!
stringlengths 1
182
| Nida işarəsi (!) — Aşağıdakı hallarda işlədilən durğu işarəsi: Nida cümləsinin sonunda. Məsələn: Azərbaycan dilində /Yanğın!/, /Fəlakət!/; əmr cümlələrində /Rədd ol burdan!/; Çağırış və müraciət həyəcanlı olanda. Məsələn: Azərbaycan dilində /Yaşasın müstəqil Azərbaycan!//; Nida cümlələrində özəksonu zəifləyir, zaman ləngiyir. /Ana! O, müqəddəs bir kainatdır//.
stringlengths 100
226k
| https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=259941
stringlengths 46
49
|
|---|---|---|
Əməköməci | Əməköməci və ya Balba (lat. Malva) — əməköməcikimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.Əməköməci bitkisi əməköməcilər fəsiləsinə mənsub olan bitkidir. Çiçəkləri bənövşəyidir, yarpaq qoltuğundan çıxır, salxım, bəzən də, tək-tək yerləşir. Yarpaqları dilimlidir. Meyvəsi qutucuqdur. Latınca adı: Malva. Əməköməci cinsinin Azərbaycanda 10 növü bitir, onlar əkin sahələrində, tarlalarda, bağlarda, meşə və yol kənarlarında, münbit torpaqlarda yabanı halda tapılmışdır. Gövdə və yarpaqları bişmiş və çiy halda yeyilir. Göyərti kimi xörəklərə qatılır, yaxşı bal verən bitkidir. Azərbaycanın dərman bitkiləri Digər növləri 25-ə yaxın növü var: Malva alcea Malva aegyptia Malva cretica Malva moschata Malva neglecta Malva nicaeensis Malva parviflora Kiçik əməköməci (Malva pusilla) Malva stipulacea Meşəlik əməköməcisi (Malva sylvestris) Malva tournefortiana Malva verticillata BQ qərbi, BQ şərqi, BQ Quba sahəsi, Samur-Dəvəçi və Xəzər sahili ovalıqları, Qobustanın rayonlarında arandan orta dağ qurşağına kimi yayılmışdır. Alaqlı yerlərdə, kolluqların arasında, işıqlı meşədə, bağ və bostanlarda bitir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=112960 |
Əməköməci (fəsilə) | Əməköməcikimilər (lat. Malvaceae) — bitkilər aləminin əməköməciçiçəklilər dəstəsinə aid bitki fəsiləsi. Birillik vә çoxillik ot, kol, liana vә ya ağaclardır. Yarpaqları növbәli, sadә dilimli vә ya barmaqvarı-mürәkkәb, yarpaqaltlıqlıdır. Gövdә vә yarpaqlarında sәciyyәvi ulduzvarı tüklәnmә, yerüstü zoğlarının toxumalarında selikli hüceyrәlәr var. Çiçәklәri iri vә ya orta ölçülü, tәk-tәk, yaxud çiçәk qruplarında toplanmışdır; çiçәk tacı 5 lәçәkli, çox vaxt әlvan rәnglidir; bәzi növlәrinin lәçәklәri burulmuş şәkildәdir. Sütuncuğu әhatә edәn çoxsaylı erkәkciklәri boru şәklindә bitişmişdir: yumurtalığı 5 vә ya daha çox bitişmiş meyvә yarpaqcıqlarından ibarәtdir. Meyvәsi yuvaların sayına görә ayrı-ayrı toxumlara bölünür (mәs., әmәkömәci) vә ya qutucuqdur (hibiskusda, pambıq kolunda vә s.), bәzәn gilәmeyvәdir (malvaviskus – Malvaviscus). Tropiklәrdә xüsusilә çoxsaylı vә müxtәlif olan 100 cinsdә birlәşәn 1200-әdәk növü var; meşә, savanna, bataqlıq vә dәniz sahillәrindә bitir. Azәrbaycanda 9 növü mәlumdur. Əməköməcilər arasında lifli (pambıq kolu, kәnaf, kәndirotu, sida vә s.), tәrәvәz (bamiyə), "içki" (hibiskus karkade), dәrman (bәlğәmotu) bitkilәri var. Hibiskus, gülxәtmi, әmәkömәci, lovatera vә s. çox yayılmış bәzәk bitkilәridir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=163727 |
Əməköməci güvəsi | Əməköməci güvəsi - (lat. Pectinophora malvella) buğumayaqlılar tipinin kəpənəklər dəstəsinin saçaqlı qanadlı güvələr fəsiləsinə aid olan növ Xarici quruluşu Əməköməci güvəsi kəpənəklərinin bədəni bozumtul-qəhvəyi olub, qabaq qanadlarının əsası açıq-qonur rəngdədir. Hər iki cüt qanadların kənarları tünd-qonur zolaqlıdır. Dal qanadlarının xarici boz saçaqlıdır. Kəpənəklərin bədənlərinin böyüklüyü 7-8 mm-dir. Qanadlar açıldıqda isə bədənin eni 14-16 mm-dir. Yumurtaları kiçik (0,5 mm) ovalvarı olub, üzərində uzununa və köndələninə uzanan torabənzər çıxıntılar vardır. Yeni qoyulmuş yumurtalar əvvəlcə ağ olur bir az keçdikdən sonra yaşılımtıl rəngə çalır. Tırtılların rəngləri yaşlarından asılı olaraq dəyişir. Kiçik yaşlı tırtılların bədəni ağımtıl-sarı, başı isə parlaq qara rəngdə, orta və iri yaşlı tırtılların bədəni yaşılımtıl-ağ olmaqla, döş halqaları bənövşəyi və ya albalı rəngdə olur. İri yaşlı tırtılların kürəciklərindəki tükcüklərin ətrafında sarımtıl qırmızı ləkələr vardır, və bədənlərinin uzunluğu, 12 mm-ə qədər çatır. Puplar açıq-qəhvəyi və ya tünd-qəhvəyi rəngdə olmaqla torpaq baramalar içərisində yerləşir. Nəhayətindən 4 qılcıq uzanır. Böyüklüyü 6-8 mm-dir. Həyat tərzi Əməköməci güvəsi əsas etibarilə torpağın 3-5 sm dərinliyində tırtııl fazasında qışlayır. Bəzi hallarda pambıq çiyidlərinin daxilində və liflər arasında da qışlamaya təsadüf edilir. May ayının 3-cü ongünlüyünün əvvəllərindən etibarən qışlamış tırtıllar puplaşmağa başlayır. May ayının əvvəllərində puplardan kəpənəklərin uçmasına təsadüf edilir. Kəpənəklər ilk dövrlərdə yumurtalarını yabanı əməköməci bitkiləri üzərinə, sonra isə pambıqda qönçə əmələ gəldikdə onun üzərinə qoyur. Yumurtalar pambıq bitkisinin üst yaruslarında yerləşən yarpaqların alt səthinə, qönçələrə, çiçək yanlıqlarına və çiçəklərə qoyulur. Bir dişi kəpənək ömrü boyu 600-ə yaxın yumurta qoya bilir. Bu yumurtalardan 3-5 gündən sonra kiçik tırtıllar çıxır və dərhal qidalanmağa başlayır. Kiçik yaşlı tırtıllar cavan yarpaqlar, qönçələr, çiçəklər və meyvə başlanğıcları ilə qidalanaraq onları zədələyir. İri yaşlı tırtıllar qozaları, çiyidləri, nadir hallarda zoğları da zədələyir. Qidalanmalarını başa çatdıran tırtıllar torpağa düşür, onların bir hissəsi isə puplaşır. Azərbaycanda Qazax, Tovuz, Şəki, Lənkəran, Zaqatala, Cəlilabad, Şamaxı, Bərdə və s. rayonlarda yayılıb. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=503055 |
Əməköməcikimilər | Əməköməcikimilər (lat. Malvaceae) — bitkilər aləminin əməköməciçiçəklilər dəstəsinə aid bitki fəsiləsi. Birillik vә çoxillik ot, kol, liana vә ya ağaclardır. Yarpaqları növbәli, sadә dilimli vә ya barmaqvarı-mürәkkәb, yarpaqaltlıqlıdır. Gövdә vә yarpaqlarında sәciyyәvi ulduzvarı tüklәnmә, yerüstü zoğlarının toxumalarında selikli hüceyrәlәr var. Çiçәklәri iri vә ya orta ölçülü, tәk-tәk, yaxud çiçәk qruplarında toplanmışdır; çiçәk tacı 5 lәçәkli, çox vaxt әlvan rәnglidir; bәzi növlәrinin lәçәklәri burulmuş şәkildәdir. Sütuncuğu әhatә edәn çoxsaylı erkәkciklәri boru şәklindә bitişmişdir: yumurtalığı 5 vә ya daha çox bitişmiş meyvә yarpaqcıqlarından ibarәtdir. Meyvәsi yuvaların sayına görә ayrı-ayrı toxumlara bölünür (mәs., әmәkömәci) vә ya qutucuqdur (hibiskusda, pambıq kolunda vә s.), bәzәn gilәmeyvәdir (malvaviskus – Malvaviscus). Tropiklәrdә xüsusilә çoxsaylı vә müxtәlif olan 100 cinsdә birlәşәn 1200-әdәk növü var; meşә, savanna, bataqlıq vә dәniz sahillәrindә bitir. Azәrbaycanda 9 növü mәlumdur. Əməköməcilər arasında lifli (pambıq kolu, kәnaf, kәndirotu, sida vә s.), tәrәvәz (bamiyə), "içki" (hibiskus karkade), dәrman (bәlğәmotu) bitkilәri var. Hibiskus, gülxәtmi, әmәkömәci, lovatera vә s. çox yayılmış bәzәk bitkilәridir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=112965 |
Əməköməcilər fəsiləsi | Əməköməcikimilər (lat. Malvaceae) — bitkilər aləminin əməköməciçiçəklilər dəstəsinə aid bitki fəsiləsi. Birillik vә çoxillik ot, kol, liana vә ya ağaclardır. Yarpaqları növbәli, sadә dilimli vә ya barmaqvarı-mürәkkәb, yarpaqaltlıqlıdır. Gövdә vә yarpaqlarında sәciyyәvi ulduzvarı tüklәnmә, yerüstü zoğlarının toxumalarında selikli hüceyrәlәr var. Çiçәklәri iri vә ya orta ölçülü, tәk-tәk, yaxud çiçәk qruplarında toplanmışdır; çiçәk tacı 5 lәçәkli, çox vaxt әlvan rәnglidir; bәzi növlәrinin lәçәklәri burulmuş şәkildәdir. Sütuncuğu әhatә edәn çoxsaylı erkәkciklәri boru şәklindә bitişmişdir: yumurtalığı 5 vә ya daha çox bitişmiş meyvә yarpaqcıqlarından ibarәtdir. Meyvәsi yuvaların sayına görә ayrı-ayrı toxumlara bölünür (mәs., әmәkömәci) vә ya qutucuqdur (hibiskusda, pambıq kolunda vә s.), bәzәn gilәmeyvәdir (malvaviskus – Malvaviscus). Tropiklәrdә xüsusilә çoxsaylı vә müxtәlif olan 100 cinsdә birlәşәn 1200-әdәk növü var; meşә, savanna, bataqlıq vә dәniz sahillәrindә bitir. Azәrbaycanda 9 növü mәlumdur. Əməköməcilər arasında lifli (pambıq kolu, kәnaf, kәndirotu, sida vә s.), tәrәvәz (bamiyə), "içki" (hibiskus karkade), dәrman (bәlğәmotu) bitkilәri var. Hibiskus, gülxәtmi, әmәkömәci, lovatera vә s. çox yayılmış bәzәk bitkilәridir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=590456 |
Əməl Kluni | Əməl Kluni (qızlıq soyadı Ələməddin, ing. Amal Clooney, ərəb. أمل كلوني; 3 fevral 1978, Beyrut, Livan) — Londonda yaşayan Livan əsilli Britaniya vəkili, fəalı və müəllifdir. Əməl Kluni Livanın Beyrut şəhərində anadan olmuşdur. 1980-ci ildə Livan vətəndaş müharibəsi əsnasında ailəsi Londona köçmüşdür. Atası Rəmzi Ələməddin əslən Şuf vilayətindən olan druz ərəb, Liviyada doğulmuş anası Bərə Ələməddin isə əslən livanlı sünni ərəb ailəsindəndir. Əməl Klunin ana dili ərəb dilidir. Hollivud aktyoru Corc Kluninin həyat yoldaşıdır. Təhsili və fəaliyyəti 2000-ci ildə Kluni Oksford Universitetinin tərkibindəki Sent-Hyuz kollecinin hüquq fakültəsini bitirmişdir. Sonra təhsilini Nyu-York Universitetinin Ali hüquq məktəbində davam etmişdir. Daha sonra üç il ərzində Nyu-Yorkdakı Sullivan & Cromwell vəkil idarəsində, Haaqadakı Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsində kontor işçisi kimi çalışmışdır. 2010-cu ildən etibarən Doughty Street Chambers-də vəkildir. Hal-hazırda da orada vəkil idarəsində işləyir. Eyni zamanda Kolumbiya Universitetində, Haaqa Beynəlxalq Hüquq Akademiyasında və London Universitetinin Şərq və Afrika Bilimləri Ali Məktəbində mühazirələr də oxuyur. 2010-cu ildən bəri 10-dan çox elmi məqalə nəşr etdirmişdir. 2011-ci ildən başlayaraq Əməl Kluni bir sıra beynəlxalq məhkəmə prosesində vəkil kimi iştirak etmişdir. Əməl Kluninin vəkil xidmətlərindən istifadə edənlər sırasında WikiLeaks-in təsisçisi Culian Assanj, Ukraynanın keçmiş baş naziri Yuliya Timoşenko, Azərbaycandan olan jurnalist Xədicə İsmayıl, Misir əsilli Kanada jurnalisti Məhəmməd Fəhmi və digər tanınmış şəxslər vardır. 2021-ci ilin sentyabrında Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi (ICC) onu Darfurdakı Sudan münaqişəsi üzrə xüsusi müşavir təyin etdi. Livan üçün Xüsusi Tribunal: Hüquq və Təcrübə , D. Tolbert və N. Jurdi ilə birgə redaktə edilmişdir (Oxford University Press, 2014). D. Neuberger ilə "Beynəlxalq Hüquqda Azad Nitq" jurnalının redaktoru (2022) Kluni, Amal; Webb, Philippa (2020). Beynəlxalq hüquqda ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-198-80839-8 Əməl Kluni və ing. Skilbeck, Rupert - "Amal Clooney və Rupert Skilbeck Britaniyanın niyə müharibə cinayətkarlarını hesaba çəkmədiyinə dair" 19 oktyabr 2023. Əməl Kluni (29 iyul 2021). "Avtokratların qalib gəlməsinə imkan verməyin – Bayden media azadlığını bərpa etmək üçün Demokratiya Sammitindən necə istifadə edə bilər" "Filipində demokratiya sınağı" . The Washington Post, 12 iyun 2020 "Nəhayət, İŞİD-i ədalətə çatdırmaq üçün koordinasiyalı səylərimiz var". Huffington Post, 22 sentyabr 2017 "Dünya Prezident Naşidin azad olunmasını tələb etdiyi üçün Maldiv adaları repressiyaya doğru sürüşür". Huffington Post,14 oktyabr 2015 "Əl-Cəzirə jurnalisti Məhəmməd Fəhmini azad etmə vaxtıdır. Huffington Post,2 Avqust 2015 "Misir kanadalı jurnalist Məhəmməd Fəhmini evinə göndərməlidir". Huffington Post, 26 fevral 2015 Xarici keçidlər Amal Clooney at Doughty Street Chambers Əməl Kluni — IMDb səhifəsi | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=434617 |
Əməl Sayın | Emel Sayın (Türk. Emel Sayın; 20 noyabr 1945, Sarqışla, Sivas ili) — Türk müğənni. Şəkil qalereyası Xarici keçidlər Emel Sayın (rəsmi twitter hesabı) Emel Sayının bioqrafiyası | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=753886 |
Əməli yaddaş | Əməli yaddaş qurğusu (ing. random-access memory – RAM) — ixtiyari müraciətə malik yaddaş olub, kompüter və digər qurğularda informasiyanın oxunması və yazılmasını təmin edən yaddaş. Kompüter söndürüldükdə ƏYQ-də saxlanılan informasiya (verilənlər) silinir. Əməli yaddaş kompüterdə iş prosesində lazım olan verilənləri özündə saxlayır. Bu verilənlər həm oxuna, həm də yazıla bilir. Əməli yaddaşa müraciət diskə müraciətdən daha tez olduğundan informasiyanın oxunması və yazılması xeyli sürətlənir. Əməli yaddaş adlandırılması da onun sürətlə işlədiyindən xəbər verir. Baxmayaraq ki, əməli yaddaşın həcmi disklərin həcmindən müqayisə olunmayacaq dərəcədə azdır, ona müraciət sürətli olduğundan əməli yaddaş kompüterdə əvəzolunmaz bir mikrosxemdir.Kompüteri yandırdıqda ilk saniyələrdə daimi yaddaşda yazılmış proqramlar vasitəsilə xarici yaddaşda, yəni sərt diskdə saxlanılan əməliyyat sisteminin proqramları əməli yaddaşa yazılır, eləcə də bizim sonradan daxil etdiyimiz verilənlər də əməli yaddaşa yazılır. Lakin işin axırında kompüteri söndürdükdə əməli yaddaşdakılar pozulur. Odur ki, kompüteri söndürməmişdən əvvəl dəyişdirdiyimiz verilənləri xarici yaddaş qurğularında saxlamaq tələb olunur. Kompüterin operativ yaddaşı Kompüterin operativ yaddaşının həcmindən asılı olaraq müəyyən etmək olar ki, bu kompüterdə hansı proqramlarından istifadə etmək olar. Bu yaddaşın həcmi kifayət qədər böyük olmadıqda, bir çox proqramlar, bu kompüterdə işləməyəcək və ya çox az sürətlə işləyəcəkdir. Aşağıda kompüterdə operativ yaddaşın həcmindən asılı olaraq, hansı proqramlardan istifadə etməyin mümkün olduğu göstərilir: 1 Mbayt və daha az – kompüterdə yalnız DOS əməliyyat sisteminin mühitində işləmək mümkündür. Belə kompüterlərdən yalnız mətnlərin və ya verilənlərin yığılmasında istifadə etmək olar. 4 Mbayt – kompüterdə DOS, Windows 3.1 və Windows for Work Groups əməliyyat sistemlərindən istifadə etmək olar. Burada DOS sistemində iş rahat gedəcək. Digər sadalanan sistemlərdə isə proqramların iş sürəti böyük olmayacaq. 8 Mbayt – Windows 3.1 və Windows for Work Groups sistemlərindən rahat istifadə etmək mümkün olacaq. Digər yeni sistemlərdə isə burada iş məsləhət bilinmir. 16 Mbayt – ən yeni Windows 95 və OS/2 sistemlərində rahat iş tə’min edilir. 32 Mbayt və daha çox – bu cür kompüterlərdən lokal kompüter şəbəkələrində, fototəsvirlər və videofilmlər ilə iş üçün və Windows NT əməliyyat sistemində iş üçün istifadə olunur. Yaddaş modulları və onları xarakterizə edən göstəricilər Fiziki olaraq iki tip yaddaş movcuddur- statik və dinamik yaddaş. Statik yaddaş tranzistorlardan istifadə olinmaqla hazırlanır və nə qədər ki, elektrik enerjisi kəsilməyib o, öz vəziyyətini saxlayır. Buna misal triqqerlər üzərində qurulmuş yaddaşı göstərmək olar. Bu tip yaddaşın səciyyəvi xüsusiyyəti onun yüksək oxunma-yazılma sürətinə malik olmasıdır. Statik yaddaşın sürətini məhdudlaşdıran amil onu təşkil edən aktiv elementlərin (tranzistorlatrın) bir dayanıqlı vəziyyətdən digərinə keçmə sürətidir. Statik yaddaşda bir baytı təşkil edən elektron elementlərin sayının nisbətən çox olması onun daha baha başa gəlməsinə səbəb olur. Bu tip yaddaşdan kəş kimi istifadə olunsa da, onun daha böyük tutum tələb olunan operativ yaddaşda istifadə olunması iqtisadi baxımdan səmərəli deyil. Dinamik yaddaşın isə iş prinsipi kondensatorun dolması və müəyyən zaman parçasında elektrik yükünü özündə saxlamasına əsaslanır. Ardıcıl düzülmüş kiçik tutumlu kondensatorlar dinamik yaddaşın prototipini təşkil edir. Təbii ki, kondensatorların tutumu çox kiçik olduğundan elektrik yükünün saxlanması müddəti də çox kiçik olacaq. Bu da informasiyanın saxlanma müddətinin çox kiçik olması anlamına gəlir. Bu zaman dolmuş kondensatorlar məntiqi "1"-i, boş kondensatorlar isə məntiqi "0"-ı ifadə etmiş olacaqlar. Təbii ki, dinamik yaddaşda informasiyanın daim saxlanması üçün xüsusi mexanizm- bərpa (Refresh) mexanizmi nəzərdə tutulmalıdır. Bu mexanizmin funksiyası yaddaşın periodik olaraq oxunub yenidən yazılmasından (bərpasından) ibarətdir. Dinamik yaddaş mikrosxemləri üzərində qurulan operativ yaddaşın bərpası zamanı mərkəzi prosessorun yaddaşa müraciəti mümkün olmur. O, bu zaman bərpa prosesinin başa çatmasını gözləməlidir. Buna görə də dinamik yaddaşla iş sürəti nisbətən aşağı olur. Dinamik yaddaşları xarakterizə edən bir neçə parametr mövcuddur ki, bunlara ümumi olaraq yaddaşın zamanlanması və ya yaddaşın tayminqi deyirlər. Ümumiyyətlə, yaddaşla bir əməliyyat (oxuma/yazma) bir neçə mərhələdən ibarətdir. Kontrollerin bu mərhələlərə ayırdığı zaman parçalarına yaddaşın tayminqi deylilir. Yaddaşın fiziki strukturu müəyyən sayda sətir və sütünlardan ibarətdir. Hər belə "massiv" Səhifə, səhifələr toplusu isə Bank adlanır. Yaddaşa müraciət zamanı kontroller bankın, həmin bankda səhifənin, sətir və sütunun nömrəsini göstərməlidir. Bütün bu sorğulara və xüsusilə oxuma/yazmadan sonra bankın açılıb bağlanmasına müəyyən zaman sərf olunur. Bütün bu əməliyyatlara sərf olunan ümumi zaman tayminq adlanır. İndi tayminqin tərkib hissələri: CAS Latency (CL). Bu, oxuma əmri ilə ilk sözün oxunmasına icazə arasındakı zamandır. Bu parametri kiçik olan yaddaş daha sürətlə işləyir. Lakin, bu ədədin daha kiçik qoyulması yaddaşın etibarlı bərpasını şübhə altına salır. Məsələn, CAS Latency 2, məlumatların Read əmrindən yalnız iki taktdan sonra alına biləcəyini göstərir. RAS Precharge (RP). Bu RAS# siqnalının təkrar verilməsi üçün perioddur. Bu period ərzində yaddaşda yüklənmə gedir. Yəni, parametr kontrollerin növbəti RAS# siqnalını (sətir ünvanının inisializasiyası siqnalı) hansı zamandan sonra verə biləcəyini göstərir. Beləliklə, əməliyyatlar ardıcıllığı məhz belə gedir: RCD-CL-RP. Ancaq, bəzən tayminqi ardıcıllığına görə deyil, onun "əhəmiyyətinə" görə göstərirlər- CL-RCD-RP. SDRAM Idle Timer (və ya SDRAM Idle Cycle Limit) səhifənin açıq olması zamanı takt sayını göstərir. Bundan sonra səhifə məcburi olaraq, ya digər səhifəyə müraciət etmək üçün, ya da yenilənmə (refresh) üçün bağlanır. Burst Length müraciət olunan ünvandan başlayaraq buferə köçürüləcək yaddaş həcmini göstərir. Bu yaddaşın yenilənməsi və ya digər qadağa halında prosessorun köçürülmüş informasiyadan istifadə etməklə fəaliyyətini davam etdirməsini təmin edir. Aydındır ki, bu parametrinin qiyməti yüksək olan yaddaşın məhsuldarlığı da yüksək olacaq. RAM növləri RDRAM: Rambus DRAM Rambus firması tərəfindən istehsal olunmuş RAM növüdür. SDRAM-lardan daha sürətlidir və bir zamanlar INTEL firması tərəfindən dəstəklənmişdir. Ancaq yüksək maliyyə və alternatif modellər səbəbiylə standartlaşmamışdır. DDR: Double Data Rate DDR SDRAM, SDRAM-ın transfer sürətini iki dəfə artırmışdır. 184 pin DIMM, 200 pin SO-DIMM və 172 pin Micro-DIMM paketləri istifadə olunur. Bu RAM-larla bərabər fərqli bir adlandırma da istifadə olunmuşdur (DDR400, 200 MHz saat tezliyi ilə işləyən 400 MHz DDR SDRAm-dır). DDR SDRAM sürətləri: DDR RAM-ların üç növ sürət adlandırılması vardır: Saat sürəti, DDR sürət adlandırılması və PC sürət adlandırılması. Bu adlandırmalar arasındakı əlaqə isə aşağıdakı kimidir: DDR2, DDR-in enerji sərfiyyatının azaldılması və bəzi xarakteristikalarının inkişaf etdirilməsi ilə əldə edilmişdir. Məlumatın giriş-çıxış sürəti iki dəfə artırılmışdır. DDR ilə uyğunluq təşkil etməyən 240 pin DIMM quruluşu təşkil edir. DDR2 SDRAM-ların 4 sürət adlandırılması mövcuddur (saat sürəti, DDR I/O sürəti, DDR sürət adlandırılması, Pc sürət adlandırılması). Məlumatların giriş-çıxış sürəti DDR2-nin iki qatı qədər artırılmışdır. DDR2-də olduğu kimi DDR3 DIMM modulu da əvvəlkilərlə uyğunluq təşkil etmir. İnkişaf sadəcə sürətlə bağlı deyildir, daha az enerji sərfiyyatı da üstünlüklərindən biridir. DDR3 SDRAM sürətlərinin də dörd növ adlandırılması vardır, ancaq aralarındakı əlaqə DDR2-dən bir az fərqlidir: DDR texnologiyasının gələcəyi (DDR4 və DDR5): İlk DDR4 RAM-ların 2133 MHz sürətində olması və 1.2 V gərginliyə sahib olacağı gözlənilir. Sonrakı versiyalarında isə sürətin 2667 MHz-ə qaldırılacağı və istifadə olunan gərginliyin 1.0 V-a düşəcəyi söylənilməkdədir. DDR4 RAM-ların ilk olaraq PC-lərdə, daha sonra da az enerji sərfiyyatının qazandırdığı avantajlarına görə notebook və tablelərdə də isatifadəsi gözlənilir. "HESABLAMA MAŞINLARI VƏ KOMPÜTERLƏR HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT", t.e.d. R.Q. ƏLƏKBƏROV, AMEA İnformasiya Texnologiyaları M.A.Camalbəyov, R.Ə.Fərəməzov.IBM PC tipli kompüterlərin arxitekturası, sistem proqram təminatı və əməliyyat sistemləri. Bakı, H.Əliyev adına AAHM, 2009. – 307 səh. R.MAHMUDZADƏ, İ.SADIQOV, N.İSAYEVA. "İnformatika – 6. Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik" Bakı, “Bakınəşr”, Bakı – 2013, 96 s, ISBN 978-9952-430-13-4 (1) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=81304 |
Əməli yaddaş qurğusu | Əməli yaddaş qurğusu (ing. random-access memory – RAM) — ixtiyari müraciətə malik yaddaş olub, kompüter və digər qurğularda informasiyanın oxunması və yazılmasını təmin edən yaddaş. Kompüter söndürüldükdə ƏYQ-də saxlanılan informasiya (verilənlər) silinir. Əməli yaddaş kompüterdə iş prosesində lazım olan verilənləri özündə saxlayır. Bu verilənlər həm oxuna, həm də yazıla bilir. Əməli yaddaşa müraciət diskə müraciətdən daha tez olduğundan informasiyanın oxunması və yazılması xeyli sürətlənir. Əməli yaddaş adlandırılması da onun sürətlə işlədiyindən xəbər verir. Baxmayaraq ki, əməli yaddaşın həcmi disklərin həcmindən müqayisə olunmayacaq dərəcədə azdır, ona müraciət sürətli olduğundan əməli yaddaş kompüterdə əvəzolunmaz bir mikrosxemdir.Kompüteri yandırdıqda ilk saniyələrdə daimi yaddaşda yazılmış proqramlar vasitəsilə xarici yaddaşda, yəni sərt diskdə saxlanılan əməliyyat sisteminin proqramları əməli yaddaşa yazılır, eləcə də bizim sonradan daxil etdiyimiz verilənlər də əməli yaddaşa yazılır. Lakin işin axırında kompüteri söndürdükdə əməli yaddaşdakılar pozulur. Odur ki, kompüteri söndürməmişdən əvvəl dəyişdirdiyimiz verilənləri xarici yaddaş qurğularında saxlamaq tələb olunur. Kompüterin operativ yaddaşı Kompüterin operativ yaddaşının həcmindən asılı olaraq müəyyən etmək olar ki, bu kompüterdə hansı proqramlarından istifadə etmək olar. Bu yaddaşın həcmi kifayət qədər böyük olmadıqda, bir çox proqramlar, bu kompüterdə işləməyəcək və ya çox az sürətlə işləyəcəkdir. Aşağıda kompüterdə operativ yaddaşın həcmindən asılı olaraq, hansı proqramlardan istifadə etməyin mümkün olduğu göstərilir: 1 Mbayt və daha az – kompüterdə yalnız DOS əməliyyat sisteminin mühitində işləmək mümkündür. Belə kompüterlərdən yalnız mətnlərin və ya verilənlərin yığılmasında istifadə etmək olar. 4 Mbayt – kompüterdə DOS, Windows 3.1 və Windows for Work Groups əməliyyat sistemlərindən istifadə etmək olar. Burada DOS sistemində iş rahat gedəcək. Digər sadalanan sistemlərdə isə proqramların iş sürəti böyük olmayacaq. 8 Mbayt – Windows 3.1 və Windows for Work Groups sistemlərindən rahat istifadə etmək mümkün olacaq. Digər yeni sistemlərdə isə burada iş məsləhət bilinmir. 16 Mbayt – ən yeni Windows 95 və OS/2 sistemlərində rahat iş tə’min edilir. 32 Mbayt və daha çox – bu cür kompüterlərdən lokal kompüter şəbəkələrində, fototəsvirlər və videofilmlər ilə iş üçün və Windows NT əməliyyat sistemində iş üçün istifadə olunur. Yaddaş modulları və onları xarakterizə edən göstəricilər Fiziki olaraq iki tip yaddaş movcuddur- statik və dinamik yaddaş. Statik yaddaş tranzistorlardan istifadə olinmaqla hazırlanır və nə qədər ki, elektrik enerjisi kəsilməyib o, öz vəziyyətini saxlayır. Buna misal triqqerlər üzərində qurulmuş yaddaşı göstərmək olar. Bu tip yaddaşın səciyyəvi xüsusiyyəti onun yüksək oxunma-yazılma sürətinə malik olmasıdır. Statik yaddaşın sürətini məhdudlaşdıran amil onu təşkil edən aktiv elementlərin (tranzistorlatrın) bir dayanıqlı vəziyyətdən digərinə keçmə sürətidir. Statik yaddaşda bir baytı təşkil edən elektron elementlərin sayının nisbətən çox olması onun daha baha başa gəlməsinə səbəb olur. Bu tip yaddaşdan kəş kimi istifadə olunsa da, onun daha böyük tutum tələb olunan operativ yaddaşda istifadə olunması iqtisadi baxımdan səmərəli deyil. Dinamik yaddaşın isə iş prinsipi kondensatorun dolması və müəyyən zaman parçasında elektrik yükünü özündə saxlamasına əsaslanır. Ardıcıl düzülmüş kiçik tutumlu kondensatorlar dinamik yaddaşın prototipini təşkil edir. Təbii ki, kondensatorların tutumu çox kiçik olduğundan elektrik yükünün saxlanması müddəti də çox kiçik olacaq. Bu da informasiyanın saxlanma müddətinin çox kiçik olması anlamına gəlir. Bu zaman dolmuş kondensatorlar məntiqi "1"-i, boş kondensatorlar isə məntiqi "0"-ı ifadə etmiş olacaqlar. Təbii ki, dinamik yaddaşda informasiyanın daim saxlanması üçün xüsusi mexanizm- bərpa (Refresh) mexanizmi nəzərdə tutulmalıdır. Bu mexanizmin funksiyası yaddaşın periodik olaraq oxunub yenidən yazılmasından (bərpasından) ibarətdir. Dinamik yaddaş mikrosxemləri üzərində qurulan operativ yaddaşın bərpası zamanı mərkəzi prosessorun yaddaşa müraciəti mümkün olmur. O, bu zaman bərpa prosesinin başa çatmasını gözləməlidir. Buna görə də dinamik yaddaşla iş sürəti nisbətən aşağı olur. Dinamik yaddaşları xarakterizə edən bir neçə parametr mövcuddur ki, bunlara ümumi olaraq yaddaşın zamanlanması və ya yaddaşın tayminqi deyirlər. Ümumiyyətlə, yaddaşla bir əməliyyat (oxuma/yazma) bir neçə mərhələdən ibarətdir. Kontrollerin bu mərhələlərə ayırdığı zaman parçalarına yaddaşın tayminqi deylilir. Yaddaşın fiziki strukturu müəyyən sayda sətir və sütünlardan ibarətdir. Hər belə "massiv" Səhifə, səhifələr toplusu isə Bank adlanır. Yaddaşa müraciət zamanı kontroller bankın, həmin bankda səhifənin, sətir və sütunun nömrəsini göstərməlidir. Bütün bu sorğulara və xüsusilə oxuma/yazmadan sonra bankın açılıb bağlanmasına müəyyən zaman sərf olunur. Bütün bu əməliyyatlara sərf olunan ümumi zaman tayminq adlanır. İndi tayminqin tərkib hissələri: CAS Latency (CL). Bu, oxuma əmri ilə ilk sözün oxunmasına icazə arasındakı zamandır. Bu parametri kiçik olan yaddaş daha sürətlə işləyir. Lakin, bu ədədin daha kiçik qoyulması yaddaşın etibarlı bərpasını şübhə altına salır. Məsələn, CAS Latency 2, məlumatların Read əmrindən yalnız iki taktdan sonra alına biləcəyini göstərir. RAS Precharge (RP). Bu RAS# siqnalının təkrar verilməsi üçün perioddur. Bu period ərzində yaddaşda yüklənmə gedir. Yəni, parametr kontrollerin növbəti RAS# siqnalını (sətir ünvanının inisializasiyası siqnalı) hansı zamandan sonra verə biləcəyini göstərir. Beləliklə, əməliyyatlar ardıcıllığı məhz belə gedir: RCD-CL-RP. Ancaq, bəzən tayminqi ardıcıllığına görə deyil, onun "əhəmiyyətinə" görə göstərirlər- CL-RCD-RP. SDRAM Idle Timer (və ya SDRAM Idle Cycle Limit) səhifənin açıq olması zamanı takt sayını göstərir. Bundan sonra səhifə məcburi olaraq, ya digər səhifəyə müraciət etmək üçün, ya da yenilənmə (refresh) üçün bağlanır. Burst Length müraciət olunan ünvandan başlayaraq buferə köçürüləcək yaddaş həcmini göstərir. Bu yaddaşın yenilənməsi və ya digər qadağa halında prosessorun köçürülmüş informasiyadan istifadə etməklə fəaliyyətini davam etdirməsini təmin edir. Aydındır ki, bu parametrinin qiyməti yüksək olan yaddaşın məhsuldarlığı da yüksək olacaq. RAM növləri RDRAM: Rambus DRAM Rambus firması tərəfindən istehsal olunmuş RAM növüdür. SDRAM-lardan daha sürətlidir və bir zamanlar INTEL firması tərəfindən dəstəklənmişdir. Ancaq yüksək maliyyə və alternatif modellər səbəbiylə standartlaşmamışdır. DDR: Double Data Rate DDR SDRAM, SDRAM-ın transfer sürətini iki dəfə artırmışdır. 184 pin DIMM, 200 pin SO-DIMM və 172 pin Micro-DIMM paketləri istifadə olunur. Bu RAM-larla bərabər fərqli bir adlandırma da istifadə olunmuşdur (DDR400, 200 MHz saat tezliyi ilə işləyən 400 MHz DDR SDRAm-dır). DDR SDRAM sürətləri: DDR RAM-ların üç növ sürət adlandırılması vardır: Saat sürəti, DDR sürət adlandırılması və PC sürət adlandırılması. Bu adlandırmalar arasındakı əlaqə isə aşağıdakı kimidir: DDR2, DDR-in enerji sərfiyyatının azaldılması və bəzi xarakteristikalarının inkişaf etdirilməsi ilə əldə edilmişdir. Məlumatın giriş-çıxış sürəti iki dəfə artırılmışdır. DDR ilə uyğunluq təşkil etməyən 240 pin DIMM quruluşu təşkil edir. DDR2 SDRAM-ların 4 sürət adlandırılması mövcuddur (saat sürəti, DDR I/O sürəti, DDR sürət adlandırılması, Pc sürət adlandırılması). Məlumatların giriş-çıxış sürəti DDR2-nin iki qatı qədər artırılmışdır. DDR2-də olduğu kimi DDR3 DIMM modulu da əvvəlkilərlə uyğunluq təşkil etmir. İnkişaf sadəcə sürətlə bağlı deyildir, daha az enerji sərfiyyatı da üstünlüklərindən biridir. DDR3 SDRAM sürətlərinin də dörd növ adlandırılması vardır, ancaq aralarındakı əlaqə DDR2-dən bir az fərqlidir: DDR texnologiyasının gələcəyi (DDR4 və DDR5): İlk DDR4 RAM-ların 2133 MHz sürətində olması və 1.2 V gərginliyə sahib olacağı gözlənilir. Sonrakı versiyalarında isə sürətin 2667 MHz-ə qaldırılacağı və istifadə olunan gərginliyin 1.0 V-a düşəcəyi söylənilməkdədir. DDR4 RAM-ların ilk olaraq PC-lərdə, daha sonra da az enerji sərfiyyatının qazandırdığı avantajlarına görə notebook və tablelərdə də isatifadəsi gözlənilir. "HESABLAMA MAŞINLARI VƏ KOMPÜTERLƏR HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT", t.e.d. R.Q. ƏLƏKBƏROV, AMEA İnformasiya Texnologiyaları M.A.Camalbəyov, R.Ə.Fərəməzov.IBM PC tipli kompüterlərin arxitekturası, sistem proqram təminatı və əməliyyat sistemləri. Bakı, H.Əliyev adına AAHM, 2009. – 307 səh. R.MAHMUDZADƏ, İ.SADIQOV, N.İSAYEVA. "İnformatika – 6. Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik" Bakı, “Bakınəşr”, Bakı – 2013, 96 s, ISBN 978-9952-430-13-4 (1) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=81305 |
Əməliyyat (riyaziyyat) | Əməliyyat — çoxluğun (arqumentlərin) bir və ya daha çox elementini başqa bir elementə (qiymətə) təyin edən bir Xəritəçəkmə. "Əməliyyat" termini ümumiyyətlə tədqiqat üçün maraq xüsusiyyətlərinə malik olan bir dəstin özünə aid bəzi uyğunlaşmalarına tətbiq olunan "operator" ifadəsindən fərqli olaraq hesab və ya məntiqi əməliyyatlara tətbiq olunur. Əməliyyat {\displaystyle f} — tərif sahəsi bir neçə dəstin birbaşa hasili olan bir xəritəçəkmədir. Riyazi olaraq, əməliyyat A × A × ⋯ × A ⏟ n {\displaystyle f\colon D\subseteq \underbrace {A\times A\times \cdots \times A} _{n}\to B} {\displaystyle B} {\displaystyle A} eyni ola bilər). Əlaqəli təriflər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=672950 |
Əməliyyat araşdırması | Əməliyyat araşdırması (ƏA, ing. operations research — OR, həmçinin ing. management science — idarəetmə elmi və ya ing. decision science — qərarlar haqqında elm) — insan fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində riyazi modelləşdirmə, statistik modelləşdirmə və müxtəlif evristik yanaşmalara əsaslanan optimal həllərin tapılması metodlarının inkişafı və tətbiqi ilə məşğul olan bir intizam. Bəzən ad riyazi əməliyyatlar tədqiqatı üçün istifadə olunur. Əməliyyatlar Tədqiqatı, məqsədyönlü insan fəaliyyətinin bütün sahələrində qərarları məlumatlandırmaq üçün riyazi, kəmiyyət metodlarının tətbiqidir. Əməliyyat araşdırması qərarları əsaslandırmaq üçün bu və ya digər riyazi aparatdan istifadə edildikdə başlayır. 1915-ci ildə Voenny Sbornik jurnalı tərəfindən nəşr olunan "Döyüşən Tərəflərin sayının itkilərinə təsiri" məqaləsində Hərbi Topoqraflar Korpusunun general-mayoru M.P.Osipov qlobal silahlı qarşıdurmanın riyazi modelini təsvir edərkən hərbi işlərdə təsvir edərkən müharibə edən tərəflərin zamanla azalması və əməliyyatların riyazi nəzəriyyəsinə daxil edilməsi, İngilis riyaziyyatçısı Frederik Uilyam Lançesterdən bir il qabaq. İkinci Dünya Müharibəsi dövründə əməliyyat tədqiqatları hərbi əməliyyatların planlaşdırılması üçün geniş istifadə edilmişdir. Məsələn, Əməliyyat Tədqiqatı Mütəxəssisləri Birləşmiş Krallıqda yerləşən Amerika Birləşmiş Ştatları Bombardıman Komandanlığı üçün çalışdılar. Bombardmanın effektivliyini təsir edən çoxsaylı amilləri araşdırdılar. Bombardmançılığın effektivliyinin dörd qat artmasına səbəb olan tövsiyələr hazırlanmışdır. II Dünya Müharibəsi bitdikdən sonra əməliyyat araşdırma qrupları ABŞ və İngiltərə Silahlı Qüvvələrində işlərinə davam etdilər. Bir sıra nəticələrin açıq mətbuatda yayımlanması cəmiyyətdə bu sahəyə marağın artmasına səbəb oldu. İstehsalın yenidən təşkili, sənayenin dinc yollara köçürülməsi üçün əməliyyatlar araşdırma metodlarını ticarət fəaliyyətində tətbiq etmək meyli var. İqtisadiyyatda əməliyyatların araşdırılması üçün riyazi metodların inkişafına milyonlarla dollar ayrılır. Böyük Britaniyada müəyyən sənaye növlərinin milliləşdirilməsi milli miqyasda riyazi modellər əsasında iqtisadi tədqiqatlar aparmaq imkanı yaratdı. Əməliyyat tədqiqatları bir sıra hökumət, sosial və iqtisadi tədbirlərin planlaşdırılması və icrasında istifadə olunmağa başlandı. Məsələn, Qida Nazirliyi üçün aparılan araşdırmalar dövlət qiymət siyasətinin vətəndaşların ev büdcəsinə təsirini proqnozlaşdırırdı. ABŞ-də əməliyyatların tədqiqat metodlarının iqtisadi idarəetmə praktikasına tətbiqi bir qədər yavaş idi - amma orada da bir çox narahatlıq tezliklə qiymət tənzimlənməsi, əmək məhsuldarlığının artırılması, malların istehlakçılara çatdırılmasının sürətləndirilməsi və s. İlə əlaqəli problemləri həll etmək üçün bu cür mütəxəssisləri cəlb etməyə başladı. Elmi tətbiqetmədə liderlik nəzarət metodları aviasiya sənayesinə aid idi, bu da hava qüvvələrinə qarşı artan tələblərə cavab verməyə kömək edə bilməzdi. 1950-1960-cı illərdə Qərbdə öz elmi jurnallarını nəşr etdirən cəmiyyətlər və əməliyyat tədqiqat mərkəzləri yaradıldı və əksər Qərb universitetləri bu fənni tədris planlarına daxil etdilər. L. V. Kantoroviç, B. V. Qnedenko, N. P. Buslenko, V. S. Mixaleviç, N. N. Moiseyev, Yu. M. Ermolayev, müasir bir riyazi aparatın yaradılmasında və əməliyyat tədqiqatlarının bir çox sahələrinin inkişafında mühüm rol oynamışlar. N.Z.Şoru və başqaları. İqtisadiyyatda mənbələrdən optimal istifadə nəzəriyyəsinin inkişafındakı müstəsna töhfəsinə görə akademik L. V. Kantoroviç, professor T. Kupmans (ABŞ) ilə birlikdə 1975-ci ildə Alfred Nobel İqtisadiyyat Mükafatına layiq görülmüşdür. Terminologiyası Əməliyyat - vahid bir konsepsiya ilə birləşdirilmiş və bir hədəfə çatmağa yönəlmiş hər hansı bir fəaliyyət (fəaliyyət sistemi) (məsələn, aşağıda göstərilən 1-8 tapşırıqların fəaliyyətləri, əməliyyatlar olacaqdır). Əməliyyat hər zaman nəzarət olunan bir hadisədir, yəni təşkilatını xarakterizə edən parametrləri necə seçəcəyindən asılıdır (geniş mənada, əməliyyatda istifadə olunan texniki vasitələr dəsti də daxil olmaqla). Qərar (müvəffəq, müvəffəqiyyətsiz, ağlabatan, əsassız) bir insandan asılı olaraq hər hansı bir xüsusi parametrlər toplusudur. Optimal - bu və ya digər səbəbdən üstünlük verilən bir həll. Əməliyyat tədqiqatlarının məqsədi fəaliyyət göstəricisinə əsasən optimal qərarların ilkin kəmiyyət əsaslandırılmasını təmin etməkdir. Qərar qəbul etmək özü əməliyyat araşdırması çərçivəsindən kənarda qalır və cavabdeh şəxslərin məsuliyyətinə aiddir. ƏA ilə (kompleks) sistem nəzəriyyəsi arasındakı gələcək əlaqə tamamilə aydın deyil. Xarici keçidlər International Federation of Operational Research Societies (IFORS)DMOZ-da Əməliyyat araşdırması George Bernard Dantzig (Corc Bernard Danziq) Leonid Vitaliyeviç Kantoroviç Əməliyyat Tədqiqatı PDF Kitabları Əməliyyatlar Tədqiqat Ədəbiyyatı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=676197 |
Əməliyyat büdcəsi | Əməliyyat büdcəsi (ing. operating budget) — növbəti əməliyyat dövrü üçün gəlir və xərcləri, o cümlədən satış, istehsal və əməliyyat xərclərini proqnozlaşdıran büdcə. Professor Entoni Atkinsona görə, əməliyyat büdcəsi satış, istehsal və əməliyyat xərcləri ilə bağlı proqnozlar daxil olmaqla, növbəti əməliyyat dövrü üçün gəlir və xərcləri proqnozlaşdıran sənəddir. Əməliyyat büdcəsinin strukturu Əməliyyat büdcəsi aşağıdakılardan ibarətdir:. Funksional büdcələr: satış büdcəsi; kapital büdcəsi; istehsal planı; qaimə büdcəsi; materialların satınalınması büdcəsi; hazır məhsul ehtiyatlarının hərəkəti planı; əmək haqqı fondunun büdcəsi və kadrların işə qəbulu və təlimi xərcləri; səyahət büdcəsi idarəetmə xərcləri üçün büdcə; biznes xərcləri büdcəsi. İnvestisiya büdcələri: bazara yeni məhsulların çıxarılması üçün büdcə; yeni filial və ya bölmənin yaradılması üçün büdcə; yeni avadanlıqların tətbiqi üzrə investisiya layihəsi; yeni obyektlərin tikintisi üçün smeta. CFD büdcələri: marketinq şöbəsinin büdcəsi logistika şöbəsinin büdcəsi; istehsal şöbəsinin büdcəsi; filial və şöbələrin büdcələri. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=786865 |
Əməliyyat marjası | Əməliyyat marjası, və ya əməliyyat mənfəət marjası (ing. operating income margin, operating profit margin, EBIT margin, return on sales (ROS)) — əməliyyat mənfəətinin xalis satışa nisbətinə bərabər olan satış gəlirinin göstəricilərindən biri. Adətən faizlə ifadə edilir. Əməliyyat marjasının alternativ göstəricisi xalis mənfəətin gəlirə (satış həcmi) nisbətini göstərən xalis mənfəət üzrə əməliyyat marjasıdır (satışların gəlirliliyi və ya qısaca ROS): Faizlə ifadə edilən əməliyyat marjası birbaşa xərclər nəzərə alındıqdan sonra (EBIT üzrə əməliyyat marjası hesablanarkən) və ya bütün xərclər nəzərə alındıqdan sonra (xalis gəlir üzrə əməliyyat marjası hesablanarkən) hər bir satış dolları üçün əməliyyatlardan nə qədər gəlir əldə edildiyini göstərir.) həmin gəlirlərin yaradılması ilə bağlıdır. Daha yüksək əməliyyat marjası o deməkdir ki, hər bir satış dollarından daha çoxu mənfəət olaraq qalır. Əməliyyat marjasının dəyəri Hər iki əməliyyat marjası ölçüləri (EBIT və xalis mənfəət) şirkətin gəlirliliyini qiymətləndirmək üçün istifadə olunur və bir-biri ilə sıx bağlıdır. Əməliyyat EBIT marjası gəlirin faiz ödənişləri və vergi ödənişləri kimi qeyri-istehsal xərclərini ödəmək üçün mövcud olan hissəsini göstərir, ona görə də investorlar və kreditorlar buna xüsusi diqqət yetirirlər. Öz növbəsində, xalis əməliyyat marjası (ROS) şirkətin öz biznesini həyata keçirərkən çəkdiyi bütün xərclərdən sonra şirkətin sərəncamında qalan (və ya xalis mənfəət şəklində şirkətə "qaytarılan") hissəsini təmsil edir və fəaliyyətinin yekun nəticəsini və ümumilikdə səmərəliliyini əks etdirir. Üstəlik, bu göstəricilərin hər ikisi faiz ifadəsində gəlirin payını əks etdirir. Əməliyyat marjası şirkətin fəaliyyəti haqqında yaxşı məlumat verir. Şirkətlər layihələr və bazarlar toplusu olduğundan, onların ayrı-ayrı sahələrinin fəaliyyəti bu sahələrin hər birinin şirkətin xalis mənfəətini nə qədər artırmaq (çoxaltmaq) qabiliyyətinə malik olması və ya qeyri-istehsal xərclərini ödəməsi ilə qiymətləndirilə bilər. Fərqli layihələrin ölçüsünü nəzərə almağa imkan verməklə, əməliyyat marjası müqayisə üçün lazımi əsas yaradır. Əməliyyat marjalarını təkmilləşdirilmiş şirkət idarəçiliyi, resurslardan daha səmərəli istifadə, təkmilləşdirilmiş qiymətlər və daha effektiv marketinq vasitəsilə yaxşılaşdırmaq olar. Əsas etibarilə, EBIT əməliyyat marjası şirkətin ümumi gəlirinə nisbətən əsas fəaliyyətlərindən mənfəət əldə etmək qabiliyyətinin ölçüsüdür. Bu, investorlara şirkətin əsas gəlir mənbəyinin onun əsas biznesindən və ya investisiya infuziyaları kimi digər vəsait mənbələrindən qaynaqlandığı barədə məlumat verir. Sənayelərdə fərqləri Yüksək əməliyyat marjası olan sənayelər adətən xidmət sektorunu əhatə edir, çünki xidmət istehsalı, məsələn, montaj zavodundan daha az aktivləri əhatə edir. Beləliklə, proqram təminatı və ya kompüter oyunlarının işlənib hazırlanması şirkətləri yalnız müəyyən proqram təminatının/oyunların hazırlanmasının ilkin mərhələsində böyük xərclərə məruz qalırlar ki, bu da daha sonra onlara kifayət qədər az xərclə daimi böyük pul vəsaitlərinin hərəkətini təmin edir. Həmçinin, dəbdəbəli mallar və yüksək səviyyəli aksesuarlar aşağı satışla böyük qazanc əldə edən sənayelərdir. Yanacağın qiymətlərində daimi dalğalanmalar, sürücüləri nəqliyyat vasitələri və digər zəruri avadanlıqlarla təmin etmək xərcləri və nəqliyyat vasitələrinə texniki xidmət xərcləri ilə üzləşən nəqliyyat şirkətləri kimi intensiv fəaliyyət göstərən müəssisələr adətən daha aşağı əməliyyat marjasına malikdirlər. Kənd təsərrüfatı müəssisələri də hava şəraitinə məruz qalma, böyük ehtiyatlar, yüksək əməliyyat məsrəfləri, əkin sahələrinə və anbar sahəsinə ehtiyac və resurs tutumlu əməliyyatlar səbəbindən adətən aşağı marjaya malikdirlər. Avtomobil sənayesi həm də aşağı əməliyyat marjaları ilə xarakterizə olunur, çünki mənfəət və satışlar gərgin rəqabət, qeyri-müəyyən istehlakçı tələbi və diler şəbəkələrinin və logistikanın inkişafı ilə bağlı yüksək əməliyyat xərcləri ilə məhdudlaşır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=826453 |
Əməliyyat mühitinin təhlili | Əməliyyat mühitinin təhlili (ing. Data Envelopment Analysis), ümumi abbreviatura — ƏMT (ing. DEA) — mürəkkəb texniki, iqtisadi və sosial sistemlərin fəaliyyətinin müqayisəli təhlili metodologiyası. Bu yanaşma 1970-1980-ci illərdə A. Çarnes, V. Kuper, E. Road, R. Bankerin əsərlərində başlamışdır. Hazırda ƏMT metodologiyası mürəkkəb obyektlərin effektivliyini sadəcə hesablamaq və təhlil etməkdən daha geniş anlayış və imkanları əhatə edir. ƏMT metodologiyası riyazi iqtisadiyyat, sistem təhlili, çox meyarlı optimallaşdırma ilə dərin əlaqəyə malikdir, çoxölçülü iqtisadi məkan qurmağa, orada optimal inkişaf yollarını tapmağa, obyektlərin davranışının ən vacib kəmiyyət və keyfiyyət xüsusiyyətlərini hesablamağa, və müxtəlif vəziyyətləri simulyasiya edin. Farrell M.J. The Measurement of Productive Efficiency. 120 (Journal of the Royal Statistical Society). 1957. 253–281. Charnes A., Cooper W.W., Rhodes E. Measuring the efficiency of decision-making units (PDF). 2 (European Journal of Operation Research). 1978. 429–444. Banker R.D., Charnes A., Cooper W.W. Some Models for Estimating Technical and Scale Inefficiencies in Data Envelopment Analysis (PDF). 30 (Management Science). 1984. 1078–1092. Cooper W.W., Seiford L.M., Tone K. Data Envelopment Analysis. A Comprehensive Text with Models, Applications, References and DEA-Solver Software (2nd edition). New York: Springer-Verlag. 2006. 528. ISBN 0-387-45281-8. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=823080 |
Əməliyyat mənfəəti | Əməliyyat mənfəəti — müəssisənin əsas (adi) fəaliyyətdən əldə etdiyi mənfəət, xalis gəlir (gəlir minus dolayı vergilər) ilə adi fəaliyyət üzrə xərclər (sonuncuya birbaşa və əməliyyat xərcləri daxildir) və ya ümumi mənfəətlə əməliyyat xərcləri arasındakı fərqə bərabərdir. Çox vaxt əməliyyat gəliri oxşar, lakin ümumiyyətlə desək, bir qədər fərqli göstərici ilə müəyyən edilir — faiz və vergilərdən əvvəl mənfəət (ing. EBIT, earnings before interest and taxes). Göstəricilərin eyni təbiətinə baxmayaraq (əməliyyat mənfəəti də vergi və faizlərdən əvvəlki mənfəətdir), fərq ondan ibarətdir ki, adi (əməliyyat) fəaliyyətlə əlaqəli olmayan gəlir və xərclər - qeyri-əməliyyat mənfəəti faktiki olaraq göstəricidə faiz və vergilərdən əvvəl mənfəət iştirak edir. EBIT-i hesablamaq üçün gəlirlərdən xərclər (məsələn, satılan malların dəyəri, satış və inzibati xərclər) çıxılır. Sonradan xalis gəlir nəticədən faizləri və vergiləri çıxmaqla əldə edilir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=785654 |
Əməliyyat riski | Əməliyyat riski qüsurlu və ya uğursuz prosedurlar, qaydalar, texnologiyalar və ya biznesin düzgün işləməsinə mane olan hadisələr səbəbindən itkilərin baş vermə ehtimalına aiddir. Əməliyyat riski, işçilər tərəfindən edilən səhvlər, fırıldaqçılıq kimi cinayət əməlləri və fiziki hadisələr kimi amillərlə tətiklənə bilər. Əməliyyat riskinin idarə edilməsi prosesi əməliyyat riskinin idarə edilməsi kimi tanınır. Avropa Ödəniş qabiliyyəti II Direktivi ilə müəyyən edilmiş və Bazel II qaydalarına əsaslanan əməliyyat riski şirkət daxilində səhv gedən şeylər (proseslər, insanlar, sistemlər kimi) və ya gözləniləndən fərqli olan xarici hadisələr səbəbindən itki şansıdır.Əməliyyat riskinin həcmi genişdir və fırıldaqçılıq, təhlükəsizlik, məxfiliyin qorunması, hüquqi narahatlıqlar, fiziki pozuntular (infrastrukturun dayandırılması kimi) və ətraf mühit təhlükələri kimi əlavə risk kateqoriyalarını əhatə edə bilər. Eyni şəkildə, əməliyyat riskləri müştəri məmnuniyyətinə, nüfuzuna, səhmdar dəyərinə təsir edərək və eyni zamanda biznes qeyri-müəyyənliyini gücləndirərək geniş təsirlərə malik ola bilər. Bazel I-də əməliyyat riski mənfi şəkildə müəyyən edilmişdir: o, bazar riski və ya kredit riski kateqoriyalarına aid olmayan bütün riskləri əhatə edirdi. Buna görə də bəzi banklar əməliyyat riski terminini qeyri-maliyyə riskləri ilə sinonim kimi istifadə edirlər. 2014-cü ilin oktyabr ayında Bank Nəzarəti üzrə Bazel Komitəsi əməliyyat riski kapitalı üçün çərçivəni yenidən nəzərdən keçirmək təklifini irəli sürdü. Bu təklif mövcud əsas göstərici yanaşmasını və əməliyyat risk kapitalının hesablanması üçün standartlaşdırılmış yanaşmanı əvəz etmək üçün nəzərdə tutulmuş yeni standartlaşdırılmış yanaşma təqdim etdi. Digər risklərdən fərqli olaraq (məsələn, kredit riski, bazar riski, sığorta riski) əməliyyat riskləri adətən könüllü olaraq baş vermir və gəlirə əsaslanmır. Üstəlik, onlar şaxələndirilə bilməz və ixtisar edilə bilməz. Bu o deməkdir ki, insanlar, sistemlər və proseslər natamam qaldıqca əməliyyat riski tam aradan qaldırıla bilməz Bununla belə, əməliyyat riski hələ də riskə dözümlülük kimi tanınan müəyyən məqbul risk səviyyəsi daxilində itkiləri məhdudlaşdıran şəkildə idarə oluna bilər. Bu, təkmilləşdirmə xərcləri ilə gözlənilən üstünlüklər arasında tarazlığın tapılmasını nəzərdə tutur. Qloballaşma, internet və sosial medianın böyüməsi və qlobal miqyasda gücləndirilmiş korporativ məsuliyyət üçün artan tələblər kimi daha geniş tendensiyalar risklərin effektiv idarə edilməsinin zəruriliyini vurğulayır. Beləliklə, əməliyyat risklərinin idarə edilməsi risklərin idarə edilməsi daxilində ixtisaslaşmış bir fəndir. Bu, müxtəlif əməliyyat risklərinin qəbulu, azaldılması və ya qarşısının alınması ilə nəticələnən risklərin qiymətləndirilməsi, qərar qəbul edilməsi və risk nəzarətinin həyata keçirilməsinin davamlı prosesini təşkil edir. ORM keyfiyyətin idarə edilməsi və daxili audit funksiyası ilə bir qədər üst-üstə düşür. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=808114 |
Əməliyyat sistemi | Əməliyyat sistemi (ing. Operation System (OS)) – hesablama prosesini həyata keçirən texniki vasitələlərin idarə olunmasını təmin edən proqramlar toplusundan ibarətdir. Kompüter işə salındıqda əməliyyat sistemi başqa proqramlara nəzərən ilkin olaraq əməli yaddaş qurğusuna yüklənir və o digər proqramların işləməsi üçün mühit yaradır. Əməliyyat sistemi eyni zamanda kompüterlərdə çoxməsələli (yaddaşın və həll vaxtının bölünməsi, qırılmaların təşkili və s.) iş rejiminin təşkilini təmin edir. Əməliyyat sistemi kompüter avadanlığının istifadəsini (avadanlıqların idarə etməsini, informasiyanın daxil edilməsini və çıxardılmasını, sənədlərin redaktəsini, başqa proqramların istifadəsini/idarə edilməsini və s.) mümkün edən proqramdır. Əməliyyat sistemi ən öncə kompüterin sabit yaddaşından əməli yaddaşa köçürülür və bütün başqa proqramlar həmin əməliyyat sistemi altında çalışır. Funksiyaları Əsas funksiyalar: Proqramların əməliyyat yaddaşına köçürülməsi və onların tətbiqi Standartlara cavab verən informasiyanın daxil edilməsi və çıxarılması qurğularının istifadəsinin mümkün edilməsi kompüterin əməli yaddaşının idarə edilməsi kompüterin sabit yaddaşının idarə edilməsi İstifadəçi ilə kompüter arasında qarşılıqlı əlaqənin yaradılmasıƏlavə funksiyalar: Bir neçə əməliyyatın paralel olaraq yerinə yetirilməsi Proseslər arasında bağlantının/qarşılıqlı əlaqənin qurulması Kompüterlər arasında bağlantının/qarşılıqlı əlaqənin qurulması(şəbəkə) Sistemin sıradan çıxmağının, informasiyanın itirilməsinin/ikinci şəxsin əlnə keçməsinin qarşısının alınması Qoşulmaların idarə edilməsi Əməliyyat sistemlərinin təsnifatı Ümumiyyətlə kompüterin proqram təminatını iki qrupa bölmək olar: Sistem proqram təminatı və tətbiqi proqram təminatı. Əslində istifadəçi ilə təmasda məqsəd əsasən ıstifadəçinin istədiyi tətbiqi proqramı diskdən yaddaşa yükləmək və mikroprosessoru həmin proqram kodlarını icra etməyə yönəltməkdir. Bu işi görmək üçün ROM-BIOS-un bir çox ibtidai funksiyaları təməl rolunu oynaya bilər. Tətbiqi proqramın yaddaşda işləməsi üçün, bundan başqa, yaddaşın idarə edilməsi və ən başlıcası isə diskdə bu və ya digər şəkildə fayl sistemini qurmaq və onu idarə etmək gərəkdir. Bütün bu funksiyalar əməliyyat sisteminin üzərinə düşür. Onda sistem proqram təminatını iki hissəyə ayırmaq olar. Burada BIOS sistem proqram təminatının sturukturunu, onun təməlini, əməliyyat sistemi isə sistem proqram təminatının üstqurumunu təşkil edir. Aparat qurğularına münasibətdə isə BIOS aparat qurğularını birbaşa idarə edirsə, əməliyyat sistemləri isə avadanlığa çox zaman BIOS-un funksiyaları vasitəsilə, bəzən isə birbaşa müraciət edirlər. Əməliyyat sistemi, qurğuların tətbiqi proqramların istifadəsi üçün proqram interfeysi yaratmaqla o, tətbiqi proqramların işləməsi üçün bir mühit təşkil edir. Proqramçı nəzərindən tətbiqi proqram, qurğuları daha "uzaqdan"- əməliyyat sisteminin rəhbərliyi ilə (yəni əməliyyat sisteminin proqram interfeysi ilə), qismən isə BIOS vasitəsilə (BIOSun funksiyalarından kəsilmələr vasitəsilə istifadə etməklə), çox az hallarda isə qurğuya birbaşa müraciət etməklə (portlar vasitəsilə) onu idarə edirlər. Tətbiqi proqramın əməliyyat sisteminin proqram interfeysi vasitəsilə fiziki qurğunu idarə etməsi onun digər maşında qüsursuz işləməsinə zəmanət verir. Hər bir əməliyyat sisteminin tipindən asılı olmayaraq üç əsas vəzifəsi vardır: Diskdə fayl sisteminin idarə edilməsi Giriş-çıxış qurğularını idarə etmək İstifadəçi interfeysi yaratmaqdır (başqa sözlə- istifadəçi ilə kompüter arasında ünsiyyəti təmin etməkdir).Deməli, nəticə etibarilə: sistem proqram təminatını iki qrupa ayırmaq olar- hesablama sistemini alt səviyyədən idarə edən (qurğulara birbaşa müraciət etməklə) və hesablama sistemini üst səviyyədən (BIOS funksiyaları vasitəsilə) idarə edən. İkincilər məhz əməliyyat sistemini təşkil edirlər. Deməli əməliyyat sistemi istifadəçi və tətbiqi proqram arasinda əlaqəçi rolunu oynayır. Əməliyyat sistemi tipindən asılı olaraq mikroprosessoru bu və ya digər rejimlərdə işlətməklə onun resursundan bu və ya digər dərəcədə effektiv istifadə etməyə imkan verir. Əməliyyat sistemi hesablama sisteminin tipindən (əsasən prosessorların tipi, onların sayı və arxitekturası nəzərdə tutulur) asılı olaraq hesablama sistemi resurslarından istifadənin effektivliyini təmin etməlidir. Əməliyyat sistemlərinin aşağıdakı növləri mövcuddur: sistemlə eyni vaxtda işləyən istifadəçilərin sayına görə: biristifadəçili, çoxistifadəçili; sistemin idarə olunması ilə eyni vaxtda yerinə yetirilən məsələlərin sayına görə: birməsələli, çoxməsələli; prosessorların sayına görə: birprosessorlu, çoxprosessorlu; prosessorun mərtəbələrin sayına görə: 8 – mərtəbəli, 16 – mərtəbəli, 32 – mərtəbəli, 64 – mərtəbəli; interfeysin tipinə görə: əmrli və obyektyönlü; informasiya emalı rejminə görə: paket emallı, vaxt bölgülü, real vaxt miqyaslı; resurslardan istifadənin tipinə görə: şəbəkə, lokal.Şəbəkə ƏS-ləri əksər hallarda şəbəkə üçün nəzərdə tutulmuş, olduqca güclü bir və ya daha çox kompüter-serverlərdə quraşdırılır. Digər ƏS-ləri lokal sayılır və ixtiyari kompüterdə, həmçinin şəbəkəyə işçi stansiya və ya klient kimi qoşulmuş kompüterlərdə də istifadə oluna bilər. Əməliyyat sistemlərini təsnif edərkən onların daşıdığı funksiyalardan, işlədiyi hesablama sisteminin və prosessorun daxili arxitekturasının xüsusiyyətlərindən doğan kriteriyalardan çıxış etmək lazımdır. Onda, əməliyyat sistemlərini təsnif etmək üçün aşağıdakı kriteriyalara əsaslanmalıyıq: Mikroprosessorun arxitekturasına (CISC və ya RISK) görə; Sistemdə olan mikroprosessorların sayına görə; Mikroprosessorun bit sayına görə; Eyni anda icra olunan tətbiqi proqramların sayına görə; Eyni anda icra olunan tətbiqi proqramların idarə edilməsi prinsipinə ğörə; Eyni anda olan istifadəçi sayına görə; Əməlıiyyat sisteminin yaddaşdan istifadəetmə prinsiplərinə görə; Diskdə fayl sisteminin qurulması və idarə edilməsi prinsiplərinə görə; İstifadəçi interfeysinin xüsusiyyətlərinə görə; Əməliyyat sisteminin nüvəsinin arxitekturasına görə.Əməliyyat sistemlərini təsnif etmək üçün baxılan kriteriyaları iki qrupa ayırmaq mümkündür: Sistemin arxitekturasının xüsusiyyətlərinin diqtə etdiyi və istifadəçi istəyindən döğan prinsiplərdən irəlı gələn kriteriyalar. Başqa sözlə, birincilər əməliyyat sisteminin kompüterin aparat təminatı ilə əlaqədar olan xüsusiyyətlərini, ikincilər isə ondan asılı olmayan, əməliyyat sisteminin funksional xüsusiyyətlərini əks etdirir. Bunları nəzərə alsaq əməliyyat sistemlərini aşağıdakı kimi təsnif etməliyik: x86 və başqa platformalar; Çoxprosessorlu və təkprosessorlu; 16, 32, 64 bitli sistem; Tək tapşırıqlı və çox tapşırıqlı; Prosessoru real zaman və mühafizə rejimlərində işlədən; İş stansiyası və server; Fiziki yaddaş və/vəya virtual yaddaşdan istifadə edən; FAT, NTFS və digər fayl sistemi; Əmr sistemi və obyekt yönlü qrafik istifadəçi interfeysi.Əməliyyat sisteminin nüvəsinin özünə məxsus xüsusiyyətlərini nəzərə almasaq bu təsnifat əməlyyat sistemini xarakterizə etmək üçün yetərli ola bilər. Aşağıdakı əməliyyat sistemlərini misal göstərmək olar: WINDOWS ailəsi Unix ailəsi Kompüterlərdə bir neçə tip əməliyyat sistemlərindən istifadə edirlər: UNİX, DOS, MS DOS, OS/2, Windows 9x, Windows 95/98/Me/2000/XP/Vista/7. Fərdi kompüterlərdə əsasən Windows 9x (1995-ci ildə yaradimışdır) əməliyyat sistemi proqram təminatından geniş istifadə olunur. Windows 9x çoxməsələli əməliyyat sistemi olub, qrafiki pəncərə istifadəçi interfeysinə malikdir. MSDOS(QDOS) əsasında: Microsoft Windows(+1993 Windows NT 3.1, NT 3.5, Windows 95, NT 3.51, NT 4.0, Windows 98, Windows 2000, Windows ME, Windows XP, Windows Server 2003, Windows Vista...) UNIX əsasında: Linux: Debian(Ubuntu, KNOPPIX və s.), SLS/RedHat(Fedora və s.), Slackware(SuSE, SLAX və s.) və s. Əməliyyat sistemlərinin ölçüləri Hesablama maşınları və kompüterlər haqqında ümumi məlumat, R.Q. Ələkbərov, t.e.n., AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu. M.A.Camalbəyov, R.Ə.Fərəməzov. IBM PC tipli kompüterlərin arxitekturası, sistem proqram təminatı və əməliyyat sistemləri. Bakı, H.Əliyev adına AAHM, 2009. – 307 səh. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s. Uşaqlar üçün ensiklopediya. İnformatika. Bakı, Şərq-Qərb, 2008, 616 s. Həmçinin bax Cut, copy, paste Xarici keçidlər Definition of "Program" at Webopedia Definition of "Computer Program" at dictionary.com | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=41985 |
Əməliyyat sisteminin nüvəsi | Nüvə (kompüter) — əməliyyat sisteminin nüvəsi əməliyyat sisteminin mərkəzi hissəsidir. O, tətbiqi proqramlara prosessor zamanını və yaddaş kimi kompüterin resürslarını bölüşməyi təmin edir. Bundan başqa, nüvə fayl sistemi və şəbəkə protokolları servislərini təqdim edir. Nüvə əməliyyat sisteminin əsas elementi olaraq proqramların resurslardan ıstıfadəsində ən aşağı səviyyəni təşkil edir. Bu zaman Nüvə- proqramın proseslərinin proseslərarası əlaqə mexanizmi ilə qarşılıqlı əlaqəsini və əməliyyat sisteminin vasitələrinə (ƏS-in sistem çağırışlarına) müraciətini təmin edir. Qeyd olunan məsələnin həlli yolları nüvənin arxitekturasından və onun həyata keçirilməsi üsulundan asılı olaraq müxtəlif ola bilərlər. Nüvə arxitekturaları Aşağıdakı nüvə arxitekturaları mövcuddur: Monolit nüvə Modullardan təşkil olunmuş nüvə Hibrid nüvəMonolit nüvə zəngin qurğu seçiminə malik olur. Monolit nüvəni xarakterizə edən xüsusiyyətlərdən biri onun bütün hissələrinin yaddaşın eyni ünvan məkanında işləməsidir. Köhnə monoloit nüvələrdə qurğuların tərkibinin hər hansı şəkildə dəyişikliyə məruz qalması halında onların yenidən kompilyasiyasını tələb olunurdu. Müasir monolit nüvələrəin əksəriyyəti isə iş zamanı nüvənin funksional imkanlarını artıran modulların yüklənməsini təmin edirlər. Bu, nüvənin yenidən kompilyasiya edilməsi zərurətini aradan qaldırır. Yüksək iş sürəti, təqdim etdiyi funksyaların çoxluğu, müxtəlif qurğuları dəstəkləməsi monolit nüvənin üstünlüklərindəndir. Monolit nüvə tamamən eyni ünvan məkanında yerləşdiyindən nüvənin hər hansı bir komponentinin işinin pozulması bütün sistemin işinin pozulması ilə nəticələnir. Bu xüsusiyyət monolit nüvənin mənfi cəhətlərindəndir. Bu halda deyirlər ki, əməliyyat sisteminin komponentləri müstəqil olmayıb, onlar böyük bir proqramın tərkib hissələridir. Əməliyyat sisteminin bü cür strukturu monolit nüvə adlanır. Monolit nüvə prosedurlar yığımından ibarətdir. Bu prosedurlardan hər hansı biri digərini çağıra bilər. Prosedurların hamısı yüksək imtiyazlı rejimdə işləyir. Beləliklə, monolit nüvə əməliyyat sisteminin elə bir sxemidir, hansının ki, bütün komponentləri eyni proqramın tərkib hissələridir. Onlar ümumi məlumatlar strukturundan istifadə etməklə bir-birilə prosedurları çağırmaqla əlaqə saxlayırlar. Nəticə etibarilə monolit əməliyyat sistemində nüvə bütün sistemlə üst-üstə düşür. Monolit nüvəyə malik olan bir çox əməliyyat sistemlərində hər tip kompüter üçün nüvə ayrıca kompilyasiya olunur. Kompilyasiya zamanı nüvənin dəstəkləyəcəyi qurğuların siyahısı və proqram protokolları nüvəyə daxil edilir. Nüvə bütöv bir proramdan ibarət olduğundan ona komponentlərin əlavə olunması və gərək olmayan komponentlərin çıxarılması yalnız yenidən kompilyasiya yolu ilə mümkün olur. Digər tərəfdən, nüvə tamamilə operativ yaddaşda yerləşdiyindən artıq komponentlərin olması arzuolunmazdır. Bundan başqa, lazımsız komponentlərdən imtina olunması əməliyyat sisteminin etibarlığını da artırır. Monolit nüvə- əməliyyat sisteminin təşkil olunmasının ən köhnə üsullarından biridir. Unix-sistemlərin əksəriyyəti məhz monolit arxitekturaya uyğundur. Monolit nüvə mikronüvəyə nisbətən daha məhsuldardır, çünki o, bir-birilə mesajların (message) ötürülməsi mexanizmilə əlaqə saxlayan müxtəlif proseslərdən ibarət deyil, eyni ünvan məkanında yerləşən komponentlərdən təşkil olunur. Bu halda proseslərarası çevrilməyə ehtiyac qalmadığından sistemin daha məhsuldar işləməsi təmin olunur. Monolit nüvə arxitekturasından istifadə edən əməliyyat sistemləri: UNIX sistemləri DOS və b.Çoxmodullu nüvə monolit nüvəli əməliyyat sistemləri arxitekturasının müasir, təkmilləşdirilmiş variantıdır. Hazırda köhnəlmiş hesab edilən "klassik" monolit nüvələrdən fərqli olaraq modullardan təşkil olunmuş nüvələrdə aparat dəstəyinin dəyişilməsi halında nüvənin yenidən kompilyasiyasına ehtiyac olmur. Problem bu vəya digər mexanizm vasitəsilə yeni modulun nüvəyə qoşulması ilə həll edilir. Məsələn, qurğu drayverlərinin qurulması mahiyyətcə əməliyyat sistemi nüvəsinin yeni qurğularla işləməsini təmin edən mexanizmlərdən biridir. Bundan başqa, qeyd etmək lazımdır ki, yeni modulların qoşulması dinamik və statik ola bilər. Birinci halda əməliyyat sisteminin yenidən yüklənməsinə ehtiyac olmursa, ikinci halda isə əməliyyat sisteminin konfiqurasiyasının dəyişməsi səbəbindən onun yenidən yüklənməsi tələb olunur. Çoxmodullu nüvəyə malik əməliyyat sistemində bütün modullar nüvənin ünvan məkanında işləyir və onun bütün prosedurlarından istifadə edirlər. Buna görə də çoxmodullu nüvə də monolit nüvənin bir formasıdır demək olar. Belə ki, bu halda nüvənin çoxmodulluğu mikronüvə və hibrid nüvədəki kimi nüvənin arxitekturası səviyyəsində deyil, binar obraz səviyyəsində həyata keçirilir. Belə ki, dinamik yüklənən modullar nüvənin ünvan məkanında yerləşir və nüvənin bir hissəsi kimi işləyirlər. Modulların dinamik yüklənməsi operativ yaddaşdan səmərəli istifadə edilməsinə imkan verir. Aparat resursları məhdud olan sistemlərdə bu əhəmiyyətlidir. Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, nüvənin bütün hissələrini modul kimi yükləmək mümkün deyil. Nüvənin bəzi hissələri daim yaddaşda olmalı və ona "bitişik" olmalıdır. Çoxmodullu monolit nüvənin mikronüvə və hibrid nüvəyə xas olan çoxmodullu arxitektura ilə qarışdırmaq olmaz. Praktik olaraq modulların dinamik yüklənməsi nüvənin çevik dəyişdirilməsi üçün sadəcə bir üsuldur. Beləlikə, modullar nüvənin imkanlarını asanlıqla dəyişməyə imkan verir. Çoxmodullu nüvələr modulların nüvə ilə əlaqələndirilməsini həyata keçirmək üçün xüsusi proqram interfeysinə (API- Application Program Interface) malik olurlar. Bu isə öz növbəsində o deməkdir ki, modulların yaradılmasına xüsusi şərtlər qoyulur. Məsələn, nüvəyə qoşulacaq modulda C/C++ -un standart kitabxanasına müraciət olmamalıdır. Modul yalnız nüvənin proqram interfeysindən istifadə edə bilər. Mikronüvə — monolit nüvənin mənfi cəhətlərindən biri təkmilləşdirmə nəticəsində onun həcminin daim artmasıdır. Bu, onun operativ yaddaşı kiçik olan sistemlərdə tətbiqinə ciddi əngəl olur. Bu halda monolit nüvənin alternativi mikronüvə ola bilər. Mikronüvə arxitekturasında nüvə proseslərin idarə edilməsi üçün ən elementar funksiyalara və minimum sayda qurğu ilə işləmək üçün imkanlara malikdir. İşin əsas hissəsi servis adlanan xüsusi istifadəçi prosesləri vasitəsilə həyata keçirilir. Başqa sözlə ifadə etsək, mikronüvə arxitekturasında əməliyyat sisteminin əsas tərkib hissəsini ayrı-ayrı proqramlar təşkil edir. Bu halda bu proqramlar arasında əlaqəni nüvənin xüsusi modulu- mikronüvə həyata keçirir. Bundan başqa, mikronüvə əməliyyat sisteminin əsas funksiyalarından olan prosessorun işinin planlanması, kəsilmələrin ilkin emalı, giriş-çıxış əməliyyatları və operativ yaddaşın idarə edilməsi kimi önəmli işlərin həyata keçirilməsini təmin edir. Mikronüvə arxitekturasında sistemin bütün komponentləri bir-birilə mikronüvə vasitəsilə mesajlarla əlaqə saxlayırlar. Mikronüvə arxitekturası aşağıdakı müsbət cəhətlərə malikdir: Sistemin proqram xətalarına qarşı dayanıqlı olması; Avadanlıqda olan xətalarına qarşı sistemin dayanıqlı olması. Sistemin yeni komponentlərlə zənginləşdirilməsinin sadə olması.Mikronüvə arxitekturasında sistemin işini saxlamadan yeni drayverlərin qoşulması və onların söküıməsi mümkündür. Bundan başqa, əməliyyat sisteminin komponentləri prinsipcə istifadəçi proqramlarından fərqlənmirlər və onların hazırlanması üçün adi vasitələrdən istifadə etmək mümkündür. Mikronüvənin monolit nüvə ilə müqayisədə mənfi xüsusiyyəti proseslərin birindən digərinə keçid zamanı və proseslərarası məlumatın (mesajların) ötürülməsində əlavə resurs məsrəfinin olmasıdır. Hazırda yeni əməliyyat sistemlərinin işlənməsində sistem kodunun əhəmiyyətli hissəsinin istifadəçi səviyyəsinə keçirilməsi və nüvənin minimizasiyası tendensiyası müşahidə olunmaqdadır. Mikronüvə arxitekturasına malik əməliyyat sisteminin əsas xüsusiyyəti onun əsas tərkib hissələrinin müstəqil proqramlar olmasıdır. Belə olan halda onlar arasında əlaqəni xüsusi modul həyata keçirir. Ekzonüvə — ekzonüvə arxitekturasında nüvə yalnız proseslərarası əlaqə funksiyalarına, resursların təhlükəsis ayrılması və azad edilməsi imkanlarına malik olur. Ənənəvi əməliyyat sistemlərində nüvə, təkcə proqramların icrası üçün zəruri minimum servis toplusuna malik olmayıb o, eyni zamanda kompüter resurslarının (operativ yaddaş, sərt disklər, şəbəkə birləşmələri və b.) idarə edilməsini və onlardan istifadəni təmin edən müxtəlif vasitələrə malik olur. Bundan fərqli olaraq, ekzonüvə üzərində olan əməliyyat sistemlərində sadəcə proqramlarası əlaqəni təmin edən servislər toplusu, təhlükəsizliklə (resursların təhlükəsiz ayrılması və azad edilməsi, istifadə haqlarına nəzarət və b.) əlaqəli olan minimum funksiya mövcud olur. Başqa sözlə, ekzonüvə fiziki resursların təqdimatı ilə məşğul olmur. Bu funksiyalar istifadəçi səviyyəsində olan kitabxanalar (LibOS) vasitəsilə təqdim olunur. Ekzonüvənin əsas ideyası ondan ibarətdir ki, nüvə yalnız kiçik proseslər arasında koordinator funksiyasını yerinə yetirməlidir. Bununla yanaşı, o, proqramlar üçün kompüter resurslarının ayrılması və azad edilməsinin təhlükəsizliyini təmin etmək imkanına malik olmalıdır. Mikronüvə üzərində olan əməliyyat sistemindən fərqli olaraq ekzonüvə əsasında olan əməliyyat sistemində yüksək səmərəlik təmin olunur. Bunun əsas səbəbi proseslərarası çevrilmələrə ehtiyacın olmamasıdır. Ekzonüvə arxitekturası mikronüvə ideyasının daha da dərinləşdirilməsi və inkişaf etdirilməsindən ibarətdir. Nanonüvə — nanonüvə arxitekturası nüvənin son dərəcə sadələşdirilməsinə əsaslanır. Bu arxitekturada nüvə sadəcə bir məsələni həll edir- kompüter qurğuları tərəfindən generasiya edilən aparat kəsilmələrinin emalı. Nanonüvə aparat kəsilməsinin emalından sonra özündən yuxarıda duran proqram təminatına emalın nəticəsi haqda informasiya göndərir. Bu zaman o, həmin, kəsilmə mexanizmindən istifadə edir. Hibrid nüvə — Hibrid nüvə- işin sürətlənməsi üçün əməliyyat sisteminin bəzi komponentlərinin nüvənin ünvan fəzasında yerləşməsini nəzərdə tutan təkmlləşdirilmiş mikronüvədir. Hibrid nüvə baxılan digər arxitekturalara nisbətən müəyyən üstünlüklərə malik olduğu kimi, ona bəzi mənfi xüsusiyyətlər də xasdır. Şəkil 61. Hibrid nüvə arxitekturası Əməliyyat sisteminin qurulmasında olan prinsiplərin hər biri həm müsbət, həm də mənfi cəhətlərə malikdirlər. Müasir əməliyyat sistemləri əksər hallarda baxılan prinsiplərin hər birindən bu və ya digər dərəcədə istifadə edirlər. Məsələn, Linux əməliyyat sisteminin nüvəsi monolit arxitekturaya aid olsa da o, eyni zamanda çoxmodullu nüvə elementlərindəndə istifadə edir. Belə ki, nüvənin kompilyasiyası zamanı nüvənin bir çox komponentlərinin- modullarının yüklənməsi (və ya bunun əksi) mümkündür. Windows NT – monolit nüvə elementləri ilə mikronüvə elementlərinin daha sıx bir araya gəldiyi əməliyyat sistemlərindəndir. Buna görə də Windows NT əməliyyat sistemini hibrid arxitekturaya aid etmək olar. M. A. Camalbəyov, R. Ə. Fərəməzov. IBM PC tipli kompüterlərin arxitekturası, sistem proqram təminatı və əməliyyat sistemləri. Bakı, H. Əliyev adına AAHM, 2009. – 307 səh.Retrieved from | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=138872 |
Əməliyyat sistemləri | Əməliyyat sistemi (ing. Operation System (OS)) – hesablama prosesini həyata keçirən texniki vasitələlərin idarə olunmasını təmin edən proqramlar toplusundan ibarətdir. Kompüter işə salındıqda əməliyyat sistemi başqa proqramlara nəzərən ilkin olaraq əməli yaddaş qurğusuna yüklənir və o digər proqramların işləməsi üçün mühit yaradır. Əməliyyat sistemi eyni zamanda kompüterlərdə çoxməsələli (yaddaşın və həll vaxtının bölünməsi, qırılmaların təşkili və s.) iş rejiminin təşkilini təmin edir. Əməliyyat sistemi kompüter avadanlığının istifadəsini (avadanlıqların idarə etməsini, informasiyanın daxil edilməsini və çıxardılmasını, sənədlərin redaktəsini, başqa proqramların istifadəsini/idarə edilməsini və s.) mümkün edən proqramdır. Əməliyyat sistemi ən öncə kompüterin sabit yaddaşından əməli yaddaşa köçürülür və bütün başqa proqramlar həmin əməliyyat sistemi altında çalışır. Funksiyaları Əsas funksiyalar: Proqramların əməliyyat yaddaşına köçürülməsi və onların tətbiqi Standartlara cavab verən informasiyanın daxil edilməsi və çıxarılması qurğularının istifadəsinin mümkün edilməsi kompüterin əməli yaddaşının idarə edilməsi kompüterin sabit yaddaşının idarə edilməsi İstifadəçi ilə kompüter arasında qarşılıqlı əlaqənin yaradılmasıƏlavə funksiyalar: Bir neçə əməliyyatın paralel olaraq yerinə yetirilməsi Proseslər arasında bağlantının/qarşılıqlı əlaqənin qurulması Kompüterlər arasında bağlantının/qarşılıqlı əlaqənin qurulması(şəbəkə) Sistemin sıradan çıxmağının, informasiyanın itirilməsinin/ikinci şəxsin əlnə keçməsinin qarşısının alınması Qoşulmaların idarə edilməsi Əməliyyat sistemlərinin təsnifatı Ümumiyyətlə kompüterin proqram təminatını iki qrupa bölmək olar: Sistem proqram təminatı və tətbiqi proqram təminatı. Əslində istifadəçi ilə təmasda məqsəd əsasən ıstifadəçinin istədiyi tətbiqi proqramı diskdən yaddaşa yükləmək və mikroprosessoru həmin proqram kodlarını icra etməyə yönəltməkdir. Bu işi görmək üçün ROM-BIOS-un bir çox ibtidai funksiyaları təməl rolunu oynaya bilər. Tətbiqi proqramın yaddaşda işləməsi üçün, bundan başqa, yaddaşın idarə edilməsi və ən başlıcası isə diskdə bu və ya digər şəkildə fayl sistemini qurmaq və onu idarə etmək gərəkdir. Bütün bu funksiyalar əməliyyat sisteminin üzərinə düşür. Onda sistem proqram təminatını iki hissəyə ayırmaq olar. Burada BIOS sistem proqram təminatının sturukturunu, onun təməlini, əməliyyat sistemi isə sistem proqram təminatının üstqurumunu təşkil edir. Aparat qurğularına münasibətdə isə BIOS aparat qurğularını birbaşa idarə edirsə, əməliyyat sistemləri isə avadanlığa çox zaman BIOS-un funksiyaları vasitəsilə, bəzən isə birbaşa müraciət edirlər. Əməliyyat sistemi, qurğuların tətbiqi proqramların istifadəsi üçün proqram interfeysi yaratmaqla o, tətbiqi proqramların işləməsi üçün bir mühit təşkil edir. Proqramçı nəzərindən tətbiqi proqram, qurğuları daha "uzaqdan"- əməliyyat sisteminin rəhbərliyi ilə (yəni əməliyyat sisteminin proqram interfeysi ilə), qismən isə BIOS vasitəsilə (BIOSun funksiyalarından kəsilmələr vasitəsilə istifadə etməklə), çox az hallarda isə qurğuya birbaşa müraciət etməklə (portlar vasitəsilə) onu idarə edirlər. Tətbiqi proqramın əməliyyat sisteminin proqram interfeysi vasitəsilə fiziki qurğunu idarə etməsi onun digər maşında qüsursuz işləməsinə zəmanət verir. Hər bir əməliyyat sisteminin tipindən asılı olmayaraq üç əsas vəzifəsi vardır: Diskdə fayl sisteminin idarə edilməsi Giriş-çıxış qurğularını idarə etmək İstifadəçi interfeysi yaratmaqdır (başqa sözlə- istifadəçi ilə kompüter arasında ünsiyyəti təmin etməkdir).Deməli, nəticə etibarilə: sistem proqram təminatını iki qrupa ayırmaq olar- hesablama sistemini alt səviyyədən idarə edən (qurğulara birbaşa müraciət etməklə) və hesablama sistemini üst səviyyədən (BIOS funksiyaları vasitəsilə) idarə edən. İkincilər məhz əməliyyat sistemini təşkil edirlər. Deməli əməliyyat sistemi istifadəçi və tətbiqi proqram arasinda əlaqəçi rolunu oynayır. Əməliyyat sistemi tipindən asılı olaraq mikroprosessoru bu və ya digər rejimlərdə işlətməklə onun resursundan bu və ya digər dərəcədə effektiv istifadə etməyə imkan verir. Əməliyyat sistemi hesablama sisteminin tipindən (əsasən prosessorların tipi, onların sayı və arxitekturası nəzərdə tutulur) asılı olaraq hesablama sistemi resurslarından istifadənin effektivliyini təmin etməlidir. Əməliyyat sistemlərinin aşağıdakı növləri mövcuddur: sistemlə eyni vaxtda işləyən istifadəçilərin sayına görə: biristifadəçili, çoxistifadəçili; sistemin idarə olunması ilə eyni vaxtda yerinə yetirilən məsələlərin sayına görə: birməsələli, çoxməsələli; prosessorların sayına görə: birprosessorlu, çoxprosessorlu; prosessorun mərtəbələrin sayına görə: 8 – mərtəbəli, 16 – mərtəbəli, 32 – mərtəbəli, 64 – mərtəbəli; interfeysin tipinə görə: əmrli və obyektyönlü; informasiya emalı rejminə görə: paket emallı, vaxt bölgülü, real vaxt miqyaslı; resurslardan istifadənin tipinə görə: şəbəkə, lokal.Şəbəkə ƏS-ləri əksər hallarda şəbəkə üçün nəzərdə tutulmuş, olduqca güclü bir və ya daha çox kompüter-serverlərdə quraşdırılır. Digər ƏS-ləri lokal sayılır və ixtiyari kompüterdə, həmçinin şəbəkəyə işçi stansiya və ya klient kimi qoşulmuş kompüterlərdə də istifadə oluna bilər. Əməliyyat sistemlərini təsnif edərkən onların daşıdığı funksiyalardan, işlədiyi hesablama sisteminin və prosessorun daxili arxitekturasının xüsusiyyətlərindən doğan kriteriyalardan çıxış etmək lazımdır. Onda, əməliyyat sistemlərini təsnif etmək üçün aşağıdakı kriteriyalara əsaslanmalıyıq: Mikroprosessorun arxitekturasına (CISC və ya RISK) görə; Sistemdə olan mikroprosessorların sayına görə; Mikroprosessorun bit sayına görə; Eyni anda icra olunan tətbiqi proqramların sayına görə; Eyni anda icra olunan tətbiqi proqramların idarə edilməsi prinsipinə ğörə; Eyni anda olan istifadəçi sayına görə; Əməlıiyyat sisteminin yaddaşdan istifadəetmə prinsiplərinə görə; Diskdə fayl sisteminin qurulması və idarə edilməsi prinsiplərinə görə; İstifadəçi interfeysinin xüsusiyyətlərinə görə; Əməliyyat sisteminin nüvəsinin arxitekturasına görə.Əməliyyat sistemlərini təsnif etmək üçün baxılan kriteriyaları iki qrupa ayırmaq mümkündür: Sistemin arxitekturasının xüsusiyyətlərinin diqtə etdiyi və istifadəçi istəyindən döğan prinsiplərdən irəlı gələn kriteriyalar. Başqa sözlə, birincilər əməliyyat sisteminin kompüterin aparat təminatı ilə əlaqədar olan xüsusiyyətlərini, ikincilər isə ondan asılı olmayan, əməliyyat sisteminin funksional xüsusiyyətlərini əks etdirir. Bunları nəzərə alsaq əməliyyat sistemlərini aşağıdakı kimi təsnif etməliyik: x86 və başqa platformalar; Çoxprosessorlu və təkprosessorlu; 16, 32, 64 bitli sistem; Tək tapşırıqlı və çox tapşırıqlı; Prosessoru real zaman və mühafizə rejimlərində işlədən; İş stansiyası və server; Fiziki yaddaş və/vəya virtual yaddaşdan istifadə edən; FAT, NTFS və digər fayl sistemi; Əmr sistemi və obyekt yönlü qrafik istifadəçi interfeysi.Əməliyyat sisteminin nüvəsinin özünə məxsus xüsusiyyətlərini nəzərə almasaq bu təsnifat əməlyyat sistemini xarakterizə etmək üçün yetərli ola bilər. Aşağıdakı əməliyyat sistemlərini misal göstərmək olar: WINDOWS ailəsi Unix ailəsi Kompüterlərdə bir neçə tip əməliyyat sistemlərindən istifadə edirlər: UNİX, DOS, MS DOS, OS/2, Windows 9x, Windows 95/98/Me/2000/XP/Vista/7. Fərdi kompüterlərdə əsasən Windows 9x (1995-ci ildə yaradimışdır) əməliyyat sistemi proqram təminatından geniş istifadə olunur. Windows 9x çoxməsələli əməliyyat sistemi olub, qrafiki pəncərə istifadəçi interfeysinə malikdir. MSDOS(QDOS) əsasında: Microsoft Windows(+1993 Windows NT 3.1, NT 3.5, Windows 95, NT 3.51, NT 4.0, Windows 98, Windows 2000, Windows ME, Windows XP, Windows Server 2003, Windows Vista...) UNIX əsasında: Linux: Debian(Ubuntu, KNOPPIX və s.), SLS/RedHat(Fedora və s.), Slackware(SuSE, SLAX və s.) və s. Əməliyyat sistemlərinin ölçüləri Hesablama maşınları və kompüterlər haqqında ümumi məlumat, R.Q. Ələkbərov, t.e.n., AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu. M.A.Camalbəyov, R.Ə.Fərəməzov. IBM PC tipli kompüterlərin arxitekturası, sistem proqram təminatı və əməliyyat sistemləri. Bakı, H.Əliyev adına AAHM, 2009. – 307 səh. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s. Uşaqlar üçün ensiklopediya. İnformatika. Bakı, Şərq-Qərb, 2008, 616 s. Həmçinin bax Cut, copy, paste Xarici keçidlər Definition of "Program" at Webopedia Definition of "Computer Program" at dictionary.com | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=345410 |
Əməliyyat sistemlərinin xronologiyası | Bu məqalə 1955-ci ildən bu günümüzədək əməliyyat sistemlərinin yaranması və inkişafı haqqındadır. 1950-ci illər General Motors Operating System, IBM 701 üçün GM OS BESYS (Bell System) 1960-cı illər CTSS (Compatible TimeShare System) Burroughs MCP (Burroughs Master Control Program) GCOS (General Comprehensive Operating System) Dartmouth Time Sharing System OS/360 (elan edilib) SCOPE (CDC 3000) Multics (elan edilib) BOS/360 (Basic Operating System) OS/360 (təqdim olunub) Tape Operating System (TOS) DOS/360 (IBM) 1970-ci illər DOS/BATCH 11 (PDP-11) RT-11 (PDP-11) Apple DOS 3.1 (əvvəllər Apple OS) Lisp Machine (CADR) UCSD P-System Apple DOS 3.2 1980-ci illər Apple DOS 3.3 XDE (Tajo) (Xerox Development Environment) SunOS (1.0) Macintosh OS (System 1.0) Microsoft Windows 1.0 IRIX (3.0 bu ilk SGI versiyasıdır) OS/2 1.0 (tamekranlı tekst rejimi, coxəməliyyatlılıq) Microsoft Windows 2.0 DR-DOS (Digital Research) A/UX (Apple Computer) NT OS/2 (hazırlama başlanmışdır; hələ hazırlıq mərhələsində ƏS-i Windows NT çevrilmişdir) NeXTSTEP (1.0) SCO UNIX (release 3) OS/2 1.1 (PMShell -in pəncərə örtüsü) 1990-cı illər AmigaOS 2.0 Windows 3.0 OS/2 v2.10 (iş stolunun qrafik pəncərə örtüsü) AmigaOS 2.1 AmigaOS 3.0 Solaris ('həmçinin' SunOS 2.0 adı ilə tanınır) Windows 3.1 Slackware 1.0 Windows NT 3.1 ('ilk dəfə rəsmi olaraq NT adlandırılıb') AmigaOS 3.1 OS/2 Warp 3.x (şəbəkə protokolu, İnternet-brauzer) Debian 0.93R6 Digital UNIX (həmçinin Tru64 adı ilə tanınır) Debian 1.1 (Buzz) Debian 1.2 (Rex) Windows NT 4.0 Debian 1.3 (Bo) Mac OS 7.6 (ilk dəfə rəsmi olaraq Mac OS adlandırılıb) Debian 2.0 (Hamm) AmigaOS 3.5 Debian 2.1 (Slink) 2000-ci illər 2010-cu illər Həmçinin bax Əməliyyat sistemlərinin siyahısı Linux distrubutivlərinin siyahısı Xarici keçidlər – a timeline of UNIX 1969 and its descendants at present Concise Microsoft O.S. Timeline – a color-coded concise timeline for various Microsoft operating systems (1981–present) Bitsavers – an effort to capture, salvage, and archive historical computer software and manuals from minicomputers and mainframes of the 1950s, 1960s, 1970s, and 1980s A brief history of operating systems Microsoft operating system time-line | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=471279 |
Əməliyyat uçotu | Əməliyyat uçotu ― mühasibat, statistik və vergi uçotu ilə yanaşı təsərrüfat uçotunun dörd sahəsindən biri. Xarici ədəbiyyatda o, ənənəvi olaraq əməliyyatların təhlili funksiyasına (xərc uçotu və məsuliyyət mərkəzlərindən fərqli olaraq) uyğun gələn idarəetmə uçotunun bölmələrindən biri kimi qəbul edilir. Əməliyyat uçotu cari idarəetmə məqsədləri üçün həm dəyər baxımından, həm də fiziki cəhətdən ölçülən bir təşkilatın iqtisadi həyatının ayrı-ayrı faktlarına nəzarət və nəzarət sistemi kimi istifadə olunur. Əməliyyat uçotu müəssisənin gündəlik cari idarə edilməsi və idarə edilməsi üçün istifadə olunur və təsərrüfat fəaliyyətinin ayrı-ayrı faktları haqqında məlumat verir. Əməliyyat uçotunun tarixi Orta əsrlərə qədər cari əməliyyat uçotu məlum deyil. Qədim dövrlərdə sövdələşmə nəticəsində tacirin mülkiyyətinə keçən inventar əşyalarının inventarının yenidən hesablanması adi hal idi. Bu ənənə Yaxın Şərqdə 8000-5000 il əvvəl istifadə edilən token uçotu sistemi çərçivəsində yaxşı izlənilir . Orta əsrlərin sonlarında İtaliya respublikalarının mühasibat işi, köhnə italyan formasına uyğun olaraq, ikili yazıdan istifadəyə əsaslanaraq, artıq mühasibdən iqtisadi həyatın çoxlu faktlarını nəzərə almağı tələb edirdi. Əməliyyat uçotunu inventar uçotundan ayırmaq üçün şərtlər yalnız XX əsrin əvvəllərində istehsalda texnoloji proseslərin mürəkkəbləşdiyi anda inkişaf etdi. standart məsrəf uçotunun, maya dəyərinin hesablanmasının sürətli inkişafına və nəticədə idarəetmə uçotunun yaranmasına səbəb oldu. Təsərrüfat uçotunun müstəqil forması kimi, operativ və texniki uçot ilk dəfə SSRİ-də sovet iqtisadçılarının İngiltərədə tətbiq olunan standart-xərc sistemindən əsaslı şəkildə fərqlənən prinsipcə yeni xərclərin idarə edilməsi metodunu hazırlamaq cəhdləri zamanı yaranmışdır. Sakson ölkələri. Bu, ilkin olaraq 1920-ci illərin sonlarından etibarən standart mühasibat uçotu idi. 1938-ci ilə qədər, təfərrüatlı-operativ hesablama metodu şəklində kütləvi mühəndislikdə istifadə edilmişdir. Bu mənada operativ uçot Bolşeviklərin Ümumittifaq Kommunist Partiyasının XVI Konfransının (1929) qərarlarında “mühasibat uçotu, əməliyyat və statistik uçotun vəhdətinin yaradılması” tələbi qoyularkən göstərilir. Sonrakı sovet dövründə operativ uçot müəssisələrin təsərrüfat həyatında baş verən hadisələrin uçotunu əhatə edirdi. Əməliyyat uçotunun əhatə dairəsi MDB-yə daxil olmayan ölkələrin əksəriyyətində əməliyyat uçotu müstəqil təsərrüfat uçotu növü kateqoriyasına ayrılmır. İdarəetmə uçotunun bir istiqaməti hesab olunur (yəni istehsal və satış üçün əməliyyat xərclərinin uçotu kimi yaradılmış standart-maya dəyəri metodu). Ölkəmizdə əməliyyat mühasibat uçotu ənənəvi olaraq, birincisi, qiymətləndirmənin əhəmiyyəti olmayan bir çox mühasibat uçotu obyektlərinin olduğu, ikincisi, qeyri-mümkün olduğuna görə qiymətləndirilməsi olmayan bir çox obyektlərin parametrlərinin olduğu fəaliyyət sahələrində istifadə olunur. Xərclərin idarə edilməsi sahəsində rusiyalı ekspert V. F. Paliyanın fikrincə: “Əməliyyat mühasibat uçotu biznes əməliyyatını və ya bircins əməliyyatlar məcmusunu xarakterizə edir... O, əməliyyatın digər nöqteyi-nəzərdən əhəmiyyətsiz olan çoxsaylı keyfiyyət və kəmiyyət xüsusiyyətlərini əhatə edir. mühasibat uçotunun növləri”. Belə ki, bank işində əməliyyat uçotu işçilərin sayına, təqvim iş saatlarına və bir çox başqa obyekt və parametrlərə şamil edilir . Ticarətdə nəqliyyat marşrutları obyekt, malların rəngi və qablaşdırılması üsulları isə parametr kimi çıxış edə bilər. Heyvandarlıqda heyvanların mayalanma vaxtı, baytarlıq tədbirlərinin təqvimi və s. kimi parametrləri nəzərə almadan etmək mümkün deyil. Maliyyə uçotunda qəbul edilən qiymətləndirmə və ikili qeyd mühasibat uçotunun düzgünlüyünə rəsmi nəzarəti təmin etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da son nəticədə rəqəmlərin düzgünlüyünü verir. Bu, daxili və ya kənar auditlər zamanı maliyyə auditi prosedurunu asanlaşdırır. Eyni zamanda, rəqəmlərin düzgünlüyü mühasibat məlumatlarının etibarlılığına qətiyyən zəmanət vermir, çünki maliyyə uçotu təsərrüfat həyatında qiymətləndirilməmiş faktları sənədləşdirmir və buna görə də balans maddələrinə birbaşa deyil, dolayı təsir göstərir. Əməliyyat və texniki uçotu bərpa edən sənaye uçotu üzrə yerli mütəxəssis B. I. Valuev qeyd etdi: "Mühasibat uçotunun nüfuz etməsi üçün obyektiv sərhədlər var, onlardan kənarda əməliyyat uçotu başlayır". | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=786046 |
Əməllərin mükafat və cəzası (kitab) | Əməllərin mükafat və cəzası (ərəb. ثواب الأعمال وعقاب الأعمال; transkripsiya: Səvabul-əmal və iqabul-əmal) — Şeyx Səduqun əsəri. Kitabda hansı əməllərin mükafata və cəzaya səbəb olması Məhəmməd peyğəmbərin və Əhli-beytin hədisləri ilə bəyan olunmuşdur. “Əməllərin cəzası” kitabı İslam peyğəmbəri və imamlar tərəfindən nəql olunan hədislərin toplusudur. Kitab iki hissədən ibarətdir: Yaxşı əməllərin əvəzi və pis əməllərin cəzası. Oxuculara “Əməllərin cəzası” adı ilə təqdim olunan bu kitab ikinci hissədə qərar tutan hədislərdən ibarətdir. Kitabda pis əməllərə görə verilən dünya və axirət cəzalarından danışılır. Nəşr və tərcümə Əsərin 2-ci hissəsi 2014-cü ildə Müşfiq Mehdibəyli və Mikayıl Əlizadə tərəfindən ərəb dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş, "Əməllərin Cəzası" adı ilə Bakıda Qədim Qala nəşriyyatında 136 səhifədə 60x90 ölçüsündə çap edilib.Kitab tam şəkildə 2017-ci ildə Taleh Abbasovun tərcümə layihəsi rəhbərliyi ilə Müşfiq Mehdibəyli və Peyman Məhəmmədi tərəfindən ərəb dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş, Bakıda Əhli-beyt maarifi nəşriyyatında çap edilib. Həmçinin bax Xarici keçidlər "Əməllərin Cəzası" ( (az.)). qedimqala.az. 2017-04-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-08. Goodreads-də Əməllərin Cəzası ARTIQ SATIŞDA ... “Səvabul-Əmal və İqabul-əmal” (Əməllərin mükafat və cəzası) kitabı haqqında Dəyərli “Səvabul-əmal və iqabul-əmal” kitabı artıq satışda | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=602021 |
Əmələ | Əmələ (fars. عمله قشقایی Əməle-yi Qaşqayi; bəzi mənbələrdə Cəfərbəyli) — Qaşqayları təşkil edən ən böyük beş tayfadan biri. Xarici keçidlər Yrd. Doç. Dr. Muhittin Çelik. "Kaşkay Türkleri" (türk). 2016-01-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-30. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=432842 |
Əməndi (Heris) | Əməndi (fars. امندي) - İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Heris şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 847 nəfər yaşayır (196 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=686011 |
Əmənkənd | Amankənd — Azərbaycan Respublikasının Biləsuvar rayonunun Amankənd kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. Toponimikası Toponimikada bu yaşayış məntəqəsinin adını Qarabağın otuzikilər tayfasının amanlı tirəsinin adı ilə bağlayırlar. Oykonim "amanlı tirəsinə məxsus kənd" deməkdir. Etnotoponimdir. Tarixi abidələri Amankənd kəndində aşağıdakı daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələri qeydə alınmışdır: Coğrafiyası və iqlimi Kənd Muğan düzündə, rayonun cənub istiqamətində yerləşir. Dərvişli, Ağalıkənd və Ovçubərə kəndləri ilə sərhəddir. 31 may 2023-cü ildə Bolqarçayda olacaq sel təhlükəsindən vətəndaşların qorunması məqsədilə Biləsuvar rayonunun Yuxarı Ağalı, Amankənd və Muğan kəndlərinin sakinləri təxliyə edilmişdir. Tanınmış şəxsləri Ağayar Şükürov — fəlsəfə elmləri doktoru, professor. Babayev Rauf Əzizağa oğlu — Birinci Qarabağ müharibəsində itkin düşmüş kənd sakini. Kərimov Eyvaz Əzizağa oğlu (1975-1994) — Birinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. Nəciyev Elçin Sarıbala oğlu (1972-1994) — Birinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. Sarıyev Vüqar Fikrət oğlu (1990-2020) — İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. İqtisadiyyatı Kənddə 810 təsərrüfat var. Mədəniyyəti Kənddə Amankənd kitabxana filialı, Amankənd Mədəniyyət Evi, Amankənd Poçt Agentliyi və Amankənd EATS fəaliyyət göstərir. Kənddə Amankənd tam orta məktəbi və Amankənd ümumi orta məktəbi fəaliyyət göstərir.Bundan başqa kənddə Amankənd uşaq bağçası fəaliyyətdədir. Kənddə dini ibadət yeri və ya dini icma qeydə alınmamışdır. Kənddə Amankənd həkim məntəqəsi yerləşir. Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=265524 |
Əmənulla mirzə Cahanbani | Əmənulla mirzə Cahangir mirzə oğlu Qacar (1869, Tehran – 1912, Təbriz) — Qacar şahzadəsi, briqada generalı. Əmənulla mirzə Cahangir mirzə oğlu 1869-cu ildə Təbriz şəhərində doğulmuşdu. Mükəmməl saray təhsili almışdı. Ziyaüddövlə ləqəbini daşıyırdı. Təhsilini Tehran Darülfünununun piyada qoşunlar sinfində bitirdikdən sonra zabit kimi İran Kazak briqadasına daxil olmuşdur. İran Kazak briqadasının zabiti olmuşdu. 1911-ci ildə Azərbaycan əyalətinin vali müavini təyin edilmişdi. Əmənulla mirzə h.q. 1301-ci (1883), 1302-ci (1884) və 1303-cü (1885) illərdə Dövlət Nəşriyyat və Tərcümə İdarələrində tərcüməçi işləmişdir. O, bu idarədə rus dili mütərcimi idi. Əmənulla mirzə Məşrutə inqilabının əvvəllərində Kazak Braqadasının rəisi Lyaxovun müavini təyin edilmişdi. Əmənulla mirzə 1324-cü (1906) ildə Kazak Briqadasını tərk edərək, I Məclisə nümayəndə seçilir və 1325-ci (1907) Atabəy Əminüssultan Baş Nazir (Nəxost-vəzir) seçildikdə, Mirzə Həsən Mustofiyülmalik Hərbi nazir təyin edilir və o, Əmənulla mirzəni öz müavini təyin edir. Əmənulla mirzə 1327-ci (1909-cu) ildə Azərbaycan qoşununun rəisi təyin olunur. H.q.1329-cu (1911-ci) ildə Müxbirüssəltənə Azərbaycan əyalətindən istefaya getdikdən sonra həmin il Əmənulla mirzə əyalətin general-gubernatorunun müavinin təyin olunmuş və Ziyaüddövlə ləqəbini almışdır. Məlum olduğu kimi h.q. 1330-cu ilin məhərrəm ayında (1911, dekabr) ruslar Təbrizi işğal edərək, Aşura günü günah işlətmişdilər. Onlar Siqqətülislam Hac Mirzə Əli ağanı və 8 nəfər digər Təbriz mücahidini dar ağacından asdılar, Səməd xan Sücaüddövləni isə şəhərin valisi təyin etdilər. Bu vaxt Əmənulla mirzə ələ keçərək qətlə yetiriləcəyindən ehtiyat edib, İngiltərə səfirliyində gizlənmişdi. Onun azad edilməsi məsələsi 10 gündən sonra müzakirə olunmalı idi. Bu zaman İngiltərə və Rusiya hökumətləri 1907-ci il müqaviləsinə əsasən İranı öz nüfuz dairələrinə bölmüşdülər və Əmənulla mirzənin məsələsi rus konsulluğunda müzakirə edilir, lakin azad edilməsi xəbəri Təbrizə çatmamış, o, artıq intihar etmişdi. Şahzadə, Təbrizin Seyid Həmzə deyilən məkanında dəfn olunmuşdur. 1911-ci ildə dar ağacından asılanlar, 8 nəfər bunlardır: Hac Mirzə Əli Ağayı-Siqqətülislam Əbülqasım Ziyaülüləma Ağa Məhəmməd Qəfqayçi Ağa Məhəmmədəli xan Hacı xan Kərbəlayi Əli müsyo oğlu Həsən Kərbəlayi Əli müsyo oğlu Mirzə Sadiq xan SadiqülmülkƏmənulla mirzə Qacar 1912-ci ildə vəfat edib. Əmənulla mirzənin Əmənulla mirzə adlı oğlu vardı. Ənvər Çingizoğlu, "Qacarlar və Qacar kəndi", Bakı, "Şuşa", 2008, 334 səh. (az.) Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=394847 |
Əmənulla mirzə Qacar | Əmənulla mirzə Əmənulla mirzə oğlu Qacar (1890-1974) — Qacar şahzadəsi, briqada generalı. Cahanbani və Təbriz Mükafatları Ənvər Çingizoğlu, Qacarlar və Qacar kəndi, Bakı, "Şuşa", 2008, 334 səh. Həmçinin bax İran Kazak diviziyası | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=177909 |
Əmənulla mirzə Qovanlı-Qacar | Əmənulla Mirzə Bəhmən mirzə oğlu Qovanlı-Qacar (d. 8 yanvar 1857, Şuşa, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası — ö. 1937, Tehran, İran)- Bəhmən mirzə Qovanlı-Qacarın oğlu, Çar ordusunun və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Ordusunun general-mayoru, İran Milli Məclisinin üzvü, İran-Sovet İttifaqı Dostluq Cəmiyyətinin rəhbəri.Qacarlar sülaləsinə mənsub şahzadə olmuşdur. Həyatının erkən dövrü Əmənulla mirzə Bəhmən mirzə oğlu 8 yanvar 1862-ci ilin yelizavetpol quberniyasının Şuşa şəhərində anadan olmuşdur. O, Cənubi Azərbaycanın hakimi olan Abbas Mirzə oğlu Bəhmən Mirzə ilə Çiçək xanımın evliliyindən dünyaya gəlmiş və ailənin XVII oğlan övladı olmuşdur. General-mayor Əmənulla Mirzə Qacar 1937-ci ildə Tehranda vəfat etmişdir. Hərbi fəaliyyəti Rusiya imperator Ordusunda Sankt-Peterburqdakı hərbi kadet korpusunu bitirmişdi. On yeddi yaşında poruçik rütbəsi alan Əmənulla mirzə 1879-cu il iyulun 19-da Zaqatalada yerləşən 164-cü piyada alayında xidmətə başlamış, 1883-cü ildə baş leytenant rütbəsinə yüksəlmişdir. 20 noyabr 1886-cı ildə o, Kuban Kazaklarının II taboruna transfer edilmiş və sonradan həmin taborun komandiri olmuşdur. 1900-cü il mayın 6-da nizami kazak batalyonundakı nümunəvi xidmətinə görə Əmənulla Mirzə Bəhmən mirzə oğluna yesaul (mayor) rütbəsi verilmişdir. 1909-cu ildə isə IX Kuban plastun taborunda ordu yesaulu rütbəsinə yüksəlmişdir. 1915-ci ildə üçüncü Kuban kazak-piyada divizionuna komandirlik edən Əmənulla mirzəyə həmin il aprelin 25-də polkovnik rütbəsi verilmişdir. Güclü döyüşlər zamanı ayağından ağır yaralanan Əmənulla mirzə arxa cəbhəyə göndərilsə də hərbi fəaliyyətini dayandırmamışdı. Kuban kazak nizami hissələrindəki nümunəvi xidmətlərinə görə Əmənulla mirzə Qacar 1917-ci ildə general-mayor rütbəsi almışdır. Birinci Dünya müharibəsində iştirakı Birinci Dünya müharibəsi zamanı Əmənulla xan Avstriya-Macarıstana qarşı olan cənub-qərb cəbhəsində döyüşmüşdür. 25 aprel 1915-ci ildə o, polkovnik rütbəsinə yüksəlmiş, bir qədər sonra ayağından ağır şəkildə yaralandığına görə müalicə almaq üçün arxa cəbhəyə göndərilmişdir. 1916-cı ildə bu yaralardan sağalmış və yenidən cəbhəyə geri dönmüşdür. Özünün komandanlıq etdiyi taboru ilə birlikdə Avstriya-Macarıstan ordusu ilə savaşarkən Marhonovka kəndi yaxınlığında düşmən səngərlərini ələ keçirmiş və düşmən ordusunun atəş gücünə ağır zərbələr vurmuşdur. 1916-cı ilin 5 noyabr əməliyyatı zamanı göstərdiyi igidliyə görə Müqəddəs Georgi Qılıncı ilə mükafatlandırılmışdır. Kuban kazak nizami hissələrindəki nümunəvi xidmətlərinə görə Əmənulla mirzə Qacar 1917-ci ildə general-mayor rütbəsi almışdır. Fevral inqilabından sonra vətəninə geri dönmüş, Tiflis və Şuşada yaşamışdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Ordusunda 1918-ci ilin 28 may tarixində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradıldığı elan edildi. Bu zaman Şuşada yaşayan Əmənulla xan 1 dekabr 1918-ci ildə yeni yaradılmış dövlətin müdafiə nazirliyinə rəsmi şəkildə müraciət edərək onun ordu sıralarına qəbul edilməsini istədi. Ordu sıralarında xidmətdən başqa, AXC ondan diplomatik məqsədlər üçün də istifadə etmişdir. Beləki Əmənullah xan İsmayıl xan Ziyadxanovun rəhbərliyində Qacar imperiyasına göndərilmiş rəsmi nümayəndəliyin bir parçası olmuşdur. O, bu diplomatik nümayəndə heyətində hərbi qrupun rəhbəri hesab edilirdi. Azərbaycana geri döndükdən sonra o, Azərbaycan Xalq Cüumhuriyyətinin Milli Ordusunun I Piyada Diviziyasının komandanının müavini təyin edildi. Bu diviziyanın qərərgahı Xankəndi və Şuşada yerləşirdi. O, 22 – 23 mart tarixlərində erməni silahlı dəstələrinin Azərbaycan ordusuna qarşı təşkil etdiyi hücuma qarşı vuruşmuş və erməni üsyanının yatırılmasında iştirak etmişdir. Pəhləvi İranının ordusunda 1920-ci ilin 28 aprelində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bolşevik qüvvələri tərəfindən işğal edildi. Bolşevik təzyiqinə dözməyən və bolşevik təhlükəsini əvvəlcədən hiss edən Əmənulla mirzə 1929-cu ildə İrana mühacirət etmişdir. Tehranda yaşayan general-mayor Əmənulla mirzə Qacar hərbi məktəbdə işləmiş, İran nizami ordusunun yaradılmasında yaxından iştirak etmişdir. Bundan başqa, siyasi fəaliyyətlə də məşğul olan Əmənulla xan İran parlamentində vəkil də olmuşdur. Bu çərçivədə İran-Sovet dostluq cəmiyyətinin rəhbəri vəzifəsində çalışmışdır. Əmənulla mirzə Nəvvab bəyim Hacı Hüseynəli bəy qızı ilə yaşam qurmuşdu. Səyəvuş mirzə, Xosrov Mirzə adlı oğulları, Səfiyyə xanım adlı qızı vardı. Mükafatları — III dərəcəli "Müqəddəs Anna" ordeni — III dərəcəli "Müqəddəs Vladimir" ordeni — III dərəcəli "Müqəddəs Stanislav" ordeni İgidliyə görə Georgi Qılıncı Həmçinin bax Ənvər Çingizoğlu. Qacarlar və Qacar kəndi. Bakı: Şuşa. 2008. Şəmistan Nəzirli. Güllələnmiş Azərbaycan Generalları. Bakı. 2006. Mehman Süleymanov. Qafqaz İslam ordusu və Azərbaycan. Bakı. 1999. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78414 |
Əmənulla xan Avşar | Əmənulla xan Avşar (Zəncan – Zəncan) — Zəncan xanlığının 1797-ci ildən 1810-cu ilə qədər olan dördüncü xanı. Ənvər Çingizoğlu, Aydın Avşar. Avşarlar. Bakı, "Şuşa", 2008, səh. 323–324. Abu’l-Ḥasan Ḡaffārī Kāšānī, Golšan-e morād, ed. Ḡ Ṭabāṭabāʾī Majd, Tehran, 1369 Š./1990. Moḥammad-Ṣādeq Nāmī Eṣfahānī, Tārīḵ-e gītīgošā, ed. S. Nafīsī, Tehran, 1317 Š./1938. J. R. Perry, Karim Khan Zand, Chicago, 1979. K. M. Röhrborn, Provinzen und Zentral-gewalt Persiens im 16. und 17. Jahrhundert, Berlin, 1966. Moḥammad-Hāšem Āṣaf Rostam-al-Ḥokamāʾ, Rostam al-tawārīḵ, ed. M. Mošīrī, Tehran, 1348 Š./1969; tr. B. Hoffmann as Persische Geschichte 1694–1835 erlebt, erinnert und erfunden. Das Rustam ut-tawārīḫ in deutscher Bearbeitung, 2 pts., Bamberg, 1986. Rażī-al-Dīn Tafrešī, untitled, British Library, London, ms. no. Add. 6587, fols. 185–216 (Rieu, Persian Manuscripts II, p. 798, sec. 15). Həmçinin bax Azərbaycan xanlarının siyahısı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=632471 |
Əmənulla xan Kəngərli | Əmanulla xan Naxçıvanski (15 iyun 1845, Naxçıvan, Gürcüstan-İmeretiya quberniyası – 1891) — polkovnik, sonuncu Naxçıvan xanı Ehsan xan Kəngərlinin nəvəsi, və hərbi xadim, general-leytenant İsmayıl xan Naxçıvanskinin oğludur. Natəvanın qızı Xanbikə xanımla ailə həyatı qurmuşdur. Əkbər xan Naxçıvanski, Bəhram xan Naxçıvanski atasıdır. Aman xan (Əmanulla) İsmayıl xan oğlu Naxçıvanski 15 iyun 1845-ci ildə Naxçıvan şəhərində anadan olub. Onun doğum tarixi haqqında məlumat atası tam süvari generalı İsmayıl xanın 1895-ci ildə yazılmış xidmət kitabçasında göstərilibdir. İsmayıl xanın xidmət kitabçası 1895-ci ildə tərtib olunmuşdur və Rusiya Dövlət Hərbi Tarix Arxivinin 409-cu fondunda saxlanılır. İlk təhsilini ailə mühitində və babası I Ehsan xanın açdırdığı şəhər məktəbində alıb. Rusiya Dövlət Hərbi Tarix Arxivinin 330-cu fondunda saxlanılan sənəddən məlum olur ki, ilk dəfə hərbi xidmətə Rusiya çarının xüsusi mühafizə dəstəsinin dördüncü manqasında silahdaşıyan kimi başlayıb. Həmin xidmətin tarixi də qeyd edilib: 1 may 1865-ci il. Qeyd edək ki, o vaxt onun 20 yaşı vardı. Bu vaxta qədər harada hərbi təhsil alması haqqında hələlikdə sənədlər tapılmayıb. Rusiya arxivindəki sənəddə "təhsil almayıb" yazılması inandırıcı deyil. Çünki Aman xanın atası Qafqazın həm məşhur generalı, həm də tanınmış ziyalılarından biri idi. Aman xanın təhsili ilə bağlı sənədləri axtarırıq. 13 sentyabr 1865-ci ildə Aman xan Sankt-Peterburqda mühafizə dəstəsində fəaliyyətə başlayır. Həmin il noyabr ayının 1-də yunker (gənc zabit) olan Aman xan özünün fəallığı ilə seçilir. Burada dörd il xidmət edəndən sonra ordudan tərxis olunur və Naxçıvana qayıdır. 1869-cu il avqustun 21-də Naxçıvan polisində gizir kimi fəaliyyətini davam etdirir. Çar sarayında xidmət edərkən "İmperator Aleksandr Nikolayeviçin mühafizə xidmətinə görə" adlı gümüş medalla təltif olunmuşdur. Bu medal Anna lenti ilə birgə verilmişdi və boyundan asmaq üçün idi. Naxçıvan şəhərində işləyən və yaşayan Aman xan 1872-ci ildə Qarabağ xanı Mehdiqulu xanın nəvəsi Fatmabikə (Xanbikə) ilə ailə qurur. Xanbikənin anası şairə Xurşidbanu Natəvan Qarabağda atasının mülklərini idarə edirdi. Xurşidbanu həm ata, həm də ana tərəfdən Naxçıvan xanları ilə qohum idi. Onun atası Qarabağ xanları olmuş Cavanşirlərdən, anası isə Ziyadoğlu Qacarlardan olan Gəncə xanı Cavad xanın nəvəsi Bədircahan bəyim idi. Aman xanın atasının nənəsi Tükəzban xanım İrəvan xanlarından – Dəvəli Qacarlardan olduğundan Kəngərlilərlə bu tayfalar arasında qohumluq, bir növ, təzələnmişdi. Elə bu səbəbdən də Xurşidbanu Natəvan qızını ata-babalarının (hər iki tərəfdən) qohumları və sədaqətli dostları olan general İsmayıl xanın oğlu Aman xana ərə vermişdi. Xanbikənin atası Dağıstanın Qaraqaytaq (kunuk) usmilərindən (xanlıqlarından) olan knyaz Xasay xan idi. 1877-ci ildə rus-türk müharibəsi başlayanda Aman xan İrəvandakı qeyri-nizami süvari polkuna səfərbərliyə çağırılır. 1877–1878-ci illərdə Aman xan atası İsmayıl xanla, əmisi II Kalbalı xanla və digər yaxın qohumları ilə birlikdə bu müharibədə iştirak etmişdir. 6 iyun 1877-ci ildə Bəyazid ətrafında gedən döyüşlərdə Aman xan ağır yaralanır. 23 gün atası İsmayıl xanla birlikdə Bəyazid qalasında mühasirənin sözlə ifadə edilə bilməyəcək dəhşətlərini və faciələrini yaşayır. 1877-ci ilin 19 dekabrında Rusiya çarının fərmanı ilə Saray Qvardiyasına məxsus kazak polkunda kornet (çar Rusiyasının süvari qoşunlarında zabit) rütbəsində hərbi xidmətə dəyişdirilir. 1878-ci il aprelin 25-də üçüncü dərəcəli Müqəddəs Anna (qılıncla və bantla birlikdə) ordeni ilə təltif edilir. Bir vaxtlar onun nəvəsi Əxtər xanım (Əkbər xanın qızı) bu sətirlərin müəllifinə söyləmişdi ki, babası Aman xan Vladiqafqazda kazak polkunda hərbi xidmətdə olub, özü də yüksək rütbədə. Hətta nəql edirdi ki, babama Naxçıvanda hamı "Ataman Aman xan" deyirdi. Aman xan Naxçıvanski ilə Xanbikə xanım Usmiyevanın nikahından Bəhram xan (1872 — ?), Əkbər xan (1873–1961), Xaqan xan (? – ?), Kamran xan (? – ?), Ənvər xanım (? – 1910), Sənubər xanım (1888–1958) adlı övladları olmuşdur. Aman xanın Rusiya arxivlərindəki bəzi sənədlərdə familiyası Ehsanxanov kimi göstərilmişdir. Yəqin ki, bu, babası I Ehsan xanın şərəfinə belə yazılmışdır. Aman xanın Naxçıvan şəhərində bir neçə mülkü olmuşdur. Əxtər xanımın dediyinə görə, Sovet hakimiyyəti onun mülklərini müsadirə etmiş, həbsxanaya çevirmişdi. Ömrünün son illərini Naxçıvanda yaşayan, hərbi və mülki işlərlə məşğul olan Aman xan həm də Xok və Qıvraq kəndlərini idarə etmişdir. Xidmətləri müqabilində Rusiya hökuməti bu kəndləri tiyul olaraq ona bağışlamışdı. O, bu kəndlərdə maarif, mədəniyyət, quruculuq, təsərrüfat, ticarət işlərinə ciddi fikir vermiş və kənd sakinlərinə yaxından köməklik göstərmişdir. Məlumat üçün deyək ki, bu kəndlərin əhalisinin əksəriyyəti kəngərlilərdir (bu haqda sənədlər var – müəllif). Qıvraq kəndi Şahtaxtı gömrük-keçid məntəqəsinə yaxın yerləşdiyindən, o, burada qonaqlar üçün bir karvansara tikdirmişdi. Aman xan Naxçıvanski təxminən 1891-ci ildə Naxçıvan şəhərində vəfat etmişdir. "Təxminən" ifadəsini ona görə yazırıq ki, onun vəfatı ilə bağlı hərbi məlumatı təsdiqləyəcək sənəd əldə etməmişik. Bununla bağlı Tiflisdə, Moskvada və Vladiqafqazda axtarışlarımız davam edir. Burada bir məsələni də hökmən qeyd etməliyik. Tədqiqatçı alim Bəylər Məmmədov yazdığı monoqrafiyada onun vəfatı tarixini 1884-cü il göstərir. Son illərin axtarışları göstərdi ki, bu fakt doğru deyil. Çünki onun sonbeşiyi Sənubər xanım 1888-ci ildə anadan olmuşdur. Aman xan Naxçıvan şəhərinin cənubunda yerləşən, İmamzadə türbəsinə bitişik olan I Kalbalı xan Kəngərlinin ailə sərdabəsində dəfn edilmişdir. Bu məlumatı ilk dəfə Əkbər xan Bəylər Məmmədova söyləmişdir. Burada bu incə məsələyə bir daha münasibət bildirmək yerinə düşərdi. Dindarlar belə deyirlər ki, türbədəki məzar imam qəbridir. Bu mübahisələrə son qoymaq üçün akademik İsmayıl Hacıyevlə birlikdə hazırladığımız əhatəli bir məqaləmiz "Şərq qapısı"nda işıq üzü görsə də, mütəxəssis memarlar, çox təəssüf ki, mübahisə doğuracaq məsələyə münasibətlərini bildirməyiblər. Axı burada tariximizin bir neçə yüzilinin səhifələrini yaratmış sərkərdələrin uyuduğu sərdabədən söhbət gedir. O sərdabədən ki, hələ 1926-cı ildə arxeoloq memar Sısoyev rəsmi olaraq onun Naxçıvan xanlarının məqbərəsi olduğunu bəyan etmişdir. Bunu naxçıvanlı ağsaqqallar və ağbirçəklər də təsdiqləyirdilər. Niyə bu mübahisəli məsələ sabaha qalsın, gələcək tədqiqatçılar üçün sual doğursun?! İmam türbəsinə xüsusi keçidlə bağlı olan iri günbəzli bina Naxçıvan xanlarının ailə sərdabəsidir. Aman xan vəfat edəndə Əkbər xanın 18 yaşı vardı və o, atasının İmamzadə kompleksində dəfn olunduğunu yaxşı bilirdi. Çox təəssüflər ki, biz bu haqda vaxtilə yazmamışıq. Aman xan vəfat edəndə atası İsmayıl xan sağ idi və onun Qafqaz Canişinliyində böyük nüfuzu vardı. Bir də ki, tapdığımız bir sənəddə Aman xan Bəyazid qəhrəmanı general İsmayıl xanın oğlu kimi yazılmışdır. Məsələnin digər tərəfi də var. Həmin illərdə Qafqazın hər yerində xalq öz sevimli hərbçi oğullarını ibadətgahlarda dəfn edirdi. Tiflisdəki Gürcüstan Milli Arxivindən tapdığımız sənədlərdə I Kalbalı xan İslamın tərəfdarı kimi göstərilmişdir. Bu, həqiqətdir. I Kalbalı xan da öz babaları kimi Şah İsmayıl Xətainin sədaqətli davamçısı olmuşdur və onun rəhbərlik etdiyi Kəngərli süvariləri atlarının başlarına qırmızı kaporlar bağlamışlar. 1920-ci ilədək döyüşlərdə belə, qızılbaşlar olduqlarını gizlətməmişlər. Bizcə, rəssamlar I Kalbalı xanın rəsmini çəkəndə bunu unutmamalıdırlar. Gürcü çarı II İraklinin papağına diqqət etsək, bir çox məsələlər biz tədqiqatçılara aydın olar. II İrakliyədək müsəlman gürcü çarları şiə təriqətində olmuşlar. Təsadüfi deyil ki, I Kalbalı xan II İraklinin müsəlmanlığı qəbul etmiş oğlu Aleksandrı (İskəndəri) Naxçıvanda və İrəvanda gizli terrorçulardan məharətlə qoruyurdu. Belə maraqlı bir haşiyədən sonra qayıdaq əsas mətləbimizə. Aman xanın vaxtsız vəfatından sonra onun ailəsinə atası himayədarlıq etmişdir. 1908-ci ildə İsmayıl xan vəfat edir və Aman xanın övladları əziyyətlərlə üzləşməli olurlar. Aman xanın övladları Naxçıvanın yağılardan müdafiəsi və tərəqqisi üçün böyük işlər görmüşlər. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=542411 |
Əmənulla xan Ziya əs-Soltan | Əmənulla xan Ziya əs-Soltan və ya Əmənulla xan Dünbüli Nəzər ul-Ayalə Ziya əs-Soltan — təbrizli aristokrat və Qacar şahı Müzəfərəddin şah Qacarın, Məhəmmədəli şah Qacarın və Əhməd şah Qacarın hakimiyyəti dövründə sarayda çalışmış şəxs. O, Məşrutə inqilabının qəhrəmanlarından biri hesab edilir. Həyatının erkən dövrü və ailəsi Əmənulla xanın ailəsi Nadir şahın ölümündən sonra formalaşan Təbriz və Xoy xanlıqlarını idarə etmişdilər. 1799-cu ildə Təbriz xanı Hüseynqulu xanın ölümündən sonra Xoya dönən Cəfərqulu xan Fətəli şah Qacarda özünün Xoy hakimi kimi tanınmasını istəmişdir. Fətəli şah bu təklifi rədd etmiş və oğlu Abbas Mirzəni Dünbülililərlə döyüşmək üçün göndərmişdir. Döyüş nəticəsində Abbas Mirzə qalib gəlmiş və Təbrizə daxil olmuşdur. 17 sentyabrda isə Xoya Qacar ordusu daxil olmuşdur. Bununla da, Xoy və Təbrizdə dünbülililərin əsas qüvvə olmasına son verilmişdir. 1809-cu ildə Təbriz xanlığı da yeni yaradılmış varis vilayətinə daxil edilmiş, onun mərkəzi olmuşdur.Əmənulla xan 1863-cü ildə Təbrizdə anadan olmuşdur. Onun atası olan Səfər xan Dünbüli tayfasından idi. Dünbüli tayfası və xan ailəsi uzun müddət Təbriz və Xoy xanlıqlarının xanları olmuşdur. Varlı torpaq sahibi olan Əmənulla xan Təbriz şəhərinin böyük bir hissəsinin sahibi idi. Eyni zamanda onun Cənubi Azərbaycanın Ələmdar bölgəsində də böyük torpaq sahələri var idi. Təbrizdə doğulduğuna və ailəsinin kökəni Təbriz olduğuna görə o, bəzən Təbrizi deyə də adlandırılırdı. Daha sonralar Müzəffərəddin şah Qacar ona dövlət işlərində göstərdiyi fəaliyyətə görə Ziya əs-Soltan titulu da verdi. İlk evliliyini o, Qacar sülaləsinin Şimali Azərbaycan qolundan olan Şazdeh Xanım Maleykə-Afaq Bəhmən-Qacar ilə etmişdir. Şazdeh Xanım Bəhmən-Qacarın babası Abbas Mirzə Qacarın oğlu Bəhmən Mirzə Qacar idi. Bu evlilikdən onun Şahzadə Nüsrət ül-Mülk Xanım Bəhmən və Əbdülqasım Bəhmən adlı övladları dünyaya gəlmişdir. İlk xanımının 1917-ci ildə vəfat etməsindən sonra o, 1923-cü ildə Damğandan olan varlı bir xanımla evləndi. İkinci arvadının adı Türkan Ağa Xanım idi. Onların bu evlilikdən övladları olmamışdır. Müzəffərəddin Mirzə hələ varis şahzadə kimi Təbrizdə fəaliyyət göstərən zaman Əmənulla xan onun xidmətinə daxil olmuş və Nazer ul-Ayeleh titulu ilə əyalətin mülki işlərinə baxmışdır. 1896-cı ildə Müzəffərəddinin şah olmasından sonra Əmənulla da Tehranda yaşamağa başladı. Müzəffərəddin şahın özünün Təbrizdən gətirdiyi Türk fraksiyası ilə Tehrana girməsi zamanı onu müşayət edən imperial keçiddə Əmənulla xan da iştirak etmişdi. Bundan sonra Əmənulla xan saray daxilindəki vəzifələrdə yüksəldi və şah tərəfindən Ziya əs-Soltan tituluna layiq görüldü. Qacar şahzadəsı ilə evləndikdən sonra Əmənulla xan imperial evə yaxın yaşamağa başladı. O və ailəsi 1903-cü ildə Tehranın elektrik verilən məhəlləsi olan Çeraq-Bərq küçəsində yaşamışdır. Buna görə də, bəzi qaynaqlarda Əmənulla xana. Çeraq-Bərqi deyə də müraciət edilir. Qacar aristokratiyası içərisində liberal qanadı təmsil edən Əmənulla xan Məşrutə inqilabı zamanı formalaşdırılan parlamentdə Təbrizin nümayəndəsi olmuşdur. Bu parlament 15 avqust 1906-cı ildə Müzəffərəddin şahın konstitutsiya formalaşdırılacağını elan etməsindən yaradılmışdı. Əmənulla xan bu parlamentdə demokratik islahatlara tərəfdar olan ectemaiyun qanadında təmsil olunmaqda idi. 1908-ci ildə Müzəffərəddin şahın varisi Məhəmmədəli şah dövründə inqilabın əldə etdiyi demokratik qazanclar mütləqiyyət tərəfindən ortadan qaldırılmağa başlanıldı. Bu zaman Əmənulla xan Qacar əsilzadələri içərisində demokratiyanı müdafiə edən şəxslərdən biri idi və mütləqiyyətə qarşı çıxış edirdi.1906-cı ildə hakimiyyətə gələn Məhəmmədəli şah Qacar xüsusən Böyük Britaniya olmaqla, xarici qüvvələrin parlament vasitəsiylə öz təsirlərini artıracağından qorxurdu. Beləliklə, Məhəmmədəli atasının atdığı demokratik addımları geri çəkib parlamenti ləğv etdiyini açıqladı. Buna görə də, Tehranda və Təbrizdə ona və hökumətinə qarşı üsyan başladı. 4 iyun 1909-cu ildə Məhəmmədəli şah öz təhlükəsizliyindən qorxaraq Gülüstan sarayını tərk edərək Bağ-e Şaha yollandı. O, burada Kazak briqadasının qoruması altında olacaqdı. Bu hadisədən bir neçə gün sonra Əmənulla xan və başqa bir neçə Qacar şahzadəsi şaha sui-qəsd etmək üçün bombalı hücum hazırlamaqda ittiham edilərək həbs edildilər. Hər məhbus üçün gündə yeganə yemək bir dəyirmi çörək və xiyar idi. Onlara təzə soyuq su verilmədiyi üçün kiçik hovuzun çirkli suyundan içməyə məcbur olurdular. Hər gün onların gözətçisi olan Soltan Bağer onları səkkiz-səkkiz zəncirlə çıxarıb müstəntiqlərın yanına gətirirdi. Bunları edən şəxs şahın mütləqiyyətçi hakimiyyətini müdafiə edən və Tehran valisi olan Muayyed əd-Dövlə idi. Bu çevrəyə daxil olan şəxslər Şahzadə Moayyed əs-Səltənə, Seyid Möhsen Sədr ol-Əşrəf, Mir Pənc Ərşad üd-Dövlə, Mirzə Əbdül Motalleb Yəzdi (royalist Ədəmiyyət qəzetinin redaktoru) və Mirzə Əhməd xan daxil idi. Tribunal üç məsələni araşdırırdı və işgəncə və təzyiq yolu ilə bu barədə məlumat almaq istəyirdi: 1) Bombanı şaha kim atmışdı? 2) Əli Rza can Qacar Əmirsüleymani Azad ül-Mülkün (Qacar ağsaqqalı və qəbilə başçısı, sonradan gənc Əhməd şahın naibi olmuş elxan. Şübhələnirdilər ki, o, Məhəmmədəli şaha qarşı sui-qəsd hazırlayaraq onu əmisi Məsud Mirzə Zell-e Soltanla əvəzləməyə çalışır) evindəki əncümənin (mason lojasının) banisi kim idi? 3) Mücahidlərə kim tüfəng verirdi? Bundan başqa onları məclis və məşrutə hadisələri maraqlandırmırdılar.Bütün bu araşdırmalar zamanı həbs edilənlərə şiddətli işğəncə verildi. Xüsusən Ruh ol-Qodos qəzetinin redaktəri Sultan ul-Uləma Xorasani Ruh ol-Qodos ilə Əmənulla xana daha şiddətli işöıncə verildi. Çünki inanılırdı ki, bu iki şəxs şahın həyatına edilmiş sui-qəsd cəhdinin arxa planı barədə məlumata sahibdirlər. Hər gecə onları çölə çıxarıb taburelərə bağlayaraq şiddətlə döyürdülər və onların fəryadları bütün Bağ-e Şahda rezonans doğursa da, orada olan generallar və nazirlərdən heç biri onların köməyinə gəlmirdi.Nəhayət, Əmənulla xan, Məhəmmədəli Şahın həyatına qəsddə günahkar bilinən başqaları, o cümlədən, Heydər Əmioğlu, İsmail Qafqazi, Mirzə Musa xan Zərgər və bomba atmış Rza Azərbaycani ilə birlikdə sərbəst buraxıldı. Bunun baş verdiyi zaman, yəni 1909-cu ilin iyulunda inqilabçı ordu britaniyalıların da müdafiəsini almış bir şəkildə Tehrana doğru irəliləməkdə idi. Bu ordu şəhəri ələ keçirdi və məhbusları azad etdi. Üç gün sonra Məhəmmədəli şah rus səfirliyində sığınacaq istədi və bu istək ruslar tərəfindən qəbul edildi. Şah taxtdan əl çəkməyə və sürgünə getməyə məcbur oldu. Onun yerinə taxta oğlu Əhməd şah Qacar (1909–1925) çıxdı. Beləliklə, bundan sonrakı 10 il ərzində Əmənulla xan yeni gənc şahın siyasi işlər müşavirliyini yerinə yetirdi. 1923-cü ildə Ziya os-Soltan da Soltan Əhməd şahın gözlənilən yoxluğunda hökumət qurmaq niyyətində olan Rza Xan Sərdar-Sepahın məsləhətləşdiyi şəxsiyyətlərdən biri idi. Lakin daha sonra 1925-ci ildə Rza Xan nəhayət özünü Rza şah Pəhləvi kimi monarx elan etdi və yeni bir sülalənin əsasını qoydu. 1926-cı ildə Əmənulla xan yenidən Rza şahın kabinetində nazir vəzifəsinə namizəd göstərildi. Bu illərdə Əmənulla xan yeni şahın islahatçı təbiətinə və demokratik istəklərinə güvənməkdə idi. Beləliklə, o, öz ailəsi ilə yeni sülalə arasındakı yaxın münasibətləri göstərmək üçün şaha hədiyyə olaraq öz imzası olan xalis qızıldan hazırlanmış kasa təqdim etdi. İndi bu hədiyyə İran Mərkəzi Bankının Tehran Milli Cəvahirat Muzeyində digər xəzinələr arasında görə bilərsiniz. Lakin 1926-cı ilin sonlarında münasibətlər dəyişdi. Əmənulla xan Rza şahın mütləqiyyətçi xislətli olduğunu və əldə edilmiş bütün demokratik hədəflərin onun tərəfindən yox edilməsinı gördüyü üçün onun vəzifə təklifini rədd etdi. Rza şah digər Qacar şahzadələrinə etdiyi kimi Əmənulla xanın da Cənubi Azərbaycandakı torpaqlarının böyük bir qismini ələ keçirdi və bu torpaqları sülaləsi torpağı, yəni öz torpağı etdi. Torpaqların qəsb edilməsi başladıqdan sonra Əmənulla xan daha siyasi hədəflərlə yox, özünün mülklərini qorumaqla maraqlanmağa başladı. O, Tehranın Bağ-e Şah bölgəsindəki villası, Rza şah tərəfindən ona buraxılmış son iki böyük kəndi — Təbriz yaxınlığındakı Ələmdar və Xəzər sahilində Semnan və Damğan arasında yerləşən Mehmandust kəndləri — qorumaq istəyirdi. Həmçinin, Əmənulla xanın ailəsinin bildirdiyinə görə, bir gün Rza şah Əmənulla xanı Bağ-e Şahdakı villasında ziyarət etmişdir. Şahın gözü Əmənulla xanın tam incə yaqutdan düzəldilmiş təsbehinə düşür. Təsbeh şahın o qədər xoşuna gəlir ki, Əmənulla xana bu barədə sual verir. Ailənin bildirdiyinə görə, bu əslində şahın təsbehi almaq barədə üstüörtülü əmr verməsi demək idi.Əmənulla xan xərçəng xəstəliyindən müalicə almaq üçün Almaniyaya yollanmışdı. Lakin o, 1 fevral 1931-ci ildə Hamburq şəhərində vəfat etdi. Onun nəşi bu şəhərdəki Ohlsdorf məzarlığının müsəlmanlara ayrılmış hissəsində dəfn edildi. Həmçinin bax Bəhməni ailəsi Arian K . Zarrinkafsch-Bahman. The Bahman Family: the family of Bahman Mirza Qajar in Iran. 2020. Ahmad Kasravi. Tarikh-e Mashruteh-ye Iran (History of the Constitutional Revolution in Iran). 1. Tehran. 1940. Soltan Ali Mirza Kadjar. Mohammad Ali Shah: The King and the Man. Qajar Studies. 2009. Mehdi Bamdad. Sharh-e Hal-e Rejal-e Iran dar Qarn-e Davazdahom, Sizdahom, Chahardahom Hejri. Tehran: Zavvar. 1968. Tapper, Richard. Frontier Nomads of Iran: A Political and Social History of the Shahsevan. Cambridge University Press. 2006. ISBN 978-0-521-02906-3. Werner, Christoph. An Iranian Town in Transition: A Social and Economic History of the Elites of Tabriz, 1747-1848. Otto Harrassowitz Verlag. 2000. ISBN 978-3-447-04309-0. Heribert Busse: Persia's History under Qajar Rule, p. 8ff. Persia's History under Qajar Rule. New York & London: Columbia Univ. Press. 1972. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=827466 |
Əmətullah Rabiyə Gülnuş Sultan | Əmətullah Rabiyə Gülnuş Sultan (Osmanlı türkcəsi: گلنوش سلطان) (1642, Krit – 6 noyabr 1715, Konstantinopol) — 19-cu Osmanlı sultanı IV Mehmedin xanımı, II Mustafa və III Əhmədin anası, Validə sultan. Hasəki sultan illəri 1642-ci ildə dünyaya gəldiyi düşünülür. Əslən venesiyalı Verzizzi ailəsinə mənsub olub, Krit adasındakı Resmo şəhərində dünyaya gəldi. Resmonun fəthinin ardından Dəli Hüseyn Paşa tərəfindən əsir alındı və saraya hədiyyə edildi. Sarayda öncə Kösəm Sultanın, onun vəfatından sonra isə Turhan Sultanın himayəsinə alınaraq təlim-tərbiyə edildi. Adı Kösəm Sultan tərəfindən dəyişdirilərək Əmətullah Gülnuş oldu. Həddi buluğa çatmasının ardından Ədirnə sarayında olan Sultan Mehmedə təqdim olundu. İlk övladı olan Xədicə Sultan da 1662-ci ildə bu sarayda dünyaya gəldi. Ardından 1664-cü ildə Şahzadə Mustafanı, 1670-ci ildə Gülsüm Sultanı, 1673-cü ildə Şahzadə Əhmədi, 1675-ci ildə Şahzadə Bəyazidi və 1680-ci ildə Fatma Sultanı dünyaya gətirdi. Sultan Mehmedin ən sevimli hasəkisi olan Gülnuş Sultan daim padşahla birlikdə ov əyləncələrinə qatılırdı. Belə ki, gələcəkdə taxta çıxan oğulları Şahzadə Mustafa və Əhmədi bu ov mərasimlərindən birində dünyaya gətirmişdir. Hərəm daxilindəki həyatı isə daha çətin idi. Belə ki, Sultan Mehmedin digər hasəkisi Gülbəyaz Xatunla olan sürtüşmələri Turhan Sultanın qulağına qədər gəlib çatmışdı. Belə ki, Safiyə Sultan adlı qızının dünyaya gəlişindən sonra nüfuzu artan Gülbəyaz Xatunun çox keçmədən vəfat etməsində Gülnuş Sultan təqsirli görüldü. Ancaq böyük ehtimal ki, bu hadisə validə sultanın vəfatının ardından Gülnuş Sultanın hərəmin idarəsini ələ almasından sonra baş tutmuşdur. Bir digər hadisə isə Gülnuş Sultanın ilk oğlu Şahzadə Mustafanın dünyaya gəlişindən sonra baş verdi. Belə ki, Sultan Mehmedin o əsnada qəfəs həyatı yaşayan qardaşları Şahzadə Süleyman və Əhmədin ölüm əmri verilmiş, bu əmrin Gülnuş Sultan tərəfindən verildiyi iddia edilmişdir. Ancaq Turhan Sultanın müdaxiləsiylə bu edamın önü alınmışdır. Gülnuş Sultanın hərəmdəki ən güclü dəstəkçiləri isə 1675-ci ildən bəri hərəmi idarə edən Darüssəadə ağası Yusif ağa, kəndxudası Osman ağa və Şahzadə Mustafanın lələsi Seyid Feyzullah Əfəndi idi. 1682-ci ildə bu ittifaqa Körpülü Hüseyn ağa da qatıldı. Belə ki, ertəsi il baş tutan II Vyana mühasirəsindəki məğlubiyyətin ardından Hüseyn ağa həbs olunmuş, ancaq Gülnuş Sultanın müdaxiləsiylə azadlığa buraxılan Hüseyn ağa vəzir ünvanı alıaraq Şəhrizor əyalətinə göndərilmişdir. Validə sultan illəri Sultan Mustafa dönəmi Gülnuş Sultanın davam edən parlaq hasəkilik dönəmi 1687-ci ildə baş verən yeniçəri üsyanıyla başa çatdı. Belə ki, Sultan Mehmed taxtdan endirilmiş, yerinə qardaşı Şahzadə Süleyman taxta çıxarılmışdı. Sabiq padşah və oğulları Topqapı sarayındakı Şimşirlik bölümünə aparıldı. Gülnuş Sultan və idarə etdiyi hərəm isə köhnə saraya göndərildi. Sultan Süleyman və Sultan Əhmədin səltənətləri boyunca köhnə sarayda yaşayan Gülnuş Sultan, böyük oğlu Şahzadə Mustafanın taxta çıxmasının ardından möhtəşəm mərasimlə Ədirnə sarayına gətirildi (13 fevral 1695). O əsnada Ədirnə sarayında saxlanılan mərhum Sultan Əhmədin hərəmi və qızları köhnə saraya göndərildi. Oğlu Şahzadə İbrahim isə Gülnuş Sultanın himayəsində Ədirnə sarayında qaldı. Səltənəti boyunca oğluyla birlikdə Ədirnədə qalan Gülnuş Sultan bu müddət ərzində vaxtilə yaxın tərəfdarı olan Seyid Feyzullah Əfəndini ön plana çıxardı. Ancaq Feyzullah Əfəndinin həddindən artıq güclənməsi və dövlət idarəsində söz sahibi olması əhalinin və dövlət adamlarının etirazına səbəb oldu. Belə ki, 1703-cü ildə baş tutan Ədirnə hadisələrinin ardından Sultan Mustafa devrildi və yerinə qardaşı Şahzadə Əhməd taxta çıxarıldı (23 avqust 1703). Bütün bu hadisələrdən öncə isə ayaqlanan üsyançılar Gülnuş Sultanın yanına gedərək onun təsdiqini almış, Gülnuş Sultan isə oğlunun canının qorunması şərtilə taxt dəyişikliyinə razı olmuşdur. Üsyançılar da bu razılığa sadiq qalaraq devrilən Sultan Mustafanı qardaşının vəliəhdlik otağına həbs etdilər. Taxtdan endirilməsindən 5 ay sonra Sultan Mustafa əziyyət çəkdiyi böyrək çatışmazlığı səbəbilə Ədirnədə 39 yaşında vəfat etdi (29 dekabr 1703). Sultan Əhməd dönəmi Taxt dəyişikliyinin ardından İstanbula gələn Sultan Əhməd üsyançıların tələbiylə anası Gülnuş Sultanı Ədirnədə saxladı. Belə ki, Sultan Mustafanın İstanbulu tərk etməsində və Seyid Feyzullah Əfəndinin dövlət idarəsində güclənməsində validə sultanın rolu böyük idi. Bu səbəblə üsyançılar validə sultanı İstanbulda istəmədilər. Ancaq Sultan Əhməd çox keçmədən gizli yollarla anasını İstanbuldakı köhnə saraya, ardından isə Topqapı sarayına gətirtdi. Bu dəfə dövlət idarəsindən uzaq duran Gülnuş Sultan ikinci validə sultanlıq dönəmində qızlarının saraylarını tez-tez ziyarət etmiş, daha çox xeyir işləriylə məşğul olmuşdur. Gülnuş Sultan 6 noyabr 1715-ci ildə İstanbulda vəfat etmiş, cənazəsi öz adına inşa etdirilən Yeni Validə Sultan məscidinə dəfn edildi. Silâhdar, Nusretnâme, II, 336. Defterdar Mehmed Paşa, Zübde-i Vekāyiât (nşr. Abdülkadir Özcan), Ankara 1994, s. 523, 526, 607, 752, 821. Râşid, Târih, IV, 165. Ayvansarâyî, Hadîkatü’l-cevâmi‘, II, 34, 187–188. Hammer, HEO, XVIII, 71 (nr. 637), 90 (nr. 750), 126 (nr. 242). Sicill-i Osmânî, I, 64. Cuinet, IV, 636–637. Ahmed Refik [Altınay], Kadınlar Saltanatı, İstanbul 1923, IV, 239, 240. Alderson, The Structure of the Ottoman Dynasty, Oxford 1956, cedvel 38, 40, 41. Danişmend, Kronoloji, III, 433, 443. Tanışık, İstanbul Çeşmeleri, II, 38, 298–302. Tahsin Öz, İstanbul Camileri, Ankara 1965, II, 15. Çağatay Uluçay, Harem, Ankara 1971, tür.yer. a.mlf., Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara 1980, s. 65–67. L. P. Peirce, The Imperial Harem, Oxford 1993, s. 108, 195, 265. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=437148 |
Əmətullah Sultan | Əmətullah Sultan (Osmanlıca: إيمت الله بن مصطفى ساني) (d. 22 iyun 1701 - ö. 19 aprel 1727) — 22-ci Osmanlı sultanı II Mustafanın qızı. Əmətullah Sultan 22 iyun 1701-ci ildə Ədirnə sarayında dünyaya gəldi. Atası II Mustafa, anası isə Şahsüvar Sultandır. 2 yaşı olanda atası taxtdan endirilmiş, bu səbəblə anasıyla birlikdə Köhnə saraya köçmüşdür. Gənclik illərini burada keçirən Əmətullah Sultan 1720-ci ildə əmisi Sultan Əhmədin istəyilə bibisi Fatma Sultanın dul qalan kürəkəni Mosul bəylərbəyi Osman Paşa ilə nişanlandı. Eyni mərasimlə bacısı Ayşə Sultan da Silahdar İbrahim Paşayla nigahlanmışdır. Osman Paşanın saraya göndərdiyi qiymətli əşyalardan sonra, 9 sentyabr 1720-ci ildə şeyxülislam Abdullah Əfəndi cütlüyün nigahını bağladı. Bu evlilikdən Hibətullah adlı bir qızı dünyaya gəlmişdir. Çox keçmədən Osman Paşa müxtəlif əyalətlərdə xidmətə göndərilmiş və 1724-cü ildə vəfat etmişdir. Bir daha evlənməyən Əmətullah Sultan 3 il sonra 1727-ci ildə vəfat etmişdir. Qızı Hibətullah xanım Sultan isə 1740-cı ilin noyabrında Hacı Əli Paşa ilə evlənmiş, 1766-cı ildə vəfat etmişdir. Məzarı Nuruosmaniyə türbəsində nənəsinin yanındadır. Mustafa Çağatay Uluçay (2011). Padişahların kadınları ve kızları. Ankara, Ötüken Duindam, Jeroen; Artan, Tülay; Kunt, Metin (August 11, 2011). Royal Courts in Dynastic States and Empires: A Global Perspective. BRILL. ISBN 978-9-004-20622-9 Sakaoğlu, Necdet (2008). Bu mülkün kadın sultanları: Vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, sultanefendiler. Oğlak Yayıncılık. ISBN 978-9-753-29623-6 | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=554022 |
Əməvi | Əməvilər (ərəb. الأمويون) və ya bəni Üməyyə (ərəb. بنو أمية) — əsası I Müaviyə tərəfindən 661-ci ildə qoyulan müsəlman xəlifələri sülaləsi. Süfyani və mərvani əməviləri VIII əsrin ortalarına qədər Əməvilər xilafətini idarə etmişlər. Əməvilər sülaləsinin dövründə Xilafət ordusu indiki Cəbəlüttariq boğazını keçərək Avropaya girdi, müasir İspaniya torpaqlarına daxil olub yürüşü davam etdirdi. 750-ci ildə Əbu Müslimin qiyamı nəticəsində Əməvilər sülaləsini əvəz edən Abbasilər tərəfindən hakimiyyətdən devrilmiş və İspaniyada Kordova xilafətinin əsasını qoyan xəlifə Hişam ibn Əbd əl-Malikin nəvəsindən başqa bütün əməvilər həlak olmuşdur. Sülalənin banisi Əbdşəms ibn Əbdmanafın oğlu və Əbdülmütəllibin əmisi oğlu Üməyya ibn Əbd Şəms olmuşdur. Əməvilər xəlifə siyahısı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=257790 |
Əməvi Xilafəti | Əməvi xilafəti və ya Dəməşq xilafəti ( 661-750; Böyük Britaniya : / ʊ ˈ m aɪ j æ d , uː ˈ - / , ABŞ : / uː ˈ m aɪ ( j ) ə d , - aɪ æ d / ; Ərəbcə : ٱلْخِلَافَة ٱلْأُمَوِيَّة , romanlaşdırılmış : əl-Xilafət əl-ʾUmawīyah ) dörd böyük xilafətdən ikincisi idi. Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından sonra I Muaviyə tərəfindən quruldu . Xilafət Əməvilər sülaləsi tərəfindən idarə olunurdu ( ərəb : ٱلْأُمَوِيُّون , əl-ʾUmawīyūn , və ya بَنُو أُمَيَّة , Banū Umayyah , "övladları ). Ailə Birinci Fitnə başa çatdıqdan sonra altıncı xəlifə olmuş Böyük Suriyanın uzun müddət valisi olmuş Müaviyə ibn Əbi Süfyanla birlikdə sülalə, irsi hakimiyyət qurdu .661-ci ildə. 680-ci ildə I Muaviyənin vəfatından sonra varislik uğrunda ixtilaflar İkinci Fitnə ilə nəticələndi və hakimiyyət nəhayət qəbilənin başqa qolundan olan I Mərvanın əlinə keçdi . Böyük Suriya daha sonra Əməvilərin əsas güc bazası olaraq qaldı, onların paytaxtı Dəməşq idi. Əməvilər , Transoxiana , Sindh , Maqrib və Pireney yarımadasını ( Əndəlus ) İslam hakimiyyəti altına daxil edərək müsəlmanların fəthlərini davam etdirdilər. Ən böyük ölçüdə Əməvi Xilafəti 11.100.000 km 2 (4.300.000 sq mi) ərazini əhatə etdi və bu onu ərazi baxımından tarixin ən böyük imperiyalarından birinə çevirdi. İslam dünyasının əksər hissəsində sülalə 750-ci ildə Abbasilərin başçılıq etdiyi üsyan nəticəsində devrildi. Sülalədən sağ qalanlar Əmirlik şəklində olan Kordovada möhkəmləndilər.və sonra xilafət , İslam Qızıl dövründə dünya elm, tibb, fəlsəfə və ixtira mərkəzinə çevrildi. Əməvi xilafəti çoxmillətli və çoxmədəniyyətli geniş əhali üzərində hökmranlıq edirdi. Hələ də xilafət əhalisinin əksəriyyətini təşkil edən xristianlar və yəhudilərə öz dinlərinə etiqad etmək icazəsi verildi, lakin müsəlmanların azad olduğu baş vergisi ( cizyə ) ödəməli oldular. Müsəlmanlardan müxtəlif rifah proqramları üçün açıq şəkildə ayrılan zəkat vergisini müsəlmanların və ya müsəlman olan müsəlmanların xeyrinə ödəməsi tələb olunurdu . Erkən Əməvi xəlifələri dövründə görkəmli mövqeləri xristianlar tuturdu, bəziləri Bizansda xidmət etmiş ailələrə mənsub idilər.hökumətlər. Xristianların işə götürülməsi, Suriyada olduğu kimi, fəth edilən vilayətlərdə də böyük xristian əhalinin olması ilə tələb olunan daha geniş dini yerləşdirmə siyasətinin bir hissəsi idi. Bu siyasət həm də Müaviyənin populyarlığını artırdı və Suriyanı onun güc bazası kimi möhkəmləndirdi. Əməvilər dövrü çox vaxt İslam Sənətində formalaşma dövrü hesab olunur . Xəlifələrin siyahısı Xarici keçidlər "Əməvilər" (az.). erfan.ir. 1389/10/28. İstifadə tarixi: 2014-08-24. Həmçinin bax Kərbəla döyüşü Puatye döyüşü (732) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=683705 |
Əməvi məscidi | Əməvi məscidi (ərəb. جامع بني أمية الكبير Jāmi' Banī 'Umayya al-Kabīr), Şam Cümə məscidi kimi də adlandırılan məscid Şam şəhərinin qədim şəhər hissəsində yerləşir və dünyanın ən böyük və ən qədim məscidlərindən biridir. 634-cü ildə Şam şəhərinin Ərəblər tərəfindən alınmasından sonra, Roma İmparatoru I Konstantin dövründə Yahya peyğəmbər şərəfinə tikilən Xıristiyan bazilikası, Ebu Ubeyde bin Cerrahın başçılığı ilə 635-ci ildə bəzi dəyişiklər edilərək məscid kimi istifadə edilirdi. Yetmiş il ərzində həm kilsə, həm də məscid kimi iki dinin ibadətxanası olmuş bina müsəlman əhalinin zaman keçtikcə artması ilə əlaqəli tamamilə məscidə çevrilmişdir. Məsciddə bu gün hələdə qorunan Yahya peyğəmbərin qəbri və türbəsi kimi müqəddəs abidələri mühafizə edilir.Həmçinin məscidin içində Şiəlik üçün dəyərli əsərlər vardır. Məscidin şimal hissəsinə əlavə edilmiş balaca bir bağcada Səlahəddin Əyyubinin türbəsi tikilmişdir. Orijinal planı ilə bu günə qədər öz gözəlliyini saxlaya bilən Şam Əməvi məscidinin tikilişindən sonra İslam dövlətlərində tikilən bütün məscidlərin memarlığına model olmuş bir binadır. Məscid memarlığına bir çox yeniliklər əlavə etmişdir.Məscidin bitki və həndəsi motiflərilə, şəhər və bina təsvirləridən meydana gələn möhtəşəm mozaik bəzəkləri də memarlıq sənətinin tarixi üçün mühüm yer tutur. Məscidin başqa bir xüsusiyyəti də İslam aləmində ilk dəfə ümumi ayaqyolu burada tikilməsi olmuşdur. Bizim eradan əvvəl I əsrə aid Yüpiter adı daşıyan Roma məbədinin və Roma imparatoru Theodosiosun dövründə tikilən Yahya Peyğəmbər Kilsəsi'nin yerində tikilmişdir. Şam şəhərinin 634-cü ildə müsəlman Ərəb orduları tərəfindən tutulmasından sonra Yüpiter məbədi Ebu Ubeyde bin Cerrahın başçılığı ilə məscidə çevrilmişdir. Bu məscid kiçik olduğu üçün Əməvi Xəlifəsi I. Velid tərəfindən bugünkü böyük məscidin tikilişi başladılmışdır.İnşaatda xəlifənin istəyi ilə Bizans imperatorunun İstanbuldan göndərdiyi ustalar işləyirdi. İnşaat 714-cü ildə tamamlandı.X əsrin tarixçilərindən biri olan İbn el-Fakih el-Hamadaninin verdiyi məlumata görə məscidin tikintisinə 600.000 ilə 1.000.000 dinar arasında pul xərclənmiş və 12.000 işçi işləmişdir. Xarici keçidlər Christian Sahner, "A Glistening Crossroads," The Wall Street Journal, 17 July 2010 Arxivləşdirilib 30 iyul 2010 at the Wayback Machine For freely downloadable, high-resolution photographs of the Umayyad Mosque (for teaching, research, cultural heritage work, and publication) by archaeologists, visit Manar al-Athar Arxivləşdirilib 2020-01-23 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=468468 |
Əməvilər | Əməvilər (ərəb. الأمويون) və ya bəni Üməyyə (ərəb. بنو أمية) — əsası I Müaviyə tərəfindən 661-ci ildə qoyulan müsəlman xəlifələri sülaləsi. Süfyani və mərvani əməviləri VIII əsrin ortalarına qədər Əməvilər xilafətini idarə etmişlər. Əməvilər sülaləsinin dövründə Xilafət ordusu indiki Cəbəlüttariq boğazını keçərək Avropaya girdi, müasir İspaniya torpaqlarına daxil olub yürüşü davam etdirdi. 750-ci ildə Əbu Müslimin qiyamı nəticəsində Əməvilər sülaləsini əvəz edən Abbasilər tərəfindən hakimiyyətdən devrilmiş və İspaniyada Kordova xilafətinin əsasını qoyan xəlifə Hişam ibn Əbd əl-Malikin nəvəsindən başqa bütün əməvilər həlak olmuşdur. Sülalənin banisi Əbdşəms ibn Əbdmanafın oğlu və Əbdülmütəllibin əmisi oğlu Üməyya ibn Əbd Şəms olmuşdur. Əməvilər xəlifə siyahısı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=374202 |
Əməvilər sülaləsi | Əməvilər (ərəb. الأمويون) və ya bəni Üməyyə (ərəb. بنو أمية) — əsası I Müaviyə tərəfindən 661-ci ildə qoyulan müsəlman xəlifələri sülaləsi. Süfyani və mərvani əməviləri VIII əsrin ortalarına qədər Əməvilər xilafətini idarə etmişlər. Əməvilər sülaləsinin dövründə Xilafət ordusu indiki Cəbəlüttariq boğazını keçərək Avropaya girdi, müasir İspaniya torpaqlarına daxil olub yürüşü davam etdirdi. 750-ci ildə Əbu Müslimin qiyamı nəticəsində Əməvilər sülaləsini əvəz edən Abbasilər tərəfindən hakimiyyətdən devrilmiş və İspaniyada Kordova xilafətinin əsasını qoyan xəlifə Hişam ibn Əbd əl-Malikin nəvəsindən başqa bütün əməvilər həlak olmuşdur. Sülalənin banisi Əbdşəms ibn Əbdmanafın oğlu və Əbdülmütəllibin əmisi oğlu Üməyya ibn Əbd Şəms olmuşdur. Əməvilər xəlifə siyahısı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=107170 |
Əməvilər xilafəti | Əməvi xilafəti və ya Dəməşq xilafəti ( 661-750; Böyük Britaniya : / ʊ ˈ m aɪ j æ d , uː ˈ - / , ABŞ : / uː ˈ m aɪ ( j ) ə d , - aɪ æ d / ; Ərəbcə : ٱلْخِلَافَة ٱلْأُمَوِيَّة , romanlaşdırılmış : əl-Xilafət əl-ʾUmawīyah ) dörd böyük xilafətdən ikincisi idi. Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından sonra I Muaviyə tərəfindən quruldu . Xilafət Əməvilər sülaləsi tərəfindən idarə olunurdu ( ərəb : ٱلْأُمَوِيُّون , əl-ʾUmawīyūn , və ya بَنُو أُمَيَّة , Banū Umayyah , "övladları ). Ailə Birinci Fitnə başa çatdıqdan sonra altıncı xəlifə olmuş Böyük Suriyanın uzun müddət valisi olmuş Müaviyə ibn Əbi Süfyanla birlikdə sülalə, irsi hakimiyyət qurdu .661-ci ildə. 680-ci ildə I Muaviyənin vəfatından sonra varislik uğrunda ixtilaflar İkinci Fitnə ilə nəticələndi və hakimiyyət nəhayət qəbilənin başqa qolundan olan I Mərvanın əlinə keçdi . Böyük Suriya daha sonra Əməvilərin əsas güc bazası olaraq qaldı, onların paytaxtı Dəməşq idi. Əməvilər , Transoxiana , Sindh , Maqrib və Pireney yarımadasını ( Əndəlus ) İslam hakimiyyəti altına daxil edərək müsəlmanların fəthlərini davam etdirdilər. Ən böyük ölçüdə Əməvi Xilafəti 11.100.000 km 2 (4.300.000 sq mi) ərazini əhatə etdi və bu onu ərazi baxımından tarixin ən böyük imperiyalarından birinə çevirdi. İslam dünyasının əksər hissəsində sülalə 750-ci ildə Abbasilərin başçılıq etdiyi üsyan nəticəsində devrildi. Sülalədən sağ qalanlar Əmirlik şəklində olan Kordovada möhkəmləndilər.və sonra xilafət , İslam Qızıl dövründə dünya elm, tibb, fəlsəfə və ixtira mərkəzinə çevrildi. Əməvi xilafəti çoxmillətli və çoxmədəniyyətli geniş əhali üzərində hökmranlıq edirdi. Hələ də xilafət əhalisinin əksəriyyətini təşkil edən xristianlar və yəhudilərə öz dinlərinə etiqad etmək icazəsi verildi, lakin müsəlmanların azad olduğu baş vergisi ( cizyə ) ödəməli oldular. Müsəlmanlardan müxtəlif rifah proqramları üçün açıq şəkildə ayrılan zəkat vergisini müsəlmanların və ya müsəlman olan müsəlmanların xeyrinə ödəməsi tələb olunurdu . Erkən Əməvi xəlifələri dövründə görkəmli mövqeləri xristianlar tuturdu, bəziləri Bizansda xidmət etmiş ailələrə mənsub idilər.hökumətlər. Xristianların işə götürülməsi, Suriyada olduğu kimi, fəth edilən vilayətlərdə də böyük xristian əhalinin olması ilə tələb olunan daha geniş dini yerləşdirmə siyasətinin bir hissəsi idi. Bu siyasət həm də Müaviyənin populyarlığını artırdı və Suriyanı onun güc bazası kimi möhkəmləndirdi. Əməvilər dövrü çox vaxt İslam Sənətində formalaşma dövrü hesab olunur . Xəlifələrin siyahısı Xarici keçidlər "Əməvilər" (az.). erfan.ir. 1389/10/28. İstifadə tarixi: 2014-08-24. Həmçinin bax Kərbəla döyüşü Puatye döyüşü (732) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=67049 |
Əməyin dəyər nəzəriyyəsi | Əməyin dəyər nəzəriyyəsi (ƏDN, ing. labor theory of value) — iqtisadi nəzəriyyə, ona görə əmtəələrin dəyəri verilmiş sosial-iqtisadi şəraitdə onların istehsalı (və ya təkrar istehsalı) üçün ictimai zəruri əməyin miqdarını təşkil edir. Dəyər əmtəələrin ölçülməsində mübadilə dəyəri (başqa əmtəənin kəmiyyətində ifadə olunur) və ya qiymət (pul kəmiyyəti ilə ifadə olunur) şəklində görünür. İdeal olaraq, malların dəyərinə nisbətdə mübadilə edildiyinə inanılır. Eyni zamanda, idealın bələdçi, məqsəd, trend istiqaməti olduğu və real qiymətlərin (mübadilə nisbətləri) istənilən istiqamətdə ondan xeyli kənara çıxa biləcəyi qəbul edilir. Lakin mübadilə əməliyyatlarının sayı nə qədər çox olarsa, mübadilə dəyərinin orta dəyəri mübadilə edilən əmtəələrin dəyərlərinin nisbəti ilə müəyyən edilən nisbətə bir o qədər yaxın olar. Klassik siyasi iqtisadın baniləri: Vilyam Petti, Adam Smit, David Rikardo tərəfindən əmək dəyər nəzəriyyəsinin müxtəlif versiyaları irəli sürülmüşdür. Bu nəzəriyyə son formasını Karl Marksın yazılarında almışdır və buna görə də adətən marksizmlə əlaqələndirilir. Əməyin dəyərin (qiymətin) əsası olması haqqında fikirlər qədim Yunanıstanda yaranmışdır. Artıq Aristotel qeyd edirdi ki, "ədalətli bərabərlik elə qurulur ki, əkinçinin çəkməçinin işi əkinçinin işi olduğu kimi, əkinçi də çəkməçi ilə qohum olsun". Bu ideyalar Con Lokk, Uilyam Petti də daxil olmaqla bir çox başqa mütəfəkkirlər tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. Məsələn, Lokk "Hökumət haqqında iki traktat" kitabında "hər şeyin dəyərində fərq yaradan əməkdir", "əmək bu dünyada həzz aldığımız şeylərin dəyərinin daha çox hissəsini təşkil edir" fikrini irəli sürdü; xammal verən torpaq isə çətin ki, heç bir ölçüdə nəzərə alınsın və ya ən çox onun çox kiçik bir hissəsi kimi daxil edilməlidir. Bununla belə, bu müəlliflər əmtəələrin real mübadiləsinin nisbətlərini həmişə istehlakçı üçün faydalı olması ilə əsaslandırırdılar. Adam Smit dəyərin mahiyyətini izah etməkdə əhəmiyyətli bir addım atdı. O, "istifadə dəyərini" (istehlakçı üçün dəyər, faydalılıq) "mübadilə dəyərindən" (mübadilədə münasibətləri tənzimləyən dəyər) ayırdı. Adam Smit göstərdi ki, əmək məhsuldarlığının artması iqtisadiyyat və milli sərvət üçün, xüsusən də əmək bölgüsü və maşınlardan istifadə yolu ilə nə qədər böyük rol oynayır. Bunun sayəsində işçilərin bacarıqları artırılır və mal vahidində iş vaxtına qənaət əldə edilir. Adam Smit maya dəyərini müəyyən bir insanın əmək məsrəfləri ilə deyil, cəmiyyətin müəyyən bir inkişaf səviyyəsi üçün lazım olan məhsuldar əməyin orta müddəti ilə müəyyən etdi. Adam Smitin əmək dəyər nəzəriyyəsi praktiki müşahidələrlə ziddiyyət təşkil edirdi. Məsələn, qiymətlərin nəinki nəzəri dəyərdən kənara çıxması, həm də müəyyən dəyər ətrafında qruplaşması qeyri-adi deyil. Buna baxmayaraq, A. Smit dövr ərzində yaradılmış dəyərin bölüşdürülməsinin makroiqtisadi təhlilinin variantını təklif etmişdir. Əmək haqqının, qoyulmuş kapitalın gəlirinin və icarə haqqının cəmi kimi qəbul edilirdi. David Rikardo ilk dəfə mükəmməl rəqabət şəraitində əmək məsrəfləri nəzəriyyəsinin əmtəə qiymətlərinin nisbətini tam izah edə bilmədiyini göstərdi, buna baxmayaraq o, əmək dəyər nəzəriyyəsinə sadiq qaldı, çünki reallığa kobud yaxınlaşma olduğu üçün modelini təqdim edir. Onun üçün əsas vəzifə nisbi qiymətlərin izahı deyil, məhsulların əsas siniflər arasında bölüşdürülməsini tənzimləyən qanunların müəyyən edilməsi idi. Rikardo Smitin ardınca mübadilə dəyəri ilə istehlak dəyəri (istifadə dəyəri) arasında fərq qoymağa davam etdi. O, yeni yaradılmış dəyəri şəxsi gəlirlərin məcmusu hesab edən A. Smitin diqqətdən kənarda qalmasına diqqət çəkmiş və yaradılmış dəyərin bir hissəsinin gəlir formasını almadığını, əsas kapitalı əvəz etməyə getməli olduğunu göstərmişdir. Dəyər nəzəriyyəsi Karl Marks tərəfindən daha da inkişaf etdirilmişdir. Engels "Kapital"in ikinci cildinə yazdığı ön sözdə qeyd edirdi ki, hətta Adam Smit də kapitalistin izafi dəyərinin haradan gəldiyini bilirdi. Bununla belə, Smit əlavə dəyəri torpaq rentasından və mənfəətdən xüsusi kateqoriya kimi ayırmadı. Marks qeyd edirdi ki, əmtəələrin mübadilə dəyəri onların bilavasitə istehsalına iş vaxtının xərclənməsindən deyil, mövcud şəraitdə oxşar əmtəələrin təkrar istehsalı üçün mücərrəd əməyin (ictimai zəruri iş vaxtı) xərclənməsindən asılıdır, lakin konkret istehsala sərf olunan faktiki iş vaxtı deyil. Dəyərin müxtəlif təzahürlərini nəzərə alaraq, Marks dəyər və fərdi məsrəf arasında fərq qoydu. O hesab edirdi ki, dəyər istehsal prosesində yaranır, lakin ayrılıqda, bilavasitə məhsulda onu maya dəyərindən fərqli olaraq ölçmək mümkün deyil. Əmtəənin dəyəri yalnız digər əmtəələrin müqabilində mülkiyyətçilər arasında münasibətlərdə təzahür edir. Beləliklə, Marks çətin suala cavab verdi: "dəyər nə vaxt yaranır" — istehsal prosesində və ya əmtəə mübadiləsi prosesində. Onun cavabı (istehsalda yaranır, lakin onun ölçüsü mübadilədə təzahür edir) kapitalın davamlı dövrlərində istehsal və tədavül sferasını bir-biri ilə əlaqələndirir. Sadələşdirilmiş Modellər Həm Marksdan əvvəl, həm də ondan sonra, xərclərin birbaşa iş vaxtından asılı olduğu sadələşdirilmiş iqtisadi modellər müntəzəm olaraq meydana çıxır və görünür. Sadələşdirmələrin əsas obyekti "işçi qüvvəsidir". Marksdan fərqli olaraq, işçi qüvvəsi çox vaxt özünəməxsus dəyəri olan bir əmtəə kimi görünmür. Bir çox sistemlər intensivliyi və mürəkkəbliyi nəzərə alınmadan (zəruri ilkin hazırlıq səviyyəsi, ixtisaslar nəzərə alınmadan) yalnız işin dərhal vaxtının uçotunu təklif edir. Buna misal olaraq alman sosialisti Arno Petersin "ekvivalent iqtisadiyyat" nəzəriyyəsini göstərmək olar. Onun nəzəriyyəsinə görə, dəyər bilavasitə sərf olunan iş vaxtının sadə cəminə əsaslanır. Peters belə ekvivalent mübadilə üçün etik-humanist arqumenti belə bir fərziyyədə görür ki, bir nazirin əməyinə sərf olunan bir saat ömür ilə bir fabrik işçisinin eyni əmək saatı tamamilə bərabərdir — bir insanın həyatı bundan artıq qiymətləndirilə bilməz. digəri — buna görə də hər ikisi üçün bir saatlıq işin dəyəri ekvivalent olmalıdır. Eynilə, "Zaman bankı", "Vaxt amilinə əsaslanan iqtisadiyyat" və s. layihələrdə iş vaxtı nəzərə alınır. Robert Ouen eksperimenti 1832-ci ildə ingilis sosialisti Robert Ouen pulun "spekulyativ rolunu" istisna etməyə çalışaraq Londonda Əmək Birjasını yaratdı. Birjada əmtəələrin qiyməti pulla deyil, sərf olunan vaxtla müəyyən edilirdi: məhsula qoyulan hər saat əmək üçün altı pens. Malların müqabilində "əmək biletləri" verilirdi. İlkin uğura baxmayaraq, təcrübə tez uğursuz oldu: mübadilə tezliklə tələbi olmayan mallarla dolu idi. Tezliklə əmək biletləri ucuzlaşdı və mübadilə iflasla başa çatdı. Xarici keçidlər Robert Vienneau’s LTV FAQ Jim Devine’s alternative view of Marx’s LTV Cotton, Corn, Labor | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=759796 |
Əməyin intensivliyi və ekstensivliyi | Əməyin intensivliyi və ekstensivliyi — həm iş vaxtının uzunluğu (ekstensiv göstəricilər) , həm də əmək intensivliyi səviyyəsi (intensiv göstəricilər) ilə onun kəmiyyətini xarakterizə edən əməyin göstəriciləri. Əməyin ekstensivliyi Əməyin genişliyi iş vaxtının müddəti ilə əlaqədar əməyin miqdarının dəyişməsidir: iş saatlarının, iş günlərinin, iş həftələrinin, ayların sayı . Geniş əmək göstəricilərini ölçmək, planlaşdırmaq və nəzarət etmək asandır. Əksər ölkələrdə onların sərhədləri qanunla tənzimlənir. Beləliklə, Rusiyada iş vaxtının uzunluğu və ona nəzarət ilə bağlı əsas məsələlər Əmək Məcəlləsinin IV bölməsində nəzərdən keçirilir. Minimum əmək haqqı ilə sistematik əlaqədə iş vaxtının müddəti əsas yaşayış səviyyəsini təşkil edir. Ekstensiv göstəricilər iş vaxtı ərzində müəyyən standart sabit yük səviyyəsini nəzərdə tutan zamanla yalnız əməyin müddətini nəzərə alır . Əmək ehtiyatlarının səviyyəsi adətən əmək qabiliyyətli əhalinin ölçüsü ilə ölçülür, lakin ümumi iş vaxtı fondunun hesablamaları da mümkündür ki, bu da bu göstəricini sənaye və ya ölkə daxilində ümumi əməyin geniş ölçüsünə çevirir. Tələb olunan işi yerinə yetirmək üçün standart insan-saat sayı planlaşdırma sistemlərində tez-tez istifadə olunur (məsələn, giriş-çıxış üsulu, xətti proqramlaşdırma, şəbəkə diaqramı). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=829052 |
Əməyin iqtisadiyyatı | Əmək bazarı — tələb və təklifin qarşılaşdığı yerdir. Əmək bazarı cəmiyyətin sosial-siyasi və iqtisadi həyatında vacib və planlı sahədir. Əmək bazarında iş qüvvəsinin dəyəri qiymətləndirilir, əməyin şəraiti, əmək haqqının kəmiyyəti, təhsil almaq imkanları, məşğulluğun təminatı və sairə müəyyənləşdirilir. Əmək bazarı məşğulluq dinamikasının əsas tendensiyalarını özündə əks etdirir. Əmək bazarının tənzimlənməsi Əmək bazarının tənzimlənməsinin ən mühüm şərti işəgötürənlərlə işaxtaranların maraqlarının və tələblərinin üst-üstə düşməsi, üzlaşdırılmasıdır. Əmək bazarına işaxtaranlara öz imkanlarına, bacarıqlarına və tələblərinə uyğun iş tapmaq, işəgötürənlərə isə öz fəaliyyətlərini təmin etmək üçün işçilər tapmağa imkan verən ictimai mexanizmlərin və sistemlərin məcmusu kimi də tərif vermək olar. İşaxtaranlar əmək fəaliyyəti barədə düşünərkən mütləq bu və ya digər peşələrə, ixtisaslara, xidmət sahələrinə gələcəkdə olan tələbatı nəzərə almalı, bu tələbatın əmək bazarında hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyini bilməlidilər. Əmək bazarında hazırkı vəziyyəti qiymətləndirməyi bacarmaq və sonradan hansı şəraitin yaranacağını bilmək vacibdir. Əmək bazarının xüsusiyyəti Müasir əmək bazarının başlıca xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, daimi məşğulluğa tam zəmanət vermək qeyri-mümkündür. Məşğulluq səviyyəsini təyin edən əməyə tələbat bir çox amillərdən, dövlətin bu sahədə siyasətindən, iqtisadiyyatın strukturundan, əməyin təşkilindən, rəqabət bacarığından, gəlir meyarlarından, bazar qiymətlərindən, əməyin səmərəliyindən, əmək münasibətlərinin çevikliyindən, istehsal üçün lazım olan təhsil, peşə bilikləri və bacarıqlarından, ixtisas artırma və yeni peşələrə yiyələnmək proseslərindən, Həmkarlar İttifaqlarının aktivliyindən asılıdır. Əmək bazarının inkişafı yeni məşğulluq növlərinin, müvəqqəti işlərin, natamam iş günü ərzində müxtəlif rejimli işlərin, müəyyən haqq müqabilində görülən sərbəst qrafikli işlərin, evdə görülən işlərin, müəyyən müqavilə əsasında görülən işlərin və sairə meydana gəlməsinə səbəb olur. Göstərilən xidmətlərin dəyişməsi ilə əlaqədar işçi qüvvəsinə olan tələb də dəyişir. Bu səbəbdən müəssisələrdə yaranan müvəqqəti işlər sonradan daimi işə çevrilmək imkanı yarana da bilər. Yüksək peşəkarlıq, təşəbbüskarlıq, aktivlik. yaradıcılıq, özü haqqında tam təəssürat yaratmaq bacarığı, öz qüvvəsinə arxayın olmaq - bütün bunlar əmək bazarında müvəffəqiyyətə nail olmaq üçün başlıca xüsusiyyətlərdəndir. Həmçinin bax Əmək ehtiyatları | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=607422 |
Əməyin istismarı | Əməyin istismarı — başqa şəxsin əməyinin nəticələrinin dəyişdirilmədən və ya dəyəri bu şəxsin iş vaxtı ərzində əməyinin yaratdığı dəyərdən az olan əmtəə (xidmət, pul) müqabilində verilməklə mənimsənilməsi. Karl Marks əməyin dəyər nəzəriyyəsinə əsaslanaraq belə qənaətə gəlirdi ki, istismar təkcə işçilərin açıq-aşkar asılılığı (quldarlıq, təhkimçilik, feodala tabelik) şəraitində mövcud deyil. İstehsalın və marketinqin bütün mərhələlərində (aldatma, zorakılıq və ya digər məcburiyyət olmadan) bütün malların tam dəyərinin ödənilməsi ilə bütün tərəflərin tamamilə könüllü hərəkətləri ilə belə muzdlu işçilərin əməyinin iqtisadi istismar mexanizmini göstərdi. Əksər qeyri-marksist iqtisadi nəzəriyyələr istismarın mövcud olmadığına və ya onun müstəsna olaraq qeyri-iqtisadi xarakter daşıdığına (zorakılıq, aldatma, asılılıq, məcburiyyət və s. əsasında) inanır. Marksizmə görə, hər hansı bir istismar forması üçün maddi ilkin şərt məhsuldar qüvvələrin inkişaf səviyyəsidir ki, bu zaman insan təkcə minimum ehtiyaclarını (zəruri məhsulu) ödəmək üçün deyil, həm də müəyyən izafi (artıq məhsul) istehsal edə bilər. muzdlu və ya məcburi işə götürülən şəxsin əməyini təşkil edən istehsal vasitələrinin sahibləri tərəfindən mənimsənilən. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=821210 |
Əməyin təhlükəsizliyi | Əməyin təhlükəsizliyi — hüquqi, sosial-iqtisadi, təşkilati, texniki, sanitariya-gigiyenik, müalicə və profilaktik, reabilitasiya və digər tədbirlər daxil olmaqla iş prosesində işçilərin həyatını, sağlamlığını və səmərəliliyini qorumaq üçün bir sistemdir. Sistem elementləri Əməyin mühafizəsi təhlükəsizlik tədbirləri, sənaye sanitariyası və ya əmək gigiyenası ilə eyni deyil, çünki onlar əməyin mühafizəsi elementləri, onun tərkib hissələridir. Beləliklə, əməyin mühafizəsi sisteminə aşağıdakı elementlər daxil edilmişdir: Sənaye sanitariyası — zərərli istehsal faktorlarının işçilərə təsirinin qarşısını alan və ya azaltan təşkilati tədbirlər sistemi və texniki vasitələr sistemi olaraq təyin edilir. İş gigiyenası — iş şəraitini və xarakterini, onların insan sağlamlığına və funksional vəziyyətinə təsirlərini öyrənən və zərərli və təhlükəli təsirlərin qarşısını almağa yönəlmiş elmi əsasları və praktik tədbirləri inkişaf etdirən profilaktik tibb kimi xarakterizə olunur. iş mühitinin amillərinin və işçilərdəki əmək prosesinin. Elektrik təhlükəsizliyi — işçinin elektrik cərəyanının, elektrik qövsünün, elektromaqnit sahəsinin və statik elektrik enerjisinin zərərli və təhlükəli təsirlərindən qorunma vəziyyəti. Yanğın təhlükəsizliyi — fərdin, cəmiyyətin əmlakının və dövlətin yanğından qorunma vəziyyəti. Sənaye təhlükəsizliyi — şəxsin və cəmiyyətin həyati mənafelərinin təhlükəli istehsal müəssisələri qəzalarından və bu qəzaların nəticələrindən qorunması vəziyyəti. Öz növbəsində əməyin mühafizəsi, elektrik təhlükəsizliyi, sənaye təhlükəsizliyi, yanğın təhlükəsizliyi ayrılmaz hissələrdir Həyat təhlükəsizliyi — bir insanın texnosfer ilə rahat və təhlükəsiz qarşılıqlı əlaqəsi haqqında elm. Əməyin mühafizəsi idarəsi — təhlükəsizliyi və zərərsiz iş şəraitini yaratmaq üçün bir sıra tapşırıqlar əsasında təhlükəsizliyi təmin etmək, xəsarət və qəzaları, peşə xəstəliklərini azaltmaq, iş şəraitini yaxşılaşdırmaq üçün işlərin təşkili. Əməyin mühafizəsi sahəsində qanunvericilik normativ aktlarının tətbiqinə əsasən. Peşə Risklərinin İdarə Edilməsi — Risklərin məhdudlaşdırılması, azaldılması, köçürülməsi və aradan qaldırılması da daxil olmaqla işçilərə xəsarət və ya xəstəlik risklərini azaltmaq üçün insanlar və təşkilatların idarə edilməsi üsulları Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=708804 |
Ən-Nasir | Əl-Nasir Lidinallah (6 avqust 1158 – 5 oktyabr 1225) — 1180-ci ildən 1225-ci ilədək hakimiyyətdə olan 34-cü Abbasi xəlifəsidir. Onun ləqəbinin mənası Allahın dinini müdafiə edən deməkdir. Digər Abbasi xəlifələrindən fərqli olaraq əl-Nasir hakimiyyətini hərbi yolla möhkəmləndirmədi. Xəlifə hakimiyyətini möhkəmləndirmək və müharibələr aparmaq özünü qədim Abbasi hakimləri kimi aparırdı. Bu yolla də rahatlıqla Abbasilərin keçmiş torpaqlarına hərbi yürüşləri qanuniləşdirirdi və ona aid olmayan torpaqları iqta kimi paylayırdı. Hakimiyyəti dövründə müxtəlif aralıqlarla Abbasi xilafətinin sərhədləri Mesopatamiyanın dərinliklərinə və İranın cənub sərhədlərinə qədər uzanmışdı.47 illik hakimiyyəti dövründə dövləti möhkəmləndirmək üçün korrupsiya halları ilə mübarizə aparmış, Bağdadda sülhü bərqərar edə bilmişdi. Ən-Nasir sonuncu ən güclü Abbasi xəlifəsi sayılır. Dövründə Bağdadda mədrəsələr açılmışdır. Lakin öz dövlətinin möhkəmlənməsi və digər hakimlərin zəifləməsi üçün monqolları Azərbaycan və Xarəzm hökmdarları üzərinə hücuma dəvət etmişdir. Hakimiyyəti Ən-Nasir xəlifə əl-Müstədinin türk qızı Zümrüddən olan oğlu idi. Hakimiyyətə gəldiyi il dövrlərdə Bağdadda vəziyyət qarışıq idi. Beləki, tez-tez müxtəlif qruplar arasında mübarizə meydanına çevrilirdi. Bu mübarizələrdə aktiv rol oynayan sufilər Xəlifə tərəfindən tabe edildilər və mərkəzi hakimiyyətin oyuncağına çevrildilər.Xilafətinin ilk illərində, onun əsas məqsədi İraq Səlcuq sultanlığınını süqut etdirmək və ərazilərini ələ keçirmək idi. Bu məqsədlə Xəlifə sultan III Toğrula qarşı onun bölgədəki düşmənləriylə ittifaqa girməyə başladı. Bu məqsədlə xəlifə ilk olaraq ona müraciət etmiş Qızıl Arslana III Toğrulla döyüşmək üçün qoşunla yardım etdi. Xəlifə Cəlaləddin ibn Yunisin başçılığı ilə Həmədana qoşun göndərdi. Həmədan ətrafındakı Day-Mərgdə meydana gələn döyüşdə Qızıl Arslanın gəlməsini gözləməyib döyüşə girən xəlifə qüvvələri 6 may 1188-ci ildə III Toğrul tərəfindən darmadağın edildilər.Məğlubiyyət xəbərini eşidən xəlifə təcili ikinci bir ordu təşkil etdi və başına da Mücahidəddin Xalis əl-Xassi gətirdi. 1188-ci ilin dekabrında Xəlifə ilə Sultan arasında ikinci vuruşma meydana gəldi. Bu dəfə III Toğrul Həmədanı tərk edib İsfahana qaçdı və Abbasi ordusu paytaxtı tutdu. Qızıl Arslan da buraya gəldi. Həmədanda Qızıl Arslan oturdu və Bağdadda onun adına "hökmdar və möminlər əmirinin köməkçisi" adıyla xütbə oxuduldu.1191-ci ildə III Toğrulla qarşılaşan Qızıl Arslan Sultanı məğlub edərək həbsə atdı. Qızıl Arslan Həmədana qayıdarkən Naxçıvandakı həbsdə olan Səlcuq taxtının varislərindən Səncər ibn Süleymanı da özüylə gətirərək İraq Səlcuq taxtına əyləşdirdi. Sonradan Xəlifənin də məsləhəti ilə Səncəri yenidən həbs etdirib sultanlıq tacını öz başına qoydu.Lakin həbsdən çıxan III Toğrul xəlifə üçün böyük təhlükə yaratmağa başlamışdı. Qorxuya düşən xəlifə Təkişə məktubla müraciət etdi. Bu təklifi qəbul edən Təkiş, 1193-cü ildə qoşunu ilə Xarəzmdən yürüşə başladı. Semnanda III Toğrulu tərk etmiş İraq Səlcuq əmirləri ilə birlikdə Təkişə qoşuldular. Baş vermiş döyüşdə Toğrul öldürüldü. Başı isə xəlifəyə aparıldı. 1195-ci ilin əvvəllərində Xuzistan hakimi İl-Doğdu öldü. Bundan istifadə edən Xəlifə vəziri İbn əl-Qəssabın başçılığı ilə Xuzistana qoşun yeritdi. Xuzistanı şəhərlərini işğal etdikdən sonra Xəlifənin əmri ilə Abbasi qoşunları qarışıqlıq içində olan Əcəm İraqına da hücuma başladılar.Həmin il Zəncan yaxınlığındakı döyüşdə məğlub olan Azərbaycan Atabəyi Məhəmməd Cahan Pəhləvanın oğlu Qutluq İnanc öz dəstəsi ilə Xulvan keçidinə, Xəlifənin vəziri, həm də Abbasi ordusunun komandanı olan İbn əl-Qəssaba sığınaraq və ondan kömək istədi. Vəzir Qutluq İnancı fəxri xələtlə təltif etdi və süvari dəstəsini onun sərəncamına verdi. Yenidən Həmədana hücum edən İnanc qısamüddətli döyüşdən sonra xarəzm sərkərdələri Yunis xanı və Mayaçuqu şəhərdən çıxara bildi.Bu hadisələrdən xəbər tutan Əlaəddin Təkiş xəlifə qoşunlarının Əcəm İraqından çıxarılmasını tələb etdi və qoşunla Xarəzmdən Əcəm İraqına yürüşə başladı. 1196-cı ilin iyulunda, vəzirin ölümündən sonra xəlifə qoşunları içərisində başlanan ixtilafdan istifadə edən Xarəzmşah xilafət qoşunlarını darmadağın edərək Həmədanı ələ keçirdi və Qutluq İnanc öldürüldü.Xarəzmşah Təkişin Xarəzmə qayıtmasından sonra İraq məmlükləri bir yerə yığışaraq Xarəzmşahlara qarşı mübarizəyə başladılar. İttifaqın başında duran Cahan Pəhləvanın vassalı Gökcə ət-Türki ilə birlikdə xəlifə ən-Nasir də Xarəzmşahlara qarşı hərəkətə keçmişdi. Xarəzmşah tərəfindən Özbəyə verilən köhnə İraq Səlcuq torpaqları xəlifə ilə Gökcə arasında bölüşdürüldü. Rey, Savə, Qum, Kaşan Gökcənin, İsfahan, Həmədan, Zəncan və Qəzvin isə Xəlifənin əlinə keçdi. Özbək Həmədanın idarəsini öz əlinə aldı.1197-ci ildə yanvarın 27-də Özbəyə xidmət adıyla gəlmiş olan vəziri Cəmaləddinin tərəfdarları Özbəyi Həmədandan çıxardılar və şəhəri ələ keçirdilər. Bu vaxt 1197-ci ildə Əyyubilərin görkəmli sərkərdələrindən əmir Əbül Hayc əs-Sami Əyyubi sultanı ilə əlaqələrinin pisləşməsi səbəbindən xəlifəyə sığındı. Xəlifə onu ordu komandanı təyin edərək Həmədana hücuma hazırlaşmağı əmr verdi. Abbasi qoşunları Həmədana yaxınlaşanda Özbək də öz ordusu ilə onlara qoşuldu. Lakin hərbi müşavirə zamanı Özbək Əbül Haycın təklifi ilə razılaşmadığı üçün tərəflər arasında münaqişə yarandı və Özbək həbs edildi. Bundan xəbər tutan Xəlifə Özbəyin təcili azad olunması əmrini verir və ona fəxri geyim və qızıl qılınc göndərir. Əbül Xayc işin belə şəkil aldığını görərək qorxuya düşdü. Ordusunu tərk edərək Ərbilə qaçdı və orada öldü.Gökcəni öldürərək İraqi Əcəmi tək başına idarə edən Aydoğmuşa qarşı Cahan Pəhləvanın bir başqa məmlükü Nəsrəddin Məngli çıxış edərək onu məğlub etdi və İraqi Əcəm torpaqlarını əlinə keçirərək Rey, İsfahan, Həmədan və digər əyalətlərdə öz adına xütbələr oxudub, "sultan" adıyla sikkələr zərb etdirdi. Xəlifə ən-Nasir, Azərbaycan atabəyi Özbək və ismaili hökmdarı Cəlaləddin Həsən öz aralarında Menglinin əlindəki İraqi Əcəm torpaqlarını da bölüşdürdülər. Ərbil atabəyi Müzəffərəddin Göy-Börü də onlara qoşuldu. Müttəfiqlərin birləşmiş orduları Həmədana hərəkət etdilər. 1215-ci ilin avqust-senyabrında meydana gələn döyüşdə Məngli məğlub oldu və qaçdığı Savədə şəhər hakimi tərəfindən öldürüldü. Başı isə Atabəy Özbəyə göndərildi. Mənglinin əlindən aldığı torpaqlar üzərinə Cahan Pəhləvanın vassallarından Seyfəddin Oğlamışı canişin təyin edən Atabəy Özbək özü Təbrizə qayıtdı. Ancaq daha əvvəl Xarəzmşahların xidmətində olan Oğlamış hakim təyin edildikdən sonra xütbəni xarəzmşah Əlaəddin Məhəmmədin adına oxudmağa başladı. Bu səbəbdən də 1217-ci ilin yazında Oğlamış öldürüldü və Əcəm İraqında Xarəzmşahların adına xütbə oxunması və pul kəsilməsi dayandırıldı.İranın ərazisinin xeyli hissəsinin zəbt olunduğunu Qumisdə eşidən Xarəzmşah öz qoşunlarından 12 min seçmə atlını ayırıb Reyə göndərdi. Xeyli- Buzurq yaxınlığında Xarəzmşah ordusu atabəy Sədi yaxaladı və döyüşdə məğlub olan Səd əsir götürülərək Həmədana, Xarəzmşahın yanına aparıldı.Xəlifənin Şərqi İranın bölüşdürülməsi və Xarəzmşah Məhəmmədin naibi Oğlamışın qətlində əlinin olması Xarəzmşahlarla münasibətləri tamamilə korlamışdı. Həmçinin Xarəzmşah xəlifədən xütbəni onun adına oxumasını tələb edirdi. 1217-ci ildə məşhur alim Qazi Mücirəddini Xilafət sarayına göndərdi. Lakin Xəlifə bu təklifi rədd etdi.Xəlifəyə qarşı hərəkətə keçən Sultan Məhəmməd Tirmiz seyidlərindən olan Əlaül-Mülk Tirmizini xəlifə təyin etdi. İlk öncə xəlifəni vəzifədən çıxardığını və Əlaül-Mülk Tirmizini onun yerinə təyin etdiyini elan edərək xütbələrin yeni xəlifənin adına oxunmasını istədi. Fəqət Sultan Məhəmmədin bu siyasəti nəinki vassalı olan hətta öz paytaxtında belə qəbul edilmədi və bu yöndə heçbir dəyişiklik olmadı. Beləliklə Xarəzmşah Məhəmməd Xəlifəyə hakimiyyətini qəbul elətdirə bilmədi. Ancaq Xarəzmşah Məhəmmədin nüfuzuna böyük xələr gəldi.Xarəzmşah Əlaəddin Məhəmmədin ölümündən sonra oğlanları müəyyən ərazilərdə hakimiyyətlərini bərpa etmişdilər. Onlardan ən qüvvətlisi Qiyasəddin Pir şah idi. O, İraqi Əcəmi ələ keçirmişdi. Azərbaycana hücum ərəfəsində atabəyi və qaynı İğan-Taisi ilə Pir şah arasında nifaq düşdü və nəticədə İğan-Taisi 50 minlik ordu ilə kənara çəkildi. Eyni zamanda Pir şah İğan-Taisini məğlub edərək onu geriyə - Azərbaycana çəkilməyə məcbur etdi. Azərbaycana daxil olan İğan-Taisi qarət və qırğına başladı. Sonra isə xəlifə ən-Nasirin əmri ilə Həmədana tərəf hərəkət etdi ki, bura başqa vilayətlərlə birlikdə ona Xəlifə tərəfındən iqta adıyla verilmişdi (ancaq adı çəkilən torpaqlar xəlifənin hakimiyyətində deyildi). Burada İğan-Taisi Hindistandan gəlmiş Cəlaləddin Manqburnun qoşunları tərəfındən mühasirəyə alınaraq darmadağın edildi və özü əsir alındı. Bundan sonra Cəlaləddin Abbasilər üzərinə hücuma hazırlaşdı. Xəlifə qoşunlarını darmadağın edən Cəlaləddin 12 gün Bağdad ətrafında qaldıqdan sonra, Marağa əhalisinin dəvəti ilə Azərbaycana tərəf hücuma başladı. Eric J. Hanne, Putting the Caliph in His Place: Power, Authority, and the Late Abbasid Caliphate, (Fairleigh Dickinson University Press, 2007). Izz al-Dīn Ibn al-Athīr, Years 589-629/1193-1231: The Ayyūbids After Saladin and the Mongol Menace, transl. D.S. Richards, (Ashgate Publishing, 2008). Ziya Bünyadov. Azərbaycan Atabəyləri dövləti (1136-1225-ci illər). Bakı, "Şərq-Qərb", 2007. 312 səh. Əkbər N.Nəcəf. Səlcuqlu dövlətləri və atabəyləri tarixi (Oğuzların ortaya çıxmasından - XIV əsrə qədər). Bakı, "Qanun", 2010. Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. II cild (III-XIII əsrin I rübü). Bakı, "Elm", 2007. 608 səh. - 24 səh. Süleyman Əliyarlı. Azərbaycan tarixi üzrə qaynaqlar. Bakı, "Çıraq", 2007. 400 səh. Erdoğan Merçil. İldenizliler: Azurbaycan Atabegleri, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. İstanbul, 1993. c. 8. İbrahim Kafesoğlu. Xarəzmşahlar dövləti tarixi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1992. Çakmak M. A. Türk Sultanları ilə Abbasi Xəlifələrinin İqtidar Mücadilələri (XII-XIII. Yüzil). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi, 2007. Fəzlullah Rəşidəddin. Cami ət-Təvarix, c. I (tərc. Dr. Bəhmən Kərimi). Tehran: İqbal nəşriyyatı, (1374). Nəsəvi. Sirət-i Cəlaləddin Məngüberdi, (tərc. Müctəba Minuvi) Tehran: Şirkəti İntişarati Elmi və Fərhəngi, 1986. Əlaəddin Ataməlik Cüveyni. Tarixi-Cəhanqüşa, c.I-II. (tərc. M. Öztürk). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını, 1998. Həmçinin bax Xarici keçidlər Bosworth, C. E. The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000–1217) // Frye, R. N. (redaktor ). The Cambridge History of Iran, Volume 5: The Saljuq and Mongol periods. Cambridge: Cambridge University Press. 1968. 1–202. ISBN 0-521-06936-X. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=511520 |
Ən-Nur | Ən-Nur (ər. النور) — Allahın adlarından biri. Allah göylərin və yerin nurudur. Onun (möminlərin qəlbində olan) nuru, içində çıraq olan bir taxçaya bənzəyir; o çıraq şüşənin içindədir, şüşə isə, sanki inci kimi bir ulduzdur. O (çıraq) təkcə şərqə və ya təkcə qərbə aid edilməyən (daim günəş şüaları altında qalan) mübarək zeytun ağacından yandırılır. Onun yağı özünə od toxunmasa da, sanki işıq saçır. (Bu), nur üstündə nurdur. Allah dilədiyini Öz nuruna yönəldir. Allah insanlar üçün misallar çəkir. Allah hər şeyi Biləndir. (Bu nur) Allahın, tikilib ucaldılmasına və içində Öz adının zikr edilməsinə izin verdiyi evlərdədir. Orada səhər-axşam Ona təriflər deyirlər.Allah "Nur" sifətinin sahibidir və yuxarıdakı ayədə də bildirildiyi kimi göylərin və yerin nuru Odur. Ancaq Allah bu sifətini insanlar üzərində də təcəlli etdirir. Allaha iman edən, Onun böyüklüyünü tanıyıb təqdir edən, haqq din olan İslama yönələn və İslam əxlaqıyla yaşayan qullarına da Özündən bir "nuru" nemət olaraq verir: Məgər Allahın, köksünü İslam üçün açdığı və Rəbbinin nura yönəltdiyi şəxs (kafirlə eyni ola bilərmi)? Qəlbi Allahın Zikrinə qarşı sərt olanların vay halına! Onlar həqiqətən azğınlıq içindədirlər.İnkarçıların vəziyyəti isə bunun tam ziddidir. Onlar üçün yer üzündə tək bir "nur" qaynağı belə yoxdur. İçində olduqları qaranlıqlardan çıxmaq üçün bir yol tapmaları da mümkün deyil. Allah inkarçıların içlərində yaşadıqları qaranlığı belə təsvir edir: Yaxud (onların əməlləri) əngin dənizdəki qaranlığa bənzəyir. Onu bir dalğa, onun üstündən də (başqa) bir dalğa örtər; onun da üstündə bir bulud vardır; bir-birinin üstündə olan qaranlıqlar! (İnsan) əlini çıxartsa, az qala onu görməz. Allah kimə nur verməsə, onun nuru olmaz.Allah kafirləri qaranlıqlar içində buraxdığı kimi mömin qullarını da hər işlərində qaranlıqdan işıqlığa çıxarır. Bu iki qrupun vəziyyətlərinin bir-birindən çox fərqli olduğuna və möminlərin tam üstün olduqlarına dair Quranda belə bir nümunə verilmişdir: Məgər ölü ikən diriltdiyimiz və özünə də insanlar arasında gəzmək üçün nur verdiyimiz şəxs qaranlıqlar içində qalıb oradan çıxa bilməyən kəs kimi ola bilərmi? Kafirlərə gördükləri işlər beləcə gözəlləşdirildi.Möminləri doğru yola, "Özündən olan bir nura" yönəltmək üçün Allah müxtəlif xəbərdarlıqlar edir. Həm elçiləri, həm də elçiləriylə göndərdiyi haqq kitabları bir "nur" qaynağı edir. Onların gətirdiyi hökmlərə tabe olanlar isə doğru yola çatmış və Allah Qatından bir "nuru" qazanmışlar. Bu gerçək ayələrdə belə xəbər verilir: Ey Peyğəmbər! Həqiqətən, Biz səni şahid, müjdəçi və xəbərdar edən olaraq göndərdik. (Səni) həm də Allahın izini ilə Ona tərəf çağıran və nur saçan bir çıraq kimi (göndərdik).Sizi zülmətlərdən nura çıxartmaq üçün Öz quluna açıq-aydın ayələri nazil edən Odur. Həqiqətən, Allah sizə Şəfqətlidir, Rəhmlidir.Ey Kitab əhli! Artıq sizə Kitabdan gizlətdiyiniz şeylərin bir çoxunu bəyan edən və bir çoxunun da üstündən keçən Elçimiz gəlmişdir. Artıq sizə Allahdan bir nur (Məhəmməd) və açıq-aydın bir Kitab gəldi. Allah, Onun rizasını arayan şəxsləri (bu Kitabla) əmin-amanlıq yollarına yönəldir, onları Öz izini ilə zülmətlərdən nura çıxarır və düz yola yönəldir. Allahın saleh qulları sonsuza qədər məmnuniyyət içində yaşayacaq, nurlarıyla tanınacaqlar. İnkar edənlər isə axirətdə də sonsuz bir qaranlıq içində qalacaq və möminlərin sahib olduğu nurdan istəyəcəklər. Axirətdə möminlərlə inkarçıların arasındakı bu ziddiyyətlər ayələrdə belə bildirilmişdir: O gün sən mömin kişilərin və mömin qadınların nurunun onların önlərindən və sağ tərəflərindən yayıldığını görəcəksən. (Onlara:) "Bu gün sizin müjdəniz (ağacları )altından çaylar axan Cənnət bağlarıdır. Siz orada əbədi qalacaqsınız!"– (deyiləcək.) Bu, böyük uğurdur. O gün münafiq kişilər və münafiq qadınlar iman gətirənlərə: "(Bir az) gözləyin ki, biz də sizin işığınızdan alaq"– deyəcəklər. (Onlara) deyiləcəkdir: "Geriyə qayıdıb işıq axtarın!" Onların arasına içəri tərəfində mərhəmət, çöl tərəfində əzab olan qapılı bir sədd çəkiləcəkdir.Allah iman gətirənlərin Himayədarıdır, onları zülmətlərdən nura çıxarır. Kafirlərin dostları isə tağutlardır, onları nurdan zülmətə salarlar. Onlar Od sakinləridirlər və orada əbədi qalacaqlar.Sizi zülmətlərdən nura çıxartmaq üçün sizə rəhm edən Odur. Onun mələkləri də (sizin üçün bağışlanma diləyərlər). (Allah) möminlərə qarşı Rəhmlidir.Yer öz Rəbbinin nuru ilə işıqlanacaq, (əməllər yazılmış) kitab (hər kəsin qarşısına) qoyulacaq, peyğəmbərlər və şahidlər gətiriləcəkdir. Onların arasında ədalətlə hökm veriləcək və onlara haqsızlıq edilməyəcəkdir.Allaha və Onun elçilərinə iman gətirənlər – məhz onlar doğru olanlardır. Şəhidlər isə öz Rəbbi yanındadırlar. Onların öz mükafatları və öz nurları vardır. Kafir olub ayələrimizi yalan sayanlara gəlincə, onlar Cəhənnəm sakinləridir.Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun və Onun elçisinə iman gətirin! Onda O sizə Öz mərhəmətindən iki pay bəxş edər, sizə (düz yolla) getməyiniz üçün nur verər və sizi bağışlayar. Allah Bağışlayandır, Rəhmlidir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=113885 |
Ən-Nusra Cəbhəsi | Nusra Cəbhəsi və ya Cəbhət ən-NüsrəSuriyadakı ən böyük üçüncü silahlı qrupdur. Aprel 2013-cü ildə Əl-Qaidəyə bağlılığını açıqladı. Qrupun ən az 5000 savaşçıdan meydana gəldiyi sanılır. Radikal İslamçı silahlı bir qrupdur. Bəşər Əsədi devirmək və bu yolla öz ideoloji məqsədlərini uyğulamaq və yaymaq istəyir. Rusiya Xaricu İşlər naziri Sergey Lavrovun açıqlamalarına görə, Ən-Nüsrə döyüşçüləri Suriyanın şimalında 120-si uşaq olmaqla 450 kürdü öldürüb. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=358949 |
Ən-Nusra cəbhəsi | Nusra Cəbhəsi və ya Cəbhət ən-NüsrəSuriyadakı ən böyük üçüncü silahlı qrupdur. Aprel 2013-cü ildə Əl-Qaidəyə bağlılığını açıqladı. Qrupun ən az 5000 savaşçıdan meydana gəldiyi sanılır. Radikal İslamçı silahlı bir qrupdur. Bəşər Əsədi devirmək və bu yolla öz ideoloji məqsədlərini uyğulamaq və yaymaq istəyir. Rusiya Xaricu İşlər naziri Sergey Lavrovun açıqlamalarına görə, Ən-Nüsrə döyüşçüləri Suriyanın şimalında 120-si uşaq olmaqla 450 kürdü öldürüb. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=357350 |
Ən-Nüsrə Cəbhəsi | Nusra Cəbhəsi və ya Cəbhət ən-NüsrəSuriyadakı ən böyük üçüncü silahlı qrupdur. Aprel 2013-cü ildə Əl-Qaidəyə bağlılığını açıqladı. Qrupun ən az 5000 savaşçıdan meydana gəldiyi sanılır. Radikal İslamçı silahlı bir qrupdur. Bəşər Əsədi devirmək və bu yolla öz ideoloji məqsədlərini uyğulamaq və yaymaq istəyir. Rusiya Xaricu İşlər naziri Sergey Lavrovun açıqlamalarına görə, Ən-Nüsrə döyüşçüləri Suriyanın şimalında 120-si uşaq olmaqla 450 kürdü öldürüb. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=481069 |
Ən Birinci (1963) | Film Neft Daşlarının bünövrəsini qoyanlardan birinə, Xəzər dənizində tufan qopan zaman həlak olmuş Mixail Kaveroçkinə həsr edilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Oqtay Babazadə Ssenari müəllifi: Oqtay Babazadə Operator: Aydın Axundov Səs operatoru: Sabir Əliyev | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=245335 |
Ən Böyük Şaban (film, 1983) | Ən Böyük Şaban 1983-ci ildə Türkiyədə çəkilmiş olan komidiya filmidir. Çarli Çaplinin Böyük şəhərin işıqları adlı filmindən götürülmüşdür. Başrolda Kamal Sunal, Nilgün Bubikoğlu, Kamran Usluer və Reha Yurdakul oynamakdadır. Rejissor Kartal Tibetdir. Şaban məmləkəti İstanbul əmisinin oğlunu çağırması ilə başlayır. Avtobusdan çıxarkən bir tokat olacaq. Bir oyanışçı Şaban cibində 140 min lirə görür və Şaban'a Boğaziçi Körpüsü özü olduğunu söyləyir, sonra Şaban'ı Boğaziçi körpüsünü satır və pulunu alır. Şaban pulsuz qalır. Sonra Şaban özünü asmaq istəyən başqa bir adam görür və onu xilas edir. O vaxtdan sonra can ciyər dost olur; ancaq xilas edən bir adamla problem var, Faiq Bəy. Bu sərxoş adam ayılanda heç bir şey xatırlamır və Şaban ilə həmişə sərxoş olanda dost olur. O ayıq olduğunda heç bir şeyi xatırlamır. Ayrıca sərxoş ikən özünü xilas elədiyi üçün Şaban'ı evinə də gətirmişdir. Ayılanda Şabanı xatırlamır. Həmçinin Faiqin qulluqçusu Kamil Şabanı da sevməmişdir. Faik ayıq olduğunda Kamil Şabanı evdən çıxarır. Şaban o zaman gül-çiçək satan bir kor qıza aşiq olur və onu xilas etməyə çalışır. Film Çarli Çaplinin Böyük şəhərin işıqları filmindən götürülmüşdür. Kamal Sunal — Şaban Nilgün Bubikoğlu — Hülya Kamran Usluer — Faiq Bə Reha Yurdakul — Kamil | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=820112 |
Ən Dəyərli Oyunçu | Ən Dəyərli Oyunçu (ing. Most Valuable Player) — idman liqalarında, çempionatlarında digərlərindən fəqləndirilən idmançıya verilən mükafatdır. Qısaltması ƏDO (ing. MVP) olan bu mükafat basketbol, həndbol, beyzbol, voleybol və.s kimi idman növlərində idmançılar arasında rəqabətin daha da artırılması üçün istifadə edilir. Mükafat adətən kiçik kubok və ya suvenir şəklində olur. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=357207 |
Ən Vacib Müsahibə (1971) | "Ən vacib müsahibə" — rejissor Eldar Quliyevin filmi. Kinopovest analitik səpgidə jurnalist mənəviyyatından söhbət açır. Bu mənada ki, jurnalistin vicdanı, mənəviyyatı təmiz olmalıdır. O, belə bir suala cavab tapmalıdır: "Həyatın mənası nədədir və mən insanlar üçün nə edə bilmişəm?" Filmin qəhrəmanı Zaur (Hacımurad Yegizarov) radio jurnalistidir. O, süjet boyu bu sualın cavabını axtarır, lakin cavabı tapmaqda çətinlik çəkir, həyatın mürəkkəb təzadları onu çaşdırır. Film haqqında Film quruluşçu rəssam Fikrət Əhədovun kinoda ilk işidir. Filmdən iki hissə operator Şərif Şərifovun diplom işidir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Maqsud İbrahimbəyov Quruluşçu rejissor: Eldar Quliyev Quruluşçu operator: Rasim Ocaqov Quruluşçu rəssam: Kamil Nəcəfzadə, Fikrət Əhədov Bəstəkar: Polad Bülbüloğlu Səs operatoru: Ələkbər Həsənzadə Rejissor: Əşrəf Mamayev Operator: Şərif Şərifov Geyim rəssamı: Fikrət Əhədov Qrim rəssamı: S.Pozdeyeva Montaj edən: Tahirə Babayeva Redaktor: İntiqam Qasımzadə Rejissor assistenti: Adil İsmayılov, Vaqif Əsədullayev, Ceyhun Mirzəyev, Azər Zamanlı Montaj üzrə assistent: Rəfiqə İbrahimova Operator assistenti: Ələsgər Ələkbərov, S.Kaşiyev Rəssam assistenti: T.Məlikzadə, A.Stepanova Filmin direktoru: Rimma Abdullayeva Mahnı ifa edən: Polad Bülbüloğlu (titrlərdə yoxdur) Hacımurad Yegizarov — Zaur Ariadna Şengelaya — Səidə Səyavuş Şəfiyev — Altay Müxlis Cənizadə — Ənvər müəllim Tofiq Mirzəyev — əcnəbi müğənni Rza Təhmasib — Cəbrayıl Konstantin Adamov — Abdulla Kərimoviç Fuad Poladov — bacıoğlu Nazim Ağayev — Saleh Kamal Xudaverdiyev — Həsənov Əbdül Mahmudov — Fikrət Məmmədrza Şeyxzamanov — Zaurun atası Firəngiz Şərifova — Zaurun anası S.Əfəndiyeva Dina Tumarkina M.Ələkbərov Ramiz Məlikov — müxbir Mirzəbala Məlikov — Cəfər Zemfira İsmayılova — neftçi Tatyana Qross Yevgeniya Nevmerjitskaya Bahadur Əliyev — Bahadur Filmi səsləndirənlər Həsənağa Turabov — Zaur (Hacımurad Yegizarov) (titrlərdə yoxdur) Amaliya Pənahova — zoopark müdiri (titrlərdə yoxdur) Həsən Əbluc — Saleh (Nazim Ağayev) (titrlərdə yoxdur) Şahmar Ələkbərov — Altay (Səyavuş Şəfiyev) (titrlərdə yoxdur) Əminə Yusifqızı — Səidə (Ariadna Şengelaya) (titrlərdə yoxdur) Hamlet Xanızadə — tərcüməçi (titrlərdə yoxdur) Səməndər Rzayev — Abdulla Kərimoviç (Konstantin Adamov) (titrlərdə yoxdur) Yusif Vəliyev — Cəbrayıl (Rza Təhmasib) (titrlərdə yoxdur) Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 180; 183-184. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 815. Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=164173 |
Ən azı 100 milyon aktiv istifadəçisi olan sosial platformaların siyahısı | Bu, ən azı 100 milyon aylıq aktiv istifadəçisi olan[1] sosial platformaların siyahısıdır. Siyahıya sosial şəbəkələr, həmçinin onlayn forumlar, foto və video paylaşma platformaları, mesajlaşma və VoIP proqramları daxildir. ^ Aylıq aktiv istifadəçi sayı əlçatan olmadıqda, digər göstəricilərə əsasən onun 100 milyondan çox olduğu təxmin edilir. ^ Platformanın cari qərargahını göstərir. Platformanın qurulduğu ölkədən və ya ana şirkətin qərargahından fərqli ola bilər. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=728253 |
Ən azı 50 nəfərin ölümü ilə nəticələnən aviasiya qəzaları və olaylarının siyahısı | Ən azı 50 nəfərin ölümü ilə nəticələnən aviasiya qəzaları və olaylarının siyahısı — məqaləsinə ticari sərnişin və kargo uçuşları, hərbi sərnişin və kargo uçuşları, yaxud bir hadisədə ən azı 50 nəfərin həlak olduğu ümumi aviasiya qəzaları və insidentləri daxildir. Terorist və ya digər hücumlar da daxil olmaqla 539 belə hadisə baş verib. Bunlardan 198-i ən azı 100 ölüm, 33-ü ən azı 200 ölüm, 8 qəza ən azı 300 ölüm, 4 qəza isə ən azı 500 nəfərin ölümü ilə nəticələnib. 1923-cü ildən (ilk belə qəza və hadisəsi 50-dən çox adamın ölümü ilə nəticələnib) bu günə kimi, yeddi qitədə və üç böyük okeanda 571 təyyarə bu qəzalardan qaça bilməmiş və bütün qəzalarda ümumilikdə 56 min 669 nəfər həyatını itirmişdir. 17 dekabr 1903-cü ildə Rayt qardaşlarının qabaqcıl uçuşundan beş il sonra, 17 sentyabr 1908-ci il, Tomas Selfric, Virciniya ştatının Fort Myer şəhərində Rayt Model A-nın nümayişi zamanı Orville Rayt ilə sərnişin kimi uçarkən motorlu uçuşun ilk ölümü oldu. 1909-cu ildə Eugène Lefebvre motorlu bir təyyarəni idarə edərkən həlak olan ilk şəxs oldu, ilk ölümcül havada toqquşma isə 19 iyun 1912-ci ildə Fransanın Douai yaxınlığında baş verdi və hər bir təyyarənin pilotu öldü. Bu ilk aviasiya ölümlərindən sonra ölümcül təyyarə qəzalarının miqyası təyyarələrin ölçüsü və tutumu ilə mütənasib olaraq artmışdır. Bir ildə bir aviaşirkətin iştirakı ilə ən çox ölüm halı 2014-cü ildə baş verib, o zaman 537 nəfər (ehtimal ki, dağıntılar aşkar olunmayıb, ölənlərin sayı tam təsdiq edilməyib) Malaysia Airlines MH370 təyyarəsinin yoxa çıxması və dörd ay sonra Malaysia Airlines MH17 reysinin qəzaya uğraması nəticəsində baş verib. Tarixdə hər hansı aviasiya qəzasında ən çox ölüm hadisəsi 1977-ci ildə iki Boeing 747 təyyarəsinin uçuş-enmə zolağında toqquşması nəticəsində 583 nəfərin öldüyü Tenerife hava limanında baş vermiş qəzada baş verib. Havada toqquşma nəticəsində ölənlərin çoxu 12 noyabr 1996-cı ildə Hindistanın Yeni Dehli şəhərinin qərbində, Çarxi Dadridə havada toqquşma zamanı Səudiyyə Ərəbistanı Hava Yollarına məxsus Boeing 747–100B təyyarəsinin Dehlidən Səudiyyə Ərəbistanının Dhahran şəhərinə toqquşması nəticəsində baş verib. Qazaxıstan Hava Yollarına məxsus İlyushin İl-76-nın Çimkənddən Dehliyə uçması nəticəsində hər iki təyyarədə olan 349 nəfərin hamısı həlak olub. 11 sentyabr 2001-ci ildə Dünya Ticarət Mərkəzində American Airlines Flight 11 və United Airlines Flight 175-in qəsdən qəzaya uğraması, uçuşlarda olan 157 nəfərin ölümündən əlavə, 2606 nəfərin yerüstündə ölümünə səbəb oldu. 2012-ci ildə Boeing 1959–2011-ci illər arasında dünya üzrə kommersiya reaktiv təyyarə qəzaları ilə bağlı araşdırma yayımladı, 1798 qəza, 603-ü ölümcül olaraq təsnif edildi ki, bu da göyərtədə 29025 ölüm və əlavə 1173 yerüstü və ya qeyri-kommersiya təyyarəsi ilə toqquşma nəticəsində həlak olub. Boeing təhlili tədqiqat dövrünün sonuna doğru kommersiya aviasiya qəzalarında ölüm nisbətlərinin azaldığını göstərir. Əlavələr üçün meyarlar Siyahı üçün açar sözlər Siyahıdakı məlumat sütunlarına dair qeydlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=752915 |
Ən bahalı fotoşəkillərin siyahısı | Bu fotoşəkillər üçün ödənilən ən yüksək 30 qiymətin siyahısı (başqa cür göstərilmədiyi təqdirdə ABŞ dolları ilə). Bütün qiymətlərə işin aparılması üçün hərrac evi haqqı olan alıcının mükafatı daxildir. Xarici keçidlər Artnet top ten most expensive photographs, April 2003 The two most expensive Stieglitz photos, 2006, Həmçinin bax Ən bahalı rəsmlərin siyahısı Ən bahalı heykəllərin siyahısı Canlı sənətçilərin ən bahalı sənət əsərlərinin siyahısı Ən bahalı kitabların və əlyazmaların siyahısı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=720398 |
Ən bahalı rəsm əsərlərinin siyahısı | Aşağıdakı siyahıda bir rəsm əsərinə görə ödənilmiş bilinən ən böyük məbləğlər göstərilmişdir. Siyahıdakı ən erkən satış (Vinsent van Qoqun "Günəbaxanlar" əsəri) 1987-ci ilə aid olmaqla cəmi iki il əvvəl qeydə alınmış ən bahalı rəsm satışını dəfələrlə geridə qoymaqla, bahalı rəsm satışında yeni mərhələ başlamışdır. Bu satış həm də onunla diqqət çəkmişdir ki, "müasir" rəssamın (bu halda 1888-ci ilə aid) əsəri qədim ustadların adətən baha qiymətləndirilən əsərlərini geridə qoymuşdur. Hazırkı rekord qiymət Leonardo da Vinçinin "Dünyanın xilaskarı" əsərinin 2017-ci ilin noyabrında $450 milyona satılması ilə qeyd edilmişdir. Dünyanın ən məşhur əsərləri, xüsusilə qədim ustadların 1803-cü ildən əvvələ aid işləri adətən muzeylərdə və ya patronların nəzarətində saxlanılır. Muzeylər çox nadir hallarda belə əsərləri satırlar və buna görə də onlar qiymətsiz hesab edilirlər. Leonardo da Vinçinin "Mona Liza" portreti ən böyük sığorta dəyəri olan əsər kimi Ginnesin Rekordlar Kitabına salınmışdır. Luvr muzeyinin daimi ekspozisiyasına daxil olan "Mona Liza" 14 dekabr 1962-ci ildə $100 milyona sığortalanmışdır. İnfilyasiya nəzərə alınmaqla 1962-ci ilin qiyməti 2016-cı ildə $620 milyona bərabər olmuşdur. Siyahıdakı ən erkən satış (Vinsent van Qoqun "Günəbaxanlar" əsəri) 1987-ci ilin martında həyata keçirilmişdir; £24.75 milyonla (2016-cı ildə £53.5 milyon) bu satış özündən əvvəlki ən yüksək nəticəni üç dəfə geridə qoymaqla bahalı rəsm satışında yeni mərhələ başlamışdır. Bundan əvvəl absolyut yüksək ödəniş Getti muzeyi tərəfindən Andrea Mantenyanın "Maqların sitayişi" əsərinə görə 18 aprel 1985-ci ildə Kristis hərrac evi vasitəsiylə edilmiş £8.1 milyon (2016-cı ildə £19.3 milyona bərabər) olmuşdur. Daimi dollarla ən yüksək ödəniş 1987-ci ildə Milli Sənət Qalereyası tərəfindən Leonardo da Vinçinin "Cinevra de Bençinin portreti"nə görə Lixtenşteyn ailəsinə ödənilmiş $5 milyon (2016-cı ildə $28 milyona bərabərdir) olmuşdur. Vinsent van Qoqun "Günəbaxanlar" əsərinin satışı həm də onunla diqqət çəkmişdir ki, "müasir" rəssamın (bu halda 1888-ci ilə aid) əsəri qədim ustadların adətən baha qiymətləndirilən əsərlərini geridə qoymuşdur. Hazırda ən bahalı 79 əsər arasında cəmi 9 əsər 1875-ci ildən əvvələ aiddir, 1635–1874-cü illər arasında işlənmiş əsər isə siyahıya düşməmişdir. İstisna hal Facebookun baş qərargahında divar rəsmi çəkmiş qraffiti rəssamı Devid Çodur. Facebook onun əməyini $200 milyona qiymətləndirmişdir. Van Qoq, Pikasso və Uorhol Vinsent van Qoq, Pablo Pikasso və Endi Uorhol siyahıda ən çox təmsil edilmiş rəssamlardır. Pikasso və Uorhol zəngin həyat sürsələr də, Van Qoq sağlığında yalnız "Arlda qırmızı üzümlük" əsərini 400 franka (2017-ci ildə təxminən $2000 bərabərdir) Belçika impressionist rəssamı Anna Boşa satmışdı. Van Qoqun aşağıdakı siyahıda qeyd edilmiş doqquz əsərinin ümumi qiyməti 2016-cı ili infilyasiya nəticələri də nəzərə alınmaqla $885 milyona bərabərdir. Qadın rəssamın ən bahalı əsəri Qadın rəssam tərəfindən çəkilmiş əsərə görə rekord qiymət Corciya O’Kiffə aiddir. 20 noyabr 2014-cü ildə Kristal-Brics Amerikan İncəsənəti muzeyi onun "Jimson Weed/White Flower No. 1" əsərinə görə Sotbis hərrac evi vasitəsiylə $44.4 milyon (2016-cı ildə $45.5 milyona bərabərdir) ödəmişdir. İnteraktiv qrafika Ən yüksək ödənişlərin siyahısı Aşağıdakı siyahı Daxili Dalğavari Məhsul Deflyatorunun infilyasiya 2016-cı ilə olan nəticələri nəzərə alınmaqla ABŞ dolları ilə göstərilib. Ehtiyac olduğu zaman əsərin satılması zamanı dolların məzənnəsi nəzərə alınmaqla ödənilmiş məbləğ dollara çevrilmişdir. İnfilyasiyanın tənzimlənməsi onun tempindən asılı olaraq dəyişkəndir. Valyuta məzənnəsinin dəyişməsi səbəbindən başqa bir valyutada olan siyahı bir az fərqli ola bilər. Həmçinin bax Ən bahalı heykəllərin siyahısı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=537687 |
Ən birinci (film, 1963) | Film Neft Daşlarının bünövrəsini qoyanlardan birinə, Xəzər dənizində tufan qopan zaman həlak olmuş Mixail Kaveroçkinə həsr edilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Oqtay Babazadə Ssenari müəllifi: Oqtay Babazadə Operator: Aydın Axundov Səs operatoru: Sabir Əliyev | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30740 |
Ən böyük imperiyaların siyahısı | Bu siyahı dünya tarixində ən böyük imperiyalar haqqındadır. Reyn Taaqepera imperiya sözünü "böyük suveren siyasi qurum olan və suveren olmayan dövlətləri öz tərkib hissəsinə qatan dövlət qurumu" kimi tərif etmişdir. Eləcədə onun ərazi və ya hərbi cəhətdən üstünlüklərinə görə hansı halda imperiya olaraq adlandırıla bilməsi də müzakirə mövzusudur və bu, aşağıdakı siyahıda göstərilmişdir. Ərazisinə görə ən böyük imperiyalar Yer kürəsinin ümumi quru sahəsi: 148,940,000 km² Böyük əhatə dairəsinə görə imperiyalar Bu siyahıda imperiyalar idarə etdikləri quru sahəsinə görə göstərilib. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=583028 |
Ən böyük internet şirkətlərinin siyahısı | Bu siyahıda gəlirlərinə və kapitallarına görə internet şirkətlərinin sıralaması yer almışdır. Siyahıda əsasən internet vasitəsilə xidmət verən və illik gəliri 1 milyard ABŞ dollarını keçən ".com" şirkətlər mövcuddur. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=741448 |
Ən böyük ortaq bölən | Ən böyük ortaq bölən a və b natural ədədlərinin hər ikisinin bölündüyü ən böyük natural ədədə a və b-nin ən böyük ortaq böləni deyilir və ƏBOB(a;b) kimi işarə olunur. ƏBOB (a;b)-ni tapmaq üçün: a və b sadə vuruqlarına ayrılıb qüvvət kimi göstərilir. Ortaq vuruqlardan qüvvəti kiçik olanlar seçilir. Xüsusi hallar Birdən başqa ortaq bölənləri olmayan natural ədədlərə qarşılıqlı sadə ədədlər deyilir. Qarşılıqlı sadə ədədlərin ən böyük ortaq böləni 1-ə bərabərdir. Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78731 |
Ən böyük Şaban | Ən Böyük Şaban 1983-ci ildə Türkiyədə çəkilmiş olan komidiya filmidir. Çarli Çaplinin Böyük şəhərin işıqları adlı filmindən götürülmüşdür. Başrolda Kamal Sunal, Nilgün Bubikoğlu, Kamran Usluer və Reha Yurdakul oynamakdadır. Rejissor Kartal Tibetdir. Şaban məmləkəti İstanbul əmisinin oğlunu çağırması ilə başlayır. Avtobusdan çıxarkən bir tokat olacaq. Bir oyanışçı Şaban cibində 140 min lirə görür və Şaban'a Boğaziçi Körpüsü özü olduğunu söyləyir, sonra Şaban'ı Boğaziçi körpüsünü satır və pulunu alır. Şaban pulsuz qalır. Sonra Şaban özünü asmaq istəyən başqa bir adam görür və onu xilas edir. O vaxtdan sonra can ciyər dost olur; ancaq xilas edən bir adamla problem var, Faiq Bəy. Bu sərxoş adam ayılanda heç bir şey xatırlamır və Şaban ilə həmişə sərxoş olanda dost olur. O ayıq olduğunda heç bir şeyi xatırlamır. Ayrıca sərxoş ikən özünü xilas elədiyi üçün Şaban'ı evinə də gətirmişdir. Ayılanda Şabanı xatırlamır. Həmçinin Faiqin qulluqçusu Kamil Şabanı da sevməmişdir. Faik ayıq olduğunda Kamil Şabanı evdən çıxarır. Şaban o zaman gül-çiçək satan bir kor qıza aşiq olur və onu xilas etməyə çalışır. Film Çarli Çaplinin Böyük şəhərin işıqları filmindən götürülmüşdür. Kamal Sunal — Şaban Nilgün Bubikoğlu — Hülya Kamran Usluer — Faiq Bə Reha Yurdakul — Kamil | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=588359 |
Ən dərin (film, 1965) | Film qocaman neftçi Gülbala Əliyevin rəhbərliyi altında briqadanın qazdığı Avropada ən dərin neft quyusu haqqında söhbət açır. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Nazim Abbas Ssenari müəllifi: Nuhbala Quliyev Operator: Gennadi Pastuşkov Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=30741 |
Ən gözəl (film, 1951) | "Ən gözəl" — İtaliya kinorejissoru Lukino Viskontinin çəkdiyi bədii film. Filmə baxmağa görə yaş məhdudiyyəti yoxdur. Bu filmində Lukino Viskonti bir ananın həyat tarixçəsini və onun problemlərini təsvir edir. İtaliya rejissoru Lukino Viskontinin "Ən gözəl" filmi xor və orkestrın çaldığı musiqinin müşayiəti altında orta yaşlı qadın solistin qabağa çıxması ilə başlayır. Bundan sonra kadrda titrlər görünüb qurtarır və cəld cavan bir diktor mikrofona yaxınlaşıb elan oxuyur və "Cine-Citta" studiyasına filmə çəkilməyə balaca qız lazım olduğunu bildirir. Filmdə baş rolda Anna Manyani oynayır. Viskonti aktrisanın özünün sujet olduğunu deyirdi. Viskontiyə görə filmin ana portreti kimi qəbul olunması nəzərdə tutulubmuş. Filmin baş qəhrəmanı olan Madlena evdar qadındır və qonşulara iynə vurmaqla ailəsini dolandırır. O, öz qızını sevdiyindən hamıdan gözəl sayır. Madlena istəyir ki, qızını o rolda görsün. Qızının böyük aktrisa olub onun çəkdiyi sıxıntıları keçirməməsini istəyən ana əlindən gələni etsə də sonda əsl xoşbəxtliyin bunda olmadığını başa düşür. Viskontinin bu filmi qorxulu görünür. Kinoşünas Kastella bu filmdəki konflikti çirkli, çoxlu adam yaşayan sadə həyat tərzi keçirən şəhər kvartallarını və xəyal kimi təsvir olunmuş studiyanın toqquşmasında, filmin açıqlamasını isə ananın müqaviləyə qol çəkməməsində görür. O deyirdi: "Bu qadın yaşadığı mühitdən, gerçəklikdən gizlənmək istəyir. Amma o biri dünyanın — xəyal dünyasının yalan olduğunu artıq başa düşür və özünün zəhmətkeş mənşəsinə sadiq qalmasını üstün tutur. Amma bu heç də belə deyil, belə olsaydı, onda ananın həyat yoldaşı qalib olardı. Neorealistlər istəyirdilər ki, onların filmlərini həyatın bir hissəsi kimi qəbul etsinlər. Onlar filmlərinin baxımlı olmasını istəmirdilər, amma "Ən gözəl" filmi baxımlıdır. Kinoşünaslar bu filmi melodrama adlandırsalar da Viskonti bununla razılaşmırdı". Xarici keçidlər "Ən gözəl" — Internet Movie Database saytında.Ən gözəl AllMovie saytında Filmin resenziyası Arxivləşdirilib 2007-11-12 at the Wayback Machine (rus.) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=305776 |
Ən gözəl illər (film, 2020) | Gli anni più belli — rejissor Qabriele Muccinonin filmi.. Pierfrancesko Favino: Giulio Ristuccia Mikaela Ramazzotti: Gemma Kim Rossi Stuart: Paolo Inkoronato Klaudio Santamaria: Rikkardo Morozzi Emma Marrone: Anna Nikoletta Romanoff: Marqerita Angelucci Francesko Acquaroli: Sergio Angelucci Xarici keçidlər Gli anni più belli IMDB-no | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=621926 |
Ən hündür binaların siyahısı | Ən hündür binaların siyahısına hündürlüyü 300 metr və daha artıq olan göydələnlər daxil edilmişdir. Tikilmiş və tikilmək üzrə olan binalar Bu alt siyahıya tikintisi başa çatmış və hal-hazırda tikilməkdə olan, ancaq maksimal hündürlüyünə çatmış binalar daxil ediliblər. Bina sözünün altında insanların yaşayışı üçün və/yaxud fəaliyyəti üçün nəzərdə tutulmuş yerüstü tikililər başa düşülür. Digər məqsədlər üçün nəzərdə tutulmuş tikililər (məsələn: televiziya qüllələri, tüstü turbaları və d.) hesaba alınmır. Tikilməkdə olan binalar Qitələrə görə ən hündür binalar Ən hündür binaların xronologiyası Xarici keçidlər SkyscraperCity | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=310354 |
Ən kiçik kvadratlar üsulu | Ən kiçik kvadratlar üsulu — reqressiya analizinin əsas üsullarından biri olub, təsadüfi xətalar daşıyan naməlum qiymətlərin analizi üçün istifadə olunur. Maşınqayırmada ölçmədən əldə olunmuş qiymətlər əsasında verilmiş prosesin modelləşdirilməsində bu üsul böyük əhəmiyyət daşıyır. Prosesin gedişinə müdaxilə etmədən, yəni ona qara qutu kimi baxmaqla onun giriş parametrlərinin dəyişməsi sayəsində çıxış göstəricilərində baş verən dəyişmələr, bu üsulun köməyi ilə emprik olaraq müxtəlif tərtibli polinomlar şəklində riyazi təsvir oluna bilirlər. Digər tətbiq sahəsi verilmiş mürəkkəb funksiyanı daha sadə funksiyalarlara əvəz etməkdir. Ən kiçik kvadratlar üsulunun mahiyyəti onun adından göründüyü kimi ölçmə nəticəsində əldə olunan qiymətlər və gözlənilən qiymətlər arasındakı fərqin (xətanın) kvadratının minimal olmasına əsaslanır. Yaxınlaşma zamanı funksiyanın modelini elə seçirlər ki, onun verdiyi qiymətlər ilə ölçmə nəticəsində alınmış qiymətlər arasında olan fərqlər kvadratlarının cəmi də minimum olsun. {\displaystyle x} {\displaystyle m} naməlum parametrlərin toplumdur, f i {\displaystyle f_{i}(x)} {\displaystyle n>m} isə bu toplumların funksiyalar cəmidir. Məslənin həlli ona gətirilir ki, x-in qiymətlərinin təyini zamanı bu funksiyaların qiymətləri y i {\displaystyle y_{i}} -in verilən qiymətlərinə yaxın olsun. Əslində f i y i tənliklər sisteminin elə həlli axtraılır ki, onun sağ və sol tərəfləri maksimal yaxınlaşsınlar. Ən kiçik kvadratlar üsulu ona gətirir ki, sağ və sol tərələrinin arasındakı meyillənmənin kvadratlarının | f i y i | {\displaystyle |f_{i}(x)-y_{i}|} yaxınlaşması baş versin. Beləliklə ən kiçik kvadratlar üsulunu aşağıdakı şəkildə yazmaq olar: ∑ i e i 2 ∑ i y i f i ) 2 min x .Tənliklər siiseminin həlli varsa, kvadatların cəmi sıfıra bərabr olacaq və tənliklər sistemlərinin həlli analitik və ya ədədi üsullarla aparıla bilər. Əgər sistem təyin olunandırsa, yəni asılı olmayan tənliklərin sayı axtarılan dəyişənlərin sayından çoxdursa, onda sistemin dəqiq həlli mövcud deyil. Bu halda ən kiçik kvadratlar üsulu y və f(x) vektorlarnın maksimal yaxnlaşması və meyillənmənin (e) sıfıra yaxınlaşmasına imkan verən hər hansı optimal x-vektorunun tapılmasına imkan yaradır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=403533 |
Ən kiçik ortaq bölünən | Ən kiçik ortaq bölünən — a və b natural ədədlərinin hər ikisinə bölünən ən kiçik natural ədədə a və b-nin ən kiçik ortaq bölünəni deyilir və ƏKOB (a;b) kimi işarə olunur. ƏKOB (a;b)-ni tapmaq üçün a və b sadə vuruqlarına ayrılıb qüvvət kimi göstərilir. Bütün sadə vuruqlardan qüvvəti böyük olanlar seçilir. Nümunə: ƏKOB (16;24) Yəni böyük ədədin sadə vuruqlarını kiçikdə olub böyükdə olmayan sadə vuruqlara vururuq. Xüsusi hallar Birdən başqa ortaq bölənləri olmayan natural ədədlərə qarşılıqlı sadə ədədlər deyilir. Qarşılıqlı sadə ədədlərin ən kiçik ortaq bölünəni onların hasilinə bərabərdir. Həmçinin bax ƏBOB- ƏN BÖYÜK ORTAQ BÖLƏN | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78733 |
Ən kiçik qiymətli bit | Ən kiçik qiymətli bit (en. least significant bit (LSB)) – bir və ya daha artıq bayt ardıcıllığında: ikilik ədədin aşağı mərtəbə (adətən, ən sağdakı) biti. Kompüterdə verilənlər ikilik say sisteminin rəqəmləri ilə təsvir olunur. Verilənlərin bu cür təsviri ikilik kod adlanır. İnformasiyanın ikilik rəqəmlərlə yazılması ikilik kodlaşdırma, ikilik rəqəmlərin özləri isə bit (ing. binary digit — ikilik rəqəm) adlanır. Bit — informasiyanın ən kiçik ölçü vahididir. Bit çox kiçik vahid olduğundan, kompüter texnikasında informasiya vahidi kimi 8 bitdən ibarət olan baytdan istifadə edilir. Baytda hər bir bit yalnız iki qiymət — 0 və 1 ala bilər. Ən kiçik qiymətli simvol (en. least significant character (LSC)) – sətirdə aşağı mərtəbədəki və ya sağdakı simvol. Ən kiçik qiymətli rəqəm (en. least significant digit (LSD)) – ədədin normal təsvirində aşağı mərtəbə və ya ən sağdakı rəqəm. İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s. Həmçinin bax İkili say sistemi | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=498699 |
Ən uzun gün (film, 1962) | Ən uzun gün (ing. The Longest Day)), orijinal adı "The Longest Day" olan 1962-ci ildə çəkilən film. Normandiya əməliyyatı sırasında sivil xalqın yaşadıqlarından bəhs edir. Aktyor kadrında Richard Burton, John Wayne, Sean Conneri, Henri Fonda, Curd Jürgens, Robert Mitçem və Robert Wagner kimi ünlü aktyorlar yer alır. 179 dəqiqə uzunluğundakı filmin istehsalçısı ABŞ mənşəli 20th Century Fox şirkətidir. Amerikalılar Xarici keçidlər Ən uzun gün AllMovie saytında | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=393770 |
Ən vacib müsahibə (film, 1971) | "Ən vacib müsahibə" — rejissor Eldar Quliyevin filmi. Kinopovest analitik səpgidə jurnalist mənəviyyatından söhbət açır. Bu mənada ki, jurnalistin vicdanı, mənəviyyatı təmiz olmalıdır. O, belə bir suala cavab tapmalıdır: "Həyatın mənası nədədir və mən insanlar üçün nə edə bilmişəm?" Filmin qəhrəmanı Zaur (Hacımurad Yegizarov) radio jurnalistidir. O, süjet boyu bu sualın cavabını axtarır, lakin cavabı tapmaqda çətinlik çəkir, həyatın mürəkkəb təzadları onu çaşdırır. Film haqqında Film quruluşçu rəssam Fikrət Əhədovun kinoda ilk işidir. Filmdən iki hissə operator Şərif Şərifovun diplom işidir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Maqsud İbrahimbəyov Quruluşçu rejissor: Eldar Quliyev Quruluşçu operator: Rasim Ocaqov Quruluşçu rəssam: Kamil Nəcəfzadə, Fikrət Əhədov Bəstəkar: Polad Bülbüloğlu Səs operatoru: Ələkbər Həsənzadə Rejissor: Əşrəf Mamayev Operator: Şərif Şərifov Geyim rəssamı: Fikrət Əhədov Qrim rəssamı: S.Pozdeyeva Montaj edən: Tahirə Babayeva Redaktor: İntiqam Qasımzadə Rejissor assistenti: Adil İsmayılov, Vaqif Əsədullayev, Ceyhun Mirzəyev, Azər Zamanlı Montaj üzrə assistent: Rəfiqə İbrahimova Operator assistenti: Ələsgər Ələkbərov, S.Kaşiyev Rəssam assistenti: T.Məlikzadə, A.Stepanova Filmin direktoru: Rimma Abdullayeva Mahnı ifa edən: Polad Bülbüloğlu (titrlərdə yoxdur) Hacımurad Yegizarov — Zaur Ariadna Şengelaya — Səidə Səyavuş Şəfiyev — Altay Müxlis Cənizadə — Ənvər müəllim Tofiq Mirzəyev — əcnəbi müğənni Rza Təhmasib — Cəbrayıl Konstantin Adamov — Abdulla Kərimoviç Fuad Poladov — bacıoğlu Nazim Ağayev — Saleh Kamal Xudaverdiyev — Həsənov Əbdül Mahmudov — Fikrət Məmmədrza Şeyxzamanov — Zaurun atası Firəngiz Şərifova — Zaurun anası S.Əfəndiyeva Dina Tumarkina M.Ələkbərov Ramiz Məlikov — müxbir Mirzəbala Məlikov — Cəfər Zemfira İsmayılova — neftçi Tatyana Qross Yevgeniya Nevmerjitskaya Bahadur Əliyev — Bahadur Filmi səsləndirənlər Həsənağa Turabov — Zaur (Hacımurad Yegizarov) (titrlərdə yoxdur) Amaliya Pənahova — zoopark müdiri (titrlərdə yoxdur) Həsən Əbluc — Saleh (Nazim Ağayev) (titrlərdə yoxdur) Şahmar Ələkbərov — Altay (Səyavuş Şəfiyev) (titrlərdə yoxdur) Əminə Yusifqızı — Səidə (Ariadna Şengelaya) (titrlərdə yoxdur) Hamlet Xanızadə — tərcüməçi (titrlərdə yoxdur) Səməndər Rzayev — Abdulla Kərimoviç (Konstantin Adamov) (titrlərdə yoxdur) Yusif Vəliyev — Cəbrayıl (Rza Təhmasib) (titrlərdə yoxdur) Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 180; 183-184. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 815. Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=15717 |
Ən yaxşı ali məktəblərin siyahısı (THE–QS, 2004) | Bu siyahıda 2004-cü ilin "Times Higher Education–QS World University Rankings" siyahısında olan dünyanın ən nüfuzlu 200 ali məktəbi göstərilib. Regional reytinqlər (top 10) Asiya və Avstraliya Şimali Amerikaa | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=402420 |
Ən yaxşı animasiya filminə görə Saturn mükafatı | Ən yaxşı animasiya filminə görə Saturn mükafatı ((ing. Saturn Award for Best Animated Film)) — Elmi Fantastika, Fentezi və Qorxulu Filmlər Akademiyası (ing. Academy of Science Fiction, Fantasy & Horror Films) tərəfindən 1978-ci ildə təsis edilmiş, ilin ən yaxşı animasiya janrında olan filminə verilən mükafatdır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=425601 |
Ən yaxşı döyüş və macəra filminə görə Saturn mükafatı | Ən yaxşı döyüş və macəra filminə görə Saturn mükafatı ((ing. Saturn Award for Best Action or Adventure Film)) — Elmi Fantastika, Fentezi və Qorxulu Filmlər Akademiyası (ing. Academy of Science Fiction, Fantasy & Horror Films) tərəfindən 1994-ci ildə təsis edilmiş, ilin ən yaxşı döyüş və macəra janrında olan filminə verilən mükafatdır. 1994-2010-cu illərdə Ən yaxşı döyüş, macəra və triller filminə görə Saturn Mükafatı ((ing. Saturn Award for Best Action, Adventure or Thriller Film)) adı ilə verilirdi. Ən Yaxşı Döyüş, Macəra və Triller Filmi "†" - həmçinin Ən yaxşı filmə görə "Oskar" mükafatı qazanmışdı. "‡" - həmçinin Ən yaxşı filmə görə "Oskar" mükafatına nominasiya göstərilmişdi. 1990-cı illər Ən Yaxşı Döyüş və Macəra Filmi 2010-cu illər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=425224 |
Ən yaxşı elmi fantastika filminə görə Saturn mükafatı | Ən Yaxşı Elmi Fantastika Filminə görə Saturn mükafatı ((ing. Saturn Award for Best Science Fiction Film)) — Elmi Fantastika, Fentezi və Qorxulu Filmlər Akademiyası (ing. Academy of Science Fiction, Fantasy & Horror Films) tərəfindən 1973-cü ildə təsis edilmiş, ilin ən yaxşı elmi fantastika janrında olan filminə verilən mükafatdır. Qaliblər və nominasiyalar Aşağıdakı siyahıda qaliblərin adı birinci və qalın hərflərlə, ardınca isə nominasiya layiq görülmüş filmlərin adı yazılmışdır. İllərin aşağısında mükafatvermə mərasiminin sıra nömrəsi yazılmışdır. 1970-ci illər 1980-ci illər 1990-cı illər 2000-ci illər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=420918 |
Ən yaxşı fentezi filminə görə Saturn mükafatı | Ən yaxşı fentezi filminə görə Saturn mükafatı (ing. Saturn Award for Best Fantasy Film) — Elmi Fantastika, Fentezi və Qorxulu Filmlər Akademiyası (ing. Academy of Science Fiction, Fantasy & Horror Films) tərəfindən 1973-cü ildə təsis edilmiş, ilin ən yaxşı fentezi janrında olan filminə verilən mükafatdır. Qaliblər və nominasiyalar "†" - həmçinin Ən yaxşı filmə görə "Oskar" mükafatı qazanmışdı. "‡" - həmçinin Ən yaxşı filmə görə "Oskar" mükafatına nominasiya göstərilmişdi. 1970-ci illər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=420925 |
Ən yaxşı filmə görə Oskar mükafatı | Ən yaxşı filmə görə "Oskar" mükafatı – Amerika kino sənəti akademiyasının hər il təqdim etdiyi nüfuzlu mükafat. Aşağıda verilmə anından başlayaraq bu mükafata layiq görülmüş və namizəd olan filmlər göstərilib. 1920-ci illər Qalib — Qanadlar / Wings Reket / The Racket Göyün yeddinci qatı / Seventh Heaven1928/1929 Qalib — Brodvey melodiyası / The Broadway Melody Alibi / Alibi Köhnə Arizonada / In Old Arizona 1929-cu ilin Hollivud revyusu / The Hollywood Revue of 1929 Vətənpərvər / The Patriot 1930-cu illər Qalib — Qərbi cəbhədə sakitlikdir / All Quiet on the Western Front Böyük ev / The Big House Dizraeli / Disraeli Eşq paradı / The Love Parade Boşanmış / The Divorcee1931 4-cü Qalib — Simarron / Cimarron İst Linn / East Lynne Alverçinin sümsüsü / Trader Horn Ön səhifə / The Front Page Skippi / Skippy1932 5-ci Qalib — Qrand-hotel / Grand Hotel Beşulduzlu final / Five Star Final Səninlə bir saat / One Hour with You Pis qız / Bad Girl Gülümsüyən leytenent / The Smiling Lieutenant Çempion / The Champ Şanxay ekspressi / Shanghai Express Errousmit / Arrowsmith1933 6-cı Qalib — Kavalkada / Cavalcade 42- ci küçə / 42nd Street Bir günlük qız / Lady for a Day Kiçik qadınlar / Little Women Ziddinə təbəssüm / Smilin' Through O düz etməyib / She Done Him Wrong Əlvida, silah / A Farewell to Arms VIII Henrixin şəxsi həyatı / The Private Life of Henry VIII Mən — qaçmış katorqalıyam / I Am a Fugitive from a Chain Gang Ştatın yarmarkaları / State Fair1934 7-ci Qalib — Bir gecədə / It Happened One Night Uimpol-stritdən barretlər / The Barretts of Wimpole Street Ağ parad / The White Parade Budur donanma gəlir / Here Comes the Navy Şən boşanma / The Gay Divorcee Viva Vilya! / Viva Villa! Eşqbazlıq yolu / Flirtation Walk Rotşildlərin evi / The House of Rothschild Həyatın təqlidi / Imitation of Life Kleopatra / Cleopatra Bir sevqi gecəsi / One Night of Love Arıq adam / The Thin Man1935 8-ci Qalib — "Baunti"də qiyam / Mutiny on the Bounty 1936-cı ilin Brodvey melodiyası / Broadway Melody of 1936 Benqal ulanının işləri və günləri / The Lives of a Bengal Lancer Şıltaq Marietta / Naughty Marietta Kapitan Blad / Captain Blood Məlumatverən / The Informer Rədd edilmişlər / Les Misérables Red-Qepli Raqlz / Ruggles of Red Gap Yay gecəsində yuxu / A Midsummer Night’s Dream Silindr / Top Hat Elis Adams / Alice Adams1936 Qalib — Böyük Ziqfild / The Great Ziegfeld Dodsvort / Dodsworth İki şəhərin əhvalatı / A Tale of Two Cities Mister Dids şəhərə köçür / Mr. Deeds Goes to Town Böhtana düşmüş / Libeled Lady Lui Paster haqqında hekayə / The Story of Louis Pasteur Romeo və Cülyeta / Romeo and Juliet San-Fransisko / San Francisco Üç sevimli qız / Three Smart Girls Entoni Edvers / Anthony Adverse1937 Qalib — Emil Zolyanın həyatı / The Life of Emile Zola Köhnə Çikaqoda / In Old Chicago Acı həqiqət / The Awful Truth Səhnəyə qapı / Stage Door Xeyirxah Yer / The Good Earth Ulduz doğuldu / A Star Is Born Cəsur kapitanlar / Captains Courageous İtmiş üfüq / Lost Horizon Dalan / Dead End Yüz kişi və bir qız / One Hundred Men and a Girl1938 Qalib — Özünlə götürə bilmərsən / You Can’t Take it With You Böyük xülya / La Grande illusion Oğlanlar şəhəri / Boys Town İezabel / Jezebel Sınaqçı-təyyarəçi / Test Pilot Piqmalion / Pygmalion Robin Qudun macəraları / The Adventures of Robin Hood Aleksandrın Reqtaym dəstəsi / Alexander’s Ragtime Band İstehkam / The Citadel Dörd qız / Four Daughters1939 Qalib — Küləklə sovrulanlar / Gone with the Wind Oz ölkəsinin cadugəri / The Wizard of Oz İldırımlı aşırım / Wuthering Heights Dilican / Stagecoach Hələlik, mister Çips / Goodbye, Mr. Chips Sevgi məsələsi / Love Affair Mister Smit Vaşinqtona gedir / Mr. Smith Goes to Washington Qaranlıq qələbə / Dark Victory Siçanlar və insanlar haqqında / Of Mice and Men Ninoçka / Ninotchka 1940-cı illər Qalib — Rebekka / Rebecca Böyük diktator / The Great Dictator Bütün bunlar və səma da üstəlik / All This and Heaven Too Qəzab salxımları / The Grapes of Wrath Evə aparan uzun yol / The Long Voyage Home Xarici müxbir / Foreign Correspondent Kitti Foyl / Kitty Foyle Bizim şəhər / Our Town Məktub / The Letter Filadelfiya əhvalatı / The Philadelphia Story1941 Qalib — Mənim vadim yamyaşıl idi / How Green Was My Valley Bu da mister Cordan / Here Comes Mr. Jordan Vətəndaş Keyn / Citizen Kan Şəfəqi saxlayın / Hold Back the Dawn Kiçik tülkülər / The Little Foxes Malta şahini / The Maltese Falcon Cənnətdə bir addım / One Foot in Heaven Şübhə / Suspicion Çavuş York / Sergeant York Tozda güllər / Blossoms in the Dust1942 Qalib — Missis Miniver / Mrs. Miniver Qırx doqquzuncu parallel / Forty-Ninth Parallel Ueyk adası / Wake Island Cəlbedici Embersonlar / The Magnificent Ambersons Zurnaçı / The Pied Piper Yankinin qüruru / The Pride of the Yankees Şəhərin söhbəti / The Talk of the Town Təsadüfi biçin / Random Harvest Dudl Dendi yankiləri / Yankee Doodle Dandy1943 Qalib — Kasablanka / Casablanca Hansında biz qulluq edirik / In Which We Serve Yerimiz dar olsa da, təki ürək gen olsun / The More the Merrier Reyndə patrul / Watch on the Rhine Madam Küri / Madame Curie Səma gözləyə bilər / Heaven Can Wait Bernadett nəğməsi / The Song of Bernadette Zəng kimin üçün çalır / For Whom the Bell Tolls Oks-Bouda əhvalat / The Ox-Bow Incident İnsani komediya / The Human Comedy1944 Qalib — Öz yoluyla getmək / Going My Way Qaz işığı / Gaslight İkiqat sığorta / Double Indemnity Sən gedəydən bəri / Since You Went Away Vilson / Wilson1945 Qalib — İtirilmiş həftəsonu / The Lost Weekend Ovsunlanmış / Spellbound Müqəddəs Məryəmin zəngləri / The Bells of St. Mary’s Mildred Pirs / Mildred Pierce Lövbərləri qaldır / Anchors Aweigh1946 Qalib — Həyatımızın ən gözəl illəri / The Best Years of Our Lives V Henri / Henry V Maral balası / The Yearling Ülgücün tiyəsi / The Razor’s Edge Bu gözəl həyat / It’s a Wonderful Life1947 Qalib — Centlmen sövdələşməsi / Gentleman’s Agreement Böyük ümidlər / Great Expectations Yepiskopun arvadı / The Bishop’s Wife Çarpaz atəş / Crossfire 34-cü küçədə möcüzə / Miracle on 34th Street1948 Qalib — Hamlet / Hamlet Conni Belinda / Johnny Belinda İlan çalası / The Snake Pit Qırmızı çəkmələr / The Red Shoes Syerra-Madrenin xəzinəsi / The Treasure of the Sierra Madre1949 Qalib — Kralın bütün adamları / All the King’s Men Saat on ikiyə / Twelve O’Clock High Vərəsə / The Heiress Üç arvada məktub / A Letter to Three Wives Döyüş meydanı / Battleground 1950-cı illər Qalib — Yeva haqqında hər şey / All About Eve Sanset bulvarı / Sunset Boulevard Şah Süleymanın mədəni / King Solomon’s Mines Gəlin atası / Father of the Bride Dünən doğulmuş / Born Yesterday1951 Qalib — Amerikalı Parisdə / An American in Paris Quo Vadis / Quo Vadis Günəş altında yer / A Place in the Sun Şəfəqdən qabaq qərar / Decision Before Dawn "Arzu" tramvayı / A Streetcar Named Desire1952 Qalib — Dünyanın ən böyük şousu / The Greatest Show on Earth Ayvenqo / Ivanhoe Mulen Ruj / Moulin Rouge Düz günorta / High Noon Sakit adam / The Quiet Man1953 Qalib — Bugündən əbədiliyə qədər / From Here to Eternity Xələt / The Robe Roma tətilləri / Roman Holiday Şeyn / Shane Yuli Sezar / Julius Caesar1954 Qalib — Limanda / On the Waterfront Kənd qızı / The Country Girl "Keyn"də qiyam / The Caine Mutiny Yeddi qardaş üçün yeddi gəlin / Seven Brides for Seven Brothers Fəvvarədə üç sikkə / Three Coins in the Fountain1955 Qalib — Marti / Marty Məhəbbət — dünyada ən gözəl şeydir / Love Is a Many-Splendored Thing Mister Roberts / Mister Roberts Piknik / Picnic Çəhrayı döymə / The Rose Tattoo1956 Qalib — 80 günə yerin ətrafında / Around the World in Eighty Days Nəhəng / Giant On ehkam / The Ten Commandments Kral və mən / The King and I Dinc yollar / Friendly Persuasion1957 Qalib — Kvay çayı üzərindən körpü / The Bridge on the River Kwai 12 hirsli kişi / 12 Angry Men Peyton-pleys / Peyton Place Sayonara / Sayonara İttiham şahidi / Witness for the Prosecution1958 Qalib — Jiji / Gigi Ayrıca masa arxasında / Separate Tables Qaynar damda pişik / Cat on a Hot Tin Roof Baş əyməyənlər / The Defiant Ones Meym xala / Auntie Mame1959 Qalib — Ben-Hur / Ben-Hur Qətlin anatomiyası / Anatomy of a Murder Anna Frankın gündəliyi / The Diary of Anne Frank Rahibənin əhvalatı / The Nun’s Story Yuxarıya yol / Room at the Top 1960-cı illər Qalib — Mənzil / The Apartment Qürub adamları / The Sundowners Oğullar və sevgililər / Sons and Lovers Alamo / The Alamo Elmer Qantri / Elmer Gantry1961 Qalib — Vestsayd əhvalatı / West Side Story Oyunçu / The Hustler Nürnberq mühakiməsi / Judgment at Nuremberg Navarone adalarının topları / The Guns of Navarone Fanni / Fanny1962 Qalib — Ərəbistanlı Lourens / Lawrence of Arabia Musiqili adam / The Music Man "Baunti"də qiyam / Mutiny on the Bounty Ən uzun gün / The Longest Day Bülbülü öldürmək / To Kill a Mockingbird1963 Qalib — Tom Cons / Tom Jones Amerika, Amerika / America, America Qərb necə alınmışdı / How the West Was Won Kleopatra / Cleopatra Çöl zanbaqları / Lilies of the Field1964 Qalib — Mənim gözəl xanımım / My Fair Lady Bekket / Becket Doktor Streynclav, yaxud mən necə bombadan qorxmamağı öyrəndim və onu sevdim / Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb Yunan Zorba / Zorba the Greek Meri Poppins / Mary Poppins1965 Qalib — Musiqi sədaları / The Sound of Music Həkim Jivaqo / Doctor Zhivago Əzizim / Darling Səfehlər gəmisi / Ship of Fools Min oyunbaz / A Thousand Clowns1966 Qalib — Bütün vaxtlar üçün insan / A Man for All Seasons Alfi / Alfie Virciniya Vulfdan kim qorxur? / Who’s Afraid of Virginia Woolf? Qumlu çınqıllar / The Sand Pebbles Ruslar gəlir! Ruslar gəlir! / The Russians Are Coming, the Russians Are Coming1967 Qalib — Gecənin istisində / In the Heat of the Night Bonni və Klayd / Bonnie and Clyde Məzun / The Graduate Həkim Dulitll / Doctor Dolittle Tap gör, nahara kim gələcək / Guess Who’s Coming to Dinner1968 Qalib — Oliver! / Oliver! Qışda şir / The Lion in Winter Romeo və Cülyetta / Romeo and Juliet Reyçel, Reyçel / Rachel, Rachel Məzəli qız / Funny Girl1969 Qalib — Gecəyarı kovboyu / Midnight Cowboy Min günlük Anna / Anne of the Thousand Days Buç Kessidi və Sandens Kid / Butch Cassidy and the Sundance Kid Hello, Dolli! / Hello, Dolly! 1970-ci illər Qalib — Patton / Patton Hava limanı / Airport Sevgi hekayəsi / Love Story Beş yüngül pyes / Five Easy Pieces Köçürülən ordu cərrahiyə hospitalı / MASH1971 Qalib — Fransız rabitəçisi / The French Connection Qurulan portağal / A Clockwork Orange Nikolay və Aleksandra / Nicholas and Alexandra Sonuncu kinoseans / The Last Picture Show Damdakı skripkaçı / Fiddler on the Roof1972 Qalib — Xaç atası / The Godfather Qurtuluş / Deliverance Kabare / Cabaret Saunder / Sounder Mühacirlər / The Emigrants1973 Qalib — Fırıldaq / The Sting Amerika qraffitisi / American Graffiti İblisi qovan / The Exorcist Ən yaxşı evlərdə kimi / A Touch of Class Pıçıltılar və çığırtılar / Cries and Whispers1974 Qalib — Xaç atası 2 / The Godfather, Part II Asimanda cəhənnəm / The Towering Inferno Çin məhəlləsi / Chinatown Lenni / Lenny Söhbət / The Conversation1975 Qalib — Ququ quşunun yuvası üstündən uçarkən / One Flew Over the Cuckoo’s Nest Barri Lindon / Barry Lyndon Neşvill / Nashville Günün ən isti vaxtı / Dog Day Afternoon Çənələr / Jaws1976 Qalib — Rokki / Rocky Prezidentin bütün adamları / All the President’s Men Şərəfə doğru yol / Bound for Glory Telexətt / Network Taksi sürücüsü / Taxi Driver1977 Qalib — Enni Holl / Annie Hall Vidalaşma üçün qız / The Goodbye Girl Culiya / Julia Ulduz müharibələri : IV Epizod: Yeni ümid / Star Wars Dönüş anı / The Turning Point1978 Qalib — Maral ovçusu / The Deer Hunter Evə qayıdış / Coming Home Səmalar gözləyər / Heaven Can Wait Ərsiz qadın / An Unmarried Woman Gecəyarı ekspressi / Midnight Express1979 Qalib — Kramer Kramerə qarşı / Kramer vs. Kramer Apokalipsis bugündü / Apocalypse Now Bütün bu caz / All That Jazz Re norması / Norma Rae Ayrılmaya doğru / Breaking Away 1980-cı illər Qalib — Adi adamlar / Ordinary People Quduz öküz / Raging Bull Şaxtaçının qızı / Coal Miner’s Daughter Tess / Tess Fil adam / The Elephant Man1981 Qalib — Odlu cəng arabaları / Chariots of Fire Atlantik-Siti / Atlantic City İndiana Cons: İtmiş mücrünun axtarışında / Raiders of the Lost Ark Qırmızılar / Reds Qızıl göldə / On Golden Pond1982 Qalib — Qandi / Gandhi Hökm / The Verdict Yadplanetli / E.T. the Extra-Terrestrial İtkin düşmüş / Missing Tutsi / Tootsie1983 Qalib — Zəriflik sözləri / Terms of Endearment Böyük bədbəxtlik / The Big Chill Kostyumçu / The Dresser Tanrının mərhəməti / Tender Mercies Düz oğlanlar / The Right Stuff1984 Qalib — Amadey / Amadeus Əsgərin hekayəsi / A Soldier’s Story Ürəkdə yerlər / Places in the Heart Hindistana səyahət / A Passage to India Ölümcül sahələr / The Killing Fields1985 Qalib — Afrikadan / Out of Africa Hörumçək-qadının öpüşü / Kiss of the Spider Woman Şahid / Witness Purpur rəngləri / The Color Purple Pritsi ailəsinin namusu / Prizzi’s Honor1986 Qalib — Vzvod / Platoon Kiçik allahın uşaqları / Children of a Lesser God Görünüş ilə otaq / A Room with a View Tapşırıq / The Mission Hanna və onun bacıları / Hannah and Her Sisters1987 Qalib — Sonuncu imperator / The Last Emperor Ayın hakimiyyəti / Moonstruck Ümid və şərəf / Hope and Glory Faciəli mehl / Fatal Attraction Telexəbərlər / Broadcast News1988 Qalib — Yağış adamı / Rain Man İşgüzar qız / Working Girl Missisipi od içində / Mississippi Burning Təhlükəli əlaqələr / Dangerous Liaisons Təsadüfi turist / The Accidental Tourist1989 Qalib — Miss Deyzinin sürücüsü / Driving Miss Daisy Mənim sol ayağım / My Left Foot Ölü şairlər cəmiyyəti / Dead Poets Society Xəyalının meydanı / Field of Dreams İyulun dördü doğulmuşlar / Born on the Fourth of July 1990-cı illər Qalib — Canavarlarla rəqs / Dances With Wolves Xaç atası 3 / The Godfather, Part III Ruh / Ghost Oyanış / Awakenings Yaxşı oğlanlar / Goodfellas1992 Qalib — Quzuların susmağı / The Silence of the Lambs Baqsi / Bugsy Con F. Kennedi / JFK Gözəl və bədheybət / Beauty and the Beast Sellər şahzadəsi / The Prince of Tides1993 Qalib — Bağışlanılmayan / Unforgiven Qəddar oyun / The Crying Game Qadın ətri / Scent of a Woman Bir neçə yaxşı adam / A Few Good Men Hovards-end / Howards End1994 Qalib — Şindlerin siyahısı / Schindler’s List Qaçaq / The Fugitive Ata naminə / In the Name of the Father Günün qalığı / The Remains of the Day Piano / The Piano1995 Qalib — Forrest Qamp / Forrest Gump Kriminal qiraət / Pulp Fiction Şouşenkdən qaçış / The Shawshank Redemption Televiktorina / Quiz Show Dörd toy və bir dəfn / Four Weddings and a Funeral1996 Qalib — Cəsur ürək / Braveheart Apollon-13 / Apollo 13 Poçtalyon / Il Postino Hissiyyat və həssaslıq / Sense and Sensibility Dördayaqlı balaca / Babe1997 Qalib — İngilis xəstə / The English Patient Parıltı / Shine Cerri Maquayer / Jerry Maguire Sirlər və yalan / Secrets & Lies Farqo / Fargo1998 Qalib — Titanik / Titanic Yaxşı ola da bilməz / As Good as It Gets Kişi striptizi / The Full Monty Ağıllı Uill Hantinq / Good Will Hunting Los-Ancelesin sirləri / L.A. Confidential1999 Qalib — Aşiq Şekspir / Shakespeare in Love Yelizaveta / Elizabeth Həyat gözəldir / Life Is Beautiful Sıravi Rayanı xilas etmək / Saving Private Ryan Nazik qırmızı xətt / The Thin Red Line 2000-ci illər Qalib — Amerikansayağı gözəllik / American Beauty Yaşıl mil / The Green Mile Çaxırdüzəldənlərin qaydaları / The Cider House Rules Özününkü / The Insider Altıncı hiss / The Sixth Sense2001 Qalib — Qladiator / Gladiator Yaxınlaşan pələng, gizlənmiş əjdaha / Crouching Tiger, Hidden Dragon Nəqliyyat / Traffic Şokolad / Chocolat Erin Brokoviç / Erin Brockovich2002 Qalib — Ağıl oyunları / A Beautiful Mind Yataq otağında / In the Bedroom Üzüklərin hökmdarı: Üzük qardaşlığı / The Lord of the Rings: The Fellowship of the Ring Qosford-park / Gosford Park Mulen Ruj / Moulin Rouge!2003 Qalib — Çikaqo / Chicago Nyu-Yorkun dəstələri / Gangs of New York Üzüklərin sahibi: İki qala / The Lord of the Rings: The Two Towers Pianoçu / The Pianist Saatlar / The Hours2004 Qalib — Üzüklərin sahibi: Kralın qayıdışı / The Lord of the Rings: The Return of the King Sirli çay / Mystic River Tərcümə çətinlikləri / Lost in Translation Favorit / Seabiscuit Sahib və komandir: Yerin qırağında / Master and Commander: The Far Side of the World2005 Qalib — Milyon dollarlıq körpə / Million Dollar Baby Aviator / The Aviator Sehrli ölkə / Finding Neverland Yol kənarında / Sideways Rey / Ray2006 (78-cı mərasim) Qalib — Toqquşma / Crash Qozbel dağ / Brokeback Mountain Gecəniz xeyirə qalsın və uğurlar / Good Night, and Good Luck Kapote / Capote Münhen / Munich2007 (79-cı mərasim) Qalib — Dönüklər / The Departed Kişik miss Xoşbəxtlik / Little Miss Sunshine Babil / Babel Kraliça / The Queen İvodzimadan məktublar / Letters from Iwo Jima2008 (80-cı mərasim) Qalib — Qocalara burada yer yoxdur / No Country for Old Men Cuno / Juno Maykl Kleyton / Michael Clayton Neft / There Will Be Blood Günahın təmizlənməsi / Atonement2009 (81-ci mərasim) Qalib — Xarabalıqdan çıxmış milyonçu / Slumdog Millionaire Bencamin Battonun müəmmalı hekayəsi / The Curious Case of Benjamin Button Frost Niksona qarşı / Frost/Nixon Harvi Milk / Milk Qiraətçi / The Reader 2010-cu illər 2010 (82-ci mərasim) Qalib — Fırtınalar hökmdarı / The Hurt Locker Avatar / Avatar 9 nömrəli rayon / District 9 Hisslərin idarəsi / An Education Şərəfsiz əclaflar / Inglourious Basterds Xəzinə / Precious: Based on the Novel 'Push' by Sapphire Ciddi insan / A Serious Man Yuxarı / Up Havadan yuxarı / Up in the Air Görünməyən tərəf / The Blind Side2011 (83-cü mərasim) Qalib — Kral danışır / The King’s Speech 127 saat / 127 Hours Döyüşçü / The Fighter Qış sümüyü / Winter’s Bone Uşaqlarda hər şey qaydasındadır / The Kids Are All Right Möhkəm tutma / True Grit Oyuncaqların hekayəsi-3 / Toy Story 3 Başlanğıc / Inception Sosial şəbəkə / The Social Network Qara qu quşu / Black Swan2012 (84-cü mərasim) Qalib — Aktyor / The Artist Döyüş atı / War Horse Həyat ağacı / The Tree of Life Son dərəcə yüksək və qadağan olunan qədər yaxın / Extremely Loud and Incredibly Close Nəsillər / The Descendants Xadimə / The Help Parisdə gecəyarı / Midnight in Paris Hər şeyi dəyişən adam / Moneyball Zaman gözətçisi / Hugo2013 (85-ci mərasim) Qalib — "Arqo" əməliyyatı / Argo Sevgi / Amour Vəhşi cənubun bədheybətləri / Beasts of the Southern Wild Azad olunmuş Canqo / Django Unchained Səfillər / Les Misérables Pinin həyatı / Life of Pi Linkoln / Lincoln Mənim sevgilim dəlidir / Silver Linings Playbook Bir nömrəli məqsəd / Zero Dark Thirty2014 (86-cı mərasim) Qalib — 12 illik əsarət / 12 Years a Slave Amerikasayağı kələk / American Hustle Kapitan Fillips / Captain Phillips Dallaslı alıcılar klubu / Dallas Buyers Club Qravitasiya / Gravity Nebraska / Nebraska Filomena / Philomena Uoll-strit canavarı / The Wolf of Wall Street2015 (87-ci mərasim) Qalib - Birdman or (2014)2016 (88-ci mərasim) Qalib - Spotlight (2015)2017 (89-cu mərasim) Qalib - Ay işığı (film, 2016) / Moonlight2018 (90-cı mərasim) Qalib - Suyun forması (film, 2017) / The Shape of Water2019 (91-ci mərasim) Qalib - Yaşıl kitab (film, 2018) / Green Book 2020-ci illər 2020 (92-ci mərasim) Qalib - Parazit (film, 2019) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=53365 |
Ən yaxşı filmə görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama | Digər Qızıl Qlobus mükafatları üçün: Qızıl Qlobus mükafatı Ən yaxşı filmə görə Qızıl Qlobus mükafatı - drama qalibləri və nominantların adları xüsusi rənglərlə verilmişdir. "Ən yaxşı film" | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=437098 |
Ən yaxşı ikinci plan qadın roluna görə Oskar mükafatı | Siyahıda qaliblər və nominantlar haqqında məlumat Database Academy Awards, mərasimlərinə uyğun olaraq onilliklər üzrə qruplaşdırılaraq verilmişdir. Cədvələ aktrisaların adları və filmlərin adları, onların əldə edilmiş nominasiyaları, rolları daxildir. Hər ilin qalibləri siyahısında birinci göstərilib və bu qızıl fonda yarımqara şriftlə ayrılmışdır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=437802 |
Ən yaxşı kişi roluna görə "Oskar" mükafatı | Ən yaxşı kişi roluna görə "Oskar" mükafatı (ing. Academy Award for Best Actor, rəsmi: ing. Performance by an Actor in a Leading Role) — Amerika kino sənəti akademiyasının 1929-cu ildən etibarən hər il təqdim etdiyi nüfuzlu mükafat. Mükafatın namizədləri (sayı 5-dən çox olmayaraq) gizli səsvermə vasitəsilə irəli sürülür. Qalib akademiyanın həmişəlik seçilmiş bütün aktiv üzvlərinin ümumi səsverməsi nəticəsində təyin edilir. Ən yaxşı kişi roluna görə "Oskar" mükafatı 1929-cu ildən etibarən təqdim olunur. Mükafatın ilk laureatı "Sonuncu göstəriş" və "Bütün cisimlərin yolu" filmlərindəki rollarına görə qalib elan edilmiş Emil Yanninqs olmuşdu. Birinci mərasimin ilk namizədləri arasında "Sirk" filmi ilə Çarli Çaplin də olmuşdur. Lakin o, ümumi siyahıdan kənar olaraq, ayrıca xüsusi mükafat qazanmışdı. İlk illərdə mükafatın verilmə qaydaları indikindən fərqlənirdi: "Ən yaxşı kişi rolu" kateqoriyasında qalibin seçilməsi üçün aktyorun kinoda ifa etdiyi bir neçə rola diqqət yetirilirdi. Yekun olaraq akademiyanın ümumi münsiflər heyəti hər istiqamət üzrə yalnız bir təqdimat qərarı qəbul edirdi. Üçüncü təqdimetmə mərasimində səsvermə zamanı iki kino əsərinə baxılsa da, qalibin adının yanında yalnız bir film göstərildi. Dördüncü mərasimdə artıq dəqiqləşmə aparıldı: aktyor yalnız bir konkret filmə görə namizəd ola bilərdi. 1936-cı ildən 1945-ci ilə qədər namizədlərin müəyyən edilməsi və qaliblərin seçilməsi prosesi tək akademiyanın həqiqi üzvləri tərəfindən yox, həm də peşəkar gildiyanın tərkibində olan aktyorlar tərəfindən həyata keçirilirdi. Sonrakı dövrdə - 1957-ci ilə qədər isə aktyor gildiyaları namizədlərin siyahısını tərtib edirdi, akademiyanın üzvləri isə qalibin seçilməsi üçün səsvermə keçirirdilər. 1957-ci ildən bütün bu proses yenidən akademiyanın daxili işi oldu. Səkkizinci mərasimə qədər bu kateqoriyada həm baş, həm də ikinci dərəcəli rolları ifa edən aktyorlar mükafatlandırılırdılar. Yalnız növbəti ildən akademiya "Ən yaxşı ikinci plan kişi roluna görə" adlı yeni nominasiyanı təsis etdi. Aktyorlar əsas nominasiyadan başqa həm də "Kinematoqrafda mühüm xidmətlərinə görə" adlı xüsusi kateqoriyada da heykəlciyi əldə edə bilərlər. 18 yaşına qədər olan aktyorlar üçün isə Akademiyanın gənclər üçün təsis etdiyi mükafat nəzərdə tutulmuşdu. Bu mükafat 1961-ci ilə qədər mövcud oldu. Aktyorlar üçün nəzərdə tutulmuş bu mükafatın tarixində iki dəfə ondan imtina edilmişdir. Bu hal birinci dəfə 1971-ci ildə "Patton" filmindəki roluna görə aktyor Corc Skottla yaşandı. İkinci dəfə isə bu hadisədən cəmi iki il sonra Marlon Brandonun "Xaç atası" dramında ifa etdiyi Vito Korleone roluna görə layiq görüldüyü mükafatdan imtina etməsilə müşahidə olundu. Corc Skottun sakit, gözə o qədər də çarpmayan bu addımından fərqli olaraq, Marlon Brando öz imtinasını tamaşaya çevirdi. Həmin mərasimin prodüseri Brüs Devis belə hesab edirdi. Brandonun əvəzinə səhnəyə çıxan hindu nümayəndə qadın Saşin Littlfezerin izahından sonra aktyorun bu heykəlcikdən imtina etməsi məlum oldu. Brandonun bu imtinada məqsədi kinematoqrafçıların hindulara olan münasibətinə qəti etirazını bildirmək idi. Sonuncu Ən yaxşı kişi roluna görə "Oskar" mükafatını 90-cı təqdimat mərasimində "Tutqun zamanlar" filmindəki roluna görə aktyor Qari Oldmen əldə etmişdir. Qaliblər və namizədlər Aşağıda verilmə anından başlayaraq bu mükafata layiq görülmüş və namizəd olan şəxslərin adları göstərilib. Onlar illər və onilliklər üzrə qruplaşdırılıb. Hər bir aktyorun adının qarşısında qalib və ya namizəd olduğu filmin adı və həmin filmdə ifa etdiyi rol göstərilib. Qaliblər " ★ " işarəsi ilə və eyni zamanda rəng baxımından da digərlərindən fərqləndirilib. 1920-ci illər 1930-cu illər 1940-cı illər 1950-ci illər 1960-cı illər 1970-ci illər 1980-ci illər 1990-cı illər 2000-ci illər 2010-cu illər 2020-ci illər Rekordların statistikası Təkrar qaliblər Ən yaxşı kişi roluna görə "Oskar" mükafatına 3 dəfə layiq görülmüş yeganə aktyor Deniel Dey-Lüis (1990, 2008, 2013) olmuşdur. İndiyə qədər 8 aktyor bu mükafata iki dəfə layiq görülüb: 2 dəfə qalib olmuş aktyorlar Təkrar namizədlər Piter O'Tul bu siyahıda ən çox - 8 dəfə qalibiyyətsiz namizəd olmuş aktyor kimi rekord sahibidir. Qalın şriftlə verilmiş illər namizədlərin qalib olduğu illərdir. 9 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 8 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 7 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 6 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 5 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 4 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 3 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 2 dəfə namizəd olmuş aktyorlar Digər rekordlar Həmçinin bax Oskar mükafatı Ən yaxşı qadın roluna görə "Oskar" mükafatı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=440084 |
Ən yaxşı kişi roluna görə Oskar mükafatı | Ən yaxşı kişi roluna görə "Oskar" mükafatı (ing. Academy Award for Best Actor, rəsmi: ing. Performance by an Actor in a Leading Role) — Amerika kino sənəti akademiyasının 1929-cu ildən etibarən hər il təqdim etdiyi nüfuzlu mükafat. Mükafatın namizədləri (sayı 5-dən çox olmayaraq) gizli səsvermə vasitəsilə irəli sürülür. Qalib akademiyanın həmişəlik seçilmiş bütün aktiv üzvlərinin ümumi səsverməsi nəticəsində təyin edilir. Ən yaxşı kişi roluna görə "Oskar" mükafatı 1929-cu ildən etibarən təqdim olunur. Mükafatın ilk laureatı "Sonuncu göstəriş" və "Bütün cisimlərin yolu" filmlərindəki rollarına görə qalib elan edilmiş Emil Yanninqs olmuşdu. Birinci mərasimin ilk namizədləri arasında "Sirk" filmi ilə Çarli Çaplin də olmuşdur. Lakin o, ümumi siyahıdan kənar olaraq, ayrıca xüsusi mükafat qazanmışdı. İlk illərdə mükafatın verilmə qaydaları indikindən fərqlənirdi: "Ən yaxşı kişi rolu" kateqoriyasında qalibin seçilməsi üçün aktyorun kinoda ifa etdiyi bir neçə rola diqqət yetirilirdi. Yekun olaraq akademiyanın ümumi münsiflər heyəti hər istiqamət üzrə yalnız bir təqdimat qərarı qəbul edirdi. Üçüncü təqdimetmə mərasimində səsvermə zamanı iki kino əsərinə baxılsa da, qalibin adının yanında yalnız bir film göstərildi. Dördüncü mərasimdə artıq dəqiqləşmə aparıldı: aktyor yalnız bir konkret filmə görə namizəd ola bilərdi. 1936-cı ildən 1945-ci ilə qədər namizədlərin müəyyən edilməsi və qaliblərin seçilməsi prosesi tək akademiyanın həqiqi üzvləri tərəfindən yox, həm də peşəkar gildiyanın tərkibində olan aktyorlar tərəfindən həyata keçirilirdi. Sonrakı dövrdə - 1957-ci ilə qədər isə aktyor gildiyaları namizədlərin siyahısını tərtib edirdi, akademiyanın üzvləri isə qalibin seçilməsi üçün səsvermə keçirirdilər. 1957-ci ildən bütün bu proses yenidən akademiyanın daxili işi oldu. Səkkizinci mərasimə qədər bu kateqoriyada həm baş, həm də ikinci dərəcəli rolları ifa edən aktyorlar mükafatlandırılırdılar. Yalnız növbəti ildən akademiya "Ən yaxşı ikinci plan kişi roluna görə" adlı yeni nominasiyanı təsis etdi. Aktyorlar əsas nominasiyadan başqa həm də "Kinematoqrafda mühüm xidmətlərinə görə" adlı xüsusi kateqoriyada da heykəlciyi əldə edə bilərlər. 18 yaşına qədər olan aktyorlar üçün isə Akademiyanın gənclər üçün təsis etdiyi mükafat nəzərdə tutulmuşdu. Bu mükafat 1961-ci ilə qədər mövcud oldu. Aktyorlar üçün nəzərdə tutulmuş bu mükafatın tarixində iki dəfə ondan imtina edilmişdir. Bu hal birinci dəfə 1971-ci ildə "Patton" filmindəki roluna görə aktyor Corc Skottla yaşandı. İkinci dəfə isə bu hadisədən cəmi iki il sonra Marlon Brandonun "Xaç atası" dramında ifa etdiyi Vito Korleone roluna görə layiq görüldüyü mükafatdan imtina etməsilə müşahidə olundu. Corc Skottun sakit, gözə o qədər də çarpmayan bu addımından fərqli olaraq, Marlon Brando öz imtinasını tamaşaya çevirdi. Həmin mərasimin prodüseri Brüs Devis belə hesab edirdi. Brandonun əvəzinə səhnəyə çıxan hindu nümayəndə qadın Saşin Littlfezerin izahından sonra aktyorun bu heykəlcikdən imtina etməsi məlum oldu. Brandonun bu imtinada məqsədi kinematoqrafçıların hindulara olan münasibətinə qəti etirazını bildirmək idi. Sonuncu Ən yaxşı kişi roluna görə "Oskar" mükafatını 90-cı təqdimat mərasimində "Tutqun zamanlar" filmindəki roluna görə aktyor Qari Oldmen əldə etmişdir. Qaliblər və namizədlər Aşağıda verilmə anından başlayaraq bu mükafata layiq görülmüş və namizəd olan şəxslərin adları göstərilib. Onlar illər və onilliklər üzrə qruplaşdırılıb. Hər bir aktyorun adının qarşısında qalib və ya namizəd olduğu filmin adı və həmin filmdə ifa etdiyi rol göstərilib. Qaliblər " ★ " işarəsi ilə və eyni zamanda rəng baxımından da digərlərindən fərqləndirilib. 1920-ci illər 1930-cu illər 1940-cı illər 1950-ci illər 1960-cı illər 1970-ci illər 1980-ci illər 1990-cı illər 2000-ci illər 2010-cu illər 2020-ci illər Rekordların statistikası Təkrar qaliblər Ən yaxşı kişi roluna görə "Oskar" mükafatına 3 dəfə layiq görülmüş yeganə aktyor Deniel Dey-Lüis (1990, 2008, 2013) olmuşdur. İndiyə qədər 8 aktyor bu mükafata iki dəfə layiq görülüb: 2 dəfə qalib olmuş aktyorlar Təkrar namizədlər Piter O'Tul bu siyahıda ən çox - 8 dəfə qalibiyyətsiz namizəd olmuş aktyor kimi rekord sahibidir. Qalın şriftlə verilmiş illər namizədlərin qalib olduğu illərdir. 9 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 8 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 7 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 6 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 5 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 4 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 3 dəfə namizəd olmuş aktyorlar 2 dəfə namizəd olmuş aktyorlar Digər rekordlar Həmçinin bax Oskar mükafatı Ən yaxşı qadın roluna görə "Oskar" mükafatı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=257879 |
Ən yaxşı musiqiyə görə Oskar mükafatı | Musiqi: Sevginin bir gecəsi — Columbia Studio Music Department, rəhbər Lyuis Silvers (tematik Musiqi — Viktor Şertsinqer və Qus Kan) Şən həll edilmiş — RKO Radio Studio Music Department, rəhbər Maks Stayner ( Musiqi — Kennet Vebb və Semuyel Xoffenşteyn) İtirilmiş patrul — RKO Radio Studio Music Department, rəhbər Maks Stayner (Musiqi — Maks Stayner) Musiqi: Məlumatverən — RKO Radio Studio Music Department, rəhbər Maks Stayner (Musiqi — Maks Stayner) Kapitan Blada Odisseyası — Warner Bros. -First National Studio Music Department, rəhbər F. Forbşteyn Leosu (Musiqi — Erix Volfqanq Kornqold) "Baunti-də" qiyam — Metro-Goldwyn-Mayer Studio Music Department, rəhbər Nat Finston (musiqi Herbert Stotxart) Piter İbbetson — Paramount Studio Music Department, rəhbər İrvin Talbot (Musiqi — Ernst Tox) Musiqi: Bədbəxt Entoni — Warner Bros. Studio Music Department, rəhbər F. Forbşteyn Leosu (muzıka — Erix Volfqanq Kornqold) Yüngül süvari qoşunun hücumu — Warner Bros. Studio Music Department, rəhbər F. Forbşteyn Leosu (muzıka — Maks Stayner) Allahın bağları — Selznick International Pictures Music Department, rəhbər Maks Stayner (muzıka — Maks Stayner) General şəfəqdə öldü — Paramount Studio Music Department, rəhbər Boris Morro (muzıka — Verner Yanssen) Kəndarda qış — RKO Radio Studio Music Department, rəhbər Nataniel Şilkret (muzıka — Nataniel Şilkret) Musiqi: Yüz kişi və bir qız — Universal Studio Music Department, rəhbər Çarlz Previn Qasırğa — Samuel Goldwyn Studio Music Department, rəhbər Alfred Nyuman (muzıka — Alfred Nyuman) Köhnə Çikaqoda — 20th Century-Fox Studio Music Department, rəhbər Lyuis Silvers Emil Zolyanın həyatı — Warner Bros. Studio Music Department, rəhbər F. Forbşteyn Leosu (muzıka — Maks Stayner) İtirilmiş üfüq — Columbia Studio Music Department, rəhbər Masaların Morris-i (muzıka — Dmitri Tyomkin) Arzunu tapmaca de (ürəyində tut) — Principal Productions, musiqi direktoru Hyuqo Rizenfeld (muzıka — Hyuqo Rizenfeld) May günləri — Metro-Goldwyn-Mayer Studio Music Department, rəhbər Nat Finston (muzıka — Herbert Stotxart) Portia on Trial — Republic Studio Music Department, rəhbər Kolombonun (muzıka — Kolombonun Albertosu) Albertosu Zendin qalasının dustağı — Selznick International Pictures Music Department, musiqi direktoru Alfred Nyuman (muzıka — Alfred Nyuman) Ləyaqətli küçə — RKO Radio Studio Music Department, musiqi direktor -u — Sürü Vebb (muzıka — Sürü Vebb) Belosnejka və yeddi cırtdan — Walt Disney Studio Music Department, rukovoditel — Xarlayn (Musiqi — Frenk Çerçil, Xarlayn və Pol Smit Leyi) Leyidir Something to Sing About — Grand National Studio Music Department, K. Bakaleynikov-un (muzıka — Viktor Şertsinqer) musiqi direktoru Dənizdə ürəklər (ruhlar) — Paramount Studio Music Department, rəhbər Boris Morro (muzıka — Frenk Xarlinq və Milan Roder) Qərbdən yol — Hal Roach Studio Music Department, rəhbər Marvin Xatli (muzıka — Marvin Xatli) Musiqi: Uğultunun (Vızıldamanın) Robininin macəraları — Erix Volfqanq Kornqold Ordu qızı — Viktor Yanq Block-Heads — Marvin Xatli Breaking the Ice — Viktor Yanq Blokada — Verner Yanssen Kovboy və xanım — Alfred Nyuman Əgər mən kral olsaydım — Riçard Xaqeman Mariya Antuanetta — Herbert Stotxart Pacific Liner — Rassel Bennett Suets — Lyuis Silvers Gənc (yeni) ürəklə — Frans Vaksman | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=391427 |
Ən yaxşı musiqiyə görə Saturn mükafatı | Ən yaxşı musiqiyə görə Saturn mükafatı (ing. Saturn Award for Best Special Effects) — Elmi Fantastika, Fentezi və Qorxulu Filmlər Akademiyası (ing. Academy of Science Fiction, Fantasy & Horror Films) tərəfindən 1973-ci ildə təsis edilmiş mükafatdır. Qaliblər və nominasiyalar "†" - həmçinin Ən yaxşı filmə görə "Oskar" mükafatı qazanmışdı. "‡" - həmçinin Ən yaxşı filmə görə "Oskar" mükafatına nominasiya göstərilmişdi. 1970-ci illər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=422795 |
Ən yaxşı orijinal ssenariyə görə Oskar mükafatı | Qalib — Preston Styordjes "Böyük MakQinti" filminə görə Nominantlar: Çarli Çaplin — "Böyük diktator" Çarlz Bennett, Coan Harrison — "Xarici müxbir" Norman Bernstayn, Hayns Herald, Con Hyuston — "Elrixa doktorun Sehrli gülləsi" Ben Hekt — "Brodveem üzərində Mələklər"1942 Qalib — Herman Mankeviç, Orson Uells "Vətəndaş Keyn" filminə görə Nominantlar: Harri Çandli, Eybem Finkel, Con Hyuston, Hovard Kox — "Serjant York" Norman Krasna — "İblis və miss Cons" Karl Tanberq, Darrell Uer — "Yüksək, qara, gözəl" Pol Djerriko — "Tom, Dik və Harri" | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=416670 |
Ən yaxşı qadın roluna görə Oskar mükafatı | Ən yaxşı qadın roluna görə "Oskar" mükafatı - Ən Yaxşı Qadın aktrisa üçün Akademiya Mükafatı hər il Kino Sənəti və Elmləri Akademiyası (AMPAS) tərəfindən verilən bir mükafatdır. Mükafat ənənəvi olaraq əvvəlki ilin ən yaxşı kişi rolunun qalibi tərəfindən verilir. Ən yaxşı qadın rolu mükafatı ümumilikdə 95 dəfə 79 aktyora verilib. İlk qalib “7-ci səma”, “Küçə mələyi” və “Günəş: İki insanın mahnısı” filmlərindəki rollarına görə Janet Qaynor olub. Ən son qalib, hər şeyin hər yerdə hamısı bir anda filminə görə Mişel Yeoh olub, qalib gələn ilk Cənub-Şərqi Asiya aktrisası olub. Ən çox qalibiyyət rekordu dörd dəfə Katharine Hepburn-a məxsusdur. Frances McDormand üç dəfə, digər on iki aktrisa-da iki dəfə mükafata layiq görülüb. Meryl Streep bu kateqoriyada ən çox nominasiya (17) alıb və iki dəfə qalib olub. 41-ci Mükafatlandırmada Barbra Streisand və Katharine Hepburn eyni sayda səs toplayaraq Ən Yaxşı Qadın aktrisa nominasiyasına layiq görüldülər və hər ikisi təltif olundu. Bu hadisə indiyə qədər yalnız bir dəfə baş verib. Mükafat üçün namizədlik prosesi Namizədlər hal-hazırda AMPAS-ın aktyorlar bölməsində bir səsvermə yolu ilə müəyyən edilir; qaliblər Akademiyanın bütün səsvermə hüququna malik üzvlərinin səsverməsi ilə seçilir.Mükafatların ilk üç ilində aktyorlar öz kateqoriyalarında yalnız ən yaxşılar seçilib. O zaman onun seçmə dövründəki bütün işləri (bəzi hallarda üç filmə qədər) mükafatdan sonra siyahıya alınmışdı. Buna baxmayaraq, 1930-cu ildə keçirilən 3-cü Akademiya Mükafatlarında, bu müddət ərzində nə qədər mükafata layiq görülməsindən asılı olmayaraq, hər qalibin mükafatına yalnız bir film daxil edilmişdir. Aktyorun bir filmdə konkret performansa görə namizəd göstərildiyi mövcud sistem 4-cü Akademiya Mükafatlarında təqdim edildi. 1937-ci ildə 9-cu Akademiya Mükafatlarından başlayaraq, kateqoriya hər il maksimum beş namizədlə məhdudlaşdırıldı. Çoxsaylı qalibiyyətlər və nominasiyalar Üç və ya daha çox Ən Yaxşı Aktrisa mükafatı qazananlar: Çoxlu Ən Yaxşı Aktrisa nominasiyaları olan filmlər Həvva haqqında hər şey (1950) - Anne Baxter və Bette Davis Birdən, Keçən Yay (1959) - Katharine Hepburn və Elizabeth Taylor Dönüş nöqtəsi (1977) - Anne Bancroft və Shirley MacLaine Sevgi şərtləri (1983) – Shirley MacLaine və Debra Winger Thelma və Louise (1991) - Geena Davis və Susan Sarandon Həmçinin bax Ən yaxşı kişi roluna görə Oskar mükafatı "Oskar" mükafatı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=832967 |
Ən yaxşı qorxu filminə görə Saturn mükafatı | Ən yaxşı qorxu filminə görə Saturn mükafatı (ing. Saturn Award for Best Horror Film) — Elmi Fantastika, Fentezi və Qorxulu Filmlər Akademiyası (ing. Academy of Science Fiction, Fantasy & Horror Films) tərəfindən 1972-ci ildə təsis edilmiş, ilin ən yaxşı qorxu filmi janrında olan filminə verilən mükafatdır. Qaliblər və nominasiyalar Aşağıdakı siyahıda qaliblərin adı birinci və qalın hərflərlə, ardınca isə nominasiya layiq görülmüş filmlərin adı yazılmışdır. İllərin aşağısında mükafatvermə mərasiminin sıra nömrəsi yazılmışdır. 1970-ci illər 1980-ci illər 1990-ci illər 2000-ci illər 2010-cu illər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=420927 |
Ən yaxşı ssenariyə görə Saturn mükafatı | Ən yaxşı ssenariyə görə Saturn mükafatı (ing. Saturn Award for Best Special Effects) — Elmi Fantastika, Fentezi və Qorxulu Filmlər Akademiyası (ing. Academy of Science Fiction, Fantasy & Horror Films) tərəfindən 1973-ci ildə təsis edilmiş mükafatdır. Qaliblər və nominasiyalar "†" - həmçinin Ən yaxşı filmə görə "Oskar" mükafatı qazanmışdı. "‡" - həmçinin Ən yaxşı filmə görə "Oskar" mükafatına nominasiya göstərilmişdi. 1970-ci illər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=422802 |
Ən yaxşı triller filminə görə Saturn mükafatı | Ən yaxşı triller filminə görə Saturn mükafatı (ing. Saturn Award for Best Thriller Film) — Elmi Fantastika, Fentezi və Qorxulu Filmlər Akademiyası (ing. Academy of Science Fiction, Fantasy & Horror Films) tərəfindən 2013-cü ildə təsis edilmiş, ilin ən yaxşı triller filmi janrında olan filminə verilən mükafatdır. Qaliblər və nominasiyalar Aşağıdakı siyahıda qaliblərin adı birinci və qalın hərflərlə, ardınca isə nominasiya layiq görülmüş filmlərin adı yazılmışdır. İllərin aşağısında mükafatvermə mərasiminin sıra nömrəsi yazılmışdır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=420930 |
Ən yaxşı təklif | Ən yaxşı təklif (it. La migliore offerta, ing. The Best Offer) — 2013-cü il İtaliya istehsalı olan psixoloji triller filmi. Cüzeppe Tornatorenin rejissorluğu və ssenarisi ilə çəkilib. Filmin musiqisi Ennio Morrikone tərəfindən bəstələnib. Film incəsənət üzrə mütəxəssis Vircil Oldman haqqındadır. Film məşhur xərrac evinin yaşlı, zəngin və hörmətli, həm də soyuq təbiətli müdiri Vircil Oldmanın həyatında baş verən hadisələrdən bəhs edir. Oldman sirli gənc varis Klar İbbetson tərəfindən valideynlərindən miras qalmış geniş antik sənət kolleksiyasını açıq xərracda satmaq üçün işə alınır. Klar hər dəfə şəxsən görüşməyi rədd edir, şiddətli aqrofobiadan əziyyət çəkir və otağından heç vaxt çıxmır. Klar OKB-dən əziyyət çəksə də, axırda Oldmana inanmağa qərar verir. Çox keçmədən qızın səmimiyyəti və sadəliyini bəyənən, ömür boyu subay olan Virqil Oldman Klara aşiq olduğunu anlayır. Ağıllı cavan bir usta olan Robert Oldmana Kların əşyaları arasında tapdığı bəzi qəribə mexanik parçaları təmir edib yenidən birləşdirməsinə yardımçı olarkən eyni zamanda ona qızla necə dost olacağı və ona qarşı olan duyğularıyla necə rəftar etməli olduğu haqqında tövsiyələr verir. Oldmanın duruşu və prestiji, eyni zamanda dostu Billi Vistlerin köməyi Oldmana davamlı aldatmaca yolu ilə xərracda milyonlarca dəyərindəki şedevr portretlərdən ibarət geniş və özəl kolleksiyaya sahib olmağa yardımçı olur. Billinin özü də həvəsli bir sənətçidir, amma Oldman Billinin işlərini ciddiyə almaz. Hadisələrə paralel olaraq Virqil başqa bir müştərinin malikanəsində kifli, kömürləşmiş bir odun parçası tapır. Professional restarasiya ilə Virqil yanlış şəkildə 16-cı əsrdən qalma bir sənətkara aid olduğunu qeyd etdiyi, özünü qadın olaraq göstərə bilməyən tabloları "V" olaraq imzalayan bir taplonu ortaya çıxarır. Virqil digər müştərilərə bütün saxtakarların orijinalı dəyişdirməyə qarşı dözülməz şəkildə maraqlı olduğunu və bunun saxtakarın sənətsal həssaslıqlarını ortaya çıxardığını qeyd edir. Xərracda tablo 90.000 sterlinqə satılır. Ancaq Virqin Billiyə bunun əslində 8 milyon sterlinq dəyərində orijinal olduğunu bildiyini açıqladıqdan sonra Billi Virqin üçün tabloyu əsl alıcısından 250.000 sterlinqə alır. Oldman sonunda işində kompromisə getmək bahasına İbbetson ilə sevgi yaşayır. Bu münasibətin zirvəsində Klar kənar dünyaya qarşı qorxularının öhdəsindən gəlir və Virqil çox bağlı olduğu əlçəklərini çıxardır. Bir müddət Klar ona möhtəşəm kollesiyasını göstərəcək qədər inanan Vilqil ilə yaşamağa davam edir. Duyğularını cilovlayan Klar Vilqilə ikisinin başına nə gəlirsə-gəlsin, onu çox sevdiyini deyir. Bir gün Virqil evə dönür və Kların bütün kolleksiyası ilə birlikdə yoxa çıxdığını görür. Virqil kassada Virqilin Robertə verdiyi mexanik parçalardan düzəldilmiş robot tapır. Robertin hər saxtakarlıqda gerçək bir şey olduğunu və buna görə Robertin Virqili doğrudan istədiyini deyən səs lenti çalınır. Virqil Robert, Klar və Billi tərəfindən planlanmış aldatmacanın qurbanı olduğunun fərqinə varır. Amma Virqil əsərləri qeyri-qanuni yolla ələ keçirdiyi üçün polisə gedə bilmir. Virqil xəyanətdən sonra yatdığı ağıl xəstəxanasından aylar sonra sağalaraq çıxır. Praqaya gederək Kların bir vaxtlar təriflədiyi restorana gedir. Restoran OKB-ni xatırladan saatlarda doludur. Orada bir masada tək başına oturaraq Kların sevgisinin həqiqi, yoxsa aldatmaca üçün göstərdiyi saxta bir şey olduğu haqqında düşünür. Ceffri Raş — Vircil Oldman, prestijli xərracçı Cim Sturqes — Robert, usta və mexanik Silviya Hoks — Klar İbbetson Donald Sadrlənd — Billi Vistler Filip Cekson — İbbetson malikanəsinin xidmətçisi Anton Aleksandr — əmlakçı Con Benfild — barmen Xarici keçidlər lamiglioreoffertailfilm.it — Ən yaxşı təklif rəsmi saytı {{{2}}} The Best Offer — Internet Movie Database saytında.Şablon:TCMDb title Ən yaxşı təklif AllMovie saytında The Best Offer Rotten Tomatoes saytında (ing.) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=709498 |
Ən yaxşı təklif (film, 2013) | Ən yaxşı təklif (it. La migliore offerta, ing. The Best Offer) — 2013-cü il İtaliya istehsalı olan psixoloji triller filmi. Cüzeppe Tornatorenin rejissorluğu və ssenarisi ilə çəkilib. Filmin musiqisi Ennio Morrikone tərəfindən bəstələnib. Film incəsənət üzrə mütəxəssis Vircil Oldman haqqındadır. Film məşhur xərrac evinin yaşlı, zəngin və hörmətli, həm də soyuq təbiətli müdiri Vircil Oldmanın həyatında baş verən hadisələrdən bəhs edir. Oldman sirli gənc varis Klar İbbetson tərəfindən valideynlərindən miras qalmış geniş antik sənət kolleksiyasını açıq xərracda satmaq üçün işə alınır. Klar hər dəfə şəxsən görüşməyi rədd edir, şiddətli aqrofobiadan əziyyət çəkir və otağından heç vaxt çıxmır. Klar OKB-dən əziyyət çəksə də, axırda Oldmana inanmağa qərar verir. Çox keçmədən qızın səmimiyyəti və sadəliyini bəyənən, ömür boyu subay olan Virqil Oldman Klara aşiq olduğunu anlayır. Ağıllı cavan bir usta olan Robert Oldmana Kların əşyaları arasında tapdığı bəzi qəribə mexanik parçaları təmir edib yenidən birləşdirməsinə yardımçı olarkən eyni zamanda ona qızla necə dost olacağı və ona qarşı olan duyğularıyla necə rəftar etməli olduğu haqqında tövsiyələr verir. Oldmanın duruşu və prestiji, eyni zamanda dostu Billi Vistlerin köməyi Oldmana davamlı aldatmaca yolu ilə xərracda milyonlarca dəyərindəki şedevr portretlərdən ibarət geniş və özəl kolleksiyaya sahib olmağa yardımçı olur. Billinin özü də həvəsli bir sənətçidir, amma Oldman Billinin işlərini ciddiyə almaz. Hadisələrə paralel olaraq Virqil başqa bir müştərinin malikanəsində kifli, kömürləşmiş bir odun parçası tapır. Professional restarasiya ilə Virqil yanlış şəkildə 16-cı əsrdən qalma bir sənətkara aid olduğunu qeyd etdiyi, özünü qadın olaraq göstərə bilməyən tabloları "V" olaraq imzalayan bir taplonu ortaya çıxarır. Virqil digər müştərilərə bütün saxtakarların orijinalı dəyişdirməyə qarşı dözülməz şəkildə maraqlı olduğunu və bunun saxtakarın sənətsal həssaslıqlarını ortaya çıxardığını qeyd edir. Xərracda tablo 90.000 sterlinqə satılır. Ancaq Virqin Billiyə bunun əslində 8 milyon sterlinq dəyərində orijinal olduğunu bildiyini açıqladıqdan sonra Billi Virqin üçün tabloyu əsl alıcısından 250.000 sterlinqə alır. Oldman sonunda işində kompromisə getmək bahasına İbbetson ilə sevgi yaşayır. Bu münasibətin zirvəsində Klar kənar dünyaya qarşı qorxularının öhdəsindən gəlir və Virqil çox bağlı olduğu əlçəklərini çıxardır. Bir müddət Klar ona möhtəşəm kollesiyasını göstərəcək qədər inanan Vilqil ilə yaşamağa davam edir. Duyğularını cilovlayan Klar Vilqilə ikisinin başına nə gəlirsə-gəlsin, onu çox sevdiyini deyir. Bir gün Virqil evə dönür və Kların bütün kolleksiyası ilə birlikdə yoxa çıxdığını görür. Virqil kassada Virqilin Robertə verdiyi mexanik parçalardan düzəldilmiş robot tapır. Robertin hər saxtakarlıqda gerçək bir şey olduğunu və buna görə Robertin Virqili doğrudan istədiyini deyən səs lenti çalınır. Virqil Robert, Klar və Billi tərəfindən planlanmış aldatmacanın qurbanı olduğunun fərqinə varır. Amma Virqil əsərləri qeyri-qanuni yolla ələ keçirdiyi üçün polisə gedə bilmir. Virqil xəyanətdən sonra yatdığı ağıl xəstəxanasından aylar sonra sağalaraq çıxır. Praqaya gederək Kların bir vaxtlar təriflədiyi restorana gedir. Restoran OKB-ni xatırladan saatlarda doludur. Orada bir masada tək başına oturaraq Kların sevgisinin həqiqi, yoxsa aldatmaca üçün göstərdiyi saxta bir şey olduğu haqqında düşünür. Ceffri Raş — Vircil Oldman, prestijli xərracçı Cim Sturqes — Robert, usta və mexanik Silviya Hoks — Klar İbbetson Donald Sadrlənd — Billi Vistler Filip Cekson — İbbetson malikanəsinin xidmətçisi Anton Aleksandr — əmlakçı Con Benfild — barmen Xarici keçidlər lamiglioreoffertailfilm.it — Ən yaxşı təklif rəsmi saytı {{{2}}} The Best Offer — Internet Movie Database saytında.Şablon:TCMDb title Ən yaxşı təklif AllMovie saytında The Best Offer Rotten Tomatoes saytında (ing.) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=814416 |
Ən yaxşı xarici film üzrə Oskar mükafatına təqdim edilən Azərbaycan filmləri | Azərbaycan 2007-ci ildən bəri "Ən yaxşı xarici film üzrə Oskar mükafatı"na öz filmlərini təqdim edir. Bu mükafat əsasən ingilis dili daxil olmayan dialoqlardan təşkil olunmuş bədii filmlərə verilir. 2021-ci il etibarilə 8 Azərbaycan filmi "Ən yaxşı xarici film" üçün təqdim edilib, ancaq heç biri Oskara namizəd ola bilməyib. Təqdimatlar 2006-cı ilin yayında Azərbaycan Kino Sənətləri və Elmləri Akademiyası tərəfindən "Ən yaxşı xarici film" kateqoriyasında film təqdim etmək üçün dəvət edildi. və Azərbaycan 2007-ci ilin payızında ilk dəfə mükafat üçün film təqdim etdi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=398670 |
Ən yaxşı xarici filmlərə verilən Qızıl Qartal mükafatı (Rusiya) | Nominasiyalar və mükafatlar Xarici keçidlər kinoacademy.ru/page/golden-eagle — Ən yaxşı xarici filmlərə verilən Qızıl Qartal mükafatının rəsmi saytı (rus.) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=482931 |
Ən yaxşı xüsusi effektlərə görə Saturn mükafatı | Ən Yaxşı Xüsusi Effektlərə görə Saturn mükafatı (ing. Saturn Award for Best Special Effects) — Elmi Fantastika, Fentezi və Qorxulu Filmlər Akademiyası (ing. Academy of Science Fiction, Fantasy & Horror Films) tərəfindən 1973-ci ildə təsis edilmiş mükafatdır. Qaliblər və nominasiyalar "†" - həmçinin Ən yaxşı filmə görə "Oskar" mükafatı qazanmışdı. "‡" - həmçinin Ən yaxşı filmə görə "Oskar" mükafatına nominasiya göstərilmişdi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=422789 |
Ən yaxşı çəkilmiş planlar | Ən yaxşı çəkilmiş planlar (ing. The Best Laid Plans) — Sidni Şeldonun 1997-ci ildə yazdığı romandır. Xarici keçidlər Sidney Sheldon The Best Laid Plans Goodreads.com | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=424433 |
Ən yaxşısı Sola zəng et | Ən yaxşısı Sola zəng et (ing. Better Call Saul) — Vins Qilliqan və Piter Quld(en) tərəfindən yaradılmış amerikan cinayət–drama teleserialı. Qilliqanın yaradıcısı olduğu əvvəlki işi "BədBəxt"in (2008–2013) spin-offudur. "Ən yaxşısı Sola zəng et" AMC telekanalında 8 fevral 2015-ci ildən 15 avqust 2022-ci ilə qədər altı mövsüm 63 seriya yayımlanaraq sona çatmışdır. Hadisələr 2000-ci illərin əvvəllərində, "BədBəxt"dən illər öncə Albukerkedə cərəyan edir. Serial ağır cinayətləri örtbastır edən vəkil – hazırda Sol Qudman(en) kimi fəaliyyət göstərən keçmiş dələduz Cimmi MakQilldən (Bob Odenkirk(en)) bəhs edir. Serialın digər önəmli personajları arasında narkotik tacirləri ilə əməkdaşlıq edən korrupsiyoner polis məmuru Mayk Ermantraut(en) (Conatan Benks(en)), Cimminin sevdiyi həmkarı Kim Veksler(en) (Rey Sihorn(en)), öz doğma qardaşı və düşməni Çak MakQill(en) (Maykl Makkin(en)), Çakın hüquqşünası Hovard Hemlin(en) (Patrik Fabian(en)), narkotik satıcısı Naço Varqa(en) (Maykl Mendo(en)), narkobaron Qus Frinq(en) (Cankarlo Ezpozito(en)) və kartel rəhbəri Lalo Salamanka(en) (Toni Dalton(en)) var. Serialda həmçinin Solun narkobaron Volter Vayt (Brayan Krenston) ilə tərəfdaşlığı da işıqlandırılmışdır. Xarici keçidlər amc.com/shows/better-call-saul--1002228 — Ən yaxşısı Sola zəng et rəsmi saytı Ən yaxşısı Sola zəng et Netflix-də Ən yaxşısı Sola zəng et — Internet Movie Database saytında. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=811048 |
Ən yeni tarix (veriliş, 2000) | "Ən yeni tarix" — 2000-ci ildən 2012-ci ilə qədər Azərbaycanın ANS TV kanalında yayımlanan və Azərbaycan tarixindəki önəmli məqamlar barədə tok-şou. Verilişin aparıcısı Mir Şahin olub. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=255319 |
Ən yüksək televiziya qüllələrinin siyahısı | Dünyadakı ən yüksək televiziya qüllələrinin siyahısına yalnız konusvari quruluşa malik və hündürlüyü 300 metrdən çox olan teleqüllələr daxildir. Televiziya siqnalının ötürülmə məsafəsi ötürücünün hündürlüyündən asılıdır, buna görə də televiziya qüllələri mümkün qədər yüksək səviyyədə tikilir və ərazinin ən yüksək nöqtələrinə yerləşdirilir. Televiziya qüllələri, bir qayda olaraq, yer üzərindəki ən hündür binalardır, onlar tez-tez müşahidə platformaları ilə birləşirlər. Dünyanın ilk dəmir-beton teleqülləsi 1956-cı ildə Ştutqartda inşa edilmişdir. Ştutqart teleqülləsi bütün dünyada bu tip bir çox qüllələrin prototipi olmuşdur. Dünyadakı ən yüksək teleqüllə və dünyanın ən yüksək ikinci tikilisi Tokiodakı Sky Tree (634 m, 2012)teleqülləsidir, Rusiyada və Avropada ən yüksək teleqüllə isə- Ostankino teleqüləsidir (540 m, 1967). Teleqüllələr | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=579727 |
Ən yüksək ölçü (film, 1991) | Ən yüksək ölçü (ing. Capital Punishment) — döyüş janrında çəkilən ABŞ filmi. Ceyms Tayer klublarda pul qazanmaq niyyəti ilə vuruşan döyüşçülərdən biridir. Ceyms klublarda döyüşən zaman ona bir adamı öldürmək təklif olunur. Bu döyüşçü ilə polislər də maraqlanır. Amma onların başqa niyyəti vardır. Ceyms bu işlə razılaşmasaydı hər şey başqa cür olardı. Artıq Ceymsin başqa yolu yoxdur. Bu səbəbdən Ceyms yoluna tək irəliləməlidir... Xarici keçidlər Ən yüksək ölçü — Internet Movie Database saytında. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=292389 |
Ən çox alkoqol qəbul edən ölkələr | Ən çox alkoqol qəbul edən ölkələr - 2010-cu ilin nəticələrinə görə Moldovanın yaşından asılı olmayaraq hər bir sakininə adambaşına il ərzində 18 litr qəbul edilmiş alkoqol düşür. Bu dünya üzrə göstəricilərdən üç dəfə çoxdur. İkinci yerdə Çexiya durur. Orada bu rəqəm 16,45 litrdir. Siyahıda üçüncü yeri Rusiya tutur. Burada il ərzində adambaşına 15,76 litr alkoqol düşür. Onluğa bu ölkələrdən başqa Ukrayna, Estoniya, Rumıniya, Sloveniya, Belarus və Böyük Britaniya daxildir. Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=180438 |
Ən çox gəlir gətirən filmlərin siyahısı | Ən çox gəlir gətirən filmlər — Dünya üzrə gəlir gətirməsi miqyasına görə filmlərin siyahısı. Filmlər film icarəsi, rəqəmsal satış və icarə, ticarət və televiziya yayımı və yayım hüquqları da daxil olmaqla bir çox mənbədən gəlir əldə edir. Buna baxmayaraq, filmin kommersiya uğurunun əsas göstəricisi, əsasən digər göstəricilərlə müqayisədə məlumatların mövcudluğu və tarixi təcrübə səbəbindən teatr kassası hesab olunur. Məqalədə kino tarixində ən çox gəlir gətirən filmlərin siyahısı (həm nominal dəyəri, həm də inflyasiya nəzərə alınmaqla), ilin kassa liderləri və ən çox gəlir gətirən filmlərin xronologiyası, ən çox gəlir gətirən film seriyalarının və film franşizalarının siyahısı təqdim olunur. Bütün cədvəllər, başqa bir mənbə göstərilmədiyi təqdirdə, Box Office Mojo veb saytına görə beynəlxalq icarə əsasında tərtib edilir. Ənənəvi olaraq, musiqili filmlər, Müharibə filmləri və tarixi dramlar ən populyar janrlar idi, lakin XXI əsrdə kassada film franşizaları üstünlük təşkil etməyə başladı. Hal-hazırda onların arasında lider mövqeləri super qəhrəman filmləri tutur. Marvel Cinematic Universe filmlərinin ümumi haqları 27 milyard dollardan çoxdur və "Avengers: Endgame" filmi, "Avengers" dastanının dördüncü hissəsi və seriyanın 22-ci filmi siyahıda ikinci yerdədir. Həm də görkəmli bir yer tutur " J. J.-nin sehrli dünyası. K. Roulinq", "Orta yer", "Tez və qəzəbli"və" Karib Dənizinin Quldurları". Siyahıdakı filmlərin əksəriyyəti remeyklər və ya davamlar olsa da, orijinal "Avatar"filmi siyahıya başçılıq edir. Cizgi filmləri daim yaxşı göstəricilərlə qeyd olunur, bunların arasında ən böyük uğur Uolt Disney Animation Studios, Pixar, Dreamvorks Animation və Illumination şəkilləridir. İnflyasiya XX əsrin birinci yarısı və 1960–1970-ci illərin əksər filmlərinin nailiyyətlərini alt-üst etsə də, dövrün hələ də aktiv olan film franşizaları var. "Ulduz döyüşləri" və "Supermen" dən başqa, "Ceyms Bond" və "Ulduz yolu" filmləri vaxtaşırı yayımlanır; dördü də ən çox gəlir gətirən epizodlar arasındadır. Əvvəllər ən çox gəlir gətirən hesab edilən bəzi köhnə filmlər, yenidən yayımlar sayəsində hələ də müasir liderlərlə rəqabət aparır, lakin bugünkü bilet qiymətlərinin daha yüksək olması səbəbindən əksəriyyəti artıq yoxdur. Bununla birlikdə, inflyasiya nisbətinin düzgün hesablanması ilə dövrün ən çox gəlir gətirən "küləklə getdi" filmi hələ də bütün zamanların ən çox gəlir gətirən filmidir. Siyahıdakı bütün ödənişlər, başqa bir valyuta göstərilmədiyi təqdirdə, filmin yayımlandığı zaman mövcud məzənnə ilə ABŞ dolları ilə ifadə edilir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=749976 |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.