text
stringlengths 3
252k
|
|---|
Вилли Евсеев (нем. Willi Evseev; 14 ақпан 1992, Теміртау, Қазақстан) — германиялық футболшы, жартылай қорғаушы.
## Өмірбаяны
1992 жылы, 14 ақпанда Қарағанды облысы, Теміртау қаласында дүниеге келген. Виллидің бала күнінде ата-анасы Теміртаудан Германияға қоныс аударған. Футболмен сол жақта айналыса бастаған.
## Карьерасы
«Ганновер 96» клубының төл шәкірті. 2010-2013 жылдар аралығында осы клубтың жасөспірімдер құрамасында өнер көрсетті.
Футболшыны 2011 жылы Аустрияның «Винер Нойштадт» клубы жалға алады. Германия клубында шебер футболшылар көп болғандықтан Аустрияда тәжірибе жинап келуге «Ганновер» клубының бас бапкері Мирко Сломканың өзі ақыл қосады. Ол Аустрияда 2011-2012 жылдары 20 ойын өткізген.
Ал 2013/14 жылғы маусым алдында «Вольфсург» командасы талантты жас футболшыны өздеріне шақырады. Бұл команда сапында Бундеслигдағы дебютін Бременнің «Вердеріне» қарсы өткізді. Одан кейін «Фрайбург», «Шальке 04» сондай-ақ, Германия кубогы жолындағы жарыста «Ингольштадт» клубтарына қарсы кездесулерге қатысты. Үш кездесуде екі гол соғатын пас берген. 2013/2014 «Вольфсбургтің» қосалқы құрамында ойнаған. Фарм клубында 16 ойынға қатысып, 8 доп соққан.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профиль сайты soccer.ru Мұрағатталған 17 ақпанның 2015 жылы. |
Майтөбе, Қолқамыс – Көксу алабындағы өзен.
## Географиялық орны
Жетісу облысы Кербұлақ ауданы жерімен ағады. Ұзындығы 55 км, су жиналатын алабы 863 км2, жалпы ұзындығы 37 км болатын 19 саласы бар. Ірілері: Кәшен, Шанханай, Ерменді, Матай.
## Бастауы
Бастауын Матай тауларындағы Көтекасу асуының солтүстік беткейіндегі бұлақтардан алып, Қызылжар ауылынан төменде Қолқамыс өзеніне құяды.
## Гидрологиясы
Шанханай ауылына дейінгі жоғарғы арнасы тау шатқалымен өтеді. Майтөбе ауылына дейінгі орта арнасы біршама жазық, сайлы-жыралы. Одан төменде арна жағалауы жарлауытты, жарқабақты. Негізінен жер асты суларымен толығады. Жоғарғы ағысында Қоянкөз, Шанханай, Майтөбе ауылдары және Сарыой, Секірме қыстаулары орналасқан. Алабы шабындыққа және мал жайылымына қолайлы.
## Дереккөздер |
## Еуропа
## Азия
## Африка
## Америка
## Австралия және Мұхиттағы мемлекеттер
## Еуропа
## Азия
## Африка
## Америка
## Австралия және Мұхиттағы мемлекеттер |
Мақан, Мақанды – Қорағаты алабындағы өзен.
## Географиялық орны
Жамбыл облысы Меркі ауданы жерімен ағады. Ұзындығы 85 км, су жиналатын алабы 565 км2. Ең ірі салалары - Мақанды және Ермен.
## Бастауы
Бастауын Қызылқыстақ ауылынан жоғарыда аласа тау етегіндегі бұлақтардан алып, Ленин жолы ауылынан төменде Қорағаты өзеніне оң жағынан құяды. Өзеннің бастапқы бастауы Үшемшек асуының баурайынан және Қызылсай ауылынан жоғарыда басталып, Үлкен Шу каналына құяды.
## Гидрологиясы
Арнасының басым бөлігі көлбеулеу жазық өңірмен өтеді. Алытнарық ауылы маңында жағалауы жарлауытты келеді. Сағасында шағын жайылма түзейді. Арнасында жыл бойы су болады. Алабы толығымен дерлік егістікке игерілген.
## Дереккөздер |
Мақат – Қызылтас тауларының солтүстігіндегі тау.
## Географиялық орны
Қарағанды облысы Қарқаралы ауданының оңтүстік-батысында орналасқан. Ең жақын елді мекен - Жаңатоған ауылы (7 км жерде). Абсолюттік биіктігі 1101 м. Ендік бағытта 14 км-ге созылып жатыр, енді жері 8 км-ге жуық.
## Жер бедері
Негізінен төрт таудан тұратын Мақаттың төбесі тегістелген, беткейлері сай-жыралармен тілімденген. Етегі бұлаққа бай. Оңтүстігінен Тоқылдақ, солтүстігінен Бидайық өзендері ағып өтеді.
## Геологиялық құрылымы
Тас көмір дәуірінің гранодиориттері және силур, девон дәуірлерінің эффузивтерінен түзілген.
## Өсімдігі
Беткейлері және тауаралық аңғарларының қиыршықты қызғылт қоңыр топырағында қайыңды-көктеректі шоқ ормандар, сондай-ақ астық тұқымдас шөптесіндер өскен.
## Дереккөздер |
Фархадбек Равшанұлы Ырысметов (10 тамыз 1981, Шымкент, Қазақ КСР, КСРО) — қазақстандық футболшы, қорғаушы, футбол жаттықтырушысы.
## Карьерасы
### Клубтық
Фархадбектің ұлты өзбек, Шымкентте дүниеге келген. Жастық шағында Ташкентте де тұрған, 1998 жылы "Достық/Синтез" клубында доп тепті.
1999 жылы карьерасын мәскеулік "Торпедо" клубында бастады. Екі маусым клуб футболшысы атанғанымен, негізгі құрамда ойнай алмады, тек фрам-клуб сапында алаңға шықты.
2001 жылы жазда "Маңқыстау" клубына ауысты. Маусым соңында клубтан кетті.
2002 жылы "Ертіс" футболшысы атанды. Жаңа клубы сапында екі рет Қазақстан чемпионы атанды.
2005 жылы "Қайратқа" ауысты. 2005 жылы клуб сапында Қазақстан чемпионатының қола жүлдегері атанды, ал клуб Қазақстан кубогы финалында сүрінді.
2007 жылы Дмитрий Огайдың шақыруымен "Тобыл" футболшысы атанды. "Тобылға" барған алғашқы маусымда Интертото кубогы иегері атанды, ал 2010 жылы үшінші рет Қазақстан чемпиондығына қол жеткізді. Бірақ бұл кезде Огай бапкерліктен кетіп қалған болатын.
2010 жылы "Ордабасыға" ауысты. Шымкенттік клуб сапында Қазақстан суперкубогы иегері атанды.
2012 жылы бірінші лигадағы "Сұңқар" қатарын толықтырды. 2013 жылы "Ордабасыға" қайта оралып, екі маусым ойнады.
2014 жылғы маусымды тағы да "Тобыл" сапында, ал 2015 жылды "Қайсарда" өткізді.
2016-17 жылдары тағы да "Ордабасы" сапында доп тепті.
2018 жылы "Алтай" клубына ауысып, бірден команда капитаны боп тағайындалды. Сол жылы карьерасын аяқтады.
### Ұлттық құрамада
Ұлттық құрамаға ресейлік Леонид Пахомов бас бапкер болып тұрған жылдары шақырту алған. Пахомов бапкер «Ертісте» өнер көрсетіп жүрген қорғаушыны Әзірбайжанмен өткен жолдастық кездесуде алаңға шығарады. Одан кейін Сергей Тимофеев, Арно Пайперс секілді бапкерлер де ұлттық құрама жиынына тұрақты түрде қатыстырып тұрды. Бас команда сапында жалпы 35 ойын өткізген.
### Бапкерлік
2019 жылы бапкерлік жолын бастап, Шымкенттің "Қыран" клубын жаттықтырды.
2020 жылы "Атырауда" бас бапкер көмекшісі боп қызметке тағайындалды.
## Жетістіктері
* Қазақстан чемпионатының жеңімпазы: 2002, 2003, 2010 жылдары
* Қазақстан чемпионатының күміс жүлдегері: 2004, 2007, 2008 жылдары
* Қазақстан чемпионатының қола жүлдегері: 2005 жылы
* Қазақстан кубогының иегері: 2007, 2011 жылдары
* Қазақстан суперкубогының иегері: 2012 жылы
* Интертото кубогының иегері: 2007 жылы
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі |
Шөптесін бөрітарақ –көктемде кештеу өсетін дала гүлі. Солай бола тұра ол тез көтеріледі. Сабағы жуан, гүлінің диаметрі 22 см. Биіктігі 1-1,5 м. Гүлдері өте сәнді, әр алуан-қызыл, сары, күлгін, сиялы көк болып кете береді. Шілде айының аяғынан бастап тамыз айының орта кезіне дейін гүл жарады. Гүлдейтін мезгілі 20-30 күн.
Көбейту жолдары: Түбін бөлу арқылы көбейтеді. Мүмкіндігінше көбейту жұмысчтары көктем айларында жүргізілуі керек.
Отырғызылатыне жер: Аты айтып тұрғандай , шөптесін бөрітарақ гүлін бір-бірінен алшақтау, арасын 80 см немесе бір метрдей қашақтықта отырғызған дұрыс.
Кесу: Күзде гүлдің басын кескенде бірнеше бұтағын қалдырған жөн. Себебі ерте көктемде жеріңізде жұмыс істегенде, сол жерде шөптесін бөрітарақ гүлі бар екені белгілі болады.
## Дереккөздер
Ғылыми-педагогикалық журнал. «Биология және салауаттылық журналы» №3. 2005 жыл. 76 бет |
* Қаратерек – Павлодар облысы Май ауданындағы ауыл.
* Қаратерек – Солтүстік Қазақстан облысы Уәлиханов ауданындағы ауыл. |
Вохид Абдуллаев (1912 ж., Самарқан – 1985 ж.) – өзбек совет жазушысы, ғалым, Өзбекстан КСР ғылым академиясының академигі.
Ферғана педагогикалық институтын бітірген. 1944 жылдан бастап Самарқан мемлекеттік университетінде лекция оқиды, 1963 жылдан 1970 жылға дейін осы университеттің ректоры. «Науаи Самарқанда» деген зерттеуі үшін филология ғылымының кандидаты (1951), (17 –18 ғасырлардағы Хорезмдегі өзбек әдебиеті» (1959) атты еңбек үшін филология ғылымының докторы дәрежесін алды. Абдуллаев Өзбекістан КСР Жоғарғы Советінің (6 – 7 шақырылуы) депутаты.
Қайтыс болғанға дейін (1985 ж.) А.Навои атындағы Самарқан мемлекеттік университетінде өзбек әдебиеті кафедрасын меңгерді.
## Дереккөздер |
Жұлдыздар кінәлі (ағылш. The fault in our stars) — 2012 жылы басып шағарылған америкадық жазушы Джон Гринның романы.
## Желісі
Хейзел Грейс Ланкастер – қалқанша без қылтамағынан зардап шегіп жүрген он алты жасар қыз. Хейзел еріксіз демеу тобына әр апта сайын қатысуға міндетті. Осы кездесулердің біреуінде Хейзел он жеті жасар Огастуспен танысады. Демеу тобының кездесуінен кейін, олар Огастустың үйінде кино көруді жөн табады. Кейін олар бір-бірінің сүйікті кітаптарын оқуға келіседі. Хейзел Огастусқа Питер Ван Хутеннің “Патша сырқаты” кітабын береді. Кітапты оқып біткен соң, Огастус уайым-қайғыға салынады: роман сөз ортасында аяқталады. Огастус аяқталмаған кітап мәселесі бойынша жазушыға хат жібереді. Ван Хутен өзінің хатында кітаптың жалғасын тек бетпе-бет айта алалатынын жазады. Хейзел Грейс, оның анасы және Огастуc, Питер Ван Хутенмен кездесу үшін Амстердамға аттанады. Олар Амстердамда таңғажайып күндер өткізеді. Сапар уақытында Огастустың демі таусылып отырғаны мәлім болады. Огастус Хейзелге арналған хатты Питер Ван Хутенге жібереді. Бұл хат ақырында Хейзелге жетеді.
## Экрандау
2012 жылдың ақпан айында 20th Century Fox киностудиясы романның сюжет желісі бойынша аттас фильмді түсірді. Вик Годфри мен Марти Боуэн продюсерлік жұмысын атқарып, Хейзел грейстің рөлін америкалық актриса Шейлин Вудли, Огастустың рөлін Энсел Эльгорт орындады. 2014 жылдың 16 мамырында фильмнің бүкіләлемдік премьерасы өткізілді.
## Дереккөздер |
Рахима Шәріпқызы Нуриден (24 ақпан 1955 жыл Қарағанды облысы Ұлытау ауданы Байқоңыр ауылы) - журналист, журналистика ғылымдарының кандидаты, доцент, профессор.
## Өмірбаяны
* 1973-1976 жылдар аралығында С.М.Киров атындағы Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің журналистика факультетінде оқыған.
* М.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің журналистика факультетінде оқып, оны 1979 жылы бітіріп шығады.
* 1979-1992 жылдарда Қазақ радиосының шетелдерге хабар тарату бас редакциясында аудармашы, редактор, «Соңғы хабарлар» бас редакциясында редактор болды.
* 1992 жылдан бастап, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті журналистика факультетінде аға оқытушы
* 1997 жылы Е.Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің шақыруымен журналистика бөлімінің меңгерушісі болып қызмет атқарды.
* 1996 жылы «Қазақша хабар тарататын шетел радиолары» деген тақырыпта 10-01-10-«Журналистика» мамандығы бойынша кандидаттық диссертация қорғады.
* Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті журналистика факультетінің радиожурналистика кафедрасында доцент, кафедра меңгерушісі, халықаралық журналистика кафедрасының доценті болды.
* 2003-2010 жылдарда Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің журналистика кафедрасында доцент, меңгеруші болып қызмет атқарды.
* Астанадағы мәдениеттер мен діндердің халықаралық орталығында бөлім меңгерушісі
* 2011 жылы Иран Ислам республикасының халықаралық телерадиохабар тарату қызметінің шақыруымен қазақша хабарлар редакциясында қызмет етті.
* Қазір Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті журналистика және саясаттану факультеті телерадио және қоғаммен байланыс кафедрасында профессор болып қызмет етеді.
## Еңбектері
* «Шетелдердегі қазақ радиолары»
* «Қазақ рухани журналистикасы» монографиялары
* «Араб журналистикасы»
* «Қазіргі шетел журналистикасы» оқу құралдары
* «Халықаралық радиожурналистика» оқулығы
* «Радиожурналистика» оқу-әдістемелік кешені
* «Қазақстан-Мысыр достығы» жинағы
* көптеген ғылыми мақалалардың авторы.
* Р.Ш. Нуриден Конфессиональная политика Казахстана // Мировоззрение населения Южной Сибири и Центральной Азии в исторической ретроспективе : сборник научных трудов / под ред. П.К. Дашковского. — Вып. III.. — Барнаул: Азбука, 2009. — Б. 296—301. — ISBN 978-5-93957-363-4.
## Отбасы
* Балалы-шағалы. Қызы Данара халықаралық экономика факультетін бітірген, министрлікте қызмет істейді. Күйеу баласы Әзілхан қытай тілінің маманы. Олардың үш баласы бар. Үлкен ұлы Шыңғыс түркітанушы, оқытушы болып қызмет істейді. Келіні Арна да Түркиядан магистратураны туризм бойынша бітіріп шықты. Кіші ұлы Ұлықбек «Алтын белгі» иегері, ақпараттық жүйе маманы, қазір осы сала бойынша докторантурада оқиды. Балалары бірнеше тілді меңгерген. Заманға сай білім алып, қызмет істеп жүр.
## Дереккөздер
* https://asu.edu.kz/upload/pdf/journal-dep/Резюме-Нуриден.pdf(қолжетпейтін сілтеме)
* https://e-history.kz/ru/contents/view/mezhdunarodnii_nauchnii_seminar_kazahstanskii_patriotizm_i_zhurnalistika__2722 Мұрағатталған 21 сәуірдің 2019 жылы. |
Ұлтабар — күйіс қайыратын малдың асқазанының төрт бөлігінің бірі. Қазақтардың салт-дәстүрінде кәделі асқа саналады. Келін табағының етін тураған кісі, болмаса басқа табаққа салынса да, тураушы ұлтабардың шошайған ұшын кесіп алып, келінге ұсынады. «Қыз - күтімін, ұл - түтінің» дейтін қазақ, әке ошағының отын түтетуші, тіпті отағасы ғана емес, ел панасы болады деп ұлды еркек санайтындықтан, бұл келін ұл тапсын деп ырымдаған.
Ұлтабар біраз жуылып-шайылып, қажетті қосымшалармен тұтас бір мүшеге айналған кезде кейде беделді табақтарға да түсетін кәделі асқа саналады. Әбден тазартылған соң, ішіне қойдың және ақсүйек серкенің шарбы майын ащылау ғып тұздап, аздап қара бұрыш сеуіп аударады.
## Дереккөздер |
Айно Акте (Aino Ackté, Achte, 24 сәуір [1] 1876, Хельсинки, Финляндия — 8 тамыз 1944, Вихти, Финляндия) — финлияндиялық актриса (сопрано). Финлияндияда операдағы бірінші әнші болған.
## Өмірбаяны
Айно Акте 1876 жылы Хельсинкида және әншілір отбасында туған.Ән айтуды анасынан үйренген.1894 жылы — Париждік консерваторияда болған. 1938-1939 жылдары әнші операның директоры атанады.
## Отбасы
* Бірінші неке(1901—1917) —адвокат Хейкки Ренваллмен,некеден ұл туған.Бірақ неке бұзылған.
* Екінші неке (1919) — Бруно Яландермен болған.
## Дереккөздер
Орысша уикипедия |
Рудольф аралы, Рудольф Жері — Франц-Иосиф Жері архипелагының қиыр солтүстігіндегі арал, Архангельск облысына қарайды. Базальтпен жабылған құм тастардан түзілген. Аралды түгелдей мұз басқан. |
Ханс Ротфельс (нем. Hans Rothfels,12. 4. 1891 жылы, Кассель, 22.6.1976 жылы,Тюбинген)—Батыс Германия тарихшысы. 1926—34 ж. Кёнигсберг. 1951 жылдан Тюбинген университетінің профессоры. 20 жылдары —30 жылдардың басында көбінесе Бисмарктің сыртқы саясатын зерттеді. Фашизм диктатурасы кезінде Ханс Германиядан кетіп, АҚШ- та жұмыс істеді. 2-дүние жүзілік соғыстан кейін Батыс Германияға оралды. Қазіргі заман тарихын зерттей бастады. Германиядағы антифашисттік қозғалыс туралы еңбектерінде Ханс буржуазияның, офицерлердің, дін иелерінің өкілдерін дәріптеді, фашизмдік тәртіпке қарсы күрескен жалғыз солар етіп көрсетуге тырысты. Еңбектерінде герман фашизмінің әлеуметтік тамырларын, оның ГФР саясатына тигізіп келе жатқан әсерін көлегейледі. 50 жылдардың аяғынан Ханс және оның мектебі Батыс Германиядағы буржуазияшыл тарих ғылымындағы жетекші бағыт болып саналады.
## Дереккөздер |
Рудольф көлі немесе Туркана — Шығыс Африкадағы ағынсыз тұзды көл. Кения жерінде. Тектоникалық ойыста орналасқан. Ауд. 8,5 мың км², тереңдігі 73 м. Ертеректе Ніл өзенімен байланысқан. Біртіндеп тартылып, тұздылығы артуда. Омо сияқты бірнеше шағын өзендер құяды. Крокодил және гиппопотам мекендейді. Балық ауланады.
## Дереккөздер |
Сабир (лақап аты; шын аты-жөні — Мырза Әлиакпар Таирзаде) (әз. Mirzə Ələkbər Zeynalabdin oğlu Tahirzadə) (31. 5. 1862, Шемаха қаласы,—25. 7. 1911, сонда) — азербайжан ақыны. Саудагер семьясында туған. Әуелі молдадан оқып, араб, парсы тілдерін үйренді, кейін жадид мектебінде оқыды. Өлең жазуды мектепте бастады. Лирикалық газелдер жазды, Шығыстың классик ақындарының шығармаларын аударды. 1905 жылғы революция Мырза Әлиакпар Таирзаде көзқарасы мен өнерін үлкен әсер етті. Оның шығармаларында азаматтық әуен, әлеуметтік сарын («Интернационал» өлен: т. б.) күшейді. «Молла Насреддин» атты журналға белсене қатысып, сатиралық шығармаларын жариялады. Журнал редакторы Ж. Мамедкулизаде және басқа да авторлармен бірге Мырза Әлиакпар Таирзаде азербайжан әдебиетінде жаңа әдеби мектеп ашты, сатираны биік белеске көтерді, оның әшкерелеушілік әсерін арттырды. Мырза Әлиакпар Таирзаде көптеген сатиралық шығармаларында қоғам өміріндегі әділетсіздік пен қайшылықтарды өткір шенеп көрсетті. Мырза Әлиакпар Таирзаде шығармалары КСРО халықтарының көптеген тілдеріне, соның ішінде қазақ тіліне де (жекелеген сатиралық өлеңдері) аударылып басылды.
## Дереккөздер |
Адамда Жамбас астауы сүйектерінің қосылыстары бұл сүйектердің филогенез үрдісінде өзгеріп отыратын функционалдық жағдайлармен байланысты дамуын көрсетеді.Жоғарыда айтылғандай,4аяқты омыртқалардың горизонталды қалыпта жүретіндіктен ,олардың жамбас астауына көп ауырлық түспейді.Шеміршекпен байналысқан жекелеген сүйектер бірегей сүйекті түзіліске-Жамбас сүйекке айналып қосылып-бітіседі де,синхондроз синостозға ауысады.Бірақ қасаға сүйектері араларындағы синхондроз,синостозға айналмай симфиз болып келеді.Жамбас сүйектері арасындағы жалпы қозғалтқыш онша емес(4-10 градус).1.Сегізкөз-мықын буыны қатаң буындар типіне жатады, сегізкөзбен мықын сүйектерінің өзара жанасатын құлақша тәріздібуын беттерінен түзілген.2.Қасаға симфизі, орта сызық бойында орналасып,екі қасаға сүйегін өзара байланыстырады.Бұл сүйектердің гиалинді шеміршек қабатымен жабылған бір-біріне қараған арасында талшықты-шеміршекті табақшаның ,негізі қаланған,онда әдетте 7 жастан бастап тар синовиалды саңылау жатады.3.Lig sacrotuberale және lig.sacrospinale-әр жағында сегізкөзді жамбас сүйектен байланыстыратын екі берік сүйекаралық байламдар:-tuber ischia-spina ischiadicaБұл сипатталған байламдар жамбас астауының артқы төменгі бөлімінде сүйек арқауын толықтырып, ұлкен және кіші шонданай тіліктерін аттас: Foramen ischiadicum majus et minus тесіктеріне айналдырады.4.Жапқыш жарғақ-жамбасты жабатын фибриозды табақша.Ол қасаға сүйегінің осы жердегі жиектеріне бекіп, бұл науашықты бекіткіш тамырлар мен нервтің өтуіне арналған аттас өзекке айналдырады. |
Қазақстан кинотануы - кино өнерінің тарихы мен теориясын зерттейтін ғылым.
Ұлттық кино өнерінің мәселелеріне алғаш қалам тартқандар қатарында І. Жансүгіров, Б. Майлин, М. Әуезов, Ғ. Мүсірепов, Т. Рысқұлов, Т. Жүргенов, І. Омаров, т.б. болды. Бұлар республикалық кино өнерінің туып қалыптасуына тікелей ат салысты. Қазақстан кинотану ғылымы 20-шы ғасырдың 60-шы жылдары басында дами бастады. Осы саладағы тұңғыш еңбек Қ. Сирановтың "Кеңестік Қазақстанның кино өнері (1966)", "Кинорежиссер және актер - Шәкен Айманов" (1970), "Кино туралы әңгімелер" (1973), деген кітаптары, "Кино. Жылдар. Ойлар" (1983) атты мақалалар жинағы болды. Әдебиет және өнер институты Қазақстан кинотану ғылымы саласында еңбек етіп жүрген бір топ мамандардың (К. Смайлов, К. Айнағұлова, Б. Нөгербек, К. Әлімбаева, Р. Оспанова, Р. Абдулахатова) "Қазақ киносы тарихының очерктері" (1980) атты еңбегі жарыққа шықты. Кітап қазақ киносының тарихын, оның жеке жанрларын (көркем фильм, деректі фильм, мультипликационды фильм) даму тұрғысынан зерттеп, республикадағы кинотану ғылымының белгілі бір дәрежеде қалыптасып жатқандығын айқындай түседі. Республикамыздағы кино өнерін зарттеу ісімен Әдебиет және өнер институты мен Қазақ ұлттық өнер академиясының кинотанушылар тобы шұғылданады. Қазақстан Кинематографияшылар одағы жанында кинотану және кино сыны секциялары жұмыс істейді. |
}}Айдаршықты буын (лат. articulation condylaris, айдаршық - condyles) - Дөңгелек өсінді түріндегі дөңес буын басы бар, пішіні эллипс іспеттес форма. Мысалы, тізе буыны. Айдаршыққа басқа сүйектің буындасқан бетіндегі ойыс сәйкес келеді, олардың көлемі әр түрлі болуы мүмкін.Айдаршық буынды шығыр тәрізді буыннан эллипс тәрізді буынға ауыспалы пішін болып табылатын эллипс тәрізді пішінді буынның бір түрі деп қарастыруға болады. Сондықтан оның айналу білігі фронталды болады.Шығыр тәрізді буыннан айдаршықты буынның өзгешелігі буындасатын беттердің шамасы мен пішіндеріне үлкен айырмашылық болуында. Осының салдарынан шығыртәрізді буынға қарағанда бұл буында қозғалыс екі білікті айнала жүруі мүмкін. Ол эллипстәрізді буыннан буын бастарының санымен өзгешеленеді. Айдаршықты буындарда әр уақытта 2 айдаршық болады, олар біршама сигатталды орналасқан, және олар бір қашықта (мәселен, ортан жіліктің тізе буынына қатысатын 2 айдаршық) немесе ауыз омыртқа-шүйде буынындағы сияқты түрлі буын қапшықтарында орналасады.АЙдаршық буын басының дұрыс эллипстік конфигурациясы болмағандықтан, 2-ші осы міндетті түрде нағыз эллипстәрізді буынға жақын болады (тізе буыны).Егер айдаршықтар әр түрлі буын қапшықтарында орналасса, онда оның қызметі жағынан эллипстәрізді буынға жақын болады (ауыз омыртқа – шүйде буыны). Егер айдаршық жақындасқан және бір қапшықта орналасқан болса,мысалы,тізе буынындағы сияқты, онда буын басы тұтас алғанда ортасынан бөлінген цилиндрге ұқсайды. Бұл жағдайда айдаршықты буын қызметі жағынан швғвршықтәрізді буынға жақын келеді. |
Кутуку Юбе́р Мага (фр. Coutoucou Hubert Maga; 10 тамыз 1916, Параку – 8 мамыр 2000, Котону) — бениндік саяткер, Догомея республикасының бірінші президенті, қазіргі Бенин, 1 тамыз 1960 жылы Франциядан өз тәуелсіздігін алды. 1970 жылы екінші рет президент болды және ол орынды екі жыл ұстап тұрды.
## Өмір баяны
Мамандығы бойынша Юбер Мага мектеп мұғалімі. Бариба этникалық тобының мүшесі , Мага көптеген жылдар бойы солтүстікте саяткер басшы болып келді, шеткі эникалық топтардың көмегіне сүйенген, бірініші Бениннің солтүстік-батысында орналасқан сомба халқына. 1951 жылы солтүстік Дагомеяда этникалық бірігу тобын құрды.1955 жылдары Бенин президенті болмай тұрып ол Дагомея вице-президенті болған. Және де ол Франция депутаты болған.
## Дереккөздер |
Суру Миган Апити (8 сәуір 1913 - 3 желтоқсан 1989) мемлекеттік саятшы. Дагомей Республикасы аймақшылық саяси бөлінуден пайда болған.
Апити Бордода оқыды. Мектепті бітірген соң ол Париждегі аса дарынды оқу орнына түсті, ары қарай сол жерде білім алды. Сосын Батыс Африкада француз заводтарында есептеуші болып істеді. 1945 жылдан бастап оның елі тәуелсіздігін алып Дагомеяның басты мүшелері болды. Юбер Мага оны осы жұмысқа тағайындағанда, ол Дагомеяның 1957-1958 жылғы министры болатын. 1960 жылы Республиканың вице-президенті болды.
Ол 1964 жылы 25 қаңтардан 1965 жылы 27 қарашаға дейін Бенин президенті болды, Кристоф Согло оны тақтан құлатты. осы оқиғадан кейін ол Парижге бірінші рет қашты, бірақ ол Котонуға 1970 жылғы төңкерістен кейін оралды, сол жылдары Бенин президенттік кеңес мүшесі болды. 1972 жылғы төңкерістен кейін , сөйтіп ол Мага мен бірге қамауға алынды, 1981 жылға дейін босатылмады.
Ол қазіргі күндері Бенинде “үш басты құбыжық” ретінде танымал. Еліне демократиялық саясат келер алдында 1989 жылы қуғында қайтыс болды.
## Дереккөздер |
Қаратастөбе – Қырғыз Алатауының солтүстік бөлігіндегі тау.
## Географиялық орны
Жамбыл облысы Тұрар Рысқұлов ауданы Жаңатұрмыс ауылының оңтүстігінде 15 км жерде орналасқан. Абсолюттік биіктігі 2336 м. Солтүстік-батыстан оңтүстікке қарай 8 км-ге созылып жатыр, енді жері 6 км.
## Жер бедері
Батыс бекейі тік жарқабақты, тар аңғарлармен тілімденген. Қалған бөліктері жонды-қырқалы келген. Таудан Қарақыстақ, Үлкен Қайнар өзендерінің салалары бастау алады. Солтүстігінде Молалы-айранды, шығысында Боқтікен таулары, оңтүстігінде Талдыбұлақ, батысында Ашамайлы асулары орналасқан.
## Өсімдігі
Таудың қара топырақ жамылғысында бидайық аралас шалғындық, бұталар өседі.
## Дереккөздер |
Қаратастау – Нарын жотасының оңтүстік-шығысындағы таулар.
## Географиялық орны
Шығыс Қазақстан облысы Күршім ауданы Сарытау ауылының солтүстік-шығысында орналасқан. Күршім өзенінің салалары Озерная мен Брусовая өзендерінің суайрығында. Ең биік жері шамамен 1900-2000 м. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай 18 км-ге созылған, енді жері 10-11 км.
## Жер бедері
Беткейлері көлбеу, түпкі жыныстары жалаңаштанған шоқылардан тұрады. Беткейі өзен аңғарларымен тілімденген. Солтүстігінде Шұбаршілік, шығысында Бойнала, оңтүстігінде Сарытау, батысында Қаңсар таулары орналасқан.
## Өсімдігі
Тау беткейінде көк терек, қайың, қарағай, етегінде жусан, боз, бұта өседі.
## Дереккөздер |
Қаратемір – Сарыарқаның орта бөлігіндегі тау.
## Географиялық орны
Қарағанды облысы Шет ауданы жерінде, Ақсу-Аюлы ауылынан солтүстікке қарай 10 км жерде орналасқан. Абсолюттік биіктігі 1082 м. Оңтүстік-батыстан солтүстік-шығысқа қарай Шерубайнұра және Алабұға өзендері аралығымен 15 км-ге созылып жатыр, енді жері 8-10 км.
## Жер бедері
Сай-жыралрмен тілімденген бірнеше ұсақ шоқылардан тұрады. Жаншылу белдемінің жыныстарынан түзілген.
## Өсімдігі
Аласа таудың қызғылт қоңыр топырағында жусан, көкпек, бетеге, селеу, бұталар өседі. Беткейі мал жайылымына қолайлы.
## Дереккөздер |
Рәбиға Есімжанова (5.1. 1914, Ақмола облысы Қорғалжын ауданы — 3.7.1986, Алматы) — әнші, Қазақстанның халық артисі (1967; 1959 жылдан Қазақстанның еңбек сіңірген артисі).
Өнер жолын Семей облысы музыкалы драма театрында драма артисі ретінде бастаған. Кейін Қарағанды, Алматы театрлары (1931 — 46) труппасында қызмет етіп, Еңлік, Айман (М.Әуезовтің “Еңлік — Кебегі” мен “Айман — Шолпанында”), Жібек (Е.Г. Брусиловскийдің “Қыз Жібек” операсында), т.б. сахналық бейнелерді сомдады. 1946 — 60 жылдары Қазақ радиосының, 1960 жылдан өмірінің соңына дейін “Қазақконцерттің”әншісі болды. Ол, негізінен, қазақтың халық әндері мен халық композиторларының әндерін (“Әупілдек”, “Әпитөк”, “Гауһартас”, “Жалғыз арша”, “Жонып алды”, “Ләйлім”, “Құдаша”, “Маңмаңгер”, т.б.), сондай-ақ, С.Кәрімбаев, Ш.Қалдаяқовтың әндерін орындап, халық арасында насихаттады. “Құрмет белгісі” орденімен марапатталған.
## Дереккөздер |
Егерде мен қалсам (ағылш. If I stay ) қырық төрт жасар американдық әйел жазушы Гейл Форман жазған роман. Ол 2009 жылы басып шығырылған.
## Желісі
Романның желісі бізге он жеті жасар жас қыз Мия туралы баяндайды. Жанұясымен бірге, ата-анасы және інісімен, Мия автомобиль апатына түсіп, тірі қалады. Бірақ та ол ата-анасы мен інісінен айырылып қалады. Алайда ол комада болса да, оның жаны аурухана ішінде басқа да емделуші пациенттерді бақылап серуендеп жүреді. Оның алдында маңызды шешім қабылдау тұр: ол өмір сүреді де, өзінің Адам атты жігітімен бірге болады немесе қайтыс болады да, автомобиль апатындағы қайтыс болған отбасысымен берге бола алады. Мия жанына жылы, жақын адамдардың арасында елжірейді, себебі туған туысқандарын жақсы көрсе де, Адамды да сүйеді.
## Жалғасы
«Егерде мен қалсам» романының жалғасы 2011 жылы «Ол қайда кетті» (ағылш. Where she went) атымен шаққан. Баяндама, рок жұлдызы, Адамның атынан орындалып отыр. Адам – Мияның жары. Адам мен Мия 3 жыл ішінде бірде-бір рет кездеспей, Нью-Йоркте кездеседі. Осы жерде олар бүкіл түнді бірге өткізеді.
## Экрандау
«Егерде мен қалсам» романың экрандау құқығына Summit Entertainment компаниясы ие болды. Фильмнің бүкіләлемдік көрсетілімі 2014 жылы 22 тамыз күнінде болса, 28 тамыз күні Ресейде болыпты. Басты рөлге он сегіз жасар американдық актриса әрі модель Хлоя Морец ие болды.
## Дереккөздер |
Хильда Нуми Норен - 1979 жылы 28 желтоқсанда Худиксвалль қаласында туған швед актер. Нуми бірінші рет фильмде жеті жасында түсті ол «Тень ворона» фильмінде түсті. Әртіс «Девушка с татуировкой дракона» және «Девушка, которая играла с огнём» және «Девушка, которая взрывала воздушные замки» фильмдеріндегі Лисбет Саландер рөлімен тәлемге танымал болды және де бұл рөлі үшін ол «Золотой жук» марапатын алды. 2011 жылы ол Голливудта «Шерлок Холмс: Игра теней» детективті фильмінде Робер Дауни-кіші және Джуд Лоумен түсті. Келесі жылы ол Ридли Скоттың «Прометей» фильмінде басты рөлді - Элизабет Шоу археологын ойнаған |
Сара Луиза Кристина Чок - 1976 жылы 27 тамызда туған актер.
NBC телеарнасының «Клиника» сериалындағы Эллиот Рид, Бекки Коннер Хили «Розанна және CBS каналының «Как я встретил вашу маму» сериалындағы Стелла рөлдерімен әйгілі. Сара Чок Оттава, Онтариода туды, ал балалық шағын Ванкувер қаласында өткізді. Ол Дуглас және Энджи Чоктардың екінші баласы. Сара Чок ағылшын, француз және неміс тілінде сөйлей алады. Оның әртіс карьерасы сегіз жасынан басталады, сол кездері ол түрлі мюзиклдерде ойнайды. 1993 жылы ол Лесли Горансонның «Розанна» сериалында Бекки Хили рөлін ойнады. 2001 жылы ол NBC телеарнасының «Клиника» сериалында Эллиот Рид рөлін алды.
## Дереккөздер |
А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты қазақ тілінің құрылымы мен тарихы, диалектологиясы, ономастика мен терминологиясы, қоғамдық қызметі, туыстас және өзге де тілдермен байланысы, мәдени өмірдегі орнын зерттейді. Сондай-ақ, институт осы аталған мәселелер бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізумен қатар, жоғары білікті мамандар (ғылым кандидаттары мен докторларын) даярлайды.
Институт бірнеше бөлімдерге бөлінген. Атап айтсақ, "Тіл мәдениеті", "Ономастика", "Фонетика", "Терминология", "Этнолингвистика", "Тіл тарихы және диалектология", "Компьютерлік лингвистика", "Тіл экологиясы", "Грамматика", "Лексикология" бөлімдері. Институт құрылғаннан бері әрбір бөлімнің жасаған еңбектері мен зерттеулері қазақ тілін жаңа қырынан тануға және дамытуға үлес қосып келеді. Назарларыңызға әрбір бөлімнің жасаған еңбектерін ұсынамыз.
## Тіл мәдениеті бөлімінің еңбектері
* Қазақ пунктуациясының ережелері. (Қ.Неталиева, т.б.). Алматы, 1961.
* И.Ұйықбаев. Қазақ тілі орфографиясын оқыту жөніндегі методикалық нұсқаулар. Алматы, 1962.
* М.Балақаев. Қазақ тіл мәдениетінің мәселелері. Алматы, 1965.
* М.Балақаев, Е.Жанпейісов, М.Томанов, Б.Манасбаев. Қазақ тілінің стилистикасы. Алматы, 1966, 1974, 2005.
* И.Ұйықбаев. Тіл мәдениетінің кейбір мәселелері. Алматы, 1969.
* И.Ұйықбаев. Синтаксисті оқытқанда орфографияны үйрету жөнінде. Алматы, 1963.
* М.Балақаев. Қазақ тілінің мәдениеті. Алматы, 1971. 2-басылуы.
* Тіл мәдениеті және баспасөз. Алматы, 1972.
* Өрелі өнер. Алматы, 1976.
* И.Ұйықбаев. Қазіргі қазақ тіліндегі сөз варианттылық проблемасы. Алматы, 1976.
* С.Талжанов. Аударма және қазақ әдебиетінің мәселелері. Алматы, 1975.
* Сөз өнері. Алматы, 1978.
* Өнер алды: сөз, тіл өнері туралы цитаталар мен мақал-мәтелдер. Алматы, 1978.
* Жазушы және сөз мәдениеті. Алматы, 1983.
* М.Балақаев. Қазақ әдеби тілі және оның нормалары. Алматы, 1984.
* М.Балакаев. Казахский литературный язык. Алматы, 1987.
* Р.Сыздық, А.Алдашева, З.Бейсембаева, Қ.Неталиева. Қазақ әдеби тілінің ауызша түрі. Алматы, 1987.
* Н.Уәлиев. Сөз мәдениеті. Алматы, 1984.
* М.Балақаев. Тіл мәдениеті және қазақ тілін оқыту. Алматы, 1989.
* Н.Уәлиев, А.Алдашева. Қазақ орфографиясындағы қиындықтар. Алматы, 1988ж.
* Қазақ лексикасындағы жаңа қолданыстар. Алматы, 1985, 1992.
* А.Байтұрсынов. Тіл тағылымы. Алматы, 1992.
* Н.Уәлиев. Фразеология және тілдік норма. Алматы, 1998.
* Н.Уәлиев. Қазақтың бата-тілектері. Алматы, 1993; 2007.
* Қазақ тілі орфографиялық сөздігі Алматы, 1978ж.
* Қазақ тілі орфографиялық сөздігі Алматы, 1988ж.
* Қазақ тілі орфографиялық сөздігі Алматы, 2001ж.
* Қазақ тілі орфографиялық сөздігі Алматы, 2007ж.
* Қазақ тілі орфоэпиялық сөздігі Алматы, 1977.
* Қазақ тілі орфоэпиялық сөздігі. Алматы, 2005ж.
* Р.Сыздық. XV-XIX ғасырлардағы қазақ әдеби тілінің тарихы. Алматы, 1968, 1984, 1993, 2000.
* Р.Сыздық. Сөздер сөйлейді. Алматы, 1980ж, 1994.
* Р.Сыздық. Язык Жами'ат-тауарих Жалаири. Алматы, 1989.
* Р.Сыздық. Қадырғали би Қосымұлы және оның жылнамалар жинағы. Алматы, 1991.
* Р.Сыздық. Сөз құдіреті. Алматы, 1997.
* Р.Сыздық. Емле мен тыныс белгілері. Алматы, 1959, 1947, 1996, 2000жж.
* Р.Сыздық. Сөз сазы. Алматы, 1983, 1995, 2000.
* Р.Сыздық. Тілдік норма және оның қалыптануы. Алматы, 2001.
* Р.Сыздық. Қазақ тіліндегі ескіліктер мен жаңалықтар. Алматы, 2009ж.
* Р.Сыздық. Абайдың сөз өрнегі. Алматы, 1995.
* Тіл мәдениеті. Оқу құрал. Алматы, 2005. (бірлескен авторлар);
* Қазақ тілі. Сөз мәдениеті. Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы 10-сыныбына арналған оқулық, әдістемелік құралдар; Алматы, 2006, 2010
* Қазақ тілі. Байқау оқулығы. Алматы, 2009. 12 жылдық мектептің 6-сыныбына арналған.
* Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшісінің тілдік портфелі. Фонетикалық курс (2009)
* Қ.Күдеринова. Бірге және бөлек жазылатын сөздердің орфографиясы. Алматы, 2005.
* Қ.Күдеринова. Қазақ жазуының теориялық негіздері. Алматы, 2006, 2010.
* Қазақ тілінің орфоэпиялық анықтағышы. Алматы, 2004.
* Н.Уәли, Қ.Жаманбаева, Қ.Күдеринова. Емлесі қиын сөздер сөздігі. Алматы, 2000.
* Қазақ тілінің лексика-фразеологиялық жүйесіндегі жаңа қолданыстар // Тілтанымдық зерттеулер. Алматы, 2007.193-233бб.
* Бұқаралық ақпарат құралдарының тілі мен стилі // Тілтанымдық зерттеулер. Алматы, 2007.83-155бб.
* Р.Сыздық. Ғылыми таным үзіктері. Мақалалар жинағы. 3 томдық. Алматы, 2009.
## Ономастика бөлімінің еңбектері
* Кітаптар
* А. Әбдірахманов. Қазақстанның жер-су аттары. - Қазақ ССР Ғылым академиясының баспасы. - Алматы: 1959.
* Т.Жанұзақов т.б. Қандай есімді ұнатасыз? Алматы, 1968, 116 б.
* А. Әбдірахманов. Топонимика және этимология. - Алматы: Ғылым 1975.
* Жанұзақов Т. Қазақ тіліндегі жалқы есімдер. Алматы, Мектеп 1965, 9 б.т.
* Жанұзақов Т. Қазақ есімдерінің тарихы. Жауапты редакторы Қазақ ССР Ғылым академиясының академигі Кеңесбаев І. К. Қазақ ССР-ның «Ғылым» баспасы, Алматы 1971, 215 б.
* Джанузаков Т. Очерк казахской ономастики. Ответственный редактор академик А.Т.Кайдаров. Издательство «Наука» Казахской ССР, 1982, 10,3 пл. 173 с.
* Жанұзақов Т., А.Әбдірахманов А., т.б. Орталық Қазақстанның жер-су аттары. Жауапты редакторы филология ғылымдарының докторы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Т.Жанұзақов. Алматы, Ғылым 1989, 253 б.
* Т.Жанұзақов. Есімдер сыры. Тайны имен. Алматы, 1974, 132 б. Алғысөз ретінде “Есімдеріміз қалай қойылған” мақала, одан соң ер және әйел есімдері жалпы алфавиттік тәртіппен беріліп, олардың білдірер мән-мағыналары қазақ және орыс тілдерінде түсіндірілген.
* Т.Жанұзақ. Сіздің есіміңіз. Ваше имя? Алматы, 1989, 192 б.
* О.А.Султаньяев. Понятные непонятности. Алматы, 1973, 62 с. Кітапша мектеп оқушыларына көмекші құрал ретінде арналған.
* А.Әбдірахманов. Қазақстан этнотопонимикасы. - Алматы, “Ғылым”, 1979, 124 б.
* Е.Керімбаев. Атаулар сыры. - Алматы: «Қазақстан» - 1984, 119 б.
* Т.Джанузаков. Тюркская ономастика. Перспективы и развитие. - Алма-Ата: «Наука», - 1990].
* Т.Жанузаков, Т.В.Линко, В.У.Махпиров и др. Имена народов Казахстана. - Алма-Ата. - 1990, 110 с.
* Рысбергенова Қ. Оңтүстік Қазақстан топонимдерін тарихи-лингвистикалық тұрғыдан зерттеу. - Алматы: «Ғылым» - 2000, 152 б.
* Иманбердиева С. Қала тағамхана атаулары.
* Сөздіктер
* Е.Койчубаев. Краткий толковый словарь топонимов Казахстана. - Алма-Ата: «Наука», - 1974, 273 с.
* Е.Қойшыбаев. Қазақстанның жер-су аттары сөздігі. – Алматы: «Мектеп»- 1985, 256 б.
* Т.Жанұзақов, К.Есбаева. Қазақ есімдері. Казахские имена. Алма-Ата, «Наука» 1988, 478 б, 25 п.л.
* Қазақстан географиялық атауларының сөздігі. Жезқазған обл. Жауапты редакторы – филология ғылымдарының докторы, *Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Т.Жанұзақов. - Алматы: «Ғылым», - 1990, 294 б. 20 баспа табақ.
* Қазақстанның географиялық атаулары. Ақмола облысы. Жауапты редакторы Телғожа Жанұзақ. – Алматы: «Рауан» - 1998, 325 б. 19 б.т.
* Қазақстан Республикасының топонимдері. Топонимия Республики Казахстан. (составители: Т.Жанузаков, К.К.Рысбергенова, Н.Б.Онгарбаева):- Алматы - 2001, 425 с., 25 п.л. Отв. редактор д.ф.н. Т.Жанузаков.
* Телғожа Жанұзақ. Есімдер сыры. Тайны имена. - Алматы - 2004, 210 б.
* Т.Жанұзақов. Есімдер сыры. Тайны имен. Алматы. 2004, 207 б.
* Т.Жанүзақов, Қ.Рысбергенова. Қазақ ономастикасы: Жетістіктері мен" болашағы. «Азия», Алматы, 2004, 126 б.
* Т.Жанұзақов. Қазақстан географиялық атаулары. Алматы облысы. Арыс, Алматы, 2005,252 б.
* Т.Жанұзақов. Қазақ ономастикасы. Казахская ономастика. 1. - Алматы-Астана. «Іс Сервис»ЖШС,- 2006, 400 б.
* Т.Жанүзақов. Қазақ ономастикасы. Атаулар сыры. 3. - «Дайк Пресс», - Алматы, 2007, 532 б.
* Т.Жанұзақов. Қазақ ономастикасы. Топонимика.2. - Павлодар,- 2008, 238 б.
* Т.Жанүзақов. Есіміңіз кім?Ваше имя? Ана тілі, - Алматы, - 2008, 168 б.
* Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 50 мыңға жуық сөз бен сөз тіркесі енген. Жалпы редакциясын басқарған Т.Жанұзақов. «Дайк Пресс», - Алматы, - 2008, 968 б.
* Қазақ жер-су аттары. Энциклопедиялық анықтағыш. – Алматы: «Арыс», -2009 ????
* Қазақ кісі аттары. Энциклопедиялық анықтағыш. Алматы: «Арыс», - 2009
* Т.Жанұзақ. Жаңа кітабы 2010
## Фонетика бөлімінің еңбектері
* З.М.Базарбаева Типологическое исследование интонации вводных единиц (на материале французского, казахского и русского языков). Алма-Ата, 1991, 7 п.л.
* З.М.Базарбаева Қазақ тілінің интонациялық жүйесі. Алматы, 1996, 11п.л.
* З.М.Базарбаева Қазіргі қазақ тілінің интонация негіздері. Алматы, 2002, 12 п.л. (оқу құрал).
* З.М.Базарбаева Строй казахского языка. Фонетика (коллектив авторов) 1991.
* З.М.Базарбаева Қазақ грамматикасы (авторлар ұжымы). Алматы, 2002.
* З.М.Базарбаева Некоторые аспекты реформирования казахского алфавита на основе латинской графики. Латын графикасы негізіндегі қазақ әліпби. Алматы, 2007. 218-222 бб.
* З.М.Базарбаева Казахская интонация. Алматы, «Дайк-Пресс», 2008, 18 б.т.
* З.М.Базарбаева Қазақ тілі: интонология, фонология. Алматы, «Жібек жолы», 2008, 20,5 б.т.
* З.М.Базарбаева Казахско-русский справочник для широкого круга читателей. Алматы, 2010, 215 с.
* Ә.Жүнісбек Қазақ грамматикасы. Астана, 2002 (сегментті фонетика бөлімі).
* Ә.Жүнісбек Қазақ фонетикасы. Алматы, 2009.
* А.Жунисбек Введение в сингармоническую фонетику. Алматы, 2009.
* Ә.Жүнісбек Қазақша-орысша фонетикалық сөздік. Орал, 2009.
* Ә.Жүнісбек Әліпби ауыстыруды жазу реформасына айналдыру керек. Орал, 2007.
* А.Жунисбек Сингармонизм в казахском языке. Алма-Ата, 1980
* А.Жунисбек Гласные казахского языка. Алма-Ата, 1972.
* А.Жунисбек Просодика слова в казахском языке. Алма-Ата, 1987
* А.Жунисбек Строй казахского языка. Фонетика (коллектив.) Алма-Ата 1992.
* Қосқұрамды құрмалас сөйлем интонемалары мен интонациялық типтері. "Тілтаным", № 2, 2001.
* Фазылжанова А. Құрмалас сөйлем интонациясы және өтем заңы // ҚР ҰҒА Хабаршысы, Тіл әдебиет сериясы. 1999. № 3;
* Фазылжанова А. Қосқұрамды құрмалас сөйлем интонемалары мен интонациялық типтері // "Тілтаным", № 2, 2001;
* Фазылжанова А. Қазақ тілінің орфоэпиялық сөздігі (75 000 сөз) (құрастырушылардың бірі, жауапты шығарушының бірі). Бас редакторы: Ә.Жүнісбек. Құрастырушылар: Н.Уәли, Қ.Күдеринова А., «Арыс», 2004 ж.;
* Фазылжанова А. Қазақ орфоэпиясының сегментті және суперсегментті фонетикалық негіздері жайында // «Академик Рәбиға Сыздық және қазақ тіл білімі мәселелері». А., «Арыс», 2004 ж.;
* Фазылжанова А. Қазақ тілінің орфоэпиялық анықтағышы (радио,-тележурналистерге арналған көмекші құрал) // Сөйлеу техникасы мен эфирдегі дыбысталған сөздің интонациясы (41-66 бб.); Қазақ тілі функционалды стильдеріндегі мәтіндердің айтылым үлгілері (Ғ.Әнеспен бірге) (66 - 76); Қысқаша орфоэпиялық сөздік (Н.Уәлиұлы, Қ.Күдериновамен бірге) (76 – 198 бб.). Алматы, «Арыс», 2004 ж.;
* Фазылжанова А. Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі (Жауапты редакторы мен құрастырушылардың бірі). Бас редакторы Р.Сыздық. А.: «Арыс», 2004;
* Фазылжанова А. Ауызша тіл және жазба тіл бірліктерінің дискреттілігі // «Академик Ш.Ш.Сарыбаев және қазақ тіл білімі мәселелері». А., «Арыс», 2005 ж.;
* Фазылжанова А. Онбестомдық «Қазақ әдеби тілінің сөздігі». І-ХV томдар (жауапты редакторының, авторларының бірі). Бас редакторлары Қ.Ысқақов, Н.Уәли. А.: «Арыс», 2006;
* Фазылжанова А. Орфографиялық сөздік. (құрастырушылардың бірі). Жауапты редакторы Р.Сыздық. А.: «Арыс», 2007;
* Фазылжанова А. Әзербайжан, Түркия, Өзбекстанның латын графикасы негізіндегі жаңа әліпбиге көшу тәжірибелерін ғылыми-лингвистикалық талдау // Қазақ әліпбиін латын графикасына көшіру туралы ғылыми зерттеулер А., 2007 ж.;
* Фазылжанова А. «Рабочая тетрадь» (для начинающих самостоятельно изучать казахский язык) учебного комплекса «Тілашар» для самостоятельного изучения, изданного продюсерским центром Gala TV с видео и DVD форматным расширением, Алматы 2007. 15 б.т.;
* Фазылжанова А. Мемлекеттік тілдің әлеуметтік беделін көтеру: лингоәлеуметтану аспектілері (Н.Уәлимен бірге)// Тілтаным, 2008, № 4;
* Фазылжанова А. Мультимәдениеттілік және тілдік біргейлік // Туған тіл, 2009 ж., №1;
* Фазылжанова А. «Орхон-енисей жазба ескерткіштеріндегі с-ш дыбыстарының қазіргі қазақ тіліндегі рефлекциясы» //«Өркениеттер диалогындағы түркі әлемінің рөлі» атты халықаралық ғылыми симпозиум материалдары, Алматы, 2009 ж.;
* Фазылжанова А. Мемлекеттік тілді оқытудың ұлттық және тілдік бірегейлік аспектісіндегі жаңа тұжырымдамасы туралы // Қазақстан мектебі, 2009, №6;
* Фазылжанова А. Тілтанымдық жаңартпалардағы <лат. innovation> білімдер жүйесін қазақ тілі пәнінің мазмұнына енгізудің маңызы // Р.Сыздықдың 85 жылдығына арналған «Әдеби тіл және қазақ тілінің өміршендігі» атты ғылыми-конференция жинағы. Алматы, 2009;
* Фазылжанова А.Түркіаралық ротацизм және ламбдаизм мәселесі //Қазақ әдеби тілі тарихының өзекті мәселелері (Қ.Өміралиевтің 80 жылдығына арналған халықаралық конференция материалдары), Алматы, 2010;
* Фазылжанова А. Мультимәдени қоғамдағы тілдік бірегейлік (лат.identikus): мемлекеттік тілді лингвомәдени-семиотикалық жүйелер негізінде меңгертудің лингвистикалық аспектісі // Мемлекеттік тіл ұлттық бірегейліктің негізі. Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011;
* А.Аманбаева Интонация – тілдік қарым-қатынас құралдарының бірі // Тілтаным. 2003, №1.
* А.Аманбаева Суперсегментті фонетика жөнінде жалпы сипат // Тілтаным. 2003, №3. 53-55 бб.
* А.Аманбаева Қазақ тіліндегі интонацияның прагматикалық негізі мен коммуникативті маңызы // БжҒМ ҰҒА Хабарлары, Филология сериясы. №1, 2004 ж.
* А.Аманбаева Суперсегментті фонетика мен прагмалингвистиканың қазақ тіл біліміндегі алар орны // А.Байтұрсынұлының туғанына 130 жыл толуына арналған ғылыми жинақ. Алматы, 2004 ж.
* А.Аманбаева Дайындықсыз еркін сөйлеу интонациясын эксперименттік жолмен зерттеу. «Академик Ә.Қайдар және қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері». А., 2004ж.
* А.Аманбаева Сахнадағы сөйлеу тілінің нақыштары // Алматы қаласы бойынша Тіл департаменті өткізген «Терминология және тіл мәдениетінің мәселелері» атты ғылыми-практикалық конференция, А., 2006.
* А.Аманбаева Түркі тіл біліміндегі морфонология құбылысының пайда болуы мен қызметі // Тілтаным 2008, №2.
* А.Аманбаева Морфонология құбылысының түркі тілдеріндегі көрінісі. // Қ.Өмірәлиевтің 80 жылдығына орай ұйымдастырылған халықаралық ғылыми-теориялық конференция. А., 2010ж.
* А.Аманбаева Қазақ тілі интонема модельдерінің прагмалингвистикалық сипаты // Тілтаным 2008, №1.
* Ж.Жұмабаева Қазақ вокализмінің даму жолдары // ҚР ҰҒА Хабарлары №1 (155). –Алматы, 2006. –Б. 72-75.
* Ж.Жұмабаева Түркі тілдеріндегі айырым белгінің (ашық/қысаң) тарихи сипаты // «Қазақ тіл біліміндегі функционалдық бағыт». –Алматы, 2006. –Б. 177-183.
* Ж.Жұмабаева Орхон-Енисей ескерткіштеріндегі дауысты дыбыстардың көрінісі // «Академик Рәбиға Сыздық және қазақ тіл білімінің мәселелері». Алматы, –2004. –Б. 159-161.
* Ж.Жұмабаева Қазақ фонетикасының зерттелу жайы // Тілтаным. №4 (16). – Алматы, 2004. –Б. 139-145.
* Ж.Жұмабаева Көне түркі тілдеріндегі дауыстылардың сипаты // Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. –Алматы. №7 (89). 2005. –Б. 41-44.
* Ж.Жұмабаева Тарихи фонетика: дауыстылардың фонологизациялану құбылыстары // «Академик Ә.Т. Қайдар және тіл білімі мәселелері». –Алматы, 2004, –Б. 367-375.
* Ж.Жұмабаева Түркі тілдеріндегі дауыстылардың даму тарихына қысқаша шолу // Ғ.Мұсабаев, М.Балақаев, І.Кеңесбаевтың 100 жылдығына орай ұйымдастырылған ғылыми-теориялық конференция. А., 2007.
* Ж.Жұмабаева «Ә» дауысты фонеманың мәселесі. // Тілтаным. 2007, №2.
* Ж.Жұмабаева Түркі тіліндегі дауыстылардың созылыңқы/қысқа белгілері // Тілтаным, №1 2008 ж.
* Н.Оспанғазиева Қазақ фонологиясындағы айырым белгі теориясы. // «Тілтаным» журналы. 2008. №3.
* Н.Оспанғазиева Қазақ тіл біліміндегі морфонологияның фонологиямен байланысу жолдары. // «Тілтаным» журналы. 2008. №4.
* Н.Оспанғазиева Бірөлшемді және көпмөлшерлі айырым белгілер. Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым Академиясының Хабарлары 2008 ж. №5.
* Н.Оспанғазиева Фонеманың зерттелуі жайында. «Профессон Н. Оралбай және тіл білі мен әдістеме ілімі» атты конференция материалдары. 2008 ж.
* Н.Оспанғазиева Тарихи фонология ұғымы жөнінде. «Профессор С.М. Исаев: Қазақ тіл білімі мен әдебиеттанудың теориялық және әдістемелік мәселелері» атты халықаралық ғылыми конференциясының материалдар жинағы. 2008 ж.
* Н.Оспанғазиева Қазіргі қазақ тілі фонетикасының зерттелу бағыттары. «Рухани-ғылыми мұра» тақырыбындағы республикалық ғылыми теориялық конференция материалдары. Алматы. 2008 ж.
* Н.Оспанғазиева Фонема және оның айырым белгілері. Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым Академиясының Хабарлары 2009 ж. №4.
* Н.Оспанғазиева Фонема және морфонема. Аманжол Қошанұлы Қошановтың 75 жасқа толуына арналған «Ақпараттық-инновациялық парадигмасының қалыптасуы жағдайында Қазақстанның қоғамдық ғылымдары» атты халықаралық ғылыми конференциясының материалдар жинағы. 2009 ж.
* Н.Оспанғазиева Түркі тілдеріндегі дауысты дыбыстар. ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы Рабиға Сыздықтың 85 жылдығына орай өткізілген «Әдеби тіл және қазақ тілінің өміршеңдігі» атты ғылыми-теориялық конференцияның материалдары. 2009 ж.
## Терминология бөлімінің еңбектері
* Тіл мәдениеті және баспасөз (ұжымдық еңбек). - Алматы: Ғылым, 1968, 160 б.
* Айтбаев Ө. Аудармадағы фразеологиялық құбылыс. - Алматы: Ғылым, 1975. - 228 б.
* Өрелі өнер (ұжымдық еңбек). - Алматы, 1976, - 126 б.
* Сөз өнері (ұжымдық еңбек). - Алматы: Ғылым, 1978, 7 б.т.
* «... ұлт саясатын бұрмалаушылар». - Алматы: Ғылым, 1981
* Қазақ терминологиясының мәселелері (ұжымдық еңбек). - Алматы: Ғылым, 1986, 10 б.т.
* Аударманың лексикалық-стилистикалық мәселелері (ұжымдық еңбек). - Алматы: Ғылым, 1987. 10 б.т.
* Айтбаев Ө. Қазақ терминологиясының дамуы мен қалыптасуы. - Алматы: Ғылым, 1988. - 208 б.
* Термин және олардың аудармалары (ұжымдық еңбек). - Алматы: Ғылым, 1990. 12 б.т.
* Айтбаев Ө. Қазақ сөзі (қазақ терминдерінің негіздері). – Алматы: Рауан, 1997. - 240 б.
* Айтбаев У. Основы казахской терминологии. Изд. «Арыс», Алматы, 2000. – 198 стр.
* Айтбаев Ө. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы, «Арыс» баспасы, 2007, 45 б.т.
* Құрманбайұлы Ш. Алаш және терминтану. – Алматы, «Ел-шежіре». ҚҚҚ. 2008, - 240 б.
* Құрманбайұлы Ш. Терминқор қалыптастыру көздері мен терминжасам тәсілдері. Алматы: «Сөздік-Словарь», 2005. – 240.
* Құрманбайұлы Ш. Терминтану. Оқу құралы. – Астана, 2009. - 160 б.
* Құрманбайұлы Ш, Жұбаева О. Терминология мәселелері. І т. «1С-Сервис» ЖШС, 2006. - 288 б.
* Құрманбайұлы Ш. Е.Әбдірәсілов, Ә.Әміров. Терминология мәселелері. ІІ т. «1С-Сервис» ЖШС, 2006. - 288 б.
* Айдарбек Қ.Ж. Қазақ терминологиялық аталымының ономасиологиялық негіздері. – Алматы: «Мемлекеттік тілдерді дамыту институты», 2010. - 364 б.
* Қазақша-орысша қоғамдық ғылымдар терминдерінің сөздігі. Орысша-қазақша қоғамдық ғылымдар терминдерінің сөздігі (ұжымдық еңбек). – Алматы, фирма «Орнак» ЖШС. 2010. - 656 б.
* Терминдік бірліктердің лексикалық және т.б. тілдік бірліктерден айырым және ұқсас белгілері // «Мемлекеттік тіл саясаты: терминология, аударматану, ресми құжат тілі» атты халықаралық ғылыми теориялық конференция. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2007 ж. 25-27 бб.
* Қошке Кемеңгерұлы мұрасының ұлттық терминқор қалыптастырудағы рөлі // Теоретические и практические аспекты обучения языкам и литературе (выпуск XX). –Т.:ТДЮИ нашриети, 2010. 90-95 бб.
* Термин дефинициясы турасында // Қазақ ұлттық университетінің Хабаршысы. 2010. №3 106-110 бб.
* Кейбір лингвистикалық терминдерді стандарттау жайында // Тілтаным 2010 №2. 61-65 бб.
* Қошке Кемеңгерұлы және химия терминдері // Терминологиялық хабаршы. 2010. №2. 4-14 бб.
* Стандарттау және қазақ терминологиясы. Қазіргі қазақ грамматикасы мен терминологиясын зерттеудің негізгі бағыттары. – Алматы, 2010. 203-207 бб.
* Ғұн дәуіріндегі түркілік атақ-лауазымдар туралы // «Қазақ тіл білімі мен түркітану мәселелері» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Алматы: Жібек жолы, 2007. – ББ 278-281.
* Қазақ халқының битану дәстүріне мәдени-философиялық талдау (Л.Асқармен бірге) // Философия. Мәдениет. Ойлау. ІV Қасымжанов оқулары: Халықаралық ғылыми конференция материалдары. – Алматы, 2008. – ББ 229-236.
* Қазақтың бұрынғы ел басқару құрылымына қатысты кейбір атаулар // Терминологиялық хабаршы. – Астана, 2009. – №2(28). – ББ 31-38.
* Қазақ терминологиялық қорын қалыптастырудың және реттеудің лингвоәдістанымдық принциптері // Профессор Ж.А.Манкееваның 60 жылдығына арналған республикалық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Алматы, 2010.
* Атақ-лауазымға қатысты атаулардың мақал-мәтелдердегі тілдік репрезентациясы және уәжділігі // Көрнекті тілші ғалым, белгілі түркітанушы Құлмат Өмірәлиевтің туғанына 80 жыл толуына арналған халықаралық дөңгелек үстел материалдары. – Алматы, 2010.
* Киноаударма мәтінінің фонетикалық талдануы // Қазақ тіл білімінің өзекті мәселелері. – Алматы : «Кие», 2009. – 78-83 бб.
* Терминдердің көркем мәтіндегі қолданыс ерекшелігі //Қазіргі қазақ грамматикасы мен терминологиясын зерттеудің негізгі бағыттары. – Алматы, 2010. – 241-245 бб.
* Ғылыми мәтіндерден терминдерді іріктеу мақсаты // Тіл және мәдениет: тілдің антроөзектілік парадигмасы. Алматы: А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты, 2010. – 89-93 бб.
* Терминдерді біріздендіру, реттеу және сөздіктерде беру жайында. Тілтаным. №№1-2 – Алматы, 2011.
* Терминжасам және кейбір сөздердің қолданылуы туралы. Тілтаным. №№ 3-4. – Алматы, 2011.
## Грамматика бөлімінің басты еңбектері
Ұжымдық еңбек
* Қазақ грамматикасы. – Астана, 2002. -784 б.
* Грамматиканың өзекті мәселелері. – Алматы: «Арыс», 2007. - 482 б.
* Қазақ тілінің функционалды грамматикасы //Тілтанымдық зерттеулер (2003-2005жж.). - Алматы, 2007. 94-135-бб.
* Қазақ тілінің функционалды грамматикасы. - Алматы: «Сөздік/Словарь», 2010. 1-кітап. 720 б.
* Қазақ тілінің функционалды грамматикасы. - Алматы: «Дайк-Пресс», 2012. 2-кітап. 830 б.
## Лексикология бөлімінің басты еңбектері
* Жанпейісов Е.Н. Қазақ прозасының тілі. – Алматы, 1968.
* Жанпеисов Е.Н. Этнокультурная лексика казахского языка (на материалах произведений М.Ауезова). – Алма-Ата, 1989.
* Хусаин К.Ш. В.В.Радлов и казахский язык. – Алма-Ата, 1981.
* Хусаин К.Ш. Звукоизобразительность в казахском языке. – Алма-Ата, 1988.
* Хұсайын К.Ш. Дыбысбейнелеуіштік теориясының негіздері. – Алматы, 2009.
* Манкеева Ж.А. Реконструкция первичных корней глагольных основ казахского языка. – Алма-Ата, 1991.
* Манкеева Ж.А. Мәдени лексиканың ұлттық сипаты. – Алматы, 1997.
* Манкеева Ж.А. Қазақ тіліндегі этномәдени атаулардың танымдық негіздері. ¬–Алматы: Жібек жолы, 2008.
* Манкеева Ж.А. Қазақ тіліндегі байырғы түбірлерді жаңғырту. – Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту орталығы, 2010.
* Манкеева Ж.А. Қазақ филологиясы: егіз негіз (ғылыми мақалалар жинағы). –Алматы: Арыс, 2010.
* Бизақов С. Тілдік норма және варианттылық. – Алматы, 1997.
* Қазақ грамматикасы. Фонетика, сөзжасам, морфология, синтаксис. – Астана, 2002 (авторлар бірлестігі).
* Бизақов С. Көңіл-күй лебіздері. – Алматы, 2007.
* Бизақов С. Синонимдер сөздігі. – Алматы, 2007.
* Бизақов С. Қазақ тілі қандай тіл? – Алматы, 2010.
* Ғабитханұлы Қ. Қазақ мифологиясының тілдегі көрінісі. – ҚХР, Пекин, 2011.
* Әмірбекова А. Қазіргі қазақ тіл біліміндегі жаңа бағыттар. – Алматы, 2011
* Тілтанымдық зерттеулер (2003-2005 жж.). – Алматы, 2007.
* Профессор Ж.А.Манкееваның 60 жасқа толу мерейтойына арналған «Тіл және мәдениет: тілдің антропоөзектік парадигмасы» атты республикалық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Алматы, 2010 және т.б.
Қазақстанның тәуелсіздік алғаннан кейінгі жарық көрген ғылыми еңбектер:
* Манкеева Ж.А. Реконструкция первичных корней глагольных основ казахского языка. ¬¬– Алма-Ата: Гылым, 1991. – 154 с.
* Манкеева Ж.А. Мәдени лексиканың ұлттық сипаты. – Алматы: Ғылым, 1997. – 272 б.
* Манкеева Ж.А. Қазақ тіліндегі этномәдени атаулардың танымдық негіздері. ¬– Алматы: Жібек жолы, 2008. – 355 б.
* Манкеева Ж.А. Қазақ тіліндегі байырғы түбірлерді жаңғырту. – Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту орталығы, 2010. – 212 б.
* Манкеева Ж.А. Қазақ филологиясы: егіз негіз (ғылыми мақалалар жинағы). – Алматы: Арыс, 2010. – 520 б.
* Хұсайын К.Ш. Дыбысбейнелеуіштік теориясының негіздері. – Алматы: Жібек жолы, 2009. ¬– 368 б.
* Бизақов С. Сөз нұсқалары және балама атаулар. – Алматы: Самара-Принт, 2008.
* Ғабитханұлы Қ. Қазақ мифологиясының тілдегі көрінісі. – ҚХР, Пекин, 2011.
* Әмірбекова А.Б. Қазіргі қазақ тіл біліміндегі жаңа бағыттар. – Алматы. Елтаным баспасы, 2011. – 200 б. |
Қараүңгір – Зайсан алабындағы өзен.
## Географиялық орны
Шығыс Қазақстан облысы Зайсан ауданы жерімен ағады. Ұзындығы 30 км, су жиналатын алабы 566 км2.
## Бастауы
Бастауын Сауыр жотасындағы Мұзтау мұздықтарынан алып, Кендірлік өзеніне құяды. Сындырма, Обалы, Дарияөзек, т.б. салалары бар.
## Гидрологиясы
Көктемде еріген қар суымен арнасынан тасиды. Қараша айының аяғында суы қатып, сәуірдің ортасында ериді. Аңғарында Байқазақ, Күйгенқора, Үңгіртас қыстаулары бар.
## Дереккөздер |
Сона (фр. Saône) — Францияның шығысындағы өзен, Ронаның оң саласы. Ұзындығы - 482 км, алабының ауданы 29 950 км². Орташа су шығыны 410 м³/с. Бастауын Вьомениль атты лотариндық қаладан алады. Оңтүстік және Оңтүстік-Батысқа қарай ағады. Ронаға Лионның маңынан құяды.
Кеме жүзеді, каналдар арқылы Мозель өзенімен байланысады.
Ірі салалары: Ду (453 км), Оньон (214 км), Сей (100 км), Грона (96 км), Уша (95 км), Тиль (83 км). |
Шаранта (фр. Charente) — Францияның Оңтүстік-Батысындағы өзен. Вьенна, Шаранта департаменттерінен өтеді. Рошфор қаласына жақын маңнан Атлант мұхитына құяды.
Бұрын өзен сауда-саттыққа қолданылған, кейіннен сауда-саттықтың тиімді тәсілдері табылғандықтан XX ғасырда өзен бос қалды. Қазіргі уақытта туризмге пайдаланылады.
## Шарантаның жағасындағы қалалар
* Сивре
* Жарнак
* Монтиньяк-Шарант
* Ангулем
* Коньяк
* Сент
* Сен-Савиньен
* Тонне-Шарант
* Рошфор
* Субиз |
Халел Арғынбаев (21.09.1924, Павлодар облысы Баянауыл ауданы – 08.08.1998, Алматы қаласы) – ғалым, тарих ғылымдарының докторы (1976), профессор (1982).
Арғын тайпасының Сүйіндік руы күлік бөлімінен шыққан.
Халел Арғынбаев 2-дүниежүзілік соғысқа қатысқан. ҚазПИ-ді (1951, қазіргі ҚазҰПУ) бітіргеннен кейін Талдықорған облысы Жаркент қаласында педагогика училищеде мұғалім, 1957 жылдан Қазақстан Ғылым Академиясының Тарих, археология және этнология институтының кіші, аға ғылым қызметкері, этнологиялық бөлімінің меңгерушісі, институттың бас ғылым қызметкері болды. Қазақ халқының тарихи этнографиясын (көшпенділік, мал шарушылығы, қолөнері оқу ағарту, отбасы) зерттеуге зор үлес қосты. Осы салада 200-ден астам ғылым еңбектер, бірнеше ғылым монографиялар жазған. 1959–1976 жылы Қазақстанның бірқатар облыстарына арнайы ұйымдастырылған этнографиялық экспедицияларды басқарды. Қазақстан және Орта Азия халықтарының тарихи-этнография атласын жасауға ат салысты. Арғынбаев Қазақстандағы этнография ғылымының негізін салған академик Ә.Х.Марғұланның ғылым мектебі дәстүрін дамытты.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Павлодар облысы әкімдігінің сайты : Тарихи тұлғалар |
Қарашатпақ – Өкпекті тауының солтүстік-батысындағы тау.
## Географиялық орны
Абай облысы Аягөз ауданы Тарбағатай ауылының оңтүстік-батысында 7 км жерде орналасқан. Абсолюттік биіктігі 1257 м. Енсіз тау, батыстан шығысқа қарай ендік бағытта созылып жатыр.
## Жер бедері
Беткейлері сай, аңғарларемн тілімденген көптеген ұсақ шоқылардан тұрады. Тау баурайындағы бұлақтардан Аягөз, Қарасу өзендерінің салалары бастау алады.
## Өсімдігі
Тауалдының қара, қоңыр топырақ жамылғысында бетеге, сұлыбас, қызыл қау, қылқан боз, селеу, бұталар өседі.
## Дереккөздер |
Жюстен Ахомадегбе-Тометин (16 қаңтар 1917 жылы Абомей - 8 наурыз 2002 жылы Котону) Дагомея Республика кезіндегі Бенин саяткері. Дагомея Республикасында тұрған кезінде саятшы ретінде көзге көрініп атақты болды. 1959 жылдың сәуірінен бастап 1960 жылдың қарашасына дейін Дагомея президенті болып келді және1964-1965 жыл аралық Бенин премьер-министры.
Республикасы үш саяткермен жүргізілді:Кутуку Юбер Мага, Суру Миган Апити, Жюстен Ахомадегбе-Тометин. 1972 жылы 7 мамырда Юберт Мага Ахомадегбене билікті еш қарсылықсыз берді,1972 жылы 26 қазанда Матье Кереку бастаған көтерілістің нәтижесінде тақтан құлатылған болатын. Үш саяткер 1981 жылға дейін қамауға алынды.
## Дереккөздер |
Сабыр Омарқұлұлы Рақымов(1902-1945) - Ұлы Отан соғысының даңқты батыры, Қазақстан мен Орталық Азиядан шыққан тұңғыш генерал. С.Рақымов 1925-1927 жылдары Орталық Азияда басмашыларға қарсы соғыс қимылдарына қатысып ерлік көрсеткен, жауынгерлік орденмен марапатталған.
## Әскердегі қызметі
Ол Ұлы Отан соғысына 1941 жылы маусымда майор шенінде, мотоатқыштар полкі командирінің орынбасары ретінде кіріседі. Белоруссия, Смоленск жеріндегі ауыр қорғаныс шайқастарына қатысып, жараланып 4-5 ай госпитальда емделеді. Емделіп шыққан соң 56-шы армияның 1149-шы атқыштар полкінің командирі болып ұрысқа қатысады. 1941-1942 жылдары Оңтүстік майданның құрамында Ростов, Таганрог үшін шайқастарға қатысады. 1942 жылдың басында екінші рет жараланып төрт ай емделеді. Госпитальдан шыққан соң полковник шенінде 56-шы армияның құрамындағы 395-шы атқыштар дивизияның командирінің орынбасары, кешікпей командирі етіп тағайындалып, 1942-1943 жылдары оңтүстік өңірдегі, Солтүстік Кавказдағы ұрыстарға қатысады. 1943 жылы көктемде С.Рақымовқа «генерал-майор» атағы беріліп, К.Е.Ворошилов атындағы Бас Штаб академиясына оқуға жіберіледі.
Оқуын аяқтаған соң 1944-1945 жылдары 37-шы гвардиялық дивизияның командирі ретінде Шығыс Пруссия, Польша жеріндегі ұрыстарға қатысып талантты командир ретінде көзге түседі. 1945 жылы 26 наурызда Польша жеріндегі шайқаста Сабыр Рақымов қаза табады. Өзбектер мәйітін Ташкентке әкеліп Кафанов атындағы паркке жерлеп, кейін ескерткішін орнатады. 1965 жылы 6 мамырда КСРО билігінің шешімімен оған Кеңес Одағының Батыры атағы беріледі.
С.Рақымов жауынгерлік ерліктері үшін Ленин орденімен, 4 мәрте жауынгерлік Қызыл Ту орденімен (бір ескеретін жәй, Ұлы Отан соғысына дейін мұндай орденмен 4 мәрте Кеңес елінің әйгілі қолбасшысы К.Блюхер ғана марапатталған болатын), 2-ші дәрежелі Суворов, 2-ші дәрежелі Кутузов орденімен, Қызыл Жұлдыз орденімен, бірнеше медальдармен марапатталған. Кеңес елінің маршалы А.Гречко қазақ генералының әскери талантын жоғары бағалаған. И.В.Сталиннің өзі Солтүстік Кавказды фашист басқыншыларынан азат етудегі ерлігі мен әскери шеберлігіне тәнті болып Рақымовты «темір тегеурінді генерал» деп бағалаған. 1966 жылы Польша мемлекеті жаңа жасалған кемеге С.Рақымов атын береді. Кеңес елінде бейнесі кескінделген почта конверті де шығарылады.
## Дереккөздер |
Мұхамеджанұлы Шерехан (1947-1999 жыл)
## Өмірбаян
Шерехан Оразбеков 1947 жылы Төреарық ауылында туған.Шымкенттегі педогогикалық институттың қазақ тілі әдебиет факултетіне түсіп, бітірген. Содан Ломоносов атындағы орта мектеп жанындағы институтта тәрибеші болып жұмыс істейді.Кейіннен Торғай облысының мектебінде 7-8 жылдай мектеп директоры болып жұмыс істеп келіп, Ордабасы аудандық оқу бөлімінің инспекторы, соңынан Обручевкадағы М.Горький атындағы орта мектебінің директоры соңғы жылдары Мамаевкадағы Е.Ерназаров ортамектебінің директоры болып жұмыс істеді.
## Дереккөздер |
Мұхамеджанұлы Шерехан (1947-1999 жыл)
## Өмірбаян
Шерехан Оразбеков 1947 жылы Төреарық ауылында туған.Шымкенттегі педогогикалық институттың қазақ тілі әдебиет факултетіне түсіп, бітірген. Содан Ломоносов атындағы орта мектеп жанындағы институтта тәрибеші болып жұмыс істейді.Кейіннен Торғай облысының мектебінде 7-8 жылдай мектеп директоры болып жұмыс істеп келіп, Ордабасы аудандық оқу бөлімінің инспекторы, соңынан Обручевкадағы М.Горький атындағы орта мектебінің директоры соңғы жылдары Мамаевкадағы Е.Ерназаров ортамектебінің директоры болып жұмыс істеді.
## Дереккөздер |
Қарсақбай – Бұғылы тауларының шығысындағы тау.
## Географиялық орны
Қарағанды облысы Шет ауданы Құттыбай ауылының солтүстік-шығысында 16 км жерде орналасқан. Абсолюттік биіктігі 1107 м. Солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 8 км-ге созылған, енді жері 5 км.
## Жер бедері
Тізбектелген шоқылардың беткейлері тіктеу келген. Оңтүстік бөлігінде қорымтас үйінділері шоғырланған.
## Геологиялық құрылымы
Силур кезеңінің гранитті, гранодиоритті тау жыныстарынан түзілген.
## Өсімдігі
Таудың қиыршықты қоңыр топырақ жамылғысында бұта аралас жусан, боз, селеу және селеулі-сұлыбасты өсімдіктер өседі.
## Дереккөздер |
Қараүңгір – Балқаш көлінің солтүстік бөлігіндегі тау.
## Географиялық орны
Абай облысы Аягөз ауданы Өркен ауылының оңтүстік-батысында 67 км жерде орналасқан. Ең биік жері 810 м.
## Жер бедері
Беткейлері көлбеу келген бірнеше тізбектелген шоқылардан тұрады. Батысында Мұзбел, шығысында Құмадыр таулары, оңтүстігінде Молабұлақ бұлағы бар.
## Өсімдігі
Сұр қоңыр топырақ жамылғысында жусан, изен, қияқ, баялыш, күйреуік, т.б. өсімдіктер өседі.
## Дереккөздер |
Қараүңгір – Есіл алабындағы көл.
## Географиялық орны
Ақмола облысының Зеренді және Бурабай аудандарында, Дороговка ауылынан шығысқа қарай 12 км жерде орналасқан. Көл теңіз деңгейінен 368 м биіктікте жатыр.
## Аумағы, жер бедері
Ауданы 12,2 км2, ұзындығы 12,5 км, ені 0,9 км, тереңдігі 1,8 м. Жағалауы көтеріңкі, ағаш шоқтары өседі. Суы тұзды. Көктемде мал сауарылады.
## Дереккөздер |
Әбунасыр Пернеханұлы Серіков (1965 жыл, Түркістан облысы, Ордабасы ауданы, Төреарық ауылы) — Қазақстан мәдениет қайраткері, комик, актёр.
## Өмірбаяны
1965 жылы Төреарық ауылында дүниеге келген.
1989-1993 жылдары Алматы қаласындағы Жүргенов атындағы өнер академиясын бітірген. Өнер жолын “Бауыржан-шоу” әзіл-сықақ театрында бастаған.
Қазіргі кезде “Нысана” әзіл-сықақ театрының директоры.
## Марапаттары
1993 жылы Қазақстан Республикасының әзіл-сықақ конкурсының лауреаты.
1995 жылы Қазақстан Жастар одағының сыйлығының лауреаты.
2003 жылы Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері.
## Фильмографиясы
* Сұр бойдақ (2014) - Қадырбек
* Ғашық жүрек (2010)
## Дереккөздер |
Үкілі Ыбырай Сандыбайұлы (шын аты — Ыбырай) (1860, Көкшетау облысы, Володарский ауданы — 1930) — халық композиторы, белгілі әнші (тенор), ақын-импровизатор, қазақтың халық сазгері, классикалық халық музыкасының ірі өкілдерінің бірі.
## Өмірбаяны
Арғын тайпасы Қарауыл руының Құрманқожа бұтағынан шыққан.
Кедей шаруа отбасында туған. Үкілі Ыбырай бала кезінде молдадан оқып, арабша сауатты болған. Жасынан әнге, өлеңге құмар Үкілі Ыбырай қазақтың атақты әнші-ақындарынан (Орынбай, Арыстанбай Тобылбайұлы, Шөже, Біржан сал, Ақан, Балуан Шолақ, Тезекбай) үлгі-өнеге алып, олардың шығармашылық дәстүрін бойына сіңірді. Өз заманында әнші-сазгерлігімен аты шыққан Үкілі Ыбырайдың музыкалық мұрасында 40-қа жуық әндер бар.
Оның әндері махаббат сезіміне, мелодиялық көркем сазға толы, терең ойлы болып келеді. Ел арасына кең тараған “Гәкку” әні Үкілі Ыбырай шығармашылығының шыңы болып табылады. Бұл әнді Е.Брусиловский “Қыз Жібек” операсында (Жібектің негізгі ариясы), ал “Арарай” әнін “Ер Тарғында”(Ақжүністің ариясы) пайдаланды. Ыбырай поэзиясы, тақырыбы жағынан сан- алуан болып, бір саласы жастық дәуренді жырға қосады. “Бір қызық ит жүгіртіп аң ауласа” өлеңі аңшылық, саятшылықты бейнелейді.
## Шығармалары
Ел арасына кеңінен тараған "Гәкку" әні Ыбырай шығармашылығының шыңы болып табылады. Ыбырайдың әндері жастық шақтың жалын атқан нәзік, таза махаббат сезіміне, оптимистік әуенге, мелодиялық көркем сазға толы, терең ойлы болып келеді.
Е.Г.Брусиловский "Гәкку" әнін "Қыз Жібек" операсында (Жібектің негізгі ариясы). "Арарай" әнін "Ер Тарғын" операсында (Ақжүністің ариясы) пайдаланды. Ыбырай өндерін алғаш нотаға түсірген А.В.Затаевич пен И.В. Коцык. Ыбырай ақындық өнерімен де әйгілі болды. Ыбырайдың өлеңдерін "Бостандық туы" газетіне жариялап, ақынның творчествосы туралы келелі пікір айтқан жазушы С.Мүқанов, сондай-ақ әдеби мұрасын байсалды зерттеген әдебиет сыншысы Е.Ысмайылов болды. Драматург Ш.Хүсайынов Ыбырай туралы "Қайран Гәкку" пьесасын жазды. Ыбырай поэзиясы тақырыбы жағынан алуан түрлі. Оның бір саласы жастық шақтың қызығын жырлауға арналған. "Қарақат көз", "Тойда бір нүрың балқиды", "Қаралдым" т. б. өлеңдері жастықтың нәзік сезімін шертеді. "Бір қызық ит жүгіртіп аң ауласа" өлеңі аңшылық, саятшылықты бейнелейді. Революцияга дейінгі өмірді көзімен көрген ақын советтік жаңа заманды, теңдік алган кедейлердің қуанышын ("Октябрьдің жеңісі", "Отарба") паш етті. Импровизатор Ыбырайдың тыңнан суырып салып айтқан өлеңдері де (Доскей, Есімбет, Қожақмет ақындармен айтыстары) көп.
## Шығармалары
* "Гәкку" (4 түрі),
* "Қарақат көз",
* "Арарай",
* "Кідік-ай",
* "Бір қызық ит жүгіріп аң ауласа",
* "Дүние",
* "Шалқыма",
* "Көкше",
* "Сүйгенім кете барды қасыма еріп",
* "Қалқа бел",
* "Қалдырған",
* "Желдірме" т. б.
## Дереккөздер |
Сыдық Мұхамеджанов (1924 жылы, Қарағанды облысындағы Шет ауданының Үлкенбұлақ ауылында - 1991) -композитор, Мемлекеттік сыйлық лауреаты, КСРО халық әртісі.
## Өмірбаяны
Арғынның Қаракесек Кәрсөн руынан. Оның балалық шағы дарынды адамдардың ортасында өтті, туған өлкесінен шыққан атақты Тәттімбеттің, Ақанның, Естайдың әндері мен күйлерінің әсем үндері балаға үлкен әсер қалдырды. Оның музыкаға деген әуестігі өзінің анасынан дарыған.
1947 жылы ол киноактерлер мектебін бітіріп, музыка училищесінің тарихи – теориялық бөліміне оқуға түсті. Денсаулығына байланысты училищедегі оқуын тоқтатып, мектептерде, музыкалық үйірмелерде жұмыс істейді. Тек Алматы консерваториясына түскеннен кейін композициямен шұғылданып, профессор Е. Брусиловскийдің класында оқиды.
## Шығармашылығы
Оқу жылдарында композитордың негізгі көркемдік ерекшелігі – тамаша әуендік дарындылығы және ұлтымызға тән үнділігі байқалды. Консерваторияны бітірмей-ақ, талай шығармалар жазды: скрипка, мен фортепианоға арналған соната, қобызға, фортепианоға арналған пьесалар, хорлар, драмалы қойылымдарға музыка, әндер мен романстар. Бұл жылдары қазақтың халық оркестріне арналған музыкасы мен осы ұжыммен тығыз байланысының шығармашылығында мәні зор болды. Оркестрге арнап «Балқадиша» әніне Вариациялар, «Қыз қуу» симфониялық суреттемесін және «Домбыра туралы баллада» поэмасын жазды. Сонымен қатар, осы кезеңдегі тамаша шығармаларының бірі- «Қуаныш Отаны» атты симфониялық поэмасы. Бұл туынды жастар мен студенттерінің Бухаресте өткен Бүкіл әлемдік фестивалінде орындалып, Қазақ КСР-інің Жамбыл атындағы Мемлекеттік сыйлығына ие болды. Бұл шығарма С. Мұхамеджановтың есімін тыңдаушы қауымға әйгілі етті.
50-60-шы жылдары, консерваторияны бітірген соң С.Мұхамеджановтың шығармалары тыңдаушы қауымды өзіне тарта түседі. Оқып жүрген кезінен тың жанрларды меңгерген композитор ірі-ірі шығармалар жазуға кіріседі. 1964 жылы «Айсұлу» атты қойылған күлдіргі операсы Қазақстанның опера өнерінің дамуындағы маңызды оқиға болды.
С. Мұхамеджановқа вокалды жанрлар жақын. Бұл жылдары ол адамның дауыс мүмкіндігін толығынан пайдалануға тырысады. Ол Қазақстанның қазіргі өмірін, революция жетістігін, Советтік өмірді ашатын тақырыптарға көбірек жүгінеді. Сондықтан, осы кезеңде шыққан туындылары көбінесе вокалды-симфониялық жанр болды. Олар: М. Мақатаевтың өлеңіне жазылған «Ленин туралы» кантата, Н. Шәкеновтың өлеңіне жазылған «Ленин туралы поэма». Вокалды-симфониялық жанрда жазылған ірі туындыларына «Ғасырлар үні» ораториясы жатады.
«Ғасырлар үні» ораториясы 1960 жылы жазылып, сол жылы орындалды. Поэтикалық тексін Қ. Шаңғытбаев жазған және де ол С.Мұхамеджановтың көптеген вокалды шығармаларының өлеңдерінің авторы. Ораторияны орындаушылар құрамына – дауыстар, аралас хор және симфониялық оркестр кіреді. Оратория сегіз бөлімнен тұрады. Мұнда қазақ халқының өмір тарихын, негізгі тарихи оқиғаларды және ұлттық бейнелерді суреттейді:
* I бөлім – Жырау балладасы
* II бөлім – Шабуыл
* III бөлім – Ұлы апат жылдары
* IV бөлім – Октябрь әні
* V бөлім – Бесік жыры
* VI бөлім – Жас қазақ
* VII бөлім – Еңбек мейрамы
* VIII бөлім – Отан ұраны
Барлық бөлімдер арқылы, халық атынан түрлі оқиғаларды баяндап отырған ғасырлар үні тәрізді лейтмотив өтеді.
Кіріспенің өзінен-ақ лейтмотив басында салтанатты түрде, одан кейін екінші бөлімнен алынған күңгірт әуен сарынымен алмасады. Мұнда дыбыс қатайып, тағдыр үні тәрізді өтеді және көбінесе фа минор әуезділігінен сақтайды (I – IV және VI бөлімдерінде). Кейбір бөлімдерінде лейтмотив естілмейді. Оның кварта көлемінде төмен қарай жылжыған әуені қарама – қарсы бейнелеуге негіз тудырады. Бесінші бөлімінде сопрано және тенор хордың сүйеме ерекшелігі арқылы, басында жеке одан кейін қосылып, ұлына арнаған бесік жырын айтады. «Әлди - әлди» деген тербелмелі сөздерінде лейтмотивпен байланысы байқалады.
Жетінші бөлімінде еңбек өмірінің тамыр соғысы бейнеленеді. Оркестр партиясы поездың жүрісі тәрізді моторлы қимылға негізделген. Хордың алға қарай ұмтылған әуенінде лейтмотив өзгертіліп берілген.
Соңғы бөлімінде лейтмотив хор қайырмасында өтеді. Бұл бөлімнің пунктирлік марш ырғағы салтанатты мерекелік шаттық үнін естіртеді.
Ораторияда екі әнді сырттан алып пайдаланған. Бұлардың біреуі - «Жас қазақ» әні. Мұны алтыншы бөліміне кіргізген.
«Жас қазақ» әнін Ұлы Отан соғысы кезінде өз еркімен майданға аттанған композитор шығарған. Бұл ән Кеңес Одағының батыры Төлеген Тоқтаровтың қазасына арналған, бірақ сонымен қатар автордың өзінің өмірімен қоштасу - әні тәрізді естіледі, өйткені Р. Елебаев Отаны үшін ерлік көрсетіп, кешікпей қаза табады. Бұл ән, батырдың ең соңғы – анты және реквиемі тәрізді.
Әннің әуені өзгеріссіз, ми бемоль минор күңгірт сарынды мақам жүйесінде беріледі. Әуеннің қайғылы сарындылығын оркестр қоюландыра түседі. Сонымен қатар композитор әнін лирикалық жағын айқындай түседі. Жалғыз шумағынан кейін «Ай» буынына созылған әуенді хор сүйемелдейді. Қарама–қарсылық принципінде құрылған бөлімдердің ішінде, «Жас қазақ» бөлімі Бесінші («Бесік жыры») және Сегізінші (мерекелік) бөлімдеріне қарама–қарсы келуі анық байқалады.
Ораторияның әуендік материалында халық әні «Елім-айды» да пайдаланады. Мұнда халықтың өмірі, оның қайғысы, өмір үшін күресі бейнеленген. Үшінші «Ұлы апат жылдары» бөлімінде қаналған халықтың қайғы – мұңы көрсетіледі. Мұнда «Елім-ай» әні өзгеріссіз беріледі.
Күй ырғақты оркестр сүйемелінің сыртында ән, басында сопранода, одан кейін екінші шумағы хор партиясында өтеді. «Зар қосбасар» күйінің елес әуенінде әннің қайғылы үні қоюлана түседі. Тақырыптық әуен дами келе, хор партиясында халықтың күйінішті үні тәрізді естіледі. «Жырау балладасы» бөлімінің үндік құрылымы эпикалықбаяндау тәсілін енгізеді. «Елім-ай» әуені ораторияның көптеген тақырыптық әуендерін бірлестіріп тұрады. «Октябрь» атты бөлімінің әуені марш екпінді жинақы келеді және революциялық әндерге жақын. Мұны «Еңбек мейрамы» бөлімінде хордың партиясынан естуге болады. Төмен қарай жылжыған әннің үні, лейтмотивке үндес әуендерді біріктіріп тұрады.
Бұл шығарма қазақ музыкасындағы алғашқы оратория болып табылады.
80-ші жылдары С. Мұхамеджанов аспаптық жанрға көбірек көңіл бөледі. 1982-1984 жылдары композитор үш симфониясын тәмәмдайды. Бұлар: Екінші – си минор; Үшіншісі – үш бөлімді Е. Брусиловскийге арналған фортепианоның жеке орындауы басымдау; Төртінші – төрт бөлімді «Бейбітшілікті қорғаймыз» атты симфониялары.
Бұл кезеңде қазақтың халық аспаптар оркестріне арнап талай музыка жазды. Бұлар: «Дархан дала» симфониялық күйі, 1987 жыл; домбыраға арналған концерт, 1985 жыл; қобызға арналған концерт, 1988 жыл. Симфониялық музыкадағындай мұнда композиторға тән бейнелік және музыканы мәнерлеу тәсілдері ерекшеліктері сақталған.
С. Мұхамеджановтың 30 жылдан астам шығармашылығы барлық негізгі жанрларды қамтыды, Қазақ музыка тарихына айтарлықтай үлесін қосты. Оның дарындылығы көркем шығармаларының әуезділігімен, кейіпкер бейнелерінің нақтылығы, бүкіл шығармашылығы толық гүлденіп ашылған лирикасынан байқалды. Еліміздің композиторлық шығармашылығы дамып, қатарына жаңа талантты ұрпақтар қосылды. Бұл жылдары С. Мұхамеджановтың музыкасы дәстүрлі музыкаға айналып, бізге 60-шы жылдарғы өнер үлгілерін есімізге салады және қазақтың профессионалды музыкасының жазба дәстүрінде ұлттық классикалық стильдің өз уақытында дамуына үлесін қосады.
Сыдық Мұхамеджанов талантты композиторлардың бірі, оның тамаша әуендері әр қырлы шығармашылығы, аға буын композиторлар мектебінің негізін қалаушы және 60-шы жылдары шыққан композиторлардың арасында байланыс түйін болып табылады.
## Дереккөздер |
## Тұлға қаңқасы
Тұлға қаңқасы - омыртқа жотасы мен қабырғалар және төссүйектен тұрады.Омыртқа жотасы - тұлғаның негізгі тірегі. Адамда омыртқалардың саны 33-34, олар:7 мойын омыртқа; 12 арқа омыртқа; 5 бел омыртқа; 5 сегізкөз омыртқа;4-5 құйымшақ омыртқалар.
## Дереккөздер
## Тұлға қаңқасы
Тұлға қаңқасы - омыртқа жотасы мен қабырғалар және төссүйектен тұрады.Омыртқа жотасы - тұлғаның негізгі тірегі. Адамда омыртқалардың саны 33-34, олар:7 мойын омыртқа; 12 арқа омыртқа; 5 бел омыртқа; 5 сегізкөз омыртқа;4-5 құйымшақ омыртқалар.
## Дереккөздер |
Кокиль машинасы-кокильдерге құйма құю процесін механикаландыруға арналған құю өндірісінің машинасы.Кокиль машинасында кокиль бөліктерін ашып - жабу, өзектерді оранту және шығару , құйманы кокильден алу процестері механикаландырылған. Ол кокильдерді алмастыра отырып, әр түрлі құймалар алуға мүмкіндік беретін бір позициялы Кокиль машинасы және айналмалы столға немесе бірнеше бір позициялы кокиль машинасы конвейерге топтастырылған көп позициялы кокиль мшинасы болып ажыратылады. Кокиль машинасы автоматтандырылған линия жүйесіне кіреді. Мысалы, "Динамо" заводының(Мәскеу) автоматтындырылған линиясындағы кокильдерге электр двигательдерінің сыртқы қорабы құйылады.
## Дерек көздер
* Қазақ Совет Энциклопедиясы, Алматы 1974 жыл,5 том, бас редакторы М.Қ. Қаратаев, 491 бет |
Матье Кереку (фр. Mathieu Kérékou, 2 қыркүйек 1933 жылы туылды) — бениндық әскери және саятшы қайраткер, екі рет Бенин президенті болған.
## Өмір баяны
Әскери білімді Мали мен Сенегалда алды. 26 қазан 1972 жылы әскери көтеріліс жасалды. Басында мемлекет басшылары болатын, бірақ 1974 жылы Дагомеяны мемлекеттік Бенин Республикасына атын ауыстырды, банктер мен мемлекет қаржысын толтырды, оған қоса мұнай заводтары мен өндірістерін дамытты. 1980 жылы Кереку Ливияға барып ислам дінін алып атын Ахмедке өзгертті , бірақ кейін қайта христиан дінін алды. 1990 жылы билікті өз қолына алып экономика мен сауда саттықты дамытты. 1991 жылы президенттік сайлауды Нисефору Соглоға жеңіліп қалды, 1990 жылдан бастап премьер-министр болды, сөйтіп Африка мемлекетінің бірінші басшысы болды.
## Дереккөздер |
Сергей Андреевич Козин (19.10.1879, Краснояр өлкесі, Туапсе, - 16.10.1956, Ленинград) - Монғолияны зерттеуші, КСРО Ғылымдар академиясының академигі (1943). 1903 жылы Петербург университетін бітірді. 1914 - 18 жылы Автономиялы Монғолия үкіметінің финанс мәселелері жөнінде кеңесші болды. 20 жылдарда Ленинградтағы Шғыс институтын ашуға ат салысып, сол институтта 1929 жылдан бастап монғол тілінен лекция оқыды. Козин - монғол халықтарының тарихы, қоғамдық - саяси құрылысы, мәдениеті мен тілі туралы бірқатар еңбектердің авторы:"Асыл аңыз, 1240 жылғы Монғол шежіресі " (1941), монғол эпосы "Гесериаданың" (1935), қалмақ эпосы "Джангариаданың "(1940) аудармалары (және түсініктемелері), "Монғол халықтарының эпосы" (1948).
## Қолданылған әдебиет
* К вопросу о дешифрований дипломатических документов монгольских ильханов, "Изв. АН СССР.Отд.общественных наук", 1935, №7
* Қазақ Совет Энциклопедиясы, Алматы 1974 жыл,5 том, бас редакторы М.Қ. Қаратаев, 489 бет |
Ескі Шанақ – Түркістан облысы Қазығұрт ауданы, Шанақ ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Қазығұрт ауылынан солтүстік-батысқа қарай 84 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Беткей шандыр бүкіл адам денесі үшін өзіндік біртұтас қынап түзеді. Меншікті шандырлар жеке бұлшықеттер мен ағзалар үшін құндық құрайды. Шандырлардың құндақты құрылыс принципі дененің барлық бөліктерінің және іш кеуде, жамбас қуыстары ағзаларының шандырларына тән; әсіресе, қол-аяқ шандырлары құрылысын Н.И.Пирогов толық зерттеді.
* Қол-аяқтың әрбір бөлімінің бір сүйек айналасында орналасқан бірнеше құндағы немесе шандырлы қаптары болады. Мысалы, тоқпан жіліктің проксималды бөлімінде -7-8 , ал дисталды бөлімінде 14 шандырлы құндақты айыруға болады.
* Бүкіл қол-аяқ айналасын қоршайтын негізгі құндақты және бұлшықет топтарын, тамыр және нервтерді қамтитын екінші ретті құндақтарды ажыратады. Н.И.Пирогвтың қол-аяқ шандырларының құндақты құрылысы туралы теориясының іріңді ісіктердің, қан құйылғанда қанның таралуын түсінуде, сондай-ақ жергілікті анастезия үшін маңызы бар.
* Шандырлардың құндақты құрылысынан басқа, соңғы кезде тірек және шектеуші рөлін атқаратын шандырлы түйіндер туралы түсінік пайда болды. Тірек рөлі шандырлы түйіндердің сүйек және сүйек қабығымен байланысынан көрінеді, соның арқасында шандырлар бұлшықеттердің тарту күшіне жағдай туғызады. Шандырлы түйіндер тамыр мен нервтердің, бездердің және т.б. қынаптарын нығайтып, қан және лимфа ағындарына жағдай тудырады.
## Дереккөздер |
Тумутук (тат. Тымытык) -Татарыстанның Азнакаевск облысындағы кішігірім ауыл. Тумутук ауданының әкімшілік орталығы. Басшысы Фазлыев Айрат Индусұлы.
## Ораналасуы
Башкортостан мемлекетімен Татарыстан мемлекеттерін қосатын шекарада орналасқан. Бұл екі мемлекетті Ик өзені бөліп тұр. Ик өзенінің жанында Тумутук орналасқан. Бұл ауылда мешіт, мектеп, әкімшіл орталық және кішігірім аурухана бар.
## Халқы
Ауыл тұрғындарының саны — 1423 адам. Көп бөлігі зейнеткерлер.
## Экономикасы
Ауыл тұрғындарының көп бөлігі ауыл шаруашылығымен айналысады. Жастар көбінесе ауылдан кетіп әкімшілік орталықта жұмыс жасайды. Күн сайын автобус жүреді. Ол автобус ауыл мен әкімшілік орталық арасында жүреді.
## Тағы қараңыз
орыс тілінде
## Дереккөздер
Татарыстан ауылдары(кітабы). |
Александр Готтлиб Баумгартен (1714-1762) - неміс философы, Вольф пен Лейбництің ізбасары. "Поэтикалық шығармаларға қатысты кейбір мәселелер туралы филосиялық толғамдар" деген еңбегінде (1785) "эстетика" терминін тұңғыш рет қолданды; эстетика деп ол әсемдікті түсінетін және жасайтын, өнер туындыларында көрініс табатын сезімдік таным туралы ғылымды атады, бұл логикаға таным ғылымына қарама-қарсы. Баумгартен өзінің аяқталмаған "Эстетика" (1-т. 1750; 2-т. 1758) деген еңбегін сезімдік таным мәселелеріне арнады. Баумгартен ғылым ретіндегі эстетиканың негізін қаламаса да, оның енгізген эстетика ұғымы эстетикалық ой-пікірлердің қажеттеріне жарады және кеңінен өріс алды.
## Дереккөздер |
Мәдени география - орта мәдениетінің айырмашылығын және мәдениеттің аумақтық таралуымен таныстыратын әлеуметтік-экономикалық географияның тарауы.
Ғылыми бағытта дамуына 1930-жылдары Карл Зауэр үлес қосты, ұзақ уақыт көбіне АҚШ –та дамыды. Зауэр көбіне нарықты және дескриптор анализдің методологиясын қолданады.К. Зауэрден кейін мәдени географияның қалыптасуына және дамуына Ричар Хартшорн және Вильбур Зелинский үлес қосты. 1980-х жылдардан "жаңа мәдениетті география" бағыты сипат алды.
«Географиялық мәдениет» жалпы адамзат мәдениетінің бір бөлігі ретінде географиялық мәдениет география ғылым және білім арқылы беріледі. Ол
* әлемнің географиялық картинасы,
* географиялық ойлау,
* географиялық әдістер,
* географиялық тілден тұрады.
“Мәдениет” атауы латын тілінен алғашында топырақ өңдеу дегенді білдіреді. Сөйтіп табиғи себептерден туған өзгерістерден өзгеше, адам әрекеттерінен табиғат обьектісінде болатын барлық өзгерістер мәдениет деп түсінілді. Кейіннен “мәдениет”сөзі адам жасағанның бәрін білдіретін жинақтаушы атауға айналды. Осы тұрғыда алғанда мәдениет адам жасаған “екінші табиғат”, табиғатта жоқ, адамның саналы қызметінен жасалған бүкіл дүние ретінде қарастырылады. Мәдениет дегеніміз - белгілі бір адамдар тобы үшін ортақ мінез – құлық нормалары мен үлгілері, сенімдер мен адамгершілік құндылықтарының жиынтығы.
## Дереккөздер |
Абра́м Моисе́евич А́никст (шың фамилиясы Гитерман; 1887, Бессарабия губерниясы, Кишинёв — 19 наурыз 1938, Мәскеу) — ресейлік революция қозғалысының мүшесі (анархист), партиялық және шаруашылық істердің жұммысшысы, экономист және ғылыми ұйымдастырушылық саласының теоретигі.
## Отбасысы
* Әйелі — Ольга Григорьевна Аникст
* Ұлы — Александр Абрамович Аникст
* Немересі — Михаил Александрович Аникст
* Қызы — Ада Абрамовна Аникст
* Ұлы— Дмитрий Абрамович Аникст
* Ағасы — Юлий Моисеевич Лисс
## Дереккөздер |
Семён Григо́рьевич Сибиряко́в (алғашқы аты-жөні рул-Мойше Гершевич Бро́верман, басқа көздерде Браверман; 28 желтоқсан 1888, Бессарабия губерниясы, Кишинёв — 29 мамыр 1938, басқа көздерде 23 мамыр 1942, Мәскеу) — ресейлік кеңес жазушысы.
## Отбасысы
* Апайы — Ольга Григорьевна Аникст
* Жиендері — Александр Абрамович Аникст және Дмитрий Абрамович Аникст.
* Ағасы — Мануил Григорьевич Браверман
* Немере інісі — Григорий Самуилович Швиндлерман
## Дереккөздер |
Дми́трий Абра́мович А́никст (1927—2008) — А. М. Аниксттың ұлы — совет геодезисті,геодезия және картография аймағындағы ойлап табушы,советтік теоделиттің (соның қатарында астрономиялық теодолит ТА-05 ғалам аппараттарын көздеуге арналған)серияларының құрастырушысы,мәскеулік ЦНИИ геодезиясының негізгі құрастырушысы,аэрофототүсірушісі және картогорафы,5 монография авторы,соның қатарында «Высокоточные теодолиты» (1978), «Оптические системы геодезических приборов» (1981), «Высокоточные угловые измерения» (1987).Ағасы-жазушы және редактор Семён Григорьевич Сибиряков.
## Дереккөздер
http://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/615558 |
«Сайран» — Алматы метросының 8-ші бекеті. Бірінші бағытта «Алатау» және «Мәскеу» бекеттерінің арасында орналасқан.
Абай даңғылының бойында, Брусиловский және Тілендиев көшелерінің қиылысында орналасқан. Бекет аттас суқоймасының атымен аталған, ол бекеттен бір шақырым жерде орналасқан.
## Құрылысы
* 2013 жылғы сәуір — айналма жолдың құрылысы жүріп жатты.
* 2014 жылғы 1 желтоқсан — қала басшысы, Алматы қаласының әкімі барып көрді.
* 2015 жылғы 18 сәуір — метро бекеті толықтай бітіп, пайдалануға берілді.
## Іске қосылуы
Іске қосу 2014 жылғы 1 желтоқсанға жоспарланған, бірақ 2014 жылдың қыркүйек айында, ол 2015 жылдың басында өтеді деп хабарланды. Кейінірек, бекетті пайдалануға дәл уақытысында тапсырылатыны мәлім болды. Метро бекеті толықтай бітіп, 2015 жылы 18 сәуірде пайдалануға берілді.
## Техникалық сипаттамасы
Ұсақ төселген бекет тереңдігі 11 метрді құрайтын платформаға дейін орналасқан, платформаның шет жағында орналасқан және бекеттің платформасымен әрбір вестибюль жағынан биіктігі 4,0 м баспалдақпен байланысқан, екі жерасты вестибюлінен тұрады.
Бекеттің вестибюльдеріне кіретін жерлері әрбір вестибюльге екі жер үстіндегі павильон арқылы қарастырылған. Әрбір павильон биіктігі 6,8 метрден 8,3 метрге дейінгі екі эскалатор және баспалдақ арқылы вестибюльмен біріктірілген.
## Архитектурасы мен безендірілуі
Бекет ашық түстермен безендірілген. Бағандар сарғыш гранитпен безендірілген. Жол қабырғаларында Тамғалыға ұқсайтын кемпірқосақ пен петроглифтер бейнеленген. Дизайны Алматы маңындағы тарихи нысанға да, балалық шаққа да қатысты безендірілген, бұл жақын маңдағы Н. Сац атындағы жас көрермендер театры және жазда тұрғындардың шомылатын орны — Сайран су қоймасына байланысты.
## Жақын орналасқан нысандар
* «Темкен» медициналық орталығы
* Д. А. Қонаев атындағы тау-кен ісі институты
* М. Мақатаев атындағы №140 мектеп-гимназия
* «ADK» сауда ойын-сауық кешені
* Алматы мемлекеттік сервис және технология колледжі
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* «Сайран» бекеті. metroalmaty.kz. Басты дереккөзінен мұрағатталған 24 тамыз 2022. |
Ержан Тұрғанбаев — суретші. Күршім ауданы, Боран ауылының тумасы.
Автордың қолтаңба туындылары Шығыс Қазақстан Өнер Мұражайының түрлі тақырыптық экспозицияларынан орын алған. Ол жас суретшілердің шығармашылығын көрсетудің жаңа сериясына кіреді. Бүгінде көрермендердің назарына Ержан Тұрғанбаевтің 21 жұмысы ұсынылып отыр.Оның суретші ретінде қалыптасуына Алматы көркемсурет училищесінің түлегі, суретші-безендіруші Бақытбек Тілеуов игі ықпалын тигізді.Мектепті бітіргеннен кейін Ержан Тұрғанбаев 1989 жылдан 1994 жылға дейін Семей педагогикалық институтының көркем графикалық факультетінде оқыды.
* В.И. Третьяков
* Е.С. Асылханов
* С.П. Ерошова
* Н.В. Красикова
* Н.Н. Өтепбаев
* Г.И. Макаров
* И.В. Солодухин сияқты қылқалам шеберлері мен ұстаздардан дәріс алды. Институтты тәмәмдаған жас Боран ауылында Қ.Нұрғалиев атындағы орта мектепте сызу мен бейнелеу пәнінен сабақ берді. 2000 жылы Өскеменге көшіп келіп, Шығыс Қазақстан Гуманитарлық институтында ұстаздық қызмет атқарды. 2006 жылдан бастап ол Өскемен кәсіптік дайындау және сервис колледжіне сурет және кескіндеме пәнінен дәріс беруде.Суретшінің ең жақсы көретін жанры — табиғат көрінісі (пейзаж). Қылқалам шеберінің суреттерінен өзі туып өскен Боран ауылының көшелерін, аулаларын, табиғаты әсем жерлерін қызықтауға болады. Оның
* «Құрғақ сайдағы таң»
* «Аула»
* «Түс кезі»
* «Борандағы таң»
* «Ертістегі кеш» және басқа жұмыстары осының айғағы. Автордың «Шуақты күн» картинасы Шығыс Қазақстан Өнер Мұражайының аймақтық шығармашылық қорының коллекциясынан орын алған. |
Қазақстанның ашық кітапханасы (Kitap.kz) — Ұлттық аударма бюросы қоғамдық қорының ағартушылық бағыттағы онлайн жобасы. Кітапхана қазақ әдебиеті мен қазақстандық ғалымдардың, өнер мен сан-саладағы шығармашылық жәдігерлерді авторлық құқықтарды сақтай отырып бір жерге жинақтап, насихаттауды мақсат етеді.
Кітапхана Creative Commons лицензияларының негізінде қызмет ете бастаған Қазақстандағы тұңғыш интернет-ресурс .
Күн сайын сайтқа 2000-ға жуық адам кіреді. Кітапхана қорында 6000 мыңнан астам шығарма, 200-ден аса автор, 200-ге жуық аудиокітаптар мен аудиоматериалдар жинақталған.
## Тарихы
2012 жылдың 17 қыркүйек күні WikiBilim қоғамдық қоры "Интернеттегі қазақтілді мазмұнды дамыту және насихаттау" атты семинар тренингісін өткізу барысында Қазақстанның ашық кітапханасы жобасын таныстырды. Жобаға қатысу авторлар үшін де, оқырмандар үшін де тегін. «Қазақстанның ашық кітапханасында» жинақталған материалдардың негізін «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы аясында жарық көрген туындылар құрайды. «Қазақстанның ашық кітапханасына» елімізге, қала берді әлемге танымал өмірден өткен тұлғаларымыздың қоғамдық игілік санатына енген шығармаларымен қатар қазіргі ақын-жазушыларымыздың да шығармалары Creative Commons еркін лицензиялары негізінде авторлық құқықтары сақталып енгізілуде..
«Қазақстанның ашық кітапханасы» тек қазақ әдебиеті шығармаларымен ғана шектелмек емес, осы кезеңге дейін қазақ тіліне аударылған шетел әдебиетінің де көрнекті шығармаларын қамтыған және ғылыми-зерттеу, танымдық, публицистикалық материалдар да орналастырылу үстінде. Сондай-ақ «Қазақстанның ашық кітапханасы» қорын мектеп бағдарламасындағы «Қазақ әдебиеті» пәнінде оқытылатын 175 автордың 1500-ден аса шығармасының аудиохрестоматиясы толықтыруда. Бұл арқылы кез келген тұтынушы мектеп бағдарламасында қамтылған күні бүгінгі кезге дейінгі тұтас бір әдеби әлемге еніп, туындылардың аудионұсқасын тыңдауға мүмкіндік алады.
## Мақсаты
Жобаның мақсаты – халқымыздың асыл қазынасы саналған мұрағаттарды, көненің көзіндей болған өнер жауһарларын, ұлттығымызды паш етерліктей құндылықтарымызды көпшілікке таныту, ертеңгі күні елдігімізге сын болдырмай, келешек ұрпаққа саф күйінде жеткізіп, өскелең ұрпақтың бойына дарытып, қазақ әлемімен етене жақын болуына дәнекер болу, екіншіден, ұлттығымызды әспеттеп, елдігіміздің айбынын асыра, қазақ руханиятын толықтыруға салмақты үлес қосып, қазақ ақын-жазушыларының шығармаларымен етене жақын танысқысы келетін кез келген адамды кез келген жерде аса көп қиындыққа кезіктірмей қажетті ақпаратпен қамтамасыз етіп, көпшіліктің сұранысын өз дәрежесінде қанағаттандыру.
## Арнайы жобалар
Ашық кітапхана кітаптардың мәтін нұсқасын жинаумен қатар арнайы жобаларын да дамытады. Осындай жобалардың арасында кәсіби дикторлардың дауыстарынмен жазылатын аудиокітаптар, қазақ халқының дәстүрлі ән, күй, жыр жинақтарына арналған аудио жобасы, мектеп қабырғаларын оқу мақсатында қолдану үшін QR (quick response) технологиясын қолдану арқылы цифрлық кітапхана.
### Аудиокітап
### Қазақ тілінің әмбебап сөздігі
### Қазақ тілінде 100 жаңа оқулық
«Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық» жобасы Қазақстан Республикасының Президенті – Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 2017 жылы 12 сәуірде «Егемен Қазақстан» және «Казахстанская правда» газеттерінде жарияланған «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласына негізінде жүзеге асырыла бастады. Оқулықтардың электронды нұсқасы әзірленіп, Қазақстанның ашық университеті – openU.kz платформасына жүктелді , .
Жобаның мақсаты – Қазақстан студент жастарының қоғамдық-гуманитарлық ғылымдар: тарих, саясаттану, әлеуметтану, философия, психология, мәдениеттану, дінтану, тіл білімі, экономика, менеджмент, кәсіпкерлік, инновация бойынша білім деңгейін арттыру.
Оқулықтардың басым көпшілігі ағылшын тілінен аударылған, сондай-ақ француз және орыс тілдерінен де аудармалар бар. Оқулықтарды таңдауда республиканың жоғары оқу орындарынан келіп түскен 800-ден астам ұсыныс негізге алынды, ұсыныстарды Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі жанындағы комиссия қарастырды. Іріктеу критерийлері ретінде оқулықтың әлемнің 100 үздік университетінің оқу бағдарламасына енуі, оның кемінде үш рет басылуы, соңғысы кейінгі 3 жылда басылуы, оқулықта әртүрлі интерактивті қосымшалардың және бейне дәрістердің, онлайн курстардың болуы талап етілді .
### QR кітапхана
2017 жылы Астана қаласының аялдамаларында Қазақстан ашық кітапханасы жобасы аясында QR кітапхана іске қосылды. Жобаның мақсаты адамдар көп шоғырланған жерлерде, әсңресе мектеп қабырғаларында графикалық кітапхана форматында QR код технологиясын және смартфондарды қолдану арқылы кітапхана қорын ұсыну. Жобаның жалғасы ретінде халыққа қызмет көрсету орталықтарында, аэропорт пен теміржол вокзалдарының қабырғаларында да қолданылды .
### Қазақ әдебиетінің антологиясы
2020 жылы "Жаһандағы заманауи қазақстандық мәдениет" жобасы аясында қазіргі қазақ әдебиетінің антологияларын БҰҰ-ның 6 тіліне аударылды. Антологияға 60 автордың үздік шығармалары енді. Қазақ әдебиетінің антологиясы екі жинақтан тұрады: проза және поэзия. Әр жинаққа 30 автордың шығармасы енді. Әр авторға бір баспа табақ берілді .
Антология таралымы әр тілде – 10 мың дана. Жалпы саны 120 мың жинақ 93 мемлекеттің 23 мыңнан астам ірі кітапханасына, оқу орындары мен ғылыми орталықтарға жеткізілді. Франция Президенті Эммануэль Макрон, Ұлыбритания білім министрі Гэвин Уильямсон алғыс хатын жолдады..
Қазақ әдебиеті жинақтарының ағылшын тіліндегі нұсқасын Кембридж университетінің баспасы, араб тіліндегі басылымын Мысырдың Ұлттық білім және мәдениет орталығы., испан тіліндегі жинақтарды Сервантес институты, орыс тіліндегі антологияларды М.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің баспа үйі , қытай тіліндегі жинақтарды Бейжіңдегі ұлттар баспасы, француз тіліндегі басылымды Париждің мәдени бірлестігі дайындады. Аталған серіктес-ұйымдардың аудару, басып шығару, тарату-насихаттау жұмыстарына 300-ге жуық маман жұмылдырды.
### Абай шығармалары әлемнің 10 тілінде
Абай Құнанбайұлының 175 жылдық мерейтойы (2020 жыл) аясында Қазақстан Республикасы Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен ақын, ойшыл, ағартушы шығармалары әлемнің 10 тіліне аударылды. Абай шығармалары ағылшын, араб, қытай, испан, итальян, неміс, орыс, түрік, француз және жапон тілдеріне аударылды. Аудармаға ақынның 145 өлеңі, 3 поэмасы мен 45 қара сөзі кірді. Әр тілдегі жинақтың таралымы – 3 мың данадан. Таралым осы тілдерде сөйлейтін жүзден аса елдің ірі кітапханалары мен әдеби және ғылыми орталықтарына жеткізіледі. Алғаш рет Абай шығармалары ағылшын, араб, түрік, қытай, неміс және жапон тілдеріне қазақ тілінен тікелей аударылды. Тек испан, итальян, француз тілдеріне әлі де орыс тілі арқылы жол салуға тура келді .
Аударма жұмысы ағылшын тіліне Кембридж университетінің баспасымен бірлесе атқарылды. Аударма жқмысына өнертанушы Әсия Бағдәулетқызы, тарихшы, әдебиеттанушы Зифа Әуезова, аудармашы, журналист Роза Құдабаева, абайтанушы-ғалым Гүлзия Қамбарбаева, аудармашылар Миргүл Қали мен Гаухар Халық қатысты. Ақын өлеңдерінің көркем аудармасын жасау британ ақыны, профессор Шон О'Брайенға, ал қара сөздерін аудару профессор Джон Бернсайдқа тапсырылды .
Абай шығармаларын испан тілінде сөйлетуге Сервантес институты қолдау көрсетіп, жинақты дайындауға әдеби аудармаға маманданған «Visor» баспасы жауапты болды. Абай туындыларын аударумен Испанияның беделді аудармашысы Мария Санчес Пиуг, Гранада университетінің профессоры Энрике Торкемада, аудармашылар Михаил Чиликов пен Александра Шевелевалар атсалысты.
Жинақты француз тіліне аудару, басып шығару және таратуды Галимар (Editions Gallimard) атты Францияның ең ірі баспа үйі орындайды. Итальян тіліндегі аударма жинақты Италия ірі баспаларының бірі Gruppo Mondadori дайындап таныстырады.
Абайды араб әлеміне Араб мемлекеттері лигасының Білім, ғылым және мәдениет ұйымының (ALECSO) баспа үйі дайындады. Ақын туындыларының жолма-жол аудармасын әзірлеуге Каир университетінің оқытушысы Рәбиға Төлебай, шығыстанушы Құрманғазы Садыбаев, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ шығыстану факультетінің деканы Палторе Иктияр атсалысты. Абай өлеңдерінің әдеби редакциясын Мысыр әдебиетшілер одағының өкілі, ақын Саурат Селлам, лингвистика және философия профессоры Халед Елсайед жүзеге асырды.
Абай туындыларын қытай тілінде қытай қазақтарының арасынан шыққан жазушы, әдебиетші, қоғам қайраткері, ҚХР мемлекеттік сыйлығының иегері Ақпар Мәжит аударды.
Жинақты неміс тіліне аудару және басып таратуға Alles Druckbar баспасы қатысты. Қазақ тілінен неміс тіліне тікелей аударма жасаған аудармашы Әлмағамбет Төреханов пен Таңсұлу Рахымбаева. Жинақтың әдеби редакциясын танымал неміс жазушысы, драматург Анна Цукерман үйлестірді.
Бұл жоба аясында Абай жапон тіліне алғаш рет аударылып отыр. Ол үшін қазақ және жапон мамандарынан тұратын арнайы топ құрылды. Ақын шығармаларының көркем аудармасына Токио университетінің шет тілдер профессоры Сакай Хироки, қазақ әдебиетін зерттеуші Микия Нишимура, жапон-қазақ сөздігін құрастырушы, аудармашы Шигенобу Масуджималап қатысты. Жинақ Токиодағы Ханаденша (株式会社花伝社) баспасынан шықты.
Абай мұрасын түрік тіліне аудару жұмысы Түрік әдебиеті қорының баспасына (Türk Edebiyati Vakfi) тапсырылды. Баспа үйі аударма жобасына Екрем Аян, Зафер Кибар секілді тәжірибелі аудармашылар мен Имдат Авшар, Бахтияр Аслан, Абдулвахаб Кара сынды беделді ғалымдарын қатысты.
Орыс тіліндегі жинақтың құрастырушысы – Бақытжан Қанапиянов. Десек те, ақынның бірқатар өлеңдері мен поэмалары, 45 қара сөзі орыс тіліне жаңадан аударылып қосылды. 3 поэма мен бірқатар өлеңді мәскеулік ақын әрі аудармашы Михаил Синельников аударды. Ал Қара сөздердің орыс тіліндегі жаңа көркем аудармасын жасауға ресейлік жазушы әрі аудармашы Анатолий Ким қатысты. Жолма-жол аудармаға ақын, драматург Мадина Омарова, абайтанушы Гүлзия Қамбарбаева, редактор Әлия Нагорнюк қатысты. Абайдың орыс тіліндегі жаңа жинағын әзірлеу жұмысын үйлестіруге М.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің баспа үйі жауапты.
Жинақтың барлық тілдегі форматы мен мұқабасы бірдей. Мұқаба суретінің авторы – танымал суретші Дәурен Қастеев (Әбілхан Қастеевтің немересі) .
## Авторлармен жұмыс
## Аудармалар
* InDriver. Арсен Тоский (2022)
* Sapiens: Адамзаттың қысқаша тарихы. Ювал Харари (2021)
* Homo Deus: Болашақтың қысқаша тарихы. Ювал Харари (2021)
* XXI ғасырға - 21 сабақ. Ювал Харари (2021)
* Ориентализм. Эдуард Саид
## Пікірлер
## Сыртқы сілтемелер
* Қазақстанның ашық кітапханасы ресми сайты
* ikitap.kz AWARD.kz бәйгесінде Мұрағатталған 11 қарашаның 2012 жылы.
* Жобаның Facebook-тағы ресми парақшасы
## Дереккөздер |
Қоңыр қаз (Anser) — Қазақстанда кездесетін 40 түрлі қазтәрізділердің бірі.
## Сипаты
Тығыз денелі ірі қаздың салмағы 3-4 кг, сирек жағдайда 6 кг дейін жетеді. Қауырсындары ашық-сұр үлкен қаздардың бауырында қара дақ болады, тұмсығы біркелкі қызғылт және басы ақ түсті болып келеді. Суда өте жақсы жүзеді және жерде де жақсы жүгіреді. Сүңгу қабілеті де бар. Жылдам ұшып, сирек қанат қағады. Дауысы қатты қаңқылдайды, ұшқан кезде дауысы жұмсақтау шығады. Үй қаздарының көпшілігі қоңыр қаздан таралған.
Жұптары тұрақты. Жастары 3-4 келгенде көбейе бастайды. Ұя салуға ерте ұшып келеді, олар ұшып келген уақытта су айдындарын мұз басып жатады. Ұя салуға ескі қамыс-құрақтарды пайдаланады. Ұяны үлкен етіп салады және оның ішін мамықпен толтырады. Қоңыр қаз - 4-10 дейін ақ жұмыртқа салып, оны 28 күнде басып шығарады. Бұл уақытта ата қаз ұяның қасында болады.
## Тағамдары
Негізгі тамағы батпақты және суда өсетін өсімдіктердің жемістері мен сабақтары, астықты шабындық. Күзде ұшардың алдында орылған егіннің орнында қалған тұқымдар мен күздік бидайды жейді.
Аңшылықтың бағалы түрі. Күзде Қазақстанның Солтүстік және Батыс облыстарында үлкен топтасу құрайды. Барлық үлкен су айдындарында кездеседі.
## Дереккөздер |
Көмбе – 1) көне дәуірлерден сақталған тарихи-археология, материалдық құндылығы бар ескерткіштер. Археологияда көмбе энеолит дәуірінен бастап кездеседі. Көне тайпалар қару-жарақ, шаруашылық бұйымдарын, бағалы заттарды түрлі мақсатпен жерге көміп, үңгірлерде, үлкен құрылыстар ішінде жасырып, тастап кететін болған. Сақ дәуірінен сақталған Алматы қаласы маңындағы Есікөмбе1, Есікөмбе2 көмбелерінде қоладан құйылған қазандар, құрбандық ыдыстары, қару түрлері табылған. Еуропаға барған ғұндардың көптеген алтын-күміс сияқты бағалы заттар жиынтығынан тұратын көмбелері де ашылған. Бұлар археология зерттеулердегі маңызды дерек көздеріне жатады. Жаңа заманның көмбелері ақша, құнды қағаздар түрінде де кездеседі және олар көне дәуірлердің тарихи-археология ескерткіштерінен ажыратылады;
2) Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарына сәйкес жерге көмілген немесе өзгедей тәсілмен жасырылған, меншік иесін анықтау мүмкін болмайтын, не заңға сәйкес меншіктену құқы беймәлім ақша немесе құнды заттар (алтын немесе күміс теңгелер, валюта, асыл тастар, құнды құйма металдар, бұйымдар, інжу-маржандар, т.б.). Құнды заттардың бәрі емес, тек әдейі, бұрынғы иегердің еркі бойынша жасырылғандары ғана көмбе болып табылады. Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 247-бабына сәйкес көмбе жасырылған жер телімі иесінің, не жылжымайтын мүлікті иеленушінің және көмбені тапқан адамның үлесіне, егер келісімшартта басқа шарт көзделмесе, көмбе тең мөлшерде бөлінеді. көмбе жасырылған жер телімін пайдаланушының немесе жылжымайтын мүлікті меншіктенушінің келісімінсіз қазған немесе құнды заттарды іздестірген адам көмбені тауып алған жағдайда, көмбе сол меншік иесіне берілуге тиіс. Ал тарихи және мәдени ескерткіштер санатына жататын заттардан тұратын көмбені тауып алған ретте олар мемлекеттің меншігіне беріледі. Бұл орайда мұндай көмбе табылған жер телімін пайдаланушы немесе жылжымайтын мүлікті меншіктенуші және көмбені тапқан адам осы көмбе құнының елу пайызы мөлшерінде сыйақы алуға құқылы;
3) Қазына, қойма. Ерте кездерде құнды заттарды, азық-түлікті жер астына көміп сақтайтын орынды көмбе деп атаған.
## Дереккөздер |
Борис Владимирович Веймарн (08.11.1909 жыл, Севастополь) - кеңес сыншысы. РКФСР-дің еңбек сіңірген өнер қайракері. КСРО Көркем-сурет академиясының корреспондент-мүшесі. 1960 жылдан КОКП мүшесі. Кеңесжәне шетелдік Шығыс өнерін зерттеумен шұғылданады.
## Еңбектері
Негізігі еңбектері:
* "Орта Азия өнері",
* "Өзбекістанның архитектуралық-сәндік өнері",
* "Орал Таңсықбаев",
* "Нұрмұхамбетов шығармасындағы әскери-теңіз флоты тақырыбы".
Веймарн 6 томдық "Жалпы өнер тарихын" дайындауға редактор және автор ретінде қатысты. 1962 жылдан "Елдер мен дүние жүзі халықтарының өнері" энциклопедиясының редколлегия мүшесі.
## Дереккөздер |
Иосиф Вейдемейер (1818-26.08.1866) - герман және американ жұмысшы қозғалысының қайраткері, К.Маркс пен Ф.Энгельстің жақын досы. 1847 ж. Комунистер одағы құрылған кезден бастап лның белсенді қайраткері болды. 1848-49 жылдардағы Революция кезінде Вестфалиядағы жұмысшы одақтары мен демократиялық қоғамдарды ұйымдастырушылардың бірі. Тұтқынға алыну қауіпі төнген соң 1851 ж. әуелі Швейцарияны, кейін АҚШ-ты паналап, бұл елдерде ғылыми коммунизм идеяларын таратуға күш салды. 50 жылдары Вейдемейер неміс эмигранттары құрған Американ жұмысшы одағының басшылығының құрамына кірді, Нью-Йорк коммунистер клубының және басқа жұмысшы ұйымдарының жұмысына белсене қатысты. АҚШ-тағы Азамат соғыстары кезінде сотүстіктегілер армиясының поковнигі атанды. АҚШ-та 1-Инетрнационал идеяларының таралуына көмектесті.
## Дереккөздер |
«Сарыарқа» — Алматы метросының 10-шы бекеті. Бірінші бағытта «Мәскеу» және «Бауыржан Момышұлы» бекеттерінің арасында орналасқан.
## Құрылысы
2015 жылы 22 шілдеде «Сарыарқа» және «Достық» бекеттерінің құрылысы басталғаны туралы хабарланды.
«Сарыарқа» бекетін пайдалануға беру 2018 жылға жоспарланған. Алайда, 2017-2021 жылдарға арналған қалалық бюджет тарапынан құрылысты қаржыландыруды бөлудің толық тоқтатылуына байланысты тапсыру мерзімдері ауыстырылды.
Бекеттің ашылуы бірнеше рет кейінге қалдырылды және 2019 жылдың маусым айында бекет 2021 жылы ашылатындығы айтылды.
Метро бекеті Орталық Қазақстанда орналасқан Сарыарқа даласының құрметіне аталған.
2021 жылғы 30 желтоқсанда бекеттің техникалық іске қосылуы өтті.
2022 жылы 30 мамырда бекет алғашқы жолаушыларды қабылдады.
## Жоба
Бекет терең іргетаспен қаланады, жабық әдіспен салынады. Бұл «Мәскеу» бекетінен кейін болады.
## Орналасуы
Абай даңғылының көлік жүретін бөлігінің астында, Алтынсарин даңғылы мен Сайын көшесінің арасында, Family саябағының ауданында орналасқан.
## Архитектурасы мен безендірілуі
Терең орналасқан (33 м), үш жармалы, пилон типті, бір вестибюлі бар бекет. Платформаның ұзындығы - 110 м.
Бекеттің интерьерін сәулеттік-көркемдік безендіруді жасаудағы негізгі идея – Сарыарқаның кең байтақ жерінің әсемдігі мен өзіндік ерекшелігін көрсету.
Платформалық учаске қабырғалары символикалық түрде құм бедерін қайталайтын толқын тәріздес гранит тақтайшалары ендірілген мәрмәр таскесте тақтайшалармен қапталған.
Шеткі қабырғада даланың үстінде күннің шығуын бейнелейтін, алдыңғы қатарда Сарыарқаның кең даласының қақ ортасында орналасқан жас астана Нұр-Сұлтанның аясында жүгіріп келе жатқан жылқылар үйірі бейнеленген панно орналасқан. Панно қазақ халқының бай мәдени-тарихи мұрасын еске түсіреді.
## Сілтемелер
* «Сарыарқа» бекеті. metroalmaty.kz. Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 тамыз 2022. |
## Географиялық орны
Везер (өзен) - Германтиядағы өзен. Мюнденнен есептегенде ұзындығы 432 км, Верраның бастауынан санағанда 724 км. Алабы 46 мың км2
## Бастауы
Мюнден қаласының тұсында Верра және Фульде өзендерінің қосылуынан құралады. Солтүстік теңізге құяды.
## Гидрологиясы
Ені Мюнден тұсында 94 м, Бремен маңында 220 м, теңізге шығар жерінде 11 км-ден астам. Төменгі ағысында жылдық орташа су шығыны 300 м3/сек. Эльюа және Эмс өзендерімен Орта Германия каналы арқылы жалғасқан.
## Дереккөздер
## Географиялық орны
Везер (өзен) - Германтиядағы өзен. Мюнденнен есептегенде ұзындығы 432 км, Верраның бастауынан санағанда 724 км. Алабы 46 мың км2
## Бастауы
Мюнден қаласының тұсында Верра және Фульде өзендерінің қосылуынан құралады. Солтүстік теңізге құяды.
## Гидрологиясы
Ені Мюнден тұсында 94 м, Бремен маңында 220 м, теңізге шығар жерінде 11 км-ден астам. Төменгі ағысында жылдық орташа су шығыны 300 м3/сек. Эльюа және Эмс өзендерімен Орта Германия каналы арқылы жалғасқан.
## Дереккөздер |
Колебаев Алексей Семенович(1914 жылы туған, Целининград облысы, Камышен селосы) - Қазақстан партия, кеңес қызметкері. 1940 жылдан КОКП мүшесі, Семей қаласындағы жұмысшы фокультетін (1934), Қазақ кен - металлургия институтын (1940) бітірді. 1940 - 43 жылы Оңтүстік Урал никель комбинатында шебер, ауысым бастығы, цех бастығының орынбасары. 1943 - 48 жылдары Орынбор облысының, Орск қалалық парития комитетінің бөлім меңгерушісі, Оңтүстік - Урал никель комбинатында, Орск - Халиловск металлургия комбинатында, 1952 - 55 жылдары "Алтайсвинецстрой" тресінде, В.И.Ленин атындағы Өскемен мырыш зауытында ауысым бастығы. 1955 - 65 жылдары Шығыс Қазақстан облыстық партия комитетінің бөлім меңгерушісі және оның хатшысы. 1965жылдан Қазақстан КП ОК-інің секретары және оның Бюро мүшесі, КОКП 24 - съезінің және Қазақстан КП 12, 13 - съездеріні делегаты, 7 - сайланған КСРО Жоғары кеңесінің, 6-8 сайланған Қазақ АКСР Жоғары кеңесінің депутаты. Қазан революциясы орденімен, 3 рет Еңбек Қызыл Ту ордендері және медальдармен марапатталған.
## Қолданылған әдебиет
* Қазақ Совет Энциклопедиясы, Алматы 1974 жыл,5 том, бас редакторы М.Қ. Қаратаев, 491 бет |
Евгений Владимирович Макеев (24 шілде 1989 жыл, Череповец, Вологод облысы, КСРО) — қорғаушы шебіндеге орыс ойыншысы. Қазіргі таңда мәскеулік Спартак және Рессей ұлттық құрамасында өнер көрсетеді. Атақты орыс ойыншысы Владимир Макеевтың баласы.
## Карьерасы
Евгений "Шексна" футбол клубының шәкірті. Ең алғашқы ойнаған шебі оң қапталдағы жартылай қорғаушы.
2007 жылы мәскеулік "Спартак" командасының сапына ауысады. Ол командаға келе салып жастар сапында өнер көрсетеді, кейін ол "Спартак" командасының екінші құрамында өнер көрсетеді. Ол команданың сапында Евгений жарты жыл ішінде 33 ойын өткізіп екі голмен көзге түседі.
2009 жылы 15 наурызда Евгений Макеев ең алғаш рет негізгі құрамда петербургтық "Зенит" командасына қарсы ойын өткізеді. Чемпионаттың 8-ші кезеңінде Владимир Быстровтың пасынан соң, өзінің чемпионаттағы алғаш голын соғады.
## Ең алғашқы ойындары
### Рессей Чемпионаты
* Бірінші ойыны: 2009 жыл 15 наурыз. "Спартак"—"Зенит" (1-1)
* Бірінші голы: 2009 жыл 11 мамыр. «Спартак» — «Сатурн» — (4:0). Голды 7-ші минутта соқты.
=== Рессей Кубогы ===
* Бірінші ойыны: 2006 жыл 29 сәуір. «Шексна» — «Спартак» (0-2)
* Бірінші голы: 2009 жыл 5 тамыз. «Спартак» — «Москва» — (1-2). Голды 9-шы минутта соқты.
### Еуро Кубоктар
* Бірінші ойыны: 2010 жыл 15 қыркүйек. Чемпиондар лигасы. «Марсель» — «Спартак» — (0-1).
## Дереккөздер |
Колесов Федор Иванович (20.5.1891, Орал, - 29.7.1940,Мәскеу) - Кеңес мемлекет және партия қайраткері. Түркістанда Кеңес өкіметін орнату жолында күрес ұйымдастырушыларының бірі. 1917 жылдан Компартия мүшесі. 1911 жылдан Орынбор темір жолында жұмыс істеді, темір жолшылардың тораптық кәсіподақ комитетінің председателі болды. 1917 жылы қыркүйекте большевиктерден Ташкент Кеңесі аткомының мүшелігіне сайланды, жұмысшылардың жаппай ереуілін ұйымдастырушылардың бірі. Кеңестердің бүкіл ресейлік 2 - съезінің делегаты, БОАК мүшесі 1917 жылы қарашада Түркістан Кеңестерінің 3 өлкелік съезінде Түркістан халкомсовының председателі болып сайланды. РК (б) П Түркістан өлкелік комитетеінің мүшесі. РК (б) П 8 - съезінің делегаты. 1918 - 20 жылы Қызыл Армияның саяси комиссары ретінде Азамат соғысына белсене қатысты. 1923 - 28 жылдары Қиыр Шығыс Халық шаруашылық Жоғарғы Кеңесінің председателі, Қиыр Шығыс ревкомының, Гомель губерниясының атком мүшесі. 1929 - 33 жылы Мәскеу архитектура институтында және Архитектура академиясының аспирантурасында оқыды. 1933 - 36 жылдары Моссовет жоспарлау бөлімінде және Мәскеудің Пролетар ауданың архитекторы болып істеді. 1936 жылы пенсияға шықты.
## Қолданылған әдебиет
* Қазақ Совет Энциклопедиясы, Алматы 1974 жыл,5 том, бас редакторы М.Қ. Қаратаев, 495 бет |
Кеңес Дүйсекеұлы Дүйсекеев (10 ақпан 1946 жыл, Қызылорда облысы, Қазалы ауданы, Пірімов ауылы - 9 шілде 2020 жыл, Алматы) — композитор. Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері (1994). Парасат, Құрмет ордендерінің иегері. Қазақ ұлттық өнер академиясының профессоры.
## Өмірбаяны
Кеңес Дүйсекеұлы Дүйсекеев 1946 жылы 10 ақпанда Қызылорда облысында дүниеге келген. Әлімұлы тайпасының Төртқара руынан шыққан. Композитор, Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері (1994 ж.). Алматы консерваториясын бітірген (1974 ж.). 1974-1976 жылдары “Гүлдер” ансамблінің бас дирижері және музыка жетекшісі, 1976-1979 жылдары “Қазақконцерт” гастрольдік-концерт бірлестігінің музыка жетекшісі, 1975-1984 жылдары Қазақ теледидары музыка редакциясының бас редакторы болып қызмет атқарған. Дүйсекеевтің жетекшілігімен “Тамаша”, “Халық — талант қайнары”, “Шабыт”, “Жастарға арналған музыкалық кештер”, “Музыка әлемінде”, т.б. теледидарлық бағдарламалар шығарылды. 1984- 1997 жылдары Қазақстан мемлекеттік телерадио комитеті эстрадалық-симфония оркестрінің көркемдік жетекшісі және бас дирижері болды. 1997 жылдан “Қазақконцерт” гастрольдік-концерт бірлестігінің көркемдік жетекшісі. Ол – “Толғау” симфониясының (1984), “Жалаңтөс батыр” симфония поэма-картинасының (1996), “О, дүние” кантатасының (1997), “Жыл мезгілдері” романстар циклінің (1991), “Мәди”, “Аққу Жібек” мюзиклінің, “Алдар көсе” опереттасының, симфония-концерттер, аспаптарға арналған концерттер, камералық оркестрге шығармалар, соната, рапсодия, вариациялар және 200-ден астам әндердің авторы. Дүйсекеев әндерін Р. Рымбаева, Н. Есқалиева, М. Жүнісова, А. Мейірбеков, Н. Өнербаев, М. Дәулетбақова т.б. әншілер орындап жүр.
## Марапаттары
* 1994 жылы "Қазақстан Республикасының Еңбек сіңірген өнер қайраткері" құрметті атағымен марапатталды.
* 2005 жылы "Құрмет" орденімен марапатталды.
* 2014 жылы "Парасат" ордені берілген.
* Қазақ Ұлттық Өнер университетінің профессоры.
* 2016 жылғы ҚР тұңғыш президенті - Елбасының мәдениет саласы бойынша мемлекеттік степендия иегері.
## Отбасы
Жұбайы - Дүйсекеева Баян Кеңесқызы (1947 ж.т.), республикалық медициналық училищесі педагогы. Ұлы - Дүйсекеев Нұркен Кеңесұлы (1976 ж.т.). Немерелері - Дүйсекеев Дәурен Нұркенұлы (2001 ж.т.), Дүйсекеев Дінмұхамед Нұркенұлы (2008 ж.т.).
## Дереккөздер |
Колмановский Эдуард Савельевич (9.01.1923 жылы туылды, Могилев - 27.05.1994,Мәскеу) - кеңес композиторы, Бурят АССР - інің (1963) және РКФСР - дің еңбек сіңірген өнер қайраткері (1974). 1945 жылы Мәскеу консерваториясын (комопзициядан - В.Я.Шебалиннің класы бойынша) бітірді. Азаматтық, патриоттық рухтағы ("Мен өмірді сүйемін", 1958,"Тілейме орыстар соғысы", 1961,"Коммуналар құл болмайды",1967) және лирикалық ("Біз сіздерді күтеміз",1963,"Вальс туралы вальс",1964,"Тырна балапаны", 1965) әндері халық арасына кең тараған. Ол "Ақшақар" (Мәскеудің балалар музыкалық театры,1966 ), у.шекспирдің "Он екінші түн " (Мәскеудің Көркем академиялық театры, 1955) т.б. спектакльдерге музыка жазды. Колмановскийдың альт пен оркестрге арнап жазған концерті (1945), симфониялық оркестерге арналған 4 сюитасы (1945,1948,1950,1956), романстар мен кинофильмдерге жазған музыкалары бар.
## Қолданылған әдебиет
* Қазақ Совет Энциклопедиясы, Алматы 1974 жыл,5 том, бас редакторы М.Қ. Қаратаев, 499 бет |
Мақпал Мұхамедиярқызы Жүнісова (1963 жылы 11 қаңтарда Қарағанды облысы Қарқаралы ауданы Теректі ауылында туған) — кеңестік және қазақ эстрада әншісі (драмалық сопрано), профессор. Қазақстанның халық әртісі (1994 ж.), ҚР Мемлекеттік сыйлығының иегері (1999 ж.). Халықаралық конкурстардың лауреаты.
Көптеген халықаралық конкурстардың гран-при иегері болған Мақпал Жүнісова 22 жасында Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі, 31 жасында Қазақстанның халық әртісі атанды. 1981 жылы Днепропетровск қаласында өткен бүкілодақтық конкурста гран-при иеленіп КСРО-ның ең үздік әйел әншілерінің үздік ондығына кіріп, үлкен танымалдылыққа ие болды.
## Өмірбаяны
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің мәдени-ағарту факультетін бітірген (1988), ұйымдастырушы-әдіскер. 1981 жылдан бері - «Қазақконцерт» Қазақ мемлекеттік концерттік бірлестігінің солист-вокалисі. Жоғарғы "Ленин-комсомол" сыйлығының иегері (1982 ж.). Халықаралық "Жігер" фестивалінің лауреаты (1983 ж.). Халықаралық "Ж. Малдыбаев атындағы сыйлықтың" иегері (1985 ж. Қырғызстан). Өзбекстан Республикасы президентінің жеке сыйлығы. (1987 ж. Өзбекстан). ҚР Еңбек сіңірген әртісі (1989). «Азия дауысы» Халықаралық конкурсының 2 дүркін "Гран-при" иегері (1996, 1997 ж.) Қазақстан Республикасы президентінің жеке сыйлығының иегері (1998 ж.) Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры (1996 ж.). I. Жансүгіров атындағы Қазақ педагогикалық институтының профессоры (1997 ж.).
### Отбасы
Әншінің анасы 13 құрсақ көтергенімен, олардың 8-і ғана тірі қалады. Бүгінде әулетте 6 қыз,2 ұл бар. Әкесі өмірден ерте қайтқан, ал анасы ұлы мен келінінің қолында.Жақындарының айтуынша, Мақпал Жүнісова төрт жасынан бастап бес жүз адамға арналған клубта ән айтып, сахнаны еркін меңгере бастаған. Оның әншілігі тойларда, думандарда, әртүрлі мерекелерде ұшталып жатты десе де болады.Мектепте үздік оқып, ата-анасын мақтау қағаздарымен жиі қуантқан. Әкесі Мұхамедияр қарапайым шаруа адамы болса да, табиғатынан дана кісі. Мақпалды үшінші сыныпта Қарағандыдағы музыка мектебіне әкелу керек деген ой осы әкесінің шешімі болған. Көп ұзамай әнші аталған мектепте музыкалық білім алып қана қоймай, орыс тілін меңгере бастайды.
## Білімі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің мәдени-ағарту факультетін 1988 жылы бітірді.
## Марапаттары
* Лениндік комсомол сыйлығы — жоғарғы орындаушылық шеберлігі үшін (1982 ж.)
* Халықаралық "Ж. Малдыбаев атындағы сыйлықтың" иегері (1985 ж. Қырғызстан).
* Өзбекстан Республикасы президентінің жеке сыйлығы. (1987 ж. Өзбекстан).
* Халықтар Достығы ордені (Ресей, 1991)
* Қазақстан Республикасы президентінің жеке сыйлығының иегері (1998 ж.)
* Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры (1996 ж.).
* I. Жансүгіров атындағы Қазақ педагогика институтының профессоры (1997 ж.).
* Халықтар Достығы ордені (Ресей, 1998 ж.).
* Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы (2004)
* "Платиновый Тарлан" премиясын алды (2001 ж.)
* Қарағанды облысының құрметті азаматы (2002 ж.).
* "Тәуелсіз Тарлан" сыйлығының иегері (2003 ж.).
* «Звезда созидания» ордені (2004)
* Үрімші ауданының құрметті азаматы (Моңғолия, 2006 ж.)
* "Астана" медалінің иегері (2007 ж.)
* "Алтын Адам" сыйлығының иегері (2009 ж.)
* "Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл" төсбелгісінің иегері (2011 ж.).
* "Алтын микрафон" статуэткасы (2014 ж.)
* "Сахна ханымы" атағы (2014 ж.)
## Хронологиясы
* 1981 - «Қазақконцерт» Қазақ мемлекеттік концерттік бірлестігінің солист-вокалисі.
* 1985 - Халықаралық "Ж. Малдыбаев атындағы сыйлықтың" иегері (Қырғызстан)
* 1987 - Өзбекстан Республикасы президентінің жеке сыйлығы. (Өзбекстан)
* 1996, 1997 ж. - «Азия дауысы» Халықаралық конкурсының 2 дүркін "Гран-при" иегері
* 1998 - Қазақстан Республикасы президентінің жеке сыйлығының иегері
* 1996 - Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры
* 1997 - I. Жансүгіров атындағы Қазақ педагогика институтының профессоры
* 2007 - "Астана" медалінің иегері
* 2007 - Эстрада әртісі номинациясында «Қазақстан әйелі» атанды
* 2011 - "Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл" төсбелгісінің иегері
* 2011 - Қазақстанда өткен VII Қысқы Азия Ойындарының факелін алып жүрді
* 2013 - ҚР Халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Мақпал Жүнісованың құрметіне "Мақпал" сән үйлері жүйесі ашылды
* 2013 - Германия, Монғолия, Қытай, Ресей, Өзбекстан, Франция, Индия мемлекеттеріндегі концерттік турне
* 2014 - "Алтын микрофон" статуэткасы
* 2014 - "Сахна ханымы" атағы.
## Дереккөздер |
Елді мекен:
* Имантау - Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданындағы ауыл.
Тау:
* Имантау — Көкшетау қыратының орталық бөлігінде, Имантау көлінің оңтүстігіндегі дөңгелене келген оқшау тау.
Көл:
* Имантау — Сарыарқадағы Имантау тауының солтүстік-шығысындағы көл.
* Имантау көшесі (Астана) |
Аракажу- Бразилияда орналақан қалалардың бірі. Сержипи штатының астанасы. Аракажу агломирациясында- 900 мың адамдай халық бар. Пошим және Сержипи өзендерінің бойында орналасқан. Қаланың аталуы тупи-гуарани тіліндегі «ará acaiú» ,яғни «тоты ағашы кешью» тіркесінен шыққан. 2007 жылғы санақ бойынша, қаланың халық саны- 520 303 адам. Жерінің ауданы- 181,801 км². Халықтың тығыздығы- 2861,9 адам./км².Муниципалитет 1855 жылдың 17 наурызында, ал қала 1592 жылы негізделген
## Географиясы
Климаты- тропикалық.
## Дереккөздер
[1] |
28.4.1964 жылы туған. Кіндік қаны тамған жер – Алматы облысының, Сарқант қаласы. Майраның әкесі Тұрлыбек пен шешесі Рәзия табиғатынан дауыстары қуатты, ән айта білетін. Анасы Біржанның «Жалғыз арша» әнін айтуды сүйетін. Майра Тұрлыбекқызы ата-анасының сол облыстағы Киров ауданына ауысуына байланысты оқуды 1971 жылы 23-партъсезд кеңшары орналасқан селода бастады. Тұрлыбек милиция қызметкері, анасы Рәзия мұғалім болатын. Майра сегізінші сыныпты бітірген соң, Алматы мақта-қағаз комбинатының кәсіптік техникалық училищесінде тігіншілікке орналасты. Бір жыл осында оқыған соң көркемөнерпаздар ұйымына қатысып, оқушылар арасында бірінші жүлделерді жеңіп алды. Майра Дәулетбақова Т.Жүргенов атындағы Өнер академиясында оқып жүрген кезінде атақты опера әншісі Кәукен Кенжетаевтан сабақ алды, оның дәрістерін тыңдады, ал актерлік шеберлікті Торғын Тасыбековадан үйренді.Майра оқуын бітірген соң «Қазақконцерт» ұжымына жолдама алды. Майра концертте ән айтуды Серік Еркімбековтің «Буревестник» әнін орындаудан бастады. Ол өнер табалдырығын осылайша дауылпаздана ашты. 1988 жылы өткізілген концертте осы әнді Мәскеуде өткізілген Бүкілодақтық әншілер жарысының соңғы сегізінші сатысына Майра қатынасып, үшінші орынға бір бал жетпей қалып, төртінші орынға ие болды. Осы жарыстың бес сатысына кезінде Алла Пугачева қатысқан. Жарыстың алдында 1986 жылы Алматыда Майра әншілер жарысында жеңіске жетті. Оған ілесе сол жылы қараша айында Ташкентте өткізілген Орта Азия әншілерінің ішінде жүлделі оралды. Майра әншілер байқауына қатынасуды жиілете түсті. 1995 жылы Қазақстанның барша түкпір-түкпірлерінен Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан, Алтай өлкесінің орталығы Барнаулда түркі тілдес халықтардың әншілік жарысында Гран-приді жеңіп алды. Ыстамбулда өткен 1-халықаралық «Түркевизион» жарысында дипломант атанды. Осыған ілесе Мұрат Ерғалиев ұйымдастырған «Жас қанат» байқауын Александр Понамарев екеуі ашты. Бұл ұжым басшысы Асылболат Бекбаев Майраның әншілік дарындылығын байқап, бағалады.Ол Астананың 10 жылдық мерейтойына арналған «Ажарың ашық екен атқан таңдай» атты концертте опера арияларын, романстарды, Иванова-Сокольскаяның фортепианода қостауымен үлкен шабыт толқынында атқарып шықты. 2007 жылдың 24 наурызы күні Майра Дәулетбақованың сахнадағы өнерінің 20 жыл толуына орай шығармашылық есеп беру концерті ұйымдастырылды. Концертті «Шын жүрек» деп атады. Жетекшісі – Нұрлан Байғозов. Осы жолы Майра Дәулетбақова Алла Пугачеваның «Орлекинасын», АҚШ-тық әнші У.Хьюстонның әндерін, Френктің «Нью-Йорк», болгариялық актер Лили Иванованың репертуарынан «Мазасыз жүрек» атты әнін тамаша көркемдікпен, көтеріңкі дауыспен орындады. Концерттің өне бойын эстрадалық оркестр сүйемелдеді. «Әлқисса» тобымен бұл жолы Республикалық сарайда бірнеше әндер орындады. Осылардың ішінде «Жалғыз арша», «Дударай», халық әні «Гүлдерайым» да бар. Майра Тұрлыбекқызының әншілік репертуарының біразы ата-ана рухына арналған «Бала күнім», «Ажарың атқан таңдай» атты компакт дискілеріне тасбаланған. Оның біріншісі қазіргі заман сазгерлерінің әндерінен тұрса, екіншісі классикалық, опералық ариялардан, романстардан тұрады. Майра Тұрлыбекқызы Дәулетбақоваға ұзақ жылдар бойғы жемісті еңбегі үшін ҚР еңбек сіңірген мәдениет қайраткері атағы берілді.
## Сыртқы сілтемелер
* Кожиров Б. "Қазақ елінің атақты музыка өнерпаздары" 2010 г. |
Сабина Абайқызы Алтынбекова (1996 жылы 5 қарашада туған, Ақтөбе, Ақтөбе облысы, Қазақстан) — қазақстандық волейболшы, Қазақстан Республикасы волейболдан әйелдер құрамасының мүшесі.
## Өмірбаяны
Ақтөбе қаласында дүниеге келген. Жетіру тайпасының Табын руынан Бес жастан бастап бимен айналысқан, ал 14 жастан бастап волейболмен айналысады. "Казхром" клубының атынан капитан ретінде өнер көрсеткен. 16 жастан бастап, "Алматиночка" (Алматы қаласы) клубында ойнайды. 2014 жылы университетке түсті. Отбасында екі бауыры бар, олар: сіңлілері Гүлдана (2001 ж.т.) мен Карина (2010 ж.т.).
## Кәсіби мансабы
Сабина 17 жасында Қазақстанның волейболдан әйелдер құрамасының мүшесі атанды.
## Танымалдылық
Тайбэйде өткен қыздар арасында волейболдан 17-ші Азия чемпионатында ең сұлу волейболшы атанды. Бойы - 182 см, салмағы 59 кг, аяқтарының ұзындығы 124 см. Тайван, Жапония және басқа да көптеген азиялық телеарналар Сабина туралы репортаждар түсірді, ал интернетте көптеген роликтер пайда болды. Азиялық жанкүйерлер Сабинаның келбеті жапондық аниме кейіпкерлеріне ұқсайды деп тапты. Интернетте Сабина Алтынбекованың көптеген әуесқой, оның ішінде «моэ» стилінде суреттері пайда болды.
2014 жылы Қазақстан Респуликасындағы Қызыл ай қайырымдылық қорының ресми волонтеры болады.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Сабина Абайқызы Алтынбекова Instagram
* Сабина Абайқызы Алтынбекова VK
* Сабина Абайқызы Алтынбекова Bio
* Сабина Абайқызы Алтынбекова at Short Bio |
Домбыралы – Көкшетау қыратындағы аласа тау.
## Географиялық орны
Ақмола облысы Ақкөл ауданында, Ақкөл қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 14,5 км жерде. Абсолюттік биіктігі 471 м. Солтүстіктен оңтүстікке қарай 17 км-ге, енді жері 8 км-ге созылып жатыр.
## Жер бедері
Таудың пішіні дөңестеу келген, батыс беткейінің түпкі жыныстары жалаңаштанған, оңтүстік-батыс беткейі тік, солтүстік және шығыс бөліктері жайпақ келген.
## Өсімдігі
Қара сортаңды топырағында жұлдызшөп, боз, селеу, қозықұлақ, қылқұрт, бұталар өседі.
## Дереккөздер |
Игілік Омаров (1934-2007) – арқадан шыққан айтулы әнші.
Арғын тайпасының Қуандық руының Алсай бөлімінен шыққан. «Ақерке», «Тау ішінде», «Сен сұлу», «Әлі есімде», «Қанатталды», «Жамбас сипар», «Адасқақ», «Жайлаукөл кештері», «Арқа аруы», «Мұңданып менің дағы туар айым», Ауылым» әндерін шырқағанда жанынды тербеп, жүрек-бауырынды солқылдатқан әнші ретінде халықтын есінде қалды. Игілік Омаров маңғаз бітімді, кербез талант иесі. Ол сол талантты туған халқының игілігіне арнады. Еркелете шырқаған есіл үн есінегендерді ұйқысынан оятты, жастардың арман қанаттарын қатайтып, биіктерге самғатты.Соңына өзіне ғана тән сыршыл да сырбаз, еркін де ерке, ашық та ғашық үнімен «Игіліктің дауысы ғой» дегізіп, талай тамаша әндер қалдырған, ән салу мәнері, өнер адамына лайық әдебі бөлек болған Игілік Омаров – арқадан шыққан айтулы әнші.
## Дереккөзі |
Өжкен Кәрібжанқызы Тыныбаева (13 қазан 1930 жыл, Семей облысы, Ақсуат ауданы - ? ) — филолог, М.Әуезов шығармашылығын зерттеуші, М. Әуезов атындағы Семей университетінің құрметті профессоры (2007 ж.), филологиядан көптеген еңбектердің авторы.
1947 жылы Семей облысы, Ақсуат ауданындағы орта мектепті "Алтын медальмен" бітіріп, осы жылы С.М. Киров атындағы Қазақтың мемлекеттік университетінің фиология факультетіне түсіп 1952 жылы бітірген. Университтетте қазақ әдебиетінен М. Әуезовтің, Е. Ысмайловтың, Б. Кенжебаевтың, Т. Нұртазиннің дәрістерін тындады. Қазақ тілінен С. Кеңесбаев, Н. Сауранбаев, М. Балақаев, Х. Мамановтардан тиянақты да жан-жақты білім алды. Факультеттегі әдебиет үйірмесінің мәжілісін М. Әуезов өзі өткізіп, баға беріп, бағыт сілтеп отыратын еді. Ө. Тыныбаева осындай ортадан тәлім алып 1952 жылы желтоқсан айынан Н.К. Крупская атындағы Семейдің педагогикалық институтының филология факультетінде оқытушы болып еңбек жолын бастады.
1974 жылы «М. Әуезовтың "Абай жолы" эпопеясындағы әйелдер образы» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғайды. Қоғамдық, тәрбие жұмыстарына белсене араласты. Бұл институтта 26 жыл еңбек етіп, 1978 жылы 13 желтоқсанынан Абай атындағы Қазақ мемлекеттік педагогикалық институтының қазақ әдебиеті кафедрасында аға оқытушы, доцент (1985) болып 2000 жылға дейін ұстаздық етті. Әр студенттің өз орнын тауып қазақ тілі мен әдебиеттің жанашары ғана емес, толық мәніндегі маманы болып шығуына ерекше назар аударды.
Ғылыми зерттеушілік саласы Ежелгі дәуір әдебиеті, балалар әдебиеті, түркі тілдес халықтар әдебиеті) ауқымында 50-ден астам ғылыми-әдістемелік мақалдар жазды. Жалпы білім беретін мектептің 5-11 сыныптарына арналған көмекші құрал ретінде "Түркі тілдес халықтар әдебиетінің кейбір үлгілері" атты хрестоматиясы (20 бет) "Білім" баспанасынан 2007-2008 жылдары қайта басылып шықты. Көп жылдық ұстаздық қызметі педагог кадрларды дайындауға, филология ғылымдарын дамытуға қосқан үлесі үшін Білім және ғылым министрлігінің (2005 ж.). М.Әуезов атындағы Семей университетінің құрметті профессоры (2007 ж.). |
Ас-садақа (Достық) - Иорданияның (Иордан Хашимит корольдығы) астанасы Аманда 1974 жылдан шығатын қоғамдық мәдени журнал.
Журналдың 1983 жылғы № 28 санында жазушы, доктор һишам Рафғат һашимнің "Қазақстан" деген мақаласы жарияланған. Онда қазақ халқының араб елдерінен тарихи - мәдени байланыстарына, қазақтардың көне заманнан бергі тарихына шолу жасап, қазақ ғылымы мен мәдениетінің аса көрнекті өкілдері Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А. Құнанбаевтың қызметіне баға берді. Автор Абайдың көне шығыс мәдениетін жақсы білгенін, шығыс жұлдыздарын пір тұтып, араб, парсы, орыс әдебиеттерін түпнұсқадан оқып, шығыс тақырыбына өлең поэмалар жазып, А.С.Пушкин, М.Ю.Лермонтов, И.А.Крылов шығармаларын аударғанына тоқталады. Абайды дүние жүзіне танытқан жазушы М.Әуезов, Астанадағы Абай ескерткіші, ақын атындағы мәдени орындары туралы пікір білдіреді. Журналдың осы санында Гили ас - Саид Абд ар - Рахманның тәржімалауымен Абайдың "Масғұт" поэмасы, ақынның көзі тірісінде түскен суреті жарияланған.
## Дереккөздер |
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті (ҚазҰПУ) — Қазақстан Республикасының ең алғашқы Жоғарғы оқу орны.
## Тарихы
Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті (ҚазҰПУ) – 1928 жылы 1 қыркүйекте қазақ мемлекеттік университеті атты бірінші қазақ жоғары оқу орны ашылады..
Онда бір ғана педагогика факультеті болады, ол үш бөлімнен тұрды: физика-математика; жаратылыстану; лингвистика-педагогика. Үш факультетті жаңадан қалыптастыру жоспарланды: педагогика, ауыл шаруашылығы, медицина. Олар өз қызметін 1932-33 оқу жылында бастауға міндетті еді. Халыққа білім беруді қарқынды дамыту үшін қайта ашылған ЖОО жеке педагогикалық институт ретінде жетілдіру қажет болды.
Сондықтан 1930 жылы университет қазақ мемлекеттік педагогикалық институты (ҚазПИ) болып аталды, ал 1935 жылы оған ұлы Абайдың есімі берілді. ҚазПИ бұрынғы Верный әйелдер гимназиясының бір қабатты ғимаратында орналасқан. Оқуға түсушілерге арнайы 5 айлық курстар жұмыс істей бастады, сонымен қатар педагогика техникум, педогогикалық училище және жұмысшыларға арналған факультет ашылды.
Жоғарыда көрсетілген оқу орындарына көбінесе жетім балалар үйінің тәрбиеленушілері, жалшылардың және орта шаруалар мен қызметкерлердің балаларының шектеулі саны қабылданатын болған. Республиканың халық ағарту ісінің оқу орындарын аймақтық бөлу 1928 жылы өтті. Институтқа қабылдау екі бөліктен тұрды: қыркүйек және қазан айларында. Нәтижесінде 124 адам қабылданды, оның 28-і әйел адам. Студенттер құрамы көпұлтты болды. Олардың ішінде қазақтар саны 76, орыстар саны 42, басқа ұлттар өкілдерінің саны 6 болды. 75%-ға жуық студенттер шәкіртақымен қамтамасыз етілді.
Мұқтаж болғандарға жатақханадан орын берілді. Студенттердің төмен деңгейдегі дайындығына байланысты оларға жалпы ғылыми пәндер бойынша атап айтатын болсақ, орыс тілі, қазақ тілі, математика, физикадан косымша сабақтар өткізілетін болған. 1 курста 9 оқытушы сабақ берген, оның үшеуі профессор, бесеуі доцент, біреуі ассистент. Институт халық арасында ғылыми-ағарту жұмыстарын жүргізген. ҚазПИ жанында 190 тындаушысы бар жексенбілік институт қалыптасқан. Оқытушылар еңбекшілерге дәрістер оқып, ғылыми баяндамалар жасады, институттың жанында сауатсыздықты жою мақсатымен мектеп ашылды. Қала тұрғындары арасында тақырыптық кештер, пікірталастар, конференциялар және басқа да мәдени-ағарту іс-шаралары жиі өткізілетін болған.
Кәсіби мамандандырылған ғылыми-педагогикалық кадрларды жинақтау ҚазПИ-дің сол уақыттағы маңызды мәселесінің бірі болды. Бұл мәселе екі жолмен шешілді: мамандардың жартысы орталық ЖОО шақырылды, ал қалғандары жергілікті кадрлардан дайындалды. Институттың қалыптасуы мен дамуына туыс республикалардың көптеген оқу орындары, атап айтсақ, Мәскеу мен Ленинградтың ЖОО үлкен үлесін қосты. Олар өз кітапханалары және кабинеттерге арналған құралдарымен бөлісті. Сол жылдары ҚазПИ-ге жұмыс істеуге атақты ғалымдар, мысалы: әдебиеттанушы Н.Фатов, математик Б.Кругляк, физик В. Литвинов, биолог С.Логинов, эмбриолог А.Захваткин және т.б. келген. Институтта қазақ халқының көрнекті өкілдері Ораз Жандосов, Сәкен Сейфуллин, Баймен Алманов, Ахмет Байтұрсынұлы, Халел Досмүхамедов, Ілияс Қабылов, Темірбек Жүргенов және т.б. жұмыс істеді.
Соғыс жылдарына дейінгі уақыт ЖОО үшін қызметтің қалыптасуы мен дамуындағы ең маңызды кезең болды. Институт қабырғасында дайындалған мұғалімдер санынын өсуі байқалды, қадрларды дайындау сапасы жақсартылды, студент жастарды тәрбиелеу мен оқыту дэстүрі қалыптастырылды. Институт ғылыми ой орталығының бірі болып табылды. Бұл жерде қазақстан тарихының дамуы мен қазақ тілі және әдебиетінің мәселелері қарастырылды, жаратылыстану ғылымдары саласында алғашқы зерттеу жұмыстары басталды.
Институт үшін Ұлы Отан соғысы жылдары қиын жылдар болды. Соғыс жылдарының қиындығына қарамастан студенттер қайсарлықпен білім алды. Көптеген оқу пәндері бойынша ғылыми және әдістемелік оқытудың деңгейі көтерілді, оған себеп соғысқа байланысты Алматыға көшірілген КСРО-ның әртүрлі қалаларынан шақыртылған ғалымдар еді. Олардың кұрамында ақадемиктер И.Мещанинов, В.Чернышев, В.Фесенко, профессорлар А.Глаголов, М.Рубинштейн, И.Палунск, Р.Фридман және т.б. болды. Соғыс жылдары енбектегі ерліктері үшін институттын онға жуық оқытушылары, қызметкерлері, студенттері Отанның жоғары жүлдесі Кеңес Одағының Батыры атағына ие болды: Мәлік Ғабдуллин, Лесбек Жолдасов, Қанаш Камзин, Рахымжан Тоқтаев, Ахмедияр Хұсайнов, Саду Шакирим.
Соғыс жылдарынан кейін Абай атындағы ҚазПИ-дің қызметінің барлық салалары сапалы өзгерістерге ұшырады, ол Қазақстанның экономика және мәдениетінің дамуы жаңа кезенінің белгілі мақсаттарына байланысты. Осыған сәйкес оқу-тәрбие қызметінің әдістері мен тұлғалары, ғылыми мәселелер және институттың құрылымы белгіленді. Профессор-оқытушылар құрамының мақсаты, тандаған мамандықтары бойынша терең ғылыми білімді меңгеру, кәсіби қасиетті және мұғалімдік мамандыққа деген сүйіспеншілікті қалыптастыру.
Мектептегі кәсіби мұғалімдерге сұраныстың өсуіне байланысты институтқа студенттерді қабылдау кеңейтілді. Егер соғыстан кейінгі 1946 жылы 1 курстың күндізгі бөліміне 362 студент қабылданса, ал 1956 жылы оның саны 567-ге өсті. Мәселені шешу үшін университет мамандарды дайындауды халықаралық стандарттарға сәйкестендірді.
Жоғары оқу орны 1993/94 оқу жылынан бастап кадрларды дайындау үшін көп деңгейлі жүйеге, сондай-ак, екі кезеңдік білім берудің "4+2" моделі бойынша өтеді. 1 кезең бакалаврлық атаққа иелік ету үшін 4 жыл дайындық, 2 кезең болашақта аспирантураға түсу мақсатымен магистр атағына ие болу 2 жыл дайындықты қажет етеді. Сонымен қатар мамандарды дайындау құрылымы қайта қаралады. Соңғы жылдары "Банк ісі", "Салық салу", "Маркетинг және сауда", "Шығыстану", "Араб тілі", "Мүсін", "Информатика және ағылшын тілі", "Биология психология", "Халықаралық туризм", "Халықаралық кұқық", "Психология" сияқты жаңа мамандықтар ашылды. Факультеттер мен кафедралар да құрылымдық өзгерістерге ұшырады.
Екі факультет құрылды: халықаралық қатынастар және қаржы-экономика. Оқу процесін қамтамасыз ету үшін жаңа мамандықтар бойынша қажетті кафедралар құрылды. Университет дамуының қысқаша тарихы: 1928 жылы 1 қыркүйек Алматы қаласында қазақ мемлекеттік университеті жұмыс істей бастады. 1930 жылы қазақ мемлекеттік университеті қазақ мемлекеттік педагогикалық институты (ҚазПИ) болып өзгертілді.
1935 жылы Қазақ мемлекеттік педагогикалық институтына ұлы қазақ ағартушысы Абайдың есімі берілді. 1990 жылы Абай атындағы қазақ мемлекеттік педагогикалық институты Абай атындағы қазақ мемлекеттік педагогикалық университеті болып өзгертілді.1992 жылы 24 қарашасында ҚР Министрлер Кабинетінің Қаулысымен Абай атындағы ҚазМПУ Абай атындағы Алматы мемлекеттік университеті болып өзгертілді. 1993 жылы екі кезеңдік білім беру "4+2" моделі бойынша кадрларды дайындау үшін университет көп денгейлі жүйеге өтті.1996 жылы "ТАСИС" бағыты бойынша оқу және ғылым қызметінің халықаралық аудитін Қазақстанда сәтті жүзеге асырғандардың бірі Абай атындағы АлМУ. 1998 жылы орнатылған кесте бойынша Абай атындағы АлМУ қызметі мемлекеттік аттестациялаудан сәтті өтті.
2000 жылы тамыз айында КР Үкіметінің Қаулысымен Абай атындағы АлМУ "Абай атындағы Алматы университеті" ЖАҚ болып өзгертілді. 2001 жылы мемлекеттік аккредитациядан, 2003 жылы мемлекеттік аттестациядан сәтті өтті. 2003 жылы желтоқсан айында ҚР Үкіметінің Қаулысымен ЖАҚ "Абай атындағы Алматы университеті" Білім және ғылым министірлігінің шаруашылықты жүргізу құқығы бойынша "Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті" Республикадағы мемлекеттік кәсіпорны болып өзгертілді.
2005 жылы МС ИСО 9001:2000 сапа саласындағы халықаралық стандарттарға университеттің сапа менеджмент жүйесінің сәйкестігін (СМЖ) сыртқы сертификациялық аудит анықтайды, оған IQNet халықаралық Сертификат және "Русский Регистр" Сертификаты (тіркеу номірі RU05.334.026) 2005 жылы 10 қарашада дәлел болады. 2006 жылы ҚР БҒМ өткізген оқытудың несие жүйесі бойынша Абай атындағы ҚазҰПУ эксперимент базасы болып табылады. Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті (ҚазҰПУ) Қазақстандағы ең ірі жоғары оқу орындарының бірі. Жоғары оқу орнында үздік білім беру жүйесі қалыптасты және жүзеге асты.
## Ректорлар тізімі
Университет ашылғалы бірнеше ректор болды, олар:
* Санжар Жапарұлы Аспандияров (медицина)
Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры1928-1931 жж.
* Алманов Баймен Алманович
Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры1931 - 1934 жж.(қуғын-сүргін құрбаны)
* Сакаев Ш
Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1934 - 1935 жж.(қуғын-сүргін құрбаны)
* Бекжанов Шаихислам
Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры1935 - 1937 жж.
* Толыбеков Серғали Еспембетұлы
(экономика)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1937 -1941 жж.1946 - 1950 жж.1963 - 1974 жж.
* Әділгереев Халел Мұхамеджанұлы
(тарих)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1941 - 1942 жж.
* Ахмеди Ысқақұлы Ысқақов
(қазақ филологиясы)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1942 - 1946 жж.
* Закарин Асқар
(математика)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1950 - 1953 жж.
* Мәлік Ғабдуллин
(қазақ филологиясы)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1953 - 1963 жж
* Жүнісбек Жұмабеков
(тарих)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1974 - 1980 жж.
* Қасымов Құлжабай Әбдіхалықұлы
(математика)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1980 - 1987 жж.
* Тоқмұхамед Сәлменұлы Садықов (тарих)
Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1987 - 2008 жж.
## Проректорлар
* Абай атындағы ҚазҰПУ-дың бірінші проректоры Ермағанбетов Мүбарак Ермағанбетұлы
* Oқу ісі жөніндегі проректоры Құлсариева Ақтолқын Тұрлыханқызы
* Ғылыми ісі жөніндегі проректоры Косов Владимир Николаевич
* Халықаралық байланыс ісі жөніндегі проректоры Медеуова Дана Темиртайқызы
* Тәрбие ісі жөніндегі проректоры Ішпекбаев Жанатбек Ешенқожаұлы
* Экономика және өндіріс мәселелері бойынша проректоры Кулжабаев Бауржан Джамалбекович
* Аппарат жетекшісі Сманов Бақтияр Өрісбайұлы
## Факультеттері
Қазіргі таңда университет құрамындағы 8 факультет, 1 институт және әскери кафедра бойынша білім беріледі:
* Математика, физика және информатика факультеті
* Педагогика және психология факультеті
* Филология факультеті
* Жаратылыстану және география факультеті
* Өнер факультеті
* Тарих және құқық факультеті
* Дене шынықтыру және алғашқы әскери дайындық факультеті
* Foundation факультеті
* Сорбонна-Қазақстан институты
* Әскери кафедра
## Университет кафедралары
* Мемлекеттік тіл кафедрасы
* Философия және ғылымдар әдіснамасы кафедрасы
* Педагогика кафедрасы
* Ұлттық тәрбие кафедрасы
* Академик С.Т. Садыков атындағы Қазақстан тарихы кафедрасы
* Шет тілдер кафедрасы
* Әскери кафедрасы
Мамандарды дайындау 60 кафедрада 54 мамандық бойынша жүргізіледі.
Университетте күндізгі, кешкі, сырттай және қашықтан оқыту формалары бойынша 25 мыннан астам студенттер білім алуда. Сонымен қатар жоғары оқу орнына дейінгі дайындық факультеті бар (1,5 мың тындаушы). ҚазҰПУ Ұлы Еуропалық университеттер одағына косылды (Magna Charta Universitatum). Magna Charta косылу Келісімшарттың қатысушысы ғылым және білім беру саласындағы халықаралық стандарттарға жауап беретін унивеситеттердің және әлемнің алдыңғы қатарлы білім беру және ғылыми орталықтарының қатарына кіретіндігін білдіреді.
## Кітапхана
Университеттің ғылыми кітапханасы 1928 жылы ашылады. Кітапхана құрылған кезде оның қорында 40 000-ға жуық кітап болады. Оның негізін Верный гимназияның кітапханасы мен жеке коллекциядағы кітаптардан құралған. Алғаш рет кітапханада 1-ақ кітапханашы қызмет істейді. Кітапхана қазіргі таңда Республика бойынша жоғары оқу орындарының ірі ғылыми кітапханаларының біріне айналды. Дәл қазіргі таңда кітапхана - 1-категорияға ие. Кітапхана қорында 2 520 722 дана кітап бар, ал оған тағы басқа басылымдарды қоссақ, әлдеқалай арта түседі. Кітап қоры - әр түрлі ғылым салаларының әдебиеттеріне бай. Кітапхана қорында ХYIII –XX ғасырларда түрлі білім саласы бойынша жарық көрген сирек кітаптар да кездеседі. Алматы және Алматы облысының жоғарғы және орта оқу орындарының кітапханалары үшін Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің кітапханасы 1997 жылғы 31 қантардың ҚР білім және ғылым Министрінің №33 бұйрығы бойынша оқу-әдістемелік орталығы болып саналады. Кітапхана - Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарының Ассоциация мүшесі болып саналады.
Материалдық-техникалық база. Кітапханада 56 компьютер бар. Оның барлығы қазіргі заманға сай лиценцияланған Windows XP операциялық жүйемен, офистік және вирусқа қарсы бағдарламамен қамтамасыз етілген. Офистік техникасының жалпы саны: 9 принтер, 4 сканер, 2 ксерокс. 56 компьютердің – 45-і студенттердің өз бетімен жұмыс істеуіне арналған. Қосымша электрондық ресурс залы бар. Барлық компьютерлер Интернет жүйесіне қосылған және қосымша 2 локалдық жүйесі бар. Бірінші жүйесі - кітапхана бөлімдерінің автоматтандырылған жұмыс орындарын біріктіреді, ал екіншісі - электронды ресурс залы үшін қосылған. Қазіргі таңда кітапхана автоматтандырылған «РАБИС-АБАЙ» бағдарламасы бойынша жұмыс істелінеді. Оқырмандарға қызмет көрсету тиімділігін арттыру мақсатында жаңа «ИРБИС» жобасы пайдаланады.
Күнделікті қызмет. Кітапханада оқырмандарға қызмет көрсету үшін үш абонемент, 12 оқу залы ашылған. Кітапхана бөлімшесінің оқу залында диссертация және авторефераттар қоры бар. Олармен университеттің аспиранттары, бітіруші студенттері, ізденушілері пайдаланылады. Электрондық зал ашылғанына байланысты оқырмандар электрондық баспаларды осы залда пайдаланады және де басқа оқулықтар мен оқу құралдарын осы залдан табуға болады. Кітапханада «Юрист» электрондық-құқық жүйесі бар, онда зандар, қаулылар, министрдің бұйрықтары, ережелері және тағы басқа да заңдар бар. Бұл залда оқырмандарға ерекше жағдай жасалынған. Жаңа «ИРБИС» бағдарламасы бойынша оқырманға қызмет көрсету бөлімі «кітап беру» модулімен жүзеге асырады. Кітапхана университет кафедраларымен тығыз байланыста бола отырып, тапсырыс алып, үнемі ізденісте жүреді. Әсіресе, анықтамалық-библиографиялық бөлімнің еңбектері көрініп-ақ тұрады. Олар оқу залына түскен жаңа әдебиеттерге көрме ұйымдастырады, оқырмандарға жолдама береді, әдебиеттер тізімін жаңартып отырады. Тіпті, студенттерге анықтама-библиографиялық сабақ өткізеді, және де дипломдық жұмыстың орындалуына анықтама-библиографиялық және ақпараттық басшылық жасайды. Кітапхана қызметкерлері университеттің оқу және ғылыми процесін қамтамасыз етуге қатысып қана қоймай, студенттер арасында мәдени-көпшілік жұмыстар жүргізеді. Атап айтқанда, конференциялар ұйымдастырады, факультеттермен біріге отырып ақын-жазушылар мен кездесулер ұйымдастырып, көрмелер қояды.
Бөлімшелердің құрылысы Кітапханада 7 бөлім бар:
* 1.Қызмет көрсету бөлімі
* Барлық факультеттерге арналған жалпы абонемент
* 1-ші курс студенттеріне арналған абонемент
* 1) физика-математика факультетінің оқу залы
* 2) география-экология факультетінің оқу залы
* 3) заң факультетінің оқу залы
* 4) тарих факультетінің оқу залы
* 5) психология-педагогика және филология факультеттерінің оқу залдары
* 6) көркем-сурет факультетінің оқу залы
* 7) қаржы-экономика факультетінің оқу залы
* 8) халықаралық қатынас факультетінің оқу залы
* 9) қазақ филология факультетінің оқу залы
* 10)электрондық ресурс залы
* 11) жатақханада 2 оқу залы
2)Әдебиеттерді жинақтау бөлімі 3) Әдебиеттерді ғылыми өңдеу және каталогизациялау бөлімі 4) Кітап қорын сақтау бөлімі 5) Анықтамалық-библиографиялық және ақпараттық бөлімі 6) Кітапхана процесінің автоматтандыру және компьютерлендіру бөлімі 7) Жаратылыстану-география факультетіндегі филиал
Электрондық каталог Кітапханада электронды каталогта 15 мың жазбалар құрайды –кітапхана бөлімінің www.Kaznpu.kz сайте орналасқан. 1997 жылдан бастап әдебиеттер ұсынылған
## Сыртқы сілтеме
http://www.kaznpu.kz/kz/?lnk=jhj
## Дереккөздер |
## Михаил Ряхов Терентьевич
Михаил Ряхов Терентьевич (21. 11. 1885-белгісіз) – Қазақстанда Совет өкіметін орнатуға, нығайтуға белсене қатысушы.
1901-1914 жылы Батыс Қазақстанның Жымпиты ауданыда орыс-қырғыз мектебінде мұғалім қызметін атқарды.1914-1917 ж.ылы бірінші дүниежүзілік соғысқа қатысты. УАстық орталығы бөлімінің меңгерушісі, аудан арлық комиссисының, сорт сынау мемл. комиссиясының инспекторы болды. Ұлы Отан соғысына қатысты Уездік, қалалық, губерниялық және Қаз. АССР-і ОАК мен Бурят-монғол АССР-і ОАК-нің мүшесі болып сайланды.
## Михаил Ряхов Терентьевич
Михаил Ряхов Терентьевич (21. 11. 1885-белгісіз) – Қазақстанда Совет өкіметін орнатуға, нығайтуға белсене қатысушы.
1901-1914 жылы Батыс Қазақстанның Жымпиты ауданыда орыс-қырғыз мектебінде мұғалім қызметін атқарды.1914-1917 ж.ылы бірінші дүниежүзілік соғысқа қатысты. УАстық орталығы бөлімінің меңгерушісі, аудан арлық комиссисының, сорт сынау мемл. комиссиясының инспекторы болды. Ұлы Отан соғысына қатысты Уездік, қалалық, губерниялық және Қаз. АССР-і ОАК мен Бурят-монғол АССР-і ОАК-нің мүшесі болып сайланды. |
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті (ҚазҰПУ) — Қазақстан Республикасының ең алғашқы Жоғарғы оқу орны.
## Тарихы
Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті (ҚазҰПУ) – 1928 жылы 1 қыркүйекте қазақ мемлекеттік университеті атты бірінші қазақ жоғары оқу орны ашылады..
Онда бір ғана педагогика факультеті болады, ол үш бөлімнен тұрды: физика-математика; жаратылыстану; лингвистика-педагогика. Үш факультетті жаңадан қалыптастыру жоспарланды: педагогика, ауыл шаруашылығы, медицина. Олар өз қызметін 1932-33 оқу жылында бастауға міндетті еді. Халыққа білім беруді қарқынды дамыту үшін қайта ашылған ЖОО жеке педагогикалық институт ретінде жетілдіру қажет болды.
Сондықтан 1930 жылы университет қазақ мемлекеттік педагогикалық институты (ҚазПИ) болып аталды, ал 1935 жылы оған ұлы Абайдың есімі берілді. ҚазПИ бұрынғы Верный әйелдер гимназиясының бір қабатты ғимаратында орналасқан. Оқуға түсушілерге арнайы 5 айлық курстар жұмыс істей бастады, сонымен қатар педагогика техникум, педогогикалық училище және жұмысшыларға арналған факультет ашылды.
Жоғарыда көрсетілген оқу орындарына көбінесе жетім балалар үйінің тәрбиеленушілері, жалшылардың және орта шаруалар мен қызметкерлердің балаларының шектеулі саны қабылданатын болған. Республиканың халық ағарту ісінің оқу орындарын аймақтық бөлу 1928 жылы өтті. Институтқа қабылдау екі бөліктен тұрды: қыркүйек және қазан айларында. Нәтижесінде 124 адам қабылданды, оның 28-і әйел адам. Студенттер құрамы көпұлтты болды. Олардың ішінде қазақтар саны 76, орыстар саны 42, басқа ұлттар өкілдерінің саны 6 болды. 75%-ға жуық студенттер шәкіртақымен қамтамасыз етілді.
Мұқтаж болғандарға жатақханадан орын берілді. Студенттердің төмен деңгейдегі дайындығына байланысты оларға жалпы ғылыми пәндер бойынша атап айтатын болсақ, орыс тілі, қазақ тілі, математика, физикадан косымша сабақтар өткізілетін болған. 1 курста 9 оқытушы сабақ берген, оның үшеуі профессор, бесеуі доцент, біреуі ассистент. Институт халық арасында ғылыми-ағарту жұмыстарын жүргізген. ҚазПИ жанында 190 тындаушысы бар жексенбілік институт қалыптасқан. Оқытушылар еңбекшілерге дәрістер оқып, ғылыми баяндамалар жасады, институттың жанында сауатсыздықты жою мақсатымен мектеп ашылды. Қала тұрғындары арасында тақырыптық кештер, пікірталастар, конференциялар және басқа да мәдени-ағарту іс-шаралары жиі өткізілетін болған.
Кәсіби мамандандырылған ғылыми-педагогикалық кадрларды жинақтау ҚазПИ-дің сол уақыттағы маңызды мәселесінің бірі болды. Бұл мәселе екі жолмен шешілді: мамандардың жартысы орталық ЖОО шақырылды, ал қалғандары жергілікті кадрлардан дайындалды. Институттың қалыптасуы мен дамуына туыс республикалардың көптеген оқу орындары, атап айтсақ, Мәскеу мен Ленинградтың ЖОО үлкен үлесін қосты. Олар өз кітапханалары және кабинеттерге арналған құралдарымен бөлісті. Сол жылдары ҚазПИ-ге жұмыс істеуге атақты ғалымдар, мысалы: әдебиеттанушы Н.Фатов, математик Б.Кругляк, физик В. Литвинов, биолог С.Логинов, эмбриолог А.Захваткин және т.б. келген. Институтта қазақ халқының көрнекті өкілдері Ораз Жандосов, Сәкен Сейфуллин, Баймен Алманов, Ахмет Байтұрсынұлы, Халел Досмүхамедов, Ілияс Қабылов, Темірбек Жүргенов және т.б. жұмыс істеді.
Соғыс жылдарына дейінгі уақыт ЖОО үшін қызметтің қалыптасуы мен дамуындағы ең маңызды кезең болды. Институт қабырғасында дайындалған мұғалімдер санынын өсуі байқалды, қадрларды дайындау сапасы жақсартылды, студент жастарды тәрбиелеу мен оқыту дэстүрі қалыптастырылды. Институт ғылыми ой орталығының бірі болып табылды. Бұл жерде қазақстан тарихының дамуы мен қазақ тілі және әдебиетінің мәселелері қарастырылды, жаратылыстану ғылымдары саласында алғашқы зерттеу жұмыстары басталды.
Институт үшін Ұлы Отан соғысы жылдары қиын жылдар болды. Соғыс жылдарының қиындығына қарамастан студенттер қайсарлықпен білім алды. Көптеген оқу пәндері бойынша ғылыми және әдістемелік оқытудың деңгейі көтерілді, оған себеп соғысқа байланысты Алматыға көшірілген КСРО-ның әртүрлі қалаларынан шақыртылған ғалымдар еді. Олардың кұрамында ақадемиктер И.Мещанинов, В.Чернышев, В.Фесенко, профессорлар А.Глаголов, М.Рубинштейн, И.Палунск, Р.Фридман және т.б. болды. Соғыс жылдары енбектегі ерліктері үшін институттын онға жуық оқытушылары, қызметкерлері, студенттері Отанның жоғары жүлдесі Кеңес Одағының Батыры атағына ие болды: Мәлік Ғабдуллин, Лесбек Жолдасов, Қанаш Камзин, Рахымжан Тоқтаев, Ахмедияр Хұсайнов, Саду Шакирим.
Соғыс жылдарынан кейін Абай атындағы ҚазПИ-дің қызметінің барлық салалары сапалы өзгерістерге ұшырады, ол Қазақстанның экономика және мәдениетінің дамуы жаңа кезенінің белгілі мақсаттарына байланысты. Осыған сәйкес оқу-тәрбие қызметінің әдістері мен тұлғалары, ғылыми мәселелер және институттың құрылымы белгіленді. Профессор-оқытушылар құрамының мақсаты, тандаған мамандықтары бойынша терең ғылыми білімді меңгеру, кәсіби қасиетті және мұғалімдік мамандыққа деген сүйіспеншілікті қалыптастыру.
Мектептегі кәсіби мұғалімдерге сұраныстың өсуіне байланысты институтқа студенттерді қабылдау кеңейтілді. Егер соғыстан кейінгі 1946 жылы 1 курстың күндізгі бөліміне 362 студент қабылданса, ал 1956 жылы оның саны 567-ге өсті. Мәселені шешу үшін университет мамандарды дайындауды халықаралық стандарттарға сәйкестендірді.
Жоғары оқу орны 1993/94 оқу жылынан бастап кадрларды дайындау үшін көп деңгейлі жүйеге, сондай-ак, екі кезеңдік білім берудің "4+2" моделі бойынша өтеді. 1 кезең бакалаврлық атаққа иелік ету үшін 4 жыл дайындық, 2 кезең болашақта аспирантураға түсу мақсатымен магистр атағына ие болу 2 жыл дайындықты қажет етеді. Сонымен қатар мамандарды дайындау құрылымы қайта қаралады. Соңғы жылдары "Банк ісі", "Салық салу", "Маркетинг және сауда", "Шығыстану", "Араб тілі", "Мүсін", "Информатика және ағылшын тілі", "Биология психология", "Халықаралық туризм", "Халықаралық кұқық", "Психология" сияқты жаңа мамандықтар ашылды. Факультеттер мен кафедралар да құрылымдық өзгерістерге ұшырады.
Екі факультет құрылды: халықаралық қатынастар және қаржы-экономика. Оқу процесін қамтамасыз ету үшін жаңа мамандықтар бойынша қажетті кафедралар құрылды. Университет дамуының қысқаша тарихы: 1928 жылы 1 қыркүйек Алматы қаласында қазақ мемлекеттік университеті жұмыс істей бастады. 1930 жылы қазақ мемлекеттік университеті қазақ мемлекеттік педагогикалық институты (ҚазПИ) болып өзгертілді.
1935 жылы Қазақ мемлекеттік педагогикалық институтына ұлы қазақ ағартушысы Абайдың есімі берілді. 1990 жылы Абай атындағы қазақ мемлекеттік педагогикалық институты Абай атындағы қазақ мемлекеттік педагогикалық университеті болып өзгертілді.1992 жылы 24 қарашасында ҚР Министрлер Кабинетінің Қаулысымен Абай атындағы ҚазМПУ Абай атындағы Алматы мемлекеттік университеті болып өзгертілді. 1993 жылы екі кезеңдік білім беру "4+2" моделі бойынша кадрларды дайындау үшін университет көп денгейлі жүйеге өтті.1996 жылы "ТАСИС" бағыты бойынша оқу және ғылым қызметінің халықаралық аудитін Қазақстанда сәтті жүзеге асырғандардың бірі Абай атындағы АлМУ. 1998 жылы орнатылған кесте бойынша Абай атындағы АлМУ қызметі мемлекеттік аттестациялаудан сәтті өтті.
2000 жылы тамыз айында КР Үкіметінің Қаулысымен Абай атындағы АлМУ "Абай атындағы Алматы университеті" ЖАҚ болып өзгертілді. 2001 жылы мемлекеттік аккредитациядан, 2003 жылы мемлекеттік аттестациядан сәтті өтті. 2003 жылы желтоқсан айында ҚР Үкіметінің Қаулысымен ЖАҚ "Абай атындағы Алматы университеті" Білім және ғылым министірлігінің шаруашылықты жүргізу құқығы бойынша "Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті" Республикадағы мемлекеттік кәсіпорны болып өзгертілді.
2005 жылы МС ИСО 9001:2000 сапа саласындағы халықаралық стандарттарға университеттің сапа менеджмент жүйесінің сәйкестігін (СМЖ) сыртқы сертификациялық аудит анықтайды, оған IQNet халықаралық Сертификат және "Русский Регистр" Сертификаты (тіркеу номірі RU05.334.026) 2005 жылы 10 қарашада дәлел болады. 2006 жылы ҚР БҒМ өткізген оқытудың несие жүйесі бойынша Абай атындағы ҚазҰПУ эксперимент базасы болып табылады. Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті (ҚазҰПУ) Қазақстандағы ең ірі жоғары оқу орындарының бірі. Жоғары оқу орнында үздік білім беру жүйесі қалыптасты және жүзеге асты.
## Ректорлар тізімі
Университет ашылғалы бірнеше ректор болды, олар:
* Санжар Жапарұлы Аспандияров (медицина)
Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры1928-1931 жж.
* Алманов Баймен Алманович
Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры1931 - 1934 жж.(қуғын-сүргін құрбаны)
* Сакаев Ш
Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1934 - 1935 жж.(қуғын-сүргін құрбаны)
* Бекжанов Шаихислам
Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры1935 - 1937 жж.
* Толыбеков Серғали Еспембетұлы
(экономика)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1937 -1941 жж.1946 - 1950 жж.1963 - 1974 жж.
* Әділгереев Халел Мұхамеджанұлы
(тарих)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1941 - 1942 жж.
* Ахмеди Ысқақұлы Ысқақов
(қазақ филологиясы)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1942 - 1946 жж.
* Закарин Асқар
(математика)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1950 - 1953 жж.
* Мәлік Ғабдуллин
(қазақ филологиясы)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1953 - 1963 жж
* Жүнісбек Жұмабеков
(тарих)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1974 - 1980 жж.
* Қасымов Құлжабай Әбдіхалықұлы
(математика)Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1980 - 1987 жж.
* Тоқмұхамед Сәлменұлы Садықов (тарих)
Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры 1987 - 2008 жж.
## Проректорлар
* Абай атындағы ҚазҰПУ-дың бірінші проректоры Ермағанбетов Мүбарак Ермағанбетұлы
* Oқу ісі жөніндегі проректоры Құлсариева Ақтолқын Тұрлыханқызы
* Ғылыми ісі жөніндегі проректоры Косов Владимир Николаевич
* Халықаралық байланыс ісі жөніндегі проректоры Медеуова Дана Темиртайқызы
* Тәрбие ісі жөніндегі проректоры Ішпекбаев Жанатбек Ешенқожаұлы
* Экономика және өндіріс мәселелері бойынша проректоры Кулжабаев Бауржан Джамалбекович
* Аппарат жетекшісі Сманов Бақтияр Өрісбайұлы
## Факультеттері
Қазіргі таңда университет құрамындағы 8 факультет, 1 институт және әскери кафедра бойынша білім беріледі:
* Математика, физика және информатика факультеті
* Педагогика және психология факультеті
* Филология факультеті
* Жаратылыстану және география факультеті
* Өнер факультеті
* Тарих және құқық факультеті
* Дене шынықтыру және алғашқы әскери дайындық факультеті
* Foundation факультеті
* Сорбонна-Қазақстан институты
* Әскери кафедра
## Университет кафедралары
* Мемлекеттік тіл кафедрасы
* Философия және ғылымдар әдіснамасы кафедрасы
* Педагогика кафедрасы
* Ұлттық тәрбие кафедрасы
* Академик С.Т. Садыков атындағы Қазақстан тарихы кафедрасы
* Шет тілдер кафедрасы
* Әскери кафедрасы
Мамандарды дайындау 60 кафедрада 54 мамандық бойынша жүргізіледі.
Университетте күндізгі, кешкі, сырттай және қашықтан оқыту формалары бойынша 25 мыннан астам студенттер білім алуда. Сонымен қатар жоғары оқу орнына дейінгі дайындық факультеті бар (1,5 мың тындаушы). ҚазҰПУ Ұлы Еуропалық университеттер одағына косылды (Magna Charta Universitatum). Magna Charta косылу Келісімшарттың қатысушысы ғылым және білім беру саласындағы халықаралық стандарттарға жауап беретін унивеситеттердің және әлемнің алдыңғы қатарлы білім беру және ғылыми орталықтарының қатарына кіретіндігін білдіреді.
## Кітапхана
Университеттің ғылыми кітапханасы 1928 жылы ашылады. Кітапхана құрылған кезде оның қорында 40 000-ға жуық кітап болады. Оның негізін Верный гимназияның кітапханасы мен жеке коллекциядағы кітаптардан құралған. Алғаш рет кітапханада 1-ақ кітапханашы қызмет істейді. Кітапхана қазіргі таңда Республика бойынша жоғары оқу орындарының ірі ғылыми кітапханаларының біріне айналды. Дәл қазіргі таңда кітапхана - 1-категорияға ие. Кітапхана қорында 2 520 722 дана кітап бар, ал оған тағы басқа басылымдарды қоссақ, әлдеқалай арта түседі. Кітап қоры - әр түрлі ғылым салаларының әдебиеттеріне бай. Кітапхана қорында ХYIII –XX ғасырларда түрлі білім саласы бойынша жарық көрген сирек кітаптар да кездеседі. Алматы және Алматы облысының жоғарғы және орта оқу орындарының кітапханалары үшін Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің кітапханасы 1997 жылғы 31 қантардың ҚР білім және ғылым Министрінің №33 бұйрығы бойынша оқу-әдістемелік орталығы болып саналады. Кітапхана - Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындарының Ассоциация мүшесі болып саналады.
Материалдық-техникалық база. Кітапханада 56 компьютер бар. Оның барлығы қазіргі заманға сай лиценцияланған Windows XP операциялық жүйемен, офистік және вирусқа қарсы бағдарламамен қамтамасыз етілген. Офистік техникасының жалпы саны: 9 принтер, 4 сканер, 2 ксерокс. 56 компьютердің – 45-і студенттердің өз бетімен жұмыс істеуіне арналған. Қосымша электрондық ресурс залы бар. Барлық компьютерлер Интернет жүйесіне қосылған және қосымша 2 локалдық жүйесі бар. Бірінші жүйесі - кітапхана бөлімдерінің автоматтандырылған жұмыс орындарын біріктіреді, ал екіншісі - электронды ресурс залы үшін қосылған. Қазіргі таңда кітапхана автоматтандырылған «РАБИС-АБАЙ» бағдарламасы бойынша жұмыс істелінеді. Оқырмандарға қызмет көрсету тиімділігін арттыру мақсатында жаңа «ИРБИС» жобасы пайдаланады.
Күнделікті қызмет. Кітапханада оқырмандарға қызмет көрсету үшін үш абонемент, 12 оқу залы ашылған. Кітапхана бөлімшесінің оқу залында диссертация және авторефераттар қоры бар. Олармен университеттің аспиранттары, бітіруші студенттері, ізденушілері пайдаланылады. Электрондық зал ашылғанына байланысты оқырмандар электрондық баспаларды осы залда пайдаланады және де басқа оқулықтар мен оқу құралдарын осы залдан табуға болады. Кітапханада «Юрист» электрондық-құқық жүйесі бар, онда зандар, қаулылар, министрдің бұйрықтары, ережелері және тағы басқа да заңдар бар. Бұл залда оқырмандарға ерекше жағдай жасалынған. Жаңа «ИРБИС» бағдарламасы бойынша оқырманға қызмет көрсету бөлімі «кітап беру» модулімен жүзеге асырады. Кітапхана университет кафедраларымен тығыз байланыста бола отырып, тапсырыс алып, үнемі ізденісте жүреді. Әсіресе, анықтамалық-библиографиялық бөлімнің еңбектері көрініп-ақ тұрады. Олар оқу залына түскен жаңа әдебиеттерге көрме ұйымдастырады, оқырмандарға жолдама береді, әдебиеттер тізімін жаңартып отырады. Тіпті, студенттерге анықтама-библиографиялық сабақ өткізеді, және де дипломдық жұмыстың орындалуына анықтама-библиографиялық және ақпараттық басшылық жасайды. Кітапхана қызметкерлері университеттің оқу және ғылыми процесін қамтамасыз етуге қатысып қана қоймай, студенттер арасында мәдени-көпшілік жұмыстар жүргізеді. Атап айтқанда, конференциялар ұйымдастырады, факультеттермен біріге отырып ақын-жазушылар мен кездесулер ұйымдастырып, көрмелер қояды.
Бөлімшелердің құрылысы Кітапханада 7 бөлім бар:
* 1.Қызмет көрсету бөлімі
* Барлық факультеттерге арналған жалпы абонемент
* 1-ші курс студенттеріне арналған абонемент
* 1) физика-математика факультетінің оқу залы
* 2) география-экология факультетінің оқу залы
* 3) заң факультетінің оқу залы
* 4) тарих факультетінің оқу залы
* 5) психология-педагогика және филология факультеттерінің оқу залдары
* 6) көркем-сурет факультетінің оқу залы
* 7) қаржы-экономика факультетінің оқу залы
* 8) халықаралық қатынас факультетінің оқу залы
* 9) қазақ филология факультетінің оқу залы
* 10)электрондық ресурс залы
* 11) жатақханада 2 оқу залы
2)Әдебиеттерді жинақтау бөлімі 3) Әдебиеттерді ғылыми өңдеу және каталогизациялау бөлімі 4) Кітап қорын сақтау бөлімі 5) Анықтамалық-библиографиялық және ақпараттық бөлімі 6) Кітапхана процесінің автоматтандыру және компьютерлендіру бөлімі 7) Жаратылыстану-география факультетіндегі филиал
Электрондық каталог Кітапханада электронды каталогта 15 мың жазбалар құрайды –кітапхана бөлімінің www.Kaznpu.kz сайте орналасқан. 1997 жылдан бастап әдебиеттер ұсынылған
## Сыртқы сілтеме
http://www.kaznpu.kz/kz/?lnk=jhj
## Дереккөздер |
Зайнаддин Махмуд Васифи кейде Восифи (тәж. Зайниддин Маҳмуди Восифӣ; 1485, Герат — 1551 немесе 1566, Ташкент) — парсы тілінде жазған тәжік жасушысы.
Самарқан, Бұхара, Ташкент қалаларында тұрды. "Таңғаларлық оқиғалар" атты естелігінде Шайбани әулетінің билігі кезіндегі ауыр тұрмысты әжуалайды. С.Айни Васифидің естелігін жоғарғы бағалап, оның өмірі мен шығармасы туралы кітап жазды, естелікті өңдеп бастырды. А.Н.Болдырев естеліктің сын мәтіндерін даярлап бастырды; кейбір үзінділерін орыс тіліне аударып жариялады.
Зайн Әд-Дин Васифи, Зайн әд-Дин Махмұд ибн Абд әл-Жалил Васифи (1485, Герат – 1551/56, Ташкент) – өз еңбектерін парсы тілінде жазған жылнамашы. Әмір Темір, Шайбани әулеттері сарайында әр түрлі қызметтер (тәрбиеші, мешіт имамы, сарай жылнамашысы) атқарған. Самарқанда, Бұхарада, Ташкентте, Шахрухияда тұрған. Зайн Әд-Дин Васифи-дің “Бадай әл-уақай” (“Таңғажайып оқиғалар”) аталатын естелігінде Иран, Ауғанстан, Орта Азия мен Қазақстан тарихы жөнінде құнды мағлұматтар қамтылған. Еңбекте Әмір Темір әулеті билеушілері, Шайбани әулеті мен Сефеви әулеті арасындағы қарым-қатынас жөнінде мәліметтер берілген. “Бадай әл-уақай” – ортағасырлық Қазақстан тарихын зерттеуде маңызды дерек көзі болып табылды. Естеліктің сын мәтіндерін А.Н. Болдырев даярлап, жарыққа шығарды.
## Дереккөздер |
Сатурн (қаз. Қоңырқай) — Күннен санағанда алтыншы, салмағы мен үлкендігі бойынша Күн жүйесіндегі екінші ғаламшар. Құралсыз көзбен көруге жарқырауы 1-ші жұлдыздық шаманы береді.
Қоңырқай Күннен 1429 млн км (9,58 а.б.) қашықтықта орналасқан. Күннен айналу уақыты - 29,46 жыл.
Қоңырқайдың 146 серігі бар және ең күрделі сақиналар құрылысы бар ғаламшар.Ең үлкен серігі – Титан. Титан - Күн жүйесіндегі Жерден басқа, бетінде сұйықтықтың тұрақты болуы дәлелденген жалғыз дене және тығыз атмосферасы бар планетаның жалғыз серігі.
## Жалпы мағлұмат
Қоңырқай газды ғаламшарлардың қатарына жатады: ол газдардан тұрғандықтан қатты беті жоқ.
Ғаламшардың экваториалдық радиусы 60300 км тең, полярлық радиусы - 54000 км; Сатурн - Күн жүйесіндегі ең сопақ ғаламшар. Ғаламшардың массасы Жерден 90 есе асады, алайда Сатурнның орташа тығыздығы бар болғаны 0,69 г/см, бұндай шама оны Күн жүйесіндегі ең сирек атмосфералы ғаламшарлардың қатарына жатқызып қоймай, орташа тығыздығы судың тығыздығынан төмен ғаламшарына жатқызады.
Өз осінен Сатурн 10 сағат 39 минутта айналып өтеді.
## Атмосфера
Сатурнның жоғарғы атмосферасының 90%-ы сутегінің және 7 пайызы гелийден тұрады. метанның, су буының, аммиактың және басқа газдардың қоспалары бар. Аммиак бұлттары Юпитерге қарағанда қоюырақ болады.
"Вояджердің" мәліметтері бойынша Сатурнда Күн жүйесіндегі ең күштер болады, құрылғылар жел ағымдарының 500 м\с болатынын көрсетті. Жел көбінесе шығыс бағыты бойынша жүреді (осьтік айналымына байланысты). Олардың күштері экваторға соқтығысқан кезде азаяды; экватордан алшақтаған сайын батыс атмосферлік ағымдар пайда бола бастайды. Кейбір мәліметтер бойынша, желдер бұлттардың жоғарғы қабатында соғып қана қоймай, ішке 2000 м бойлайды. Және де "Вояджер-2" көрсетуі бойынша, оңтүстік және солтүстік жартышарлардағы желдер экваторға симметриялы түрде бойлайды. Симметриялық ағымдардың көзге көрінетін атмосфераның түбінде бір-біріне байланысты екендігі болжанады.
Сатурнның атмосферасында кейде аса күшті құйын түріндегі орнықты түзілулер пайда болады. Ұқсас объекттер Күн жүйесінің басқа да ғаламшарларында да байқалады (Юпитердегі Үлкен қызыл дақ, Нептундағы Үлкен қара дақ). Ірі "Үлкен ақ доғал" Сатурнның бетінде шамамен 30 жыл сайын көрінеді, соңғы рет ол Сатурн бетінде 1990 жыл жылы көрінген (одан кішігірім құйындар жиірек көрінеді).
Күні бүгінге шейін Сатурнның бетіндегі "Ірі гексагонның" табиғаты белгісіз болып отыр. Бұл орнықты түзіліс ғаламшардың солтүстік полюсінде орналасқан, ұзындығы 25 мың. км, дұрыс алтыбұрыш түрінде.
Атмосферада күшті найзағайлар, полярлық жарықтар, сутегінің ультракүлгін шашыратуы байқалады
## Ішкі құрылысы
Сатурн атмосферасының түбінде қысым мен температура өсе түседі де, сутегі біртене-біртене сұйық түрге айналады. 30 мың. км тереңдікте сутегі метал түріне айналады (қысым 3 миллион атмосфераға жетеді). Металл сутегіндегі электротоктардың айналымы магниттік ортаны түзеді (Юпитерден біршама басым). Ғаламшардың ортасында ауыр заттардан тұратын массивті ядро бар.
## Сатурнды зерттеу
Сатурн - Күн жүйесіндегі көзге Жерден көрінетін бес ғаламшарлардың бірі. Шарықтау шегінде Сатурнның жарығы бірінші жұлдыздық шамадан асады.
Сатурнды алғаш рет бақылаған Галилео Галилей ғаламшарды біркелкі аспан денесі емес, бір-біріне жанасатын үш дене деп, бұлар Сатурнның екі ірі серіктері деп болжам жасады. Екі жылдан кейін жасаған бақылауында серіктердің орнында болмауы оны таңдандырды.
1659 жылы Гюйгенс өзінің одан қатты телескопымен қарап, серіктердің дене емес - жұқа және жалпақ сақина екенін және ғаламшарға тимей тұрғанын көрді. Және Гюйгенс Сатурнның ең үлкен серігі - Титанды ашты. 1675 жылдан бастап ғаламшарды зерттеуді Кассини бастады. Оның байқағаны, сақина аралары ашық екі сақинадан, ал ортасындаға анық көрінетін қуыс, яғни "Кассини қуысынан" тұрады, және тағы бірнеше ірі серіктерді ашады.
1979 жылы "Пионер-11" құрылғысы алғашқы рет Сатурнның қасынан ұшып өтеді, оның артынан 1980 және 1981 жылдары "Вояджер-1" және "Вояджер-2" өтеді. Бұл құрылғылар алғашқы рет Сатурнның магниттік ортасын байқап, оның магнитосферасын зерттеді, Сатурн атмосферасындағы құйындарды байқады, сақиналардың анық (детальды) құрылысын алды және құрамын анықтады.
1990 жылдары Сатурнды, оның серіктерін және сақиналарын Хаббл телескопы зерттеді. Ұзақ бақылаулар "Пионер-11" және "Вояджер" құрылғыларының ғаламшарлардың қасынан бір өтіп кетіп, толық зерттелмей қалған көптеген жаңа мәліметтер әкелді.1997 жылы Сатурнға Кассини-Гюйгенс құрылғысы ұшып, жеті жылдан кейін 2004 жылдың 1 шілдесінде Сатурн жүйесіне жетіп, ғаламшардың орбитасына енді. Кем дегенде 4 жылға созылатын бұл миссияның негізгі тапсырмалары болып сақиналардың құрылысы мен динамикасын зерттеу және атмосферасы мен магнитосферасының динамикасын зерттеу болып табылады. Одан басқа, арнайы "Гюйгенс" зонды құрылғыдан ажырап, Қоңырқайдың серігі Титанға қонды.
## Серіктері
2007 жылдың шілде айына Қоңырқайдың 60 серігі белгілі. Олардың 12-сі Вояджер-1 (1980), Вояджер-2 (1990), Кассини (2004—2007) миссияларының арқасында ашылған. Гюйгенс 2005 жылдың 14 қаңтарында Сатурнның ең үлкен серігі Титанның тығыз атмосферасын түсірді.
2006 жылы Гавай университетіндегі Дэвид Джуиттің басшылығындағы ғалымдар тобы Субару атты жапон телескопының көмегімен 9 серік ашқанын хабарлаған.Олардың барлығы иррегулярлы серіктерге жатады, олар созылға эллиптикалық орбитасымен ерекшеленеді, және болжам бойынша ғаламшарлармен қатар түзіліп, кейін олардың тартылыс күшімен тартылған.Джуиттің тобы 2004 жылдан бері барлығы 21 серік тапқан.Серіктердің ең үлкені - Титан. Ғалымдардың болжауы бойынша, бұл серіктегі орта біздің ғаламшарымыздың 4 миллиард жыл бұрынғы түріне, Жерде өмірдің жаңа туған кезіне ұқсас.
## Сақиналары
Сатурн сақиналарын объект ретінде алғаш рет Галилео бірінші телескоптың көмегімен 1610 жылы ашқан болатын (осы және басқа да «астрономиялық» оқиғаларға қызығушылық танытатындарға Б.А. Воронцовтың көрнекті танымал кітабына жүгінуді ұсынамыз - Вельяминов «Ғалам туралы очерктер»). Қоңырқай Күн жүйесіндегі ең күрделі сақиналардың жүйесіне ие. Сақиналар жүйесінің шеттері экватордан 67 мың. және 121 мың. км қашықтықта орналасқан. Сақиналар үлкендігі бірнеше микроннан бастап, бірнеше ондаған метрге жететін бөлшектерден тұрады, олардың құрамдарында мұз, тас породалары, темір оксиді бар. Ортасында қуысы бар көптеген сақиналар белгілі, қуыстардың ең ірісі — Кассини қуысы.
### Сақиналар құрылымы
Қуатты телескоптарда және Сатурн маңында ұшатын ғарыш станцияларының көмегімен бақылау сақиналар арасында үлкенді-кішілі «саңылаулардың» барын көрсетті. Олардың қалыптасуы мен сақталуы Сатурнның қалған «үлкен» спутниктерімен де, сақиналардың материалының гравитациялық өзара әрекеттесуімен де, сақинаның бар «саңылауларының» ішінде кішкентай «қойшы» серіктерінің болуымен қамтамасыз етіледі.
## Қызықты мағлұмат
Қоңырқайдың қатты беті жоқ, оның орташа тығыздығы Күн жүйесіндегі ең төмен шама. Ғаламшар негізінен кеңістіктегі ең көп тараған сутегі және гелий элементтерінен тұрады. Демек, егер Қоңырқайды сидыра алатын гипотетикалық мұхитты елестетіп қарап, оның бетіне Қоңырқайды қойсақ, ол жүзіп жүрер еді!
## Дереккөздер |
Набутов Виктор Кириллович (12 сәуір 1978, Ленинград) —ресейлік теле және радиожүргізуші,спрот коментаторы және продюсер.
## Өмірбаяны
Виктордың атасы-Виктор Набутов-совет футболистә жіәне коментаторы.Виктор Набутовтың әкесі-спорт коментаторы,тележурналист.2002 жылы Виктор СПБГУ-дың халықаралық қатынастар факулетеін бітірді.«НТВ-плюс» арнасында оның алғашқы еңбек жолы спорт коментаторы болып басталды.Тележүргізуші ретінде ол «ТВ Центр», «Утро Командира» и «ЦСКАйф» («Звезда»), «НТВ утром» (2010 — 2012) арналарында «Сегоднячко-Питер», «Времечко» бағдарламаларын жүргізді.2006 жылы «Сити-FM» («Сити-сообщество», «Московский инцидент», «Мэрия без Лужкова с Виктором Набутовым», «Московский общепит») радиостанциясында радио жүргізуші болып,осыған қатар «Зенит» радиостанциясында бас продюсері болды.2008 жылы Звезда телеарнасында «Новая Россия. Начало» атты документалды сериалын жүргізді.Ол сериал Ресейдің 1992 жылдан 1999 жылға дейінгі өсу жолын сипаттайды.Жоба Наменди бағдарламасына ұқсас болатын.Осы сериалдың 8 бөлімі шығып,онда Набутов камера алдында Ресейдің тарихын айтты.2012 жылдың мамыр айында «С приветом, Набутов» атты бағдарламасында «Серебряный дождь» деген радиостанциясында радиожүргізуші бюолды.Кешкі «Без купюр» шоуын «Еуропа Плюс» радиостанциясы арқылы жүргізіді.2012 жылдың шілде айнында НТВ арнасындағы«Средь бела дня» атты шоудың әрі авторы, әрі жүргізушісі атанды.2013 жылдан бастап,К. Собчак бірлесіп «Серебряный дождь» радиостанциясында бағдарламаны жүргізеді.
## Дереккөздер
http://www.mk.ru/social/2011/05/04/586479-viktor-nabutov-zhenyus-na-baryishne-s-zhestkim-harakterom.html |
Виктор Сергеевич Набутов (28 наурыз (10 сәуір) 1917, Петроград, Ресей Империясы— 19 маусым 1973, Ленинград, РКФСР, КСРО) —совет футболисті(вратарь),соның нәтижесінде-радио және телекоментатор.
## Отбасысы
Әкесі — Сергей Григорьевич Набутов, 1937 жылы атылды.Светлана Мефодьевнамен отау құрған. Ұлы Кирилл — атақты спрот коментаторы,телевизия журналисті және продюсер.Немерелері-Виктор және Петр.
## Дереккөздер
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%B1%D1%83%D1%82%D0%BE%D0%B2,_%D0%92%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87 |
Илья Семёнович Набатов (шыңайы ататегі — Туровский; 1896—1977) — совет сахнасының артисті. РКФСР Халық артисті (1975), УкраинаКСР Еңбек сіңірген артисті (1934). І дәрежелі Сталин сыйлығының лауреты (1947).
## Фильмографиясы
* 1946 — Клятва — Жорж Боннэ
* 1956 — За власть Советов — Ионел Миря
* 1959 — Зуб акулы — Ренар
* 1959 — В этот праздничный вечер — газет корреспонденты
## Дереккөздер |
## Өмірбаяны
Мағауия Аманжолов(1949-1995 ) - тарихи және эпикалық суреттердің жүйрігі, қазақ сурет және кенеп бетіне түсірілген кескіндеме өнерінің барлық негізгі жанрларының (пейзаж, портрет) хас шебері.Картиналары- тұтас галереясына, бірегей экспозициялар жинағына сұранып тұрған қылқалам шебері.Әлемдік деңгейде мойындалуға лайық: "Жайлау","Досымның портреті", "Ақшамдағы майшам", "Ақтабан шұбырынды", "Уақыт үстемдігі", "Тауға тоймаймын" және тағы басқа картиналардың, сондай-ақ А. Құнанбаев, М. Әуезов, О. Сүлейменов, Б. Төлегенова портреттерін салуға жүрек бояун жұмсаған, көз майын тауысқан қылқалам небері.Ол Қарқаралының тумасы еді. Жаны сері, мінезі өр, әрі аңғал, кісіге тым сенгіш болатын. Табиғаты көркем жерде туғандықтан сұлулыққа құштарлығында шек жоқ-ты. "Қилы заманды" қайталап оқып, теңселіп жүріп кететін. СОның нәтижесінде атақты "Ақтабан шұбырынды" картинасы дүниеге келді. Суретші 1994 жылы Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылды. "Дала дидары" үштағанымен. 46 жасынды із-түссіз жоғалып тынды.Суретші картиналары отбасында, мұражайлар мен театрларда сақталуда. Үш қызы: Құралай, Еңлік, Әйгерім әке жолын қуған бейнелеі өнерінің мамандары.КСРО суретшілеріне жастай қабылданып, Мәскеу көрмелеріне бірнеше мәрте қатысты.
## Дереккөзі
"Айгөлек журналы"
## Өмірбаяны
Мағауия Аманжолов(1949-1995 ) - тарихи және эпикалық суреттердің жүйрігі, қазақ сурет және кенеп бетіне түсірілген кескіндеме өнерінің барлық негізгі жанрларының (пейзаж, портрет) хас шебері.Картиналары- тұтас галереясына, бірегей экспозициялар жинағына сұранып тұрған қылқалам шебері.Әлемдік деңгейде мойындалуға лайық: "Жайлау","Досымның портреті", "Ақшамдағы майшам", "Ақтабан шұбырынды", "Уақыт үстемдігі", "Тауға тоймаймын" және тағы басқа картиналардың, сондай-ақ А. Құнанбаев, М. Әуезов, О. Сүлейменов, Б. Төлегенова портреттерін салуға жүрек бояун жұмсаған, көз майын тауысқан қылқалам небері.Ол Қарқаралының тумасы еді. Жаны сері, мінезі өр, әрі аңғал, кісіге тым сенгіш болатын. Табиғаты көркем жерде туғандықтан сұлулыққа құштарлығында шек жоқ-ты. "Қилы заманды" қайталап оқып, теңселіп жүріп кететін. СОның нәтижесінде атақты "Ақтабан шұбырынды" картинасы дүниеге келді. Суретші 1994 жылы Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылды. "Дала дидары" үштағанымен. 46 жасынды із-түссіз жоғалып тынды.Суретші картиналары отбасында, мұражайлар мен театрларда сақталуда. Үш қызы: Құралай, Еңлік, Әйгерім әке жолын қуған бейнелеі өнерінің мамандары.КСРО суретшілеріне жастай қабылданып, Мәскеу көрмелеріне бірнеше мәрте қатысты.
## Дереккөзі
"Айгөлек журналы" |
Элизабет Байтаққызы Тұрсынбаева (14 ақпан 2000 жыл, Мәскеу) — қазақстандық мәнерлеп сырғанаушы.
## Өмірбаяны
2000 жылы Мәскеуде кәсіпкерлікпен айналысып жүрген қазақ отбасында дүниеге келді. Есімі Элизабет Тэйлордың құрметіне қойылған.
### Мансабы
2011 жылы Германияның Дортмунд қаласында мәнерлеп сырғанаудан өткен халықаралық турнирде қола жүлдеге ие болды. Бұл жарыста 12 елден келген 46 спортышмен бәсекеге түсті. Сөйтіп, жасөспірімдердің 2013-2014 жылғы маусымға арналған әлемдік Гран-приінің бес кезеңінің қорытындысы бойынша алғашқы үштіктің құрамына енді. 2018 жылы Қысқы Олимпиадаға қатысты.
### Спорттан тыс өмірі
Бос уақытында скрипка, фортепьяномен шұғылданады.
## Жетістіктері
* Әлем чемпионатының күміс жүлдегері: 2019
* Қазақстанның үш дүркін чемпионы: 2014, 2015, 2016
* Жасөспірімдер Қысқы Олимпиядасының қола жүлдегері: 2016
## Дереккөздер |
Азиялық тауқұдірет( Gallinago stenura ) - сырттай қарағанда негізінде құйрығының құрылысымен ерекшеленетін тауқұдіретке және орман маңқасына ұқсас балшықшы құс. Оны далада едәуір байыпты ұшуынан және мүлде ерекше дауысынан ажыратуға болады. Құсойнақ жасауы тауқұдіретке ұқсас, бірақ шүйілген кезде қозының маңырағанындай емес, ызылдаған дыбыс шығарады.Сібірде қоныстанады, Қазақстанда ұшып өткен кезде шығыс бөлікте кездеседі.
## Дереккөздер |
Максим Павлович Ким — совет тарихшысы, тарих ғыл. докторы (1946), КСРО ҒА коррпорациясының мүшесі (1960). Корей шаруасының отбасысында туған. 1929 жылдан КОКП мүшесі. 1934 ж. Москваның тарих, филос. және әдебиет ин-тын бітіріп, Москва жоғары оқу орындарында оқытушы болып істеді. 1951 жылдан КСРО ғылым академиясының КСРО тарихы ин-тында соц. құрылыс секторының, кейін бөлімінің менгерушісі, көп томдық КСРО тарихын жазу секторын және сов. қоғамы тарихы бөлімін, мәдениет тарихы секторын басқарады. Сов. бөлімі ғылми советінің председателі. 1956—60 ж.«КСРО тарихы» журналының бас редакторы. 1965—71 ж. КОКП ОК жанындағы Қоғамдық ғылымдар академиясының кафедра меңгерушісі. Октябрь революциясы мен мәдени революция тарихын, жұмысшы табы мен шаруалар одағының нығаюы, соц. ұлттардың қалыптасуы мәселелерін зерттеуге үлес қосты.
## Дереккөздер |
Облыс орталығы - Өскеменде өткен Тарбағатайдың мәдени күндерінде, сол өңірдің тумасы, белгілі айтыскер ақын Сара Тоқтамысовамен қазақтың төл өнері – айтыс төңірегінде біраз ой бөліскен едік. Оқырман назарына сол сұхбатты ұсынып отырмыз.
Орта жүз Найман руынан шыққан.
Семейлік жас ақындар ақындардың жолын ашқан – Ринат Зайытов. Қолына 7 сыныптан бастап домбыра ұстап, айтысқа әуестене бастады. 9 сыныпта оқып жүргенде алғаш рет облыстық оқушылар айтысына қатысып, бас жүлдені еншілеген еді. Бұдан кейін сәтіне орай өрлей бастады. Семейде «Наркескен» атты ақындар мектебі бар, өкінішке қарай, қазір ол жұмыс істемейді. Жетекшісі Сиязбек Сүлейменов деген ағамыз-тын. Сол кісі қосып, ақындарды бір-бірімен қағыстырып отыратын. Ал жолдарын ашқан Ринат Зайытов болды. Жүрсін ағаға алдымен сол көрінді, республикалық аламандарда жақсы өнер көрсетті. «Семейден жақсы ақындар шығып келеді екен» деген пікір қалыптастырды. Артынан Қарлығаш Әубәкірова, Фархат Маратұлы, Әсем Ережеқызы сынды ақындар шықты. Жүрсіннің көңілінен шығуға ықпал еткен сол кездегі ұстазы Сиязбек болатын.Ал ән-күй сабағын Нағима Қауысқызы 1 айдың ішінде домабыра шертуді үйреткен еді.
## Дереккөзі
"Мөлдір Бұлақ журналы" |
Тырбық қайың- ол ағаштың бір түрі. Неліктен тырбық болып өскен? Өйткені тундраның қысы аса қатал. Ондай суықта әдеттегі биік ағаштар үсіп кеткен болар еді. Ал тырбық қайыңдар қалың қардың астына жасырынып, көктемге дейін алаңсыз ұйықтайды. Ал тым тез өтетін поляр жазы басталған щақта тундра жері гүлге оранып, кілемдей құлпырып кететді. Жабайы солтүстік көкнәрінің сары гүлі, тасжарғанның қызық гүлі- бәрі-бәрі шешек атады...Шөптесін өсімдік атаулы мұнда жоқ десе де болады, көбінесе, мүк пен қына өседі. Ал жазда мұнда көкжелек, итбүлдірген, мүк қарқаты және басқа жидектер қаптап шығады. Тіпті саңырауқұлақтар да бар.
## Дереккөзі
"Айгөлек журналы" |
1960 жылы 6 ақпанда Қызылорда облысының Қазалы ауданында туған.1975-1978 жж. – Қазалы қаласындағы 34-ші селолық кәсіптік-техникалық училищені қызыл дипломмен бітірген.1979-1981 жж. Совет Армиясы қатарына шақырылған. Арнайы дайындықтан өткеннен кейін 1979 жылғы 27 желтоқсанда Ауған Халық Демократиялық Республикасында әскери қызметін атқаруға жіберілген.1981-1985 жж. Алматы құрлыс техникумын өнеркәсіптік-азаматтық құрлыс мамандығы бойынша бітіріп,2000-2004 жж. Орталық Азия университетін заңгер мамандығы бойынша бітірген.2004-2008 жж. – әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық мемлекеттік университетін журналистика мамандығы бойынша оқыған. 2005-2011 жж. – Ауған соғысы ардагерлері ұйымдарының “ҚАЗАҚСТАН АРДАГЕРЛЕРІ” қауымдастығы төрағасының орынбасары, самбодан әлемнің екі дүркін чемпионы Асқар Шайхиев атындағы Таэкван-до спорт клубының президенті және “Сауап” қоғамдық қорының президенті.2012 жылғы қаңтардан бастап - бесінші сайланған Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты, Әлеуметтік – мәдени даму комитетінің мүшесі. «Нұр Отан» Халықтық Демократиялық партиясының мүшесі, партиялық тізім бойынша сайланған. Қазалы ауданының “Құрметті азаматы”. II дәрежелі «Айбын», “Құрмет”, “За заслуги”, “Долг и честь” ордендерінің кавалері, Ресей Федерациясының, Ауғанстан Ислам Республикасының, Монғолия Республикасының медалдарымен және құрмет грамоталарымен марапатталған.Таэкван-додан V дан - қара белбеу иегері.“Ауғанның от жалыны”, “Мен көрген соғыс”, “Война, которую видел я”, “Қан кешкен күндер”, “Намыстың құлы – Алаштың ұлы”, “Қаhарман”, “Үш қырлы жебе” кітаптарының авторы. Б.Момышұлының “Қолбасшы күнделігі - Дневник командира” еңбегін басып шығарған.ҚР Президенті жанындағы Ұлттық кеңестің мүшесі. ҚР Президентінің тапсырмасыменен “Алғашқы әскери дайындық” пәні бойынша Мемлекеттік бағдарлама әзірлеген.
## Дереккөзі
"Қазақстан Республикасы Парламентінің Мәжілісі" |
Ұлы жүз Шапырашты тайпасының Асыл руының ішінде. Өз ішінде Дәулетбай және Сатай болып бөлінеді (екеуі де 18ғ. жоңғарларға қарсы соғысқан атақты батырлар). Дәулетбайда төрт ата: Қара, Ырысбай, Сарыбай, Шақа.Негізінен Алматы облысының, Еңбекшіқазақ және Талғар ауданында тұрады. Әсіресе Ақши, Талдыбұлақ, Таутүрген, Сатай, Қырбалтабай, Қаракемер, Түрген, Есік елді мекендерінде саны басым.Алматы облысында Теке ұрпақтарының атымен аталаты бірнеше нысандар бар: Сатай, Бөлек ауылы (Еңбекшіқазақ ауданы), Қоянкөз ауылы (Текенің келінінің аты) және көптеген көше аттары.Еңбекшіқазақ ауданының (бұрынғы Шелек ауданын қоспағанда) қос Кеңес Одағының батыры: Қашаған Жаманғараев пен Рақымжан Тоқатаев және осы ауданнан шыққан бірінші министр Ахметжан Сәлімбаев Теке елінен.
## Атақты тұлғалары
* Ахметжан Сәлімбаев
* Рақымжан Тоқатаев
* Қашаған Жаманқараев
* Дәркембай Шоқпарұлы
* Мұхтар Ақатұлы Аюбаев
## Дереккөздер
* Шелегім мен Есігім - жерұйығым, бесігім: тарихи-деректі ғұмырнама /Нұрсадық Сарғожаев.- Алматы: Білім, 2001
* "Елім Теке-Дәулетбай" Нұрсадық Сарғожаев |
Салтанат Ермекқызы Бақаева (1987 жылы 24 қыркүйекте Алматы облысы Талғарда туған) — қазақстандық танымал эстрада әншісі, кино және театр актрисасы. Қазақстан Жастар Одағы "Серпер" сыйлығының иегері (2015).
## Толығырақ
* Салтанат Ермекқызы 1987 жылы 24 қыркүйекте Алматы облысы Талғарда дүниеге келген.
* 2005 -2009 жылдары Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының «Театр өнері» факультетін Қазақ ССРнің Еңбегі сіңген артисі, профессор Рахилям Машурованың және Қазақстанның Халық артисі, профессор Тілектес Мейрамовтың классын бітірген. Соңғы курста Қазақ ССРнің халық артисі, Мемлекеттік сыйлық иегері Роза Рымбаевадан дәріс алған.
* 2009 жылдан "Арнау" эстрадалық дуэтінің әншісі.
* 2010 жылдан Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрының актерлік құрамында.
## Сахнадағы негізгі рөлдері
* Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрының сахнасында: Медеу Сәрсекенің «Тендерге түскен келіншегінде» Айнагүл (реж: О.Кенебаев), У.Шекспирдің «Ромео мен Джульеттасында» Джульетта (реж. О.Салимов), Д.Исабековтің «Жаужүрегінде» Татьяна (реж. Е.Обаев), М.Кәрімнің «Ай тұтылған түнінде» Зүбәржат (реж. О.Кенебаев), Б.Жәкиевтің «Жүрейік жүрек ауыртпай» қойылымында немере қыз, И.Сапарбайдың «Қыз мұңында» Айгүл (реж. Е. Обаев), М. Задорновтың «Күйеуіңізді сатыңызшы» комедиясында Оксана (реж. О. Кенебаев), Н. Оразалиннің «Шырақ жанған түнінде» қыз (реж.Н.Жақыпбай), Ғ. Есімнің «Таңсұлуында» Таңсұлу, Т.Уильямстың «Шыны хайуанатында» Лаура (реж. А.Қабдешова) және т.б көптеген рөлдерде ойнайды.
* 2009 жылдан Нұржан Керменбаевпен қосыла "Арнау" дуэтінде ән шырқайды. Республика жұртшылығына осы дуэті арқылы кеңінен танылған. "Егіз Лебіз", "Махаббат жыры", жеке орындауында: "Жарығым", "Алматы" әндерімен көпшілік көзайымына айналған танымал эстрада әншісі.
## Марапаттары
* 2015 жылы театрдағы рөлдері үшін Қазақстан Жастар Одағы "Серпер" сыйлығының лауреаты атанды.
* 2016 жылы "Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 25 жыл" мерекелік медалімен марапатталды.
* 2017 жылы 8 наурыз мерекесі қарсаңында елбасы Н.Ә.Назарбаевтың "Көктем шуағы" деп аталатын жыл сайынғы қабылдауында болды.
## Отбасы
Тұрмысқа шыққан. 1 ұл, 1 қыз баласы бар. |
Омар Жәлелұлы Темірбеков (12 желтоқсан 1966, Қарағанды облысы, Нұра ауданы, Маржанкөл ауылы) — филология ғылымдарының кандидаты, ұстаз, ғалым, абайтанушы, жазушы, аудармашы, XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басында қазақ әдебиетіндегі еңбек құндылығының Абай, Шәкәрім, Мәшһүр Жүсіп шығармашылығын зерделеуші.
## Өмірбаяны
Арғын тайпасы Қуандық руы Тоқа бөлімінен шыққан. 1966 жылы 12 желтоқсанда Қарағанды облысы Нұра ауданы Маржанкөл ауылында көпбалалы отбасында дүниеге келген. Әкесі Жәлел Темірбекұлы және анасы Орынтай Мұқашқызы оқыған, сауаты бар кісілер болған, әкесі Жәлел аңшы, әнші, сөзге шешен, домбырашы күйші болған. Үйінде алты баланың кенжесінің алды. Әпкелері: Биғайша, Ажар. Ағалары: Асқар, Ақан. Қарындасы: Ләйлә.
## Шығармалары
Kәсіби біліктілігі, жүргізетін пәндері, осы ұйымда жұмыс істеген мерзімі:«Әдебиеттануға кіріспе», «Халық ауыз әдебиеті», «Әлемдік әдебиет тарихы», «Абайтану». 2008 жылдан бастап істейді.Академиялық тәжірибе:Осыған дейінгі өзге білім беру ұйымдарындағы жұмысы, жүргізген пәндері, кафедрасы, т.б., толық немесе жартылай жұмыс күні. 1992-2008 жылдар аралығынада Е.А. Букетов ат. ҚарМу-де философия, мәдениеттану кафедраларында жұмыс істеген (толық).Соңғы бес жылдағы аса маңызды жарияланымдар мен презентациялар – атауы, қосалқы автор (егер болса), жарияланымның немесе презентацияның жарияланған жері, жылы: «Фрасуа де Ларошфуко, Блез Паскаль, Жан де Лабрюер: Максималар, Ойлар, Мінездер». Әлем әдебиетінің кітапханасы. Қазақша аудармасы Омар Жәллұлы, Ғ. Ештанаев. «Адарма баспасы», 2011 жыл. – 552 бет. «Қазақ әдебиетіндегі Абай ұлағаты». Презентация. «Өрлеу». Алматы, 2013, 10-26 мамыр. «XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басында қазақ әдебиетіндегі еңбек құндылығының зерделенуі (Абай, Шәкәрім, Мәшһүр Жүсіп шығармашылығының негізінде). Филология ғылымдарының кандидаты ғылыми атағын алу үшін жазылған диссертацияның авторефереты. Астана, ЕҰУ баспасы, 2011 жыл, 17 желтоқсан.
## Дереккөздер |
Қошқылқанат татрең (лат. Pluvialis fulva) — татрең тұқымдасының Татреңдер нағыз туыстың ең кішкене өкілі. Қошқылқанат татреңге өте ұқсас алтынжон татреңнен айырмашылығы - қолтығының түтін түстес сұр болуы. Солтүстік Америка тундрасында және Азия континентінде қоныстанады. Қазақстанда көктемде – наурыздан мамырға дейін кездеседі. Кез келген дарақтарының жазда Сырдария және Ертіс те кездескені мәлім. Биологиялық ерекшеліктері алтынжон татреңдікі сияқты.
## Дереккөздер |
ГЕДЕЛЬ Курт (1906-78) - австрия математигі және логигі. Мета-математика және матемматикалық логика проблемаларын зерттеді. Гегельдің қолы жеткен ең негізгі нәтиже жеткілікті түрде бай формальді жүйелердің толық еместігін (оның ішінде жиындардың аксиоматикалық теориясын және натурал сандар арифметикасын) дәлелдеуде (1931) болды: мұндай жүйелерде олардың шеңберінде дәлелденбейтін және жоққа шығаруға болмайтын ақиқат сөйлемдер бар. Гегельдің ашқан бұл жаңалығы шектелген формальдық жүйелерді зерттеуді тездетті (А. Черчтің, С. Клинидің, Тарскийдің, Т. Московскийдің, П. Новиковтың және т. б. жұмыстары), ал философиялық тұрғыда ғылыми ілімнің толық формалдануының принципті түрде мүмкін еместігін тұжырымдады. Сондай-ақ, Гедель модельдер теориясындағы (пікірлердің тар есептелуінің толықтығы туралы теорема), конструкциялық логика саласындағы, рекурсивті функциялар теориясындағы және т. б. маңызды нәтижелерге ие. 30-жылдары Гедель өзінің философиялық көзқарастарында неопозитивизмнің ықпалын басынан кешірді, кейіннен субъективизмді сынады.
## Дереккөздер |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.