Datasets:
akylbekmaxutov
/
KK_calibration_dataset

Dataset card Data Studio Files Community
1
text
stringlengths
3
252k
Прииртышское — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Ертіс ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Семей қаласынан батысқа қарай 17 км-дей жерде орналасқан. ## Дереккөздер
Садовое — Шығыс Қазақстан облысы Шемонаиха ауданы, Октябрь ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2019 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Шемонаиха қаласынан солтүстік-батысқа қарай 7 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы жергілікті тұрғындар саны 138 адам (71 ер адам және 67 әйел адам) болса, 2009 жылы 51 адамды (28 ер адам және 23 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Сент-Китс және Невистің астанасы Бастермен шатастырудың қажеті жоқ Бас-Тер (фр. Basse-Terre) — Гваделупа (Кіші Антиль аралдары) аралындағы қала, Француз Гваделупасының әкімшілік орталығы. Суфриер жанартауының етегінде орналасқан. Халқы — 12 100 адам (2008). Теңіз порты  жоқ, тек терең зәкір тұрағы. Қант өнеркәсібі дамыған. Қант, банан, кофе, какао, ваниль экспорты. Қала тумаларының арасында — француз әскері әрі композитор, дирижер, скрипкашы-виртуоз шевалье де Сен-Жорж. ## Атауы «Basse-Terre» сөзі француз тілінен «ойпат» деп аударылады, XVII ғасыр теңізшілерінің тілінде «желден қорғалған аймақ» деген мағынаны береді. * 1650—1794: Форт Уэль (фр. Fort Houël) * 1794, 1810—1814, 1815—1816: Форт Метилд (ағыл. Fort Mathilde). * 30 наурыз 1803-1810, 1816-1960: Форт Ришпанс (Fort Richepanse.) * 1960-1989: Форт Сен-Шарль (Fort Saint-Charles фр.) — форт атауы. * 1989: Форт Луи-Дельгрэ (Fort Fort Louis Delgrès фр.) * 1643 — қазіргі уақытқа дейін: Бас-Тер. ## Тарихы Қазіргі қаланың аумағында тіршілік еткен алғашқы үндіс қонысы б.з.б 2300 жылмен даталанады. Негізі 1643 жылы қаланған. XVIII ғасырдың соңына дейін Гваделупаның коммерциялық орталығы болған, кейінірек оның орталығы көрші Гранд-Тер аралында орналасқан Пуан-а-Питр қаласы болды. 1979 жылы орын алған дауылдың нәтижесінде порт күйреп, бұл жағдай экономиканың дамуы мен жаңғыртуын күшейтуге түрткі болды. 1994 пен 1995 жылдардағы қатты құрғақшылық банан егінінің шықпауына алып келді. ## Білім беру Қалада француз саясаткерінің құрметіне аталған Жервиль-Реаш мектебі орналасқан. ## Спорт 2004 жылы «Расинг» жергілікті футбол командасы 3 ұлттық чемпион атағын жеңіп алды. Ел ордада бірнеше стадиондар орналасқан. Сиымдылығы 3 000 адамды құрайтын, көпфункционалды «Штаде Сент-Клод» стадионы, қазіргі таңда Футболдан Гваделупаның құрама командасының матчтарын өткізу үшін, сондай-ақ Racing Club de Basse-Terre және La Gauloise de Basse-Terre клубтарымен қолданылады. ## Дереккөздер
Медведка — Шығыс Қазақстан облысы Шемонаиха ауданындағы ауыл, Разин ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Шемонаиха қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 12 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Ақбұлақ — Абай облысы Жаңасемей ауданындағы ауыл, Ақбұлақ ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 220 км-дей жерде орналасқан. ## Дереккөздер
Самай — Абай облысы Жаңасемей ауданындағы Айнабұлақ ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 215 км-дей жерде орналасқан. ## Дереккөздер
Айнабұлақ — Абай облысы Жаңасемей ауданындағы ауыл, Айнабұлақ ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 209 км-дей жерде орналасқан. ## Дереккөздер
Алғабас, Доғалаң — Абай облысы Жаңасемей ауданындағы ауыл, Алғабас ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 339 км-дей жерде орналасқан. ## Дереккөздер
Қызылжал — Абай облысы Жаңасемей ауданындағы Алғабас ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2017 жылы таратылған. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 306 км-дей жерде орналасты. ## Халқы Тұрғыны 46 адам (2009). ## Дереккөздер
Киікқашқан — Абай облысы Жаңасемей ауданындағы Алғабас ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2017 жылы таратылған. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 352 км-дей жерде орналасты. ## Халқы Тұрғыны 24 адам (2009). ## Дереккөздер
Бұлақ — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Новобаженов ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Семей қаласынан шығысқа қарай 43 км-дей жерде орналасқан. ## Дереккөздер
Абыралы — Абай облысы Жаңасемей ауданындағы ауыл, Абыралы ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 250 км-дей жерде орналасқан. ## Дереккөздер
Баженово — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Новобаженов ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Семей қаласынан шығысқа қарай 55 км-дей жерде орналасқан. ## Дереккөздер
Климентьевка — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Новобаженов ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Семей қаласынан шығысқа қарай 52 км-дей жерде орналасқан. ## Дереккөздер
Көкентау (2019 жылға дейін — Знаменка) — Абай облысы Жаңасемей ауданындағы ауыл, Көкентау ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 57 км-дей жерде орналасқан. ## Дереккөздер
Қызылотау — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Көкентау ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2017 жылы таратылған. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 81 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы Тұрғыны 57 адам (2009). ## Дереккөздер
Сынтас — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Көкентау ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2017 жылы таратылған. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 55 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы Тұрғыны 40 адам (2009). ## Дереккөздер
Жазық — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Көкентау ауылдық округі құрамындағы ауыл. Бұрынғы Жазық ауылдық округінің орталығы. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 74 км-дей жерде орналасқан. ## Дереккөздер
Сарыкөл — Ақтөбе облысы Темір ауданы, Сарыкөл ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2023 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Шұбарқұдық кентінен оңтүстікке қарай 79 км-дей жерде, Темір өзенінің сол жағалауындағы көкпек, қара жусан, бұйырғын өскен бозғылт қоңыр топырақты шөлейт белдемде орналасқан. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 1083 адам (561 ер адам және 522 әйел адам) болса, 2009 жылы 1147 адамды (587 ер адам және 560 әйел адам) құрады. ## Инфақұрылымы Орта мектеп, мәдениет үйі, кітапхана, балабақша, шаштараз т.б. мекемелер бар. ## Көшелері Сарыкөл ауылында 5 көше бар: Мешіт, Мектеп, Мәуішев Сақи, Тәуілсіздік, Сәңкібай батыр көшелері. ## Дереккөздер
Талдықорған — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Новобаженов ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2017 жылы таратылған. ## Географиялық орны Семей қаласынан шығысқа қарай 50 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы Тұрғыны 29 адам (2009). ## Дереккөздер
Сарыкөл ауылдық округі — Ақтөбе облысы Темір ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Құмсай, Қопа ауылдары мен Шұбарши кенті кіреді. Орталығы – Шұбарши кенті. Округ құрамында болған Сарыкөл ауылы 2023 жылы таратылған. ## Тарихы Кеңес заманында Кеңқияқ ауылдық кеңесі деп аталған. 2011 жылы Кеңқияқ ауылдық округі құрылып, құрамына Сарыкөл ауылдық округінің Бәшенкөл, Шұбарши кенттік округінің Кеңқияқ ауылдары берілді. 2019 жылы Шұбарши ауылдық округі таратылып, Сарыкөл ауылдық округіне қосылды. Округтің жаңа орталығы Шұбарши кенті болды. ## Халқы 2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 5571 адамды құрады. ## Дереккөздер
Қопа — Ақтөбе облысы Темір ауданы, Сарыкөл ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Шұбарқұдық кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 69 км-дей жерде, Аққұм құмының оңтүстігінде орналасқан. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 369 адам (183 ер адам және 186 әйел адам) болса, 2009 жылы 297 адамды (153 ер адам және 144 әйел адам) құрады. ## Инфақұрылымы Ауылда орта мектеп, амбулатория, дүкендер, клуб, т.б. салалар бар. ## Дереккөздер
Қараөлең — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Қараөлең ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2020 жылы таратылған. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 301 км-дей жерде орналасты. ## Дереккөздер
Тұмалыкөл — Ақтөбе облысы Шалқар ауданы, Шетырғыз ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Шалқар қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 67 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 344 адам (180 ер адам және 164 әйел адам) болса, 2009 жылы 292 адамды (146 ер адам және 146 әйел адам) құрады. ## Туғандар Жанар Айжанова - эстрада жұлдызы. ## Дереккөздер
Қаракөл — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Озёрки ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстікке қарай 40 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Половинка — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Озёрки ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Семей қаласынан шығысқа қарай 18 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Қауылжыр — Ақтөбе облысы Шалқар ауданындағы ауыл, Қауылжыр ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Шалқар қаласынан солтүстік-батысқа қарай 45 км-дей жерде. Ақтөбе қаласынан 363 км жерде орналасқан. Округ Қауылжыр өзенінің бойында орналасқан. Округте ГКС-12 ЖОББ мектебі және №42 бастауыш мектебі орналасқан. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 1246 адам (603 ер адам және 643 әйел адам) болса, 2019 жылы 1856 адамды (922 ер адам және 934 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Қайнар — Абай облысы Жаңасемей ауданындағы ауыл, Қараөлең ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 305 км-дей жерде орналасқан. ## Халық саны ## Ауылда туылған атақты тұлғалар * Әміре Қашаубаев * Медеу Сәрсеке * Сапарғали Ысқақұлы Бегалин ## Дереккөздер
Социалистік Қазақстан — Абай облысы Жаңасемей ауданындағы Ақбұлақ ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2020 жылы таратылған. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 243 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы 1999 жылы жергілікті тұрғындар саны 248 адам (122 ер адам және 126 әйел адам) болса, 2009 жылы 91 адамды (54 ер адам және 37 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Бәшенкөл — Ақтөбе облысы Темір ауданы, Кеңқияқ ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Округ орталығы - Кеңқияқ ауылынан оңтүстікке қарай 18 км-дей жерде, Көкжиде құмының батысында орналасқан. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 337 адам (156 ер адам және 181 әйел адам) болса, 2009 жылы 211 адамды (106 ер адам және 105 әйел адам) құрады. ## Транспорты Елді мекен арқылы Кеңқияқ-Жарқамыс-Бейнеу-Ақтау-Жаңаөзен тас жолы өтеді. ## Дереккөздер
Шығырлы (1999 жылға дейін – Бородиновка) — Ақтөбе облысы Темір ауданы, Ақсай ауылдық округі құрамындағы ауыл, 2019 жылға дейін таратылған Шығырлы ауылдық округі орталығы болған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Шұбарқұдық кентінен солтүстік-батысқа қарай 55 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 658 адам (324 ер адам және 334 әйел адам) болса, 2009 жылы 475 адамды (243 ер адам және 232 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Талица — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Озёрки ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Семей қаласынан шығысқа қарай 52 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Таңат — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Ақбұлақ ауылдық округі құрамындағы ауыл. Бұрынғы Таңат ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 237 км-дей жерде орналасқан. Таңат ауылынан атақты әнші Әміре Қашаубаев, ақын Төлеужан Ысмайылов, зерттеуші Тұрсын Жұртбай, ақын Бауыржан Жақып, ғалым Айгүл Рамазан, жазушы Думан Рамазан, журналист Азамат Қасым сынды есімі елге белгілі азаматтар шықты. ## Дереккөздер
Бутаково — Шығыс Қазақстан облысы Риддер қалалық әкімдігіне қарасты ауыл. ## Географиялық орны Риддер қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 23 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Бірлік (2010 жылға дейін – Рождественское) — Ақтөбе облысының Темір ауданы, Ақсай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Шұбарқұдық кентінен солүстік-батысқа қарай 43 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 291 адам (147 ер адам және 144 әйел адам) болса, 2009 жылы 211 адамды (106 ер адам және 105 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Лениногор орманшар — Шығыс Қазақстан облысы Риддер қалалық әкімдігіне қарасты ауыл. ## Географиялық орны Риддер қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 4 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Қыземшек — Абай облысы Жаңасемей ауданы, Көкентау ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Семей қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 48 км-дей жерде орналасқан. ## Дереккөздер
Лесное (2017 жылға дейін – Лениногор демалыс үйі) — Шығыс Қазақстан облысы Риддер қалалық әкімдігіне қарасты ауыл. ## Географиялық орны Риддер қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 22 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Жоғарғы Хайрузовка — Шығыс Қазақстан облысы Риддер қалалық әкімдігіне қарасты ауыл. ## Географиялық орны Риддер қаласынан оңтүстікке қарай 3 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Үлбіқұрылыс — Шығыс Қазақстан облысы Риддер қалалық әкімдігіне қарасты ауыл, темір жол стансасы. ## Географиялық орны Риддер қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 16 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Пригородное — Шығыс Қазақстан облысы Риддер қалалық әкімдігіне қарасты ауыл. ## Географиялық орны Риддер қаласының оңтүстік шетінде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Коноваловка — Шығыс Қазақстан облысы Риддер қалалық әкімдігіне қарасты ауыл. ## Географиялық орны Риддер қаласынан шығысқа қарай 3 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Поперечное — Шығыс Қазақстан облысы Риддер қалалық әкімдігіне қарасты ауыл. ## Географиялық орны Риддер қаласының солтүстік-шығысқа қарай 28 км-дей орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Сарытоғай — Ақтөбе облысы Темір ауданы, Алтықарасу ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 310 адам (160 ер адам және 150 әйел адам) болса, 2009 жылы 220 адамды (112 ер адам және 108 әйел адам) құрады. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Шұбарқұдық кентінен солтүстік-батысқа қарай 33 км-дей жерде. ## Дереккөздер
Шұбарқұдық кәсіпшілігі — Ақтөбе облысы Темір ауданындағы ауыл, Жақсымай ауылдық округі орталығы. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 1703 адам (845 ер адам және 858 әйел адам) болса, 2009 жылы 1813 адамды (913 ер адам және 898 әйел адам) құрады. ## Транспорты Елді мекен арқылы Ақтөбе-Қандыағаш-Шұбарқұдық-Кенжәлі-Қарауылкелді-Сағыз-Атырау тас жолы өтеді. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Шұбарқұдық кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 9,7 км жерде орналасқан. ## Инфақұрылымы Орта мектеп, амбулатория, дүкендер, клуб және басқа да салалар бар. ## Дереккөздер
Теректі — Ақтөбе облысы Темір ауданы, Тасқопа ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2013 жылы таратылған. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 113 адам (53 ер адам және 60 әйел адам) болса, 2009 жылы 72 адамды (40 ер адам және 32 әйел адам) құрады. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Шұбарқұдық кентінен оңтүстік-батысқа қарай 64 км-дей жерде. ## Дереккөздер
Қалмаққырған — Ақтөбе облысы Темір ауданы, Кеңесту ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Шұбарқұдық кентінен солтүстік-шығысқа қарай 22 км-дей жерде. ## Транспорты Елді мекен арқылы Атырау-Қандыағаш темір жолы, Ақтөбе-Атырау-Астрахан тас жолы өтеді. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 183 адам (105 ер адам және 78 әйел адам) болса, 2009 жылы 295 адамды (170 ер адам және 125 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Алтықарасу — Ақтөбе облысы Темір ауданындағы ауыл, Алтықарасу ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Шұбарқұдық кентінен батысқа қарай 47 км-дей жерде, Ойыл өзенінің сол жағалауында. Теңіз деңгейінен шамамен 135 метр биіктікте орналасқан. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 1491 адам (749 ер адам және 742 әйел адам) болса, 2009 жылы 879 адамды (459 ер адам және 420 әйел адам) құрады. ## Транспорты Елді мекен арқылы Ақтөбе-Қандыағаш-Шұбарқұдық-Ойыл-Қобда-Ақсай-Шыңғырлау тас жолы өтеді. ## Басқа да деректер Тұрғындары мал шаруашылығымен айналысады. Ауылда орта мектеп, аурухана, кітапхана, мәдениет үйі бар. ## Дереккөздер
Құмқұдық — Ақтөбе облысы Темір ауданындағы ауыл, Қайынды ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Шұбарқұдық кентінен солтүстік-батысқа қарай 68 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 1187 адам (604 ер адам және 583 әйел адам) болса, 2009 жылы 675 адамды (341 ер адам және 334 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Байқадам — Ақтөбе облысы Шалқар ауданындағы ауыл, темір жол бекеті, Есет Көтібарұлы ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Шалқар кентінен оңтүстік-батысқа қарай 58 км жерде. Елді мекен арқылы Жезқазған-Бейнеу темір жолы өтеді. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 943 адам (494 ер адам және 449 әйел адам) болса, 2009 жылы 809 адамды (413 ер адам және 396 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Иманғали Білтабанов ауылы — Ақтөбе облысы Қобда ауданындағы ауыл, Иманғали Білтабанов ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Қобда ауылынан оңтүстікке қарай 14 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 918 адам (447 ер адам және 471 әйел адам) болса, 2009 жылы 636 адамды (328 ер адам және 308 әйел адам) құрады. ## Инфақұрылымы Ауылда орта мектеп, амбулатория, дүкендер,клуб басқада салалары бар. ## Дереккөздер
Қазақстан — Ақтөбе облысы Байғанин ауданы, Қарауылкелді ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2018 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Қарауылкелді ауылынан оңтүстікке қарай 9 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 153 адам (73 ер адам және 80 әйел адам) болса, 2009 жылы 119 адамды (73 ер адам және 46 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Құмсай — Ақтөбе облысының Темір ауданы, Сарыкөл ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Шұбарқұдық кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 77 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 421 адам (210 ер адам және 211 әйел адам) болса, 2009 жылы 391 адамды (195 ер адам және 196 әйел адам) құрады. ## Инфақұрылымы Ауылда амбулатория, мәдиенет үйі, мектеп басқа салалары бар. Елді мекен арқылы Сарыкөл (Ақтөбе облысы)-Қопа құм-тас жолы өтеді. ## Дереккөздер
Шибұлақ — Ақтөбе облысы Темір ауданы, Қайынды ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Шұбарқұдық кентінен солтүстік-батысқа қарай 75 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 377 адам (191 ер адам және 186 әйел адам) болса, 2009 жылы 196 адамды (97 ер адам және 99 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Бекбауыл (Бекбаулы) — Қызылорда облысы Арал ауданындағы ауыл, темір жол стансасы, Бекбауыл ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Арал қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 105 км-дей жерде орналасқан. ## Тарихы Іргесі 1904 жылы Ташкент-Орынбор теміржолын салуға байланысты қаланды. Атауы кісі есіммен аталған. Бекбауыл – Жанқожа батырдың немере інісі, батыр, би болған. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 708 адам (358 ер адам және 350 әйел адам) болса, 2009 жылы 879 адамды (449 ер адам және 430 әйел адам) құрады. ## Ауыл суреттері * * * * * * ## Дереккөздер
Ақшатау — Қызылорда облысы Арал ауданы, Аманөткел ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстікке қарай 117 км жерде, Ақшатау көлінің солтүстігінде орналасқан. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 207 адам (118 ер адам және 89 әйел адам) болса, 2009 жылы 184 адамды (100 ер адам және 84 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Хан – Қызылорда облысы Арал ауданы, Аманөткел ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Облыс орталығы – Қызылорда қаласынан солтүстік-батысқа қарай 421 км-дей, аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстікке қарай 126 км-дей, округ орталығы - Аманөткел ауылынан батысқа қарай 7 км-дей жерде, Сырдария өзенінің бойында орналасқан. Ауыл батысында Бөген ауылдық округімен, оңтүстік-батысында Жаңақұрылыс ауылдық округінің шекараларымен шектеседі. ## Атау мәні Халықтың ауызекі дерегі бойынша, кезінде Кенесары, Әбілхайыр хандар Сырдария бойындағы осы өткелден өткен, содан «Хан өткелі» деп аталған көрінеді. Осы маңайға қоныс тепкен ел Хан ауылы атанған. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 73 адам (43 ер адам және 30 әйел адам) болса, 2009 жылы 90 адамды (48 ер адам және 42 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Аралқұм — Қызылорда облысы Арал ауданындағы ауыл, темір жол стансасы, Аралқұм ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 37 км жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 1081 адам (537 ер адам және 544 әйел адам) болса, 2009 жылы 1130 адамды (575 ер адам және 555 әйел адам) құрады. Аралқұмда және округтегі Көктем, Мойнақ, Сопақ, Шөміш ауылдарында және Алтықұдық, Тасбөгет темір жол айырмаларында темір жолдарға қызмет көрсететін бірнеше шағын кәсіпорындар мен мекемелер бар. ## Ауыл суреттері * * * * * * ## Дереккөздер
Карась - әскери аэродром (қазір қараусыз қалған) КСРО Қорғаныс министрлігінің 11-шы мемлекеттік ғылыми-зерттеу және сынақ алаңы. Қазақстан Ақтөбе облысының Мұғалжар ауданында Жем қаласынан 2 км жерде орналасқан. Карась әуежайы 1 сыныпты әскери,жолаушы әуе кемелерін қабылдауға қауқарлы.2010 жылы су тасқынынан әуежайдың ғимараттары бұзылып, іске аспай қалды. ## Дереккөздер
Шөміш — Қызылорда облысы Арал ауданы, Аралқұм ауылдық округі құрамындағы ауыл, темір жол стансасы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 47 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 310 адам (165 ер адам және 145 әйел адам) болса, 2009 жылы 407 адамды (217 ер адам және 190 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Бердікөл — Қызылорда облысы Арал ауданы, Қосаман ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2018 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан солтүстік-батысқа қарай 70 км-дей жерде. ## Халқы Тұрғыны 42 адам (2009).
Мойнақ — Қызылорда облысы Арал ауданы, Аралқұм ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 55 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 142 адам (95 ер адам және 47 әйел адам) болса, 2009 жылы 92 адамды (51 ер адам және 41 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Ақеспе — Қызылорда облысы Арал ауданы, Қосаман ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан батысқа қарай 88,5 шақырым жерде, Арал теңізінің аңғарындағы Бутаков шығанағының батыс жағында орналасқан. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 200 адам (96 ер адам және 104 әйел адам) болса, 2009 жылы 255 адамды (126 ер адам және 129 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Қосаман — Қызылорда облысы Арал ауданындағы ауыл, Қосаман ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан солтүстік-батысқа қарай 89 шақырым жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 339 адам (179 ер адам және 160 әйел адам) болса, 2009 жылы 379 адамды (196 ер адам және 183 әйел адам) құрады. Қосаманда орта мектеп, фельдшерлік бекет үйі, кітапхана, клуб тұрғындарға қызмет жасап келеді. Сондай-ақ, Құланды ЖШС-нің №1 фермасы осы Қосаманда орналасқан. Жақын теміржол бекеті – Сексеуілден 60 шақырым жерде. ## Дереккөздер
Жаныс би ауылы (2006 жылға дейін – Жаңақұрылыс) – Ақтөбе облысы, Ырғыз ауданы, Қызылжар ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Ауідан орталығы - Ырғыз ауылынан батысқа қарай 57 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 568 адам (299 ер адам және 269 әйел адам) болса, 2009 жылы 607 адамды (303 ер адам және 304 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Ізімбет — Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданы, Жұрын ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2019 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Қандыағаш қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 54 км жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 71 адам (37 ер адам және 34 әйел адам) болса, 2009 жылы 75 адамды (39 ер адам және 36 әйел адам) құрады. ## Транспорты Елді мекен арқылы Ақтөбе-Қандыағаш-Ембі-Шалқар-Сексеуіл-Қызылорда-Семей тас жолы өтеді. ## Дереккөздер
Айбек Кәрімов Мүталапханұлы 1959 жылы Семей облысы(қазіргі ШҚО) Ақсуат ауданындағы Ерназар ауылында дүниеге келген. Руы найман.Білімі жоғары. Семей зоотехникалық-ветеринарлық институтын бітірген. 2011 жылдын қаңтарынан Семей қаласының әкімі. ## Еңбек жолы Еңбек жолын институтты аяқтаған соң 1981 жылы Семей облысы Шар ауданы Громовка ауылындағы Киров атындағы совхозда зоотехник болып бастаған. 1982-1985 жылдарда Семей облыстық комсомол комитетінде нұсқаушы, содан кейін Семей облысы Шар аудандық комсомол комитетінде бірінші хатшы болды. Одан кейін Семей облыстық әкімшіліктің жастар ісі жөніндегі комитетінің төрағасы болды. 1995-2002 жылдарда – Шығыс Қазақстан облысы Аягөз ауданының әкімі болды. 2002 - 2004 жылдарда - Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданының әкімі болып жұмыс атқарды. 2004-2006 жылдар аралығында – Шығыс Қазақстан облысы әкімінің орынбасары болды. 2006 - 2008 жылдарда - Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданының әкімі болды. 2008 жылғы қыркүйек айынан бастап Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданы Ақсуат ауылының инвестициялық бағдарламалар үйлестірушісі болып қызмет атқарды. 2010 жылдың наурызынан 2011 жылдың қантарына дейін Шемонаиха ауданының әкімі. 2011 жылдан Семей қаласының әкімі болып тағайындалды. ## Дереккөздер http://www.akimvko.gov.kz/kz/rule/akimat-vostochno-kazaxstanskoj-oblasti/akimatyi-gorodov-i-rajonov/semej/personyi/karimov-ajbek-mutalapxanovich.html
Бөген — Қызылорда облысы Арал ауданындағы ауыл, Бөген ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 85 км-дей жерде, Арал теңізінен оңтүстік-шығысқа қарай орналасқан. ## Атау мәні Бөген ауылының бастапқы атауы «Қалия» (Ғалия болуы да мүмкін). Қалия ХҮІІІ ғасырда өмір сүрген атақты Нұрбай байдың екінші әйелі. Бөген сөзі су қоймасы дегенді білдіреді. Кеңес өкіметі орнаған соң Бөген атауы «Көнебөген» атауына көшкен. Уақыт өте келе «Қалияға» ел қоныстанып, «Қалия» Бөген ауылы деп аталып кеткен. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 944 адам (488 ер адам және 456 әйел адам) болса, 2009 жылы 984 адамды (525 ер адам және 459 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Атанши — Қызылорда облысы Арал ауданы, Атанши ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2018 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 240 км-дей жерде. ## Халқы Тұрғыны 353 адам (2009).
Шұбарши — Ақтөбе облысы Ойыл ауданы, Көптоғай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Ойыл ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 31 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 429 адам (236 ер адам және 193 әйел адам) болса, 2009 жылы 332 адамды (171 ер адам және 161 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Жандос Қожахметұлы Смағұлов (1956 жылы, Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданындағы «Қаратал» кентінде (қазіргі Шабанбай ауылы) - әдебиеттанушы ғалым, сыншы, Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің қазақ әдебиеті кафедрасының профессоры, филология ғылымдарының докторы, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының (МАИН) академигі.Қызметтік жолы1979 жылдан Ақтоғай ауданындағы Қ.Нұржанов атындағы орта мектепте мұғалім, 1980-1982 жылдары «Жамшы» сегізжылдық мектебінде оқу ісінің меңгерушісі, директор қызметтерін атқарған. 1983 жылы ҚарМУ-дің қазақ әдебиеті кафедрасына аға оқытушы болып орналасқаннан бері осы оқу орнында жұмыс жасайды. 1993-1995 жылдары ҚарМУ-дің қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі, 2000-2003 жылдары журналистика кафедрасының меңгерушісі, 1995-1997 жылдары факультет деканы орынбасары болып жұмыс істеді. Қазір қазақ әдебиеті кафедрасында профессорлық қызметте. 2005 жылы ҚР БҒМ Білім және ғылым саласындағы қадағалау және аттестаттау комитетінің шешімімен доцент атағын, 2011 жылы Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының (МАИН) толық мүшесі болып сайланып, академик атағын алды. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2013 жылдың “Жоғары оқу орындары үздік оқытушысы» мемлекеттік грантын жеңіп алған.Зерттеулер Профессор Ж.Смағұловтың зерттеу нысанасының басты бағыты – ұлттық әдебиеттану ғылымының тарихы мен әдіснамасының мәселелері. Қазақ халқының сыншылдық-эстетикалық, әдеби-теориялық, әдеби-тарихи көзқарастардан құралатын ұлттық ғылыми-зерттеушілік ой-пікірінің туып-қалыптасу жолдарын ғылыми таразылады. 1993 жылы 10.01.02 – «Қазақ әдебиеті» мамандығы бойынша «Қазақтың әдеби мұрасын игеру проблемалары» деген тақырып бойынша кандидаттық, 2009 жылы «Қазақ әдебиеттану ғылымының туу және қалыптасу жолдары» атты тақырыпта докторлық диссертация қорғады. Ж. Смағұлов — 4 монография, 5 оқулық пен оқу құралы және бірнеше оқу-әдістемелік құралдардың, 200-ден астам ғылыми және сын мақалалардың авторы.Негізгі еңбектері: * «Қазақ әдебиеттану ғылымының тарихы» (1999) * «Ұлттық әдебиеттану әлемі» (2005) * «Бата сөздердің тағылымдық табиғаты» (2009) * «Әдебиеттану әдіснамасы" (2014) * «Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары» (1995) * «ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы» (Қарағанды, 2012), (Алматы, 2014) * «Гуманитарлық ғылымдар саласында ғылыми зерттеуді ұйымдастыру мен жоспарлау» (2014) * «ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарындағы сын, әдебиеттану, библиография» (Қарағанды, 2014) (Қ.Қалыбековамен бірге) * «ХХ ғасырдың қырықыншы-алпысыншы жылдарындағы сын және әдебиеттану» (Қарағанды, 2015) * «Тарихтан тағылым» (2014) атты екі томдық ғылыми-зерттеу мақалаларының жинағы. * «Қазақ тілі мен әдебиетінің 1001 сұрағына жауап» (2003) * «Қазақ әдебиеттану ғылымының тарихы» (ЭЕМ-ға арналған бағдарлама — электронды оқулық) (2011) * «Әдеби мұраны игеру проблемалары» (1992) * «А. Байтұрсынұлы – қазақ әдебиеттану терминдерінің негізін қалаушы» (1997) * «Ахметтану бастаулары» (2005), «Әдебиеттану ғылымының өзекті мәселелері» (2006) (проф. Т. Кәкішевпен бірге) * «Қазақ әдебиеттану ғылымының тарихы» (2008) атты екі томдық ұжымдық еңбектің авторларының бірі. * «Тағылымға тағзым» (2005). Халықаралық байланысПрофессор Ж.Смағұловтың ғылыми еңбектерімен шетелдіктер де таныс. Мақалалары Ресей, АҚШ, Болгария, Қытай, Түркия, Грузия, Қырғызстан т.б. елдерінің ғылыми журналдарында жарияланған. 2005 жылы Халықаралық «Кәтеп» қорының шақыруымен Түркияда болып Анкарада Гази атындағы университетте, 2014 және 2015 жылдары Қытай Халық Республикасының Құлжа қаласындағы Іле педогогикалық университетінде, Күйтін қаласындағы Шыңжаң қолданбалы кәсіптік техника институтында дәріс оқып қайтқан. Іле педогогикалық университетінің құрметті профессоры. 2015 жылы Қытай Халық Республикасының астанасы Пекин қаласындағы Орталық Ұлттар университетінде (Минзу университеті) бір ай дәріс оқыды.
Елді мекен: * Қарашалаң – Қызылорда облысы Арал ауданындағы ауыл. Көл: * Қарашалаң – Қызылорда облысы Арал ауданы жерінде орналасқан көл.
Ескіұра — Қызылорда облысы Арал ауданы, Жетес би ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 101 км-дей жерде, Райымкөл көлінің оңтүстігінде орналасқан. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 157 адам (84 ер адам және 73 әйел адам) болса, 2009 жылы 166 адамды (89 ер адам және 77 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Көне Бөген — Қызылорда облысы Арал ауданы, Бөген ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2018 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 80 км-дей жерде, Арал теңізінен оңтүстік-шығысқа қарай орналасқан. ## Тарихы Патша заманы кезінде саудагер орыс-татар байлары (мәселен Темірке Ярлогаев) қазіргі Көне Бөген беттен (Бөгеннен 4-5 шақырым жер) жаз кезінде ауланған бекіре балығын күзгі қара суыққа дейін тірілей ұстай тұратын су қоймасын жасаған. Оны жергілікті тұрғындар «Қамау», «Бекіребасат» немесе «Бөген» су қоймасы деп атаған. Кеңес өкіметі орнаған соң ол жер «Кеңес мектебі» аталып, оның бұрынғы «Бөген» атауы қазір 15 шақты отбасы тұратын «Көне Бөгенге» көшкен. ## Халқы Тұрғыны 100 адам (2009). ## Дереккөздер
Водокачка — Қызылорда облысы Арал ауданы, Жетес би ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2018 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 117 км-дей жерде, Райымкөл көлінен батысқа қарай орналасқан. ## Халқы Тұрғыны 69 адам (2009).
Көкаша — Қызылорда облысыАрал ауданы, Қарақұм ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2018 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 120 км-дей жерде. ## Халқы Тұрғыны 34 адам (2009).
Қарақұм ауылдық округі — Қызылорда облысы Арал ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Абай, Ерімбетжаға ауылдары кіреді. Орталығы – Абай ауылы. Округ құрамында болған Көкаша ауылы 2018 жылы таратылған. ## Халқы 2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2584 адамды құрады. ## Дереккөздер
Жалаңаш — Қызылорда облысы Арал ауданындағы ауыл, Мергенсай ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 59 км-дей жерде, Үлкен Сарышығанақ көлінен солтүстік-батысқа қарай орналасқан. ## Тарихы Бұл жерді "Жамбыл", "Бірлестік" деп те атайды. Бұрын "Жамбыл", "Бірлестік" балық колхоздары бірігіп, осы жерде "Жамбыл" колхозы құрылған. 1997 жылы Жамбыл өндірістік кооперативі болып қайта құрылған. Жалаңашқа Мергенсайдағы, Үшшоқыдағы, Сарықұмдағы тұрғындар көшіп келіп, Жалаңаш ауылы болып қайта құрылған. Ауыл маңында ешқандай ағаш, өсімдік өспейтіндіктен, «жалаңаш жел өтіндегі мекен» мәнінде қойылған атау. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 669 адам (338 ер адам және 331 әйел адам) болса, 2009 жылы 681 адамды (345 ер адам және 336 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Үлкен Сарышығанақ – шығанақ, Кіші Аралдың солтүстігіндегі құрлыққа бойлай еніп жатқан су айдыны. Ұзындығы 29 км, ені 10,5 км. ## Географиялық орны Қызылорда облысы Арал ауданы, Арал қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 22 км жерде орналасқан. ## Сипаты Ұзындығы 29 км, ені 10,5 км. Батыс жағалауын құмды-төбелі келген Көктырнақ түбегі алып жатыр. Шығыс, оңтүстік-шығысын түгелдей дерлік Арал Қарақұмы құмды алқабы қамтыған. Солтүстігінде Үлкен Сарышығанақ атты бұта аралас сораң шөп басқан қоныс жатыр. Сарышығанақтың жағалауларында бірнеше қыстаулар бар. ## Дереккөздер
Қарақұм ауылдық округі – Түркістан облысы Ордабасы ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Қарақұм ауылы кіреді. Орталығы – Қарақұм ауылы. ## Дереккөздер
Жаңақұрылыс — Қызылорда облысы Арал ауданындағы ауыл, Жаңақұрылыс ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстікке қарай 135 км жерде, Арал Қарақұмының оңтүстік-батыс бөлігінде, Сырдария өзеннің аңғарында орналасқан. Ауыл 1973-1996 жылдары Қазалы ауданындағы өзімен аттас кеңшардың орталығы болған. Кеңшар негізінде Жаңақұрылыста бірнеше шаруа қожалықтары жұмыс істейді. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 890 адам (454 ер адам және 436 әйел адам) болса, 2009 жылы 890 адамды (456 ер адам және 434 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Көктем — Қызылорда облысы Арал ауданы, Сапақ ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстікке қарай 40 км-дей жерде, Арал Қарақұмының батыс бөлігінде орналасқан. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 306 адам (159 ер адам және 147 әйел адам) болса, 2009 жылы 247 адамды (134 ер адам және 113 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Сапақ — Қызылорда облысы Арал ауданындағы ауыл, темір жол бекеті, Сапақ ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 22 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 357 адам (195 ер адам және 162 әйел адам) болса, 2009 жылы 494 адамды (252 ер адам және 242 әйел адам) құрады. ## Тұлғалары * Әміржан Сағидрахманұлы Қосанов ## Дереккөздер
Тастүбек — Қызылорда облысы Арал ауданы, Мергенсай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 82 км-дей жерде, Көктырнақ түбегінде, Бутаков шығанағының оңтүстігінде орналасқан. Бұрынғы Тастүбек балық колхозының орны. Теңіз жағасында бекіре балығы мекендеген үлкен тастар көп болған. Бұл тастар қазір әлі де бар, сондықтан бұл жерді «Тастүбек» деп атаған. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 53 адам (29 ер адам және 24 әйел адам) болса, 2009 жылы 90 адамды (44 ер адам және 46 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Тастақ — Қызылорда облысы Арал ауданы, Қаратерең ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 222 км-дей жерде, Сырдарияның атырауында орналасқан. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 173 адам (85 ер адам және 88 әйел адам) болса, 2009 жылы 176 адамды (95 ер адам және 81 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Талас өзені – Қырғызстан мен Қазақстан жеріндегі өзен, ұзындығы 661 км, су жиналатын алабы 52700 км². Қазақстандағы бөлігі 453 км. Негізінен, Жамбыл облысының Байзақ, Талас, Сарысу аудандары жерімен ағады. ## Бастауы Қырғыз Алатауы мен Талас Алатауы мұздықтарынан шығатын Қарақол және Үшқоша өзендері қосылған жерден басталып, Мойынқұмдағы Айдын көліне жетпей құмға сіңіп, тартылып қалады. ## Гидрологиясы Аңғары жоғарғы бөлігінде тар шатқалды, ені 1 – 2 км, жазыққа шыққан төменгі бөлігінде кең, 25 – 30 км. Көп жылдық мұз, жауын-шашын суынан толысады. Маусым – тамыз айларында тасиды. Тараз қаласынан төменгі ағысында Таластан бірнеше тармақ (Шалқы, Көделі, Тасарық, т.б.) таралады. Суы көктемде, күзде тұщы, сәл кермек, ауыз суға жарамды. Жылдық орташа су ағымы Тараз қаласы тұсында секундына 27,4 м³. Өзен бойында, Тараз қаласынан 10 км жерде Киров бөгені, сағасынан 197 км жерде Юбилейный, 275 км-де Жінәлі, 280 км-де Қазақбай бөгендері және Талас – Аса каналы салынған. Егін суаруға пайдаланылады. ## Дереккөздер
Көлжаға — Қызылорда облысының Арал ауданы, Қаратерең ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2018 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 225 км-дей жерде, Сырдарияның атырауындағы шағын келген Қаратұма көлінің жағасында орналасқан. ## Халқы Тұрғыны 140 адам (2009). ## Дереккөздер
Қазан (2007 жылға дейін – Казанка) — Ақтөбе облысының Мәртөк ауданы, Мәртөк ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Мәртөк ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 3 км жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 426 адам (198 ер адам және 228 әйел адам) болса, 2009 жылы 513 адамды (249 ер адам және 264 әйел адам) құрады. ## Транспорты Елді мекен арқылы Мәртөк-Хромтау-Қобда және Мәртөк-Ақтөбе-Алға-Қандыағаш тас жолы өтеді. ## Инфақұрылымы Ауылда орта мектеп, амбулатория, дүкендер, мейрамхана, клуб, наубайхана, орталық сауда орталығы және басқада салалары бар. ## Дереккөздер
Қаратерең — Қызылорда облысы Арал ауданы, Қаратерең ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 227 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 564 адам (293 ер адам және 271 әйел адам) болса, 2009 жылы 459 адамды (239 ер адам және 220 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Қазақстанның 13 жылдығы ауылы — Ақтөбе облысы Мәртөк ауданы, Байнассай ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2019 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Мәртөк ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 42 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 297 адам (139 ер адам және 158 әйел адам) болса, 2009 жылы 123 адамды (64 ер адам және 59 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Ерімбетжаға — Қызылорда облысы Арал ауданы, Қарақұм ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 53 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 325 адам (166 ер адам және 159 әйел адам) болса, 2009 жылы 343 адамды (176 ер адам және 167 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Моғолстан — 14 ғ. ортасында құрылған мемлекет. Ол Шағатай әулеті иеліктерінің шығыс бөлігінде қалыптасты. Бұл мемлекеттің негізін қалаған Тоғлық Темір (1348—1362) болды. Моғолстан атауы моңғол деген сөздің түркіше, парсыша атауы болып табылады. 14—15 ғғ. Моғолстан құрамына Түркістан, оңтүстік-шығыс Қазақстан және Орта Азияның кейбір аумақтары кірді. Оған кіретін тайпалар: дұғлаттар, қаңлылар, керейттер, арғындар, барластар кірді. Орталығы — Алмалық қаласы. Бұрынғы Шағатай ұлысының жерін толық билеуді көздеген Тоғылық Темір Мәуереннахрды Шыңғыс әулеті Денішмендінің атынан билеп отырған Қазағанның көзін құртуды, сол арқылы бұл өңірді Моғолстанға қосып алуды ойлады. Сөйтіп, ол 1358 ж. Қазаған әмірді өлтіртті. Бір жылдан кейін Қазағанның мұрагері Абдолла да қаза болды. Осыдан кейін Мәуереннахр тәуелсіз ұлыстарға бөлінді. Оны пайдалану үшін Тоғлық Темір жанталасты. Ал Осы кезде Ақсақ Темір өзінің шағын әскерімен Кеш қаласының әміріне қызмет етіп жүрді. Тоғылық әскерлері Кешті алады. Темір Тоғылық Темірге қызметке кіреді. 1361 ж. Мәуереннахрға екінші рет шабуылға аттанып, оны бағындырған Тоғылық Темір баласы Ілияс қожаны оған билеуші етіп қалдырды. Бұл жолы ол Темірді Кеш қаласының басшысы етіп тағайындады. 1362 ж. Тоғылық Темір қаза тауып, Моғолстанда билік Ілияс қожаға көшкенде Мәуереннахрға билеуші болып Қазағанның немересі Хұсайн тағайындалды. Ақсақ Темір онымен бірге Моғолстанға қарсы шығып, Мәуереннахрды өздерінің қол астына біріктіруге кірісті. Ақсақ Темір мен Хұсайн Моғолстан әскерлерін талқандады. Енді Хұсайн мен Ақсақ Темір арасында билік үшін күрес басталды. Осындай шайқастардың бірінде Темір Балқы қаласында Хұсайнды өлтіріп, Мәуереннахрға ие болды. ## Моғолстанның құрылуы, жер аумағы 14 ғ. ортасына қарай Шағатай ұлысы ыдырап, Шағатай ұлысының шығыс бөлігі – Оңтүстік-шығыс Қазақстан мен Қырғызстан аумағында Моғолстан мемлекеті құрылады. Ал ұлыстың келесі бөлігі – Мауараннахрдың батысында Әмір Темір мемлекеті құрылған. Моғолстан аталу себебі, Шығыс деректерінде «моңғол» сөзіндегі «н» әрпі түсіп қалып, «моғол» немесе «моғолстан» сөзі қалыптасып кеткен. Мемлекетті кезінде Шағатай ханға адал қызмет еткен дулат тайпасының әмірі Поладшы басқарған. Әмір Поладшы бастаған дулат ақсүйектері Поладшының хан болуға құқығы болмағандықтан, өздерін таңдайтын, Шағатай ұрпағы Дува ханның немересі, он алты жасар Тоғылық-Темірді 1348 жылы Моғолстан ханы етіп сайлайды. Ал негізгі саяси билік осы Әмір Поладшының қолында болған. Әмір Поладшы Моғолстанды Мауараннахрдан біржола бөліп алып, тәуелсіз, жеке хандық құруға бар күшін салды. Дулат тайпасы шонжарларының жаңа құрылған бұл өкіметте беделдері бұрынғыдан да күшейген. Жалпы, дулаттардың беделі Шағатай ханның кезінен белгілі. Атақты тарихшы Мұхаммед Хайдардың жазуы бойынша, Шағатай хан өз мемлекетін үлестерге бөлгенде, өзіне адал қызмет еткен дулат әмірі Поладшыға Маңлай-Сүбе жерін берген. Маңлай-Сүбе Шығыс Түркістаннан Ферғанаға дейінгі кең-байтақ жерді алып жатқан. Осы аумақта Шағатай кезінен бері өз биліктерін жүргізіп келген дулат тайпасының өкілдері Моғолстан хандығының құрылуына да белсене араласқан. «Тарих-и Рашиди» еңбегінде былай деп көрсетілген: «… қазіргі Моғолстан деп аталатын аумақтың ұзындығы мен көлденеңі 7-8 айшылық жол. Шығыс шеті (Моғолстанның) қалмақтардың жерімен шектеседі және Барыскөл, Емел және Ертісті өзіне қосады. Солтүстігінде оның шекарасы Көкшетеңіз (Балқаш), Түркістанмен және Ташкентпен шектеседі, оңтүстігінде Ферғана уәлаятымен, Қашғар, Ақсу, Шалыш және Тұрфанмен шектеседі». Моғол мемлекетіне Қазақстанның Оңтүстік және Жетісу аймақтары да кірген. ## Халқының этникалық құрамы Моғол хандығының тағына негізінен Шығыс тұқымдары мен моңғол ақсүйектері отырған. Әрине, моңғол шапқыншылығы кезінде келген арлат, чорас, калучи сияқты тайпалар алғашқы кезінде өздерінің басымдылығын көрсеткенмен, уақыт өткен сайын жергілікті түркі тілдес тайпалар басымдылық алып, моңғолдарды өздеріне сіңіре бастаған. Ал қалғандары Шығыс Түркістанға, ұйғырларға қоныс аударып, соларға араласып, өздерінің моңғол атынан мүлдем айырылған. Жоғарыда көрсетілгендей, Жетісу аймағы Моғолстанның солтүстік-шығыс жағын алып жатты. Ал бұл аймақтағы түркі тілдес үйсін, қаңлы тайпаларының біздің дәуірімізге дейінгі III – II ғасырлардан өмір сүріп келе жатқандығын білесіңдер. Одан кейін V-VI ғасырларда да бұл аймаққа түркі тілдес тайпалар келіп қоныстанды. Сондықтан да орта ғасырдан дамыған кезінде құрылған Моғолстанның негізгі халқы түркі тілдес тайпалар: дулат, қаңлы, үйсін, арғын, баарын, барлас, бұлғашы, т.б. ертеден осы өңірде өмір сүрген тайпалар еді. Бұлардың қатарында осы жергілікті халықтармен араласып, түркіленіп кеткен моңғол тайпалары да болды. Мемлекеттің ұлттық құрамы онда қазіргі қазақ халқының негізін құрап отырған ру-тайпалардың басым болғанын, сөйтіп бұл мемлекеттің қазақ халқының мемлекеттілігінің бастауында тұрған елдердің бірі екендігін көрсетеді. ## Моғолстанның ішкі-сыртқы жағдайы Саяси тұрақсыздық орын алған күрделі кезенде билік басына келген Тоғылық-Темір хан елдің ішкі-сыртқы жағдайын жақсартып, XVI ғасырдың басына дейін билік еткен әулеттің негізін қалады. Хандықтың бүкіл аумағын біріктіріп, бір орталыққа бағындырады. Мемлекеттің орталығы Алмалық қаласы болады. Хан өзінің билігін бұрынғы қалыптасқан жүйемен жүргізеді. Оны ұлыстық басқару жүйесін сақтауынан көруге болады. Дулат тайпасының мұралық лауазымы жоғары ұлысбегі деген атағын сол қалпында қалдырады. Салық жинауда кейбір жаңа шаралар қолданылады. Мұсылман дінін мемлекеттік дін ретінде қабылдайды. Тоғылық-Темірге дейін моғол билеушілерінің ислам дініне енуі баяу жүріп келсе, енді хан бұл мәселеге ерекше көңіл бөлген. Мырза-Мұхаммед Хайдардың жазуы бойынша, бір күнде 160 мың адам ислам дінін қабылдайды. Ханның бұйрығы бойынша дінді қабылдамаған әмірлер мен бектерді өлім жазасына кескен. Сөйтіп хан ел ішінде қатал тәртіп орнатады. Тоғылық-Темір өзінің сыртқы саясатында Шағатай ұлысының кезінде орныққан Орта Азия жеріндегі билікті қалпына келтіруге әрекет жасайды. 1360-1361 жылдары Мауараннахрға екі рет сәтті жорық жасап, баласы Ілияс-Қожаны Мауараннахрдың хан тағына отырғызып қайтады. Моғолстанға оралған Тоғылық-Темір хан қаза болады. Өзінің мұрагерлік хұқын реттеп қайту үшін Ілияс-Қожа Моғолстанға кеткен кезде Орта Азиядағы жағдай күрт өзгереді. Тоғылық-Темірдің тірі кезінде оған тәуелдікті амалсыздан мойындап жүрген Әмір Темір енді Мауараннахрдағы билікті өз қолына алу үшін, Ілияс-Қожаға қарсы шығады. Әмір Темір мен Ілияс –Қожа ханның арасында бірнеше рет қақтығысулар болады. Моғол ханы жеңіліске ұшырайды. Соңғы жеңілістен кейін Ілияс-Қожа Моғолстаннан жаңа әскери күш жинап келіп, қайта соғысады. Ташкент қаласының маңында 1365 жылы 22 маусымда екі жақтың арасында шешуші “Батпақ шайқасы” болады. Жазба деректердің хабарына қарағанда, кесікіліскен шайқас болғаны соншалықты, екі жақтан 10 мыңға жуық адам құрылған. Шайқаста Ілияс-Қожа хан жеңіске жетіп, Әмір Темір қашып құтылады. Батпақты жеңісінен кейін Моғол ханы Самарқанға қарай аттанып, оны қоршауға алады. Бірақ халық қаланы жан аямай қорғайды. Қаланы ұзақ уақыт қоршаудан қалжыраған моғол әскерлерінің мініс аттары жамандат індетінен қырыла бастайды. Қаланы алудың мүмкін еместігіне көзі жеткен хан Моғолстанға қайтуға мәжбүр болған. Сөйтіп, Шағатай ұлысты кезіндегі билікті қайта қалпына келтіру ісінің алғашқы қадамы сәтсіздікпен аяқталады. Бұл сәтсіздіктің басты себебі, билеушілер арасындағы алауыздық, саяси феодалдық батыраңқылық еді. Ақыр аяғында Ілияс-Қожа хан да осы феодалдық талас-тартыстың құрбаны болады. Бұдан кейін де Моғол хандығындағы билікті дулат тайпасының атақты әмірлері Қамар ад-дин мен оның інісі Шамс ад-диндер жүргізген. Қамар ад-дин де өзін тыңдайтын, жас Тоғылық-Темірдің соңғы ұрпағы Қызыр-Қожа оғланды хан тағына отырғызып, дулат тайпасының әмірлері мен шонжарларының жағдайын жақсартуға күш салады. ## Әмір Темірдің Моғолстан хандығына жорықтары Моғол хандығын осындай саяси бытыраңқылық жайлап жатқанда Мауараннахрдағы билікті өз қолына алып, күшейген Әмір Темір енді Моғолстанды жаулауға кіріседі. 14 ғ. аяғында Әмір Темір Моғолстан жеріне бас көтертпей, дүркін-дүркін жорықтар жасайды. Алғашқы жорығы 1371-1372 жылдары болған. Бұл жорықта Алмалық қаласына дейін жетеді, бірақ қалаға кірмейді. Жол бойындағы елді мекендерді тонап, халықтың мал-мүлкін талан-таражға ұшыратып, көптеген тұтқын алып қайтады. Екінші жорықта 1375-1377 жылдары оңтүстік Қазақстан арқылы жүріп, жетісудің Шарын өзеніне дейін жетеді. Моғол ұлысының басшысы Қамар ад-динмен шайқасып, оны жеңеді. Қамар ад-дин Шығыс Түркістанға, Үш Тұрфанға қарай қашып құтылады.Әмір Темір Моғолстанға 1380-1390 жылдары да бірнеше рет жорық жасаған. Бұл жолғы жорықтың жойқындығы соншалықты, Әмір Темір өзінің балаларының қолындағы әскерлермен қосқанда 120 мың адаммен атанған. Әмір Темір 1371-1372 жылдары Моғолстанға әскер аттандырады. Олар Моғолстанның шығыстағы қалаларының бірі Алмалықтың жанына дейін жетіп, керейіттері талқандап, қайтып оралады. Нақ осы жылы Темірдің өзі де Моғолстанның жері Ыстықкөл өңіріндегі Сегізағашқа дейін барлаушылық жорық жасап, көптеген тұтқын алып, қыруар олжа түсіріп қайтады. Бұл жорық моғол жерінің ішкі аудандарына келешекте жасалатын жорықтардың бағдарламасы болған еді. Әмір Темір Моғолстанға 1371 жылдан 1390 жылға дейін он шақты рет жорық жасаған. Оның алғашқылары 1371-1377 жылдары Сайрам, Талас арқылы жүрген. Жетісудің ішкі аудандарына өтіп, Іле өзеніне дейін жеткен. Әмір Темір 1376 жылы көктемде моғолстанның атақты колбасшысы Қамар ад-динді талқандау үшін 30 мың адамдық әскер аттандырады. Оны кыпшақ әмірі Сасы-Бұға басқарған. Алайда Сасы-Бұға басқа әмірлермен астыртып келіседі де, Әмір Темірдің Хорезмге кеткенін пайдаланып, оған қарсы бүлік шығарады. Сасы-Бұға Ақ Орданың ханы Ұрұс пен Моғолстанның билеушісі Қамар ад-диннен көмек сұрайды. Бұл хабарды естіген Әмір Темір Мауараннахрға тез оралып, Қамар ад-динді Атбасы маңында (Қырғыз жері) қуып жетіп, талқандайды. Бұдан кейін де моғол әмірінің темірге қарсы күресінен ешбір нәтиже шықпаған. Ол 1377 жылы қаратау етегінде және Ыстықкөлге баратын жолдағы Бұғым шатқалында екі рет Әмір темір әскерлерінен күйрей жеңілген. Ақ Орда мен Моғолстан билеушілері өздерінің Әмір Темірге жеке-дара қарсы тұра алмайтындарын біліп, 1380 жылдың аяғында одақ құруға әрекет жасайды. Алайда бұл одақтан да еш нәтиже шықпаған. Өйткені одақтың құрылып жатқанын білген Әмір Темір 1384-1391 жылдардың аралығында алтын Ордаға және моғол жеріне бірнеше рет жорықтар жасаған. Моғолстанды біржолата қаратып алу үшін оның түкпір-түкпіріне 120 мың әскер аттандырады. Осы жорықтарды Темір әскерлері көп олжа түсіріп, қора-қора қой, үйір-үйір жылқы, топ-тобымен қолға түскен тұтқындарды мауараннахрға жіберіп отырған. 1390 жылдардағы жорықтардан кейін Моғолстан Темірге толық тәуелдікке түсті. ## Моғолстанның ыдырау кезеңі Моғолстанның Сонымен, Әмір Темір шабуылдары әбден титығына жеткен Моғол хандығы мүлде әлсірейді. Хандық бірнеше иеліктерге бөлініп, саяси жағынан бөлшектенеді. Қызыр-Қожа хан Темірге өзінің тәуелділігін мойындайды. Моғолстан Әмір Темір қаза болғаннан кейін (1405 жылы) ғана Қызыр-Қожаның мұрагері Мұхаммед ханның кезінде (1408-1416) тәуелсіздікке қол жеткізе бастайды. Моғол ханы Темір өлгеннен кейін оның әулетінің ішіндегі талас-тартысты пайдаланып қалады. Мұхаммед хан Темірдің немерелері Ахмед мырза мен Ұлықбектің арасындағы Ферғана үшін таласта ол өзінің әскер күшімен ахмед мырзаға көмектесіп, жеңіске жеткен еді. Осы кезден бастап Моғолстан өз тәуелсіздігін ала бастаған. Мұхаммед хан қаза болған соң, Моғол хандығының ішіндегі талас-тартыс қайта басталады. Бұл талас-тартысты Темірдің немересі Ұлықбек пайдаланып, өзін жақтаушы Қызыр-Қожаның немересі Шер-Мұхаммедтің хан болуын қолдайды. Оның хан тағына отыруына көмектескен Ұлықбек енді одан өзіне тәуелді болуын талап етеді. Бұған қарсы болған Моғол шонжарлары Қызыр-Қожаның екінші бір немересі Уәйісті хан тағына отырғызады. Бұған наразы болған Ұлықбек 1425 жылы Моғолстанға шапқыншылық жасап, халықты талан-таражға ұшыратып қайтады. Моғолстандағы жағдай 1428 жылы Уәйіс хан қайтыс болғаннан кейін де сол баяғы бытыраңқы күйінде қалады. Хандық билік үшін талас енді Уәйіс ханның балалары Жүніс пен есен-бұға арасында басталады. Таластың нәтижесінде дулат әмірлерінің қолдауымен есен-бұға 1433-1462 жылдары хан тағына отырады. Бірақ Жүніс хандық өкімет үшін таласын тоқтатпайды. Ол Темір әулеті әбу Саидтан көмек сұрайды. Тартыс 1462 жылы Есен-бұғаның қаза болуымен аяқталады. Ферғана жерінде – Жетікентте билік құрып отырған Жүніс дереу Моғолстанға оралып, өзін хан етіп жариялайды. Моғолстан хандығы Жүніс ханның немересі Абдар-рашид ханның кезінде ыдырай бастайды. Оның Жетісу аймағы Қазақ хандығының құрамына енеді. ## Моғолстанның Қазақ хандығының құрылуындағы орны 1456 ж. Керей хан мен Әз Жәнібек ханның Әбілхайыр хан үстемдігіне қарсы күрескен қазақ тайпаларын бастап шығыс Дешті-Қыпшақтан батыс Жетісу жеріне, Моғолстан жеріне таман қоныс аударуы қазақ хандығының құрылуына мұрындық болған маңызды тарихи оқиға еді. Бұл оқиғаның мән-жайы мынадай болатын: 1428 жылы Ақ Орданың ақырғы ханы Барақ ішкі феодалдық қырқыста қаза болған соң, Ақ Орда мемлекеті ыдырап, ұсақ феодалдық иеліктерге бөлінгенде өзара қырқыс үдей түсті. Бұрынғы Ақ Орданың орнына Әбілхайыр хандығы мен Ноғай одағы құрылды. Шайбани тұқымынан шыққан Әбілхайыр хан бұрын Орда Ежен ұрпағы билеген Ақ Орда территориясы - Шығыс Дешті-Қыпшаққа 40 жыл (1248-1468) үстемдік етті. XV ғасырдың ортасында Әбілхайыр хандығында толассыз болып отырған қан төгіс соғыстар мен ішкі феодалдық қырқыстар болған сайын үдеп феодалдық езгі мен қанау халық бұқарасын ауыр күйзеліске түсірді. Аласапыран соғыстар мен феодалдық бытыраңқылық салдарынан Дешті-Қыпшақ даласында бұрыннан қалыптасқан мал жайылысын пайдаланудың дағдылы көшіп-қону тәртіптері бұзылды, көшпелі тайпалар мезгілінде жайлау-қыстауларына бара алмайтын болды. Бұл көшпенді мал шаруашылығына ауыр зардабын тигізді. Осындай ауыр тауқымет тартқан халық бейбіт өмірді, Әбілхайырдың үстемдігінен құтылып, өз алдына тіршілік етуді армандады. Мұхаммед Хайдар Дулати «Тарих-и -Рашиди» атты еңбегінде былай дейді: «Ол кезде Дешті Қыпшақты Әбілхайыр хан биледі. Ол Жошы әулетінен шыққан сұлтандарға күн көрсетпеді. Нәтижесінде Жәнібек хан мен Керей Моғолстанға көшіп барды. Есенбұға хан оларды құшақ жая қарсы алып, Моғолстанның батыс шетіндегі Шу мен Қозыбас аймақтарын берді. Олар барып орналасқан соң Әбілхайыр хан дүние салды да, өзбек ұлысының шаңырағы шайқалды. Ірі-ірі шиеленістер басталды. Оның үлкен бөлігі Керей хан, Жәнібек ханға көшіп кетті. Сөйтіп олардың маңына жиналғандардың саны 200 мыңға жетті. Қазақ сұлтандары 870 жылдары (1465-1466) билей бастады»… Алғашында қазақ хандығының территориясы батыс Жетісу жері, Шу өзені мен Талас өзенінің алабы еді. Міне, нақ осы территорияға деректемелерде тұңғыш рет «Қазақстан» деген атау қолданылды, ежелден осы алапты мекендеген қазақтың ұлы жүз тайпалары Дешті-Қыпшақтан қоныс аударған қазақ тайпаларымен етене араласып кетті. Әбілхайыр хандығындағы аласапыран соғыс салдарынан қанжілік болған қазақ халқы бұл араға келіп ес жиып, етек жауып, экономикалық тұрмысы түзеле бастады. Мұны көрген Дешті-Қыпшақ көшпенділері Әбілхайыр хан қоластынан шығып, бөгеуін бұзған судай ағылып қазақ хандығына келіп жатты. XV ғасырдың 50-жылдарының ортасынан 70-жылдарының басына дейін Әбілхайыр ханның қарамағынан батыс Жетісуға 200 мың адам көшіп барды. 1462-жылы Моғолстан ханы Есенбұға қайтыс болған соң, бұл мемлекетте ішкі феодалдық қырқыс күшейіп, өкіметсіздік жағдайдың өріс алуы, Амасанжы Тайшы бастаған ойрат жоңғарларының жасаған шабуылы салдарынан Моғолстан мемлекетінің шаңырағы шайқалған кезде, Жетісуды мекендеген қазақ тайпаларының қазақ хандығына келіп қосылуы үдей түсті. Бұлар жаңадан құрылған Қазақ хандығының үкімет билігін нығайтып, оның беделі мен әскери, саяси күш-қуатын арттыра түсті.
Жіңішкеқұм — Қызылорда облысы Арал ауданындағы ауыл, Атанши ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 154 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 453 адам (240 ер адам және 213 әйел адам) болса, 2009 жылы 303 адамды (156 ер адам және 147 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Велихов ауылдық округі – Ақтөбе облысы Қарғалы ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Велиховка, Ақжайық ауылдары кіреді. Орталығы – Велиховка ауылы. ## Тарихы Кеңес заманында Херсон ауылдық кеңесі деп аталған. 2009 жылы Херсон ауылы Ақжайық ауылы болып өзгертілді. ## Халқы 2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 633 адамды құрады. ## Дереккөздер
Каструп (дат. Kastrup) — Копенгагеннің әуежайы, Даниядағы ең ірі əуежай. 1925 жылы салынған. Торнбюда (Tårnby) орналасқан — Копенгагеннің орталығынан оңтүстік-шығысқа қарай 8 шақырым жерде орналасқан Амагер (Amager) аралының муниципалитеті. ## Негізгі мəлімет 2012 жылы әуежай 23,3 млн. жолаушыға қызмет көрсетті (өткен жылмен салыстырғанда 2,7%-ға артқан). Каструп Скандинавияның ірі əуежайларының бірі және Еуропада көлемі бойынша он жетінші әуежай. Scandinavian Airlines System (SAS) компанияның негізгі әуежайы ретінде пайдаланылады. Бұрында Sterling Airlines даниялық компаниясының әуежайы. Әуежайға 63 авиакомпаниялар қызмет көрсетеді, 111 жерге сапары бар. Бүгінде әуежай үш терминалдан тұрады: Терминал №1 ішкі сапарлар үшін және 2 мен 3-ші терминал халықаралық сапарлар үшін. Терминалдың алғашқы ғимараты «Ағаш сарай» 1939 жылы сәулетші Вильгельм Лауритценнің (Vilhelm Lauritzen) жобасы бойынша салынған жаңа ғимаратқа ауысты, артынша әуежайдың атауы Каструп әуежайынан Копенгаген әуежайына өзгертілді. Ескі ғимарартты сақтау жөнінде шешім қабылданды. 1939 жылдың 17-19 қыркүйегі ол батысқа қарай 3,8 шақырымға жылжытылды. Бұл Каструптің шығыс бөлігін босатуға әрі осы бағытта әуежайды кеңейтуге мүмкіндік берді. ## Терминалдар ### Терминал №1 1969 жылы құрылған Терминал №1 «Жеті кіші үй» деп аталатын жеті іргелес павильоннан тұрады. KHR сәулетшілерімен құрастырылған 6-шы зал 1989 жылы ашылды. Терминал №2-ге кіреберіс 2006 жылдың қазан айында ашылды. Терминал №1 ішкі сапарлар үшін қолданылады: * Cimber Air (Ольборг,Орхус, Биллунн, Каруп, Борнхольм, Сондерборг) * Danish Air Transport (Борнхольм) * SAS (Ольборг, Орхус) ### Терминал №2 Терминал №2 1964 жылы құрылған. 1999 жылға дейін Теминал №3 іске қосылғанға дейін тек халықаралық сапарлар үшін ғана қолданылды. Терминал №2-нің құрылысына байланысты Копенгагеннің жаңа айырым белгісі «Төрт жел» салынды. Терминал №2 келесі әуекомпаниялармен пайдаланылады: * Adria Airways (Любляна) * Аэрофлот (Мәскеу-Шереметьево) * AirBaltic (Калининград, Рига, Вильнюс) * Air Berlin (Тегель, Дюссельдорф, Пальма-Де-Майорка) * Air France (Париж-Шарль де Голль) * Brit Air (Лион, Страсбург) * Air Greenland (Кангерлуссуаг, Нарсарсуаг) * Atlantic Airways (Фарер аралдары) * British Airways (Лондон-Хитроу) * Brussels Airlines (Брюссель) * Bulgaria air (София) * Bulgarian air charter (Бургас, Варна) * Cimber Air (Бухарест-Отопени, Базель, Ньюкасл, Паланга, Вроцлав) * Continental Airlines (Ньюарк) * Croatia Airline (Загреб) * Czech Airlines (Прага) * Delta Air Lines (Атланта) * EasyJet (Берлин-Шёнефельд, Лондон-Станстед, Милан) * Finnair (Хельсинки) * Iberia Airlines (Малага, Мадрид) * Iceland Express (Акюрейри, Рейкьявик, Егильсстадир) * Iran Air (Тегеран-Мехрабад) * Israir (Тель-Авив) * Jat Airways (Белград) * Jet Air (Быдгош) * KLM (Амстердам) * LOT Polish Airlines (Варшава) * Middle East Airlines (Бейрут) * MyTravel Airways * Norwegian Air Shuttle (Аликанте, Малага, Ницца, Осло, Стокгольм-Арланда, Варшава) * Novair * Ostfriesische Lufttransport (Бремен) * Onur Air (Стамбул, Анталия) * Pakistan International Airlines (Исламабад, Лахор) * Pegasus (Стамбул) * Авиакомпания «Россия» (Санкт-Петербург) * Sun D’or (Тель-Авив) * Swiss International Air Lines (Цюрих) * Syrian Arab Airlines (Дамаск) * TAP Portugal (Лиссабон) * Turkish Airlines (Анкара, Стамбул, Кайсери, Конья) ### Терминал №3 Әуежайдың ең жаңа терминалы 1998 жылы құрылған. Сондай-ақ ол Данияның өзге аймақтары мен Швецияның саяхатшыларымен Эресун көпірі арқылы өтетін пойыздарға теміржол бекеті ретінде де жұмыс істейді. 2007 жылдың қазан айынан Терминал №3-ке копенгагендік метрода (M2 желісі) жету мүмкін болды. Метроның бекеті терминалдың солтүстік бөлігінде орналасқан. Терминал №3 SAS Ground Service қолданатын SAS және көптеген әуекомпаниялардың негізгі терминалы болып табылады. Пойыздар келіп тоқтайтын ғимарат пен «Hilton Copenhagen Airport» мейманханасы Вильгельм Лауритценнің жобасы бойынша салынған. Терминал №3 келесі әуекомпаниялармен пайдаланылады: * Air One (Рим-Фьюмичино) * Austrian Airlines (Вена) * Blue1 (Хельсинки) * BMI (Эдинбург, Лидс, Глазго) * Cimber Air (Кёльн/Бонн, Йёнчепинг, Люксембург, Лион, Норрчёпинг, Нюрнберг, Тампере) * Estonian Air (Таллин) * Iceland Air (Рейкьявик) * Lufthansa (Франкфурт, Мюнхен) * Scandinavian Airlines System (Абердин, Амстердам, Афины, Бангкок, Барселона, Пекин, Берген, Берлин-Тегель, Бирмингем, Брюссель, Чикаго, Дели, Дублин, Дюссельдорф, Франкфурт, Гданьск, Женева, Гетеборг, Гамбург, Ганновер, Хельсинки, Киев, Калининград, Кангелерссуаг, Кристиансанн, Лондон-Сити, Лондон-Хитроу, Мадрид, Манчестер, Милан, Мәскеу, Мюнхен, Ньюарк Либерти, Ницца, Осло, Паланга,Париж, Познань, Прага, Приштина, Рим-Фьюмичино, Сан-Франциско, Санкт-Петербург, Сиэтл-Такома, Ставангер, Стокгольм-Арланда, Штутгарт, Тампере, Токио-Нарита, Турку, Венеция, Варшава, Вена, Вашингтон-Даллес) * Singapore Airlines (Сингапур) * Skyways Express (Карлстад, Линчёпинг, Эребру, Норрчёпинг) * Thai Airways (Бангкок) * Widerøe (Сандефьорд, Ставангер, Тронхейм) ## Иелік Копенгаген әуежайын «Копенгаген әуежайлары» ААҚ-ы (сондай-ақ Роскилле әуежайын) басқарады. Компания жарым-жартылай мемлекеттік болып табылады, сондай-ақ ірі акционер болып аустралиялық Macquarie Airports табылады . ## Дереккөздер ## Сілтемелер * Әуежайдың ресми сайты
Көнту — Қызылорда облысы Арал ауданы, Сексеуіл кенттік әкімдігі құрамындағы ауыл, темір жол бекеті. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Арал қаласынан солтүстік-батысқа қарай 25 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 116 адам (55 ер адам және 61 әйел адам) болса, 2009 жылы 173 адамды (90 ер адам және 83 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Құланды жылқы зауыты — Қызылорда облысы Арал ауданы, Сексеуіл кенттік әкімдігі құрамында болған елді мекен, 2018 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Арал қаласынан солтүстік-батысқа қарай 65 км-дей жерде. ## Халқы Тұрғыны 217 адам (2009).
Абай Садықов (1969, Алматы қ.) - мұнайшы, бұрынғы Ақтөбе қаласының əкімі. ## Өмірбаяны ҚазМҰУ-ді бітірген (1995). * 1986-1989 - Түркістан облысы Бадам мақта дайындау пункті жұмысшысы. * 1989-1990 - Шымкент облыстық сотында сот мәжілісі хатшысы. * 1993-1995 - «Бөбек» Балалар қайырымдық қорының менеджері, сауда директоры. * 1995-1997 - «Алтын Алма» АҚ-нің сауда директоры. * 1998-2002 - «Қазақстан Халық Банкі» ААҚ-нің атқарушы директоры, бизнеспен жұмыс департаментінің директоры, «Қазақойл» ҰМК қарыздар және аналитикалық жұмысын қайта құру департамент директоры, «ҚазТрансГаз» ЖАҚ және «Интергаз Орталық Азия» ЖАҚ бас директоры. * 2002-2006 - Ақтөбе облысы əкімінің орынбасары, Ақтөбе қаласының әкімі. * 2006 жылдан бастап - "Керуен" компания тобының президенті. * 2010 жылдан бастап - "АстанаГаз ҚМГ" ЖШС ген. директопы. ## Дереккөздер
№83-темір жол айрығы "Тербенбес" — Қызылорда облысы Арал ауданы, Сексеуіл кенттік әкімдігі құрамындағы темір жол айрығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Арал қаласынан солтүстік-батысқа қарай 47 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 70 адам (34 ер адам және 36 әйел адам) болса, 2009 жылы 54 адамды (29 ер адам және 25 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Рахмет Өтесінұлы Өтесінов (15 қаңтар 1927 жылы Атырау облысы, Қызылқоға ауданы Қарабау - 8 қаңтар 2011 жылы Алматы) – даңқты мұнайшы, жазушы, КСРО Мұнай өнер кәсібінің Құрметті мұайшысы, Қазақ КСРнің Еңбек сіңірген мұнайшысы. Ақтау қаласының және Жаңаөзеннің Құрметті азаматы. ҚР жоғарғы мемлекеттік марапаты «Құрмет ордені» мен марапатталған. ## Өмірбаяны Байұлы тайпасының Есентемір руынан шыққан.Мәскеудегі мұнай институтын бітірген (1951). 1951 – 1959 жж. Ембі мұнай кәсіпшіліктерінде мастер, цех бастығы, бас инженер, директоры болды. 1959 – 1961 ж. Жылыой аудандық партия комитетінің 1-хатшысы жұмысын атқарды. 1961 – 1962 ж. Гурьев (қазіргі Атырау) облыстық партия комитетінің өндіріс-көлік бөлімінің меңгерушісі болды. 1962 – 1963 ж. Қандыағаш аймақтық өндірістік партия комитетінің хатшысы жұмысын атқарды. 1963 – 1964 ж. «Маңғыстаумұнайбарлау» тресінің партком хатшысы болды. 1964 – 1970 ж. «Өзен мұнай өндіру» басқармасының бастығы болды. ## Шығармалары 1970 жылдардан бастап әдеби шығармашылықпен айналыса бастады. «Ожившая река» (1974), «Айтылмаған ән» (1978), «Алыптың ашылуы» (1982), «Даладағы алау» (1983), «Песчаная коса» (1989), «Пасмурные дни» (1997), «Жолдар мен жолдастар» (2002), «Соңғы аялдама» (2005) кітаптарының авторы. ## Марапаттары * КСРОның «Құрмет белгісі» Ордені; * КСРОның «Еңбек Қызыл Ту» Ордені; * КСРОның бірнеше мерекелік медалдар мен құрметті төсбелгілерімен марапатталған. * 1962 жылы «КСРОның Құрметті мұнайшысы» құрметті атағы; * «Қазақ КСРнің Еңбек сіңірген мұнайшысы» құрметті атағы; * «Қазақстан мұнайына сіңірген еңбегі үшін» медалі; * ҚР жоғарғы мемлекеттік марапаты «Құрмет ордені» мен марапатталған. * ҚР «Ерен Еңбегі үшін» мемлекеттік медалінің иегері. * Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің құрмет грамотасының иегері. * Ақтау, Жаңаөзен және т.б көптеген аудандардың Құрметті азаматы атағы берілді. * «Еңбек ардагері» құрметті медалінің иегері. ## Қызықты ақпарат * Өтесінов «Сынақ» телефильмінің бас кейіпкері болып саналады. ## Дереккөздер