id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 32
143
| title
stringlengths 1
79
| text
stringlengths 7
183k
|
|---|---|---|---|
9248 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Winnew%C3%B6rp | Winnewörp | De Winnewörp is ene Familie vun Deerten, de ünner de Eer leevt. Alhannten wett he ok „De swarte Düvel“ nöömt. Winnewörpen höört to de Familie vun de Talpidae. De gifft dat in’n Noorden un in de Midden vun Eurasien un vun Noordamerika. De Winnewörp-Oort, de in Middeleuropa leevt, warrt Europääsch Winnewörp (Talpa europaea) nöömt.
De Winnewörp wöhlt meist lüttke Höpe in’n Goorn, un so ganz nebenbi kickt he so’n beten na de Flegen un so’n Kraam un putzt dat allens mit weg.
Naams
De Winnewörp warrt in Plattdüütsch ok Fröt, Fröte (Fröt un Fröte: Emsland, Pl.: Fröten), Frote, Fraute, Göör, Gööre ((Westmünsterland, Bocholt), Hunnewap, Hunnewupp (Hunnewap un Hunnewupp: Ollenborger Mönsterland), Kruup in't Lock, Moorworm, Mulewarp, Mull, Mullewap, Mullewarp (Mullewap un Mullewarp in Noord-Sleswig-Holsteen), Mullwarp, Mullwöhler, Mullwörp, Mullworm, Mullworp, Muulworm, Mullwupp, Wandworp, Wannerrup, Windwarber (Hadeln), Winnewarp, Winnwarp, Winnworp, Winnwupp nöömt. In Latinsch heet de Winnewörp: Talpa europaea (dat is de wetenschopplich Naam), in Düütsch: Maulwurf.
Footnoten
Söögdeerten
Familie |
9249 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dalliero | Dalliero | Dalliero () is een Dorp in Sassen-Anholt, dicht bi Warnijero’e. De Oort liggt dicht an de Noordrand vun de Harz un besteiht ut twee Delen: Dalliero un Altenrode. Vöör de ierst Tied is et uurkundlich erwähnt 1086, awwer de Uursprung liggt in een Siedlung vun een Man namens Turincwart in de 7. Johrhunnert.
Doar wahnen hüdigendags etwan 2.400 Inwahners.
De alden Lüüd snacken een besonner Art von Plattdüütsch, nämlich Ostfälschet Platt.
Een Siegenswürdigkeit in de Dorp es en olle Thingstatt; man seggt, dat al Kaiser Otto III. doar een Richtdag hollen hett.
Un 1517 was Martin Luther in de Klooster Himmelpoorten dichtbi Dalliero, dat is amtlich. Aakt Joars drup hebben de Buern vun Dalliero un Warnijeroe dat Klooster stürmt un bannig veel Schaden anricht, de Münch sin in de Wald flohen. Himmelpoorten is bald dornaak ganz wüst worn.
1800 was de Oort noch en Buuerndorp, awwer in de 19. Johrhunnert hett sich dat Bild wannelt, Steenbruk- und Waldarbeter hebben doar arbetet. De Harzgranit was een Expoortartikel bis naa de Nederlanden.
Bildergalerie
Oort
Landkreis Horz |
9254 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sven%20Regener | Sven Regener | Sven Regener (* 1. Januar 1961 in Bremen) is en düütschen Musiker un Schriever.
1985 hett he de Musikgrupp „Element Of Crime“ mitgründ, för de he bole all Texte schreev, singt un de Trompeet speelt.
2001 hett he sien eersten Roman Herr Lehmann schreven.
2004 köm sien tweeden Roman Neue Vahr Süd in de Bökerladens.
Langspeelplatten
Mittelpunkt der Welt : 2005 | universal
1991-1996 (Best Of) : 2002 | Motor Music
1985-1990 (Best Of) : 2002 | Motor Music
Romantik : 2001 | Motor Music
Psycho : 1999 | Motor Music
Die schönen Rosen : 1996 | Motor Music
An einem Sonntag im April : 1994 | Motor Music
Dicte-moi ta loi (limiteerte internatschonale Version vun Weißes Papier, Oplaag: 2000 Stk.): 1993 | Polydor
Weißes Papier : 1993 | Polydor
Damals hinterm Mond : 1991 | Polydor
Live: Crime Pays : 1990 | Polydor
The Ballad Of Jimmy & Johnny : 1989 | Polydor
Freedom, Love & Happiness : 1988 | Polydor
Try To Be Mensch : 1987 | Polydor
Basically Sad : 1986 | Polydor
Bökers
Herr Lehmann. Eichborn, Berlin un Frankfort an’n Main 2001 ISBN 3821807059 (was 2003 ok as Film omset)
Neue Vahr Süd. Eichborn, Berlin un Frankfort an’n Main 2004 ISBN 3821807431
Angulus Durus. Eichborn, Berlin 2006
Weblinken
Interview in de Welt (hoochdüütsch)
Bremen
Mann
Musiker
Schriever
Hoochdüütsch
Boren 1961
Börger von Düütschland |
9265 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ingelore%20Rosenk%C3%B6tter | Ingelore Rosenkötter | Ingelore Rosenkötter (* 24. Juli 1953 in Bremen) is en Politikersch van de SPD un van den 2. November 2006 bet 30. Juni 2011 Senatorin för Arbeid, Fruen, Gesundheid, Jöögd un Soziales in dat Bundsland Bremen.
Levensloop
Ingelore Rosenkötter is 1953 in Bremen boren un in Worpswede opwussen. Se hett Bankkoopfru lehrt un weer siet 1978 in Landssportbund Bremen un siet 1989 in’d Landsverbund van Düütsch Root Krüüz togange. Mit ehren Ehmann leevt se ut’neen. Kinner hefft de beiden nich. An'n 30. Juni 2011 is se ut den Senat utscheeden. Sietdem weer se bit 2019 Liddmaat van de Bremisch Börgerschop.
Weblenks
Rosenkötter op de Websteed von de Börgerschop (hoochdüütsch)
Rosenkötter op de Websteed von de SPD-Frakschoon (hoochdüütsch)
Fru
Bremen
Politiker (Düütschland)
SPD
Senator (Bremen)
Boren 1953
Börger von Düütschland |
9270 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Europa%20%28Mehrd%C3%BCdig%20Begreep%29 | Europa (Mehrdüdig Begreep) | Europa betekent
Europa, en Eerddeel,
Europa, Figur ut de greeksche Mythologie, Leevste von Zeus,
Europa, Figur ut de greeksche Mythologie, Dochter von Okeanos un Thetys,
Europa, Maand vun den Planeten Jupiter,
(52) Europa, en Asteroid ut den Hööftgördel,
Europa, Film von Lars von Trier,
Europa, lütt Eiland in den Indischen Ozean,
Europa, Serie von Drägerraketen ut de 1960er un 1970er Johren,
Europa, Label von en Hörspeel-Produktschoonsfirma,
Europa, Passageerschipp von NDL un HAPAG ut dat Johr 1928,
Europa, Passageerschipp von NDL un HAPAG ut dat Johr 1966,
Europa, Passageerschipp von de HAPAG ut dat Johr 1891,
Europa, Passageerschipp von de HAPAG ut dat Johr 1905,
Europa, Passageerschipp von de HAPAG ut dat Johr 1982,
Europa, Passageerschipp von de HAPAG ut dat Johr 1999,
HMS Europa, britschen Krüzer.
Kiek ok bi: Europe, Evropa. |
9276 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1993 | 1993 | (MCMXCIII)
Wat passeert is
Politik un Sellschop
7. Mai: Ezer Weizmann warrt nieg Staatspräsident vun Israel.
24. Mai: Eritrea verklaart sien Unafhängigkeit vun Äthiopien. Issayas Afewerki warrt de eerste Staatspräsident.
Boren
4. Februar: Stanislav Bogdanovich, ukrainsch Schachspeler († 2020)
18. März: Alan Aisenberg, US-amerikaansch Schauspeler un Filmproduzent
25. März: Leonardo Spinazzola, italieensch Footballnatschonalspeler
16. Mai: Johannes Thingnes Bø, norweegsch Biathlet
6. Juni: George Ezra, engelsch Singer-Songwriter
21. Juni: Dylan Groenewegen, nedderlannsch Radrennfohrer
29. Juni: Luise Kummer, düütsch Biathletin
22. August: Laura Dahlmeier, düütsch Biathletin
27. September: Mónica Puig, puerto-ricaansch Tennisspelerin
8. Oktober: Garbiñe Muguruza Blanco, spaansch Tennisspelerin
8. Dezember: AnnaSophia Robb, US-amerikaansch Schauspelerin un Singersche
Storven
6. Januar: Dizzy Gillespie, US-amerikaansch Jazzmusiker, Bandleader un Komponist (* 1917)
20. Januar: Audrey Hepburn, britisch-nedderlännsch Schauspeelerin (* 1929)
11. Februar: Robert William Holley, US-amerikaansch Biochemiker un Nobelpriesdräger (* 1922)
15. Februar: George Wallington, US-amerikaansch Jazzmusiker un -komponist (* 1924)
21. Februar: Inge Lehmann, däänsch Seismologin (* 1888)
8. März: Billy Eckstine, US-amerikaansch Jazzsinger un -musiker (* 1914)
15. März: Karl Mai, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1928)
16. März: Odiel Van Den Meersschaut, belgisch Radrennfohrer (* 1919)
20. März: Polykarp Kusch, US-amerikaansch Physiker un Nobelpriesdräger (* 1911)
21. März: Albert Ramon, belgisch Radrennfohrer (* 1920)
30. Mai: Sun Ra, US-amerikaansch Jazzmusiker, -komponist, Poet un Philosoph (* 1914)
9. Juni: Arthur Alexander, US-amerikaansch Soulsinger un Komponist (* 1940)
4. Juli: Friedrich Verholen, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1901)
3. August: Ernst Buchholz, düütsch Tennisspeler (* 1920)
8. August: Krischan Holschen, plattdüütsch Schriever (* 1922)
30. August: Richard Jordan, US-amerikaansch Schauspeler (* 1938)
31. August: Hans-Joachim Wegener, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1911)
7. September: Adele Girard, US-amerikaansch Jazzmusikerin (* 1913)
21. Oktober: Melchior Ndadaye, Politiker un Präsident van Burundi (* 1953)
24. Oktober: Heinz Kubsch, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1930)
31. Oktober: River Phoenix, US-amerikaansch Schauspeler (* 1970)
5. November: Tönne Vormann, westfäälsch Maler, Radeerer un Singer (* 1902)
7. November: Adelaide Hall, US-amerikaansch Jazzsingerin (* 1901)
20. November: Emile Ardolino, US-amerikaansch Speelbaas un Filmproduzent (* 1943)
21. November: Bill Bixby, US-amerikaansch Schauspeler un Speelbaas (* 1934)
8. Dezember: Anders Franzén, sweedsch Marinetechniker un Amateur-Marinearchäoloog (* 1918)
30. Dezember: Giuseppe Occhialini, italiensch Physiker un Nobelpriesdräger (* 1907)
Nobelpriesen
Medizin oder Physiologie:
Physik:
Chemie:
Literatur:
Freeden:
Wertschapswetenschapen:
Johr
93 |
9278 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Vermont | Vermont | Vermont is en Bundstaat van de USA. De Hööftstadt is Montpelier.
Vermont is mit 24.923 km² Grött en van de lütt US-Staaten und höört egentlich to Nieg-Ingland an de Grenz to Kanada. Tosammen leevt in Vermont ruch weg 608.000 Lüüd.
De Staat warrt ok Green Mountain State (Gröön Bargen Staat) nöömt. För idyllsch Barglandschaften is de Staat bekannt. Green Mountains un Lake Champlain sünd besünners antokieken. Dorneben is Ahornsirup, dat wat de Staats bekannt makt hat.
Dür to leben is dat aber in Vermont. Völ riek Lüüd ut de Staaten drümto hebbt in Vermont Weekenennhuus oder ’n Grundstück. Dat hett de Pries düchtig in't Höcht dreben. De Lüüd, de nich so völ Geld hebbt, gaht do blots hen, üm sük de moije Gegend antokieken. 2002 wern dor immerhenn 7,9 Million Besökers, de sük de Indian Summer (dat is den Tiet, wenn sük das Loof van de Bööm farven deit) ankeken hebbt.
De gröttste Städer sünd (Stand. 2004)
Burlington (38.934 Inwahners)
Rutland (17.080 Inwahners)
South Burlington (16.460 Inwahners)
Barre (9.141 Inwahners)
Essex Junction (8.829 Inwahners)
Montpelier (8.013 Inwahners)
Saint Albans (7.548 Inwahners)
Winooski (6.365 Inwahners)
Newport (5.118 Inwahners).
Fröher weer Vermont de Heimatoort van de Irokesen, Algonkin un Abenaki-Natschoon (all Indianer-Stämm).
1777 hett sük Vermont to'n unafhängig (van England) Republik verkloort. Toeerst hebbt se sük New Connecticut nömmt, auf Juli 1777 aber denn as Vermont. Se hebbt denn glieks en Verfaten maakt un dormit weern se de eerste Staat in Noordamerika mit en egen Verfaten. Bet 1791 wer de Staat vullends sülvständig, denn hebbt se sük as 14. Staat de USA anslaten. Politisch wurn se domols van Thomas Chittenden föhrt, de denn ok de eerste Gouverneur van Vermont wurn is.
De amerikaansch Präsidenten Chester Alan Arthur un Calvin Coolidge keemen ut Vermont.
Politik
Vermont is opdeelt in 14 Kreise (Countys):
Literatur
APA Guide USA Neuengland. - Berlin : Langenscheidt, 2001, insb. S. 242-271, ISBN 3-8268-2415-6
Albers, Jan: Hands on the Land : a History of the Vermont Landscape. - Cambridge, Mass. : MIT Press, 2000. - ISBN 0-262-01175-1
Cohen, David E.; Rick Smolan: Vermont 24/7 : 24 hours, 7 days extraordinary images of one week in Vermont. - New York : DK Publ., 2004. - ISBN 0-7566-0086-3
Duffy, John J.; Samuel B. Hand; Ralph H. Orth: The Vermont Encyclopedia. - Hanover, N.H. : Univ. Pr., 2003, ISBN 1-58465-086-9
Grant, Kim, et al. Vermont, an Explorer's Guide. New Haven : Countryman Pr., 2002. - ISBN 0-88150-519-6.
Klyza, Christopher M.; Stephen C. Trombulak: The Story of Vermont : a natural and cultural history. - Hanover, N.H. : Univ. Pr., 1999. - ISBN 0-87451-936-5.
Rodgers, Steve: Country Towns of Vermont. - New York : McGraw-Hill, 1998. - ISBN 1-56626-195-3.
Sherman, Joe: Fast Lane on a Dirt Road : a Contemporary History of Vermont. - White River Junction, Vt. : Chelsea Green Publ., 2000. - ISBN 1-890132-74-8.
Vermont Atlas & Gazetteer. - Freeport, Me : DeLorme, 2000. - ISBN 0-89933-322-2.
Weblenken
Websteed vun Vermont (engelsch)
Vermont |
9279 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Uwe%20Seeler | Uwe Seeler | Uwe Erwin Seeler (Ökelnaam: Uns' Uwe; * 5. November 1936 in Hamborg-Eppendörp; † 21. Juli 2022 in Noordersteed) weer en düütschen Footballspeler.
De Dicke oder Uns Uwe, as he ok nöömt wurd, weer en Störmer, dat heet, he weer dorför dor, dat he Toren scheten de - un dat kunn he bannig goot.
He hett immer bi de Vereen Hamborger SV spölt und för disse Vereen in de düütsche Football-Bundsliga van 1963 bis 1972 in 239 Spelen 137 Toren schaten.
För Düütschland hett he (van 1954 bis 1970) 72 Mal speelt und dorbie 44 Toren schaten. He hett an veer Weltmeesterschoppen deelnahmen (1958, 1962, 1966 un 1970), Weltmeester is he aber nie wurrn. Düütsch Meester is he blots 1960 mit sien Hamborger SV wurrn, aber 3 Mal Düütsch Footballer van dat Johr (1960, 1964 un 1970).
He weer ok Ehrenspeelföhrer van de Natschonaalmannschop, hett dat Bundsverdeenstkrüüz kregen un weer Ehrenbörger vun Hamborg. 2008 wurr he in de Hall of Fame vun den Düütschen Sport upnommen.
Mann
Footballnatschonalspeler (Düütschland)
Hamborg
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Liddmaat vun de Hall of Fame vun den Düütschen Sport
Boren 1936
Storven 2022
Börger von Düütschland |
9283 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Amalthea | Amalthea | Amalthea betekent
Amalthea, Maand von den Planeten Jupiter,
(113) Amalthea, en Asteroid,
Amaltheia, Nymphe ut de greeksche Mythologie. |
9284 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Himalia | Himalia | Himalia betekent
Himalia, een Figur ut de greeksche Mythologie,
Himalia, een Maand von den Planeten Jupiter. |
9285 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Elara | Elara | Elara betekent
Elara, Figur ut de greeksche Mythologie,
Elara, Maand von den Planeten Jupiter,
den eersten tamilschen König von Sri Lanka. |
9286 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Pasiphae | Pasiphae | Pasiphae betekent
Pasiphae, een Figur ut de greeksche Mythologie,
Pasiphae, een Maand von den Planeten Jupiter. |
9287 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Amaltheia | Amaltheia | Amaltheia is en Nymph ut de greekschen Mythologie, de den Gott Zeus mit de Melk von en Zeeg groottagen hett. Dat gifft ober ok Angaven, de seggt, dat Amaltheia sülvst disse Zeeg wörr. Dat afbraken Hoorn von ehr wöör en Teken dorvör, mehr as noog to hebben un is ok as Füllhoorn bekannt. Amaltheia is de Mudder von den Gott Pan.
Weblinks
Greeksche Gödder
Greeksche Mythologie |
9295 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ruumtemperatur | Ruumtemperatur | As Ruumtemperatur warrt de Temperatur betekent, de man normalerwies in beheizte Rüüm hett.
„Ruumtemperatur“ is een fasten Begreep, man de Temperatur kann dorbi ok von Ruum to Ruum een beten ünnerscheedlich wesen. In Düütschland liggt de je no Norm twüschen 20° un 23°C. In annere Länner kann dat ober ok noch mol anners wesen un schwankt över een Rebeet von 18°C bit 25°C.
De Ruumtemperatur warrt bruukt bi dat Bemeten un Utleggen von technisch Instrumenten un Konstrukschonen. Ok in de Naturwetenschoppen warrt Grötten op Ruumtemperatur betogen, wie t. B. Dampdruck, spezifisch Gewicht, Afloop von cheemsch Reakschonen oder ok de Dicht von Faststoffen un fletigen Stoffen. Wo lang sik Levens- oder Arzneimiddel hallen doot, warrt ok faken vör Ruumtemperatur angeven.
De Ruumtemperatur is tohopensett ut de Lufttemperatur an en Oort un de Strahlentemperaturen von de Flachen in Ümgeven. De Lufttemperatur is dorbi de Temperatur von de ümgeven Luft ahn Inwarken von Strahlenwarms. Meten warrt de Lufttemperatur t. B. an de Arbeitssteed in een Höög von 0,75 m över den Bodden mit en Thermometer dat vör Strohlen afschirmt is.
För Büros warrt en Ruumtemperatur twüschen 21°C un 22°C anraat. Dat schall denn macklig wesen un is goot för de Konzentraschoon. Ober wenn dat buten hitt is, denn sünd ok höögere Ruumtemperaturen tolaten.
Physikalsch Grött
Thermodynamik |
9296 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hein%20M%C3%BCck | Hein Mück | Hein Mück ut Bremerhoben is en Figur ut en Slager vun Charles Amberg de vun veel bekannte Singers sung word.
Vele Shanty-Chöre hebbt dat ok in jemehr Repertoire. So word Hein Mück to en Symbolfigur för de Stadt Bremerhoben.
Weblenken
Achtergrundgeschicht up hoochdütsch
Hein Muck
Hein Muck
Muck, Hein |
9298 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Nichmetall | Nichmetall | Nichmetallen sünd in de Chemie de Elementen, de keen Metall sünd.
De Nichmetalle staht in dat Periodensystem baven un rechts.
De metallische Charakter ward in een un de sülvige Period na rechts jümmers weniger. In en Grupp wasst he dorgegen vun baven na ünnen, dat heet je grötter de Atomen, desto metallischer dat Element.
Nichtmetallen sünd:
Waterstoff
Kohlenstoff
Stickstoff
Suerstoff
Swevel
Phosphor
Selen, dat aver faken ok to de Halfmetallen tellt warrt.
All de Halogenen, to’n Bispeel dat Chlor
All de Eddelgasen, t. B. dat Helium
Nichmetallen sünd bannig elektronegativ. Dat heet, dat se geern noch wat an Elektronen dorto kreegen wüllt. So kümmt dat, dat dat Chlor besünners licht to dat Chlorid-Ion ward. Dorüm finns de Nichmetallen tomeist as Anion. Utnahmem dorvun sünd aver de Eddelgasen, de so goot as gor nich reageert.
Bi den Kohlenstoff stellt sik ober de Fraag, wat dat nu nipp un nau is. Kieks den Sott an, den de Sottje ut den Schosteen rutholt, denn is dat en Nichtmetall. Besünners ober de Demant, wat en anner Modifikatschoon vun den Kohlenstoff is, is en typisch Nichmetall. Ober denn in’n Bliesticken, dor is Graphit binnen. Un wenn du dor een Batterie ranmookst un en Lamp, denn kanns sehn, dat de elektrisch Stroom dor goot dörgeiht. Dat tellt ober to den metallschen Charakter.
Chemie |
9299 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hades%20%28Gott%29 | Hades (Gott) | Hades (greek. Ἅιδης; Aides/ Haides – „nich sehn“ ) is in de greeksche Mythologie de Oort vun de Doden, de „Ünnerwelt“ un ok de Baas vun de Ünnerwelt, de Gott Hades. He is een vun de twolf Olympiers. De latiensche Naam vun Hades is Pluto.
Familie
Hades is een Broder vun Zeus. De beiden sünd Söhns vun de Titanen Kronos un Rhea. Tohopen mit all sien Bröder un Süstern is he vun Zeus ut den Buuk vun sienen Vadder ruthoolt wurrn. Sien Vadder Kronos harr all siene Kinner upfreten, vunwegen datt he bange weer, de wullen em eenmol vun’n Throon störten und de Macht an sik rieten, so as he dat mit sienen Vadder maakt harr. As se free kamen weern, streden se gegen de Titanen gegenan. Hades hett bi düssen Striet een Tarnkapp upharrt.De harrn em de Kyklopen schunken. Mit Hölp vun düsse Kapp weer he för sien Fienden nich to sehn. Ok in den Striet gegen de Giganten stünn he up de Siet vun sienen Broder. Later hett he Persephone heiraat. De ehr Deernsnaam weer Kore. De beiden hefft keen Kinner harrt.
Baas vun de Ünnerwelt
Nah den Sieg gegen de Titanen is de Welt mank de Bröder Zeus, Poseidon un Hades updeelt wurrn. Dor hefft se utloost: Zeus kreeg Himmel un Eer, Poseidon kreeg de See un Hades kreeg de Ünnerwelt. Dor is he de strenge Gott, de keen Gnaad kennt un den Minschen un Gödder afsluuts nich afkönnt. Ut sien düüster, gruulich Riek gifft dat keen Torüch. Ok Bidden un Anködeln hölp nix: Wer eenmol dor weer, de keem nich mehr rut. Bloß Orpheus hett dat mit sienen unbannig schönen Gesang henkregen, datt Hades em de Eurydike wedder rutgeben hett.
Hades süms geiht meist gor nich ut sien Riek rut. Bloß, as he sien Froo Persephone röövt hett un nah dat Fechten mit Herakles, as de versöcht hett, em sienen Höllenhund Kerberos to röven. Bi düssen Striet kreeg he een Piel af, de hett em an’e Schuller drapen. Dor iel he na’n Olymp, vunwegen dat Paian em wedder gesund maken scholl.
Mackers
To Hades siene Mackers höört:
de Tweeschen Thanatos „de Dood“ un Hypnos „de Slaap“;
de Erinnyen (lat. Furien) „de Göddinnen, de allens torüch betahlt“;
Charon „de Fährschipper vun de Seelen“, föhrt de Seelen vun de Doden in sien Boot öber de Strööm Acheron un Styx. Hermes bringt em de Seelen hen.
De Höllenhund Kerberos mit dat Slangenhaar un de dree Köpp. He passt an’n Ingang vun de Ünnerwelt up, dat numms wedder utbüxt.
De dree Dodenrichters (greek. εἴδωλα); Minos, Rhadamanthys un Äakos up de Asphodeloswisch. De Gerechten ehr Seelen kaamt in de glückseligen Feller vun Elysion, wo de Lethestroom ümto fleten deit. De Bösenweert in den Tartaros rinsmeten, wat een gräsigen Oort wiet af is un wo se all ehr Sünnen böten mütt
Hekate («Göddin vun de Nacht ehren Töver»)
Siene veer swarten Peer heet Aethon, Alastor (ok Abaster), Nykteus un Orphnäus.
Gottheit
Greeksche Mythologie
Antike |
9301 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Frederick%20Soddy | Frederick Soddy | Frederick Soddy (* 2. September 1877 in Eastbourne; † 22. September 1956 in Brighton) weer en engelsch Chemiker un Student von Ernest Rutherford.
Soddy hett Chemie an’t College of Wales in Aberystwyth un an de Universität Oxford studeert. Dor hett he denn ok van 1898 bit 1900 arbeidt. Dornah hett he tosamen mit Rutherford an de Universität Montreal över Radioaktivität forscht.
1903 kunn he tosammen mit Sir William Ramsay nahwiesen, dat bi den Alpha-Verfall van Radium Helium entstaht. 1904 bis 1914 hett Soddy denn an de Universität Glasgow ünnerricht. In disse Tiet kunn he nahwiesen, dat de Atome van radioaktiv Elementen ünnerschedliche Massen hebben köönt ober de glieke chemische Egenschoppen. Dorför hett he 1913 de Begreep Isotop prägt. Later hett man denn faststellt, dat ok stabile Elemente ünnerschedliche Isotopen hebben könnt.
1914 is he nah Aberdeen wesselt und van 1919 bit 1936 hett he weer in Oxford arbeit.
Soddy hett 1921 de Nobelpries för Chemie kregen „för sien Bidrääg to de Kenntnis van de Chemie van de radioaktiven Stoffe un för sien Ünnersöken över dat Vörkamen un de Natuur van de Isotopen".
Mann
Börger von Grootbritannien
Chemiker
Nobelpriesdräger (Chemie)
Boren 1877
Storven 1956 |
9302 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ministerpr%C3%A4sident | Ministerpräsident | Ministerpräsident is de Regierungsbaas van de enkelte Bunnsländer in Düütschland.
De heet aber nich överall Ministerpräsidenten, in de Stadtstaaten wurd se Regeren Börgermeester (Berlin), Börgermeester/Senatspräsident (Bremen) oder Eerste Börgermeester (Hamborg) nöömt.
In anner Länder gifft dat ok Ministerpräsidenten. De sünd denn ok Baas van de Regeren, ok wenn sük dat nich immer mit dat Amt van'n düütschen Bunnskanzler verglieken lett.
Politik |
9307 | https://nds.wikipedia.org/wiki/387 | 387 |
Wat passeert is
Armenien warrt updeelt ünner dat Röömsch Riek un de Sassaniden ehr Perserriek
Magnus Maximus treckt öber de Alpen nah Mailand to. Dor will he den annern Kaiser Valentinian II. ut verdrieven
Storven
Monika vun Tagaste (Hl. Monika), de Mudder vun den Hilligen Augustinus (*üm un bi 332)
0387
4. Johrhunnert |
9308 | https://nds.wikipedia.org/wiki/388 | 388 |
Wat passeert is
Theodosius I. winnt gegen Magnus Maximus un sett Valentinian II. wedder up den Throon vun den Kaiser vun den Westen
Arbogast ut Franken warrt Heermeester un Raatgever vun Kaiser Valentinian II.
Storven
15. August: Schapur III., Grootkönig vun Persien
28. August: Magnus Maximus, Kaiser in’n Westen vun dat Röömsche Riek
Paulinus vun Antiochien, christlich Karkenmann
Themistios, Rhetor
0388
4. Johrhunnert |
9309 | https://nds.wikipedia.org/wiki/28.%20August | 28. August | De 28. August is de 240. Dag in’n Gregoriaanschen Klenner oder de 241 Dag in Schaltjohren.
Wat an dissen Dag passeert is
Politik un Sellschop
388: Kaiser Magnus Maximus ut den Westen vun’t Röömsche Riek warrt vun sien egen Suldaten dootslahn, as he twee Mal een Slacht gegen Theodosius I. verloren hett.
476: Ünnergang von't Röömsch Riek: Flavius Orestes warrt von Ododaker ümbrocht. Sien Söhn Romulus Augustulus warrt afsett.
489: De Oostgoten ünner Theoderich den Groten slaht Odoakers Truppen in de Slacht von Isonzo.
1619: Ferdinand II. warrt röömsch-düütschen Kaiser wählt. De Stännen vun Böhmen laat em nich gellen
1833: Dat britsche Imperium schafft de Slaverie af.
1955: De Swatte Emmett Till warrt misshannelt un ümbrocht, weil he een witte Fru nofleit hett. Sien Mörders warrt vör Gericht freesnackt. Dordör kummt dat to Massenprotesten, wat as Anfang von de amerikaansche Börgerrechtsbewegen ansehn warrt.
1963: Protestverkünnen in Washington gegen Rassentrennen: Martin Luther King hollt sien berühmt Anspraak „I have a dream“.
1996: Prince Charles un Lady Di warrt scheed.
2013: As Nachfolger vun Matthias Platzeck, de torüchtreden weer, wurrd de bitherig Landsbinnenminister Dietmar Woidke vun den Landdag to'n neen Ministerpräsident vun Brannenborg wählt.
Weertschop
1898: De US-amerikaansch Afteeker Caleb Bradham gifft sien Erfinnen Brad's Drink den niegen Naam Pepsi-Cola.
2001: De Firmen Sony un Ericsson besluut, jümmer Mobilfunksparten to Sony Ericsson tohopentoleggen.
Kunst, Kultur un Bauwark
1850: De Oper Lohengrin von Richard Wagner warrt in Weimar uropführt.
1927: De Goethepries von de Stadt Frankfort warrt to'n eersten mol vergeven.
1981: In Frankfort an’n Main warrt de Ole Oper, de in'n Tweeten Weltkrieg meist tweibombt wörr, wedder open maakt.
Wetenschoppen un Technik
1789: Wilhelm Herschel deckt den Saturn-Maand Enceladus op.
1855: In Tripolis endt een fief-johrig Erkunnensreis dör Swattafrika von den düütschen Afrikaforscher Heinrich Barth.
1949: De Düütsch Akademie för Spraak un Dichtung warrt in de Frankforter Paulskark grünnt.
Katastrophen
1782: Dat britsche Linienschip HMS Royal George geiht ünner as dat vör Anker leeg. 800 bit 950 Minschen blievt dorbi doot.
1973: Bi een swort Eerdbeven in Mexiko kommt rund 1200 Lüüd üm.
1988: In Ramstein stööt bi een Flegervörführn dree Flugtüüch von de italiensch Kunstflegers Frecce Tricolori tosamen un störkt af. Dat Unglück köst 70 Minschen dat Leven, över 500 warrt verletzt.
1993: In Chorog, Tadschikistan störkt een överladen Linienflugtüch af, as een Entführer den Piloten to'n Losflegen zwingt.
Boren
1025: Go-Reizei, 70. Kaiser von Japan († 1068)
1749: Johann Wolfgang von Goethe, düütsch Naturforscher un Dichter († 1832)
1810: Constant Troyon, franzöösch Maler († 1865)
1841: Julius Stinde, düütsch Schriever († 1905)
1878: Rudolf Swiderski, düütsch Schachmeester († 1909)
1896: Liam O’Flaherty, irisch Schriever
1910: Tjalling Charles Koopmans, US-amerikaansch Ökonom un Nobelpriesdräger († 1985)
1915: Otto Peschel, düütsch Kommunalpolitiker († 1986)
1929: Kim Ki-nam, noordkoreaansch Politiker
1940: Roger Pingeon, franzöösch Radrennfohrer († 2017)
1943: David Soul, US-amerikaansch Schauspeler un Singer
1947: Debra Mooney, US-amerikaansch Schauspelerin
1952: Wendelin Wiedeking, Vörstandsvörsitter vun VW un Porsche
1953: Ditmar Jakobs, düütsch Footballnatschonalspeler
1953: Kari Ylianttila, finnisch Skispringer un Skisprungtrainer
1956: Gilmar Knaesel, brasiliaansch Politiker
1971: Todd Eldredge, US-amerikaansch Ieskunstlöper
1974: Carsten Jancker, düütsch Footballnatschonalspeler
1983: Christian Pander, düütsch Footballnatschonalspeler
1984: Anastasiya Kuzmina, slowaaksch Biathletin
Storven
430: Augustinus vun Hippo (Bischop un Hilligen) (* 354)
388: Magnus Maximus, Kaiser in'n Westen von dat [[Röömsch Riek].
476: Flavius Orestes, Vadder von'n letzten wetsröömschen Kaiser
876: Ludwig de Düütsche, franksch König
1258: Gerhard II., Arzbischop vun Bremen (* üm 1190)
1839: William Smith, engelsch Geoloog (* 1769)
1844: Giuseppe Bernardino Bison, italieensch Maler (* 1762)
1888: Georg Beseler, düütsch Jurist un Politiker
1934: Tannatt William Edgeworth David, britisch-austraalsch Geoloog, Polarforscher, Bargstieger un Schriever (* 1858)
1955: Emmett Till, US-amerikaansch Rassismus-Opfer.
1978: Robert Shaw, britsch Schauspeler un Schriever (* 1927)
1984: Wilhelmine Siefkes, plattdüütsche Schrieverin (* 1890)
1995: Michael Ende, düütsch Schriever.
2005: Hans Clarin, düütsch Schauspeler.
August 28 |
9310 | https://nds.wikipedia.org/wiki/389 | 389 |
Wat passeert is
De röömsche Heermeester Arbogast maakt Freden mit de Franken
Boren
Geiserich, König vun de Wandalen (†477)
Patrick vun Ierland, ierisch Missionar un Hilligen (†461)
Storven
0389
4. Johrhunnert |
9311 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1541 | 1541 |
Wat passeert is
De Reformator Johannes Calvin warrt vun de Stadt Genf ehren Raat in de Stadt torüchropen
Pedro de Valdivia grünnt in Chile de Stadt Santiago
De Stadt Bremen kriggt dat Müntrecht
Boren
De Maler El Greco is up de Insel Kreta boren († 1614)
Storven
26. Juni: Francisco Pizarro, spaansch Eroverer in Süüdamerika (*1476 oder 1478)
Johr
16. Johrhunnert |
9312 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hydroxyl | Hydroxyl | Hydroxyl betekent
Hydroxyl-Grupp, wat en funktschonelle Grupp in de organschen Chemie is,
Hydroxyl-Radikal, dat faken in Atmosphäär vörkummt. |
9313 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hydroxyl-Radikal | Hydroxyl-Radikal | Dat Hydroxyl-Radikal is en von de faakensten Radikalen in de Atmosphäär un is tosamensett ut en Suerstoffatom un en Waterstoffatom. Dat warrt dorüm ok OH-Radikal nöömt, as O un H de Teken för de beiden Elementen sünd.
Dat entsteiht in de Atmosphäär ut Ozon un Water, wenn dor UV-Strahlen opdrapen doot. Mancheener seggt to dat Hydroxyl-Radikal ok chemisch Waschmiddel von de Atmosphäär. Dat hett neemlich groot Bedüden för de reine Luft, as dat Radikal Luftverunreinigen afboen deit.
Aver dat OH-Radikal speelt ok faken en bedüden Rull, wenn wat verbrennt, t. B. bi de Knallgasreakschoon. Dorbi loopt ünnerscheedliche enkelte Reakschonen af:
H2 → H + H
H + O2 → OH + O
O + H2 → OH + H
OH + H2 → H2O + H
un noch annere.
Dat Hydroxyl-Radikal is en elektrisch neutral Molekül un dröff nich mit dat (OH)--Ion oder mit de Hydroxyl-Grupp bi organsch Verbinnen verwesselt warrn.
Chemisch Stoff |
9314 | https://nds.wikipedia.org/wiki/George%20Washington | George Washington | George Washington (* 22. Februar 1732 in Westmoreland County, Virginia; † 14. Dezember 1799 Mount Vernon, Virginia) weer en amerikaanschen Politiker un Staatsmann.
Toeerst hett he en bedüüdend Rull bi de Strietigkeiten um de amerikaansch Sülvstännigkeet speelt; he is dorüm en van de bedüüdenste Persönlichkeiten in de Historie van de USA. Bi de Strietigkeiten um de Sülvstännigkeet weer he böversten Baas van de (domols noch nicht amerikaansch) Soldaten, de denn de Englänner bedwungen hebbt (1775 bis 1783).
As de USA denn de Sülvstännigkeet kregen hett, is he van 1789 bis 1797 de eerste Präsident van de nieg Staat wurn. Nah 8 Johr hett he denn aber freewillig Bott makt.
Washington, George
Washington, George
Washington, George
Washington, George
Washington, George
Washington, George
Boren 1732
Storven 1799 |
9315 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hydra%20%28Maand%29 | Hydra (Maand) | Hydra is in de Astronomie de Naam von een Maand von den Dwargplaneten Pluto. Toeerst wörr de Maand S/2005 P1 nöömt. Hydra heet he nu siet Juni 2006. De Naam is afleid von de Seeslang mit de negen Köpp ut de greekschen Mythologie.
De Maand is in'n Mai 2005 von dat Hubble-Teleskop opnahm worrn. Bekannt geven hett dat de US-amarikaansch Ruumfohrtbehörd National Aeronautics and Space Administration (NASA) an'n 31. Oktober 2005. De harrn op disse Opnahm Charon un noch twee annere Objekte funnen. Dat dat Hydra wirklich gifft, is denn in'n Februar 2006 dör noch mehr Ünnersöken bestätigt worrn.
Ganz veel weet man noch nich över Hydra. De Dörmeter warrt op 110 bit 160 km afschätzt. De Albedo von de Böverflach, also de Andeel Licht, de bi'n Opdropen wedder afstrohlt warrt, is ober noch nicht bekannt. Dorüm is de Grött noch nich nipp und nau bekannt. De Afstand von Pluto liggt so bi 65.000 km
Maand
Pluto |
9316 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Nix%20%28Maand%29 | Nix (Maand) | In de Astronomie is Nix de Naam von en Maand von den Dwargplanet Pluto. De Maand is toeerst as S/2005 P2 betekent worrn. Sien endgültigen Naam Nix hett he eerst in’n Juni 2006 kregen.
De Naam is afleidt von Nyx de Göddin von de Nacht in de greekschen Mythologie, de ok de Mudder von Charon is, wie ok een von de Maanden heet. Nu geef dat ober al den Asteroiden (3908) Nyx. Dorüm is denn en beten wat annere Schrievwies bruukt worrn.
Nix wörr opdeckt worrn op en Opnahm, dat von dat Weltruum-Teleskop Hubble in’n Mai 2005 maakt worrn is. De US-amerikaansche Ruumfohrtbehöörd National Aeronautics and Space Administration (NASA) hett an’n 31. Oktober 2006 bekannt geven, dat dorop neben Charon noch twee annere Körpers to sehn wörrn. Bestätigt worrn is dat dör niege Ünnersöken in’n Februar 2006.
Noch is nich veel bekannt över den Maand Nix. He ümlöppt Pluto mit ungefähr 50.000 km Afstand. De Albedo von sien Böverflach – dat heet, woveel Licht he trüggstrahlt – is ober noch nicht klor, so dat de Grött von den Maand ok nich recht bekannt is. De Dörmeter warrt ober op 100 bit 140 km schätzt.
Maand
Pluto |
9317 | https://nds.wikipedia.org/wiki/F%C3%B6%C3%B6rwenn | Föörwenn | De Föörwenn oder ok Anwenn is de Striepen an’n Rand vun’n Acker op de de Buur bi de Feldarbeit mit sien Feldmaschinen wennen deit (bi’t Plögen, Seien un so wieder), dat he de nächste Föör tehn oder langsföhren kann. De Acker hett also mehrsttiets twee Föörwennen an de beiden korten Sieden vun dat Feld. De Föörwenn sülvst warrt eerst ganz to’n Sluss bearbeidt. Ans würr de Buur dat mit sien Maschien ja allens wedder kaputtföhrn. De Fören op de Föörwenn staht dorbi denn senkrecht to’n Rest vu’n Acker.
Dör de sworen Maschinen warrt de Bodden vun de Föörwenn veel dichter tohoopdrückt. Dor wasst de Planten denn slechter, wenn de Buur nich wat fakener plöögt un de Eer oplockert. De Breed vun de Föörwenn hangt vun de Maschinengrött af.
Bueree |
9318 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Charon%20%28Maand%29 | Charon (Maand) | Charon is in de Astronomie de Naam för den gröttsten Maand von den Dwargplanet (134340) Pluto.
Opdecken
De Maand is an'n 22. Juni 1978 von den US-amerikaanschen Astronomen James W. Christy opdeckt worrn, as he Fotoplatten ünnersöcht hett, de al een por Maanden vörher maakt worrn sünd. De Steernkieker hett dorbi faststellt, dat Pluto en regelmäßig Utbulen opwiesen de. Christy hett glöövt, dat sowat op een Maand hinwiesen künn. Tatsächlich is so een Utbulen denn ok noch op Platten funnen worrn, de al an 29. April 1965 maakt wörrn. Vörlöpig hett de Maand de Beteken S/1978 P1 kregen.
Christy hett den Naam Charon vörslaan, as dat in de greeksche Mythologie de Fährmann in den Hades is, de op latiensch Pluto nöömt wörr jüst as de Dwargplanet. Dorto köm, dat Char ok de Anfang von sien Fru Charlene wörr. De Naam is 1985 von de Internatschoonalen Astronoomschen Union (IAU) annahmen worrn.
Dör Charon künnen de Astronomen nu de Masse un Grött von den Dwargplaneten beter utreken.
Pluto hett noch twee Maanden mehr, Nix und Hydra.
Ümloopbahn
Charon löppt üm den Swoorpunkt von dat Pluto-Charon-System in en middeln Afstand von blots 19.405 km. Sien Baan is dorbi meist krinkrund un liggt ungefiehr op de Eben von Plutos Äquater. De Bahn von Charon is dorüm mit 99,089° bannig gegen de Pluto-Baan kippt.
Pluto löppt ok üm dissen Swoorpunkt, as de Ünnerscheed in de Mass twüschen de beiden man blots lütt is. Dorüm liggt de gemeensame Swoorpunkt ok nich in Pluto binnen – as dat meistens is bi Maanden – man liggt ca. 1200 km över de Böverflach von Pluto. Kannst dorüm ok nicht seggen, dat Charon üm den Pluto kreist, man de kreist an sik beid ümeenanner.
Ut dissen Grund is in'n August 2006 ok bi de IAU dröber snackt worrn, ob de beiden nich as Dubbelplanet tellt un tohopen denn as Planeten ankeken warrn schüllt. Denn hett man ober doch seggt, dat Charon een Maand blifft un Pluto as Dwargplaneten tellt warrn schall.
Opbo
Mit een Dörmeter von 1207 km is Charon ungefiehr half so groot as Pluto. De Mass von Charon is üm un bi 1/8 vun Pluto. Dorüm liggt de Swoorpunkt (warrt von de Wetenschopplers ok Baryzentrum nöömt) ok buten Pluto, nämlich een Achtel von den Afstand twüschen de beiden Middelpunkten von Charon un Pluto.
De Maand löppt in 6 Daag, 9 Stünnen un 18 Minuten eenmal üm den Swoorpunkt. In de glieken Tiet dreiht sik Charon ok eenmal üm sik sülvst. Dormit hett he, wie de meisten annern Maanden ok, en bunnen Rotatschoon un wiest Pluto dorüm jümmer de glieke Siet. Ober anners as bi de Eer un den Maand loopt Pluto un Charon beiden jümmers bunnen. Dör de Tiedenkräft sünd beide gliek maakt un wiest sik beide jümmer de glieke Siet. Dorto seggt man ok dubbelt bunnen Rotatschoon.
De middelte Dicht von Charon is op 1,71 g/cm³ bestimmt worrn. Dat bedüüd, dat de Maand to Hälft ut Steen un to de annere Hälft ut Ies besteiht.
De Böverflach is bannig hell un hett eene Albedo von 0,37. Dat heet, dat 37 % von dat ankamen Sünnlicht wedder afstrahlt (reflekteert) warrt. Anners as bi Pluto lett dat so, as wörr de Böverflach von Charon mit Wateries övertagen. Bi een Steernbedecken an'n 1. Juli 2005 is de Temperatur op Charon op -210°C bestimmt worrn. Dat is ungefähr, wat de Wetenschopplers ok vermoot harrn. Wenn de Maand een Atmosphäär hebben schüll, so kann de man blots bannig dünn wesen.
De teemlich hoge Andeel von Steen un de Ümstand, dat Charon kuum en oder ok gor keen Atmosphäär hett, snackt dorvör dat de Maand – as bi uns egen – bi een bannig groten Tohoopenstöten von den Pluto-Vörlöper mit een annern ungefiher gliek grooten Körper entstaan is.
Literatur
James W. Christy, Robert Sutton Harrington: The satellite of Pluto. In: Astronomical Journal, Bd. 83 (1978), S. 1005-1008 [1] (engelsch)
Bruno Sicardy u. a.: Charon's size and an upper limit on its atmosphere from a stellar occultation. In: Nature, Bd. 439 (2006), S. 52-54 (engelsch)
Pluto
Maand |
9319 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Grad%20%28Winkel%29 | Grad (Winkel) | Dat Grad is in de Geometrie en Eenheit för de Grött von en even Winkel. Dat Teken för Grad is de hoochstellte lütte Krink (°), de normalerwies ahn Twüschenruum rechts blang de Tall schreven warrt. 1 Grad is no de Definitschoon de 360. Deel von een Vullwinkel, oder annersrüm: 1 Fullwinkel hett 360°. Dorbi ist mit Vullwinkel en Krink meent, also eenmol ganz rüm.
Dat Angeven von een Winkelgrött in Grad warrt ok dat Gradmaat nöömt, üm dat von dat Bagenmaat aftogrenzen. Dat warrt ok bruukt, üm de Grött von en Winkel to beschrieven. Un denn gifft dat noch dat Gon to'n Winkelmeten. Dat wörrn fröher ok as Nieggrad betekend. To de Tiet hett dat Grad, wat wi hüüt kennt manchmol ok noch Ooltgrad heten.
Ünnerdelen
För de Angaav von Brookdelen von en Grad gifft dat verscheden Oorden:
Dezimal warrt eenfach dat Grad mit Nakomma-Steden schreven, jüst as annere Tallen ok: G,gg°
Sexagesimal warrt dat Grad in 60 Bagenminuten ünnerdeelt, un de Bagenminuut wieder in 60 Bagensekunnen: G° MM′ SS′′. Noch lütter gifft dat ok noch de Tertien TT′′′, de warrt hüüt aver kuum noch bruukt.
beide in Kombinatschoon, wie dat jüst an besten passen deit: G° MM,M’ oder G° MM′ SS,S′′
Grad und SI-Eenheit
In Wetenschoppen un Technik is dat Grad meist över dat Bagenmaat defineert, un so hett dat ok dat Internatschoonaal Eenheitensysteem maakt. In dat Bagenmaat warrt dat Maat as Radiant angeven. De Tosamenhang to dat Grad is:
Hier schüllt Brookdelen aber an’n Besten dezimal angeven warrn, as t. B. 30,33°. De Vörsülven (Präfixe), as t. B. milli oder nano, sünd op dat Grad nich antowennen.
Historie
Dat Opdelen von een Vullwinkel bi’n Kreis in 360° is in de Geometrie, Geographie, Geodäsie un Astronomie dör de Astronomen Hypsikles von Alexandria un Hipparch von Nikaia üm 150 v.Chr. inföhrt worrn.
Mathematik
Eenheit |
9321 | https://nds.wikipedia.org/wiki/391 | 391 |
Wat passeert is
Kaiser Theodosius I. verklaart dat Christendom to de Religion vun den röömschen Staat. De heidnisch Gottesdeensten weert alltohopen verboden
De Westgoten fangt wedder an un plünnert up’n Balkan
Storven
Peter vun Sebaste, jüngste Broder vun Makrina de Jüngere, Basilius vun Caesarea un Gregor vun Nyssa
0391
4. Johrhunnert |
9322 | https://nds.wikipedia.org/wiki/392 | 392 |
Wat passeert is
15. Mai: Valentinian II., de Kaiser vun den Westen vun dat Röömsche Riek warrt doot upfunnen. Dat warrt rümsnackt, sien Heermeester Arbogast hett em de Luft afkniepen laten
Flavius Eugenius, de een Heid is, warrt vun Arbogast to’n Kaiser utropen
Dat Serapeion in Alexandria warrt vun Christen kaputt maakt
De Eekboom vun Dodona warrt ümhaut
Theodosius I. lett Flavius Eugenius nich as Kasier in’n Westen gellen. Eugenius slutt denn een Verdrag öber eenen Bund mit de Alamannen af
Storven
15. Mai: Valentinian II., Kaiser vun Rom
4. Johrhunnert
0392 |
9323 | https://nds.wikipedia.org/wiki/393 | 393 |
Wat passeert is
23. Januar: Theodosius I. maakt sienen Söhn Flavius Honorius to’n Mitkaiser
20. November: Total Sünndüsternis up den Balkan un in Lütt-Asien
Flavius Theodosius I., de Grode, schafft de panhellenischen Spelen vun Olympia af un lett dat Orakel vun Delphi un de Mysterien vun Eleusis tomaken. So maakt he de Grundlagen vun dat Heidendom in’n Oosten kaputt
Boren
Theodoret, Bischop vun Kyrrhos un Theoloog ( üm un bi 460)
Storven
Ausonius, Schoolmeester för de röömschen Prinzen un Dichter (* üm un bi 310)
Libanios, greeksch Rhetoriker (*314))
4. Johrhunnert
0393 |
9324 | https://nds.wikipedia.org/wiki/394 | 394 |
Wat passeert is
1. März: Dat Hillig Füür in de Vesta ehren Tempel in Rom is utgahn
6. September: De röömsche Kaiser Theodosius I. winnt in de Slacht an den Frigidus-Stroom in dat Vipava-Daal in dat hüdige Slowenien gegen sienen Gegenspeler Eugenius. Een lest Mol warrt dat Röömsche Riek för dree Maanden vun een Hand regeert. Stilicho, de in de Slacht Baas ween is, warrt Hööchst Befehlshebber in den Westen
De Hunnen gaht öber den Donaustroom. Dor wiekt de Westgoten ut un verlaat jem ehr Setels an de Swarte See un treckt dör dat Röömsche Riek dör
Storven
6. September : Flavius Eugenius, röömsch Gegenkaiser
8. September: Arbogast, Feldherr ut Franken in de Deensten vun Rom
Nah 394: Gregor vun Nyssa, Bischop, Hilligen un Lehrer vun de Kark (* nah 330)
0394
4. Johrhunnert |
9325 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bunnen%20Rotatschoon | Bunnen Rotatschoon | As en bunnen Rotatschoon warrt in de Astronomie de sünnerlich Fall betekent, dat sik en Himmelskörper (t. B. en Maand) bi sien Ümloop üm en tweeten Himmelskörper (t. B. en Planet) nipp un nau eenmal üm sien egen Ass dreiht.
So is dat ok bi den Maand vun uns Eer. De wiest jümmer mit de lieke Siet na de Eer. Aver ok de meisten annern Maanden in uns Sünnsystem hebbt en bunnen Rotatschoon.
De bunnen Rotatschoon kummt dör Tiedenkräft tostannen, de de Egenrotatschoon vun lüttere Körpern in’t Swoorfeld vun gröttere afbremsen doot. Jüst so as dat Water op de Eer Flootbargen utbillt, de man sehn kann, müss sik ok de Böverflach vun’n Maand anböhren un wedder rünnergahn, wenn he en Egenrotatschoon relativ to de Ass Eer-Maand hett. Dordör de dat aver Rieven geven, dat an’n Enn de Rotatschoon bremst.
So is dat fröher bi den Maand ok wesen. Aver no Johrmillionen hebbt de Tiedenkräft so wiet bremst, dat de (relative) Egenrotatschoon ophöhrt hett, un de Maand nu bunnen is. Toglieks bremst de Maand aber ok de Rotatschoon von de Eer af. Dorüm warrt de Daag op de Eer ok jümmer länger, man so bannig langsom, dat wi dorvon nix markt.
En Sünnerfall is de dubbelt bunnen Rotatschoon oder ok Korotatschoon, bi de beide bedeeligten Himmelskörper bi een Ümloop nipp un nau eenmal üm sik sülvst dreiht. So is dat t. B. bi dat Poor Pluto-Charon.
Himmelsmechanik
Astronomie |
9329 | https://nds.wikipedia.org/wiki/4.%20Johrhunnert | 4. Johrhunnert | To dat 4. Johrhunnert höört de Johren vun den 1. Januar 301 bit to den 31. Dezember 400. Dat veerte Johrhunnert höört to de late Antike hento.
04. Johrhunnert
04. Johrhunnert |
9331 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Triton%20%28Karnphysik%29 | Triton (Karnphysik) | Triton (von greeksch tritós − de Drütte ) is in de Physik een annere Beteken för den Atomkarn oder ok dat Kation von dat Waterstoff-Isotop 3H (Tritium). De Karn sülvst warrt ok schreven as 3H+ oder mit dat Teken t.
Een Triton is tohopensett ut een Proton un twee Neutronen. Dat Isotop is nicht stabil un geiht dör Betaverfall mit een Halfweertstiet von 12,33 a twei. Tritonen sünd von Bedüden bi Reaktschoonen bi de Karnfusion, wie se in tokünftig Fusionsreakters aflopen künnt.
De Kationen von de annern beiden Waterstoff-Isotopen sünd Proton bi dat 1H un Deuteron bi dat 2H. As Sammelbegreep seggt man ok Hydronen, wenn dat nich op de Massentall ankummt.
Karnphysik |
9332 | https://nds.wikipedia.org/wiki/396 | 396 |
Wat passeert is
Augustinus warrt Bischop vun Hippo Regius in Afrika
De Westgoten ünner jem ehren König Alarich I. nehmt Korinth, Argos un Sparta in un plünnert ehr ut. As Stilicho anrücken deit, neiht de Goten mit de ganze Büüt ut nah Epirus
Stilicho gifft den Befehl, datt sik de Markomannen unner jem ehr christlich Königin Fritigil in Pannonien ansiedeln dröövt
Jin Andi warrt Kaiser vun dat Kaiserriek China
De Tempel vun Demeter in Eleusis warrt vun Christen ut'nanner nahmen
Boren
Petronius Maximus, för korte Tiet Kaiser vun dat Röömsche Riek
Storven
6. November: Sima Yao, Kaiser vun de ööstlich Jin-Dynastie in den Süden vun China
0396
4. Johrhunnert |
9333 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hydron | Hydron | Hydron is een Sammelbegreep, de in de Chemie för alle Oorden Waterstoff-Kationen (H+) bruukt warrt, ahn to ünnerscheden, wo groot de Massentall is. Dat is de Beteken na de offiziellen Naamsregeln, de vun de International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) fastleggt sünd.
As dat dree Isotopen vun’n Waterstoff gifft, gifft dat ok dree ünnerscheedlich Hydronen: Protonen, Deuteronen un Tritonen.
Karnphysik
Chemie |
9334 | https://nds.wikipedia.org/wiki/397 | 397 |
Wat passeert is
Een ne’en Verdrag twuschen dat Röömsche Riek un de Westgoten warrt afmaakt. De Westgoten gellt nu wedder as Bundsgenoten un schüllt in Makedonien ansiedelt weeren.
Brictius vun Tours folgt Sankt Martin as Bischop vun Tours up
Augustinus schrifft sien Book „De Doctrina Christiana“
3. Synood vun Karthago
Storven
4. April: Ambrosius vun Mailand, een vun de veer Karkenlehrers in den Westen
8. November: Martin vun Tour, Bischop vun Tour, Hilligen (* üm un bi 316/317)
0397
4. Johrhunnert |
9335 | https://nds.wikipedia.org/wiki/398 | 398 |
Wat passeert is
Johannes Chrysostomos warrt to’n Metropoliten vun
Konstantinopel beropen
Stilicho slutt eenen Verdrag mit de Alamannen un maakt jem to Bundsgenoten
Storven
Üm un bi 398: Didymus de Blinne, christlich Schriever (* 310 oder 313)
0398
4. Johrhunnert |
9336 | https://nds.wikipedia.org/wiki/399 | 399 |
Wat passeert is
27. November: Anastasius I. warrt to’n Bischop vun Rom utropen. He folgt Siricius up
De starke Mann an den Hoff vun Oostrom, Eutropius, de dat mit de Germanen holen dö, warrt stört un bi de Siet bröcht
Yazegird I. warrt König vun Persien
Boren
19. Januar: Pulcheria, oströömsche Kaiserin
Storven
16. Januar: Nintoku, 16. Kaiser vun Japan (313–399) (* 257)
26. November: Siricius, Bischop vun Rom
Dezember: Fabiola, röömsche Hillige, de veel Goots daan hett
Bahram IV.: König vun Persien
0399
4. Johrhunnert |
9337 | https://nds.wikipedia.org/wiki/400 | 400 |
Wat passeert is
Üm un bi 400: De Inband vun Böker warrt utfunnen
Üm un bi 400: De St. Ursula- Basilika in Köln warrt boot
Üm un bi 400: De Dichter Kalidasa ut Indien schrifft sien Drama „Shakuntala“
Richū warrt 17. Kaiser vun Japan (400–405)
31. Dezember: Dat 4. Johrhunnert geiht to Enn
1. Synood vun Toledo
To’n eersten Mal warrt vun de Kark verbaden, bestimmte Böker to lesen oder to hebben. Hier drippt dat de Schriften vun Origenes (kiek bi: Edikt contra Origenem)
Boren
Üm un bi 400: Avitus, Kaiser († 456)
Üm un bi 400: Flavius Ardabur Aspar, oströömschen Heermeester († 471)
Storven
15. Januar: Severus, Bischop vun Reims
4. Johrhunnert
0400 |
9338 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Deuteron | Deuteron | Deuteron (von greeksch deýteros − de tweete) is in de Chemie un de Karnphysik de Naam för den Atomkarn, also dat Kation, von dat Waterstoff-Isotop 2H Deuterium. Dat Nuklid sülvst hett de Beteken 2H+ un warrt ok as d schreven. Een Deuteron is tosamensett ut een Proton un een Neutron.
Deuteronen sünd bedüüsom bi de Karnfusion un spelt dor een Rull bi de Vörgäng in Steerns (so as in uns Sünn) oder in tokünftig Fusionsreakters. Se sünd een Twüschenprodukt bi de Proton-Proton-Reakschoon:
Dorbi versmölt twee Protonen to een Deuteron, wobi een Positron, een Elektronneutrino un Energie freesett warrt.
Karnphysik
Chemie |
9339 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Heinrich%20Wesche | Heinrich Wesche | Heinrich Wesche (* 8. Februar 1904 in Hillerse; † 4. Dezember 1978) weer en düütschen Philoloog un vun 1954 an Perfesser för Nedderdüütsch an de Universität Göttingen.
In Göttingen harr Wesche ok dat Leid över de Arbeitsstell to dat Neddersassische Wöörbook.
1972 is Wesche emeriteert.
Warken
Der althochdeutsche Wortschatz im Gebiete des Zaubers und der Weissagung. Halle an de Saale 1940
Unsere niedersächsischen Ortsnamen. 1957
Volksetymologie in niederdeutschen Familiennamen. Den Haag 1970
Die Lage des Niederdeutschen in Vergangenheit und Gegenwart. Überlegungen zu der Gründung eines Niederdeutschen Institutes. Bremen 1972
Flurnamen, ihr Alter, ihr Vergehen, ihr Entstehen. Böhlau, Köln 1975
Literatur
Wolfgang Kramer, Ulrich Scheuermann u. Dieter Stellmacher (Hrsg.): Gedenkschrift für Heinrich Wesche. Karl Wachholtz Verlag, Neumünster 1979.
Weblenken
Literatur vun un över Heinrich Wesche in de Düütsche Natschonalbökeree
Ostfäälsch Bökeree; dorbinnen: Veröffentlichungsfolge des Niedersächsischen Wörterbuches (Levern 8 un 9)
Mann
Philoloog
Schriever
Boren 1904
Storven 1978
Börger von Düütschland |
9340 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Aken | Aken | Aken (hoochdüütsch: Aachen) is en kreisfre’e Stadt in’ Bundsland Noordrhien-Westfalen. Dat is ok de westlichste Grootstadt van Düütschland.
Aken hett ruchweg 260.000 Inwahners, de up en Flach van 160,83 km² leevt.
Um 3000 bet 2500 v.C. is in dat Rebeet van Aken al Füersteen afbuut wurn. So lang is de Gegend woll ok bewahnt wesen. Um 1880 ist de Inwahnertall över 100.000 anwussen un Aken weer en Grootstadt.
De Akener Dom und dat Rathuus sünd to’n Bispeel besünners Sehenswürdigkeeten. Karl de Grote harr Aken to siene Residenz maakt un noch hüdigendags is sien Throon in den Dom to sehn.
Historie
De Stadt is 765 eerstmals oorkundlich "Aquis villa" nöömt wurrn.
Literatur
Heinrich Silbergleit: Preußens Städte – Denkschrift zum 100-jährigen Jubiläum der Städteordnung vom 19. November 1808. Herausgegeben im Auftrag des Vorstandes des Preußischen Städtetages. Berlin 1908
Erich Keyser (Rgv.): Rheinisches Städtebuch. Band III. 3. Teilband aus Deutsches Städtebuch. Handbuch städtischer Geschichte. Im Auftrage der Arbeitsgemeinschaft der historischen Kommissionen und mit Unterstützung des Deutschen Städtetages, des Deutschen Städtebundes und des Deutschen Gemeindetages. Stuttgart 1956
Gerhard Curdes: Die Entwicklung des Aachener Stadtraumes – Der Einfluss von Leitbildern und Innovationen auf die Form der Stadt. Dortmunder Vertrieb für Bau- und Planungsliteratur, Dortmund 1999, ISBN 3-929797-37-2
Johanna Kamermans: Euregio Carolus Magnus – Grenzen in Fluss. Verlag Mainz, Aken 2004, ISBN 3-86130-391-4
Michael Schmitt: Stadtmappe Aachen. in: Deutscher Städteatlas. Band: IV, 1. Teilband. Acta Collegii Historiae Urbanae Societatis Historicorum Internationalis – Serie C. Im Auftrag des Kuratoriums für vergleichende Städtegeschichte e. V. und mit Unterstützung der Deutschen Forschungsgemeinschaft, hrsg. von Heinz Stoob †, Wilfried Ehbrecht, Jürgen Lafrenz und Peter Johannek. Dortmund-Altenbeken 1989, ISBN 3-89115-031-8
Harry Seipolt: Zwangssterilisation und NS-"Euthanasie" in der Region Aachen. Alano Herodot, Aken 1995. ISBN 3-89399-217-0
Artikel "Aachen". In: Ulrike Puvogel/Martin Stankowski: Gedenkstätten für die Opfer des Nationalsozialismus. Eine Dokumentation. Schriftenreihe der Bundeszentrale für Politische Bildung, Band I: 2. Auflage. Bundeszentrale für Politische Bildung, Bonn 1995, S. 488 - 490. ISBN 3-89331-208-0
Nawies
Weblenken
Websteed vun de Stadt Aachen (hoochdüütsch)
Aachen güstern un hüüt (hoochdüütsch)
Portal Stadtgeschichte vun den Arbeitskreis Denkmaalpleeg as Wiki (hoochdüütsch)
Oort
Noordrhien-Westfalen
Stadt |
9341 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Holger%20Fischer | Holger Fischer | Holger Fischer (* 1959 in Emden) is en düütschen Illustrater un Comic-Tekner.
Fischer hett Kunst un Geschichte an de Universität Ollnborg un Grafik-Design an de Hoochschool för de Künsten in Bremen studeert. He weer later an de Hoochschool ok Gastperfesser.
Sien Book Grote Jan un Lüttje Jan hett 2006 den Pries Plattdüütsch Book vun’t Johr kregen.
Warken
Vom Feinsten. Cartoons. Achilla, 1998, ISBN 3928398539
Dat Ollske und de Bigge. 1999
Bach satt! 2000
Eerdmanntjes. Schuster, 2001, ISBN 3796303463
Das Mordsschiff und andere Kurzkrimis. Leda, 2001, ISBN 3-934927-00-9
Anscheten, Herr Pastor! Sprichwörtliches zwischen Ems und Weser. Schuster, 2005, ISBN 3796303668
Grote Jan un Lüttje Jan. Schuster, 2006, ISBN 3796303544
Fischer, Holger
Fischer, Holger
Boren 1959
Börger von Düütschland |
9342 | https://nds.wikipedia.org/wiki/5.%20Johrhunnert | 5. Johrhunnert | Dat 5. Johrhunnert füng up’n 1. Januar 401 an un güng bit to’n 31. Dezember 500. Dat 5. Johrhunnert höört to de late Antike to.
05. Johrhunnert
05. Johrhunnert |
9345 | https://nds.wikipedia.org/wiki/6.%20Johrhunnert | 6. Johrhunnert | Dat 6. Johrhunnert güng vun den 1. Januar 501 bit to’n 31. Dezember 600. In düt Johrhunnert geev dat den Öbergang vun de late Antike nah dat fröhe Middelöller.
06. Johrhunnert
06. Johrhunnert
06. Johrhunnert |
9346 | https://nds.wikipedia.org/wiki/3.%20Johrhunnert | 3. Johrhunnert | Dat 3. Johrhunnert duur vun’n 1. Januar 201 af an bit to’n 31. Dezember 300. Düt Johrhunnert höört nah de late Antike to.
In dat 3. Johrhunnert weer dat mit dat Röömsche Riek oorntlich dör’nanner gahn. Moderne Forschers seggt to düsse Johren „De Krise vun dat Riek in dat 3. Johrhunnert“. Jummerlos rücken verscheden Stämm vun de Germanen up de Grenzen an den Rhien un de Donau to un in den Oosten rücken de Sassaniden nah den Euphrat to. Dor geev dat in düsse Tiet Krieg mit en Fiend, de meist just so stark weer, as Rom sülvst.
Binnen in dat Imperium grepen jummers wedder annere Generalen na de Macht. De groten Verbänn vun dat Heer röpen den Kaiser ut un streden een gegen den annern.
Vun de 270er Johren af an versöchen Kaisers as Aurelian, en Reform tostann to bringen. Man eerst Diokletian, de 284 an de Macht kamen weer, stell dat Riek wedder up fasten Grund. He güng bi un föhr duchtige Reformen dör, seker de Grenzen af un füng ganz wat Nees an: He deel de Macht unner mehr Kaisers up (kiek bi Röömsch Tetrarchie).
03. Johrhunnert |
9347 | https://nds.wikipedia.org/wiki/T%C3%BCnn%20%28Sleswig-Holsteen%29 | Tünn (Sleswig-Holsteen) | Tünn (ok Tönn un Tönnen; hoochdüütsch Tönning, däänsch Tønning, freesch Taning) is en Stadt in Sleswig-Holsteen.
De Bade- un Luftkuroort hett ruch weg 5.000 Inwahners un liggt in Noordfreesland an dat Eidersparrwark. De Stadt hett ok en lütten Haven. Dat Tönner Wapen wiest en Swaan, de up en holten Tünn steiht.
Historie
De Tunnighen haeret (Harde) wurr eerstmals 1187 erwähnt un 1186 hebbt se al de St. Laurentius-Kark grünnd. Man weet, dat Bischop Waldemar in dat Johr van de Oort de an de Kark to leistend Teinten fordert hett. 1414 hebbt de Dithmarscher Tünn affackelt.
1590 hett Tünn de Stadtrechten kregen.
Beröhmt Lüüd ut de Stadt
Friedrich von Esmarch keem ut Tünn un is ok Ehrenbörger van de Stadt.
Oort
Stadt
Kreis Noordfreesland |
9353 | https://nds.wikipedia.org/wiki/2.%20Johrhunnert | 2. Johrhunnert | Dat 2. Johrhunnert füng an up’n 1. Januar 101 un güng bit to’n 31. Dezember 200. Dat warrt to dat Tietöller vun de Antike torekent.
02. Johrhunnert |
9354 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1.%20Johrhunnert | 1. Johrhunnert | Dat 1. Johrhunnert füng an’n 1. Januar 1 an un güng bit to’n 31. Dezember 100. Dat warrt to dat Tietöller vun de Antike torekent.
01. Johrhunnert |
9355 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rechtsupweg | Rechtsupweg | Rechtsupweg is en Gemeent in de Samtgemeente Brookmerland in d' Landkreis Auerk in Oostfreesland. Se harr in dat Jahr 2004 stück of 2.100 Inwohners un was 5,13 Quadratkilometers groot. De Gemeente is en van de lüttsten Gementen in Neddersassen.
Historje
Rechtsupweg is 1769 as en Moorkolonie grünndt worden. De Nahm kummt van en Stichweg ut de Gemeente Upgant-Schott in't Moor.
Politik
Raad
In de Gemeenteraad sitten 12 Leden un de direkt wählt Buurmester.
Wapen
Up dat Wapen van de Gemeente is en golden Bienenkörv up blau Unnergrund to sehn. Unner dat steiht en golden Moorhack, krüzt mit en golden Moorspaten.
Verkehr
Oostelk van Rechtsupweg löpt de Bundsstraat 72 tüsken Nörden un Auerk bilangs.
Weblinks
Homepage van d' Samtgemeente Brookmerland
Oort
Landkreis Auerk
Oostfreesland |
9356 | https://nds.wikipedia.org/wiki/7.%20Johrhunnert | 7. Johrhunnert | Dat 7. Johrhunnert füng an up’n 1. Januar 601 un güng to Enn mit den 31. Dezember 700. Dat höört to dat Tietöller vun dat Middelöller mit to.
07. Johrhunnert |
9357 | https://nds.wikipedia.org/wiki/8.%20Johrhunnert | 8. Johrhunnert | Dat 8. Johrhunnert füng up’n 1. Januar 701 an un güng bit to’n 31. Dezember 800. Dat höört to dat Tietöller vun dat Middelöller mit to.
08. Johrhunnert
08. Johrhunnert |
9358 | https://nds.wikipedia.org/wiki/9.%20Johrhunnert | 9. Johrhunnert | Dat 9. Johrhunnert füng up’n 1. Januar 801 an un güng bit to’n 31. Dezember 900. Dat warrt to dat Tietöller vun dat Middelöller mit torekent.
09. Johrhunnert |
9359 | https://nds.wikipedia.org/wiki/10.%20Johrhunnert | 10. Johrhunnert | Dat 10. Johrhunnert füng an’n 1. Januar 901 an un güng bit to’n 31. Dezember 1000. Dat warrt to dat Tietöller vun dat Middelöller mit torekent.
10. Johrhunnert |
9360 | https://nds.wikipedia.org/wiki/11.%20Johrhunnert | 11. Johrhunnert | Dat 11. Johrhunnert füng an’n 1. Januar 1001 an un güng bit to’n 31. Dezember 1100. Dat warrt to dat Tietöller vun dat Middelöller torekent.
11. Johrhunnert |
9361 | https://nds.wikipedia.org/wiki/12.%20Johrhunnert | 12. Johrhunnert | Dat 12. Johrhunnert füng an’n 1. Januar 1101 an un güng bit to’n 31. Dezember 1200. Dat warrt to dat Tietöller vun dat Middelöller mit torekent.
Middelöller |
9362 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Jeverland | Jeverland | Dat Jeverland is de Landstreek, de vandag de noordelke Deel van de Landkreis Freesland utmaakt. In dat 15. Johrhunnert hett sük dat Jeverland ut de oll Heerskupp Jever billdt. De Heerskupp was e Tosammensluut van dat Wangerland, grote Delen van Östringen un dat rüstringer Banter Veerdel. Wat vandag de Stadt Willemshaven is, höörde fröher ok na dat Jeverland, man vandag word dat daar neet mehr torekend. Nettso is dat mit de bei vörmalsk sülvstannig Karkspelen Heppens un Neeiende, de vandag ok to Willemshaven hören.
Fröher wurr meestieds mit Buureei Geld verdeent. Hannel dreven de Jeverlanners over de Sielhafens Hooksiel, Rüstringersiel un Mariensiel. Midden in dat Jeverland lagg de Heerskupp Kniphusen, de to manche Tieden sülvstannig was. Ok dat hört vandag to d' gröttste Deel na Willemshaven.
Historje
Mehrmaals wessel dat Jeverland siene Herren. Dat is aftolesen an disse Översicht:
1359 - 1517 Na un na enigen Edo Wiemken un sien Nakomers grote Delen van dat Wangerland, Östringen un Rüstringen unner hör Heerskupp; de Freeske Freeheid is vörbi
1517 - 1531 De Grafen van Oostfreesland hebben en groot Infloot, se bünd de facto Heern van dat Jeverland
1531 - 1575 De Tied van Maria van Jever; smitt de Grafen ruut un verhinnert, dat dat Jeverland achter hör Dood an de Grafen van Oostfreesland kummt
1575 - 1667 Grafen von Ollnborg
1667 - 1793 Försten von Anhalt-Zerbst
1793 - 1806 de russische Kaiserin Katharina ut dat Huus Anhalt-Zerbst arvt dat Jeverland
1807 - 1810 hollandsch unner Ludwig Bonaparte (Napoleons Broder)
1810 - 1813 franzöösch unner Napoleon
1813 - 1818 russisch unner Zar Alexander I., de dat Jeverland an Ollnborg afgeev
1818 - 1918 Hertöge un Groothertöge von Ollnborg
1918 - 1946 Deel von den Freestaat Ollnborg
1946 - Deel von Neddersassen
Ok vandag hören mennig Jeverlanner dat neet geern, wenn se as Oostfresen betekend worden, umdat dat Jeverland nooit würkelk to de Graafskupp Oostfreesland hört hett. Man nett as de Oostfresen bünd de Jeverlannes "oostelke Fresen" un so hett sük in neje Tied de Begreep Oost-Fresen ruutbilldt, de för all Fresen in de Kuntrei tüsken Eems un Weser bruukt worden kann.
Region |
9363 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Friedrich%20von%20Esmarch | Friedrich von Esmarch | Friedrich von Esmarch (* 9. Januar 1823 in Tünn (Sleswig-Holsteen); † 23. Februar 1908 in Kiel) weer en düütschen Dokter un Begrünner van dat düütsch Samariterwesen.
He kem ut en ollen sleswig-holsteenschen Pastoren- un Juristenfamilie un hett 1848 promoveert. In dat Johr 1854 wur he Direkter van dat Chirurgisch Klinikum in Kiel. Dat is he ok bit 1898 bleven.
Up hüm geiht dat Inföhren van Verbandspäckchen un Dreeecksdook torüch. Dorto hett he ok noch Beenschienen un Verbandstornister inföhrt. In Tönning is he bekannt wurn, dorüm dat he de Iesbüdels utfunnen hett, wat hüm ok de Naam „Fidi Iesbüdel“ inbrocht hett. De Eerst Hülp hett he al mit sien Wark van 1869 „Der erste Verband auf dem Schlachtfelde“ propageert.
Na hüm sünd ok benömmt de Esmarsche Bloodlosigkeit (hoochdüütsch: Esmarsche Blutleere) un de Esmarch-Heiberg-Handgreep, wat beid van hüm mit utklamüstert wurrn is.
Anfang 1882 hett he den eerste Samariterkurs in Kiel vörbereit. Dorto entstunn ok sein Wark „Die erste Hülfe bei plötzlichen Unglücksfällen – Ein Leitfaden für Samariter-Schulen“, dat to de bekanntest Eerste-Hülp-Leitfadens hört hett. In 30 Spraken is dat översett un 1931 to’n 50. Mal upleggt wurn. De Düütsche Samariter Vereen Kiel is denn in dat glieker Johr grünnt wurrn.
1887 is he adelt wurrn un 1897 hebbt hüm de Lüüd van Tünn to’n Ehrenbörger maakt. 1903 wur he denn ok noch Ehrenbörger van Kiel.
In Tünn steiht ok sien Standbild, dat se 1905 upstellt hebbt und wor he darbie weer.
Literatur
Jan Schlürmann: Friedrich von Esmarch und die Schleswig-Holsteinische Erhebung 1848−1851. In: Friedrich von Esmarch (1823−1908). Ausstellung anlässlich seines 100. Todestages. herausgegeben von der Schleswig-Holsteinischen Landesbibliothek, Kiel 2008, S. 17–21.
Klaus-Joachim Lorenzen-Schmidt, Hartwig Molzow: Johannes Friedrich August Esmarch. in: Biographisches Lexikon für Schleswig-Holstein und Lübeck. Neumünster 1985, Bd. 7, S. 56–59.
Harry Schmidt: Friedrich von Esmarch. Jugenderinnerungen. Westholsteinische Verlagsanstalt, Heide 1938.
Esmarch, Johannes Friedrich August, in: Eduard Alberti: Lexikon der Schleswig-Holstein-Lauenburgischen und Eutinischen Schriftsteller von 1829 bis Mitte 1866 (1867 bis 1868), 1. Abt. A–L, 1867, Akademische Buchhdlg., Kiel 1867, S. 193 ff.
Weblinks
Mann
Medizin
Eerst Hülp
Sleswig-Holsteen
Noordfreesland
Boren 1823
Storven 1908
Börger von Düütschland |
9364 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gerd%20Harms | Gerd Harms | Gerd Harms (* 19. Februar 1953 in Willemshoben) is en düütschen Politiker.
Leven
Harms hett 1971 dat Abitur an dat Max-Planck-Gymnasium in Willemshoben maakt un denn bet 1980 an de Fre’e Universität Berlin studeert. Dor möök he 1977 den Afsluss as Diplom-Politoloog un 1980 as Diplom-Pädagoog. 1985 hett he an de Technische Universität Berlin sienen Dokter maakt.
In de Tiet vun 1978 bet 1980 un denn wedder vun 1983 bet 1987 weer Harms Bildungsreferent in de Erwachsenenbildung. Twischen 1980 un 1982 weer he Wetenschopler an de Fre’e Universität Berlin un 1987 bet 1989 an de Technische Universität Berlin.
In de Johren 1989 un 1990 weer he Staatssekretär in de Senatsverwaltung för Froen, Jöögd un Familie in Berlin, 1991 bet 1998 Staatssekretär in’t Ministerium för Bildung, Jöögd un Sport bi dat Land Brannenborg un 1998 bet 2002 Minister för Wetenschop, Forschung, Bildung un Kultur bi dat Land Sassen-Anholt.
Januar bet August 2003 weer he de Projektbeopdragte vun’n Ministerpräsident vun Brannenborg. Denn bet Oktober 2004 de Beopdragte vun’n Ministerpräsident för de Tosamenarbeit mit Polen un besünnere internatschonale Opgaven.
Vun den 13. Oktober 2004 an is Harms Bevullmächtigter för Bunds- un Europaangelegenheiten bi dat Land Brannenborg.
Weblenken
Harms sien Siet bi brandenburg.de (hoochdüütsch)
Harms, Gerd
Harms, Gerd
Boren 1953
Börger von Düütschland |
9367 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Eerdalkalimetall | Eerdalkalimetall | As Eerdalkalimetalle warrt de cheemsch Elementen ut de 2. Hööftgrupp von dat Periodensystem betekend, wat ok de 2. Grupp no de offizielle IUPAC-Indeelen is. De Naam is tosamensett ut de beiden Hööftgruppen de links un rechts blangen disse Grupp leegt. Links dorvon gifft dat de Alkalimetallen un rechts de Eerdmetallen, de ober kuum mehr so nöömt warrt. To de Eerdalkalimetallen höört Beryllium, Magnesium, Calcium, Strontium, Barium un dat radioaktiv Element Radium.
Physikalsch Eegenschoppen
De Eerdalkalimetallen hebbt mit tonehmend Atomtall (also vun baven no ünnen in’t Periodensystem) en jümmer gröttere Atommasse, Atomradius un Ionenradius. De lüttste Dicht hett dat Calcium mit 1550 kg/m³. No baven un no ünnen stiggt de Dicht an, de gröttste hett Radium mit 5550 kg/m³. Beryllium hett een Mohshard von 5,5 un liggt dormit in de Mitt, wat de Fastigkeit angeiht. De annern Eerdalkalimetallen sünd aver teemlich week.
De eersten dree Elementen sünd bannig gode Leider for elektrischen Stroom. De annern dree künnt den Stroom ok leiden, aver lang nich so goot as de eersten, un sünners Beryllium oder Calcium. De Elektronen sünd bi de Eerdalkalimetallen so verdeelt as bi dat Eddelgas mit de nächst lütteren Atomtall, man dat dor noch twee Elektronen op de nächst höögeren Schaal in dat S-Orbital dorto kommt.
Disse beiden Elektronen up de Butenschaal künnt licht afgeven warrn. De Oxidatschoonstostand is dorüm tweefach positiv.
Chemisch Verbinnen
As eenzig Eerdalkalimetall geiht Beryllium vör allem Kovalente Binnen in, man de annern kommt meist blots as 2+-Ionen vör.
De Eerdalkalimetallen (hier as Me betekend) hebbt eenige cheemsch Reakschonen:
Mit Suerstoff warrt dorut normale Oxide: 2 Me + O2 → 2 MeOBarium kann ok to Bariumperoxid (BaO2) reageern.
Mit Waterstoff reageert se to Hydriden: Me + H2 → MeH2.
In Water gifft dat Hydroxiden: Me + 2 H2O → Me(OH)2 + H2.
Mit Halogenen warrt dorut Halogenide, wie in’t Bispeel dat Chlorid: Me + Cl2 → MeCl2
De Eerdalkalimetallen sünd bannig gau mit dat Verbinnen. Mit grötter warrnd Atomtall warrt se jümmers reaktiver. Beryllium oxideert twors an’ne Luft, warrt ünner de Oxidschicht aver denn passiv. Jüst so dat Magnesium, dat sik aver licht anböden lett. De annern loopt an’ne Luft licht an un künnt fien verdeelt sogor vun sülvst Füür fangen.
In Water reageert de höögeren Eerdalkalimetallen sogors teemlich dull. Dorüm is dat böös gefährlich, brennend Eerdalkalimetallen mit Water to löschen. Beryllium un Magnesium blievt an de Luft ok länger bestahn, de annern künnt aver blots in Paraffinöl oder Inertgas lagert warrn.
Löste Calcium- un Magnesium-Ionen maakt insbesünnere ok de Waterhard ut: Dat goot löslich Calciumhydrogencarbonat (Ca(HCO3)2) wannelt sik in hitt Water in Calciumcarbonat (CaCO3), wat nu wedder gor nich goot löslich ist un ok as Kalk oder as Ketelsteen bekannt is: Ca(HCO3)2 → CaCO3 + CO2 ↑ + H2OAs dat Kohlendioxid (CO2) dorbi ganz afgeven warrt, kann dat nich wedder trüggreageern un sett sik af.
Vörkommen
De Eerdkrust besteiht to 4,16% ut Eerdalkalimetallen, de sik ungefähr so opdeelt:
67% Calcium
31% Magnesium
1,4% Barium
0,7% Strontium
Beryllium un Radium kommt blots in ganz lütte Spuren vör.
Eerdalkalimetallen kommt so goot as nie gediegen vör, as se jo so licht reageert. Dorüm sünd se meist as Silikat, Carbonat oder Sulfat bunnen.
Chemie |
9368 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dactyl%20%28Maand%29 | Dactyl (Maand) | Dactyl is de Naam vun den lütten Maand, de sik üm den Asteroiden (243) Ida dreiht. Dactyl weer de eerste Maand vun en Asteroid, de opdeckt worrn is.
Naam un Opdecken
Dactyl is in’n Februar 1994 opdeckt worrn, nadem de Ruumsond Galileo 1993 an den Asteroiden Ida vörbiflagen weer. To de Tiet weer de Maand ruchweg 85 km vun’n Asteroid weg. Opdeckersche weer Ann Harch vun de Arbeitsgrupp vun de Misschoon, de de Biller dörkeken hett. Se hett dormit dat eerste mol nawiest, dat ok Asteroiden Maanden hebben künnt.
De Opdecken is an’n 12. März 1994 bekannt geven worrn. De Maand hett denn eerst de vörlöpige Beteken S/1993 (243) 1 kregen. Den offiziellen Naam, de vun de Daktylen ut de greekschen Mythologie afleidt is, kreeg de Maand an’n 26. September 1994 vun de Internatschonalen Astronoomschen Union (IAU). Dat sünd Dämonen, de op de Ida-Bargen op dat Eiland Kreta leven.
Ümloopbahn un Rotatschoon
Nipp un nau is de Bahn vun Dactyl noch nich bestimmt. De Ruumsond flöög in de Bahneven vun den Maand as de Biller maakt worrn sünd, wat de Bahnbestimmen teemlich swoor maakt. Butendem bewegt sik de Maand mit blots 22 km/h üm Ida, so dat de Weg, de he in de Tiet torüchleggt hett, bannig kort weer. Man weet intwüschen aver, dat de Maand (243) Ida rechtlöpig in en middleren Afstand vun 108 km vun Ida ehrn Middelpunkt ümkreisen deiht. De Bahn hett en Exzentrizität vun 0,2 un is üm 8° gegen den Äquater vun Ida neegt.
Op Grundlaag vun Reeknersimulatschonen is afschätzt worrn, dat de Periapsis vun de Dactylbahn tomindst 65 km bedrägen mutt, üm en bestännige Ümloopbahn to garanteern. So lang de Bahn nich nauer bestimmt is, is ok de Ümlooptiet nich nau bekannt. Se warrt groff op 37 Stünnen schätzt. De Rotatschoon vun’n Maand liggt bi tomindst acht Stünnen, künn aver ok an de Ümlooptiet koppelt wesen (bunnen Rotatschoon). De Längsass vun Dactyl weer bi’t Vörbiflegen op Ida utricht, wat eher op en synchrone Rotatschoon snackt.
Egenschoppen
Dactyl hett en unregelmatige Form, togliek aver gliek matig ellidsoiden Körper mit en Maat vun 1,6 × 1,4 × 1,2 km³. So is dat ut de Albedo vun 0,21 afleidt worrn. De Masse warrt op 4 · 1012 kg schätzt. De Böverflach is jüst so as Ida sülvst dicht mit Kraters afdeckt, wat op en hoog Öller sluten lett. Tomindst en Dutz Kraters sünd funnen worrn, de tomindst 80 m groot sünd. De beiden gröttsten hebbt de Naams Acmon un Celmis kregen. Op dat an’n besten oplööste Bild liggt Acmon nipp un nau op de Dag-Nacht-Grenz. He mitt ruchweg 280 m. Celmis hett en Dörmeter vun ruchweg 160 m. Tomindst söss Kraters leegt mehr oder minner op en Lien un wiets op Schören hen, de dor entstahn sünd. Se künnen mööglicherwies vun Ida afsprengt worrn wesen un sünd denn op Dactyl inslahn. Anners as op Ida wiest de Kraters op Dactyl mit hoge Wohrschienlichkeit en Middelbarg. Dat as ok de Form wiest dorop hen, dat Dactyl nich gravitativ bunnen is, ofschoonst he so lütt is. De middlere Temperatur an de Böverflach warrt op -73 °C schätzt.
To’t Entshan gifft dat vundaag twee Theorien: De eerste beseggt, dat Dactyl bi den Inslag von en grooten Brocken op Ida afsprengt worrn is. De annere sütt Ida un Dactyl as ÖVerresten vun en noch grötteren Körper, de bi de Kollision mit en annern Asteroid tweisprengt worrn is un dorbi de Koronis-Familie billt hebbt. Dat Dactyl infungen worrn is gellt as bannig unwoihrschienlich. Na de Gesetten vun de Himmelsmechanik künn en Objekt, dat in de Neeg vun Ida flegen deit höchstens aflenkt, aver nich infungen warrn. Dorto weer noch en drüdden Körper nödig, de dat Objekt afbremsen de.
Maand |
9369 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Swienem%C3%BCnn | Swienemünn | Swienemünn (poolsch: Świnoujście) is hüt ene poolsche Stadt in Pommern. Von 1765 bet 1945 wier dat ene dütsche Stadt. Se hett 41.100 Inwahners. De Flach is 19.723 Hektar. Vun 1975 bet 1999 weer de Stadt in den Bezirk Stettin. De Stadt is twölv Kilometer vun de Flaaghaven Heringsdörp.
Swinemünde weer bit to'n Tweeten Weltkrieg dat dartgröttste Oostseebad, siet den 6. Oktober 1945 hörrt de Stadt to Polen.
Weblenks
Websteed vun Swienemünn (hoochdüütsch, poolsch)
Polen
Stadt
Oort |
9371 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Micky%20Maus | Micky Maus | Micky Maus is de hoochdüütsche Naam vun de Comic- un Tekentrickfigur „Mickey Mouse“, de de amerikaansche Trickfilmer Walt Disney sik utdacht hett.
De Filmfigur
Den ersten Uptritt in’t Kino hett de Muus an’n 18. November 1928 in den Kortfilm „Steamboat Willie“ hefft. De Film was een vun de eersten Filmen mit Toon un Musik. Disney hett de Figur tohope mit sien Chefteekner Ubbe Iwerks entwickelt und hett ok süms de Stimme insnackt.
De Figur was in de folgende Johrn bannig spoodriek un geev Walt Disney de Schangs ümmer mehr un betere Tekentrickfilms to maken. Mit de Tiet kömen ümmer niege Figuren dato: Donald Duck, Goofy un Pluto wassen bole net so populär as Mickey süms. Vondaag is de Figur ümmer noch een vun de bekanntesten Figuren up de Welt un dat Symbol vun den Walt-Disney-Konzern.
Comics
An’n 13. Januar 1930, kööm de eerste Büllergeschicht (engelsch: Comic) mit Micky Maus in de Zeitungen vun Amerika rut. In Düütschland kennt de meeste Lüüd de „lustigen Taschenbücher“ mit de Figuren vun Walt Disney.
Bökers
Wolfgang J. Fuchs: Micky-Maus: Das ist mein Leben. (hoochdüütsch vun Wolfgang J. Fuchs.) Unipart-Verlag, Stuttgart 1988, ISBN 3-8122-3086-0
Weblinken
Een langen Text över Micky Maus (hoochdüütsch)
Comic
Tekentrick
Fiktiv Figur
Filmkunst |
9372 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Donald%20Duck | Donald Duck | Donald Duck is een Comic- un Tekentrickfigur vun de Walt Disney Studios in Amerika.
De Filmfigur
An'n 9. Juni 1934 köm in de Kortfilmserie Silly Symphonys de Tekentrickfilm The Wise Little Hen (De kloke, lütte Hohn), dat erste mol de Aant Donald Duck vör. Dorna was he in 'ne Masse vun Mickey-Mouse Filmen een Nebenfigur. Drök wulln de Lü lever Donald as den egenliken Star Micky seen und he beköm siene iegene Filme.
Besüüners an Donald is, dat he meistiet ne Masse Malöör het un drok suur wat un dat luut bölt. Siene bemerkenswerte Aantenstimm warrt vun Clarence Nash utdacht un he hett de Figur veel Jahr de Stimme geven.
Comics
1936 kreeg Donald siene iegene Comic-Serie in de amerikaansche Zeitungen. Al Taliaferro was lange Tiet de Tekener vun düsse Geschichten un Bob Karp dö sich de Texte infallen loten. In Düütschland kennt de meesten Lü de „lustigen Taschenbücher“ mit de Figuren vun Walt Disney. In Düütschlad het Erika Fuchs de Texte för disse Comics schreven un dormit een grooten Anteel an dat "universum" vun Entenhuusen, so as wie dat vondag kennt.
Dat giv ook een Comic mit Donald up plattdütsch. De heet: "Mit Käpten Donald op hoge See"
Weblinken
www.duckfilm.de/cartoon/donald.htm – Ene hoochdütsche List vun aal DD-Kotfilms.
Hoochdütscher Artikel över Donald Duck
Comic
Tekentrick
Disney |
9375 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Pioneer%2010 | Pioneer 10 | Pioneer 10 is en US-amerikaansch Ruumsond ut de Pioneer-Reeg. Se weer an’n 3. März 1972 mit en Atlas-Centaur-Rakete in’n Weltruum schoten.
De Sond
Pioneer 10 is vun de National Aeronautics and Space Administration (NASA) entwickelt worrn. De Sond hett en Gewicht vun 258 kg un is mit Instrumenten för dat Kommunizeeren un noch 14 annere Meetinstrumenten utrüst, mit de se Weten över dat Weltall an sik sammeln schall.
As de Sond ut dat Sünnsystem rutflegen schall, is doran een vergoldt Aluminiumplatt anbrocht worrn (de Pioneer-Plakette). Dorop sünd Biller to sehn, de för butenirdisch Levensformen dacht sünd un jüm wiest, wo de Sond herkummt. Man mutt jo dormit reken, dat de Minschen op de Eer gor nich de eenzigen intelligenten Leevwesen sünd in de Welt.
Afloop von de Reis
De Sond Pioneer 10 hett so bi annerhalf Johr rüm bruukt, bit se an den Planet Jupiter ankommen is. Dat weer an’n 3. Dezember 1973. Se wörr de eerste Ruumsond, de dicht an den Jupiter vörbiflogen is un hett dorbi veele Fotoopnahmen maakt un ok noch annere wetenschopplich Ünnersöken maakt.
Siet disse Begegnung flüggt de Sond nu op een Bahn, op de se mit ungefähr 2,5 AE in’t Johr ut dat Sünnsystem ruflüggt. De Richtung is dorbi ruch de Steern Aldebaran in dat Steernbild Bull (Taurus). De is rund 68 Lichtjohr wiet weg. För den Weg bruukt de Sond ungefähr 2 Millionen Johren.
Op ehr'n Weg achter den Jupiter hett Pioneer 10 den Sünnenwind un de kosmischen Strahlen ünnersöcht, aver an'n 30. März 1997 – 25 Johr no ehr’n Start – von de NASA von wegen de Kosten offiziell för „dood“ verklärt worrn. Dormit hett se aver veel länger arbeidt, as sik dat vörher eener denken kunnt harr.
Af un to hett de NASA aver noch mol Funkkontakt hatt, wobi denn ok niege Daten von de Sond schickt worrn sünd. Dat hett toletzt an’n 3. März 2002 klappt. Aver dat Funksignal wörr al temlich swaak un an de Grenz vun de Empfindlichkeit von de Sond, de dör ehr Radioisotopengeneratoren jo ok jümmers weniger Stroom kriggt un al bannig wiet weg is.
De letzten Versöken, noch mol Kontakt to kriegen, wörrn an 7. Februar 2003 un an 3. März 2006. Dat hett ober nich hinhaut. In 2006 is Pioneer 10 nu mehr as 12 Million km wiet vun de Eer weg. Dat is dubbelt so wiet as no den Dwargplaneten (134340) Pluto. Een Funksignal bruukt för disse Wiet ungefähr 12 Stünnen.
Ruumsond |
9376 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1975 | 1975 | 1975 (MCMLXXV):
Wat passeert is
Politik un Sellschap
13. Februar: Anker Jørgensen wurrd to'n tweeten Mal däänsch Ministerpräsident
5. Juli: De Republiek Kap Verde warrt unafhangig vun Portugal.
3. November: Hans Koschnick warrt to'n drüdden Mol Bremer Börgermeester. Bremer Senat un nee Lannsregeern vun Bremen is de Senat Koschnick III
22. November: Juan Carlos I. word de König vun Spanien.
Weertschap
De Firma Microsoft word vun Bill Gates un Paul Allen upmokt.
Kunst, Kultur un Bowark
Johnny Rotten fangt bi de Punk-Band The Sex Pistols an.
Boren
1. Januar: Roman Slobodjan, düütsch Schachspeler
5. Januar: Bradley Cooper, US-amerikaansch Schauspeler
5. Februar: Giovanni van Bronckhorst, nedderlannsch Footballnatschonalspeler
11. Januar: Matteo Renzi, italieensch Politiker un Ministerpräsident
13. Januar: Daniel Kehlmann, düütsch Schriever
10. Februar: Kool Savas, düütsch-törkschen Rapper ut Berlin
22. Februar: Niina Jyrkiäinen, finnisch Biathletin
29. März: Jan Bos, nedderlannsch Iesflinklöper un Radrennfohrer
22. April: Carlos Sastre, spaansch Radrennfohrer
3. Mai: André Wiese, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
8. Mai: Jens Rittmeyer, düütsch Kock
19. Mai: Christelle Gros, franzöösch Biathletin
23. Juni: Chris Witty, US-amerikaansch Iesflinklöperin
21. Juli: Bert De Waele, belgisch Radrennfohrer
16. September: Thekla Reuten, nedderlännsch Schauspelerin
3. Oktober: Greig Fraser, austraalsch Kameramann
11. Oktober: Corinna Rüffer, düütsch Politikerin un Bundsdagsafordnete
29. Oktober: Frank Baumann, düütsch Footballnatschonalspeler
28. November: Ekaterina Dafowska, bulgaarsch Biathletin
5. Dezember: Paula Patton, US-amerikaansch Schauspelerin
10. Dezember: Eija Salonen, finnisch Biathletin
Storven
13. Januar: Günter Lange, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1915)
3. Februar: Ernest Sterckx, belgisch Radrennfohrer (* 1922)
1. März: John Stuart Morrison, kanaadsch Schachspeler (* 1889)
3. März: Fritz Specht, plattdüütsch Schriever (* 1891)
7. März: Otto Wilhelm Schneider, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* 1896)
3. April: Peter Kohnke, düütsch Scheetsportler (* 1941)
14. April: Fredric March, US-amerikaansch Schauspeler (* 1897)
21. April: Arthur Marohn, düütsch Footballnatschonalspeler und -trainer (* 1893)
18. Mai: Kasimir Fajans, poolsch-US-amerikaansch Chemiker (* 1887)
5. Juni: Paul Keres, eestnisch un sowjeetsch Schachmeester (* 1916)
10. Juni: Franz Löbert, düütsch Politiker (* 1906)
20. Juni: Karel Gleenewinkel Kamperdijk, nedderlannsch Footballnatschonalspeler (* 1883)
2. Juli: James Robertson Justice, britischen Ornitholoog un Schauspeler (* 1907)
8. August: Cannonball Adderley, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1928)
16. August: Friedrich Sämisch, düütsch Schachspeler (* 1896)
27. August: Haile Selassie, lesten Kaiser vun Äthiopien un Messias for de Rastafari (* 1892)
6. September: Adolf Werner, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1886)
29. Oktober: Hans Ehrke, plattdüütsch un hoochdüütsch Schriever (* 1898)
19. November: Rudolf Kinau, plattdüütsch Schriever (* 1887)
20. November: Francisco Franco, spaansch General, Politiker un Diktater
21. November: Gunnar Gunnarsson, ieslandsch Schriever (* 1889)
4. Dezember: Hannah Arendt, düütsch-amerikaansche, jöödsche Gelehrte (* 1906)
9. Dezember: Frank Signorelli, US-amerikaansch Jazz-Pianist un Komponist (* 1901) |
9377 | https://nds.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6nig | König | König is na den Kaiser de hööchste Titel in en Monarkie.
In moderne Monarkien deit de König meistiet blots noch repräsenteren un Zeremonien dörföhrn.
Polietsch Amt |
9378 | https://nds.wikipedia.org/wiki/M%C3%A4rz | März | De März, in Oostfreesland Märt, ok as Märzmaand un as Lentmaand bekannt, is in’n Gregoriaanschen Klenner de drötte Maand in dat Johr. De März hett 31 Daag un is na den röömschen Kriegsgott Mars nöömt. De Röömers seggen dorto Martius. Bi jüm füng dat Johr ok mit den Maand März an.
En öllere Schrievwies för den März is op Hochdüütsch ok Märzen. De oorsprünglich hochdüütsche Naam för dissen Maand weer Lenzing oder Lenzmaand, as de Lenz jo dat Fröhjohr is. Dat Fröhjohr fangt jo man in den März an, wenn de Dagunnachtgliek is. Dat is an’n 20. März (fröher ok 21. März). An den Dag steiht de Sünn över den Äquater un de Sünn geiht denn nipp un nau in Oosten op un in Westen ünner.
De März fangt jümmers mit den glieken Wekendag an, as de November un ok as
de Februar — man nich as de Februar, wenn wi en Schaltjohr hefft.
Maand (Tiet) |
9382 | https://nds.wikipedia.org/wiki/13.%20Johrhunnert | 13. Johrhunnert | Dat 13. Johrhunnert fangt an up’n 1. Januar 1201 un geiht to Enn an’n 31. Dezember 1300. Dat warrt to dat Tietöller vun dat Middelöller torekent.
13. Johrhunnert
Middelöller |
9384 | https://nds.wikipedia.org/wiki/14.%20Johrhunnert | 14. Johrhunnert | Dat 14. Johrhunnert fangt an up’n 1. Januar 1301 un geiht to Enn an’n 31. Dezember 1400. Dat warrt to dat Tietöller vun dat late Middelöller torekent.
Kulturgeschicht
In Italien regeert in de Kunst un Kultur al de Renaissance. In dat Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon un in Frankriek un England kümmt de eerst veel later. Hier is in dat 14. Johrhunnert allerwegens noch de Kulturepoch vun de Gotik.
14. Johrhunnert
Middelöller |
9385 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1320 | 1320 |
Wat passeert is
üm un bi 1320: Dante Alighieri sien Göttlich Kummedi warrt fardig stellt. In Italien bleiht al de Kunstepoch vun de Renaissance. In Düütschland kümmt de eerst bi 200 Johr later up. Hier regeert üm düsse Tiet eerst noch de Gotik
Baren
Sturben
Johr
14. Johrhunnert |
9387 | https://nds.wikipedia.org/wiki/15.%20Johrhunnert | 15. Johrhunnert | Dat 15. Johrhunnert fangt an up’n 1. Januar 1401 un geiht to Enn an’n 31. Dezember 1500. An't Enn vun dat Johrhunnert geiht ok dat Middelöller to Enn un de fröhe Nutiet fangt an.
Kulturgeschicht
In den Westen un Noorden vun Europa fangt in de lesten Johren vun dat 15. Johrhunnert in Kunst un Kultur de Epoch vun de Renaissance an. In Italien weer de al 200 Jöhren vördem begäng. Mit dat Upkamen vun de Renaissance geiht dat eerst mol mit de Gotik nich mehr fudder. Allerwegens warrt dat as en groden Bröök för de europääsche Kultur ankeken, dat de Osmanen in dat Johr 1453 de ole Hööftstadt vun Byzanz, Konstantinopel innahmen hefft.
Philosophie un Geschicht vun den Geist
De Humanismus kümmt allerwegens up. De Lüde, de wat weten wüllt, de wennt sik torüch nah de Borns ut de Antike. Up düsse Aart hangt de Humanismus mit de Renaissance tosamen. Een vun de gröttsten Gelehrten vun den Humanismus is Erasmus vun Rotterdam. De Reformation steiht an’t Enn vun düt Johrhunnert al vor de Döör: Martin Luther warrt 1483 baren, Huldrych Zwingli kümmt 1484 to’e Welt.
Johrhunnert |
9388 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1483 | 1483 |
Wat passeert is
9. April: Na den Dood vun sien Vadder Eduard IV. warrt Eduard V. 12 Johr oolt de tweete König vun England ut dat Huus York.
Eduard sien Ohm Richard Plantagenet lett denn lüttjen König Eduard un sien Broder in den Tower of London smieten un stiggt süms an'n 6. Juli as Richard III. up den Throon vun England. Dor blifft he bloß twee Johr bit 1485. He is de drüdde un leste König ut dat Huus York.
Boren
19. April: Paolo Giovo, italieenschen Humanisten († 1552)
10. November: Martin Luther, düütschen Reformator († 1546)
Raffael, italieenschen Maler un Bomeester († 1520)
Storven
9. April: Eduard IV. vun England ut dat Huus York (*1442)
30. August: Ludwig XI., König vun Frankriek (*1423)
15. Johrhunnert
Johr |
9390 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1484 | 1484 |
Wat passeert is
29. August: Giovanni Battista Cibo wurrd to'n Paapst wählt un hett den Paapstnaam Innozenz VIII.
Boren
1. Januar: Huldrych Zwingli, Reformator ut de Swiez, een vun de Vaders vun de Reformeerte Kark († 1531)
Storven
Johr
15. Johrhunnert |
9392 | https://nds.wikipedia.org/wiki/16.%20Johrhunnert | 16. Johrhunnert | Dat 16. Johrhunnert fangt an up’n 1. Januar 1501 un geiht bit to’n 31. Dezember 1600.
Kulturgeschicht
In Kunst un Kultur is düt Johrhunnert in Düütschland un den Westen vun Europa dat Tietöller vun de Renaissance. In Italien kümmt al de Barock up.
Philosophie un Geschicht vun den Geist
De Reformation smitt de ole Kark un allerhand ole Traditionen eenfach öber’n Bulten.
Martin Luther, Johannes Calvin un Huldrych Zwingli wollen anunforsik keen nee Kark upboon, man bloß de ole Röömsch-kathoolsche Kark reformeeren. Man denn sünd dor doch nee Karken vun wurrn. In de Midden vun dat 16. Johrhunnert hett de kathoolsche Kark veel vun ehr ole Kraft torüch wunnen, as se sik in dat Konzil vun Trient nee Regeln geben hett. Na de Reformation keem nu dat Tietöller vun de Gegenreformation.
Politik
In Düütschland is dat Hillig Röömsch Riek vun Düütsche Natschoon jümmers swäcker wurrn. De Försten vun de verscheden Länner un Staaten binnen dat Riek hefft veel Macht an sik reten. Dor hefft se de Reformation ok schöön för sik bruken konnt.
De Törken staht 1529 to’n eersten Mal vör de Porten vun Wien und wüllt de Stadt innehmen un wieder nah Westen dörbreken. Man se weert torüchslahn. Dat ganze Johrhunnert gifft dat Striet un Krieg mit de Törken. In de Middellannsche See weert jummers wedder Seeslachten slahn. Dor speelt de Republik Venedig een grode Rull bi. 1571 warrt de gesamte osmaansche Flott in de Seeslacht bi Lepanto in’n Dutt haut.
An’t Enn vun’t Johrhunnert fangt de Söben Provinzen vun de Nedderlannen een Krieg gegen Spanien an, vunwegen datt se unafhängig weern wüllt. Düsse Krieg warrt later de Achtigjohrig Krieg nöömt un kümmt eerst 1648 to een Enn.
Johrhunnert
Nutiet |
9394 | https://nds.wikipedia.org/wiki/17.%20Johrhunnert | 17. Johrhunnert | Dat 17. Johrhunnert fangt an up’n 1. Januar 1601 un geiht to Enn an’n 31. Dezember 1700. Dat warrt to de fröhe Nutiet torekent.
Kulturgeschicht
In Kunst un Kultur is dat 17. Johrhunnert dat Tietöller vun Renaissance un Barock. In England un de Nedderlannen speelt dat Barock keen grode Rull. Dor geiht dat al in de Midden vun dat Johrhunnert mit de Aufklärung los. An’n Anfang vun düt Johrhunnert gifft dat de lesten offiziellen Schriften in Plattdüütsch, as de Karkenordnung vun Pommern. Sunst warrt bi de Kontoren, Predigtstöhl un Kanzleien de plattdüütsche Spraak allerwegens aflööst vun de Hoochdüütsche Spraak. In de Musik bringt Claudio Monteverdi in Venedig dat Oratorium un de Oper in de Gäng. Heinrich Schütz bringt de italieensche Aart vun Musik nah Düütschland.
Philosophie un Geschicht vun den Geist
In de Karken warrt de dynaamsche Geestdriftigkeit vun de Reformators aflööst dör een püttjerige, sture Bookstabendreiheree. De Orthodoxie kümmt up un kickt up den richtigen Globen. In de Philosophie geiht dat los mit de Upklärung. René Descartes, Baruch de Spinoza un Gottfried Wilhelm Leibniz wiest de Philosophie up nee Wegen.
Politik
In Düütschland wuracht de Dörtigjohrige Krieg un bringt dat Riek an den Rand vun den Afgrund. De groden Mächten as Sweden, Frankriek, Däänmark un de Nedderlannen mengeleert sik in un speelt een grode Rull. An’n Enn is dat Hillige Röömsche Riek utpovert un Frankriek un Sweden sünd de groden Winner. Bremen köfft vun den Kaiser in dat Johr 1646 de Unafhängigkeit un kriggt dor dat Linzer Diplom för. Sweden kriggt grode Delen vun den Noorden vun Düütschland, besunners dat Arzbisdom Bremen mit Veern dorto un ok Pommern. 1666 mutt Sweden den Versöök upgeben, ok noch de Rieksstadt Bremen in to nehmen un mutt den Freden vun Habenhusen sluten.
In England warrt de König Charles I. eenen Kopp körter maakt. De Lordprotektor Oliver Cromwell ritt de Macht an sik un maakt een Republik ut dat Vereent Königriek. Na sienen Dood kümmt de Restauration in'e Gängen, mann 1688 stiggt in de unblödig Glorious Revolution Wilhelm vun Oranien up den Throon un Grootbritannien warrt een Konstitutionell Monarchie.
In de Nedderlannen geiht de Achtigjohrige Krieg to Enn un dat Land warrt unafhängig vun Spanien. För Holland un de annern Provinzen fangt dat Gollen Tietöller an. Üm de Midden vun dat Johrhunnert gifft dat verscheden Seeslachten mit England üm de Macht up de europääschen Seen. Toeerst is Holland baben, an’t Enn vun dat Johrhunnert kladdert England höger.
In Brannenborg maakt de grode Kurförst dor för, dat sien Land up den Weg is, een Grootmacht to weern.
Frankriek warrt to een Grootmacht ünner de Kanzlers Richelieu un Mazarin. Mit Ludwig XIV. is dat Tietöller vun den Afsolutismus up sien Hööchde.
1683 staht de Törken to’n tweden Mal na 1529 vor de Dören vun Wien. Prinz Eugen vun Savoyen un de poolsche König könnt jem wedder torüchslahn. Vun nu af an geiht dat mit de osmaansche Grootmacht lütt bi lütt bargdal.
Johrhunnert
Barock
Opklärung |
9395 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Comic | Comic | Comics sünd Billergeschichten mit Text. Meistiet steit de Dialog in de Biller in „Spreekblasen“. Dat gifft en Barg ünnerscheedliche Stilrichten vun Comics. Dat köönt realistische Biller aver ok lustige Karikaturen ween.
Vele Comics worn aleen vun en Minsch maakt. Aber vör allem in Amerika hebbt se för populäre Comics ok ganze Studios mit en Mass Teekner un Schriever de en Serie vun Comics maakt.
fröhe Comics
In Dütschland hett Willem Busch 1865 de bekannten Figuren Max un Moriz tekent. Dat was een vun de eerste Comics. Besünners in de verienigte Staaten geev dat later in de Dagblääd lustige Billergeschichten, de meist bloß dree oder veer Biller harrn. Windsor McKay deit dann ok längere Geschichten teken. Sien „Lütten Nemo in Schlummerland“ (1905 to 1911) was künstlerisch en utstekend Arbeid.
Comics in’t 20ste Johrhunnert
In de USA was dat Wort Comic opbröcht, wiel de Billergeschichten meist lustige (engelsch: funny oder comic) Dinge vertellt hebbt.
In’t Johr 1929 kemen dann ok immer mehr realistische Geschichten dorto: Buck Rogers un Tarzan weern de eersten Abenteuergeschichten in Biller. Man de Naam Comic bleev bestaan.
Ook 1929 word de eerste Geschicht vun Hergé („Les aventures de Tintin“, dt: „Tim und Struppi“) in en belgisch Dagblatt afdruckt. In Europa wassen de meisten Comics in Frankriek un Belgien verköfft. Dorbie hebt sik ne Masse Tekener bi ehrn Geschichten un Witzen an de Filmen vun Walt Disney orienteert.
Priesen
Den Max & Moritz-Pries gifft dat all twee Johren bi de Comic-Salon in Erlangen.
Bekannte Comics un jemehr Autoren
“Les aventures de Tintin“ („De Aventüürs vun Tintin“, up Düütsch rutkamen as „Tim und Struppi“) vun Hergé
“Spirou und Fantasio“ vun Vandersteen, Franquin un annere
„Asterix“ vun René Goscinny un Albert Uderzo
„Fix und Fox“
„Alfred J. Kwak“ vun Herman van Veen, Hans Bacher un Harald Siepermann
"Jimmy das Gummipferd"
“Werner“ vun Brösel
"Das kleine Arschloch" vun Walter Moers
"Little Nemo in slumberland" vun Windsor McCay
"Krazy Kat" vun George Herriman
"Superman" vun Joel Schuster
“Batman“ vun Bob Kane
“Micky Maus“ vun Disney, Iwerks, Gotfredson un annere
“Donald Duck“ vun Carl Barks un annere
„Garfield“ vun Jim Davis
"Maus" vun Art Spiegelmann
„Die Peanuts“ vun Charles M. Schulz
„Calvin und Hobbes“ vun Bill Watterson
Plattdütsche Comics
Asterix: De Törn för Nix
Asterix un de Wikingers
Asterix: Harmonia-City (hamburgisch)
Mit Käpten Donald op hoge See
Local Heroes schnacken Platt vun Kim Schmidt
De Figur Werner kump ut Kiel un darüm bünt da ook mal plattdütsche Wörters in de Dialoge. Man richtig platt schnackt word dor nich.
Comic |
9397 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1841 | 1841 | 1841
Wat passeert is
Venedig kreeg een eegen System van Huusnummers, wat hüdtodag noch gelden deit.
Arnold Duckwitz warrt Senator in Bremen
Boren
14. Januar: Berthe Morisot, franzöössch Malerin vun de Impressionismus († 1895)
25. Februar: Pierre-Auguste Renoir, franzöösch Maler († 1919)
28. April: Carl Göring, düütsch Philosoph un Schachmeester († 1879)
12. Juli: Adolphus Warburton Moore, britisch Bargstieger († 1887)
25. August: Theodor Kocher, Swiezer Chirurg un Nobelpriesdräger († 1917)
28. August: Julius Stinde, düütsch Schriever († 1905)
12. September: Eugene Delmar, US-amerikaansch Schachspeler († 1909)
6. Oktober: Frédéric Bazille, franzöösch Maler († 1870)
10. Dezember: Joseph Henry Blackburne, engelsch Schachmeester († 1924)
Storven
4. April: William Henry Harrison, US-amerikaansch General un 9. Präsident vun de USA (* 1773)
23. April: Edmund Fanning, US-amerikaansch Opdecker, Forscher un Hannelsreisender (* 1769)
1. Juni: Nicolas Appert, franzöösch Utfinner (* 1749)
18. Juli: Felix Savary, franzöösch Astronom (* 1797)
30. August: Luis Eduardo Pérez, Politiker ut Urugay (* 1774)
9. Oktober: Karl Friedrich Schinkel, preußisch Architekt un Maler (* 1781)
28. Oktober: Francesco Morlacchi, italieensch Komponist un Dirigent (* 1784) |
9398 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Peter%20Harry%20Carstensen | Peter Harry Carstensen | Peter Harry Carstensen (* 12. März 1947 op Noordstrand) is en düütschen Politiker vun de CDU.
He weer van 27. April 2005 bit 12. Juni 2012 de Ministerpräsident vun Sleswig-Holsteen.
Carstensen snackt Plattdüütsch un hett 2008 ok en Höörbook mit plattdüütsche Geschichten opnahmen.
Wat he lehrt hett
Carstensen is de Söhn vun en Buern. 1966 hett he Abitur maakt un denn en Praktikum in'e Landweertschop afleggt. Vun 1968 bit 1973 studeer he Agrarwetenschop in Kiel. Amenne is he denn Diplom-Agraringenieur ween. In'e Studientied his he Liddmaat wurrn vun de „Schlagende Verbindung“ Landsmannschaft Troglodytia in'n Coburger Convent (1998 is he dor wedder uttreden). 1976 hett he dat Tweete Staatsexamen för dat Lehramt afleggt un is denn bit 1983 Schoolmeester för Landweertschop an de Landweertschopsschool in Bredstedt in Noordfreesland wurrn. Bito weer he Weertschopsberader bi de Landweertschopskamer Sleswig-Holsteen. Bit to de Tied, as he Kannedat to'n Ministerpräsidenten weer, hett he in'n Upsichtsraat vun de CG Nordfleisch AG seten (hüdigendags Vion Food Hamborg).
Familie
Peter Harry Carstensen is Weetmann un hett twee Döchter. Siene jungere Dochter Anja-Christina Carstensen befaat sik mit Pötteree.
In'n August 2004 hett dat Dageblatt „Bild“ ene ne'e Fro för em söcht. He weer dor mit inverstahn. Later hett he seggt, düsse Aktschoon, dat weer en Fehler. An'n sien 60. Geboortsdag hett he denn vör al Lüde siene ne'e Partnerin vörstellt. Dat weer de Juristin Sandra Thomsen, de 1971 boren is.
Partei
Vun 1971 af an höört Carstensen to de CDU to. Vun 1986 bit 1992 weer he Vörsitter vun den CDU-Kreisverband Noordfreesland. Vun Juli 2000 af an weer he eerst stellvertredend Vörsitter un vun den 2. Juni 2002 af an Vörsitter vun de CDU in dat Land Sleswig-Holsteen.
Bi de Landdagswahl 2005 weer Carstensen Toppkannedat för de CDU. Unner sien Leit hett de CDU dor denn dat beste Resultaat schafft, siet Uwe Barschel 1987 Bott geven harr. Dat weern 40,2 % vun de Stimmen. To'n eersten Mol siet 1983 is de CDU dor ok wedder de starkste Fraktschoon in den Landdag mit wurrn. Vörsitter vun de CDU-Fraktschoon in'n Landdag weer he vun'n 1. März bit to'n 27. April 2005.
Afordenten
Vun 1983 af an weer Carstensen Liddmaat in'n Düütschen Bundsdag. Vun 1994 bit 2002 is he dor Vörsitter vun den Utschuss för Ernähren, Landweertschop un Forsten (na 2001: Utschuss för Verbrukerschuul, Ernähren un Landweertschop) ween. As he to'n Ministerpräsidenten vun Sleswig-Holsteen wählt wurrn weer, hett he an'n 20. April 2005 sien Sitt in'n Bundsdag afgeven.
1998 weer Carstensen över de List vun dat Land Sleswig-Holsteen in'n Bundsdag intagen, sunst weer he jummers direkt wählte Afordente vun den Bundsdagswahlkreis Noordfreesland - Dithmarschen Noord in den Bundsdag intagen.
Vun dat Johr 2005 bit 2012 weer he Liddmaat vun den Landdag in Sleswig-Holsteen.
Belegen
Warken
Peter Harry Carstensen vertellt Riemels un Geschichten. (Höörbook) Michael Jung, Kiel 2008, ISBN 978-3-89882-098-1
Weblenken
Mann
Politiker (Düütschland)
Landdagsafordneter (Sleswig-Holsteen)
Liddmaat Düütsch Bundsdag
CDU
Sleswig-Holsteen
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Boren 1947
Börger von Düütschland |
9424 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Buzz%20Aldrin | Buzz Aldrin | Buzz Aldrin (* 20. Januar 1930 in Montclair, New Jersey as Edwin Eugene Aldrin, Jr.), is en US-amerikaanschen Astronaut. Wiel se hümm all immer Buzz ropen hebbt, hett he 1988 disse Naam as sien Naam annommen.
Anfangs weer he Testpilot, wur denn aber 1963 van de NASA utsöcht, Astronaut to wurn. In dat Johr hett he ok promoveert.
Mit dat Ruumschipp Gemini-12 is he 1966 tosommen mit James Lovell um de Eer floogen, un hett dorbie ok twee Weltruumspazeergänge (engelsch: Extra Vehicular Activity (EVA)) makt.
1969 floog he denn mit siene Kollegen Neil Armstrong un Michael Collins mit dat Ruumschipp Apollo-11 to’n Maand. Denn hemm se dat Maandlandefohrtüüg afkoppelt (dorin seeten Armstrong und Aldrin) un Collins is mit dat Moderschipp üm de Maand rumflogen.
An 21. Juli 1969 het Armstrong denn as der eerste Minsch de Maand betreden. Lütt Sett later wer Aldrin de tweede Mann up de Maand. Dorna sünd se denn weer upstegen, hebbt an dat Moderschipp ankoppelt und sünd weer heel nah de Eer torüchkommen.
Weblenken
Aldrin, Buzz
Aldrin, Buzz
Aldrin, Buzz
Aldrin, Buzz
Aldrin, Buzz |
9426 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Neewark | Neewark | Neewark is en Eiland in de Elvmünn. Neewark höört to Hamborg, liggt ober 100 Kilometers vun Hamborg weg. Neewark is en Stadtdeel vun de Bezirk Hamborg-Mitt.
Bi Leegwater kann een to Foot dör’t Watt na Neewark trecken. Bi Hoochwater mutt een en Schipp nehmen.
Historie
Inwahnertall
Weertschop
De 40 Inwahners vun Neewark verdeent ehr Geld mit Landweertschop un Gastweertschop. Dat gifft 3 Pengschoons, 2 Heihotels, Ferienwahnungen un ene Jugendharbarg.
Wat een sehn hebben mutt
De Füürtoorn steiht siet 1310 op dat Eiland un is dat öllste Huus, dat to Hamborg höört. Wegen de Elv- un Wersermünnen wöör dat en bannig wichtig Teken för Scheep.
Op de Karkhoff för de Lüüd sünner Naam hebbt de Inwahners vun Neewark jümmers de Lüüd inbuddelt, de vun dat Hoochwater an’t Land spöölt woorn.
Dat Neewarker Watt is en Deel vun de Hamborgsche Wattsee. Dat gifft bannig vele Deerter in dat Watt. Vun Tiet to Tiet warrt Barnsteen an de Waterkant spöölt. Een kann mit’n Peerd, mit’n Wagen un ok to Foot op’n Grund vun de See rümgahn.
Footnoten
Weblenks
Eiland
Bezirk Hamborg-Midd
Noordsee |
9427 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Amisch | Amisch | De Amischen (engelsch Amish) sünd en christlich Religionsbewegung in de USA.
De Wuddels goht up de Döperbewegung van’t 16. Johrhunnert torüch. 1693 hebbt se sük van de Mennoniten afspalt. Dor hebbt se ok den Naam vun weg, jemehr Anföhrer weer de Preester Jakob Ammann. Hüüttodaag leven ruch weg 180.000 Lüüd nah de Grundsatzen van de Amischen. Se sünd meest pazifistisch instellt un tegen technisch Errungenschaften. Autos un Stroom hebbt vööl van de Lüüd nich. Se fohrt lever mit Peerd un Wagen.
Se sünd över 20 US-Bundsstaaten verdeelt, de meesten leven aber in Pennsylvania, Ohio un Indiana. Bi de Mennoniten un Amischen spreekt de Öllern noch Pennsylvaniadüütsch (in ehr Spraak: „Deitsch“) mit ehr Kinner.
Literatur
John A. Hostetler: Amish Society. The Johns Hopkins University Press, London 1993, 4. Aufl. ISBN 0-8018-4442-8 (Objektive Einführung in das Leben der Amish von einem Soziologie-Professor – eines der besten Bücher zum Thema)
Peter Ester: Die Amish People – Überlebenskünstler in der modernen Gesellschaft. Patmos Verlag, ISBN 3-491-72487-2
Weblenken
The Amish & Plain People (engelsch)
USA
Religionsgemeenschop
Christendom |
9429 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Unkruut | Unkruut | Unkruut is en Begreep ut de Plantenwelt.
Dat Kruut Unkruut an sik gifft dat nich. As Unkruut warrt dorgegen immer dat betekent, wat een in dat kultiveert Stück Land (of blots Gorden oder Tuun) nich passen deit.
Unkruut weer entweder vördem al vörhannen oder is mit frömd Eer oder Reedschop mit inführt wurrn. As Unkruut wurd dörum ok nich blots Kruut an sük man ok Gras, Wildblömen, Farne, Moos usw. betekent.
So sünd to’n Bispeel Dießeln in en Haverfeld villich muje antokieken, aver se minnert de Qualität van de Aarnt. Moos up en Rasenfläch, oder Kattsteerten in’t Blömentuun sünd denn ok Unkruut.
Goornbo
Ackerbo |
9433 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Theo%20J%C3%B6rgensmann | Theo Jörgensmann | Theo Jörgensmann (* 29. September 1948 in Bottrop) is en Jazzspeeler. He speelt de Klarinett.
Jörgensmann hett al mit vele Jazzspeelers speelt: Perry Robinson, Kenny Wheeler, Charlie Mariano, Eckard Koltermann un Lee Konitz. In de 1990er Johren weer he Liddmaat in John Fischers Grupp Interface mit Vincent Chancey, Michael Richmond un Ben Kilmer. Vun 1983 af an bet 1993 weer he Dozent an de Universität Duisburg un vun 1993 bet 1997 weer Jörgensmann Dozent vuur Improvisation an de Musiktherapie - Institut vun de Universität Witten - Herdecke.1997 möök he sien egen Quartett mit Christopher Dell, Christian Ramond un Klaus Kugel. Vun 2003 he speelt mit de Trio Oles Jörgensmann Oles, mit de jungen poolsche Musikanten Bartłomiej Oleś un Marcin Oleś.
Warken
Theo Jörgensmann Bucksch (2014)
Oles Jörgensmann Oles Live in Poznan 2006 (2007)
Theo Jörgensmann Fellowship (2005)
Theo Jörgensmann Quartet Hybrid Identity (2002)
Theo Jörgensmann Eckard Koltermann Pagine Gialle (2001)
Theo Jörgensmann Quartet Snijbloemen (2000)
Literatur
Dita von Szadkowski Grenzüberschreitungen Jazz und sein musikalisches Umfeld der 80er Jahre ISBN 3-596-22977-4
Theo Jörgensmann Rolf - Dieter Weyer Kleine Ethik der Improvisation ISBN 3-924-272-99-9
Filmografie
Menschen im Ruhrgebiet Theo Jörgensmann, Bottrop, Klarinette vun Christoph Hübner (1987)
Weblenken
Theo-Jörgensmann-Quartett (engelsch)
Mann
Komponist
Jazzmusiker
Börger von Düütschland
Boren 1948 |
9434 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Montana | Montana | Montana is en Bundsstaat van de USA. De Hööftstadt is Helena.
Mit 380.700 km² is Montana der veertgröttste Bundstaat un sogor ’n beten grötter as Düütschland, aber veel Lüüd leven dor nich; 2002 harrn se man ruch weg 909.453 Inwahners.
Montana höört to de Bargstaaten (Montain States), wat man so seggen deit, wiel dat Rebeeten van de Rocky Montains dörqueert wurd. De Staat wurd ok Schatzstaat (Treasure State) nömmt, wiel dor temek veel Bodenschätze sünd, so as Eerdööl, Köhlen, Kopper, Sülver un Gold.
Historie
Montana is den 8. November 1889 in de USA as 41. Staat intreden.
Inwahners
To 90,6 % besteiht de Bevölkerung ut „Witte“, mit en wiet Afstand folgt denn de Indianers (6,2 %) un Latiensch-Amerikaaners (2 %). De bedüüdenst Indianerstammen sünd de Assiniboine, Blackfoot, Cheyenne, Absarokee, Flathead und Anishinabe. Ruch weg twee Drittel dorvan leevt hüttodag in Reservatschonen.
Städer
De gröttste Städer van Montana sünd (Stand: 2004):
Billings (97.977 Inwahners)
Missoula (61.790 Inwahners)
Great Falls (56.503 Inwahners)
Bozeman (32.414 Inwahners)
Butte-Silver Bow (32.393 Inwahners)
Helena (27.196 Inwahners) - dat is ok de Hööftstadt
Kalispell (17.381 Inwahners).
Attrakschonen
Besünners to erwänen sünd de beid Natschonalparks, nämlich de Glacier-Natschonalpark in’n Noorden un de Yellowstone-Natschonalpark in’n Süden. Ok de Slacht an’n Little Bighorn River weer in Montana. Ok disse Platz kiekt sük veel Lüüd an.
Wichtig Lüüd
Wichtig Lüüd, de ut Montana stammen sünd:
Gary Cooper (US-amerikaansch Schauspeler)
Plenty Coups (Indianerhööftling)
Myrna Loy (US-amerikaansch Schauspelersch)
Levi Leipheimer (US-amerikaansch Profi-Radrennfohrer).
Politik
Montana is opdeelt in 56 Kreisen (Countys):
Weblenken
Websteed vun Montana (engelsch)
USA |
9435 | https://nds.wikipedia.org/wiki/18.%20Johrhunnert | 18. Johrhunnert | Dat 18. Johrhunnert fangt up’n 1. Januar 1701 an un geiht bit to’n 31. Dezember 1800. Dat warrt to de fröhe Nutiet torekent.
Kulturgeschicht
In dat 18. Johrhunnert regeert in Kunst un Kultur toeerst dat Tietöller vun dat Barock. Na de Midden vun’t Johrhunnert geiht dat öber in’t Rokokko. An’t Enne kümmt denn noch dat Empire un de Klassizismus.
Philosophie un Geschicht vun den Geist
Düt Johrhunnert kümmt de Aufklärung to de gröttste Kraft. Naams as Immanuel Kant, Lessing, Locke un Hume sünd vundage noch bekannt. Rousseau, Denis Diderot un Voltaire smiet ole Traditionen vun dat Denken un vun de Philosophie eenfach weg un fangt wat Nees an. De Orthodoxie in de christlich Lehr verlüst ehr Kraft. De Pietismus kümmt up: Dor is wichtig, wat de enkelte Minsch in den Globen föhlen un beleben deit. An't Enn vun't Johrhunnert fangt in de Literatur de Sturm und Drang an, dor geiht’t miteens wedder mehr üm dat Geföhl un nich blot üm Analyse un Denken un Verstand. Goethe schrifft sienen Werther.
Musik
De groden Komponisten vun de Barocktiet leevt un arbeit in de eerste Hälft vun düt Johrhunnert: Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Händel, Georg Philipp Telemann, Antonio Vivaldi un Jean-Philippe Rameau.
Politik
1714 geiht mit den Dood vun Ludwig XIV. een Tietöller to Enn. De Afsolutismus geiht in dat Hillig Röömsch Riek un in Frankriek man eerstmol fudder. In Preußen regeert eerst Frederik Willem I., de Suldatenkönig. Em folgt sien Söhn Frederik II. (de „Grote“) up. He fangt jümmers wedder Krieg an, besunners mit Öösterriek un hett Glück un winnt un maakt sien Land to een europääsche Grootmacht. 1776 sünd de USA vun Grootbritannien unafhängig wurrn. 1789 geev dat in Frankriek de Revolutschooon. Dor hefft se den König Ludwig XVI. un sien Fro Marie Antoinette mit de Guillotine de Köpp afneiht. Frankriek is denn Republik wurrn. Ganz an't Enn vun dat Johrhunnert hett Napoléon Bonaparte de Truppen vun Frankriek in'n Krieg gegen den Rest vun de Welt anföhrt.
Johrhunnert |
9436 | https://nds.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCnnd%C3%BC%C3%BCsternis | Sünndüüsternis | Sünndüüsternis oder Eklipse is denn, wenn de Sünn dör de Maand (van Eer ut sehn) verdeckt wurd. De Sünn schient natürlich liekers wieder.
So en Sünndüüsternis kann aber nich to glieker Tiet överall up de Welt sehn wurn. Dat Bild van den Maandschadden up de Eer is noch nich mol so groot as de Flach van Brannenborg. Dat kann man ok blots denn sehn, wenn Niegmaand is.
Bi de Sünndüüsternis givt dat veer verscheden Oorten:
Total Sünndüüsternis: De Sünn is för en körte Tied vullends afdeckt. Disse is för de Astronomie an interessantesten, wiel man dorbi de Sünnkorona goot sehn kann.
Ringförmig Sünndüüsternis: De Grött van de Maand is nicht groot genoog, üm de ganze Sünn aftodecken. Denn kann man de Sünn mit en groten swarten Plack sehn un drümto is denn hellen Ring van den Sünn, de man noch sehn kann.
Hybride Sünndüüsternis: Kann man eerst weer 2013 up de Eer sehn. Dat passeert denn, wenn de Maand man so neretgrod äben in de Sünn „rinpassen“ deiht. Dorto mott de Maand en bestimmten Afstand to de Eer hem, de genau so groot is as de Schaakegel. Dat is den eerst en ringförmig, denn total und dorna weer en ringförmig Düüsternis. Dat kummt gaanz selten vör.
Deelwies (partielle) Sünndüüsternis: Dat kummt faken vör un is mennigmal so wenig, dat wi dat up Eer gar nich marken doot. Ok en total Sünndüüsternis fangt mit en Deelwies Sünndüüsternis an und end dor ok weer mit.
Man sall sük en Sünndüüsternis nich mit blots Oog oder gor mit en Kiekglas ankieken, wiel denn blind wurn kannst.
Bi en Total Sünndüüsternis ist dat all ’n beten dörnanner up de Eer. Vagels singt nicht mehr un Fleddermüüs kommt rut und dat wurd den för en lütt Sett ok en paar Grad koller. De gröttste Utwirken hett dat aber up dat Lucht, wat dat all beten unheimlich utsehn lett. Dorüm hebbt de Lüüd fröher dat ok immer as en Wies mit de Finger van Gott upfaat.
Astronomie |
9439 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bremer%20B%C3%B6rgereed | Bremer Börgereed | De Bremer Börgereed is vun dat Johr 1365 af an vun jedeneen swaren wurrn, de een Borger vun de Stadt Bremen weern wull.
Historie
He is toeerst in Middelnedderdüütsche Spraak upschreben un ok swaren wurrn. So bleev dat bit in dat Johr 1815. Vun dor af an geev dat een neen Eed in Hoochdüütsche Spraak. Düsse nee Eed is bit in dat Johr 1904 swaren wurrn. Denn hett de Raat em afschafft.
Texten
De ole middelnedderdüütsche Eed
Gemeener Borger=Eed der Stadt Bremen.
Ick will dem Rahde gehorsam syn un nummermehr jegen den Rahd dohn, ock in allen Nöhden und Gefahr, so düsser goden Stadt nu un in künfftig, vorstahn un begegnen mögen, dem Rahde, ock gemeener Stadt un Borgerschup, trouw und holdt syn; Ick will ock tho nenem Uprohr Ohrsake geven, noch my dortho versellschoppen; Sondern wohr ick Uprohr, oder sonst enige Practiken offte heimlike Anschläge, jegen düsse gode Stadt erfahre, will ick dem Rahde trowlicken vermelden, und holden Taffeln un Boeck, mit der Nyen upgerichteten Eendracht, alse de de Rahd und gantze Meenheit beschwaren hebben; Ick will recht ziesen un schatten, ock recht consumeren, so lange solke Consumption mit Belevung Eenes Ehrenvesten Rahds un der Borgerschup, im Gebrucke blifft; Minem Hövet-Manne und Rottmeister, ock anderen des Rahdes Befehlhebbern, geböhrlicken Gehorsam leisten; Und will also des Rahdes, und gemeener Stadt Beste wehten und befordern, dargegen öhren Schaden und Nahdehl wehren und afkehren, nah allem mynem Vermögen. Dit Gewehr, darmede Ick vor Enem Ehrenvesten Rahde erschiene, dat is myn eegen, datsülve will ick nich verringern, sondern bestes mines Vermögens verbetern: So wahr helpe my GOtt!
Bremen
Historie
Gifft dat nich mehr |
9440 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Elektronegativit%C3%A4t | Elektronegativität | Elektronegativität (afkött: EN, Formelteken: ) is en Begreep ut de Chemie. De Elektronegativität gifft an, wo stark en Atom in de Laag is, de Elektronen an sik to treken, de an en cheemsch Binnen bedeeligt sünd. So hett dat Linus Carl Pauling formuleert, as he disse Indelen 1932 inföhrt har.
De EN hangt ü.a. vun den Atomradius un vun de elektrisch Ladung in’n Atomkarn af. Se kann as Maat för de Polarität von een cheemsch Binnen bruukt warrn: Je grötter de Ünnerscheed von de EN von de bunnen Elementen is, desto grötter de Polarität.
Atome, de en grote EN hebbt warrt ok as elektronegativ betekend. Annersrüm sünd Atome mit en lütte EN elektropositiv. Man kann seggen, dat de Elektronegativität in dat Periodensystem tomeist in en Elementgrupp von ünnen no baven un in en Elementperiood von links no rechts tonimmt.
Man dat gifft keen eendüdig Method, de Elektronegativität to meten. Dat liggt to’n grooten Deel doran, dat se sik op dat Verhollen von en Atom in en Eenfachbinnen betehn deit un nich op enkelte Atomen in en Gastostand, as dat bi de Ionisatschoonsenergie oder de Elektronenaffinität maakt warrt. Un an’n End hangt dat ok man dorvun af, ob dor noch annere Atome, un welke Oort vun Atomen sünst noch mit dat Atom verbunnen sünd.
Ünnerscheedlich Indeelen
Siet Pauling dat Modell vun de Elektronegativität inföhrt hett, is dat mehrmols verännert un verbetert worrn. An’n meisten warrt hüüt dree Skalen bruukt:
Pauling-Skala
Dat Pauling-Modell geiht dorvun ut, dat de Differenz vun de Elektronegativitäten vun twee Atomen A un B en Maat för den ionschen Andeel in jümmer Binnen is. Dorvör is dat nödig, de Dissoziaschoonsenergie von de cheemsch Binnen von de Molekülen A-B, A2 un B2 to kennen. De mutt man sik aver eerst ut Experimenten tosamenklamüstern.
De Differenz vun de EN kriggt man denn ut:
De Elektronegativität is ahn Dimension. Üm ut de Differenz den Weert vun en sünnert cheemsch Element utreken tu künnen, is för Fluor de Weert fastleggt worrn (Referenzpunkt). Dorop warrt de annern Elementen betogen.
För de Elektronegativitäten no Pauling sünd ünnerscheedlich Angaven to finnen. Dorvör gifft dat verscheeden Grünnen:
För eenige Verbinnen künnt de Dissoziaschoonsenergien blots swor rutfunnen warrn
Fröher wörrn annere Referenzpunkte bruukt worrn: för Fluor un för Waterstoff
Fröher wörr an Steed von dat geometrisch Middel dat arithmetrisch Middel bruukt.
Un denn gifft dat ok noch ünnerscheedlich Angaven för den Proportschoonalitätsfakter.
Översicht:
</center>
Allred-Rochow-Skala
De Elektronegativität no A. L. Allred un E. G. Rochow warrt faaken ok as oder betekend.
De Skala wörr indeelt no de Annahm, dat de Elektronegativität proporschoonal is to de elektrostatsch Trekkraft (Coulombkraft) F, wokeen de Karnladung Z op de Elektronen in de cheemsch Binnen utövt:
wobi r de Atomradius, e de Elementarladung und die effektive Atomtall is.
Dorno sünd de Elektronegativitäten:
</center>
Mulliken-Skala
De Mulliken-Skala is 1934 von Robert S. Mulliken vörslan worrn. Dorin warrt de EN as Middelwiert ut de Ionisatschoonsenergie un de Elektronenaffinität utrekend:
De Energie warrt hier in Elektronenvolt angeven.
De Elektronegativitäten sünd dorno:
</center>
Annere Indeelen
Na R. T. Sanderson warrt de Elektronegativität, jüst as bi Allred & Rochow, op de effektive Karnladung betogen.
Bi de Skala vun L. C. Allen warrt de EN ut den Energietostand vun de Valenzelektronen utrekend. Dordör is en spektroskoopsch Bestimmen möglich.
Born
Grundlagen der allgemeinen und anorganischen Chemie von H.R. Christen (hoochdüütsch)
Weblenken
ChemGlobe - Elektronegativität (op Hoochdüütsch)
Elektronegativität bi UNI TERRA (op Hoochdüütsch)
Chemie
Atomphysik |
9441 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Borussia%20D%C3%BC%C3%B6rpm | Borussia Düörpm | Borussia Düörpm (eegentlich Ballverein Borussia 09 Dortmund) is en düütsche Mannen-Football-Vereen ut Düörpm, de in’ Momang in de Düütsche Football-Bundsliga spölen deit.
Gründ wurn is de Vereen an’ 19. Dezember 1909. Siet November 1999 is de Vereen in Hannelsregister indragen as Borussia Dortmund GmbH & Co.KGaA. Sietdem se aber an de Börse gahn sünd, gung dat finanziell düchtig bargaf. Hüüttodags hebbt se de Probleme aber woll in Greep kregen.
Wat de Vereen schafft hett
Se weern 8 Mal düütsche Football-Meester (1956, 1957, 1963, 1995, 1996, 2002, 2011 un 2012), hemm 1965, 1989, 2012, 2017 un 2021 de düütsche Pokal wunn. 1966 weern se Europapokalwinner (van de Pokalwinners) un 1997 Winner van de Champions-League. In dat glieker Johr weern se denn ok noch Weltpokalwinner.
Bekannt vörmolige Speler
Ut disse Vereen kömmt völ beröhmt Speler (oder hemm för den Vereen speelt): Lothar Emmerich, Siegfried Held, Hans Tilkowski, Christian Wörns, August Lenz, Sebastian Kehl, Lars Ricken, Christoph Metzelder, Alfred Kelbassa, Eike Immel, Manfred Burgsmüller, Heinrich Kwiatkowski, Friedhelm Konietzka, Rudolf Assauer, Elwin Schlebrowski, Marco Reus un männich anner goode Speler.
Weblenken
Borussia Düörpm up Commons
Offiziell Website
Online-Fanzine „Schwatzgelb“ mit aktuell Artikeln un umfaatend Statistiktdeel to'n BVB
Online-Fanzine „Gib mich die Kirsche“ mit aktuell Artikeln to'n BVB
Düörpm, Borussia
Düörpm, Borussia |
9443 | https://nds.wikipedia.org/wiki/19.%20Johrhunnert | 19. Johrhunnert | Dat 19. Johrhunnert fangt an up’n 1. Januar 1801 un geiht to Enn up’n 31. Dezember 1900. Dat warrt to dat Tietöller vun de Nutiet torekent.
Kulturgeschicht
In de Kunst un Kultur gifft dat na de franzöösche Revolution eerst mal de Romantik un dat Biedermeier. Ok de Klassizismus is noch in’e Gängen. In Berlin arbeit’ Karl Friedrich Schinkel an klassizistisch Formen un finnt to desülbige Tiet de Neegotik ut. Later kummt dor de Neeromanik to un an't Enn vun't Johrhunnert ok de Eklektizismus. In de Musik sünd Ludwig van Beethoven, Franz Schubert, Robert Schumann, later Johannes Brahms un Richard Wagner Künstler mit groden Erfolg. An’n Anfang vun dat Johrhunnert sünd Schrievers as Schiller un Goethe ganz wichtig, later kaamt Theodor Fontane, Theodor Storm un annere up. In de plattdüütsche Literatuur sünd Fritz Reuter un Klaus Groth, man ok John Brinckmann wichtig.
Philosophie un Geschicht vun den Geist
De Rationalismus vun de Aufklärung warrt afleggt. Fichte, Schelling un Hegel sünd Philosophen, de in düsse Tiet den Düütschen Idealismus utarbeiden doot. Later schrievt Marx un Engels öber de Idee vun den Kommunismus un Schopenhauer bringt de Idee up, datt allens gor keen Sinn hett. An’t Enn vun’t Johrhunnert schrifft Friedrich Nietzsche siene famosen Gedanken up un dat warrt seggt, datt he de Vader vun den Nihilismus is. In de tweede Hälft vun düt Johrhunnert kriegt de Ideen vun de Naturwetenschuppen een swaar Gewicht.
Politik
In’n Anfang vun düt Johrhunnert steiht Napoleon Bonaparte. Ünner sien Herrschup is allerwegens in Düütschland toeerst mal de Franzosentiet. As he 1815 ünnerkregen warrt, gifft dat allerwegens in Europa eerst mol de Restauration. 1830 un eerst Recht 1848 gifft dat verscheden Revolutionen in Europa. Dor warrt aber nix vun. Düütschland kümmt tosamen na den Krieg gegen Frankriek 1870/1871. De König vun Preußen warrt denn as Kaiser vun dat Düütsche Riek utropen. Mit dat Osmaansche Riek geiht dat duchtig bargdal. De groden europääschen Mächten nehmt sik allerwegens Kolonien. In de USA weert de Indianers meist utrott'. De verscheden Länner un Staaten vun Italien weert vun Giuseppe Garibaldi mit Gewalt innahmen un as Königriek Italien ünner de Hand vun Vittorio Emmanuele II. vereent.
Nutiet
Johrhunnert |
9451 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Lucke | Lucke | Lucke betekent
Lucke, en plattdüütschen Vörnaam.
Lucke is de Familiennaam von
Albrecht von Lucke (* 1967), düütschen Publizist,
Anton von Lucke (* 1989), düütschen Schauspeler,
Bernd Lucke (* 1962), düütschen Ökonoom un Politiker,
Carl Lucke (1840–1914), düütschen Parlamentarier,
Doris Lucke (* 1953), düütsche Soziologin,
Ernst Lucke (1873–na 1942), düütschen Politiker,
Ferdinand Lucke (1802–na 1870), düütschen Parlamentarier,
Gisa Bührer-Lucke (* 1953), düütsche Journalistin un Schrieversche,
Gottlob Sebastian von Lucke (1745–1762), düütschen Dichter,
Hannfried Lucke (* 1964), düütschen Organist,
Hans von Lucke (1842–1911), düütschen Verwaltungsbeamten un Parlamentarier,
Hans Lucke (1892–1983), düütschen Inschenör un Schriever,
Hans Lucke (1927–2017), düütschen Schauspeler, Schriever un Speelbaas,
Jörg Lucke (* 1942), düütschen Roderer,
Jörn von Lucke (* 1971), düütschen Weertschopsinformatiker,
Karl Lucke (1889–1945), düütschen Politiker,
Michael Lucke (1955–2017), düütschen Schauspeler, Höörspeel- un Synchroonspreker,
Philipp von Lucke (1872–1931), düütschen Verwaltungsbeamten,
Richard Lucke (1858–1928), düütschen Verwaltungsbeamten,
Ulrike Lucke (* 1975), düütsche Informatikerin,
Walther Lucke (1888–na 1967), düütschen Journalist,
Willi Lucke (1913–2011), düütschen Politiker.
Kiek ok bi: Luck, Lucka, Lücke. |
9454 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Slaav | Slaav | As Slaav warrt betekent
en Minsch, de ünner Twang arbeiden mutt, kiek bi Slaverie,
en Minsch, de to de slaavschen Völker höört, kiek bi Slaven. |
9457 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Teek | Teek | Mit Teek betekent man de Plantenresten, de jümmer, aver sünners nah Stormflooten an de Küsten swemmt wurd un denn de Flootsoom an’ Strand bzw. an’ Diek billd.
Tosammen mit den annern Müll, de answemmt wurd, maakt Teek an’ Strand n’ slechten Indruck, völmehr aber ok de Grasnarv an’ Diek kött. Teek mutt also immer weer affoorn wurn. In de letzt Johren is de Teekanfall in de Natschonalpark Wattenmeer temek anstegen. Eenig Lüüd nemmt an, dat dat dorvan kommen deiht, wiel de Diekvörland nich mehr beweertschapt wurn dröft.
Water
Küst |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.