!
stringlengths 1
182
| Nida işarəsi (!) — Aşağıdakı hallarda işlədilən durğu işarəsi: Nida cümləsinin sonunda. Məsələn: Azərbaycan dilində /Yanğın!/, /Fəlakət!/; əmr cümlələrində /Rədd ol burdan!/; Çağırış və müraciət həyəcanlı olanda. Məsələn: Azərbaycan dilində /Yaşasın müstəqil Azərbaycan!//; Nida cümlələrində özəksonu zəifləyir, zaman ləngiyir. /Ana! O, müqəddəs bir kainatdır//.
stringlengths 100
226k
| https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=259941
stringlengths 46
49
|
|---|---|---|
Şəhrizadə | Söyləməzoğlu Şəhrizadə Kamali Səhaməttin qızı (d. 3 sentyabr 1952, Ankara, Türkiyə Respublikası) — müğənni, xanəndə, xeyriyyəçi, caz musiqiçisi və mahnı bəstəçisidir. Şəhrizadə Kamali Söyləməzoğlu 1952-ci il 3 sentyabrda Ankara şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub. Atası "Mədən kralı" kimi tanınan Səhaməttin Kamali Söyləməzoğlu iş adamıdır. Anası məşhur, hörmətli Sevinc Tevs ilk türk caz müğənnisi olub. 1970-ci ildə Beyrut şəhəri Choueifat Beynəlxalq İngilis Kollecini bitirərək bakalavr dərəcəsini qazanmışdır. Türk, ingilis, fransız və ərəb dillərini öz ana dili kimi istifadə edir. Qüvvət komandiri general Süleyman Şefiq paşanın nəvəsidir. Ədhəm Pərtəv paşanın qardaşı olan Rumeli bəylərbəyi və Konya qubernatoru Əli Kamali paşa ulu babasıdır. Bibisi Pərizad Osmanlı İmperiyası şahzadəsi tituluna malik idir. Sultan V Mehmet Rəşadın nəvəsinin nəvəsi Şahzadə Çingiz Osmanoğlunun hələ qızı olub. Ömər Xalis paşa, Cövdət Çağla və Kazım Qarabəkir böyük dayılarıdır. Anasının atası Türkiyənin Albaniyadaki səfiri idi. Hamami-Zadə İsmayıl Dədə Əfəndinin nəvəsinin nəvəsinin nəvəsidir. Həmçinin bax Xarici keçidlər Rəsmi twitter səhifəsi | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=545637 |
Şəhrizadə (Rimski-Korsakov) | Əsər qədim ərəb nağılları toplusu olan "Min bir gecə"nin motivləri əsasında yazılmışdır və bəzən "Ərəb Gecələri" də adlandırılır. Əsər iki növ musiqi elementinin kombinasiyası – rus musiqisinin əsas elementləri və Rimski – Korsakovun xüsusi əlavələri – heyranedici əlvan orkestrasiya və Çar Rusiyasında Şərqşünaslığın inkişafının əsasını təşkil edən bütün sahələrdə Şərqə qarşı böyük maraqdan doğan şərq musiqisi elementləri – şəklində yazılmışdır. Şəhrizadə Rimski – Korsakovun ən məşhur əsəridir. Kompozisiya 1887-ci ilin qışında Rimski – Korsakov Aleksandr Borodinin yarımçıq qalmış "Şahzadə İqor" operasını tamamladıqdan sonra, Min bir gecə nağıllarının motivləri əsasında orkestral bir əsər yazmaq qərarına gəlmişdi. İşləyəcəyi əsərin strukturunu hazırladıqdan sonra o ailəsi ilə birlikdə Çeryemenyetskoye gölü yaxınlığındakı Nejqovitsidə yerləşən Qlinki-Mavrini daçasına köçdü. Burada keçirdiyi yay boyunca o, Şəhrizadəni və Rus Şərq Fetivalı Üvertürasını tamamladı. Əsərin müəllif tərəfindən yazılmış əlyazma nüsxəsindəki qeyddən məlum olur ki, bəstəkar bu işi 1888-ci il 4 iyun – 7 avqust arasında tamamlamışdır. Şəhrizadə bir – biri ilə bağlı dörd mövzudan ibarət simfonik süitadır. Əsər Şərq hekayələrinin daşıdığı fantastik hisslərin təsiri altında yazılmışdır.Başlanğıcda, Rimski – Korsakov əsəri hissələrə uyğun olaraq "Şəhrizadə: Preluda, Ballada, Adagio və Final" adlandırmağı nəzərdə tutmuşdu. Lakin Anatoli Lyadov və başqaları ilə məsləhətləşdikdən sonra bəstəkar tematik başlıqları bir kənara qoyaraq Min bir gecə nağıllarından qaynaqlanan Şəhrizadə adına üstünlük vermişdir.Bəstəkar bilərəkdən o zamana qədər Min bir gecə nağılları ilə bağlı geniş yayılmış və bilinən ad və ifadələrdən istifadə etməmiş, əsərin spesifik Sindibad nağıllarından fərqlənməsini istəmişdir, lakin əsərin final hissəsində bəstəkar Şahzadə Acibin hekayəsindən istifadə etmişdir. Sonrakı əlavələri zamanı bəstəkar ilkin addan tamamilə vaz keçərək, əsərə, dinləyicidə işin tamamilə bir şərq nağılı olması haqqında təsəvvür yarada biləcək bir ad qoymaq arzusunda olmuşdur. O qeyd edir: "Arzu etdiyim yeganə şey dinləyicinin bu əsəri sevməsi idi və əgər bu əsər bəyənilibsə bunda şübhəsiz Şərq hekayələrinin və müxtəlif nağıllarının böyük rolu var və yalnız ona görə yox ki, əsərin dörd hissəsinin hərəsində bir şərq nağılına istinad edilir, ona görə ki, əsərin ümumilikdə mövzu bazisində Şərq dayanır." Beləliklə, Rimski – Korsakov Min bir gecə nağıllarını və ən əsası Şərqi xatırlatdığına görə "Şəhrizadə" adını olduğu kimi saxlamaq qərarına gəlir. Əsərin hissələri Şəhrizadə bölümü Bəstəkar əsərin premyerasında istifadə edilməsi üçün kiçik bir giriş musiqisi yazmışdı: Sultan Şəhriyar qadınların yalançı və xəyanətkar olmasını düşünməyə başlayır və zifaf gecəsini keçirdikdən sonra bütün hərəmlərini öldürməyə and içir, lakin Sultanə Şəhrizadə min bir gecə öz hökmdarına məftunedici və maraqlı nağıllar danışaraq özünün və hərəmdəki digər qızların həyatını qoruya bilir. Gecədən gecəyə maraqda saxlanılan sultan sonda öz qanlı əməlindən əl çəkərək hərəmlərini öldürmək fikrindən daşınır. Birinci hissə Sultanın dominantlığını və mərhəmətsizliyini göstərən musiqi ilə başlayır (aşağıdakı not yazısına bax). Bu mövzu dairəvi formada azalan şəkildə düzülmüş dörd notla vurğulanmışdır: E-D-C-A#. Lakin tezliklə, bir neçə akkorddan sonra, Mendelsonun Yaz ortası gecə yuxusu üverturasının açılış musiqisini xatırladan və taxta nəfəsli alətlərlə ifa edilən əsas mövzu musiqisi başlayır, biz nağılları danışan şəxsin özünün leytmotiv musiqisini eşidirik və nəhayət Şəhrizadə, öz nağılları ilə hökmdarını qəddarlıqdan çəkindirə bilir. Bu mövzu arfanın müşayəti ilə solo skripkada ifa edilən parçadır. accompanied by harp. Bu mövzuların hər ikisi aşağıda göstərilir. Rimski-Korsakov Şəhrizadə mövzusunu əsərin bütün hissələrini birləşdirən parça kimi düşünmüşdü və birinci, ikinci və dördüncü hissələrin qısa girişində, üçüncü hissənin isə intermezzo hissəsində istifadə edilmiş solo skripka ilə ifa edilən bu musiqi parçası Şəhrizadənin özünü və onun mükəmməl nağıllar danışdığı sərt sultan Şəhriyarı təsvir edir. Dördüncü hissənin final bölməsində də Şəhrizadə mövzusu eyni artistik məqsədlə istifadə edilmişdir. Rimski-Korsakov qeyd edir: "Ümumi şəkildə desək, süitanın başlanğıcında və Qələndər şahzadəsi haqqında hekayənin əvvəlində Şəhrizadənin qəddar əri Şəhriyarı xatırlatmamaq da olardı, lakin Şəhrizadənin mövzusunun istifadə edildiyi hissələrin heç birində Şəhriyarın mövzusu buraxılmamışdır. Bu biçimdə, musiqi parçası olduqca sərbəst şəkildə inkişaf etdirilə bilərdi, mən bunda dörd hissəli orkestral süitanın yaranmasını gördüm, bu üsulla Şərq personajları və nağılları ilə zəngin əsər yaradıla bilərdi…" Rimski – Korsakovun yaradıcılığında E və C major açarları ilə yaxın olan açarların istifadəsi tendensiyası vardır. Bu, onun sadə melodiyaların orkestrasiyası, ritmlərin düzümlənməsi və Şəhrizadə kimi solo parçaların yazılmasında qoyduğu imza kimi görünür.Əsərin hissələri birinci, ikinci və dördüncü hissələrdə qısa giriş, üçüncü hissədə isə intermezzo ilə bir – birinə bağlanmışdır. Sonuncu Şəhrizadəni təsvir edən, solo skripkada ifa edilən və dördüncü hissənin sonunu xatırladan musiqi parçasıdır. Tədqiqatçılar qeyd edirər ki, Rimskinin erkən dəniz zabiti karyerası ona süitanı dəniz mövzusu ilə açmağa və bağlamağa imkan vermişdir. Final hissədəki Şəhrizadəni təmsil sakit əhval, bəstəkara Şəhrizadənin son qazancını – sakit gecə yuxusu çərçivəsində Sultanın ürəyini qazanmasını təsvir etməyə imkan vermişdir. Əsər iki fleyta və pikkolo (II fleyta az müddətdə II pikkolo ilə əvəz edilir), iki qoboy (II bəzən ingilis rojoku ilə əvəz edilir), iki klarnet, iki faqot, dörd F valtorna, iki A və B-flat truba, üç trombon, tuba, litavra, böyük baraban, kiçik baraban, tava, üçbucaq, dəf, qonq, arfa və skripkalar vasitəsiylə ifa edilir. Əsərin premyerası 1888-ci il, 28 oktyabr tarixində Rimski – Korsakovun rəhbərliyi ilə Sankt-Peterburqda həyata keçirilmişdir.Əsərin tez bir zamanda məşhurlaşmasının səbəbi kifayət qədər aydın idi: bu rəngarəng orkestrasiya, incə şərq elementləri ilə zəngin təzə və təsirli melodiyalar, XIX əsrin əksər orkestral əsərlərinə xas olan böyük ritmiklik və strukturun və məzmunun qarışıqlığı. Adaptasiyalar Əsərin balet adaptasiyasının premyerası 4 iyun, 1910-cu ildə "Ballets Russes" şirkəti tərəfindən Parisdə, Opera Qarnierdə həyata keçirilmişdir. Baletə xareoqrafik quruluş Mixail Fokin, librettosu Fokin və Leon Bakst, kostyum və səhnə dizaynı Bakst tərəfindən hazırlanmışdır, lakin dul Rimski – Korsakov ərinin musiqisinin bu cür qarışıq xareoqrafik dramada istifadə edilməsinə qarşı çıxmışdı.Sonrakı dövrdə baletin motivləri əsasında, baş rolunu İvonne De Karlonun oynadığı "Şəhrizadənin musiqisi" bədii filmi çəkilmişdir. Filmdə bəstəkarın həyatının dəniz qüvvətlərində çalışdığı dövrünün təsvirinə üstünlük verilmişdir. Onun rolu Jan-Piyer Oumont tərəfindən canlandırılmışdır.Əsər eyni zamanda Bb klarnet və pianoda ifa üçün Oriol Lopez Kalli tərəfindən aranjiman edilmişdir. E major açarı üzərində qurulmuş bu versiyada skripkanın solo ifası klarnetə verilmiş, skripka və orkestr arasındakı dialoq şəraiti saxlansa da, orkestr pianino ilə əvəz edilmişdir. Əsər 30 yanvar, 2011-ci ildə Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında balet kimi səhnələşdirilmişdir. Xarici keçidlər Peabody İnstitutunda "Şəhrizadə" əsərinin ifası (MP3) Estelle Ouç balet haqqında Arxivləşdirilib 2011-09-28 at the Wayback Machine KUSC Classical Radio'dan Learning About Symphonic Music: Rimsky-Korsakov's 'Scheherezade' Arxivləşdirilib 2009-11-22 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=247168 |
Şəhrizadə (müğənni) | Söyləməzoğlu Şəhrizadə Kamali Səhaməttin qızı (d. 3 sentyabr 1952, Ankara, Türkiyə Respublikası) — müğənni, xanəndə, xeyriyyəçi, caz musiqiçisi və mahnı bəstəçisidir. Şəhrizadə Kamali Söyləməzoğlu 1952-ci il 3 sentyabrda Ankara şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub. Atası "Mədən kralı" kimi tanınan Səhaməttin Kamali Söyləməzoğlu iş adamıdır. Anası məşhur, hörmətli Sevinc Tevs ilk türk caz müğənnisi olub. 1970-ci ildə Beyrut şəhəri Choueifat Beynəlxalq İngilis Kollecini bitirərək bakalavr dərəcəsini qazanmışdır. Türk, ingilis, fransız və ərəb dillərini öz ana dili kimi istifadə edir. Qüvvət komandiri general Süleyman Şefiq paşanın nəvəsidir. Ədhəm Pərtəv paşanın qardaşı olan Rumeli bəylərbəyi və Konya qubernatoru Əli Kamali paşa ulu babasıdır. Bibisi Pərizad Osmanlı İmperiyası şahzadəsi tituluna malik idir. Sultan V Mehmet Rəşadın nəvəsinin nəvəsi Şahzadə Çingiz Osmanoğlunun hələ qızı olub. Ömər Xalis paşa, Cövdət Çağla və Kazım Qarabəkir böyük dayılarıdır. Anasının atası Türkiyənin Albaniyadaki səfiri idi. Hamami-Zadə İsmayıl Dədə Əfəndinin nəvəsinin nəvəsinin nəvəsidir. Həmçinin bax Xarici keçidlər Rəsmi twitter səhifəsi | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=285105 |
Şəhrizadə Sepanlı | Şəhrizadə Sepanlı — İranlı-Amerikalı müğənnidir. O, şair Məhəmmədəli Sepanlının qızıdır. O, Tehranda anadan olub və 1980-ci ilin ortalarında ABŞa mühacirət edib. Hazırda həyat yoldaşı və iki övladı ilə Los-Ancelesdə yaşayır. Həmçinin bax Sepanlı oymağı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=286394 |
Şəhrizadə Sipanlı | Şəhrizadə Sepanlı — İranlı-Amerikalı müğənnidir. O, şair Məhəmmədəli Sepanlının qızıdır. O, Tehranda anadan olub və 1980-ci ilin ortalarında ABŞa mühacirət edib. Hazırda həyat yoldaşı və iki övladı ilə Los-Ancelesdə yaşayır. Həmçinin bax Sepanlı oymağı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=592394 |
Şəhrizor | Şəhrizor (kürd. شارهزوور) — İraqda, Kürdüstan Regional Hökumətinin sərhədləri çərçivəsində, Süleymaniyyə şəhərinin qərbində, Cibal vilayətində münbit düzənlik. Region İran, İraq və Türkiyə arasındakı sərhəd ərazisinə düşür. Bu, Həvraman dağlarının qərbində yerləşir. Şəhrizor düzü Əhli-Haqq təliminə inananlar üçün müqəddəs və mübarək bir regiondur. Bu inanca görə, tanrı qiyamət günü bu regiona lütf verəcək. Etimologiyası Şəhrizor adı Osmanlı türkcəsindəki "Şehr-i Zor" adından törəmiş sifətdir. Bu ad "şəhər" və "zor" sözlərinin birləşməsindən yaranmış, güclü, fəth edilməsi asan olmayan şəhər deməkdir. XII əsrdə yaşamış coğrafiyaşünas Yaqut əl-Həməvinin məlumatına görə, "zor" sözü bu şəhərin əsasını qoyduğu iddia olunan Zehəkin oğlu Zorun adından gəlir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=755520 |
Şəhrpir | Şəhrpir-İranın Fars ostanının Zərrindəşt şəhristanının İzədxvast bəxşində şəhər və bu bəxşin mərkəzi. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 7,161 nəfər və 1,549 ailədən ibarət idi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=288892 |
Şəhrun Yusifova | Şəhrun Yusifova (23 mart 1984) — Azərbaycanı təmsil edən taekvondoçu. Şəhrun Yusifova 1984-cü il martın 23-də anadan olub. Şəhrun Yusifova 2005-ci ildə Riqa şəhərində (Latviya) baş tutan Avropa Çempionatının bürünc, 2006-cı ildə Bonn şəhərində (Almaniya) baş tutan Avropa Çempionatının isə gümüş medalına sahib olub. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=797136 |
Şəhruz Abdıyev | Şəhruz Cabbar oğlu Abdıyev (7 aprel 1970, Nadirkənd, Qasım İsmayılov rayonu – 31 oktyabr 1992) — şəhid. Şəhruz Abdıyev 7 aprel 1970-ci ildə Goranboy rayonunun Nadirkənd kəndində anadan olmuşdur. Hərbi Xidməti Şəhruz Abdıyev Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı orduda xidmət etmişdir. A.Şəhruz 31 oktyabr 1992-ci ildə şəhid olmuşdur. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=731984 |
Şəhruz Mustafayev | Şəhruz Mustafayev - Azərbaycan futbolçusu. Şəhruz Mustafayev 8 sentyabr 1975-ci ildə Mingəçevirdə anadan olmuşdur. Əvvəlki klubları: Kür-Nur Mingəçevir, MOİK Bakı, Şəmkir, Kəpəz Gəncə, MKT-Araz, Olimpik Bakı. 2007-ci ildən Qəbələdə çıxış edir. Azərbaycanın 21 yaşına qədər futbolçulardan ibarət yığma komandasının üzvü olub. Azərbaycan çempionatının gümüş mükafatçısı (2004 - Şəmkir) Azərbaycan kubokunun finalçısı (1992 - Kür-Nur Mingəçevir) Mustafayev Şəhruz Zülfüqar oğlu | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=92392 |
Şəhrza | Şəhrza — İranın İsfahan ostanınında şəhər və Şəhrza şəhristanının mərkəzi. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 108,299 nəfər və 30,368 ailədən ibarət idi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=289543 |
Şəhrza şəhristanı | Şəhrza şəhristanı — İranın İsfahan ostanının şəhristanlarından biridir. Şəhristanın inzibati mərkəzi Şəhrza şəhəridir. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhristanın əhalisi 139,702 nəfər və 38,929 ailədən ibarət idi. Əhalinin 50%-ni Qaşqay Türkləri (daha çox Dərəşorlu oymağı) təşkil edir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=289100 |
Şəhrəbanu | Şəhrəbanu və ya Şəhrbanu (fars. شهربانو; bilinmir, İran – 658) (adının mənasi, torpağın xanımı)— III Yəzdigirdin qızı, İslami qaynaqlara görə Hüseyn ibn Əlinin (ə) həyat yoldaşı, şiələrdə dördüncü imam hesab edilən Əli ibn Hüseynin (ə) anası. Lakin təqzibedilməz elmi-tarixi faktların işığında tarixçilərin araşdırmaları göstərir ki, onun Hüseyn ibn Əlinin (ə) həyat yoldaşı və Əli ibn Hüseynin (ə) anası olması bir tarixi mifdir. Halbuki, Mürtəza Mütəhhəri, Seyyid Cəfər Şahidi və Doktor Əli Şəriəti kimi böyük ilahiyyatçı, və tarixçilər İmam Hüseynin (ə) Şəhrəbanu ilə evlənməsi hekayəsinin həqiqiliyinə şübhə ilə yanaşıp və bu rəvayətləri rədd ediblər. Tarixi nöqteyi nəzərdən Sasani hökmdarı lI Xosrov (591–628) və süryani xristian etiqadlı, indiki Suriya ərazisindən olan Şirinin (bax : Xosrov və Şirin) nəticəsidir. Nənəsi afrika əsilli, qaradərilidir. Belə ki, II Xosrovun Şirinlə izdivacından doğulmuş, III Yəzdigirdin atası olan Şəhriyar afrikalı bir cariyə ilə evlənmişdi.. Bəhai dininin qurucusu Bəhaullah öz şəcərəsini də Şəhrəbanuya bağlayırdı. Əl-Məsudinin yazdıqlarına görə III Yəzdigirdin iki oğlu və üç qızı var idi, qızlarının adı Adraq Şahar Banu və Mərdavand idi. Bəzi şiə tarixçilərinə görə Əli ibn Hüseynin doğulmasından sonra vəfat etmişdir. Bu Şəhrbanunun təxminən 659-cu ildə vəfat etdiyini deməyə əsas verir. Ərəb orduları Sasaniləri məğlub edib paytax Mədaini ələ keçirərkən Şəhrbanunu qul kimi Mədinə bazarına gətirirlər. Qabusnamə əsərinin müəllifinə görə bu zaman Mədinədə olan Salman Farsi işə qarışaraq Şəhrbanunu Hüseyn ibn Əlinin arvadı olmasını təklif edir, çünki adlı-sanlı şahzadə xanıma başqa aşağı dərəcəli birini rəva bilmir. Bəzi mənbələrin yazdıqlarına görə III Yəzdigirdin digər qızı yəhudi Eqzilarxı, yəni ərəb ağalığında yaşayan yəhudilərin dini başçısı Bostanai ilə evlənib.Şəhrbanunun İran ərazisində ölməməsinə baxmayaraq Tehranda onun adına bir movzeley və onun bu ərazidə vəfat edildiyinə inanılır. Elmi-tarixi faktlar : Şəhrbanu mifi Şəhrbanu tarixi şəxsiyyəti şiəlik inancı ilə islamaqədər İran-fars ənənələrinin arasındakı bir körpüdür. Baxmayaraq ki, bu sasani şahzadəsinin imamların anası kimi təqdim edilməsi bir tarixi uydurmadır və Şiəliyin İran ərazisində yayılmasında bir legitimlik vasitəsi olub. Bu mif kifayət qədər islami mənbələrdə şübhə altına qoyulmayıb və hələ də çox insan onun doğruluğuna inanır. Belə ki, əlimizdə olan 9-cu əsrə aid ən qədim mənbələrdə İmam Zeynəlabdinin, dördüncü imamın anasının, Sind vilayətindən bir hindli cariyənin olması və adının Qazala və ya Solafa olması açıq-aşkar bəllidir. Ebn Saʿd (ö. 844–45) and Ebn Qotayba (ö.889) bu barədə dəqiq məlumat verir. Üstəlik Ərəblərin Sasanilər ilə savaşlarını və İranın işğalının detallı təsvirlərini verən dövrün tarixçilərinin, nə ərəb, nə də ki digər, heç biri bu kimi vacib məsələdən qətiyyən bəhs etmir. Bircə o faktı xatırlatmaq kifayətdir ki, Firdovsi Şahnamə əsərində Sasani şahlarının son aqibətlərindən bəhs etsə də bu mövzudan o da bəhs etmir. Özünün əl-Kamel əsərində dilşünas Mobarrad (ö.900-cü il) ilk dəfə olaraq , Əli Zeynəlabidinin anası olan hind cariyəsi olan Solafanın əslində III Yezdəgirdin qızı olmasını yazır. O həmçinin Fars qadınlarının alicənablığından və onların necə nəzakətli olmasından bəhs edir. Eyni zamanlarda, tarixçi Yaqubi (ö.904) və din alimləri Musa Novbaxti və Sad ibn Abd-Allah (ö. 912–13) ilk şiə müəllifləridir ki, Şəhrbanu haqqında əfsanə tarixi fakt kimi təqdim edirlər və onu imam Hüseynin xanımı olmasından bəhs edirlər. Ən təəcüblüsü isə budur ki, 10-cu əsr şiə və həmçinin sünni alimləri bu tarixi əfsanəyə doğruluq köynəyi geyindirmək üçün bəzən uydurma hədislərdən sitatlar gətirirlər. Ṣaffar Qomi (ö. 902–903) bu müəlliflərdəndir. İlk dəfə olaraq Saffar Qomi Şəhrbanu haqqında məlumatları hədis kimi təqdim edir, yəni müqəddəs istinad kimi. Onun uydurma tarixi faktları çox təəsüff ki sonradan digər islam alimləri və tarixçiləri tərəfindən tarixi fakt kimi qəbul edilib. Məsələn, müəllif yazır ki, Şəhrbanu İmam Əli ilə farsca danışıb. Əmir Moezzinin elmi kitabında deyildiyi kimi, İmam Zeynələbdini və ondan sonra gələn imamları həm vəlayət mərtəbəsində Əli və Fatiməyə, həm də qədim fars-İran tarixinə bağlamaq üçün Şəhrbanu personajı bir xüsusi funksiya daşıyıb. 9–12-ci əsrdə islami mənbələrdə İmam Hüseyn ilə Şəhrəbanun evliliyi haqqında onlarla tarixi istinad tapmaq olar, lakin onların hamısı bu 9–10 əsr ilkin uydurma mənbələri və sənədi-istinadı olmayan imamlara, o cümlədən 8-ci imama aid edilən hədislərdir. Şiə-dini mənbələrinə görə Şəhrbanu İmam Səccadın (ə) anası Həzrət Şəhrəbanu (ə) axırıncı Sasani padşahı, III Yəzdgirdin qızı idi. Ona Səlamə və Qəzalə də deyirdilər. İslam ordusu İranı fəth etdikdən sonra Şəhrəbanu əsir kimi Mədinəyə gətirilmiş və burada öz seçimi ilə imam Huseynlə (ə) ailə qurmuşdu. Onun hansı xəlifənin (Ömərin, Osmanın, ya da Əlinin (ə)) xilafəti dövründə ailə qurması barədə üç ehtimal irəli sürülür. Şəhrəbanunun ilk övladı olan imam Səccad (ə) hicrətin 37-ci, yəni imam Əlinin (ə) xilafətinin üçüncü ilində (ya da hicrətin 36-cı ilində, imam Əlinin (ə) xilafətinin ikinci ili) doğulduğu üçün bu evlənmənin Osmanın, ya da Əlinin (ə) xilafəti dövründə baş verdiyi daha dəqiq ehtimaldır. Çünki imam Huseynin (ə) Şəhrəbanu ilə evləndiyi ilk on ildə onların uşaqlarının olmaması inandırıcı görünmür. ("Bihar", c.46, səh.10) Rəvayətə görə, İranın Mədain şəhəri İslam ordusu tərəfindən fəth olunmamışdan əvvəl Şəhrəbanu bir gecə yuxuda görüb ki, Peyğəmbər (s) imam Huseynlə (ə) birlikdə Mədaindəki sarayın eyvanına daxil olur və ona xitab edərək buyurur: "Ey əcəm padşahının qızı! Mən səni Huseynə (ə) nişanladım". O, sonrakı gecə də isə yuxuda Həzrət Zəhranı (ə) görüb ki, Xanım Zəhra ona deyir: "Sən oğlumun nişanlısı və mənim gəlinimsən. Tezliklə müsəlmanlar qalib gələcəklər və sən də onlara əsir olacaqsan. Nigaran olma, tezliklə ərin, oğlum Huseynin (ə) vüsalına çatacaqsan". ("Bihar", c.46, səh.11; "Rəyahinuş-şəriət", c.3, səh.11) İmam Huseynin (ə) Şəhrəbanu ilə evlənməsi barədə imam Baqirin (ə) buyurduğu sözlər İmam Muhəmməd Baqir (ə) buyurur: "Yəzdgirdin qızı (Şəhrəbanu) əsir kimi Mədinəyə gələndə, Mədinənin qızları onun tamaşasına düzülmüşlər. O, məscidə daxil olanda məsciddə olanlar heyrətə gəlmişlər. Ömər ona baxanda, o, üzünü gizlətmiş və farsca demişdir: "Vay! Hörmüzün ruzigarı qara gəldi". Ömər (farsca bilmədiyi üçün): "Bu qız məni söyür?" – söyləmiş, sonra isə onu satmaq qərarına gəlmişdir. Əmirəl-möminin Əli (ə) Ömərə buyurub: "Sənin buna haqqın yoxdur. Seçmək ixtiyarını öz öhdəsinə qoy. Hər kimi bəyənsə, mehriyyəsini həmin şəxsin beytul-maldakı payından hesabla". Ömər Əlinin (ə) təklifini bəyənmiş və seçmək ixtiyarını Şəhrəbanunun öhdəsinə qoymuşdu. Şəhrəbanu qabağa gələrək, əlini imam Huseynin (ə) çiyninə qoymuşdur. İmam Əli (ə) ondan soruşub: "Adın nədir?" O cavab verib: "Cahanşah". Həzrət Əli (ə): "Sənin adın Şəhrəbanuvəyh olsun!" – söyləmiş, sonra isə imam Huseynə belə (ə) buyurmuşdu: "Ey Huseyn! Şübhəsiz, bu qızdan sənin üçün yer üzünün ən yaxşı insanı dünyaya gələcək". ("Usuli Kafi", c.1, səh.467) Həzrət Əlinin (ə) Şəhrəbanuya sualı və onun cavabı Şəhrəbanu əsir kimi Mədinəyə gətiriləndə, Həzrət Əli (ə) ondan soruşdu: "Atandan fil süvariləri (və İran ordusunun məğlubiyyəti) barəsində hansı sözləri xatırlayırsan?" Şəhrəbanu cavabında dedi: "Yadımdadır, atam o zaman deyərdi ki, hər zaman Allahın iradəsi qalib gəlsə, bütün arzular onun müqabilində xar və nakam olar. Hər zaman ömürün, izzət və şövkətin sonu çatsa, ölüm vaxtı çatacaq. Onun qabağında təslim olmaqdan başqa çarə yoxdur". Həzrət Əli (ə) buyurdu: "Doğrudan da atan necə də gözəl bir söz deyib! Bütün işlər İlahi müqəddəratın müqabilində xar və təslim olar. Hətta, əcəl çatan zaman belə, insanın xahişlərinə və gördüyü tədbirlərinə qalib gələr". Həzrət Şəhrəbanu imam Səccadı (ə) dünyaya gətirəndə dünyasını dəyişib. Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=274478 |
Şəhrəbanu Əmani | Şəhrəbanu Əmani Əngənə-İranlı siyasətçi.İran parlamentinin beşinci və altıncı dövrlərində Urmiyanı təmsil edən nümayəndələrdən biri idi.Şəhrəbanu Əmani, İranın ətraf mühit təşkilatının sədr müavinidir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=490224 |
Şəhrək | Şəhrək (İcrud) Şəhrək-i Gülmərz (Urmiya) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Urmiya şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Qərbi (Pərsabad) — İranın Ərdəbil ostanının Pərsabad şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Araz (Puldəşt) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Puldəşt şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Əhmədabad-i Şəhrək (Heris) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Heris şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Pain (Heris) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Heris şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Vəliəsr (Germi) — İranın Ərdəbil ostanının Germi şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Mehdi (Sulduz) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Sulduz şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Zeyvə (Urmiya) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Urmiya şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Dilzə Məkan Mostoqol (Piranşəhr) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Piranşəhr şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Sədd-i Novruzlu (Qoşaçay) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Qoşaçay şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Üçtəpə-i Kürd (Qoşaçay) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Qoşaçay şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Rustayi-i Nasir (Urmiya) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Urmiya şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Süfla (Bicar) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=773850 |
Şəhrək-i Araz (Puldəşt) | Şəhrək-i Araz (fars. شهرك ارس) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Puldəşt şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 1,951 nəfər yaşayır (481 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=573504 |
Şəhrək-i Dilzə Məkan Mostoqol (Piranşəhr) | Şəhrək-i Dilzə Məkan Mostoqol (fars. شهرك ديلزه مكان مستقل) - İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Piranşəhr şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 258 nəfər yaşayır (45 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=577763 |
Şəhrək-i Gülmərz (Urmiya) | Şəhrək-i Gülmərz (fars. شهرک گلمرز) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Urmiya şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 483 nəfər yaşayır (131 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=579426 |
Şəhrək-i Hələb (Mahnişan) | Şəhrək-i Hələb (fars. شهرك حلب) - İranın Zəncan ostanının Mahnişan şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 551 nəfər yaşayır (112 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=785673 |
Şəhrək-i Mehdi (Sulduz) | Şəhrək-i Mehdi (fars. شهرك مهدي) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Sulduz şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 689 nəfər yaşayır (168 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=571958 |
Şəhrək-i Pain (Heris) | Şəhrək-i Pain (fars. شهرك پايين) - İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Heris şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 686 nəfər yaşayır (150 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=685959 |
Şəhrək-i Qərbi (Pərsabad) | Şəhrək-i Qərbi (fars. شهرك غربي) — İranın Ərdəbil ostanının Pərsabad şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 1,425 nəfər yaşayır (384 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=692954 |
Şəhrək-i Rustayi-i Nasir (Urmiya) | Şəhrək-i Rustayi-i Nasir (fars. شهرک روستایی نصر) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Urmiya şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 286 nəfər yaşayır (92 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=579493 |
Şəhrək-i Süfla (Bicar) | Şəhrək-i Süfla (fars. شهرك سفلي) — İranın Kürdüstan ostanı Bicar şəhristanının ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 296 nəfər yaşayır (67 ailə). Əhalisini kürdlər təşkil edir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=770669 |
Şəhrək-i Sədd-i Novruzlu (Qoşaçay) | Şəhrək-i Sədd-i Novruzlu (fars. شهرك سدنوروزلو) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Qoşaçay şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 107 nəfər yaşayır (28 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=576981 |
Şəhrək-i Vəliəsr (Germi) | Şəhrək-i Vəliəsr (fars. شهرك وليعصر) — İranın Ərdəbil ostanının Germi şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 1,342 nəfər yaşayır (288 ailə). Şablon:Gərmi şəhristanı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=765993 |
Şəhrək-i Zeyvə (Urmiya) | Şəhrək-i Zeyvə (fars. شهرك زيوه) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Urmiya şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 1.787 nəfər yaşayır (325 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=581530 |
Şəhrək-i Üçtəpə-i Kürd (Qoşaçay) | Şəhrək-i Üçtəpə-i Kürd (fars. شهرك اوچ تپه كرد) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Qoşaçay şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 300 nəfər yaşayır (71 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=576506 |
Şəhrək-i Şəhid Rzavani-i Ləkbin (Piranşəhr) | Şəhrək-i Şəhid Rzavani-i Ləkbin (fars. شهرك شهيدرضواني لك بن) - İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Piranşəhr şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 55 nəfər yaşayır (9 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=577928 |
Şəhrək (Bicar) | Şəhrək (fars. شهرك) — İranın Kürdüstan ostanı Bicar şəhristanının ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 329 nəfər yaşayır (88 ailə). Əhalisini azərbaycan türkləri təşkil edir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=770904 |
Şəhrək (İcrud) | Şəhrək (fars. شهرك) — İranın Zəncan ostanı İcrud şəhristanının ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 1,179 nəfər yaşayır (340 ailə). Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=773773 |
Şəhrək (İran) | Şəhrək (İcrud) Şəhrək-i Gülmərz (Urmiya) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Urmiya şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Qərbi (Pərsabad) — İranın Ərdəbil ostanının Pərsabad şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Araz (Puldəşt) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Puldəşt şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Əhmədabad-i Şəhrək (Heris) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Heris şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Pain (Heris) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Heris şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Vəliəsr (Germi) — İranın Ərdəbil ostanının Germi şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Mehdi (Sulduz) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Sulduz şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Zeyvə (Urmiya) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Urmiya şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Dilzə Məkan Mostoqol (Piranşəhr) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Piranşəhr şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Sədd-i Novruzlu (Qoşaçay) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Qoşaçay şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Üçtəpə-i Kürd (Qoşaçay) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Qoşaçay şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Rustayi-i Nasir (Urmiya) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Urmiya şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şəhrək-i Süfla (Bicar) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=766043 |
Şəhrəngiz | Şəhrəngiz və ya Şəhraşub – qədim və orta əsrlər Şərq poeziyasında, o cümlədən Azərbaycan ədəbiyyatında şəhәr hәyatının, mәişәtinin, müxtəlif sənət adamlarının tәsviri vә tәrәnnümü ilә bağlı şeir. Azərbaycan poeziyasında Məhsəti Gəncəvi şəhrəngiz poetik janrının gözəl nümunələrini yaratmışdır. Bu janrda əsasən sadə zəhmət adamları, müxtəlif peşə sahibləri vəsf edilir. Füzulinin «şəhraşub» və «şəhrəngiz» adlanmalı bir silsilə şeiri vardır. «Şəhraşub» musiqidə də olub, «Şur» muğamında ayrıca bir guşə imiş və çalına-çalına orta əsrlərdən günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Orta əsrlərin dərinlərində şairlər ayrı-ayrı şəhərləri və şəhər sənətkarlarını söz meydanına çəkən silsilələr yaradaraq adına da şəhraşub demişlər. Əvvəllər bu şeirlər daha çox satirik, ifşaçı biçimdə yazılırmış ki, hər birinin doğulması şəhəri də vəlvələyə salırmış, ədəbiyyatda da hay-küy doğururmuş. Şəhraşub yazdığına görə müxtəlif cəzalara məruz qalanlar, hətta dili kəsilənlər barədə tarixin şahidliyi var. Sam Mirzə «Töhfe-yi Sami»sində Hərfi İsfahani deyilən şairin Gilan əhlinin həcvinə şəhraşub yazdığını, buna görə də müttəhim bilindiyini, dili kəsildiyini yazır. Türkdilli ədəbiyyatda bu şeir şəklinə həvəslə müraciət edilmiş və onun bir sıra maraqlı örnəkləri yaradılmışdır. Türkiyəli araşdırıcı Agəh Sırrı Ləvənd «Türk ədəbiyyatında şəhrəngizlər və şəhrəngizlərdə İstanbul» adlı əsərində XV əsrdən XIX yüzilə qədər bəzilərinin tam mətnini, bəzilərinin parçalarını, bəzilərininsə sadəcə adlarını əldə etdiyi onlarca şəhrəngizdən söz açır. Şəhrəngiz və şəhraşublar hər yerdə və hər dövrdə yaranmamışdır. Bu şeir şəkli o vaxt dirçəlib dəbə girirmiş ki, həmin yerdə şəhər tərəqqiyə başlayır, sənətkarlıq çiçəklənirmiş. Və belə çiçəklənmə, firavanlıq dönəmlərində həmin şəhər, o şəhərin əsnafı vəsf edilir, bu silsilələrə bir şuxluq, hərdənsə lap açıq-saçıq ifadə tərzi xas olurmuş. Füzulinin yaradıcılığında rübai, qitə, qəzəl və qəsidə şəklində olan şəhrəngiz və şəhraşublara rast gəlinir. Ümumən Füzulinin bu şeir növü üçün seçdiyi əsas şəkil elə bütöv yaradıcılığının ahənginə uyğun olaraq qəzəldir. İndiyədək bilinən təzkirələrin ən əskisində – Məhəmməd Oufinin «Lübab ül-əlbab»ında ən köhnə tarixli şəhraşubların nümunələri mövcuddur. Bunlar Məhəmməd ibn Ömər Fərqədinin neyçalan və dərzi oğlan haqqında rübailəridir. Lakin həmin təzkirədəcə daha bir neçə şairin şəhraşublarının varlığı – Əbu Əli ibn Hüseyn Mərvəzinin, Əsiləddin Nəsib Səmərqəndi, Məcdəddin Əyyuq və digər şairlərin cavan sənətkarlara həsr edilən eyni mayalı rübailəri artıq XI yüzillikdə bu şeir növünün yetərincə geniş yayıldığına dəlalət etməkdədir. Təzkirələr, adətən, hər şairdən qısa bilgi, yaradıcılıqlarından da ən səciyyəvi xırda parçaları örnək gətirir. Bir neçə şair haqqındakı gödək təzkirə oçerkində onların şəhraşublarının da buraya əlavə edilməsi qətiyyən təsadüfi deyil və həmin dövrdə şəhraşubun ədəbi həyatdakı işləkliyinə birbaşa işarədir. Bir sıra Avropa xalqlarının ədəbiyyatında da şəhraşuba oxşar şeirlər silsiləsi olmuşdur. Şəhraşublar rəsmi ədəbiyyatla şifahi ədəbiyyatın aralığında dayanan şeir növü idi. Bu şeirlərin özünəməxsus dili və üslubu da vardı. Sanki rəsmi ədəbiyyatın ölçülü-biçili ədalarından, yıpranmış deyiş tərzindən usanan əsnaf şairlər bu silsilələrə meydan-bazar havasını (həm də dilini) gətirirdilər. Məqsəd yüksək ədəbiyyatı saya deyişlərlə soldurmaq, adilik səviyyəsinə endirmək deyil, ikinci dərəcəli kimi görünəni böyük ədəbiyyat orbitinə daxil etmək idi. Əgər şəhraşub bədii sözün aşağı növ məhsullarından olsaydı, Qətran Təbrizi və Xaqani Şirvani kimi şairlər ona müraciət etməzdilər. Sözün etimologiyası «Şəhraşub» da, «şəhrəngiz» də mənası təxminən eyni olan kəlmələrdir, hər ikisi də farscadan gəlir. Bu kəlmələr bir məşhur şeir növünün ünvanı olmaqdan daha əvvəl gözəllərə şamil edilən təşbehdir. Anlamı – şəhəri heyran qoyan, şəhəri qatışdıran, şəhəri vəlvələyə salan deməkdir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=773462 |
Şəhub Mürsəlov | Şəhub oğlu Mürsəlov (1896, Pensər, Lənkəran qəzası – 7 may 1943, İlski[d], Krasnodar diyarı) — talış əsilli Azərbaycan müəllimi, tərcüməçisi, yazıçısı, İkinci Dünya müharibəsi iştirakçısı. Mürsəlov Şəhub Osman oğlu 1896-cı ildə Bakı quberniyasının Lənkəran qəzasının Pensər kəndində mülkədar, dövrünün xeyriyyəçisi Hacı Osmanın ailəsində anadan olub. Şəhubun atası Hacı Osman 1912-ci ildə Pensər kəndində yalnız dünyəvi elmlərin tədris edildiyi ilk məktəbi açır. Məktəb açılana qədər kənddə ancaq Hacı Osmanın atası Hacı Teymurun inşa etdirdiyi Hacı Teymur məscidinin nəzdində mədrəsə var idi. Sovet dövründə, 1930-cu illərdən məktəb "Sovet işçiləri məktəbi" kimi açıldı və artıq qızlar orada təhsil alırdılar. Mürsəlov atası tərəfindən yaradılmış bu məktəbi bitirib.Mürsəlov Bakı şəhərində Zaqafqaziya (Qori) müəllimlər seminariyasında təhsilini davam etdirdikdən sonra, Mürsəlov 1930-cu illərə qədər Astaranın mərkəzində o vaxtlar "Daş məktəbi" adlanan məktəbdə dərs deyirib. Yaradıcılığı 1920-ci illərdən milli diyarşünaslıq siyasəti dövrü başladı, talışlar üçün sosial və mədəni qurumlar yaradıldı və inkişaf etdirildi. Talışlar arasında savadsızlığı aradan qaldırmaq üçün 1928-ci ildə latın qrafikası əsasında talış dili əlifbası yaradıldı. Bu dövrdə talış dilində məktəblər açıldı, Lənkəran şəhərində Talış Pedaqoji Texnikumu təşkil edildi. Talış məktəblərində 6-cı sinfə qədər natamam orta təhsil üçün dərsliklər yazılırdı. 1930–1938-ci illərdə bədii ədəbiyyatın çoxlu tərcümələri talış dilində nəşr edilir və talış dili Azərbaycan dilçiləri tərəfindən də tədqiq olunurdu.Müzəffər Nəsirli və Şəhub Mürsəlov ilk dəfə olaraq talış məktəbləri üçün talış dilində kitablar hazırlayıblar. 1929-cu ildə Müzəffər Nəsirli ilə birlikdə talış dilində "Səvodin bıbən" ("Təhsilli ol") adlı ilk kitabını nəşr etdirib. Elə həmin 1929-cu ildə onların 2000 nüsxə tirajla talış məktəbləri üçün əsas kitab olan "İminci kitab" ("Birinci kitab") kitabı nəşr olunub. Tədqiqatçı Elnur Ağayev "Şair M. Nəsirli" əsərində yazır ki, XX əsrin 1930-cu illərində talış məktəbləri üçün kitablar yazarkən Nəsirli və Mürsəlov talış dilində uşaq şeirləri yazırdılar, lakin Zülfüqar Əhmədzadə ilk dəfə onları tənqid etmişdir. Əhmədzadə şeirlərin çox bəsit, ölçü və qafiyələrin təhrif olunmasına, şeirin olmamasına işarə vururdu.1930-cu ildən Mürsəlov tərcüməçilik fəaliyyəti ilə fəal məşğul olur. Onun tərcümə fəaliyyətinin nümunələrindən biri də Lev Tolstoyun əsərinin tərcüməsidir. Tolstoyun talış dilinə 1935-ci ildə çapdan çıxmış "Heyvanlar haqqında hekayələr" ("Çı həyvonon həxədə hikoyon") kitabı onun tərcüməsidir. 1935-ci ildə Mirzə Fətəli Axundovun "Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur" (tal. "Çı nəbatati həkim Musyo Jordani de coduəkə dəvişi Məstəli Şahi nəğl") və Valentina Dmitriyevanın məşhur povesti olan "Uşaq və böcək" (tal. "Rükəli iyən Pisə") əsərlərinin talış dilinə tərcümələri çap olunub. 1936-cı ildə Mürsəlovun tərcüməsində İvan Turgenevin "Mumu" povesti nəşr edilib. Ş. Mürsəlovun tərcümə etdiyi əsərlərdə redaktor Z. Əhmədzadə, texniki və nəşr redaktoru isə İzzət Abdullayev olub. Mürsəlov öz dövrünün çox istedadlı insanı kimi tarda ifa etməyi bacarırdı. Müharibə və həlak olması 1942-ci ildə Azərbaycan SSR Bakı şəhərindən Böyük Vətən müharibəsinə çağırılmış, 88-ci ehtiyat atıcı alayına göndərilmişdir. 1943-cü il yanvarın 1-də o, sanitar təlimatçı kurslarına göndərilir. Krasnodar diyarında döyüşdə həlak olur. Onun ölüm tarixi döyüşçü siyahısından çıxma tarixi hesab edilə bilər — 7 may 1943-cü il. Çavuş Mürsəlov Krasnodar diyarının Severski rayonunun İlski kəndindəki kənd qəbiristanlığında Sovet əsgərlərinin kütləvi məzarlığında dəfn edilib. Biblioqrafiyası Tərcümələri "Çı nəbatati həkim Musyo Jordani de coduəkə dəvişi Məstəli Şahi nəğl", ("Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur"), Bakı, 1935., "Çı həyvonon həxədə hikoyon", ("Heyvanlar haqda hekayələr"), Bakı, 1935., "Mumu", ("Mumu"), Bakı, 1936 Müzəffər Nəsirli ilə həmmüəllif, "İminə Kitob" ("Birinci kitab")., 1929 | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=742854 |
Şəhzadə | Şahzadə (oğlan) — titul. Şahzadə (qız) — titul. Şahzadə (kitab) — yazıçı Nikkolo Makiavelli tərəfindan yazılmış siyasət haqqında elmi nəzəriyyə. Şahzadə (Osmanlı imperiyası) — Osmanlı sülaləsinə mənsub kişi. Şahzadə (Prince of Persia) — Prince of Persia oyun seriyasının qəhrəmanı. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=691186 |
Şəhzadə Bəyazid | Şahzadə Bəyazid (I Süleymanın oğlu) — I Süleymanın oğlu. Şahzadə Bəyazid (I Əhmədin oğlu) — I Əhmədin oğlu. Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=384268 |
Şəhzadə Bəyazid (I Süleymanın oğlu) | Şahzadə Bəyazid (Osmanlıca: الأمير بايزيد; 1525, Topqapı sarayı – 25 sentyabr 1561, Qəzvin), Sultan Süleyman Qanuninin Xürrəm Sultanla nikahdan dünyaya gələn oğlu. Kütahya, Konya və Karaman vilayətlərində vali olmuşdur. Anası Xürrəm Sultanın dəstəyi ilə özünü taxtın varisi hesab etmiş, amma anasının vəfatından sonra gücünü itirmişdir. Bacısı Mihrimah Sultanın Şahzadə Səlimin tərəfində olduğunu gördükdən sonra özünə tərəfdar yığmağa başlamışdır. Atası hələ sağ olduğu vaxtlarda Şahzadə Səlim ilə apardığı taxt mübarizəsində məğlub olaraq, Səfəvi şahına sığınmışdır. Sığındığı Səfəvi şahının sarayında atasının adamları tərəfindən oğulları ilə birlikdə boğularaq öldürülmüşdür. 1525-ci ildə İstanbulda dünyaya gəlmişdir. Atası Osmanlı sultanı Qanuni Sultan Süleyman, anası isə Xürrəm Sultandır. Qardaşı Şahzadə Cahangirlə birlikdə möhtəşəm bir mərasimlə sünnət edilmişdir. 28 sentyabr 1539-cu ildə baş tutan və 2 həftə davam edən mərasim əsnasında bacısı Mihrimah Sultan da o illərdə Diyarbəkir bəylərbəyi olan Rüstəm Paşayla evləndirilmişdir. 1543-cü ildə Macarıstan səfərinə qoşuldu. 1546-cı ildə Karaman vilayətinə vali olaraq göndərildi. 1548-ci ildə ikinci Azərbaycan səfərinə çıxan atasını qardaşı Şahzadə Mustafa ilə birlikdə Akşehirdə qarşıladı. Sultan Süleyman 1553-cü ildə Naxçıvan səfərinə (3-cü Azərbaycan səfəri) çıxarkən Şahzadə Bəyazidi taxtın qorunması üçün Ədirnəyə göndərdi. Ordu səfərə gedərkən Konyada Şahzadə Mustafanın boğdurularaq öldürülməsi və Şahzadə Cahangirin xəstələnərək Hələbdə vəfat etməsindən sonra Bəyazid taxtın iki varisindən biri olaraq qaldı. Digər varis böyük qardaşı Şahzadə Səlim idi. Kütahya vilayətinin valisi Şahzadə Mustafanın öldürülməsindən sonra ortaya çıxan Şahzadə Mustafaya qarşı oynalınan böyük oyun hadisələrində Şahzadə Bəyazidin, üsyançı qüvvələrin qarşısını almaqda çətinlik çəkməsi, hətta bu üsyanı onun təşkil etdiyi iddiası ortaya atıldı. Sultan Süleyman Qanuninin ona olan etibarı sarsıldı, ancaq yenə də özünü bağışlayıb Kütahyaya vali göndərdi. Bəyazid bunun üzərinə atasına yazdığı məktubda "mən qulunuzu muradına çatdırdınız" deyərək təşəkkür etmiş və özünü taxtın varisi olaraq görməyə başlamışdır Anasının Bəyazidi qoruması Xürrəm Sultan, öz oğullarından yalnız xasiyyət ilə atası qanuni Sultan Süleymana oxşayan Bəyazidin taxta çıxmasını istəyirdi. Həyatı boyunca da onu hər bir təhlükədən qorumağa çalışmışdır. Hətta Şahzadə Mustafaya qarşı oynalınan böyük oyun hadisələrində Bəyazidin, bağışlanılmasını Xürrəm Sultana borclu olduğu deyilməkdədir. Ancaq Xürrəm Sultanın 1558-ci ildə ölümündən sonra, Bəyazid qoruyucusuz qalmış və özünə tərəfdar toplamağa başlamışdır. Bəyazidin Şahzadə Səlim əleyhinə hərəkətə keçməsində, Lələ Mustafa Paşanın rolu olduğu düşünülür. Şahzadə Səlimə məğlub olması Oğullarının tərəfdar toplamağa başlamalarını görən Qanuni Sultan Süleyman onları bir-birlərindən uzaqlaşdırmış, 1558-ci ildə Şahzadə Səlimi Konyaya , Bəyazidi isə Amasiyaya göndərmişdir. Bəyazid bunu özünə bir təhqir saydı və Kütahyada qalmağa çalışdı . Ancaq atasının israrları nəticəsində 21 dekabr 1558-ci ildə Amasiyaya getmək məcburiyyətində qaldı. Qanuni Sultan Süleyman onu müxtəlif vədlərlə başını qatmağa çalışarkən, o bir məktubunda atası üçün "padşah olan yalan söyləyərmi" dedi və tərəfdar toplamağa davam etdi. Qanuni Sultan Süleyman, eyni şəkildə Şahzadə Səlimin də əsgər toplamasını söyləmiş və Sokollu Mehmed Paşanı ona köməyə göndərmişdir. Bu vaxt Bəyazidin bayrağından (burada qərargahından) çıxması üsyan olaraq qiymətləndirildi və Şeyxülislam Əbussuud Əfəndi və başqa din adamları tərəfindən öldürülməsinin vacib olduğuna dair fətvalar verildi. Bu əsnada Amasiyadan Ankaraya gəlmiş olan Bəyazid , 29 may 1559-cu ildə Konya yaxınlığında Səlimin ordusuyla vuruşdu, ancaq 2 gün davam edən döyüşdə məğlub oldu. Bundan sonra Amasiyaya geri dönərək və müfti Muhyiddin Cürcaniyi atasının yanına bağışlanılması xahişi üçün göndərdi. Səfəviyə sığınması Qanuni Sultan Süleyman, Bəyazidin əfv tələbini rədd edib tutulmasını əmr etdi. Bunu eşidən Bəyazid oğullarını alaraq 7 İyulda Amasiyadan çıxdı. Avqust ayının ortalarında Səfəvi İmperatorluğuna sığınmaq məcburiyyətində qaldı. Şah Təhmasib tərəfindən Qəzvində böyük bir mərasimlə qarşılanan Bəyazid, onun vasitəsilə atasından əfvini istədi. Təhmasib, Səlim və Qanuni Sultan Süleyman arasında Bəyazidin təslimi mövzusunda yazışma və bazarlıqlar edildi. Təhmasibin istəklərindən bir qismini qəbul etmək məcburiyyətində qalan Qanuni Sultan Süleyman, ona 1.200.000 qızıl ödəyəcəyini və Qars Qalasını buraxacağını vəd etmişdir. Ayrıca Səlim də padşah olduğunda, Səfəvi İmperiyası ilə dost qalacağına dair bir vəd vermişdir. Təhmasib, Səlim və Qanuni Sultan Süleyman arasında olan razılaşmadan sonra Osmanlı elçiləri 25 sentyabr 1561 tarixində əvvəl Bəyazidi ardından da oğullarını boğaraq öldürdülər. Bəyazid və oğullarının cənazələri Sivasa gətirilərək "Məlik-i Acem türbəsi"nə dəfn edilmişdir. Bu türbə Abdulvahabi Qazi Məscidi içərisindədir. Şahzadə Bəyazidin ölümündən sonra Bursaya göndərilən arvadı bir qala içində saxlanılmış və yanında olan üç yaşındakı oğlu da öldürülmüşdür. Şahzadə Orxan (d.1543 Kütahya, — ö. Qəzvin, 25.9.1561 öldürülmüş). Şahzadə Osman (d.1545 Kütahya, — ö. Qəzvin, 25.9.1561 öldürülmüş). Şahzadə Abdullah (d.1548 Kütahya, — ö. Qəzvin, 25.9.1561 öldürülmüş). Şahzadə Mahmud (d.1552 Kütahya, — ö. Qəzvin, 25.9.1561 öldürülmüş). Şahzadə Mehmed (d.1558 Amasya, — ö. Bursa, 3.10.1561 öldürülmüş). Mihrimah Sultan (d.1547 Kütahya — ö. Istanbul, 1593), 1562-ci ildə Kürəkən Müzəffər Paşa ilə evləndi. Xədicə Sultan (d. 1550 Kütahya, — ö. ?) Aişə Sultan (d.1553 Kütahya, — ö. Tokat, 1573), 1568-ci ildə Kürəkən Əli Paşa ilə evləndi və bir oğlu doğum əsnasında öldü. Xanzadə Sultan (d. 1556 Kütahya, — ö. ?) Ölümündən sonra Bəyazid hadisəsindən sonra, yeniçərilərin Anadoluya gözətçi olaraq yayılması və şahzadələrin yalnız ən böyüyünə bayraq verilməsi kimi inzibati dəyişikliklər edildi. Ona sədrəzəmlik vədi verən Səlimin taxta çıxmasını istəyən və Bəyazidi atasına qarşı üsyana təşviq edən Lala Mustafa Paşa, ancaq III. Murad zamanında, təxminən 3 ay sədrəzəmlik edə bildi. Bəyazidin "Şahi" təxəllüsü ilə yazdığı şeirləri, Türkcə və Farsca şeirlərindən ibarət bir divanı vardır. Şeirlərində səltənət arzusu, eşq, günahlarından bağışlanması üçün yalvarış mövzularını işlətmişdir. Divanının iki əl yazma surəti Millət Kitabxanası Əli Əmri kolleksiyasında tapılmışdır. Divanı Filiz Kılıç tərəfindən yeni Türk əlifbasına köçürülmüş, lakin bu köçürmə çox səhv olduğu iddiasıyla tənqid olunmuşdur. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=691083 |
Şəhzadə Bəyazid (I Əhmədin oğlu) | Şahzadə Bəyazid (12 dekabr 1612, Konstantinopol, Osmanlı imperiyası – 8 avqust 1635, Konstantinopol, Osmanlı imperiyası) — 14-cü Osmanlı sultanı I Əhmədin oğlu. Şahzadə Bəyazid 1612-ci ildə İstanbulda dünyaya gəlmişdir. Atası Osmanlı sultanı I Əhməd, anası isə Mahfiruz Xədicə Sultandır. Uşaqlıq illəriylə bağlı yetərli məlumat yoxdur. Ancaq 1617-ci ilin noyabrında atası Sultan Əhmədin vəfat etməsiylə, qardaşları Osman, Mehmed, Murad, Süleyman, Qasım və İbrahimlə birlikdə sarayın Şimşirlik adlanan qəfəs bölümündə yaşamağa başladı. Əmisi Sulan Mustafanın qısa səltənətinin ardından doğma qardaşı II Osman taxta çıxmış, anasi Validə Mahfiruz Xədicə Sultan Topqapı sarayına geri qayıtmışdır. Qardaşının qısa səltənətində nisbətən rahat həyat sürsə də, anasının 1620-ci ildə vəfat etməsinin ardından sarayda vəzifəli olan xalası Şahincan Xatunun nəzarətində böyüdüldü.Ancaq qardaşının taxtdan endirilərək öldürülməsi (1622) və əmisi Sultan Mustafanın qısa səltənətindən sonra ögey qardaşı IV Muradın taxta çıxarılmasının ardından (1623) yenidən sarayın Şimşirlik bölümünə qapadıldı. Ögey anası Validə Mahpeykər Kösəm Sultanın isə taxt naibəsi olduğu bu illərdə nisbətən qapalı həyat yaşayan Şahzadə Bəyazid, xalası Şahincan Xatunun saraydan uzaqlaşdırılmasının ardından müdafiəsiz qaldı. Özündən bir neçə ay böyük olan ögey qardaşı Sultan Muradın çıxdığı İrəvan səfəri əsnasında sarayda qalan Şahzadə Bəyazid qalanın fəthindən sonra göndərilən fərmanla qardaşı Şahzadə Süleymanla birlikdə 8 avqust 1635-ci ildə gizlicə edam olundu. Sədarət naibi Bayram Paşa və bostancıbaşı tərəfindən həyata keçirilən bu edam şəhərdə davam edən şənliklər əsnasında baş tutdu. Saraydan gizlicə çıxarılan cənazələri ataları Sultan Əhmədin türbəsinə dəfn olundu. Məşhur fransız ədəbiyyatçısı və şairi Jan Rasin Şahzadə Bəyazidin xatirəsinə 1672-ci ildə "Bajezed" adlı tragediyanı yazmışdır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=691085 |
Şəhzadə Cahangir | Şahzadə Cahangir (9 dekabr 1531, Konstantinopol – 27 noyabr 1553[…], Hələb) — Sultan Süleyman Qanuninin Xürrəm Sultanla olan nikahdan dünyaya gələn oğludur. Şahzadə Cahangir 1531-ci ildə İstanbulda dünyaya gəlmişdir. Təhsilini sarayda tamamlamışdır. Fiziki qüsurlu dünyaya gəlmiş, bu səbəblə ətrafındakı insanlar tərəfindən təcrid olunmuşdur. Qardaşı Şahzadə Bəyazidlə birlikdə möhtəşəm bir mərasimlə sünnət edilmişdir. 28 sentyabr 1539-cu ildə baş tutan və 2 həftə davam edən mərasim əsnasında bacısı Mihrimah Sultan da o illərdə Diyarbəkir bəylərbəyi olan Rüstəm Paşayla evləndirilmişdir. Həddi buluğa çatdığı yaşlarda atası tərəfidən Amasiya sancaqbəyliyinə gətirilmək istənsə də, xəstəliyi səbəbilə bu vəzifəni qəbul etməmişdir. Saraydakı günlərini xəttatlıqla və "Zarifi" təxəllüsü ilə şeir yazmaqla keçirmişdir. Atasının yalnız 2 səfərində iştirak etmiş ancaq bütün səfər dövrünü xüsusi kəcavədə həkim nəzarətində yatalaq olaraq keçirmişdir. Qatıldığı son səfər olan Naxçıvan səfərində isə böyük qardaşı Şahzadə Mustafa atası tərəfindən edam edilmişdir. Şahzadə Mustafa, Cahangirin ögey qardaşı olsa da, daim ona xoş münasibət göstərmişdir. Ən sevimli qardaşının bu şəkildə öldürülməsinə dözə bilməyən Şahzadə Cahangir ordu Hələbə girdiyi əsnada vəfat etmiş, cənazəsi təcili olaraq paytaxta daşınmışdır. Paytaxta gətirilən cənazə anası Xürrəm Sultan tərəfindən qarşılanmış, səfərdə olan sultanın yerinə bütün cənazə mərasimi Xürrəm Sultan tərəfindən tərtib olunmuşdur. Məzarı qardaşı Şahzadə Mehmed üçün inşa edilən Şahzadə məscidində yerləşir. Xəstə oğlunun gənc yaşda ölümü Sultan Süleyman Qanuniyə pis təsir göstərmişdir. Cahangirin adını əbədiləşdirmək məqsədi ilə Qanuni tərəfindən İstanbulda Cahangir səmti salınmışdır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=691363 |
Şəhzadə Mehmed | Şahzadə Mehmed (I Süleymanın oğlu) Şahzadə Mehmed (I Əhmədin oğlu) Şahzadə Mehmed (II Bəyazidin oğlu) Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=691464 |
Şəhzadə cami | Şahzadə külliyəsi və ya Şahzadəbaşı külliyəsi — İstanbulda XVI əsrə aid külliyə. Osmanlı sultanı Qanuni Sultan Süleyman tərəfindən inşa etdirilən külliyə məscid, mədrəsə, imarət, sübyan məktəbi və karvansaraydan ibarətdir. Osmanlı sultanı Qanuni Sultan Süleymanın Manisa sancaqbəyi ikən vəfat edən oğlu Şahzadə Mehmedin adına inşa etdirdiyi Şahzadə külliyəsi memar Sənan tərəfindən hazırlanmışdır. İnşasına 1543-cü ilin iyununda başlanmış, ilk olaraq Şahzadə Mehmedin dəfn olunduğu türbə tamamlanmışdır. Ardından 23 may 1544-cü ildə təməli atılan məscid 1548-ci ilin avqustunda ibadətə açılmışdır. Bu müddət ərzində külliyəyə aid olan mədrəsə, imarət, sübyan məktəbi və karvansarayın inşası tamamlandı. Külliyədən nisbətən aralı yerləşən imarət və sübyan məktəbi isə Dədəəfəndi küçəsində yerləşir. 1613 və 1633-cü illərdə baş verən güclü yanğının ardından zədələnən külliyə binaları IV Murad tərəfindən təmir edilmiş, bu əsnada şadırvan gümbəzi də yenilənmişdir. 1718 cə 1782-ci illərdəki yanğınlarda isə minarənin bütün taxta konstruksiyası yanmış, 1916 və 1953-cü illərdə bəzi türbələrdə və məsciddə qismən restavrasiya işləri görülmüş, 1994–1999 illəri arasında külliyədə əsaslı təmir işləri aparılmışdır. Memar Sənanın baş memar ünvanıyla inşa etdirdiyi ilk əsər olan bu məscid bir-biriylə simmetrik olan 2 bərabər hissədən – məscidin ana binası (harim) və avlu (meydança) ibarətdir. Məscidin ana binası 4 yarım gümbəz üzərində dayanan vahid gümbəzlə tarazlıqdadır. Bu birləşmələr dolğulu tağlarla təmin edilmişdir. Formalaşmış künclər isə kiçik gümbəzlərlə örtülüdür. Ana gümbəzin divarlardan olan asılılığını aradan qaldıran memar Sənan bu səbəblə divarlarda çox sayıda pəncərələr yerləşdirmişdir. Mütənasib planı ilə Osmanlı memarlığının ən önəmli nümunələrindən olan məscidin ikinci bölümü isə klassik üslubda hazırlanmışdır. İnşa kitabəsinə görə, 1546-cı ildə tamamlanan mədrəsə 20 otaqdan ibarətdir. Uzun müddət qız yataqxanası olaraq istifadə edilən mədrəsə sonuncu restavrasiyadan sonra restoran olaraq istifadə edilir. Erkən dönəm xüsusiyyətlərini özündə birləşdirən karvansara 2 tabxana (emək yeyilən yer) və ahırdan ibarətdir. Tabxanalar ortadakı fənərli gümbəzlə örtülü meydançanı əhatə edən gümbəzli 4 bölümdən ibarət olub, uzun müddət Vəfa liseyinin laboratoriyası olaraq istifadə edilmişdir. Ahir bölümü isə 8 gümbəzlə örtülü olub, düzbucaqlı plana malikdir. İmarət və Sübyan məktəbi Meydançanın ətrafında yerləşən və anbar, tualet və hər biri 6 gümbəzlə örtülü mətbəx və yeməkxana bölümlərindən ibarət olan imarət binası uzun illər İstanbul Universiteti Mətbəəsinə ev sahibliyi etmişdir. Bina hal-hazırda baxımsız vəziyyətdədir. Kvadrat plana malik sübyan məktəbi isə hal-hazırda vəqf binası olaraq istifadə edilir. Külliyənin həzirəsində 6 türbəylə yanaşı, fərqli dönəmlərə aid çox sayda məzar yerləşir: Dilimli gümbəzi və rəngli daşlardan ibarət dekorasiyasıyla İran və Orta Asiya memarlığına şamil olunan Şahzadə Mehmed türbəsinin daxili də, yenə eyni məntiqlə zəngin çinilərlə bəzədilmişdir. Türbənin ən baş tərəfində Şahzadə Mehmed, orta hissəsində qızı Hümaşah Sultan, ən son hissədə isə kiçik qardaşı Şahzadə Cahangirin məzarları yerləşir. 1555-ci ildə inşa edilən Rüstəm Paşa türbəsi eyni xüsusiyyətləri özündə birləşdirsə də, daha sadə bir plana malikdir. Dədəəfəndi küçəsinə baxan cəbhəyə bitişik açıq türbə isə 1586-cı ildə vəfat edən Şəhrizor bəylərbəyi Mustafapaşazadə Mehmed bəy üçün xanımı Fatma Xanımsultan (Şahzadə Mehmedin nəvəsi) tərəfindən inşa etdirilmiş, 1588-ci ildə vəfatının ardından özü də buraya dəfn edilmişdir. Məscidin ana qapısı önündə yerləşən Bosniyalı İbrahim Paşa türbəsi də paşanın 1601-ci ildə vəfatının ardından xanımı Ayşə Sultan tərəfindən inşa etdirilmiş, baş memar Dalğıc Əhməd ağanın nəzarəti altında gedən inşaat prosesi 1603-cü ildə tamamlanmışdır. Şahzadə Mehmed türbəsinin bir bənzəri olan bu türbənin interyeri də yenə bənzərsiz çinilərlə bəzədilmişdir. 1694-cü ildə vəfat edən Gövhər Sultan üçün inşa olunan və İbrahim Paşa türbəsinin yanında, cəbhəyə bitişik olan altıbucaqlı plana malik türbə külliyədə inşa olunan son binadır. Gövhər Sultan türbəsinin dərhal arxasındakı kiçik türbə isə Osmanlı sultanı III Mehmedin üsyana təşəbbüs ediləcəyi güman edilərək edam olunan oğlu Şahzadə Mahmuda aiddir. Ana girişdən solda yerləşən türbə isə Dəstari Mustafa Paşaya aiddir. Bu bölümdə III Mehmedin qızlarından Ayşə Sultanın kiçik yaşda vəfat edən övladları dəfn edilmiş, daha sonra bu məzarlar düzbucaqlı plana malik bir türbəylə örtülmüşdür. Hətta türbə inşasının, türbənin dərhal arxasında dəfn olunan şeyxülislam Bostanzadə Mehmed Əfəndinin 1598-ci ildə vəfatından öncə baş tutduğu bilinir. Burada dəfn olunan uşaqların atası olan və türbəyə adını verən Dəstari Mustafa Paşa isə 1611-ci ildə vəfat etmiş və burada dəfn edilmişdir. Bundan başqa türbədə Ayşə Sultan və 3 uşaq qəbri yerləşir. Bunlardan üzərində xəncər rəsmi həkk olunan paşanın oğluna aiddir. Səbil və çeşmə Külliyənin arxa qapısı önündə yerləşən klassik üslubdakı çeşmə Ayşə Sultan tərəfindən Bosniyalı İbrahim Paşa üçün 1603-cü ildə inşa edilmişdir. Rüstəm Paşa türbəsinin inşası əsnasında türbənin ön cəbhəsinə bitişik olaraq hazırlanan səbil isə 1916-cı ildə dağıdılmışdır. Külliyənin Dədəəfəndi küçəsinə baxan cəbhəsində 1682-ci ildə Safiyə Xanımsultan, Vəznəçilər küçəsinə baxan cəbhəsində isə Gövhər Sultan adına inşa olunan səbillər yerləşir. Evliya Çelebi, Seyahatnâme (haz. Zuhuri Danışman), İstanbul 1969, I, 254–255; Doğan Kuban, Osmanlı Dinî Mimarisinde İç Mekân Teşekkülü, İstanbul 1958, s. 37–39; a.mlf., İstanbul Yazıları (haz. Gülçin İpek), İstanbul 1998, s. 101–105; a.mlf., "Şehzade Külliyesi", DBİst. A, VII, 152–155; Tülin Uzel, Şehzâde Camii Türbeleri (mezuniyet tezi, 1961), İÜ Ed. Fak.; G. Goodwin, A History of Ottoman Architecture, London 1971, s. 207–211; W. Müller-Wiener, Bildlexikon zur Topographie Istanbuls, Tübingen 1977, s. 479–481; Aptullah Kuran, Mimar Sinan, İstanbul 1986, s. 52–61; Tahsin Öz, İstanbul Camileri, Ankara 1987, I, 137–141; Adnan Giz, "Şehzâdebaşı Türbeleri", Tarih Dünyası, IV/6, İstanbul 1950, s. 161; Ali Saim Ülgen, "Şehzâde Camii ve Hey’eti", Mimarlık, sy. 5–6, Ankara 1952, s. 13–16; İsmail Orman, "Şehzâde Camii Hazîresi: Osmanlı Mezar Geleneğine Aykırı Bir Hazîre Gelişimi", STAD, sy. 15 (2000), s. 22–37. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=295414 |
Şəhzadə və Dilənçi (povesti) | “Dünya uşaq ədəbiyyatından seçmələr” silsiləsindən olan bu kitaba milli Amerika ədəbiyyatının yaranması, inkişafı və təşəkkülündə əvəzsiz rol oynamış Mark Tvenin “Şahzadə və dilənçi” əsəri və görkəmli ingilis yazıçısı Oskar Uayldın nağılları daxil edilmişdir. “Şahzadə və dilənçi” povestində balaca, özündən bədgüman və əsl həyatın nədən ibarət olduğundan xəbəri olmayan bir şahzadənin başına gələn macəralardan bəhs edilir.Uayld nağılları isə özünəməxsus üslubu ilə oxucusunu vəcdə gətirir, oxuduqlarının gerçək olmadığını bilə-bilə onu gözəl sözün sehriylə bu uydurma tarixçələrə inandırır. Qısa məzmun Mark Tvenin “Şahzadə və dilənçi” povesti 200 ilə yaxındır ki, həm böyüklərin, həm də kiçiklərin sevimli əsəridir. Yazıçı əsərin qəhrəmanını kral sarayından İngiltərənin ən ucqar, ən gizli və təhlükəli yerlərinədək aparıb çıxarır, ağlasığmaz hadisələrlə qarşılaşdırır. Şahzadə Eduardın və dilənçi Tomun başına gələn məcəraların köməyi ilə orta əsrlər ingilis cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinin həyat tərzini, dünyagörüşünü, arzularını açıb göstərir. Şahzadə Eduardın üzləşdiyi vəziyyətlər o qədər gərgindir ki, oxucu onun döyülməsini, istehzaya məruz qalmasını, ölüm, asılmaq təhlükəsini sakitliklə qarşılaya bilmir, bəzən özünü qəhrəmanın yerində hiss edir, çətin vəziyyətdən necə çıxacağını fikirləşir. Sərsərilərin, kəndlilərin əhatəsinə, hətta həbsə düşən şahzadə tacqoyma mərasiminə gəlib çıxır. Bəs şahzadə, əsl kral öz haqqını ala biləcəkmi? Ədalət məhkəməsi qurulacaqmı? Yazıçı haqqında Mark Tven 30 noyabr 1835-ci ildə ABŞ-nin Missuri əyalətinin Florida bölgəsində dünyaya gəldi.Oxuculara daha çox "Şahzadə və dilənçi" və "Tom Soyerin macəraları" adlı romanları ilə tanışdır. Mark Tven bir çox məşhur aforizmlərin müəllifi kimi də tanınır. Klemens dövrünün ən məşhur adamları-prezidentlər, dünya şöhrətli incəsənət xadimləri, sənayeçilər və Avropa kral ailələri ilə dostluq münasibətlərində olmuşdur. Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=742073 |
Şəhzadə və dilənçi | “Dünya uşaq ədəbiyyatından seçmələr” silsiləsindən olan bu kitaba milli Amerika ədəbiyyatının yaranması, inkişafı və təşəkkülündə əvəzsiz rol oynamış Mark Tvenin “Şahzadə və dilənçi” əsəri və görkəmli ingilis yazıçısı Oskar Uayldın nağılları daxil edilmişdir. “Şahzadə və dilənçi” povestində balaca, özündən bədgüman və əsl həyatın nədən ibarət olduğundan xəbəri olmayan bir şahzadənin başına gələn macəralardan bəhs edilir.Uayld nağılları isə özünəməxsus üslubu ilə oxucusunu vəcdə gətirir, oxuduqlarının gerçək olmadığını bilə-bilə onu gözəl sözün sehriylə bu uydurma tarixçələrə inandırır. Qısa məzmun Mark Tvenin “Şahzadə və dilənçi” povesti 200 ilə yaxındır ki, həm böyüklərin, həm də kiçiklərin sevimli əsəridir. Yazıçı əsərin qəhrəmanını kral sarayından İngiltərənin ən ucqar, ən gizli və təhlükəli yerlərinədək aparıb çıxarır, ağlasığmaz hadisələrlə qarşılaşdırır. Şahzadə Eduardın və dilənçi Tomun başına gələn məcəraların köməyi ilə orta əsrlər ingilis cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinin həyat tərzini, dünyagörüşünü, arzularını açıb göstərir. Şahzadə Eduardın üzləşdiyi vəziyyətlər o qədər gərgindir ki, oxucu onun döyülməsini, istehzaya məruz qalmasını, ölüm, asılmaq təhlükəsini sakitliklə qarşılaya bilmir, bəzən özünü qəhrəmanın yerində hiss edir, çətin vəziyyətdən necə çıxacağını fikirləşir. Sərsərilərin, kəndlilərin əhatəsinə, hətta həbsə düşən şahzadə tacqoyma mərasiminə gəlib çıxır. Bəs şahzadə, əsl kral öz haqqını ala biləcəkmi? Ədalət məhkəməsi qurulacaqmı? Yazıçı haqqında Mark Tven 30 noyabr 1835-ci ildə ABŞ-nin Missuri əyalətinin Florida bölgəsində dünyaya gəldi.Oxuculara daha çox "Şahzadə və dilənçi" və "Tom Soyerin macəraları" adlı romanları ilə tanışdır. Mark Tven bir çox məşhur aforizmlərin müəllifi kimi də tanınır. Klemens dövrünün ən məşhur adamları-prezidentlər, dünya şöhrətli incəsənət xadimləri, sənayeçilər və Avropa kral ailələri ilə dostluq münasibətlərində olmuşdur. Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=801574 |
Şəhər | Şəhər — əhali sayına görə böyük, mərkəzləşdirilmiş və ərazicə məhdud yaşayış məntəqəsi. Əhalisi kənd təsərrüfatından kənar fəaliyyətlə məşğuldur. Effektli özünüidarə, təchizat və nəqliyyat strukturuna malikdir. Şəhərlərin sakinləri etnik, dil, sosial, mədəni, dini və s. baxımdan müxtəlif ola bilər. Şəhərlər elmi baxımdan mədəniyyətlərin yaxınlaşmasının ideal halı hesab edilir. Adambaşına düşən ərazi çox az olur. Bir qayda olaraq özünəməxsus mədəniyyətə və ciddi sosial təbəqələşməyə malikdir. Bu xüsusiyyətlər onları kəndlərdən və ya xüsusi məqsədlər üçün insanların cəmləşdiyi yaşayış məntəqələrindən ciddi fərqləndirir. Yaşayış məntəqəsinin şəhər statusuna aid edilməsi hər ölkənin qanunları əsasında müəyyən edilir. Bu tələb müxtəlif ölkələrdə müxtəlifdir — Danimarkada 250 nəfər, Yaponiyada 50 min nəfər. Şəhər planlaşdırılması və şəhərsalma Şəhərlərin planlaşdırılması ilə şəhərin memarlıq strukturu məşğul olur. Şəhərin düzgün fəaliyyət göstərməsi üçün onun nəqliyyat planlaşdırılması da vacibdir. Şəhərin inkişaf planı şəhərin inkişaf istiqamətini müəyyənləşdirir və beləliklə qarşıya çıxa biləcək neqativ halları, eləcə də urbanizasiyanın təsirini minimallaşdırmağa xidmət edir. Şəhərlərin quruluşu Şəhərlər öz aralarında nəqliyyatın hərəkəti üçün nəzərdə tutulan yollarla əlaqələndirilir. Şəhərin daxilində yollar küçə şəklində paylanır, küçələrin kənarlarında binalar, evlər və başqa tikililər yaradılır. Binaların ətrafında sakinlərin hərəkəti üçün səkilər nəzərdə tutulur. Şəhərdə binaların və tikililərin növləri: inzibati və hökumət binaları sənaye tikililəri yaşayış binaları və əhaliyə xidmət mehmanxanalar məişət xidməti binaları ictimai iaşə yerləri qəlyanaltıxana İstirahət guşələri mədəniyyət sarayları kinoteatrlar sərgi salonlari diskotekalar və rəqs meydançaları ofis binaları. səhiyyə ocaqları təhsil ocağı binaları idman qurğuları qəbristanlıq 1900-cü ildə dünya üzrə şəhərlərdə yaşayan əhalinin sayı ümumi əhali sayının 14%-ni təşkil edirdi. XX əsrin sonunda bu rəqəm 47%-ə çatdı. Hazırda yer kürəsinin əhalisinin yarısı şəhərlərdə yaşayır Tədqiqatçılar göstərirlər ki, əgər inkişaf bu sürətlə gedərsə, şəhər əhalisinin sayı hər 38 ilə ikiqat artacaqdır. 1950-ci ildə dünyanın 83 şəhərində əhalinin sayı 1 milyonu keçirdi. 2000-ci ildə bu rəqəm 411 oldu. 2000-ci ildə 18 şəhər 10 milyonluq əhaliyə malik idi. 2005-ci ildə belə şəhərlərin sayı 20-ə çatmışdır. Avropada əhalinin 50%-i əhalisinin sayı az olan şəhərlərdə yaşayır (5-10 min əhali), 25%-i əhalisi 10-250 min olan, yerdə qalan 25%-i əhalisinin sayı 250 mindən artıq olan şəhərlərdə yaşayırlar. Şəhərlərin İnkişafı Şəhərlər inkişafına görə Alfa, Betta, Qamma və Kafi kateqoriyalarına bölünür. Şəhərlərin bu kateqoriyalara uyğun sinifləndirilməsi "Globalization and World Cities Research Network" adlı araşdırma məntəqəsi tərəfindən apaılır. GaWCRN 2020-yə görə şəhərlərin bölünməsi aşağıda göstərilmişdir. Alfa şəhərlər Alfa ++ şəhərlər Alfa ++ şəhərlər qlobal iqtisadiyyata görə ən inteqrasiya etmiş şəhərlərdir: New York City Alfa + şəhərlər Alfa + şəhərlər London və New York-u tamamlayan digər yüksək inteqrasiya olunmuş şəhərlərdir və əsasən Sakit okean/Asiya üçün qabaqcıl xidmət ehtiyacları ödəyir. Amsterdam (▲1) Kuala Lumpur Los Angeles Sydney (▼1) Banqkok (▼1) Boston (▲1) Buenos Aires (▼1) Guangzhou (▼1) İstanbul (▼1) Johannesburg Lüksemburq Melbourne (▼1) Yeni Dehli San Francisco Taipei (▼1) Varşava (▼1) Zürich (▼1) Həmçinin bax Şəhər aqlomerasiyası | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10008 |
Şəhər-dövlət | Şəhər-dövlət — Bir bölgənin yalnız bir şəhərində hakimiyyətə sahib olan dövlətlər. Şəhər-dövlətlər əsasən daha böyük mədəni sivilizasiyaların bir parçası olub, lakin müstəqil şəkildə özünü idarə etmə hüquq olan ərazilərdən təşkil edilmişdir. Qədim Yunanıstanda mövcud olmuş şəhər-dövlətlərə Afina, Sparta və Korinf polislərini misal göstərmək olar. Şəhər-dövlətlər təkcə Avropada mövcud olmamışdır. Finikiyanın qədim şəhərlərindən olan Tir və Sayda, eyni zamanda Böyük ipək yolunun üzərində yerləşən Səmərqənd və Buxara dönəminin nüfuzlu şəhər dövlətlərindən hesab olunurdu. Orta Əsrlərdən etibarən Avropada dəniz respublikaları formasındakı şəhər-dövlətlər meydana çıxmağa başlamışdır ki, bu dövlətlər Avropanın siyasi-iqtisadi həyatında mühüm rol oynamağa başlamış, baş verən müharibələrdə aktiv rol almışdılar. Dəniz respublikalarının ən məşhurlarından Venesiya Respublikası və Piza Respublikasını göstərmək olar. Bu gün də Avropa və Asiyada şəhər-dövlətlər mövcuddur. Vatikan dünyanın ən kiçik şəhər dövləti hesab olunur. Monako və Sinqapur da eyni formada şəhər-dövlət formasında mövcud olan müstəqil dövlətlərdir. Əlavə ədəbiyyat Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=354539 |
Şəhər (film, 2003) | Bakı şəhərindən bəhs edən filmlər silsiləsinin birincisidir. Şəhər. 1-ci film (film, 2003) Şəhər. 2-ci film (film, 13.09.2003) Şəhər. 3-cü film. Səsimizin yolu ilə (film, 20.09.2003) Şəhər. 4-cü film. Bir gün yerin altında (film, 20.09.2003) Şəhər. 5-ci film. Bakının yol fəlsəfəsi (film, 04.10.2003) Şəhər. 6-cı film. Küçələrə su səpmişəm (film, 11.10.2003) Şəhər. 7-ci film. 103 eşidir... (film, 18.10.2003) Şəhər. 8-ci film. 101 eşidir (film, 25.10.2003) Şəhər. 9-cu film. Mavi alov (film, 01.11.2003) Şəhər. 10-cu film. Aydınlığa aparan yol (film, 08.10.2003) Şəhər. 11-ci film. Hərarət (film, 15.11.2003) Şəhər. 12-ci film. Bərəkət (film, 22.11.2003) Şəhər. 13-cü film. Bazar olsun (film, 29.11.2003) Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Müəllif: Anar Cəbrayıllı Aparıcı: Anar Cəbrayıllı Rejissor: Mehparə Cəfərova Operator: Elxan Hüseynov Montaj: Zaur Qasımlı Dizayn: Zaur Qasımlı Redaktor: Mir Şahin İdeya: Seyfulla Mustafayev | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=31904 |
Şəhər Bağında Xalq Gəzintisi (1898) | Şəhər bağında xalq gəzintisi — 1898-ci ildə çəkilmiş qısametrajlı sənədli film. Müşahidə manerasında lentə alınmış bu kinosüjetdə Bakıdakı Mixaylov bağında (indiki Əliağa Vahid bağında) qıtlıqdan zərər çəkənlərin nəfi üçün mayın 31-də Bakı elmi foto dərnəyi tərəfindən təşkil olunmuş xalq gəzintisi öz əksini tapmışdır.Kinolent xronikal informasiya janrına aiddir. Burada müxtəlif zümrələri təşkil edən adamlar təqdim olunmuş, tamaşaçılarda Bakı həyatı və şəhər əhalisi haqqında müəyyən təsəvvür yaradılmışdır. Film haqqında Kinosüjet Bakıda V. İ. Vasilyev-Vyatskinin teatr-sirkində iyunun 21-də göstərilmişdir. Filmin heyəti Filmin üzərində işləyənlər Rejissor: Aleksandr Mişon Operator: Aleksandr Mişon Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 11. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 812. Aydın Kazımzadə. "Bu belə olub". [Azərbaycan kinosu — 110] //"Cinema News" jurnalı.- 2008.- iyun.- səh. 10-11. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=172153 |
Şəhər Dumasının binası (Rostov-na-Donu) | Şəhər Dumasının binası — Rostov-na-Donu şəhərinin ərazisində, Bolşoy Sadovnaya küçəsi ev 47 yerləşən bina. Bina 1897–1899-cu illərdə inşa edilmişdir. Onun memarı Aleksandr Nokoroviç Pomoransev olmuşdur. Bina Ristov-na-Donu şəhərinin əsas görməli yerlərindən biridir. Burada ilk əvvəllər şəhər duması və icra hakimiyyəti yerləşirdi. Sovet dönəmində burada KP reginal komitəsi yerləşirdi. Hazırda burada şəhər duması və şəhər icra hakimiyyəti yerləşir. Şəhər Dumasının binasının regional əhəmiyyətli mədəni irs obyekti siyahısına daxil edilmişdir. 1890-cı illərdə Rostovda şəhər duması üçün binanın tikintisi planlaşdırılır. Bu məqsədlə məşhur arxitektor Aleksandr Nokoroviç Pomoransev dəvət edilir. O, artıq şəhərdə bir neçə binanı layihələndirmişdi. Şəhər dumasının bina layihəsi 1896-cı ilin sonları təstiqlənir. Binanın tikintisinə 1897-ci ildə başlanılır. Binanıın tikintisi 1899-cu ildə başa çatdırılır və işıqlandırılır. Pomoransev binanın tikinti layihəsi əsasında binaya 586 176 rubl, 16 qəpik xərclənməli idi. Ancaq tikintinin gedişi ilə layihə dəyəri 600 min rubla çatmışdır. Binanın birinci mərtəbəsi ticari catış məntəqələri kimi istifadə edilirdi. İkinci, üçüncü və dördüncü mərtəbələrində şəhər duması və şəhər icra hakimiyyəti orqanları yerləşirdi. 1922-ci ildə binada güçlü yanğın baş vermişdir. Ancaq ən böyük zərəri Böyük Vətən müharibəsi zamanı almışdır. Müharibə bitdikdən sonra bərpa edilmişdir. Sovet dönəmində burada KP reginal komitəsi yerləşirdi. Arxitektura Bina eklektika stilində inşa edilmişdir. Dörd mərtəbədən ibarətdir. Şəhər Dumasının binası Arxivləşdirilib 2013-05-25 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=701948 |
Şəhər Merlərinin Razılaşması | Şəhər Merlərinin Razılaşması — Avropa İttifaqı tərəfindən başladılmış kütləvi təşəbbüs olub, nəzarət etdikləri ərazidə enerji səmərəliliyinin və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadənin artırılması üçün könüllü öhdəlik götürmüş yerli və regional hakimiyyət orqanlarını ətrafında birləşdirir Qəbul edilmiş öhdəliklərə əsasən, Razılaşmanı İmzalayanlar 2020-ci ilədək CO2 emissiyalarını azı 20% azaltmağa çalışacaq, bununla da iqtisadiyyatın ətraf mühitə zərər vermədən inkişaf etməsinə və həyat səviyyəsinin yüksəlməsinə xidmət edəcəklər. Şəhər Merlərinin Razılaşması Avropa Komissiyası tərəfindən 2008-ci ildə ilk olaraq yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən Aİ iqlim və enerji məqsədlərinin formalaşdırılmasına və icrasına yönəlmiş cəhdləri dəstəkləmək və təsdiq etmək məqsədi ilə başladıldı. Daha sonra, hətta Argentina və ya Yeni Zelandiya kimi uzaq ölkələrin qoşulması ilə Razılaşmanın yanaşma və metodları Aİ sərhədlərindən kənarda da əks-səda doğurdu. Yerli, regional və milli subyektləri enerji və iqlim məqsədlərinin yerinə yetirilməsi ətrafında birləşdirən yeganə belə hərəkat olan Şəhər Merlərinin Razılaşması öz unikal xüsusiyyətlərinə görə Avropa İttifaqı institutları tərəfindən müstəsna çoxpilləli idarəçilik modeli kimi təsvir edilir. Şəhər Merlərinin Razılaşmasını imzalayanlar Ölçüsündən asılı olmayaraq — kiçik kəndlərdən tutmuş Kiyev, London, Paris və ya Tbilisi kimi iri şəhər aqlomerasiyalarına qədər — bütün yerli hakimiyyət orqanları Şəhər Merlərinin Razılaşmasını imzalaya bilərlər. Enerji istehlakının və CO2 emissiyalarının 80%-nin şəhər fəaliyyəti ilə bağlı olduğunu nəzərə alsaq, yerli özünü idarəetmə orqanları iqlim dəyişikliyinin nəticələrinin yüngülləşdirilməsində həlledici rol oynayırlar. Mərkəzi hakimiyyət tərəfindən dəstəkləndikləri halda, yerli hakimiyyət orqanları həmçinin vətəndaşların davranışlarının dəyişdirilməsi, eləcə də iqlim və enerji məsələlərinin ətraflı şəkildə ələ alınması, xüsusən də dövlət və özəl sektor maraqlarının uzlaşdırılması, davamlı enerji məsələlərinin ümumi yerli inkişaf məqsədlərinə daxil edilməsi baxımından ideal mövqedə dayanırlar. Şəhər Merlərinin Razılaşmasına qoşulmaq yerli hakimiyyət orqanlarına öz vətəndaşları üçün ekoloji, sosial və iqtisadi baxımdan sabit mühit təmin etmək, əraziləri daxilində CO2 emissiyalarının azaldılmasına yönəlmiş cəhdləri möhkəmləndirmək, Avropanın və dünyanın dəstəyindən və qabaqcıl təcrübələrindən yararlanmaq və tanınmaqimkanı verir. Rəsmi öhdəliklər Şəhər Merlərinin Razılaşması adi niyyət bəyannaməsi deyil. Əslində, Razılaşmanı İmzalayanlar müəyyən etdikləri iddialı enerji və CO2 emissiyalarının azaldılması hədəflərinə nail olmaq məqsədilə bir sıra addımların atılması üçün öhdəlik götürür, hesabat verməyə və fəaliyyətlərinin izlənməsinə razılıq verirlər. Onlar əvvəlcədən müəyyən edilmiş vaxt müddəti çərçivəsində aşağıdakıların yerinə yetirilməsi üçün rəsmi öhdəlik götürürlər: Zərərli Tullantıların Əsas Kadastrını hazırlamaq, yerli davamlı enerji siyasətini formalaşdırmaq və icra etmək; Bu siyasət çərçivəsində zəruri fəaliyyətlərin yerinə yetirilməsi üçün yetərli insan resurslarının cəlb edilməsi daxil olmaqla, adekvat inzibati strukturlar formalaşdırmaq; Şəhər Merlərinin Razılaşması Təşəbbüsünə qoşulduqdan sonrakı bir il ərzində, 2020-ci ilə qədər CO2 emissiyalarının seçilmiş baza ili ilə müqayisədə azı 20%-ə qədər azalmasına yönəlmiş konkret tədbirlər daxil olmaqla, Davamlı Enerji Fəaliyyət Planını təqdim etmək; Qiymətləndirmə, monitorinq və təsdiqetmə məqsədi ilə Davamlı Enerji Fəaliyyət Planını təqdim etdikdən sonra iki ildə bir dəfə planın icrasına dair hesabat verməkEnerji istehlakının tənzimlənməsi potensialının yaradılması zərurətinə cavab vermək və Davamlı Enerji Fəaliyyət Planlarının hazırlanması üçün yerli maraqlı tərəfləri səfərbər etmək məqsədilə, razılaşmanı imzalayanlar həmçinin aşağıdakı öhdəlikləri öz üzərlərinə götürürlər: Təcrübə və bilikləri digər ərazi vahidləri ilə bölüşmək; Vətəndaşların davamlı inkişaf və enerji səmərəliliyi haqqında məlumatlılığının yüksəldilməsi üçün Yerli Enerji Günləri təşkil etmək; Şəhər Merlərinin Razılaşmasının illik rəsmi mərasimində, tematik seminarlarda və müzakirə qrupunun üzvləri ilə görüşdə iştirak etmək; Razılaşmanın ideyasını müvafiq qaydada yaymaq, ələlxüsus da başqa merləri Razılaşmaya qoşulmağa təşviq etmək Davamlı Enerji Fəaliyyət Planları İddialı enerji və iqlim məqsədlərinə nail ola bilmək və daha yüksək nəticələr əldə edə bilmək üçün, Şəhər Merlərinin Razılaşmasını imzalayanlar təşəbbüsə qoşulduqdan sonra bir il ərzində Davamlı Enerji Fəaliyyət Planı (SEAP) hazırlamaq öhdəliyi götürürlər. Bələdiyyə Şurası tərəfindən təsdiq olunan bu fəaliyyət planı razılaşmanı imzalayanların müvafiq müddət və müəyyən edilmiş cavabdehliklər çərçivəsində nəzərdə tutduqları fəaliyyət və tədbirləri təsvir edir. Müxtəlif texniki və metodoloji yolgöstərici materiallar ("SEAP təlimat kitabçası", şablonlar, mövcud metodologiyalar və alətlər barədə hesabatlar və s. daxil olmaqla") bütövlükdə Davamlı Enerji Fəaliyyət Planının (SEAP) hazırlanması prosesi ilə əlaqədar praktiki təlimatlar və aydın başa düşülən tövsiyələr təklif edir. Yerli hakimiyyət orqanlarının praktiki təcrübələrinə əsaslanan və Avropa Komissiyasının Birgə Tədqiqat Mərkəzi ilə yaxın əməkdaşlıq çərçivəsində hazırlanan bu köməkçi materiallar Razılaşmanı imzalayanları əsas prinsiplərlə və aydın başa düşülən mərhələli yanaşma ilə tanış edir. Bütün sənədləri www.eumayors.eu internet saytının kitabxanasından endirmək mümkündür. Koordinasiya və dəstək Razılaşma Koordinatorları və Tərəfdaşları Razılaşmanı imzalayan tərəflər heç də hər zaman Zərərli Tullantıların Əsas Kadastrını, yerli davamlı enerji siyasətini, əlaqədar Davamlı Enerji Fəaliyyət Planının layihəsini hazırlamaq, planda göstərilən fəaliyyətləri maliyyələşdirmək və nəticələri izləmək üçün adekvat potensiala (təşkilati struktur, peşəkar işçi heyəti, büdcə, məlumat bazaları, statistika, metodologiyalar, alətlər və digər resurslar) malik olmurlar. Deyilənləri nəzərə alsaq, dövlət orqanları, əyalətlər, regionlar, bələdiyyə şəbəkələri və qruplaşmaları, eləcə də maliyyə donorları razılaşmanı imzalayanların öz öhdəliklərini yerinə yetirməsinə yardım etmək baxımından həlledici rola malikdirlər. Razılaşma Koordinatorları müxtəlif səviyyələrdə (dövlət, region və ya əyalət) təmsil olunan, razılaşmanı imzalayan tərəflərə Davamlı Enerji Fəaliyyət Planlarının hazırlanması və icrası üçün maliyyə yardımı və texniki dəstək verən, habelə strateji rəhbərlik edən dövlət orqanlarıdır. Komissiya desentralizasiya edilmiş submilli hakimiyyət orqanları (o cümlədən əyalət, region üzrə) olan "Ərazilər üzrə Koordinatorları" və milli enerji agentlikləri və yerli energetikanın inkişafına görə məsul nazirliklər kimi mərkəzi dövlət orqanlarının daxil olduğu "Milli Koordinatorları" bir-birlərindən fərqləndirir. Razılaşma Tərəfdarları Merlərin Razılaşmasında əksini tapan təşəbbüsləri təbliğ etmək və razılaşma tərəflərinin öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə dəstək olmaq məqsədilə lobbiçilik, məlumat mübadiləsi, əlaqələrin yaradılması üzrə tədbirləri həyata keçirən, beynəlxalq, milli və regional şəbəkələr, habelə yerli hakimiyyət orqanlarının regional şəbəkələri və assosiasiyalarıdır. Merlərin Razılaşması Ofisi Merlərin Razılaşması Ofisi tərəfindən Razılaşmanı imzalayanlara və maraqlı tərəflərə gündəlik olaraq təşviqat məqsədli, texniki və inzibati yardım göstərilir. Brüsseldə (Belçika) yerləşən əsas katibliklə yanaşı Lvov (Ukrayna) və Tbilisidə (Gürcüstan) yerləşən iki əlavə filial Şərq Tərəfdaşlığı Ölkələrinin yerli hakimiyyət orqanlarına yardım göstərir. Həm Brüsseldəki katiblik, həm də Lvov və Tbilisi filialları yerli və regional orqanların şəbəkələrindən və mərkəzi orqanlardan təşkil olunmuş konsorsium tərəfindən idarə olunur. Brüsseldəki Merlərin Razılaşması Ofisi təşəbbüsün ümumi koordinasiyasına görə cavabdehdir. Avropa İttifaqının İnstitutları Razılaşmanı imzalayan tərəflərin Davamlı Enerji Fəaliyyət Planlarının hazırlanmasına və icrasına dəstək məqsədi ilə, Avropa Komissiyası xüsusən Merlərin Razılaşmasını imzalayanları əhatə edən maliyyə mexanizmlərinin yaradılmasına töhfə vermişdir. Bura Avropa İnvestisiya Bankı ilə əməkdaşlıqda iri və kiçik layihələr üçün hazırlanmış, Enerji Sahəsində Həyata keçirilən Yerli Layihələrə Avropa Yardımı (ELENA) mexanizmi və Almaniyanın KfW bank qrupu ilə əməkdaşlıq çərçivəsində təsis edilmiş, Avropada kiçik və orta bələdiyyələrin davamlı investisiyalarının səfərbər olunması üçün əlavə imkanlar təklif edən ELENA-KfW daxildir. Tezliklə start veriləcək ELENA-Şərq mexanizmi Ukrayna, Moldova, Gürcüstan, Ermənistan və Azərbaycanı təmsil edən razılaşma iştirakçılara bənzər yardım təqdim edəcək. Razılaşma Avropa Komissiyası ilə yanaşı ilk gündən təşəbbüsə dəstək verən Regionlar Komitəsinin; Razılaşmanı imzalayan tərəflərin illik iclaslarının və imzalama mərasimlərinin keçirildiyi Avropa Parlamentinin; həmçinin yerli hakimiyyət orqanlarına investisiya potensiallarının üzə çıxarılmasına yardım edən Avropa İnvestisiya Bankının tam institusional dəstəyindən faydalanır. Birgə Tədqiqat Mərkəzi Avropa Komissiyasının Birgə Tədqiqat Mərkəzi təşəbbüsə texniki və elmi dəstəyin göstərilməsinə görə cavabdehdir. Mərkəz Merlərin Razılaşması öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə yardım etmək, eləcə də müvafiq tədbirlərin icrasına və nəticələrinə nəzarət etmək məqsədi ilə razılaşmanı imzalayan tərəfləri aydın başa düşülən təlimat və şablonlarla təmin etmək üçün Merlərin Razılaşması Ofisi ilə sıx əməkdaşlıq edir. Həmçinin bax Xarici Keçidlər Covenant of Mayors official Website Directorate-General for Energy Joint Research Centre Energy Cities Climate Alliance Council of European Municipalities and Regions | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=296548 |
Şəhər aqlomerasiyası | Şəhər aqlomerasiyası — yaşayış məntəqələrinin, ilk növbədə şəhərlərin intensiv istehsalat, nəqliyyat və mədəni əlaqələrlə mürəkkəb dinamik sitemə birləşməsidir. Bu urbanizasiyanın növbəti mərhələsi sayılır. Aqlomerasiyaların mərkəzində böyük şəhər — "nüvə", kənarlarında isə nisbətən kiçik şəhər və kənd yaşayış məntəqələri — "peyk şəhərlər" yerləşir. Monomərkəz (bir şəhər ətrafında birləşən aqlomerasiya, məsələn, Bakı aqlomerasiyası) və polimərkəz aqlomerasiyalar (şəhərlərin birləşməsi, məsələn, Almaniyadakı Rur regionu). Çin, Hindistan, ABŞ, Braziliya, Rusiya, Meksika şəhər aqlomerasiyalarının sayına görə fərqlənir. Dünyanın ən iri şəhər aqlomerasiyaları Tokio (38 milyon nəfərdən çox), Mexiko, Nyu-York, San-Pauludur. Aqlomerasiyalar böyüyərək eqalopolisə çevrilir. Demographia World Urban Areas (World Agglomerations). 8th Annual Edition: Version 2. July 2012 | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=342248 |
Şəhər avtobusu | Şəhər avtobusu şəhər yollarında ictimai nəqliyyat xidmətinin bir hissəsi kimi istifadə edilən bir avtobusdur. İctimai nəqliyyatda daha qısa məsafəli avtobus xidmətlərində istifadə olunur. Aşağı mərtəbəli avtobuslar, hündür mərtəbəli avtobuslar, trolleybuslar, ikimərtəbəli avtobuslar, əlavəli avtobuslar və midiavtobuslar kimi müxtəlif konfiqurasiyalarından istifadə olunur. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=674880 |
Şəhər avtomobili | Şəhər avtomobili —Avropada A-Seqmenti, Yaponiyada Kei avtomobili və ya Şəhər avtomobili adlandırılan avtomobil siniflərindən biridir. Əsasən 3 m 70 sm-dən qısa olan avtomobilləri əhatə edir. Xüsusilə aşağı yanacaq sərfiyyatı ilə gənclər üçün uyğundur. Satış miqdarları və model müxtəlifliyi digər siniflərə nisbətən daha azdır. Ölçülərinə görə bu avtomobillərdə yalnız hetçbek kuzovlarından istifadə edilə bilər. Bəzi modellər öz sinifləri ilə müqayisədə istifadəçi rahatlığı və mühərrik gücü baxımından seçilirlər. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=737485 |
Şəhər bağında xalq gəzintisi (film, 1898) | Şəhər bağında xalq gəzintisi — 1898-ci ildə çəkilmiş qısametrajlı sənədli film. Müşahidə manerasında lentə alınmış bu kinosüjetdə Bakıdakı Mixaylov bağında (indiki Əliağa Vahid bağında) qıtlıqdan zərər çəkənlərin nəfi üçün mayın 31-də Bakı elmi foto dərnəyi tərəfindən təşkil olunmuş xalq gəzintisi öz əksini tapmışdır.Kinolent xronikal informasiya janrına aiddir. Burada müxtəlif zümrələri təşkil edən adamlar təqdim olunmuş, tamaşaçılarda Bakı həyatı və şəhər əhalisi haqqında müəyyən təsəvvür yaradılmışdır. Film haqqında Kinosüjet Bakıda V. İ. Vasilyev-Vyatskinin teatr-sirkində iyunun 21-də göstərilmişdir. Filmin heyəti Filmin üzərində işləyənlər Rejissor: Aleksandr Mişon Operator: Aleksandr Mişon Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 11. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 812. Aydın Kazımzadə. "Bu belə olub". [Azərbaycan kinosu — 110] //"Cinema News" jurnalı.- 2008.- iyun.- səh. 10-11. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=26007 |
Şəhər darvazası (Valetta) | Şəhər darvazası (malta Bieb il-Belt, hərfi tərcümədə "Şəhərin qapısı") — Maltanın paytaxtı Vallettanın girişində yerləşən darvaza. Bu günə qədər qoyulan beşinci darvaza olan müasir darvaza 2011 və 2014 illəri arasında İtalyan memar Renzo Pianonun dizaynı ilə inşa edilmişdir. Əraziyə yerləşdirilən ilk qapı, 1569-cu ildə ya Fransesko Laparelli ya da Girolamo Kassarın dizaynı ilə tikilmiş Porta San Giorgio idi. Qapı 1586-cı ildə Porta Reale (malta Putirjal) adlandırıldı. 1633-cü ildə darvaza Tommaso Dinglinin dizaynı ilə yenidən quruldu. 1798-ci ildə Fransanın Maltanı işğal etməsi zamanı qısa bir şəkildə Porte Nationale olaraq adlandırılsa da, Malta 1800-cü ildə İngilislərin hakimiyyəti altına düşdükdə darvazanın adı Porta Reale olaraq dəyişdirildi.1853-cü ildə darvaza yenidən bir dəfə daha Kingsgate və ya Kingsway kimi tanınan daha böyük bir qapı ilə əvəz edildi. Bu ilk üç qapı hamısı Valletta şəhər divarlarının bir hissəsini təşkil etmişdir. Qapı qeyri-rəsmi olaraq Porta di terra ("torpaq qapısı" deməkdir) adlandırıldı, çünki bu şəhərə yeganə yerüstü giriş idi. Sonuncu möhkəmləndirilmiş qapı 1964-cü ildə söküldü, yerinə Alziro Bergonzo tərəfindən hazırlanan Futurist qapısı quraşdırıldı. Bu qapı 2011-ci ildə söküldü və 2014-cü ildə tamamlanan Pianonun qapısı ilə əvəz olundu. Şəhər darvazası Porta Reale qala divarında yerləşir. Vallettanın dərin xəndəklərindən keçən bir körpü qapıya aparır. İngilis hakimiyyəti dövründə, girşdəki eyvantipli tikili söküldü və irəlidəki xəndəyin bir hissəsi dolduruldu. Ərazi sonradan mərkəzdəki Triton fəvvarəsi ilə birlikdə avtobus dayanacağı kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Fəvvarənin ətrafındakı meydan piyada ərazisinə çevrildi.Darvaza Respublika küçəsinin (malta Triq ir-Repubblika) başlanğıcında yerləşir. Şəhər darvazası yaxınlığındakı binalara Parlament Evi və Kral Opera Evi daxildir. Bu darvaza şəhərə aparan üç qapıdan biri idi - digərləri şəhərin qərb və şərq ətrafındakı Marsamxett darvazası və Del Monte darvazası idi. Marsamxett darvazası 20-ci əsrin əvvəllərində söküldü, Del Monte darvazası isə 1885-ci ildə Viktoriya darvazası ilə əvəz olundu. İlk darvaza (1569–1633) Vallettanın orijinal qapısı Porta San Giorgio olaraq bilinirdi və şəhərin adlandırıldığı böyük usta Gin Parisot de Vallettenin dövründə qurulmuşdu. Porta San Giorgio ehtimal ki, Valletta istehkamının çox hissəsini hazırlayan italyan hərbi mühəndis Fransesko Laparelli və ya Maltalı köməkçisi Qirolamo Kassar tərəfindən tərtib edilmişdir. İnşaat 1566-cı ilin aprel ayında başlandı və 1569-cu ildə tamamlandı. Qapı dizayn baxımından olduqca sadə idi və divarlarında sadəcə düzəldilməmiş kiçik bir açıqlıq var idi. Əvvəllər Porta San Giorgionu xəndəyin kənarındakı kəndlərlə taxta körpü əlaqələndirdi. Bu körpünü 1582-ci ildən bir qəddər əvvəl daş körpü əvəz etdi. Körpünün özü bir neçə dəfə dəyişdirildi, lakin qaya ilə işlənmiş təməlləri bütöv olaraq qalır və indiki körpünü dəstəkləməkdə davam edir.Təxminən 1586-cı ildə, Huques Loubenks de Verdallenin dövründə, qapının adı Porta Reale olaraq dəyişdirildi. 16-cı əsrin sonlarında daha kiçik bir darvaza inşa edildi və orijinal qapının üstünə zəfər tağı əlavə edildi. İkinci qapı (1633–1853) İkinci şəhər qapısı Antoine de Paulenin dövründə, 1633-cü ildə inşa edilmişdir. Bu darvaza sələfi Porta San Giorgiodan daha çox bəzəkli idi.Bu qapını tez-tez Malta memarı Tommaso Dinqliyə aid edirlər. Lakin, bu iddianı dəstəkləyən sənədli sübut yoxdur.1798-1800-cü illərdə Fransanın Maltanı işğalı zamanı qapı Porte Nationale olaraq bilinirdi. Qubernator Ser Tomas Maitland tərəfindən verilən 1814-cü il tarixli VI elanına uyğun olaraq 1815-ci ildə darvazaya İngilis gerbi quraşdırılmışdır. Bu gerbin heykəltaraş Vinsenzo Dimeçin işi ola biləcəyi düşünülür.Qapı vaxt keçdikcə dəyişdirildi və 18-ci əsrin sonu -19-cu əsrin əvvəllərində darvazada Dinqlinin orijinal dizaynına daxil olmayan bir sıra xüsusiyyətlər mövcud idi. Qapı çox kiçik olduğundan 1853-cü ildə genişləndirilməsi üçün söküldü. Üçüncü qapı (1853–1964) Üçüncü şəhər darvazası, 1853-cü ildə, Maltada ingilis hakimiyyəti dövründə inşa edildi. Qapı Porta Reale olaraq adlandırılmışdı. Darvaza həmçinin maltaca Putirjal və ingiliscə Kingsgate və ya Kingsway olaraq da bilinirdi.Darvaza Kral Mühəndislərindən olan Tompson tərəfindən tərtib edilmişdir. O kənarlarında iki kiçik tağ olan iki mərkəzi tağdan ibarət idi. 24 iyul 1892-ci ildə darvazanın arxa hissəsindəki tağ üzərində Vallettanın binasına əhəmiyyətli maliyyə töhfələri verən V Papa Piusun tunc büstü yerləşdirildi.20-ci əsrin əvvəllərində şəhərə girən insanların axınının öhdəsindən gəlmək üçün qapı çox kiçik sayılırdı. Bu məsələni həll etmək üçün ilk təkliflər 1920-ci illərdə verilmiş, bəziləri qapını açıq bir yol hissəsi ilə əvəzləməyi əhatə etmişdir. 1949-cu ilin aprelində darvazaya aparan körpü hava bombardmanı ilə vurulsa da, darvaza İkinci Dünya Müharibəsinin bombardmanlarından sağ çıxdı.Kral Opera Evinin və Valletta girişinin yenidən qurulması üçün ilk planlar 1950-ci illərdə edildi. Bu layihə 1962-ci ildə Baş nazir Corc Borq Oliver tərəfindən canlandırıldı. Qapını daha böyük birinə dəyişdirmə layihəsi 1963 Ticarət Sərgisi sərgisində elan edildi və 1964-cü ilin iyununda qapı təmir üçün bağlandı. Dördüncü qapı Dördüncü şəhər darvazası 1964-cü ilin iyunundan 1965-ci ilin avqustuna qədər memar Alziro Berqonzonun dizaynı əsasında, İtalyan rasionalist üslubunda inşa edilmişdir. Darvaza mərkəzdə iki tərəfdən daha kiçik olan geniş bir açılışdan ibarət idi və məhdud bəzəkli sadə bir dizayna sahib idi. V Papa Pius Küçəsi ( malta Triq il-Papa Piju V ) darvazadan keçirdi.Qapı, heç vaxt tam olaraq tamamlanmayan, Valletta və Kral Opera Evinin giriş hissəsinin yenidən qurulmasını nəzərdə tutan layihənin bir hissəsi idi. 1965-ci ilin martında, darvazanın inşası davam edərkən Memarlar Palatası onun dizaynını "memarlıq flopu" kimi tənqid etdi. Qapının lehinə olan arqumentlər, zirzəmilərə daha yaxşı bir görünüş təklif etdiyini və dizaynının istehkamların sərtliyini əks etdirdiyini söylədi.Sonrakı onilliklərdə daha bir tənqid qapıya yönəldildi və qapını əvəz etmək üçün ictimai maraq var idi. İtalyan memar Renzo Piano ilk dəfə 1988-ci ildə Valletta girişini yenidən qurmağı planlaşdırdı, lakin layihə 1992-ci ilə qədər ertələndi. 2008-ci ildə hökumət darvazanı əvəz etmək üçün Piano ilə əlaqə qurdu. Pianonun yeni planları 27 İyun 2009 tarixində ortaya çıxdı və Şəhər darvazası 2 ilə 5 May 2011 arasında söküldü. City Gate və yaxınlıqdakı Azadlıq meydanının sökülməsi cəmi 1,39 milyon avroya başa gəldi. Beşinci qapı (2014–günümüz) Beşinci və indiki şəhər qapısı Renzo Pianonun dizaynları əsasında, 2011- 2014 illəri arasında qurulmuşdur. Bura dördüncü qapı kimi, şəhər girişini yenidən dizayn etmək üçün bir layihə çərçivəsində də inşa edilmişdir. Layihə, həmçinin Kral Opera Evinin dağıntılarını Pjazza Teatru Rjal kimi tanınan açıq hava teatrına çevirdi və Azadlıq Meydanının bir hissəsini tutan yeni Parlament Evi inşa edildi.Pianonun layihəsinin qalan hissəsi kimi yeni şəhər qapısı mübahisəli idi. Maltalıların əksəriyyəti adada İtalyan rasionalist memarlığının az nümunələrindən biri olsa da, dördüncü qapının sökülməsini alqışladılar. Yeni qapının bəzi tənqidçiləri üçüncü qapıya bənzər daha ənənəvi dizaynı üstün tutdular. Yeni darvaza qədim Misir Edfu Məbədinə bənzədilib. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=631596 |
Şəhər darvazası (Valletta) | Şəhər darvazası (malta Bieb il-Belt, hərfi tərcümədə "Şəhərin qapısı") — Maltanın paytaxtı Vallettanın girişində yerləşən darvaza. Bu günə qədər qoyulan beşinci darvaza olan müasir darvaza 2011 və 2014 illəri arasında İtalyan memar Renzo Pianonun dizaynı ilə inşa edilmişdir. Əraziyə yerləşdirilən ilk qapı, 1569-cu ildə ya Fransesko Laparelli ya da Girolamo Kassarın dizaynı ilə tikilmiş Porta San Giorgio idi. Qapı 1586-cı ildə Porta Reale (malta Putirjal) adlandırıldı. 1633-cü ildə darvaza Tommaso Dinglinin dizaynı ilə yenidən quruldu. 1798-ci ildə Fransanın Maltanı işğal etməsi zamanı qısa bir şəkildə Porte Nationale olaraq adlandırılsa da, Malta 1800-cü ildə İngilislərin hakimiyyəti altına düşdükdə darvazanın adı Porta Reale olaraq dəyişdirildi.1853-cü ildə darvaza yenidən bir dəfə daha Kingsgate və ya Kingsway kimi tanınan daha böyük bir qapı ilə əvəz edildi. Bu ilk üç qapı hamısı Valletta şəhər divarlarının bir hissəsini təşkil etmişdir. Qapı qeyri-rəsmi olaraq Porta di terra ("torpaq qapısı" deməkdir) adlandırıldı, çünki bu şəhərə yeganə yerüstü giriş idi. Sonuncu möhkəmləndirilmiş qapı 1964-cü ildə söküldü, yerinə Alziro Bergonzo tərəfindən hazırlanan Futurist qapısı quraşdırıldı. Bu qapı 2011-ci ildə söküldü və 2014-cü ildə tamamlanan Pianonun qapısı ilə əvəz olundu. Şəhər darvazası Porta Reale qala divarında yerləşir. Vallettanın dərin xəndəklərindən keçən bir körpü qapıya aparır. İngilis hakimiyyəti dövründə, girşdəki eyvantipli tikili söküldü və irəlidəki xəndəyin bir hissəsi dolduruldu. Ərazi sonradan mərkəzdəki Triton fəvvarəsi ilə birlikdə avtobus dayanacağı kimi fəaliyyət göstərməyə başladı. Fəvvarənin ətrafındakı meydan piyada ərazisinə çevrildi.Darvaza Respublika küçəsinin (malta Triq ir-Repubblika) başlanğıcında yerləşir. Şəhər darvazası yaxınlığındakı binalara Parlament Evi və Kral Opera Evi daxildir. Bu darvaza şəhərə aparan üç qapıdan biri idi - digərləri şəhərin qərb və şərq ətrafındakı Marsamxett darvazası və Del Monte darvazası idi. Marsamxett darvazası 20-ci əsrin əvvəllərində söküldü, Del Monte darvazası isə 1885-ci ildə Viktoriya darvazası ilə əvəz olundu. İlk darvaza (1569–1633) Vallettanın orijinal qapısı Porta San Giorgio olaraq bilinirdi və şəhərin adlandırıldığı böyük usta Gin Parisot de Vallettenin dövründə qurulmuşdu. Porta San Giorgio ehtimal ki, Valletta istehkamının çox hissəsini hazırlayan italyan hərbi mühəndis Fransesko Laparelli və ya Maltalı köməkçisi Qirolamo Kassar tərəfindən tərtib edilmişdir. İnşaat 1566-cı ilin aprel ayında başlandı və 1569-cu ildə tamamlandı. Qapı dizayn baxımından olduqca sadə idi və divarlarında sadəcə düzəldilməmiş kiçik bir açıqlıq var idi. Əvvəllər Porta San Giorgionu xəndəyin kənarındakı kəndlərlə taxta körpü əlaqələndirdi. Bu körpünü 1582-ci ildən bir qəddər əvvəl daş körpü əvəz etdi. Körpünün özü bir neçə dəfə dəyişdirildi, lakin qaya ilə işlənmiş təməlləri bütöv olaraq qalır və indiki körpünü dəstəkləməkdə davam edir.Təxminən 1586-cı ildə, Huques Loubenks de Verdallenin dövründə, qapının adı Porta Reale olaraq dəyişdirildi. 16-cı əsrin sonlarında daha kiçik bir darvaza inşa edildi və orijinal qapının üstünə zəfər tağı əlavə edildi. İkinci qapı (1633–1853) İkinci şəhər qapısı Antoine de Paulenin dövründə, 1633-cü ildə inşa edilmişdir. Bu darvaza sələfi Porta San Giorgiodan daha çox bəzəkli idi.Bu qapını tez-tez Malta memarı Tommaso Dinqliyə aid edirlər. Lakin, bu iddianı dəstəkləyən sənədli sübut yoxdur.1798-1800-cü illərdə Fransanın Maltanı işğalı zamanı qapı Porte Nationale olaraq bilinirdi. Qubernator Ser Tomas Maitland tərəfindən verilən 1814-cü il tarixli VI elanına uyğun olaraq 1815-ci ildə darvazaya İngilis gerbi quraşdırılmışdır. Bu gerbin heykəltaraş Vinsenzo Dimeçin işi ola biləcəyi düşünülür.Qapı vaxt keçdikcə dəyişdirildi və 18-ci əsrin sonu -19-cu əsrin əvvəllərində darvazada Dinqlinin orijinal dizaynına daxil olmayan bir sıra xüsusiyyətlər mövcud idi. Qapı çox kiçik olduğundan 1853-cü ildə genişləndirilməsi üçün söküldü. Üçüncü qapı (1853–1964) Üçüncü şəhər darvazası, 1853-cü ildə, Maltada ingilis hakimiyyəti dövründə inşa edildi. Qapı Porta Reale olaraq adlandırılmışdı. Darvaza həmçinin maltaca Putirjal və ingiliscə Kingsgate və ya Kingsway olaraq da bilinirdi.Darvaza Kral Mühəndislərindən olan Tompson tərəfindən tərtib edilmişdir. O kənarlarında iki kiçik tağ olan iki mərkəzi tağdan ibarət idi. 24 iyul 1892-ci ildə darvazanın arxa hissəsindəki tağ üzərində Vallettanın binasına əhəmiyyətli maliyyə töhfələri verən V Papa Piusun tunc büstü yerləşdirildi.20-ci əsrin əvvəllərində şəhərə girən insanların axınının öhdəsindən gəlmək üçün qapı çox kiçik sayılırdı. Bu məsələni həll etmək üçün ilk təkliflər 1920-ci illərdə verilmiş, bəziləri qapını açıq bir yol hissəsi ilə əvəzləməyi əhatə etmişdir. 1949-cu ilin aprelində darvazaya aparan körpü hava bombardmanı ilə vurulsa da, darvaza İkinci Dünya Müharibəsinin bombardmanlarından sağ çıxdı.Kral Opera Evinin və Valletta girişinin yenidən qurulması üçün ilk planlar 1950-ci illərdə edildi. Bu layihə 1962-ci ildə Baş nazir Corc Borq Oliver tərəfindən canlandırıldı. Qapını daha böyük birinə dəyişdirmə layihəsi 1963 Ticarət Sərgisi sərgisində elan edildi və 1964-cü ilin iyununda qapı təmir üçün bağlandı. Dördüncü qapı Dördüncü şəhər darvazası 1964-cü ilin iyunundan 1965-ci ilin avqustuna qədər memar Alziro Berqonzonun dizaynı əsasında, İtalyan rasionalist üslubunda inşa edilmişdir. Darvaza mərkəzdə iki tərəfdən daha kiçik olan geniş bir açılışdan ibarət idi və məhdud bəzəkli sadə bir dizayna sahib idi. V Papa Pius Küçəsi ( malta Triq il-Papa Piju V ) darvazadan keçirdi.Qapı, heç vaxt tam olaraq tamamlanmayan, Valletta və Kral Opera Evinin giriş hissəsinin yenidən qurulmasını nəzərdə tutan layihənin bir hissəsi idi. 1965-ci ilin martında, darvazanın inşası davam edərkən Memarlar Palatası onun dizaynını "memarlıq flopu" kimi tənqid etdi. Qapının lehinə olan arqumentlər, zirzəmilərə daha yaxşı bir görünüş təklif etdiyini və dizaynının istehkamların sərtliyini əks etdirdiyini söylədi.Sonrakı onilliklərdə daha bir tənqid qapıya yönəldildi və qapını əvəz etmək üçün ictimai maraq var idi. İtalyan memar Renzo Piano ilk dəfə 1988-ci ildə Valletta girişini yenidən qurmağı planlaşdırdı, lakin layihə 1992-ci ilə qədər ertələndi. 2008-ci ildə hökumət darvazanı əvəz etmək üçün Piano ilə əlaqə qurdu. Pianonun yeni planları 27 İyun 2009 tarixində ortaya çıxdı və Şəhər darvazası 2 ilə 5 May 2011 arasında söküldü. City Gate və yaxınlıqdakı Azadlıq meydanının sökülməsi cəmi 1,39 milyon avroya başa gəldi. Beşinci qapı (2014–günümüz) Beşinci və indiki şəhər qapısı Renzo Pianonun dizaynları əsasında, 2011- 2014 illəri arasında qurulmuşdur. Bura dördüncü qapı kimi, şəhər girişini yenidən dizayn etmək üçün bir layihə çərçivəsində də inşa edilmişdir. Layihə, həmçinin Kral Opera Evinin dağıntılarını Pjazza Teatru Rjal kimi tanınan açıq hava teatrına çevirdi və Azadlıq Meydanının bir hissəsini tutan yeni Parlament Evi inşa edildi.Pianonun layihəsinin qalan hissəsi kimi yeni şəhər qapısı mübahisəli idi. Maltalıların əksəriyyəti adada İtalyan rasionalist memarlığının az nümunələrindən biri olsa da, dördüncü qapının sökülməsini alqışladılar. Yeni qapının bəzi tənqidçiləri üçüncü qapıya bənzər daha ənənəvi dizaynı üstün tutdular. Yeni darvaza qədim Misir Edfu Məbədinə bənzədilib. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=629295 |
Şəhər dövlətləri | Şəhər-dövlət — Bir bölgənin yalnız bir şəhərində hakimiyyətə sahib olan dövlətlər. Şəhər-dövlətlər əsasən daha böyük mədəni sivilizasiyaların bir parçası olub, lakin müstəqil şəkildə özünü idarə etmə hüquq olan ərazilərdən təşkil edilmişdir. Qədim Yunanıstanda mövcud olmuş şəhər-dövlətlərə Afina, Sparta və Korinf polislərini misal göstərmək olar. Şəhər-dövlətlər təkcə Avropada mövcud olmamışdır. Finikiyanın qədim şəhərlərindən olan Tir və Sayda, eyni zamanda Böyük ipək yolunun üzərində yerləşən Səmərqənd və Buxara dönəminin nüfuzlu şəhər dövlətlərindən hesab olunurdu. Orta Əsrlərdən etibarən Avropada dəniz respublikaları formasındakı şəhər-dövlətlər meydana çıxmağa başlamışdır ki, bu dövlətlər Avropanın siyasi-iqtisadi həyatında mühüm rol oynamağa başlamış, baş verən müharibələrdə aktiv rol almışdılar. Dəniz respublikalarının ən məşhurlarından Venesiya Respublikası və Piza Respublikasını göstərmək olar. Bu gün də Avropa və Asiyada şəhər-dövlətlər mövcuddur. Vatikan dünyanın ən kiçik şəhər dövləti hesab olunur. Monako və Sinqapur da eyni formada şəhər-dövlət formasında mövcud olan müstəqil dövlətlərdir. Əlavə ədəbiyyat Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=384614 |
Şəhər folkoru | Şəhər folkloru — folklor irsinin ümumi şeir növləri və janrlarına əlavə olaraq özəlliklə şəhər "modifikasiyalarını" da əhatə edən hissəsi. Məsələn: şəhər xalq şənlikləri, şəhər romantikası, şəhər mahnı və rəqsləri . Şəhər folkloru əvvəlki kənd şifahi ənənələrindən fərqlənir. Hər şeydən əvvəl, ideoloji cəhətdən bu fərq daha çox hiss olunur, çünki şəhər əhalisinin əsas ideoloji ehtiyacları şifahi ənənələrlə (kütləvi ədəbiyyat, kino və digər tamaşalar, kütləvi informasiya vasitələri) birbaşa əlaqəsi olmayan başqa yollarla ödənilir. Bundan əlavə, şəhər folkloru, ortaq bir ideoloji əsası olmayan, müxtəlif hissələrə bölünməsi ilə cəmiyyətin sosial, peşəkar, klan, yaş təbəqələşməsinə uyğun olaraq parçalanır. Şəhər folklorunun növləri Müasir şəhər folklorunun kiçik janrları Müasir şəhər nəsri Müasir şəhər mahnı folkloru Müasir ritual praktika Yazılı folklor Müasir uşaq folkloru Şəhər alt mədəniyyət folkloru İntellektual folklor Şəhər əfsanəsi Uzun müddət folklorşünaslar şəhər mədəniyyəti ilə maraqlanmırdılar; bu, yazıçıların və yerli tarixçilərin səlahiyyətində idi. Prozaik şəhər folkloru mətnlərinin ilk fikri əsasən qeyri-peşəkarlar tərəfindən edildi. Həmçinin bax Folklorşünaslıq | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=701461 |
Şəhər inqilabı | Şəhər inqilabı, XX əsrin ən böyük arxeologiya mütəxəsislərindən olan Qordon Vir Çayldın Man Makes Himself adlı əsərində bəhs etdiyi, mədəniyyət tarixinin III mərhələsinin başlanğıcıdır. Qordon, bu əsərində adət olunmuş 3 mərhələli sistem (daş dövrü, bürünc dövrü və dəmir dövrü) yerinə 4 mərhələli bir sistem təklif etmişdir. Bu mərhələlər sıra ilə Paleolitik dövr, Neolitik dövr, Şəhər dövrü və Sənaye dövrüdür. Şəhər inqilabı Qordonun, Neolitik dövrdən Şəhər dövrünə keçişi şərtləndirən hadisələr seriyasına verdiyi addır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=540703 |
Şəhər iqlimi | Şəhər iqlimi - şəhərin təbii mühitinin tikinti, sənaye, nəqliyyat, şəhər əhalisinin təsiri nəticəsində dəyişərək formalaşan iqlim. İri şəhərlərdə temperaturun yüksək olması (şəhərətrafı əraziyə nisbətən 3-5 dərəcə yüksək); yay mövsümündə buxarlanmanın, nisbi rütubətin az olması; konveksiyanın yüksəlməsi nəticəsində leysan yağışlarının tez-tez və çox olması; günəş işıqlanması saatının azalması; dumanın çox olması və havanın sənaye və şəhər tozları, karbon qazı, kükürd, azot, qurğuşun, benzopirin və s. ilə yüksək dərəcədə çirklənməsi ilə səciyyələnir. Şəhər daxilində müxtəlif mikroiqlim tipləri yaranır. Şəhər iqlimi spesifik fauna və floranın əmələ gəlməsinə səbəb olur. Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=522944 |
Şəhər iqtisadiyyatı | Şəhər iqtisadiyyatı (ing. urban economics) — şəhər problemlərini araşdıran şəhər ərazilərində iqtisadi araşdırmalar. Şəhər İqtisadiyyatı ev təsərrüfatlarının və firmaların şəhər məkan quruluşunu və yerləşməsini öyrənən mikroiqtisadiyyatın bir sahəsidir. Şəhər iqtisadiyyatı resursların şəhər hüdudları daxilində bölüşdürülməsini araşdırır, firmaların yerləşməsi və şəhərlərin özləri iqtisadi fəaliyyət mərkəzi kimi qərarlara yönəlmişdir . Şəhər iqtisadiyyatı — şəhərlərin meydana gəlməsi, işləməsi və inkişafının arxasında duran iqtisadi motivləri anlamaq üçün fərdlər və müəssisələr arasındakı məkan əlaqələrini öyrənməyə yönəlmişdir. Şəhər iqtisadiyyatı 1826-cı ildə Tünen modeli sayəsində inkişaf etmişdir, daha sonra Valter Kristalllerin 1933-cü ildə mərkəz nöqtələri nəzəriyyəsində, Avqust Löşun 1940-cı ildə yazdığı işdə geniş yer almışdır. İlk monosentrik şəhər modeli 1964-cü ildə Alonso tərəfindən təqdim edildi . Alonsonun monosentrik modeli zamanla modernləşir: monosentrik şəhər mərkəzi, xüsusən də sürətli və ucuz nəqliyyat səbəbiylə texnologiyadakı dəyişikliklər səbəbiylə zəifləyir (bu da işçilərin iş yerlərindən kənarda yaşamalarını mümkün edir mərkəz) və əlaqələr (arxa ofislərin mərkəzdən kənara çıxmasına imkan yaradır). Polisentrik genişlənmə torpaq üçün orta kirayə haqqının azalmasından və aqlomerasiya təsirinin artmasından kommunal xidmətin artması ilə əlaqələndirilir. Şəhər iqtisadiyyatı bir-biri ilə əlaqəli altı tədqiqat blokuna bölünə bilər: şəhər inkişafındakı bazar qüvvələri; şəhər daxilində torpaqdan istifadə; şəhər nəqliyyatı; şəhər problemləri və dövlət siyasəti; mənzil və dövlət siyasəti; yerli hökumət xərcləri və vergilər. Şəhər inkişafındakı bazar qüvvələri Bazar qüvvələri şəhərlərin yaranmasına səbəb olur, şəhərin yerini, ölçüsünü və inkişafını təyin edir. Beləliklə, müəssisələrin mənfəəti artırmağa əsaslanan bir seçim etdikləri və yaşayış rahatlığını maksimuma çatdıran ev təsərrüfatlarının ərazi yerləşməsi ilə bağlı qərarlar fəaliyyət mərkəzlərinin (şəhərlərin) meydana çıxmasına səbəb olur və gücləri şəhərin ölçüsünü və iqtisadi quruluşunu təyin edir. Kaliforniyanın Silikon Vadisi kimi istehsal qrupları dominant firmalarla bütün şəhər ərazilərini yaradır. Şəhərdə konsentrasiyanın səbəbləri : Ticarət şəhərləri bölgələrarası ticarətdə müqayisəli üstünlükləri inkişaf etdirir. İstehsal miqyasından daxili təsirlər və nəqliyyat xərclərindəki qənaət inkişaf edən sənaye şəhərləridir. Aqlomerasiya effekti (xarici təsir) inkişaf etmiş bir infrastruktur və yüksək səviyyəli ictimai mal alan müəssisə və ev təsərrüfatlarının cəmləşməsinə səbəb olur. Şəhər daxilində torpaq istifadəsi Torpaqdan istifadənin quruluşu, bu seçimi torpaq istifadəsi qaydaları ilə tənzimlənən torpaq qiyməti ilə əlaqələndirən firmaların və ev təsərrüfatlarının yerləşmə yeri arasındakı seçimdən asılıdır: inkişaf və tikinti icazələri üçün torpaq tədarükünün azalması bu sərhədlər daxilində və xaricində torpaq və mənzil qiymətlərinin artmasına imkan verir. qiymətləri düşür. Yerli hakimiyyət orqanları şəhərin ərazisini zonalaşdırır: hər torpaq sahəsi üçün bir sıra icazə verilən torpaq istifadəsi variantları qeyd olunur. Torpaq bölgələşdirmə vasitəsi, məşğulluğun şəhər mərkəzindən ətrafa yayılmasına səbəb olan və bazar iqtisadiyyatının quruluşunu təsir edən bazar qüvvələrini idarə edə bilər Şəhər nəqliyyatı Şəhər nəqliyyatı ərazi istifadəsini, fərqli sahələrin nisbi əlçatanlığını təsir göstərir. Yol səyahətləri, yol tıxacından təsirlənir və bunlar ilə həll olunur: elektron vasitə identifikasiya sistemi tətbiq edərək pik saatlarında tıxac vergisinin tətbiqi; benzin vergisində artım; artan park haqqı; yolun tutumunun artırılması; ictimai nəqliyyatın subsidiyalaşdırılması. Siyasi iqtisadiyyat Yerli hökumətlər, şəhər iqtisadiyyatını idarə edərək, şəhər səviyyəsində iqtisadi siyasət aparır və yoxsulluq və cinayət problemləri ilə mübarizə aparır: yoxsulların yoxsullarla birlikdə yaşadığı tendensiyanı dəyişdirərək onları daha da kasıb edir. Yerli hökumət xərcləri və vergilər Çarlz Tibuya görə, ev təsərrüfatları ictimai malların səviyyəsini axtarır və analiz edir və şəhərin nisbətən homojen bölgələrində özlərini qruplaşdırır və ya ayaqları ilə səs verərək şəhəri tərk edirlər. Bu prosesi idarə edən və bələdiyyə büdcələri üçün ən böyük iki gəlir mənbəyinə sahib olan bələdiyyə orqanları, əmlak vergisi və büdcələrarası köçürmələr, orta seçiciyə üstünlük verən bir büdcə qəbul edir, Erik Lindala görə vergilərdən istifadə edirlər (yerli ictimai rifahdan əldə olunan marjinal fayda ilə bərabər bir vergi). Torpaq tədarükünün dəyişməz qalması və ölkədə əmlak vergisinin eyni olması səbəbindən mülkiyyətçilər onları köçürmürlər və mənzillərin qiymətləri dəyişmir. Mülkiyyət vergisinin artması halında, istehlak mallarının qiymətləri yüksəlir və ailələr mənzil üçün daha çox pul ödəməyə və daha az başqa mal almağa başlayırlar. Dövlət, sosial xərclər vergi gəlirlərindən daha sürətli böyüdükdə xarici və uyğunsuzluqları aradan qaldırmaq üçün yerli hökumətlərə subsidiyalar verir (hökumətlərarası köçürmələr edir). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=674363 |
Şəhər ovçusu (film,1993) | “Şəhər ovçusu” (City Hunter) — film 1993 ildə döyüş-komediya janrında Ceki Çan`ın iştirakı ilə çəkilmişdir. Bu filmdə, Ceki Çan həm dözülməz pleyboy, həm də qadınlaşdırıcı olan xüsusi bir detektiv rolunu oynayır. Müştərilərindən biri, itkin düşən qızını tapması lazım olan bir varlı qəzet müdiridir. Qəhrəman Ceki, evdən qaçan qızın terrorçu dəstəsi, bir polis məmuru və bu qəhrəmanın sevgilisi olduğu bir qrup daxil olmaqla səyahət etdiyini, bir okean gəmisinə kruiz etdiyini öyrənir. Gəmiyə gedərək bir çox gülməli vəziyyətdə özünü tapır, amma sonunda vəzifəsini yerinə yetirir. Ceki Çan — Rio Sazba Coy Bon — Makimura Kaori Goto Kumiko — İmamura Kiyoko Çinqmi Yau — Saekonu təpikləmək Riçard Norton — MacDonald, terrorçuların lider Gary Daniels — Kim ,MacDonald'ın ən yaxşı əl işçisi Filmdə Street Street döyüş oyununun parodiyası var Oyun Street Fighter E. Honda'nın əsas personajlarından birinin adı, o, E. Honda (E. Honde) ilə əvəz olundu. Ceki Çan'ın Mitsubishi'nin nümayəndəsi olması səbəbiylə. Ceki Çan və Riçard Norton arasındakı son döyüşün çəkilişi 6 həftə çəkdi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=626951 |
Şəhər ovçusu (film, 1993) | “Şəhər ovçusu” (City Hunter) — film 1993 ildə döyüş-komediya janrında Ceki Çan`ın iştirakı ilə çəkilmişdir. Bu filmdə, Ceki Çan həm dözülməz pleyboy, həm də qadınlaşdırıcı olan xüsusi bir detektiv rolunu oynayır. Müştərilərindən biri, itkin düşən qızını tapması lazım olan bir varlı qəzet müdiridir. Qəhrəman Ceki, evdən qaçan qızın terrorçu dəstəsi, bir polis məmuru və bu qəhrəmanın sevgilisi olduğu bir qrup daxil olmaqla səyahət etdiyini, bir okean gəmisinə kruiz etdiyini öyrənir. Gəmiyə gedərək bir çox gülməli vəziyyətdə özünü tapır, amma sonunda vəzifəsini yerinə yetirir. Ceki Çan — Rio Sazba Coy Bon — Makimura Kaori Goto Kumiko — İmamura Kiyoko Çinqmi Yau — Saekonu təpikləmək Riçard Norton — MacDonald, terrorçuların lider Gary Daniels — Kim ,MacDonald'ın ən yaxşı əl işçisi Filmdə Street Street döyüş oyununun parodiyası var Oyun Street Fighter E. Honda'nın əsas personajlarından birinin adı, o, E. Honda (E. Honde) ilə əvəz olundu. Ceki Çan'ın Mitsubishi'nin nümayəndəsi olması səbəbiylə. Ceki Çan və Riçard Norton arasındakı son döyüşün çəkilişi 6 həftə çəkdi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=626901 |
Şəhər parkı | Şəhər parkı — şəhər hüdudunda salınmış yaşıllıqlar (ağaclıqlar), xiyaban və bulvara nisbətən geniş ərazi tutur, şəhər əhalisinin istirahətinə xidmət göstərir. Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=522945 |
Şəhər qaranquşu | Şəhər qaranquşu (lat. Delichon) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin sərçəkimilər dəstəsinin qaranquşlar fəsiləsinə aid heyvan cinsi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=159877 |
Şəhər qaçqını | Şəhər qaçqını — şəxsin qaçdığı ölkədə və ya ərazidəki qaçqın düşərgəsində deyil, şəhər ərazisində məskunlaşmaq qərarına gələn və ya bunu məcburi şəkildə edən olan qaçqın. Dünyanın qaçqın əhalisinin 60%-dən çoxu və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının (BMT QAK) mandatı altında olan məcburi köçkünlərin 80%-i şəhər mühitində yaşayır. 2009-cu ildə onların sayı təxminən 5,5 milyon nəfər idi. "Şəhər qaçqını" Qaçqınların Statusuna dair BMT Konvensiyasında tanınmış hüquqi termin deyil. Bununla belə, BMT QAK 2009-cu ildə "Qaçqınların Müdafiəsi və Şəhər Ərazilərində Həll Yolları üzrə Siyasət" qəbul etmişdir.Təxminən 2017-ci ildən bəri BMT QAK şəhər qaçqınlarını qaçqın düşərgələrində yaşayan qaçqınlar əvəzinə onları məskunlaşmaq üçün prioritetləşdirir. Məsələn, Keniyada məskunlaşma yerləri üçün Kakuma və ya Dadaab qaçqın düşərgəsində yaşayan qaçqınlara yox, yalnız Nayrobidə yaşayan qaçqınlar təqdim olunur. Bununla belə, Keniyanın dövlət səviyyəsindəki qaçqın siyasəti bütün qaçqınların düşərgələrdə yaşamasını tələb edir, baxmayaraq ki, bu tələb ciddi şəkildə yerinə yetirilmir. Xarici keçidlər Urban Refugees Urban Refugees “101” Urban Refugees in Nairobi: Problems of Protection, Mechanisms of Survival, and Possibilities for Integration | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=758922 |
Şəhər rayonları | Şəhər rayonları — şəhər inzibati ərazi vahidinə daxil olan daha kiçik inzibati vahid. SSRİ-də şəhər rayonları Ən çox SSRİ-də tətbiq edilirdi, 200 min nəfərdən çox əhalisi olan şəhərlərdə hər 100 min nəfər əhali ərazisi şəhər rayonu statusu alırdı. 1989-cu ildə SSRİ-də 623 şəhər rayonu var idi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=360416 |
Şəhər tipli qəsəbə | Sovet şəhərsalması nəticəsində şəhər tipli qəsəbələr yaranmış və məqsəd şəhər və kənd yaşayış məntəqələri arasında aralıq tipli yaşayış məntəqəsi yaratmaq olmuşdur. Şəhər tipli qəsəbələr böyüklüyünə görə kəndlərdən fərqlənməsə də, infrastrukturu şəhərlərdəki kimi idi. Ümumiyyətlə tək bir sənaye və ya digər istehsal sektoruna diqqət yetirirdilər. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=322088 |
Şəhər və itlər | Şəhər və itlər (isp.:La ciudad y los perros, 1962) - Peru yazıçısı və Nobel mükafatı laureatı Mario Varqas Lyosanın 1963-cü ildə yazdığı roman. Bu, Varqas Lyosanın ilk romanı idi və hekayəsi onun yeniyetmə ikən qatıldığı Limadakı Leonsio Prado Hərbi Akademiyasının kursantları arasında keçir. Roman məktəbi o qədər dəhşətli şəkildə təsvir edir ki, onun rəhbərliyi bir çox nüsxələri yandırmış və kitabı Peruya qarşı Ekvador təbliğatı olaraq qınamışdır.1962-ci ildə ən yaxşı nəşr olunmamış roman üzrə Premio Biblioteca Breve mükafatını və 1963-cü il Premio de la Crítica Española Mükafatını qazanmışdır. Roman Varqas Lyosanın 1950-ci illərin əvvəllərində yeniyetmə ikən iştirak etdiyi Leoncio Prado Hərbi Akademiyasında öz təcrübələrinə əsaslanır. O, Fransada yaşayarkən romanın əlyazması üzərində işləmiş və 1962-ci ildə ilk romanı kimi nəşr edilmişdir. Film adaptasiyası Roman Peru rejissoru Fransisko Lombardi tərəfindən 1985-ci ildə çəkilmiş La ciudad y los perros adlı filmə uyğunlaşdırılmışdır. Xarici keçidlər Lyosanın itləri kimdir? (Azadlıq Radiosu) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=133879 |
Şəhər və paltar | Şəhər və paltar - universitet yerləşən şəhərdə iki fərqli icmanın mövcudluğunu nəzərdə tutur. Oksford, Kembric, Edinburq və Sent-Endryüs kimi şəhərlərdə akademik universitet icması ilə sadəcə şəhər sakinlərinin mövcudluğuna əhəmiyyət verir. Eyni zamanda termin ədəbiyyatda universitetlər yerləşən müasir şəhərləri xarakterizə etmək üçün istifadə edilir. Terminin yaranması Orta əsrlərdə dinin universitetlərə təsiri güclü olduğuna görə tələbələr din xadimlərinin geyindiyi uzun əbalı qara paltar geyinirdilər. Paltar həmçinin soyuq binalarda dərs keçəndə isinmək üçün də yararlı idi və universitet geyiminə çevrildi. Həmçinin fiziki əməklə məşğul olan əhalidən seçilən təbəqənin sosial statusunun fərqlənmə nişanına çevrildi. Paltarın papağına tələbənin təhsil aldığı kollecin rəngləri də vurulurdu. Beləliklə də həm müxtəlif kolleclərdə təhsil alan tələbələr, həm də yerli əhali geyiminə görə fərqlənməyə başladılar. Kemp, Roger L. "Town & Gown Relations: A Handbook of Best Practices," McFarland and Company, Inc., Publisher, Jefferson, North Carolina, USA, and London, England, UK (2013). (ISBN: 9789-0-7864-6399-2). Richard A. Manahan, "Town and Gown: The Relationship between City and Campus", Vital Speeches of the Day, Vol. 46: Issue 23, 9/15/1980. Robert F. Seybolt. The Manuale Scholarium: An Original Account of Life in the Medieval University, Harvard University Press, 1921; Renaissance Student Life: The Paedologia of Petrus Mosellanus, University of Illinois Press, 1927; and The Autobiography of Johannes Butzbach: A Wandering Scholar of the Fifteenth Century, Ann Arbor, MI: Edwards Bros., 1933. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=347395 |
Şəhər yatanda (film, 1975) | Film Azərbaycan müəssisədənkənar mühafizə işçilərinin çətin və təhlükəli işindən, evlərə, mağazalara, müəssisələrə siqnal aparatlarının qoyulmasının əhəmiyyətindən bəhs edir. Film Bakıda, Sumqayıtda və Gəncədə çəkilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Kamil Mirzəyev Ssenari müəllifi: Musa Quliyev, A.Seyidov, N.Adıgözəlov Operator: Kamil Mirzəyev Rəssam: B.Yerisnokov Səs operatoru: Bəxtiyar Dehniya | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=31918 |
Şəhər çayı | Şəhərçay — Cənubi Azərbaycanda çay. Zaqros dağları bölgəsində axır. Bu, Urmiya şəhəri ilə şərq istiqamətdə axıb tökülür və onun qərb sahilində Urmiya gölünə, Keştibana yaxın boşalır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=771131 |
Şəhər çınqılotu | Şəhər çınqılotu (lat. Geum urbanum) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin çınqılotu cinsinə aid bitki növü. Sinonimləri Caryophyllata officinalis Moench Caryophyllata urbana (L.) Scop. Caryophyllata vulgaris Lam. Geum caryophyllata Gilib. Geum hederifolium C.C.Gmel. Geum hirtum Wahlb. Geum hyrcanum C.A.Mey. Geum ibericum Besser ex Boiss. Geum klettianum Peterm. Geum rivale subsp. urbanum (L.) Á.L”ve & D.L”ve Geum robustum Schur Geum roylei Wall. ex F.Bolle Geum × rubifolium Lej. Geum sordidum Salisb. Geum urbanum var. mauritanicum Pomel Geum urbanum var. platyolobum Rouy & E.G.Camus Geum urbanum var. stenolobum Rouy & E.G.Camus Geum vidalii Sennen Streptilon odoratum Raf. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=141479 |
Şəhər üzərində mahnı (film, 1965) | Film-konsertin əsasını Bakı haqqında mahnılar təşkil edir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Arif Babayev, Arif Qazıyev Ssenari müəllifi: Arif Babayev, Arif Qazıyev Operator: Teyyub Axundov | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=31917 |
Şəhər əfsanəsi | Şəhər əfsanəsi –(eng.urban legend ) çağdaş uydurma növü; ağızdan ağıza yayılan və doğruluğu şübhə doğuran müasir əfsanələrə verilən ad. Belə hekayələrin həmişə uydurma (gerçəklikdən uzaq) olduğunu söyləmək olmaz, ancaq onlar təhrif olunmuş, şişirdilmiş, həyəcan qatılmış hekayələrdir. Şəhər əfsanələrinin həqiqətə bənzəməsinin başlıca səbəbi, onların araşdırılması və yoxlanılması üçün xüsusi biliklərin tələb olunmasıdır. Lətifələrdən onunla fərqlənir ki, onlardakı yumor yükü (əgər varsa) hekayənin əsas məqsədi deyil. Şayələrdən fərqi isə, konkret insanlarla bağlı olmamasındadır. Adətən, hansısa şəxsin, nəql edənlə az əlaqəli olan kimsənin, “iş yoldaşının qohumunun tanışının” və s. başına gəlmiş hadisə kimi nəql olunur. Şəhər əfsanəsi şifahi ünsiyyətlə, yaxud İnternetlə ötürülən müasir folklorun bir hissəsir. Onun yayılmasında başlıca məqsəd isə “dəhşətli təhlükə” haqqında insanları xəbərdar etməkdir. Həmçinin bax İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=495434 |
Şəhərabad | Şəhərabad — İranın Rəzəvi Xorasan ostanının Bərdəskən şəhristanının Şəhərabad bəxşində şəhər və onun mərkəzi. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 2,185 nəfər və 523 ailədən ibarət idi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=325736 |
Şəhərbağı | Şəhərbağı — Azərbaycan Respublikasının Lənkəran rayonunun Kərgəlan kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 5 oktyabr 1999-cu il tarixli, 708-IQ saylı Qərarı ilə Lənkəran rayonunun Kərgəlan kənd inzibati-ərazi vahidi tərkibindəki Şəhərbağı kəndi rayonun yaşayış məntəqələri uçot məlumatından çıxarılmışdır. Toponimikası Tarixi abidələri Coğrafiyası və iqlimi İqtisadiyyatı Mədəniyyəti Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=763205 |
Şəhərcik | Şəhərcik — Zəngəzur mahalının Qafan rayonunda kənd. Şəhərcik - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında, indi Qafan rayonu ərazisində kənd. Rayon mərkəzindən 7 km şimalda, Oxçu çayının sol sahilində yerləşir. Qafqazın 5 verstlik xəritəsində qeyd edilmişdir. Erməni mənbələrində Şharcik formasında qeyd edilir. Kənddə 1831-ci ildə 37 nəfər, 1873-cü ildə 162 nəfər, 1886-cı ildə 371 nəfər, 1897-ci ildə 341 nəfər, 1904-cü ildə 395 nəfər, 1914-cü ildə 180 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır. 1918-ci ildə azərbaycanlılar erməni təcavüzünə məruz qalaraq deportasiya olunmuşlar. Burada 1922-ci ildə 262 nəfər, 1926-cı ildə 316 nəfər, 1931-ci ildə 425 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır. 1988-ci ilin noyabrın axırlarında azərbaycanlılar Ermənistan dövləti tərəfindən qovulmuşlar. İndi burada ermənilər yaşayır. Toponim cavanşir türk tayfasına mənsub olan şəhərcik etnonimi əsasında əmələ gələn etnotoponimdir. Quruluşca sadə toponimdir. 1988-ci ilə qədər azərbaycanlılar İqtisadiyyatı Əkinçilik və heyvandalıq Görkəmli şəxsiyyətləri Oqtay Əsədov (Əsədov Oqtay Sabir oğlu) — Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri. Muradov Sabir Yaqub oğlu (şəhid) Xanlar Zəngəzurlu | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=563947 |
Şəhərcik (Qafan) | Şəhərcik — Zəngəzur mahalının Qafan rayonunda kənd. Şəhərcik - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında, indi Qafan rayonu ərazisində kənd. Rayon mərkəzindən 7 km şimalda, Oxçu çayının sol sahilində yerləşir. Qafqazın 5 verstlik xəritəsində qeyd edilmişdir. Erməni mənbələrində Şharcik formasında qeyd edilir. Kənddə 1831-ci ildə 37 nəfər, 1873-cü ildə 162 nəfər, 1886-cı ildə 371 nəfər, 1897-ci ildə 341 nəfər, 1904-cü ildə 395 nəfər, 1914-cü ildə 180 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır. 1918-ci ildə azərbaycanlılar erməni təcavüzünə məruz qalaraq deportasiya olunmuşlar. Burada 1922-ci ildə 262 nəfər, 1926-cı ildə 316 nəfər, 1931-ci ildə 425 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır. 1988-ci ilin noyabrın axırlarında azərbaycanlılar Ermənistan dövləti tərəfindən qovulmuşlar. İndi burada ermənilər yaşayır. Toponim cavanşir türk tayfasına mənsub olan şəhərcik etnonimi əsasında əmələ gələn etnotoponimdir. Quruluşca sadə toponimdir. 1988-ci ilə qədər azərbaycanlılar İqtisadiyyatı Əkinçilik və heyvandalıq Görkəmli şəxsiyyətləri Oqtay Əsədov (Əsədov Oqtay Sabir oğlu) — Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sədri. Muradov Sabir Yaqub oğlu (şəhid) Xanlar Zəngəzurlu | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=257920 |
Şəhərgah yaşayış yeri | Şəhərgah yaşayış yeri — Kürdəmir rayonu Ərəbqubalı və bir qismi Sabirabad rayonu Zəngənə kəndləri ərazisində yerləşən arxeoloji abidə. Ümumi məlumat Şəhərgah abidəsi Bakı-Kürdəmir şose yolundan 14 kilometr cənubda, Kür çayından 20 kilometr şimalda, Girdiman çayının Kürə töküldüyü ərazidən təqribən 8-10 kilometr şərqdə düzənlik ərazidə yerləşir. Arxeoloji abidəsində son dəfə 2009-cu ildə AMEA-nın Arxieologiya institutunun əməkdaşı, professor Qafar Cəbiyevin rəhbərliyi ilə arxeoloqlar qrupu tədqiqat işləri aparmışdır. Abidə IX –XI əsrlərdə mövcud olmuş qədim Şirvan şəhərinin qalıqları olduğu ehtimal olunur. O vaxtdan etibarən Şəhərgah “yerli əhəmiyyətli” abidə kimi Kürdəmir Rayon Mədəniyyət və Turizm İdarəsi tərəfindən qorunur. Yaşayış yerinin tarixi hələki tam şəkildə öyrənilməyib. Şəhərgahın hansı orta əsr şəhərinin qalıqları olmasını müəyyənləşdirmək üçün yeni qazıntı və tədqiqat işləri aparmaq lazımdır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=682818 |
Şəhərimin daşları (film, 1968) | Bu, daşyonanın yaradıcılığının mənasını dərk edən oğlan haqqında lirik miniatürdür. Film haqqında Film 2007-ci ildə tapılmışdır. Yenidən bərpa olunaraq fondun kataloquna daxil edilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Quruluşçu rejissor: Tofiq İsmayılov Ssenari müəllifi: Aleksey Simonov Quruluşçu operator: Aydın Axundov Səs operatoru : Tofiq Babayev Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=31919 |
Şəhərimizin daşları (film, 1968) | Bu, daşyonanın yaradıcılığının mənasını dərk edən oğlan haqqında lirik miniatürdür. Film haqqında Film 2007-ci ildə tapılmışdır. Yenidən bərpa olunaraq fondun kataloquna daxil edilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Quruluşçu rejissor: Tofiq İsmayılov Ssenari müəllifi: Aleksey Simonov Quruluşçu operator: Aydın Axundov Səs operatoru : Tofiq Babayev Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=324818 |
Şəhərimizin uşaqları (film, 1964) | Film Bakı məktəblilərinin həyatından bəhs edir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Arif Babayev Ssenari müəllifi: Nina Yarovaya, S.İntsev, Arif Babayev Operator: Eduard Bədəlov, Gennadi Pastuşkov | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=31920 |
Şəhərin Ritmləri (1964) | Sübh tezdən, axşam düşənədək Bakının qaynar həyatı mətnsiz reportajda öz əksini tapmışdır. Filmdə Bakının birgünlük həyatı canlı orqanizm kimi göstərilmişdir. Film haqqında Filmdə diktor mətni yoxdur. Festivallar və mükafatlar 1) 1965-ci ildə Zaqafqaziya və Ukrayna respublikalarının kinofestivalı Film müəllif-operator işinə görə Diplom almışdır. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Rasim İsmayılov Ssenari müəllifi: Rasim İsmayılov Operator: Rasim İsmayılov Səs operatoru: İqor Popov | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=216398 |
Şəhərin estetikası (film, 1973) | Filmdə respublikamızın paytaxtı Bakının arxitekturası, mənzərəli bulvarı, şəhərin küçələri, yeni tikintiləri, tarixi abidələri, müasir üslubda tərtib olunmuş reklamlar öz əksini tapmışdır. Kinolentdə eyni zamanda belə bir gözəl şəhərin estetik gözəlliyiniə xələl gətirən qüsurları da göstərilir və tənqid olunur. Film haqqında Film Bakı Şəhər İcraiyyə Komitəsinin sifarişi ilə çəkilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Musa Bağırov Ssenari müəllifi: Hənifə Ələsgərov, Tatyana Bəkirzadə Səs operatoru: Şamil Kərimov Bakı Şəhər İcraiyyə Komitəsi | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=31921 |
Şəhərin ritmləri (film, 1964) | Sübh tezdən, axşam düşənədək Bakının qaynar həyatı mətnsiz reportajda öz əksini tapmışdır. Filmdə Bakının birgünlük həyatı canlı orqanizm kimi göstərilmişdir. Film haqqında Filmdə diktor mətni yoxdur. Festivallar və mükafatlar 1) 1965-ci ildə Zaqafqaziya və Ukrayna respublikalarının kinofestivalı Film müəllif-operator işinə görə Diplom almışdır. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Rasim İsmayılov Ssenari müəllifi: Rasim İsmayılov Operator: Rasim İsmayılov Səs operatoru: İqor Popov | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=31922 |
Şəhərin sosiologiyası | Şəhərin sosiologiyası — şəhər həyatının müxtəlif aspektlərini tədqiq edən sosiologiyanın bir qolu. Şəhər sosiologiyası şəhəri bir icma növü kimi araşdırır (icmaların təsnifatı, bir növdən digərinə keçid və s.); şəhər həyatının xüsusiyyətlərini (istirahət, kütləvi mədəniyyət, ünsiyyət), şəhərin kiçik qruplarını və sosial qurumlarını, sosial-demoqrafik və irqi problemləri araşdırır. Şəhərin ilk sosioloji analizlərindən birini Maks Veber təklif etmişdir. Veber bütövlükdə şəhəri qonşularının cəmiyyətinə xas olan bir-biri ilə şəxsi tanışlığından məhrum olduğu qədər böyük olan bir-birinə bitişik evlərdən ibarət bir kənd kimi təyin edir. Weberdən əlavə, böyük şəhərlərin cəmiyyətdəki rolunu Karl Büxher və Georq Zimmel kimi Alman sosioloqları da öyrənmişlər. Marksizm klassikləri şəhər problemlərini kapitalist cəmiyyətdəki fəhlə sinfinin mövqeyinin araşdırılması kontekstində təqdim edirlər. Bu baxımdan sənaye və ya ticarət baxımından böyük şəhər, sinif mübarizəsinin ən cəmləşmiş şəkildə reallaşdığı yer olaraq görülür. Bununla birlikdə, şəhər sosiologiyasının əsl çiçəklənməsi Çikaqo Məktəbinin alimlərinin işində idi. Onun çərçivəsində şəhərin xarakterik problemlərinin əsas tədqiqatçıları Robert Park, Ernst Bercess və Luis Virt idi. Çikaqo Məktəbinin əsərləri tətbiqi istiqamətliliyi ilə seçilirdi. Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=692175 |
Şəhərli Biçinçilər (1986) | Müasir mövzuda çəkilmiş bu film kəndlə şəhərin aktual məsələlərinə həsr olunmuşdur. Film həmçinin kənddən şəhərə köçdükdən sonra el adət-ənənələrini unudanlardan bəhs edir. Film haqqında Film rejissor Hüseyn Mehdiyevin quruluşçu rejissor kimi kinoda ilk işidir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Ramiz Rövşən Quruluşçu rejissorlar: Əbdül Mahmudov, Hüseyn Mehdiyev Quruluşçu operator: Hüseyn Mehdiyev Quruluşçu rəssam: Fikrət Əhədov Bəstəkar: Azər Dadaşov Səs operatoru: Akif Nuriyev Rejissor: Zəfər Murtuzov Operator: Sərvər Rəşidoğlu (Sərvər Quliyev kimi) Montaj edən: Gülşən Səlimova Qrim rəssamı: Elbrus Vahidov Geyim rəssamı: Afət Məmmədova Rejissor assistentləri: Ə. Əhmədov, E. Şərifov Operator assistenti: Nadir Muqbilov Rəssam assistenti: M. Məmmədov Montaj üzrə assistent: S. Süleymanova İşıq ustası: Malik Nəsirov Çalır: SSRİ Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsinin Orkestri Dirijor: Konstantin Krimets İnzibatçı: Nəmxuda Usubəliyev Filmin direktoru: Nadir Əliyev Həsənağa Turabov — Səlim Fəxrəddin Manafov — Mədət Səməndər Rzayev — Hümmət Sədayə Mustafayeva — Humay Səidə Vəlibəyova — Mədətin arvadı Sədaqət Zülfüqarova — Əsədin arvadı Sadıq Hüseynov — Əsəd Rafiq Əzimov — Əliş S. Ömərov — Talıb Böyükxanım Əliyeva — Hümmətin arvadı Ədalət Əbubəkirov — Səməd Sabir Məmmədov — Talıbın oğlu Şücaət Həbibov (Ş. Həbibov kimi) — Talıbın oğlu T. Məmmədov Təvəkkül İsmayılov — biçinçi Ənvər Həsənov — biçinçi Əliqulu Səmədov — biçinçi X. Əminağayeva E. Mehdiyeva Q. Mehdiyeva B. Həsənova Muxtar Avşarov Əhməd Əhmədov — bələdçi Filmi rusca səsləndirənlər Hamlet Xanızadə — Səlim (Həsənağa Turabov) (titrlərdə yoxdur) Pərviz Bağırov — Səməd (Ədalət Əbubəkirov )(titrlərdə yoxdur) Firəngiz Şərifova — Humay (Sədayə Mustafayeva)(titrlərdə yoxdur) Dadaş Kazımov — Talıb (S. Ömərov)(titrlərdə yoxdur) Eldəniz Rəsulov — Bələdçi (Əhməd Əhmədov)(titrlərdə yoxdur) Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı Xarici keçid Arxivləşdirilib 2018-08-09 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=176015 |
Şəhərli biçinçilər (film, 1986) | Müasir mövzuda çəkilmiş bu film kəndlə şəhərin aktual məsələlərinə həsr olunmuşdur. Film həmçinin kənddən şəhərə köçdükdən sonra el adət-ənənələrini unudanlardan bəhs edir. Film haqqında Film rejissor Hüseyn Mehdiyevin quruluşçu rejissor kimi kinoda ilk işidir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Ssenari müəllifi: Ramiz Rövşən Quruluşçu rejissorlar: Əbdül Mahmudov, Hüseyn Mehdiyev Quruluşçu operator: Hüseyn Mehdiyev Quruluşçu rəssam: Fikrət Əhədov Bəstəkar: Azər Dadaşov Səs operatoru: Akif Nuriyev Rejissor: Zəfər Murtuzov Operator: Sərvər Rəşidoğlu (Sərvər Quliyev kimi) Montaj edən: Gülşən Səlimova Qrim rəssamı: Elbrus Vahidov Geyim rəssamı: Afət Məmmədova Rejissor assistentləri: Ə. Əhmədov, E. Şərifov Operator assistenti: Nadir Muqbilov Rəssam assistenti: M. Məmmədov Montaj üzrə assistent: S. Süleymanova İşıq ustası: Malik Nəsirov Çalır: SSRİ Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsinin Orkestri Dirijor: Konstantin Krimets İnzibatçı: Nəmxuda Usubəliyev Filmin direktoru: Nadir Əliyev Həsənağa Turabov — Səlim Fəxrəddin Manafov — Mədət Səməndər Rzayev — Hümmət Sədayə Mustafayeva — Humay Səidə Vəlibəyova — Mədətin arvadı Sədaqət Zülfüqarova — Əsədin arvadı Sadıq Hüseynov — Əsəd Rafiq Əzimov — Əliş S. Ömərov — Talıb Böyükxanım Əliyeva — Hümmətin arvadı Ədalət Əbubəkirov — Səməd Sabir Məmmədov — Talıbın oğlu Şücaət Həbibov (Ş. Həbibov kimi) — Talıbın oğlu T. Məmmədov Təvəkkül İsmayılov — biçinçi Ənvər Həsənov — biçinçi Əliqulu Səmədov — biçinçi X. Əminağayeva E. Mehdiyeva Q. Mehdiyeva B. Həsənova Muxtar Avşarov Əhməd Əhmədov — bələdçi Filmi rusca səsləndirənlər Hamlet Xanızadə — Səlim (Həsənağa Turabov) (titrlərdə yoxdur) Pərviz Bağırov — Səməd (Ədalət Əbubəkirov )(titrlərdə yoxdur) Firəngiz Şərifova — Humay (Sədayə Mustafayeva)(titrlərdə yoxdur) Dadaş Kazımov — Talıb (S. Ömərov)(titrlərdə yoxdur) Eldəniz Rəsulov — Bələdçi (Əhməd Əhmədov)(titrlərdə yoxdur) Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı Xarici keçid Arxivləşdirilib 2018-08-09 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=17316 |
Şəhərlər haqqında mahnıların siyahısı | Bu məqalədə şəhərlər haqqında mahnıların siyahısı qeyd olunub. İnstrumental parçalar "(İ)" ilə qeyd olunmuşdur. Siyahıya daxildir: Şəhəri və ya şəhərinin hər hansı bir yeri və ya məkanı haqqında mahnılar. Sözləri şəhərdə əsaslanan mahnılar.Siyahıya daxil deyl: Şəhərinin sadəcə qısa adı qeyd olunan mahnılar.Mündəricat: Top · 0–9 A B C Ç D E Ə F G H X İ J K Q L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z Amerika Birləşmiş Ştatları Çikaqo, İllinoys Detroyt, Miçiqan Filadelfiya, Pensilvaniya Las-Veqas, Nevada Los-Anceles, Kaliforniya Mayami, Florida Memfis, Tennessi Nyu-York, Nyu-York San-Fransisko, Kaliforniya "Şuşa" — AISEL Birləşmiş Krallıq Bosniya və Herseqovina Rio-de-Janeyro Cənubi Afrika Cənubi Koreya Portuqaliya | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=611185 |
Şəhərlərarası avtobus | Şəhərlərarası avtobus, şəhər avtobusundan fərqli olaraq daha uzun məsafəli xidmətlər üçün istifadə olunan bir avtobusdur. Ümumiyyətlə tək bir metropol ərazisində istifadə olunur. Ümumiyyətlə tur, beynəlxalq və şəhərlərarası avtobus xidməti, bəzən isə xüsusi məqsədlər üçün istifadə olunur. Ən məşhur istehsalçılara Daimler AG, Autosan, Scania AB, Mitsubishi Fuso Truck and Bus Corporation, Alexander Dennis, Van Hool, Neoplan Bus GmbH, MAN Truck & Bus AG, Marcopolo S.A., Irizar, MCI, Volvo Buses daxildir. İctimai nəqliyyatdan fərqli olaraq, şəhərlərarası avtobuslarda əsasən ön tərəfə baxan oturacaqlar mövcud olur və onlarda ayaq üstdə dayanmaq üçün şərait yoxdur. Digər yaşayış bölmələrində tualet, televizor və yerüstü baqaj sahəsi ola bilər. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=674879 |
Şəhərlərin dostluğu (film, 1978) | Film Bakı ilə qardaşlaşmış şəhərlər haqqındadır. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Əbdül Mahmudov Ssenari müəllifi: A.Qureviç, Əbdül Mahmudov Operator: Rasim İsmayılov, Ələddin Xoşbanyani, Rəşid Nağıyev Səs operatoru: Şamil Kərimov | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=31923 |
Şəhəryeri | İranda Ərdəbil vilayətinin Meşkinşəhr şəhərində arjg Kəndində yerləşən 8 min il öncəyə çıxan tarixi məntəqə. 400 hektarlıq sahədə yerləşən Şəhəryeri əsasən üç hissədən ibarətdir: Qoşa Təpə, Hərbi Qala və Ağızsız İnsanlar heykəli.Şəhəryeri olaraq bilinən qədim bölgə, Ərdəbildən 65 km və Meşkinşəhrdən 31 km şərqdə Qarasu çayı kənarında yerləşir. Arxeoloji Araşdırmaları Şəhəryerində ilk arxeoloji işlər 1947-ci ildə ingiltərəli arxeoloq Charles Allen Burney tərəfindən başlayıb. Burney bu bölgəni Ərcəq qalası adlandırmışdır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=697956 |
Şəhərçay | Şəhərçay — Cənubi Azərbaycanda çay. Zaqros dağları bölgəsində axır. Bu, Urmiya şəhəri ilə şərq istiqamətdə axıb tökülür və onun qərb sahilində Urmiya gölünə, Keştibana yaxın boşalır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475872 |
Şəhərçay körpüsü | Şəhərçay körpüsü ― Miyanə şəhərində Şəhərçay çayının üzərində yerləşən tarixi körpü. Körpünün Hülakülər və ya Səfəvilər dövründə tikilməsi ilə bağlı məlumatlar var. Körpü 1969-cu il avqustun 19-da İranın milli abidələrindən biri kimi qeydə alınıb. Şəhərçay körpüsünün dəqiq hansı tarixdə tikilməsi məlum deyil. Bəzilərinə görə bu körpü Hülakülər dövründə, bəzilərinə görə isə Səfəvilər dövründə tikilib. Miyanə şəhərindən 12 km cənubda yerləşir. Uzunluğu 260 metr, 23 tağdan ibarət olan körpü Şərqi Azərbaycanın ən uzun körpüsüdür. Özülü daşdan özü isə kərpicdən tikilib. Körpü Səfəvilər dövründə və XIX əsrdə Abbas Mirzənin hakimiyyəti dövründə bərpa edilib. 1969-cu il avqustun 19-da İranın milli abidələrindən biri kimi qeydə alınıb. Həmçinin bax Acıçay körpüsü Marağa körpüsü | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=821679 |
Şəhərətrafı zona | Şəhərətrafı zona - şəhəri əhatə edən və onunla qarşılıqlı əlaqədə olan ərazi. Şəhərətrafı zonada aşağıdakılar yerləşir: kənd təsərrüfatı sahələri; şəhərə xidmət göstərən ayrı-ayrı sənaye müəssisələri, nəqliyyat qurğuları (dəmir yolu və avtomobil stansiyaları, aerodrom və s.); fəhlə və kurort yaşayış məntəqələri; şəhərətrafı yaşıl zona; kommunal təsərrüfatları, suqoruyucu zona, suburaxıcı punktlar; meşələr və meşə-parklar, su hövzələri və s. Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=522937 |
Şəki | Şəki — Azərbaycan Respublikasında şəhər, Şəki rayonunun inzibati mərkəzi. 4 yanvar 1963-cü ildən respublika tabeli şəhərdir. 1846-cı ildən 1968-ci ilə qədər "Nuxa" adlandırılmışdır. Şəki rayonunun inzibati mərkəzidir. Sovet dövründə respublika tebeliyində olan şəhər statusuna malik idi. Hal-hazırda da Şəki rayonu tərkibində deyil, birbaşa respublika tabeliyindədir. Amma Şəki şəhər icra hakimiyyəti başçısının səlahiyyətləri həm də Şəki rayonuna şamildir. Şəki şəhəri respublikanın şimal-qərbində, Kiş çayının sol sahilində, dəniz səviyyəsindən 700 metr yüksəklikdə, paytaxt Bakı şəhərindən 370 km aralıda, Böyük Qafqaz sıra dağlarının cənub ətəklərində, mərkəzi regionlardan uzaqda – təcrid olunmuş bir məkanda yerləşir. Şəhəri əhatə edən təbiət, meşələrlə örtülmüş dağlar öz gözəlliyi ilə insanı valeh edir. Xan yaylağının sıldırım yollarıyla şimal tərəfdən şəhərə yaxınlaşacaq olursaq qarşımıza nəticəsində iki yarğanın əmələ gəldiyi iki böyük uçuruma — Çaqqaldar və Ottal uçurumlarına rast gələrik. Şəki şəhərinin qəribə quruluşu vardır. Şərqdən Qərbə axan Qurcanaçay çayı şəhəri iki hissəyə, daha yüksəkdə yerləşən Cənub, digəri isə vadidə yerləşən Şimal hissələrinə bölür. Etimologiyası Şəki Azərbaycanın ən qədim şəhərlərindən biridir. Orta əsrlərə aid mənbələrdə onun adı Şaki, Şəka, Şakki və s. kimi adlandırılmışdır. 18-ci əsrin ortalarında Şəki şəhərinin yaxınlığındakı Nuxa şəhəri Şəki xanlığının mərkəzi olduqdan sonra köhnə Şəki şəhəri tarix səhnəsindən silinib getdi. Qədim müəlliflərdən Ptolomey, Alban şəhərləri içərisində "Niqa" adlı yaşayış məntəqəsinin olduğunu qeyd edib. Abbasqulu Ağa Bakıxanovun yazdığına görə Nuxa şəhəri yerinin vəziyyətinə görə həmin Naxiya və Naciya şəhəridir ki, qədim tarixlərdə Şirvan şəhərlərindən sayilirdi. A. Y. Krimski Niqanın sonrakı Nuxa olması mülahizəsinə şərik çıxır. Lakin XIX əsrin başlanğıcında həmin mülahizənin əleyhdarları da var idi. Akademik V. Dorn belə hesab edirdi ki, Niqa İberiya ilə Alazan arasında olan sahədə yerləşirdi və onu Nuxa ilə eyniləşdirmək olmaz. "Nuxa" sözünün antik dövürdən bəlli olan Niqa məskəni ilə bağlılığı hələ mübahisəli bir məsələdir. Mülahizələr var ki, "Şəki" adı eramızdan əvvəl VII əsrdə Qara dənizin şimal sahillərində Dərbənd keçidi vasitəsilə Cənubi Qafqaza, oradan da Kiçik Asiyaya hərəkət edən sak tayfalarının adı ilə bağlıdır. Onlar Cənubi Qafqazda ən yaxşı torpaqları tutaraq bu yerlərə Sakasena adını verdilər. Sakların məskunlaşdığı ərazilərdən biri də Şəki idi. Mənbələrin verdiyi məlumata görə, vaxtilə indiki Şəki şəhərindən 10–15 km cənubda olmuş köhnə Şəki şəhərini Sasani hökmdarı I Qubad (480–531) tikdirmişdir. Sonradan Şəki Qafqaz Albaniyasının ən iri şəhərlərindən birinə çevrildi. Şərq kilsələrinin anası hesab olunan qədim Kiş Alban məbədi də məhz Şəki şəhəri yaxınlığında yerləşmişdi. Ərəb istilası ərəfəsində Qafqaz Albaniyasının 11 inzibati vilayətindən biri Şəki əyaləti idi. Ərəb işğalları nəticəsində Şəki əyaləti III əmirliyin tərkibinə daxil edildi. Xilafətin zəiflədiyi bir dövrdə Şəkidə müstəqil knyazlıq yarandı. XIV əsrin I yarısında Hülakilər dövləti iflasa uğradıqdan sonra Şirvanşahlar dövləti ilə yanaşı Şəki də müstəqillik qazandı və Orlat sülaləsi hakimiyyətə gəldi. 1551-ci ildə şah Təhmasib Şəkinin müstəqilliyinə son qoydu. Şəki Səfəvilər dövlətinə birləşdirildi. Şəkinin XVII əsr memarlığı da müəyyən əhəmiyyətə malik idi. Övliya Çələbinin verdiyi məlumata görə, daşdan tikilmiş gözəl Şəki qalası təpəlikdə yerləşirdi. Qalanın "Şirvan" və "Gəncə" adlanan iki darvazası vardı. Şəhərdə 3 min ev, 7 məscid vardı ki, bu məscidlərdən bazar meydanında yerləşən Mirzə Əli məscidi və qaladakı iki məscid daha çox diqqəti cəlb edirdi. Şəhərin karvansaraları, hamamları və kiçik bazarı var idi. XVII əsrdə Şəki şəhərində 20 min nəfərin yaşadığı ehtimal edilir. 1747-ci ildə yaranmış Şəki xanlığı Azərbaycan xanlıqları içərisində ən güclü feodal dövləti idi. 1805-ci il Kürəkçay müqaviləsinə əsasən Şəki xanlığı Rusiyadan vassal asılılığına düşdü. 1813-cü il Gülüstan sülh müqaviləsi ilə İran — başqa sözlə Qacar dövləti, Şəki xanlığı ərazisinin Rusiya imperiyasına birləşdirilməsini rəsmən tanıdı. 1819-cu ildə Şəkidə xan üsul-idarəsi ləğv olundu. Xanlığın əvəzinə Şəki əyaləti yaradıldı. 1840-cı ildə Kaspi vilayətinin tərkibində Nuxa qəzası yaradıldı. Qəza 1846-cı ildən Şamaxı quberniyasının tərkibinə daxil oldu və Nuxa qəzası adlandırıldı. Ruslar Şəki xanlığını 1819-cu ildə ləğv etdikdən 5 il sonra sonra — 1824-cü ildə, onun keçmiş ərazisində, yəni Şəki əyalətində, əhalinin ilk siyahıyaalınmasını keçirdilər. Həmin siyahıyaalma nəticələrinə əsasən o vaxt Qışlaq və Çapağan kəndləri də inzibati cəhətdən Nuxa şəhərinin tərkibində idi və bu kəndlərlə birlikdə Nuxa şəhərinin əhalisi 13 min 351 nəfər idi. Kaptalizmin inkişafı dövründə şəhər inzibati cəhətdən məhəllələrə bölünürdü. 1920-ci il may ayının 5-də Şəkidə sovet hakimiyyəti quruldu. 1930-cu ildə Azərbaycan SSR-nın inzibati ərazi bölgüsündə dəyişiklik edildi və Nuxa rayonu təşkil edildi. 1963-cü il yanvar ayının 4-də Nuxa rayonu ləğv edilərək ərazisi Vartaşen (indiki Oğuz) rayonuna verildi, respublika tabeçiliyində Nuxa şəhəri yaradıldı. 1965-ci ildən yenidən müstəqil Nuxa rayonu təşkil edildi. 1968-ci ildən ərazi Şəki şəhəri adlanmağa başladı. Müasir dövr Azərbaycanın Şəki şəhərinin Dünyanın Tarixi Şəhərləri Liqasına üzv olması barədə 2008-ci il dekabrın 8-də təşkilatın prezidenti, Yaponiyanın Kyoto şəhər bələdiyyəsinin sədri Daisaku Kodokavadan gəlmiş təbrik məktubunda bildirilir ki, Dünyanın Tarixi Şəhərləri Liqasının İdarə Heyətinin 2008-ci ilin oktyabrında keçirilmiş iclasında Şəki təşkilata üzv qəbul edilmişdir. 2012-ci ildə abadlıq, quruculuq və tikinti sahəsində görüləcək işlər müəyyənləşmişdir: Şəki Şəhər İcra Hakimiyyəti və Arxitektura Şəhərsalma Komitəsi ilə birlikdə Şəki şəhərinin Baş Planı hazırlanmışdır. Baş Plana əsasən bir sıra infrastruktur layihələrin həyata keçirilməsi, həmçinin, şəhərin qərbə doğru genişlənməsi, Oxud, İnçə, Kİş, Qoxmuq kəndlərinin də şəhər ərazisinə daxil olması nəzərdə tutulmuşdur.[2] Coğrafiyası Hal-hazırkı şəhərin sahib olduğu mənzərəli görünüşü, relyef müxtəlifliyi şəhərin tikiliş və quruluş sisteminə öz təsirini göstərmişdir. Şəhərin sol və sağ hissələri arasında 450 m məsafə vardır. 18 ci əsrdə qurulmuş şəhər 19 cu əsrin ortalarına qədər qorunub saxlanmış, strukturunda heç bir dəyişikliklər edilməmişdir. Şəki yaşıllığa bürünmüş evlərlə əhatə olunub. Əslində isə Şəki şəhəri təbiətin bir hissəsi olub, burda yaradılan arxitektura əsərləri ilə bəzədilib. Bu yalnız möhtəşəm dağ mənzərəsiylə sərhədlənməyib, həm də təbiətlə uyğunluq təşkil edən planlaşdırmaya əsaslanır. Bundan əlavə hər bir ev öz bağı və dəmir hasarı ilə əhatələnmişdir. Şəki küçələri evlərin uyğun düzülüşüylə deyil əksinə özünə xas planlaşdırmaya əsasən qurulmuş və evləri bir biridən çəpər və hasarlar ayırır. Sakinlər feodal dövrünə xas, rayonlarda fəaliyyət göstərən ticarət obyektlərinə əsasən yerləşmiş, bu isə öz növbəsində Şəkinin planlaşdırılmasında öz əksini tapmışdı. O dövrdən qalma məhəllə, küçə adları indiyə qədər qorunub saxlanmaqdadır. Şəkinin planlaşdırılmasına təsir göstərən əsas amil isə ölkənin sahib olduğu relyef pozuntusu idi. Küçələrin istiqaməti Böyük Qafqaz silsilə dağlarının ətəyinə nisbətən istiqamətləndirilmiş və qurulmuşdu. Küçələrin bir çoxu şimaldakı yüksəkliyin relyefinə paralel olaraq düzəldilmişdi. Mərkəzi rayonun və əsas küçənin formalaşdırılmasında Gürcənçay və Dəyirman-arxı çaylarının istiqaməti nəzərə alınmışdır. Bu və şəhərin planlaşdırılmasına aid digər xüsusiyyətlər 1862 ci ildə həyata keçirilmiş planın tərkibində görmək olar. Bu plana əsasən Şəki aşağıdakı kvartal və məhəllələrə bölünmüşdü: Çaqqal dərəsi, Giləli, Dəmirçi bulağı, Gəncəli, Sarı torpaq, Otaq eşiyi, Ağvanlar, Duluzlar, Dodu, Bağbanlar, Sərkarlar, Dabaqxana, Təzə kənd, Köhnə kənd. Relyefin çox dağınıq olması burda süni suvarma kanalları sisteminin inkişafını əngəlləmişdir. İçməli su çaylardan götürülür. Şəkini içməli suyla Kiş çayı və Xıncalı-Baxlınnskiy hövzələri təmin edir. Təpəli və dağınıq relyefə sahib olan Şəki, şəhərin bir neçə ayrı hissəyə bölünməsinə və nəticə etibarıyla gözəl bir təbii mənzərənin yaranmasıyla nəticələnmişdir. Şəhərin sahib olduğu dağ mənzərəsi onu daha da cazibədar edir. Maddi-mədəni irsi Memarlıq abidələrindən Şəki xan sarayı, Şəkixanovların evi, Giləkli məscidinin minarəsi, məscid, qala divarları, Şəkinin dairəvi məbədi (XVII–XIX), Zəyzid məbədi (XI–XII), yaxınlıqdakı Kiş kəndinin Kiş alban məbədi, Şəki karvansarası mühafizə olunur. Qədim şəhərin planlaşdırılmasının spesifik xüsusiyyətlərini ayırd etmək üçün şəhər küçələrinin ümumi konstruksiyası və Şəki arxitekturasının incələnməsi vacibdir. Azərbaycanın tədricən tikilən küçələrinə sahib digər orta əsr şəhərlərindən fərqli olaraq Şəkidə bu iş qısa bir müddətdə, həm də planlı bir şəkildə həyata keçirilmişdir. Şəkinin Gürcənçaya paralel olan əsas və ən uzun küçəsi tərkibində şəhərin ən mühüm arxitektura abidələrini özündə cəmləşdirir. Şəkinin bir çox küçələri tarixi və arxitektura abidələrinin mövcudluğu ilə diqqəti cəlb edir. Birinci yerdə əlbəttə, şübhəsiz ki, əsas küçə olan Şəki küçəsi durur. Bu küçələrdən günümüzdə fəaliyyət göstərən Heydər Əliyev, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Xoyski, Əfqanlar, Arxüstü, Gəncəlilər, Bağbanlar, Şərbabalar, Mirzə Fətəli Axundzadə, Mehdi Hüseyn küçələrini misal göstərmək olar. Qürcanaçay və Dəyirman-arxı çayları şəhərin su ehtiyaclarını ödəməsilə bərabər, həm də suvarmada istifadə olunurdu. Daha sonralar çayların birləşdiyi yerdə meydançası olan yeni mərkəz quruldu. Şəki şəhərinin bu ərazidə qurulma səbəblərindən ən vacibi Qurcanaçay faktorudur. Digər çay olan Dəyirman–arxı çayı isə şəhərin ikinci aparıcı vasitəsi kimi xidmət göstərməkdədir. Şəkinin sahib olduğu təbii gözəllik şəhərdə tikilmiş bütün tarixi abidələrdə öz əksini tapmışdır. Bütün bunlar Şəki arxitekturasının özəllikləridir. Demək olar ki, qədim şəhəri xatırladacaq heç bir arxitektura nümunəsi qalmayıb. Yalnız E. Çələbinin xatirələrində Şəki haqqında bəzi məlumat var. Onun sözlərinə əsaslanaraq, onda daşdan tikilmə Şəki qalası təpənin üstündə ucaldılmışdır. Qalanın Şirvan və Gəncə adlı iki darvazası var. Burda minlərlə ev, yeddi məscid, onların arasında Mirzə Əli məscidi bazar küçəsində yerləşməsiylə xüsusi diqqəti cəlb edir. Şəhərin həmçinin bir neçə karvansara-mehmanxanası, hamamı və balaca bazarı vardır. Bu məlumata əsasən qalaynan sərhədlənməyən Şəki qala divarlarının xaricində ipək istehsalı ilə məşğul olan müəssisələr və tayı bərabəri olmayan ipək istehsalı ilə məşğul olan geniş bağlar mövcud idi. Şəhərin Çələbinin qeyd etdiyinə görə 3000 evdə 20.000-ə yaxın əhalisi mövcud idi. Əsas küçələr yerli şəraitdən aslı olaraq bir az dar daha kiçik küçələrə, döngə və dalanlara bölünür. Qurulmuş plan, çay istiqamətində yönəlmiş əsas, aparıcı küçələrin rahat izlənilməsini təmin edir ki, bu da öz növbəsində əhalinin iqtisadi fəaliyyəti üçün zəruri olan amillərdən birini təşkil edir. Sənətkarlar rayonu da tədricən əsas ticarətin aparıldığı küçələrə yaxınlaşmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, orta əsrlərdə olan Şəki şəhəri öz əhatə etdiyi əraziyə görə yetərincə geniş bir şəhər olmuşdur. Şəkinin planlaşdırılmasında rol oynayan əsas amillərdən biri təbiət faktorudur. Buna misal olaraq şəkinin su təchizatını qeyd edə bilərik. Artıq bildiyimiz kimi su yer altında olan gil borular vasitəsilə, həm də ki axına əsaslanan sistemə əsasən fəaliyyət göstərir. Bu isə öz növbəsində Şəki şəhərinin təbiətlə vəhdət təşkil etdiyinin bariz nümunəsidir. Şəkini digər şəhərlərdən ayıran bir digər xüsusiyyət isə onun nisbətən daha təmiz olmasıdır. Buna biz 19 cu əsrdə öz xatirələrində Şəkini təsvir edən A. P. Ziissermanın yazılarında rast gələ bilərik. Onun yazdığına görə gözəl təbii mənzərəyə sahib olan Şəki kiçik dağ çayının mənsəbində yerləşmiş, yaşıllıqların içinə qərq olmuş evlər, qoz, fındıq, tut ağaclarıyla dolu bağlardan ibarət idi. Şəkinin küçələri həmişə təmiz saxlanılır və hətta bunun üçün xüsusi adamlar da ayrılmışdı. Ümumilikdə isə Şəki sahib olduğu cazibədar təbii mənzərəsi, təmizliyi, sərin havası, axşamları gələn bülbül oxuması səsləriylə insan üzərində təsvir edilməz təsir buraxır. Qala şəhərin daha yüksəkdə yerləşən hissəsində, şimal-şərqində yerləşir və Şəki xan sarayını əhatə edir. Qala təkcə hərbi-strateji cəhətdən deyil, həm də mikro iqlimi cəhətdən çox əlverişli şəraitə sahib yerdə yerləşib. Qala divarlarının ümumi uzunluğu 1300 m, şimal tərəfdəki divar 4 m hündürlüyündə, cənub tərəfindəki divar isə 8 m hündürlüyündədir. qala divarlarının qalınlığı 2.2 m-dir. Qalanın cənub və şimal tərəflərdən iki darvazası və mühafizəsi üçün nəzərdə tutulmuş bürcləri vardır. Hazırda 1958–1963 cü illərdə aparılan bərpa işlərinə baxmayaraq qala divarları və bürcləri dağılmış bir vəziyyətdir. 26 fevral 1853-cü ildə qeyd olunmuş plana əsasən qalanın tərkibindəki 40-a yaxın tarixi abidənin yenidən bərpası nəzərdə tutulurdu. Təbii bir hadisədir ki, Şəki Rusiyanın tərkibinə daxil olduqdan təxminən 50 ilə yaxın sürən bərpa işləri boyunca qalanın əvvəlki planına yetərincə dəyişikliklər edilmiş, lakin ümumilikdə qala öz əvvəlki görünüşünü qoruyub saxlaya bilmişdi. İlk öncə edilən dəyişikliklər buranı qoruyan qarnizonun tələbləri nəzərə alınırdısa, daha sonra həm də yaşayış şəraiti faktoru nəzərə alınmağa başlandı. Sonda belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, edilən bəzi dəyişikliklərə baxmayaraq Şəki xan sarayı planlanmasında mühim dəyişikliklərə məruz qalmayıb. Həmçinin burda yəni qalanın içərisində düşmən hücumu zamanı Qurcanaçayın suyu kəsildiyi təqdirdə istifadə edə biləcəkləri reserv su ehtiyatı üçün nəzərdə tutulmuş su quyuları mövcuddur. Kullasovskinin yazdıqlarına görə Şəki su kəmərləri öz sadə strukturu, əlverişli olması və ucuz başa gəlməsiylə diqqəti cəlb edir. Su sistemi axına əsaslanır və yerə basdırılmış və böyük diametrli saxsı-gil borular vasitəsilə hərəkət edir. Bu borular içərisi qırmızı kərpicdən tikilmiş çənlərə tökülür. Çənə böyük bir su borusu gəlir, daha sonra isə çəndən iki-üç daha kiçik boru vasitəsilə su istifadəçilərə paylanır. Həmçinin burdan şəhərin bütün küçə və meydanları suyla təchiz olunur. Su təchizinin belə bir sadə mexanizmə uyğunluğu hər bir evin su ehtiyacını ödəməklə yanaşı istəyənlərə hətta evinin qarşısında fontan düzəldə bilməsinə imkan verir. Şəki şəhərinin tarixi məhəllələri Ağvanlar məhəlləsi Arxüstü məhəlləsi Bağbanlar məhəlləsi Çayqırağı məhəlləsi Qumbaralar məhəlləsi Dağdivi məhəlləsi Oxut yolu məhəlləsi Çaqqaldərəsi məhəlləsi Çökəkməhlə məhəlləsi Dardoqqaz məhəlləsi Daşlıpilləkən məhəlləsi Dırrar məhəlləsi Dolçalar məhəlləsi Doqquzpara məhəlləsi Ermənikənd məhəlləsi Gəncəli məhəlləsi Giləkli məhəlləsi (adı həmçinin "Külehli", "Gülehli", "Güleyli" və "Giləhli" şəkillərində də tələffüz edilir) Qullar və ya Dağdağanlar məhəlləsi Körpüqulağı məhəlləsi Mator məhəlləsi və ya Matorun aralığı Mədolar məhəlləsi Mənkərli və Sabunçu məhəlləsi Otaqeşiyi məhəlləsi Sarıtorpaq məhəlləsi Südlülər məhəlləsi Şərbablar məhəlləsi Topqarağac məhəlləsi Yuxarıbaş məhəlləsi Dodu məhəlləsi Dağdibi məhəlləsi Şəki mətbəxi Azərbaycanın bütün mətbəxləri kimi çox zəngindir. Bütün dünyaya səs salan Şəki pitisi, Şəki halvası(paxlavası) buna sübutdur. Şəki mətbəxinin şah yeməyi Şəki pitisidir. Şəki mətbəxinə aid olan başqa yeməklərdən Balva, Sürfüllü, Ballıbadı, Şəki oyması(Yerlilər arasında Oma kimi tanınır), Qırmabadam, Tel halva, Düyü halvası, Tutlu-Südlü plov, Cücəli plov və s.. kimi yeməklərin adını çəkmək olar. 01.01.2021-ci il tarixə Şəki rayonunun əhalisi 189.0 min nəfərdir. Onlardan 68.4 min nəfəri şəhər, 120.6 min nəfəri kənd ərazisində yaşayır. Rayonda 378 şəhid ailələri, 200 Qarabağ Müharibəsi əlilləri, 2 nəfər II Dünya Müharibəsi Veteranı var. Rayonun 21 nəfər sakini Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Fəxri adına layiq görülüb, 5233 nəfər Prezident Təqaüdçüsüdir. Şəki rayonunda 1764 qaçqın və 5031 məcburi köçkün məskunlaşmışdır. Təhsil alanların sayı 27661, pensiyaçıların sayı 22527 nəfərdir. Təhsil müəssisələri Şəki şəhərində: Azərbaycan Pedoqoji Universitetinin Şəki filialı, Şəki Şəhər Kimya-Biologiya Təmayüllü Lisey, Şəki Şəhər Fizika-Riyaziyyat və Humanitar Təmayüllü Lisey, Şəki Dövlət Regional Kolleci, Şəki Tibb kolleci, Şəki Dövlət Peşə Təhsil Mərkəzi, Şəki İnteqrasiya təlimli internat tipli gimnaziya, 29 məktəbəqədər təhsil müəssisəsi, 18 tam orta məktəb fəaliyyət göstərir. Səhiyyə müəssisələri Şəki şəhərində: Şəki MRX-sının yeni binası, Şəki MRX-sının əsas binası, Doğum evi, Birləşmiş uşaq x/x, Psixatriya x/x, Ağ ciyər xəstəlikləri x/x, MRX-nın poliklinika şöbəsi, M. Poliklinikanın 2 saylı terapiya şöbəsi, Uşaq poliklinikasının 1saylı pediatriya şöbəsi, Uşaq xəstəxanasının konsultativ poliklinikası, Uşaq poliklinikasının 2 saylı pediatriya şöbəsi, Təcili tibbi yardım stansiyası, Təcili təxirəsalınmaz tibbi yardım regional məntəqəsi fəaliyyət göstərir. Yerli mətbuat Şəki şəhərində "Şəki" (əvvəlki adı "Şəki fəhləsi"), "Şəkinin səsi", "İpəkçi", "Şəki bələdiyyəsi", "Region Şəki", "Şəki təhsili", "Şəffaf Biznes" qəzetləri nəşr olunur. Həmçinin peyk vasitəsilə dünyaya yayımlanan ARB televiziya kanalı " ARB ŞƏKİ " də Şəki şəhərində fəaliyyət göstərir. Tanınmış sakinləri Şirməmməd Hüseynov Əhmədiyyə Cəbrayılov, partizanCavanşir QuliyevHacı Çələbi xan, Şəki xanı Mirzə Fətəli Axundov, Azərbaycan dramaturqu, maarifçi, şair, materialist filosofu və ictimai xadim Məhəmməd Pişnamazzadə, Axund Məhəmməd Mövlazadə, Şeyxülislam Rəşid bəy Əfəndiyev, Azərbaycan müəllimi, maarifçisi və yazıçısı Bəhram bəy Nəbibəyov, Çar Rusiyası zabiti Molla Cümə, aşıq Ələsgər Abdullayev, xanəndə Abdulla bəy Əfəndizadə, AXC Parlamenti deputatı Fətəli xan Xoyski, Azərbaycanın ictimai-siyasi xadimi Əbdüləli bəy Əmircanov, AXC Maliyyə Naziri Salman Mümtaz, Azərbaycan ədəbiyyatşünası Məmməd Əfəndiyev, Azərbaycan riyaziyyatçısı Əbdüləzəl Dəmirçizadə, Azərbaycan alimi İsmayıl Osmanlı, Azərbaycan kino və teatr aktyoru Mustafa Quliyev, həkim-şair Sabit Rəhman, Azərbaycan yazıçısı və dramaturq Lütfəli Abdullayev, Azərbaycan kino və teatr aktyoru Cövdət Hacıyev, Azərbaycan bəstəkarı Fuad Əbdürəhmanov, Azərbaycan heykəltaraşı Məcid Rəsulov, Azərbaycan riyaziyyatçısı Şəfiqə Axundova, Azərbaycan bəstəkarı Bəxtiyar Vahabzadə, Azərbaycan şair Aydın Məmmədov , Dilçi, türkoloq, tənqidçi, siyasətçi Niyazi Bədəlov, rejissor Hikmət Ziya, Azərbaycan şairi Rasim Ocaqov, Azərbaycan kinorejissoru Nuru Abdullayev, İkinci Dünya Müharibəsi Veteranı Şirməmməd Hüseynov Mətbuat tədqiqatçısı, jurnalist-pedaqoq Əli Məsimli, ictimai-siyasi və dövlət xadimi Ziya Yusifzadə, dövlət adamı Cahangir Rüstəmov- rəssam Gülyanaq Məmmədova, müğənni Gülyaz Məmmədova, müğənni Salis Məmmədov, əməkdar jurnalist (1991) Akif Salamoğlu, mühəndis-yazıçı Elnur İsgəndərov, Şəhid Ayşən Əbdüləzimova, Azərbaycan voleybolçusu Qurban Məsimov, aktyor Məmməd Adilov, ədəbiyyatşünas alim Filmoqrafiya Azərbaycana səyahət (film, 1924) İpəkçilik (film, 1928) Şəki (film, 1965) Şəki sarayı (film, 1965) Şəki heyvandarları (film, 1975) Şəki heyvandarlıq kompleksi (film, 1975) Şəki (film, 1977) Yaşıl möcüzə (film, 1979) Təsərrüfatlararası birlik (film, 1981) Azərbaycana səyahət (film, 1988) Xan sarayı (film, 1993) Həm ziyarət, həm ticarət... (film, 1995) Tanrıya tapınan Kiş (film, 2001) Şəki teatrında (film, 2006) Şəki olduğu kimi (film, 2011) Evlənmək istəyirəm (film, 1983) Babamın babasının babası (film, 1981) Qardaş şəhərlər Türkiyə – Girəsun Bolqarıstan – Qabrovo Belarus – Slutsk Türkiyə – Lapseki Gürcüstan — Telavi Türkiyə — Bolu Ukrayna – Jmerinka Türkiyə – Konya Fransa- Kolmar Xarici keçidlər Şəkidə VII İpək Yolu Beynəlxalq Musiqi Festivalı start götürür Səda — Şəki "İpək yolu" 7 ci beynəlxalq musiqi festivalı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=2258 |
Şəki-Oğuz ekogeokimyəvi landşaft rayonu | Şəki Oğuz ekogeokimyəvi landşaft rayonu-Ekogeokimyəvi rayonun mərkəzi hissəsində sulfatlı-natriumli duzlar,şimal-qərb və cənub-şərq hissələrində isə, sulfatlı-natriumlu-kalsiumlu və sulfatlı-natriumlu-maqneziumlu duz birləşmələri üstünlük təşkil edir. Ekoloji şərait Rayonda geokimyəvi cəhətdən ekoloji gərginliyə səbəb olan əsas amillər buradakı landşaftlardan(xüsusən torpaqda və səth sularında)kobalt, ftor və yod kimi sağlam həyat üçün zəruri olan kimyəvi elementlərin çatışmaması, mərgümüş,civə,qurğuşun,molibden,bor kimi konserogen xarakterli mikroelementlərin çox olmasıdır. Torpaqların tərkibi Şəki sahəsindəki torpaqların tərkibində sulfatlı-natriumlu-hidrokarbonatlı, Oğuz ərazisindəki torpaqların tərkibində isə sulfatlı-natriumlu-kalsiumlu birləşmələr üstünlük təşkil edir.Humusun miqdarı Şəki ərazisindəki torpaqların tərkibində 1,38–4,76%, Oğuzdakı torpaqların tərkibində 2,59–4,76%-dir. Şəki ərazisindən götürülmüş torpaqların tərkibində civə, molibden,gümüş və sirkonium müşahidə edilməmiş,mis,sink, nikel və kobaltın təxminən ümumdünya klarkı səviyyəsində,vanadium, mərgümüş və xromun klarka nisbətən çox olduğu müəyyənləşdirilmişdir. Oğuz şəhəri sahəsində torpağın tərkibində mis, sink, qurğuşun, civə, bor, vanadium və mərgümüşün çox, stronsium, kobalt və sirkoniumun az olması nəzərə çarpır. Suların mineral tərkibi Haqqında danışdığımız şəhərlərdəki təbii suların da mühiti zəif qələvidir. Həm Kişçayda, həm də Türyançayda pH 7,5-lə 7,8 arasında dəyişir. Hidrokimyəvi analizlərin nəticələrinə görə Kişçayının(Şəki) suları natriumlu-hidrokarbonatlı-kalsiumlu, Türyançayın(Oğuz) suları isə sulfatlı-natriumlu-kalsiumludur. Bu çay sularının tərkibində mikroelementlərin miqdarının son dərəcə azlığı,mis,sink,qurğuşun,stronsium, molibden, vanadium,nikel,manqan, gümüş,qalay və sirkonium kimi mikroelementlərin mövcud olması aşkar edilmişdir. Ekoloji şəraitin insanlara təsiri Böyük Qafqazın cənub yamacındakı suların minerallaşma dərəcəsinin aşağı olduğu yerlərdə ftor çatışmazlığı da müşahidə edilir və belə ərazilərdə yayılan diş kariyesi xəstəliyi də bununla əlaqələndirilir. Şəki, Oğuz və Qəbələ bölgələrində ftor çatışmazlığı xüsusi ilə kəskin hiss olunur. Bu bölgələrdəki torpaqların tərkibində ftorun ümumi miqdarı 0,042–0,049% təşkil edir. İnsan orqanizmində diş emalının möhkəmliyi,sümüklərin,dişlərin,saçın və dırnaqların inkişafı mühitdəki ftorun miqdarından asılıdır. İnsan orqanizmi üçün çox vacib olan ftorun əsas mənbəyi bilavasitə su olub landşaftdakı su mənbələrində onun optimal miqdarı 7–10 mq/l-dir. Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, Böyük Qafqazın cənub yamacında ftorun konsentrasiyası hətta mineral sularda da 0,4–1,2 mq/l olub, Qəbələ bölgəsinin zəif minerallaşmış azotlu, qələvi Kəmərvan termal su mənbəyində Böyük Qafqaz ərazisi üçün maksimal səviyyəyə — 2,5–5,5 mq/l-ə çatır. Mühitdə bu və ya digər kimyəvi elementin ifrat artıqlığı da landşaftların ekoloji şəraitinə mənfi təsir göstərir. Bitkilərin tərkibi Şəki ərazisindən götürülmüş bitkilərin tərkibində xrom və vanadiumun miqdarı o qədər çox olmasa da, qurğuşun və sink bioloji udulma əmsalının yüksək olması ilə seçilir. Bitkilərin tərkibində toplanan bu mikroelementlərin insan orqanizmi üçün təhlükəli olub-olmamasını müəyyənləşdirmək üçün spektral analizlər zamanı alınan nəticələr yol verilən konsentrasiya hədləri ilə müqayisə edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki,bitkilərin tərkibində qurğuşun və sinkin yol verilən konsentrasiya hədləri uyğun olaraq 100 və 300 mq-dır. Ümumilikdə Şəki-Oğuz ekogeokimyəvi landşaft rayonu ərazisində ftor,yod və kobalt kimi mikroelementlərin çatışmaması, qurğuşun, molibden və vanadiumun miqdarının yol verilə bilən konsentrasiya hədlərindən çox olması burada ekoloji-geokimyəvi şəraitin yaxşılaşdırılması üçün müəyyən meliorativ tədbirlər görülməsinin zəruri olduğunu sübut edir. Çünki, landşaftda ftor çatışmazlığı diş kariyesi, yod çatış-mazlığı zob, kobalt çatışmazlığı V12 avitaminozası xəstəliklərinin əmələ gəlməsinə, mühitdə borun artıqlığı isə insanlarda, xırda buynuzlu mal-qarada və s.ev heyvanlarında endemik bor enteritinə səbəb olur.. Xarici keçidlər Rayon haqqında Həmçinin bax Quru-çöl landşaft kompleksi | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=494424 |
Şəki-Zaqatala | Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu — Azərbaycan Respublikasının zəngin bölgələrindən sayılan Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu Balakən, Qax, Qəbələ, Oğuz, Zaqatala, Şəki inzibati rayonlarının ərazisini əhatə etməklə Azərbaycanın şimal-qərbində — Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamacında yerləşir. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun ən inkişaf etmiş və önəmli şəhəri Şəkidir. İqtisadi rayonun ərazisinin ümumi sahəsi 8,96 min km² olmaqla ölkə ərazisinin 10,3 %-ni təşkil edir. Bölgənin relyefi yüksək dağlıq və dağətəyi hissələrə bölünür. İqtisadi rayon məhdud torpaq ehtiyatına malikdir. Ərazinin yüksəklik fərqinin böyük olması təbii şəraitin müxtəlifliyinə səbəb olmuşdur. Zona mülayim iqlim şəraitinə malikdir. İqtisadi rayonun əhalisinin ümumi sayı 531,9 min nəfər olmaqla ölkə əhalisinin 6,5 %-ni təşkil edir. Əhali əsasən dağətəyi hissədə yaşayır. Faydalı qazıntıları Rayon ərazisi faydalı qazıntılarla zəngindir. Azərbaycan Respublikasının mis ehtiyatlarının hamısı, kükürd kolçedanın 90 %-i, sinkin 99 %-i bu iqtisadi rayonun payına düşür. Qafqaz regionun iri polimetall yataqlarından olan Filizçay yatağı bu rayonun ərazisində yerləşir. Dağlıq və dağ ətəyi yerlərdə çınqıl, qum və digər tikinti materialları mövcüddür. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu ərazisinin 27 %-ni meşə massivləri təşkil edir. Onların əsas hissəsi Balakən və Zaqatala rayonlarının ərazisindədir. İqtisadi rayon bol su ehtiyatlarına malikdir. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu bir sıra faydalı qazıntılarla zəngindir. Qafqaz regionunda unikal hesab edilən Filizçay polimetal yataqları bu regiondadır. Sənaye əhəmiyyətli başqa təbii sərvətlərdən milyonlarla kubmetr ehtiyatları hesablanmış bir neçə daş-çınqıl yataqlarını, çoxlu tikinti materialı toplanmış çay gətirmə konuslarını göstərmək olar. Polimetal yataqları ilə təmsil olunan faydalı qazıntı həm xammalın tərkibinin zənginliyinə, həm də müəyyən edilmiş filiz ehtiyatlarının çoxluğuna görə böyük əhəmiyyətə malik yataqlardandır. Bu qazıntıların tərkibində xeyli miqdar nadir elementlər də vardır. Onların içərisində əsas yeri mis ehtiyatları tutur. Mütəxəsislərin ilkin hesablamalarına görə burada misin sənaye əhəmiyyəti daha böyükdür. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun kurort rekreasiya imkanları çox böyükdür. Bu iqtisadi rayonun gözəl təbiəti, əlverişli iqlim şəraiti, termik şəraiti, başı qarlı dağları, coğrafi mövqeyi, tarixi arxitektura abidələri onu respublikanın mühüm istirahət-turizm regionuna çevirmişdir. Burada ərazinin müxtəlif hissəslərindən bu sahənin artıq bir neçə mərkəzi fəaliyyət göstərmiş və demək olar ki, bu sahənin inkişafı üçün müəyyən təcrübə və maddi-texniki baza var. İstirahət ocaqlarının fəaliyyəti, onların imkanlarından səmərəli istifadə edilməsi burada iqtisadiyyatın inkişafının mühüm istiqamətlərindən birinə çevrilə bilər. İqtisadiyyatı Rayon iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edir. Ölkə üzrə kənd təsərrüfatı məhsullarının əmək bölgüsündə rayon tütünçülük, baramaçılıq, çayçılıq, gülçülük, çəltikçilik, meyvəçilik, taxılçılıq, üzümçülük, qoyunçuluqla təmsil olunur. Azərbaycanda istehsal olunan tütünün 75 faizdən çoxu, taxılın 17 faizi, baramanın 35 faizi, yaşıl çay yarpağının 2 faizi bu iqtisadi rayonun payına düşür. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu heyvandarlıq məhsullarının tədakürü ölkə üzrə həmin məhsulların tədakürünün 10 faizdən çoxunu təşkil edir. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun sənayesi nisbətən zəif və birtərəfli inkişaf etmişdir. Ölkə üzrə sənaye məhsulunun 3 %-dən bir az çoxu bu rayonun payına düşür. İqtisadi rayonun sənayesi əsas etibarilə kənd təsərrüfatı məhsullarını emal edən yüngül və yeyinti sənaye sahələri üzrə ixtisaslaşmışdır. Bu sahələr iqtisadi rayonun sənaye məhsulunun 95%-dən çoxunu verir. Yeyinti sənayesi bağçılıq, tütünçülük və heyvandarlıq məhsullarının emalına əsaslanır. Şəki yeyinti kombinatı və şərab zavodları, Qəbələ, Qax, Balakən, Nic meyvə-tərəvəz konserv zavodları, Zaqatala fındıq və gızıl gül yağı zavodu, çay fabriki, Şəki ət kombinatı yeyinti sənayesinin əsas müəssisələridir. Bundan başqa, yerli tələbatı ödəyən çörəkbişirmə, şərq şirniyyatı, spirtsiz içkilər istehsal edən kiçik müəssisələr də fəaliyyət göstərir. Yüngül sənayenin əsasını ipəkçilik təşkil edir. Bütün rayon mərkəzlərində müxtəlif ölçülü tikiş sənayesi müəssisələri fəaliyyət göstərir. Şəkidə kustar üsulla bəzəkli toxumaları olan ipək parçalar, pərdələr, kəlağayılar, yaylıqlar toxunur. Tütünçülüyün inkişafı ilə əlaqədar Şəki, Qəbələ, Balakən və Zaqatala tütün fermentasiya zavodları fəaliyyət göstərir. Sənayenin digər sahələrinə yerli xammal bazasına əsaslanan Zaqatala mebel fabrikinı, kərpic zavodunu, Balakən tarla müəssisəsini aid etmək olar. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun gözəl təbiəti, onu Azərbaycanın mühüm istirahət-turizm reqionuna çevirmişdir. Qəbələdə, Şəkidə, Zaqatalada istirahət-turizm müəssisələri fəaliyyət göstərir. Nəqliyyat şəbəkəsi Şəki-Zaqatala iqtisadi-coğrafi rayonunun nəqliyyatı regionun nəqliyyat sistemi onun iqtisadiyyatının normal fəaliyyət göstərməsində, daxili və xarici yük, sərnişin daşımalarında mühüm yer tutur. Ərazinin nəqliyyat şəbəkəsi dəmir və avtomobil yolları, qismən hava və boru kəməri xətləri ilə təmsil olunmuşdur. İqtisadi-coğrafi rayon bütövlükdə Yevlax-Balakən dəmir və şose yollarının üzərində yerləşir. Bu dəmir yolu 1986-cı ildə istifadəyə verilmişdir. İqtisadi-coğrafi rayonda dəmir yolunun uzunluğu olmaqla, ərazidə daşınan yüklərin təqribən 50-100%-i, sərnişinlərin isə 12–15%-i onun payına düşür. Dəmir yolu xətti əsasən 4 inzibati rayon ərazisindən – Şəki, Zaqatala, Qax və Balakəndən keçir. İqtisadi-coğrafi rayon ərazisində formalaşan dəmir yol xəttinin 62 km-i və ya 38%-i Şəki, 38 km-i və ya 24%-i Zaqatala, 40 km-i və ya 24,5%-i Qax, 22 km-i və ya 13,5%-i Balakən rayonlarının payına düşür. Avtomobil yolları Regionda Bakı-Yevlax-Balakən və ona paralel olan Bakı-İsmayıllı-Qəbələ-Balakən avtomobil yolları mühüm yer tutur. İqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil yollarının ümumi uzunluğu 1921 km-dir ki, bunun da 141 km-i və ya 7,3%-i respublika, 1780 km-i və ya 92,7%-i yerli əhəmiyyətli yolların payına düşür (cədvəl 3.25). Respublikamız müstəqillik qazandıqdan sonra Yevlax-Balakən şose yolunun davamı kimi Balakən-Loqodexi xəttinin beynəlxalq əhəmiyyəti artmışdır. İqtisadi-coğrafi rayon bu avtomobil yolu vasitəsilə Cənubi Qafqaz və TRACECA nəqliyyat şəbəkəsinə qoşulur. Cədvəl 3.25 İqtisadi-coğrafi rayonda respublika və yerli əhəmiyyətli yolların quruluşu, km [Z.S.Məmmədova (2002) görə] İqtisadi-coğrafi rayonun avtomobil yollarının quruluşunda asfalt yollar və ya 11%, qara örtüklü və ya 26%, çınqıl örtüklü və ya 55%, qrunt yollar və ya 8% təşkil edir (cədvəl 3.26). 2011-ci ilin göstəricilərinə görə, avtomobil nəqliyyatı ilə 6,1 mln ton yük və 48,3 mln nəfər sərnişin daşınmışdır ki, bu da 2000-ci ilə görə uyğun olaraq 3,6 mln ton və 18,3 mln nəfər artım deməkdir. Cədvəl 3.26 İqtisadi-coğrafi rayonda nəqliyyat və rabitə sistemi [Azərbaycan regionları – 2012]. Göstərilən dövrdə yük dövriyyəsi 803,6 mln ton/km, sərnişin dövriyyəsi 272,7 mln sərnişin/km olmuşdur. Yuxarıda göstərilən bir sıra iqtisadi göstəricilər iqtisadi-coğrafi rayonun nəqliyyat şəbəkəsinin mənfi və müsbət tərəflərini görməyə imkan verir. İlk növbədə iqtisadi-coğrafi rayonun ərazisini kəsib keçən Yevlax-Balakən və Balakən-Loqodexi şosesinin təmir olunması nəzərə alınmalıdır (cədvəl 3.27). Hava nəqliyyatı Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun sosial-iqtisadi inkişafında hava nəqliyyatının mövcudluğu mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məlum olduğu kimi, keçmiş sovet dövründə Bakıdan mütəmadi olaraq Zaqatala və Şəkiyə sərnişin təyyarələri uçurdu. Eyni zamanda, bölgənin digər inzibati rayonlarında (Balakən, Qax, Qəbələ) sanitar aviasiyanın qəbul edilməsi üçün aeroportlar istifadə olunurdu. Cədvəl 3.27 İqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil yollarının texniki vəziyyəti, km. [Z.S.Məmmədova (2002) görə] Son illər regionların inkişafına diqqətin artırılması Şəki-Zaqatala rayonunda hava nəqliyyatının bərpa edilməsinə imkan yaratmış və 2007-ci ildə Zaqatalada yeni aeroport istifadəyə verilmişdir. Qəbələdə dünya standartlarına cavab verən aeroport fəaliyyət göstərir. Onlar sərnişin daşımalarının artırılması ilə yanaşı, regiona turistlərin gəliş-gedişini asanlaşdıracaqdır. Dövlət səviyyəsində regionların davamlı inkişaf proqramı qəbul olunmuş, yerli bələdiyyələrin lokal səviyyədə səlahiyyətlərinin artırılması nəzərə alınmışdır. Regionda hər bir təsərrüfat sahəsinin inkişaf etdirilməsi üçün konkret proqramlar hazırlanmışdır. Sosial infrastrukturu İqtisadi rayonun sosial infrastrukturuna ümumtəhsil və orta ixtisas məktəbləri, ali məktəblərin filialları, mədəni-maarif və səhiyyə ocaqları, muzey və teatrlar daxildir. Coğrafiyası İl ərzindəki günəş parıltısının miqdarı 2200–2400 saatdır.Ən soyuq ayın orta temperaturu baxımından qışın sərtliyi ərazi üçün yumşaq (0;-5 °C), çox yumşaq (2.5–0 °C) və həddən çox yumşaq (5–2.5 °C) şəraitdə keçir.İsti dövrlərdəki (aprel-oktyabr)mümkün buxarlanma 400–1000 mm tərtibindədir.İyun-sentyabr aylarında quraqlıq keçən günlərin sayı 5–25 günvə az, küləyin orta illik sürəti isə 2m/san və az olur.İqlim kontinentallığı zəif, mülayim və orta kotinentallıq intervalında səciyyələnir.İl ərzində şaxtasız dövrün davamiyyəti 150–250 gün və daha çox,havanın temperaturunun 0 °C-dən aşağı olan günlərin sayı 20–120 gün ətrafında tərəddüd edir.Dəniz səviyyəsindən 500–700 m yüksəkliklərə qədər sahələrdə subtropik, yuxarılarda isə mülayim, sərin və soyuq iqlim hakimdir.Düşən yağıntıların miqdarına görə Lənkəran-Astara zonasından sonra ikinci yeri tutur.Ərazinin ən quraq yeri Acınohur ətrafı (300–350 mm), ən rütubətli yerlər (1000–1300 mm) orta yüksək dağlıq ərazilərdir. Çayları və gölləri Ərazinin əsas çaylarının uzunluğu və mənbəyinin yüksəkliyi aşağıdakı kimidir:Mazım (30 km; 2720m), Kiş (33 km; 3680 m), Şin (39 km;2800 m), Balakənçay (39 km;1000 m) Əyriçay (46 km; 3200 m) Katex( 54 km; 2840 m), Qaraçay (56 km;2800 m), Kümrük(55 km; 3480 m), Dəmiraparan(69 km; 3400 m),Əlican (98 km; 3500 m), Türyan (180 km; 3680 m), Qanıx (413 km; 3500 m) və s. Bu çaylar ən gursulu və selli çaylar hesab edilir.Ərazi Oğlanbulaq, Qızbulaq, Hamambulaq, Budusşor, Ağbulaq, Xal-xal kimi termal-mineral su yataqları ilə çox zəngindir. Ərazidə Tufangöl, Turfangöl, Nohurgöl, (Qəbələ), Acınohur(Qax) gölləri vardır. Torpaq örtüyü və biomüxtəlifliyi Ərazidə dağ-çəmən, dağ-çəmən-meşə, qonur-dağ-meşə, qəhvəyi-dağ-meşə, çəmən-qəhvəyi, boz-dağ-qəhvəyi, dağ-şabalıdı, şabalıdı, boz, çəmən-meşə və çəmən torpaqlar geniş yayılmışdır.Ərazidə zəngin və özünəməxsus lanşafta malikdir.Region Azərbaycanın ən meşəli ərazilərdəndir.Ərazinin düzənlik sahələrindəqızılağac (Alnus sp.), qanadmeyvə yalan qoz(Pterocarya pterocarpa), hibrid qovaq (Populus hybrida), uzunsaplaq palıd(Quercus longipes) növlərindən ibarət düzən meşələri mövcuddur.Bozqır yayla ərazilərdə ardıc növləri (Juniperus sp.),saqqızağac (Pistacia mutica) və iberiya palıdı (quercus iberica) meşəlikləri mövcuddur.Alp qurşağında (2600–3200 m) alçaqboylu otlardan ibarət alp xalıları yayılmışdır. Onlardan alp zəngiçiçəyi (Campanula alpestris), çobanyastığı, alp ətirşahı (Geranium alpestre), alp mahmızlaləsi( Corydalis alpestris), qafqaz dovşankələmi (Sedum villosum), alp qayaotu (Sempervivum alpestre) alp unutması (Myosotis alpestres) və s.göstərmək olar. Nival qurşaq( 3600–4400 m) bitki örtüyü olmayan çılpaq qayalıqlardan və buzlaqlardan ibarətdir. Bölgənin mədəni irsi və etnik palitrası rəngarəng və zəngindir.Burada azərbaycanlılar ilə yanaşı avar, saxur, ləzgi, gürcü, yəhudi, udin, ingiloy, qaraçılar və s xalqlar və etnik qruplar əsrlər boyu qardaşlıq və mehriban dostluq şəraitində yaşayırlar. Burada qədim dövrlərə aid yaşayış məskənləri, arxeoloji materiallar, antik və orta əsrlər dövrlərinə aid qala və istehkamlar, tarixi-memarlıq abidələri, məbədlər və müqəddəs yerlər mövcuddur. Ərazi buzlaqlar, morenlər yüksək dağ gölləri, şəlalər, yaşı 500–1000 il olan veteran ağaxlar kimi təbiət abidələri ilə olduqca zəngindir. Turizm imkanları Qaxda Oğlanbulaq, Qızılbulaq, Mosku, Hamambulaq, Qəbələdə Bum, Oğuzda Xalxal, Buqusşor və Ağbulaq kimi çoxlu mineral bulaqlar vardır. Ərazidə bir neçə sanatoriya fəaliyyət göstərir. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunda Qafqaz Albaniyasının memariyyə abidələri cəmlənmişdir. Bunun səbəbi indiki Qəbələnin Albaniyanın paytaxtı olmasıdır. Qaxda "İlisu" Dövlət Qoruğu yerləşir. Rayonun bəzi ərazilərində ovçuluq üçün münasib yerlər var. Qaxdakı "Sumuq" qalası, "Kürmük" məbədi taixi baxımdan çox əhəmiyyətlidir. "Zaqatala" Dövlət qoruğu, Zaqatala mərkəzi mədəniyyət və istirahət parki- "Heydər" parkı, "Zərifə Əliyeva" adına park, "Dədə Qorqud" meydanı Zaqatala əhalisinin sevimli istirahət yerləridir. Zaqatalada yerləşən "Pəri", "Şeytan" qalalarının tarix turizm baxımından əhəmiyyəti böyükdür. Oğuza meşə resurslarına görə "Azərbaycanın İsveçrəsi" deyirlər. Şəki rayonunda yerləşən Marxal turizm zonası xüsusilə fərqlənir. Qəbələdə Yeddi gözəl şəlaləsi məşhurdur. Şəkidə "Gələrsən-Görərsən" qalası, Xan sarayı tarixi əhəmiyyətə malikdir. Şəkinin Kiş kəndində inşa olunmuş alban məbədi Zaqafqaziyada tikilmiş ilk xristian kilsəsidir. ŞƏKİ-ZAQATALA İQTİSADİ-COĞRAFİ RAYONU | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=120002 |
Şəki-Zaqatala iqtisadi-coğrafi rayonunun nəqliyyatı | Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu — Azərbaycan Respublikasının zəngin bölgələrindən sayılan Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu Balakən, Qax, Qəbələ, Oğuz, Zaqatala, Şəki inzibati rayonlarının ərazisini əhatə etməklə Azərbaycanın şimal-qərbində — Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamacında yerləşir. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun ən inkişaf etmiş və önəmli şəhəri Şəkidir. İqtisadi rayonun ərazisinin ümumi sahəsi 8,96 min km² olmaqla ölkə ərazisinin 10,3 %-ni təşkil edir. Bölgənin relyefi yüksək dağlıq və dağətəyi hissələrə bölünür. İqtisadi rayon məhdud torpaq ehtiyatına malikdir. Ərazinin yüksəklik fərqinin böyük olması təbii şəraitin müxtəlifliyinə səbəb olmuşdur. Zona mülayim iqlim şəraitinə malikdir. İqtisadi rayonun əhalisinin ümumi sayı 531,9 min nəfər olmaqla ölkə əhalisinin 6,5 %-ni təşkil edir. Əhali əsasən dağətəyi hissədə yaşayır. Faydalı qazıntıları Rayon ərazisi faydalı qazıntılarla zəngindir. Azərbaycan Respublikasının mis ehtiyatlarının hamısı, kükürd kolçedanın 90 %-i, sinkin 99 %-i bu iqtisadi rayonun payına düşür. Qafqaz regionun iri polimetall yataqlarından olan Filizçay yatağı bu rayonun ərazisində yerləşir. Dağlıq və dağ ətəyi yerlərdə çınqıl, qum və digər tikinti materialları mövcüddür. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu ərazisinin 27 %-ni meşə massivləri təşkil edir. Onların əsas hissəsi Balakən və Zaqatala rayonlarının ərazisindədir. İqtisadi rayon bol su ehtiyatlarına malikdir. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu bir sıra faydalı qazıntılarla zəngindir. Qafqaz regionunda unikal hesab edilən Filizçay polimetal yataqları bu regiondadır. Sənaye əhəmiyyətli başqa təbii sərvətlərdən milyonlarla kubmetr ehtiyatları hesablanmış bir neçə daş-çınqıl yataqlarını, çoxlu tikinti materialı toplanmış çay gətirmə konuslarını göstərmək olar. Polimetal yataqları ilə təmsil olunan faydalı qazıntı həm xammalın tərkibinin zənginliyinə, həm də müəyyən edilmiş filiz ehtiyatlarının çoxluğuna görə böyük əhəmiyyətə malik yataqlardandır. Bu qazıntıların tərkibində xeyli miqdar nadir elementlər də vardır. Onların içərisində əsas yeri mis ehtiyatları tutur. Mütəxəsislərin ilkin hesablamalarına görə burada misin sənaye əhəmiyyəti daha böyükdür. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun kurort rekreasiya imkanları çox böyükdür. Bu iqtisadi rayonun gözəl təbiəti, əlverişli iqlim şəraiti, termik şəraiti, başı qarlı dağları, coğrafi mövqeyi, tarixi arxitektura abidələri onu respublikanın mühüm istirahət-turizm regionuna çevirmişdir. Burada ərazinin müxtəlif hissəslərindən bu sahənin artıq bir neçə mərkəzi fəaliyyət göstərmiş və demək olar ki, bu sahənin inkişafı üçün müəyyən təcrübə və maddi-texniki baza var. İstirahət ocaqlarının fəaliyyəti, onların imkanlarından səmərəli istifadə edilməsi burada iqtisadiyyatın inkişafının mühüm istiqamətlərindən birinə çevrilə bilər. İqtisadiyyatı Rayon iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edir. Ölkə üzrə kənd təsərrüfatı məhsullarının əmək bölgüsündə rayon tütünçülük, baramaçılıq, çayçılıq, gülçülük, çəltikçilik, meyvəçilik, taxılçılıq, üzümçülük, qoyunçuluqla təmsil olunur. Azərbaycanda istehsal olunan tütünün 75 faizdən çoxu, taxılın 17 faizi, baramanın 35 faizi, yaşıl çay yarpağının 2 faizi bu iqtisadi rayonun payına düşür. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu heyvandarlıq məhsullarının tədakürü ölkə üzrə həmin məhsulların tədakürünün 10 faizdən çoxunu təşkil edir. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun sənayesi nisbətən zəif və birtərəfli inkişaf etmişdir. Ölkə üzrə sənaye məhsulunun 3 %-dən bir az çoxu bu rayonun payına düşür. İqtisadi rayonun sənayesi əsas etibarilə kənd təsərrüfatı məhsullarını emal edən yüngül və yeyinti sənaye sahələri üzrə ixtisaslaşmışdır. Bu sahələr iqtisadi rayonun sənaye məhsulunun 95%-dən çoxunu verir. Yeyinti sənayesi bağçılıq, tütünçülük və heyvandarlıq məhsullarının emalına əsaslanır. Şəki yeyinti kombinatı və şərab zavodları, Qəbələ, Qax, Balakən, Nic meyvə-tərəvəz konserv zavodları, Zaqatala fındıq və gızıl gül yağı zavodu, çay fabriki, Şəki ət kombinatı yeyinti sənayesinin əsas müəssisələridir. Bundan başqa, yerli tələbatı ödəyən çörəkbişirmə, şərq şirniyyatı, spirtsiz içkilər istehsal edən kiçik müəssisələr də fəaliyyət göstərir. Yüngül sənayenin əsasını ipəkçilik təşkil edir. Bütün rayon mərkəzlərində müxtəlif ölçülü tikiş sənayesi müəssisələri fəaliyyət göstərir. Şəkidə kustar üsulla bəzəkli toxumaları olan ipək parçalar, pərdələr, kəlağayılar, yaylıqlar toxunur. Tütünçülüyün inkişafı ilə əlaqədar Şəki, Qəbələ, Balakən və Zaqatala tütün fermentasiya zavodları fəaliyyət göstərir. Sənayenin digər sahələrinə yerli xammal bazasına əsaslanan Zaqatala mebel fabrikinı, kərpic zavodunu, Balakən tarla müəssisəsini aid etmək olar. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun gözəl təbiəti, onu Azərbaycanın mühüm istirahət-turizm reqionuna çevirmişdir. Qəbələdə, Şəkidə, Zaqatalada istirahət-turizm müəssisələri fəaliyyət göstərir. Nəqliyyat şəbəkəsi Şəki-Zaqatala iqtisadi-coğrafi rayonunun nəqliyyatı regionun nəqliyyat sistemi onun iqtisadiyyatının normal fəaliyyət göstərməsində, daxili və xarici yük, sərnişin daşımalarında mühüm yer tutur. Ərazinin nəqliyyat şəbəkəsi dəmir və avtomobil yolları, qismən hava və boru kəməri xətləri ilə təmsil olunmuşdur. İqtisadi-coğrafi rayon bütövlükdə Yevlax-Balakən dəmir və şose yollarının üzərində yerləşir. Bu dəmir yolu 1986-cı ildə istifadəyə verilmişdir. İqtisadi-coğrafi rayonda dəmir yolunun uzunluğu olmaqla, ərazidə daşınan yüklərin təqribən 50-100%-i, sərnişinlərin isə 12–15%-i onun payına düşür. Dəmir yolu xətti əsasən 4 inzibati rayon ərazisindən – Şəki, Zaqatala, Qax və Balakəndən keçir. İqtisadi-coğrafi rayon ərazisində formalaşan dəmir yol xəttinin 62 km-i və ya 38%-i Şəki, 38 km-i və ya 24%-i Zaqatala, 40 km-i və ya 24,5%-i Qax, 22 km-i və ya 13,5%-i Balakən rayonlarının payına düşür. Avtomobil yolları Regionda Bakı-Yevlax-Balakən və ona paralel olan Bakı-İsmayıllı-Qəbələ-Balakən avtomobil yolları mühüm yer tutur. İqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil yollarının ümumi uzunluğu 1921 km-dir ki, bunun da 141 km-i və ya 7,3%-i respublika, 1780 km-i və ya 92,7%-i yerli əhəmiyyətli yolların payına düşür (cədvəl 3.25). Respublikamız müstəqillik qazandıqdan sonra Yevlax-Balakən şose yolunun davamı kimi Balakən-Loqodexi xəttinin beynəlxalq əhəmiyyəti artmışdır. İqtisadi-coğrafi rayon bu avtomobil yolu vasitəsilə Cənubi Qafqaz və TRACECA nəqliyyat şəbəkəsinə qoşulur. Cədvəl 3.25 İqtisadi-coğrafi rayonda respublika və yerli əhəmiyyətli yolların quruluşu, km [Z.S.Məmmədova (2002) görə] İqtisadi-coğrafi rayonun avtomobil yollarının quruluşunda asfalt yollar və ya 11%, qara örtüklü və ya 26%, çınqıl örtüklü və ya 55%, qrunt yollar və ya 8% təşkil edir (cədvəl 3.26). 2011-ci ilin göstəricilərinə görə, avtomobil nəqliyyatı ilə 6,1 mln ton yük və 48,3 mln nəfər sərnişin daşınmışdır ki, bu da 2000-ci ilə görə uyğun olaraq 3,6 mln ton və 18,3 mln nəfər artım deməkdir. Cədvəl 3.26 İqtisadi-coğrafi rayonda nəqliyyat və rabitə sistemi [Azərbaycan regionları – 2012]. Göstərilən dövrdə yük dövriyyəsi 803,6 mln ton/km, sərnişin dövriyyəsi 272,7 mln sərnişin/km olmuşdur. Yuxarıda göstərilən bir sıra iqtisadi göstəricilər iqtisadi-coğrafi rayonun nəqliyyat şəbəkəsinin mənfi və müsbət tərəflərini görməyə imkan verir. İlk növbədə iqtisadi-coğrafi rayonun ərazisini kəsib keçən Yevlax-Balakən və Balakən-Loqodexi şosesinin təmir olunması nəzərə alınmalıdır (cədvəl 3.27). Hava nəqliyyatı Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun sosial-iqtisadi inkişafında hava nəqliyyatının mövcudluğu mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məlum olduğu kimi, keçmiş sovet dövründə Bakıdan mütəmadi olaraq Zaqatala və Şəkiyə sərnişin təyyarələri uçurdu. Eyni zamanda, bölgənin digər inzibati rayonlarında (Balakən, Qax, Qəbələ) sanitar aviasiyanın qəbul edilməsi üçün aeroportlar istifadə olunurdu. Cədvəl 3.27 İqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil yollarının texniki vəziyyəti, km. [Z.S.Məmmədova (2002) görə] Son illər regionların inkişafına diqqətin artırılması Şəki-Zaqatala rayonunda hava nəqliyyatının bərpa edilməsinə imkan yaratmış və 2007-ci ildə Zaqatalada yeni aeroport istifadəyə verilmişdir. Qəbələdə dünya standartlarına cavab verən aeroport fəaliyyət göstərir. Onlar sərnişin daşımalarının artırılması ilə yanaşı, regiona turistlərin gəliş-gedişini asanlaşdıracaqdır. Dövlət səviyyəsində regionların davamlı inkişaf proqramı qəbul olunmuş, yerli bələdiyyələrin lokal səviyyədə səlahiyyətlərinin artırılması nəzərə alınmışdır. Regionda hər bir təsərrüfat sahəsinin inkişaf etdirilməsi üçün konkret proqramlar hazırlanmışdır. Sosial infrastrukturu İqtisadi rayonun sosial infrastrukturuna ümumtəhsil və orta ixtisas məktəbləri, ali məktəblərin filialları, mədəni-maarif və səhiyyə ocaqları, muzey və teatrlar daxildir. Coğrafiyası İl ərzindəki günəş parıltısının miqdarı 2200–2400 saatdır.Ən soyuq ayın orta temperaturu baxımından qışın sərtliyi ərazi üçün yumşaq (0;-5 °C), çox yumşaq (2.5–0 °C) və həddən çox yumşaq (5–2.5 °C) şəraitdə keçir.İsti dövrlərdəki (aprel-oktyabr)mümkün buxarlanma 400–1000 mm tərtibindədir.İyun-sentyabr aylarında quraqlıq keçən günlərin sayı 5–25 günvə az, küləyin orta illik sürəti isə 2m/san və az olur.İqlim kontinentallığı zəif, mülayim və orta kotinentallıq intervalında səciyyələnir.İl ərzində şaxtasız dövrün davamiyyəti 150–250 gün və daha çox,havanın temperaturunun 0 °C-dən aşağı olan günlərin sayı 20–120 gün ətrafında tərəddüd edir.Dəniz səviyyəsindən 500–700 m yüksəkliklərə qədər sahələrdə subtropik, yuxarılarda isə mülayim, sərin və soyuq iqlim hakimdir.Düşən yağıntıların miqdarına görə Lənkəran-Astara zonasından sonra ikinci yeri tutur.Ərazinin ən quraq yeri Acınohur ətrafı (300–350 mm), ən rütubətli yerlər (1000–1300 mm) orta yüksək dağlıq ərazilərdir. Çayları və gölləri Ərazinin əsas çaylarının uzunluğu və mənbəyinin yüksəkliyi aşağıdakı kimidir:Mazım (30 km; 2720m), Kiş (33 km; 3680 m), Şin (39 km;2800 m), Balakənçay (39 km;1000 m) Əyriçay (46 km; 3200 m) Katex( 54 km; 2840 m), Qaraçay (56 km;2800 m), Kümrük(55 km; 3480 m), Dəmiraparan(69 km; 3400 m),Əlican (98 km; 3500 m), Türyan (180 km; 3680 m), Qanıx (413 km; 3500 m) və s. Bu çaylar ən gursulu və selli çaylar hesab edilir.Ərazi Oğlanbulaq, Qızbulaq, Hamambulaq, Budusşor, Ağbulaq, Xal-xal kimi termal-mineral su yataqları ilə çox zəngindir. Ərazidə Tufangöl, Turfangöl, Nohurgöl, (Qəbələ), Acınohur(Qax) gölləri vardır. Torpaq örtüyü və biomüxtəlifliyi Ərazidə dağ-çəmən, dağ-çəmən-meşə, qonur-dağ-meşə, qəhvəyi-dağ-meşə, çəmən-qəhvəyi, boz-dağ-qəhvəyi, dağ-şabalıdı, şabalıdı, boz, çəmən-meşə və çəmən torpaqlar geniş yayılmışdır.Ərazidə zəngin və özünəməxsus lanşafta malikdir.Region Azərbaycanın ən meşəli ərazilərdəndir.Ərazinin düzənlik sahələrindəqızılağac (Alnus sp.), qanadmeyvə yalan qoz(Pterocarya pterocarpa), hibrid qovaq (Populus hybrida), uzunsaplaq palıd(Quercus longipes) növlərindən ibarət düzən meşələri mövcuddur.Bozqır yayla ərazilərdə ardıc növləri (Juniperus sp.),saqqızağac (Pistacia mutica) və iberiya palıdı (quercus iberica) meşəlikləri mövcuddur.Alp qurşağında (2600–3200 m) alçaqboylu otlardan ibarət alp xalıları yayılmışdır. Onlardan alp zəngiçiçəyi (Campanula alpestris), çobanyastığı, alp ətirşahı (Geranium alpestre), alp mahmızlaləsi( Corydalis alpestris), qafqaz dovşankələmi (Sedum villosum), alp qayaotu (Sempervivum alpestre) alp unutması (Myosotis alpestres) və s.göstərmək olar. Nival qurşaq( 3600–4400 m) bitki örtüyü olmayan çılpaq qayalıqlardan və buzlaqlardan ibarətdir. Bölgənin mədəni irsi və etnik palitrası rəngarəng və zəngindir.Burada azərbaycanlılar ilə yanaşı avar, saxur, ləzgi, gürcü, yəhudi, udin, ingiloy, qaraçılar və s xalqlar və etnik qruplar əsrlər boyu qardaşlıq və mehriban dostluq şəraitində yaşayırlar. Burada qədim dövrlərə aid yaşayış məskənləri, arxeoloji materiallar, antik və orta əsrlər dövrlərinə aid qala və istehkamlar, tarixi-memarlıq abidələri, məbədlər və müqəddəs yerlər mövcuddur. Ərazi buzlaqlar, morenlər yüksək dağ gölləri, şəlalər, yaşı 500–1000 il olan veteran ağaxlar kimi təbiət abidələri ilə olduqca zəngindir. Turizm imkanları Qaxda Oğlanbulaq, Qızılbulaq, Mosku, Hamambulaq, Qəbələdə Bum, Oğuzda Xalxal, Buqusşor və Ağbulaq kimi çoxlu mineral bulaqlar vardır. Ərazidə bir neçə sanatoriya fəaliyyət göstərir. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunda Qafqaz Albaniyasının memariyyə abidələri cəmlənmişdir. Bunun səbəbi indiki Qəbələnin Albaniyanın paytaxtı olmasıdır. Qaxda "İlisu" Dövlət Qoruğu yerləşir. Rayonun bəzi ərazilərində ovçuluq üçün münasib yerlər var. Qaxdakı "Sumuq" qalası, "Kürmük" məbədi taixi baxımdan çox əhəmiyyətlidir. "Zaqatala" Dövlət qoruğu, Zaqatala mərkəzi mədəniyyət və istirahət parki- "Heydər" parkı, "Zərifə Əliyeva" adına park, "Dədə Qorqud" meydanı Zaqatala əhalisinin sevimli istirahət yerləridir. Zaqatalada yerləşən "Pəri", "Şeytan" qalalarının tarix turizm baxımından əhəmiyyəti böyükdür. Oğuza meşə resurslarına görə "Azərbaycanın İsveçrəsi" deyirlər. Şəki rayonunda yerləşən Marxal turizm zonası xüsusilə fərqlənir. Qəbələdə Yeddi gözəl şəlaləsi məşhurdur. Şəkidə "Gələrsən-Görərsən" qalası, Xan sarayı tarixi əhəmiyyətə malikdir. Şəkinin Kiş kəndində inşa olunmuş alban məbədi Zaqafqaziyada tikilmiş ilk xristian kilsəsidir. ŞƏKİ-ZAQATALA İQTİSADİ-COĞRAFİ RAYONU | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=510257 |
Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu | Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu — Azərbaycan Respublikasının zəngin bölgələrindən sayılan Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu Balakən, Qax, Qəbələ, Oğuz, Zaqatala, Şəki inzibati rayonlarının ərazisini əhatə etməklə Azərbaycanın şimal-qərbində — Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamacında yerləşir. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun ən inkişaf etmiş və önəmli şəhəri Şəkidir. İqtisadi rayonun ərazisinin ümumi sahəsi 8,96 min km² olmaqla ölkə ərazisinin 10,3 %-ni təşkil edir. Bölgənin relyefi yüksək dağlıq və dağətəyi hissələrə bölünür. İqtisadi rayon məhdud torpaq ehtiyatına malikdir. Ərazinin yüksəklik fərqinin böyük olması təbii şəraitin müxtəlifliyinə səbəb olmuşdur. Zona mülayim iqlim şəraitinə malikdir. İqtisadi rayonun əhalisinin ümumi sayı 531,9 min nəfər olmaqla ölkə əhalisinin 6,5 %-ni təşkil edir. Əhali əsasən dağətəyi hissədə yaşayır. Faydalı qazıntıları Rayon ərazisi faydalı qazıntılarla zəngindir. Azərbaycan Respublikasının mis ehtiyatlarının hamısı, kükürd kolçedanın 90 %-i, sinkin 99 %-i bu iqtisadi rayonun payına düşür. Qafqaz regionun iri polimetall yataqlarından olan Filizçay yatağı bu rayonun ərazisində yerləşir. Dağlıq və dağ ətəyi yerlərdə çınqıl, qum və digər tikinti materialları mövcüddür. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu ərazisinin 27 %-ni meşə massivləri təşkil edir. Onların əsas hissəsi Balakən və Zaqatala rayonlarının ərazisindədir. İqtisadi rayon bol su ehtiyatlarına malikdir. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu bir sıra faydalı qazıntılarla zəngindir. Qafqaz regionunda unikal hesab edilən Filizçay polimetal yataqları bu regiondadır. Sənaye əhəmiyyətli başqa təbii sərvətlərdən milyonlarla kubmetr ehtiyatları hesablanmış bir neçə daş-çınqıl yataqlarını, çoxlu tikinti materialı toplanmış çay gətirmə konuslarını göstərmək olar. Polimetal yataqları ilə təmsil olunan faydalı qazıntı həm xammalın tərkibinin zənginliyinə, həm də müəyyən edilmiş filiz ehtiyatlarının çoxluğuna görə böyük əhəmiyyətə malik yataqlardandır. Bu qazıntıların tərkibində xeyli miqdar nadir elementlər də vardır. Onların içərisində əsas yeri mis ehtiyatları tutur. Mütəxəsislərin ilkin hesablamalarına görə burada misin sənaye əhəmiyyəti daha böyükdür. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun kurort rekreasiya imkanları çox böyükdür. Bu iqtisadi rayonun gözəl təbiəti, əlverişli iqlim şəraiti, termik şəraiti, başı qarlı dağları, coğrafi mövqeyi, tarixi arxitektura abidələri onu respublikanın mühüm istirahət-turizm regionuna çevirmişdir. Burada ərazinin müxtəlif hissəslərindən bu sahənin artıq bir neçə mərkəzi fəaliyyət göstərmiş və demək olar ki, bu sahənin inkişafı üçün müəyyən təcrübə və maddi-texniki baza var. İstirahət ocaqlarının fəaliyyəti, onların imkanlarından səmərəli istifadə edilməsi burada iqtisadiyyatın inkişafının mühüm istiqamətlərindən birinə çevrilə bilər. İqtisadiyyatı Rayon iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edir. Ölkə üzrə kənd təsərrüfatı məhsullarının əmək bölgüsündə rayon tütünçülük, baramaçılıq, çayçılıq, gülçülük, çəltikçilik, meyvəçilik, taxılçılıq, üzümçülük, qoyunçuluqla təmsil olunur. Azərbaycanda istehsal olunan tütünün 75 faizdən çoxu, taxılın 17 faizi, baramanın 35 faizi, yaşıl çay yarpağının 2 faizi bu iqtisadi rayonun payına düşür. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonu heyvandarlıq məhsullarının tədakürü ölkə üzrə həmin məhsulların tədakürünün 10 faizdən çoxunu təşkil edir. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun sənayesi nisbətən zəif və birtərəfli inkişaf etmişdir. Ölkə üzrə sənaye məhsulunun 3 %-dən bir az çoxu bu rayonun payına düşür. İqtisadi rayonun sənayesi əsas etibarilə kənd təsərrüfatı məhsullarını emal edən yüngül və yeyinti sənaye sahələri üzrə ixtisaslaşmışdır. Bu sahələr iqtisadi rayonun sənaye məhsulunun 95%-dən çoxunu verir. Yeyinti sənayesi bağçılıq, tütünçülük və heyvandarlıq məhsullarının emalına əsaslanır. Şəki yeyinti kombinatı və şərab zavodları, Qəbələ, Qax, Balakən, Nic meyvə-tərəvəz konserv zavodları, Zaqatala fındıq və gızıl gül yağı zavodu, çay fabriki, Şəki ət kombinatı yeyinti sənayesinin əsas müəssisələridir. Bundan başqa, yerli tələbatı ödəyən çörəkbişirmə, şərq şirniyyatı, spirtsiz içkilər istehsal edən kiçik müəssisələr də fəaliyyət göstərir. Yüngül sənayenin əsasını ipəkçilik təşkil edir. Bütün rayon mərkəzlərində müxtəlif ölçülü tikiş sənayesi müəssisələri fəaliyyət göstərir. Şəkidə kustar üsulla bəzəkli toxumaları olan ipək parçalar, pərdələr, kəlağayılar, yaylıqlar toxunur. Tütünçülüyün inkişafı ilə əlaqədar Şəki, Qəbələ, Balakən və Zaqatala tütün fermentasiya zavodları fəaliyyət göstərir. Sənayenin digər sahələrinə yerli xammal bazasına əsaslanan Zaqatala mebel fabrikinı, kərpic zavodunu, Balakən tarla müəssisəsini aid etmək olar. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun gözəl təbiəti, onu Azərbaycanın mühüm istirahət-turizm reqionuna çevirmişdir. Qəbələdə, Şəkidə, Zaqatalada istirahət-turizm müəssisələri fəaliyyət göstərir. Nəqliyyat şəbəkəsi Şəki-Zaqatala iqtisadi-coğrafi rayonunun nəqliyyatı regionun nəqliyyat sistemi onun iqtisadiyyatının normal fəaliyyət göstərməsində, daxili və xarici yük, sərnişin daşımalarında mühüm yer tutur. Ərazinin nəqliyyat şəbəkəsi dəmir və avtomobil yolları, qismən hava və boru kəməri xətləri ilə təmsil olunmuşdur. İqtisadi-coğrafi rayon bütövlükdə Yevlax-Balakən dəmir və şose yollarının üzərində yerləşir. Bu dəmir yolu 1986-cı ildə istifadəyə verilmişdir. İqtisadi-coğrafi rayonda dəmir yolunun uzunluğu olmaqla, ərazidə daşınan yüklərin təqribən 50-100%-i, sərnişinlərin isə 12–15%-i onun payına düşür. Dəmir yolu xətti əsasən 4 inzibati rayon ərazisindən – Şəki, Zaqatala, Qax və Balakəndən keçir. İqtisadi-coğrafi rayon ərazisində formalaşan dəmir yol xəttinin 62 km-i və ya 38%-i Şəki, 38 km-i və ya 24%-i Zaqatala, 40 km-i və ya 24,5%-i Qax, 22 km-i və ya 13,5%-i Balakən rayonlarının payına düşür. Avtomobil yolları Regionda Bakı-Yevlax-Balakən və ona paralel olan Bakı-İsmayıllı-Qəbələ-Balakən avtomobil yolları mühüm yer tutur. İqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil yollarının ümumi uzunluğu 1921 km-dir ki, bunun da 141 km-i və ya 7,3%-i respublika, 1780 km-i və ya 92,7%-i yerli əhəmiyyətli yolların payına düşür (cədvəl 3.25). Respublikamız müstəqillik qazandıqdan sonra Yevlax-Balakən şose yolunun davamı kimi Balakən-Loqodexi xəttinin beynəlxalq əhəmiyyəti artmışdır. İqtisadi-coğrafi rayon bu avtomobil yolu vasitəsilə Cənubi Qafqaz və TRACECA nəqliyyat şəbəkəsinə qoşulur. Cədvəl 3.25 İqtisadi-coğrafi rayonda respublika və yerli əhəmiyyətli yolların quruluşu, km [Z.S.Məmmədova (2002) görə] İqtisadi-coğrafi rayonun avtomobil yollarının quruluşunda asfalt yollar və ya 11%, qara örtüklü və ya 26%, çınqıl örtüklü və ya 55%, qrunt yollar və ya 8% təşkil edir (cədvəl 3.26). 2011-ci ilin göstəricilərinə görə, avtomobil nəqliyyatı ilə 6,1 mln ton yük və 48,3 mln nəfər sərnişin daşınmışdır ki, bu da 2000-ci ilə görə uyğun olaraq 3,6 mln ton və 18,3 mln nəfər artım deməkdir. Cədvəl 3.26 İqtisadi-coğrafi rayonda nəqliyyat və rabitə sistemi [Azərbaycan regionları – 2012]. Göstərilən dövrdə yük dövriyyəsi 803,6 mln ton/km, sərnişin dövriyyəsi 272,7 mln sərnişin/km olmuşdur. Yuxarıda göstərilən bir sıra iqtisadi göstəricilər iqtisadi-coğrafi rayonun nəqliyyat şəbəkəsinin mənfi və müsbət tərəflərini görməyə imkan verir. İlk növbədə iqtisadi-coğrafi rayonun ərazisini kəsib keçən Yevlax-Balakən və Balakən-Loqodexi şosesinin təmir olunması nəzərə alınmalıdır (cədvəl 3.27). Hava nəqliyyatı Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunun sosial-iqtisadi inkişafında hava nəqliyyatının mövcudluğu mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Məlum olduğu kimi, keçmiş sovet dövründə Bakıdan mütəmadi olaraq Zaqatala və Şəkiyə sərnişin təyyarələri uçurdu. Eyni zamanda, bölgənin digər inzibati rayonlarında (Balakən, Qax, Qəbələ) sanitar aviasiyanın qəbul edilməsi üçün aeroportlar istifadə olunurdu. Cədvəl 3.27 İqtisadi-coğrafi rayonda avtomobil yollarının texniki vəziyyəti, km. [Z.S.Məmmədova (2002) görə] Son illər regionların inkişafına diqqətin artırılması Şəki-Zaqatala rayonunda hava nəqliyyatının bərpa edilməsinə imkan yaratmış və 2007-ci ildə Zaqatalada yeni aeroport istifadəyə verilmişdir. Qəbələdə dünya standartlarına cavab verən aeroport fəaliyyət göstərir. Onlar sərnişin daşımalarının artırılması ilə yanaşı, regiona turistlərin gəliş-gedişini asanlaşdıracaqdır. Dövlət səviyyəsində regionların davamlı inkişaf proqramı qəbul olunmuş, yerli bələdiyyələrin lokal səviyyədə səlahiyyətlərinin artırılması nəzərə alınmışdır. Regionda hər bir təsərrüfat sahəsinin inkişaf etdirilməsi üçün konkret proqramlar hazırlanmışdır. Sosial infrastrukturu İqtisadi rayonun sosial infrastrukturuna ümumtəhsil və orta ixtisas məktəbləri, ali məktəblərin filialları, mədəni-maarif və səhiyyə ocaqları, muzey və teatrlar daxildir. Coğrafiyası İl ərzindəki günəş parıltısının miqdarı 2200–2400 saatdır.Ən soyuq ayın orta temperaturu baxımından qışın sərtliyi ərazi üçün yumşaq (0;-5 °C), çox yumşaq (2.5–0 °C) və həddən çox yumşaq (5–2.5 °C) şəraitdə keçir.İsti dövrlərdəki (aprel-oktyabr)mümkün buxarlanma 400–1000 mm tərtibindədir.İyun-sentyabr aylarında quraqlıq keçən günlərin sayı 5–25 günvə az, küləyin orta illik sürəti isə 2m/san və az olur.İqlim kontinentallığı zəif, mülayim və orta kotinentallıq intervalında səciyyələnir.İl ərzində şaxtasız dövrün davamiyyəti 150–250 gün və daha çox,havanın temperaturunun 0 °C-dən aşağı olan günlərin sayı 20–120 gün ətrafında tərəddüd edir.Dəniz səviyyəsindən 500–700 m yüksəkliklərə qədər sahələrdə subtropik, yuxarılarda isə mülayim, sərin və soyuq iqlim hakimdir.Düşən yağıntıların miqdarına görə Lənkəran-Astara zonasından sonra ikinci yeri tutur.Ərazinin ən quraq yeri Acınohur ətrafı (300–350 mm), ən rütubətli yerlər (1000–1300 mm) orta yüksək dağlıq ərazilərdir. Çayları və gölləri Ərazinin əsas çaylarının uzunluğu və mənbəyinin yüksəkliyi aşağıdakı kimidir:Mazım (30 km; 2720m), Kiş (33 km; 3680 m), Şin (39 km;2800 m), Balakənçay (39 km;1000 m) Əyriçay (46 km; 3200 m) Katex( 54 km; 2840 m), Qaraçay (56 km;2800 m), Kümrük(55 km; 3480 m), Dəmiraparan(69 km; 3400 m),Əlican (98 km; 3500 m), Türyan (180 km; 3680 m), Qanıx (413 km; 3500 m) və s. Bu çaylar ən gursulu və selli çaylar hesab edilir.Ərazi Oğlanbulaq, Qızbulaq, Hamambulaq, Budusşor, Ağbulaq, Xal-xal kimi termal-mineral su yataqları ilə çox zəngindir. Ərazidə Tufangöl, Turfangöl, Nohurgöl, (Qəbələ), Acınohur(Qax) gölləri vardır. Torpaq örtüyü və biomüxtəlifliyi Ərazidə dağ-çəmən, dağ-çəmən-meşə, qonur-dağ-meşə, qəhvəyi-dağ-meşə, çəmən-qəhvəyi, boz-dağ-qəhvəyi, dağ-şabalıdı, şabalıdı, boz, çəmən-meşə və çəmən torpaqlar geniş yayılmışdır.Ərazidə zəngin və özünəməxsus lanşafta malikdir.Region Azərbaycanın ən meşəli ərazilərdəndir.Ərazinin düzənlik sahələrindəqızılağac (Alnus sp.), qanadmeyvə yalan qoz(Pterocarya pterocarpa), hibrid qovaq (Populus hybrida), uzunsaplaq palıd(Quercus longipes) növlərindən ibarət düzən meşələri mövcuddur.Bozqır yayla ərazilərdə ardıc növləri (Juniperus sp.),saqqızağac (Pistacia mutica) və iberiya palıdı (quercus iberica) meşəlikləri mövcuddur.Alp qurşağında (2600–3200 m) alçaqboylu otlardan ibarət alp xalıları yayılmışdır. Onlardan alp zəngiçiçəyi (Campanula alpestris), çobanyastığı, alp ətirşahı (Geranium alpestre), alp mahmızlaləsi( Corydalis alpestris), qafqaz dovşankələmi (Sedum villosum), alp qayaotu (Sempervivum alpestre) alp unutması (Myosotis alpestres) və s.göstərmək olar. Nival qurşaq( 3600–4400 m) bitki örtüyü olmayan çılpaq qayalıqlardan və buzlaqlardan ibarətdir. Bölgənin mədəni irsi və etnik palitrası rəngarəng və zəngindir.Burada azərbaycanlılar ilə yanaşı avar, saxur, ləzgi, gürcü, yəhudi, udin, ingiloy, qaraçılar və s xalqlar və etnik qruplar əsrlər boyu qardaşlıq və mehriban dostluq şəraitində yaşayırlar. Burada qədim dövrlərə aid yaşayış məskənləri, arxeoloji materiallar, antik və orta əsrlər dövrlərinə aid qala və istehkamlar, tarixi-memarlıq abidələri, məbədlər və müqəddəs yerlər mövcuddur. Ərazi buzlaqlar, morenlər yüksək dağ gölləri, şəlalər, yaşı 500–1000 il olan veteran ağaxlar kimi təbiət abidələri ilə olduqca zəngindir. Turizm imkanları Qaxda Oğlanbulaq, Qızılbulaq, Mosku, Hamambulaq, Qəbələdə Bum, Oğuzda Xalxal, Buqusşor və Ağbulaq kimi çoxlu mineral bulaqlar vardır. Ərazidə bir neçə sanatoriya fəaliyyət göstərir. Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonunda Qafqaz Albaniyasının memariyyə abidələri cəmlənmişdir. Bunun səbəbi indiki Qəbələnin Albaniyanın paytaxtı olmasıdır. Qaxda "İlisu" Dövlət Qoruğu yerləşir. Rayonun bəzi ərazilərində ovçuluq üçün münasib yerlər var. Qaxdakı "Sumuq" qalası, "Kürmük" məbədi taixi baxımdan çox əhəmiyyətlidir. "Zaqatala" Dövlət qoruğu, Zaqatala mərkəzi mədəniyyət və istirahət parki- "Heydər" parkı, "Zərifə Əliyeva" adına park, "Dədə Qorqud" meydanı Zaqatala əhalisinin sevimli istirahət yerləridir. Zaqatalada yerləşən "Pəri", "Şeytan" qalalarının tarix turizm baxımından əhəmiyyəti böyükdür. Oğuza meşə resurslarına görə "Azərbaycanın İsveçrəsi" deyirlər. Şəki rayonunda yerləşən Marxal turizm zonası xüsusilə fərqlənir. Qəbələdə Yeddi gözəl şəlaləsi məşhurdur. Şəkidə "Gələrsən-Görərsən" qalası, Xan sarayı tarixi əhəmiyyətə malikdir. Şəkinin Kiş kəndində inşa olunmuş alban məbədi Zaqafqaziyada tikilmiş ilk xristian kilsəsidir. ŞƏKİ-ZAQATALA İQTİSADİ-COĞRAFİ RAYONU | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=95742 |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.