңғылы (Ақтөбе қаласы) – Ақтөбе қаласының орталық даңғылдарының бірі. Қаланың батыс бөлігінде орналасқан.
## Аталуы
1997 жылдың 23 қазаннан бастап Ақтөбе қаласының Мәслихатының жиырмасыншы сессиясының шешімімен Ақтөбе қаласының орталығындағы Әбілхайыр хан даңғылын Сәңкібай батыр даңғылына өзгертілген. Әбілқайыр хан, тама Есет батыр, кете Әжібай бидің замандасы болған батыр әрі би Сәңкібайдың (1687–1804) құрметіне аталған. «Ақтабан шұбырынды» жылдары елді жаудан қорғаған, азаттықты аңсаған тарихи тұлғалардың бірі болған Сәңкібай батыр бай болса да, қолы ашық, жарлы-жақыбайларға қамқор бола білген арыстардың бірі. Назар руынан шыққан аруақты батыр 117 жыл өмір сүрген, үш ғасыр өтсе де халық жадында аңыз болып қалған.
## Орналасуы, сипаттамасы
Географиялық координаталары:
* Даңғылдың басы – 50°17′39″ с. е. 57°08′22″ ш. б.50.294389° с. е. 57.139528° ш. б. / 50.294389; 57.139528
* Даңғылдың аяғы – 50°16′02″ с. е. 57°11′04″ ш. б.50.267472° с. е. 57.184500° ш. б. / 50.267472; 57.184500
Сәңкібай батыр даңғылы - 12-шағын ауданындағы шеңберінен Ғазиза Жұбанова көшесіне дейінгі аралығы төрт жолақты, ал Әлия Молдағұлова даңғылына дейінгі аралығы алты жолақты. Ені 15-22 метр, ал ұзындығы 3,3 шақырым болатын қаладағы ең ірі даңғылдардың біріне 2020 жылы күрделі құрылыс жұмыстары жүргізілді. Даңғылға жарықтандыру, велосипед жолдары және дренаж жүйелері орнатылған. Даңғылды Бөкенбай батыр, Макаренко, Қ. Сатпаев, Ғ. Жұбанова, В. Пацаев, С. Бәйішев көшелері және Ә. Молдағұлова даңғылы қиып өтеді.
## Көрнекті ғимараттар мен мекемелер
* «Кеңес» жиһаз орталығы
* «Hyundai», «Kia», «Nissan», «Toyota», «Lexus» автосалондары мен «Көл-Auto» автоцентрі
* «JAC Motors», «Luxury Car Wash», «Best Car» , «Водолей» автожуулар
* «Progress» бизнес орталығы
* «Дару» клиникасы
* «Мечта» тұрмыстық техника орталығы
* «Каспий Свет» сауда орталығы
* «Ақбөбек» балалар орталығы
* «Зару» пантотерапия шипажайы
* «Андр», «Думан», «Салтанат сарайы», «Аққу», «Зере» секілді тойханалар
* «Dad’s Garage», «Fartuk», «Kerege Gastrobar» сияқты көптеген ресторандар
Заманауи үлгіде салынған үйлер мен таунхаустар қаланың көркін ашып тұр. Даңғылда тарихи тұлға Сәңкібай батырдың ескерткіші-мүсіні қойылған. Мүсіннің айналасы гүлзарлармен әсемдеп, абаттандырылып, шағын демалыс орнына айналған.
## Сәңкібай батыр ескерткіші
Сәңкібай батырдың ескерткіш-мүсіні Сәңкібай батыр мен Ә. Молдағұлова даңғылдарының қиылысында 2014 жылы орнатылған. Ескерткіштің ұзындығы — 5,25 метр. Авторы - мүсінші Жеңіс Жұбанқосов. Ескерткіштің материалы – күрті граниті. Ескерткіштің құны – 8 миллион теңге.
## Дереккөздер |
Андроново мәдениеті кезеңінің ескерткіштері — Қазақстан, Орта Азия, Сібір жерлерінен табылған қола дәуірі ескерткіштері
Алғашқы рет Оңтүстік Сібірдегі Ачинск қаласы маңындағы Андроново ауылында 1913 жылы Б.Г. Андрианов тапқан. 1927 жылы археолог М.П.Грязнов осындай қорымды Батыс Қазақстаннан да тапты. Ғылымда шартты түрде Қазақстан жеріндегі қола дәуірі ескерткіштерін Андроново ескерткіштері деп атайды. Бұл атауды ғылыми айналымға 1927 жылы С. А. Теплоухов енгізген. Андроново ескерткіштері Қазақстан, Орта Азия, Сібір жерлерінен табылып отыр. Андроново мәдени-тарихи қауымның негізгі орталықтарының бірі Қазақстан аумағында болды.
## Әшекей-бұйым
Қазақстан жерінде сол дәуірде мекендеген тайпалар арасында кеңінен тараған, әрі жоғары дамыған мәдениет түрі - сәндік әшекейлер көп кездеседі. Оған б.з.б VIII - VII ғасырлар аралығында жасалған шаш қыстырғыш пен білезік дәлел бола алады. Тек тіршілік қамы үшін ғана емес, әдемілік, әсемдік үшін де талпыныс бастауын сол дәуірден алады. Қола дәуірінің асыл бұйымы ретінде бізге жеткендердің ішінде пышақ пен қанжар да кездеседі. Бұлардың нақтылы қай жерден табылғаны және қайда сақтаулы тұрғаны жайында толық мәлімет бар. Мысалы, пышақ б.з.б X - VIII ғасырлар шамасында жасалған. Ол Солтүстік Қазақстан облысы Шағылын қыстағынан табылған. Қазір Алматы қаласындағы Археология мұражайында сақталған. Ал қанжар б.з.б XIII - XII ғасырлар шамасында жасалған. Ол орталық Қазақстан аймағынан табылған. Алматыдағы Орталық Мемлекеттік мұражайда сақтаулы.
## Ыдыстар
Заттай деректер қола дәуірі тұрғындарының тұрмыс-салтынан бізге мағлұмат береді. Мысалы, жоғарыдағы жалпақ ыдыс Орталық Қазақстандағы Қотанемел бейітінен табылған. Шамамен біздің заманымыздан бұрынғы XIV - VIII ғасырлардың бұйымы. Осы мәнерде жасалған ыдыстар қазақ жеріндегі көне қорым, қалалардан көп табылды. Ал мына суреттегі ыдыс Шығыс Қазақстандағы Бесқұдық бейітінен табылған. Шамамен біздің заманымыздан бұрынғы XIV - XIII ғасырларда жасалған. Ыдыстың сыртындағы безендірілу мәнері кейінгі дәуірлердегі бұйымдарда да кездеседі. Біздің ата-бабаларымыз тұрмыста қажетті түрлі ыдыстарды жасап, оны пайдаланумен қатар, оған талғаммен қарап, безендіре отырып, өнер туындысын жасағанын осы бұйымдар дәлелдейді. Ыдыстардың түрлі формада жасалып, ерекше өрнектермен әшекейленуі арғы ата-бабаларымыздың талғам деңгейінің биіктігін байқатады.
Мына аузы тар әшекейлі ыдыс - соның бір дәлелі. Бұл ыдыс Орталық Қазақстандағы Бегазы бейітінен табылған. Шамамен, біздің заманымыздан бұрынғы X - VIII ғасырларда жасалған. Шындығында ыдыстың түрі, оның безендірілуі қолөнердің сол дәуірдің өзінде жақсы дамығанын көрсетеді.
## Егіншілік
Көне дәуірдегі тайпалардың егіншілікпен айналысқанын көрсететін көптеген құрал-саймандар қазақ жеріндегі ескі қоныс орындарынан табылуда. Кетпен немесе шот суармалы егіншілікпен айналысатын адамдардың құралы. Сыр өңіріндегі, жалпы, қазақ даласындағы егіншілікпен айналысудың өте ертеде басталғанына осы бұйымдар дәлел бола алады. Қола дәуірінде өмір сүрген тайпалардың тұрмыс-тіршілікте пайдаланған құрал-саймандарының бір түрі - шапашоттар. Бұл Жетісу өңірінен табылған шапашоттар біздің заманымыздан бұрынғы X - VIII ғасырларда пайдаланылған. Бұл құрал-саймандар ерте жасалса да сапасы өте жоғары. Шапашотты жасауға жұмсалатын металды ерекше шеберлікпен балқытып, пайдаланған. Бұл құрал-саймандар да Жетісу өңірінен табылған. Шамамен, біздің заманымыздан бұрынғы X - VIII ғасырларға жатады. Бұл дүниелер мыс қорыту және қола құю кәсібінің сол дәуірдің өзінде дамығанын көрсетеді. Сондай-ақ, бұл саймандар сол дәуірде қолөнердің дамығанын байқатады. Бұл құрал-саймандарды өнер туындыларын ретінде де тануға болады.
## Дереккөздер |
Бахыт Аманұлы Рақышев (1937 жыл) — кеңестік партия кызметкері, Шет ауданының түлегі. Уақ руынан шыққан.
Қазақ мемлекеттік ауыл шаруашылығы институтын (1961), КОКП ОК жанындағы Жоғары партия мектебін бітірген. Еңбек жолын 1961 жылы Шет ауданындағы Қызылтау ауылында бөлімше агрономы болудан бастаған. 1965–1985 жылы Шет аудандық партия комитетінің 1-хатшысы, Қарағанды облыстық партия комитетінің ауыл шаруашылығы бөлімінің нұсқаушысы, Тельман аудандық партия комитетінің 2-хатшысы. 1977–1983 жылдары Ульянов, Талды (1977-1983) аудандық партия комитеттерінің 1-хатшысы. 1983 жылдан Қарағанды облысы бойынша ауыл шаруашылығы өнімдерін дайындау және сапасын тексеру инспекциясының бас инспекторы, «Қаражар» кеңшарының директоры қызметтерін атқарған.
Еңбек Қызыл Ту, Халықтар достығы, Құрмет Белгісі ордендерімен марапатталған.
## Өз өмірі
Әкесі Аман Рақышев (1937 жылы туған) — агроном, партия, кеңес қызметкері болған.
## Дереккөздер |
Орал-Ембі ауданы — 1932-1933 жылдары болған Батыс Қазақстан облысы мен Гурьев округіндегі әкімшілік бірлік.
## Тарихы
Орал-Ембі ауданы 1932 жылы 19 қарашада Гурьев, Жылыой және Тайпақ аудандарының бөліктерінен Қазақ АКСР Батыс Қазақстан облысының құрамында құрылды. Доссор кеніші ауданның орталығы болып белгіленді.
1933 жылы 17 шілдеде Орал-Ембі ауданы Гурьев округіне берілді.
1933 жылы 5 қыркүйекте Орал-Ембі ауданы таратылды.
## Дереккөздер |
Жалпақтал ауданы — 1928-1930 және 1935-1997 жылдары болған Қазақ КСР-інің (1936 ж. дейін — Қазақ АКСР, 1991 ж. бастап — Қазақстан Республикасы) Орал округі мен Батыс Қазақстан облысының (1962-1992 жж. — Орал) әкімшілік бөлінісі. Орталығы - Жалпақтал ауылы (1936 жылға дейін - Сламихино, 1936-1993 жылдары - Фурманово).
## Тарихы
Сламихин ауданы 1928 жылы 17 қаңтарда Қазақ АКСР Орал округінің құрамында құрылды. Оның құрамына Сламихин мен Орал губерниясы Бөкей уезі Глиненская болысының бір бөлігі кірді.
1930 жылы Сламихин ауданы жойылып, оның аумағы Жаңақала және Талов аудандары арасында бөлінді.
1935 жылы 9 қаңтарда Батыс Қазақстан облысының құрамында Сламихин ауданы қалпына келтірілді. 1936 жылы 9 ақпанда Фурманов ауданы болып өзгертілді.
1951 жылғы мәліметтер бойынша аудан құрамына 9 ауылдық кеңес кірді: Балықты, Будённый, Қарақоға, Қарасу, Көктерек, Таскүтір, Тентек, Төртпішен және Фурманов.
1962 жылы 24 мамырда жойылған Жаңақала ауданы аумағының бір бөлігі Фурманов ауданына қосылды.
1986 жылғы мәлімет бойынша ауданда 9 ауылдық кеңес болған: Жаңажол, Қарасу, Қараөзен, Көктерек, Красный партизан, Сарықұдық, Талдыапан, Талдықұдық, Фурманов.
1993 жылы 18 маусымда Фурманов ауданы Жалпақтал ауданы болып өзгертілді.
1997 жылы 17 маусымда Жалпақтал ауданы таратылды.
## Тұрғындары
1939 жылғы санақ бойынша ауданның ұлттық құрамы келесідей болды: қазақтар - 76,5%, орыстар - 15,1%, татарлар - 3,7%, украиндар - 2,4%.
## Дереккөздер |
Есбол ауданы — 1928-1930 және 1933-1963 жылдары болған Гурьев округі мен Гурьев облысының әкімшілік бөлінісі.
## Тарихы
Орталығы №9 ауылда орналасқан Есбол ауданы 1928 жылы 3 қыркүйекте Гурьев округінің құрамында Есбол және Гурьев уезінің Соколинов болыстары бөліктерінен және Орал губерниясы Жымпиты уезінің Индер болысының бір бөлігінен құрылды.
1930 жылы 22 қыркүйекте Есбол ауданы жойылып, оның аумағы Гурьев ауданының құрамына кірді.
1933 жылы 31 тамызда Гурьев ауданынан бөлініп, Гурьев округының құрамында Есбол ауданы қалпына келтірілді. Кулагино ауылы оның орталығына айналды.
1938 жылы 15 қаңтарда Есбол ауданы Гурьев облысының құрамына енді.
1963 жылы 2 қаңтарда Есбол ауданы жойылып, оның аумағы Махамбет өндіріс ауданының құрамына кірді, 1964 жылы 31 желтоқсанда орталығы Индер ауылы болатын Индер болып қайта қалпына келтірілді.
## Дереккөздер |
Балықшы ауданы — 1930-1933 және 1957-1963, 1964-1988, 1990-1997 жылдары болған Гурьев округі, Қазақ АКСР, Батыс Қазақстан, Гурьев (кейіннен Атырау) облыстарының әкімшілік бөлінісі.
## Тарихы
Орталығы Гурьев қаласында орналасқан Гурьев ауданы 1930 жылы 22 қыркүйекте Есбол, Новобогат және Жаманқала аудандарын біріктіру арқылы Қазақ АКСР-інің Гурьев округінің құрамында құрылды.
1930 жылдың желтоқсанынан бастап аудан Қазақ АКСР тікелей бағынды, ал 1932 жылы ақпанда Батыс Қазақстан облысына өтті. 1933 жылдың 1 шілдесінен бастап - Гурьев округінің құрамында болды.
1933 жылы 31 тамызда Гурьев ауданы таратылды. Оның аумағының бір бөлігі қалпына келтірілген Есбол ауданына берілді, ал қалған бөлігі Гурьев округтік бағыныстағы қаласына қарасты аумақты құрады.
1957 жылы 30 қазанда Гурьев облысының құрамында Гурьев ауданы қалпына келтірілді. Гурьев қаласы орталығы болып, құрамына Бақсай ауданының Сорочинка, Редут, Алға, Талғайран, Манаш ауылдық кеңестері мен Гурьев қалалық кеңесіне қарасты Дамба, Кеңөзек, Қайыршақты, Плотовин ауылдық және Балықшы кенттік кеңестері енді.
1959 жылы ауданда Балықшы кенті мен 6 ауылдық кеңес (Алға, Дамба, Кеңөзек, Плотовин, Редут, Талғайран) болды.
1961 жылы 25 сәуірде Гурьев ауданы Балықшы ауданы болып өзгертілді, ал оның орталығы Балықшы кентіне көшірілді.
1963 жылы 2 қаңтарда Балықшы ауданы таратылып, 1964 жылы 31 желтоқсанда қалпына келтірілді.
1988 жылы шілдеде Балықшы ауданы қайта таратылып, 1990 жылдың тамызында қалпына келтірілді.
1997 жылы 21 мамырда Балықшы ауданы таратылып, оның аумағы Атырау қалалық әкімшілігінің қарамағына өтті.
## Әкімшілік бөлінісі
1986 жылы ауданда 5 ауылдық кеңес (Атырау, Дамба, Кеңөзек, Плотовин, Придорожный) және 2 кент (Балықшы, Жұмыскер) болған.
## Халқы
## Дереккөздер |
Манижа, толық аты Манижа Далеровна Сангин (туған Хамраева; тәж. Манижа Далеровна Сангин, 8 шілде 1991 жыл, Душанбе) — ресей әншісі, әндердің авторы және орындаушысы, бейнеклиптердің режиссері, тұрмыстық зорлық-зомбылықпен күрес саласындағы қоғам қайраткері, «Өмір сыйла» қайырымдылық қорының елшісі (2019 жылдың желтоқсанынан бастап). 1991 жылы, 8-шілдеде, Душанбе қаласында, Тәжік КСР, КСРОда дүниеге келген. Бірақ отбасы Мәскеуге көшіп барған. Ол 12 жасынан бастап музыкамен айналысады. Азан шақырып қойған аты - Ҳамроева Манижа Далеровна. 2020 жылы Ресей атынан бірінші рет БҰҰ-ның босқындар ісі жөніндегі агенттіктің ерікті елшісі атанды (2020 жылдың желтоқсанынан бастап).
Манижа Душанбе қаласында тәжік отбасында туды. Әкесі – Далер Хамраев, дәрігер. Анасы – Наджиба Усманқызы, психолог. 2021 жылы «Eurovision 2021» ән байқауында «Russian Woman» әнімен Ресей атынан өнер көрсетті.
Манижа бірнеше рет ЛГБТ қауымдастығын қолдады. 2019 жылдың жазында ол ЛГБТ адамдарын қолдау мақсатында «Ашық» басылымның жобасында ойнады. 2020 жылдың күзінде ол Санкт-Петербургтегі Кверфесттің арнайы қонағы болды.
## Дискографиясы:
### Альбомдары
* РуКола «Пренебрегаю» (қаз. Мен елемеймін) (2008)
* РуКола «Второй» (қаз. Екінші) (2010)
* Krip De Shin «Krip De Shin» (EP, 2012)
* Manizha «Manuscript» (2017)
* Manizha «#ЯIAM» (2018)
### Manizha
* Manizha feat. Escome «Waiting» (2012)
* Manizha «Люстра» (2016)
* Manizha «I miss him» (2016)
* Manizha «Иногда» (қаз. Кейде) (2017)
* Manizha «Изумруд» (2017)
## Видеографиясы
## Сыртқы сілтемелер
* Манижа Instagram парақшасында
* Манижа Twitter сайтында
* Манижа on Facebook
## Дереккөздер |
Жаманқала ауданы — 1928-1930 жылдары болған Гурьев округінің әкімшілік бөлінісі.
## Тарихы
Орталығы Жаманқала ауылында орналасқан Жаманқала ауданы 1928 жылы 3 қыркүйекте Гурьев округінің құрамындағы Топайлы және Орал губерниясы Гурьев уезінің Кулагин, Қарасамар және Редут болыстарының бөліктерінен құрылды.
1930 жылы 22 қыркүйекте Жаманқала ауданы жойылып, оның аумағы Гурьев ауданының құрамына кірді.
## Дереккөздер |
Доссор ауданы — 1928-1931 жылдары болған Гурьев округі және Қазақ АКСР әкімшілік бірлік.
## Тарихы
Доссор ауданы 1928 жылы жойылған Қазақ АКСР Гурьев округінің таратылған Ракушаның аумағында және Орал губерниясы Гурьев уезінің Соколин және Ембі болыстарының бөліктерінен құрылды.
1930 жылы 17 желтоқсанда округтардың таратылуына байланысты Доссор ауданы Қазақ АКСР-нің тікелей қарамағына өтті.
1931 жылы 27 желтоқсанда Доссор ауданы жойылып, оның аумағы Гурьев, Жылыой және Тайпақ аудандарына бөлінді.
## Дереккөздер |
Талов ауданы (орыс. Таловский район) — Ресей Воронеж облысының орталығындағы әкімшілік-аумақтық бірлік (аудан) және муниципалды құрылым (муниципалды аудан).
Әкімшілік орталығы — Таловая жұмысшы ауылы.
## Географиясы |
Первомай ауданы (орыс. Первомайский район) — Ресейдің Орынбор облысындағы әкімшілік-аумақтық бірлік (аудан) және муниципалды құрылым (муниципалды аудан).
Әкімшілік орталығы — Первомайский ауылы.
## Географиясы
Первомай ауданы Орынбор облысының оңтүстік-батысында орналасқан және: оңтүстігінде - Қазақстан Республикасымен, батысында - Самара облысымен, оңтүстік-батысында - Саратов облысымен, солтүстігінде - Құрманаймен, солтүстік-шығыста - Тоцкиймен, шығыста - Ташла аудандарымен шектеседі.
Аумақтың ауданы — 5055 км² құрайды. Солтүстіктен оңтүстікке қарай ең үлкен ұзындық — 87 км, батыстан шығысқа қарай — 108 км құрайды.
## Тарихы
Аудан 1928 жылы маусымда РКФСР құрамында Қазақ АКСР ішінде Тёплов (орталығы - Тёпловка ауылы) болып құрылды. 1934 жылы 7 желтоқсанда ауданның көп бөлігі Қазақ АКСР-інен Орынбор облысына берілді. 1962 жылы 21 мамырда Первомайск болып өзгертілді (орталығы Первомайский ауылына көшірілді).
## Тұрғындары |
Петропавл округі — 1928-1930 жылдары болған Қазақ АКСР-інің әкімшілік-аумақтық бірлігі.
Петропавл округі 1928 жылы 17 қаңтарда Қызылжар округі болып Ақмола губерниясының бөліктерінен құрылды. Аудан орталығы Петропавл қаласы болды. Округқа 21 аудан кірді:
* Арықбалық ауданы. Орталығы — Арықбалық ауылы.
* Балкашин ауданы. Орталығы — Балкашинское ауылы.
* Бейнетқор ауданы. Орталығы — Кедей ауылы.
* Булаев ауданы. Орталығы — Булаево ауылы.
* Володар ауданы. Орталығы — Володарское ауылы.
* Ворошилов ауданы. Орталығы — Петропавл қаласы.
* Қызыл Әскер ауданы. Орталығы — Өрнек ауылы.
* Қызылту ауданы. Орталығы — Қулыкөл ауылы.
* Көкшетау ауданы . Орталығы — Көкшетау қаласы.
* Красноармейск ауданы. Орталығы — Ново-Сухотинское ауылы.
* Крестьянский ауданы. Орталығы — Көкшетау қаласы.
* Ленин ауданы. Орталығы — Явленское ауылы.
* Октябрьск ауданы. Орталығы — Володарское ауылы маңындағы мәдени мекен.
* Преснов ауданы. Орталығы — Пресновское ауылы.
* Пресногорьков ауданы. Орталығы — Пресногорьковское ауылы.
* Рузаев ауданы. Орталығы — Рузаевка ауылы.
* Степанов ауданы. Орталығы — Степановка ауылы.
* Трудовой ауданы. Орталығы — Петропавл қаласы.
* Тоңкерей ауданы. Орталығы — Майбалық көлі маңындағы мәдени мекен.
* Урицкий ауданы. Орталығы — Мариинское ауылы.
* Щучье ауданы. Орталығы — Щучинское ауылы.
* Еңбекшілдер ауданы. Орталығы — Казгородок ауылы.
1928 жылы 10 мамырда округ Петропавл деп өзгертілді.
1930 жылы 17 желтоқсанда Қазақ АКСР-інің барлық басқа округтары сияқты округ таратылып, оның аудандары ірілендіріліп, республикалық билікке тікелей бағынуға берілді.
## Әдебиет
* Қазақстанның әкімшілік-аумақтық бөлінісі туралы анықтама (1920 ж. тамыз - 1936 ж. желтоқсан) / Базанова Ф. Н. — Алматы: Қазақ КСР ІІМ мұрағат басқармасы, 1959. — 288 б. — 1500 таралым. |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.