!
stringlengths 1
182
| Nida işarəsi (!) — Aşağıdakı hallarda işlədilən durğu işarəsi: Nida cümləsinin sonunda. Məsələn: Azərbaycan dilində /Yanğın!/, /Fəlakət!/; əmr cümlələrində /Rədd ol burdan!/; Çağırış və müraciət həyəcanlı olanda. Məsələn: Azərbaycan dilində /Yaşasın müstəqil Azərbaycan!//; Nida cümlələrində özəksonu zəifləyir, zaman ləngiyir. /Ana! O, müqəddəs bir kainatdır//.
stringlengths 100
226k
| https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=259941
stringlengths 46
49
|
|---|---|---|
Şöhrət Şabanov (əsgər) | Şöhrət Şabanov —— () —— Azərbaycanlı şəhid. Şöhrət Şabanov 1968-ci il aprelin 29-da Gəncə şəhərində anadan olmuşdur. Qeyrətli, vətənpərvər bir gənc idi. 1985-ci ildə 37 saylı orta məktəbi bitirmişdir. 1986-1988-ci illərdə Qazaxıstanda hərbi xidmətdə olmuşdur. Hərbi xidmətdən qayıtdıqdan sonra Xalça-mahud Kombinatında mühafizəçi işləmişdir. O, uşaqlıqdan idmanın boks növü ilə məşğul olmuşdur. Görkəmli məşqçi Çingiz Pirverdiyevin tələbəsi olmuş, Beynəlxalq yarışlarda iştirak etmiş, müxtəlif medallarla, fəxri fərmanlarla təltif edilmişdir. 1990-cı il noyabr ayının 24-də ailə həyatı qurmuş, 1992-ci il oktyabr ayının 12-də Tural adında oğlu dünyaya gəlmişdir. Hərbi xidmət 1992-ci il dekabr ayının 10-da Kəpəz Rayonu Hərbi Komissarlığı tərəfindən həqiqi hərbi xidmətə çağırılmışdır. Döyüş yolu həddindən artıq qısa olmuşdur. 551 saylı hərbi hissədə vuruşmuşdu. Şöhrət Şabanov göstərdiyi hərbi xidmətə görə 1993-cü il martın 1-də hərbi hissə komandiri tərəfindən fəxri fərmanla təltif olunmuşdur. Bir neçə kəndin müdafiəsində fəal mübarizə aparmışdı. Zabit-gizir heyəti arasında böyük hörməti vardı. Şöhrət Vilayət oğlu Şabanov 1993-cü il martın 7-də ağır döyüşlərdən birində şəhid olmuşdur. Meyitini tapmaq mümkün olmamışdır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=774189 |
Şöhrət Əliyev | Şöhrət Cambulat oğlu Əliyev (30 oktyabr 1999, Gəncə – 8 noyabr 2020, Şuşa) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsinin şəhidi. Şöhrət Əliyev 1999-cu ilin oktyabr ayının 30-u Gəncə şəhərində anadan olub. 3 qardaşdan ibarət olan ailənin ortancıl oğlu olub. Gəncə şəhər Məhəmməd Füzuli adına 22 saylı tam orta məktəbdə təhsil almış, sonradan Məşədi Əzizbəyov adına 15 saylı tam orta məktəbdə təhsilini davam etdirmiş və 2015-ci ildə məzun olmuşdur. 2018-ci ilin yanvar ayının 8-i hərbi xidmətə yollanan Şöhrət, 2019-cu ilin iyul ayında hərbi xidmətini başa vurmuşdur. Anası — Aygün Zeynalova Qardaşı- Həzrət Əliyev Qardaşı — Sadiq Əliyev Hərbi xidməti 27 sentyabr 2020-ci ildə başlayan İkinci Qarabağ müharibəsinə könüllü olaraq yazılaraq, döyüşlərə yollanıb. 8 noyabr tarixində Şuşa uğrunda gedən döyüşlərdə qəhrəmancasına şəhidlik zirvəsinə ucalıb. Şəhidin cənazəsi 16 noyabr tarixində ailəsinə təhvil verilərək, 17 noyabr tarixində doğulduğu Gəncə Şəhidlər Xiyabanında dəfn edilib. (15. dekabr 2020) — "Vətən uğrunda" medalı (ölümündən sonra) (18. dekabr 2020) — "Cəsur döyüşçü" medalı (ölümündən sonra) (29. dekabr 2020) — "Şuşanın azad olunmasına görə" medalı (ölümündən sonra) şəhid Şöhrət Əliyev şəhid ŞÖHRƏT ƏLİYEV. MƏKANIN CƏNNƏT OLSUN QARDAŞ | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=690544 |
Şöhrəti necə geri qaytarmalı (film, 1988) | Bakı Soyuducular Zavodu hər il 400 minə yaxın "Çinar" soyuducusu buraxır (1988). Müəssisə öz işində dönüş yaratmış və bir neçə il bundan əvvəl(13 milyonu) keçmiş borclarını tamamilə ödəmişdir. İstehsalatın yenidən qurulması, yeni modelli soyuducuların buraxılışının qaydaya salınması, Minsk və Kiyev həmkarları ilə işgüzar əməkdaşlıq filmdə öz əksini tapmışdır. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: R. İsmayılov Ssenari müəllifi: Faiq Mustafayev | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=31955 |
Şöhrətin yumruğu (film, 1991) | Şöhrətin yumruğu (ing. Fist of Glory) — 1991-ci ildə Co Mari Avellana tərəfindən çəkilən döyüş filmi janrlı ABŞ filmidir. Vyetnam müharibəsi ABŞ ordusunun məğlubiyyəti ilə başa çatır. Bu səbəbdən ABŞ ordusunun əsgərləri buranı tərk edirlər. Lakin Ceyms Li qanlı rinqdə vuruşmağı davam etdirir. Dostu Reynoldsu mafiya qrupundan xilas etmək üçün onunla rinqdə görüşməyə məcbur olur... Xarici keçidlər Şöhrətin yumruğu — Internet Movie Database saytında. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=268749 |
Şöhrətli Azərbaycan (1935) | Kinoalmanaxda iki mövzu-neft və kənd təsərrüfatı öz əksini tapmışdır. Burada süjetlər novella formasında həll edilmişdir. Qocaman neftçi Piri Nuriyevin və pambıq ustası Qüdrət Səmədovun fədakar əməyi göstərilmiş, sinxron söhbətlər verilmişdir. Film haqqında Azərbaycan sənədli kinosunda ilk dəfə olaraq, bu filmdə diktordan istifadə edilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Boris Pumpyanski Ssenari müəllifləri: Boris Pumpyanski, Vladimir Yeremeyev Operatorlar: Seyfulla Bədəlov, A.Qaryagin Bəstəkar: S.Paniyev Səs operatoru: A.Zapadenski Filmdə iştirak edənlər Piri Nuriyev Qüdrət Səmədov Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 54; 57. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 813. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=213039 |
Şöhrətli Azərbaycan (film, 1935) | Kinoalmanaxda iki mövzu-neft və kənd təsərrüfatı öz əksini tapmışdır. Burada süjetlər novella formasında həll edilmişdir. Qocaman neftçi Piri Nuriyevin və pambıq ustası Qüdrət Səmədovun fədakar əməyi göstərilmiş, sinxron söhbətlər verilmişdir. Film haqqında Azərbaycan sənədli kinosunda ilk dəfə olaraq, bu filmdə diktordan istifadə edilmişdir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Boris Pumpyanski Ssenari müəllifləri: Boris Pumpyanski, Vladimir Yeremeyev Operatorlar: Seyfulla Bədəlov, A.Qaryagin Bəstəkar: S.Paniyev Səs operatoru: A.Zapadenski Filmdə iştirak edənlər Piri Nuriyev Qüdrət Səmədov Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 54; 57. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası: Azərbaycan. Ramiz Məmmədov. Kino. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzi, 2007.- səh. 813. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=31956 |
Şöhrətpərəstlik | Şöhrətpərəstlik insanın öz qabiliyyətlərinə və ya özünün başqaları üçün cəlbediciliyinə həddindən artıq inanmasıdır. XIV əsrə qədər o, belə narssistik çalarlara malik deyildi və sadəcə mənasızlığı nəzərdə tuturdu. Onunla əlaqədar lovğalıq termini ilkin olaraq insanın öz imkanlarını nəzərə alması və Allahın köməyinə ehtiyac olmadığını, yəni əsassız öyünməyi nəzərdə tuturdu; Baxmayaraq ki, hazırda şöhrət əsasən müsbət məna daşıyır. Latın sözündən yaranan gloria da təqribən öyünmək deməkdir və tez-tez mənfi tənqid kimi istifadə olunurdu. Din və fəlsəfə Bir çox dinlərdə şöhrətpərəstlik müasir mənada bütpərəstliyin bir növü hesab olunur ki, bu zaman insanın öz surəti üçün özünü Tanrının böyüklüyünə bənzədir və bununla da zamanla İlahi lütfdən ayrılır. Xristian təlimlərində şöhrətpərəstlik qürur nümunəsidir, yeddi ölümcül günahdan biridir. Həmçinin, Bəhai dinində Bəhaullah “şöhrətpərəst təsəvvürlər” terminindən istifadə edir.Fəlsəfi olaraq, şöhrətpərəstlik eqoizm və qürurun daha geniş bir forması sayılır. Fridrix Nitsşe yazırdı ki, "şöhrətpərəstlik orijinal görünmək qorxusudur: beləliklə, bu, qürurun olmamasıdır, lakin mütləq orijinallığın olmaması deyil". | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=823164 |
Şöllü Mehmandar | Şöllü Mehmandar — İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasında, indiki Zəngibasar (Masis) rayonunda kənd. Rayon mərkəzindən 12 km qərbdə, Zəngi çayının yanında yerləşir. Zəngibasar rayonu təşkil edilənədək Vağarşabad (Eçmiədzin) rayonunun tərkibində olmuşdur. «İrəvan əyalətinin icmal dəftəri»ndə Mehmandari-Şollu, Qafqazın 5 verstlik xəritəsində Şorlu Mehmandar formasında qeyd edilmişdir. Toponim -lı mənsubluq şəkilçisi qəbul etmiş çol etnonimindən və Mehmandar şəxs adından əmələ gəlib «çol > şol tayfasından olan Mehmandara məxsus kənd» mənasını bildirir. Etnotoponimdir. Quruluşca mürəkkəb toponimdir. Erm. SSR AS RH-nin 25. I. 1978-ci il fərmanı ilə adı dəyişdirilib Hovtaşad qoyulmuşdur. Kənddə 1831-ci ildə 406 nəfər, 1873 - cü ildə 1573 nəfər, 1886-cı ildə 1432 nəfər, 1897-ci ildə 1824 nəfər, 1904 - cü ildə 1455 nəfər, 1914 - cü ildə 1632 nəfər, 1916-cı ildə 2969 nəfər, 1919 - cu ildə 900 nəfər yalnız azərbaycanlı yaşamışdır. 1919 - cu ilin sonlarında azərbaycanlılar ermənilərin təcavüzünə məruz qalaraq deportasiya edilmişdir. Yalnız indiki Ermənistanda sovet hökuməti qurulandan sonra sağ qalan kənd sakinləri öz yurdlarına dönə bilmişdir. Burada 1922-ci ildə 788 nəfər, 1926-cı ildə 1010 nəfər, 1931-ci ildə 778 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır. Kəndin sakinləri SSRİ Nazirlər Sovetinin xüsusi qərarı ilə 1948-1949 - cu illərdə zorla Azərbaycana köçürülmüşdür. 1950-ci illərdə köçürülən ailələrin bir hissəsi yenidən geri, öz yurdlarına dönə bilmişdir. 1988-ci ilə kimi burada azərbaycanlılar yaşamışdır. 1988-ci ilin noyabr-dekabr aylarında Ermənistan dövləti azərbaycanlılar deportasiya etmişdir. İndi ermənilər yaşayır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=415487 |
Şölə | Şölə — qız adı. Sözün mənası Od, işıq, parilti deməkdir. Bu isim həm ümumi həm də xüsusi isimdir. Şölə Səfərəliyeva Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=483406 |
Şölə Səfərəliyeva | Şölə Cavanşir qızı Səfərəliyeva (29 avqust 1984, Bakı) — Azərbaycan müğənnisi. Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti. Şölə Cavanşir qızı Səfərəliyeva 29 avqust 1984-cü ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1991-ci ildə 200 saylı BMLK-da orta təhsilə başlayıb. 1992-ci ildə 21 nömrəli musiqi məktəbinin fortepiano sinfinə qəbul olub. 2 oktyabr 1995-ci ildə əfsanəvi " Qaya " kvartetinin solisti, Rauf Babayevin musiqi məktəbində başladığı vokal sinfinə qəbul olub, "Bəri Bax" uşaq ansamblının solisti kimi fəaliyyətə başlayıb. 11 illik vokal sinfini bitirib. (Atası) Səfərəliyev Cavanşir Xalid oğlu 15.08.1958, (anası) Səfərəliyeva Sona Sabir qızı 09.06.1959 (qardaşı) Səfərəliyev Elçin Cavanşir oğlu 13.02.1986 2001-ci ildə İctimai-Siyasi universitetin Azərbaycan dili və ədəbiyyatı filologiya fakültəsinə daxil olub. Təhsil illərində şairlər Zöhrab Tahir, Nəriman Həsənzadə, görkəmli tarixçi alim İqrar Əliyev, politoloq Aydın Mirzəzadədən dərs alıb. 2019-cu ildə Azərbaycan Milli Konservatoriyasının populyar musiqi və caz fakültəsinin magistr pilləsinə (solo oxuma) qəbul olub. Bəri Bax ansamblının tərkibində bir çox festival və müsabiqələrdə diplom və mükafatlara layiq görülüb. Qönçə 1996…fəxri fərman , caz festivallarda masterklasslarda iştiraka görə diplomlar, İlin ən fəal gənci diplomu. Slavyanskiy bazar 2001 (qranpri)və b.. və həmin ildən Mədəniyyət nazirliyində çalışır. "Qaya" dövlət ansamblının tərkibində fəaliyyət göstərən Bəri Bax uşaq ansamblı dəfələrlə ölkənin ən mötəbər tədbirlərində çıxış edib. Qrupun tərkibində bu günədək İstanbul, İskenderun, Misir, Yuneskonun təşkilatçılığı ilə Fransada, Vainqton, Gürcüstan, Vitebsk, diasporanın vasitəsilə Berlində və digər şəhərlərdə solo konsertlər verib dövlət səviyyəli tədbirlərdə çıxış edib. Səhnə fəaliyyətini daha da genişləndirmək üçün 2003-cü ildə keçirilən ilk Sing Your Song , 2005-ci ildə keçirilən ikinci Azəri Star müsabiqələrində solo ifaçı kimi finala çıxıb diplomlara laiq görülüb. Eyni zamanda 2010-cu il üçün keçirilən Avroviziya müsabiqəsinin final seçmə turlarında iştirak edib. Musiqi ilə yanaşı digər səhnə imkanlarını artırmaq məqsədilə müsabiqə yolu ilə 2011-ci ildə AnsÇm radiosunda aparıcı dj kimi praktika keçmiş , həmçinin ANS tv tərəfindən keçirilən ilk USA-Azerbaijan media academy'yə qəbul olunub, jurnalistikanın incəliklərinə yiyələnməyə çalışmış, kanalın rəhbəri Vahid Mustafayev və ABŞ-nin o illərdə ölkəmizdəki səfiri Metyu Brayza tərəfindən diplomla mükafatlandırılıb. Bir müddət ANS tv və Bakı film kino studiyasında çalışıb. 2007-ci ildən etibarən Bəri bax ansamblı rəsmi olaraq Qaya dövlət ansamblı adını alır və uşaqlardan ibarət Bəri Bax qrupundan bu günədək kollektivdə fəaliyyətini davam etdirən yeganə solisti kimi qrupda ifası davam edir. 2007–2008-ci tədris illərində həmçinin 21 saylı musiqi məktəbində xor dərslərinin aparıcısı olmub. 2012–2014-cü illər ərzində qrupdakı ifa ilə yanaşı KATV1 kabel televiziyasında fəaliyyət göstərən Chatbox kanalında musiqili , həmçinin Psixoloq adlı psixoloji verilişin aparıcısı olmub. İfaçılıqla yanaşı həmçinin şeir yazmaqla da maraqlanır. Bəri bax, Qaya ansamblında ifa olunan, bundan əlavə qrupun bədii rəhbəri Rauf Babayevin bəstələdiyi musiqilərin, solo ifasında səslənən bir çox mahnıların söz müəllifidir. 2015-ci ildə Qazaxstanın Atırau şəhərində diasporamızın təşkilatçılığı ilə keçirilən 10 may ulu öndər Heydər Əliyevin doğum gününə həsr olunmuş dövlət tədbirində solo konsertilə çıxış edib. Bu gün 1992-ci ildən bəri davam edən musiqi fəaliyyəti, Bəri Bax, Qaya dövlət ansamblındakı uğurları ilə yanaşı solo yaradıcılığında da nailiyyətləri az deyil (ölkə daxilində dövlət tədbirlərində, görkəmli şəxsiyyətlərin yubiley konsertlərində, televiziyalarda solo ifalar və s.). Qaya ilə 2016 yanvar Dağıstan Maxaçkalada Qaya solo konsert. Murad Kajlayevin yubileyi. 2016 aprel döyüşləri ilə əlaqədar Füzulinin N saylı hərbi hissində Qaya ilə əsgərlər üçün konsert proqramında çıxış. 2017-ci il sentyabr ayında dövlət xətti ilə Ağdam konserti, solo ifaçı kimi bu il avqustda Bakı Şəhər Mədəniyyət və Turizm Baş İdarəsi Mədəni Tədbirlərin Təşkili və Yaradıcı Gənclərlə İş üzrə Mərkəz tərəfindən Retro Bakı tədbirində fəal iştirakına görə təşəkkürnamə. Oktyabrda Mobil Babayevin yaradıcılıq gecəsində solo ifa. 2018-də 14–16 may Pakistanda İslamabad şəhərində səfirliyimiz tərəfindən keçirilən ADR 100 illiyi münasibətilə olan konsertdə solo ifa ilə çıxış. 27 may 2018-ci ildə Əməkdar artist adına layiq görülüb. 2018 iyul ayında Gənclər və idman nazirliyinin təşkil etdiyi MDB ölkələrinin gəncləri üçün keçirilən ilk yay düşərgəsində estrada vokal dərsində master klass keçib. 15 sentyabr 2022-ci ildən etibarən Azərbaycan Milli konservatoriyasında Populyar musiqi və caz kafedrasında müəllim kimi fəaliyyətə başlayıb. Mükafatları Qönçə 1996…fəxri fərman caz festivallarda masterklasslarda iştiraka görə diplomlar İlin ən fəal gənci diplomu Slavyanskiy bazar 2001 (qranpri) Əməkdar artist Videqorafiya Xarici keçidlər Şölə Səfərəliyeva — Facebook səhifəsi | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=589966 |
Şöləburan (Əhər) | Şöləburan (fars. شله بران) - İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Əhər şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 583 nəfər yaşayır (103 ailə). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=667672 |
Şönborn sarayı | Şönborn sarayı (çex. Schönbornský palác) - Praqanın Mala Strana rayonunda, Trjişte meydanı № 365 və Vlaşska küçəsində yerləşən barokko üslublu saraydır. O, 1958-ci ildən Çex Respublikasının mədəniyyət abidəsi kimi qorunur. 1925-ci ildən burada ABŞ səfirliyinin iqamətgahı yerləşdirilmişdi; binaya giriş imkanı yalnız səfirliyin əməkdaşlarına verilir. Saray kompleksinin ərazisinə iri terraslaşmış bağ və Petrşin təpəsinin yamaclarında yerləşmiş erkən barokko üslublu qlorietta (Qlorietta - açıq pavilyonlu kolonnadadır) daxildir. Sarayın adı kübar nəsildən olan onun sonuncu sahibinin soyadından götürülüb. Saray Otuzillik müharibə (1618-1648) zamanı dağıdılmış beş İntibah üslublu evin yerində inşa olunmuşdu. Buna görə də, sarayın maketi və planı nisbətən mürəkkəb və qeyri-ardıcıl olaraq səciyyələnir. Sarayın hər xarici, həm də daxili tərtıbatında ondan öncəki digər binalardan, eləcə də 1640-1900-cu illəri əhatə edən bütün inkişaf dövründən xeyli fraqmentlər tapıla bilər. Belə ki, 2001-ci ilin iyul ayında səfirliyin konsulluq şöbəsində aparılan yenidənqurma işləri zamanı, nəfis barokko üslublu tavan işləmələri aşkar edilmişdi. XVII əsrin ortalarında, hazırkı sarayın yerləşdiyi torpaqlar Malta ordeninin böyük prioru və avstriyalı general Rudolf Kolloredo-Valdze (1585-1657) tərəfindən satın alınmışdı; o, qarnizon hərbi komendantı kimi isveç qoşunlarının 1648-ci ildə Praqa şəhərinə etdikləri basqına qədər Köhnə şəhəri şəxsən müdafiə edirdi. Saray 1643-1656-cı illər arasında tikilmişdi. O, sarayın ətraf ərazisində, yəni Petrşin təpəsindəki köhnə üzümlük sahəsini məhv edərək, 1660-cı ildə burada geniş terraslaşdırılmış bağın əsasını qoyur. Petrşinin ən yüksək nöqtəsində isə, erkən barokko üslubunda gözəl qlorietta yaradılmışdı. Saray və ətrafındakı bağ XVII əsrin ikinci yarısında Praqanın ən tanınmış və vacib binalarından biri idi; bunu kardinal Harrax özünün gündəliklərinə və xarici turistlərin səyahət qeydlərinə istinadən qeyd etmişdi. Şönborn bağı ilk növbədə öz bədii tərtibatına və şəhər ilə Praqa qəsrinə açılan möhtəşəm mənzərəsinə görə məşhur idi. Qlorietta Vltava çayının sahilində, bugünkü Kampa adasında bayram günləri keçirilən atəşvəşanlığı izləmək üçün ən sevimli yerlərdən biri idi. Barokko üslublu daha erkən sarayın müəllifliyi Praqada şöhrət qazanmış italiyalı memar Covanni Pieroninin layihəsinə aid etmək olar, Kolloredo ailəsi onunla çox yaxşı münasibətdə idilər. 1715–1718-ci illərdə saray Habsburq diplomatı Yeronim Kolloredo Valdzenin şəxsi mülkünə çevrilmişdi. Məhz onun dövründə, memarlar Covanni Battista Alliprandi, Bartolomeo Skotti, eləcə də çox güman ki, Santini tərəfindən saray barokko üslubunda bəzədilmişdi. Bunlar əsasən sarayın hər mərtəbəsinin və küçəyə açılan fasadın mürəkkəb prokompovka elementləri ilə yenidən qurulması idi. Küçə fasadının ümumi görünüşü (çoxsaylı klenak və frontonların yaradılması) Santininin tipik memarlıq xüsusiyyətlərini daşıyır. Beləliklə, italyan əsilli çex memarının bu böyük sarayın yenidən qurulmasında çox böyük əməyi olduğunu qeyd etmək olar. İnteryerdə və sarayı əhatə edən bağda aparılan əsas dəyişikliklər memar Alliprandi ilə bağlıdır. Sarayda daha qədim daxili tərtibat elementlərindən şərti olaraq Cakomo Antonio Korbelliniyə aid edilən oyma tavan düzəlişlərini qeyd etmək olar. Sonrakı illərdə sarayın sahibləri, yəni bir neçə aristokrat sülaləsi tədricən bir-birini əvəzləyirdi. 1794-cü ildə saray Şönborn qraf ailəsi tərəfindən alınmış və buna uyğun olaraq da bina hal-hazırda həmin sülalənin adını daşıyır. Lakin XX əsrdə baş vermiş iqtisadi böhran ilə əlaqədar, Şönborn ailəsi sarayın nömrələrini icarəyə verməyə başlayır. Buranın ən məşhur icarədarlarından biri yazıçı Frans Kafka idi - o, 1917-ci ildə bir neçə ay müddətinə sarayın iki otağını kirayə götürmüşdü. Kafka o vaxtkı sevgilisi Feliçia Bauerə göndərdiyi məktubda bunları yazmışdır: Mən daşınmaz əmlak agentliyinə getdim və orada mənə demək olar ki, dərhal ən gözəl saraylarından birində icarəyə verilən mənzil barədə danışdılar. Yeni mənzildə iki yataq otağı vardır, vanna kiçik olduğundan isə, hollun yarısı ona əlavə olunmuşdu. İldə altı yüz kron ödəməliyəm. Bu, sadəcə olaraq arzuya oxşayırdı. Mən otaqlara baxmaq üçün oraya getdim. Nömrələr hündür və gözəldir, divarları isə qırmızı və qızılı rəngdədir, elə bil ki, Versal sarayıdır. Dörd pəncərə sakit və gizli daxili həyətə, biri isə gül bağçasına açılır. Bağlar necə də gözəldir! Saraya əsas girişdən daxil olan zaman, necə aristokratik bir məkana ayaq basdığıma inana bilmirdim. Böyük qövs boyunca yerləşən və kariatidlərin əhatəsində olan ikinci darvazadan yavaş-yavaş və əzəmətlə aşağıya doğru enən xiyabana (bağa) və möhkəm daş pilləkənlərə çox gözəl mənzərə açılır. Amma mənim köçdiyim mənzilin bir kiçik bir çatışmamazlığı var - buranın əvvəlki sahibi, cavan bir cənab öz həyat yoldaşından ayrılaraq, gənc qulluqçu oğlanla birgə yaşamağı gərara alır və bir neçə ay müddətində burada yaşayır. Bu hadisə yuxarı instansiyalara çatdırıldıqdan sonra isə, o (yəni həmin dövlət qulluqçusu və buranın sahibi), öz tutduğu vəzifəsindən azad edilərək Praqanı tərk etməyə məcbur olur. Qısa müddət ərzində köhnə sahib mənzilin təmirinə külli miqdarda pul xərclədiyindən, belə asanlıqla oranı tərk etmək istəmirdi. İndi isə ən azı, hamam ləvazimatlarını, divarda asılmış xalçanı satmaq üçün, eləcə də elektrik enerjisinin topladığı xərclərin heç olmasa qismən ödəyə bilən bir adamı axtarırlar. Mən bu məsələdə özümü nümunə gətirmirəm. Mənim bildiyimə görə, onların hamısı 650 kron eləyir. Bu o qədər də yüksək məbləğ olmasa da, soyuq mənzil və mənim lüks dadım üçün həddindən artıq çox idi. Hər halda, mənzildə lazımi mebellərim də yoxdur. Bu mənim nəzərimdən qaçmayan daha bir detal idi. Bununla belə, həmin sarayın üçüncü mərtəbəsində bilavasitə saray inzibatçısı tərəfindən icarəyə verilən daha bir mənzil var idi, onun kifayət qədər aşağı tavanı olması ilə bərabər, Hradçanı rayonunun köndələn dar küçələrinə əsrarəngiz mənzərə açılırdı. Bu mənzilin otağı daha sadə döşənməsinə baxmayaraq, mən orada bir müddət gənc qrafinya ilə qonaq qismində yaşayırdıq - görünür, o ümumilikdə sadə tələblər əsasında buraya köçmüşdü. Gənc qadın bütün lazımi əşyaları özü ilə gətirmişdi. Bura mənim çox xoşuma gəldi və ilk dəfə mənzilə gələndə həmin qadını görərək, buranın artıq alındığı düşünərək qorxdum. Lakin tanımadığım bir qadınla birlikdə yaşayacağımı anladıqdan sonra, bir az çaşqınlıq hissinə düçar oldum... Frans Kafka uzun düşüncələrdən sonra, nəhayət saraydakı mənzildə məskunlaşmağı qərara alır, ancaq fakt odur ki, nömrələrin kifayət qədər qışda isidilmədiyindən, bu onda vərəmin inkişafına səbəb olmuşdu və Kafka tezliklə saraydan düz qocalar evinə köçürülmüşdü. 1919-cu ildə sonuncu sahib Karl Yohann Şönborn öz sarayını amerikalı milionerçi Çarli Riçard Kreynin oğlu Riçar Teller Kreynə satmışdı - Riçard Teller 1919-1921-ci illərdə ABŞ-nin Çexoslovakiyadakı ilk səfiri idi. Onun atası Çarli Riçard, Yan Masarikin (daha sonralar isə Tomaş Masarikin) yaxın dostu idi və buna görə də onun Çexoslovakiya dövlətinin yaranmasında böyük rolu olmuşdu. T.G. Masarik slavyanşünaslardan ruh yüksəkliyi ilə dolu idi və bun görə də, Kreyn 1902-ci ildə onu Çikaqo şəhərində keçirilən mühazirəyə dəvət etmişdi. Burada Masarik Orta Qərbdə məskunlaşmış slavyan icmaları ilə tanış olur. Məhz Çarlz Riçard Kreyn Masarikin ABŞ-nin 28-ci prezidenti Vudro Vilsonla görüşünü təşkil etmiş və bu görüş nəticəsində Masarik Çexoslovakiya dövlətinin yaranmasında yeni bir dəstək tapmışdı. Riçard Teller Kreyn tərəfindən saray 117 000 dollara alınmışdı. Bu retrospektivdə sarayın qiymətinin öz səbəbləri var idi - reprezentativ ərazinin yoxluğu və çoxsaylı kirayəçilər (100 nömrədən 80-i kirayə edilmişdi). Vaşinqtona qayıtdıqdan sonra, Riçard ABŞ hökumətinə bu sarayı təklif edərək, onu 1924-cü ildə 125 000 dollara aldığı bildirir. Və məhz onun təşəbbüsü ilə, binada amerika səfirlərinin qərargahı və konsulluğu yaradılır. İkinci dünya müharibəsi zamanı, saray İsveçrə prokurorluğu tərəfindən idarə olunurdu və onlar binanın ümumi durumuna laqeyd yanaşırdılar. Müharibədən sonra, amerikalılar sarayı çox acınacaqlı halda aşkar edirlər; görünür məhz bu səbəbdən də, ABŞ səfiri Lourens A. Steynhard özünə daha prezentabelli binanı axtarmalı olur. 1945-ci ilin sentyabr ayında o Çexoslovakiya dövlətindən Praqa-Bubeneç rayonunda yerləşən Otto Peşkanın villasını icarəyə götürür, 1948-ci ildə isə, bina tam olaraq ABŞ hökuməti tərəfindən satın alınmışdı. 1945-ci ildən Şönborn sarayı yalnız ofis kimi xidmət göstərir və bura yalnız səfirlik işçilərinə və səfirliyə dəvət olunan qonaqlar üçün açıq olur. 2001-ci ilin iyul ayında səfirliyin konsulluq şöbəsində aparılan təmir-yenidənqurma işləri zamanı renessans üslubuna aid tavam işləmələri aşkar edilmişdi. Tikinti işləri dərhal dayandırılır və konsulluq bu hadisə barədə sənət tarixçilərinə məlumat verirlər. Sənətşünaslar aşkar edilən sənət əsərinin XVII əsrin əvvəlinə aid edir və tavanın taxta şəklində olduğu dövrdə vu bəzəklərin əhəmiyyətli estetik element olduğunu bildirirlər. Tavanın mühafizə olunması üçün tezliklə plan tərtib olunur və artıq 2006-cı ildə o restavravrasiya edilir. Saray kompleksi üç daxili həyətin ətrafında salınmış dörd ayrı qanaddan (fligeldən) ibarətdir. Üç mərtəbəli binanın damında ayrıca gözəl köşk də yaradılıbdır. Dünyanın ən qədim və gözəl şəhərlərindən sayılan Praqanın Vlaşska küçəsinə açılan sarayın əsas fasadı, özündə memar Santininin bir çox əlamətlərini daşıyır. İki daş toskan sütunun əhatəsində olan sadə giriş hissəsinin üzərində ballüstradalı eyvan quraşdırılıb. Fasad dik pilyastrlarla bir neçə hissəyə bölünüb; onun hər mərtəbəsində rustovka bucağı və trapesiyaşəkilli təhriflər təkrarlanır. İri trapesiaşəkilli təhrif mövzusu fasadın üçlü tətbiqində əks olunur. Birinci mərtəbənin pəncərələri novşəkilli bosaj üzərinə qaldırılıb və xüsusi "boşluqlara" yerləşdirilib. Birinci mərtəbədə ("Piano nobile" - yəni parad mərtəbə) pəncərələr ətrafında qabarıq seqmentli və əyri frontonlu pəncərə qutuları sistemi yerləşir - burada vertikal yastı element incə pəncərə qutusu ilə kontrast yaradır. Birinci və ikinci mərtəbələrin arasında Şönborn sülaləsinin rəngli gerbi yerləşdirilib. Üçüncü mərtəbənin mərkəzi çıxıntıları, allüziv qalxan və trapesiyaşəkilli təhriflər, bilərəkdən pəncərələrin üzərindəki kiçik ölçülü və düzbucaq formalı çıxığlara yerləşdirilib. Damın iki şöbəsi, eləcə də baxış pavilyonun yanlarındakı böyük və oval açıq dəliklər axıcı və sadə formaya malikdir. Sarayın detalları hesab olunan lövhələrin və kallus pəncərələrin xarici görünüşü sapa və dolayı xüsusiyyətlərə malikdir. Sarayın damı qırmızı gil kirəmitlərdən yığılıb. Mala Stranada Santini tərəfindən inşa edilən digər saraylarla müqayisədə (məsələn, Morzin sarayı (1713-1714)), təkcə Şönborn sarayının təmkinlik və ciddilik təəssüratı yaratdığını görmək olar. Daxili həyətin zəngin yapma dekorasiyası arasında ziddiyyət yaratmaq üçün, memar sarayın küçəyə doğru açılan əsas fasadında bədii tərtibatlardan çox az istifadə etmişdi. Sarayın həyətə açılan fasadı dekorativ zolaqlarla, pəncərələrin yanları isə barokko üslubunda hazırlanmış amoretto fiqurları və girlyand elementlərlə bəzədilmişdi. Bu hissə heykəltəraşlıq portalı ilə tamamlanır. Binanın xarici fasadı erkən barokko üslubunda tərtib olunub; həyətdən olan portal-giriş isə, nəqqaşlıq elementləri və heykəllər ilə bəzədilib. Bu heykəllər əslində iki cüt atlant (və ya kariatid) fiqurudur (onların müəllifi M.B. Braun hesab olunur). Müəllifliklə bağlı mübahisələr Sarayın müəlliflik məsələsi hələ də müəyyənləşdirilməyib. Kolloredo ailəsi barokko memarlığı ilə çalışan hər iki liderlər ilə (Alliprandi və J. B. Santini ilə) yaxın təmasda idi. Çox güman ki, Alliprandi 1712-ci ildə Çexiyanın şərqində yerləşən Kolloredo ailəsinin Opoçno mülkündə də çalışmışdı. Bundan başqa o həmin mülkün yaxınlığında yerləşən renessans üslublu Müqəddəs Üçlük kilsəsini modifikasiya etmişdi (1716-cı ildə). Alliprandinin Şönborn sarayında fəaliyyəti 1709–1710-cu illərdə yazılı şəkildə sənədləşdirilmişdi. 1718-ci ildə o, Santini ilə birgə Opoçnaya çağırılmışdı - buradakı qəsrdə o düzəlişlər edərək ətraf ərazidə digər kiçik binaların təklif etmişdi (plan həyata keçməmişdir). Santiniyə sarayın proyektini tərtib etmək sifariş olunmuşdu. Bir çox mütəxəssislər hesab edirlər ki, sarayın fasadı Santini üçün səciyyəvi olan dinamik və ifadəli üsluba uyğun əlamətləri daşımır, əksinə, o daha çox Alliprandinin sülh və sakit xarakterini özündə əks etdirir. Lakin bu fərziyələr Santini əməyinin yalnız bir rakurs anlayışına əsaslanır. Hazırda bu mürəkkəb qarşılıqlı tədricilik sistemini və hakin dominant elementin seçimi ilə, müxtəlif əlavələr və memarlıq üslublarının fərqliliyinə baxmayaraq, onun ümumi çalışma metodunu aşkarlamaq o qədər də çətin deyil (məsələn, Praqa qəsrindəki Kapitul dekanatlığı (1706), Mala Stranadakı Morzin sarayı (1713–1714), Mala Stranadakı Tun-Hohenşteyn sarayı (1716)). Q.B. Alliprandi Vyana-oriyentalist memarlıq üslubunun (gecikmiş barokkodan klassisizmə keçid) təbliğatçısı idi; bu üslubun müəllifi Y. L. fon Hildebrandt və Y. B. Fişer fon Erlax (1656–1723) kimi məşhur və istedadlı memarlar idi. Alliprandi trapesiyaşəkilli bosaj texnikasını, eləcə də Santini kimi künc çıxıntılı rustika və başqa buna bənzər memarlıq elementlərini geniş tətbiq edirdi. Bununla belə, onun ən səciyyəvi memarlıq elementi hər iki mərtəbənin arasında silindrik dayaq ilə fasadının morfologiyası və dam üzərində yerləşən qüllənin xüsusi vurğulanmasıdır (məsələn, Hradçanıdakı Şternberq sarayı 1700–1708, Mala Stranadakı Lobkovitz sarayı 1703–1707, Libitsi u Melnikada yerləşən qəsr 1700-1706, Veltrusı qəsri 1711). Məhz bu memarlıq detallarını memar öz binalarının bir çoxunda tətbiq etməyi sevir. O, həmçinin fasadın sadə və rəvan səthə malik olmasının tərəfdarı idi. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, Şönborn sarayında memar Alliprandinin tərc etdiyi heç bir memarlıq motivini aşkar etmək olmur. Sarayın arxasında 2.68 hektar sahəsi olan terraslı italyan bağı uzanır. Bağ Petrşin yüksəkliyində bir zamanlar mövcud olmuş üzüm bağlarının yerində yaradılmışdır. Bağın əsas özəlliyi, saray binasından terras bağlara kimi uzanan və atlı gəzintilər üçün uyğunlaşdırılmış pilləkənli yoldur. Qraf Kolloredo-Valdzee 16 noyabr 1632-ci ildə baş vermiş Lützen döyüşündə hər iki ayağını itirdiyindən, bağdan öz sarayına maneəsiz daxil olmağı arzulayırdı və buna görə də, o, bağ, birinci terras və saray binasını birləşdirəcək xüsusi enişə malik pilləkənin inşasını sifariş edir. Barokko üslublu bağın yaradılmasında və bəzədilməsində memarlar J. B. Santini-Ayxel və C. B. Alliprandinin böyük əməyi olmuşdur. Tikinti işləri başa çatdıqdan sonra, Şönborn bağı təsirli landşaft görkəmini əldə etmişdi. Bağ ABŞ bayrağının dalğalandığı qlorietta adlı köşk-arkada ilə tamamlanan iki terrasa bölünüb. Kommunist dövründə bu yer bir çoxları üçün azadlıq və demokratiyanın simvolu idi. Qloriyetta Rudolf Kolloredo-Valdzeyə məxsus kiçik şərb evciyinin yerində XVII əsrdə inşa olunmuşdu. Arkadanın inşaatçısı memar Covanni de Qalliano Pieroni (1586-1654) idi, Rudolf Kolloredo onun Praqa şəhərində çalışan ən istedadlı memarlarından biri olduğu yaxşı bilirdi. Qloriettanın damında pəncərələri hər dörd tərəfə açılan kiçik bir otaq yerləşir. Onun tavanı XVII əsrin ortalarına aid rəsmlərlə bəzədilmişdir; əsərlərin müəllifi çox güman ki, həmçinin qonşu Strahov monastırında çalışmış Anton Stivensdir (Entoni Stivens Ştaynfels, 1618-1672). Qlorietta həmçinin bir müddət baxış pavilyonu olaraq xidmət göstərmişdir - məhz buradan Praqanın bütün memarlıq dominantlarını görmək olar. 12-18 avqust 2013-cü ildə keçirilən Praga Pride (Praqa gey paradı) zamanı, ABŞ səfirliyi LGBT şəxsləri dəstəkləmək üçün, qloriettanı göy qurşağı bayrağının rənglərinə uyğun olaraq işıqlandırılmışdı. Brigitte Hauger, The Schoenborn Palace: A History of the American Chancery Building in Prague, 1976 Pavel Preiss, Italští umělci v Praze, Praha, 1986 Milan Buben, Colloredo-Mannsfeldové- Střední Evropa, Praha, 1992 Mojmír Horyna, Jan Blažej Santini-Aichel, Praha, 1998 Pavel Vlček, Umělecké památky Prahy 3. – Malá Strana, Praha, 1999 Emanuel Poche, Prahou krok za krokem, nakladatelství Ladislav Horáček – Paseka v Praze a Litomyšli, 2001 Xarici keçidlər Schönbornský palác (Velvyslanectví USA v Praze) Arxivləşdirilib 2013-07-18 at the Wayback Machine Gloriet velvyslanectví se rozsvítil na podporu festivalu Prague Pride duhovými barvami (Velvyslanectví USA v Praze) Arxivləşdirilib 2013-11-30 at the Wayback Machine Fotogalerie zahrady Schönbornského paláce a výhled z glorietu | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=401212 |
Şönbrun sarayı | Şönburn sarayı (alm.Schloss Schönbrunn) - Avstriyanın paytaxtı Vyanada yerləşən saray. Şönburn sarayı Avropada ən çox turist çəkən məkanlardan biridir. 1569-cu ildə Müqəddəs Roma İmperiyası kralı II Maksimilian bit təpənin altında Vyana çayı yaxınlığında bir ovanı satın aldı.Ovanın əvvəlki sahibini 1548-ci ildə tikdirdiyi Midlinq və Hietzinq arasındakı yerə yerləşdirdi. İmperator burada özü üçün əyləncə məkanı isifadə etmək üçün yeni köşk tikilməsinə əmr etdi. Lakin sarayın orjinalının əsası 1638-ci ildə qoyulmuşdur. Saray 1683-cü ildə II Vyana mühasirəsində böyük zərər görmüşdü. Saray ancaq 1744-1749 illəri arasında imperatoriça Mariya Tereziyanın dövründə mümkün olmuşdur. İmperator I Karl 1918-ci ildə hakimiyyətdən əl çəkdiyi və Habsburq sülaləsinin hökmranlığına son qoyduğu müqaviləni burada imzalamışdır. Xarici keçidlər surfvienna.net - Sarayı gəzmək Şönbrun sarayının tarixi Arxivləşdirilib 2005-10-21 at the Wayback Machine (.pdf format) Şönbrun sarayı Arxivləşdirilib 2010-03-25 at the Wayback Machine Mariya Tereziyanın tikililəri Google Mapsda görünüş Arxivləşdirilib 2009-09-23 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=774614 |
Şönbrunn sarayı | Şönburn sarayı (alm.Schloss Schönbrunn) - Avstriyanın paytaxtı Vyanada yerləşən saray. Şönburn sarayı Avropada ən çox turist çəkən məkanlardan biridir. 1569-cu ildə Müqəddəs Roma İmperiyası kralı II Maksimilian bit təpənin altında Vyana çayı yaxınlığında bir ovanı satın aldı.Ovanın əvvəlki sahibini 1548-ci ildə tikdirdiyi Midlinq və Hietzinq arasındakı yerə yerləşdirdi. İmperator burada özü üçün əyləncə məkanı isifadə etmək üçün yeni köşk tikilməsinə əmr etdi. Lakin sarayın orjinalının əsası 1638-ci ildə qoyulmuşdur. Saray 1683-cü ildə II Vyana mühasirəsində böyük zərər görmüşdü. Saray ancaq 1744-1749 illəri arasında imperatoriça Mariya Tereziyanın dövründə mümkün olmuşdur. İmperator I Karl 1918-ci ildə hakimiyyətdən əl çəkdiyi və Habsburq sülaləsinin hökmranlığına son qoyduğu müqaviləni burada imzalamışdır. Xarici keçidlər surfvienna.net - Sarayı gəzmək Şönbrun sarayının tarixi Arxivləşdirilib 2005-10-21 at the Wayback Machine (.pdf format) Şönbrun sarayı Arxivləşdirilib 2010-03-25 at the Wayback Machine Mariya Tereziyanın tikililəri Google Mapsda görünüş Arxivləşdirilib 2009-09-23 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=381075 |
Şönhauzen | Şönhauzen - Almaniyada Elba çayı üzərində kiçik şəhər. Almaniyanın Ştendal rayonuna daxildir. 2006-cı ilin məlumatına əsasən əhalisinin sayı cəmi 2008 nəfərdir. Ərazisinin sahəsi 45,76 km²-dir. 1998-ci ildən Şönhauzen şəhərində Bismark müzeyi fəaliyyət göstərir. Həmçinin bax Otto fon Bismark Xarici keçidlər Şönhauzen şəhərinin rəsmi saytı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=76898 |
Şönhof (Görlitz) | Şönhof evi (alm. Schönhof) — Almaniyanın Görlitz şəhərinin köhnə hissəsində yerləşən və intibah üslubunda inşa edilmiş tanınmış memarlıq abidəsidir. Bina Brüderştrasse № 8-də yerləşir və 1525-ci ildə baş vermiş böyük yanğından dərhal sonra, keçmiş Şura evinin xarabalıqları üzərində memar Böyük Vendel Roskopf tərəfindən tikilmişdir. Özünün çox uğurlu topoqrafik mövqesinə görə, bina XV-XVI əsrlərdə şəhərə təşrif buyuran qonaqların rəsmi knyaz iqamətgahı kimi fəaliyyət göstərirdi. Bütün bu məsələlərlə yanaşı, burada Bohemiya kralı IV Ventsel və kurfürst Yohann Georq fon Zaksen kimi tanınmış insanlar qonaq qalmışdı. Bu gün keçmiş orta əsr tualet mexanizmlərin v struktur qalıqlarını görə bilərsiniz. Erkən intibah dövrünə aid qumdaşından hazırlanmış pəncərəarası lentlər onun xüsusi mürəkkəbliyini xarakterizə edir. Həmçinin binanın interyerində də intibah üslubunda bir çox elementi görmək olar. Bundan başqa tavanarası tir və divarları rəngarəng quşlar və meyvələr, çoxsaylı gül motivləri və bəzək ornamentləri bəzəyir. Təmir işləri zamanı işıqlanmaya məruz qalmış bir çox rəsm əsərlərini detallı şəkildə daha bərpa etmək mümkün deyil. Beləliklə binada bir sıra detallar tamamlanmamış qalacaq. Abidələrin qorunması nəzarəti altında çirklənmə aradan qaldırılır, buna baxmayaraq binada yara izləri və zədələnən hissələr hələ də gözə çarpır. Əhəng maddənin altında aşkar olunan və qorunub saxlanılan bədii rəsm əsərləri ehtiyatla bərpa olunmuşdu. Demək olar ki qara rəng almış suvaq altında XVI əsrə aid rəngli çiçəklərin fiqurları aşkar olunmuşdu. Almaz formalı çərçivələrdə yerləşən rəsmlərin işıq və kölgə detalları sərtləşdirilmişdir. Kirəmitli döşəmələrin yaranması Orta əsrin sonlarına təsadüf edilir. 2006-cı ilə sona çatan genişmiqyaslı bərpa işlərindən sonra, binada Görlitz Sileziya muzeyi yerləşmişdi. Burada Silezianın mədəni tarixinin bütün mühüm hadisələrini geniş şəkildə nümayiş olunur. Sərginin dizayn sistemi qiymətli rəsm əsərlərinin ziyarətçilərə tam nümayiş etdirməklə, binanın xüsusi xarakterini göstərməli idi. Sərgi otaqlarının divarlarında yanğın söndürmə balonu istisna olmaqla heç bir şey asıla bilməz. Sərgidəki eksponatlar daxildən işıqlanaraq, xüsusi vitrinin arxasından nümayiş olunur. Gələcəkdə sərginin 2000 m2 sahəsi mərkəzi istilik sistemi ilə təchiz olunacaqdır. Sileziya Muzeyi tam olaraq incəsənətə yönəlmişdir. Muzey ümumilikdə 2001-ci ildə "Silezianın axtarışında" adı altında açılmışdı və ilk öncə Şönhofun yanında yerləşən, 350 m² sahəyə malik "Qızılağac evində" (alm. Haus zum Goldenen Baum) öz sərgilərini nümayiş etdirirdi. Şəxsi ianələr, Sileziya mədəniyyət qurumunun və xüsusilə Federal Hökumətin daimi krediti vasitəsilə, 12,000-dən çox eksponat Görlitzdə toplanmışdır. "Sileziya Alman Mərkəzi Muzeyinin" əsas xüsusiyyəti onun strukturunda öz əksini tapıb: belə ki, bu obyekt Saksoniya Federal Hökuməti və Sileziya komandası tərəfindən birqə maliyyələşdirilir. Sileziya muzeyinin daxilindəki sənət əsərləri 2006-cı ildə baş vermiş böyük konsepsiya işləri nəticəsində ziyarətçilərə təqdim olunmuşdu. Bununla belə, muzeyin əsas eksponatlarının tarixi XII əsrdən başlayır və gələn qonaqlara Türingiya və Frankoniya mühacirlərinin Sileziyaya axını barədə bəhz edir. Həmçinin, sərginin kiçik bir hissəsi Krkonoşe dağ massivinin və Breslau (indiki Vrotslav) şəhərinin landşaftı barədə və bu ərazilərdə yaşamış müxtəlif tayfaların mədəniyyəti, dilləri barədə insanlara zəngin məlumat verir. Xarici keçidlər Infos und Bilder zum Bauwerk auf der Seite des Museums „Ein Museum für alle Schlesier – Der Schönhof in Görlitz“ Der Görlitzer Schönhof, Architektur in Wort und Bild Arxivləşdirilib 2014-03-02 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=359880 |
Şörəyel | Tarixi yaşayış məntəqələri Şörəyel mahalı — Şörəyel livası — Şörəyel nahiyəsi — Şörəyel sultanlığı — Şörəyel qalası — Pəmbək-Şörəyel distansiyası — Şörəqel ilçəsi - Şirak mərzi — Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=503426 |
Şörəyel Milli Şurası | Müsəlman Milli Komitələri və ya Müsəlman Milli Şuraları — Fevral inqilabından sonra Azərbaycan şəhərlərində yaradılmış təşkilatlar. Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsi 1917-ci il aprelin 15–20-də Bakıda keçirilən Qafqaz müsəlmanları qurultayı ərəfəsində Qafqaz müsəlmanlarına müraciət dərc etmişdi. Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsinin qarşıya qoyduğu başlıca məqsədlərdən biri özünüidarə orqanlarında və gələcək Müəssislər Məclisində müsəlmanların proporsional şəkildə təmsil olunmasına nail olmaq idi. Qafqaz müsəlmanları qurultayında Cənubi Qafqaz üçün, mərkəzi Bakı olmaqla, Şimali Qafqaz və Dağıstan üçün isə mərkəzi Vladiqafqaz olmaqla Mərkəzi Komitələr yaratmaq qərara alındı. Cənubi Qafqaz üçün Mərkəzi Komitənin təşkili Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsinə tapşırıldı. 1917-ci il noyabrın 9–12-də Bakıda Cənubi Qafqaz Müsəlman Milli Komitələrinin Konfransı keçirildi. Konfrans millətlərin öz müqəddəratını təyinetmə hüququnun dərhal reallaşması məqsədilə Milli Müəssislər Məclisinin çağırılmasını qərara aldı. Sürətlə cərəyan edən siyasi proseslərin gedişində Azərbaycan Müəssislər Məclisini çağırmaq qeyri-mümkün olduğundan Cənubi Qafqaz Mərkəzi Müsəlman Komitəsi bu məsələnin həllini Zaqafqaziya seyminin müsəlman üzvlərinə həvalə etdi. 1918-ci il mayın 27-də Seymin müsəlman fraksiyası özünü Azərbaycan Müvəqqəti Milli Şurası adlandırılaraq, mayın 28-də Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsini elan etdi. Beləliklə, Müsəlman Milli Komitələri başlıca məqsədinə nail oldu. Komitələr və ya Şuralar 1918 Noyabrın 30-da keçirilən II Qars Konqresinə qədər bölgələrin nüfuzlu şəxslərinin təmsilçilikləri ilə yerli milli şuralar təşkil edilir. O cümlədən, Ağbaba və Şörəyel Milli Şuraları təşkil edilir. Ağbabanın Köhnə İbiş kəndindən olan Hacı Abbas oğlu Kərbəlayı Məhəmməd ağa Ağbaba Milli Şurasının sədri və Konqresə nümayəndə seçilir. Şuranın tərkibi 7 nəfərdən — Hacı Abbas oğlu Kərbəlayı Məhəmməd ağa, qardaşları Mahmud və Əsəd ağalar, Babaş ağa Bayramoğlu, Haşım Ağbaba, Xəlil Vəli oğlu Budaq və Hamza ağadan ibarət idilər. Tərkibinə milli burjuaziya və ziyalı nümayəndələrinin də daxil olduğu ən güclü təşkilat aparıcı rol oynayan Bakı Müsəlman Milli Komitəsi idi. 1917-ci il martın 29-da Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsi yaradıldı. Məmmədhəsən Hacınski onun sədri, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə isə sədr müavini seçildilər. Fevral inqilabından sonra Azərbaycanın Bakı və digər şəhərləri ilə yanaşı, Gəncədə də Müsəlman Milli Komitəsi yaradılmışdı. Gəncədə də azərbaycanlıların vəziyyəti və onların müdafiəsi ilə əlaqədar bütün məsələlər bilavasitə bu komitə tərəfindən həll edilirdi. Silaha olan ehtiyacı ödəmək üçün Gəncə Milli Komitəsi dekabrın 17-də şəhərdəki keçmiş çar ordusunun 219-cu alayını, həmçinin Qafqaz cəbhəsindən Rusiyaya qayıdan bir neçə hərbi eşelonu tərk-silah etməyə məcbur oldu. Bu əməliyyat Zaqafqaziya Komissarlığının sədri Noy Jordaniyanın sərəncamı ilə həyata keçirildi. 1918-ci il yanvarın 7-də Adil xan Ziyadxanov, Aslan bəy Səfikürdski, Nəsib bəy Yusifbəyli, Xəlil bəy Xasməmmədov və başqalarının başçılıq etdiyi Gəncə Müsəlman Milli Komitəsi Şəmkir və Dəllər stansiyası yaxınlığında gürcülərin göndərdiyi zirehli qatarın köməyi ilə tərk-silah əməliyyatı keçirərək, 15 min tüfəng, 70-ə yaxın pulemyot və 20 top əldə etdi. Gəncə Müsəlman Milli Komitəsinə Nəsib bəy Yusifbəyli başçılıq edirdi. Ələkbər bəy Rəfibəyli, Xəlil bəy Xasməmmədov, Həsən bəy Ağayev, Aslan bəy Səfikürdski, Məmmədbağır Şeyxzamanlı və başqaları Milli Komitənin üzvləri idilər. Komitənin silahlı mühafizə dəstələri yaradılmışdı. Qaçaq Qəmbər, Sarı Ələkbər kimi nüfuzlu qaçaqlar Komitəni müdafiə edirdilər. Gəncə Müsəlman Milli Komitəsinin səyləri nəticəsində şəhərdə və qəzada ermənilərin törətdikləri qırğınların qarşısı alınmışdı. Onlar hətta şamaxılıların da köməyinə getmişdilər. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti 1918-ci il iyunun 16-da Gəncəyə köçdükdən sonra, iyunun 27-də Gəncə Milli Komitəsinin sərəncamındakı bütün ərzaq ehtiyatının ərzaq nazirliyinə təhvil verilməsi barədə qərar qəbul etdi. Hökumətin 1918-ci il 7 iyul tarixli digər qərarı ilə daxili işlər, maliyyə və ərzaq nazirliklərinə Gəncə Müsəlman Milli Komitəsini ləğv etmək, onun əmlakını aşkarlamaq və qəbul etmək üçün xüsusi ləğvetmə komissiyası yaratmaq. Hökumətin həmin gün qəbul etdiyi digər qərarında isə daxili işlər nazirliyinə tapşırılırdı ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ərazisində dövlət hakimiyyət orqanları yaradıldıqca, həmin ərazilərdəki milli komitələri ləğv etsin. İrəvan Milli Komitəsinin üzvləri Mir Hidayət bəy Seyidov, Bağır Rzayev, Nəriman bəy Nərimanbəyov və başqaları idi. 15 mart 1918-ci ildə Naxçıvanda Müsəlman Milli Komitəsinə seçkilər keçirildi, sədrliyə Mehdiqulu xan Diyarbəkirinin yerinə Mirzə Nəsrulla Əmirov və müavin Cabbar Kələntərov və yeni üzvlər seçildilər 1917-ci ildə yaradılmışdır. Ordubad Milli Komitəsinin sədri Mir Hidayət bəy Seyidov olmuşdur Salyan Milli Komitəsinin üzvləri Mir Əşrəf ağa, Mir Bağır ağa, Mir Məhəmməd Əli Fəttah olmuşdur. 30 noyabr 1918-ci ildə Salyan Milli Komitəsinin iclasında alınan qərarda Komitə tərəfindən Baxış bəy Rüstəmbəyov Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvlüyünə namizəd göstərilmişdir. 1918 Noyabrın 30-da keçirilən II Qars Konqresinə qədər bölgələrin nüfuzlu şəxslərinin təmsilçilikləri ilə yerli milli şuralar təşkil edilir. O cümlədən, Ağbaba və Şörəyel milli şuraları təşkil edilir. Şörəyel Milli Şurasının sədri Əsədulla İskəndərbəyov (Ağüzüm) olmuşdur. Zaqatala dairəsi Zaqatala imamı Nurulla Qazıyevin sədrlik etdiyi Zaqatala dairəsinin Müsəlman Milli Şurasının 1918-ci ilin iyunun 26-da baş tutmuş iclası tarixə olduqca əlamətdar hadisə kimi düşdü: bölgə əhalisinin etnosiyasi identikliyi haqqında məsələ öz həllini məhz həmin iclasda tapdı – mahalın siyasi, sosial və intellektual fəallarının mövqeyini ifadə edən şura Azərbaycana birləşmək haqqında qərar qəbul etdi. Bu qərar fevral inqilabından sonra dairədə cərəyan edən sosial-siyasi proseslərin məntiqi yekunu idi, beləki inqilabın artıq ilk günlərindən bölgə ictimaiyyəti Azərbaycan milli hərəkatı ilə münasibətlər quraraq, öz fəaliyyətini bir qayda olaraq bu hərəkatla uzlaşdırırdı. Həmçinin bax Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=544297 |
Şörəyel livası | Şörəyel livası — Liva-i Şörəyel (Şörəyel livası) Osmanlı İmperiyasının İrəvan əyalətində inzibati–ərazi vahidi. Göyçə, Məzrəə, Xınzırək, Qırxbulaq, Dərəçiçək nahiyələri Sürəgəl livası Həmçinin bax Çulundur mahalı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=506226 |
Şörəyel mahalı | Şörəyel mahalı – indiki Ermənistan Respublikası) ərazisində XX yüzilin sonlarına qədər əhalisinin əsas hissəsini Erməni təşkil etdiyi tarixi mahal. Coğrafiyası Şirak əyaləti Axuryan çayının orta və aşağı hövzəsini tutur. Gavar ərazisi 3730 km² -dir. Şirak yaylasının orta hündürlüyü dəniz səviyyəsindən 1530 metr yüksəkdir. Şirak tarixi Ermənistan Ayrarat vilayətinin əyalətlərindən biridir. Şirak yaylasının orta hündürlüyü dəniz səviyyəsindən 1530 m yüksəkdir. Yaylada qara torpaq örtüyü var. Şirakdan axan ən böyük çay Arpi gölündən başlanan və Şirak Yaylasını cənubdan iki yerə bölərək Araza qoşulan Axuryandır. Çayın dərəni suvaran bir neçə qolu var. Həmçinin bax Şörəyel sultanlığı Qərbi Azərbaycan mahalları Azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycandan deportasiyası Əziz Ələkbərli, "Qədim türk-oğuz yurdu "Ermənistan"", Bakı, "Sabah", 1994. PDF versiyası. // Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri. Müəllifi: İ. M. Bayramov; Redaktorları: B. Ə. Budaqov, H. İ. Mirzəyev, S. A. Məmmədov. Bakı: "Elm" nəşriyyatı, 2002, 696 səh. ISBN 5-8066-1452-2 Həbib Rəhimoğlu. "Silinməz adlar, sağalmaz yaralar", Bakı, "Azərnəşr", 1997. B.Ə.Budaqov, Q.Ə.Qeybullayev. "Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti". Bakı, "Oğuz eli", 1998. Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, Bakı, "Gənclik", 1995. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=100317 |
Şörəyel sultanlığı | Şörəyel sultanlığı — Şörəyel (Şürəgəl) sultanlığı İrəvan xanlığının şimali-qərbində, Alagöz (Ələyəz) dağının ətəyində yerləşirən sultanlıq Əfşar imperiyasının dağılması dövründə meydana çıxmışdır. Sultanlıq şimaldan Kartli-Kaxetiya çarlığı, cənubdan Talın və Seyidli-Ağsaqqallı mahalları, şərqdən isə Pəmbək əyaləti və Abaran mahallarını ayıran dağlarla əhatə olunmuşdu. Arpaçay Şörəyel sultanlığını Qars paşalığından ayırırdı. Sultanlığın ərazisi 1037.91 verst (1181.16 km²) və Azərbaycan türklərindən ibarət olmuşdur. Sultanlığın mərkəzi Ərtik (Artik) idi. “İrəvan əyalətinin icmal dəftəri”də Şörəyel sancağında (Pəmbək əyaləti ilə birlikdə) 172 kəndin mövcudluğu göstərilir. Nadir şahın dövründə verilən məlumata görə, İrəvan xanlığının tərkibinə daxil olan mahalı kimi, Şörəyel mahalında 109 kənd mövcud olmuşdur. 1804-cü ildə rus qoşunlarının bu ərazini işğal etməsindən sonra yerli müsəlman-türk əhalisinin başqa yerlərə böyük köçü başlamışdır. Türklər tərəfindən tərk edilmiş kəndlər Osmanlı imperiyasından köçürülən ermənilər tərəfindən məskunlaşdırılmışdır. Bu yenidən məskunlaşdırma barədə məlumatlar 1836-cı ildə Rusiya Xarici Ticarət Departamenti tərəfindən dərc olunmuş və "Zaqafqaziyada Rus mülklərinə nəzər" adlandırılan sənəddə öz əksini tapmışdır: Şörəyelin əsasən Qarapapaqlardan ibarət olan əhalisi rus işğalından sonra baş vermiş Rus-Türk müharibəsi (1806-1812) zamanı bölgəni tərk etdilər. Onların bir hissəsi İrəvan xanlığı ərazisinə, bir hissəsi isə Qars paşalığı ərazisinə köçdülər. 1858-ci ilə aid olan Rusiya İmperiyası Baş Qərərgahı tərəfindən hazırlanmış hesabata görə, Osmanlı və Qacar torpaqlarından olan ermənilərin bu torpaqlara olan köçü davam etməkdə idi. Onların köçünün əsas hissəsi Araz hövzəsinə, Göyçə gölü ətrafına və Şörəyelə olmuşdur. Keçmiş İrəvan xanlığının əraziləri olan həm Araz, həm Göyçə bölgələri ilə birlikdə, Şörəyel bölgəsi də ən çox köçə məruz qalan bölgələrdən biri olmuşdur. Budaq Sultan Şörəyelin son hökmdarıdır. 1805-ci ilin 20 oktyabr tarixində Pavel Sisianov tərəfindən imzalanmış əmrə əsasən Şörəyelin əbədi olaraq Rusiyaya birləşdirildiyi elan edilmişdir. Budaq Sultanın Qara Məhəmməd bəy, Həmid bəy və Xəlil bəy adlarında 3 oğlu olmuşdur. Həmçinin bax Şörəyel mahalı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=449658 |
Şötük | Şötük — ən çox quzu və dəvə yunundan, eləcə də zərif qoyun yunundan hazırlanmış ipliklərdən hörülən əşya. Şötükdən ulaq və qəflə-qatırı alıqlamaq üçün istifadə olunardı. Hörülmə üsulu çatıda olduğu kimi yerinə yetirilsədə çatıya nisbətən boş hörülərdi. Şötük hazırlandıqdan sonra bir ucuna doğanaq tikilərdi. Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=433930 |
Şötüklü | Şötüklü — Azərbaycan Respublikasının Cəlilabad rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Toponimikası Şötüklü oyk. Cəlilabad r-nunun Boyxanlı i.ə.v.-da kənd. Burovar silsiləsinin ətəyindadir. Yerli əhalinin məlumatına görə, yaşayış məntəqasini pirəmbəl tayfasından olan Şötükxan Göyçə oğlu adlı bir nəfərə məxsus ailələr saldığına görə bələ adlanmışdır. Azərbaycan dilinin dialektlarində şötük/şötix "dəvənin belinə bağlanan enli ip, örkən" mənasında işlənir. Oykonim Şotuqlu variantında da qeyda alınmışdır. 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kənddə 350 nəfər əhali yaşayır. İqtisadiyyatı Əhalinin əsas məşğuliyyətini kənd təsərrüfatı-əkinçilik, maldarlıq və heyvandarlıq təşkil edir. Həmçinin bax Cəlilabad rayonu Xarici keçidlər Azərbaycan Respublikası Cəlilabad Rayon İcra Hakimiyyəti | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=109814 |
Şövkət | Şövkət — ad və soyad. Şövkət Ələkbərova — Azərbaycan müğənnisi, Azərbaycan SSR xalq artisti (1959). Şövkət Seyidzadə — şairə. Şövkət Yalqun — uyğur futbolçu. Lalə Şövkət — Azərbaycanın Dövlət Katibi (1993 – 1994). Naci Şövkət — İraq siyasətçisi. Dağ Şövkət — Türkiyə rəssamı. Mehmed Şövkət Əfəndi — 32. Osmanlı sultanı Əbdüləzizin beşinci oğlu, Osmanlı şahzadəsi. Mahmud Şövkət Əfəndi — 33. Osmanlı sultanı Əbdüləzizin ən kiçik oğlu Mehmed Seyfəddin Əfəndinin oğlu. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=830033 |
Şövkət Ağayev | Şövkət Ağayev (tam adı: Şövkət Həsənoviç Ağayev; 14 dekabr 1936, Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ – 20 yanvar 1990, Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ) — Qanlı Yanvar şəhidi. Şövkət Ağayev 1936-cı il 14 dekabr tarixində Bakıda anadan olmuşdur. Əslən qarabağlı idi. Anası Rəhimə xanım əslən Osetiyadan, atası Həsən bəy isə içərişəhərli olmuş, 70-ci illərdə Azərbaycan Tibb Universitetinin göz xəstəlikləri kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışmışdır.. Şövkət Ağayev əvvəlcə Bakıda 18 nömrəli məktəbi bitirmiş, sonra BDU-da hüquq fakültəsində təhsil almışdır. Təhsilini bitirdikdən sonra, əvvəlcə hüquqşünas, sonra keçmiş Orconokidze rayonunda (indiki Suraxanı rayonunda) xalq hakimi, daha sonra isə Poladtökmə zavodunda vəkil işləmişdir. 1983-cü ildə ailə həyatı qurmuş, ailə həyatından bir qızı yadigar qalmışdır. Qanlı Yanvar faciəsi 19 yanvar 22:00 radələrində XI Qızıl Ordu meydanına getmək üçün evdən çıxmış və bir daha geri qayıtmamışdır. Binəqədi Rayon Məhkəməsinə itkin düşməsilə bağlı ailəsi tərəfindən müraciət edilmiş, Məhkəmənin 22 may 1996-cı il qətnaməsilə Şövkət Ağayevin xəbərsiz itkin düşməsi elan olunmuşdur.. Ailəsi tərəfindən şəhid statusu alması üçün müraciətlər yalnız itkin düşdüyü tarixdən 27 il sonra — 2017-ci ildə "20 Yanvar Şəhidi" fəxri adının verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 2 avqust 2017-ci il tarixli 3140 saylı Sərəncamından sonra müsbət başa çatmışdır. Həmçinin bax "20 Yanvar Şəhidi" fəxri adı alanların siyahısı Azərbaycan Respublikasının Azadlıq uğrunda mübarizlərinin siyahısı Şəhidlər Xiyabanında dəfn olunanlar | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=764783 |
Şövkət Babayeva | Şövkət Ələkbər qızı Babayeva, — Azərbaycan tar ifaçısı, mühəndis konstruktor. Şövkət Babayeva 1924-cü il mayın 15-də Bakı şəhərində dünyaya göz açmışdır. Orta təhsilini başa vurduqdan sonra, 1 saylı Azərbaycan Dövlət Musiqi Texnikumuna daxil oldu. Uzeyir Hacıbəyovun təşəbbüsü və dəstəyi ilə, Şövkət xanım, xalq çalğı alətləri incələrini öyrənən ilk qadın ifaçılardan biri olmağa nail oldu. Təhsilini başa vurduqdan sonra, 1947 illdə № 2 uşaq musiqi məktəbində tar dərsləri keçməyə başlamışdır, onun tələbələrinin arasında məşhur diplomat Ramiz Abutalıbovda olmuşdur. 1940-cı illərin axırı və 1950-ci illərin əvvəllərində, bəstəkar və dirijor Səid Rüstəmovun dəvəti ilə Azərbaycan Dövlət Xalq Çalğı Alətləri Orkestrinda üzv oldu və orkestrla birlikdə uğurla bir sıra konsertlərə imza atdı.1954-cü ildə Azərbaycan Texniki Universitetinə qəbul olundu və 1959-cu ildə Sənayə və Mülki Tikinti təhsilini tamamladı. Təhsilini başa vurduqdan sonra, onun mühəndis karyerası başladı. Səhnə karyerasını bitirdikdən sonra Şövkət Babayeva "Bakgiproqor" Layihə İnstitutunda mühəndis konstruktor kimi işləməyə başladı.Uzun illər boyu Bakı şəhərinin şəhər planlaşdırılması və inkişafına səmərəli töhfə verdi. Onun fəaliyyəti, şəhərin memarlığında dayanılmaz izlər qoymuşdur. Onun 30 illik fəaliyyəti və böyük əməyi üçün ona "Şərəf Nişanı" verildmişdir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=823819 |
Şövkət Bağırova | Bağırova Şövkət Əsəd qızı (1909, Qazax qəzası – 1989, Tovuz rayonu) — Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1948), Azərbaycan SSR Ali Sovetinin (IV-V çağırış) deputatı, Azərbaycan SSR pambıq ustası. Şövkət Bağırova 1909-cu ildə Yelizavetpol quberniyası, Qazax qəzasının Qovlar kəndində kasıb bir ailədə anadan olmuşdur. Əmək fəaliyyətinə 1931-ci ildə kolxozçu olaraq başlayan Şövkət xanım, 1946-cı ildə manqa rəhbəri, 1952-ci ildən isə Tovuz rayonu Frunze adına kolxozun briqadiri olmuşdur. Tezliklə onun briqadası doğru iş bölgüsü, təcrübədən və müasir texnologiyadan istifadə nəticəsində kolxozda və rayonda öncül briqadalardan birinə çevrildi. Briqada 1947-ci ildə 3 ha-dan hər hektardan 85,36 sentner olmaqla , 1954-cü ildə isə 43 ha-dan hər hektardan 32,6 sentner pambıq toplamışdı. O, 1965-1973-cü illərdə Əlimərdanlı kənd sovetinin sədri, 1973-cü ildən isə ittifaq miqyaslı təqaüdçü olmuşdur. Azərbaycanın sosial ictimai işlərində fəalliq göstərən Şövkət Bağırova 1951-ci ildən Sovet İttifaqı KP-nin üzvü, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin IV və V çağırış deputatı olmuşdur. Azərbaycan KP-nın 25-ci qurultayında nümayəndə kimi çıxış etmiş və burada KP-nın Mərkəzi komitəsinə üzv seçilmişdir. Mükafatları SSRİ Ali Sovetinin 10 mart 1948-ci il əmrinə əsasən yüksək dərəcədə məhsul əldə etidiyinə görə Bağırova Şövkət Əsəd qızına Sosialist Əməyi Qəhrəmanı mükafatı verilmiş, Lenin ordeni və Qızıl Oraq və Çəkic medalı ilə təltif edilmişdir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=514568 |
Şövkət Dağdevirən | Şövkət Dağdevirən (türk. Mustafa Şevket Dağdeviren; 1863, Ədirnə – Konstantinopol) — Türk siyasətçisi. 1906–1913 illərdə çıxan "Yeni Ədirnə" qəzetini nəşr etdi. 1918–1920 illərdə Ədirnənin bələdiyyə başçısı idi. Birinci Dünya Müharibəsindən sonra ölkənin işğalından sonra qurulan Frakiya-Paşaəli Müdafiə Hüquq Cəmiyyətinin qurucularından biri idi. Həyat və fəaliyyəti Şövkət Dağdevirən Ədirnənin ən varlı ailələrindən olan Dağdevirənzadə Arif bəy və Hacı Ayşə xanımın oğlu olaraq 1863-cü ildə Ədirnədə anadan olmuşdur. Uşaqlıqda Ədirnə ibtidai məktəbində dini təhsilini başa vurduqdan sonra Ədirnə orta məktəbində oxuyub və özəl müəllimlərdən ərəb, fars və türk dillərini öyrənib. 14 yaşında 1877-ci ildə dövlət məmuru olan Şövkət bəy iki il Ədirnə Maliyyə və Məktublar İdarəsində və Ədirnə Apelyasiya Məhkəməsində işləyib. 4 iyul 1880-ci ildə Şövkət bəy həmin məhkəmənin mühasib vəzifəsinə təyin edildi. 29 avqust 1882-ci ildə 4-cü dərəcəli Osmanlı ordeni alan Şövkət Dağdevirən 13 fevral 1884-cü ildə 3-cü, 22 mart 1886-cı ildə isə 2-ci dərəcəli rütbəyə yüksəldilmişdir. 27 fevral 1888-ci ildə "Nişan-i Osmani" ilə 4-cü dərəcəli "Məcidiyyə ordeni" aldı. 21 yanvar 1890 tarixində rütbəsi yüksəldilərək "Rütbe-i Saniye Sınıf-ı" oldu. 15 aprel 1890-cı ildə Uzun körpü mahal qubernatorunun müavini təyin edildi. 17 fevral 1891-ci ildə Vilayət Mətbəəsinə müdir təyin edilən Şövkət bəy Fransadan yeni texnoloji litoqrafiya və çap maşınlarına sifariş verdi və 1895-ci il iyun ayında bu maşınları Aleksandrupolisdən təslim alaraq Ədirnəyə gətirdi. Beləliklə, mətbəə yenidən quruldu və modernləşdirildi. Şövkət bəy Ədirnə Salnamələri və Ədirnə qəzetini nəşr etdi. Uzun körpü, Kıyıköy, Dimetoka, Svilenqrad, Keşan və Ortaköy qəzalarının əkinçilik vergisini qiymətləndirmə işinə təyin edildi. 5 avqust 1892-ci ildə o tam pulsuz şəkildə Vilayət Təhsil-Təhsil İdarəsinə təyin edildi və Sultanın adının verildiyi məktəbin (bugünkü Edirnə Texniki və Sənaye Peşə Liseyi) inşasında göstərdiyi əməyə görə 18 fevral 1897-ci ildə "Rumeli Kazaskeri"ndən sonra gələn ikinci pilləsindən "Rütbe-i Üla"ya qədər yüksəldi. 25 may 1897-ci ildə Yunan medalı ilə təltif edildi.12 iyul 1898-ci ildə İskeçe və ya Xanti qəzası qubernatorunun müavini oldu, elə həmin il Uzun körpü kəndləri arasındakı sərhəd mübahisələrinin həlli üçün ayrılmış vəzifəyə təyin edildi və Alexandroupolis qubernatorunun müavini olaraq fəaliyyət göstərdi. 1 sentyabr 1899-cu ildə ikinci dəfə Alexandroupolis qubernatorunun müavini təyin edildi.20 avqust 1905-ci ildə Kaleiçi mahalında baş verən böyük yanğında 1270 ev, 4 məscid, 1 dərviş lojası, Katolik Bolqar, Pravoslav Bolqar, fransız məktəbləri ilə birlikdə 7 məktəb, 6 kilsə, 13 sinaqoq, 55 mağaza, 33 yeməkxana, 4 aptek, 1 polis bölməsi, 210 mağaza, 16 qəhvəxana, 200 iş yeri, 4 üzüm bağı, 1 mətbəə, 1 restoran, 2 at dəyirmanı, 1 hamam, 28 tövlə, 13 çörəkxana, 12 otaq, 2 məkan, təxminən 1687 bina yararsız hala düşdü. Həmin gün dəymiş ziyan 500.000 lirəyə yaxın qiymətləndirildi. Şövkət bəy 16 saat davam edən yanğından sonra evsiz qalan ailələrin yerləşdirilməsi və ehtiyaclarını ödəmək üçün yaradılan komissiyada fəal iştirak etdi.Şövkət bəy 13 iyul 1893-cü ildə Ədirnə Vilayət Sənaye Məktəbi Komissiyasının üzvü, 14 sentyabr 1906-cı ildə eyni qurumun sədr müavini və 1907-ci ilin dekabrında komissiya sədri olaraq fəaliyyət göstərmişdir. 1908-ci ildə Şövkət bəyin portretini də çəkən Həsən Rza bəy bu məktəbin direktoru təyin edildi. Nəbiyə xanımla ailəli olan Şövkət bəy Ədirnə Muzeyinin qurucusu və tarixçi Arif Dağdevirənin (1888–1979) oğludur. II Mahmud tərəfindən Dağdeviren ailəsinə verilən, lakin böyük bir qismi Bolqarıstan sərhədləri daxilində qalan Vaysaldakı Karapınar təsərrüfatının sahibi və meneceri Şövkət bəyin Sabirə Dağdevirən, Məlahət Berk, Səlçuk Dağdevirən, Zerrin və Nərmin Dağdevirən, Şövkət Dağdevirən ve Oya Altınel adlarında 7 nəvəsi olub. Yeni Ədirnə qəzeti 1906-cı ildə nəşr olunmağa başlayan Yeni Ədirnə qəzeti Şövkət bəy tərəfindən təsis edildi. Məsul şəxsi Şövkət bəy olan qəzet əvvəlcə həftədə 2 gün, sonra həftədə 3 gün nəşr olunmağa başladı. Qəzetin idarə binası əvəllər Rustəm Paşa xanının üst mərtəbəsi sonra hökumət binası və ən sonda bələdiyyənin qarşısındakı özəl bir tikili idi. Siyasi-milli bir Osmanlı qəzeti olan "Yeni Ədirnə" nəşrini 1913-cü ilə qədər davam etdirdi və ordan gələn gəlir ilə Sənaye Peşə Liseyində oxuyan kasıb şagirdlərin təhsilində istifadə edildi. Bələdiyyə başçısı olduğu dövrlər Sövkət bəy Balkan Müharibəsi əsnasında əsir düşdü və Sarayiçiyə aparıldı. Ədirne bolqarlardan geri alındıqdan sonra 1918–1920 illərdə Ədirnə Bələdiyyə Başçısı vəzifəsini icra etdi. Sövkət bəy 2 noyabr 1918-ci ildə Ədirnə Millət vəkili Faiq Kaltakkıran, vəkil Şərəf Aykut, Tacir Qasım Yolageldili və bəzi Ədirnə vətənpərvərlərin iştirakı ilə İstanbuldakı Küçük Kınaciyan binasında Qasım Yolageldilinin ofisində baş tutan iclasa qatıldılar və gələcəyin təyin edilməsində çox əhəmiyyətli rol oynayan Frakiya Paşaeli Müdafiə Hüquq Cəmiyyətinin yaradılmasına qərar verdilər. 7 noyabr 1918-ci ildə keçirilən ikinci iclasda birliyin adının Frakiya Paşaeli Müdafiə Komitəsi Osmaniyyə olması qərarlaşdırıldı və 1 dekabr 1918-ci ildə Şevket bəyin katibliyi və rəhbərliyi altında dərnək quruldu. 16 oktyabr 1919-cu ildə keçirilən qurultayda dərnəyin prezidenti təyin edilən Sövkət bəy yunanların Trakyanı işğal etməsinə qədər doqquz ay yarım müddətində Frakiyanın gələcəyi üçün müəyyən işlər gördü. 1920-ci ilin mayında Naib Tahir Əfəndi Ədirnə qubernatorluğunu Şövkət bəyə təhvil verdi. 25 iyul 1920-ci ildə Ədirnənin yunanlar tərəfindən işğalı zamanı Şövkət bəy Ədirnədə qaldı və qubernator müavini olaraq müqavilə imzaladı. İşğal zamanı Yunanıstanda kralçılat Venizelos Elefteriosin yerinə keçəndən sonra Şövkət bəy digər vətənpərvərlərlə birlikdə Qirit adasında yerləşən Hanyaya 4 dəfə sürgün edildi. Ədirnə salnaməsi Şövkət bəyin 1892-ci ildə yazdığı "Ədirnə salnaməsi"ı iki hissədən ibarətdir. Birinci hissəyə əyalətdəki inzibati vahidlər, bu vəzifələrdə çalışanların adları və şəhərin statistik məlumatları daxil edilmişdir. İkinci hissədə 1892-ci ildə Salonikidən Çatalcaya qədər uzanan Kırklareli, Təkirdağ, Gelibolu, Gümülcine, Dimetoka və Aleksandrupolisi əhatə edən böyük Ədirnə vilayəti haqqındadır. Əsər Osmanlı-Türk əlifbasında yazılmış və Tanzimat Türkcəsindədir. Səlnamə 2005-ci ildə Frakiya Universitetindən Ratip Kazancıgil və Nilüfər Gökçə tərəfindən müasir türkcəyə tərcümə edilərək nəşr edilmişdir. Balkan müharibəsi gündəliyi 1912–1913-cü illər Balkan müharibələri zamanı Sövkət bəy Ədirnədə qaldı və 155 günlük Ədirnə mühasirəsi haqqında gündəlik yazdı. Bu gündəlik Ədirnə müdafiəsinin mülki tərəflərini və döyüş ağırlığını izah etmək baxımından əhəmiyyətli bir sənəddir. Gündəliyin ilk hissəsini Şövkət bəyin nəticəsi Bəhlul Cem Altınel tərəfindən Ratip Kazancıgilə verilmiş və müasir türkcəyə tərcümə edilərək son hissəyə əlavə edilmişdir. Eyni gündəlik Ratip Kazancıgilin müasir türkcəsi ilə 2013-cü ilin may ayında "Müharibəni yaşayanların qələmindən Balkan müharibəsi xatirələri Hafız Rakım Ertür M. Şövkət Dağdevirənzadə Dr. Rifat Osman" başlığı ilə 2-ci dəfə "Edirne Valiliği Kültür Yayınları" nəşriyyatı tərəfindən yenidən nəşr olunmuşdur. Mükafat və təltifləri Şövkət bəy 13 fevral 1901-ci ildə Bolqar idarəsi tərəfindən verilən 3-cü dərəcəli "Merit" vətəndaş medalı, 28 mart 1901-ci ildə 3-cü dərəcəli "Məcidiyyə ordeni" və 27 iyun 1901-ci ildə İran dövləti tərəfindən verilən 3-cü dərəcəli "Şırr-u Hurşit" ordeni ilə təltif olunub. 8 avqust 1902-ci ildə 3-cü dərəcəli Osmanlı ordeni alan Şövkət bəy 18 noyabr 1902-ci ildə Gümülcine qubernator köməkçisi təyin edildi. 19 yanvar 1902-ci ildə İran dövləti tərəfindən ikinci dərəcəli "Şir-u Hursit" ordeni və 22 noyabr 1903-cü ildə "Həmidiyə Hicaz Dəmiryol" medalı ilə təltif olundu. 18 iyul 1904-cü ildə 2-ci və 9 aprel 1906-cı ildə 1-ci "Məcidiyyə" ordeni ilə təltif edilmişdir. Son illəri və ölümü İşğaldan sonra Ədirnəyə qayıdan Sövkət bəy Frakiya Təyyarəçilər Birliyinin başçısı təyin edildi və bir çox faydalı fəaliyyətə imza atdı. Sonralar Türk Hava Qurumu adını alan bu dərnəyin baş müfəttişi olan zaman xəstələnən Şövkət bəy 9 fevral 1931-ci ildə müalicə üçün getdiyi İstanbul, Erenköydə yerləşən anasının evində rəhmətə getdi. Erenköy Sahrayıcedit qəbiristanlığında dəfn edildi. Tarixçi yazıçı Osman Nuri Peremeci onun haqqında aşağıdakıları demişdir: | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=606144 |
Şövkət Hüseynova | Şövkət Hüseynova (azərb. Hüseynova Şövkət Əli qızı) — yazıçı, alim, “Xəzərin səsi” qəzetinin baş redaktoru, Prezident mükafatçısı Şövkət Hüseynova (Şövkət) 1955-cü il noyabrın 1-də Bakı şəhərində anadan olmuşdur. 1979-cu ildə S.M.Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirmişdir. Filologiya üzrə fəlsəfə doktorudur. “Müasir satirik nəsrimizin inkişafı” (40-70-ci illər Mir Cəlal) doktorluq dissertasiyasını başa çatdırmışdır. Təhsil aldığı və sonrakı illərdə respublikanın müxtəlif mətbuat orqanlarında müxbir, şöbə müdiri kimi çalışıb. “Xəzərin səsi” qəzetinin baş redaktoru olmuşdur. “Azərbalıq” Dövlət Konsernində mətbuat xidmətinin rəhbəri vəzifəsində çalışmışdır. 80-ci illərin əvvəllərindən Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin elmi-metodiki mərkəzinin repertyor-redaksiya nəşriyyat şöbəsində metodist, sonralar isə şöbə müdiri vəzifəsində çalışmışdır. Dövlət tədbirlərindən olan Novruz şənliklərinin ssenarisini, görkəmli dövlət adamlarından Adil Babayevin, Şövkət Ələkbərovanın, Əli Zeynalovun, Mirvari Novruzovanın, Leyla Bədirbəylinin, İslam Səfərlinin və digərlərinin yubiley gecələrinin ssenarisi onun təqdimatında tamaşaçıların ixtiyarına verilmişdir. 1993-cü ildə rəsmi nümayəndə heyətinin tərkibində Türkiyədə folklor festivalında iştirak etmişdir. 2000-ci ildə Milli Məclisə deputatlığa namizəd seçilmişdir. Yaradıcılığı Bədii yaradıcılığı O, ilk ədəbi yaradıcılığa “Bahar” şeiri ilə başlamış, xalq şairi Hüseyn Arif ona uğurlu yol yazmışdır. “Sənsiz-səninlə”, “Yazıçı nəşriyyatı, (1989) çoxcildlik”, “Azərbaycanın görkəmli təbibləri” kitablarının müəllifidir. “Azərbayc\anın görkəmli təbibləri” 1-cild, “İşıq” nəşriyyatı – kitabda verilən elmi-bədii-sənədli oçerk və məqalələrdə Azərbaycan təbib alimlərinin üç nəsli, onların həyatı və elmi fəaliyyəti haqqında, əldə etdiyi nailiyyətlər barədə geniş məlumat verilir. (1994) “Xatirələrdə əbədiləşən sənətkar”, “Bayatı” nəşriyyatı, (1994) “Müasir nəsrdə janr və üslub axtarışları”, “Bayatı” nəşriyyatı, (1995) “Azərbaycanın tibb alimləri” (II cild) “Təbib” nəşriyyatı, (1996) “Sənətilə sevilənlər”, “Təbib” nəşriyyatı, (1996) “Ömrün əllinci fəsli” (1996) “Bayatı” nəşriyyatı (1996) “Ürəklərdə yaşayırsan, Əlif!”, “Zaman”, (1999) “Azərbay\canın tibb alimləri” “Azərnəşr”, (III cild, 2001) “Həqiqətə gedən yolda”, “Ünsiyyət” nəşriyyatı, (2002) Professor Əli Əlirzayevin “Nehrəm” kitabının ön söz və redaktoru, “Adiloğlu” nəşriyyatı, 2003 “Tanrı işığında” “Sabah” nəşriyyatı (2004) “Akademik Zərifə xanım Əliyeva və milli oftalmologiyamız” (E.İskəndərzadə və A.Məmmədli ilə birgə), “Çaşıoğlu” nəşriyyatı, (2003) “Professor Kərəm Kərimov” “Parni iz Baku” nəşriyyatı, (2006) “İşıq və nur vəhdəti”. “Parni iz Baku” (2007) nəşriyyatı tərəfindən çap edilən kitabların müəllfiidir. 2009-cu ildə onun redaktorluğu ilə (təkmilləşmiş təkrar nəşr) “Akademik Zərifə xanım Əliyeva və milli oftalmologiyamız” kitabı çapdan çıxmışdır. 2015-ci ildə “Apastrof” nəşriyyatı tərəfindən “Qədim musiqi alətlərinin tədqiqatçısı (M.Kərimov-70)” geniş həcmli kitabın müəllifi, 2016-cı ildə isə “Baxıram bu dünyaya”, “Gənclik” nəşriyyatında kitabları çapdan çıxmışdır. 2020-ci ildə “Sənətlə həyatın vəhdəti” nəşr olunur. Uzun illər Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olaraq dosent kimi fəaliyyətini davam etdirir. Respublika prezidentinin “Yaşlı və gənc nəsil yazıçı, rəssam və bəstəkarların yaradıcılıq fəaliyyətini təmin etmək üçün xüsusi təqaüd fondu haqqında” imzaladığı fərmana əsasən 2012-ci ildə prezidentin xüsusi təqaüdünə layiq görülmüşdür. 2013-cü ildə Şövkətin redaktorluğu ilə “Akademik Zərifə xanım Əliyeva və milli oftalmologiyamız” kitabı nəşr olunmuşdur. Şövkətin ədəbi-publisist yazıları və nəsr əsərləri dövrü mətbuatda müntəzəm çap olunur. “Həsən bəy Zərdabi”, “Məhsəti Gəncəvi”, “Natəvan” mükafatları laureatıdır. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=716635 |
Şövkət Mirzəyev | Şavkat Mirimanoviç Mirziyayev (özb. Shavkat Miromonovich Mirziyoyev; 24 iyul 1957, Zaamin rayonu[d], Özbəkistan SSR, SSRİ) — Özbəkistan Respublikasının 2-ci Prezidenti (14 dekabr 2016-cı ildən). Şövkət Mirziyayev 24 iyul 1957-ci ildə Özbəkistan SSR-in Cizzəx vilayətinin Zaamin rayonunda anadan olmuşdur. 1976–1981-ci illərdə Daşkənd İrriqasiya və Kənd Təsərrüfatının Mexanikləşdirilməsi İnstitunda mühəndis-mexanik ixtisası üzrə təhsil almışdır. Şövkət Mirziyayev 1981–1992-ci illərdə həmin institutda kiçik elmi işçidən başlayaraq, İnstitutun birinci prorektor vəzifəsinə qədər yüksəlmişdir. Şövkət Mirziyayev 1992–1996-cı illərdə Daşkənd şəhəri Mirzə Uluqbəy rayonunun hakimi işləmişdir. 1996–2001-ci illərdə Cizak vilayət hakimi olmuşdur. 2001–2003-cü illərdə Səmərqənd vilayət hakimi vəzifəsində çalışmışdır. Şövkət Mirziyayev 11 dekabr 2003-cü ildə Özbəkistan Respublikasının Baş Naziri vəzifəsinə təyin olunmuşdur. 14 dekabr 2016-cı ildən Özbəkistan Respublikasının 2-ci Prezidentidir. 2021-ci ilin oktyabrında Şavkat Mirziyoyev yenidən Özbəkistan Respublikasının Prezidenti seçilib. Xarici ölkələrə səfərlər Prezident Şavkat Mirziyoyevin dövlət başçısı kimi xarici ölkələrə rəsmi səfərləri aşağıdakılardır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=471473 |
Şövkət Məmmədova | Şövkət Həsən qızı Məmmədova (18 aprel 1897, Tiflis – 8 iyun 1981, Bakı) — Azərbaycanın ilk peşəkar qadın müğənnisi (lirik koloratur soprano), ilk opera aktrisası, teatr xadimi. SSRİ xalq artisti (1938), Azərbaycan SSR Ali Sovetinin (1–4 çağırış) deputatı olmuş, 2 dəfə Lenin ordeni, 2 Qırmızı Əmək Bayrağı və "Şərəf nişanı" ordenləri ilə təltif edilmişdir. Şövkət Məmmədova indiki Gürcüstanın Tbilisi şəhərində kasıb pinəçi ailəsində anadan olub. Atası Şövkətin musiqiyə qarşı olan istəyi hiss edib, milyonçu H. Z. Tağıyevin köməkliyi ilə 1910-cu ildə onu Bakıya göndərir. 1911-ci ildə Zeynalabdin Tağıyev və həyat yoldaşı Sonanın köməyi ilə İtaliyanın Milan şəhərində musiqi məktəbinə daxil olur. Lakin 1912-ci ildə ona olan kömək kəsilir və Şövkət Məmmədova Rusiyaya qayıtmalı olur. O təhsilini Tbilisi musiqi məktəbində davam etdirirdi. Həmin il Bakının Tağıyev teatrında ilk dəfə peşəkar ifaçı kimi çıxış edir. Üzeyir Hacıbəyovun "Ər və arvad" operettasından bir neçə parça ifa etdi. Konsertdən əldə olunan pul Şövkət Məmmədovanın İtaliyada təhsilini davam etmək üçün işlənməliydi. Lakin qadının örtüksüz səhnədə oxuması Bakının müsəlman icmasını xeyli qəzəbləndirdi. Namərd qoçular həm Şövkət Məmmədovanı, həm də onu səhnəyə buraxan dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovu öldürmək qərarına gəlirlər, lakin hər ikisi faytona minib Abşeron kəndlərinin birində gizlənirlər. 1915-ci ildə Şövkət Məmmədova Kiyev Konservatoriyasına (indiki Kiyev Musiqi Akademiyası) daxil oldu. 1915-ci ildə Kiyevdə oxuyarkən Milanda tanış olduğu mühəndis Yakov Lyubarski ilə ailə həyatı qurur. Tiflisdə musiqi məktəbini bitirdikdən (1910) sonra təhsilini davam etdirmək üçün 1911-ci ildə Milana getmiş, burada məşhur müğənni D. Ambroziodan dərs almışdır (ikinci dəfə Milanda 1927–1929-cu illərdə olmuşdur). 1917–1921-ci illərdə Kiyev Konservatoriyasında oxumuş, burada R. Qlierlə birgə verdikləri konsertlərdə Azərbaycan musiqisini təbliğ etmişdir. Onun təşəbbüsü ilə 1923-cü ildə Bakı Teatr Texnikumu (1923–1925-ci illərdə direktor olmuşdur) açılmış və not nəşriyyatı təsis edilmişdir. Azərbaycan Opera və Balet Teatrının səhnəsində ilk dəfə 1921-ci ildə Violetta ("Traviata", C. Verdi) partiyasında çıxış etmiş, 1948-ci ilədək (fasilələrlə) teatrın solisti olmuşdur. Azərb. opera səhnəsində rus və dünya vokal sənətinin ən yaxşı ənənələrini milli musiqi xüsusiyyətləri ilə əlaqələndirmişdir. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin (1–4 çağırış) deputatı olmuşdur. 2 dəfə Lenin ordeni, 2 Qırmızı Əmək Bayrağı və "Şərəf nişanı" ordenləri ilə təltif edilmişdir. Yaradıcılığı 1921-ci ildən başlayaraq o, Rusiyada, Fransada, İtaliyada, İranda və Gürcüstanda çıxışlar edir. İtaliyaya səfəri zamanı yenidən Milan musiqi məktəbinə daxil olub, orada 1912-ci ildə axıra çatdırılmamış təhsilini 1927–1930-cu illərdə tamamilə bitirdi. Sonralar Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında çıxış edir. 1923-də Azərbaycanda ilk not nəşriyyat idarəsini və Bakı Ali Teatr məktəbini (indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) yaradır. Həmçinin Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında son günlərinədək tələbələrə peşəkar vokal dərsləri verirdi. 1923-cü ildə Şövkət Məmmədovanın təşəbbüsü ilə Bakı Teatr Texnikumu açılır və o 1923–1925-ci illərdə həm onun direktoru, həm də not nəşriyyatının müdiri vəzifəsində çalışır. Əsas partiyaları: Rozina ("Sevilya bərbəri", C. Rossini), Lakme ("Lakme", L. Delib), Cilda ("Riqoletto", C. Verdi), Olimpiya ("Hofmanın nağılları", J. Offenbax), Marqarita Valua ("Hugenotlar", C. Meyerber), Qar qız ("Qar qız", N. Rimski-Korsakov), Antonida ("İvan Susanin", M. Qlinka), və s. Yaradıcılığında Şahsənəm ("Şahsənəm", R. Qlier), Nərgiz, Gülzar ("Nərgiz", "Şah İsmayıl", M. Maqomayev), Gülçöhrə ("Arşın mal alan", Ü. Hacıbəyli) partiyaları xüsusi yer tutmuşdur. Repertuarına Azərb. xalq mahnıları, rus və Qərb bəstəkarlarının kamera-vokal əsərləri daxil idi. Tbilisi, Odessa, Moskva, Kiyev, Leninqrad, Daşkənd, Paris və Təbrizdə çıxış etmişdir. Azərbaycan Teatr Cəmiyyətinin ilk sədri olmuşdur (1945–1952). 1981-ci ilədək Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında pedaqoji fəaliyyət göstərmişdir (1949–1981). Onun ifa etdiyi Rozina ("Sevilya bərbəri" C. Rossini), Lakme ("Lakme" L. Delib), Cilda ("Riqoletto" C. Verdi), Şahsənəm ("Şahsənəm" R. Qlier), Nərgiz ("Nərgiz" M. Maqomayev), Gülçöhrə ("Arşın mal alan" Ü. Hacıbəyov) və digər partiyaları Azərbaycanın opera sənəti tarixində yeni səhifələr açmışdır. Təltif və mükafatları "SSRİ xalq artisti" fəxri adı — 17 aprel 1938 "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı — 25 may 1934 "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı — 1933 2 dəfə "Lenin" ordeni — 27 oktyabr 1967, 22 iyun 1977 2 dəfə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni — 17 aprel 1938, 9 iyun 1959 "Şərəf nişanı" ordeni — 25 fevral 1946 Həmçinin bax Azərbaycan musiqisi | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=20364 |
Şövkət Orduxanov adına stadion | Şövkət Orduxanov Stadionu — Qusar şəhərində yerləşən stadion. Şahdağ Qusar futbol klubu ev oyunlarını burada keçirir. Stadion Olimpiya stadionudur. Tamaşaçı tutumu 4,000 nəfərdir.. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=212297 |
Şövkət Seydamətov | Şövkət Seydamətov (ukr. Zofia Albinowska-Minkiewiczow; 19 aprel 1954, Buxara vilayəti) — Krım tatar əsilli sovet və ukraynalı teatr, kino və incəsənət və sənətkarlıq rəssamı. Özbəkistanın Buxara vilayətinin Narpay kəndində deportasiya olunmuş Krım tatarlarının ailəsində anadan olub. 1957-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Tacikistan SSR-in Leninabad vilayətinə köçüb. 1972-ci ildə Düşənbə (Tacikistan) M. Olimov adına Respublika Rəssamlıq Texnikumuna daxil olmuş və 1976-cı ildə oranı bitirmişdir. O, Leninabad İncəsənət Fonduna göndərilib, burada dizayn işləri ilə məşğul olub, keramika sənətinə yiyələnib, monumental rəngkarlıq işləri aparıb. Həmin 1976-cı ildən rayon və respublika sərgilərində iştirak etmişdir. 1992-ci ildə SSRİ-nin dağılmasından sonra Krıma qayıdıb, Simferopol vilayətinin Dubki kəndində məskunlaşıb. 1993-cü ildən Krım Tatar Musiqili Dram Teatrında çalışır, 1994-cü ildən teatrın baş rəssamıdır. 1993-2004-cü illərdə teatrın səhnələşdirdiyi tamaşaların əksəriyyətini Şövkət Seydamətov hazırlayıb. 2003-cü ildən kinoda fəaliyyətə başlayıb. 2004-cü ildə Kiyevə köçüb. Teatrda fəaliyyəti Krım Tatar Musiqili Dram Teatrının tamaşaları üçün ssenari və geyim dizaynları: Şamatəli qonşular (1993). Arşın Mal-Alan (1995). Oynayık, kuleyik, burada sefa sureyik (1997). Qadınçıqlar (1997). Dubaralı toy (1998). Məmlük Baybars (1998). Əsas işləri Leninabad restoranının interyerindəki relyef, 1983 (şamot, terakota, şir). "İsfara" kimya zavodunun interyerində mozaika pannosu, 1979 (smalt, rustik). Xücənd 29 saylı məktəbin interyerində divar rəsmi, 1989 (qesso, yağlı). "Mart" toxuması, 1980. "Zaman" qobeleni , 1990. 2009 - Gözəllik ərazisi. 2010 - Qoru və saxla. 2011-2013 - Taksi. 2013 - Qadın həkim-2. 2013 - Qaytarma. 2014 - Qadınsayağı soyğunçuluq ("həmçinin bu filmdə qapıçı Fərhad rolunu oynayır"). 2016 - Həyat xəttində. 2017 - Kiborqlar. 2017 - Başqasının duası. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=790117 |
Şövkət Seyidzadə | Şövkət Veyis qızı Seyidzadə - şairə. Şövkət Veyis qızı Seyidzadə 5 sentyabr 1942-ci ildə Agdaşda anadan olub. 1959-cu ildə 10 illik məktəbi bitirib, 1960-cı ildə M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutuna daxil olub. 1965-ci ildə İnstitutun “Avropa dilləri” fakültəsinin ingilis dili şöbəsini bitirib, Mingəçevir, Sumqayıt məktəblərində işləyib. 1976-cı ildən Bakı Xarici Dillər İnstitutunda müəllim işləyib. 1984-cü ildən 1996-cı ilə qədər Bakı Politexnik Texnikumunda və Bakı Maşınqayırma Texnikumunda işləyərək ildən təqaüdə çıxıb. Şövkət xanım şair təbiətlidir, poeziya duyumludur - şeirin müxtəlif janrlarında qələmini sınamışdır, bu sahədə çox yüksək istedada malik olduğunu sübut etmişdir. O, nəinki Azərbaycan dilində, hətta rus və ingilis dillərində də səviyyəli şerlərin müəllifidir. Bütöv Azərbaycan qəzeti, №14(146), 25-30 aprel 2012-ci il. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=282961 |
Şövkət Sürəyya Aydəmir | Şövkət Sürəyya Aydəmir (türk. Şevket Süreyya Aydemir; d. 1897, Ədirnə - ö. 25 mart 1976) — Türk yazıçısı, mütəfəkkir, iqtisadçı, tarixçi, müəllim. 1919-1920-ci illərdə Nuxada (Şəkidə) müəllimlik etmiş, 1920-ci ilin martında Nuxadan Qarabağa yola düşən 400 nəfərlik könüllülər dəstəsinin komandanı olmuş və o zaman bir xalq qəhrəmanı kimi məşhurlaşmışdı. O, həmin ilin 30 aprel tarixində XI Qızıl Ordunun Nuxaya daxil olmasını da öz gözləri ilə görmüş və bu hadisələrin hamısını daha sonralar öz əsərində ətraflı təsvir etmişdir. Şövkət Sürəyya 1920-ci il sentyabrın 1-də Bakıda öz işinə başlayan Şərq xalqlarının I qurultayında Nuxa şəhərindən göndərilmiş nümayəndə kimi iştirak edibdir. O, 1932-ci ildə Türkiyədə nəşrə başlayan "Kadro" adlı jurnalın yaradıcılarından və Kadro hərakatının rəhbərlərindən də biri idi. Yaşlaşdığı zaman, yazıçılığa girişmiş, türk tarixində əhəmiyyətli rolu olan şəxsiyyətlər barədə əsərlər yazmışdı. Öz həyatından bəhs etdiyi "Suyu arayan adam" (1959), Atatürk və İnönü dövrləri haqqında hər biri 3 cildlik "Tək adam" (1963-65) və "İkinci adam" (1966-68) adlı kitabları onu bir yazıçı kimi məşhurlaşdırdı. Şövkət Sürəyya müxtəlif dövrlərdə fərqli ideologiyaların tərəfdarı olmuşsa da, onun əsas məqsədi Türkiyənin qurtuluşu və irəliləməsi idi. Gəncliyində turancı, 1925 - 1927-ci illər arasında Türkiyə Kommunist Partiyası idarəçisi, 1927-ci ildən sonra isə kamalist rejimin tərəfdarı və qurucusu kimi fəaliyyət göstərmişdi. 1897-ci ildə Ədirnədə Balkan köçkünü, torpaqsız bir ailənin uşağı kimi dünyaya göz açmışdır. Atası Mehmet ağa, vaxtilə Bolqarıstanın Deliorman adlı yerində torpaq sahibi, varlı bir adam olmuşsa da, sonradan bütün var-dövlətini itirmişdi və Ədirnədə bağbanlıq edirdi. Anası savadlı bir adam olan Şaziylə xanım idi. Şövkət Sürəyya oxuyub-yazmağı anasından öyrənmişdi. Məhəllə məktəbindən sonra hərbi məktəbdə təhsil almağa başladı. Kiçik yaşlarından etibarən siyasətlə maraqlanırdı. Hələ 11 yaşında ikən İttihad və Tərəqqi Cəmiyyətinin üzvü oldu. Balkan müharibələrinin əvvəlində anasını və bir böyük qardaşını itirdi. Ədirnənin işğalınadək, gözlənilən qətliamdan xilas olmaları üçün İstanbula yola salınmış uşaqlar arasında o da var idi. Küleli Hərbi Liseyinə qəbul olundu. Amma Ədirnənin işğaldan azad edilməsindən sonra bir oğlunun da hərbçi olmasını istəməyən atasının tələbiylə Ədirnəyə qayıtdı. Ədirnə rüştiyəsi və müəllim məktəbində (bugünkü Ədirnə Liseyində) təhsil aldı. Bu illərdə turancı baxışları qəbul etdi. Diğər böyük qardaşının Sarıqamışda həlak olmasından təsirlənərək, könüllü olaraq Birinci dünya müharibəsinə – Qafqaz cəbhəsinə getdi, döyüşlərdə iştirak etdi və yaralandı. Türk ordusunun Qafqaz cəbhəsindən geri çəkilməsindən sonra Ədirnəyə qayıdan Şövkət Sürəyya, müəllimlik təhsilini tamamladı. Ədirnənin yunanlar tərəfindən işğalı zamanı isə bir müddət yerli müqavimət hərəkatlarına qatıldı. 1918-ci ildə Azərbaycanın müstəqilliyini bəyan etməsi və təhsili inkişaf etdirmək üçün Türkiyədən müəllimlər istəməsi nəticəsində, Şövkət Sürəyya Nuxa şəhərinə müəllim işləməyə göndərildi. Nuxaya gedərkən o, vaxtilə mütaliə etdiyi Müfidə Feritin "Aydəmir" adlı turançılığı təbliğ edən romanındakı qəhrəmanın adını – "Aydəmir"i, özünə soyadı götürdü. Xatirələrində də yazdığı kimi "O gündən sonra mənim adım Aydəmir oldu. Çünki Turanda idim və mən də bir Aydəmir idim.". Aydəmir Nuxada yerli ziyalılarla, ilk növbədə tanınmış din xadimi və alim Axund Fərəcullah Pişnamazzadə ilə dostluq əlaqələri qurmuşdu. Həmin dövrdə şəhərdəki əsas təhsil müəssisəsi dərslərin rusca aparıldığı Şəki progimnaziyası idi. Məktəbə Rusiyada universitet bitirmiş Məmməd Əfəndizadə rəhbərlik etsə də iki-üç nəfərdən başqa qalan müəllimlər rus və qeyri millətlərin nümayəndələri idilər. Təhsilin milliləşdirilməsinə ilk növbədə bu progimnaziyadan başlanmışdı. Aydəmirin yazdığına görə, ideyanın əsas müəlliflərindən biri kimi ortaya düşdüyündən bir müddət sonra yalnız türk dili, ədəbiyyat, tarix deyil, coğrafiya, hətta həndəsə dərslərini də aparmalı olmuşdu. Tədrisə yeni, milli ruhlu gənclər cəlb edilmişdi. 1920-ci ilin martında Qarabağ erməniləri qiyam etmişdilər. “Qarabağ kimin əlində isə, Kür vadisinə və Azərbaycan düzənliklərinə o yuxarıdan baxa bilər” – deyə bu regionun ölkə üçün strateji əhəmiyyətini dəqiq qiymətləndirən Aydəmir, özünün yazdığına görə, Şəki könüllülərinin Əsgəran savaşına yollanmalarının təşəbbüskarı olmuş və hərb təcrübəsi olan kiçik zabit kimi onlara rəhbərlik etmişdi. Bir neçə gün içərisində Şəkidən və kəndlərindən Qarabağın müdafiəsinə getmək istəyən dörd yüzdən çox könüllü toplanmışdı. Dəstəyə rəhbərlik gənc müəllim Aydəmirə həvalə olunmuşdu. Şəhər əhalisi adından ona at və mauzer hədiyyə edilmişdi. Bütün bunları o, özü sonradan belə təsvir edir: "Ata mindim, dəstənin önünə keçdim. Qaladan çıxıb şəhərin ana küçəsi ilə düzənliyə tərəf enməyə başladıq. Qabaqda uca səslə təkbir edənlər gedirdi. Yolların kənarları, pəncərələr, balkonlar, divarların, ağacların, damların üstü yüzlərlə qışqıran, ağlayan, alqışlayan qadın, kişi, qoca, cavan və uşaqlarla dolmuşdu". Qarabağ uğrunda savaşda Şəki könüllüləri 15 qurban verdilər. Əvəzində isə qələbəni Şuşada bayram etdilər. Şövkət Sürəyya hətta Gövhər ağa məscidinin minbərindən nitq də söylədi. Aydəmir 30 aprel 1920-ci il tarixdə XI Qızıl Ordunun Nuxaya necə daxil olduğunu da öz gözləri ilə gördü: "Arıq atların qoşulduğu sınıq-salxaq arabalara qarmaqarışıq şəkildə əşyalar, çadırlar, pulemyotlar yığılmışdı. Atlılarla piyadalar biri-birinə qarışmışdı. Kimin əsgər, kimin zabit, kimin komandan olduğunu təyin etmək mümkün deyildi". 1920-ci il sentyabrın 1-də Bakıda keçirilən Şərq xalqlarının I qurultayına Nuxadan göndərilmiş nümayəndə kimi iştirak etdi. Bu qurultay onun kommunizmə marağını artırdı. Qurultaydan 10 gün sonra, yenə Bakıda keçirilmiş Türkiyə Kommunist Partiyasının toplantısında da iştirak edən Şövkət Sürəyya, bu ideologiyanı öyrənmək həvəsinin gücü ilə Milli mübarizəyə qatılmaq əvəzinə, Nuxaya dönməyi üstün tutdu. O, Nuxada Sitarə adlı bir qızı sevirdi. Bu qız Cənubi Azərbaycandan anası ilə gəlib Nuxada məskunlaşmışdı; "Sitarə bir sultandı. Könlümün sultanı. İllərcə yuxuma girən, taleyimin aradığı dilbər hər halda o idi... Bəlkə əzəldən bir-birimizə nəsib olmaq üçün yaranmışdıq. Bəlkə də nağıllardakı kimi bir dərviş xəbərimiz olmadan eşq badəsini ikimizə də içirmişdi. Bəlkə dağları, dənizləri qismətimə qovuşmaq üçün aşmışdım?" –üstündən otuz il keçəndən sonra dəruni bir duyğu ilə yazılan bu sətirlər Aydəmirin o zamankı hisslərinin ani, ötəri olmadığını bir daha sübuta yetirir. Lakin qızı başqa oğlana nişanlayırlar, Şövkət Sürəyyaya isə Nuxanı tərk edib əvvəl Tiflisə, sonra isə Batuma gedir. Batumda və Moskvada Şövkət Sürəyya Batumda Kommunist partiyasına üzv olur. Sonra orada bir müəllim həmkarının bacısı ilə evləndi və bu evliliyi ömrünün sonuna qədər davam etdi. Daha sonra Batumdan Moskvaya gedərək xeyli türk tələbəsinin də təhsil aldığı Şərq Zəhmətkeşləri Kommunist Universitetinə qəbul olundu. İqtisadi və ictimai elmlər məktəbində iqtisadçı təhsili aldı. 1923-cü ildə Türkiyəyə geri döndü. Yenidən Türkiyədə Şövkət Sürəyya Türkiyəyə döndükdən sonra "Aydınlıq" jurnalında kommünist fikirləri təbliğ edən məqalələrini dərc etdirməyə başladı. 1924-cü ildə isə onun Sədrəddin Cəlal Antel ilə birlikdə hazırladığı Lenin və leninizm adlı kitabı çap olundu. Şövkət Sürəyya Türkiyə Kommunist Partiyasının üçüncü qurultayında (1925) partiyanın Mərkəzi Komitəsinin yeddi üzvündən biri oldu. Türkiyə Fəhlə və Kəndli partiyasının (türk. Türkiye İşçi ve Çiftçi Fırkası'nın ) 1 may tarixində "Bütün ölkələrin proletariatı birləşin" yazılı broşüra paylamasına görə həyata keçirilən "1925-ci il həbsləri (türk. 1925 Tevkifatı)" nəticəsində jurnal qapadıldı, Aydəmir isə Ankara Istiqlal Məhkəməsində, o dövrün bir çox kommunistləri ilə birlikdə mühakimə olunaraq 10 illik həbs cəzasına məhkum edildi. Nazim Hikmət isə o vaxt 15 ilik cəza almışdı. Şövkət Sürəyya həbsxanada ikən "Müasir Türkiyənin iqtisadi inkişaf istiqamətləri" adlı növbəti kitabını yazdı, lakin bu əsəri çap edilmədi. Afyon türməsində ilyarım həbsdə qaldıqdan sonra 29 oktyabr 1927-ci ildə elan edilən ümumi əfv sayəsində azadlığa çıxdı. "1927-ci il həbsləri (türk. 1927 Tevkifatı)" nəticəsində yenidən həbs edilsə də bu dəfə vaxtında bəraət ala bildi və azadlıqda qaldı. Bundan sonra kommunizm xəttindən ayrılıb bir növ milliyyətçi kommunizm anlayışını müdafiə etməyə başladısa da Türkiyə üçün ən etibarlı ideyanın kamalizm olması qənaətinə gəldi. Sonra Türkiyə Kommunist partiyasının üzvlüyündən çıxdı. Kommunistlər isə əvəzində onu partiyanı polisə satmaqda günahlandırdılar. 1928-ci ildə dövlət məmuru olaraq Ankarada işə başladı. 1951-ci ilə qədər pedaqoq və iqtisadçı olaraq müxtəlif dövlət vəzifələrində işlədi. 1932-ci ildə Atatürkün təklifi ilə Yaqub Qədri Qaraosmanoğlu ilə birlikdə "Kadro" jurnalını çıxartdı. Jurnal bağlanıldığı zaman Ankara Ticarət məktəbində müdir olan Aydəmir, bu vəzifəsində 1936-cu ilə qədər işlədi. Sonra 2 il Ankara Bələdiyyəsində iqtisad müdiri, daha sonra isə İqtisadiyyat nazirliyində işləmiş və İsmət İnönünün etibarını qazanmışdı. Kommunist keçmişi səbəbiylə daima sıxışdırılsa da, uğurları səbəbiylə yüksəlirdi. 1951-cü ildə təqaüdə çıxdıqdan sonra yazıçılığa başladı. 25 mart 1976-ci ildə Ankaradakı evində vəfat etmişdir. Ankara bələdiyyə sədrinin əmri ilə tabutu Türkiyə bayrağına sarılı olaraq dəfn edilmiş, yaşadığı evin yanından keçən küçəyə isə onun adı verilmişdir. "Tək adam" (Atatürkün həyatı barədə), 3 cilddə (bioqrafiya); "İkinci adam" (İsmət İnönü haqqında), 3 cilddə (bioqrafiya); "Makedoniyadan Orta Asiyaya Ənvər paşa", 3 cilddə (bioqrafiya); "Suyu arayan adam" (avtobioqrafiya); "Menderesin dramı?" (bioqrafiya); "İnqilab və kadro" (məqalə); "Lenin ve leninizm" (müştərək kitab); "Dünya iqtisadiyyatında Türkiyə" (öyrənmə-araşdırma); "İqtisadi mübarizədə kənd müəllimi" (məqalə); "Xalq üçün iqtisad bilgisi" (məqalə); "Türkiyə iqtisadiyyatı" (öyrənmə-araşdırma, dərs kitabı); "Torpaq oyanırsa" (roman); "Çevrilişin məntiqi və 27 may qiyamı"(təhlil); "Qəhrəmanlar doğulmalıydı" (roman); "Qırmızı məktublar və son yazılar" (məktublar-məqalələr); "Lider və demaqoq" (təhlil). Xarici keçidlər Prof. Dr. Türkkaya Ataöv, Şevket Süreyya ile Kadro dergisi üzerine Arxivləşdirilib 2013-05-03 at Archive.today; Vilayət Quliyev, Aydəmir: İki Azərbaycanda iki il (1-ci hissə); Vilayət Quliyev, Aydəmir: İki Azərbaycanda iki il (2-ci hissə); Vilayət Quliyev, Aydəmir: İki Azərbaycanda iki il (2-ci hissə); | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=317169 |
Şövkət Səlimova | Şövkət Şahbaz qızı Səlimova (25 dekabr 1920, Lahıc, Şamaxı qəzası – 2 iyul 1999, Bakı) — iqtisad elmləri namizədi (1964); Qadın gəmi kapitanı; İkinci dünya müharibəsi dövründə dünyada iki qadın gəmi kapitanından biri olmuşdur. Səlimova Şövkət Şahbaz qızı 25 dekabr 1920-ci ildə İsmayıllı rayonunun Lahıc kəndində anadan olmuşdur. 1940-cı ildə Bakı Dənizçilik məktəbini bitirmişdir. 1999-cu ildə Bakı şəhərində vəfat etmişdir. Neftçi ailəsində böyümüş və 10 uşaqdan ən böyüyü olmuşdur. Müharibə illəri İkinci dünya müharibəsi illərində Xəzər gəmiçiliyi idarəsində gəmi kapitanı müavini və gəmi kapitanı işləmişdir. Müharibə illərində Aralıq, Mərmərə, Egey və Qara dəniz limanlarına qədər gedib çıxmışdı. Gəmi ilə neft, silah daşınmasında böyük əməyi olmuşdur. Elmi-pedaqoji fəaliyəti 1954–1974-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Neft və Kimya İnstitutunda siyasi iqtisad kafedrasının dosenti, tərbiyə üzrə prorektor və kafedra müdiri, 1974–1989-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında ictimai elmlər kafedrasının müdiri vəzifəsində işləmişdir. 1964-cü ildə iqtisad elmləri namizədi alimlik dərəcəsini almışdır. Mükafatları "Azərbaycan SSR əməkdar iqtisadçısı" fəxri adı — 1971 "Qırmızı Ulduz" ordeni 2-ci dərəcəli "Vətən müharibəsi" ordeni "Qafqazın müdafiəsinə görə" medalı "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə" medalı Xarici keçidlər Azərbaycan tarixində iz qoyan qadınlar — SİYAHI Arxivləşdirilib 2016-03-11 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=324522 |
Şövkət Tağıyeva | Şövkət Əzizağa qızı Tağıyeva (11 iyun 1926 — 11 iyun 2015) - Azərbaycanın tanınmış tarixçi-şərqşünas alimi, professoru,Şərqşünaslıq İnstitutunda Cənubi Azərbaycan tarixi şöbəsinin rəhbəri olub.Milli azadlıq hərəkatında, Müsavat Partiyasının bərpasında yaxından iştirak edib. Müsavat Partiyasının Məclis və Divan üzvü olub.Elmi fəaliyyətinə İranda, o cümlədən Güney Azərbaycanda Milli Azadlıq Hərəkatları tarixi üzrə tədqiqatlarla başlayıb, Moskvada namizədlik dissertasiyası müdafiə edib, bu sahədə 2 monoqrafiya və 50-dən çox məqaləsini Azərbaycanda, 16 məqaləsi Sovetlər Birliyi, Polşa, Türkiyə, Kanada və İranda çap edirib. Elmi fəaliyyətə İranda, o sıradan, Güney Azərbaycanda milli azadlıq hərəkatları tarixi üzrə tədqiqatlarla başlamış, Moskvada namizədlik dissertasiyası müdafiə etmiş, bu sahədə 2 monoqrafiya və 50-dən çox məqalə respublikada, 16 məqalə Sovetlər Birliyi, Polşa, Türkiyə, Kanada və İranda çap etdirmişdir. Problemlə bağlı respublikada və xaricdə elmi konfrans və seminarlarda məruzə və çıxışlar etmişdir. Elmi fəaliyyətdə aparıçı istiqamətlərdən biri İranda aqrar münasibətlər problemidir. Problemlə bağlı 2 monoqrafiya, 12 məqalə və tezislər çap edilmiş, elmi toplantılarda çıxışlar edilmişdir. Bu sahədə axtarışlarını "XİX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində İranda aqrar münasibətlər" adlı doktorluq disertasiyasında cəmləmiş və 1967-ci ildə Bakıda müdafiə etmişdir. Elmi yığıncaqlarda Güney Azərbaycanla bağlı fəaliyyəti aparıcı yer tutmuşdur. Respublikada və ondan kənarda Güneyazərbaycanşunaslıq elmi məktəbinin yaradıcısı kimi tanınır. 1976-1991-ci illərdə AMEA-nın Şərqşunaslıq İnstitutunda fəaliyyət göstərmiş, "Cənubi Azərbaycan tarixi şöbəsi" nin yaradıcısı və rəhbəri olmuş, bu sahədə elmlər namizədləri yetişdirmişdir. Kollektivlə hazırlanmış "Cənubi Azərbaycan tarixi oçerki 1828-1917" (Bakı,1985), "Cənubi Azərbaycan tarixi məsələləri" (Bakı, 1989-1991) kitablarının əsas müəlliflərindən biri, həm də elmi redaktoru olmuşdur. 2000-çi ildə yetirmələrindən elmlər namizədləri Ə.Bije və S.Bayramzadə ilə birlikdə "Güney Azərbaycan" ensiklopedik, elmi sorğu kitabını çap etdirmişdir. Problem və bütövlükdə ümumi tarix üzrə namizədlik və doktorluk disertasiyalarının opponenti olmuşdur. Hazırda "Güney Azərbaycan tarixi" nin 3 cildini hazırlamışdır. Güney Azərbaycanının XİX-XX yüzilliklər tarixinə aid araşdırmaların elmi nətiçələrini ali və orta məktəblər üçün respublikada hazırlanmış "Azərbaycan tarixi" dərsliklərinin Cənubi Azərbaycana aid fəsillərində əks etdirmişdir. 1. The National liberation in Iran Azerbaijan in 1917-1920. Baku, 1956, 120 pp. (in Russian) 2. The 1917-1920 uprising in Persian Azerbaijan, "Central Asian Review". vol.VI, 1958, N3, pp. 347–356 and N4, pp. 432–447 3. Lands Property forms and the rules of land-using in Iran in the end of XIX and early XX centuries. Baku, 1964, 246 pp. (in Azeri) 4. The Conditions of Iran peasants in the end of XIX and early XX centuries. Baku, 1969, 198 pp. (in Azeri) 5. Tebriz revolt in 1920. Baku, 1990, 148pp. (in Azeri) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=196716 |
Şövkət Təmiz | Şövkət Təmiz (1 sentyabr 1970) — PS və Brüssel-Kapital millət vəkili olan belçikalı siyasətçi. Şövkət Təmiz 1 sentyabr 1970-ci ildə Türkiyədə anadan olmuşdur, ancaq bir neçə il sonra ailəsi ilə Belçikaya köçmüşdür. Peşəkar olaraq dövlət qulluqçusu oldu. O, PS üçün siyasi cəhətdən aktiv olub. 2006-cı ildə bu partiya üçün Brüsselə seçildi. 2014-cü ildən bəri Brüssel-Kapital Məclisinin üzvüdür. Xocalı soyqırımı haqqında | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=590086 |
Şövkət Yalqun | Şövkət Yalqun 7 fevral 1993-cü ildə Artuşda anadan olan Çin Super Liqasında Quanjou FK-da oynayan uyğur futbolçudur. Klub karyerası Şövkət Yalqun 2012-ci ilin yanvar ayında 100.000 yuan qonorarla Çin Super Liqasının tərəfdaşı Qunajou FK-ya transfer olundu. 2012 liqası mövsümü üçün qeydiyyatdan keçmək üçün Memet Ali adından istifadə etdi. Böyük debütü 30 Mart 2012-ci ildə "Şanxay Şenhua FK" ilə səfərdə 1-0 məğlub edərək 81-ci dəqiqədə Qao Linin əvəzinə çıxmaqla etdi. Ancaq, italyan menecer Marsello Lippi komandaya rəhbərlik etdikdən sonra ehtiyat komandada oynamağa göndərildi. Şövkət 2012 mövsümündə altı liqada meydana çıxdı. 2013-cü ilin əvvəllərində Şövkətin oynadığı komanda liqada qeydiyyatdan keçən zaman Ali üçün fərqli bir addan istifadə etdiyini bildirəndə yaş mübahisəsinə qarışdı. Komanda bu barədə Çin Futbol Birliyinə məlumat verdi. 2013-cü ilin mart ayında yaş saxtalaşdırılmasına görə üç aylıq qadağa aldı. 10 iyul 2013-cü ildə komandanın "Dalian Ruylonq"u 7-1 məğlub etdiyi 2013 Çin FA Kubokunun dördüncü turunda meydana qayıtdı. 7 avqust 2013-cü ildə İngiltərə Kubokunun beşinci turunda ilk böyük qolunu vurdu 90 dəqiqədən sonra "Quanjou" ilə "Hanjou Qrintovn" arasında 2-2 hesablı bərabərliyi təmin etdi və penaltı seriyasında "Hanjou"nu 5-3 məğlub etdi. 2014-cü ilin yanvarında Yalqun bir illik borc müqaviləsi ilə Çin 1 Liqasında "Qingdao Hainiu"ya köçdü. 15 mart 2014-cü ildə klubdakı debütü "Çenqdu Tiançenq" ilə qarşılaşmadakı 1-1 bərabərliyi ilə etdi. 2015-ci ilin yanvarında Birinci Liqa tərəfi "Sincan Tyanşan Leopard"a birillik transfer olundu. Sincan 2016 mövsümünün əvvəlində müqaviləni bir il daha uzatdı. Karyera statistikası 31 dekabr 2020-ci il tarixinə qədər oynanan matçların dəqiq statistikası . Çin Super Liqası: 2012, 2013 Çin FA Super Kuboku : 2012 Çin FA Kuboku : 2012 AFC Çempionlar Liqası : 2013 Xarici keçidlər Sohu.com saytındakı oyunçu statistikası Soccerway.com saytında profili (ing.) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=710157 |
Şövkət Şahbaz qızı Səlimova | Şövkət Şahbaz qızı Səlimova (25 dekabr 1920, Lahıc, Şamaxı qəzası – 2 iyul 1999, Bakı) — iqtisad elmləri namizədi (1964); Qadın gəmi kapitanı; İkinci dünya müharibəsi dövründə dünyada iki qadın gəmi kapitanından biri olmuşdur. Səlimova Şövkət Şahbaz qızı 25 dekabr 1920-ci ildə İsmayıllı rayonunun Lahıc kəndində anadan olmuşdur. 1940-cı ildə Bakı Dənizçilik məktəbini bitirmişdir. 1999-cu ildə Bakı şəhərində vəfat etmişdir. Neftçi ailəsində böyümüş və 10 uşaqdan ən böyüyü olmuşdur. Müharibə illəri İkinci dünya müharibəsi illərində Xəzər gəmiçiliyi idarəsində gəmi kapitanı müavini və gəmi kapitanı işləmişdir. Müharibə illərində Aralıq, Mərmərə, Egey və Qara dəniz limanlarına qədər gedib çıxmışdı. Gəmi ilə neft, silah daşınmasında böyük əməyi olmuşdur. Elmi-pedaqoji fəaliyəti 1954–1974-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Neft və Kimya İnstitutunda siyasi iqtisad kafedrasının dosenti, tərbiyə üzrə prorektor və kafedra müdiri, 1974–1989-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında ictimai elmlər kafedrasının müdiri vəzifəsində işləmişdir. 1964-cü ildə iqtisad elmləri namizədi alimlik dərəcəsini almışdır. Mükafatları "Azərbaycan SSR əməkdar iqtisadçısı" fəxri adı — 1971 "Qırmızı Ulduz" ordeni 2-ci dərəcəli "Vətən müharibəsi" ordeni "Qafqazın müdafiəsinə görə" medalı "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə" medalı Xarici keçidlər Azərbaycan tarixində iz qoyan qadınlar — SİYAHI Arxivləşdirilib 2016-03-11 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=573990 |
Şövkət Əbdüsalamov | Şövkət Faziloviç Əbdüsalamov 28 aprel 1936-cı ildə Özbəkistan SSR-nin Daşkənd şəhərində anadan olmuşdur. O, 1966-cı ildə VGİK-i bitirmişdir. İlk fərdi sərgisi 1972-ci ildə baş tutmuş, lakin rəsmlərin dini mövzularına görə tez bağlanmışdır. Onun rəsm əsərləri Tretyakov qalereyasında, ABŞ-da Nensi və Norton Dodc kolleksiyasında saxlanılır. 2000-ci ildə Əbdüsalamovun "<i>Təkbaş</i>" romanı Rusiya Buker mükafatının siyahısında idi. 2002-ci ildə rəssam "Sukrovitsa" filmini çəkərək rejissor kimi fəaliyyətə başlamışdır. Təltif və mükafatlar Rusiya Federasiyası Hökumətinin 2011-ci il üçün mədəniyyət sahəsində mükafatı Əlavə ədəbiyyat Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=769175 |
Şövkət Ələkbərova | Şövkət Feyzulla qızı Ələkbərova (20 oktyabr 1922, Bakı – 7 fevral 1993, Bakı) — Azərbaycan müğənnisi, Azərbaycan SSR xalq artisti (1959). Şövkət Feyzulla qızı Ələkbərova 1922-ci il oktyabrın 20-də Bakıda anadan olmuşdur. Onun anası qızlardan ibarət orkestrdə tar çalırdı və qızını tez-tez məşqlərə aparırdı. Atası xalq musiqimizi, muğam və aşıq musiqisini sevən bir adam idi. Şövkət Ələkbərovada kiçik yaşlarından musiqiyə böyük maraq yaranmışdır. Məhz bu maraq 12 yaşında onu musiqi məktəbinin kamança sinfinə gətirmişdir. Tezliklə onların evində tar, kamança və qardaşının ifasında zərb alətindən ibarət xalq üçlüyü yaranır. Asəf Zeynallı adına Musiqi Məktəbində Hüseynqulu Sarabskinin sinfini bitirdiktən sonra səhnə yaradıcılığına başlamışdır. 1938–1945-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının solisti olmuşdur. 1945-ci ildən etibarən Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının solisti işləmişdir. Şövkət Ələkbərovanın ifaçılığı üçün yüksək vokal mədəniyyəti, emosionallıq və lirizm, muğam yaradıcılığı üçün isə məharətli improvizasiya bacarığı səciyyəvi idi. 1937-ci ildə bədii özfəaliyyət kollektivlərinin müsabiqəsində iştirak etmiş və öz çıxışı ilə Üzeyir Hacıbəyov, Səid Rüstəmov, Bülbül kimi sənətkarların diqqətini cəlb etmişdir. Opera Teatrında keçirilən yekun konsertdə Şövkət Ələkbərova "Qarabağ şikəstəsi"ni oxumuş və Fatma Mehrəliyeva və Gülağa Məmmədovla birlikdə ilk üçlüyə daxil olmuşdur. Bu müsabiqə Şövkət Ələkbərovanın peşəkar musiqi sənətinə gəlişinin əsasını qoydu. 1945-ci ildən Filarmoniyanın solisti kimi işə başlayan Şövkət Ələkbərovanın ifasında səslənən xalq mahnıları, muğamlar, bəstəkar mahnıları Azərbaycanda çox böyük məşhurluq qazanır. "Görüş", "Bəxtiyar", "Onu bağışlamaq olarmı?" filmlərinə Tofiq Quliyevin yazdığı mahnılar Şövkət xanımın ifasında xalqımızın dilinin əzbəri olmuşdur. Üzeyir Hacıbəylinin "O olmasın, bu olsun" filmində Sənəm rolunun musiqi partiyalarını məhz Şövkət Ələkbərova ifa etmişdir. Müğənninin bəstəkar Cahangir Cahangirovun "Füzuli" kantatasının II hissəsində oxuduğu "Məni candan usandırdı" romans xarakterli musiqi parçası xalqın ürəyinə yol tapmışdır. Emin Sabitoğlunun "Şirin dil" mahnısı Şövkət Ələkbərovanın repertuarında xüsusi yer tuturdu. Mahnının sözləri Kərkük bayatıları-ndan götürülüb. SSRİ-nin bir çox şəhərlərində, Fransa, İsveçrə, Şri-Lanka, Əfqanıstan, Hindistan, Misir, Əlcəzair, İran, Türkiyə, Polşa və digər xarici ölkələrdə uğurla çıxış edən Şövkət Ələkbərovanın repertuarına Segah, Qatar, Şahnaz kimi muğamlar, Azərbaycan bəstəkərlarının və Orta Şərq xalqlarının mahnıları daxil idi. Təltif və mükafatları "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı — 10 iyun 1959 "Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı — 25 sentyabr 1954 Axşam (Qaş qaralır) Aldatmayaq bir-birimizi Ağlaya-ağlaya Bir könül sındırmışam Gəl səhərim Gedək üzü küləyə Neylərəm (İmaməddin Nəsimi / Süleyman Ələsgərov) Sən mənim, mən sənin Sənsən ürəyim Səslərəm səni Kəsmə şikəstə Küsüb məndən Təkcə ümid qalsın Mirzə-hüseyn segahı Vağzalı çalınır. Fizuli Kantatası Yavaş-yavaş və başqa mahnılar… Filmoqrafiya İştirak etdiyi filmlər Doğma xalqıma (film, 1954) (tammetrajlı bədii film) Payız konserti (film, 1962) (qısametrajlı bədii film) Oxuyur Şövkət Ələkbərova (film, 1970) (qısametrajlı sənədli televiziya film-konserti) Azərbaycan elləri (film, 1976) (qısametrajlı sənədli televiziya film-konserti) Səs (film, 1988) (qısametrajlı sənədli film)Mahnı ifa etdiyi filmlər Görüş (film, 1955) (tammetrajlı bədii film) Mahnı belə yaranır (film, 1957) (tammetrajlı bədii film) Qızmar günəş altında (film, 1957) (tammetrajlı bədii film) Kölgələr sürünür (film, 1958) (tammetrajlı bədii film) Ögey ana (film, 1958) (tammetrajlı bədii film) Onu bağışlamaq olarmı? (film, 1959) (tammetrajlı bədii film) Aygün (film, 1960) (tammetrajlı bədii film) Koroğlu (film, 1960) (tammetrajlı bədii film) İyirmialtılar (film, 1966) (tammetrajlı bədii film) Mücrü (film, 1973) (qısametrajlı bədii film)İfasından istifadə olunan filmlər Şəki (film, 1977) (qısametrajlı sənədli film) Dmitrov küçəsi 86 (film, 2015) (qısametrajlı bədii film) Mustafa Çəmənli. "Şövkət Feyzulla qızı Ələkbərova" //Odlar yurdu.- 1993,- 20 fevral.- № 5–6.- səh. 2. Tahir, R. "Unudulmaz müğənni" [Şövkət Ələkbərova — 80] //Xalq.- 2002.- 29 noyabr. Xarici keçidlər Şövkət Ələkbərovanın doğum günüdür Şövkət Ələkbərova — Gedək üzü küləyə (mus: Elza İbrahimova) Qarabağ Mahnısı (1970) Gecə yaman uzundur Axşam mahnısı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=10867 |
Şövkətxanım Ataməliyeva | Şövkətxanım Ataməliyeva – əməkdar həkim. Həyatı və Fəaliyyəti Şövkətxanım Ataməliyeva 1925-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. Məktəbi bitirəndən sonra Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutuna daxil olmuş və 1948-ci ildə oranı bitirmişdir. İlk əvvəl təyinatla Ordubada göndərilib. 5 il orada fəaliyyət göstərəndən sonra 1953-cü ildə Bakıya qayıtmış, aviasiya tibb xidməti sahəsində çalışmağa başlamışdır. O, ömrünün 64 ilini aviasiya tibb- sanitar xidməti işinə həsr edib və ömrünün sonuna qədər bu sahədə çalışıb. Şövkətxanım xanım 2008 -ci ildə Mülki Aviasiyanın 70 illik yubileyində Prezident təqaüdünə layiq görülüb və Mülki Aviasiyanın inkişafında mühüm xidmətlərinə görə yubiley medalı ilə təltif edilib. Həmçinin fəaliyyətinə görə o, "Azərbaycan Respublikasının əməkdar həkimi" fəxri adı, eləcə də "Azərbaycan Hava Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti, Azərbaycan Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının və Aviasiya İşçiləri Həmkarlar İttifaqı Respublika Komitəsinin fəxri fərman və mükafatları ilə təltif olunmuşdur. 2 övladı, 2 nəvəsi və 3 nəticəsi vardır.. Şövkətxanım Ataməliyeva 30 mart 2017-ci ildə 92 yaşında Bakı şəhərində vəfat edib. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=485109 |
Şövqi Bektörə | Şövqi Bektörə (d. 1888, Rumıniya – v. 18 dekabr 1961, İstanbul Türkiyə) — Krım tatarı əsilli şair, maarifçi, akademik və siyasi aktivist. Şövqi Bektörə 1888-ci ildə Rumıniyada anadan olmuşdur. 5 yaşında olarkən ailəsi Türkiyənin Əskişəhər şəhərinə köç etmişdir. Əskişehərdə ibtidai məktəbi bitirdikdən sonra gəldiyi İstanbulda bir çox Krım tatarı ilə tanış oldu. Təhsilini İstanbul universiteti İlahiyyat fakültəsində davam etdirdi. Burada tanıdığı Krım tatarları vasitəsilə qatıldığı Krım Tatar Tələbə cəmiyyətinin fəal üzvü oldu.1918-ci ilin əvvəlində Şövqi İstanbulda Krım mənşəli Türklərdən ibarət Aktiv Gənclər Cəmiyyətinin baş katibi olaraq vəzifə yerinə yetirirdi. Mart ayında, müharibə başa çatdıqda, məhbus mübadiləsində ittiham olunan Qızıl Aypara heyəti ilə Sevastopol və Feodosiyaya yola düşdü. Orada olarkən Krımdan kənarda bilinməyən xəbərləri Bolşevik İnqilabının nələr yaratdığını anladı. O, həmçinin öyrəndi ki, 1917-ci ilin dekabrında tatarlar bolşeviklərin qanuniliyini tanımaqdan imtina etdilər və 23 fevral 1918-ci ildə Qara Dəniz Donanmasının atəşə tutulan dəstələri seçilmiş prezidentləri Numan Çelebicihan'ı edam etdilər. Onların Müdafiə və Xarici İşlər Naziri Kafer Seydahmet, həyat yoldaşı ilə Qafqazdan qaçmışdır.18 dekabr 1961-ci ildə dünyasını dəyişmişdir. Ədirnəqapı məzarlığında dəfn olunmuşdur. Əsərləri Əroğlu mətbəəsi tərəfindən 1965-ci ildə nəşr edilmişdir. Krım tatarları üçün xüsusi hazırlanmış ərəb mənşəli ilk əlifba layihəsini hazırlayaraq Qırımtatarca və Türkməncə dərsliklər yazdı. 18 mart 1932-ci ildə Krımda, Qafqazda və Türkmənistan SSR-də xidmət edən Şövqi, "Gizli Türkmən Milli Təşkilatının üzvü olmaq" ittihamı ilə həbs edildi. 10 il həbs cəzasına məhkum edildi və Özbəkistandakı əkinçilik əmək düşərgələrinə, əvvəlcə Zarafşana, sonra Daşkənd yaxınlığındakı Zengi-Ata'ya göndərildi. 1948-ci ildə müharibədən sonra sərbəst buraxıldığı görünsə də, Özbəkistanın Yangiyul şəhərində məskunlaşdı və pasport tələb etmək üçün hakimiyyətə məktublar yazmağa başladı. 17 dekabr 1948-ci ildə, Sibir, Krasnoyarsk şəhərinin şimalındakı Yenisey çayında, Bolsaya Murta şəhərində yaşayarkən "təhlükəli şəxs olmaq" günahından günahlandırıldı. Burada bir kərpic kooperativində gözətçi işləyirdi. Stalinin ölümündən sonra SSRİ-də hakimiyyətə gələn Xruşşovun yumşaltma siyasəti nəticəsində 1957-ci ildə Şövqi Bektörə əfv olundu. 1960-cı ildə Türkiyədəki Krım Tatar Milli Hərəkatının prezidenti seçildi. Debüt Slam şeiri, Türkü yurdu jurnalı, 1917-ci il (Türkiyə) Shar-sy jurnalı. Kurî enzen, 1918-1919-cu illər (Krım) Ərgənəkon (şeir seçimi),1920-ci il Simferopol (Krım) Tatar istehlakı və nahib (Tatar qrammatikası). Totay-Koy, 1923-cü il (Krım) Tatar əlifbası, Simferopol (Simferopol), 1925-ci il (Krım) Türkmən dili, Aşqabad, 1927-ci il (Türkmənistan) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=634216 |
Şövqi Göyçaylı | Şövqi Göyçaylı — Azərbaycanda ekoloji təhsilin əsas yaradıcılarından biri, Coğrafiya elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, "Şöhrət" ordeni laureatı. Göyçaylı Şövqi Yusifziya oğlu 1935-ci ildə Göyçay şəhərində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. 1958-ci ADU-nin Geologiya-coğrafiya fakültəsinin coğrafiya şöbəsini bitirmişdir. 1960-cı ildə "İqtisadi coğrafiya" ixtisasında Unversitetin aspiranturasına qəbul edilmişdir. 1965-ci ildə namizədlik, 1987-ci ildə isə Sankt-Peterburq Unversitetində «Kənd əhalisinin məskunlaşması və onun yenidən qurulması» mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 1989-cu ildən professordur. İş fəaliyyəti 1982-ci ildən BDU-də "Ətraf mühiti mühafizə və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə" kafedrasının müdiridir (2015-ci ildən bu kafedra Coğrafi ekologiya kafedrası adlanır). Ş.Y.Göyçaylının elmi yaradıcılığı əhali məskunlaşmasının nəzəri və tətbiqi problemlərinə, təbiətlə cəmiyyət arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin coğrafi məsələlərinə, coğrafi ekologiyanın inkişafına və tədrisinin təkmilləşdirilməsinə yönəldilmişdir. O, 130-dan çox əsərin, o cümlədən monoqrafiyaların, dərsliyin və dərs vəsaitlərinin müəllifidir. Azərbaycanın irimiqyaslı İqtisadi və Əhali xəritələrinin həmmüəllifi və müəllifi olmuş dur. Azərbaycanda ekologiyaya həsr edilmiş topluların elmi redaktoru olmuşdur. Azərbaycanın əhalisi, təbiətin mühafizəsi və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadəyə dair bir neçə proqramın tərtibində iştirak etmişdir. Elmi naliyyətləri Ş.Y.Göyçaylının təşəbbüsü və səyi nəticəsində ilk dəfə Azərbaycanda "Coğrafiyaçı-ekoloq" ixtisası yaradılmışdır. Ş.Y.Göyçayl 6 namizədlik dissertasiyasının rəhbəri, 3 doktorluq dissertasiyasının məsləhətçisi olmuşdur. O, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyətinin Rəyasət Heyətində İqtisadi və Sosial Coğrafiya bölməsinə rəhbərlik edir. Elm-texnika Komitəsi yanında Ekologiya komissiyasının üzvü, Coğrafiya üzrə ixtisaslaşmış müdafiə şurasının həmsədri, AAK-da Yer elmləri bölməsi üzrə ekspert şurasının, BDU-nun Böyük Elmi Şuranın üzvüdür. Respublika elmi konfranslarında, beynəlxalq konqreslərdə və simpoziumlarda, xüsusilə MAB-6, Abitat- II Beynəlxalq konfransların işində əməli fəaliyyət göstərmiş və məruzələrlə çıxış etmişdir. Beynəlxalq elmi İnkişaf və Beynəlxalq Ekologiya akademiyalarının həqiqi üzvüdür. Mükafatları Ş.Y. Göyçaylı müvafiq nazirliklərin fəxri fərmanları və təşəkkürləri ilə mükafatlandırılmış. O, 2000-ci ildə "Əməkdar müəllim" fəxri adına layiq görülmüşdür. 2009-cu ildə Bakı Dövlət Universitetinin 90 illik yubileyi ilə bağlı "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilib. Azərbaycanın coğrafiyaçı alimləri. Bakı: "Elm", 2013, 204 səh. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=500104 |
Şövqi Hüseynov | Hüseynov Şövqi Ərəstun oğlu (9 avqust 1972, Cəlilabad rayonu) — Azərbaycan teatr və kino aktyoru, Azərbaycan Respublikasının (2002) və Kalmıkiyanın RF (2016) Əməkdar artisti, "Qızıl Dərviş"(2006) və "Zirvə" (2015) mükafatları laureatı , "Stanislavski" medalı laureatı (2015). Şövqi Hüseynov 1972-ci il avqust ayının 9-da Cəlilabad rayonunda anadan olub. 1989-cu ildə İncəsənət Universitetinin dram teatr və kino aktyoru fakültəsinə daxil olmuşdur. Xalq artisti, professor Cənnət Səlimovadan dərs alıb. 1991-ci ildən Cənnət xanımın rəhbərliyi ilə fəaliyyət göstərən Bakı Kamera Teatrında aktyor vəzifəsində fəaliyyətə başlamışdır 2000-ci ildən həm də dublyaj fəaliyyəti ilə məşğuldur. 2009-cu ildən Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının, 2014-cü ildən Akademik Musiqili Teatrın aktyorudur. 2018-ci ildən Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin müəllimidir. Mükafatları İranda, Türkiyədə, Moskvada, Kiyevdə, Moldovada, Belarusiyada, Şri-Lankada, Makedoniyada keçirilən beynəlxalq teatr festivallarının laureatı olmuşdur. Azərbaycan Respublikasının əməkdar artistidir. 9 may 2012-ci ildə, 30 aprel 2014-cü ildə, 6 may 2015-ci ildə, 6 may 2016-cı ildə, 1 may 2017-ci ildə, 9 may 2018-ci ildə, 7 may 2020-ci ildə, 7 may 2021-ci ildə və 10 may 2022-ci ildə Prezident Mükafatına layiq görülmüşdür. 10 mart 2015-ci ildə Milli Teatr günü Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrın səhnəsində "O olmasın bu olsun" tamaşasında ifa etdiyi Məşədi İbad roluna görə "Zirvə" mükafına layiq görülüb. 29 oktyabr 2015-ci ildə Kalmıkiya Respublikasının Teatr Xadimləri İttifaqı tərəfindən "Stanislavski" medalına layiq görülüb.Şövqi Hüseynov 2018-ci ildə İranın Təbriz şəhərində keçirilən "Əlif" beynəlxalq teatr festivalında "Dəlinin qeydləri" tamaşasındakı Aksenti İvanoviç roluna görə, Ən yaxşı kişi rolu nominasiyasında birinci mükafata layiq görülüb.2016-cı ildə Makedoniyanın Bitola şəhərində keçirilən Beynəlxalq Teatr Festivalının Qran-Pri mükafatına layiq görülüb. Aktrisa Şəbnəm Hüseynovanın həyat yoldaşıdır. Teatrda oynadığı rollar Qazı ("Danabaş kəndinin əhvalatları", Cəlil Məmmədquluzadə) Skapen ("Skapenin kələyi", Jan Batist Molyer) Poprışşin ("Dəlinin qeydləri", Nikolay Vasilyeviç Qoqol) (mono tamaşa) Kin ("Edmund Kin", Qriqori Qorin) Vəzir ("Vəziri-xani-Lənkəran", Mirzə Fətəli Axundzadə Dərviş ("Müsyö Jordan və Dərviş Məstəli şah", Mirzə Fətəli Axundzadə) Narahat adam ("Ruh", Kamal Abdulla) Raffael ("Don Raffael-trombonçu", Peppino de Filippo) Ramiz ("Şirə bənzər", Rüstəm İbrahimbəyov) Kişi ("Bir…iki…bizimki", Kamal Abdulla) Qıvrımsaç ("Sən məni atmazsan ki…", Con Steynbek) Kontrabasçı ("Kontrabas", Patrik Züskind) (mono tamaşa) Salyeri ("Mosart və Salyeri", Aleksandr Sergeyeviç Puşkin) Don Quan ("Daş qonaq", Aleksandr Sergeyeviç Puşkin) Yaqo ("Otello", Uilyam Şekspir) Motl ("Mavi yuxular", Şolom Aleyxem) Şifone ("Mizantrop", Ejen Labiş) Manıs ("İtlər", İlqar Fəhmi və Oqtay Kazımi) Feyerbax ("Mən Feyerbaxam", Tankret Dorst) (mono tamaşa) Tanrıverdi ("Hekayəti-xırsi-quldurbasan", Mirzə Fətəli Axundzadə) Kral ("Eskorial", Mişel de Gelderode) Vladimir ("Qodo həsrətində", Semuel Bekket) Lopaxin ("Albalı bağı", Anton Pavloviç Çexov) Şeyx Sənan ("Şeyx Sənan", Hüseyn Cavid) Aydın ("Aydın", Cəfər Cabbarlı) Savalan ("Məhv olmuş gündəliklər" , İlyas Əfəndiyev) Merkisio ("Romeo və Culyetta", Vilyam Şekspir) Markiz ("Markolfa", Dario Fo) III Riçard ("III Riçard", Vilyam Şekspir) İnqilab ("Miras", Hüseynbala Mirələmov) Məşədi İbad ("O olmasın, bu olsun", Üzeyir Hacıbəyov — Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrı) Oqtay ("Oqtay Eloğlu", Cəfər Cabbarlı) Kavaler ("Mehmanxana Sahibəsi", Karlo Qaldoni) Estraqon ("Qodo həsrətində", Camuel Bekket — Akademik Musiqili Teatr) Mir Cəfər Bağırov ("Nuri-didə Ceyhun", Əli Əmirli — Akademik Musiqili Teatr) Tülkü ("Balaca Şahzadə", Antuan De-Sent Ekzüperi — Akademik Musiqili Teatr) Mebius ("Dəlixanada Qətl", Fridrix Dürrenmatt) Filmoqrafiya Anlamaq istəyirəm (film, 1980) (ikiseriyalı bədii film) — (AZTV dublyajı) film səsləndirən: Əhməd (Mikayıl Kərimov);Zeynal (Eldəniz Rəsulov);Fazil (Hamlet Qurbanov) Bütün Azərbaycan əsgər olmalı (1997, film-tamaşa) Məhv olmuş gündəliklər (film, 1999) — rol: Qənimət Sabiqlər (film, 1999) Şirin bülbül (film, 2000) — rol: Jurnalist "Edelveys" və dəmir biləklər (film, 2001) Qeybdən gələn səs (film, 2002) — rol: Müşfiq Tənha durna uçuşu (film, 2003) — film səsləndirən: Nəsib (Ötkəm İsgəndərov) Almas Yıldırım (film, 2004) — rol: agent;kəndli Toy (II) (2004, film-tamaşa) Abbas Səhhət (film, 2007) (qısametrajlı sənədli film) (AzTV) — mətn oxuyan Cavid ömrü (film, 2007) — film səsləndirən: Mikayıl Müşfiq (Qurban Məsimov) Seans (veriliş, 2007) — Verilişdə iştirak edən Zəlimxan dastanı (film, 2007) — Mətni oxuyan Günaydın, mələyim! (film, 2008) — rol Aşiqlər (film, 2008) — rol: NKVD işçisi Üç zirvənin fatehi (film, 2008) Cavad xan (film, 2009) — film səsləndirən: Hüseynqulu xan (Anar Fərəcbəyli) Qaydasız döyüş (film, 2009) — rol: kapitan Ağayev Rəfibəylilər (film, 2009) Yaddaş (film, 2010) – rol: Azər Aktrisa (film, 2011) (tammetrajlı bədii film) — rol: Murad Babayev Bir gün olmasam... (film, 2012) — Mətni oxuyan Pərvanələrin rəqsi (serial, 2012) — rol: Tofiq Qüdrətov Yaşadan, yaşayan Yaşar (film, 2012) — Mətni oxuyan Dərvişin qeydləri (film, 2013) — rol: karvansaraçı Sonuncu fəsil (teleserial, 2013) — rol: Sədi Zamanlı Qaynanamız (teleserial, 2015) — rol: İmaş Xeyirlə şərin rəqsi (film, 2015) — rol: Qulam Vicdan haqqı (teleserial, 2016) Yalan (film, 2005) — film səsləndirən: Vasif (Elçin Əhmədov) Məhkumlar (film, 2007) — film səsləndirən: Eldar (Ramil Zeynalov) Tahirənin İntiqamı (serial,2009) — film səsləndirən: Fazil (Tariyel Qasımov) Xarici keçidlər "O olmasın, bu olsun" yeni quruluşda təqdim olunub Teatrlara dövlət qayğısı gücləndirilir | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=42289 |
Şövqi Novruzov | Şövqi Novruzov(tam adı:Novruzov Şövqi Heydər oğlu; 3 may 1937, Bakı) — ədəbiyyatşünas və jurnalist. Novruzov Şövqi Heydər oğlu 3 may 1937-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1960-cı ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki BDU) filologiya fakültəsinin jurnalistika şöbəsini, 1966-cı ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun(indiki Ədəbiyyat İn-tu) aspiranturasını bitirmişdir. Elmi fəaliyyəti 1969-cu ildə filologiya elmləri namizədi olub. Əmək fəaliyyəti Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası Baş Redaksiyasında (indiki “Azərbaycan Milli Ensikolpediyası” Nəşriyyatı) böyük elmi redaktor, redaksiya müdiri (1966-70), Bakı Ali Partiya Məktəbində baş müəllim, dosent əvəzi (1970-74), “Azərbaycan kommunist” jurnalının baş redaktor müavini (1981-1991). “”Dirçəliş” jurnalının, “Ana vətən” qəzetinin (1992-93) baş redaktoru (1991-93), Baş Sosial İdarəetmə və Politologiya İnstitunun baş müəllimi (1993-99) olmuşdur. Mətbuat tarixinə dair tədqiqatı, elmi-publisistik məqalələri var. Azərbaycan SSR— “Qızıl qələm” mükafatı laureatı (1979).Azərbaycan SSR— əməkdar jurnalisti (1988). Naxçıvan Ensiklopediyası. Bakı. 2002. səh. 451. ISBN 5-8066-1468-9. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=633591 |
Şövqi İsmayılzadə | Şövqi Raqub oğlu İsmayılzadə (23 fevral 1996; Bərdə rayonu, Azərbaycan — 8 oktyabr 2020; Tərtər rayonu, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. Şövqi İsmayılzadə 1996-cı il fevralın 23-də Bərdə rayonunun Bəcirəvan kəndində anadan olub. Hərbi xidməti Azərbaycan Ordusunun əsgəri olan Şövqi İsmayılzadə 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Suqovuşanın azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə savaşıb. Şövqi İsmayılzadə oktyabrın 8-də Madagizin azad edilməsi zamanı şəhid olub. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Şövqi İsmayılzadə ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi. (15.12.2020) — "Vətən uğrunda" medalı (ölümündən sonra) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=694324 |
Şövqi Əfəndi | Şövqi Əfəndi Rəbbani — bəhailər onu yeni İlahi dinin Mühafizi olaraq qəbul edirlər. Əbdül-Bəha Abbasdan sonra dinin Vəlisi (Vəliyyi Əmrullah), Mühafizi təyin olunmuşdur. Dinin Mühafizi kimi Əbdül-Bəhanın süudu ilə Bəhai Erasının Qəhrəmanlıq və ya Həvvarilik dövrü sona yetdi. Şövqi Əfəndinin "Allah yaxından keçir" kitabında "Allahın məst etdiyi qəhrəmanlar Qalaktikası" adlandırdığı 20 mindən çox şəhid İranda canlarından keçərək "öz növbəsində yaranmaqda olan İlahi Dinin hər yeri əhatə etməkdə olan hərəkatına əlavə təkan" vermişdilər. Əbdül-Bəhanın yazılı olaraq qoyduğu Ruhani Vəsiyyətnaməsinə uyğun olaraq böyük nəvəsi Şövqi Əfəndi Rəbbani Bəhai dininin Mühafizi təyin edilirdi. Şövqi Əfəndi o vaxt Oksforddakı Bolliol kollecinin iyirmi dörd yaşlı tələbəsi idi. O, babasının onun üçün hazırladığı qeyri-adi vəzifədən tamamilə xəbərsiz halda zəruri biliklər əldə edib, Bəhai Yazılarının tərcüməçisi olmaq həvəsilə səylə çalışırdı. Onu Əbdül-Bəhanın yaşadığı və dəfn olunduğu Müqəddəs Torpağa, Hayfaya cağırırlar. Mühafizin şərhçiliyinin ilhamverici qüvvəsi vasitəsilə Əbdül-Bəha Bəhai Dinini başqa dinlərin ruhani qüvvələrini gücdən salan parçalanma və təriqətçilikdən qorumuşdur. Şövqi Əfəndinin Mühafizliyi dövründə Bəhai dini yeni-yeni ölkələrə yayılmağa, bəhai ədəbiyyatı isə bir çox dillərə tərcümə edilməyə başlayır. Əmrin (Dinin) Mühafizi Şövqi Əfəndinin istedadı və fədakarlığı sayəsində Bəhai dünyasındakı uğurlar, o cümlədən İnzibati Quruluşun inkişafı və Müqəddəs Torpaqlarda Bəhai Dininin dünya Mərkəzinin genişləndirilməsi və bəzədilməsi mümkün olmuşdur. Dünyasını erkən dəyişmiş Şövqi Əfəndinin həyatı və uğurları haqqında çox danışılmışdır. Şövqi Əfəndi bəhai dünyasından kənarda hələ kifayət qədər tanınmamışdır. Onun ədəbi irsinə həcmi 181 min sözdən ibarət Bəhai Erasının birinci yüzilliyinin tarixi daxildir, nəşr olunmuş məktubları – bu daha 300 min sözdən ibarət mətndir. Bundan başqa, ayrı–ayrı şəxslərə, qruplara, komitələrə, Yerli və Milli Bəhai Məhfillərə yazdığı minlərlə məktub da bura daxil edilə bilər. Onun yazılarının böyük hissəsi fars və ərəb dillərindədir; bu dillərdə yazılmış on beş min məktubu toplanmış, mikrofilmlərə salınmış və öyrənilmişdir. Onun fars və ərəb dillərindən ingilis dilinə olan tərcümələri daha 750 min sözdən ibarətdir. Məhz bu tərcümə işləri onun şərhçi kimi keyfiyyətlərini daha qabarıq şəkildə üzə çıxarmışdır; şərq dilləri üzrə mütəxəssislər etiraf edirdilər ki, yalnız Şövqi Əfəndinin tərcümələrini oxuduqdan sonra orijinalların mənasını daha yaxşı dərk etməyə başlamışlar. Şövqi Əfəndinin istedadı ədəbi fəaliyyətlə məhdudlaşmırdı; O, Milli Ruhani Məhfillərə Əmri yaymaq planlarını hazırlamaqda, Kərmil dağında Babın məbədinin və Əkka yaxınlığındakı Bəhci ətrafındakı bağların (harada ki, Bəhaullah yaşamışdı) layihələşdirilməsində və salınmasında yaxından iştirak edirdi. İnsan təbiətinin yaxşı bilicisi kimi o, bütün qruplardan və dinlərdən olan insanlara dəyərli və ruhlandırıcı məsləhətlər verirdi. Bütün bunlar və yaşadığı sadə şəxsi həyatı ilə birlikdə Bəhai Dininin birinci və yeganə Mühafizi Şövqi Əfəndinin şəxsiyyətini təşkil edirdi. Şövqi Əfəndi 1957-ci ilin noyabrında ömür yoldaşı Ruhiyyə xanımla Londonda səfərdə olarkən Asiya qripinə tutularaq dünyasını dəyişir. O, Londonun Yeni Sautgeyt qəbirstanlığında dəfn olunmuşdur. Azər Cəfərov "Bəhai Dini" Bakı-2005 | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=117532 |
Şövqiyar Abdullayev | Şövqiyar Abdullayev (tam adı: Şövqiyar Cəmil oğlu Abdullayev ; 5 aprel 1969, Nərimanlı, Basarkeçər rayonu – 27 avqust 1992, Drombon, Ağdərə rayonu) — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı; Qarabağ müharibəsi şəhidi. Şövqiyar Abdullayev 1969-cu il 5 apreldə Qədim Göyçə mahalı Basarkeçər rayonunun Nərimanlı kəndində dünyaya gəlmişdir. 1986-cı ildə Nərimanlı kəndində orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirmiş, Azərbaycan Politexnik İnstitutuna daxil olmuşdur. Birinci kursu bitirdikdən sonra ordu sıralarına çağrılmışdır. 1989-cu ildə Monqolustanda hərbi xidmətini başa vurub Bakıya qayıtmışdır. Subay idi. Cəmil Abdullayevin oğludur. Texnika elmləri namizədi Malik Abdullayevin qardaşı oğludur. Döyüşlərdə iştirakı 1992-ci ildə Dağlıq Qarabağda döyüşlər başlayanda o, yeni yaradılan Milli Orduya yazılmış, Ağdamda təşkil edilmiş tank briqadasına komandir təyin edilmişdir. Onun tank briqadası Abdal-Gülablı kəndini özünə mövqe seçmiş, Papravənd, Pircamal, Aranzəmin və digər kəndlər uğrunda ağır döyüşlər aparmışdır. 1992-ci il 23 avqustda Gülablı kəndi ətrafındakı strateji əhəmiyyətli yüksəklikdən onun tank briqadası çıxarılaraq müəmmalı şəkildə Ağdərəyə, Drambon kəndinin müdafiəsinə kömək üçün göndərilmişdir. Az vaxt içərisində Drambon kəndi erməni-rus birləşmələrinin müqaviməti qırılaraq azad edilmişdir. Eyni zamanda, mühasirə halqasına düşmüş çox sayda piyada döyüşçülərimiz mühasirədən çıxarılmışdır. Drambon kəndi uğrunda gedən döyüşlərdə təkbaşına qalan Şövqiyar Abdullayevin tankı bir neçə dəfə vurulmuşdur. Hər iki ayağından yaralanan tank komandiri Ağdam hərbi hospitalına göndərilmşdir. Amma sağalmağa doğru gedən Ş. Abdullayev sonrakı müalicədən imtina edərək yenidən cəbhəyə qayıtmışdır. 1992-ci il 27 avqustda çox ağır döyüşdə o, öz yoldaşlarını əsir düşməkdən xilas etmiş, özü isə qəhrəmancasına şəhid olmuşdur. Milli Qəhrəman Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 5 fevral 1993-cü il tarixli 457 saylı fərmanı ilə Abdullayev Şövqiyar Cəmil oğlu ölümündən sonra "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adına layiq görülmüşdür. 29 avqust 1992-ci ildə Bakının Şəhidlər xiyabanında dəfn edilmişdir. Bakının Nəsimi rayonundakı əsas küçələrdən birinə Milli Qəhrəman Şövqiyar Abdullayevin adı verilib. Aslan Q. Qəfil ölümün qəm ustası //Yeni Müsavat.-1993.- 29 aprel.- S.3. Aslan Q. Şəhidlər unudulmur //Respublika.- 2003.- 27 avqust.-S.2. Aslan Q. Ulusan, ulu ad daşıyacaqsan //Bakı.- 1993.-8 aprel.- S.4. Ənsər B. Yaralı pələng döyüşdədir: [Həyatı, təhsili və döyüş şücaəti haqqında] //Ənsər B. Ağrıdağlı qəhrəmanlar.-B., 2004.- S.57–61; Vətən səsi.- 1993.- 27 avqust.- S.3. Əsgərov V. Abdullayev Şövqiyar Cəmil oğlu //Əsgərov V. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- B., 2005.- S.12. Vüqar Əsgərov. "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları" (Yenidən işlənmiş II nəşr). Bakı: "Dərələyəz-M", 2010, səh. 19–20. Ələddinoğlu Z. Unudulmuş qəhrəman //Xalq qəzeti.-1996.- 13 aprel.- S.4. Həsənov E. Abdullayev Şövqiyar Cəmil oğlu //Həsənov E. Şəhid tələbələr.- B., 1994.- S.31. İsmayılov İ. Abdullayev Şövqiyar Cəmil oğlu: (1969–1992) //İsmayılov İ. Nəsimi rayonunun şəhidləri.- B., 1997.-S.15. Məmmədov Ş. Altından xətt çəkilən misra: Vətən, oğlunamsa, dizin-dizin sürünəcəm yolunda //Azərbaycan müəllimi.-1993.- 7 dekabr.- S.2. Ölüm sevinməsin qoy //Aydınlıq.- 1993.- 23 aprel.- S.4. Zeynalov R. Abdullayev Şövqiyar Cəmil oğlu: (1969–1992) //Zeynalov R. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları.- B.,1996.- S.72. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=72907 |
Şövqəfza Sultan | Şövqəfza Sultan (Osmanlı türkcəsi: شوقافزا سلطان) (d. 12 dekabr 1820 — ö. 17 sentyabr 1889) — 31-ci Osmanlı sultanı Əbdülməcidin xanımlarından biri və 33-cü Osmanlı sultanı V Muradın anası. Şövqəfza Sultan 1820-ci ildə, o illərdə Rusiya imperiyasına aid olan Poti şəhərində dünyaya gəlmişdir. Atası Mehmed bəy Zaurum, anası isə ubix əsilli Cəmilə xanımdır. Ailənin ondan başqa Fatma Laleru adlı bir qızı daha vardı. Ailə bölgədə baş verən siyasi hadisələr səbəbilə İstanbula köç etmiş, hər iki qızını da Sultan Mahmudun sarayına təslim etmişdir. Sarayda Sultan Mahmudun xanımlarından Nurtab Sultanın himayəsinə verilən bacılar mükəmməl saray təhsili aldılar.14 yaşı olanda yeni taxta çıxmış Sultan Əbdülməcidin hərəminə alındı və 1 avqust 1839-cu ildə Topqapı sarayında cütlük evləndi. Bu evlilikdən 2 övladı dünyaya gəldi. Böyük övladı gələcəkdə taxta çıxan Murad Əfəndi, kiçik övladı isə 3 yaşında vəfat edən Aliyə Sultan idi. Hərəmdə ən yaxın rəfiqəsi isə Sultan Əbdülməcidin övladı olmayan xanımı Sərvətsəza xanım idi. Validə Bəzmialəm Sultanın vəfatından sonra hərəmin idarəsinə gətirilən Sərvətsəza xanım Murad Əfəndinin taxta çıxması üçün Şövqəfza Sultanla vəliəhd Əbdüləziz Əfəndi və anası Pərtəvniyal Sultana qarşı birləşdilər. Bütün səylərinə baxmayaraq Sultan Əbdülməcidin vəfatından sonra taxta qardaşı Sultan Əbdüləziz çıxdı. Sultan Əbdüləziz səltənətində də müxalif qüvvələrə dəstək verən bu xanımların səyləri nəticəsində 1876-cı ilin mayında Sultan Əbdüləziz taxtdan endirildi. Elə həmin gecə Şövqəfza Sultan, ögey qızı Fatma Sultanın əri Nuri Paşayla birlikdə Dolmabağça sarayına girərək sabiq sultanın bütün sərvətinə əl qoydu və hərəmini saraydan qovdu. Ancaq oğlunun əqli zəifliyi baş verən hadisələrin ardından daha da ağırlaşmış, 3 aylıq səltənətin ardından V Murad taxtdan endirilmişdi. Oğlu və oğlunun hərəmiylə birlikdə qalan ömrünü Çırağan sarayında keçirən Şövqəfza Sultan yenə də iqtidar mübarizəsindən əl çəkmədi. Oğlunu Çırağan sarayından qaçıraraq yenidən taxta çıxarmağı planlayan Çırağan hadisəsinin ortaqlarından biri idi. Buna baxmayaraq bu plan baş tutmamışdı. Araya müxtəlif adamlar salaraq Sultan Əbdülhəmiddən oğlunu azad etməsini istəsə də, alınmadı. Hətta deyilənlərə görə, V Muradın güclü tərəfdarlarından olan Sərvətsəza xanım Ramazan ayında bir gecə Sultan Əbdülhəmidi ziyarət edərək taxtı Murad Əfəndiyə geri qaytarmasını istəmiş, bundan qəzəblənən Sultan Əbdülhəmid Sərvətsəza xanımı Bəyoğlundakı sarayında zəhərləyərək öldürmüşdür. 1881-ci ildə qurulan Ulduz məhkəməsində Sultan Əbdüləzizin qətlində şəxsən itirak etdiyi dəqiqləşsə də, sabiq validə sultan olması səbəbilə məhkəmə prosesindən uzaq tutuldu. 1889-cu ildə boynunda çıxan şiş səbəbilə səhhəti pisləşdi. 3 aylıq xəstəliyin ardından 17 sentyabr 1889-cu ildə Çırağan sarayında vəfat etdi. Cənazəsi Yeni Məsciddəki Validə Turhan Sultan türbəsinə dəfn edildi. Murad Əfəndi Aliyə Sultan (d. 20 oktyabr 1842 — ö. 10 iyul 1845) Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, 4. Baskı, Sayfa: 421 M. Çağatay Uluçay — Padişahların Kadınları ve Kızları, p. 141 Açba, Harun (2007). "Bölüm 2: Sultan I. Abdülhamid Han Ailesi". Kadınefendiler: Son Dönem Osmanlı Padişah Eşleri (in Turkish) (1 ed.). Istanbul: Prolil Yayıncılık. p. 28 | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=437547 |
Şövt | Şövt (fars. شوط) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının şəhərlərindən biri və Şövt şəhristanının inzibati mərkəzidir. 2016-cı ilin siyahıya alınması əsasında bu şəhər 25,381 nəfər və 7,219 ailədən ibarət idi. Əhalisinin əksəriyyəti azərbaycanlılardan ibarətdir və azərbaycan dilində danışırlar. Coğrafi yerləşimi Şövt şəhəri Zəgmar çayından 4 kilometr cənubda yerləşir. Şimal-qərbdən Maku, şimal-şərqdən Puldəşt (Ərəblər), cənub-qərbdən Siyahçeşmə (Qaraeyni) və cənub-şərqdən Qaraziyaəddin şəhərləri ilə qonşudur. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=283338 |
Şövt şəhristanı | Şövt şəhristanı — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının (vilayətinin) şəhristanlarından biri. Şəhristanın inzibati mərkəzi Şövt şəhəridir. 2016-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhristanın əhalisi 55.682 nəfər və 15.756 ailədən ibarət idi.Əhalisinin əksəriyyəti azərbaycanlılardan ibarətdir və azərbaycan dilində danışır. Şövt şəhristanının inzibati bölgüsü Mərkəzi bəxşi İnzibati mərkəzi: Şövt; digər şəhəri: Yolagəldi DEHİSTANLARI: Qaraqoyun-i Şimali dehistanı KƏNDLƏRİ: Ağdonlu, Ağbulaq-i Suqar, Əliyar, Arpalıq, Bayançölü-i Kürd, Bayramkəndi, Çavqun, Daşfəşal, İzzətabad, Cağan, Kandal, Məhəmmədkərimkəndi, Qarakəhriz, Qarazəmin, Sənəq, Şərifkəndi, Süleymankəndi, Sufi, Təvrə, Teymurabad Yolagəldi dehistanı KƏNDLƏRİ: Əlikəndi, Əzimkəndi, Babur-i Əcəm, Babur-i Kürd, Bayançölü-i Əcəm, Dizac-i Təvil, Gedəy, Hüseynəlikəndi-i Əcəm, Keşarxı, Xələc-i Əcəm, Xələc-i Kürd, Xuk, Kürdkəndi, Məzrayə-i Ortakənd, Mollaəhməd, Nizamikəndi, Qaraayaq, Qurdöldürən-i Əcəm, Qurdöldürən-i Kürd, Şərifabad, Təpəbaşı-i Namaz, Vərməziyar Qaraqoyun bəxşi İnzibati mərkəzi: Mərgənlər DEHİSTANLARI: Qaraqoyun-i Cənubi dehistanı KƏNDLƏRİ: Ağbulaq-i Moxur, Əlikəndi, Başkəhriz, Danabulaq, Duzağıl / Duzağılı, Həsənkəndi, Elbulağı, İncə-i Qədim, İşgəsu, Xızırlı, Xorablı, Küçəli-i Ülya, Küçəli-i Süfla, Kürəbulaq, Məlikli, Məzrayə-i Seyidəhməd, Moxur, Nurabad, Qabaqbulaq, Qaraağac, Qiyasi, Sabirxan, Səmədyurdu, Şamusilabi, Şeyxsalı, Təzəkənd, Zəncirə | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=283323 |
Şövzəb Mövla Şakir | Şövzəb Mövla Şakir (ərəb. شوذب مولی شاکر) — Kərbəla döyüşündə şəhid olan Hüseyn ibn Əli səhabələrindən biri. Tərcümeyi-hal Şövzəb bəzi mənbələrdə Şakir ibn Abdullah əl-Həmdani əl-Şakirinin xidmətçisi kimi bəhs edilmiş, digərləri isə onu Əbis ibn Əbu Şəbib əş-Şakirinin qulu kimi qeyd etmişlər.O, hədis hafizi idi və Əli ibn Əbu Talibdən hədislər nəql edirdi. Hüseyn ibn Əlinin səhabəsi O, Əbis ibn Əbu Şəbib əş-Şakiri ilə birlikdə Müslüm ibn Əqilin Kufədən məktubunu Məkkədə Hüseynə çatdırdılar və onu Məkkədən Kərbəlaya müşayiət etdilər. Aşura günündə Əbis ibn Əbu Şəbib əş-Şakiri qohumu olan Şövzəbin yanına gəlib dedi: “Qəlbinin arzusu nədir?” Cavab verdi: “Mən nə istəyirəm? Rəsulullahın nəvəsini müdafiə edərək, şəhid olana qədər sizinlə bərabər döyüşmək istəyirəm”. Əbis cavab verdi: "Səndən başqa heç nə gözlənilmirdi. Əgər bu gün səndən daha əziz birisi olsaydı, mən getməzdən əvvəl onu döyüş meydanına göndərərdim."Hənzələ ibn Əsəd əş-Şibamidən sonra Aşura günü günortadan sonra şəhid oldu. Həmçinin bax Kərbəla döyüşündə Hüseynin ordusunda həlak olanların siyahısı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=808281 |
Şöşə | Şöşə- İranın Kürdüstan ostanının Sənəndəc şəhristanının Kəlatrazan bəxşində şəhər və bu bəxşin mərkəzidir. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 1,136 nəfər və 280 ailədən ibarət idi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=287980 |
Şüa (həndəsə) | Şüa — düz xəttin üzərindəki hər hansı bir nöqtədən eyni tərəfdə yerləşən (həmin nöqtə də daxil olmaqla) nöqtələr çoxluğudur. Bir tərəfdən məhdud olan düz xəttt hissəsinə şüa və ya yarım düz xətt deyilir. Bir düz xətt üzərində olan ortaq başlanğıclı iki yarım düz xəttə tamamlayıcı yarım düz xətt və ya şüa deyilir. Şüanın mərkəzi simmetriyası yoxdur | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78642 |
Şüa (texnika) | Dirək — şüa binalardakı döşəmə və istifadə sahəsi yüklərini şaquli daşıyıcılara (sütunlara) köçürən və mexaniki olaraq çubuq kimi qəbul edilən bir tikinti elementi. Dəmir-beton konstruksiyalarda döşəmə yüklərinin əvvəlcə dirəklərə köçürülməsi və kəsmə qüvvəsi ilə moment effektləri daşıyan dirəklərin bu qüvvələri sütunlara ötürməsi qəbul edilir. Sütundan sütuna dirəklərin uzunluqlarına dirək aralığı deyilir. Dirək aralığı artdıqca dirək hissəsinin hündürlüyü artırılmalıdır. Dirəyin şaquli deformasiyaları (əyilməsi) nəzarət altında saxlanılmalıdır. Əks təqdirdə, binanın rahatlığı azalacaqdır. Dirək növləri Dəmir-beton dirək Döşəmələrdən və digər dirəklərdən aldığı yükləri dirəyə və ya daşıyıcı sistemə ötürən elementlərə dəmir-beton dirəklər deyilir. Dəmir-beton dirək növləri Sadə dirəklər: Bunlar hörgü konstruksiyalarındakı dayaqlara iki ucu sərbəst şəkildə daxil olan dirəklərdir. Bu cür dirəklər dayaqlarda ən az 20 sm oturmalıdır. Konsol dirəklər: Bunlar bir ucu basdırılmış (yerləşdirilmiş), digər ucu dayaqlanmış (asılmış) olan dəmir-beton dirəklərdir. Bu tip dirəklər ümumiyyətlə balkonlarda, dəmir-beton pilləkənlərdə və bina asmalarında tətbiq olunur. Davamlı dirəklər: Bunlar binalardakı üç və ya daha çox dayaq üzərində dayanan iki və ya daha çox açıqlıqla hazırlanmış dirəklərdir. Bu tip dirəklərə davamlı dirəklər də deyilir. Tərs dirək: Binalarda plitənin yükünü daşıyan dirəyin plitənin altından asılmaması istənilirsə, şüa lövhənin üstündə düzəldilir. Bu növ dirək tərs dirək adlanır. Cədvəl dirək: Binalarda döşəmənin altına qoyulan və döşəmə ilə birlikdə tökülən dirəklərə deyilir. Plitənin bir hissəsi dirəyin təzyiqlə işləyən sahəsini genişləndirmək üçün dirək ilə birlikdə işlənir. Sıx dirəklər döşəmə ətrafında düzülür. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=693054 |
Şüa Hüseynov | Şüa Hüseynov (tam adı: Hüseynov Şüa Hüseyn oğlu; 27 fevral 1939, Kirovabad) — 1967-1995-ci ilə qədər Respublika Ağır atletika Federasiyasının prezidenti, Azərbaycan Respublikasının "əməkdar müəllimi", Beynəlxalq dərəcəli hakim. Hüseynov Şüa Hüseyn oğlu 1939-cu il fevralın 27-də Gəncə şəhərində anadan olmuşdur. O, 1952-ci ildə 15 saylı orta məktəbi bitirdikdən sonra Gəncə İnşaat Texnikumuna daxil olmuş, 1956-cı ildə həmin texnikumu bitirmiş, 1958-ci ildə Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi İnstiutuna daxil olub, 1962-ci ildə institutu bitirmiş, həmin ili Azərbaycan Dövlət Universitetinin Biologiya fakültəsinə daxil olmuş, 1967-ci ildə universiteti müvəffəqiyyətlə bitirmişdir. 1961-ci ildən Ali məktəbdə işləyir. 1967-ci ildə Azərbaycan DBTİ-da müəllim, baş müəllim 1969-ci ildə, elmlər namizdə 1974-ci ildə dosent (1980), 1994-cü ildən professor adına layiq görülmüşdür. 1978-2015-ci illərə kimi “Ağır atletika və boks” kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışmışdır. 50-dən çox elmi əsərin müəllifidir. Bu əsərlərdən 80 çap vərəqi həcmində tədris və tədris-metodiki vəsaitdir ki, idman mütəxəssisləri respublikamızda bu əsərlərldən səmərəli istifadə edirlər. İdman fəaliyyəti İdman sahəsində bir mütəxəssis kimi 1955ci ildən fəaliyyət göstərməyə başlayıb. 1969-ci ilə qədər müxtəlif idman cəmiyyətlərində baş məşqçi işləyib və 15 nəfərdən artıq idman ustası hazırlamışdır. 1974-cü ildə İtaliyada Beynəlxalq Ağır atletika Federasiyasının qərarına əsasən beynəlxalq dərəcəli hakim adına layiq görülmüşdür. 30 ildə bir çox beynəlxalq, Avropa, dünya birinciliyi yarışlarında hakimlik etmişdir. 1980-ci ildə XXII Olimpiya Oyunlarında hakimlik etmiş və xüsusi mükafata layiq görülmüşdür. O, 1955-1957-ci illərdə Gəncə şəhəri çempionu, 1958-1965-ci illərdə Azərbaycan çempionu olmuşdur. 20-dən artıq Respublika rekordu təzələmişdir. Keçmiş SSRİ-nin müxtəlif miqyaslı yarışlarında mükafata layiq görülmüşdür. Ağırlıqqaldırma idman növü üzrə idman ustasıdır. Ş.Hüseynov 1961-1966-cı illərdə Bakı şəhər Ağır Atletika Federasiyasının sədri və 1967-1995-ci ilə qədər Respublika Ağır atletika Federasiyasının prezidenti, 1995-ci ildən isə fəxri prezidenti olmuşdur. Prezident olduğu müddət ərzində respublikamızın ağırlıq qaldıranları müxtəlif miqyaslı beynəlxalq yarışlarda yüksək nəticələr göstərmiş, 10 nəfərdən çox idmançımız keçmiş SSRİ, Avropa və Dünya çempionatlarında mükafata layiq yerlər tutmuşlar. Keçmiş SSRİ Xalqları Spartakiadasında 1967-ci ildə Azərbaycanın komandası XVII yerə çıxdığı halda 1986-cı ildə komanda VI yeri tutmuş və 2 idmançı Hafis Süleymanov, Rizvan Həsənov bürünc medala layiq görülmüşdər. 1989-cu ildə H.Süleymanov SSRİ, Avropa və Dünya çempionu olmuşdur. 1991-ci ildən Respublika Olimpiya Komitəsinin üzvü seçilmişdir. Mükafatları 1989-cu ildə Azərbaycan Respublikasında idmanın inkişafında və pedaqoji kadırların hazırlanmasında xüsusi nailiyyətlərinə görə ona Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin qərarına əsasən Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Bədən Tərbiyəsi və İdman Xadimi adı verilmişdir. 2001-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin fərmanı ilə Tərəqqi medalı ilə təltif olunmuşdur.Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyasının 80 illiyində Azərbaycan Respublikası prezidenti İlham Əliyevin fərmanı ilə « Əməkdar müəllim» adına layiq görülmüşdür. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=620473 |
Şüa izləmə | Şüa izləmə (ing. ray tracing) — görüntünün renderinq (RENDERİNG) olunmasının iki əsas üsulundan biri. Kompüter qrafikasında: görüntünün hər bir obyektinin parlaqlığının, şəffaflıq səviyyəsinin və əksetdirmə imkanının hesablanması üçün istifadə olunan alqoritm. Bu atributlar müəyyən işıq mənbəyindən hər bir elementə və sonra müşahidəçinin gözünədək olan yolda ayrı-ayrı əks olunmuş işıq şüalarındakı dəyişikliklərin izlənməsi yoluyla hesablanır. Bundan sonra obyektin atributlarından ekranda görüntünü əmələ gətirən piksellərin rəngini və intensivliyini ölçmək üçün istifadə olunur. Şüa izləmə hər bir pikselin atributlarını müşahidəçiyə, gürününün elementlərinə və işıq mənbəyinə nəzərən hesablamağa imkan verir. İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=492425 |
Şüalanma | Şüalanma – enerjinin şüalar (görünən və görünməyən) vasitəsilə köçürülməsi prosesi. Şüalanma tam vakuumda da baş verir. Güclü və yaxud zəif qızdırılmış bütün cisimlər (insan bədəni, soba, lampa) enerji şüalandırır. Şüalanma cisimlərdən yayılaraq başqa cisimlərin üzərinə düşür. Bu halda şüalanma enerjisinin bir hissəsi əks olunur, bir hissəsi cisimlər tərəfindən udularaq onların daxili enerjisinə çevrilir. Bunun nəticəsində cisimlər qızır. "Radiaktiv" maddələrin alfa, betta və qamma kimi şüaların yayılmasını və ya Kosmosda yayılan hər hansı bir elektromaqnetik şüanı meydana gətirən ünsürlərin hamısına Radiasiya deyilir. Bir maddənin atom nüvəsindəki neytronların sayı, proton sayına görə olduqca çoxdursa, bu cür maddələr qərarsız bir quruluş göstərməkdə və nüvəsindəki neytronlar alfa, betta və qamma kimi müxtəlif şüalar yaymaq sürətiylə parçalanmaqdadırlar. Ətrafına bu şəkildə şüa saçaraq parçalanan maddələrə Radioaktiv maddə ("işıqlanmış maddə") deyilir. Şüalanma sözünün mənası bir nöqtədən çıxma, yayılma, səpilmə (şüa-bir nöqtədən başlayan düz xətt) deməkdir. Şüalanmaya aşağıdakılar aiddir: radio dalğaları, mikrodalğalar, infraqırmızı dalğalar, işıq, ultrabənövşəyi dalğalar , rentgen və qamma şüaları kimi elektromaqnit şüalanması (γ) hissəcik radiasiya kimi alfa radiasiya (α), beta şüalanma (β) və neytron şüalanma (qeyri-sıfır qalan enerji hissəciklər) ultrasəs, səs və seysmik dalğalar kimi akustik radiasiya (fiziki ötürmə mühitindən asılıdır) qravitasiya radiasiyası, qravitasiya dalğaları formasını alan radiasiya İonlaşdırıcı şüalanma Kifayət qədər yüksək enerji ilə şüalanma atomları ionlaşdıra bilər; yəni ionlar meydana gətirərək elektronları atomlardan qopara bilər. İonlaşma, atomu xalis müsbət yüklə tərk edən bir atomun bir elektron qabığından soyulduqda (və ya "döyüldükdə") meydana gəlir. Canlı hüceyrələr və daha da önəmlisi, həmin hüceyrələrdəki DNT bu ionlaşma nəticəsində zədələnə bilər, ionlaşdırıcı radiasiyaya məruz qalma xərçəng riskini artırır. Beləliklə, "ionlaşdırıcı şüalanma" bioloji zərər üçün böyük potensiala görə bir qədər süni şəkildə hissəcik radiasiyasından və elektromaqnit radiasiyasından ayrılır. Fərdi bir hüceyrə trilyonlarla atomdan ibarət olsa da, bunların yalnız kiçik bir hissəsi aşağı və orta radiasiya gücündə ionlaşacaqdır. İonlaşdırıcı şüalanmanın mənbəyi radioaktiv bir material və ya parçalanma və ya birləşmə kimi bir nüvə prosesdirsə, nəzərə alınacaq hissəcikdə radiasiya var. Parça radiasiya nüvə reaksiyaları ilə relativistik sürətlərə sürətlənmiş subatomik hissəcikdir . Lazım olduqları üçün onlar elektronları və ionlaşdırıcı materialları darmadağın etməyə qadirdirlər, lakin əksəriyyəti bir elektrik yükü olduğundan ionlaşdırıcı şüalanmanın nüfuzedici gücünə sahib deyillər. İstisna neytron hissəcikləridir; aşağıya baxın. Bu hissəciklərin bir neçə fərqli növü var, lakin əksəriyyəti alfa hissəcikləri, beta hissəcikləri, neytronlar və protonlardır . Təxminən desək, enerjisi təxminən 10 elektron voltdan (eV) yuxarı olan fotonlar və hissəciklər ionlaşır (bəzi orqanlar su üçün ionlaşma enerjisini 33 eV istifadə edirlər). Radioaktiv materialdan və ya kosmik şüalardan olan hissəcik radiasiya demək olar ki, daima ionlaşmaq üçün kifayət qədər enerji daşıyır. İonlaşdırıcı şüalanmanın tibbdə, tədqiqatda və inşaatda bir çox praktik istifadəsi var, lakin düzgün istifadə edilmədikdə sağlamlıq üçün təhlükə yaradır. Şüalanmaya məruz qalma canlı toxuma zərər verir; yüksək dozalarda dərinin yanması, saç tökülməsi, daxili orqan çatışmazlığı və ölümlə nəticələnir, hər hansı bir doz xərçəng və genetik ziyan ehtimalının artmasına səbəb ola bilər; xərçəngin müəyyən bir forması, tiroid xərçəngi, nüvə silahları və reaktorlar, radioaktiv yod parçalanma məhsulu olan yod-131 — in bioloji istiliyi səbəbindən radiasiya mənbəyi olduqda tez-tez baş verir. Bununla birlikdə, ionlaşdırıcı şüalanma səbəb olduğu hüceyrələrdə xərçəng meydana gəlməsi riskinin və şansın hesablanması hələ də yaxşı başa düşülməmişdir və hazırda qiymətləndirmələr Hirosima və Naqasaki atom bombalarından və reaktorun izlənməsindən gələn məlumatlara görə populyar olaraq müəyyən edilir. Çernobıl fəlakəti kimi qəzalar . Radioloji Müdafiə üzrə Beynəlxalq Komissiya, "Komissiya, qeyri-müəyyənliklərdən və modellərin və parametr dəyərlərinin dəqiq olmamasından xəbərdardır", "Kollektiv effektiv dozanın epidemioloji riskin qiymətləndirilməsi üçün bir vasitə kimi nəzərdə tutulmadığını və bundan istifadə edilməməsini yersiz hesab edir. Risk proqnozları "və" xüsusilə, mənasız fərdi dozalardan kollektiv təsirli dozalara əsaslanaraq xərçəng ölümlərinin sayının qarşısını almaq lazımdır. " Ultrabənövşəyi şüalanma Dalğa uzunluğu 10 nm-dən 125 nm-dək olan ultrabənövşəyi hava molekullarını ionlaşdırır və bunun nəticəsində hava və xüsusən də ozon (O3) tərəfindən güclü bir şəkildə udulur. Buna görə ionlaşdıran UB Yer atmosferinə əhəmiyyətli dərəcədə nüfuz etmir və bəzən vakuum ultrabənövşəyi adlanır. Kosmosda mövcud olmasına baxmayaraq, UB spektrinin bu hissəsi bioloji əhəmiyyət kəsb etmir, çünki Yerdəki canlı orqanizmlərə çatmır. Ozonda 98% ionlaşmayan, lakin təhlükəli UB-C və UB-B nisbətini aldığı atmosfer zonası var. Bu sözdə ozon təbəqəsi təxminən 20 mil (32 km) başlayır və yuxarıya doğru uzanır. Yerə çatan bəzi ultrabənövşəyi spektrlər (3.1 eV enerjidən yuxarı olan hissəsi, dalğa uzunluğu 400-dən az nm) ionlaşmayan, lakin bu enerjinin tək fotonlarının bioloji molekullarda elektron həyəcan verə bilmə qabiliyyətinə görə hələ də bioloji cəhətdən təhlükəlidir. Buna misal olaraq, 365-dən aşağı dalğa uzunluğunda başlayan DNT-də pirimidin dimerlərinin meydana gəlməsini göstərmək olar nm (3.4 eV), bu da ionlaşma enerjisindən daha yaxşıdır. Bu xüsusiyyət, ultrabənövşəyi spektrdə bioloji sistemlərdə ionlaşma radiasiyasının bəzi təhlükələrini həqiqi ionlaşma olmadan təmin edir. Bunun əksinə olaraq, görünən işıq və daha uzun dalğa uzunluğunda olan elektromaqnit şüaları, məsələn, infraqırmızı, mikrodalğalı və radio dalğaları, çox az enerjisi olan fotonlardan molekulyar həyəcanlanmaya səbəb olur və beləliklə bu radiasiya enerji vahidinə nisbətən daha az təhlükəlidir. Rentgen şüaları(X şüalar) Rentgen şüaları yer atmosferinin qalınlığı ilə tamamilə udulur və nəticədə günəşin rentgen şüalarının UB təsirindən daha kiçik, lakin güclü olsa da, səthə çatmasının qarşısını alır. Qamma şüalanması Qamma (γ) radiasiya dalğa uzunluğu 3x10 −11 metrdən (10 19 Hz və 41.4 keV-dən çox) az olan fotonlardan ibarətdir. Qamma radiasiya emissiyası, ən çox nüvə reaksiyalarından sonra qeyri-sabit bir nüvədən xilas olmaq üçün meydana gələn bir nüvə prosesidir. Həm alfa, həm də beta hissəcikləri bir elektrik yükü və kütləyə malikdir və beləliklə də yollarında digər atomlarla qarşılıqlı təsir bağışlayır. Ancaq qamma radiasiyası, kütləsi və ya elektrik yükü olmayan fotonlardan ibarətdir və nəticədə ya alfa ya da beta şüalanmasından daha çox maddə vasitəsilə nüfuz edir. Qamma şüaları materialın kifayət qədər qalın və ya sıx bir təbəqəsi ilə dayandırıla bilər, burada materialın dayanma gücü əsasən materialın olub-olmamasından asılı olmayaraq radiasiya yolu boyunca ümumi kütlədən asılıdır (lakin tamamilə deyil). Bununla yanaşı, rentgen şüalarında olduğu kimi, qurğuşun və ya zəif uran kimi yüksək atom sayı olan materiallar, daha az sıx və daha az atom çəkisi olan materialların bərabər kütləsi üzərində az miqdarda (adətən 20% -dən 30% -ə qədər) dayanma gücünə əlavə olunur (su və ya beton kimi). Atmosfer kosmosdan Yerə yaxınlaşan bütün qamma şüalarını udur. Hətta hava, qamma şüalarını udmaq qabiliyyətinə malikdir, belə dalğaların enerjisini orta hesabla 500fut (150 metr) keçərək iki dəfə azaldır. Alfa şüalanması Alfa hissəcikləri helium-4 nüvəsidir (iki proton və iki neytron). Yükləri və birləşdirilmiş kütlələri səbəbindən maddə ilə qarşılıqlı təsir bağışlayır və adi sürətlərdə yalnız bir neçə santimetr havaya və ya bir neçə millimetr aşağı sıxlıqlı bir materiala daxil olur. Bu o deməkdir ki, adi alfa parçalanmasından olan alfa hissəcikləri ölü dəri hüceyrələrinin xarici təbəqələrinə nüfuz etmir və aşağıdakı canlı toxumalara zərər vermir. Bəzi çox yüksək enerjili alfa hissəcikləri kosmik şüaların təxminən 10% -ni təşkil edir və bunlar bədənə və hətta nazik metal plitələrə nüfuz etməyə qadirdir. Ancaq onlar yalnız astronavtlar üçün təhlükəlidir, çünki Yerin maqnit sahəsi tərəfindən ayrılıb sonra atmosfer tərəfindən dayandırılıblar. Alfa yayan radioizotoplar həzm edildikdə və ya inhalyasiya edildikdə (nəfəs aldıqda) alfa radiasiya təhlükəlidir. Bu, radioizotopu hüceyrələrə zərər verə bilən alfa şüalanması üçün həssas canlı toxuma ilə kifayət qədər yaxınlaşdırır. Enerji birliyinə, alfa hissəcikləri hüceyrə ziyanına, qamma şüaları və rentgen şüaları kimi ən az 20 qat daha təsirli olur. Yüksək zəhərli alfa-yayıcılara misal olaraq, yarım ömürlü materiallarda meydana gələn çürümə miqdarına görə radium, radon və polonyumun izotoplarıni misal göstərmək olar. Beta şüalanması Beta-minus (β -) radiasiya enerjili bir elektrondan ibarətdir. Alfa radiasiyasından daha çox nüfuz edir, lakin qamma radiasiyasından zəifdir. Radioaktiv çürükdən beta şüalanması bir neçə santimetr plastik və ya bir neçə millimetr metal ilə dayandırıla bilər. Bu bir neytron nüvədə proton daxilində çürüməsi zamanı beta hissəciyini və neytrini xaric etdikdə baş verir. Bir neytron bir nüvədə bir neytrine döndükdə beta hissəcikini və antineutrini buraxaraq meydana gəlir. Beta-plus (β +) radiasiya, elektronların antimateriya forması olan pozitronların yayılmasıdır. Pozitron materialdakı elektronlara bənzər sürətlərə yavaşladıqda, pozitron 511 keV iki qamma fotonu buraxaraq bir elektronu məhv edəcəkdir. Bu iki qamma fotonu (təxminən) əks istiqamətdə gedəcəkdir. Pozitron məhvindən gələn qamma radiasiyası yüksək enerji fotonlarından ibarətdir və eyni zamanda ionlaşdırıcıdır. Neytron şüalanması Neytronlar sürət / enerjiyə görə təsnif edilir. Neytron şüalanması sərbəst neytronlardan ibarətdir. Bu neytronlar ya kortəbii və ya induksiya edilmiş nüvə parçalanması zamanı yayıla bilər. Neytronlar nadir radiasiya hissəcikləridir; onlar yalnız çox sayda istehsal olunur, zəncirvari reaksiya parçalanması və ya birləşmə reaksiyaları aktiv olduqda, bu termoyadro partlayışında və ya davamlı fəaliyyət göstərən bir nüvə reaktorunun içərisində təxminən 10 mikrosaniyədə olur, neytronların istehsalı qeyri-kritik olduqda reaktorda demək olar ki, dərhal dayanır. Neytronlar, digər cisimlər və ya maddi, radioaktiv hala gətirə biləcək yeganə ionlaşdırıcı şüalanma növüdür. Neytron aktivləşdirilməsi adlanan bu proses, tibbi, akademik və sənaye tətbiqlərində istifadə üçün radioaktiv mənbələr istehsal etmək üçün istifadə olunan əsas metoddur. Hətta müqayisəli dərəcədə aşağı sürətli istilik neytronları neytronun aktivləşməsinə səbəb olur (əslində, bunun daha effektiv olmasına səbəb olur). Neytronlar atomları ionlaşdırmırlar, çünki proton və elektron kimi yüklü hissəciklərdən fərqli olaraq neytronların heç bir yükü yoxdur. Kosmik radiasiya Yer atmosferinə xarici kosmosdan daxil olan yüksək enerji hissəciklərinin iki mənbəyi var: günəş və dərin kosmos. Günəş davamlı olaraq günəş küləyində hissəciklər, ilk növbədə sərbəst protonları yayır və bəzən axını koron kütləsi ilə çox artırır. Dərin kosmosdan olan (hissələrarası və qeyri-qalaktik) hissəciklər daha az tez-tez olur, lakin daha yüksək enerjiyə malikdirlər. Bu hissəciklər də əsasən protonlardır, qalan hissəsinin çox hissəsi helionlardan (alfa hissəciklərindən) ibarətdir. Daha ağır elementlərin bir neçə tamamilə ionlaşmış nüvələri mövcuddur. Bu qalaktik kosmik şüaların mənşəyi hələ yaxşı başa düşülməmişdir, lakin bu hissəciklərdən ölçülən nəhəng sürətlərə qadir olan maqnit sahələrini özündə cəmləşdirən fövqəlnəvilər və xüsusən də qamma şüalarının qalıqları kimi görünür. Onlar həmçinin GRB-lərə(qamma şüası partlayışları; ing: Gamma Radiation Bang) bənzər, lakin daha böyük ölçüləri ilə tanınan və kainatın erkən tarixinin zorakı bir hissəsi kimi görünən qalaktikadakı reaktiv hadisələr olan kvazarlar tərəfindən də əmələ gələ bilər. Qeyr-ionlaşdırıcı radiasiya Qeyri-ionlaşan radiasiya hissəciklərinin kinetik enerjisi maddədən keçərkən yüklü ionlar əmələ gətirmək üçün çox kiçikdir. İonlaşdırmayan elektromaqnit şüalanması üçün (aşağıda göstərilən növlərə baxın) əlaqəli hissəciklər (fotonlar) molekul və atomların fırlanma, vibrasiya və ya elektron valent konfiqurasiyasını dəyişdirmək üçün yalnız kifayət qədər enerjiyə malikdirlər. İonlaşdırmayan şüalanma formalarının canlı toxuma təsiri yalnız bu yaxınlarda tədqiq edilmişdir. Buna baxmayaraq, fərqli ionlaşmayan şüalanma üçün fərqli bioloji təsirlər müşahidə olunur.Hətta "ionlaşmayan" radiasiya, temperaturu ionlaşma enerjisinə qaldırmaq üçün kifayət qədər istilik saxlayırsa, istilik-ionlaşmasına səbəb olur. Bu reaksiyalar ionlaşma şüalanmasına nisbətən daha yüksək enerjilərdə baş verir və bu da tək hissəciklərin ionlaşmasına səbəb olur. İstilik ionlaşmansının tanış bir nümunəsi adi bir yanğının alov-ionlaşması və infraqırmızı şüalanma nəticəsində yaranan ümumi qida maddələrində qızartma reaksiyalarıdır. İonlaşdırmayan şüalanma aşağıdakılardır: Ultrabənövşəyi işıq Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, 3 eV-dən 10 eV-ə qədər yumşaq UV adlanan ultrabənövşəyi spektrin aşağı hissəsi ionlaşmır. Bununla birlikdə, ionlaşmayan ultrabənövşəyi kimyəvi maddələrə təsiri və ona məruz qalan bioloji sistemlərin ziyanları (oksidləşmə, mutasiya və xərçəng də daxil olmaqla) elə həddədir ki, hətta ultrabənövşəyin bu hissəsi də ionlaşdırıcı şüalanma ilə müqayisə olunur. Görünən işıq İşıq və ya görünən işıq, insan gözünə görünən bir dalğa uzunluğunun çox dar bir elektromaqnit şüalanmasıdır və ya müvafiq olaraq 790 ilə 400 THz arasında dəyişən bir dövrə bərabərdir. Daha geniş şəkildə, fiziklər "işıq" ifadəsini görünən və ya görünməyən bütün dalğa uzunluqlarının elektromaqnit şüalanmasına deyirlər. İnfraqırmızı şüalanma İnfraqırmızı (IR) işıq, 0.7 ilə 300 mikrometr arasındakı dalğa uzunluğu olan elektromaqnit radiasiyadır və bu da müvafiq olaraq 430 ilə 1 THz arasındakı bir tezlik aralığına uyğundur. İR dalğa uzunluqları görünən işığın uzunluğundan daha uzun, lakin mikrodalğalılardan daha qısadır. İnfraqırmızı radiasiya cisimlərindən bir məsafədə "hiss etməklə" aşkar edilə bilər. İnfraqırmızı həssas ilanlar, başlarında "çuxurlar" adlanan bir pinhole linzadan istifadə edərək infraqırmızı tanıya və fokuslana bilər. Parlaq günəş işığı dəniz səviyyəsində hər kvadrat metrə 1 kilovattdan çox şüalanma təmin edir. Bu enerjinin 53% -i infraqırmızı şüalanma, 44% -i görünən işıq, 3% -i ultrabənövşəyi şüadır. Mikrodalğalar Mikrodalğalar, 300 MHz-dən 300 GHz-ə qədər olan bir tezlik diapazonuna bərabər olan bir milimetrdən bir metrə qədər uzunluğu olan dalğa uzunluqları olan elektromaqnit dalğalarıdır. Bu geniş tərif həm UHF, həm də EHF (millimetr dalğaları) daxildir, lakin müxtəlif mənbələr fərqli digər məhdudiyyətlərdən istifadə edir. Bütün hallarda mikrodalğalar, ən azı çox yüksək yüksək tezlikli diapazonu (3 ilə 30 GHz və ya 10 ilə 1 sm) əhatə edir. RF mühəndisliyi tez-tez 1 GHz (30 sm), yuxarı həddi isə 100 GHz (yuxarı) əhatə edir. Radio dalğaları Radio dalğaları, infraqırmızı işıqdan daha uzun elektromaqnit spektrində dalğa uzunluğu olan bir elektromaqnit radiasiyasının bir növüdür. Bütün digər elektromaqnit dalğaları kimi, onlar da işıq sürəti ilə hərəkət edirlər. Təbii olaraq meydana gələn radio dalğaları şimşək və ya müəyyən astronomik cisimlər tərəfindən edilir. Süni şəkildə yaradılan radio dalğaları sabit və mobil radio rabitə, yayım, radar və digər naviqasiya sistemləri, peyk rabitəsi, kompüter şəbəkələri və saysız-hesabsız digər tətbiqlər üçün istifadə olunur. Bundan əlavə, alternativ cərəyan daşıyan demək olar ki, hər hansı bir tel enerjinin bir hissəsini radio dalğaları kimi yayacaqdır; bunlara əsasən müdaxilə deyilir. Radio dalğalarının müxtəlif tezlikləri Yer atmosferində fərqli yayılma xüsusiyyətlərinə malikdir; uzun dalğalar Yerin əyriliyi sürətində bükülərək Yerin bir hissəsini çox ardıcıl olaraq əhatə edə bilər, qısa dalğalar ionosferdən və Yerdən bir çox əks olunaraq dünyanı gəzir. Çox qısa dalğa uzunluğu çox az əyilir və ya əks etdirir və görmə xətti boyunca səyahət edir. İstilik şüalanması Termal radiasiya, yer üzündə tez-tez rast gəlinən temperaturda cisimlər tərəfindən yayılan infraqırmızı radiasiya üçün ümumi bir sinonimdir. Termal radiasiya təkcə radiasiyanın özünə deyil, həm də bir cismin səthinin istilik enerjisini qara cisim şüaları şəklində yaydığı prosesə aiddir. Bir ümumi ev radiatorundan və ya elektrikli qızdırıcıdan gələn infraqırmızı və ya qırmızı radiasiya, işləyən bir közərmə lampasının yaydığı istilik kimi istilik radiasiyasına bir nümunədir. Termal radiasiya atomlardakı yüklü hissəciklərin hərəkətindən gələn enerjinin elektromaqnit şüalanmasına çevrildiyi zaman yaranır. Qara gövdəli cisimlərdə radiasiya Qara gövdə radiasiyası vahid bir temperaturda olan bir orqan tərəfindən yayılan ideal bir radiasiya spektridir. Bu maksimum radiasiya tezliyi cismin istiliyi artdıqca daha yüksək tezliklərə doğru irəliləyir. Qara cisim radiasiyasının ən çox olduğu tezlik Wienin yerdəyişmə qanunu ilə verilir və bədənin mütləq istiliyinin bir funksiyasıdır. Qara cisim, istənilən temperaturda istənilən dalğa uzunluğunda mümkün maksimum radiasiya yayan bir cisimdir. Qara cisim, istənilən dalğa uzunluğunda mümkün olan maksimum hadisə radiasiyasını da udacaqdır. Otaq istiliyində və ya ondan aşağı bir temperaturda olan bir qara cisim tamamilə qara görünür, çünki heç bir hadisə işığını əks etdirmir və gözlərimizi aşkar etmək üçün görünən dalğa uzunluqlarında kifayət qədər radiasiya yaymır. Teorik olaraq, qara cisim çox aşağı tezlikli radio dalğalarından rentgen şüalarına qədər bütün spektr üzərində elektromaqnit şüalanma yayır və davamlı radiasiya yaradır. Parlayan qara cismin rəngi onun şüalanan səthinin istiliyini bildirir. İnfraqırmızı (2500K), sarı (5.800K), ağ və mavi-ağ (15,000K) arasında dəyişən ulduzların rənginə görə məsuliyyət daşıyır. Pik görünən spektrdən aşağı olduqda bədən qara, gövdən yuxarı olduqda mavi-ağ olur, çünki görünən bütün rənglər mavidən qırmızıya qədər azalır. Vilhelm Rentgenin kəşfindən sonra Antuan Anri Bekkerel işıqla aktivləşdirilən lüminsə edilmiş materialların rentgen şüası buraxıb-buraxmaması üzərində tədqiqat aparmağa başlamışdır. Bekkerel uran-kalium sulfatını (uran duzlarından biridir) qalın, qara kağıza bükərək, fotoqraf plastinlərinin üzərinə qoymuş və onu bir neçə saat günəş şüası altında saxlamışdır. Nəticədə uran duzunun rentgen şüaları buraxdığı aşkar edilmişdir. Lakin qaranlıq məkanda təcrübə keçirərkən də eyni hal müşahidə edən Bekkerel sonralar yalnız uran birləşmələrinin özbaşına şüa buraxdığını aşkarlamışdır. 1896-cı ildə isə saf uranın uran duzundan üç-dörd dəfə daha artıq şüalanma mənbəyi olduğunu aşkar edən alimin şərəfinə, bu şüalar Bekkerel şüaları adlandırılmışdır. Bu təbiət hadisəsi sonralar dünya fizikləri tərəfindən öyrənilən radiasiya elm sahəsi idi. Sonrakı illər ərzində alimlərin apardıqları tədqiqatlar nəticəsində radiasiya ilə bağlı bir sıra suallar cavabını tapmışdır. Bir müddət keçdikdən sonra Bekkerel bu şüaların elektronlardan ibarət olduğu qənaətinə gəlmişdir. Mariya və Pyer Küri toriumda da bu xassəni müşahidə etmiş, daha sonra isə polonium və radium adlı iki yeni elementi kəşf etmişdilər. 1903-cü ildə Antuan Anri Bekkerel Mariya və Pyer Küri ilə bərabər, "Radiasiyanın araşdırılması sahəsində fövqəladə xidmətlərinə görə" fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Mərasim zamanı mükafatı təqdim edən akademik Terneblad hər üç laureatın xüsusi növ şüalanmanı kəşf etməsinə görə elm qarşısındakı xidmətlərini yüksək qiymətləndirmiş, həmçinin bu şüaların öyrənilməsini gələcəyin işi, yeni enerji mənbəyi olacağını bildirmişdir. Şüalanmanın tətbiqi və istifadəsi Radiasiya və radioaktiv maddələr diaqnoz, müalicə və tədqiqat üçün istifadə olunur. X-şüaları, məsələn, əzələlərdən və digər yumşaq toxumalardan keçir, lakin sıx materiallar tərəfindən dayandırılır. X-şüaların bu xüsusiyyəti həkimlərə qırıq sümükləri tapmağa və bədəndə böyüyə biləcək xərçəngləri tapmağa imkan verir. Həkimlər ayrıca bir radioaktiv maddə inyeksiya edərək və maddənin bədən daxilində hərəkət etdiyi radiasiyanı izləməklə müəyyən xəstəliklər tapırlar. Xərçəngin müalicəsində istifadə olunan radiasiya ionlaşdırıcı şüalanma adlanır, çünki atomlardan elektron çıxdıqca keçdiyi toxumaların hüceyrələrində ion əmələ gətirir. Bu hüceyrələri öldürə bilər və ya hüceyrələrin böyüməməsi üçün gen dəyişdirə bilər. Bütün müasir rabitə sistemləri elektromaqnit şüalanma formalarından istifadə edir. Şüalanmanın intensivliyindəki dəyişikliklər ötürülən səs, şəkillər və ya digər məlumatlardakı dəyişiklikləri təmsil edir. Məsələn, bir insanın səsi dalğanın səsdəki müvafiq dəyişkənliyə qədər dəyişərək radio dalğası və ya mikrodalğalı olaraq göndərilə bilər. Musiqiçilər səs və musiqi çıxarmaq üçün qamma sonifikasiyası və ya nüvə radiasiyasından istifadə etməklə də təcrübələr aparmışlar. Tədqiqatçılar canlı bir orqanizmin tərkib hissəsi olan materialların yaşını təyin etmək üçün radioaktiv atomlardan istifadə edir. Bu cür materialların yaşını radiokarbonla tanışlıq adlanan bir prosesdə olan radioaktiv karbonun miqdarını ölçməklə qiymətləndirmək olar. Eynilə, digər radioaktiv elementlərdən istifadə edərək süxurların yaşını və digər geoloji xüsusiyyətlərini (hətta bəzi texnoloji cisimləri də) müəyyən etmək olar; buna Radiometrik tanışlıq deyilir. Ətraf mühit alimləri ətraf mühitin çirkləndiricilərin atdığı yolları müəyyən etmək üçün izləyici atomlar kimi tanınan radioaktiv atomlardan istifadə edirlər. Radiasiya neytron aktivləşdirmə analizi adlanan bir prosesdə materialların tərkibini təyin etmək üçün istifadə olunur. Bu müddətdə elm adamları neytron adlı hissəcikləri olan bir maddənin nümunəsini bombalayırlar. Nümunədəki bəzi atomlar neytronları udur və radioaktiv olurlar. Elm adamları, yayılan radiasiyanı öyrənərək nümunədəki elementləri müəyyən edə bilər. Həmçinin bax Qamma şüalanması İstilik ötürülməsi Xarici keçidlər Health Physics Society Public Education Website Ionizing Radiation and Radon Arxivləşdirilib 2012-11-01 at the Wayback Machine from World Health Organization | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=293917 |
Şüalanma dozası | Şüalanma dozası — Şüalanmanın canlı orqanizmə verdiyi zərər onun toxumaya ötürdüyü enerjinin miqdarından və bu enerjinin toxumada paylanması xüsusiyyətlərindən asılıdır. Maddənin vahid kütləsi tərəfindən udulan şüalanma enerjisinə udulan doza deyilir. Udulan dozanın vahidi Qreydir. 1Qrey(Qr) – 1kq kütlə tərəfindən 1Coul enerjinin udulduğu dozadır. Müxtəlif növ şüalanma növlərinin insan orqanizminə və toxumalara təsiri fərqlidir. İonlaşdırıcı şüalanma növlərindən asılı olaraq eyni qədər udulan dozanın təsirindən əmələ gələn radiobioloji effektlər fərqli olur. Bu ionlaşdırıcı müxtəlif şüalanmaların hissəciklərinin toxuma ilə qarşılıqlı təsiri zamanı enerjinin ötürülməsi mexanizminin fərqli olması ilə əlaqədardır. Müxtəlif şüalanma növlərinin radiobioloji effekt yaratma qabiliyyətlərinin fərqini əks etdirmək üçün ekvivalent doza adlanan kəmiyyət daxil edilir. Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=538173 |
Şüalı şam | Pinus radiata (lat. Pinus radiata) — şamkimilər fəsiləsinin şam ağacı cinsinə aid bitki növü. Vətəni Şimali Amerika dır. Çətiri yumru, şarşəkilli, sıxdır. Zoğları möhkəm yapışmış, nazik və müxtəlif uzunluqdadır. Tumurcuqları qısa, uzunluğu 3 mm, pulcuqları yapışqanlı, nazik, yumşaq, boz-mavi, zoğların uclarında yuxarı istiqamətlənmiş, qeyri-bərabər yayılmışdır, üstdən yaşıl, altdan mavi-yaşıldır, uzunluğu 10 sm-ə qədərdir. Tezböyüyən, istisevən kölgəyə və soyuğa davamlıdır, quraqlığa dözümsüzdür. Ağır olmayan rütubətli, drenaj üsulu ilə təmişlənmiş gillicə, qumluca tropaqlarda yaxşı bitir, durğun sulu, artıq dərəcədə nəm olan torpaqlarda göbələk xəstəliklərinə yoluxduğu üçün uzunömürlü olmur. Aşağı temperaturda (-10-110 C) iynəyarpaqlarını don vurur. Güclü dəniz küləklərinə qarşı davamlıdır. Bu növ qrup və sıra əkinləri üçün yararlıdır. Böyük çəmənliklərdə tək əkilə bilər. Dekorativ və gözəl olduğuna görə mədəni şəraitdə çox becərilir. Toxumla və calaqla çoxaldılır. Daşlıq sahələrin yaşıllaşdırılması üçün məsləhət görülür. Respublikamızda bağ və parkların salınmasında, habelə Xəzər sahillərində rast gəlinir. Pinus adunca Bosc. ex Poir. Pinus californica Loisel. Pinus insignis Douglas ex Loudon Pinus insignis var. laevigata Lemmon Pinus insignis var. macrocarpa Hartw. ex Carrière Pinus montereyensis Rauch. ex Gordon [Invalid] Pinus radiata subsp. insignis Schwer. Pinus radiata var. radiata Pinus radiata var. tuberculata (D.Don) Lemmon Pinus rigida Hook. & Arn. Pinus sinclairii Hook. & Arn. Pinus tuberculata D.Don Növ müxtəlifliyi Məlumat mənbələri: “Azərbaycan dendraflorasi” I cild, Baki, “Elm”, 2011, 312 səh. Tofiq Məmmədov, Elşad Qurbanov, Tariyel Talıbov. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=160410 |
Şüalılar | Şüalılar(lat. Radiolaria ) protozoylar aləminə daxil olan yarımtip. Şüalılar - plankton həyat tərzi keçirən dəniz sarkodinləridir. Onlar yüksək duzluluğa malik isti dənizlərdə daha çox üstünlük təşkil edirlər. Əksər şüalıların bədəni şar şəklində olub, yalançı ayaqları şüa şəklində yerləşmişdir. Şüalıların bədəninin endoplazma və ektoplazma ilə əhatə olunmuş mərkəzi hissəsi bir və ya bir neçə nüvəyə malikdir. Bu hissə şüalılar üçün xarakterik olan xitinli mərkəzi kapsulanı əmələ gətirir . Mərkəzi kapsulanın daxili hissəsi kapsuladaxili sitoplazma, xarici hissəsi isə kapsuladankənar sitoplazma adlanır. Bəzən kapsuladankənar sitoplazmanın tərkibində müxtəlif piqment və şirələr olur. Mərkəzi kapsula çoxlu dəliklərə malikdir. Bu dəliklər vasitəsilə kapsuladaxili sitoplazma kapsuladankənar sitoplazma ilə əlaqədardır. Kapsuladankənar sitoplazma qalın plazma qatı ilə mərkəzi kapsulanı əhatə edir və burada olan çoxlu vakuolların hesabına bədənin ümümi səthinin azalmasına səbəb olur. Ona görədə şüalılar plankton həyat tərzi keçirirlər. Kapsuladankənar sitoplazma, bəzən mərkəzi kapsulada şüalılara simbioz həyat tərzi keçirən birhüceyrəli zooxlorella yosunları yaşayır. Yosunlar şüalıların əmələ gətirdikləri karbon qazını mənimsəyir, şüalılar isə onların fotosintez prosesi nəticəsində əmələ gətirdikləri oksigendən istifadə edirlər. Şüalılar - öz başlanğıcını kapsuladaxili sitoplazmadan götürən , mərkəzi kapsuladan və kapsuladankənar sitoplazmadan müxtəlif istiqamətlərdə keçən yalançı ayaqlara malikdir. Bu ayaqlar radial şəkildə yerləşir, nazik , uzun olur və foraminiferlərin tipik torşəkilli yalançı ayaqlarına oxşayır. Şüalılar qamçılılarla, infüzorlarla, kiçik yosunlarla qidalanırlar. Həzm vakuolları yalançı ayaqlarda və ya kapsuladankənar sitoplazma əmələ gətirir. Şüalılarda yumulan vakuollar olmur. Bəzi şüalılarda mərkəzi kapsuladan başqa skelet yoxdur. Şüalıların əksəriyyəti silisium-oksid və stronsium-sulfatdan ibarət mürəkkəb quruluşlu daxili skeletə malikdir. Belə formalarda kapsuladankənar plazmada sıx silisiumlu iynəciklərdən ibarətdir. Bir çox şüalıların skeleti düzgün quruluşlu radial iynəciklərdən ibarətdir. Digər formalarda skelet iynəcikləri bədəni əhatə edən mürəkkəb tor əmələ gətirir. Əksər şüalılarda skelet daha mürəkkəb olub, çox qəribə formalar əmələ gətirir. Radiolariyalar müxtəlif dərinliklərində yaşayırlar, onların əksəriyyətində suyun üst qatlarına qalxmasına və enməsinə yardım edən xüxusi uyğunlaşmalar vardır. Acanthometra pellucida növünün skeleti radial yerləşən iynəciklərdən ibarətdir. Bu iynəciklər miofriska adlanan əzələ liflərindən ibarət olur ki, onların digər ucu plazmanın üst səthinə birləşir. Əzələ lifləri yığıldıqda ektoplazmanın üst səthi gərilir, bu zaman şüalının bədəninin həcmi artaraq , sıxlığı azalır və şüalı suyun üst qatlarına qalxa bilir. Miofrisklər açıldıqda bədən həcmi kiçilir, ümümi səthi böyüyür və şüalı yavaş-yavaş suyun alt qatına enməyə başlayır. Şüalılar əsasən qeyri-cinsi yolla çoxalırlar. Qeyri-cinsi çoxalma zamanı mitoz yolla əvvəlcə nüvə, sonra mərkəzi kapsula və mineral skelet, daha sonra kapsuladankənar plazma bölünür. Kapsuladankənar plazmanın bölünməsi gecikdikdə mərkəzi kapsuladan ibarət olan çoxlu koloniyalar əmələ gəlir. Kaloniyalar qeyri-cinsi çoxalmanın başa çatması nəticəsində əmələ gəlir. Bir çox şüalılar iki qamçılı kiçik qametlər əmələ gətirirlər . Onlar qametlərin kopulyasiyası və ziqotanın formalaşması müşahidə olunmuşdur. Lakin qeyr-cinsi çoxalma ilə cinsi çoxalmanın növbələşməsi prosesi aşkar edilməmişdir. B.İ.Ağayev, Z.A.Zeynalova. Onurğasızlar zoologiyası. Bakı , «Təhsil» 2008 , 568 səh Həmçinin bax Foraminiferlər Günəşkimilər Xarici keçidlər RADIOLARIA-1.1-short-v1 | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=568874 |
Şüalılar yarımsinfi | Şüalılar(lat. Radiolaria ) protozoylar aləminə daxil olan yarımtip. Şüalılar - plankton həyat tərzi keçirən dəniz sarkodinləridir. Onlar yüksək duzluluğa malik isti dənizlərdə daha çox üstünlük təşkil edirlər. Əksər şüalıların bədəni şar şəklində olub, yalançı ayaqları şüa şəklində yerləşmişdir. Şüalıların bədəninin endoplazma və ektoplazma ilə əhatə olunmuş mərkəzi hissəsi bir və ya bir neçə nüvəyə malikdir. Bu hissə şüalılar üçün xarakterik olan xitinli mərkəzi kapsulanı əmələ gətirir . Mərkəzi kapsulanın daxili hissəsi kapsuladaxili sitoplazma, xarici hissəsi isə kapsuladankənar sitoplazma adlanır. Bəzən kapsuladankənar sitoplazmanın tərkibində müxtəlif piqment və şirələr olur. Mərkəzi kapsula çoxlu dəliklərə malikdir. Bu dəliklər vasitəsilə kapsuladaxili sitoplazma kapsuladankənar sitoplazma ilə əlaqədardır. Kapsuladankənar sitoplazma qalın plazma qatı ilə mərkəzi kapsulanı əhatə edir və burada olan çoxlu vakuolların hesabına bədənin ümümi səthinin azalmasına səbəb olur. Ona görədə şüalılar plankton həyat tərzi keçirirlər. Kapsuladankənar sitoplazma, bəzən mərkəzi kapsulada şüalılara simbioz həyat tərzi keçirən birhüceyrəli zooxlorella yosunları yaşayır. Yosunlar şüalıların əmələ gətirdikləri karbon qazını mənimsəyir, şüalılar isə onların fotosintez prosesi nəticəsində əmələ gətirdikləri oksigendən istifadə edirlər. Şüalılar - öz başlanğıcını kapsuladaxili sitoplazmadan götürən , mərkəzi kapsuladan və kapsuladankənar sitoplazmadan müxtəlif istiqamətlərdə keçən yalançı ayaqlara malikdir. Bu ayaqlar radial şəkildə yerləşir, nazik , uzun olur və foraminiferlərin tipik torşəkilli yalançı ayaqlarına oxşayır. Şüalılar qamçılılarla, infüzorlarla, kiçik yosunlarla qidalanırlar. Həzm vakuolları yalançı ayaqlarda və ya kapsuladankənar sitoplazma əmələ gətirir. Şüalılarda yumulan vakuollar olmur. Bəzi şüalılarda mərkəzi kapsuladan başqa skelet yoxdur. Şüalıların əksəriyyəti silisium-oksid və stronsium-sulfatdan ibarət mürəkkəb quruluşlu daxili skeletə malikdir. Belə formalarda kapsuladankənar plazmada sıx silisiumlu iynəciklərdən ibarətdir. Bir çox şüalıların skeleti düzgün quruluşlu radial iynəciklərdən ibarətdir. Digər formalarda skelet iynəcikləri bədəni əhatə edən mürəkkəb tor əmələ gətirir. Əksər şüalılarda skelet daha mürəkkəb olub, çox qəribə formalar əmələ gətirir. Radiolariyalar müxtəlif dərinliklərində yaşayırlar, onların əksəriyyətində suyun üst qatlarına qalxmasına və enməsinə yardım edən xüxusi uyğunlaşmalar vardır. Acanthometra pellucida növünün skeleti radial yerləşən iynəciklərdən ibarətdir. Bu iynəciklər miofriska adlanan əzələ liflərindən ibarət olur ki, onların digər ucu plazmanın üst səthinə birləşir. Əzələ lifləri yığıldıqda ektoplazmanın üst səthi gərilir, bu zaman şüalının bədəninin həcmi artaraq , sıxlığı azalır və şüalı suyun üst qatlarına qalxa bilir. Miofrisklər açıldıqda bədən həcmi kiçilir, ümümi səthi böyüyür və şüalı yavaş-yavaş suyun alt qatına enməyə başlayır. Şüalılar əsasən qeyri-cinsi yolla çoxalırlar. Qeyri-cinsi çoxalma zamanı mitoz yolla əvvəlcə nüvə, sonra mərkəzi kapsula və mineral skelet, daha sonra kapsuladankənar plazma bölünür. Kapsuladankənar plazmanın bölünməsi gecikdikdə mərkəzi kapsuladan ibarət olan çoxlu koloniyalar əmələ gəlir. Kaloniyalar qeyri-cinsi çoxalmanın başa çatması nəticəsində əmələ gəlir. Bir çox şüalılar iki qamçılı kiçik qametlər əmələ gətirirlər . Onlar qametlərin kopulyasiyası və ziqotanın formalaşması müşahidə olunmuşdur. Lakin qeyr-cinsi çoxalma ilə cinsi çoxalmanın növbələşməsi prosesi aşkar edilməmişdir. B.İ.Ağayev, Z.A.Zeynalova. Onurğasızlar zoologiyası. Bakı , «Təhsil» 2008 , 568 səh Həmçinin bax Foraminiferlər Günəşkimilər Xarici keçidlər RADIOLARIA-1.1-short-v1 | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=622178 |
Şüalə (1994) | Uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş nağılabənzər rəvayət filmi zülməti dağıdan günəş şüaları haqqındadır. Burada xeyrin şər üzərində qələbəsi, gözəllik, təmiz duyğu və səmimi insan münasibətləri tərənnüm olunur. Film haqqında Film "Azərkinovideo" İB-nin sifarişi ilə çəkilmişdir. Applikasiya filmidir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər(titrlərdəki sıraya görə) Ssenari müəllifi : Tahir Piriyev Quruluşçu rejissor : Tahir Piriyev Quruluşçu rəssam : Tahir Piriyev Fon rəssamı : Hüseyn Cavid İsmayılov Quruluşçu Animator : Rauf Dadaşov Quruluşçu operator : Antonina Korotnitskaya Bəstəkar : Aydın Əzim Kərimoğlu Film müdiri : Aydın Abdullayev Multiplikasiya rəssamı : Firəngiz Quliyeva, Aleksandra Şirinova, Ələkbər Məmmədov, Dilarə Balaxanova, Ruhsanə Topçuyeva (Ruhsanə Topçiyeva kimi), Solmaz Hüseynova, Tamilla Əsgərova, Lalə Məmmədova, Əli Əliyev, Qalina Moldavantseva, Alyona Dontsova, Cəvahir Quliyeva Assistent və Köməkçi : Ruziyyə Şabanova, Antonina Korotnitskaya, İlhamə Muxtarova, Səbinə Əliyeva, Lalə Əsgərova, Gülsənəm Teymurova, Gülşən Qocayeva, Şəlalə Musayeva Musiqi tərtibatçısı : İsmayıl Dadaşov Səs operatoru : Teymur Abdullayev Çalır : Rafiq Babayevin Ansamblı İnzibatçı : Çingiz Əliyev Rəng quraşdırıcısı : Əminə Cəfərova Montaj edən : Nisə Hacıyeva Redaktor : Svetlana İsmayılova "Azərkinovideo" İB Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 368-370. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı Xarici keçid | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=188191 |
Şüalə (film, 1994) | Uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş nağılabənzər rəvayət filmi zülməti dağıdan günəş şüaları haqqındadır. Burada xeyrin şər üzərində qələbəsi, gözəllik, təmiz duyğu və səmimi insan münasibətləri tərənnüm olunur. Film haqqında Film "Azərkinovideo" İB-nin sifarişi ilə çəkilmişdir. Applikasiya filmidir. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər(titrlərdəki sıraya görə) Ssenari müəllifi : Tahir Piriyev Quruluşçu rejissor : Tahir Piriyev Quruluşçu rəssam : Tahir Piriyev Fon rəssamı : Hüseyn Cavid İsmayılov Quruluşçu Animator : Rauf Dadaşov Quruluşçu operator : Antonina Korotnitskaya Bəstəkar : Aydın Əzim Kərimoğlu Film müdiri : Aydın Abdullayev Multiplikasiya rəssamı : Firəngiz Quliyeva, Aleksandra Şirinova, Ələkbər Məmmədov, Dilarə Balaxanova, Ruhsanə Topçuyeva (Ruhsanə Topçiyeva kimi), Solmaz Hüseynova, Tamilla Əsgərova, Lalə Məmmədova, Əli Əliyev, Qalina Moldavantseva, Alyona Dontsova, Cəvahir Quliyeva Assistent və Köməkçi : Ruziyyə Şabanova, Antonina Korotnitskaya, İlhamə Muxtarova, Səbinə Əliyeva, Lalə Əsgərova, Gülsənəm Teymurova, Gülşən Qocayeva, Şəlalə Musayeva Musiqi tərtibatçısı : İsmayıl Dadaşov Səs operatoru : Teymur Abdullayev Çalır : Rafiq Babayevin Ansamblı İnzibatçı : Çingiz Əliyev Rəng quraşdırıcısı : Əminə Cəfərova Montaj edən : Nisə Hacıyeva Redaktor : Svetlana İsmayılova "Azərkinovideo" İB Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 368-370. Həmçinin bax Azərbaycan filmlərinin siyahısı Xarici keçid | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=20461 |
Şüanın genetik təsiri | Radiasiya mutagenezi – orqanizmlərin şüalanması zamanı irsi dəyişkənliklərin (mutasiyaların) meydana çıxması. Şüanın genetik təsiri radiasiya genetikası ilə tədqiq olunan ionlaşdırıcı şüaların bioloji təsirinin mühüm hissəsidir. İonlaşdırıcı şüaların bütün tipləri, həmçinin ultrabənövşəyi şüalar virus və bakteriyalardan tutmuş, insan da daxil olmaqla bütün yüksək quruluşlu orqanizmlərin cinsiyyət hüceyrələrində yeni olan qametlərdə, eləcə də bədən hüceyrələri sayılan somatik hüceyrələrdə, bilavasitə onların irsi strukturunda mutagen təsirə malikdir. Mühitdə radioaktivliyin yüksəlməsi insan da daxil olmaqla orqanizmlərin populyasiyalarında gizli zərərli mutasiyaların toplanmasına səbəb olur. Radiasiya seleksiyasında təsərrüfat əhəmiyyətli mutantların alınmasında şüanın genetik təsirinin təcrübi əhəmiyyəti var. Bu üsulla bir neçə sort yaradılmışdır. Şüadan mühafizə Şüadan mühafizə- İonlaşdırıcı şüalanmanın orqanizmə təsirini azaltmağa yönəldilmiş vasitədir. Fiziki mühafizə üçün şüaları yaxşı udan materiallardan (qurğuşun, beton və s.) istifadə edilir. Bu materiallar şüa mənbəyi və obyekt arasında yerləşdirilir. “Açıq” şüalanma mənbəyi ilə i şləyənlər fərdi mühafizə vasitələrindən (kombinezonlar, pnevmogeyimlər, rapiratorlar, xüsusi çəkmələr, əlcəklər və s.) istifadə etməlidir. Kimyəvi mühafizə m əqsədi ilə, şüalanmadan əvvəl orqanizmə xüsusi kimyəvi birləşmələr – radioprotektorlar daxil edilə bilər. İonlaşdırıcı şüa mənbələri ilə iş aparılan müəssisələrdə dozimetrik və radiometrik nəzarət olmalıdır. Xroniki şüa xəstəliyinin və digər zədələnmələrin qarşısını almaq məqsədi ilə rentgenoloji müayinə zamanı elektron optik gücləndiricilərdən istifadə olunur. Xarici keçidlər Radiasiya təhlükəsi və ondan qorunma yolları Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=506572 |
Şüar | Şüar — irqi, siyasi, kommersiya, dini və digər kontekstdə ideya və ya məqsədin təkrar ifadəsi kimi istifadə edilən, ictimaiyyətin üzvlərini və ya müəyyən edilmiş hədəf qrupunu inandırmağa yönəlmiş yaddaqalan motto və ya ifadədir. Oksford lüğəti şüarı "reklamda istifadə olunan qısa və cəlbedici və ya yaddaqalan ifadə" kimi təyin edir. Şüar adətən yaddaqalan, çox yığcam və tamaşaçıları cəlb edən xüsusiyyətlərə malikdir. Etimologiya Sloqan sözü Şotland keltcəsi və irlandca sluagh-ghairm ("sluagh" ordu, "gairm" ev sahibi, "gairm" ağlamaq) kəlimələrinin ingilisləşdirilməsindən olan slogorn sözündən əmələ gəlmişdir. Şüarlar yazılı və vizualdan tutmuş tərənnüm və vulqara qədər dəyişir. Həmçinin bax Faşizmə ölüm, xalqa azadlıq | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=305673 |
Şüaüzgəcli balıqlar | Şüaüzgəclilər (lat. Actinopterygii) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinə aid heyvan sinfi. Müasir balıqların 20 000-dən çox və ya 95% növü bu yarımsinifə daxildir. Şüaüzgəclilər əksəriyyəti müasir dəniz və şirinsu hövzələrində yaşayan müxtəlif gövdə quruluşlu balıqlar yarımsinifidir. Şüaüzgəclilər uzun sümük şüalı üzgəcləri olur. Şüaüzgəclilər yarımsinfinə daxil olan balıqların əsas qrupları: paleonisklər (Palaeoniscum), qığırdaqlı və sümüklü qanoidlər və irisümüklülərdir. Ən qədim şüaüzgəclilər şirin sularda yaşamış, paleozoyda meydana gəlmiş, mezozoy və kaynozoy dövrlərində bütün su hövzələrində üstünlük təşkil etmişlər. Qazıntı halında çoxlu nümayəndələri məlumdur. Ümumi xarakteristika Müasir balıqların 95%-i (27 minə qədər) şüaüzgəclilər sinfinə aiddir. Müasir şüaüzgəclilər 35 dəstədən ibarətdir. Şüaüzgəcli balıqların böyük əksəriyyəti sənaye əhəmiyyətlidir. Onların ölçüləri 8 mm-dən (Paedocypris progenetica) 11 m-ə qədər, çəkiləri isə 2300 kq-a (Mola mola) çatır. Pərüzgəcli balıqlardan fərqli olaraq bu balıqlar sümüklü onurğaya malikdir. Xoanlar (daxili burun dəlikləri) yoxdur. Üzgəclər cüt yerləşir. Bel üzgəclərinin sayı 1-3 intervalındadır. Əksər siyənəklər (Alosa sp.), kilkə (Clupeonella sp.), dəniz sıfı (Sander marinus), xullar (Neogobius sp.) və s. dəniz növləridir. Bunlar da öz növbəsində açıq sahə balıqları (siyənək, kilkə) və dib (xul) balıqlarına bölünür. Şirinsu balıqları reofil və ya axar su balıqlarına (qızılxallı, qumlaqçı, qıjovçu) və limnofil və ya durğun su balıqlarına (qızılüzgəc, enlibaş, xanıbalıq, durnabalığı) ayrılır. Bəzi balıqlar (çəki, xramulya, çapaq, külmə) müəyyən dövrlərdə hər iki tipə aid olur. Nərə, qızılbalıq, şəmayi, ağgöz, poru, həşəm keçici balıqlar qrupuna daxildir. Bu balıqlar cinsi yetkinlik dövrünə qədər dənizdə yaşayır, sonra isə kürü tökmək üçün çaylara keçir, çayın mənbəyinə qədər miqrasiya edib, uzun məsafə qət edir. Keçici balıqlar bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir. Məsələn, onlar kəskin duzluluq dəyişmələrinə dözümlüdür. Miqrasiya keçici balıqlara bir sıra üstünlüklər verir: cavan fərdlərin inkişafına kömək edir, yetkin fərdləri zəngin yem bazası ilə təmin edir. Lakin çaylara miqrasiya zamanı rast gəlinən maneələr (axın, bəndlər, şəlalələr) böyük güc itkilərinə səbəb olur. Balıqların dənizə miqrasiyası zamanı onlar parazitlərdən azad olur. Belə ki, keçid zamanı duzluluq dərəcəsinin dəyişməsi dəri parazitlərinin məhvinə səbəb olur və ona görə də bəzi balıqlar (qızıl balıqlar) kürü tökdükdən sonra məhv olur. Əksər balıqlar bir neçə dəfə kürü tökür. Keçici balıqlar yüksək sənaye əhəmiyyəti daşıdığından hidrostansiyaların inşası zamanı onlar üçün xüsusi balıq-keçidləri yaradılır. Azərbaycanda yayılması Azərbaycanın ixtiofaunası 13 dəstə, 112 növ və alt növdən ibarətdir. Onlardan 16 fəsiləyə aid 98 növ və alt növ Xəzər dənizinə aiddir (İbrahimov Ş., 2012). Bu növlərin 9-u "Azərbaycanın Qırmızı Kitabı"nın II nəşrinə salınmışdır. Yaşayış yerlərinin xarakterinə görə bu balıqlar 4 ekoloji qrupa (dəniz, şirinsu, keçici və yarımkeçici) bölünür. Azərbaycan sularında rast gəlinən yarımkeçici balıqlar (çəki, çapaq, külmə, sıf və s.), əsasən, Xəzərin 25–40 m dərinliklərində yaşayır, kürü tökmək üçün çaylara və körfəzlərə girir. Çaylara girən fərdlər uzağa getməyib, kürülərini çay mənsəbi yaxınlığında tökür. Onların daim şirin sularda (su anbarı, göllər) yaşayan populyasiyaları da mövcuddur. Təbiətdə rolu Balıqlar bioloji müxtəliflikdə, xüsusən bəzi canlıların (Amerika susamuru, samur, desmana, ayı, su-bataqlıq və yırtıcı quşlar) qidalanmasında önəmli rol oynayır. Məsələn, yetkin Qarabatdaq (Phalacrocorax sp.) gün ərzində 700 q-a qədər balıq yeyir. Sümüklü balıqlar (Teleostei) infrasinfi † Ichthyodectiformes dəstəsi Aravanokimilər (Osteoglossiformes) dəstəsi Aterinkimilər (Atheriniformes) dəstəsi Batraxkimilər (Batrachoidiformes) dəstəsi Berikskimilər (Beryciformes) dəstəsi Burnukonuskimilər (Gonorynchiformes) dəstəsi Qarnıtikankimilər (Tetraodontiformes) dəstəsi İynəbalığıkimilər (Syngnathiformes) dəstəsi Kambalakimilər (Pleuronectiformes) dəstəsi Çəkidişkimilər (Cyprinodontiformes) dəstəsi Çəkikimilər (Cypriniformes) dəstəsi Kefalkimilər (Mugiliformes) dəstəsi Balinakimilər (Cetomimiformes) dəstəsi Tikanbalığıkimilər (Gasterosteiformes) dəstəsi Koryuşkakimilər (Osmeriformes) dəstəsi Qızılbalıqkimilər (Salmoniformes) dəstəsi Kisəağızkimilər (Saccopharyngiformes) dəstəsi Miktofokimilər (Myctophiformes) dəstəsi Xanıkimilər (Perciformes) dəstəsi Bəzəklilentşəkillikimilər (Lampridiformes) dəstəsi Qızılbalıqxanıkimilər (Percopsiformes) dəstəsi Sormackimilər (Gobiesociformes) dəstəsi Sarqankimilər (Beloniformes) dəstəsi Siyənəkkimilər (Clupeiformes) dəstəsi Əqrəbkimilər (Scorpaeniformes) dəstəsi Bitişikqəlsəməlikimilər (Synbranchiformes) dəstəsi Şüaşəkillikimilər (Zeiformes) dəstəsi Naxakimilər (Siluriformes) dəstəsi Belitikanlıkimilər (Notacanthiformes) dəstəsi Tarponkimilər (Elopiformes) dəstəsi Treskakimilər (Gadiformes) dəstəsi Angvilkimilər (Anguilliformes) dəstəsi Tilovlukimilər (Lophiformes) dəstəsi Durnabalığıkimilər (Esociformes) dəstəsi Albulakimilər (Albuliformes) dəstəsi Sümüklü qanoidlər (Holostei) infrasinfi Amiekimilər (Amiiformes) dəstəsi Zirehlikimilər (Lepisosteiformes) dəstəsi Qanoid balıqlar (Ganoidomorpha) dəstəüstü Çoxüzgəclikimilər (Polypteriformes) dəstəsi Nərəkimilər (Acipenseriformes) dəstəsi Amiekimilər (Amiiformes) dəstəsi Zirehlikimilər (Lepisosteiformes) dəstəsi Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press. 2006. 679. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=111148 |
Şüaüzgəclilər | Şüaüzgəclilər (lat. Actinopterygii) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinə aid heyvan sinfi. Müasir balıqların 20 000-dən çox və ya 95% növü bu yarımsinifə daxildir. Şüaüzgəclilər əksəriyyəti müasir dəniz və şirinsu hövzələrində yaşayan müxtəlif gövdə quruluşlu balıqlar yarımsinifidir. Şüaüzgəclilər uzun sümük şüalı üzgəcləri olur. Şüaüzgəclilər yarımsinfinə daxil olan balıqların əsas qrupları: paleonisklər (Palaeoniscum), qığırdaqlı və sümüklü qanoidlər və irisümüklülərdir. Ən qədim şüaüzgəclilər şirin sularda yaşamış, paleozoyda meydana gəlmiş, mezozoy və kaynozoy dövrlərində bütün su hövzələrində üstünlük təşkil etmişlər. Qazıntı halında çoxlu nümayəndələri məlumdur. Ümumi xarakteristika Müasir balıqların 95%-i (27 minə qədər) şüaüzgəclilər sinfinə aiddir. Müasir şüaüzgəclilər 35 dəstədən ibarətdir. Şüaüzgəcli balıqların böyük əksəriyyəti sənaye əhəmiyyətlidir. Onların ölçüləri 8 mm-dən (Paedocypris progenetica) 11 m-ə qədər, çəkiləri isə 2300 kq-a (Mola mola) çatır. Pərüzgəcli balıqlardan fərqli olaraq bu balıqlar sümüklü onurğaya malikdir. Xoanlar (daxili burun dəlikləri) yoxdur. Üzgəclər cüt yerləşir. Bel üzgəclərinin sayı 1-3 intervalındadır. Əksər siyənəklər (Alosa sp.), kilkə (Clupeonella sp.), dəniz sıfı (Sander marinus), xullar (Neogobius sp.) və s. dəniz növləridir. Bunlar da öz növbəsində açıq sahə balıqları (siyənək, kilkə) və dib (xul) balıqlarına bölünür. Şirinsu balıqları reofil və ya axar su balıqlarına (qızılxallı, qumlaqçı, qıjovçu) və limnofil və ya durğun su balıqlarına (qızılüzgəc, enlibaş, xanıbalıq, durnabalığı) ayrılır. Bəzi balıqlar (çəki, xramulya, çapaq, külmə) müəyyən dövrlərdə hər iki tipə aid olur. Nərə, qızılbalıq, şəmayi, ağgöz, poru, həşəm keçici balıqlar qrupuna daxildir. Bu balıqlar cinsi yetkinlik dövrünə qədər dənizdə yaşayır, sonra isə kürü tökmək üçün çaylara keçir, çayın mənbəyinə qədər miqrasiya edib, uzun məsafə qət edir. Keçici balıqlar bir sıra xüsusiyyətlərə malikdir. Məsələn, onlar kəskin duzluluq dəyişmələrinə dözümlüdür. Miqrasiya keçici balıqlara bir sıra üstünlüklər verir: cavan fərdlərin inkişafına kömək edir, yetkin fərdləri zəngin yem bazası ilə təmin edir. Lakin çaylara miqrasiya zamanı rast gəlinən maneələr (axın, bəndlər, şəlalələr) böyük güc itkilərinə səbəb olur. Balıqların dənizə miqrasiyası zamanı onlar parazitlərdən azad olur. Belə ki, keçid zamanı duzluluq dərəcəsinin dəyişməsi dəri parazitlərinin məhvinə səbəb olur və ona görə də bəzi balıqlar (qızıl balıqlar) kürü tökdükdən sonra məhv olur. Əksər balıqlar bir neçə dəfə kürü tökür. Keçici balıqlar yüksək sənaye əhəmiyyəti daşıdığından hidrostansiyaların inşası zamanı onlar üçün xüsusi balıq-keçidləri yaradılır. Azərbaycanda yayılması Azərbaycanın ixtiofaunası 13 dəstə, 112 növ və alt növdən ibarətdir. Onlardan 16 fəsiləyə aid 98 növ və alt növ Xəzər dənizinə aiddir (İbrahimov Ş., 2012). Bu növlərin 9-u "Azərbaycanın Qırmızı Kitabı"nın II nəşrinə salınmışdır. Yaşayış yerlərinin xarakterinə görə bu balıqlar 4 ekoloji qrupa (dəniz, şirinsu, keçici və yarımkeçici) bölünür. Azərbaycan sularında rast gəlinən yarımkeçici balıqlar (çəki, çapaq, külmə, sıf və s.), əsasən, Xəzərin 25–40 m dərinliklərində yaşayır, kürü tökmək üçün çaylara və körfəzlərə girir. Çaylara girən fərdlər uzağa getməyib, kürülərini çay mənsəbi yaxınlığında tökür. Onların daim şirin sularda (su anbarı, göllər) yaşayan populyasiyaları da mövcuddur. Təbiətdə rolu Balıqlar bioloji müxtəliflikdə, xüsusən bəzi canlıların (Amerika susamuru, samur, desmana, ayı, su-bataqlıq və yırtıcı quşlar) qidalanmasında önəmli rol oynayır. Məsələn, yetkin Qarabatdaq (Phalacrocorax sp.) gün ərzində 700 q-a qədər balıq yeyir. Sümüklü balıqlar (Teleostei) infrasinfi † Ichthyodectiformes dəstəsi Aravanokimilər (Osteoglossiformes) dəstəsi Aterinkimilər (Atheriniformes) dəstəsi Batraxkimilər (Batrachoidiformes) dəstəsi Berikskimilər (Beryciformes) dəstəsi Burnukonuskimilər (Gonorynchiformes) dəstəsi Qarnıtikankimilər (Tetraodontiformes) dəstəsi İynəbalığıkimilər (Syngnathiformes) dəstəsi Kambalakimilər (Pleuronectiformes) dəstəsi Çəkidişkimilər (Cyprinodontiformes) dəstəsi Çəkikimilər (Cypriniformes) dəstəsi Kefalkimilər (Mugiliformes) dəstəsi Balinakimilər (Cetomimiformes) dəstəsi Tikanbalığıkimilər (Gasterosteiformes) dəstəsi Koryuşkakimilər (Osmeriformes) dəstəsi Qızılbalıqkimilər (Salmoniformes) dəstəsi Kisəağızkimilər (Saccopharyngiformes) dəstəsi Miktofokimilər (Myctophiformes) dəstəsi Xanıkimilər (Perciformes) dəstəsi Bəzəklilentşəkillikimilər (Lampridiformes) dəstəsi Qızılbalıqxanıkimilər (Percopsiformes) dəstəsi Sormackimilər (Gobiesociformes) dəstəsi Sarqankimilər (Beloniformes) dəstəsi Siyənəkkimilər (Clupeiformes) dəstəsi Əqrəbkimilər (Scorpaeniformes) dəstəsi Bitişikqəlsəməlikimilər (Synbranchiformes) dəstəsi Şüaşəkillikimilər (Zeiformes) dəstəsi Naxakimilər (Siluriformes) dəstəsi Belitikanlıkimilər (Notacanthiformes) dəstəsi Tarponkimilər (Elopiformes) dəstəsi Treskakimilər (Gadiformes) dəstəsi Angvilkimilər (Anguilliformes) dəstəsi Tilovlukimilər (Lophiformes) dəstəsi Durnabalığıkimilər (Esociformes) dəstəsi Albulakimilər (Albuliformes) dəstəsi Sümüklü qanoidlər (Holostei) infrasinfi Amiekimilər (Amiiformes) dəstəsi Zirehlikimilər (Lepisosteiformes) dəstəsi Qanoid balıqlar (Ganoidomorpha) dəstəüstü Çoxüzgəclikimilər (Polypteriformes) dəstəsi Nərəkimilər (Acipenseriformes) dəstəsi Amiekimilər (Amiiformes) dəstəsi Zirehlikimilər (Lepisosteiformes) dəstəsi Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press. 2006. 679. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=111118 |
Şüaşəkillikimilər | Şüaşəkillikimilər (lat. Zeiformes) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin şüaüzgəclilər sinfinə aid heyvan dəstəsi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=111545 |
Şübra əl-Xeymə | Şübra əl-Xeymə (ərəb. شبرا الخيمة) — Misirdə şəhər, əl-Qəlyubiyyə mühafəzəsinin inzibati mərkəzi. Əhalisi təxminən 1.025.569 nəfərdir (2006). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=721638 |
Şücanizam Mərəndi | Şükrulla xan Mərəndi və ya Şüca Nizam (Mərənd – 1908, Mərənd) — Mərənd hakimi, Məşrutə əleyhidarı. Şükrulla xan Cənubi Azərbaycanın Mərənd şəhərində anadan olmuşdu. Mədrəsə təhsili almışdı. Mülkədar idi. Xeyli kəndləri, qışlaqları, yataqları, yaylaqları vardı. Məhəmmədəli şah Qovanlı-Qacar Təbrizdə vali olarkən onunla dostlaşmışdı. Şükrulla xan Mərəndi Məşrutə inqilabının əleyhidarlarından idi. Səttar xana qarşı çıxmışdı. 1907-ci ilin 20 iyunda Şüca Nizam, Əmir Ərşad, Əmir Əşair, Hacı Fərəməz xan Təbrizə hücuma keçmişdi. O, Heydər xan Əmioğlu tərəfindən öldürüldü. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə onun haqqında yazırdı: "Eynüddövlənin müvafiqlərindən olan Şücai-Nizam Mərəndi işğal etmişdir. Cülfa yolu onun nəzarətinə düşüb heç kəsi əvvəldən rüsxət olmamış buraxmıyorlar. Mərqum* başına quldurlar cəm edib kəndləri talan, məxluqi yəğma ediyor. Onun bir ədəd topu və yüzə kimi müsəlləh quldurları vardır. Təbriz altından qaçdığı zaman Şüca bir nəfər gürcünü tutmuş və bir çox cəfa və əziyyətdən sonra məzkuri öldürmüşdür. Mərqum qafqazlılara artıq dərəcə intiqam ediyor. Gürcülər ilə ədavəti dərəcəyi-xüsusidədir. Diyor ki, "onlar bizə bomba atırlar, gərək onları hər yerdə varsalar həlak edək". Bu günlərdə Şücai-Nizam tərəfindən bir nəfər Triadze adlı gürcü tutuldu. Şüca onu öldürmək istədi. Amerika konsulu burada ikən məzkurə mühafizədə bulunmadı… Şüca onu öldürmək istəmişsə də müşar ileyhi qəhrəmananə surətdə qaçıb özünü o vəhşinin cəngali-ğədrindən xilas etmişdir. Təbrizlilərə və Səttarxana xəbər verilibdir ki, bu xüsusda konsulun rəftarına protesto edilsin. Aldığımız xəbərlərdən anlaşılır ki, təbrizlilər konsulun bu hərəkətindən mütəhəyyic olmuşdurlar. Rus konsulu Şücai-Nizama tərəfdar kimi görünür. Şayələr var ki, şah İngiltərəyə qaçmaq istəyir". Ənvər Çingizoğlu, Məşrutə ensiklopediyası, Bakı, 2011. 624 səh. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=304813 |
Şücaəddin Əhməd xan | Şücaəddin Əhməd xan ibn Məhəmməd xan (1570 – 1618) — Turfanın, Çalışın (1635–1668), Məmləkəti-Moğoliyyənin və Yarkənd xanlığının hakimi. Şücaəddin Əhməd xan ibn Məhəmməd xan 1570-ci ildə Çalışda anadan olmuşdu. Mükəmməl saray təhsili almışdı. Bir müddət Şah xanın əsirliyində yaşamışdı. 1590–1596-cı illərdə sultan titulu ilə Aksu və Uç şəhərlərinin hakimi olmuşdu. 1596–1610-cu illərdə Qaşqar və Yengihisar şəhərlərinə başçılıq etmişdi. Tarixçi Şah Mahmud ibn Fazil Çuras qeyd edir ki, "Şah Şücaəddin Əhməd xan müdrik, dözümlü, təmkinli bir hökmdar idi". 1618-ci ildə eşikağası Əbul-Məaninin və Sarıkol hakimi Məhəmmədqasım bəyin sui-qəsdi nəticəsində öldürülmüşdü. Qəsdçilər onun əmisi oğlu II Qürreyş xanı hakimiyyətə dəvət etmişdilər. Şah Mahmud ibn Fazil Çuras, Xronika, Moskva, "Nauka", 1976. Həmçinin bax Yarkənd xanlığı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=443619 |
Şücaət medalı (İsrail) | Şücaət Medalı (ivr. עיטור הגבורה > İtur HaGvura) İsrailin ən yüksək hərbi mükafatıdır.Medal 1947–48-ci illər Fələstin Vətəndaş Müharibəsi və 1948-ci il Ərəb-İsrail Müharibəsi zamanı verilən İsrail Qəhrəmanı hərbi ordenini əvəz etmək üçün qanunvericiliklə Knesset tərəfindən 1970-ci ildə təsis edilib. Medalın mükafatları 1970-ci ilə qədərki hərəkətlərə görə də verildi və İsrail Qəhrəmanı adına layiq görülən bütün şəxslər avtomatik olaraq Şücaət medalını aldılar. Medal alanlar vergi endirimi və rəsmi dövlət mərasimlərinə dəvət kimi bir sıra imtiyazlar əldə edirlər. Bu günə qədər 40 medal verilmişdir: 12-si Müstəqillik Müharibəsindəki fəaliyyətlərə görə (İsrail Qəhrəmanı alanlar avtomatik olaraq Şücaət Medalını alıblar), 4-ü Sinay döyüşünə görə, 12-si Altı günlük müharibəyə görə, 1-i İsrail müharibəsinə görə, 8-i Yom Kippur müharibəsi üçün, digər üçü isə xüsusi əməliyyatlar zamanı hərəkətlər üçün təltif olunublar. Mükafat təsviri Medal Davud Ulduzu şəklində Dan Reisinger tərəfindən tərtib edilmişdir. Sol tərəfdə qılınc və zeytun budağı ilə bəzədilmiş, arxa tərəfi isə düzdür. Medal yəhudilərin Holokost zamanı taxmağa məcbur olduqları sarı ulduza istinad edən sarı lentə yapışdırılır. İkiqat medalçılar lentə kiçik medal formalı qapağı bağlayırlar. Medal İsrail Hökumətinin Sikkə və Medal Şirkəti tərəfindən zərb olunur. O, 25 qram gümüş/935-dən hazırlanmışdır və toqqa xrom örtüklüdür. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=823568 |
Şüceyrat | Şüceyrat (fars. شجیرات) — İranda, Xuzistan ostanında, Həftkel şəhristanının Rüğeyvə bəxşinin Rüğeyvə dehestanında kənd. 2011–ci il siyahıyaalınmasına əsasən kəndin əhalisi 128 ailədə 301 nəfəri kişilər və 275 nəfəri qadınlar olmaqla cəmi 576 nəfərdir. Kəndin əhalisini ərəblər təşkil edir, ərəb dilində danışırlar və şiə müsəlmandırlar. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=429938 |
Şüeyb | Şüeyb (ərəb. شعيب) — Quranda adı çəkilən Mədyən əhlinə göndərilən peyğəmbər, Musa peyğəmbərin qayınatası. Şüeybin adı və əsil-nəsəbi Adı və nəsəbi barədə tarixyazarlar arasında ixtilaf olan peyğəmbərlərdən biri də həzrət Şüeybdir. İbni Əsir "Kamilut-tarix" kitabında nəql edir ki, bəziləri onun adını Yəsrun, bəziləri isə Şüeyb kimi qeyd ediblər. "Dehxoda" ensklopediyasında onun adı Yəsrin, farscası Büveyb, bəziləri Yəsrun, bəziləri isə Yəsrub olduğunu qeyd ediblər. Bir başqaları isə Yəsrub ibni Büveyb olduğunu yazırlar. Məlumdur ki, qeyd olunanlarda düzəliş və dəyişiklər aparılmışdır. Həqiqi adı bunlardan biri olmuşdur. Tövratda da onun adı Yəsrun gəlmişdir. Tarixçilərin böyük bir qrupu isə Allahın Qurani-Kərimdə gətirdiyi adı – Şüeybi (siryani dilində Yəsrun deyilir) yazmışlar. Şüeybin əsl-nəsəbinin İbrahim peyğəmbərə yetişməsi ixtilaflıdır. Bəziləri onu İbrahim peyğəmbərin övladlarına aid olan fəsildə gəldiyi kimi, Mədyən ibni İbrahimin övladlarından olduğunu bilmişlər . Yəqubi onun ata-babalarını belə yazır: Şüeyb–Büveyb-Əya-Mədyən–İbrahim. Təbəri isə belə yazır: Şüeyb–Səbfun-İnqad–Sabit–Mədyən–İbrahim. Məsudi də "Mürucuz-zəhəb"də belə qeyd edir: Şüeyb–Nüveyt–Rəvil–Mərbən–Ənqa–Mədyən–İbrahim. "İsbatul-vəsiyyə"də isə belə yazır: Şüeyb –Nabit ibni İbrahimin övladlarından olmuşdur və İsmayılın, ya da İshaqın nəslindən deyil. Bu qrupun əksinə olaraq bəziləri onu İbrahimin nəslindən bilmirlər. Bəlkədə onun əsli İbrahim peyğəmbərə iman gətirib və onunla Şama mühacirət edənlərə yetişir. Amma ana tərəfindən nəsli Lut peyğəmbərə yetişir. Bu nəzəri İbni Əsir "Kamilut-təvarix"də bəzilərindən nəql etmişdir. Ravəndinin "Qisəsul-ənbiya" kitabında da Vəhbdən mötəbər sənədli rəvayətdə belə deyilir: Şüeybin, Əyyubun və Bələm Bauranın nəsli İbrahim peyğəmbər Nəmrudun tonqalından xilas olan günü ona iman gətirib və onunla Şama mühacirət edənlərə yetişir. İbrahim özü Lutun qızlarını onlarla evləndirdi və İbrahim peyğəmbərdən sonra Bəni-İsrailə qədər gələn peyğəmbərlərin hamısı onların nəsillərindəndir. Şüeybin qövmü və Mədyən şəhəri Bu barədə olan bütün ayələrdən, tarix və təfsir alimlərinin yazdıqlarında belə məlum olur ki, "mədyən" sözü həm Şüeybin şəhərinə və həm də qövmünə deyilmişdir. Qurani-Kərimin yeddi surəsində "Mədyən" adı gəlmişdir:,,,,. "Əraf", "Ənkəbut" və "Hud" surələrində "mədyən" sözü Şüeybin qövmünə, başqa surələrdə isə onun yaşadığı qəsəbə, yaxud kəndə deyilmişdir. Şüeybin əhvalatına aid olan ayələr bu cümlə ilə başlayır: "Mədyən qövmünə də qardaşları Şüeybi (peyğəmbər) göndərdik." Yaqut Həməvi belə deyir: -"Qeyd olunan şəhər və onun camaatı Mədyən ibni İbrahimin adı ilə adlandırılmışdır və Mədyən tayfası da onun övladlarındandır. Bəziləri isə Mədyən camaatını ərəblərdən və İsmail peyğəmbərin övladlarından bilirlər. Amma birinci nəzər daha düzgün nəzərə çarpır. Bəzi tarixçilər tam əminliklə demişlər ki, Mədyən şəhəri elə indi İordaniyadan Məkkəyə gedən hacıların yolunun üstündə yerləşən Muğan şəhəridir. "Möcəmul-buldan" Əbu Zeyddən nəql edir ki, Mədyən şəhəri Qulzum dənizinin (indiki Qırmızı dəniz) sahilində və Təbuk şəhərinin qarşısında yerləşir. Davam edərək deyir: -"Əbu Zeyd demişdir ki, Musanın Şüeybin qızları üçün su çəkdiyi quyu hələ də o şəhərdə qalmaqdadır və onun üstündə balaca bir otaq tikiblər, mən özüm oranı görmüşəm". Bəzi tarixçilər isə Sina adası ilə Furat çayı arasında olan məsafənin Mədyən və orada Əqəbə körfəzi ilə Furat çayının arasında yaşayan əhalini isə Mədyən qövmü adlandırıldığını deyiblər. Əshabi-Əykə kimlərdir? Diqqət yetiriləsi və Qurani-Kərimin "Hicr", "Şüəra", "Sad" və "Qaf" surələrində adı çəkilmiş "Əshabi-Əykə"dir. Allah taala Şüeyb peyğəmbəri onlara göndərdi və bununla onlara öyüd-nəsihət verib gələcək ilahi əzabdan qorxutmaq istədi, amma bütün peyğəmbərlər kimi onu yalançı adlandırdılar. İndi görək Əshabi-Əykə elə həmən Mədyən camaatıdır, yoxsa ayrıca bir tayfadır və onlar da Mədyən camaatı tək onu təkzib etdilər. Lüğət alimləri "Əykə" sözünün mənasında belə deyiblər: -"Əykə -meşə, sıx v bir-birinə sarılmış ağaclar. Bir çox tarix və təfsir alimləri deyirlər ki, Əshabi-Əykə həmən Mədyən camaatıdır. O şəhərin kənarında bir meşə var idi və camaat oradan bəhrələnirdilər. Beyzavinin dediyinə əsasən isə elə o camaat orada da məskunlaşmışdılar. Bəziləri yazırlar ki, Şüeyb iki dəfə peyğəmbərliyə seçilib, bir dəfə Mədyən camaatına, ikinci dəfə isə Əshabi-Əykəyə, bununla da onları ayrı-ayrı tayfa bilirlər. "Əl-mizan" təfsirində deyilir ki, "Əykə" Mədyən şəhərinin yaxınlığındakı meşənin adı olub və orada bir tayfa yaşayırdı və Şüeybin tayfası deyildi. Bu səbəbdən də Allah taala "Şüəra"surəsində belə buyurur: -"Əshabi-Əykə (Allah tərəfindən) göndərilənlərin hamını yalançı adlandırdılar." Bu zaman Şüeyb onlara dedi: -"Qorxmursunuz!?" Əgər qohumluğu olsaydı başqa yerdə olduğu kimi, əhvalatı belə başlayardı: -"Qardaşları Şüeyb..." Həzrət Şüeybə, Mədyən camaatına və Əshabi-Əykəyə aid olan ayələrdə diqqət ediləsi məsələlərdən biri də budur ki, (birinci nəzəriyyəyə və "Əl-mizan"ın sözünə təsdiq olaraq) hər iki tayfanı camaatın alış-verişində onları aldatmamağa və çəkini düz verməyə dəvət etmişdir. Məsələn, "Hud" surəsində Şüeybin Mədyən camaatı ilə mübahisəsində Allah taala belə buyurur: -"Qardaşları Şüeybi Mədyənə tərəf yolladıq. O, onlara belə dedi: -"Ey camaat, yeganə Allaha ibadət edin, Ondan başqa məbud yoxdur. Peymanəni və tərəzidə çəkini az verməyin, mən sizin vəziyyətinizi yaxşı görürürəm (sizin camaatı aldatmağa ehtiyacınız yoxdur) və sizin üçün gələcək əzab günündən (ki, bütün kafirləri bürüyəcək) qorxuram. Ey camaat, tərəzini ədalətlə çəkib camaata verin, onların malını (alış-verişdə) azaltmayın və yer üzündə fəsad törətməyə səy göstərməyin!" "Əraf" və "Ənkəbut" surələrində də bunlara oxşar ayələr Mədyən camaatının barəsində gəlmişdir. "Şüəra" surəsində Əshabi-Əykə barəsində belə buyurur: -"Əshabi-Əykə göndərilənləri yalançı sandı. Şüeyb onlara belə dedi: -"Niyə qorxmursunuz! Mən Allahın əmin elçisiyəm, Allahdan qorxun və Ona itaət edin! Mən bunların əvəzində sizdən heç bir muzd istəmirəm, mənim muzdum yalnız aləmlərin Rəbbinin öhdəsinədir." Bu ayələrin davamında "Hud" surəsində olan ayələrə oxşar ayələrdə camaatı çəkini düzgün verməyə dəvət edir. Ayələr belədir: -"Çəkini düzgün verin və (alış-verişdə) camaatı aldadanlardan olmayın. Tərəzini düz çəkin, camaatın malını azaltmayın və yer üzündə fəsad törətməyə səy göstərməyin!" Mümkündür belə oxşarlıqdan və Şüeybin öyüd-nəsihətindən onların bir olması başa düşülsün, amma onların ayrı-ayrı tayfa olması, bir-birlərini qonşuluğunda məskunlaşması və Mədyən camaatının pis xüsusiyyətlərinin onlara keçməsi heç də uzaq deyildir. Şüeyb necə ki, Mədyən camaatını hidayət etmək üçün əmr olunmuşdu, eləcə də Əshabi-Əykəni hidayət etməyə əmr olundu. Şüeybin dəlil-sübut gətirməsi Şüeyb (ə) özünün şirin, dolğun və eyni halda möhkəm məntiqi ilə xalqa nəsihət etməyə başladı. Lakin buna baxmayaraq, onlar əks mövqe tutdular, nemətlər qarşısında şükür etmək əvəzinə Şüeybin dəvətini qəbul etməyib onu "yalançı" adlandırdılar, onu şəhərdən qovmaqla daş-qalaq etməklə hədələdilər. Bəziləri başqa İlahi peyğəmbərlərin öz ümmətləri tərəfindən məntiqsiz dəlillərlə cadugərlikdə töhmətləndirildikləri kimi, Şüeybə töhmət vurub onu ələ saldılar. Əraf surəsində "Əraf" surəsində belə nəql olunur: "Biz qardaşları Şüeybi (ə) Mədyən xalqına tərəf göndərdik." O, onlara dedi: -"Ey camaatım! Allaha ibadət edin. Sizin Ondan başqa heç bir tanrınız yoxdur. Artıq sizə Rəbbinizdən aşkar bir dəlil (möcüzə) gəldi. Ölçüdə və tərəzidə düz olun. Adamların mallarının dəyərini (və ya onların haqqını) azaltmayın. Yer üzü (peyğəmbərlərin şəriətləri sayəsində) düzələndən sonra orada fitnə-fəsad törətməyin. Əgər siz mö’minsinizsə, bu (dediklərim) sizin üçün xeyirlidir! Hər yolun başında əyləşib Allaha iman gətirənləri qorxudaraq Onun yolundan döndərməyin, onu (Allah yolunu) əymək istəməyin. (Ey Mədyən tayfası!) Xatırlayın ki, bir zaman siz çox az idiniz, amma (Allah) sizi çoxaltdı. Bir görün fitnə-fəsad törədənlərin axırı necə oldu!..." Bəzi təfsirçilər bu ayələrdən istifadə edərək Şüeybin (ə) qövmünün tərəzidə az verməsindən (əskik satmasından) əlavə başqa böyük bir günah etmələrini də qeyd etmişlər. Onlar yollarda pusqu quraraq yol kəsirdilər. Əlbəttə qeyd etmək lazımdır ki, onların yol kəsmələri, dininin qarşısında maneəçilik törətmələri. 1. Qiymətli gövhər olan imanın qabağını alması uzaq ehtimal deyildir. Elə buna görə də sözünün davamında buyurulur: -"Allaha iman gətirəni yolundan saxlayır və azdırırsınız...." Bəzi təfsirçilərin qeyd etdiyi kimi onlar Şüeybə(ə) iman gətirənlərin yolu üstündə durur, onları hədələyərək bu işdən əl çəkmələrini tələb edirdilər. Hər halda, yuxarıda qeyd olunan ayələrin ardınca mütəal Allah Şüeybin (ə) qövmünün o həzrətə verdikləri cavabı belə xatırladır: -"Onun qövmünün başçıları və inadkarlar təkəbbürlük edərək dedilər: -"Ey Şüeyb(ə)! Biz ya səni və sənə iman gətirənləri öz kəndimizdən qovacağıq, ya da bizim dinimizə qayıdacaqsınız". Şüeybə (ə) iman gətirənlər o nadan camaatın qarşısında dedilər: -"Allah bizi sizin dininizdən azad edəndən sonra yenidən ona qayıdaraq Allaha iftira bağlayaq. Biz ona qayıtmayacağ. Məgər ki, Allah istəyə. Bizim pərvərdigarımızın elmi hər bir şeyi əhatə edibdir. Biz Allaha təvəkkül edirik. Pərvərdigara bizimlə qovmumuzun arasında hakimlik et. Sən ən yaxşı hakimsən" . Ancaq Şüeybin (ə) cahil və məğrur qövmü özlərinin yanlış fikirlərinə israr edərək dedilər: -"Əgər Şüeybə (ə) itaət etsəniz ziyana uğrayacaqsınız" . Pərvərdigar bu təkəbbürlüyün nəticəsini belə buyurur: -"Onlara zəlzələ gəldi və evlərində cansız oldular. Şüeybi (ə) yalançı adlandıranlar sanki heç vaxt o evlərdə olmamışdılar. Şüeybi yalançı adlandıranlar özləri ziyankar oldular" . Hud surəsində (Onların) qardaşları Şüeybi (ə) Mədyənə göndərdik. O, onlara dedi: -""Ey qövmüm! Allaha ibadət edin. Sizin Ondan başqa heç bir tanrınız yoxdur. Ölçünü və çəkini əskiltməyin. Mən sizi xeyir-bərəkət içində (firavan yaşamaqda) görürəm. Bununla belə (Allahın hökmlərinə riayət etməyəcəyiniz təqdirdə) sizi (hər tərəfdən) bürüyəcək bir günün əzabından qorxuram! Ey qövmüm! Ölçüdə və çəkidə düz (ədalətli) olun. İnsanların heç bir şeydə haqqını əskiltməyin (adamların mallarının dəyərini aşağı salmayın, hər kəsin haqqı nə isə, onu da verin). Yer üzündə gəzib fitnə-fəsad törətməyin! Əgər möminsinizsə, (bilin ki, ölçüdə və çəkidə düz olandan sonra) Allahın (halal olaraq) verdiyi mənfəət (dünyada və axirətdə) sizin üçün daha xeyirlidir. Mən də sizə nəzarətçi deyiləm!"" Xoşbəxtlikdən uzaq olan o xalq onun caabında dedilər: -"Sənin namaz və dinin əmr edirmi ki, biz ata-babalarımızın ibadət etdiklərindən əl çəkək və öz mal-dövlətlətimizdə istədiyimiz kimi istifadə etməyək, doğrudan da sən səbirli və başa düşənsən..." Şüeyb onlara buyurdu: -"Ey camaat! Sizin fikrinizcə əgər mənim pərvərdigarımdan dəlilim olsa və mənə ruzi əta etmiş olsa (Onun itaətindən necə çıxa bilərəm)?!. Mən istəmirəm ki, sizə qadağan etdiyim şeydə (əməl etməklə) sizinlə müxalifətçilik edəm. Mənim hədəfim bacardığım qədər islah etməkdir. (Mənim öz dəvətimdə) Tovfiq təkcə Allahın iradəsi ilədir. Yalnız Ona təvəkkül edir və yalnız onun dərgahına üz tuturam. Ey camaat! Mənimlə müxalifət və düşmənçilik etmək Nuhun, Hudun, Salehin və Lutun qövmünə gələn bəlanın sizə gəlməsinə səbəb olmasın! Öz Pərvərdigarınızdan bağışlanmaq istəyib onun dərgahına üz tutun və tövbə edin! Həqiqətdə mənim Pərvərdigarım rəhimli və mehribandır. " Amma onlar bu böyük Peybəmbərin cavabında boş sözlərindən əl çəkməyərək, dedilər: – Ey Şüeyb! Dediklərinin çoxunu başa düşmür və səni aramızda zəif (gücsüz) görürük. Əgər əşirətin (dinimizə tapınan qəbilən) olmasaydı, səni daşqalaq edərdik. Yoxsa sən bizim üçün əziz (hörmətli) bir adam deyilsən!Şüeyb (ə) güclü məntiqlə və möhkəm dəlillə onlara cavab verərək buyurdu: – Ey qövmüm! Məgər mənim əşirətim sizə Allahdan da əzizdir ki, Onu unudub saymırsınız? Həqiqətən, Rəbbim (elmi ilə) nə etdiklərinizi biləndir! 93 Ey qövmüm! Əlinizdən gələni edin. Mən də etdiyimi edəcəyəm. Rüsvayedici əzabın kimə gələcəyini və kimin yalançı olduğunu biləcəksiniz. (Əzabı) gözləyin. Doğrusu, mən də sizinlə birlikdə gözləyirəm! Yəni siz Allahın vədə verdiyi əzabı gözləyin, mən də o əzabın sizə gələcəyini gözləyirəm. İbn Abbas demişdir: -"Yəni, siz əzabı gözləyin, mən də haqqın rəhmət və köməyini gözləyirəm. Hər halda, Allahın göndərdiyi peyğəmbər yalançı adlandırmağın nəticəsi Pərvərdigarın buyurduğudur: -"Bizim əmrimiz gəldiyi zaman Şüeyb və ona iman gətirənlərə öz rəhmətimizlə nicat verdik. Zülm edənləri isə asimani bəla əhatə etdi. Onlar öz evlərində cansız olaraq qaldılar. Sanki heç zaman orada olmamışlar. Hudun qövmü məhv olduğu kimi, Mədyən camaatı da tələf oldular" . Bunun ardınca əksər peyğəmbərlərin öz ümmətlərinə dedikləri sözü qövmünə xatırladaraq buyurdu: -"Mən öz peyğəmbərliyimə görə sizdən heç bir muzd istəmirəm. Mənim mudzüm təkcə aləmlərin Pərvərdigarının öhdəsinədir". Daha sonra öz vəzifəsini onlara agah edib buyurdu: -"Ey camaat! Çəkidə düz verin və azaltmayın. Tərəzidə düz çəkin. Xalqın aldığını azaltmayın. Yer üzündə fəsad törətməyə çalışmayın. Sizi və sizdən qabaqkı insanları yaradan Allahdan qorxun!" . O, camaat həyasızcasına Şüeybə belə cavab verdilər: -"Doğrudan da sənə cadu ediblər, sən də bizim kimi (adi) bir insansan, biz sənin yalançı olmağını düşünürük." Sonra öz həyasızlıqlarında daha da ifrata varıb dedilər: -"Əgər düz deyirsənsə, asimanın bir hissəsini bizim üstümüzə at!" Şüeyb (ə) onların cavabında buyurdu: -"Mənim Pərvərdigarım sizin etdiklərinizə daha alimdir" . Allah taala onların sonunu belə nəql edir: -"Onlar Şüeybi təkzib edib yalançı adlandırdılar və günün əzabına (atəş saçan kölgə əzabına) düçar oldular. Həqiqətən də (bu gün) böyük əzab günü idi. Bu hadisədə ibrət vardır. Onların çoxusu mömin deyildilər." Şüeybin kor olması Bəzi təfsirçilər "Hüd" surəsinin 92-ci ayəsinin -"Biz səni öz aramızda zəif görürük" təfsirində belə deyirlər: -"Onların bu sözünün səbəbi Şüeybin kor olması idi. Onların "zəif və gücsüzdür" -dedikdə məqsədləri onun görmə qabiliyyətini əldən verməsi idi. Təbəri bu sözü öz kitabında Səid ibn Cübeyr və başqalarından nəql etmişdir. "Kamülut-təvarix"in müəllifi də bu sözü qeyd etmişdir. Lakin bunların qarşısında başqa təfsirçilər Şüeybin (ə) kor olmasını inkar etmiş, peyğəmbərlərinin xalq arasında nifrət yaradan xəstəliklərdən uzaq olmalarını sübut gətirmişlər. Onlar kor olmağı xalq arasında nifrət yaradan xəstəliklərdən sayaraq, o həzrətin kor olmasını inkar etmişlər. Bu kimi təfsirçilərin qarşısında başqa bir qrup da birinci dəstənin tərəfdarlığına qalxmış, korluğun xalq arasında nifrət yaradan xəstəliklərdən olmamasını deyərək, bütün peyğəmbərlərin (ə) ona düçar ola bilməsi ehtimalını irəli sürmüşlər və demişlər ki, bu xəstəlik onların ilahi vəzifələrini yerinə yetirməsinə mane olmamışdır. Şeyx Səduq "İləluş-şəraye" kitabında Rəsuli Əkrəmdən (ə) bir hədis nəql etmişdir ki, onun düz olduğu təqdirdə hər iki dəstənin nəzəriyyəsini düzgün hesab edə bilərik, beləliklə də qarşıya çıxan müşkül bir qədər həll olmuş olar. O, öz sənədi ilə Ənəsdən, o da Allahın Rəsulundan (s) belə rəvayət edir: -"Şüeyb Allaha olan eşqinə görə o qədər ağladı ki, axırda gözləri tutuldu. Allah onun görmə qabiliyyətini yenidən ona qaytardı. Ancaq Şüeyb yeidən o qədər ağladı ki, gözləri (ikinci dəfə) kor oldu. Allah təzədən körmə qabiliyyətini ona qaytardı. Şüeyb yenə də ağlayaraq kor oldu. Üçüncü dəfə də pərvərdigar onun gözlərini ona qaytardı. Bu iş dördüncü dəfə təkrar olunduqda Allah ona belə vəhy etdi: -"Ey Şüeyb! Həmişə belə ağlamaq istəyirsən?! Əgər sənin qorxun cəhənnəm odundadırsa Mən sənə pənah verərəm, yox əgər behişt eşqindəndirsə onu sənin üçün mübah edirəm!" Şüeyb cavabında dedi: -"Ey mənim məbudum! Ey mənim ağam! Sən Özün bilirsən ki, mən cəhənnəm qorxusu və behişt arzusundan ağlamıram! Mən Sənin aşiqin olmuşam, özümü saxlaya bilmirəm. Fəqət Sənə çatmaq istəyirəm!" Pərvərdigar da ona belə vəhy etdi: -"Əgər belədirsə Mən öz kəlimim Musanı sənə xidmətçi göndərirəm. Mərhum Məclisi bu hədisin şərhində deyir: -"Kamil mərifət istəyi, istedad bacarıq və bütün qüvvə ilə olmuşdur. Yəni, daim Sənin eşqindən ağlayır, bu yolla mərifət və yəqinin yüksək həddinə çatmaq istəyirəm. Yəqinə çatmaq- haqqı görmək kimi ifadə olunur. Şüeybin qövmüna əzabin nazil olma səbəbi Ravəndi (r.ə) imam Səcaddan (ə) nəql edir ki, o Həzrət belə buyurmuşdur: -"İlk dəfə tərəzi və peymanəni öz qövmü üçün düzəldən həzrət Şüeyb (ə) olmuşdur ki, bundan sonra onlar peymanə və tərəzi ilə işləməyə başladılar. Bir müddət keçdikdən sonra (tərəzidə) az verməyə başladılar. Bu da ilahi əzaba səbəb oldu." Ravəndinin Vəhb ibn Münəbbih və başqalarından nəql etdiyi rəvayətdə qeyd edilir ki, Şüeyb, Əyyub və Bələm ibn Baura ki, İbrahimin Nəmrudun odundan nicat tapdığı gün ona iman gətirən və onunla birlikdə Şama hicrət edənlərin övladı idilər. İbrahim Lutun qızlarını onlara zövcə qərar vermişdi. Onun dediyinə görə İbrahimdən sonra və bəni İsraildən qabaq məbus olmuş peyğəmbərlərin hamısı onların nəslindən olmuşdur. Mütaal Allah Şüeybi Mədyənə göndərdi. Mədyən əhalisi onun qohum və qəbiləsindən deyildilər. Bu zaman onlara zəmanəsində bir kəsin qarşılaşa bilməyəcəyi zalım bir padşah hökumət edirdi. Yuxarıda adı çəkilən camaat çəkidə az verir, xalqın aldıqlarını azaldırdılar, bunlardan əlavə dünyanı yaradan Allaha kafir olur və İlahi Peyğəmbərləri yalançı adlandırır, haqq qarşısında təkəbbürlük edirdilər. Özləri üçün çəkdikləri zaman peymanə və tərəzini düzəldirdilər. Onlar adi həyat sürürdülər. Padşahları onlara yemək məhsullarını yığıb saxlamaqla və az çəkməyi tapşırdı. Şüeyb onlara öyüd-nəsihət etməyə başladı. (Az verməkdən çəkindirdi). Padşah Şüeybi çağırıb dedi: -"Mənim əmrimi qarşısında nə fikirdəsən? Ondan razısan, ya yox? Şüeyb dedi: -"Mütaal Allah mənə vəhy etmişdir ki, hər zaman bir padşah sənin kimi rəftar etsə, onu "facir padşah" çağırırlar." Padşah onu yalançı adlandırıb qohum-əqrəbası və tayfası ilə birlikdə şəhərdən çıxartdırdı. Məhz bu zaman ilahi əzab nazil oldu. Şüeybin qövmünün cəzası Qurani-Kərimin ayələrin də deyildiyi kimi (Əraf surəsi) Şüeybin qovmunun əzabı "Rəcfə" -yəni zəlzələ olmuşdur. "Hud" surəsində qeyd olunur: -"O zülm edənləri isə, dəhşətli bir səs bürüdü və onlar öz evlərində diz üstə çöküb qaldılar (bir göz qırpımında məhv oldular). Sanki onlar heç yaşamamışdılar.." Şüəra surəsində əzab "Yəvmuz-zullə", yəni yandırıcı kölgə adlandırılmışdır. Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, bəzi təfsir və tarix alimləri demişlər: -"Şüeyb iki dəfə xalqa yol göstərib təbliğ etməyə məmur olmuşdu. Birinci dəfə Mədyən camaatı, digəri isə Əshabi Əykə üçün." Bunlar deyirlər: -"Mədyən camaatı "Rəcfə" və zəlzələyə, Əshabi Əykə isə "Yəvmuz zullə" əzabına duçar olmuşdular. Lakin başqaları belə deyirlər ki, Mədyən və Əshabi Əykə camaatı eyni bir xalq idilər. "Zəlzələ" və "Yamuzzullə" əzablarının hər ikisi də həmin xalqa nazil olmuşdur. Belə ki, əvvəldə zəlzələ baş vermiş,onun ardınca isə yandırıcı bulud onlara kölgə salaraq hamısını həlak etmişdi. İbn Abbas və başqaları deyirlər: -"Şüeybin qovmu şiddətli və yandırıcı istiyə düçar olmuşlar. Evlərinin daşları və sular da onları o əzabdan xilas edə bilmədi. Onlar da qızışmışdı. Bu vaxt Allah sərin külək əsdirən bir bulud göndərdi. Camaat o buludun altına yığılıb xilas olmaq istədilər. Başqalarını da öz yanlarına çağırdılar. Hamısı bir yerə yığıldıqdan sonra buluddan atəş yağmağa başladı, torpaq ayaqlarının altında lərzəyə gəldi. Başlarına göydən atəş yağmağa, ayaqlarının altından isə torpaq titrəməyə başladı, hamısı yanıb külə çevrildi. Beləliklə dünya həyatları sona çatdı. Vəhb deyir: -"Mütəal Allah onlara yandırıcı isti göndərdi. Doqquz gün şiddətli istinin əzabına mübtəla oldular. Suları içilməsi mümkün olmayan isti həmimə dönmüşdü. Bu zaman Allah onlar üçün bir bulud göndərdi. Hamısı onun altına toplaşdılar. Allah təala o buluddan onların başına atəş yağdırdı. Bir nəfər belə ondan canını qurtara bilmədi. Beləliklə, deyə bilərik ki, zəlzələ və yandırıcı buludun əzabına düçar olanlar Mədyən ya Əshabi Əykə olmuş, hər iki əzab onlara göndərilmişdir. "Hud" surəsində olan "Seyhə"dən məqsədin də göyün guruldaması, yaxud Cəbrayılın (ə) seyhəsi çəkməsi mümkündür. Bu Seyhə, əzab onlara nazil olmamışdan, yaxud məhv olmamışdan qabaq onlara yetişmişdi. Bəzi təfsirçilərin dediyi kimi "Seyhə"dən məqsəd onların həlak və məhv olmasıdır. Belə ki, ərəblər məhv olmuş qövmün haqqında "Sahəz zəmanu bihim", yəni "O qövüm məhv oldu"- :deyirlər. Həzrət Şüeybin (ə) Mədyən camaatı üçün göndərdiyi elçinin əhvalatı Ravəndinin "Qisəsül-Ənbiya" və başqa kitablarda müəyyən qədər ixtilaflı olaraq belə gəlmişdir: -"Hişam ibn Əbdül-Məlikin vaxtında Fələstin torpaqlarında kanal çəkmək üçün bir yeri qazdılar, bir kəllə sümük tapıb onun ətrafını qazdılar. Bu zaman ağ paltara bürünərək daşın üstündə oturmuş bir kişini müşahidə etdilər. Başında yara vardı, sağ əlini onun üstünə qoymuşdu. Yeri qazanlar onun əlini yaranın üstündən götürdülər. Bu vaxt yaradan qan axmağa başladı. Əlini boşladıqları zaman yenidən yaranın üstünə qalxdı və qan kəsildi. Paltarına diqqət yetirdikdə üstünda belə yazını gördülər: -"Mən Şüeybin öz qövmü üçün göndərdiyi elçiyəm. Onlar məni döyüb əzab-əziyyət verdikdən sonra bu quyuya ataraq üstümə torpaq tökdülər." Bu əhvalatı Hişama xəbər verdilər. O, cavab yazaraq onun üstünə yenidən torpaq tökmələrini və kəhriz üçün başqa yeri qazmalarını tapşırdı. Hz. Şüeybin ömrü Bəzi rəvayətlərdə deyilir ki, qövmü nabud olduqdan sonra Şüeyb (ə) ona iman gətirənlərlə birlikdə Məkkəyə gələrək ömürlərinin axırına qədər orada qaldılar. Başqa bir rəvayətdə isə belə deyir: -"Şüeyb camaat məhv olduqdan sonra Mədyənə gəldi. Mədyəndə olduğu zaman Musa o şəhərə gələrək onunla görüşdü və qızları ilə evlənmək məsələsi qarşıya gəldi." Musanın Mədyənə gəldiyi zaman görüşdüyü və qızı ilə evlənmə barəsində müzakirə etdiyi adamın Şüeyb (ə), yaxud başqa bir adamın olması barədə ixtilaf vardır. (O başqa adam həzrətin qohumlarından, yaxud ona iman gətirənlərdən idi). İnşaallah, bu barədə daha ətraflı bəhs edəcəyik. Şüeybin ömrü haqqında da ixtilaf vardır. İbn Abbasdan nəql olunur ki, Şüeyb 242 il ömür sürmüşdür. Bəzi rəvayətlərdə o həzrətin daha çox ömür sürdüyü deyilmişdir. Şüeybin (ə) dəfn olunduğu yer Tarix və rəvayətlərdə Şüeybin (ə) dəfn olunduğu yer barsində bir şey qeyd olunmamışdır. Bircə bunu qeyd etmək olar ki, Əbdul Vəhhab Nəccar özünün "Qisəsül-Ənbiya" kitabında yazır: -"Həzrəmutda bir qəbir vardır ki, oranın əhalisi o qəbrin Şüeybin (ə) olmasına inanırlar. Bu qəbir Şəbamın şimalında yerləşir və oradan Şəbama qədər iki saatlıq yol vardır . O qəbri ziyarət etmək üçün "İbn Əli" vadisindən keçmək lazımdır. O qəbrin ətrafında heç bir abadlıq yoxdur. Heç kəs o qəbrin ziyarətiən getmir. Axırda əlavə edib deyir: -"Mən bu qəbrin Şüeybin (ə) olması barədə şübhə edirəm. Seyyid Kamal. Peyğəmbərlərin həyatı. — Bakı, 2004. S.107-110. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=79031 |
Şüeyb ibn Ömər | Əbu Əmr Şüeyb ibn Ömər ibn İsa Bəlluti, həmçinin Bizans mənbələrində Saet (yun. Σαήτ) və ya mənbələrində Saypes (Σαΐπης) — təqribən 855–880-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş Krit əmiri. Krit əmirliyinin tarixi və hökmdarları haqqında qorunub-saxlanılmış qeydlər çox fraqmentlidir. O, Kritin fatehinin və əmirliyin banisi Ömər Əbu Həfsin oğlu idi. Numizmatik sübutların köməyi ilə Corc C. Maylz araşdırmalarından sonra onun təxminən 855-ci ildən 880-ci ilə qədər padşahlıq etdiyi güman edilir. Buna baxmayaraq, onun adına zərb edilən qızıl dinar 894-ci və ya 895-ci ilə aiddir. Onu müvafiq olaraq oğulları Ömər və Məhəmməd əvəz etmişdir. Canard, M. (1971). "Iḳrīṭis̲h̲". In Lewis, B.; Ménage, V. L.; Pellat, Ch. & Schacht, J. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume III: H–Iram. Leiden: E. J. Brill. pp. 1082–1086. OCLC 495469525. Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Pratsch, Thomas; Zielke, Beate (2013). Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Online. Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften. Nach Vorarbeiten F. Winkelmanns erstellt (in German). Berlin and Boston: De Gruyter. Miles, George C. Byzantium and the Arabs: Relations in Crete and the Aegean Area. Dumbarton Oaks Papers. 18. 1964. 1–32. doi:10.2307/1291204. JSTOR 1291204. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=759034 |
Şüeyb ibn Əhməd | Şüeyb ibn Əhməd (ərəb. شعيب بن أحمد) — təqribən 940–943-cü illərdə hakimiyyətdə olmuş Krit əmiri. Krit əmirliyinin tarixi və hökmdarları haqqında qorunub-saxlanılmış qeydlər çox fraqmentlidir. O, şərti olaraq yeddinci əmir Əhməd ibn Ömərin oğlu, Kritin fatehinin və əmirliyin banisi Ömər Əbu Həfsin nəvəsi kimi tanınır. Onun atası Əhməd ibn Ömərdən sonra hakimiyyətə gəldiyi, təxminən 940-cı ildən 943-c3 ilə qədər padşahlıq etdiyi güman edilir. Ondan sonra taxta oğlu Əli ibn Əhməd keçmişdir. Canard, M. (1971). "Iḳrīṭis̲h̲". In Lewis, B.; Ménage, V. L.; Pellat, Ch. & Schacht, J. (eds.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume III: H–Iram. Leiden: E. J. Brill. pp. 1082–1086. OCLC 495469525. Miles, George C. Byzantium and the Arabs: Relations in Crete and the Aegean Area. Dumbarton Oaks Papers. 18. 1964. 1–32. doi:10.2307/1291204. JSTOR 1291204. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=758998 |
Şüeyb peyğəmbər | Şüeyb (ərəb. شعيب) — Quranda adı çəkilən Mədyən əhlinə göndərilən peyğəmbər, Musa peyğəmbərin qayınatası. Şüeybin adı və əsil-nəsəbi Adı və nəsəbi barədə tarixyazarlar arasında ixtilaf olan peyğəmbərlərdən biri də həzrət Şüeybdir. İbni Əsir "Kamilut-tarix" kitabında nəql edir ki, bəziləri onun adını Yəsrun, bəziləri isə Şüeyb kimi qeyd ediblər. "Dehxoda" ensklopediyasında onun adı Yəsrin, farscası Büveyb, bəziləri Yəsrun, bəziləri isə Yəsrub olduğunu qeyd ediblər. Bir başqaları isə Yəsrub ibni Büveyb olduğunu yazırlar. Məlumdur ki, qeyd olunanlarda düzəliş və dəyişiklər aparılmışdır. Həqiqi adı bunlardan biri olmuşdur. Tövratda da onun adı Yəsrun gəlmişdir. Tarixçilərin böyük bir qrupu isə Allahın Qurani-Kərimdə gətirdiyi adı – Şüeybi (siryani dilində Yəsrun deyilir) yazmışlar. Şüeybin əsl-nəsəbinin İbrahim peyğəmbərə yetişməsi ixtilaflıdır. Bəziləri onu İbrahim peyğəmbərin övladlarına aid olan fəsildə gəldiyi kimi, Mədyən ibni İbrahimin övladlarından olduğunu bilmişlər . Yəqubi onun ata-babalarını belə yazır: Şüeyb–Büveyb-Əya-Mədyən–İbrahim. Təbəri isə belə yazır: Şüeyb–Səbfun-İnqad–Sabit–Mədyən–İbrahim. Məsudi də "Mürucuz-zəhəb"də belə qeyd edir: Şüeyb–Nüveyt–Rəvil–Mərbən–Ənqa–Mədyən–İbrahim. "İsbatul-vəsiyyə"də isə belə yazır: Şüeyb –Nabit ibni İbrahimin övladlarından olmuşdur və İsmayılın, ya da İshaqın nəslindən deyil. Bu qrupun əksinə olaraq bəziləri onu İbrahimin nəslindən bilmirlər. Bəlkədə onun əsli İbrahim peyğəmbərə iman gətirib və onunla Şama mühacirət edənlərə yetişir. Amma ana tərəfindən nəsli Lut peyğəmbərə yetişir. Bu nəzəri İbni Əsir "Kamilut-təvarix"də bəzilərindən nəql etmişdir. Ravəndinin "Qisəsul-ənbiya" kitabında da Vəhbdən mötəbər sənədli rəvayətdə belə deyilir: Şüeybin, Əyyubun və Bələm Bauranın nəsli İbrahim peyğəmbər Nəmrudun tonqalından xilas olan günü ona iman gətirib və onunla Şama mühacirət edənlərə yetişir. İbrahim özü Lutun qızlarını onlarla evləndirdi və İbrahim peyğəmbərdən sonra Bəni-İsrailə qədər gələn peyğəmbərlərin hamısı onların nəsillərindəndir. Şüeybin qövmü və Mədyən şəhəri Bu barədə olan bütün ayələrdən, tarix və təfsir alimlərinin yazdıqlarında belə məlum olur ki, "mədyən" sözü həm Şüeybin şəhərinə və həm də qövmünə deyilmişdir. Qurani-Kərimin yeddi surəsində "Mədyən" adı gəlmişdir:,,,,. "Əraf", "Ənkəbut" və "Hud" surələrində "mədyən" sözü Şüeybin qövmünə, başqa surələrdə isə onun yaşadığı qəsəbə, yaxud kəndə deyilmişdir. Şüeybin əhvalatına aid olan ayələr bu cümlə ilə başlayır: "Mədyən qövmünə də qardaşları Şüeybi (peyğəmbər) göndərdik." Yaqut Həməvi belə deyir: -"Qeyd olunan şəhər və onun camaatı Mədyən ibni İbrahimin adı ilə adlandırılmışdır və Mədyən tayfası da onun övladlarındandır. Bəziləri isə Mədyən camaatını ərəblərdən və İsmail peyğəmbərin övladlarından bilirlər. Amma birinci nəzər daha düzgün nəzərə çarpır. Bəzi tarixçilər tam əminliklə demişlər ki, Mədyən şəhəri elə indi İordaniyadan Məkkəyə gedən hacıların yolunun üstündə yerləşən Muğan şəhəridir. "Möcəmul-buldan" Əbu Zeyddən nəql edir ki, Mədyən şəhəri Qulzum dənizinin (indiki Qırmızı dəniz) sahilində və Təbuk şəhərinin qarşısında yerləşir. Davam edərək deyir: -"Əbu Zeyd demişdir ki, Musanın Şüeybin qızları üçün su çəkdiyi quyu hələ də o şəhərdə qalmaqdadır və onun üstündə balaca bir otaq tikiblər, mən özüm oranı görmüşəm". Bəzi tarixçilər isə Sina adası ilə Furat çayı arasında olan məsafənin Mədyən və orada Əqəbə körfəzi ilə Furat çayının arasında yaşayan əhalini isə Mədyən qövmü adlandırıldığını deyiblər. Əshabi-Əykə kimlərdir? Diqqət yetiriləsi və Qurani-Kərimin "Hicr", "Şüəra", "Sad" və "Qaf" surələrində adı çəkilmiş "Əshabi-Əykə"dir. Allah taala Şüeyb peyğəmbəri onlara göndərdi və bununla onlara öyüd-nəsihət verib gələcək ilahi əzabdan qorxutmaq istədi, amma bütün peyğəmbərlər kimi onu yalançı adlandırdılar. İndi görək Əshabi-Əykə elə həmən Mədyən camaatıdır, yoxsa ayrıca bir tayfadır və onlar da Mədyən camaatı tək onu təkzib etdilər. Lüğət alimləri "Əykə" sözünün mənasında belə deyiblər: -"Əykə -meşə, sıx v bir-birinə sarılmış ağaclar. Bir çox tarix və təfsir alimləri deyirlər ki, Əshabi-Əykə həmən Mədyən camaatıdır. O şəhərin kənarında bir meşə var idi və camaat oradan bəhrələnirdilər. Beyzavinin dediyinə əsasən isə elə o camaat orada da məskunlaşmışdılar. Bəziləri yazırlar ki, Şüeyb iki dəfə peyğəmbərliyə seçilib, bir dəfə Mədyən camaatına, ikinci dəfə isə Əshabi-Əykəyə, bununla da onları ayrı-ayrı tayfa bilirlər. "Əl-mizan" təfsirində deyilir ki, "Əykə" Mədyən şəhərinin yaxınlığındakı meşənin adı olub və orada bir tayfa yaşayırdı və Şüeybin tayfası deyildi. Bu səbəbdən də Allah taala "Şüəra"surəsində belə buyurur: -"Əshabi-Əykə (Allah tərəfindən) göndərilənlərin hamını yalançı adlandırdılar." Bu zaman Şüeyb onlara dedi: -"Qorxmursunuz!?" Əgər qohumluğu olsaydı başqa yerdə olduğu kimi, əhvalatı belə başlayardı: -"Qardaşları Şüeyb..." Həzrət Şüeybə, Mədyən camaatına və Əshabi-Əykəyə aid olan ayələrdə diqqət ediləsi məsələlərdən biri də budur ki, (birinci nəzəriyyəyə və "Əl-mizan"ın sözünə təsdiq olaraq) hər iki tayfanı camaatın alış-verişində onları aldatmamağa və çəkini düz verməyə dəvət etmişdir. Məsələn, "Hud" surəsində Şüeybin Mədyən camaatı ilə mübahisəsində Allah taala belə buyurur: -"Qardaşları Şüeybi Mədyənə tərəf yolladıq. O, onlara belə dedi: -"Ey camaat, yeganə Allaha ibadət edin, Ondan başqa məbud yoxdur. Peymanəni və tərəzidə çəkini az verməyin, mən sizin vəziyyətinizi yaxşı görürürəm (sizin camaatı aldatmağa ehtiyacınız yoxdur) və sizin üçün gələcək əzab günündən (ki, bütün kafirləri bürüyəcək) qorxuram. Ey camaat, tərəzini ədalətlə çəkib camaata verin, onların malını (alış-verişdə) azaltmayın və yer üzündə fəsad törətməyə səy göstərməyin!" "Əraf" və "Ənkəbut" surələrində də bunlara oxşar ayələr Mədyən camaatının barəsində gəlmişdir. "Şüəra" surəsində Əshabi-Əykə barəsində belə buyurur: -"Əshabi-Əykə göndərilənləri yalançı sandı. Şüeyb onlara belə dedi: -"Niyə qorxmursunuz! Mən Allahın əmin elçisiyəm, Allahdan qorxun və Ona itaət edin! Mən bunların əvəzində sizdən heç bir muzd istəmirəm, mənim muzdum yalnız aləmlərin Rəbbinin öhdəsinədir." Bu ayələrin davamında "Hud" surəsində olan ayələrə oxşar ayələrdə camaatı çəkini düzgün verməyə dəvət edir. Ayələr belədir: -"Çəkini düzgün verin və (alış-verişdə) camaatı aldadanlardan olmayın. Tərəzini düz çəkin, camaatın malını azaltmayın və yer üzündə fəsad törətməyə səy göstərməyin!" Mümkündür belə oxşarlıqdan və Şüeybin öyüd-nəsihətindən onların bir olması başa düşülsün, amma onların ayrı-ayrı tayfa olması, bir-birlərini qonşuluğunda məskunlaşması və Mədyən camaatının pis xüsusiyyətlərinin onlara keçməsi heç də uzaq deyildir. Şüeyb necə ki, Mədyən camaatını hidayət etmək üçün əmr olunmuşdu, eləcə də Əshabi-Əykəni hidayət etməyə əmr olundu. Şüeybin dəlil-sübut gətirməsi Şüeyb (ə) özünün şirin, dolğun və eyni halda möhkəm məntiqi ilə xalqa nəsihət etməyə başladı. Lakin buna baxmayaraq, onlar əks mövqe tutdular, nemətlər qarşısında şükür etmək əvəzinə Şüeybin dəvətini qəbul etməyib onu "yalançı" adlandırdılar, onu şəhərdən qovmaqla daş-qalaq etməklə hədələdilər. Bəziləri başqa İlahi peyğəmbərlərin öz ümmətləri tərəfindən məntiqsiz dəlillərlə cadugərlikdə töhmətləndirildikləri kimi, Şüeybə töhmət vurub onu ələ saldılar. Əraf surəsində "Əraf" surəsində belə nəql olunur: "Biz qardaşları Şüeybi (ə) Mədyən xalqına tərəf göndərdik." O, onlara dedi: -"Ey camaatım! Allaha ibadət edin. Sizin Ondan başqa heç bir tanrınız yoxdur. Artıq sizə Rəbbinizdən aşkar bir dəlil (möcüzə) gəldi. Ölçüdə və tərəzidə düz olun. Adamların mallarının dəyərini (və ya onların haqqını) azaltmayın. Yer üzü (peyğəmbərlərin şəriətləri sayəsində) düzələndən sonra orada fitnə-fəsad törətməyin. Əgər siz mö’minsinizsə, bu (dediklərim) sizin üçün xeyirlidir! Hər yolun başında əyləşib Allaha iman gətirənləri qorxudaraq Onun yolundan döndərməyin, onu (Allah yolunu) əymək istəməyin. (Ey Mədyən tayfası!) Xatırlayın ki, bir zaman siz çox az idiniz, amma (Allah) sizi çoxaltdı. Bir görün fitnə-fəsad törədənlərin axırı necə oldu!..." Bəzi təfsirçilər bu ayələrdən istifadə edərək Şüeybin (ə) qövmünün tərəzidə az verməsindən (əskik satmasından) əlavə başqa böyük bir günah etmələrini də qeyd etmişlər. Onlar yollarda pusqu quraraq yol kəsirdilər. Əlbəttə qeyd etmək lazımdır ki, onların yol kəsmələri, dininin qarşısında maneəçilik törətmələri. 1. Qiymətli gövhər olan imanın qabağını alması uzaq ehtimal deyildir. Elə buna görə də sözünün davamında buyurulur: -"Allaha iman gətirəni yolundan saxlayır və azdırırsınız...." Bəzi təfsirçilərin qeyd etdiyi kimi onlar Şüeybə(ə) iman gətirənlərin yolu üstündə durur, onları hədələyərək bu işdən əl çəkmələrini tələb edirdilər. Hər halda, yuxarıda qeyd olunan ayələrin ardınca mütəal Allah Şüeybin (ə) qövmünün o həzrətə verdikləri cavabı belə xatırladır: -"Onun qövmünün başçıları və inadkarlar təkəbbürlük edərək dedilər: -"Ey Şüeyb(ə)! Biz ya səni və sənə iman gətirənləri öz kəndimizdən qovacağıq, ya da bizim dinimizə qayıdacaqsınız". Şüeybə (ə) iman gətirənlər o nadan camaatın qarşısında dedilər: -"Allah bizi sizin dininizdən azad edəndən sonra yenidən ona qayıdaraq Allaha iftira bağlayaq. Biz ona qayıtmayacağ. Məgər ki, Allah istəyə. Bizim pərvərdigarımızın elmi hər bir şeyi əhatə edibdir. Biz Allaha təvəkkül edirik. Pərvərdigara bizimlə qovmumuzun arasında hakimlik et. Sən ən yaxşı hakimsən" . Ancaq Şüeybin (ə) cahil və məğrur qövmü özlərinin yanlış fikirlərinə israr edərək dedilər: -"Əgər Şüeybə (ə) itaət etsəniz ziyana uğrayacaqsınız" . Pərvərdigar bu təkəbbürlüyün nəticəsini belə buyurur: -"Onlara zəlzələ gəldi və evlərində cansız oldular. Şüeybi (ə) yalançı adlandıranlar sanki heç vaxt o evlərdə olmamışdılar. Şüeybi yalançı adlandıranlar özləri ziyankar oldular" . Hud surəsində (Onların) qardaşları Şüeybi (ə) Mədyənə göndərdik. O, onlara dedi: -""Ey qövmüm! Allaha ibadət edin. Sizin Ondan başqa heç bir tanrınız yoxdur. Ölçünü və çəkini əskiltməyin. Mən sizi xeyir-bərəkət içində (firavan yaşamaqda) görürəm. Bununla belə (Allahın hökmlərinə riayət etməyəcəyiniz təqdirdə) sizi (hər tərəfdən) bürüyəcək bir günün əzabından qorxuram! Ey qövmüm! Ölçüdə və çəkidə düz (ədalətli) olun. İnsanların heç bir şeydə haqqını əskiltməyin (adamların mallarının dəyərini aşağı salmayın, hər kəsin haqqı nə isə, onu da verin). Yer üzündə gəzib fitnə-fəsad törətməyin! Əgər möminsinizsə, (bilin ki, ölçüdə və çəkidə düz olandan sonra) Allahın (halal olaraq) verdiyi mənfəət (dünyada və axirətdə) sizin üçün daha xeyirlidir. Mən də sizə nəzarətçi deyiləm!"" Xoşbəxtlikdən uzaq olan o xalq onun caabında dedilər: -"Sənin namaz və dinin əmr edirmi ki, biz ata-babalarımızın ibadət etdiklərindən əl çəkək və öz mal-dövlətlətimizdə istədiyimiz kimi istifadə etməyək, doğrudan da sən səbirli və başa düşənsən..." Şüeyb onlara buyurdu: -"Ey camaat! Sizin fikrinizcə əgər mənim pərvərdigarımdan dəlilim olsa və mənə ruzi əta etmiş olsa (Onun itaətindən necə çıxa bilərəm)?!. Mən istəmirəm ki, sizə qadağan etdiyim şeydə (əməl etməklə) sizinlə müxalifətçilik edəm. Mənim hədəfim bacardığım qədər islah etməkdir. (Mənim öz dəvətimdə) Tovfiq təkcə Allahın iradəsi ilədir. Yalnız Ona təvəkkül edir və yalnız onun dərgahına üz tuturam. Ey camaat! Mənimlə müxalifət və düşmənçilik etmək Nuhun, Hudun, Salehin və Lutun qövmünə gələn bəlanın sizə gəlməsinə səbəb olmasın! Öz Pərvərdigarınızdan bağışlanmaq istəyib onun dərgahına üz tutun və tövbə edin! Həqiqətdə mənim Pərvərdigarım rəhimli və mehribandır. " Amma onlar bu böyük Peybəmbərin cavabında boş sözlərindən əl çəkməyərək, dedilər: – Ey Şüeyb! Dediklərinin çoxunu başa düşmür və səni aramızda zəif (gücsüz) görürük. Əgər əşirətin (dinimizə tapınan qəbilən) olmasaydı, səni daşqalaq edərdik. Yoxsa sən bizim üçün əziz (hörmətli) bir adam deyilsən!Şüeyb (ə) güclü məntiqlə və möhkəm dəlillə onlara cavab verərək buyurdu: – Ey qövmüm! Məgər mənim əşirətim sizə Allahdan da əzizdir ki, Onu unudub saymırsınız? Həqiqətən, Rəbbim (elmi ilə) nə etdiklərinizi biləndir! 93 Ey qövmüm! Əlinizdən gələni edin. Mən də etdiyimi edəcəyəm. Rüsvayedici əzabın kimə gələcəyini və kimin yalançı olduğunu biləcəksiniz. (Əzabı) gözləyin. Doğrusu, mən də sizinlə birlikdə gözləyirəm! Yəni siz Allahın vədə verdiyi əzabı gözləyin, mən də o əzabın sizə gələcəyini gözləyirəm. İbn Abbas demişdir: -"Yəni, siz əzabı gözləyin, mən də haqqın rəhmət və köməyini gözləyirəm. Hər halda, Allahın göndərdiyi peyğəmbər yalançı adlandırmağın nəticəsi Pərvərdigarın buyurduğudur: -"Bizim əmrimiz gəldiyi zaman Şüeyb və ona iman gətirənlərə öz rəhmətimizlə nicat verdik. Zülm edənləri isə asimani bəla əhatə etdi. Onlar öz evlərində cansız olaraq qaldılar. Sanki heç zaman orada olmamışlar. Hudun qövmü məhv olduğu kimi, Mədyən camaatı da tələf oldular" . Bunun ardınca əksər peyğəmbərlərin öz ümmətlərinə dedikləri sözü qövmünə xatırladaraq buyurdu: -"Mən öz peyğəmbərliyimə görə sizdən heç bir muzd istəmirəm. Mənim mudzüm təkcə aləmlərin Pərvərdigarının öhdəsinədir". Daha sonra öz vəzifəsini onlara agah edib buyurdu: -"Ey camaat! Çəkidə düz verin və azaltmayın. Tərəzidə düz çəkin. Xalqın aldığını azaltmayın. Yer üzündə fəsad törətməyə çalışmayın. Sizi və sizdən qabaqkı insanları yaradan Allahdan qorxun!" . O, camaat həyasızcasına Şüeybə belə cavab verdilər: -"Doğrudan da sənə cadu ediblər, sən də bizim kimi (adi) bir insansan, biz sənin yalançı olmağını düşünürük." Sonra öz həyasızlıqlarında daha da ifrata varıb dedilər: -"Əgər düz deyirsənsə, asimanın bir hissəsini bizim üstümüzə at!" Şüeyb (ə) onların cavabında buyurdu: -"Mənim Pərvərdigarım sizin etdiklərinizə daha alimdir" . Allah taala onların sonunu belə nəql edir: -"Onlar Şüeybi təkzib edib yalançı adlandırdılar və günün əzabına (atəş saçan kölgə əzabına) düçar oldular. Həqiqətən də (bu gün) böyük əzab günü idi. Bu hadisədə ibrət vardır. Onların çoxusu mömin deyildilər." Şüeybin kor olması Bəzi təfsirçilər "Hüd" surəsinin 92-ci ayəsinin -"Biz səni öz aramızda zəif görürük" təfsirində belə deyirlər: -"Onların bu sözünün səbəbi Şüeybin kor olması idi. Onların "zəif və gücsüzdür" -dedikdə məqsədləri onun görmə qabiliyyətini əldən verməsi idi. Təbəri bu sözü öz kitabında Səid ibn Cübeyr və başqalarından nəql etmişdir. "Kamülut-təvarix"in müəllifi də bu sözü qeyd etmişdir. Lakin bunların qarşısında başqa təfsirçilər Şüeybin (ə) kor olmasını inkar etmiş, peyğəmbərlərinin xalq arasında nifrət yaradan xəstəliklərdən uzaq olmalarını sübut gətirmişlər. Onlar kor olmağı xalq arasında nifrət yaradan xəstəliklərdən sayaraq, o həzrətin kor olmasını inkar etmişlər. Bu kimi təfsirçilərin qarşısında başqa bir qrup da birinci dəstənin tərəfdarlığına qalxmış, korluğun xalq arasında nifrət yaradan xəstəliklərdən olmamasını deyərək, bütün peyğəmbərlərin (ə) ona düçar ola bilməsi ehtimalını irəli sürmüşlər və demişlər ki, bu xəstəlik onların ilahi vəzifələrini yerinə yetirməsinə mane olmamışdır. Şeyx Səduq "İləluş-şəraye" kitabında Rəsuli Əkrəmdən (ə) bir hədis nəql etmişdir ki, onun düz olduğu təqdirdə hər iki dəstənin nəzəriyyəsini düzgün hesab edə bilərik, beləliklə də qarşıya çıxan müşkül bir qədər həll olmuş olar. O, öz sənədi ilə Ənəsdən, o da Allahın Rəsulundan (s) belə rəvayət edir: -"Şüeyb Allaha olan eşqinə görə o qədər ağladı ki, axırda gözləri tutuldu. Allah onun görmə qabiliyyətini yenidən ona qaytardı. Ancaq Şüeyb yeidən o qədər ağladı ki, gözləri (ikinci dəfə) kor oldu. Allah təzədən körmə qabiliyyətini ona qaytardı. Şüeyb yenə də ağlayaraq kor oldu. Üçüncü dəfə də pərvərdigar onun gözlərini ona qaytardı. Bu iş dördüncü dəfə təkrar olunduqda Allah ona belə vəhy etdi: -"Ey Şüeyb! Həmişə belə ağlamaq istəyirsən?! Əgər sənin qorxun cəhənnəm odundadırsa Mən sənə pənah verərəm, yox əgər behişt eşqindəndirsə onu sənin üçün mübah edirəm!" Şüeyb cavabında dedi: -"Ey mənim məbudum! Ey mənim ağam! Sən Özün bilirsən ki, mən cəhənnəm qorxusu və behişt arzusundan ağlamıram! Mən Sənin aşiqin olmuşam, özümü saxlaya bilmirəm. Fəqət Sənə çatmaq istəyirəm!" Pərvərdigar da ona belə vəhy etdi: -"Əgər belədirsə Mən öz kəlimim Musanı sənə xidmətçi göndərirəm. Mərhum Məclisi bu hədisin şərhində deyir: -"Kamil mərifət istəyi, istedad bacarıq və bütün qüvvə ilə olmuşdur. Yəni, daim Sənin eşqindən ağlayır, bu yolla mərifət və yəqinin yüksək həddinə çatmaq istəyirəm. Yəqinə çatmaq- haqqı görmək kimi ifadə olunur. Şüeybin qövmüna əzabin nazil olma səbəbi Ravəndi (r.ə) imam Səcaddan (ə) nəql edir ki, o Həzrət belə buyurmuşdur: -"İlk dəfə tərəzi və peymanəni öz qövmü üçün düzəldən həzrət Şüeyb (ə) olmuşdur ki, bundan sonra onlar peymanə və tərəzi ilə işləməyə başladılar. Bir müddət keçdikdən sonra (tərəzidə) az verməyə başladılar. Bu da ilahi əzaba səbəb oldu." Ravəndinin Vəhb ibn Münəbbih və başqalarından nəql etdiyi rəvayətdə qeyd edilir ki, Şüeyb, Əyyub və Bələm ibn Baura ki, İbrahimin Nəmrudun odundan nicat tapdığı gün ona iman gətirən və onunla birlikdə Şama hicrət edənlərin övladı idilər. İbrahim Lutun qızlarını onlara zövcə qərar vermişdi. Onun dediyinə görə İbrahimdən sonra və bəni İsraildən qabaq məbus olmuş peyğəmbərlərin hamısı onların nəslindən olmuşdur. Mütaal Allah Şüeybi Mədyənə göndərdi. Mədyən əhalisi onun qohum və qəbiləsindən deyildilər. Bu zaman onlara zəmanəsində bir kəsin qarşılaşa bilməyəcəyi zalım bir padşah hökumət edirdi. Yuxarıda adı çəkilən camaat çəkidə az verir, xalqın aldıqlarını azaldırdılar, bunlardan əlavə dünyanı yaradan Allaha kafir olur və İlahi Peyğəmbərləri yalançı adlandırır, haqq qarşısında təkəbbürlük edirdilər. Özləri üçün çəkdikləri zaman peymanə və tərəzini düzəldirdilər. Onlar adi həyat sürürdülər. Padşahları onlara yemək məhsullarını yığıb saxlamaqla və az çəkməyi tapşırdı. Şüeyb onlara öyüd-nəsihət etməyə başladı. (Az verməkdən çəkindirdi). Padşah Şüeybi çağırıb dedi: -"Mənim əmrimi qarşısında nə fikirdəsən? Ondan razısan, ya yox? Şüeyb dedi: -"Mütaal Allah mənə vəhy etmişdir ki, hər zaman bir padşah sənin kimi rəftar etsə, onu "facir padşah" çağırırlar." Padşah onu yalançı adlandırıb qohum-əqrəbası və tayfası ilə birlikdə şəhərdən çıxartdırdı. Məhz bu zaman ilahi əzab nazil oldu. Şüeybin qövmünün cəzası Qurani-Kərimin ayələrin də deyildiyi kimi (Əraf surəsi) Şüeybin qovmunun əzabı "Rəcfə" -yəni zəlzələ olmuşdur. "Hud" surəsində qeyd olunur: -"O zülm edənləri isə, dəhşətli bir səs bürüdü və onlar öz evlərində diz üstə çöküb qaldılar (bir göz qırpımında məhv oldular). Sanki onlar heç yaşamamışdılar.." Şüəra surəsində əzab "Yəvmuz-zullə", yəni yandırıcı kölgə adlandırılmışdır. Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, bəzi təfsir və tarix alimləri demişlər: -"Şüeyb iki dəfə xalqa yol göstərib təbliğ etməyə məmur olmuşdu. Birinci dəfə Mədyən camaatı, digəri isə Əshabi Əykə üçün." Bunlar deyirlər: -"Mədyən camaatı "Rəcfə" və zəlzələyə, Əshabi Əykə isə "Yəvmuz zullə" əzabına duçar olmuşdular. Lakin başqaları belə deyirlər ki, Mədyən və Əshabi Əykə camaatı eyni bir xalq idilər. "Zəlzələ" və "Yamuzzullə" əzablarının hər ikisi də həmin xalqa nazil olmuşdur. Belə ki, əvvəldə zəlzələ baş vermiş,onun ardınca isə yandırıcı bulud onlara kölgə salaraq hamısını həlak etmişdi. İbn Abbas və başqaları deyirlər: -"Şüeybin qovmu şiddətli və yandırıcı istiyə düçar olmuşlar. Evlərinin daşları və sular da onları o əzabdan xilas edə bilmədi. Onlar da qızışmışdı. Bu vaxt Allah sərin külək əsdirən bir bulud göndərdi. Camaat o buludun altına yığılıb xilas olmaq istədilər. Başqalarını da öz yanlarına çağırdılar. Hamısı bir yerə yığıldıqdan sonra buluddan atəş yağmağa başladı, torpaq ayaqlarının altında lərzəyə gəldi. Başlarına göydən atəş yağmağa, ayaqlarının altından isə torpaq titrəməyə başladı, hamısı yanıb külə çevrildi. Beləliklə dünya həyatları sona çatdı. Vəhb deyir: -"Mütəal Allah onlara yandırıcı isti göndərdi. Doqquz gün şiddətli istinin əzabına mübtəla oldular. Suları içilməsi mümkün olmayan isti həmimə dönmüşdü. Bu zaman Allah onlar üçün bir bulud göndərdi. Hamısı onun altına toplaşdılar. Allah təala o buluddan onların başına atəş yağdırdı. Bir nəfər belə ondan canını qurtara bilmədi. Beləliklə, deyə bilərik ki, zəlzələ və yandırıcı buludun əzabına düçar olanlar Mədyən ya Əshabi Əykə olmuş, hər iki əzab onlara göndərilmişdir. "Hud" surəsində olan "Seyhə"dən məqsədin də göyün guruldaması, yaxud Cəbrayılın (ə) seyhəsi çəkməsi mümkündür. Bu Seyhə, əzab onlara nazil olmamışdan, yaxud məhv olmamışdan qabaq onlara yetişmişdi. Bəzi təfsirçilərin dediyi kimi "Seyhə"dən məqsəd onların həlak və məhv olmasıdır. Belə ki, ərəblər məhv olmuş qövmün haqqında "Sahəz zəmanu bihim", yəni "O qövüm məhv oldu"- :deyirlər. Həzrət Şüeybin (ə) Mədyən camaatı üçün göndərdiyi elçinin əhvalatı Ravəndinin "Qisəsül-Ənbiya" və başqa kitablarda müəyyən qədər ixtilaflı olaraq belə gəlmişdir: -"Hişam ibn Əbdül-Məlikin vaxtında Fələstin torpaqlarında kanal çəkmək üçün bir yeri qazdılar, bir kəllə sümük tapıb onun ətrafını qazdılar. Bu zaman ağ paltara bürünərək daşın üstündə oturmuş bir kişini müşahidə etdilər. Başında yara vardı, sağ əlini onun üstünə qoymuşdu. Yeri qazanlar onun əlini yaranın üstündən götürdülər. Bu vaxt yaradan qan axmağa başladı. Əlini boşladıqları zaman yenidən yaranın üstünə qalxdı və qan kəsildi. Paltarına diqqət yetirdikdə üstünda belə yazını gördülər: -"Mən Şüeybin öz qövmü üçün göndərdiyi elçiyəm. Onlar məni döyüb əzab-əziyyət verdikdən sonra bu quyuya ataraq üstümə torpaq tökdülər." Bu əhvalatı Hişama xəbər verdilər. O, cavab yazaraq onun üstünə yenidən torpaq tökmələrini və kəhriz üçün başqa yeri qazmalarını tapşırdı. Hz. Şüeybin ömrü Bəzi rəvayətlərdə deyilir ki, qövmü nabud olduqdan sonra Şüeyb (ə) ona iman gətirənlərlə birlikdə Məkkəyə gələrək ömürlərinin axırına qədər orada qaldılar. Başqa bir rəvayətdə isə belə deyir: -"Şüeyb camaat məhv olduqdan sonra Mədyənə gəldi. Mədyəndə olduğu zaman Musa o şəhərə gələrək onunla görüşdü və qızları ilə evlənmək məsələsi qarşıya gəldi." Musanın Mədyənə gəldiyi zaman görüşdüyü və qızı ilə evlənmə barəsində müzakirə etdiyi adamın Şüeyb (ə), yaxud başqa bir adamın olması barədə ixtilaf vardır. (O başqa adam həzrətin qohumlarından, yaxud ona iman gətirənlərdən idi). İnşaallah, bu barədə daha ətraflı bəhs edəcəyik. Şüeybin ömrü haqqında da ixtilaf vardır. İbn Abbasdan nəql olunur ki, Şüeyb 242 il ömür sürmüşdür. Bəzi rəvayətlərdə o həzrətin daha çox ömür sürdüyü deyilmişdir. Şüeybin (ə) dəfn olunduğu yer Tarix və rəvayətlərdə Şüeybin (ə) dəfn olunduğu yer barsində bir şey qeyd olunmamışdır. Bircə bunu qeyd etmək olar ki, Əbdul Vəhhab Nəccar özünün "Qisəsül-Ənbiya" kitabında yazır: -"Həzrəmutda bir qəbir vardır ki, oranın əhalisi o qəbrin Şüeybin (ə) olmasına inanırlar. Bu qəbir Şəbamın şimalında yerləşir və oradan Şəbama qədər iki saatlıq yol vardır . O qəbri ziyarət etmək üçün "İbn Əli" vadisindən keçmək lazımdır. O qəbrin ətrafında heç bir abadlıq yoxdur. Heç kəs o qəbrin ziyarətiən getmir. Axırda əlavə edib deyir: -"Mən bu qəbrin Şüeybin (ə) olması barədə şübhə edirəm. Seyyid Kamal. Peyğəmbərlərin həyatı. — Bakı, 2004. S.107-110. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=246063 |
Şüheyb ər-Rumi | Şüheyb ər-Rumi (ərəb. صهيب الرومي; 587, İraq, Sasanilər İmperiyası – 1 mart 659, Mədinə, Hicaz, Rəşidi xilafəti) — Müsəlmanların sonuncu peyğəmbəri Məhəmməd peyğəmbərin səhabələrindən biri. Erkən yaşlarında bizanslılar tərəfindən əsir götürüldüyündən ər-Rumi ("Romalı") olaraq anılır. Bioqrafiyası Tam adı: Əbu Yəhya Şüheyb ibn Sinan ibn Malik ən-Numeyri ər-Rumidir. Atası Sinan ibn Malik Bənu Numeyr adlı ərəb qəbiləsindəndir. Fars padşahı II Xosrov Pərviz Sinanı Bəsrəyə aid olan köhnə əl-Ubul şəhərinə hakim (satrap) təyin edir. Anası Səlma Bənu Təmim qəbiləsindəndir. İran-Bizans müharibəsi zamanı o, anası ilə İraqda olub. Bir dəfə anası kiçik oğlu, yoldaşları və qulluqçuları ilə dincəlmək üçün İraqın əl-Saniy kəndinə gedir. Bu kəndə bizanslıların bir dəstəsi hücum etdiyində, onlar mühafizəçiləri öldürür, mallarını talayır və uşaqları əsir götürürlər. Onların arasında beş yaşlı Şüheyb də var idi. Bizans ərazisində satılaraq bir sahibdən digərinə keçir. Bu səbəbdən Şüheyb yunan dilini mükəmməl bilirdi və ərəb dilini demək olar ki, unudur. Uzun illər sonra o, (başqa bir versiyaya görə, Bizansdan qaçır) Məkkəyə gətirilir, burada onu ərəb qəbiləsinin Kəlbit tayfasının nümayəndəsi Abdullah ibn Cudan alır və sonra azad edilir. Abdullah onunla ticarət etməyə başlayır və qısa müddətdə Şüheyb varlanır. Məhəmmədin peyğəmbərlik missiyasının başlandığını eşidən Şüheyb əl-Ərkamın evində onun yanına gəlir və İslamı qəbul edir. İlk müsəlmanlardan biri olur. İslamı qəbul etdiyi üçün Qüreyş onu zülmə və hətta işgəncələrə məruz qoyur. Şüheybin, eləcə də Bilal, Əmmar, Həbbab və digər müsəlmanların vəziyyəti onların Məkkəli olmamaları, heç bir Məkkəli ailə və qəbilə himayəsində olmamaları ilə daha da ağırlaşır. Müsəlmanlar kütləvi şəkildə Mədinəyə hicrət etməyə başlayanda Məkkəlilər Süheybə şəhəri tərk etmək imkanı vermirlər. Üzərinə nəzarətçilər təyin edildiyindən, onlardan qaçıb sərvəti özü ilə aparması mümkün deyildi. Süheyb bir çuxur qazır, var-dövlətini orada basdırır və sonra yola düşür. Mədinəyə gedərkən yolda nəzarətçilər onu yaxalayır və o, azadlığı müqabilində xəzinəsinin yerini açıqlamalı olur. Şüheyb Kubbəyə çatanda Məhəmməd peyğəmbər onu görüb, ona tərəf addımlayıb sevinərək deyir: "Ticarət sərfəli idi, ey Əbu Yəhya… Ticarət qazanclı idi". Bəzi Quran təfsirçiləri belə hesab edirlər ki, Bəqərə surəsinin 207 ayəsi Süheyblə bağlı nazil olmuşdur. Şüheyb hicrətdən sonra müsəlman dövlətçiliyinin möhkəmləndirilməsində iştirak edir. O, müsəlmanların bütün böyük döyüşlərində iştirak etmişdir. Oxçuluqda dəqiqliyi ilə seçilməsi ilə fərqlənir. Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından sonra ilk xəlifələrə yaxın olmuşdur. Xəlifə Ömər ibn Xəttabın ölümündən əvvəl Süheybəyə altı səhabədən ibarət məclis yeni xəlifə seçənə qədər 3 gün Məscidül-Nəbi məscidində camaat namazı qılmağı vəsiyyət edir. Süheyb ər-Rumi 658-ci ildə təxminən 70 yaşında Mədinədə vəfat etmişdir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=734705 |
Şühəytat | Şühəytat (fars. شحیطاط) — İranda, Xuzistan ostanında, Həftkel şəhristanının Rüğeyvə bəxşinin Rüğeyvə dehestanında kənd. 2011–ci il siyahıyaalınmasına əsasən kəndin əhalisi 8 ailədə 22 nəfəri kişilər və 20 nəfəri qadınlar olmaqla cəmi 42 nəfərdir. Kəndin əhalisini ərəblər təşkil edir, ərəb dilində danışırlar və şiə müsəlmandırlar. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=429937 |
Şükar | Şükar kəndi — Qərbi Azərbaycanın Qarakilsə (indiki Sisian) rayonunda Ərikli dağının ətəyində yerləşirdi. Şükar - Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının Zəngəzur qəzasında, indiki Sisian rayonu ərazisində kənd olmuşdur. Qafqazın 5 verstlik xəritəsində qeyd edilmişdir. 1918-cı ildə Şükar ermənilər tərəfindən ermənilər tərəfindən darmadağın edilmiş, əhalisinin bir qismi Naxçıvana qaçmış, qalanları isə məhv edilmişdir. Kəndin yalnız xarabalıqları qalır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=387674 |
Şükrabad | Şükrabad (Piranşəhər) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Piranşəhər şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Şükrabad (Qürvə) — İranın Kürdüstan ostanı Qürvə şəhristanının ərazisinə daxil olan kənd. Çıraqabad-i Şükrabad (Qürvə) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=771252 |
Şükrabad (Piranşəhər) | Şükrabad (fars. شكراباد) - İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Piranşəhər şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 113 nəfər yaşayır (13 ailə). Əhalisini kürdlər təşkil edir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=476143 |
Şükrabad (Qürvə) | Şükrabad (fars. شكوه آباد) — İranın Kürdüstan ostanı Qürvə şəhristanının ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 709 nəfər yaşayır (173 ailə). Əhalisini kürdlər təşkil edir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=771225 |
Şükran Saleh ibn Adi | Şükran Saleh ibn Adi (güm. 590-cı illər, güm. Efiopiya – güm. 650-ci illər, güm. Bəsrə, ərəb. شقران صالح بن عدي) — İslam peyğəmbəri Məhəmmədin (s.a.v) səhabəsi. Bədr döyüşünün şahidi və Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından sonra dəfn mərasimində iştirak edənlərdən biri olmuşdur. Saleh ibn Adi adı ilə deyil, Şükran ləqəbi ilə tanınır. Şükran Həbəş köləsi olmuşdur. Onun Həbəşistandan (Efiopiya) Ərəbistan yarımadasına nə vaxt və necə gəldiyi məlum deyil. Onun azadlığını necə əldə etməsi ilə bağlı mübahisələr vardır. Bir rəvayətə görə Şükran Məhəmməd peyğəmbərin atası Abdullahdan miras qalmış, başqa bir xəbərə görə isə Əbdurrəhman ibn Ovf tərəfindən Peyğəmbərə hədiyyə edilmişdir. İlkin mənbələrin üstünlük verdiyi üçüncü rəvayətə görə, Peyğəmbər onu Əbdürrəhman ibn Ovfdan alıb bir müddət sonra azad etmişdir. Şükran Əbdürrəhman ibn Ovfun qulu olarkən Bədr döyüşünün şahidi olur. Məhəmməd peyğəmbər ondan əsir düşən Məkkəli müşrikləri qorumaq üçün istifadə edirdi. Hələ qul olduğu üçün ona döyüş qənimətlərindən pay verilməsə də, müsəlmanların köməyi sayəsində hamıdan çox qazanır. Məhəmməd peyğəmbər əl-Mureysiyyədə ona döyüş qənimətlərini qorumağı tapşırır. Şakran Bədr döyüşündən sonra azad edilir. Azad olunaraq “Əshabi-süffə”yə qoşulur. O, Peyğəmbərin vəfatından sonra cənazə işlərində iştirak edənlərdən və Abbas ibn Əbdülmüttəlib, əl-Fədl ibn əl-Abbas və Aus ibn Xuli ilə birlikdə onun qəbrinə enənlərdən olmuşdur. O, Məhəmmədin bədəninin altına bir parça məxmər parça qoyur, hansı ki onu paltar kimi geyinmişdir. Peyğəmbərin vəfatından sonra Şükran Mədinədə yaşayır. Onun Bəsrəyə köçüb orada məskunlaşdığı da bildirilir. Şükranın sonuncu övladı Harun ər-Rəşidin dövründə Mədinədə vəfat etmişdir. Baxmayaraq ki, Şükranın ölüm tarixi ilə bağlı mübahisə vardır. O, bir müddət zəkat toplayan vəzifəsində çalışmış və çox güman ki, xəlifə Ömərin hakimiyyətinin sonlarına yaxın və ya xəlifə Osmanın hakimiyyətinin ilk illərində vəfat etmişdir. Ömər fəzilətli həyat sürən Şükranı saleh bir insan kimi səciyyələndirmiş və Şükran oğlu Əbdürrəhmanı İraqa Əbu Musa əl-Əşarinin yanına göndərərkən, saleh kişinin oğlunu onun yanına göndərdiyini və ona yaxşı davranmasını xahiş etmişdir. Əhməd ibn Hənbəl “Müsnəd”də ondan hədis rəvayət etmişdir. Şükrandan ahədis nəql etlmişlər: Ubeydullah ibn Əbu Rafi, Əbu Cəfər Məhəmməd əl-Bəkir, Yəhya ibn Ömər əl-Muzani. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=829065 |
Şükran günü | Şükran günü (Thanksgiving Day), ABŞ-də və Kanadada müxtəlif günlərdə qeyd olunan milli bayramdır. Kanadada oktyabr ayının ikinci bazar günü, ABŞda isə noyabr ayının dördüncü cümə axşamı günü qeyd olunur. Bayramın mənşəyi qırmızıdərililər və ilk koloniyaçıların ortaq təşkil etdikləri bir məhsul yeməyi olsa da, bayram bu ölkələrdə qırmızıdərili ünsürlərdən ayrılaraq yalnız ailə və tanrıya adanan bir məna kəsb etmişdir. Hind toyuğu bugünün ənənəvi yeməyidir. Plimutda Şükran günü 1621-ci ildə Amerika qitəsinə ilk ayaq basan bir neçə ingilis koloniyaçının ev heyvanı ovlamağa getməsi ilə başladı. Bir gün o qədər çox heyvan tutdular ki, təxminən 50 adam olan qrupa bir həftə kifayət etdi. Əfsanəyə görə bunlar hind toyuğu idi, lakin ovlanması daha asan olan qaz və ördək olması ehtimalı daha yüksəkdir. Bu hadisədən sonra təxminən 90 nəfərlik bir yerli "Wampanoag" qrupu düşərgəyə gəldi. İngilis mühacirlər əvvəl narahat olsalar da qruplar qaynaşdı və bir neçə gün davam edən bir mərasim təşkil edildi. Qırmızıdərililər özləri ilə hədiyyə olaraq maral əti gətirmişdilər. Plimutda hələ ki bir neçə bina var idi. Açıq sahədə nizamsız bir şəkildə reallaşan mərasimdə maral əti və ev heyvanları ilə yanaşı dəniz məhsulları, tərəvəz və pivə də var idi. Dil maneəsi səbəbiylə bir-birini çox da yaxşı anlamayan bu iki qrup aralarında oyunlar və müsabiqələr təşkil etdilər. Bu hadisə iki tərəf arasında kral Filip döyüşünə qədər davam edəcək bir sülhün təməlini qoydu. 1675-1676-cı illər arasında baş verən döyüşlərdə yüzlərlə koloniyaçı və minlərlə hindi həlak oldu. Plimutda məskunlaşan ilk koloniyaçıların üçdə birindən çoxu İngiltərədəki Puritan kilsəsinin radikal bir qoluna mənsub idilər. Vətənlərindəki dini təzyiq və zülmlərdən qaçaraq əvvəlcə Hollandiyaya, sonra isə Amerikaya gəlmişdilər. Səyahətləri dini məzmunlu olduğuna görə, bu ilk koloniyaçılara sonradan (1800-cü illərdə) "Pilgrim" (hacı, zəvvar) və ya "Pilgrim Fathers" (hacı/zəvvar atalar) deyilməyə başladı. Plimutun ilk qubernatoru Uilyam Bredforda aid bir sənəddə Hollandiyadan gələn mühacirlərdən "müqəddəs" deyə bəhs edilir. 1863-cü ildə prezident Abraham Linkoln Şükran gününün milli bayram olmasını təklif etdi, lakin bu təklif Konqresdə 1941-ci ildə qəbul edildi və hər il noyabr ayının son cümə axşamı Şükran günü, milli bayram kimi qeyd edilir. Qırmızıdərililər arasında isə Şükran günü "Yas günü" kimi qeyd edilir. İngiliscə vikipediya Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=258555 |
Şükran Şükürani | Şükran Rüfət oğlu Şükürani (4 dekabr 2001; Xətai rayonu, Azərbaycan — 8 oktyabr 2020; Tərtər rayonu, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. Şükran Şükürani 2001-ci il dekabrın 4-də Xətai rayonunda anadan olub. Subay idi. Hərbi xidməti Azərbaycan Ordusunun əsgəri olan Şükran Şükürani 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Suqovuşanın azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə savaşıb. Şükran Şükürani oktyabrın 7-də Madagizin azad edilməsi zamanı şəhid olub. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Şükran Şükürani ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi. (15.12.2020) — "Vətən uğrunda" medalı (ölümündən sonra) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=694320 |
Şükri Qüvətli | Şükri əl-Qüvvətli (ərəb. شكري القوتلي; 21 oktyabr 1891, Dəməşq – 30 iyun 1967[…], Beyrut) — Suriyanın 1-ci prezidenti. Osmanlı İmperatorluğunun ərəb ərazilərinin müstəqilliyi və birliyi yolunda çalışan bir dissident kimi fəaliyyətə başlamış və fəallığına görə həbs edilmiş və işgəncələrə məruz qalmışdır. Suriya Krallığı qurulanda Qüvvətli monarxizmdən məyus olsa da, Respublika İstiqlal Partiyasını qurdu. 1920-ci ildə Suriyaya nəzarəti ələ alan fransızlar tərəfindən Qüvvətli dərhal edam edildi. Bundan sonra özünü Səudiyyə Ərəbistanı ilə güclü əlaqələr quraraq Suriya-Fələstin Konqresinin baş səfiri vəzifəsində çalışdığı Qahirəyə yerləşdirdi. Bu əlaqələri Böyük Suriya qiyamının (1925–1927) maliyyələşdirilməsində kömək etdi. 1930-cu ildə Fransa hakimiyyəti Qüvvətlini əfv etdi və bundan sonra Suriyaya qayıtdı və burada tədricən Milli Blokun əsas lideri oldu. 1943-cü ildə Suriyanın prezidenti seçildi və üç il sonra ölkənin müstəqilliyinə nəzarət etdi. Qüvvətli 1948-ci ildə yenidən seçildi, lakin 1949-cu ildə hərbi çevrilişə məruz qaldı. Daha sonra Misirdə sürgünə getdi, 1955-ci ildə Suriyaya qayıdıb prezident seçkilərində iştirak etdi. Getdikcə sola hakim olan bir hökuməti idarə edən bir mühafizəkar Qüvvətli, Soyuq Müharibə dövründə rəsmi olaraq neytralizmi qəbul etdi. ABŞ-dən kömək istəməsi rədd edildikdən sonra Şərq blokuna yaxınlaşdı. O, həmçinin Suriyaya Bağdad Paktının təsirinə qarşı çıxmaq üçün Misir və Səudiyyə Ərəbistanı ilə bir müqavilə bağladı. 1957-ci ildə ABŞ və Pakt ölkələri cəhd göstərsə də, istefa edə bilmədiyi Qüvvətli, Suriyadakı solçu təkanların qarşısını almağa çalışdı, lakin heç bir nəticə vermədi. O vaxta qədər, Qüvvətlinin keçmiş müttəfiqi Misir prezidenti Cəmal Əbdünnasir ilə müstəqil şəkildə koordinasiya edərək hərbi Qüvvətlinın yurisdiksiyasından yan keçdiyinə görə onun siyasi nüfuzu geri alındı. Bir neçə ay davam edən birlik danışıqlarından sonra 1958-ci ildə Qüvvətli, Birləşmiş Ərəb Cümhuriyyətini yaratmaq üçün Suriyanı Misirlə birləşdirdi və Nasirin prezident olacağı üçün geri çəkildi. Minnətdarlıqla Nasir Qüvvətliyə "Birinci ərəb vətəndaşı" fəxri adını verdi. Bununla birlikdə, Qüvvətli, Suriyanı Misirin tabeliyində olan bir polis dövlətinə endirdiyinə inanaraq birliyə məyus oldu. O, 1961-ci ildə Suriyanın ayrılmasını dəstəklədi, lakin sonradan prezidentlik müddətini başa vurmaq planları reallaşmadı. Qüvvətli 1963 bəəsçi çevrilişindən sonra Suriyanı tərk etdi və 1967-ci ildə Altı Günlük Müharibədə Suriyanın məğlub olmasından bir neçə həftə sonra Livanda infarktdan öldü. 1 iyulda Dəməşqdə dəfn edildi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=673443 |
Şükri əl-Qüvvətli | Şükri əl-Qüvvətli (ərəb. شكري القوتلي; 21 oktyabr 1891, Dəməşq – 30 iyun 1967[…], Beyrut) — Suriyanın 1-ci prezidenti. Osmanlı İmperatorluğunun ərəb ərazilərinin müstəqilliyi və birliyi yolunda çalışan bir dissident kimi fəaliyyətə başlamış və fəallığına görə həbs edilmiş və işgəncələrə məruz qalmışdır. Suriya Krallığı qurulanda Qüvvətli monarxizmdən məyus olsa da, Respublika İstiqlal Partiyasını qurdu. 1920-ci ildə Suriyaya nəzarəti ələ alan fransızlar tərəfindən Qüvvətli dərhal edam edildi. Bundan sonra özünü Səudiyyə Ərəbistanı ilə güclü əlaqələr quraraq Suriya-Fələstin Konqresinin baş səfiri vəzifəsində çalışdığı Qahirəyə yerləşdirdi. Bu əlaqələri Böyük Suriya qiyamının (1925–1927) maliyyələşdirilməsində kömək etdi. 1930-cu ildə Fransa hakimiyyəti Qüvvətlini əfv etdi və bundan sonra Suriyaya qayıtdı və burada tədricən Milli Blokun əsas lideri oldu. 1943-cü ildə Suriyanın prezidenti seçildi və üç il sonra ölkənin müstəqilliyinə nəzarət etdi. Qüvvətli 1948-ci ildə yenidən seçildi, lakin 1949-cu ildə hərbi çevrilişə məruz qaldı. Daha sonra Misirdə sürgünə getdi, 1955-ci ildə Suriyaya qayıdıb prezident seçkilərində iştirak etdi. Getdikcə sola hakim olan bir hökuməti idarə edən bir mühafizəkar Qüvvətli, Soyuq Müharibə dövründə rəsmi olaraq neytralizmi qəbul etdi. ABŞ-dən kömək istəməsi rədd edildikdən sonra Şərq blokuna yaxınlaşdı. O, həmçinin Suriyaya Bağdad Paktının təsirinə qarşı çıxmaq üçün Misir və Səudiyyə Ərəbistanı ilə bir müqavilə bağladı. 1957-ci ildə ABŞ və Pakt ölkələri cəhd göstərsə də, istefa edə bilmədiyi Qüvvətli, Suriyadakı solçu təkanların qarşısını almağa çalışdı, lakin heç bir nəticə vermədi. O vaxta qədər, Qüvvətlinin keçmiş müttəfiqi Misir prezidenti Cəmal Əbdünnasir ilə müstəqil şəkildə koordinasiya edərək hərbi Qüvvətlinın yurisdiksiyasından yan keçdiyinə görə onun siyasi nüfuzu geri alındı. Bir neçə ay davam edən birlik danışıqlarından sonra 1958-ci ildə Qüvvətli, Birləşmiş Ərəb Cümhuriyyətini yaratmaq üçün Suriyanı Misirlə birləşdirdi və Nasirin prezident olacağı üçün geri çəkildi. Minnətdarlıqla Nasir Qüvvətliyə "Birinci ərəb vətəndaşı" fəxri adını verdi. Bununla birlikdə, Qüvvətli, Suriyanı Misirin tabeliyində olan bir polis dövlətinə endirdiyinə inanaraq birliyə məyus oldu. O, 1961-ci ildə Suriyanın ayrılmasını dəstəklədi, lakin sonradan prezidentlik müddətini başa vurmaq planları reallaşmadı. Qüvvətli 1963 bəəsçi çevrilişindən sonra Suriyanı tərk etdi və 1967-ci ildə Altı Günlük Müharibədə Suriyanın məğlub olmasından bir neçə həftə sonra Livanda infarktdan öldü. 1 iyulda Dəməşqdə dəfn edildi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=620665 |
Şükriyyə Axundzadə | Şükriyyə Axundzadə və ya Şükriyyə Cavad (1902, Batum – oktyabr 1993, Çinarlı, Şəmkir rayonu) — Əhməd Cavadın həyat yoldaşı, repressiya qurbanı. 1937-ci ildə Əhməd Cavadla birlikdə həbs olunub. Daha sonra 8 il sürgünə məhkum edilib. Cəzasını Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsində çəkib. 1945-ci ildə azadlığa çıxıb, 1955-ci ildə günahsız olduğu üçün bəraət qazanıb. Həyatına aid bir neçə pyes, kitab və mahnı yazılıb, müxtəlif teatrlarda tamaşalar səhnəyə qoyulub. Şükriyyə Süleyman qızı Bejanidze 1902-ci ildə Batumi şəhərində anadan olub. Burada qızlar gimnaziyasını bitirib.Əhməd Cavad Türk Ordusuna Yardım Fondunun katibi olduğu üçün bir müddət Batumidə yaşayıb. Burada olduğu dövrdə Şükriyyə xanımla tanış olub. Onunla ailə qurmaq üçün elçi getsə də Şükriyyə xanımın atasına buna razılıq verməyib. Nəticədə Şükriyyə xanım Əhməd Cavadla qaçır və onlar Gəncədə ailə qururlar.1920-ci ildə Aprel işğalından sonra Əhməd Cavad təyinatla Qusara müəllim göndərilir. Şükriyyə Cavad da ailəsi ilə birlikdə Qusarın Xuluq kəndinə köçür. 1922-ci ilə qədər burada yaşayırlar. Daha sonra isə Bakıya köçürlər.1937-ci il iyunun 3-dən 4-nə keçən gecə Əhməd Cavad və həyat yoldaşı Şükriyyə xanım həbs olunurlar. Bir neçə gün sonra Şükriyyə xanım həbsdən buraxılır. 1937-ci il oktyabrın 27-də onu təkrar həbs edirlər. Əhməd Cavad həbs olunduqdan sonra Şükriyyə Cavada təklif olunur ki Əhməd Cavaddan boşanıb qızlıq soyadına qayıtsın. Bununla da ona toxunmayacaqlarını, əks təqdirdə isə sürgün edəcəklərini deyirlər. Şükriyyə Cavad isə boşanmaq tələbini rədd edir. Bir neçə müddət həbsxanada saxlanıldıqdan sonra dekabrın 9-da Şükriyyə xanıma 8 il həbs cəzası verilir. Onu "xalq düşməninin ailə üzvü" kimi əmək düşərgəsinə göndərirlər. Cəzasını çəkmək üçün 1938-ci il fevralın 2-də Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsinə çatıb.1945-ci il oktyabrın 14-də həbs müddəti bitdikdən sonra azadlığa çıxıb və Azərbaycana qayıdıb. Bakıda yaşamasına icazə vermədiklərinə görə Şəmkirə köçüb. Sürgündən qayıtdıqdan sonra bir neçə il Əhməd Cavadın hələ sağ olduğunu düşünüb. Onunla həbsxanada görüşə bilmək üçün uzun illər, müxtəlif dövlət orqanlarına, SSRİ Nazirlər Sovetinin sədrinə belə müraciət edib. Yalnız 1955-ci ildə ona Əhməd Cavadın 1937-ci ildə öldürüldüyünün xəbərini veriblər.1955-ci ilin dekabr ayında bəraət qazanıb.1993-cü il oktyabr ayında Şəmkirin Çinarlı kəndində dünyasını dəyişib. 1917-ci ildə Əhməd Cavad Şükriyyə xanıma "Şükriyyəm üçün" şeirini həsr edib. Daha sonra Emin Sabitoğlu bu şeirə musiqi bəstələyib və bu mahnı bir çox müğənnilər tərəfindən "Şükriyyə taleyim" adı ilə ifa olunub. 2018-ci ildə yazıçı Sevinc Ədalətqızı tərəfindən yazılmış "Cavad və Şükriyyə dastanı" adlı kitabın təqdimatı baş tutub.2019-cu ildə Bakıda açılmış "Siyasi Repressiya Qurbanları Muzeyi"-ndə repressiya qurbanı olan qadınlara həsr olunmuş guşədə Şükriyyə Axundzadənin həbsi və cəzası ilə bağlı olan sənədin surəti saxlanılır.2021-ci ildə yazıçı Ülviyyə Tahir Şükriyyə Axundzadə haqqında, onun sürgündə keçən həyatı haqqında "Şükriyyə taleyim" adlı tarixi roman yazıb.2022-ci il dekabrın 17-də Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında Stalin repressiyaları dövründə repressiyaya məruz qalmış siyasi məhbusların həyat yoldaşlarının başına gələn hadisələr haqqında "Kod adı: "V. X. A."" və ya Kod adı "Vətən xainlərinin arvadları" tamaşasının premyerası olub. Tamaşada Şükriyyə Cavadın faciəli həyatına da yer verilib.2023-cü il iyunun 30-da Akademik Milli Dram Teatrında "Şükriyyə" tamaşasının premyerası keçirilib. Tamaşa Cavid Zeynallının "Şükriyyə" pyesi əsasında hazırlanıb və Şükriyyə Axundzadənin Qazaxıstandakı sürgün həyatı haqqındadır. Tamaşanın quruluşçu rejissoru Əməkdar incəsənət xadimi Bəhram Osmanovdur. Atası Süleyman bəy Bejanidze acar knyazlarının nəslindən olub. Əsilləri Zendidi kəndindəndir. Burada onların ailə qəbiristanlıqları var, mülkləri və limanları da olub.Şükriyyə Cavad və Əhməd Cavadın 5 övladı olub. Niyazi, Aydın, Tuqay, Yılmaz adlı oğulları və Almaz adlı qızları. 1936-cı ildə qızları Almaz 16 yaşında sarkoma xəstəliyindən dünyasını dəyişib.Əhməd Cavadın öldürülməsi və Şükriyyə Axundzadənin sürgün edilməsindən sonra 2 yaşlı Yılmaz körpələr evinə verilmiş, 14 yaşlı Tuqay çətin tərbiyə olunan uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş yetimxanaya, 16 yaşlı Aydın isə Keşlə həbsxanasına göndərilmişdi. Həmçinin bax Kod adı: "V.X.A.” Azərbaycanda Stalin repressiyaları Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsi Xarici keçidlər Şükriyyə xanımın müsahibəsi Şükriyyə Axundzadənin müsahibəsi. 1993-cü il. Əhməd Cavad və Şükriyyə xanımın faciəli taleyi / Belə belə işlər Əhməd Cavadın sədaqətli ömür yoldaşı Şükriyyə Axundzadənin acılı taleyi / Hophop | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=804009 |
Şükriyyə Cavad | Şükriyyə Axundzadə və ya Şükriyyə Cavad (1902, Batum – oktyabr 1993, Çinarlı, Şəmkir rayonu) — Əhməd Cavadın həyat yoldaşı, repressiya qurbanı. 1937-ci ildə Əhməd Cavadla birlikdə həbs olunub. Daha sonra 8 il sürgünə məhkum edilib. Cəzasını Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsində çəkib. 1945-ci ildə azadlığa çıxıb, 1955-ci ildə günahsız olduğu üçün bəraət qazanıb. Həyatına aid bir neçə pyes, kitab və mahnı yazılıb, müxtəlif teatrlarda tamaşalar səhnəyə qoyulub. Şükriyyə Süleyman qızı Bejanidze 1902-ci ildə Batumi şəhərində anadan olub. Burada qızlar gimnaziyasını bitirib.Əhməd Cavad Türk Ordusuna Yardım Fondunun katibi olduğu üçün bir müddət Batumidə yaşayıb. Burada olduğu dövrdə Şükriyyə xanımla tanış olub. Onunla ailə qurmaq üçün elçi getsə də Şükriyyə xanımın atasına buna razılıq verməyib. Nəticədə Şükriyyə xanım Əhməd Cavadla qaçır və onlar Gəncədə ailə qururlar.1920-ci ildə Aprel işğalından sonra Əhməd Cavad təyinatla Qusara müəllim göndərilir. Şükriyyə Cavad da ailəsi ilə birlikdə Qusarın Xuluq kəndinə köçür. 1922-ci ilə qədər burada yaşayırlar. Daha sonra isə Bakıya köçürlər.1937-ci il iyunun 3-dən 4-nə keçən gecə Əhməd Cavad və həyat yoldaşı Şükriyyə xanım həbs olunurlar. Bir neçə gün sonra Şükriyyə xanım həbsdən buraxılır. 1937-ci il oktyabrın 27-də onu təkrar həbs edirlər. Əhməd Cavad həbs olunduqdan sonra Şükriyyə Cavada təklif olunur ki Əhməd Cavaddan boşanıb qızlıq soyadına qayıtsın. Bununla da ona toxunmayacaqlarını, əks təqdirdə isə sürgün edəcəklərini deyirlər. Şükriyyə Cavad isə boşanmaq tələbini rədd edir. Bir neçə müddət həbsxanada saxlanıldıqdan sonra dekabrın 9-da Şükriyyə xanıma 8 il həbs cəzası verilir. Onu "xalq düşməninin ailə üzvü" kimi əmək düşərgəsinə göndərirlər. Cəzasını çəkmək üçün 1938-ci il fevralın 2-də Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsinə çatıb.1945-ci il oktyabrın 14-də həbs müddəti bitdikdən sonra azadlığa çıxıb və Azərbaycana qayıdıb. Bakıda yaşamasına icazə vermədiklərinə görə Şəmkirə köçüb. Sürgündən qayıtdıqdan sonra bir neçə il Əhməd Cavadın hələ sağ olduğunu düşünüb. Onunla həbsxanada görüşə bilmək üçün uzun illər, müxtəlif dövlət orqanlarına, SSRİ Nazirlər Sovetinin sədrinə belə müraciət edib. Yalnız 1955-ci ildə ona Əhməd Cavadın 1937-ci ildə öldürüldüyünün xəbərini veriblər.1955-ci ilin dekabr ayında bəraət qazanıb.1993-cü il oktyabr ayında Şəmkirin Çinarlı kəndində dünyasını dəyişib. 1917-ci ildə Əhməd Cavad Şükriyyə xanıma "Şükriyyəm üçün" şeirini həsr edib. Daha sonra Emin Sabitoğlu bu şeirə musiqi bəstələyib və bu mahnı bir çox müğənnilər tərəfindən "Şükriyyə taleyim" adı ilə ifa olunub. 2018-ci ildə yazıçı Sevinc Ədalətqızı tərəfindən yazılmış "Cavad və Şükriyyə dastanı" adlı kitabın təqdimatı baş tutub.2019-cu ildə Bakıda açılmış "Siyasi Repressiya Qurbanları Muzeyi"-ndə repressiya qurbanı olan qadınlara həsr olunmuş guşədə Şükriyyə Axundzadənin həbsi və cəzası ilə bağlı olan sənədin surəti saxlanılır.2021-ci ildə yazıçı Ülviyyə Tahir Şükriyyə Axundzadə haqqında, onun sürgündə keçən həyatı haqqında "Şükriyyə taleyim" adlı tarixi roman yazıb.2022-ci il dekabrın 17-də Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında Stalin repressiyaları dövründə repressiyaya məruz qalmış siyasi məhbusların həyat yoldaşlarının başına gələn hadisələr haqqında "Kod adı: "V. X. A."" və ya Kod adı "Vətən xainlərinin arvadları" tamaşasının premyerası olub. Tamaşada Şükriyyə Cavadın faciəli həyatına da yer verilib.2023-cü il iyunun 30-da Akademik Milli Dram Teatrında "Şükriyyə" tamaşasının premyerası keçirilib. Tamaşa Cavid Zeynallının "Şükriyyə" pyesi əsasında hazırlanıb və Şükriyyə Axundzadənin Qazaxıstandakı sürgün həyatı haqqındadır. Tamaşanın quruluşçu rejissoru Əməkdar incəsənət xadimi Bəhram Osmanovdur. Atası Süleyman bəy Bejanidze acar knyazlarının nəslindən olub. Əsilləri Zendidi kəndindəndir. Burada onların ailə qəbiristanlıqları var, mülkləri və limanları da olub.Şükriyyə Cavad və Əhməd Cavadın 5 övladı olub. Niyazi, Aydın, Tuqay, Yılmaz adlı oğulları və Almaz adlı qızları. 1936-cı ildə qızları Almaz 16 yaşında sarkoma xəstəliyindən dünyasını dəyişib.Əhməd Cavadın öldürülməsi və Şükriyyə Axundzadənin sürgün edilməsindən sonra 2 yaşlı Yılmaz körpələr evinə verilmiş, 14 yaşlı Tuqay çətin tərbiyə olunan uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş yetimxanaya, 16 yaşlı Aydın isə Keşlə həbsxanasına göndərilmişdi. Həmçinin bax Kod adı: "V.X.A.” Azərbaycanda Stalin repressiyaları Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsi Xarici keçidlər Şükriyyə xanımın müsahibəsi Şükriyyə Axundzadənin müsahibəsi. 1993-cü il. Əhməd Cavad və Şükriyyə xanımın faciəli taleyi / Belə belə işlər Əhməd Cavadın sədaqətli ömür yoldaşı Şükriyyə Axundzadənin acılı taleyi / Hophop | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=804110 |
Şükriyyə taleyim (roman) | Şükriyyə taleyim — Ülviyyə Tahirin Əhməd Cavadın həyat yoldaşı Şükriyyə Cavad (Axundzadə) barədə tarixi romanı. Romanın adı Əhməd Cavadın güllələnməsindən sonra Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsinə sürgün edilən həyat yoldaşı Şükriyyə xanıma hələ sağlığında həsr etdiyi şeirindəki "Şükriyyə taleyim" sözlərindən götürülüb. Kim ki Vətən-millət dedi, kim ki Azərbaycan dedi, yurdundan-yuvasından didərgin düşdü, güllələndi, sürgün olundu, mühacirətə üz tutdu. Bu şəxslər son nəfəslərinə qədər Azərbaycan naminə, onun istiqlaliyyəti üçün mübarizə apardılar, çalışıb-vuruşdular. Bir çox Vətən sevdalısını qara kölgəsi altına alan məşum 1937-ci ilin bir gecəsi Əhməd Cavad və Şükriyyənin də qapısı döyüldü. İztirablı günlər başladı... Cavada qarşı ağır ittihamlarla kifayətlənmədilər, onun ömür-gün yoldaşı Şükriyyə də həbs olundu, təzyiqlərə məruz qaldı. Bir gün onun qarşısına sənəd qoyuldu, “imzala, canını qurtar”, – dedilər. O isə Azərbaycan qadını adına sədaqət yolunu seçdi. Dörd övladından ayrı və onlardan xəbərsiz, tək-tənha halda dəhşətli ALJİR düşərgəsinə sürgün olundu. Zərif qadın çiyinləri bu qədər ağır yükə tab gətirəcəkmi? Roman knyaz qızı Şükriyyənin – Əhməd Cavadın vəfalı yoldaşının zəmanəyə, onun iti caynaqlarına qarşı necə mübarizə aparmasından bəhs edir. Şükriyyənin öz sevgisinə sadiq qalması, qadınlıq vüqarını, izzətini qoruyub saxlaması yolunda göstərdiyi misilsiz fədakarlıqlar, çəkdiyi əziyyətlər insanı riqqətə gətirir. Bu əsər, eyni zamanda Əhməd Cavad və Şükriyyənin sevgi dastanıdır. Yazıçı Ülviyyə Tahir bu dəfə də tarixi faktlar əsasında bir ALJİR qəhrəmanının həyatına işıq salır. Həmçinin bax ALJİR (roman) Azərbaycanda Stalin repressiyaları Azərbaycanda repressiya qurbanlarının siyahısı (1937-1938) Xarici keçidlər Goodreads-də Şükriyyə taleyim Ülviyyə Tahirin "Şükriyyə Taleyim" romanı haqqında müzakirə; YouTube-da izlə Dəhşətləri yazmağa gücüm çatmadı - MÜSAHİBƏ “Şükriyyə taleyim” tarixi romanının müzakirə və imza günü | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=732241 |
Şükriyyə xanım | Şükriyyə Axundzadə və ya Şükriyyə Cavad (1902, Batum – oktyabr 1993, Çinarlı, Şəmkir rayonu) — Əhməd Cavadın həyat yoldaşı, repressiya qurbanı. 1937-ci ildə Əhməd Cavadla birlikdə həbs olunub. Daha sonra 8 il sürgünə məhkum edilib. Cəzasını Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsində çəkib. 1945-ci ildə azadlığa çıxıb, 1955-ci ildə günahsız olduğu üçün bəraət qazanıb. Həyatına aid bir neçə pyes, kitab və mahnı yazılıb, müxtəlif teatrlarda tamaşalar səhnəyə qoyulub. Şükriyyə Süleyman qızı Bejanidze 1902-ci ildə Batumi şəhərində anadan olub. Burada qızlar gimnaziyasını bitirib.Əhməd Cavad Türk Ordusuna Yardım Fondunun katibi olduğu üçün bir müddət Batumidə yaşayıb. Burada olduğu dövrdə Şükriyyə xanımla tanış olub. Onunla ailə qurmaq üçün elçi getsə də Şükriyyə xanımın atasına buna razılıq verməyib. Nəticədə Şükriyyə xanım Əhməd Cavadla qaçır və onlar Gəncədə ailə qururlar.1920-ci ildə Aprel işğalından sonra Əhməd Cavad təyinatla Qusara müəllim göndərilir. Şükriyyə Cavad da ailəsi ilə birlikdə Qusarın Xuluq kəndinə köçür. 1922-ci ilə qədər burada yaşayırlar. Daha sonra isə Bakıya köçürlər.1937-ci il iyunun 3-dən 4-nə keçən gecə Əhməd Cavad və həyat yoldaşı Şükriyyə xanım həbs olunurlar. Bir neçə gün sonra Şükriyyə xanım həbsdən buraxılır. 1937-ci il oktyabrın 27-də onu təkrar həbs edirlər. Əhməd Cavad həbs olunduqdan sonra Şükriyyə Cavada təklif olunur ki Əhməd Cavaddan boşanıb qızlıq soyadına qayıtsın. Bununla da ona toxunmayacaqlarını, əks təqdirdə isə sürgün edəcəklərini deyirlər. Şükriyyə Cavad isə boşanmaq tələbini rədd edir. Bir neçə müddət həbsxanada saxlanıldıqdan sonra dekabrın 9-da Şükriyyə xanıma 8 il həbs cəzası verilir. Onu "xalq düşməninin ailə üzvü" kimi əmək düşərgəsinə göndərirlər. Cəzasını çəkmək üçün 1938-ci il fevralın 2-də Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsinə çatıb.1945-ci il oktyabrın 14-də həbs müddəti bitdikdən sonra azadlığa çıxıb və Azərbaycana qayıdıb. Bakıda yaşamasına icazə vermədiklərinə görə Şəmkirə köçüb. Sürgündən qayıtdıqdan sonra bir neçə il Əhməd Cavadın hələ sağ olduğunu düşünüb. Onunla həbsxanada görüşə bilmək üçün uzun illər, müxtəlif dövlət orqanlarına, SSRİ Nazirlər Sovetinin sədrinə belə müraciət edib. Yalnız 1955-ci ildə ona Əhməd Cavadın 1937-ci ildə öldürüldüyünün xəbərini veriblər.1955-ci ilin dekabr ayında bəraət qazanıb.1993-cü il oktyabr ayında Şəmkirin Çinarlı kəndində dünyasını dəyişib. 1917-ci ildə Əhməd Cavad Şükriyyə xanıma "Şükriyyəm üçün" şeirini həsr edib. Daha sonra Emin Sabitoğlu bu şeirə musiqi bəstələyib və bu mahnı bir çox müğənnilər tərəfindən "Şükriyyə taleyim" adı ilə ifa olunub. 2018-ci ildə yazıçı Sevinc Ədalətqızı tərəfindən yazılmış "Cavad və Şükriyyə dastanı" adlı kitabın təqdimatı baş tutub.2019-cu ildə Bakıda açılmış "Siyasi Repressiya Qurbanları Muzeyi"-ndə repressiya qurbanı olan qadınlara həsr olunmuş guşədə Şükriyyə Axundzadənin həbsi və cəzası ilə bağlı olan sənədin surəti saxlanılır.2021-ci ildə yazıçı Ülviyyə Tahir Şükriyyə Axundzadə haqqında, onun sürgündə keçən həyatı haqqında "Şükriyyə taleyim" adlı tarixi roman yazıb.2022-ci il dekabrın 17-də Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında Stalin repressiyaları dövründə repressiyaya məruz qalmış siyasi məhbusların həyat yoldaşlarının başına gələn hadisələr haqqında "Kod adı: "V. X. A."" və ya Kod adı "Vətən xainlərinin arvadları" tamaşasının premyerası olub. Tamaşada Şükriyyə Cavadın faciəli həyatına da yer verilib.2023-cü il iyunun 30-da Akademik Milli Dram Teatrında "Şükriyyə" tamaşasının premyerası keçirilib. Tamaşa Cavid Zeynallının "Şükriyyə" pyesi əsasında hazırlanıb və Şükriyyə Axundzadənin Qazaxıstandakı sürgün həyatı haqqındadır. Tamaşanın quruluşçu rejissoru Əməkdar incəsənət xadimi Bəhram Osmanovdur. Atası Süleyman bəy Bejanidze acar knyazlarının nəslindən olub. Əsilləri Zendidi kəndindəndir. Burada onların ailə qəbiristanlıqları var, mülkləri və limanları da olub.Şükriyyə Cavad və Əhməd Cavadın 5 övladı olub. Niyazi, Aydın, Tuqay, Yılmaz adlı oğulları və Almaz adlı qızları. 1936-cı ildə qızları Almaz 16 yaşında sarkoma xəstəliyindən dünyasını dəyişib.Əhməd Cavadın öldürülməsi və Şükriyyə Axundzadənin sürgün edilməsindən sonra 2 yaşlı Yılmaz körpələr evinə verilmiş, 14 yaşlı Tuqay çətin tərbiyə olunan uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş yetimxanaya, 16 yaşlı Aydın isə Keşlə həbsxanasına göndərilmişdi. Həmçinin bax Kod adı: "V.X.A.” Azərbaycanda Stalin repressiyaları Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsi Xarici keçidlər Şükriyyə xanımın müsahibəsi Şükriyyə Axundzadənin müsahibəsi. 1993-cü il. Əhməd Cavad və Şükriyyə xanımın faciəli taleyi / Belə belə işlər Əhməd Cavadın sədaqətli ömür yoldaşı Şükriyyə Axundzadənin acılı taleyi / Hophop | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=806543 |
Şükriyə Axundzadə | Şükriyyə Axundzadə və ya Şükriyyə Cavad (1902, Batum – oktyabr 1993, Çinarlı, Şəmkir rayonu) — Əhməd Cavadın həyat yoldaşı, repressiya qurbanı. 1937-ci ildə Əhməd Cavadla birlikdə həbs olunub. Daha sonra 8 il sürgünə məhkum edilib. Cəzasını Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsində çəkib. 1945-ci ildə azadlığa çıxıb, 1955-ci ildə günahsız olduğu üçün bəraət qazanıb. Həyatına aid bir neçə pyes, kitab və mahnı yazılıb, müxtəlif teatrlarda tamaşalar səhnəyə qoyulub. Şükriyyə Süleyman qızı Bejanidze 1902-ci ildə Batumi şəhərində anadan olub. Burada qızlar gimnaziyasını bitirib.Əhməd Cavad Türk Ordusuna Yardım Fondunun katibi olduğu üçün bir müddət Batumidə yaşayıb. Burada olduğu dövrdə Şükriyyə xanımla tanış olub. Onunla ailə qurmaq üçün elçi getsə də Şükriyyə xanımın atasına buna razılıq verməyib. Nəticədə Şükriyyə xanım Əhməd Cavadla qaçır və onlar Gəncədə ailə qururlar.1920-ci ildə Aprel işğalından sonra Əhməd Cavad təyinatla Qusara müəllim göndərilir. Şükriyyə Cavad da ailəsi ilə birlikdə Qusarın Xuluq kəndinə köçür. 1922-ci ilə qədər burada yaşayırlar. Daha sonra isə Bakıya köçürlər.1937-ci il iyunun 3-dən 4-nə keçən gecə Əhməd Cavad və həyat yoldaşı Şükriyyə xanım həbs olunurlar. Bir neçə gün sonra Şükriyyə xanım həbsdən buraxılır. 1937-ci il oktyabrın 27-də onu təkrar həbs edirlər. Əhməd Cavad həbs olunduqdan sonra Şükriyyə Cavada təklif olunur ki Əhməd Cavaddan boşanıb qızlıq soyadına qayıtsın. Bununla da ona toxunmayacaqlarını, əks təqdirdə isə sürgün edəcəklərini deyirlər. Şükriyyə Cavad isə boşanmaq tələbini rədd edir. Bir neçə müddət həbsxanada saxlanıldıqdan sonra dekabrın 9-da Şükriyyə xanıma 8 il həbs cəzası verilir. Onu "xalq düşməninin ailə üzvü" kimi əmək düşərgəsinə göndərirlər. Cəzasını çəkmək üçün 1938-ci il fevralın 2-də Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsinə çatıb.1945-ci il oktyabrın 14-də həbs müddəti bitdikdən sonra azadlığa çıxıb və Azərbaycana qayıdıb. Bakıda yaşamasına icazə vermədiklərinə görə Şəmkirə köçüb. Sürgündən qayıtdıqdan sonra bir neçə il Əhməd Cavadın hələ sağ olduğunu düşünüb. Onunla həbsxanada görüşə bilmək üçün uzun illər, müxtəlif dövlət orqanlarına, SSRİ Nazirlər Sovetinin sədrinə belə müraciət edib. Yalnız 1955-ci ildə ona Əhməd Cavadın 1937-ci ildə öldürüldüyünün xəbərini veriblər.1955-ci ilin dekabr ayında bəraət qazanıb.1993-cü il oktyabr ayında Şəmkirin Çinarlı kəndində dünyasını dəyişib. 1917-ci ildə Əhməd Cavad Şükriyyə xanıma "Şükriyyəm üçün" şeirini həsr edib. Daha sonra Emin Sabitoğlu bu şeirə musiqi bəstələyib və bu mahnı bir çox müğənnilər tərəfindən "Şükriyyə taleyim" adı ilə ifa olunub. 2018-ci ildə yazıçı Sevinc Ədalətqızı tərəfindən yazılmış "Cavad və Şükriyyə dastanı" adlı kitabın təqdimatı baş tutub.2019-cu ildə Bakıda açılmış "Siyasi Repressiya Qurbanları Muzeyi"-ndə repressiya qurbanı olan qadınlara həsr olunmuş guşədə Şükriyyə Axundzadənin həbsi və cəzası ilə bağlı olan sənədin surəti saxlanılır.2021-ci ildə yazıçı Ülviyyə Tahir Şükriyyə Axundzadə haqqında, onun sürgündə keçən həyatı haqqında "Şükriyyə taleyim" adlı tarixi roman yazıb.2022-ci il dekabrın 17-də Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında Stalin repressiyaları dövründə repressiyaya məruz qalmış siyasi məhbusların həyat yoldaşlarının başına gələn hadisələr haqqında "Kod adı: "V. X. A."" və ya Kod adı "Vətən xainlərinin arvadları" tamaşasının premyerası olub. Tamaşada Şükriyyə Cavadın faciəli həyatına da yer verilib.2023-cü il iyunun 30-da Akademik Milli Dram Teatrında "Şükriyyə" tamaşasının premyerası keçirilib. Tamaşa Cavid Zeynallının "Şükriyyə" pyesi əsasında hazırlanıb və Şükriyyə Axundzadənin Qazaxıstandakı sürgün həyatı haqqındadır. Tamaşanın quruluşçu rejissoru Əməkdar incəsənət xadimi Bəhram Osmanovdur. Atası Süleyman bəy Bejanidze acar knyazlarının nəslindən olub. Əsilləri Zendidi kəndindəndir. Burada onların ailə qəbiristanlıqları var, mülkləri və limanları da olub.Şükriyyə Cavad və Əhməd Cavadın 5 övladı olub. Niyazi, Aydın, Tuqay, Yılmaz adlı oğulları və Almaz adlı qızları. 1936-cı ildə qızları Almaz 16 yaşında sarkoma xəstəliyindən dünyasını dəyişib.Əhməd Cavadın öldürülməsi və Şükriyyə Axundzadənin sürgün edilməsindən sonra 2 yaşlı Yılmaz körpələr evinə verilmiş, 14 yaşlı Tuqay çətin tərbiyə olunan uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş yetimxanaya, 16 yaşlı Aydın isə Keşlə həbsxanasına göndərilmişdi. Həmçinin bax Kod adı: "V.X.A.” Azərbaycanda Stalin repressiyaları Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsi Xarici keçidlər Şükriyyə xanımın müsahibəsi Şükriyyə Axundzadənin müsahibəsi. 1993-cü il. Əhməd Cavad və Şükriyyə xanımın faciəli taleyi / Belə belə işlər Əhməd Cavadın sədaqətli ömür yoldaşı Şükriyyə Axundzadənin acılı taleyi / Hophop | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=806533 |
Şükriyə Cavad | Şükriyyə Axundzadə və ya Şükriyyə Cavad (1902, Batum – oktyabr 1993, Çinarlı, Şəmkir rayonu) — Əhməd Cavadın həyat yoldaşı, repressiya qurbanı. 1937-ci ildə Əhməd Cavadla birlikdə həbs olunub. Daha sonra 8 il sürgünə məhkum edilib. Cəzasını Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsində çəkib. 1945-ci ildə azadlığa çıxıb, 1955-ci ildə günahsız olduğu üçün bəraət qazanıb. Həyatına aid bir neçə pyes, kitab və mahnı yazılıb, müxtəlif teatrlarda tamaşalar səhnəyə qoyulub. Şükriyyə Süleyman qızı Bejanidze 1902-ci ildə Batumi şəhərində anadan olub. Burada qızlar gimnaziyasını bitirib.Əhməd Cavad Türk Ordusuna Yardım Fondunun katibi olduğu üçün bir müddət Batumidə yaşayıb. Burada olduğu dövrdə Şükriyyə xanımla tanış olub. Onunla ailə qurmaq üçün elçi getsə də Şükriyyə xanımın atasına buna razılıq verməyib. Nəticədə Şükriyyə xanım Əhməd Cavadla qaçır və onlar Gəncədə ailə qururlar.1920-ci ildə Aprel işğalından sonra Əhməd Cavad təyinatla Qusara müəllim göndərilir. Şükriyyə Cavad da ailəsi ilə birlikdə Qusarın Xuluq kəndinə köçür. 1922-ci ilə qədər burada yaşayırlar. Daha sonra isə Bakıya köçürlər.1937-ci il iyunun 3-dən 4-nə keçən gecə Əhməd Cavad və həyat yoldaşı Şükriyyə xanım həbs olunurlar. Bir neçə gün sonra Şükriyyə xanım həbsdən buraxılır. 1937-ci il oktyabrın 27-də onu təkrar həbs edirlər. Əhməd Cavad həbs olunduqdan sonra Şükriyyə Cavada təklif olunur ki Əhməd Cavaddan boşanıb qızlıq soyadına qayıtsın. Bununla da ona toxunmayacaqlarını, əks təqdirdə isə sürgün edəcəklərini deyirlər. Şükriyyə Cavad isə boşanmaq tələbini rədd edir. Bir neçə müddət həbsxanada saxlanıldıqdan sonra dekabrın 9-da Şükriyyə xanıma 8 il həbs cəzası verilir. Onu "xalq düşməninin ailə üzvü" kimi əmək düşərgəsinə göndərirlər. Cəzasını çəkmək üçün 1938-ci il fevralın 2-də Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsinə çatıb.1945-ci il oktyabrın 14-də həbs müddəti bitdikdən sonra azadlığa çıxıb və Azərbaycana qayıdıb. Bakıda yaşamasına icazə vermədiklərinə görə Şəmkirə köçüb. Sürgündən qayıtdıqdan sonra bir neçə il Əhməd Cavadın hələ sağ olduğunu düşünüb. Onunla həbsxanada görüşə bilmək üçün uzun illər, müxtəlif dövlət orqanlarına, SSRİ Nazirlər Sovetinin sədrinə belə müraciət edib. Yalnız 1955-ci ildə ona Əhməd Cavadın 1937-ci ildə öldürüldüyünün xəbərini veriblər.1955-ci ilin dekabr ayında bəraət qazanıb.1993-cü il oktyabr ayında Şəmkirin Çinarlı kəndində dünyasını dəyişib. 1917-ci ildə Əhməd Cavad Şükriyyə xanıma "Şükriyyəm üçün" şeirini həsr edib. Daha sonra Emin Sabitoğlu bu şeirə musiqi bəstələyib və bu mahnı bir çox müğənnilər tərəfindən "Şükriyyə taleyim" adı ilə ifa olunub. 2018-ci ildə yazıçı Sevinc Ədalətqızı tərəfindən yazılmış "Cavad və Şükriyyə dastanı" adlı kitabın təqdimatı baş tutub.2019-cu ildə Bakıda açılmış "Siyasi Repressiya Qurbanları Muzeyi"-ndə repressiya qurbanı olan qadınlara həsr olunmuş guşədə Şükriyyə Axundzadənin həbsi və cəzası ilə bağlı olan sənədin surəti saxlanılır.2021-ci ildə yazıçı Ülviyyə Tahir Şükriyyə Axundzadə haqqında, onun sürgündə keçən həyatı haqqında "Şükriyyə taleyim" adlı tarixi roman yazıb.2022-ci il dekabrın 17-də Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında Stalin repressiyaları dövründə repressiyaya məruz qalmış siyasi məhbusların həyat yoldaşlarının başına gələn hadisələr haqqında "Kod adı: "V. X. A."" və ya Kod adı "Vətən xainlərinin arvadları" tamaşasının premyerası olub. Tamaşada Şükriyyə Cavadın faciəli həyatına da yer verilib.2023-cü il iyunun 30-da Akademik Milli Dram Teatrında "Şükriyyə" tamaşasının premyerası keçirilib. Tamaşa Cavid Zeynallının "Şükriyyə" pyesi əsasında hazırlanıb və Şükriyyə Axundzadənin Qazaxıstandakı sürgün həyatı haqqındadır. Tamaşanın quruluşçu rejissoru Əməkdar incəsənət xadimi Bəhram Osmanovdur. Atası Süleyman bəy Bejanidze acar knyazlarının nəslindən olub. Əsilləri Zendidi kəndindəndir. Burada onların ailə qəbiristanlıqları var, mülkləri və limanları da olub.Şükriyyə Cavad və Əhməd Cavadın 5 övladı olub. Niyazi, Aydın, Tuqay, Yılmaz adlı oğulları və Almaz adlı qızları. 1936-cı ildə qızları Almaz 16 yaşında sarkoma xəstəliyindən dünyasını dəyişib.Əhməd Cavadın öldürülməsi və Şükriyyə Axundzadənin sürgün edilməsindən sonra 2 yaşlı Yılmaz körpələr evinə verilmiş, 14 yaşlı Tuqay çətin tərbiyə olunan uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş yetimxanaya, 16 yaşlı Aydın isə Keşlə həbsxanasına göndərilmişdi. Həmçinin bax Kod adı: "V.X.A.” Azərbaycanda Stalin repressiyaları Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsi Xarici keçidlər Şükriyyə xanımın müsahibəsi Şükriyyə Axundzadənin müsahibəsi. 1993-cü il. Əhməd Cavad və Şükriyyə xanımın faciəli taleyi / Belə belə işlər Əhməd Cavadın sədaqətli ömür yoldaşı Şükriyyə Axundzadənin acılı taleyi / Hophop | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=806534 |
Şükriyə xanım | Şükriyyə Axundzadə və ya Şükriyyə Cavad (1902, Batum – oktyabr 1993, Çinarlı, Şəmkir rayonu) — Əhməd Cavadın həyat yoldaşı, repressiya qurbanı. 1937-ci ildə Əhməd Cavadla birlikdə həbs olunub. Daha sonra 8 il sürgünə məhkum edilib. Cəzasını Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsində çəkib. 1945-ci ildə azadlığa çıxıb, 1955-ci ildə günahsız olduğu üçün bəraət qazanıb. Həyatına aid bir neçə pyes, kitab və mahnı yazılıb, müxtəlif teatrlarda tamaşalar səhnəyə qoyulub. Şükriyyə Süleyman qızı Bejanidze 1902-ci ildə Batumi şəhərində anadan olub. Burada qızlar gimnaziyasını bitirib.Əhməd Cavad Türk Ordusuna Yardım Fondunun katibi olduğu üçün bir müddət Batumidə yaşayıb. Burada olduğu dövrdə Şükriyyə xanımla tanış olub. Onunla ailə qurmaq üçün elçi getsə də Şükriyyə xanımın atasına buna razılıq verməyib. Nəticədə Şükriyyə xanım Əhməd Cavadla qaçır və onlar Gəncədə ailə qururlar.1920-ci ildə Aprel işğalından sonra Əhməd Cavad təyinatla Qusara müəllim göndərilir. Şükriyyə Cavad da ailəsi ilə birlikdə Qusarın Xuluq kəndinə köçür. 1922-ci ilə qədər burada yaşayırlar. Daha sonra isə Bakıya köçürlər.1937-ci il iyunun 3-dən 4-nə keçən gecə Əhməd Cavad və həyat yoldaşı Şükriyyə xanım həbs olunurlar. Bir neçə gün sonra Şükriyyə xanım həbsdən buraxılır. 1937-ci il oktyabrın 27-də onu təkrar həbs edirlər. Əhməd Cavad həbs olunduqdan sonra Şükriyyə Cavada təklif olunur ki Əhməd Cavaddan boşanıb qızlıq soyadına qayıtsın. Bununla da ona toxunmayacaqlarını, əks təqdirdə isə sürgün edəcəklərini deyirlər. Şükriyyə Cavad isə boşanmaq tələbini rədd edir. Bir neçə müddət həbsxanada saxlanıldıqdan sonra dekabrın 9-da Şükriyyə xanıma 8 il həbs cəzası verilir. Onu "xalq düşməninin ailə üzvü" kimi əmək düşərgəsinə göndərirlər. Cəzasını çəkmək üçün 1938-ci il fevralın 2-də Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsinə çatıb.1945-ci il oktyabrın 14-də həbs müddəti bitdikdən sonra azadlığa çıxıb və Azərbaycana qayıdıb. Bakıda yaşamasına icazə vermədiklərinə görə Şəmkirə köçüb. Sürgündən qayıtdıqdan sonra bir neçə il Əhməd Cavadın hələ sağ olduğunu düşünüb. Onunla həbsxanada görüşə bilmək üçün uzun illər, müxtəlif dövlət orqanlarına, SSRİ Nazirlər Sovetinin sədrinə belə müraciət edib. Yalnız 1955-ci ildə ona Əhməd Cavadın 1937-ci ildə öldürüldüyünün xəbərini veriblər.1955-ci ilin dekabr ayında bəraət qazanıb.1993-cü il oktyabr ayında Şəmkirin Çinarlı kəndində dünyasını dəyişib. 1917-ci ildə Əhməd Cavad Şükriyyə xanıma "Şükriyyəm üçün" şeirini həsr edib. Daha sonra Emin Sabitoğlu bu şeirə musiqi bəstələyib və bu mahnı bir çox müğənnilər tərəfindən "Şükriyyə taleyim" adı ilə ifa olunub. 2018-ci ildə yazıçı Sevinc Ədalətqızı tərəfindən yazılmış "Cavad və Şükriyyə dastanı" adlı kitabın təqdimatı baş tutub.2019-cu ildə Bakıda açılmış "Siyasi Repressiya Qurbanları Muzeyi"-ndə repressiya qurbanı olan qadınlara həsr olunmuş guşədə Şükriyyə Axundzadənin həbsi və cəzası ilə bağlı olan sənədin surəti saxlanılır.2021-ci ildə yazıçı Ülviyyə Tahir Şükriyyə Axundzadə haqqında, onun sürgündə keçən həyatı haqqında "Şükriyyə taleyim" adlı tarixi roman yazıb.2022-ci il dekabrın 17-də Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrında Stalin repressiyaları dövründə repressiyaya məruz qalmış siyasi məhbusların həyat yoldaşlarının başına gələn hadisələr haqqında "Kod adı: "V. X. A."" və ya Kod adı "Vətən xainlərinin arvadları" tamaşasının premyerası olub. Tamaşada Şükriyyə Cavadın faciəli həyatına da yer verilib.2023-cü il iyunun 30-da Akademik Milli Dram Teatrında "Şükriyyə" tamaşasının premyerası keçirilib. Tamaşa Cavid Zeynallının "Şükriyyə" pyesi əsasında hazırlanıb və Şükriyyə Axundzadənin Qazaxıstandakı sürgün həyatı haqqındadır. Tamaşanın quruluşçu rejissoru Əməkdar incəsənət xadimi Bəhram Osmanovdur. Atası Süleyman bəy Bejanidze acar knyazlarının nəslindən olub. Əsilləri Zendidi kəndindəndir. Burada onların ailə qəbiristanlıqları var, mülkləri və limanları da olub.Şükriyyə Cavad və Əhməd Cavadın 5 övladı olub. Niyazi, Aydın, Tuqay, Yılmaz adlı oğulları və Almaz adlı qızları. 1936-cı ildə qızları Almaz 16 yaşında sarkoma xəstəliyindən dünyasını dəyişib.Əhməd Cavadın öldürülməsi və Şükriyyə Axundzadənin sürgün edilməsindən sonra 2 yaşlı Yılmaz körpələr evinə verilmiş, 14 yaşlı Tuqay çətin tərbiyə olunan uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş yetimxanaya, 16 yaşlı Aydın isə Keşlə həbsxanasına göndərilmişdi. Həmçinin bax Kod adı: "V.X.A.” Azərbaycanda Stalin repressiyaları Vətən Xainləri Qadınlarının Akmola Düşərgəsi Xarici keçidlər Şükriyyə xanımın müsahibəsi Şükriyyə Axundzadənin müsahibəsi. 1993-cü il. Əhməd Cavad və Şükriyyə xanımın faciəli taleyi / Belə belə işlər Əhməd Cavadın sədaqətli ömür yoldaşı Şükriyyə Axundzadənin acılı taleyi / Hophop | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=806542 |
Şükrulla xan Mərəndi | Şükrulla xan Mərəndi və ya Şüca Nizam (Mərənd – 1908, Mərənd) — Mərənd hakimi, Məşrutə əleyhidarı. Şükrulla xan Cənubi Azərbaycanın Mərənd şəhərində anadan olmuşdu. Mədrəsə təhsili almışdı. Mülkədar idi. Xeyli kəndləri, qışlaqları, yataqları, yaylaqları vardı. Məhəmmədəli şah Qovanlı-Qacar Təbrizdə vali olarkən onunla dostlaşmışdı. Şükrulla xan Mərəndi Məşrutə inqilabının əleyhidarlarından idi. Səttar xana qarşı çıxmışdı. 1907-ci ilin 20 iyunda Şüca Nizam, Əmir Ərşad, Əmir Əşair, Hacı Fərəməz xan Təbrizə hücuma keçmişdi. O, Heydər xan Əmioğlu tərəfindən öldürüldü. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə onun haqqında yazırdı: "Eynüddövlənin müvafiqlərindən olan Şücai-Nizam Mərəndi işğal etmişdir. Cülfa yolu onun nəzarətinə düşüb heç kəsi əvvəldən rüsxət olmamış buraxmıyorlar. Mərqum* başına quldurlar cəm edib kəndləri talan, məxluqi yəğma ediyor. Onun bir ədəd topu və yüzə kimi müsəlləh quldurları vardır. Təbriz altından qaçdığı zaman Şüca bir nəfər gürcünü tutmuş və bir çox cəfa və əziyyətdən sonra məzkuri öldürmüşdür. Mərqum qafqazlılara artıq dərəcə intiqam ediyor. Gürcülər ilə ədavəti dərəcəyi-xüsusidədir. Diyor ki, "onlar bizə bomba atırlar, gərək onları hər yerdə varsalar həlak edək". Bu günlərdə Şücai-Nizam tərəfindən bir nəfər Triadze adlı gürcü tutuldu. Şüca onu öldürmək istədi. Amerika konsulu burada ikən məzkurə mühafizədə bulunmadı… Şüca onu öldürmək istəmişsə də müşar ileyhi qəhrəmananə surətdə qaçıb özünü o vəhşinin cəngali-ğədrindən xilas etmişdir. Təbrizlilərə və Səttarxana xəbər verilibdir ki, bu xüsusda konsulun rəftarına protesto edilsin. Aldığımız xəbərlərdən anlaşılır ki, təbrizlilər konsulun bu hərəkətindən mütəhəyyic olmuşdurlar. Rus konsulu Şücai-Nizama tərəfdar kimi görünür. Şayələr var ki, şah İngiltərəyə qaçmaq istəyir". Ənvər Çingizoğlu, Məşrutə ensiklopediyası, Bakı, 2011. 624 səh. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=189246 |
Şükrulla xan Sədrai | Şükrulla xan Hacı Məhəmmədhüseyn xan oğlu Sədrai (1873, İsfahan – Tehran) — Xalxal hakimi, nazir, Məşrutə hərəkatının üzvü. Şükrulla xan 1878-ci ildə İranın İsfahan şəhərində anadan olmuşdur. Atası Hacı Məhəmmədhüseyn xan Sədrəddövlə Müzəffərəddin şah Qacarın təşrifat rəisi idi. Şükrulla xan ibtidai təhsilini molla yanında, ali təhsilini mədrəsədə almışdı. Atası Xalxalın hakimliyindən Təbrizə, vəliəhd Müzəffərəddin mirzənin sarayına gətirilmiş, onu həmin vilayətə göndərmişdilər. Atasının vəfatından sonra şahzadənin təşrifat işlərinə başçılıq etmişdi. Mötəmədi-Xaqan ləqəbini daşıyırdı. Sonra Qəvamüddövlə ləqəbinə yiyələnmişdi. Müzəffərəddin mirzə 1896-cı ildə Tehrana yollanarkən Şükrulla xanı da özü ilə saraya aparmışdı. O, sarayda iç xidmətlərin birinə, rəisi-xəlvət deyilən bir vəzifəyə təyin olunmuşdu. Xəlvətin sirrini yaydığına görə işdən çıxarılmış, Mazandaran əyalətinə sürgün olunmuşdu. Şükrulla xan Sədrai Mazandaran əyalətində olarkən oranın soylu şəxslərindən biri Sepahdari-Əzəmlə yaxından tanış olmuşdu. Onun vasitəsilə Məşrutə hərəkatına qoşulmuşdu. Şükrulla xan Sədrai Sepahdari-Əzəmin baş nazirliyi dönəmində (16 oktyabr 1920 — 21 fevral 1921) hökumətdə təmsil olunmuşdu. Ənvər Çingizoğlu, Məşrutə ensiklopediyası, Bakı, 2011. 624 səh. Xarici keçidlər Şükrulla xan Sədrai (fars.) Sədrai, Şükrulla (fars.) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=341147 |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.