id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 32
143
| title
stringlengths 1
79
| text
stringlengths 7
183k
|
|---|---|---|---|
9036 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Peerd%20%28Schach%29 | Peerd (Schach) | Dat Peerd is en Speelfigur ut dat Schachspeel. Tosammen mit den Löper höört dat to de Lichtfiguren. To den Anfang vun en Partie hett jedeen Speler twee Peer: de witten staht op de Feller c1 un f1, de swarten staht op c8 un f8.
Woans treckt dat Peerd?
Dat Peerd treckt anners as de annern Schachfiguren: Dat treckt twee Feller waagrecht oder lootrecht un geiht denn noch een Feld to de Siet. (Oder anners kann een ok seggen: dat Peer treckt een Feld waagrecht oder lootrecht un denn een Feld dwars, woans een dat rekent is eendoont.) De kumplette Toog süht denn ut as en „L“. Un anners as all de annern Figuren springt dat Peerd över annere Figuren weg. Dorbi wesselt ok jümmers de Klöör vun dat Feld: vun en witt Feld treckt dat Peerd op swatt un annersrüm.
För en Peerd is dat goot, wenn dat merrn op dat Schachbrett steiht, denn kann dat 8 Feller angriepen. Wenn dat an den Rand steiht sünd dat noch 4 un vun de Eck ut sünd dat bloots noch twee.
Wichtig is ok noch, dat dat Peerd alle annern Figuren angriept, ahn dat disse Figuren dat Peerd angriept (un dat gellt ok annersrüm). Dat heet, dat Peerd kann sik en Positschoon op dat Brett en Seker Positschoon söken, un vur dor angriepen (kiek op dat Bild).
Weert
Dat Peerd is üm un bi so veel weert as de Löper: dree Buern. Aber wieldat de Klöör vun de Feller, op de dat Peerd steiht, bi jedeen Toog wesselt, kann dat Peerd op alle Feller vun't Brett trecken. Bi den Löper is dat anners: de kann de Klöör nich wesseln un kann dormit ok blots dat halve Brett angriepen, ok dann, wenn he so veel treckt, as he will.
Schach |
9038 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Reinelement | Reinelement | En Reinelement (n, Mehrtall: Reinelementen) is en cheemsch Element, vun dat dat in de Natur bloots een Isotop gifft. So en Element warrt ok anisotop nöömt. Dat heet, alle Atomen vun dit Element hebbt ünnerenanner desülvige Antall vun Protonen un Neutronen. Alle anneren Elementen warrt Mischelementen nöömt.
Dat gifft man bloots 21 Reinelementen:
Beryllium, Fluor, Natrium, Aluminium, Phosphor, Scandium, Mangan, Kobalt, Arsen, Yttrium, Niob, Rhodium, Iod, Cäsium, Praseodym, Terbium, Holmium, Thulium, Gold, Bismut und Thorium.
(Egentlich sünd dat sogar bloots 19 Reinelementen, wieldat Thorium und Bismut nich stabil sünd, aber jemehr Halfweertstiet is groot.)
Alle Reinelementen, Beryllium un Thorium utnahmen, hebbt en unevene Atomtall.
In de Natur kann dat dör kosmische Strahlen un Spontanspalten ok passeren, dat annere Isotopen vun de Reinelementen billt warrt, aber de sünd denn nich stabil.
Karnphysik |
9039 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mischelement | Mischelement | En Mischelement is en cheemsch Element vun dat dat in de Natur mehr as een Isotop gifft. Dat heet, dat besteiht ut Atomen, de in den Atomkarn alle desülvige Antall vun Protonen aber en ünnerscheedliche Antall vun Neutronen hebbt.
De mehrsten Elementen in de Natur sünd Mischelementen. Bloots 21 sünd Reinelementen. Egentlich sünd sogor bloots 19 Elementen Reinelementen, wieldat alle Isotopen vun Thorium un Bismut instabil sünd. Aber mank jüm gifft dat ok je een mit en bannig grote Halfweertstied un so warrt de blangen de Reinelementen rekent.
Bi de mehrsten Mischelementen gifft dat blangen de stabilen Isotopen ok welke, de radioaktiv sünd un de en Halfweerttied vun een poor Millionen Johren hebbt. Un dat heet, dat vele Mischelementen tominnst en lütt beten radioaktiv sünd. Dor dissen langsamen radioakiven Verfall verännert sik dat Isotopenverhältnis t.B. in Kalium mit de Tiet. So wat warrt denn ok bruukt, üm ruttokregen, wo ollt Fossilien sünd.
Chemie |
9041 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Belgrad | Belgrad | Belgrad is de Hööftstadt van Serbien un hett 1.373.651 bzw. 1.795.124 Inwahners mit de de Vörstäder (Johr 2005).
Belgrad liggt dor, wo de Strööm Save un Donau tosommen floten. 878 wurd Belgrad to’n ersten Mol erwähnt. Fröher hett de Stadt Singidun heeten und is in’t 3. Johrhunnert vör Christus van Kelten grünnt worrn.
Belgrad wur ok Port van Balkan und Dör van Middel-Europa nöömd. Dat leeg doran, dat de osmaansch Festung Kalemegdan blots van een Siet verdedigt worden muss, wiel Bargen und de twee Strööm nich togängig weern.
Oort
Serbien
Hööftstadt
Stadt |
9042 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Apollon | Apollon | Apollon (greeksch Απόλλων; latiensch Apollo, (platt)düütsch Apoll is een Gott ut de greeksche Mythologie un een vun de twolf Olympiers.
Naams
Dat is nich klaar, wat de Naam bedüden deit. Kann angahn, de kümmt ut de greeksche Spraak un heet so veel, as De künnig maakt. Kann ober ok angahn, de Naam bedutt De, de kaputt maakt oder De, de Unheil afwehren deit. Ökelnaams sünd Phoibos (latiensch Phoebus) , Smintheus (so warrt he in Homer sien Ilias nömmt. Dor warrt he ok De, de vun wietweg drepen deit nömmt), Delian un Boedromios.
Öllern
Apoll is een Söhn vun den Göddervadder Zeus un Leto. He un siene Suster Artemis sünd Tweeschen. Verheiraat weer sien Vadder mit Hera. Leto weer een vun de veelen Froonslüde, wo Zeus warrt mit harrt hett. Baren is Apoll up de Insel Delos. Later wurr dat so ansehn, datt he un Helios een un desülbige Gott sünd. Dat Hilligdom in Delphi lööp up sienen Naam. Delphi weer dar best bekannte Orakel in de ganze Antike.
För wat he tostännig weer
Apoll wurr as Gott vun dat Licht un vun dat Vörjahr, vun de Wickeree, man ok vun de goden Sidden un dat richtige Maat ankeken. Besunners gull he ok as de Künsten ehren Gott, vör allens as de Gott vun de Musik, vun de Dichtkunst un vun dat Singen.Hen un wenn is he ok as Gott vun de Heilkunst ansehn wurrn, man he hett ok eenmol de Pest in de Greken ehr Lager bi Troja henschickt. He konn Dood un Ünnergang bringen, just so, as de babyloonsche Gott Nergal, man ok redden, wenn dat gefährlich weer. As Apollon Smintheus hett he de Müse toschannen maakt un as Apollon Lykeios hett up dat Veeh passt, dat dor de Wülf nich rankunnen. De Gaav vun dat Wicken konn he ok an Minschen fuddergeven. So hett he dat bi Kassandra maakt, dat weer den Priamos sien Dochter. In den Krieg vun Troja stunn he up de Siet vun de Trojaners un hett mit Piel un Bogen in den Striet ingrepen. Vunwegen dat de Greken de Dochter vun eenen vun de Apollo-Preestern fungen harrn un harrn ehr as Slaav verköfft, hett he jem de Pest in’t Lager schickt.
Wat vun em vertellt warrt
Dat fallt up, dat Apoll nich bloß Musik maakt. In bannig veel Vertellen heet dat, he harr den Dood bröcht un torüchbetahlt, wat Lüde anstellt harrn. De Niobe ehr Kinner hett he just so ümbröcht, as Tityos. De harr siene Mudder an’t Lief gahn wullt. Ok Marsyas hett he an’e Siet maakt. Dat weer een Sartyr un Apoll hett em eerst ümbröcht un denn de Huut aftagen, bloß vunwegen datt he meent harr, sien Musik weer beter, as den Gott sien. Den Orest hett he den Updrag geven, he scholl sien egen Mudder Klytaimnestra dootslahn. Dor scholl he den Moord an sienen Vadder Agamemnon mit betahlen. De Erinnyen hefft dat aber nich hennahmen un hefft denn Orest denn verrückt maakt.
Dat eerste, wat Apoll in sien Leven maakt hett, weer, dat he bi den Barg Parnass de Slang Python doot maak. Dat weer een Fiend vun sien Mudder Leto. Python weer een Heken un siene Froo weer Delphyne. Delphyne to Ehren harr de Stadt Delphi ehren Naam kregen. As Apoll den Python so swaar tosett hett, is he utneiht nah dat Orakel vun de Mudder Eer in Delphi. Apoll is achterher un hett em direktemang bi de hillige Kluft binnen in’t Hilligdom doot slahn. Vunwegen dat Python een Söhn vun Gaia ween weer, möss Apoll nah Tarrha up de Insel Kreta un möss sik dor in een besunnere Prozedur rein maken vun dat, wat he daan harr. De Barg Parnass höör jedenfalls to Apoll to.
Een mal hett Apollo dat dor up ankamen laten un is upsternaatsch wurrn gegen sienen egen Vadder Zeus. De harr Apoll sien Söhn Asklepios doot slahn. Apoll wull dat torüch betahlen un bröch de Kyklopen üm. Dor möss he as Straaf för in de Schaapställ vun König Admetos vun Pherai arbeiden un ok noch sien Keih höden. Vunwegen dat Admetos em fründlich upnahmen harr, ofschoonst he nix afwüss vun em, sorg Apoll dorför, dat Admetos sien Deerter all Tweeschen smeten hefft un hulp em dor ok bi, datt he dat Hart vun Alkestis, den Pelias sien Dochter, för sik innehmen konn. Amenn hett he em ok noch bistahn gegen Thanatos (dat is de Dood), as he starven scholl.
Wenn de Winter keem, denn flöög Apoll mit sienen Wagen in dat Land vun de Hyperboräers, dat is dat Land achter den Norden Wind. Swöne treckt sienen Wagen.
Froonslüde, mit de he wat harrt hett un Kinner
Mit Froonslüde un Mannslüde hett Apoll wat harrt un Kinner hett he ok tüügt:
Akantha
Amphissos
Anios
Aristaios
Arsinoe
Asklepios
Chione
Daphne
Dryope
Hekuba
Hyakinthos
Kalliope
Kassandra
Kinyras
Koronis
Kyknos
Kyparissos
Leukothea
Linos
Manto
Mopsos
Orpheus
Phemonoe
Philammon
Polyxena
Psamathe
Linus
Rhoeo
Terpsichore
Troilos
Urania
Borns
Aelian, Varia Historia
Apollodorus I un III. Book
Diodorus Siculus III. Book
Homerisch Hymnus an Apollon
Homer, Ilias
Hyginus Mythographus, Fabelns
Böker
Robert von Ranke-Graves, Griechische Mythologie, Reinbek bei Hamburg, 12. A., 1999, ISBN 3-499-55404-6
Mircea Eliade, Schamanen, Götter und Mysterien, Freiburg 1992, ISBN 3-451-04108-1
Up Platt is nix öber Apoll rutkamen.
Weblenks
Apoll un Dionysos bi Friedrich Nietzsche (hoochdüütsch)
Gottheit
Greeksche Mythologie |
9045 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Baltrum | Baltrum | Baltrum is de lüttste von de oostfreesch Eilanden und höört to’n Landkreis Auerk. Dat Eiland is man bloß 6,5 km² groot, hett aber ok en Floogplatz un kann mit’n Fährschipp anfohren wurn. Dat Eiland hett en Hööchd vun 0 bit 22 m över de See.
Börgermeesters
Gemeenvörstehers:
Börgermeesters:
Weblinks
Offiziell Siet van de Eilandgemeend (hoochdüütsch)
Baltrum Online OnlineMagazin mit niegste Norichten (hoochdüütsch)
Sendungen vun Baltrum TV in'n Summer 2005 un fröher (hoochdüütsch)
Heimatvereen Baltrum (hoochdüütsch)
Feerjenoort Baltrum, afroopen an' 6. Februar 2017.
Oostfreesland
Oort
Eiland
Landkreis Auerk
Noordsee |
9048 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Stuttgart | Stuttgart | Stuttgart is de Hööftstadt van dat Bundsland Baden-Württemberg un hett 630.305 Inwahner (Stand: 31.12.2020) in en Rebeet vun 207.36 km². Dormit is dat ok de gröttste Stadt in Baden-Württemberg un in Düütschland liggt Stuttgart up Platz 6.
An Stuttgart vörbi geiht de Stroom Neckar. De Universitätsstadt is in dat 10. Johrhunnert van de Herzog Liudolf van Schwaben as en Peerd-Gestüüt (hochdüütsch: Stutengarten, wor den later Stuttgart van wurrn is) gründ wurrn. Liudolf wer en Jung van de Kaiser Otto I. de Groot. Wohrschienlich het dor aber vörher ok all wat baut wesen.
Vereene
De bekannst Stuttgarter Vereene, sünd de beid Footballvereene VfB Stuttgart un Stuttgarter Kickers.
Söhns un Döchter vun disse Stadt
Heiko Fischer (1960-1989), düütsch Ieskunstlöper
Joachim Fuchsberger (1927-2014), düütsch Schauspeler
Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831), düütsch Philosoph
Horst Köppel (* 1948), düütsch Footballnatschonalspeler
Jörg Pleva (1942-2013), düütsch Schauspeler
Richard von Weizsäcker (1920-2015), düütsch Politiker un Bundspräsident
Manfred Wörner (1934-1994), düütsch Politiker un Bundsminister
Oort
Baden-Württemberg
Hööftstadt (düütsche Bundslänner)
Stadt |
9049 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sudoku | Sudoku | Sudoku is en Denksportratsel, dat bloß Tallen verwennen deit. Sudoko besteiht ut en Gidderfeld mit jümmer 3 x 3 Blöck, de denn noch mol in 3 x 3 Feller ünnerdeelt sünd. Dat Ratsel besteiht dorno ut 81 Felder in 9 Regen und 9 Striepen.
En poor Tallen (jümmer tüschen 1 bis 9) sünd al jümmer vörgeven, man mutt denn blots no de Rest finnen. Dat Problem dorbi is aver, dat in disse Regen, Striepen un Blöck jedeen Tall van 1 bit 9 blots man eenmal vörkommen dröfft.
Disse Art Ratsel wurd faken to’n Weekenenn in de Daagblööd druckt.
Speel |
9050 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Phobos | Phobos | Phobos betekent
Phobos, Figur ut de greeksche Mythologie, Söhn von Ares,
Phobos, Maand von den Planet Mars,
Fobos, un twee dorvon afleddt russ’sche Ruumsonden, de den Mars ünnersöken schulln. |
9051 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Deimos | Deimos | Deimos betekent
Deimos, Figur ut de greeksche Mythologie, Söhn von Ares, Broder von Phobos,
Deimos, Maand von den Planet Mars,
Deimos Ridge, Bargkamm op dat Alexander-I.-Eiland, Antarktis. |
9052 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Phobos%20%28Mythologie%29 | Phobos (Mythologie) | Phobos is in de greekschen Antike een Söhn von den Ares (lat.: Mars), den Gott von den Krieg, un von Aphrodite (lat.: Venus), de Göddin von de Leev un Schönheit. Phobos heet översett Bammel. Dorvon is ok dat Woort Phobie afleid. Tohopen mit sin Broder Deimos wörr he jümmers bi Ares, un hebbt ok sin Wogen trekt.
No disse beiden sünd dorüm ok de Maanden von den Planet Mars nömmt worrn.
Antike
Greeksche Gödder |
9053 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kekelreem | Kekelreem | De Kekelreem (in de Medizin latiensch ok frenulum linguae nöömt) is dat lütte Band twischen de Tung un den Ünnerkeev.
Fröher hebbt se den Kekelreem faken dörsneden (Frenotomie). Dat schull dat Snacken lichter maken. Dat Dörsnieden warrt hüdigendaags ok in Indien bitieden noch maakt. Dat maakt denn de Yoga-Öven Kechari mudra lichter.
Bi de Ankyloglossie is de Kekelreem to kort. Dat kann bi lütte Kinners Problemen maken, to’n Bispeel bi’t Snacken un bit Slucken.
Anatomie |
9054 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Artemis%20%28Mythologie%29 | Artemis (Mythologie) | Artemis (greeksch Aρτεμίς) , latiensch Diana, is in de greeksche Mythologie de Göddin vun de Jagd, vun den Maand, vun Woold un Holt un de Göddin, de up Kinner un Froonslüde passen deit. Se is een vun de twolf Olympiers.
Öllern
Hesiod vertellt, de Tweeschen Artemis un Apollon sünd Kinner vun den böversten Gott vun de Olympiers, Zeus un Leto.
Jungfroo
Just so, as Hestia un Athene is Artemis een Jungfroo. Un dat blifft se ok un will dor ok nix vun weten, datt ehr Anhängers de Unschuld verleert. Dat is doch wunnerlich, vunwegen dat Artemis to de Gödder vun de Fruchtborkeit torekent weeren mutt.
Wat vun Artemis to seggen is
Ökelnaams
Vunwegen dat Artemis up den Barg Kynthos baren wurrn is, hett se den Ökelnaam Kynthia kregen (up latiensch: Cynthia), dat heet: De vun’n Barg Kynthos kümmt. In Homer sien Ilias warrt se ok De Deerter ehr Herrin nömmt. Een anner Ökelnaam is Ephesia, vunwegen den groden Artemis-Tempel in de Stadt Ephesos, een vun de söben Weltwunner vun de Antike. Ehr Standbild in Ephesos sütt wunnerlich ut: As wenn de Göddin öber un öber mit Bösten todeckt weer. Kann angahn, dat schall bedüden, dat Artemis allens wat leevt to eten gifft. Anner seggt, dat weern gor keen Bösten, man Klöten vun Bullen, de dor ümtotüdelt sünd. Dat schall denn nu wedder up de Fruchtborkeit hendüden.
Artemis in de Bibel un in de Kark
Vun düt Standbild in Ephesos warrt in de Bibel een afsunnerlich Geschicht vertellt. Dor steiht in de Apostelgeschicht in dat 19. Kapitel to lesen:
To düsse Tiet keem dat nu to’n Krawall öber de Lehr. Un dat keem so:Dor weer een Sülwersmitt, de heet Demetrius. De maak lütte Artemistempels ut Sülver. Un dat bröch allerhand Arbeit un Broot för de Handwarkers. Düsse Lüde reep he nu tohoop un noch annere, de dormit to doon harrn, un sä to jem: „Höört mol, Lüde! Ji weet ja: dat wi us so goot staht, dat kümmt vun düsse Arbeit. Un Ji seht un höört, datt düsse Paulus nich bloß in Ephesos, nee, ok so üm un bi in ganz Asien de Lüde besnackt un allerhand vun us afbringt. He seggt ja: Dat sünd gor keen Gödder, de vun Minschenhannen maakt sünd. Un nu liggt de Saak so: So steiht nich bloß use Geschäft up’t Spill, nee, ok de grode Göddin Artemis ehr Tempel warrt nix mehr rekent, un so verleert se bald dat grode Ansehn, dat se doch bitherto in ganz Asien un in de Welt harrt hett.“ As se dat höört harrn, wurrn se füünsch un repen luuthals: „Groot is de Artemis vun Ephesos!“ Un de ganze Stadt reeg sik mit up, un se störmen all in’t Theater un sleepen de Makedonier Gaius un Aristarchos mit, de mit Paulus up de Reis weeren. Nu wull Paulus ünner de Lüde gahn, aber de Jüngers leten em nich los. Un eenige vun de böversten Lüde in Asien, de dat goot mit em meenden, schicken em Bott un leten em seggen, he scholl jo nich in’t Theater gahn. Dor güng dat denn ok böös dör’nanner. De een reep düt, de anner gröhl dat;denn de ganze Stadt weer ut Rand un Band...“ (Nah Johannes Jessen).
Paulus möss denn later de Stadt verlaten. As dat Christendom denn later de offiziell Religion vun dat Röömsche Riek wurrn is un dat Anbeden to de Heidengödder verbaden weer, dor is in Ephesos een groden Kult vun de Jungfroo Maria upkamen. Een kann woll seggen, dat Maria in de Kark Delen vun de Artemis ehr Rull öbernahmen hett.
Teken
Teken vun de Artemis sünd de Piel un de sülvern Bogen. Düsse Bogen wiest up den Maand hen. Piel un Bogen harr se vun de Kyklopen schunken kregen. Dor hett se mit up Minschen schaten, wenn se jem dootmaken wull un Krankheiten nah jem henschicken wull. Anner Teken vun Artemis sünd dat Absinth-Kruut (lat.:Artemisia absinthium, düütsch: Wermuth) un de Zypress. Mank de Deerter weert de Katt, de Skorpion, de Hirsch un de Baar mit ehr tohopenbröcht.
Biller
Meisttiets is Artemis to sehn as een Jungfroo, de up Jagd geiht. Dorbi is se alleen oder tohopen mit de Nymphen in Holt un Woold unnerwegens.
Nie nich hett se heiraat, keen Mann hett dat Seggen harrt öber ehr. Se hett keen Kinner harrt un weer free. Dorbi hett se Froonslüde un Kinner schützt, egolweg, wie oolt de weeren oder ob dat Jungs oder Deerns ween sünd.
Artemis weer jümmers in de Neemaand-Nachten unnerwegens up Jagd. In de annern Nachten stüür se den Maandwagen öber’n Himmel hen.
Artemis warrt as een strenge Göddin ankeken, de keen Pardon kenn. Mit de Mannslüde is se vertöörnt, vunwgen dat se meent, de harrn dor Schuld an, dat de Froonslüde bi de Geboort so’n Pien lieden mütt. Vunwegen datt se sik for de Froonslüde insetten deit, de Kinner kriegt, warrt se towielen ok as Eileithyia un as Hera ankeken.
Tweeschen
Apollon un Artemis sünd Tweeschen. Se staht för de beiden Steerns Sünn un Maand. So is dat kamen, dat Apollo mit Helios, den Gott vun de Sünn, tohopensmeten wurrn is un sien Suster Artemis as Selene ankeken wurr.
Vertellen
Geboort
De Göddervader Zeus hett wat mit de Titaansche Leto harrt un dor weer se swanger vun wurrn. Zeus sien Wiev Hera weer vunwegen Leto ieversüchtig un versöch de Geboort vun ehr Kinner aftowennen. Hera ehr Grootmudder Gaia harr seggt, de Kinner, de Zeus mit Leto hebben scholl, de schöllen grötter un mächtiger weeren, as ehr egen Kinner mit Zeus. Dor schick se de Slang Python nah Leto, de scholl ehr dalsluken. Man Zeus wüss dor gegenan to gahn. Dor hett Hera de Eer den Eed afnahmen, se dröff keen Stück Land för Leto hengeven, wo se ehr Kinner up to Welt bringen konn, wo ok man bloß eenmal de Sünn up schient hett. Dor leet Poseidon de swimmen Insel Delos ut dat Water updükern un Hermes bröch Leto dor denn hen, just so, as Zeus dat seggt harr. Dor hett Hera de Eileithyia solang tosett, bit se dat nich mehr waagt hett, Leto bi to stahn. Eileithyia weer de Göddin vun de Geboort. Dat duur nich mehr lang un Leto möss platzen, man de annern Gödder hefft ehr bistahn. Toeerst köffen se den Himmel den Maand af, un denn geven se den Maand an Hephaistos. De scholl dor een wunnerschöön Halsband vun maken. Dat geven se den Eleithyia. Dor hett se denn doch Leto hulpen. Unner een Palmboom hett se toeerst Artemis up’e Welt bröcht un later Apollon. Dor hett Artemis ehr al bi hulpen. Vunwegen düsse Geschichten hefft de Froonslüde to Artemis beedt, dat se een eenfach Geboort hebben müchen.
Artemis un Kallisto
De beste Fründin vun Artemis weer Kallisto. Zeus hett sik an düsse Deern ranmaakt un hett ehr beslapen. Dor kreeg se ehren Jungen Arkas vun. Man Artemis weer vergrellt, vunwegen dat dat ehr Jüngers verbaden weer, mit Mannslüde to slapen. Dor hett se Kallisto in een Boor verwannelt. Anner Lüde meent, dat weer de ieversüchtig Hera ween, de Kallisto straaft hett. Zeus hett sien Leevsten denn an den Heben sett un dor is se vundaag noch to sehn as Grode Boor (lat.:Ursa Maior)
Artemis un Aktaion
Een Geschicht vertellt, wie dat togüng, as eenmol een Mann ehr drapen hett. Dat weer Aktaion, een Grootsöhn vun Kadmos. He jaag för sien Leven geern. Eenmol weer he wedder unnerwegens un söch denn in de Hitt vun den Middag eenen köligen Platz in’t Holt. Dor keem he in een Schaddendaal, dat Artemis tohören dö. Un dor seeg he, wie de Göddin dor just an den Grund bi een Diek baden dö. Un se weer naakt. As se dat spitz kreeg, dat Aktaion ehr naakt sehn harr, verwannel se em in eenen Hirsch, doormit he dor nix vun vetellen konn. Later hefft em denn sien egen Jagdhunnen tweireten.
Artemis un Orion
Eenmol müch se aber doch eenen Mann geern lieden. Dat weer Orion, een willen un staatschen Jäger. Dor hett se sik nich mehr üm ehr Plichten kümmert un hett den Maandwagen nich mehr oorntlich över’n Heben föhrt. Se woll sik lever mit em drepen, wo dat schöön düüster weer. Dor hett se ehren Broder Apollon mit vertöörnt. He hett ehr upfoddert, se schull em man wiesen, wer beter mit Piel un Bogen scheten kann. Bestimmt schaff se dat nich, eenen lüttjen Punkt ganz buten in de See to drepen. Artemis hett anleggt un den Punkt drapen. To laat hett se mitkregen, datt düsse luurlüttje Punkt dor buten de Kopp vun ehren Fründ Orion weer. Dor hett se em upböört un em as Steernbild Orion in den Heben stellt. Sien Schullersteern Beteigeuze is wiethen to sehn, man sien Koppsteern is man knapp ut to maken.
Böker
Karl Kerényi: Die Mythologie der Griechen - Die Götter- und Menschheitsgeschichten. dtv, München 1998, ISBN 3-423-30030-2
Michael Grant un John Hazel: Lexikon der antiken Mythen und Gestalten. dtv, München 1980, ISBN 3-423-32508-9
Walter F. Otto: Die Götter Griechenlands. Vittorio Klostermann, Frankfort an’n Main 2002, ISBN 3-465-03173-3
Robert von Ranke-Graves: Griechische Mythologie. Reinbek bi Hamborg, 12. Upl., 1999, ISBN 3-499-55404-6
Ulrich von Wilamowitz-Moellendorf, Der Glaube der Hellenen , 2 B. ( 2 1959, Nahdr. 1984);
Heide Göttner-Abendroth: Die Göttin und ihr Heros. München, 5. Upl. 1984, ISBN 3-88104-234-2
Gustav Schwab, Richard Carstensen: Griechische Sagen. dtv junior, München 1978, 27. Upl., 2003, ISBN 3-423-70314-8
Up Platt is nix öber Artemis rutkamen.
Weblinks
Dat Swarte Nett - Artemis
mythologica.de
Greeksche Antike un Mythologie - Artemis
Greeksche Mythologie
Gottheit
Antike
Religion |
9056 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Leto%20%28Mythologie%29 | Leto (Mythologie) | Leto is een Göddin ut de greeksche Mythologie. Se is den Titan Koios un de Titansche Phoibe ehr Dochter. Mit düsse Leto hett Zeus wat harrt un hett mit ehr de beiden Kinner Artemis un Apollon tüügt. Later wurr dat so ansehn, dat de röömsche Göddin Latona desülbige Froo is.
Hera ehr Ieversucht
Zeus sien Wiev Hera weer vunwegen Leto ieversüchtig un versöch de Geboort vun ehr Kinner aftowennen. Hera ehr Grootmudder Gaia harr seggt, de Kinner, de Zeus mit Leto hebben scholl, de schöllen grötter un mächtiger weeren, as ehr egen Kinner mit Zeus. Dor schick se de Slang Python nah Leto, de scholl ehr dalsluken. Man Zeus wüss dor gegenan to gahn. Dor hett Hera de Eer den Eed afnahmen, se dröff keen Stück Land för Leto hengeven, wo se ehr Kinner up to Welt bringen konn, wo ok man bloß eenmal de Sünn up schient hett. Dor leet Poseidon de swimmen Insel Delos ut dat Water updükern un Hermes bröch Leto dor denn hen, just so, as Zeus dat seggt harr.
Artemis un Apollon
Dor hett Hera de Eileithyia solang tosett, bit se dat nich mehr waagt hett, Leto bi to stahn. Eileithyia weer de Göddin vun de Geboort. Dat duur nich mehr lang un Leto möss platzen, man de annern Gödder hefft ehr bistahn. Toeerst köffen se den Himmel den Maand af, un denn geven se den Maand an Hephaistos. De scholl dor een wunnerschöön Halsband vun maken. Dat geven se den Eleithyia. Dor hett se denn doch Leto hulpen. Unner een Palmboom hett se toeerst Artemis up’e Welt bröcht un later Apollon. Dor hett Artemis ehr al bi hulpen. In düsse Tiet hefft de Kureten so’n Krawall maakt, dat Hera dat Schreen vun Leto bi de Geboort nich hören konn.
Geschichten
As Leto vun Delos utkniepen möss, weil Hera denn doch dorachter kamen weer, keem se na Lykien. Dor wollen een paar Buurn ehr dat verbeden, ut den See to drinken. Vunwegen dat Leto dor üm beden harr, hett Zeus jem denn in Poggen verwannelt.
Eenmol hett Niobe sik gegen Leto in’e Bost smeten, se harr söben mal so veel Söhns un Döchter. Dor mössen Niobe ehr Kinner up gruulich Aart för betahlen.
Greeksche Mythologie |
9058 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Leto | Leto | Leto betekent
Leto, Figur ut de greeksche Mythologie, Dochter von Koios,
(68) Leto, en Asteroid ut den Hööftgördel.
Leto is de Familiennaam von
Antonino Leto (1844–1913), italieenschen Maler,
Giulio Pomponio Leto (1428–1498), italieenschen Humanist,
Jared Leto (* 1971), US-amerikaanschen Schauspeler un Sänger,
Marco Leto (1931–2016), italieenschen Speelbaas,
Sebastián Leto (* 1986), argentienschen Footballspeler,
Shannon Leto (* 1970), US-amerikaanschen Fotograaf un Slagtüügspeler.
Kiek ok bi: Lehto. |
9059 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gediegen | Gediegen | In de Mineralogie meent gediegen, dat en cheemsch Element, Metall, Nichtmetall oder ok en Legeeren in de Natur in reine Foorm vörkummt. De bekanntsten Bispelen sünd Eddelmetallen so as Kopper, Sülver, Gold un Platin, aver ok Nichmetallen so as Swevel un Kohlenstoff (in de Foorm vun Graphit oder Demant). Tosamen heet dat dann t.B. gediegen Gold. Elementen in gediegen Foorm gifft dat üm un bi 20 un vun jem sünd 10 geoloogsch vun Belang. Elementen, de gediegen vörkaamt, sünd licht aftoboen un dat hebbt de Lüüd al in de Tiet vun den antiken Bargbo kunnt.
Bispelen sünd:
Antimon
Blie
Iesen (blots in Meteoriten)
Gold
Kohlenstoff (as Demant un Graphit)
Kopper
Osmium
Platin
Swevel
Selen
Sülver
Tellur
Wismut (Bismut)
Bi den Suerstoff, den Stickstoff un den Eddelgasen warrt de Utdruck gediegen' nich bruukt, ok denn, wenn se in de Natur as reine Elementen vörkaamt.
Weblinks
Mineralienatlas - gediegen (Hoochdüütsch)
Mineralogie
Chemie |
9062 | https://nds.wikipedia.org/wiki/L%C3%B6per | Löper | Löper betekent
en Minsch, de löppt, to’n Bispeel bi welke Sportoorden,
Löper, en Figur in’t Schachspeel,
Löper, en ehmalgen Positschoon bi’d Football,
Löper, en Utdruck för junge Swien.
Löper is de Familiennaam von
Eugen Friedrich Löper (1801–1865), düütschen Politiker,
Hella Dunger-Löper (* 1951), düütsche Politikerin.
Kiek ok bi: Loeper. |
9063 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Buer | Buer | Buer betekent
en Minsch, de in de Bueree arbeidt,
Buer, en Figur in’t Schachspeel,
Buer, Stadtdeel vun Gelsenkiärken.
Buer is de Familiennaam von
Jürgen van Buer (* 1949), düütschen Weertschopspädagoog,
Wilhelm Meyer-Buer (1911–1997), düütschen Wedderständler un Politiker.
Kiek ok bi: Boer, Buhr, Bur. |
9064 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gavel | Gavel | Gavel betekent
Gavel, en Deel vun’t Bestick,
Gavel, en Kneep in’t Schachspeel.
Gavel is de Familiennaam von
Anton Gavel (* 1984), slowaakschen Basketballspeler,
Henri Gavel (1880–1959), franzööschen Romanist, Hispanist, Okzitanist un Baskoloog.
Kiek ok bi: Gaffel. |
9065 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Deimos%20%28Mythologie%29 | Deimos (Mythologie) | Deimos heet in de greekschen Mythologie en Söhn vun Ares (lat.: Mars), den Gott vun den Krieg, un vun Aphrodite (lat.: Venus), de Göddin vun de Leev un Schönheit. Deimos heet översett so veel as Schreken. He is de Broder von Phobos (wat Bammel bedüüt). De weern tosamen de Begleiders vun Ares un hebbt de Saag na sien Wogen treckt.
Na de Bröder werrn ok de beiden Maanden Phobos un Deimos vun’n Planet Mars nöömt.
Antike
Greeksche Gödder |
9066 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Deimos%20%28Maand%29 | Deimos (Maand) | In de Astronomie betekend Deimos een von de twee Maanden von den Mars. He is 1877 tosamen mit den tweeten Maand Phobos von den Astronom Asaph Hall opdeckt worrn. De Naam is ut de greekschen Mythologie afleid: Dor wörrn Phobos un Deimos de Söhn un Begleiders von Ares (lat.: Mars).
Ümlop
Von de beiden Maanden is Deimos wieter weg von den Mars. Sien Ümlopbaan is mit een Exzentrizität von 0,00033 meist kreisrund; se hett en Radius von ungefiehr 23.459 km. För een Ümlop bruukt he so bi 1 Dag 6 Stünnen un 18 Minuuten. Dorbi wiest he jümmers mit de glieken Siet no den Mars, as Deimos – jüst as de Maand von de Eer un överhaupts de meesten Mannden in uns Sünnsystem – een bunnen Rotatschoon hett. De Baan is üm 1,79° den Äquater von den Mars kippt.
Eegenschoppen
Deimos is de lüttere von de twee Maanden un ok in'n Vergliek mit de anneren Maanden in Sünnsystem tämlich lütt. Sien Maat is 15 × 12,2 × 11 km bi een Dicht von ungefäär 1,7 g/cm³. De scheve Gestalt von den Maand düüt dorop hen, dat Deimos – wie ok Phobos – fröher Asteroiden wörrn, de von den Mars infungen worrn sünd.
Deimos is een von de düüstersten Körpers in dat Sünnsystem. Siene Albedo is man blots 0,07. dat bedüüt, blots 7 % von dat Licht, wat op den Maand fallt, warrt ok woller trüggsmeten. Boben ob den Maand finnst, jüst ok as bi Phobos, een fiene Stoffschich, de as Regolith betekend warrt. Dat Tüchs gifft dat ok op uns eegen Maand. Bi Deimos is man de Schich wat dicker as ob Phobos. Dorüm sütt deimos ok glatter ut un hett nich so utprägte Strukturen. Man twee von de Kraters wöörn no twee Schrievers nöömt, as de al beide Maanden beschreven hebbt – un dorbi wörr ok de Wiet von den Mars as ok de Ümloptiet so goot dropen, dat een dat kuum glöven kann – noch bevör se överhaupt opdeckt wöörn. :
Swift — no Jonathan Swift (1667-1745)
Voltaire — no den Pseudonym von den Schriever François-Marie Arouet (1694-1778)
Deimos un de Kultur
Dat wörr so: 1727 harr Jonathan Swift dat Opdecken von de beiden Maanden in den drütten Deel von dat Book „Gullivers Reisen: Lemuel Gulliver“ soteseggen vörutseggt. Dorin warrt vertellt, dat de laputaanschen Astronomen von twee lüttje Steerns oder Satelliten wüssen, de üm den Mars lopt. De nöögste schüll von den Middelpunkt von'n Mars nipp un nau dree, de annere fief Dörmeters wiet weg wesen. De eerste löpt in tein, de annere in eenuntwintichenhalf Stünnen um den Planeten.
Voltaire hett disse Saak denn 1750 in sien Geschicht Micromegas inbaut, in de een Ries von den Steern Sirius uns Sünnsystem besocht.
Dat is alln's tämlich sünnerbaar, as to de Tiet de dormols bekannten Maanden – dat wörrn de von de Eer, de Galileischen Maanden un Titan – ganz annere Ümloptieten harrn un dorüm nich as Vörlaag in Fraag kömmen.
Maand
Mars |
9068 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Angela%20Merkel | Angela Merkel | Angela Dorothea Merkel (* 17. Juli 1954 in Hamborg as Angela Dorothea Kasner) is ene düütsche Politikersche vun de CDU. Se weer de Bundskanzlersche vun de Bundsrepubliek Düütschland (van'n 22. November 2005 bit 8. Dezember 2021) un weer Bundsvörsittersche vun de CDU (vun de 10. April 2000 bit to de 7. Dezember 2018).
Merkel weer in Hamborg born, is ober in de DDR opwossen, as ehr Vadder dor in Quitzow in Brannenborg Paster worrn is. Loter hett se dann Physik studeert un enen Doktertitel mookt.
An’n 3. September 1977 hett se dann Ulrich Merkel heeratet. De Eh hol aver blots fief Joahr, eh dat Ulrich Merkel un Angela Merkel 1982 scheeden wöörn. Veer Joahr later lehr Merkel Joachim Sauer kennen. 1998 heerat se en tweedet Mal.
Van Januar 1991 bis November 1994 weer se Bundsminister för Frunslüüd un Jöögd und dornah bit Oktober 1998 Bundsminister för Ümwelt, Naturschutz un Reaktorseekerheit.
Weblenken
Belegen
Merkel, Angela
Merkel, Angela
Merkel, Angela
Merkel, Angela
Merkel, Angela
Merkel, Angela
Merkel, Angela
Merkel, Angela
Merkel, Angela
Boren 1954 |
9069 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Lemsahl-Mellingstedt | Lemsahl-Mellingstedt | Lemsahl-Mellingstedt is en Stadtdeel in’n Bezirk Wandsbeek vun Hamborg. Dat is ok een vun de Walddörper. In dat Johr 2014 wahnden dor 6.556 Inwahners.
School
De Grundschool Lemsahl-Mellingstedt in de Redderbarg hett 405 Schöler un 24 Schoolmeester (Juni 2005).
Söhns und Döchter vun Lemsahl-Mellingstedt
Eva Habermann, Schauspelersche
Charlotte Richter-Peill, Schriftstellersche
Christiane Krüger, Schauspelersche
Tripple Sec, Musikgrupp
Roots of Infinity, Musikgrupp
Wat man sehn hebben mutt
De Graffhögels
dat Wittmoor
dat Oktoberfest un dat Dannenboomopstellen vun de Füerwehr
Bezirk Wandsbeek
Oort |
9071 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Phobos%20%28Maand%29 | Phobos (Maand) | Phobos is een von twee Maanden von den Planet Mars. De Naam kummt ut de greekschen Mythologie, wo Phobos een Söhn un Begleider von Ares (lat.: Mars) wörr. De Maand wörr 1877 tosamen mit den anneren, de Maand nöömt worrn is, von den US-amerikaanschen Astronom Asaph Hall opdeckt worrn.
Ümlop
Phobos is nööger an den Mars as Deimos. He is man blots 9.270 km von den Planet weg un ümkreist em eenmal in 7 Stünnen un 39,2 Minuuten. Sien Ümlopbaan is gegen den Mars-Äquater üm 1,08° kippt un hett een Exzentrizität von 0,0151. Wi de meisten anneren Maanden in dat Sünnsystem, hett ok Phobos een bunnen Rotatschoon. Dat heet, dat sik de Maand bi een Ümlop üm den Mars ok eenmal üm sik sülvst dreiht un dorüm jümmers de glieke Siet no den Mars zeigt. Dorbi is de Ümlop von Phobs ober rücklöpig (warrt ok as retrograd betekend), dat heet he kreist gegen de Rotatschoon von'n Mars.
Man so ganz stabil is de Ümlopbaan von Phobos nich. De Maand kummt elk Johr üm 1,8 m nööger an den Mars, so dat he wohrschienlich in 50 Mio. Johr op den Mars ropfalln deit. Kannst ober von utgaan, dat de Sworkraft von den Mars den Maand vörher al tweirieten deit un Phobos denn to een Ring warrt, wie een dat al von Saturn un annere Planeten kennt.
Egenschoppen
Phobos hett keen schöne runde Gestalt, jüst as ok Deimos. De Wetenschopplers glövt dorüm, dat de beiden Maanden vun den Mars vörher Asteroiden wörrn, de vun den Mars infungen worrn sünd. Mit 27 × 22 × 19 km is Phobos 'n beten wat grötter as Deimos un hett mit 2,0 g/cm³ ok de gröttere Dicht. As Deimos un uns eegen Maand is ok Phobos mit en Regolith-Schicht övertogen. Sien Albedo is mit 0,06 bannig lütt, dorüm is Phobos so düster, dat he weniger Licht op den Mars smieten deit as de Venus op de Eer.
Phobos wiest en masse Kraters op. De gröttste dorvun is Stickney mit en Dörmeter vun ~10 km. De is wohrschienlich dör en groten Opslag entstahn, de den Maand meist tweireten harr. De Naam is afleidt vun Angeline Stickney, de Fru vun Asaph Hall. Welke annere Kraters sünd ok na bekannte Astronomen nöömt:
D'Arrest — na Heinrich Ludwig d'Arrest (1822-1875)
Hall — na Asaph Hall (1829-1908), de Opdecker von de Mars-Maanden
Roche — na Édouard Albert Roche
Sharpless — na Bevan Sharpless (1904-1950)
Todd — na David Todd (1845-1912)
Wendell — na Oliver Wendell (1845-1912)
Utforschen
De Nöög to'n Mars maakt dat bannig swor, Phobos mit een eenfach Kiekrohr to seen, as de Planet so hell is, dat he den lütten Maand överblend. Dorüm is Phobos ok eerst tämlich laat opdeckt worrn.
De eersten Opnaamen von Phobos ut de Nöög sünd 1971 von de Ruumsond Mariner 9 un 1977 von de Sond Viking 1 maakt worrn. 1988 schülln de beiden russ’schen Fobos-Sonden (russ.: Фобос) op den Maand rünnergaan un dör een een technisch Vörrichten op em rümhüppen. Sowiet sünd de Sonden man nich kommen. Kort bevör se verloren güngen, hefft se obers Gas faststellt, dat ut den Maand utped is. Wat dat wörr, is nich rutfunnen worrn, ober man kann woll dorvon utgaan, dat dat Waterdamp wörr. 1998 un 2003 wörr Phobos denn ok noch ünnersocht von de Mars Global Surveyer-Mission.
Von den 1980 fallnen Kaidun-Meteorit glövt de Wetenschopplers, dat he in Phobos sien Ursprung har. Wenn dat wohr is, müss Phobos to'n gröttsten Deel ut een ähnlich Material bestaan, wi de kohlig CR-Chondriten
Phobos un de Kultur
1727 harr Jonathan Swift dat Opdecken von de beiden Maanden in den drütten Deel von dat Book „Gullivers Reisen: Lemuel Gulliver“ soteseggen vörutseggt. Dorin warrt vertellt, dat de laputaanschen Astronomen von twee lüttje Steerns oder Satelliten wüssen, de üm den Mars lopt. De nöögste schüll von den Middelpunkt von'n Mars nipp un nau dree, de annere fief Dörmeters wiet weg wesen. De eerste löpt in tein, de annere in eenuntwintichenhalf Stünnen um den Planeten.
Voltaire hett disse Saak denn 1750 in sien Geschicht Micromegas inbaut, in de een Ries von den Steern Sirius uns Sünnsystem besocht.
Dat is alln's tämlich sünnerbaar, as to de Tiet de dormols bekannten Maanden – dat wörrn de von de Eer, de Galileischen Mannden un Titan – ganz annere Ümloptieten harrn un dorüm nich as Vörlaag in Fraag kömmen.
Maand
Mars |
9073 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Saturn | Saturn | Saturn betekent
Saturn, en Planet in uns Sünnsystem,
Saturn, en röömschen Gott,
Saturn, de bit hüüt gröttste Rakete,
Saturn-Pries, en US-amerikaanschen Filmpries,
Saturn, Oort in Texas, USA,
Saturn, Oort in’n Kreis Constanța, Rumänien. |
9074 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Merkur | Merkur | Merkur betekent
Merkur, Planet vun’t Sünnsystem,
Merkur, Gödderboten in de röömsche Mythologie,
Merkur, Barg in’n Swartwoold, Baden-Württemberg,
Merkur, Automarke vun Ford in Noordamerika,
Ünnernehmen Merkur, Slacht üm Kreta in’n Tweten Weltkrieg,
Rode Merkur, rore Breefmark,
Merkur, Schoolbookverlag in Noorddüütschland,
Merkur, Verbrukermarktkeed in Öösterriek,
Merkur Bank, düütsche Privatbank,
Merkur Bank, däänsche Privatbank,
Merkur Versicherung, öösterrieksche Versekerungsgrupp,
Merkur Glühlampen, düütsche Firma för Lüüchtmiddels,
Der teutsche Merkur, ehmolge Literaturtietschrift ut’t 18. Johrhunnert,
Merkur, „düütsche Tietschrift för europääsch Denken“,
Müncher Merkur, bayerisch Dagblatt,
Rheinischer Merkur, christlich-konservativ Wekenblatt,
Rheinischer Merkur, ehmolig liberal Blatt vun 1814–1816. |
9075 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kiew | Kiew | Kiew is de Hööftstadt un grötste Stadt vun de Ukraine. Kiew liggt an de Dnepr un hett 2.687.610 Inwahners (Dezember 2005), de up en Flach vun 800 km² leeft. Kiew warrt ok Jerusalem vun de Noorden (männigmool ok vun den Oosten) nöömt.
Inwahners un Spraak
In Kiew warrt Russ’sch un Ukrainsch snackt. Vun Amts wegen warr blots Ukrainsch snackt.
Religion
De Mehrheit vun de Inwahners sünd russ’sch-orthodox.
Oort
Ukraine
Hööftstadt
Stadt |
9077 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Neptun | Neptun | Neptun betekent
Neptun, Planet in uns Sünnsystem,
Neptun, Gott ut de röömsche Mythologie,
Neptun, Oort in’n Kreis Constanța, Rumänien,
Neptun, Oort in New Jersey, USA. |
9078 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bremer%20Platt | Bremer Platt | Bremer Platt is de Aart vun Plattdüütsch, de in de Stadt Bremen un in de Dörper dor ümto snackt warrt, de nah Bremen henhöört.
Eegenaarten
Ünnerarten
Bremer Platt is een Platt vun de Grootstadt. Dat bedutt: Dor leevt allerhand Lüde ut all Kuntreien vun Noorddüütschland. Besunners vun de Dörper rund üm Bremen to is dat Dörpsplatt nah Bremen rinbröcht un snackt wurrn. In de Dörper, de to Bremen tohören doot, gifft dat ganz verscheden Dialekten. In Oorssen warrt anners snackt, as in dat Naberdörp Habenhusen. Un dor wedder anners, as in de Neestadt oder in de Stadt Bremen. An un for sik warrt as Bremer Platt dat Platt ansehn, wat alleen man in de Stadt Bremen snackt warrt. Man hüdigendags gifft dat düt Platt bloß man noch in ole Böker.
Hoochdüütsch
An’t Enn vun dat 16. Johrhunnert sünd dat Amt un de Kark vun Platt nah Hoochdüütsch öbergahn. Vun de Tiet af an steiht dat Bremer Platt ünner den Indruck vun de Hoochdüütsche Spraak. Dat bedutt, datt allerhand Wöör, de an un for sik Plattdüütsch sünd, upgeven wurrn sünd un an jem ehr Steed steiht nu dat vörmalig hoochdüütsche Woort. Bi den Bremer Heimatdichter Georg Droste heet dat jümmers „Großmudder“ un nich „Grootmudder“. In Bremen seggt man „dat hett weh daan“ un nich „dat hett kullen“. „Kattekel“ is bloß noch in de Dörper bi Bremen begäng, man in de Stadt seggt een al lang „Eichhörnchen“. Statts „Bottervogel“ warrt „Schmetterling“ seggt un an de Steed vun „Swulk“ steiht „Schwalbe“. In Bremen warrt nich „wo“ oder „woans“ seggt, man „wie“, un nich „wat“ oder „of“, man „ob“, nich „blangen“, man „neben“. De Bremer seggt woll ok „Gah man sitten“, man se seggt just so geern „Sett di hen“. Een mutt woll fragen, ob dat allens een Deel vun dat Bremer Platt is, oder ob de Spraak nich doch stark verännert wurrn is vun dat Hoochdüütsche.
De Labialen
Den Infloot von’t Hoochdüütsche wiest sick to’n Bispeel in de Entwickeling von oltgermanisch „-v“. In dat Bremer Platt is de Labiale „-v“, as in’t Hoochdüütsch, to „-b“ worrn, un nich, as in de meesten annern nedderdüütschen Varietäten, „-v“ bleben:
Dat heet nich „Leven“, man „Leben“, nich „geven“, man „geben“, nich „glöven“, man „globen“ etc.
Umluut
Een Egenaart vun dat ole Bremer Platt is, dat dat meist keen Umluut gifft. Dat heet faken nich „ü“, man „u“ un nich „ö“, man „o“. Een Bremer seggt: „Dor mutt ik umto gahn“ un nich „Dor mutt ik ümto gahn“. De seggt ok „for“ un „vor“ un nich „för“ un „vör“: „Gah mal eben vor de Döör“; „Dat hebb ik for miene Suster kofft“. Dat heet „Suster“ un nich „Süster“, „lustern“ un nich „lüstern“, „jummers“ oder „ummer“ un nich „jümmers“.
Dat „–e“ un dat „-en“ an’t Enne vun een Woort
In olet Bremer Platt blifft an’t Enne vun een Woort dat „-e“ faken achtern stahn: „de Sake“, „de Strate“, „dat Enne“, „de Karke“, „de Schanne“, „miene, diene, use“. Vunwegen den Indruck vun de plattdüütschen Medien weert to glieke Tiet de Ennen sunner dat Suffix „-e“ bruukt. Öberhaupt is de Infloot vun de annern Noordneddersassischen Dialekten groot. Man in de spraken Spraak warrt in Bremer Platt meist seggt: „Ik gah nah Karken“ un nich „ik gah nah Kark“, „wi speelt up’e Straten“ un nich „wi speelt up’e Straat“.
Dat „-t“ as Suffix
In Bremer Platt warrt bi dat Bögen vun Adjektiven in dat Neutrum dat ole Enn „-t“ bruukt, wenn Dat heet nich: „Ik seh een ool Huus“ oder „Ik seh een oles Huus“, man in Bremen warrt seggt: „Ik seh een olet Huus“, just so ok : „Dat is een olet Book“, just so „Schönet Kleed“, „Lüttjet Boot“, „hellet Haar“. Man in de lesten Johren weert jummers mehr de Formen ut de plattdüütsche Standardspraak bruukt: „Schöön Kleed“, „Lütt Boot““ etcpp.
us statts uns
In Bremen warrt bi dat Personalpronomen in de 1.Person Plural „wi“ bi’t Bögen in de tweede, drüüde un veerde Person nich dat Woort „uns“ bruukt, man „us“. Dat heet: Dat is use Mudder. Dat hest du us aber toseggt. Hefft Ji us gustern anweckt?
Texten up Bremer Platt
De Börgereed vun Bremen
Düsse Eed is bit in dat Johr 1805 vun all Lüde, der Borger vun Bremen weern wullen, swaren wurrn. Kiek ok bi Bremer Börgereed
Gemeener Borger=Eed der Stadt Bremen.
Ick will dem Rahde gehorsam syn un nummermehr jegen den Rahd dohn, ock in allen Nöhden und Gefahr, so düsser goden Stadt nu un in künfftig, vorstahn un begegnen mögen, dem Rahde, ock gemeener Stadt un Borgerschup, trouw und holdt syn; Ick will ock tho nenem Uprohr Ohrsake geven, noch my dortho versellschoppen; Sondern wohr ick Uprohr, oder sonst enige Practiken offte heimlike Anschläge, jegen düsse gode Stadt erfahre, will ick dem Rahde trowlicken vermelden, und holden Taffeln un Boeck, mit der Nyen upgerichteten Eendracht, alse de de Rahd und gantze Meenheit beschwaren hebben; Ick will recht ziesen un schatten, ock recht consumeren, so lange solke Consumption mit Belevung Eenes Ehrenvesten Rahds un der Borgerschup, im Gebrucke blifft; Minem Hövet-Manne und Rottmeister, ock anderen des Rahdes Befehlhebbern, geböhrlicken Gehorsam leisten; Und will also des Rahdes, und gemeener Stadt Beste wehten und befordern, dargegen öhren Schaden und Nahdehl wehren und afkehren, nah allem mynem Vermögen. Dit Gewehr, darmede Ick vor Enem Ehrenvesten Rahde erschiene, dat is myn eegen, datsülve will ick nich verringern, sondern bestes mines Vermögens verbetern: So wahr helpe my GOtt!
Marie Mindermann
De plattdütsche Sprake
An de hochdütschen Lüde
Jü ehrt min rike Swester hoch,
Un set’t er baben an den Disch;
Jü seggt: „Wi hebbt an ehr genog,
Ga du na Braken, Moor un Wisch!“
Ik wet et wol, min Kled is arm,
Et hett keen Slep, et hett keen Smuck;
Min Harte abers, dat is warm,
Is ahne Falsch, un kennt keen Tuck.
Min rike Swester gunn ik geern
Alläberall de beste Ste’;
Man ik moch sin er nich to feern,
Een Mudder jo ant Hart us le!
Wrum scholl ik nu so wit hinut?
Kikt Jü denn blot upt fine Kleed?-
Van Harten kummt us beid’ de Lut,
Un beide föhlt wi Freid’ un Leed.
Un wenn wi use Leder singt
Un sprekt up use egen Wis’, -
Ik meen, dat beides hartlig klingt,
Winnst sunst min Swester ok den Pris.-
So latet us bi’nanner gan,
Se- Eddelfro, ik – borgerlich;
Lat’t mi nich ganz torugge stahn,-
Ik bidde Jo, verget’t mi nich!
Georg Droste
Wer in Bremen tagen un baren is, un vornehmlich, wenn sien Stammboom sied mehr as hunnert Jahr dar faste Wuddeln slahn hett, de kennt de Eegenart von sien Vaderstadt un ähr Inwahners. Dat lett sik ok nich afstrie’en, datt wi Bremers alltied mit eene Aart Behaglichkeit un eenen gewissen Stolt vun „us’ Bremen“ snackt. Wer hier aber fromd togewannert kummt, um sik eene nee’e Heimatstä to söken, um sik unner de Bremers woll un behaglich to föhlen, de mutt vor allen Dingen eerstmal de vergahne Tied, de Geschichte von de ole Hansestadt studeern. He brukt darbie gar nich de väle Tied un Meit antowennen, um in’r Stadtbökeree oder int Archiv de välen olen Böker un Chroniken dörtolesen, nä, he brukt man blot eenen Rundgang dör de Stadt to maken un de olen Bowarke ut’r vergahnen Tied to studeern. „Buten un binnen, Wagen un winnen!“ Dat steiht an’n Schutting an’n Markt. Un dat Woord gifft Tügnis von den olen Hanseatengeist, ut de Tied, as noch de Hansa ähren mächtigen Arm öber de See un öber wiede, wiede Lännerstrecken reckde. Un darum is dat keen Wunner, datt disse ole Kopmannsgeist, de sied hunnerde von Jahren de Macht un Herrschup in Bremen harrt hett, datt de ok hüte noch een Stuck von use Eegenart utmakt. (Bremer Egenart un Vergnöglichkeit, in:Ut mien Muskantentied)
Bit an de drudde Brugge slippslappde Klaus-Hinnerk ganz trolich bie Ottjen an. Alle tein Träe sä he aber: „Hihihi!“-Denn bleef he bestahn un keek sik um. As he seeg, datt Moder nich mehr up’n Damm stund, leet he Ottjen los. Denn steek he de Tungenspitze ut, lä ganz swienplietsch den Zeigefinger an de Zaubernäs un flusterde: „Du!Eeen-twee-dree!Hörst! Dor, bi de sossde Brugg, bie Hemmann Snaars sien’n, dar geihs nahbern Damm, dar’s de Schol’! Denn geihs nin’n Buß den Padd hendahl, un denn jümmer liekto. Segg to Hus aber nix!“ (Ottjen Alldag un sien Moorhex)
Knapp, datt de Fröjahrssunne den letzten Snee von de Stratens wegsmulten harr, denn dukden ok all de Jungs mit jem ehr Marrelbüdels up. Wer de meisten Marrels in’n Büdel oder in’e Taschen harr, de weer Baas, weer de Kaptalist, de Aristokrat unner de Jungens, un wenn he man ok up Pantieken nah’r Freeschole gung. (Dat Marrelspill, ut:Molli un Paddemann)
Heinrich Goltermann
Dat ole troe dietsche Platt:
de Muderspraak- bedutt noch wat,
Denn Hartlichkeit, Gemüthlichkeit,
Et unner de Familje streiht.
Un wenn de Welt to Enne geiht
Et niemals fallt un ewig bleiht. (Motto ut Bremer Volks- und Sittenbilder)
Wat’r los is, fragst du noch? ick bin en wahret Gluckskind. Denk di, von den olen Pogge krieg ick nah wie vorr Wiedemann sien Miethe vorr dat ole distere Lock da baben, un vorr Widemann sulmst bruck ick mi middags ok nich mehr aftorackeln. krieg aber ok mien Kostgeld von em nah wie vorr. Esemannsche, dar sind Wunnerdinge.-Schast mi dat aber numms vertellen, heerst du? dat bliefft unner us. Dat is de apenbare Segen Gottes up minen olen Dag. Scholl he dat groote Loos gewinnen, hett he mi seggt, denn krieg ick ok noch wat.(De Handelsherr, ut :Bremer Volks- und Sittenbilder)
Willem Rocco
Minschen müt’t starwen, Geslechter vergahn,
Plattdütsche Leew, de schall ewig bestahn. (Motto ut: De Komödjanten-Mudder)
Wenn wi Minschenkinner ohlt worrn sind un dat hoge Oller us togoderletzt noch allerhand Schottelgebreken, Gicht, Podagra, dicke Föte un annern Swerenotskram uppackt hett, denn willt sulwst de Freiden, de us de grote Welt af un an villicht noch anbut, gar nich mehr so smecken, wie se dat dahn hebbt, as wi noch jung weern. Man darum brukt ohle Lüde noch nich den Kopp hangen to laten;- wat hier, wat dar_ jedet Oller hett sine Freiden, wenn’t up de ohlen Dage ok blot stille Freiden sind. Wenn Grootvadder up sinen Sorgenstohl sitt, kann he sick sulwst upmunstern un sine Plagen vergäten, wenn he truggedenkt an de ohlen Tiden, as he noch mank gode Frunne un Frundinnen lustig un kregel „Freut euch des Lebens“ mitsung.
Ick bin nu fiewunsäbentig Jahr, mi fallt dat aber gar nich swar, mi sulke stillen Freiden to maken. Wenn ick an all de goden Minschen denke, de mi up minen langen Lebensweg begegent sind, weer ick vergnöögt un mi gefallt dat denn narrns bäter, as in min lütje Stuben, besonners wenn’t buten kolt is un de Winter mi de witten Blomen an de Finster malt. Denn schuw ick minen Sorgenstohl dicht an den warmen Aben un duk mit min Gedanken deep, deep unner in lang vergahne Tiden, un denn ward mi dat Hart wedder jung. Ja, ja, so’n Truggedenken bringt dusend stille Freiden. (De Komödjanten-Mudder)
Tostand vun de Spraak
Dat Bremer Platt is vundagen meist utsturben. In de 1960er Johren hefft de Kinner up’e Straten noch plattdüütsche Riemels sungen un de Sünnerklaas-Leeder weern ok Plattdüütsch. Hüdigendags gifft dat keen Kinner mehr in Bremen, de as eerste Spraak Plattdüütsch lehren doot. De meisten könnt öberhaupt keen Platt un verstaht dor ok nix vun. In de Dörper un Vorstäder, de to Bremen tohören doot, sütt dat nu so ut, as in de Stadt süms in de 1960er Johren. De olen Lüde könnt noch Platt, hefft ok Platt as Mudderspraak lehrt, man snackt nu süms ok meisttiets Hoochdüütsch. Dat schall woll nich lang duurn, un de Spraak is utsturben.
Böker
Georg Droste, De Vorspannweert, Een Neddersassenroman, Bremen o.J. (1921?)
Georg Droste, Molli un Paddemann un annere Geschichten von Tiere un Minschen, Bremen o.J. (1933?)
Georg Droste, Sunnenschien un Wulken, Bremen 1977, 4.Uplaag
Georg Droste, Ut mien Muskantentied un annere lustige Geschichten, Bremen, o.J. (1933?)
Georg Droste, Ottjen Alldag un sien Kaperstreiche, Een plattdüütsch Kinnerleben an’r Waterkante, Bremen, 1937
Georg Droste, Ottjen Alldag un sien Lehrtied, Een plattdüütsch Vertellsel ut’n Bremer Kopmannleben, Bremen 1937
Georg Droste, Ottjen Alldag un sien Moorhex, Een plattdüütsch Vertellsel ut’n Kinner- un Leefsleben, Bremen, 1937
Heinrich Goltermann, Bremer Volks- und Sittenbilder, Plattdeutsch in Poesie und Prosa, Bremen, 1885
Helmut Mahnken, Wi snackt platt Ji ok?, Lelendaal bi Bremen, o.J.
Willem Rocco, De Komödjanten-Mudder, En Erinnerung ut min’n Leben, Bremen o.J. (1895)
Hermann Tardel, Bremen im Sprichwort, Reim und Volkslied, Bremen, 1947
Spraakvarietät
Bremen
Plattdüütsch |
9079 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Willem%20Rocco | Willem Rocco | Friedrich Willem Rocco, meist bekannt as Willem Rocco (* 22. März 1819 in Bremen; † 19. Oktober 1897 in Halle an de Saale) weer en plattdüütschen Schriever, Schauspeler un Danzlehrer ut Bremen.
Leben
Kinnertiet in Bremen
Rocco sien Vadder Franz keem ut Genua in Italien un weer to Napoleon siene Tiet nah Bremen kamen. Dormals hett he bi den franzööschen Agenten Lagau as Stallmeester arbeit. In dat Johr 1831 is Rocco sien Vadder sturben un he möss nah dat Wesenhuus.
As Schauspeler unnerwegens
Rocco weer vun 1848 bit 1849 Schauspeler in Jever, Auerk, Hamborg un annerwegens. Vun 1849 af an bit to sienen Dood hett he in Halle an de Saale as Danzlehrer an de Universität arbeit. He leev un schreev to de sülbige Tiet, as de Schriever Heinrich Goltermann ut Bremen. Sien Schriften hett he toeerst in de Bremer Zeitungen rutbröcht, man later sünd de bi den renommeerten Schünemann-Verlag rutbröcht wurrn.
Böker vun Willem Rocco
Vor veertig Jahr, En plattdütsche Geschichte ut'n Bremer Lanne, Bremen 1880
Scheermann & Co., En plattdütsche Geschichte, Bremen, 1881
Kinner un ohle Lüde, Bremen, 1882
Bi Großmudder Lührßen, Bremen, 1885
De Böhmkens, En Märken, Berlin, 1892
De Komödjanten-Mudder, Eene Erinnerung ut min'n Leben, Bremen, 1895
Öber Willem Rocco
Bremische Biographien des neunzehnten Jahrhunderts, Hgg. von der Historischen Gesellschaft des Künstlervereins, Bremen, 1912
Wilhelm Rocco als niederdeutscher Dichter (Vortrag), Bremen, 1932
Weblenken
Bremen
Mann
Schriever
Plattdüütsch
Boren 1819
Storven 1897
Börger von Düütschland |
9080 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ceres | Ceres | Ceres betekent
Ceres, Göddin ut de röömsche Mythologie,
Ceres, Dwargplanet in uns Sünnsystem,
Ceres, Computersystem von 1986,
Ceres, Kokosfett,
Ceres, Rebeet för Aavtanbo in Süüdafrika,
Ceres, Gemeen in Goiás, Brasilien,
Ceres, Gemeen in Piemont, Italien,
Ceres, Stadt in Kalifornien, USA,
Ceres, Oort in Schottland. |
9081 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bundesraat%20f%C3%B6r%20Nedderd%C3%BC%C3%BCtsch | Bundesraat för Nedderdüütsch | De Bundesraat för Nedderdüütsch is 2002 grünnt worrn un schall de Intressen vun dat Nedderdüütsche bi’n Bund un in Europa vertreden, dat graad ok mit Blick op de Europääsche Sprakencharta. Je twee Vertreders ut de acht Bundslänner, de en gröttern Andeel an dat plattdüütsche Spraakrebeet hebbt, sitt in den Bundesraat. Siet 2008 hebbt ok de Plautdietschen twee Afornten in'n Bundesraat, de vun den Vereen Plautdietsch-Frünn opstellt warrt. Im November 2017 hat das Bundesministerium des Innern das Niederdeutschsekretariat eingerichtet. Siet November 2017 gifft dat dat Nedderdüütschsekretariat. Stütt dorför un för de Arbeit vun den Bundesraat gifft dat Bunnsbinnenministerium. Dat Leit vun dat Sekretariat hett Christiane Ehlers.
De Geschäften för den Bundesraat sünd bet 2017 vun dat Institut för Nedderdüütsche Spraak in Bremen föhrt worrn.
Opgaven un Telen
De Bundesraat för Nedderdüütsch sett sik mit de politischen un juristischen Rahmenbedingen vun de Spraakstütt utenanner. Dorbi steiht de Verankern vun't Nedderdüütsche as en Kulturgoot, dat schulensweert is, in'n Sinn vun de Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken in't Zentrum vun de Aktivitäten. Hööftopgaven sünd dat kritische Beoordelen vun dat, woans de Sprakencharta üm- un insett warrt, as ok de konstruktive Stütt un Stöhn bi düssen Perzess. De acht noorddüütschen Bundslänner hebbt sik verplicht, de mehrsten Punkten ut de Sprakencharta intoholen, dat bedrifft vör allen Billen, Justizbehörden, Verwaltensbehörden un apentliche Deenstleistensbedreven, Medien, kulturelle Dädigkeiden un Inrichten, dat wirtschappliche un sotschale Leven, grenzöverschredenen Uttuusch. Dat hett as Teel, de Bedrauhen för dat Nedderdüütsche intodämmen un de Spraak substantschell to ünnerstütten. In de verleden Johren kunzentreerte sik de Bundesraat för Nedderdüütsch vör allen op den Billenssekter. To de wesentlichen Opgaven un Telen vun'n Bundesraat tellt ok, dat se en Nettwark (na Europa, to'n Bund, to'n Bundsdag un in de Lännerverwalten rin) opboen un plegen wüllt.
Spreker
Sprekersche vun'n Bundesraat is opstunns Saskia Luther un Spreker is Heinrich Siefer.
’Keen dor in sitten deit
De Afornten för de acht Bundslänner in Plattdüütschland warrt mehrstendeels vun de Landsverbänn vun’n Bund för Heimat un Ümwelt in’n Bundesraat schickt. Per Bundsland warrt twee Delegeerten schickt, de tohoop en Stimm hebbt. De twee Afornten vun de Plautdietschen schickt de Vereen vun de Plautdietsch-Frünn.
2018 - 2022
Brannenborg: Elisabeth Berner un Adelheid Schäfer
Bremen: Walter Henschen un Gesine Reichstein
Hamborg: Hartmut Cyriacks un Peer-Marten Scheller
Mekelnborg-Vörpommern: Matthias Vollmer un Jürgen Wittmüß
Neddersassen: Heinrich Siefer un Linda Wilken
Noordrhien-Westfalen: Ulrich Backmann un Werner Zahn
Sassen-Anholt: Norbert Lazay un Saskia Luther
Sleswig-Holsteen: Marianne Ehlers un Heiko Gauert
Plautdietsch-Spreker: Hendritj Siemens un Peeta Wiens
Sprekersche is Saskia Luther un Spreker Heinrich Siefer.
2014 - 2018
Brannenborg: Elisabeth Berner un Adelheid Schäfer
Bremen: Reinhard Goltz bet Enn 2016, denn Heiko Block un Walter Henschen
Hamborg: Hartmut Cyriacks un Peer-Marten Scheller
Mekelnborg-Vörpommern: Dittmar Alexander un Jürgen Wittmüß
Neddersassen: Jutta Engbers un Heinrich Siefer
Noordrhien-Westfalen: Ulrich Backmann un Werner Zahn
Sassen-Anholt: Norbert Lazay un Saskia Luther
Sleswig-Holsteen: Marianne Ehlers un Heiko Gauert
Plautdietsch-Spreker: Hendritj Siemens un Peeta Wiens
Spreker weer bet Enn 2016 Reinhard Goltz, sien Viez Saskia Luther. Siet 2017 is Saskia Luther Sprekersche un Heinrich Siefer ehr Viez.
2010 - 2014
Brannenborg: Elisabeth Berner un Adelheid Schäfer
Bremen: Reinhard Goltz un Walter Henschen
Hamborg: Hartmut Cyriacks un Uwe Hansen
Mekelnborg-Vörpommern: Dittmar Alexander (bet 2013) un Birte Arendt (siet 2013 passiv)
Neddersassen: Jutta Engbers un Heinrich Siefer
Noordrhien-Westfalen: Ulrich Backmann un Heinz Schäfermann
Sassen-Anholt: Hans Joachim Lorenz un Saskia Luther
Sleswig-Holsteen: Marianne Ehlers un Heiko Gauert
Plautdietsch-Spreker: Hendritj Siemens un Peeta Wiens
Spreker weer Reinhard Goltz, sien Viez Saskia Luther.
2006 - 2010
Brannenborg: hett kene Afornten schickt
Bremen: Reinhard Goltz un Wilhelm Tacke
Hamborg: Hartmut Cyriacks un Uwe Hansen
Mekelborg-Vörpommern: Dittmar Alexander un Norbert Bosse
Neddersassen: Cornelia Nath un Heinrich Siefer
Noordrhien-Westfalen: Ulrich Backmann un Heinz Schäfermann
Sassen-Anholt: Hans Joachim Lorenz un Saskia Luther
Sleswig-Holsteen: Marianne Ehlers un Norbert Radzanowski
För de Plautdietschen: Hendritj Siemens
Spreker weer Reinhard Goltz, sien Viez Cornelia Nath.
2002 - 2006
Brannenborg: hett kene Afornten schickt
Bremen: Wilhelm Tacke
Hamborg: Henry Seeland un Gerd Spiekermann
Mekelborg-Vörpommern: Dittmar Alexander un Christel Deichmann
Neddersassen: Cornelia Nath un Gabriele Diekmann-Dröge
Noordrhien-Westfalen: Peter Oechsner
Sassen-Anholt: Hans Joachim Lorenz un Saskia Luther
Sleswig-Holsteen: Marianne Ehlers un Reinhard Goltz
mit Gast-Status för de Plautdietschen: Peeta Wiens
Spreker weer Reinhard Goltz.
Publikatschonen
''Plattdüütsch ... lehrst jümmers wat dorto. Lebenslanges Lernen mit Plattdeutsch'', Bundesraat för Nedderdüütsch (Hrsg.) 2016, 84 S.
''Wat hest du seggt? Plattdüütsch in’n Kinnergoorn'', Bundesraat för Nedderdüütsch (Hrsg.) 2015, 84 S.
''Chartasprache Niederdeutsch: Rechtliche Verpflichtungen, Umsetzungen, Perspektiven'', Bundesraat för Nedderdüütsch (Hrsg.) 2014, 52 S.
''Auf dem Stundenplan: Plattdeutsch'', Verlag Schuster : Leer 2013, 72 S. ISBN 978-3-7963-0395-1
''Respekt für mich und meine Sprache – Plattdeutsch in der Pflege. Eine Aufgabe für die Sprachenpolitik.'', Verlag Schuster : Leer 2012, 68 S. ISBN 978-3-7963-0392-0
''Mit den Regional- und Minderheitensprachen auf dem Weg nach Europa. Dokumentation der Konferenz „Mit den Regional- und Minderheitensprachen auf dem Weg nach Europa“'' an'n 10. November 2010 in Berlin, Verlag Schuster : Leer 2011, 120 S., ISBN 978-3-7963-0390-6
''Zwischen Kulturauftrag und Unterhaltungsprogramm. Dokumentation der Konferenz "Plattdeutsch in den Medien"'' an'n 20. Mai 2010 in Hamborg, Verlag Schuster : Leer 2010, 80 S., ISBN 978-3-7963-0386-9
''Plattdeutsch, die Region und die Welt: Wege in eine moderne Mehrsprachigkeit. Dokumentation der Konferenz "10 Jahre Sprachencharta in Deutschland: Praxis und Perspektiven"'' an'n 14. un 15. Mai 2009 in Schwerin, Verlag Schuster : Leer 2009, 112 S., ISBN 978-3-7963-0385-2
''10 Jahre Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen. Zwischenbericht zur Sprachpolitik für das Niederdeutsche'', Verlag Schuster : Leer 2008, 40 S., ISBN 978-3-7963-0381-4
''Plattdeutsch und Friesisch in Krankenhäusern und Pflege-Einrichtungen. Dokumentation der Konferenz "Das soziale Leben und die Regional- oder Minderheitensprachen" an'n 27. Juni 2008 in Sleswig'', Verlag Schuster, Leer 2008, 40 S., ISBN 978-3-7963-0382-1
Footnoten
Weblenken
Bundesraat för Nedderdüütsch (Homepage vun'n BfN)
Plautdietsch-Freunde e. V.
Politik
Plattdüütsch |
9082 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Beopdragter%20vun%20de%20Bundsregeren%20f%C3%B6r%20Utsiedlerfragen%20un%20natschonale%20Minnerheiten | Beopdragter vun de Bundsregeren för Utsiedlerfragen un natschonale Minnerheiten | De Beopdragte vun de Bundsregeren för Utsiedlerfragen un natschonale Minnerheiten is en Amt bi dat Binnenministerium vun de Bundsrepubliek Düütschland. De Beopdragte is aktuell Christoph Bergner. Siene Opgaav is de vun en Anspreekpartner för Utsiedlers un Lüüd vun de natschonalen Minnerheiten bi Fragen, de mit den Bund to kriegen hebbt. Todem gifft he Informatschonen to disse Themen wieder.
De Bundsregeren hett dat Amt an’n 28. September 1988 as „Beopdragter vun de Bundsregeren för Utsiedlerfragen“ inföhrt. De eerste Beopdragte weer Horst Waffenschmidt. Em is den 2. Dezember 1998 Jochen Welt opfolgt. An’n 20. November 2002 hett de Bundsregeren to dat Opgavenrebeet ok de natschonalen Minnerheiten tonahmen, de na de Europääsche Sprakencharta schuult sünd. Dorto höört ok dat Nedderdüütsche. Den 17. November 2004 hett Welt dat Amt an Hans-Peter Kemper afgeven, op den wedderüm an’n 14. Februar 2006Christoph Bergner opfolg.
Weblenken
Websteed vun den Bundsbeopdragten (hoochdüütsch)
Düütschland
Politik |
9083 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Eris | Eris | Eris betekent
Eris, Figur ut de greeksche Mythologie, Göddin von den Striet un dat Entwein,
Eris, Dwargplanet in uns Sünnsystem.
Eris oder Eriş is de Familiennaam von
Ceyhun Eriş (* 1977), törkschen Footballspeler,
Levent Eriş (* 1962), törkschen Footballspeler un -trainer,
Marcel Eris (* 1988), düütschen Webvideoproduzent,
Tolga Eriş (* 1972), törkschen Footballspeler. |
9084 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Pluto | Pluto | Pluto betekent
Pluto, in de röömsche Mythologie den Gott von de Ünnerwelt un dat Riek von de Doden,
Pluto, Dwargplanet in uns Sünnsystem, de fröher as normalen Planet tellt wörr,
Pluto, Hund von de Comic-Figur Micky Muus,
Pluto, in de greeksche Mythologie een von de Okeaniden, de de Mudder von Tantalos wörr. |
9085 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ariel | Ariel | Ariel betekent
Ariel, Engel in de jöödsche un christliche Mythologie,
Ariel, en Vörnaam,
Figur (Luftgeist) ut de Literatur von William Shakespeare un Alexander Pope,
Ariel, Maand vun’n Planet Uranus,
Ariel, britsche Automarke,
Ariel, ehemalge britsche Motoradmark,
Ariel, bekannt Waschmiddel,
Ariel V un Ariel VI, twee Röntgen-Satelliten,
Premio Ariel, bedüdend mexikaanschen Filmpries,
Ariel, Oort in dat Westjordanland. |
9086 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Umbriel | Umbriel | Umbriel betekent
Geist ut de Kummedie The Rape of the Lock (dt.: Der Raub der Locke) von Alexander Pope,
Umbriel, Maand von den Planet Uranus,
Mount Umbriel, Barg op dat Alexander-I.-Eiland, Antarktika. |
9089 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Miranda | Miranda | Miranda betekent
Miranda, Vörnaam för Froonslüüd,
Miranda, Maand von den Planeten Uranus,
Miranda, en Programmeerspraak,
de Dochter von Prospero in „The Tempest“ (platt: De Storm) von William Shakespeare,
Miranda, Roman von Antonio Fogazzaro,
Miranda, Oort in de Provinz Isernia, Italien,
Miranda de Arga, Oort in Navarra, Spanien,
Miranda do Douro, Stadt in Portugal,
Miranda de Ebro, Stadt in Kastilien-Léon, Spanien,
Miranda, Gemeen in Mato Grosso do Sul, Brasilien,
Miranda, Bundsstaat in Venezuela,
Miranda!, argentiensche Pop-Grupp,
Miranda, Film ut dat Johr 1948,
Miranda, Film ut dat Johr 2002.
Miranda is de Familiennaam von
Carmen Miranda, brasiliaansche Schauspelerin un Singerin,
Edison Miranda, Boxer ut Kolumbien,
Francisco de Miranda, Revolutschonär ut Venezuela,
Julius Caesar de Miranda, Jurist un Politiker ut Surinam,
Pia Miranda, Schauspelerin. |
9091 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Oberon | Oberon | Oberon betekent
Oberon, Figur ut A Midsummer Night’s Dream (hdt.: Ein Sommernachtstraum) von William Shakespeare,
Oberon, annern Naam för Alberich, en Dwarg ut de germaansche Mythologie,
Oberon, Maand von den Planeten Uranus,
Oberon, en Programmeerspraak,
Oberon, en Musikgrupp,
Oberon, Oper von Carl Maria von Weber,
Oberon, Gedicht von Christoph Martin Wieland,
Oberon, Stadt in New South Wales, Australien.
Oberon is de Familiennaam von
Merle Oberon (1911–1979), brietsche Schauspelerin. |
9092 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Titania | Titania | Titania betekent
Titania, en Figur in A Midsummer Night’s Dream (hdt.: Ein Sommernachtstraum) von William Shakespeare,
Titania, en Maand von den Planeten Uranus,
(593) Titania, en Asteroid ut den Hööftgördel,
Titania-Therme, Therme in Neusäß, Bayern. |
9150 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Titania%20%28Maand%29 | Titania (Maand) | Titania is de gröttste Maand von den Planeten Uranus. Opdeckt worrn is Titania von Wilhelm Herschel an’n 11. Januar 1787, veer Johr nardem Herschel ok den Uranus sülbst opdeckt harr. Wie all de groten Maanden von den Uranus is ok disse no Figuren ut dat Wark von William Shakespeare oder Alexander Pope nöömt. Titania wörr de Elvenkönigin un Fru von Oberon in Shakespeares A Midsummer Night’s Dream (hdt.: Der Sommernachtstraum). De Naam wörr von Herschels Söhn John Herschel vörslagen worrn.
Ümloop
Titania bruukt so bi 8 Daag un 17 Stünnen, üm eenmal üm Uranus rümtolopen. Dorbi is de Maand in’t Middel 463.300 km von em weg. Sien Baan is mit en Exzentrizität von 0,0017 blots een beten von Kreis verscheeden un üm 0,34° gegen den Planetenäquator kippt.
Wi de meesten Maanden, so hett ok Titania een bunnen Rotatschoon mit Uranus un wiest em dorüm jümmer de glieke Siet.
Egenschoppen
Titania ist 1986 von de Ruumsond Voyager 2 fotografeert und vermeten worrn. Dorüm weet wi al teemlich veel över den Maand. De Dörmeter von Titania is ungefäähr 1578 km bi en middlere Dicht von 1,71 g/cm³. De Albedo von Titania is mit 0,28 teemlich hoch. Dat bedüdt, dat 28 % von dat Licht, dat op Titania opdröppt, wedder trüchschient warrt.
Tohopensett is de Maand wohrschienlich to en Half ut Wateries, 30 % Silikat-Steen un de restlichen 20 % ut Kohlenstoff-Verbinnen as t. B. Methan. De Temperatur op Titania liggt bi -190 °C un de Sworkraft is man ok blots 4 % von dat, wat wi bi uns op de Eer kennt.
De opfälligste Struktur op de Bavensiet is en bannig lang Slucht gegen de de Grand Canyon op de Eer man blots Flegendreck is. Von dat Utmaat her kanns de verglieken mit dat Valles Mariniensis op’n Mars oder Ithaca Chasma op den Saturn-Maand Tethys.
Maand
Uranus |
9152 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Miranda%20%28Maand%29 | Miranda (Maand) | Miranda is vun de fief groten Maanden von den Uranus de lüttste. De Naam is afleidt von de Dochter von Prospero ut „The Tempest“ (platt: De Storm) von William Shakespeare. Ok de groten Maanden hebbt Naamen ut de Warken von Shakespeare oder Alexander Pope, na en Idee von John Herschel. Miranda is an’n 16. Februar 1948 von den US-amerikaanschen Astronom Gerard Kuiper opdeckt worrn.
Ümloop
Miranda löppt in en middleren Afstand von 129.872 km in 33 Stünnen un 54 Minuuten eenmal üm Uranus. De Bahn hett en Exzentrizität von 0,0013 un weekt dormit en beten von en Kreis af. Se is üm 4,34 ° gegen den Äquater von den Planeten kippt.
So as de meisten Maanden hett ok Miranda en bunnen Rotatschoon un wiest dorüm jümmer de lieke Siet no den Uranus. Dat kummt, as de Rotatschoon jüst so lang duurt as en ganzen Ümloop üm den Planeten.
Egenschoppen un Opbo
Miranda is nich so ganz kugelig rund. Sien Maat is 480 × 468,4 × 465,8 km, wobi he mit blots 1,2 g/cm³ bannig wenig Dicht opwiest. To’n gröttsten Deel besteiht Mirand ut Wateries. Deswegen hett he ok en bannig grote Albedo von 0,34. Dat heet, dat Miranda 34 % von dat Licht, dat ankummt, ok wedder afstrahlt. Dorto kommt noch Silikat-Steen un Kohlenstoff-Verbinnen as dat Methan. Op de Bavensiet liggt de Temperatur bi ungefähr -190 °C.
In’n Januar 1986 is an den Uranus de Ruumsond Voyager 2 vörbiflogen. De hett to ok masse Biller von Miranda maakt un den Maand vermeten. Dorbi is opdeckt worrn, dat de Bavensiet bannig ruug is un vele Falten un Schluchten opwiest, de to’n Deel bit to 20 km deep wesen künnt. Dat sütt ut, as wenn de Maand in de Historie mehrmols twei gaan weer ober dör de egen Swoorkraft wedder tohopen backt is. As Grund dorför warrt grote Tiedenkräft oder en Tosamstöten mit en anneren Himmelskörper vermoodt. Dat letzte is aver ehr wohrschienlich, as Miranda as eenzige Maand von den Uranus so en Struktur wiest.
Maand
Uranus |
9154 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Maand | Maand | Maand (Mehrtall: Maanden) betekent
Maand, Trabant vun de Eer,
Maand, Trabant vun en Planeten,
Maand, twölvten Deel von en Johr. |
9156 | https://nds.wikipedia.org/wiki/D%C3%BC%C3%BCnbeudel | Düünbeudel | Düünbeudel () is een Dörp un Gemeen in de Samtgemeen Olendörp-Himmelpoorten in’n Landkreis Stood. De Gemeen hett .
To den Oort höört neben den Hauptoort Düünbeudel de lüttjeren Oortsdele Schregenmoor un Wittenmoor.
Historie
Dat eerste Mool is de Oort an’n 20. Juli 1059 in en Uurkunn von den Arzbischop von Bremen Adalbert as Dudanebutli beneumt worrn.
Vör 1885 weer dat Dörp Deel von de Böörd Olendörp binnen dat Amt Himmelpoorten. 1885 is de Oort denn Deel von’n Kreis Stood worrn un 1932 von’n Landkreis Stood.
Bi de Gemeenreform in Neddersassen to’n 1. Juli 1972 is denn de Samtgemeen Himmelpoorten grünnt worrn, to de Düünbeudel tohöört hett. Disse Samtgemeen harr Bestand bet to’n 1. Januar 2014, as de Samtgemeen Himmelpoorten mit de Samtgemeen Olendörp to de Samtgemeen Olendörp-Himmelpoorten tohoopgahn is.
Noom
De Noomsdeel -beudel (hoochdüütsch -büttel) geiht op en Woort trüch, dat soveel wie Wohnplatz bedüüdt. De eerste Deel von den Noom kummt vun den ollen Vörnoom Dudo. De Oort is also no den Wohnplatz oder Hoff von en Mann Dudo beneumt.
Inwahnertall
Religion
Düünbeudel is evangeelsch-luthersch präägt un höört to dat Kaspel Himmelpoorten. Bet 1895 weer dat Dörp Deel von dat Kaspel Olendörp, is denn aver na Himmelpoorten wesselt, dat dichter bi weer.
För de Kathoolschen is de Hillig-Geist-Kark in Stood tostännig.
Politik
Gemeenderoot
Börgermeester
1877–1892: Heinrich Schult
1892–1922: Hinrich Mügge
1922–1932: Hinrich Tiedemann
1932–1945: Hinrich Schuldt
1945–1946: Johann Bösch
1946–1963: Johann Brunckhorst
1963–1971: Johann Erhorn
1971–1991: Hermann Wienberg (FWG)
1991–2016: Heinz Mügge (FWG)
na 2016: Klaus-Peter Borchers-Saß (FWG)
Wapen
Dat Wapen in Blau wiest enen sülvernen Rieder mit gulden Toomtüüch, Saddel un Helm. An’n Foot von dat Schild sünd dree züngelnde Flammen.
Dat kummt von een Saag, wo no dat an’n 29. März 1754 een groot Füer in düt Dörp geven hett. All de Hüüs, bit op fiev, hebbt brennt. Do kööm von Stood her een Rieder op en Schimmel. He hool in Düünbeudel an un reep mit bannig starke Stimm: „Bit hierher und nich wieder!“ Achterna rabacker he wieder in Richtung Himmelpoorten ohn sik ümtokieken.
Flagg
De Flagg von de Gemeende hett twee woogrechte Striepen, boven sülver, ünnen root, de gliek breet sünd. In de Mitt is dat Gemeendewapen opleggt.
Kultur un wat to bekieken is
Bowark
De Hollänner-Windmöhl Amanda, de 1896 in’n Oortsdeel Schregenmoor boot worrn is, warrt as dat Wohrteken von Düünbeudel ansehn. Schregenmoor liggt so twee Kilometer von’n Hauptoort af an de Bundsstraat 73.
Sport
De Spood von de Fuustballmannschopen vun den örtlichen SV Düünbeudel hett Düünbeudel bekannt mookt. Siet 1977 is Düünbeudel in de Fuustball-Bundesliga. In dissen Vereen warrt ok de Sportoorden Tennis, Dischtennis un Gymnastik bedreven.
Siet 1984 gifft dat enen Ried- und Fohrvereen in Düünbeudel, de in'n Juli 2006 een egen Riedhall kregen hett.
Weertschop un Infrastruktur
De Filiaal von de Spoor- un Kreditbank Hammoh in Düünbeudel hett 1965 apenmaakt. De Kreisspoorkass Stood hett in de Hauptstraat 13 en Filiaal.
Verkehr
Direkt dör den Oort löppt de veel beföhrte Bundsstraat 73, de dat Dörp mit Stood un Hamborg verbindt. Mit Heinbockel is Düünbeudel öber de Kreisstroot 57 verbunnen.
In’n Mai 2016 hett dat Dörp ne’e gele Oortsschiller kregen, op de nu ok de plattdüütsche Naam blangen den hoochdüütschen mit op steiht.
Scholen
Düünbeudel hett keen egen School mehr. Op Haupt- un Realschool gaht de Kinner na de Porta-Coeli-School in Himmelpoorten, op Gymnasium na’n Gymnasialtwieg von de Porta-Coeli-School oder na de Vincent-Lübeck-School in Stood.
Footnoten
Weblenken
Websteed von de Gemeen Düünbeudel (hoochdüütsch)
Websteed von den Sportvereen (hoochdüütsch)
Websteed von den Ried- un Fohrvereen (hoochdüütsch)
Websteed von den Schützenvereen (hoochdüütsch)
Oort
Landkreis Stood |
9160 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Garlich | Garlich | Garlich is een plattdüütschen Vörnaam för Jungs.
Herkamen
Garlich is de plattdüütsche Form vun den olen düütschen Vörnaam Gerlach. Dor steekt de beiden germaanschen Wöör „Ger“ (dat heet Speet oder Speer) un „lach“ (dat kümmt vun löcken, dat heet slahn oder spelen) in. De Naam bedutt denn meist so veel, as „De mit'n Speet tosleiht“ oder „De mit'n Speer speelt“.
De plattdüütsche Naam
Anners as sunst, is hier bi den plattdüütschen Naam nich veel verännert. Dat is keen korte Form maakt wurrn un dat is ok keen Diminutiv-Suffix anbackt wurrn. Garlich is eenfach de plattdüütsche Form vun den olen Naam Gerlach.
Fundöörd
16. Johrhunnert: Garlich (Habenhusen bi Bremen, Graffsteen up'n Oorsser Karkhoff)
Tonaam
Vun den Vörnaam Garlich kümmt ok de plattdüütsche Tonaam Garlich vun her. De bedutt so veel, as: Ut Garlich sien Familie oder Vun Garlich sienen Hoff.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams.
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
9161 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Umbriel%20%28Maand%29 | Umbriel (Maand) | Umbriel is een von de fief groten Maanden von den Planet Uranus. He is an'n 24. Oktober 1851 von den britschen Astronom William Lassell opdeckt worrn. Man de Naam wörr vörslaan von John Herschel, den Söhn von den Uranus-Opdecker Wilhelm Herschel. De groten Maanden heebt al Naamen kregen von Figuren ut de Warken von William Shakespeare oder Alexander Pope, so ok Umbriel, wat een unfründlichen Geist ut Popes „The rape of the lock“ (platt: De Lockenroof) is.
Ümlop
Umbriel is in't Middel so bi 266.300 km wiet von Uranus weg un ümkreist em eenmal in 4 Daag, 3 Stünnen und 27 Minuuten in een bunnen Rotatschoon. Dat heet, dat Jümmer de glieke Siet von den Maand no Uranus wiesen deit, as de Maand sik bi so een Ümlop ok jüst eenmal um sik sülbst dreiht.
De Baan von Umbriel is mit een Exzentrizität von 0,005 meist kreisrund un üm 0,4° gegen den Äquater von'n Uranus kippt.
Egenschoppen
In'n Januar 1986 is de Ruumsond Voyager 2 an den Uranus vörbiflogen un hett dorbi ok bannig veel Fotos von Umbriel maakt und den Maand vermeten. Umbriel hett een Dörmeter von 1169 km un een middlere Dicht von 1,4 g/cm³. De Maand is wohrschienlich gröttstendeels ut Wateries mit noch een Deel Silikat-Steen und Kohlenstoff-Verbinnen, wie t. B. Methan tohopensett.
Umbriel hett eene Albedo von 0,18. De Bavensiet is dormit een beten düsterer as de von de anneren groten Maanden. Se sütt old un verkrust ut un zeigt blots wenig Teken von geologsch Vörgäng. In de Nöög von den Umbriel-Äquater gifft dat een hellen Ring, von den man noch nich recht weet, wo de herkummt. De Wetenschopplers glövt ober, dat dor villicht Ies ut de Krust to'n Vörschien kommen is, as dat mol een Inslag von een annern Himmelskörper geven hett.
Maand
Uranus |
9162 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Athene | Athene | Athene betekent
Athene, Göddin ut de greeksche Mythologie,
(881) Athene, en Asteroid. |
9163 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Athene%20%28Mythologie%29 | Athene (Mythologie) | Pallas Athene, ok Athene Parthenos (attisch un ioonsch Athéne, dorisch Athána, neegreeksch Athiná, Ökelnaams: Atrytone; Parthénos ooltgr.: de Jungfroo) is een Göddin ut de greeksche Mythologie. Se is een vun de Twolf Olympiers. Bi de Römers warrt se Minerva nömmt.
Wat öber ehr seggt warrt
Upgaven
Athene is as Göddin vun dat Wiesdom un den Verstand ankeken wurrn. Ok för de Taktik in’n Krieg un för de Strategie weer se tostännig. Babenhen hett se up de Künsten un up de Wetenschap passt. For de Herrschers vun Mykene weer se de Göddin, de in jem ehren Palast regeeren dö un jem, schützen dö. Babenhen wüss se wat vun’t Handwark af. Se hett de Froonslüde dat Weven lehrt un de Mannslüde dat Timmermannshandwark.
Familie
Athene is een Dochter vun den Göddervader Zeus un de Metis. So vertellt Hesiod dat. As Metis mit Tweeschen swanger is, fritt Zeus ehr up, vunwegen datt em vörherseggt wurrn is, de Dochter scholl just so mächtig weern, as he süms, man de Söhn scholl em vun’n Thron störten. Man denn kriggt he Koppien un Hephaistos will em hölpen un sleiht sienen Kopp dorbi twei. Ut den tweislahn Kopp kladdert in vull Rüstung Athene rut. Dorüm warrt se as Kopp-Geboort ankeken un as een Geist-Göddin. Zeus maakt düsse Saak nix ut, he is een Gott un kann nich starben. De Broder vun Athene blifft upfreten, just so, as Metis ok. Numms weet, wie he heten deit. Anner Lüde vertellt, Athene is in vull Wehr un Wapen eenfach so ut den Zeus sienen Mund rutglippt un hett em dwungen, ehren Broder ok free to geben. Dorüm warrt se as Göddin vun de Stadt Athen ok jummers in vull Wehr un Wapen afbillt.
Athen is vun den Stroomgott Triton mit den sien Dochter Pallas uptagen wurrn. Ut Versehn hett Athene Pallas bi’t Spelen mit Speeren doot maakt. To’n Andenken hett se dor een Standbild vun ehr maakt, dat heet Palladion, un se hett süms den Naam „Pallas Athene“ annahmen.
Eegenaart
As de meisten Gottheiten in Grekenland konn een Athene licht mol up’n Foot pedden. As Arachne versöch, beter to weven, as Athene, hett Athene ehr in een Spinn verwannelt.
Nie nich hett se wat mit eenen Mann harrt, ok nich mit eenen Gott. Dorüm hett se ok den Ökelnaam „Parthenos“ (Jungfroo) harrt.
Eenmal hefft Poseidon un Athene eenen Wettstriet maakt. Een Stadt schull seggen, wen se leber müch. Wer een schöner Geschenk möök, de schull wunnen hebben. Poseidon hett de Stadt een Soot schunken. Man de geev bloß man solten Water. Athene hett de Stadt een Ölboom schunken. De hett Eten geben un Öl un ok noch Holt. Dor hett Athene wunnen un de Stadt hett den Naam „Athen“ annahmen.
An de Siet vun Poseidon weer Athene de Schuulgöddin vun Athen. Ehr Hilligdom weer dat Parthenon. Dat Standbild vun de „Athene Promachos“ (Athene, de vörutstrieden deit) wiest ehr in vull Wehr un Wapen un is dat gröttste Standbild vun ehr up de Akropolis
Weblinks
Greeksche Mythologie
Antike
Religion
Gottheit |
9164 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Minerva | Minerva | Minerva betekent
Minerva, Göddin ut de röömsche Mythologie,
(93) Minerva, en Asteroid,
Minerva, Tietschrift vun 1792–1858,
Minerva, belgisch Produzent vun Autos, Motorröder, Fahrröder vun 1903–1956,
Minerva, österrieksche Firma, de vun 1924–1972 Fernseher un Radios herstellen dö,
Minerva-Tonfilm, düütsche Firma, de Filmen produzeern dö,
Minerva, Stadt in Iowa, USA,
Minerva, Stadt in Texas, USA,
Minerva, Oort in New York, USA,
Minerva, Oort in Ohio, USA.
Minerva is de Familiennaam von
Francesco Minerva (1904–2004), italieenschen Geistlichen.
Kiek ok bi: Minerva Township, Minerve. |
9167 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Athena | Athena | Athena betekent
Athene, een Göddin ut de greeksche Mythologie,
Athena, een Ska-Band ut de Törkie,
Athena, hüdigendags de gröttste privaat Windjammer vun de Welt,
MS Athena, een Motorschipp, dat fröher „MS Stockholm“ heten hett,
Athena, een Dräger-Rakeet, de mit Faststoff flegen deit,
Athena, een lüttjen Satellit, de man eerst plaant is vun Italien un Frankriek. |
9168 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Vulkan%20%28Mehrd%C3%BCdig%20Begreep%29 | Vulkan (Mehrdüdig Begreep) | Vulkan betekent
Vulkan, Füürbarg as geologsche Struktur,
Vulcanus, Gott in de röömsche Mythologie,
Bremer Vulkan, ehmolig Warft in Bremen,
Vulkan, fiktiven Planet dicht bi de Sünn, den vör Albert Einstein enige Astronomen annahmen harrn,
Vulkan, düütschen Speelfilm ut dat Johr 2009,
bekannten Planet in dat Science-Fiction-Universum vun Star Trek.
Dorvun afledd is ok:
Vulkanismus, wat all de Eegenschoppen un Vörkommnisse in un üm Vulkane tosamenfaat. |
9169 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Charon | Charon | Charon betekent
Charon, Figur ut de greeksche Mythologie,
Charon, Maand von den Dwargplaneten Pluto,
Charon, finnsche Goth-Metal-Grupp,
Charon von Lampsakos (5. Johrhunnert v. Chr.), greekschen Philosophen.
Charon is de Familiennaam von
Jean Émile Charon (1920–1998), franzööschen Physiker un Philosoof. |
9170 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Nix | Nix | Nix betekent
Nix, Maand von den Dwargplaneten Pluto,
in de Mythologie den Watermann,
dat Gegendeel von allens.
Nix is de Familiennaam von
Bern Nix (1947–2017), US-amerikaanschen Gitarrspeler,
Charles Nix (1873–1956), brietschen Sportschütten,
Christoph Nix (* 1954), düütschen Rechtswetenschopper un Intendant,
Don Nix (* 1941), US-amerikaanschen Saxofoonspeler, Produzent un Arrangör,
Garth Nix (* 1963), austraalschen Schriever,
Jochen Nix (* 1943), düütschen Schauspeler, Speelbaas un Höörspeelspreker,
Josef Nix (1889–1964), düütschen Heimaatforscher un Genealoog,
Laura Nix (* 1966), Speelbaasfro, Filmproduzentin un Dreihbookschrieversche,
Lori Nix (* 1969), US-amerikaansche Künstlerin,
Matt Nix (* 1971), US-amerikaanschen Dreihbookschriever, Speelbaas un Filmproduzent,
Michaela Nix (* 20. Johrhunnert), düütsche Filmproduzentin,
Paul Nix (1882–1944), düütschen Geistlichen un Politiker,
Peter Nix (* 1967), düütschen Kameramann,
Robert Nix († 2012), US-amerikaanschen Musiker,
Robert N.C. Nix (1898–1987), US-amerikaanschen Politiker,
Sunder Nix (* 1961), US-amerikaanschen Lichtathlet,
,
Willi Nix (1906–1988), düütschen Mediziner un Fluchthelper,
Willie Nix (1922–1991), US-amerikaanschen Musiker.
Kiek ok bi: Nicks, Nixe, Nyx. |
9171 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hydra | Hydra | Hydra betekent
Hydra, Figur ut de greeksche Mythologie,
Hydra, en Söötwaterpolypen-Oort,
Hydra, Eiland in de Ägäis,
Hydra, latienschen Naam för dat Steernbild Waterslang,
Hydra, Maand vun den Dwargplanet Pluto,
Hydra, en Raketen-System,
Hydra, en Schachcomputer,
Hydra e.V., düütschen Vereen de sik üm de Belangen vun Prostitueerte kümmert. |
9172 | https://nds.wikipedia.org/wiki/390 | 390 |
Wat paseert is
Alarich I. warrt Baas vun de Westgoten
Upstand in Thessaloniki gegen Kaiser Theodosius I.. De lett 7.000 Upsternaatsche an'e Siet maken un mutt dat mit een Karkenstraaf afböten
De Synood vun Side verordeelt de Messalianers
Boren
Symeon Stylites de Öllere, Sulenhilligen (†459)
Üm un bi 390: Flavius Aëtius, röömsche Feldherr un Politiker (†454)
Üm un bi 390: Markian, ooströömsche Kaiser (†457)
Üm un bi 390: Galla Placidia, weströömsche Kaiserin (†450)
Sturben
Butherich, röömsch Heermeester
25. Januar: Gregor vun Nazianz, Karkenvader (* üm un bi 329)
Üm un bi 390: Apollinaris vun Laodicea, Bischop vun Laodicea (* üm un bi 310)
0390
4. Johrhunnert |
9173 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Maand%20%28Astronomie%29 | Maand (Astronomie) | Allgemeen betekent de Begreep Maand (ok Trabant oder natürlich Satellit) in de Astronomie en Himmelskörper, de natürlich entstahn is un üm en Planet, Dwargplanet oder ok Asteroid kreist. Tohopen bewegt se sik as en System op en Ümlopbahn üm en Steern in de Mitt. So is dat t. B. in uns Sünnsystem mit de Eer un ehrn eenzig Trabanten, den Maand, de tosamen üm de Sünn loopt.
Blang de natürlichen Satelliten gifft dat ok noch de künstlichen Satelliten in de Ruumfohrt. De kreist ok üm en Himmelskörper, hebbt aver mit de Maanden nix to doon.
Historie
In fröhere Tieten weer de Opbo un de Dynamik vun’t Sünnsystem noch nich bekannt. De Denkers un kloken Lüüd harrn de Ansicht, dat sik allns üm de Eer dreiht. Eerst as dat Feernrohr utfunnen weer, weern 1610 mit de Galileischen Maanden to’n eersten mol Objekten opdeckt, de sik mit Sekerheit nich üm de Eer dreihn deen. Dat weer dat eerste Anteken gegen dat geozentrische un för dat heliozentrische Weltbild. Un so weer ok nawiest, dat in Wohrheit de Maand de eenzige Himmelskörper is, de sik üm de Eer dreiht. Dorüm warrt sien Beteken siet de Tiet as Synonym för all natürlichen Satelliten vun Planeten un lüttere Körpers bruukt.
Galilei sien Obdecken is 1611 vun Johannes Kepler ünnermuert worrn mit sien in Frankfort publizeerten Schrift Narratio de observatis a se quatuor Iovis Satellitibus erronibus („Bericht över de veer vun em beobachten warven Begleiders vun’n Jupiter“). Togliek hett he ok sien Slussfolgern unnerstütt. In disse Schrift warrt to’n eersten mol de latiensche Begreep satelles („Liefwachtmann“, in’n Plural satellites ok för „nafolgen Lüüd, Treck“) för disse Oort vun Himmelskörpers bruukt, de vun Galilei noch Sidera Medicea („Mediceischen Steerns“) nöömt weern. Christiaan Huygens bruuk in sien Publiaktschoon Systema Saturnium vun 1659 för den vun em sülvst opdeckten Saturn-Satelliten Titan to’n eersten mol dat Woort Luna („Maand“).
Maanden in’t Sünnsystem
Blangen den Maand vun de Eer gifft dat noch vele annere in’t Sünnsystem. Alleen de Planeten vun’t Sünnsystem hebbt tohopen mehr as 170 Maanden. Man ok Dwargplaneten oder Asteroiden künnt Mannden heben. Eenige hebbt bannig vele, annere dorgegen blots wenig oder gor keen Maand. Tosamen mit de Asteroiden-Satelliten sünd vundaag mehr as 400 Maanden in’t Sünnsystem bekannt.
Planeten gifft dat ok in annere Sünnsystemen, un dat is wohrschienlich, dat ok disse so nöömten Exoplaneten noch bannig veel Maanden opwiesen doot. Man bit hüüt is de Technik nich so wiet, jem optodecken.
Wat aver noch nich opdeckt worrn is, sünd Maanden, de sülvst ok noch en egen Trabanten hebbt. Dat is wegen de Physik dorachter aver ok nich wohrschienlich, vunwegen dat de Ümloopbahnen vun disse „Maandmaanden“ in den Hill-Ruum vun’n Maand normalerwies nich lang vun Bestand sünd.
De List ünnen gifft en Översicht över de Maanden vun’t Sünnsystem. Dwargplaneten sünd kursiv schreven.
Merkur: 0
Venus: 0
Eer: 1 — Maand
Mars: 2 — Phobos, Deimos
(1) Ceres: 0
Jupiter: 79 — List vun de Jupiter-Maanden
Saturn: 82 — List vun de Saturn-Maanden
Uranus: 27 — List vun de Uranus-Maanden
Neptun: 14 — List vun de Neptun-Maanden
(134340) Pluto: 5 — Charon, Nix, Hydra, Kerberos, Styx
(136108) Haumea: 2 — Hiʻiaka, Namaka
(136472) Makemake: 1 – S/2015 (136472) 1
(136199) Eris: 1 — Dysnomia
Asteroiden — List vun de Maanden vun Asteroiden
Enstahn un Entwickeln
Doröver, woans de Maanden entstahn sünd, gifft dat na Sünnerheiten vun jemehr Grött, Bahnegenschoppen un Tosamensetten ünnerscheedliche Ansichten. Veel diskuteert weer sünners över dat Entstahn vun’n Maand vun de Eer, för den dat vör allen dree verschedene Theorien geev: (a) dör Infangen vun en annern Himmelskörper, (b) tosamen mit de Eer ut en gemeensome Akkretschoonsschiev oder (c) dör Afsplitten oder Afscheden as Naklapp vun en Grootkollision vun twee Protoplaneten.
Bi de regulären Maanden vun de Gasplaneten gellt de Akkretschoon ut Partikel in’t Ümfeld as wohrschienlich. Bi de proportschonal teemlich groten Satelliten as de Maand oder de Pluto-Trabant Charon warrt vundaag tomeist de Theorie vun en Grootkollision annahmen. Maanden, de torüchlöpig üm en Körper kreist, gellt de Annahm, dat hier fardige lüttere Himmelskörpers vun de Gravitatschoon infungen worrn sünd. To’n Bispeel warrt bi de Mars-Maanden Phobos un Deimos vermoodt, dat se fröher Asteroiden weern. Lütte un bannig unregelmatige Asteroiden, de jemehr Rotatschoonssnelligkeit ünner den Influss vun den YORP-Effekt staht, künnt in’n Verloop vun mehrere Millionen Johren dör’t Versnellen tweibreken. Enkelte Fragmenten könnte dnen as Satelliten torüchblieven.
Wat ut de Maanden inst warrt, dorto gifft dat ok ünnerscheedliche Mööglichkeiten. Een dorvun is, dat de Maand in de Roche-Grenz vun en Planet kummt. Dor warrt de Tiedenkraft so groot, dat gröttere Maanden tweireten warrt. Dit Modell gellt as Verkloren för dat Entstahn vun Planetenringen as bi den bekannten Saturnring. Aver ok dorför gifft dat noch annere Theorien. Bi enkelte Ringen sütt dat so ut, as wenn se dör Maanden spiest warrt, de jemehr Ümloopbahn in de Neeg vun den Ring liggt. In’n Fall vun den Saturnmaand Enceladus is dat to’n Bispeel dör Fontänen vun Kryovulkanismus. En annern Fall billt to’n Bispeel de Plutomaanden Nix und Hydra, för de Wetenschopplers annehmt, dat de Inslääg vun Meteoriten över de Johrmillionen to’n Oprieven vun lüttere Mannden föhren kann, de denn en Stoffring billn künnen.
Literatur
Monde. Sterne und Weltraum. Special Bd 7. Heidelbarg 2002. ISBN 3-936278-22-9
David A. Rothery: Satellites of the outer planets – worlds in their own right. Oxford University Press, New York 1999. ISBN 0-19-512555-X
Sushil K. Atreya u. a.: Origin and evolution of planetary and satellite atmospheres. Univ. of Arizona Press, Tucson 1989. ISBN 0-8165-1105-5
Hans Heinrich Voigt, Hermann-Josef Röser (Rutgever): Abriss der Astronomie. Brockhaus, Mannheim 1969, Wiley-VCH, Weinheim 2010 (6. Oplaag). ISBN 3-527-40736-7
Jürgen Blunck: Solar system moons – discovery and mythology. Springer, Berlin 2010 ISBN 978-3-540-68852-5.
Borns
Weblenken
NASA-List vun Satellitenopdecken (engelsch)
! |
9175 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ceres%20%28Dwargplanet%29 | Ceres (Dwargplanet) | (1) Ceres (Symbol: ) is de Beteken för en Dwargplanet in uns Sünnsystem. Ceres weer an den 1. Januar 1801 von Giuseppe Piazzi opdeckt worrn un hett lange Tiet to de Asteroiden tellt. (1) Ceres bewegt sik in den Asteroiden-Hööftgördel un is dorin mit 975 km Dörmeter an’n Äquater ok dat gröttste Objekt. Siet den 24. August 2006 warrt (1) Ceres nu to de Dwargplaneten tellt. Nöömt is he no de röömsch Göddin von de Bueree.
Opdecken
Ümstännen
Al Johannes Kepler hett sik dacht, datt twüschen Mars un Jupiter een „Lück“ weer, von wegen den groten Afstand. Dat segg ok de Titius-Bode-Reeg, de üm 1770 opdeckt worrn is. Siet ungefiehr 1800 hebbt sik denn de Astronomen Franz Xaver vun Zach un Johann Hieronymus Schröter een „Himmelspolizey“ utdacht: De ganze Heven üm de Ekliptik is in 24 Rebeeten ünnerdeelt worrn, för de jümmer een Steernwacht toständig wörr. De hebbt denn utkeken, no den vermoten Planeten. To de Tiet wörr Piazzi de Baas von de Steernwart in Palermo op Sizilien. He fünn den ober meer ut Tofall, as he an'n 1. Januar 1801 een Steernkort op de Proov stell wull. Man, toeerst hett he dacht, dat he een Komet opdeckt harr un wüsst gor nich, dat he den Planeten funnen har, den all socht hebbt.
Denn wörr Piazzi aver krank worrn un hett sien Opdecken bald ut de Oogen verlorn. Dat een hele Tiet duurt, bit dat de wedderfunnen weer. Carl Friedrich Gauß harr mit sien Methood von de lüttsten Quadraten de Bahn ganz good utrekent, so dat vun Zach dat Objekt an'n 7. Dezember 1801 wedderfinnen künn. Dorna hett sik ok wiest, dat de Bahn tatsächlich twüschen Mars un Jupiter leeg un ok jüst den Afstand harr, de ut de Titius-Bode-Reeg folgt. (1) Ceres weer dorophin för en Planeten hollen worrn – to de Tiet de achte, as Neptun noch nich opdeckt wörr.
Eerst as so üm 1850 bannig mehr Himmelskörper twüschen Mars un Jupiter funnen worrn sünd, hett man sik denn entsloten, dorvör de Beteken „lütte Planeten“ oder eben Asteroiden (ok Planetoiden) intoführn. To de Klass is denn ok (1) Ceres tellt worrn, de denn ok erst sien Nummer (1) kregen hett. An 24. August 2006 hett ober denn de Internatschoonale Astronoomsche Union (IAU) nu de niege Definischoon von Planeten, Dwargplaneten un anneren lütte Himmelskörper rutgeven, wo nu ok (1) Ceres totellt. De Nummer hett he ober behallen, üm de Dwargplaneten von de „richtigen“ Planeten aftogrenzen.
Naam
Piazzi hett sien Opdecken toeerst den Naamen Ceres Ferdinandae geven, nöömt no de röömsch Göddin von de Bueree, Ceres, de ok Schutzpatron von de Insel Sizilien wörr, un no König Ferdinand IV. von Neapel de dree johr vörher no Palermo flücht wörr. Dat geef noch annere Vörsläg von annere Astronomen, ober von Zach hett to seggt, dat Piazzi sien Opdecken nu tauft har un he as Opdecker dorto ok dat Recht har. Man de Naam von Ferdinand wörr nich so geern seehn, so dat disse Tosatz denn bald wegfalln is.
Ümlop
(1) Ceres löpt in de Mitt von den Asteroiden-Hööftgürdel in een Afstand von 2,77 AE von de Sünn. För eenmal rüm bruukt (1) Ceres 4 Johr, 219 Daag un 19 Stünnen. Sien Baan hett een Exzentrizität von 0,08 un ist dorüm nicht so ganz kreisrund. In sien Perihel is (1) Ceres 2,54 AE wiet weg von de Sünn, in't Aphel sünd dat 2,99 AE. Gegen de Ekliptik is de Baan üm 10,6° kippt.
In de Oppositschoon is (1) Ceres twüschen 1,59 AE un 2,00 AE von de Eer weg un kann een schienbor Helligkeit bit to 6,7 mag hebben. Denn is (1) Ceres ok al mit en eenfach Kiekrühr un lüttere Teleskope to sehn.
Egenschoppen
Mass un Grött
De gröttste Himmelskörper vun den Asteroiden-Hööftgördel hett en Masse von ruchweg 9,35×1020 kg. Dormit is he ungefähr 3,5 mol so swor as de tweetsworste Asteroid (4) Vesta un vereent 30% vun de ganzen Masse in den Hööftgördel in sik. (1) Ceres is meist rund. Sien Radius is ~487 km an’n Äquater un 455 km (±5 km) an’n Pool. He hett also ein mittlere Dicht vun 2,077±0,036 g/cm³. (1) Ceres hett ok en Rotatschoon: In 9,075 Stünnen dreiht he sik eenmol üm sik sülvst.
Bavensiet
(1) Ceres hett en Albedo von 0,09, wat soveel bedüd, dat blots 9% von dat Licht, dat op den Dwargplanet opdropen deit ok wedder torüchstrohlt wart. De Bavensiet is also teemlich düster un is woll riek an Kohlenstoff. Mit Radar is rutfunnen worrn, dat de ganze Bavensiet mit fien Regolith bedeckt is. Von dat Hubble-Teleskop sünd masse Biller maakt worrn. Dorbi is een düstern Plack von 250 km Dörmeter opdeckt worrn, de „Piazzi“ nöömt wörr. Opfäälig is ok een hellen Plack von 400 km Dörmeter un veele lüttere Strukturen, man dat is noch unbekannt, wat disse Saken sünd.
Opbo un Tosamensetten
Dör dat Ünnersöken dör Hubble sünd en poor Saken över de Tosamensetten vun den Dwargplaneten bekannt: Man glövt, dat (1) Ceres differenzeert is. Dat bedüd, dat de sworen Steen en Karn bildt un doröver lichtere Mineralen un Wateries as en Oort Mantel un Krust leegt.
Dat Differenzeeren künn woll utlöst wesen dör den radioaktiv Verfall von dat Aluminium-Isotop 26Al un de Hitt, de dorbi freesett warrt. Man glövt, de Mantel wörr opsmölt un fletig, man de Krust bleev frorn un fast. Aver in den Mantel kunn so dat sworere Material rünnersacken. Dat Söötwater op (1) Ceres warrt op’t fieffache von dat op de Eer schätzt. Water maakt 17 bit 27 % von den Dwargplanet ut.
Utforschen
Dat is plaant, dat 2015 de Ruumsond Dawn bi (1) Ceres ankommen un för mehrere Maanden in Ümloop üm den Dwargplaneten gahn schall. Dör de Mission hofft de Wetenschopplers op nieg Weten över den Opbo un de Entwickeln vun (1) Ceres. Vörher is plaant, dat de Sond bi (4) Vesta rankieken schall, so dat een beide mitenanner verglieken kann.
Planet
Asteroid |
9176 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Franz%20Josef%20Jung | Franz Josef Jung | Franz Josef Jung (* 5. März 1949 in Erbach, Rhiengau) is en düütsche Politiker (CDU).
He hett Afkaat un Notar lehrt un weer siet 1999 al in Bunnsland Hessen Minister in verscheden Ressorts. Van November 2005 bit Oktober 2009 weer he Minister för’t Verdeffenderen vun de Bundsrepubliek Düütschland. Dornah wurr he Arbeitsminister, müss aver al in’n November 2009 sien Amt wedder opgeven wegen en Schandaal, de noch mit sien vörig Amt to doon harr.
Jung is verheirat und hett 3 Kinner.
Mann
Börger von Düütschland
Politiker (Düütschland)
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Bundsminister
CDU
Boren 1949 |
9177 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Giuseppe%20Piazzi | Giuseppe Piazzi | Giuseppe Piazzi (* 16. Juli 1746 in Ponte im Veltlin; † 22. Juli 1826 in Neapel) weer en italienschen Astronom, Mathematiker un Theolog.
In Turin hett Piazzi Philosophie un Theologie studeert un wörr dorno Prediger un Mönch in Cremona.
Op de italiensch Insel Sizilien hett he later denn in Palermo een Steernwacht gründt, von de he 1781 sülbst de Baas worrn is. Dor hett he an’n 1. Januar 1801 den eersten Asteroid opdeckt, denn he (1) Ceres nöömt hett no Ceres, de Göddin von de Bueree in de röömschen Mythologie. De Nummer is eerst later dorto kommen, as denn noch meer Asteroiden opdeckt worrn sünd.
1814 hett Giuseppe Piazzi en Steernkatalog publizeert. Dree Johr later is he denn no Neapel wesselt, un is denn Baas von de Steernwacht dor worrn. He hett sik veel mit dat Egenbewegen von Steerns befaat.
Mann
Italien
Astronom
Boren 1746
Storven 1826 |
9179 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1.%20Januar | 1. Januar | De 1. Januar is in’n Gregoriaanschen Klenner de 1. Dag vun’t Johr.
Wat passeert is
Politik un Gesellschaft
1523: De Osmanen ünner Süleyman I. nehmt de Insel Rhodos in un verjaagt den Oorden vun de Johanniters vun dor. Düsse Oorden geiht later nah Malta. Dorüm warrt de kathoolsche Deel vun den Orden bit up düssen Dag ok Malteseroorden nömmt
1651: Karl II. warrt to'n König vun Schottland kröönt
1804: Haiti verklaart siene Unafhängigkeit vun Frankriek
1873: William Charles Lunalilo, warrt to'n eersten Wahlkönig vun Hawaii wählt
1939: Vun nu af an mütt all Jöden in dat Düütsche Riek jem ehren Naam ännern (Naamsännernverorden)
1956: De Sudan warrt unafhängig vun Grootbritannien
1960: De Delen vun Kamerun, de to Frankriek höört, weert unafhängig
1997: Kofi Annan övernimmt dat Amt as Generalsekretär vun de Vereenten Natschonen.
1998: Dat düütsche Bundsministerium för Post un Telekommunikatschoon warrt oplöst.
2002: De Euro warrt as Bargeld inführt un is nu amtlich Penunsen ok in Düütschland
2003: De Stadt Borg up de Insel Fehmarn warrt mit all de annern Dörper un Kommunen up dat Eiland tohopenfaat to de Stadt Fehmarn
2005 in Düütschland gifft dat nu de Maut för LKW
2007: Ban Ki-moon ut Süüdkorea warrt achten Generalsekretär vun de Vereenten Natschonen. He nümmt dat Amt vun sien Vörweser Kofi Annan över.
Wetenschoppen
1801 De Dwargplanet (fröher lang de eerste Asteroid) (1) Ceres warrt von Giuseppe Piazzi opdeckt.
Boren
1430: Alexander VI., Paapst († 1503)
1484: Ulrich Zwingli, Swiezer Grünner vun de reformeete Kark († 1531)
1806: Lionel Kieseritzky, Schachmeester ut Livland († 1853)
1809: Achille Guenée, franzööösch Entomoloog un Lepidopteroloog († 1880)
1837: Berthold Suhle, düütsch Schachmeester († 1904)
1869: Jost Fitschen, düütsch Botaniker († 1947)
1891: Charles Bickford, US-amerikaansch Schauspeler († 1967)
1892: Walter Harper, US-amerikaansch Bargstieger († 1918)
1908: Franz Kewer, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1967)
1917: Wilson Oryema, ugandsch Politiker († 1977)
1919: Jerome David Salinger, US-amerikaansch Schriever († 2010)
1927: Vernon Lomax Smith, US-amerikaansch Wertschapswetenschapler un Nobelpriesdräger
1936: Louis Rostollan, franzöösch Radrennfohrer († 2020)
1941: Martin John Evans, britisch Genetiker un Nobelpriesdräger
1944: Günter Peters, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen
1961: Sven Regener, düütsch Musiker un Schriever
1975: Roman Slobodjan, düütsch Schachspeler
1977: Anna Böger, düütsch Schauspelerin
1986: Franziska Stürmer, düütsch Schauspelerin
Storven
533: Fulgentius vun Ruspe, Theologen un Bischop vun Ruspe in Noordafrika (* üm 467 rüm)
1748: Johann Bernoulli, Swiezer Mathematiker (* 1667)
1782: Johann Christian Bach, düütsch Komponist un Musiker (* 1735)
1894: Heinrich Rudolf Hertz, düütsch Physiker (* 1857)
1945: Hermann Buse, düütsch Radrennfohrer (* 1907)
1956: Ludger Mintrop, düütsch Eerdphysiker un Seismiker (* 1880)
1964: Emma Cramer-Crummenerl, hooch- un plattdüütsch Schrieverin (* 1875)
1965: Fritz Retter, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1896)
1972: Pietro Linari, italieensch Radrennfohrer (* 1896)
1986: Alfredo Binda, italieensch Radrennfohrer (* 1902)
1990: Ernst Kuzorra, düütsch Footballnatschonalspeler (* 1905)
1997: Aenne Brauksiepe, düütsch Politikerin un Bundsministerin (* 1912)
1998: Helen Wills Moody, US-amerikaansch Tennisspelerin (* 1905)
2009: Johannes Mario Simmel, österrieksch Schriever (* 1924)
2011: Charles Fambrough, US-amerikaansch Jazzmusiker (* 1950)
2014: Dirk Sager, düütsch Journalist (* 1940)
2015: Boris Wladimirowitsch Morukow, russisch Kosmonaut (* 1950)
Januar 01 |
9180 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dysnomia | Dysnomia | Dysnomia betekent
Dysnomia, Figur ut de greeksche Mythologie, Dochter von Eris, Dämon von de Ungesetzlichkeit,
Dysnomia, Maand von den Dwargplanet (136199) Eris. |
9181 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Proteus | Proteus | Proteus betekent
Proteus, Figur ut de greeksche Mythologie,
Proteus, Maand von den Planet Neptun,
Proteus (Grottenolmen), Geslecht von Amphibien,
Proteus, Geslecht von Bakterien,
en Riesenschildkrööt in den Faust II von Johann Wolfgang von Goethe. |
9182 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Triton | Triton | Triton betekent
Triton, in de greeksche Mythologie den Gott von de See,
Triton, den gröttsten Maand von den Planet Neptun,
Triton, den Atomkarn von dat Waterstoff-Isotop Tritium,
Korg Triton, een Synthesizer von KORG,
in de Seemannsspraak dat Klo op een Schipp,
een Raseerklingen-Marke in de DDR. |
9184 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dactyl | Dactyl | Dactyl betekent
Daktylen, dämonsche Gestalten in de greeksche Mythologie,
Dactyl, en Maand von den Asteroiden (243) Ida. |
9185 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dysnomia%20%28Maand%29 | Dysnomia (Maand) | Dysnomia is in de Astronomie de Naam vun den bither eenzig opdeckten Maand von den Dwargplanet (136199) Eris.
De Maand is an’n 10. September 2005 mit de adaptiven Optik von Mike Brown (CalTech), Chad Trujillo (Gemini-Steernwacht) un David Rabinowitz (Yale-Universität) an dat Keck-Observatorium opdeckt worrn. Toeerst kreeg he de vörlöpig Beteken S/2005 (2003 UB313) 1 un den nicht offiziellen Arbeitsnaam Gabrielle.
Nöömt is de Maand na de Dochter von Eris ut de greekschen Mythologie. Dor is Dysnomia de Dämonin vun de Ungesettmatigkeit. Dysnomia is 60 mol lichtswacker as de Dwargplanet. De Ümlopduur warrt mit 15 d 18 h un 29 min angeven un sien Dörmeter warrt üm un bi 250 km annahmen. Sien Opdecken is sünners interessant, as dör sien Snelligkeit ok Weten över de Masse vun Eris klor warrt.
Siet den 13. September 2006 hett de Maand nu de Beteken (136199) Eris I und den Namen Dysnomia.
Borns
Maand |
9186 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Neil%20Armstrong | Neil Armstrong | Neil Alden Armstrong (* 5. August 1930 in Wapakoneta, Ohio; † 25. August 2012 in Columbus, Ohio) weer en US-amerikaanschen Astronaut.
Anfangs wer he Testpilot, wurr denn aber van de NASA utsöcht, Astronaut to wurn. Mit dat Ruumschipp Gemini-8 is he 1966 tosommen mit David Scott um de Eer floogen.
1969 floog he denn mit siene Kollegen Buzz Aldrin un Michael Collins mit dat Ruumschipp Apollo-11 to'n Maand. Denn hebbt se dat Maandlandefohrtüch afkoppelt (dorin seeten Armstrong und Aldrin) un Collins is mit dat Moderschipp üm de Maand rumflogen.
An 21. Juli 1969 hett Armstrong denn as der eerste Minsch de Maand betreden. Dornah sünd se denn weer upstegen, hebbt an dat Moderschipp ankoppelt und sünd weer heel nah de Eer torüchkommen.
Weblenken
DNB-Katalog
Börger von de USA
Ruumfohrer
Mann
NASA
Boren 1930
Storven 2012 |
9187 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Groot%20Koalitschoon | Groot Koalitschoon | En Groot Koalitschoon is en Begreep ut de Politik.
Disse Koalitschoon wurd meestens denn bild, wenn no en Wahl de beid gröttste Parteien tosommen mit en paar lüttje Parteien immer keen Mehrheit kriegen dont, oder so'n knappen Mehrheit, dat dor nich völ passeren dröft (to'n Bispeel en Politiker wesselt de Partei). In dissen Fall dot sük de beid gröttste Parteien tosommen und bild denn en Regeeren.
De Koalitschoon hebbt denn en groote Mehrheit und de Oppositschoon hett rein gar nichts to melden, aber faken sünd sük die Koalitschonäre ok nich ganz gröön und arbeid doch beten wat tegennanner an.
De Gefohr is bi en süke Koalitschoon, dat se eenfach to völl Macht hebben und besluten könnt, wat se willt.
Politik |
9189 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Benelux | Benelux | Benelux is een Afkötten för den Sammelbegreep Beneluxlänner (ok Beneluxstaaten). Dat sünd de dree Länner Belgien , de Nedderlannen un Luxemborg, de ieng tosamenarbeit in de Wertschap, de Kultur un sik no buten hin as een Eenheit verhallt. Dat Miteenanner von de dree Länner warrt dör den Benelux-Verdrag fastleggt.
Internatschonale Organisatschoon |
9190 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Tethys | Tethys | Tethys (ok Thetys schreven) betekent
Tethys, Figur ut de greeksche Mythologie,
Tethys, Maand von den Planeten Saturn,
Tethys, in de Geologie en Meer, wat dat in dat Mesozoikum geven hett,
Tethys, Geslecht von Sniggen,
Tethys-Nunatakker, Nunatakker op dat Alexander-I.-Eiland in de Antarktis.
Kiek ok bi: Thetis. |
9192 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dione | Dione | Dione betekent
Dione, Titanin ut de greeksche Mythologie,
Dione, Maand von den Planeten Saturn,
(106) Dione, en Asteroiden ut den Hööftgördel.
Dione is de Familiennaam von
Aura Dione (* 1985), däänsche Sängerin un Songwriterin,
Idrissa Dione (* 1929), franzööschen Boxer,
Ousseynou Dione (* 1973), Footballspeler ut Senegal,
Rose Dione (1875–1936), franzöösche Schauspelerin. |
9193 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rhea | Rhea | Rhea betekent
Rhea, Göddin ut de greeksche Mythologie,
Rhea Silvia, Figur ut de röömsche Mythologie, Moder von Romolus un Remus,
Rhea, Maand von den Planeten Saturn,
(577) Rhea, en Asteroid,
Rheisch Ozean, in de Geologie en Ozean, den dat in dat Paläozoikum geven hett,
Rhea (Nandus), Geslecht von Vagels.
Kiek ok bi: Rea. |
9194 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Iapetus | Iapetus | Iapetus, Japetus oder Iapetos betekent
Iapetus, Titan ut de greeksche Mythologie,
Iapetus, in de Geologie en Meer, dat dat to de Tiet von dat Paläozoikum geven hett,
Iapetus, Maand von den Planet Saturn,
Japetus, Geslecht von Insekten,
Iapetus-Nunatak, Nunatak op dat Alexander-I.-Eiland in de Antarktis. |
9195 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Konstantinopel | Konstantinopel | Konstantinopel is de fröher Naam van de Stadt in Törkie, de nu Istanbul heten deiht. An'n 29. Mai 1453 hebbt de Osmanen de Stadt innahmen un hebbt den Naam ännert.
Gründ wurrn is de Stadt as "Byzantion" van de Greeken. De röömsch Kaiser Konstantin I. hett de Stadt denn aber as "Nee Rom" plant. As he stürven weer, hett man de Stadt no hüm nömmt.
Mehmet de Eroberer hett later Konstantinopel innahmen (1453). Dorbi geev dat um 50.000 dood Lü. Siet dem heet de Stadt Istanbul.
Oort
Törkie |
9196 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ganymed | Ganymed | Ganymed betekent
Ganymed, en Figur ut de greeksche Mythologie,
Ganymed, en Maand vun den Planet Jupiter,
(1036) Ganymed, en Asteroid vun’n Amor-Typ,
den Titel von en Gedicht, dat Johann Wolfgang von Goethe schreven hett,
Ganymed, en österrieksche Pop-Grupp ut de 70er un 80er Johren.
Kiek ok bi: Operation Ganymed. |
9197 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kallisto | Kallisto | Kallisto (ok Callisto schreven) betekent
Kallisto, Figur ut de greeksche Mythologie,
Kallisto, een von de Galileischen Maanden von den Planeten Jupiter,
(204) Kallisto, en Asteroiden ut den Hööftgördel,
en Schachprogramm von den nedderlannsch Programmerer Bart Westrate.
Callisto wörr ok de italieensch Beteken för de Pääpst:
Kalixt I.,
Kalixt II.,
Kalixt III.,
Kalixt III., Gegenpaapst. |
9199 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kurt%20Schm%C3%BCcker | Kurt Schmücker | Kurt Schmücker (* 10. November 1919 in Löningen; † 6. Januar 1996 ok dor) weer en düütschen Politiker van de CDU.
An 17. Oktober 1963 wurr he as jüngst Minister van dat Kabinett Bundsminister för Wertschop in de Bundsregeren ünner Kanzler Ludwig Erhard. Nadem de FDP-Bundsministers an 28. Oktober 1966 van her Ämters torüchtreden weern, weer he denn ok noch 8. November bit 30. November 1966 Bundsminister för Finanzen.
In dat Kabinett van de Groode Koalition ünner Kanzler Kurt Georg Kiesinger weer he denn van 1. Dezember 1966 bit 21. Oktober 1969 Bundsschatzminister.
In de Düütsche Bundstag hett he, de Bookdrucker lehrt harr, van 1949 bit 1972 seten.
Hüm to Ehren wurr in Löningen en Straat nah hüm nömmt (Kurt-Schmücker-Platz).
Weblinks
Mann
Politiker (Düütschland)
Liddmaat Düütsch Bundsdag
Bundsminister
CDU
Boren 1919
Dräger vun’t Bundsverdeenstkrüüz
Börger von Düütschland |
9200 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Pinkel | Pinkel | Pinkel (vun’t oostfreesch pink „lütten Finger“, „Pint“ aver ok „lütte Wust“) is en Wust, de vör allen ut Speck, Rinnertalg, Swiensmolt un Grütt ut Haver un Gasten maakt un rökert warrt. Dat naue Rezept is vun Dörp to Dörp ünnerscheedlich un meist ok en Bedriefsgeheemnis vun den Slachter, de de Wust maken deit.
Pinkel kannst du am am Besten met Gröönkohl un Tuffeln äten. Bi Bremen, Ollnborg un wieter hooch in’n Noorden makt se in’n Winter veel „Kohlfohrten“. Da word veel eten un drunken. Meistiet doot se ok Booßeln dorbi.
Eten |
9202 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1878 | 1878 |
Wat passeert is
3. März: Freden vun San Stefano: Dat Osmaansche Riek mutt eenen Freden mit Russland sluten
11. Mai un 2. Juni: Twee mal warrt versöcht, den düütschen Kaiser Wilhelm I. an de Siet to maken, man dat klappt nich. De eerst, de dat versöcht hett, warrt fungen un henricht', de anner bringt sik süms üm, ehr datt he grepen weeren kann
13. Juni bit 13. Juli: Berliner Kongress. Vörsitter is Otto vun Bismarck: Rumänien, Serbien un Montenegro weert unafhängig vun dat Osmaansche Riek. Bulgarien warrt deelwies unafhängig, de Österriekers dröövt Bosnien-Herzegowina besetten, Grootbritannien kriggt Zypern un mutt dor Pacht för betahlen. Raszien, Albanien, Makedonien un Rumelien blievt bi dat Osmaansche Riek.
29. Juli: Öösterriek-Ungarn besett Bosnien un de Herzegowina, just so, as dat bi den Berliner Kongress beslaten wurrn weer.
19. Oktober: De Düütsche Rieksdag beslutt mit 221 gegen 149 Stimmen dat Sozialistengesett
De tweede Krieg vun Afghanistan un Grootbritannien fangt an un duurt bit 1881
Boren
16. Januar: Robert Garbe, plattdüütsch Schriever († 1927)
23. Januar: Adolf Jensen, düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († 1965)
26. Januar: Rudolf Alexander Schröder, düütschen Dichter un Schriever († 1962)
8. Februar: Martin Buber, jöödsch Religionsphilosoph († 1965)
28. Februar: Gustav Friedrich Meyer, düütsch Volkskundler († 1945)
2. März: Emil Duborg, plattdüütsch Schriever († 1972)
16. März: Clemens August Graf von Galen, düütsch Kardinal († 1946)
5. April: Albert Champion, franzöösch-amerikaansch Radrennfohrer, Autorennfohrer un Konstrukteur († 1927)
10. Mai: Gustav Stresemann, düütsch Politiker un Grünner van de Düütsche Volkspartei un Fredensnobelpriesdräger († 1929)
30. Mai: Raymond Smith Dugan, US-amerikaansch Astronom († 1940)
16. Juni: Otto von Stülpnagel, düütsch General († 1948)
21. Juli: Hinnerk Braasch, plattdüütsch Schriever († 1968)
22. Juli: Janusz Korczak, poolschen Doktor un Pädagoog († 1942)
22. Juli: Bernhard Trittelvitz, plattdüütsch Schriever († 1969)
10. August: Alfred Döblin, düütschen Doktor un Schriever († 1957)
15. August: Peter von Wrangel, russisch Generaal († 1928)
28. August: Rudolf Swiderski, düütsch Schachmeester († 1909)
25. September: Holger Thiele, däänsch-amerikaansch Astronom († 1946)
19. Oktober: Hermann Claudius, düütschen Schriever († 1980)
23. Oktober: Ernst Petrich, düütsch Maler un Grafiker († 1964)
5. November: Ernst Behrens, plattdüütschen Dichter un Schriever († 1970)
7. November: Lise Meitner, Atomphysikersche († 1968)
23. November: Holcombe Ward, US-amerikaansch Tennisspeler († 1967)
Storven
7. Januar: Friedrich Woeste, düütsch Spraakwetenschopper un Schriever (* 1807)
9. Januar: Viktor Emanuel I., König vun Italien (* 1820)
7. Februar: Pius IX., Paapst
12. Juni: Georg V., letzt König vun Hannober (* 1819)
28. Oktober: Johann Georg Kohl, düütsch Schriever, Ethnograaf und Geograaf (* 1808)
19. Johrhunnert
Johr |
9206 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Akranes | Akranes | Akranes (up Platt "Ackerhalfinsel") is en Hobenstadt up Iesland un Hööftstadt van de Bezirk Borgarfjarðarsýsla in'n Norden van Reykjavík.
2005 leven dor 5.782 Inwahners.
Geschicht
De Stadt hett sük in 19. Johrhunnert ut en Fischerdörp entwickelt und hett 1942 de Stadtrechte kregen. Siet 1998 sünd Akranes un Reykjavík över de Natschonalstraat 1 (Hringvegur) dör de Tunnel Hvalfjarðargöngin, de ünner de Hvalfjörður dörführt, verbunnen. In de Tiet dorför muss man mit en Fährschipp na Reykjavík.
Wat to ankieken is
Akranes hett en lütt Museum, vör de man Islands oldest erhollen Fischkutter utstellt hett. Ok de Luchttoorn ut 1918 is wat Besünners. Nieerdings hett man ok noch en Tunnelmuseum.
Wirtschaft
In Akranes wurd in en groot Zementwark Muschelkalk verarbeit. Man seggt, dat man up Island twe Baustile unnerscheden kann - vör und noh de Bau van de Zementwark.
Sport
De Footballvereen IA Akranes wer all en paar Mal isländsch Meester un Pokalsieger. Ok ant UEFA-Pokal hett de Vereen al deelnomen.
Fotos un Videos
Biller: Lüchttoorns in Akranes
Oort
Stadt
Oort mit Seehaven
Iesland |
9207 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kentucky | Kentucky | Kentucky is en Bundsstaat vun de USA. De Hööftstadt is Frankfort.
Kentucky wurd to de Noordstaaten tellt und is de 15. Staat van USA. De Naam kummt van dat indiansche Woort van de Irokesen Ken-tah-ten, wat sovöl heten deit as „Land van Tokunft“. Anner Lüüd seggen dor ok Bluegrass State to. Dat kummt van de in’t Vörjohr blau-gröön bleud Grasland.
Kentucky hett 4,1 Million Inwahners. De meest Lüüd verbinnen mit Kentucky de Tucht van Peerd und dat Herstellen van Whisky, wat en besünners Soort Schnaps is. De bekanntst Marke dorvan is wol Jim Beam.
Abraham Lincoln keem ut Kentucky, aber ok de Künstlers Lionel Hampton, Irene Dunne un George Clooney.
Politik
Kentucky is opdeelt in 120 Kreise (Countys):
Weblenken
Kentucky |
9209 | https://nds.wikipedia.org/wiki/George%20Grosz | George Grosz | George Grosz (* 26. Juli 1893 in Berlin as Georg Ehrenfried Groß; † 6. Juli 1959 in Berlin) weer een düütsch-amerikaanschen Maler. He hett ok Karrikaturen tekent.
Bi den Naam George Grosz denkt een tomeist an siene Biller ut de 1920er Johren. De weert to de Nee Sachlichkeit torekent. Dor geiht he mit gegen de sozialen Tostännen vun siene Tiet gegenan. Faken wiest he, wat in’e Grootstadt los is un dor is he nich bang un lett he nix vun weg. He maalt dat, wat dor passeert, ok Moord un Dootslag, un wat suß allens verkehrt is. Wenn een siene Biller mit Otto Dix siene Saken verglieken deit, denn stickt in Grosz siene Biller mehr Politik in un he is tomeist beetscher, as Dix. He maakt sik lustig öber de Lüde, de in de Weimarer Republiek dat Seggen hefft, besunners de Lüde vun de Weertschop, vun de Politik, vun dat Militär un vun de Kark hett he up’n Kieker.
Weblenken
DNB-Katalog
Grosz, George
Grosz, George
Grosz, George
Boren 1893
Storven 1959
Börger von Düütschland |
9211 | https://nds.wikipedia.org/wiki/386 | 386 |
Wat passeert is
Augustinus schrifft sien lütt Book De beata vita
Magnus Maxentius maakt in'n Krieg gegen Valentinian II. de Stadt Novara kaputt
25. Dezember: To'n eersten Mal warrt dat Fest vun de Wiehnacht up düssen Dag fiert. So is dat bit up den hüdigen Dag bleben
Storven
18. März: Kyrill vun Jerusalem, Bischop un Lehrer vun de Kark (* bi 315)
Aelia Flacilla, Kaiserin vun dat Röömsche Riek
0386
4. Johrhunnert |
9212 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Krummsteert | Krummsteert | Krummsteert (fröher ok Krumstert schreven) is de Beteeknung van en oostfreesch Geldstück af dat Johr 1419.
De Afstufung weer to de Tiet 1 Daler, 4 Orth (Ort oder Gulden) 1 Orth, (Ort oder Gulden)= 46 Krummsteert. Dat weer aber ok so, dat dat domols verscheden Währungen to glieker Tiet geev. To’n Bispeel weer en Arensgulden (=Arnheimer geldrischer Gulden) 16 Krummsteert weert.
De Krummsteert weer eegentlich en flämschen Geldstück van äben 1419. De Naam kummt van de Lööw, de dorup afbildt is und de en düchtig krummen Steert hett.
Dör dat Hööftlingsgeslecht van de Cirksena wur dat Löwenbild later dör de Harpye ersett. Dorna heten de Geldstücken „Witten“ (düütsch: Weißpfennig). Dat leeg an de hooch Sülverandeel. Wenn de Geldstücken nee weren, glänzen de düchtig hell.
Münt
Oostfreesland |
9214 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ebb | Ebb | Wenn dat Water vun’t Meer wegen de Tide stiggt, denn is Floot. Wenn dat Water all wedder weglöppt, denn is Ebb.
Bi Ebb kann man an de ostfreesche Küst mit speziell utbild Wattlopers Wattwanderungen maken, de bit nah de Eilannen goht.
Water
Physik |
9215 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Paul%20Nipkow | Paul Nipkow | Paul Julius Gottlieb Nipkow (* 22. August 1860 in Lauenburg in Pommern; † 24. August 1940 in Berlin) weer en düütschen Techniker un Utfinner.
As he noch up Gymnasium in Niestadt in Pommerellen gung, hett he sük all mit Experimenten van Telefonie beschäftigt un ok all dor an docht, bewegt Biller to överdrogen.
Na egen Seggen an Heiligabend 1883 hett he de Idee hatt, mit en Schiev, op de spirolförmig Löcker op weren, en Bild „mosaikartig in Punkten und Zeilen“ optodelen. Dat niege doran weer de spirolförmig Schiev, de denn ok no hüm nömmt ist un Nipkow-Schiev heet.
Dorför hett he denn ok en Patent kregen, aber dat woll nie bruukt, so dat dat no 15 Johr weer verfullen weer.
De Nipkow-Schiev weer denn later aber wichtig för de eerste Kiekschappen.
Böker van dit Thema
Walter Bruch: Kleine Geschichte des deutschen Fernsehens. 1967 (düütsch)
Michaela Krützen: Der Punkt / Die Matrix. Paul Nipkows Scheibe, Vilém Flussers Universum und der Würfel der Borg. In: Archiv für Mediengeschichte – Licht und Leitung / hg. von Lorenz Engell, Bernhard Siegert und Joseph Vogl. Weimar 2002, S. 113-123 (düütsch)
Nipkow, Paul
Nipkow, Paul
Boren 1860
Storven 1940
Börger von Düütschland |
9216 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Demeter%20%28Mythologie%29 | Demeter (Mythologie) | Demeter (Δημήτηρ) is een Göddin ut de greeksche Mythologie. Se is een vun de twolf Olympiers. Tostännig is se för de Fruchtborkeit vun de Eer, vun dat Koorn, vun de Saat un vun de Johrstieden. As een dree-enig Göddin lett se sik sehn mol as Jungfru, mol as Mudder un mol as ole Fru. De latiensche Naam vun Demeter is Ceres. Ökelnaams sünd „Despoina“ (De dat Seggen hett), „Daeira“ (Göddin), „Garstmudder“, „De up de Eer wies is“, „De in de See wies is“ un „Öbermaat“.
Familie
So as dat in de Ilias vun Homer vertellt warrt, is Zeus de Broder vun Demeter un ok ehr Leevsten. De Titanen Kronos un Rhea sünd ehr Ollern ween. Bröder un Sustern sünd Hestia, Poseidon, Zeus, Hera un Hades. Tohopen mit ehren Broder-Leevsten Zeus hett se een Dochter harrt, de warrt eenmal Persephone nömmt un een anner mal Kore. Denn gifft dat ok noch eenen Söhn. Sien Naam is Zagreus-Dionysos (ok Iakchos). Anner Schrievers seggt, dat ok Pluto vun ehr afstammen deit.
Teken
Demeter warrt tomeist afbillt mit een Wetenahr un mit een Mohnbloom. Ehr Deerter sünd dat Swien un de Delfin, wo se up rieden deit. To’n Teken, dat se regeern deit, hett se de Dubbelex in’e Hand. Besunners bi de Amazonen un up de Insel Kreta weer düsse Dubbelex een Teken in’n Gottsdeenst.
De Johrstieden
Dat warrt vertellt, Hades hett een Fru söcht un he hett sik mit Zeus afsnackt, datt Demeter ehr Dochter Kore woll passen dö. Dor hett Hades Kore röövt un mit sik nahmen nah de Ünnerwelt. Zeus harr em vördem wiest, wo de Deern steken dö un harr just an de Steed een Hyazinth ut’e Eer kamen laten.
Demeter hett weent vunwegen ehr Dochter un hett ehr allerwegens söcht, man se konn ehr nich finnen. Dor weer se so trorig, dor hett se de Planten dat Wassen verbaden. De Bööm dröffen keen Frücht mehr dregen un de Deerter keen Kinner mehr kriegen. Bloß de ole Baubo hett ehr up anner Gedanken bröcht. As de Minschen denn nich mehr leben konnen un dootgüngen, dor sünd de annern olympschen Gödder bange wurrn un hefft Hades tosett, datt he Kore freelaten möss. Dor hett sik Demeter so öber höögt, dat se de Eer foorts wedder fruchtbar maakt hett. Negen Maanden jedet Jahr draff Kore bi ehr Mudder up de Eer tobringen, man dree Maanden mutt se wedder in de Unnerwelt torüch. Dor heet se denn Persephone.
Gottsdeenst för Demeter
Dat öllst Standbild vun Demeter kummt ut de „Swarte Höhl“ in Phigalia in de Kuntrei vun Arkadien. Dor hett se eenen Peerkopp un driggt een swart Heuken. Slangen vun de Gorgonen slängelt sik üm ehren Kopp ümto. Een Duuv un een Delfin sünd dor bi. In Mykene geev dat al in dat 13. Johrhunnert vör Christus eenen Gottsdeenst för Demeter. In ganz Grekenland geev dat een Fest to Ehren vun Demeter. Dat weeren de Thesmophorien.
De wichtigst Steed för Demeter ehren Gottsdeenst weer in Eleusis. Dor schall ok een Ingang nah de Ünnerwelt ween hebben. Jedet Johr geev dat dor de Mysterien vun Eleusis. De wurrn fiert Demeter to Ehren un ok vunwegen dat Ankommen vun ehren Söhn Demetrios as de Minschen ehren Redder. Dat Christendom hett vun düssen Kult in Eleusis nix holen un hett den Tempel in dat Johr 396 twei maakt.
Kunst
In de Kunst warrt Demeter faken mit ehr Dochter Persephone wiest un mit de ehren Ehmann Hades. Up Vasen un in Reliefs is faken to sehn, wie Persephone ut de Ünnerwelt torüchkummt oder dor wedder dalgeiht.
Bi de Analytsch Psychologie vun Carl Gustav Jung warrt Demeter as een besunners düütlich Bild vun den Mudder-Archetyp ankeken.
Greeksche Mythologie
Gottheit
Religion
Antike |
9220 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Br%C3%B6sel | Brösel | Rötger Werner Friedrich Wilhelm Feldmann (nöömt sick süms Brösel; * 17. März 1950 in Lübeck-Travemünn) tekent lustige Billergeschichten (Comics) mit de Hööftfigur „Werner“. He hett ook all fiev Filmen mit düsse Figur mookt, de bannig veel Spood hadd hebbt. He leevt dicht bi Kiel.
Billergeschichten un Comics
Werner – Oder was? (1981)
Werner – Alles klar? (1982)
Werner – Wer sonst? (1982)
Werner – Eiskalt (1985)
Werner – Normal ja! (1987)
Werner – Besser is das! (1989)
Werner – Ohauerha! (1992)
Werner – Wer bremst hat Angst (1994)
Werner – Na also! (1996)
Werner – Exgummibur! (1998)
Werner – Volle Latte (2002)
Werner – Freie Bahn mit Marzipan (2004)
Lehrjahre sind keine Herrenjahre (1993)
Immä Äägä middi Pullizei (1993)
Geht tierisch los (1995)
Bescheid (1997)
Filmen
Werner – Beinhart!
Werner – Das muß kesseln!!!
Werner – Volles Rooäää!!!
Werner – Gekotzt wird später!
Werner – Eiskalt!
Weblinken
Brösel sin Lebensloop up hochdütsch
Werners Homepage (ook up hochdütsch)
Comic
Mann
Börger von Düütschland
Boren 1950 |
9223 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hades | Hades | Hades betekent
Hades, in de greeksche Mythologie den Oort vun de Doden, de Ünnerwelt,
Hades, in de greeksche Mythologie den Gott, de in de Ünnerwelt Baas is,
Hades (* 1985), poolschen Rapper.
Hades is de Familiennaam von
Lena Hades (* 1959), russ’sche Malerin un Fotografin. |
9230 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gustav%20II.%20Adolf | Gustav II. Adolf | Gustav II. Adolf (* 19. Dezember 1594 in Stockholm; † 16. November 1632 bi Lützen), ut de sweedsche Königsfamilie vun de Wasa is König vun Sweden ween in de Johren vun 1611 bit 1632. He weer een vun de afsunnerlichsten Mannslüde in de Geschicht vun Sweden un besunners vun den Dörtigjohrigen Krieg. He hett dat henkregen, datt Sweden to sien Tied in den Noorden vun Europa dat Seggen harrt hett. So bleev dat ok bit to’n Anfang vun dat 18. Johrhunnert.
Böker öber Gustav II. Adolf
Jörg-Peter Findeisen: Gustav II. Adolf von Schweden: der Eroberer aus dem Norden. Graz 1996. ISBN 3-222-12425-6. 2. Upl. Casimir Katz Verlag 2005. ISBN 3-938047-08-9
Marcus Junkelmann: Gustav Adolf (1594-1632): Schwedens Aufstieg zur Grossmacht. Regensborg: Friedrich Pustet, 1993. ISBN 3-7917-1397-3
Michael Roberts, The Military Revolution 1560 - 1660, 1956
E.M. Earle (Herausg.) Makers of Modern Strategy: Military Thought from Machiavelli to Hitler, 1948
Footnoten
Weblenken
Mann
Historie
Börger von Sweden
Dartigjöhrigen Krieg
Boren in dat 16. Johrhunnert
Storven 1632 |
9233 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Jacobs | Jacobs | Jacobs is de Familiennaam von
Artur Jacobs (1880–1968), düütschen Mathematiker, Pädagoog un Philosoof,
E. P. Jacobs (1904–1987), belgischen Comicteekner,
Friedrich Jacobs (Christian Friedrich Wilhelm Jacobs; 1764–1847), düütschen Spraakforscher, Gymnasialprofessor un Bibliothekar,
Friedrich Jacobs († 2004), düütschen Politiker,
Glen Jacobs (* 1967), US-amerikaanschen Wrestler,
Helene Jacobs (1906–1993), Wedderständlerin,
Jakob Albert Michael Jacobs (1812–1879), belgischen Maler,
Jane Jacobs (1916–2006), US-amerikaansche Schrieversche,
Johann Jacobs (1869–1958), düütschen Ünnernehmer ut Bremen (Jacobs Kaffee),
Klaus Johann Jacobs (* 1936), Brodersöhn vun Johann Jacobs, Ünnernehmer in Zürich,
Monty Jacobs (Montague Jacobs; 1875–1945), düütschen Schriever un Journalist mit engelsche Afkumst,
Otto H. Jacobs (* 1939), düütschen Professor för Stüüerlehr,
Paul Emil Jacobs (1803–1866), düütschen Maler,
René Jacobs (* 1946), belgischen Dirigent,
Steffen Jacobs (* 1968), düütschen Schriever, Kritiker un Översetter.
Kiek ok bi: Jakobs, Jacobsen, Jacobi, Jacoby, Jacobs River. |
9234 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Jacobs%20University%20Bremen | Jacobs University Bremen | De Jacobs University Bremen, (vörmalig International University Bremen (IUB). Vunwegen een grode Spenn vun de Jacobs Foundation in Zürich is de Naam ännert wurrn) is een Privatuniversität in Bremen-Grohn. Se is in dat Johr 1999 vun de Stadt Bremen, de Universität Bremen un de Rice-University ut Houston, Texas (USA) grünnt wurrn.
Präsidentsche vun de International University is, vun den 10. Februar 2014 af an, Katja Windt. Vördem weer Heinz-Otto Peitgen Baas, man de harr an'n 6. November 2013 vor de Tied Bott geven. Dorvör weer Prof. Dr. Joachim Treusch Präsident. He harr an’n 1. Juli 2006 dat Amt vun Dr. Fritz Schaumann öbernahmen. Vörsitter vun dat „Board of Governors“ is vun den 1. Januar 2005 af an Prof. Dr. Theodor Berchem.
Inschreben sünd in’n Momang (September 2006) 1.000 Studenten ut 86 Nationen (618 Bachelor- un 382 Master- Studenten). An de Uni lehrt 102 Professors, sünst sünd dor noch 164 anner wetenschuplich Mitarbeiders bi.
De Campus vun de University liggt up dat Land vun de vörmalig Roland-Kasern in Bremen-Grohn.
Wat een studeeren kann
Up de International University kann een Ingenieurwesen, Naturwetenschop, Wetenschoppen vun den Geist un Sozialwetenschoppen studeeren. Dat gifft 16 Bachelor-Studiengäng un 14 Master-Studiengäng. De Spraak vun den Unnerricht is Engelsch.
Wat dat Studeeren kosten deit
Een Bachelor-Studium köst 15.000.- Euro in’t Johr. Bi een Master-Studium sünd dat 20.000 Euro. Een Probleem is, dat veel Studenten düt Geld nich betahlen könnt un dorüm Stipendien vun de University kriegt. Bi de Utwahl vun de Studenten warrt vör allens dor up keken, wat de Lüde könnt, un nich up jem ehr Geld. Man up düsse Aart kümmt nich so veel Geld in de University rin, as de bruken deit to’t Ünnerholen vun so’n düürn Appraat as’n Universität. Toschüss vun’n Staat scholl dat anunforsik nich geven, hett dat denn aber man doch jümmers geven.
Scholen
De University deelt sik up in dree Scholen („Schools“):
School of Engineering and Science (SES, School för Ingenieurs- un Naturwetenschoppen)
School of Humanities and Social Sciences (SHSS, School för de Wetenschoppen vun den Geist un för Sozialwetenschoppen)
Jacobs Center for Lifelong Learning and Institutional Development (JCLL, Jacobs-Zentrum för Lehren in’t ganze Leben un för Wieterbringen vun de Institutionen )
Dat Studium kann afslaten weern mit de akadeemschen Graden Bachelor of Arts, Bachelor of Science, Master of Arts, Master of Science, Executive Master / Master of Business Administration und Doctor of Philosophy (Ph. D.).
Colleges
Vörbild vun de Colleges sünd de Universität vun Oxford un de Universität vun Cambridge. Dorüm gifft dat bitherto dree so nömmte „Residential Colleges“: Alfried Krupp College, Mercator College un College III. Vunwegen datt een grötter Tall vun Studenten upnahmen weern kann, schall noch een veert College boot weern.
Finanzen
De Bedriev vun de Uni köst in’t Johr üm un bi 25 Mio. Euro. Dat Geld kümmt up ünnerscheedlich Aart tohopen. Toeerst mal mütt de Studenten een Studienbidrag betahlen. Denn gifft dat jummers wedder Spennen un Stiftungen. Dorto kaamt Drüddmiddels (bi 12,5 Mio. Euro in’t Johr), Winnsten ut dat Kapitalvermögen vun de Stiftung un Krediten vun de Banken. Dat Land Bremen hett vun 1999 af an 109 Mio. Euro to de University bidragen. Wenn dat sowiet is un dat kümmt to een Insolvenz, denn kriggt Bremen dat Grundstück un all Bowarken, de dor up staht, för 1.- Euro torüch.
.
In de Johren 2004 un 2005 hett de dormalige IUB een groden Verlust maakt (18,4 un 20,9 Mio. Euro). To’n Utglieken möss de University wat vun ehr Vermögen verhökern. An’t Enn vun’t Johr 2005 stünnen 90 Mio. Euro an Frömdkapital gegen 13 Mio. Euro an Ümloopvermögen öber. Dat bedüüd: Jedet Johr keemen nee Schullen dorto..
Bi dat Grünnen vun de IUB wurr fastleggt, de University scholl mit de Tiet 250 Mio. Euro Vermögen för de Stiftung tohopensammeln. Man de Ünnernehmen geben nich so veel, as een sik dat dacht harr. Dor is de Kurs vun dat Schipp meist nich to holen ween un dat wurr annahmen, dat duur nich mehr lang un de University möss tomaakt weern. Man an’n 1. November 2006 wurr kunnig maakt, dat de Jacobs Foundation, de vun Klaus Johann Jacobs upleggt wurrn is, in Zürich alltohopen 200 Mio. Euro toscheten will. Dat schall so gahn, dat 5 Johr lang jedet Johr 15 Mio. Euro för Forschen un Lehren tobottert weert un amenn, in dat Johr 2011 noch eenmal 125 Mio. Euro baben up den Kapitalstock uppackt weert. De „Board of Governors“ (dat is de Upsichtsraat) hett vunwegen sien Freud öber düsse Spenn ohn Gegenstimm beslaten: De IUB schall tokümstig den neen Naam Jacobs University Bremen dregen. De Jacobs Foundation hett düssen Besluss aber nich to'e Grundlaag vun sien Spenn maakt.
Weblinks
International University Bremen
Jacobs University Bremen Debating Society e.V.
Nahrichtensiet vun de IUB-Studenten
Artikel öber 200 Millionen-Spenn
Süddeutsche Zeitung: Experiment für die Elite, 18. September 2006
Quellen
Bremen
Universität |
9235 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kreuger | Kreuger | Kreuger betekent
Kreuger, Baas von en Kroog.
Kreuger is de Familiennaam von
Frederik H. Kreuger (1928–2015), nedderlandschen Inschenör, Utfinner un Schriever,
Ivar Kreuger (1880–1932), sweedschen Ünnernehmer,
Kurt Kreuger (1913–2005), sweedschen Boxer,
Kurt Kreuger (1916–2006), US-amerikaanschen Schauspeler,
Miles Kreuger (* 1934), US-amerikaanschen Filmhistoriker,
Nils Edvard Kreuger (1858–1930), sweedschen Maler, Teekner un Illustrater.
Kiek ok bi: Kröger. |
9237 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Lausanne | Lausanne | Lausanne (IPA:loˈzan) is de Hööftstadt van de Swiezer Kanton Waadt un van dat Distrikt mit glieken Naam.
De fröhere düütsche Naam Losanen is nicht mehr in Gebruuk. De italieensche und de rätoromaansche Naam van de Stadt is Losanna, de nieglatiensch Naams sünd Lausonium bzw. Lousonna.
Lausanne liggt in de welsche Swiez an'n Genfer See, wonehm man franzöösch snackt. Lausanne is mit ruch weg 117.000 Inwahners de fieftgröttste Stadt in de Swiez. De Stadt is en bedüten Weertschopps-, Kultur- und Bildungszentrum. Ok is dor veel Verkehr. Dat is so'n Verkehrsdreischiev för de Westswiez.
In Lausanne is ok de Seet van de Internatschonale Olympische Komitee. Vele Lü seggt, dat Lausanne en Sporthööftstadt is.
Weblenks
Offizielle Websiet van de Stadt Lausanne
Informatschonen för Touristen
Groot Archiv van Luftbiller van de Stadt
De Schlooten van Lausanne
Universität Lausanne
Eidg. Technische Hoochschool Lausanne
Olympisch Museum
Oort
Swiez |
9238 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gorch | Gorch | Gorch is en plattdüütschen Vörnaam for Jungs.
Herkamen
Gorch kummt vun den Naam Georg. Dat kummt vun den greekschen Naam Geōrgios/Γεώργιος. Geōrgios hett mit dat greeksche Woort geōrgós (Buur) to kriegen. Dor steekt de beiden greekschen Wöör gē (Eer) un érgon (Arbeit) in. De Naam is dör dat Christendom in wieden Bruuk kamen, wieldat de Hillige Gorch en heel wichtigen Hilligen för de Christen is.
Wen düssen Naam harrt hett
Bekannt is de Naam ok as Vörnaam vun den Schriever Gorch Fock.
Kiek ok na bi
List vun plattdüütsche Vörnaams.
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
9239 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Johann%20Jacobs | Johann Jacobs | Johann Jacobs (* 20. Mai 1869 in Borgfeld; † 21. Februar 1958 in Bremen) is de Grünner vun dat Ünnernehmen Jacobs-Kaffee, dat hüdigendags to den Konzern Kraft Foods tohören deit.
Toeerst hett he in sien Vaderstadt een Kolonialworenladen harrt. 1906 hett he sien eerst Koffirösteree upmaakt. Dor is denn later een vun de bekanntest Koffimaker in Düütschland vun wurrn.
Vun em hett ok dat „Johann Jacobs Museum“ in Zürich in de Swiez sienen Naam. Dat hett sien Groot-Brodersöhn Klaus Johann Jacobs 1984 upmaakt. Dor sund allerhand Saken to de Kulturgeschicht vun den Koffi in tohopenstellt. Babenhen gifft dat dor allerhand Maleree, Graphik, Porzellan un Sülver to sehn. Amenn is dor ok een vun de gröttsten Bökereen vun de Welt to dat Thema „Kulturgeschicht vun den Koffi“ to finnen.
Weblinks
Johann Jacobs Museum
Jacobs, Johann
Jacobs, Johann
Jacobs, Johann
Boren 1869
Storven 1958
Börger von Düütschland |
9241 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fiete | Fiete | Fiete is en plattdüütschen Vörnaam for Jungs un för Deerns.
Herkamen
Fiete as Kortform vun’n Naam kann vun de Naams Friedrich, Fritz, Friederike (hebbt all tohoop mit den Naam Freerk to doon), Frieda (kummt vun Naams, de mit Freerk to doon hebbt, vun Elfriede oder annere Naams mit fried/fred) oder Sophie kamen.
Kiek ok na bi
List vun plattdüütsche Vörnaams.
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs
Vörnaam för Deerns |
9242 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sophie | Sophie | Sophie (ok Sophia, Sofie, Sofia; plattdüütsch faken kort Fiete, Fieken oder Phië) is en Vörnaam for Deerns.
Herkamen
Sophie kummt vun den greekschen Naam Sophia/Σoφíα. Dat bedüüdt soveel as Wiesheit. De Naam is in dat Christendom begäng, wieldat Sophie vun Rom ene Hillige för de Christen is.
In Düütschland weer de Naam in dat 19. Johrhunnert un in de Tiet bet 1930 temlich geern nahmen. Denn is he aver kumplett ut’e Mood kamen un eerst siet de 1980er Johren warrt he wedder veel bruukt un höört to de 25 mehrstbruukten Naams.
Kiek ok na bi de List vun plattdüütsche Vörnaams.
Vörnaam för Deerns |
9243 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Asaph%20Hall | Asaph Hall | Asaph Hall (* 15. Oktober 1829 in Goshen, Connecticut; † 22. November 1907 in Annapolis) wer en US-amerikaanschen Astronom. He is de Opdecker van de Mars-Maanden Phobos und Deimos.
Nodem sien Öllern stürben wern, hett Hall erstmol en Lehr as Timmermann anfungen und denn an de Universität Michigan Astronomie studeert. Geld har he nich, so muss he denn 1857 van de Universität weggahn. He hett denn en Ste an't Harvard-College-Observatorium in Cambridge annohmen. Dor is he denn to'n Experten up dat Bereken van Umloopbahnen wurn. In August 1862 is he nah dat US Naval-Observatorium wesselt, wor he bit 1891 bleven is. 1863 is he dor denn ok Professor för Mathematik wurn.
1877 stunn de Planet Mars selten günstig, üm dat de Astronomen hüm ankieken kunnen. Giovanni Schiaparelli hett to de Tiet de Marskanals entdeckt, der aber gar kien Kanals werrn. Man dat wuss he do noch nicht. Asaph Hall hett denn aber de beid Maanden Phobos und Deimos ontdeckt. Düchtig hulpen hett hüm dorbie sien Fru Chloë Angeline Stickney Hall, de hüm immer wer nööcht het, wieder to kieken und to söken. Für disse Saak hett Hall de groote 26-Toll-Refraktor "Great Equatorial" in Gebruuk hat. Dat wer to de Tiet das gröötste Instrument, wat dat gev up de Eer. Hall hett denn ok noch de Umloopbahnen van de beid Maanden berekent. Mit sien Fru harr he veer Kinner.
1879 hett he de Goldmedaille van de Royal Astronomical Society van Grootbritannien kregen.
En lütt Sett later gung he nach Annapolis, wor he denn 1907 storven is.
Weblenks
Asaph Hall und die Enteckung der Marsmonde
Astropix vom 7.11.2009 (Naam vun sien Fru un Tall vun sien Kinner)
Hall, Asaph
Hall, Asaph
Hall, Asaph
Boren 1829
Storven 1907 |
9246 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Io | Io | Io betekent
Io, Fru ut de greeksche Mythologie, de wat mit Zeus harr,
Io, en von de Galileischen Maanden von den Planeten Jupiter,
(85) Io, en Asteroiden ut den Hööftgördel,
Io, en Programmeerspraak.
IO is afkört för
.io, Top Level Domain to dat Land Britisch Territorium in’n Indischen Ozean,
i.O. heet in technische Ümgangssnack in Ordung,
i.o. bedüüt in de Medizin intraossär (op platt so veel as: in de Knaken),
IO oder I/O steiht för Ingaaf/Utgaaf un warrt bi Rekners bruukt oder bi de Volksweertschap,
IO oder I.O. warrt in de Hoochdüütsche Grammatik för dat indirekte Objekt schreven,
IO warrt internatschoonal bruukt för Internaschoonale Organisaschoon,
IO betekend na ISO 3166-1 dat Britsch Rebeet in den Indischen Ozean,
io steiht na ISO 639-1 ok för de Spraak Ido. |
9247 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Klaus%20Johann%20Jacobs | Klaus Johann Jacobs | Klaus Johann Jacobs (* 3. Dezember 1936 in Bremen; † 11. September 2008 in Küsnacht) weer en Koopmann un weer fröher düütschen Vörstand un gröttsten Inhebber vun Aktien vun den Swiezer Lebensmiddelkonzern Jacobs Suchard AG.
Vun’n Bremer Koffihannel to’n Swiezer Lebensmiddelkonzern
1970 hett Klaus J. Jacobs dat Föhren vun de Geschäften vun dat Koffi-Hannelshuus Johann Jacobs & Co. öbernahmen. Sien Grootunkel Johann Jacobs harr düsse Firma in de Bremer Ooltstadt grünnt. Hüdigendags höört se to Kraft Foods, wat wedder een Dochter vun Altria is, de fröher Philip Morris heten dö. 1973 hett he den Setel vun dat Hannelshuus nah Zürich leggt un 1982 öbernehm he de Swiezer Interfood mit de Firmen Tobler un Suchard. Klaus Johann Jacob is Wahl-Swiezer wurrn un hett bi dat Dressurrieden ok in de Nationalmannschup vun de Swiez mitmaakt. Sien Ökelnaam is „KJJ“.
Verkoop un wat denn keem
1990 verköff Klaus Jacobs de Jacobs Suchard AG an Altria. He seggt, dat weer, vunwegen datt he siene Sustern un Bröder utbetahlen möss. Denn waag he aber een neen Anfang mit Firmen, de he ut de Konkursmass vun Werner K. Rey köfft hett. Ut een Tosamensluss vun sien Firma Adia Interim mit de franzöösche Ecco (Philippe Foriel-Destezet) is de Firma Adecco SA (Tietarbeit) vun wurrn. As een Rest ut den Verkoop vun Jacobs Suchard is ok noch de Firma Barry Callebaut (Roh-Schokolaad) bi em bleben. De verscheden Andelen, de he höllt, weert midderwielen vun de Jakobs AG in Zürich verwalt’. Anunforsik woll sik Klaus Jacobs an sienen 65. Gebortsdag to Roh setten un in Newsells Park Stud bi Oxford in England up eenen Peerhoff leben. Man denn geev dat in’n Raat vun de Verwalten vun Adecco Striet mit sienen Geschäftspartner Philippe Foriel-Destezet un he stünn för een bestimmte Tiet wedder an de Spitz vun düsse Firma.
Privaat
Klaus Jacobs hett ut sien eerste Eh twee Söhns (Dr. Christian Jacobs un Dr. Andreas Jacobs). Ut sien tweede Eh hett he twee Söhns un twee Döchter. He sett sik för soziale Saken in un hett in dat Johr 1995 den „Chairman’s Award“ in’t Leben ropen.
De Jacobs Foundation
1988 hett Klaus Jacobs in Zürich de Jacobs Foundation grünnt. De hett een Stammkapital, wat nah Milliarden tellen deit. Düsse Stiftung schall hölpen, Projekten in de Forschung nah vörn to bringen un de Tostänn, in de Jugendlichen leben mütt, verbetern. An’n 1. November 2006 hett de Stiftung kunnig maakt, datt se eenen Toschuss vun 200Mio. Euro an de „International University Bremen“ geben will. Dor sünd all Sorgen vun düsse private Universität mit wegnahmen, datt se vunwegen dat Fehlen vun Geld ehr Porten tosluten mutt. För düssen Toschuss ännert de International University Bremen ehren Naam un heet vun nu af an Jacobs University Bremen. Dat Geld warrt so geven, datt dat toeerst mal fiev Johr lang jedet Johr 15 Mio. Euro gifft un denn to’n Sluss in dat Johr 2011 noch mal 125 Mio. up eenen Bulten.
Weblinks
Jacobs Foundation (engelsch)
Jacobs AG
Stiftung Gestüt Fährhof
Newsells Park Stud (englisch)
Jacobs, Klaus Johann
Jacobs, Klaus Johann
Jacobs, Klaus Johann
Jacobs, Klaus Johann
Jacobs, Klaus Johann
Börger von Düütschland |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.