text
stringlengths 11
353k
| meta
dict |
|---|---|
Ди лъэпкъэгъу лъапIэхэ, сынывохъуэхъу!
Къэбэрдей-Балъкъэрым, Къэрэшей-Шэрджэсым, Адыгейм шыщхьэуIум и 1-м Хэкум къэзыгъэзэжа адыгэхэм я махуэр щагъэлъапIэ.
Фигу къэдгъэкIыжынщи, ар Адыгэ Республикэм къэрал унафэкIэ щагъэлъапIэ 1998 гъэ лъандэрэ. ШыщхьэуIум и япэ махуэр къыщIыхахар япэ дыдэу Косовэ къикIыжу ди лъэпкъэгъухэр абы щыгъуэм къызэрыкIуэжаращ.
Урысей Федерацэм и унафэщIхэм къыдаIыгъыу ирагъэкIуэкIа Iуэху иным къигъэлъэгъуар ди къэралым и лъэпкъэгъухэм яхуищI гулъытэм и закъуэкъым, атIэ езым и пщIэри нэхъ лъагэ ищIащ, адэжь Хэкум къэзыгъэзэжыну хуейхэм псэщIэ яхилъхьэжащ.
Мы зэманкIэ Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ къуэш республикэхэмрэ къагъэзэжауэ щопсэу Косовэ, Тыркум, Сирием, Израилым, Германием, Иорданием, Америкэм и Штат Зэгуэтхэм къикIыжа ди лъэпкъэгъухэр. Псори зэхэту цIыху мини 5 мэхъу, абыхэм ящыщу мини 3-р Сирием къиIэпхъукIыжащ.
Ахэр псори къэралымрэ лъэпкъымрэ я зыужьыныгъэм толажьэ. Ди республикэхэм я унафэщIхэм лэжьыгъэшхуэ зэфIах ди лъэпкъэгъухэр зыIущIэ лъэпощхьэпохэр щхьэщахыу адэжь щIыналъэм щекIуэкI гъащIэм тыншу хэзэгъэжыным теухуауэ.
Мыхьэнэшхуэ иIэщ хамэ къэрал щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм яхудиIэ пыщIэныгъэр зыгъэбыдэ лэжьыгъэм. Ар адыгэм и зыхъумэжыныгъэм, зэкъуэтыныгъэм я закъуэкъым зыхуэщхьэпэнур, атIэ ахэр щыпсэу щIыпIэхэмрэ ди къэралымрэ зэдэлэжьэнымкIи сэбэпщ.
Ди къуэшхэ, ди шыпхъухэ!
Хэкум къэзыгъэзэжа адыгэхэм я махуэм ди лъэпкъым, дэнэ къэрали щыпсэу адыгэхэм мамырыгъэ, ефIэкIуэныгъэ, ехъулIэныгъэ фиIэну сынывохъуэхъу! Сыхуейт мы махуэр ди лъэпкъэгъухэр адэжь Хэкум къезышэлIэж, нэхъ пэгъунэгъу хуэзыщI хъуну.
Узыншагъэ быдэ, дуней мамыр, ехъулIэныгъэ фиIэну си гуапэщ.
Сэхъурокъуэ Хьэутий, Дунейпсо Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2166.txt"
} |
КъэкIуэжыну хуеймэ, Iэмалхэр щыIэщ
Мелуаниблым зэрынэхьэсу къалъытэ адыгэ лъэпкъыр нобэ къэрал 50-м щIигъум щопсэу. Илъэси 150-м щIигъуауэ нэгъуэщIхэм яхэс ди къуэшхэмрэ шыпхъухэмрэ Iэмалрэ зэфIэкIыу яIэр ирахьэлIэ я бзэмрэ хабзэмрэ яхъумэным. Сыт хуэдиз бэлыхь я псэм дэлъу псэуами, абыхэм яхузэфIэкIащ лъэпкъ зэхэщIыкIыр ямыгъэкIуэдыну, къащIэхъуэ щIэблэр зыщыщ лъэпкъыр ящIэу къагъэхъуну.
Си псалъэхэм щыхьэт ятехъуэ куэд сыщрихьэлIащ лэжьыгъэ IуэхукIэ сыздэщыIа къэрал зыбжанэм. Тыркум ис адыгэхэм ящыщу нэхъыжьхэмрэ курыт ныбжьым итхэмрэ хамэщI щыпсэууэ къыпхуэмыщIэн хуэдизу, я нэхъыбэм бзэр яIурылъщ, ахэр нэхъ хущIокъу я щIалэгъуалэр хэкум къагъэкIуэну, щрагъэджэну, щагъэпсэуну. Гур хегъахъуэ Германием ис адыгэ нэхъыжьыIуэхэми адыгэбзэмрэ адыгагъэмрэ зэрахъумам, ауэ, ди жагъуэ зэрыхъущи, щIалэгъуалэм бзэр ящIэжыркъым. ГъэщIэгъуэнщ гу зылъыста зы Iуэхугъуэ: адыгэбзэкIэ мыпсалъэми, европей теплъэ яIэми, а фестивалхэм къыщызэхуэс щIалэгъуалэм яхэлъ адыгагъэм адрейхэм къащхьэщегъэкI. ИгъащIэкIэ я теплъэкIэ хуумыгъэфэщэнуми, хабзэ яхэлъу, я адыгэ унэцIэр ящIэжу апхуэдэщ нэмыцэхэм яхэс щIалэгъуалэр.
Адрей къэралхэм елъытауэ, сыт и лъэныкъуэкIи зи Iуэху дэкIыу, зи пщIэр зыIыгъыжу лъэпкъым къытхэтыр Израилым исхэращ. Кфар-Камэрэ Рихьэниерэ щыпсэу ди лъэпкъэгъухэр адыгэ нэсу къызэтенащ. Зы цIыху хьэрыпыбзэкIэ е журтыбзэкIэ щыпсалъэркъым абы. Сыт щхьэкIэ? Хамэбзэр зэрапэсыркъыми! Езыхэм я анэдэлъхубзэр нэхъыфIу ялъагъури! Абы къыщалъхуа адыгэм дэнэ щыIэми и бзэр ехъумэ, и щIэблэм ирегъащIэ. СыздэщыIа унагъуэм я къуэр США-м, я зы пхъур Австрием, адрейр Израилым щыпсэурти, гъэмахуэм я адэм и лъапсэм - Кфар-Камэ - щызэхуэсыжат. Илъэси 4-5 нэхъыбэ я ныбжьтэкъым а къэкIуэжа зэдэлъхузэшыпхъум я бынхэм. А цIыкIухэр псори адыгэбзэ къабзэкIэ щызэдэуэршэр пщIантIэм нурыр къыдихырт, хэкужьым и адыгэ къуажэжь ущыIэу къыпщигъэхъурт.
ХэкумкIэ зигу къэгъэза ди лъэпкъэгъуу зи Iуэхурэ лъапсэрэ хамэ къэралхэм щызэтезыухуахэм занщIэу зыкъащтэу къызэрымыIэпхъуэжыфынур гурыIуэгъуэщ, ауэ хэкIыпIэр гъунэжщ, адыгэу къызэтенэну хуей закъуэмэ.
1990 гъэхэм къэрал гъунапкъэхэр зэIуаха нэужь, хэхэс адыгэхэр я хэку нэхъ къихьэж хъуащ, зрагъэлъагъуну, зыщаплъыхьыну, я адэжьхэм я уэсят ягъэзэщIэну. Абы щыгъуэм къэIэпхъуэжыпэ-ну тегушхуахэри щыIэщ. Пэжщ, алъандэрэ къэзыгъэзэжар мащIэ дыдэщ. Къэбэрдей-Балъкъэр, Адыгей, Къэрэшей-Шэрджэс щIыналъищри зэгъусэу къапщтэмэ, мин зыбжанэ ирикъуну аращ. Ар икъукIэ мащIэщ мелуаниблым щIигъу лъэпкъым дежкIэ.
ИтIани нобэ ахэр хэкурысхэм зэрахэсыхьыжамрэ езыхэм я хьэрычэтыщIэ Iуэхухэр къызэIуахауэ ди къалэхэр ягъэдахэрэ цIыхухэм Iуэхутхьэбзэ хуащIэу зэрыпсэур щыплъагъукIэ, ущымыгуфIыкIынкIэ Iэмал иIэкъым.
Дауи, нэхъыбэ къэкIуэжыфынут, къэрал унафэ щыIэу, ар зи лъабжьэ программэ гуэр лажьэу щытамэ. Абы и щапхъи тлъэгъуащ. Адыгэ Республикэм и Iэтащхьэу щыта Джарым Аслъэн, къэрал Iуэху ищIри, Косовэ къришыжащ ди лъэпкъэгъухэр, къуажэ щхьэхуэуи игъэтIысыжащ. Абы иужькIэ, апхуэдэу зэрыIыгъыу къытхуэмышэжами, къэкIуэж зэрыщыIэм, зи хэкужь зэзыгъэгъуэтыжхэр къызэрытхэтым я фIыгъэкIэ Хэкум къэзыгъэзэжахэм я махуэр догъэлъапIэ.
Иужьрей илъэсхэм, Сирием зауэ къызэрыщыхъейрэ, адыгэ зэрыс республикищым къэкIуэжа щыIэхэщ. Ауэ абы щхьэусыгъуэ хуэхъуар Сирием къыщызэщIэплъа мафIэращ. Пэжщ, Хэкужьым щIэрыщIэу псэукIэр щызэтебухуэжыныр зэрымытыншымрэ зэрыпсэун къыщалэжьыфын IэнатIэ зэрыщымыIэмрэ къыхэкIыу, зыкъомыр Европэ къэралхэм кIуэжащ. Ауэ уимыгъэгуфIэу къанэркъым мыдрейхэр зыдэс къуажэхэм зэрахэзэгъам, лъахэм щыщыIэ псэукIэм зэресэжам. Дэ мызэ-мытIэу дыщыIащ Дунейпсо Адыгэ Хасэм унэ къахуищэхуу Кременчуг-Константиновкэ, Благовещенкэ, Урыху, Аргудан, Ерокъуэ, Жэмтхьэлэ, нэгъуэщI жылэхэм дэтIысхьэжа унагъуэхэм я деж. Хьэрыпхэм яхэсу еса цIыхухэр гурэ псэкIэ адыгэу къыщIэкIащ икIи ди гъащIэм техьэжыным гугъу дехьауэ пхужыIэнукъым. Ахэр зыхуей-зыхуэфIхэмкIэ къызэгъэпэщынымкIэ цIыху щхьэхуэхэри ядэIэпыкъуащ, зыхэтIысхьахэрати, гъунэгъу гумащIэу къыщIэкIри, куэдкIэ сэбэп къахуэхъуащ. Иджы абыхэм былымхэр, джэдкъазхэр ягъашхэ, хадэ ящIэ, гъавэ ягъэкI, IэнатIэ пэрытщ. Сабийхэр хъарзынэу гъэсапIэхэм, еджапIэхэм щIэзэгъащ, бзэхэр зрагъэщIащ, ныбжьэгъухэр яIэ хъуащ.
КъэкIуэжар мащIэми, махуэ хэха диIэщ. Ар Адыгэ Республикэм къэрал унафэкIэ щагъэлъапIэ 1998 гъэ лъандэрэ. Къэбэрдей-Балъкъэрыр къапщтэмэ, Къэбэрдей Адыгэ Хасэм и жэрдэмкIэ, 2010 гъэ лъандэрэ егъэлъапIэ, апхуэдэщ Къэрэшей-Шэрджэсри. НобэкIэ къапщтэу щытмэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым Сирием щыщу цIыху 3000 къэкIуэжащ, Тыркум цIыху 268-рэ къикIыжащ, Иорданием щыщу 35-м къагъэзэжащ; Адыгэ Республикэм цIыху 2000-м нэблагъэ щопсэу, Тыркум, Сирием, Иорданием, Израилым, Европэм хыхьэ къэралхэм къикIыжауэ; Къэрэшей-Шэрджэсым мы илъэсхэм Сирием къикIыжри къэкIуэжащ цIыху 34-рэ.
Псори зэхэту къапщтэмэ, ди лъэпкъэгъу мини 5-м адэжь Хэкур зрагъэгъуэтыжащ. Абыхэм республикэм щекIуэкI гъащIэм, экономикэм, щIэныгъэм, щэнхабзэм, егъэджэныгъэм, медицинэм, нэгъуэщI IэнатIэхэми хэлъхьэныгъэ ин хуэзыщIхэр яхэтщ.
Къэзыгъэзэжа адыгэ щIалэгъуалэу 100-м щIигъум Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым щIэныгъэ нэхъыщхьэ щызрагъэгъуэт, жылагъуэ гъащIэм жыджэру хэтщ. УзыщыгуфIыкIынщ ди деж къэIэпхъуэжахэм Хэкужьым къыщалъхуа щIэблэ къазэрыщIэхъуэр, ахэр курыт школхэм, еджапIэ нэхъыщхьэхэм щIэсщ, мэлажьэ. Мы гъэм школыр ныбжьыщIипщIым къаухащ, абыхэм яхэтщ предмет зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ балли 100 къэзыхьахэри.
НэщIэпыджэ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2167.txt"
} |
«ЕхьэтиекIын» - «Адыгагъэ ехын»
Бзэм и щIэинхэр
Бзэ щIэныгъэхэм я доктор Шэрджэс Алий «Яхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр» и тхылъым къыщихьа жыIэгъуэм «хуэIэзэу зыгуэрым бгъэдыхьэн, едэхэщIэн» («найти верный подход, уговорить, обласкать») мыхьэнэращ къикIыу зыхужиIэр.
Дэ гъэщIэгъуэн тщыхъуар абы и лъабжьэр «хьэт» псалъэм зэрыпэгъунэгъуращ. Илъэс минхэм щхьэхуэ-щхьэхуэу зэтрагъэпщIыкIа адыгэ – убых – абазэ лъэпкъ зэрыбыныр къыздыщежьэ хьэтхэм я гугъу щищIу, абыхэм я цIэр щигъэлъапIэу къыдолъытэ мы псэлъафэм.
ЖыIэгъуэм лъэпкъыжьым и цIэр зэриIэтым и мызакъуэу, абы къикIыр и зэхэгъэувэкIэ къудеймкIэ зэуэ гурыIуэгъуэ мэхъу. «ЕхьэтиекIын» псалъэр ауэ сытми дунейм къытехьакъым. Ар ди лъэпкъым ижькIэрэ къыдэгъуэгурыкIуэ «Адыгагъэ» зыхужаIэ зыхэщIэ куум нэхъ пасэхэм иIа и къэкIуэкIэхэм ящыщ зыуэ къыщIэкIынущ. Мы псалъэм хуэдэхэмкIэ хьэтхэм кърагъэлъагъуэу щытагъэнущ езыхэр зэрыгушхуэу щыта я зэхэщIыкI лъагэмрэ я зэхуаку дэлъа зэхущытыкIэ дахэхэмрэ. Абы и зы къэкIуэгъуэу къыщIэкIынущ мы псэлъафэ гъуэзэджэри. НэгъуэщIу жыпIэмэ, «ехьэтиекIын» псалъэм «адыгагъэ ехын» мыхьэнэращ къикIыр.
КЪУМАХУЭ Аслъэн.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2168.txt"
} |
Мэхъэчкъалэ и дэтхэнэ гупым уфIэкIын?
Урысей Федерацэм и кубокыр 2022 гъэм къэхьыным теухуауэ зэхаубла зэхьэзэхуэм махуипщI ипэкIэ зэхэта и пэщIэдзэ зэIущIэм «Спартак-Налшыкым» Мэхъэчкъалэ къикIа «Динамо»-м 2:0-у зэрыщытекIуам и фIыгъэкIэ адэкIэ кIуатэри, финалым и I/I28-нэ Iыхьэм нэсат. Абыи хьэрхуэрэгъу къыщыхуэхъуар Дагъыстэным и къалащхьэм и командэхэм языхэз «Легион-Динамо»-рат. Ари хигъащIэмэ Мэхъэчкъалэ и «Анжи»-р къыпэплъэрт. Дэтхэнэм уIэщIэкIынт?
Мэхъэчкъалэ и зы «Динамо»-р Къэбэрдей-Балъкъэрым и къалащхьэм щыхэзыгъэщIа ди щIалэхэм бэрэжьей кIуам Дагъыстэным къащыпэплъэрт «Легион-Динамо»-р. ЗэхагъэкIын хуейт а тIум хэт нэхъ лъэщми. Ар тынш зэрымыхъунум и щыхьэтт «Спартак-Налшыкымрэ» «Легион-Динамо»-мрэ иджыри къэс здрагъэкIуэкIа зэIущIэ II-м ящыщу 7-р зэрытемыгъэкIуауэ зэриухар. Мыбыи къыпэплъэр арат.
Ди щIалэхэм зэрадэджэгуамкIэ «Легион-Динамо»-м и стадионым зэхьэзэхуэр къыщызэIуихащ. Абы цIыхур изу исыну къыщIэкIынт, арщхьэкIэ коронавирус уз зэрыцIалэм зыщахъумэн папщIэ апхуэдэ Iэмал зратар 400-ращ. Дэтхэнэми дэрэжэгъуэ ин зэригъуэтам шэч хэлъкъым.
Сыт илъэныкъуэкIи зэхуэфащэу къыщIэкIащ зэпэщIэувахэр. Аращ ахэр зэрытемыгъэкIуауэ, бжыгъэри къызэIуамыхауэ джэгум хухаха зэман нэхъыщхьэр щIиухар. АрщхьэкIэ кубокым ехьэлIа зэIущIэхэм нэхъыфIыр занщIэу щызэхамыгъэкIыу хъунутэкъми, Iуэхур пенальти еуэным хуэкIуащ. Дыдейхэр абыкIэ зэрыхуэмыхур Урысей Федерацэм футболымкIэ и етIуанэ дивизионым и Япэ гупым 2020 - 2021 гъэхэм щекIуэкIа зэхьэзэхуэм и кIэух зэIущIэхэм къагъэлъэгъуат, джэгугъуитI зэкIэлъхьэужьым метр пщыкIузым и деж щыту топхэр зэрыщыдамыгъэкIыфамкIэ. Абы лъандэрэ блэкIа мазитIым нэблагъэми я Iэзагъым хамыгъэхъуауэ къыщIэкIащ.
Штангэм техуащ Пенальти япэу еуа «Легион-Динамо»-м и футболистыр. Ущыгугъ хъунут насыпым ди дежкIэ зыкъыигъэзэну. АрщхьэкIэ «Спартак-Налшыкым» и капитан ЛIуп Ислъами, абы иужькIэ метр пщыкIузым бгъэдыхьа Ольмезов Артури хэгъэрейхэм я гъуащхьэтет Магомедов Алил ебзэкIэфакъым. А щIалэм топитIми къригъэгъэзащ.
Мэхъэчкъалэдэсхэм я гур адэкIэ къызэрыгъуэтыжащ икIи, я Iэмалхэр къагъэсэбэпри, 4:2-уэ текIуэныгъэр зыIэрагъэхьащ. Дыдейхэм, нэгъаби хуэдэу, пасэу къаухащ Урысей Федерацэм и кубокым ехьэлIа бэнэныгъэр.
Къаудыгъу Заур.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2169.txt"
} |
КIуэкIуэ Казбекрэ Миронов Сергейрэ я зэIущIэ
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэм и къалэнхэр пIалъэкIэ зыгъэзащIэ КIуэкIуэ Казбек Москва щыхуэзащ «Захуагъэ здэщыIэ Урысей» партым и фракцэу УФ-м и Къэрал Думэм щыIэм и пашэ Миронов Сергей.
ЗэIущIэм щытепсэлъыхьащ ди щIыналъэм и социально-экономикэ зыужьыныгъэр щIэгъэхуэбжьэным пыщIа Iуэхухэм, УФ-м и Федеральнэ Зэхуэсым и Къэрал Думэм «Захуагъэ здэщыIэ Урысей» партым щригъэкIуэкI лэжьыгъэм и унэтIыныгъэ нэхъыщхьэхэм.
КъБР-м и Iэтащхьэмрэ Правительствэмрэ я пресс-IуэхущIапIэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "217.txt"
} |
ЕджакIуэхэм я олимпиадэхэм къыхэжаныкIахэм республикэм и Iэтащхьэм и саугъэтыр зэрыхуагъэфэщэну щIыкIэм теухуа унафэм КIуэкIуэ Казбек Iэ щIидзащ
Егъэджэныгъэ
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэм Iэ зыщIидза «ЕджакIуэхэм я Урысейпсо олимпиадэхэм къыхэжаныкIахэм, щIыналъэ олимпиадэхэм щытекIуахэм, анэдэлъхубзэмрэ лъэпкъ литературэхэмкIэ екIуэкI хэгъэгу зэхьэзэхуэхэм КъБР-м и Iэтащхьэм саугъэтхэр зэрыхуагъэфэщэну щIыкIэм теухуауэ» унафэр КъБР-м и Iэтащхьэм и сайтым иджыблагъэ кърагъэуващ.
Мыпхуэдэ унафэ фIэкIыпIэ имыIэу зэрыщыIэн хуейм, къытщIэхъуэ щIэблэм я зэфIэкIымрэ лъэкIыныгъэмрэ къэтIэщIыным, зэчий зыбгъэдэлъхэр къэгъэнэIуэным, ахэр гъэгушхуэным теухуауэ КIуэкIуэ Казбек КъБР-м и Парламентым Зэрызыхуигъазэм къыщыхигъэщауэ щытащ.
«Дауи, пцIы зыхэмылъыр аращи, – жиIэгъат абы щыгъуэм КIуэкIуэ Казбек, – сабийм и зэфIэкIыр къэхутэныр нэхъыбэу егъэджэныгъэ Iэмалхэм, методикэр зи лъабжьэ бгъэдыхьэкIэхэм елъытащ, лэжьыгъэшхуэ пыщIащ, зэман куэд зытекIуадэ Iуэхущ. Гъэсэнри гъэсакIуэри пыухыкIауэ зытелажьэ Iуэхум и щыгум удэкIыныр тыншу пхужыIэнукъым. Зэчий зыбгъэдэлъ сабийр къыхэгъэщынымкIэ мыхьэнэшхуэ зиIэ Iуэхущ еджакIуэхэм къыхузэрагъэпэщ олимпиадэ зэхьэзэхуэхэр. ТекIуахэмрэ къыхэжаныкIахэмрэ ягъафIэу, фIыщIэ тхылъкIэ къыхагъэщырт сыт щыгъуи, ауэ, къызэрыслъытэмкIэ, сабийхэм я щIэныгъэр нэхъри къызэрыкIын щхьэкIэ, зэпеуэхэм къызэрыхэщын Iэмалхэм нэхъ куууэ икIи бгъуэуэ телэжьэн щхьэкIэ, нэгъуэщI Iэмалхэри къэулъэпхъэщыпхъэщ».
Къэрал унафэм ипкъ иткIэ, мы гъэм щегъэжьауэ Урысейпсо олимпиадэхэм къыхэжаныкIахэм, щIыналъэ олимпиадэхэм щытекIуахэм, анэдэлъхубзэмрэ лъэпкъ литературэхэмкIэ екIуэкI хэгъэгу олимпиадэхэм къыщыхэпажыкIахэм саугъэтхэр хуагъэфэщэнущ.
Олимпиадэхэм щытекIуахэр зыгъэхьэзыра егъэджакIуэхэри гулъытэншэ хъунукъым:
– сом мин 50 хуагъэфэщэнущ урысей олимпиадэхэм щытекIуахэмрэ ахэр зыгъэхьэзыра егъэджакIуэхэмрэ;
– сом мин 25-рэ иратынущ урысей олимпиадэхэм я щIыналъэ Iыхьэм щытекIуахэмрэ ахэр зыгъэхьэзыра егъэджакIуэхэмрэ;
– сом мин 15 иратынущ олимпиадэхэм я щIыналъэ Iыхьэм къыщыхэжаныкIахэмрэ ахэр зыгъэхьэзыра егъэджакIуэхэмрэ;
– сом мин 15 иратынущ анэдэлъхубзэмрэ лъэпкъ литературэхэмкIэ екIуэкI хэгъэгу олипиадэхэм щытекIуахэмрэ ахэр зыгъэхьэзыра егъэджакIуэхэмрэ.
КъБР-м и Iэтащхьэм къыхилъхьа жэрдэмым унафэ пыухыкIа зэригъуэтар еджакIуэхэми адэ-анэхэми гуапэ ящыхъуащ. Iэтащхьэм Iэ зыщIидза унафэр игъуэу зэрыщытыр къыхагъэщу интернетым щытхэу хуежьащ. Абыхэм ящыщ зым мыпхуэдэу етх: «ХъыбарыфIым къыщынэркъым. Жэщи махуи щхьэх имыщIэу еджэ сабийм зы мащIэри фIыщIэ ещI, и гур хегъахъуэ. Мыпхуэдэ гулъытэм сабийм и егугъыныгъэм нэхъри хигъэхъуэнущ, еджапIэ нэхъыщхьэм щIэтIысхьэн, абы щхьэкIэ щыIэ Iэмалхэр къэгъэIурыщIэн зэрыхуейм нэхъ гуащIэу телажьэу щIидзэнущ. Мыр щхьэпэщ егъэджакIуэм дежкIи, сыту жыпIэмэ абыи сабийм ирит щIэныгъэм лъэныкъуэ куэдкIэ зригъэубгъунущ, и Iуэхумрэ и IэщIагъэмрэ мыхьэнэ зэриIэр нэхъ куууэ зыхригъэщIэнущ, а щIыкIэм тету лъэныкъуитIри зэдефIэкIуэнущ. Iэтащхьэм ищIа жэрдэмым ущымыгуфIыкIынкIэ Iэмал иIэкъым».
ШУРДЫМ Динэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2170.txt"
} |
Адыгэ ныбжьыщIэхэр зэхашэ
Гъэмахуэ зыгъэпсэхугъуэ
Зи хэку къэзыгъэзэжа адыгэхэм я махуэм ирихьэлIэу Налшык дэт «Трэк» шхапIэм щагъэхьэщIащ Зи хэкум къэзыгъэзэжа адыгэхэмрэ гъэмахуэ зыгъэпсэхупIэм щыIэну ныбжьыщIэ цIыкIухэмрэ. Гъэ къэс ДАХ-м хамэ къэрал щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм я щIэблэмрэ Къэбэрдей-Балъкъэрым, Къэрэшей-Шэрджэсым, Адыгей республикэхэм ящыщ ныбжыщIэхэмрэ зэхуашэсурэ гуимыхужу зрагъэгъэпсэху. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, иужьрей илъэсхэм къежьа уз зэрыцIалэм (Сovid V19) и зэранкIэ ар къайхъулIэркъым. Мы гъэм Iуэхум бгъэдыхьэкIэщIэ къыхуагъуэтащ: сабий зыгъэпсэхупIэм щызэхуашэс хэкум щыпсэу адыгэ ныбжьыщIэхэмрэ къэIэпхъуэжа ди лъэпкъэгъухэм я щIэблэмрэ.
НыбжьыщIэ 30-м тхьэмахуищкIэ «Вершина» санаторэм зыщрагъэгъэпсэхунущ. Къыхэгъэщыпхъэщ а цIыкIухэр зыгъэпсэхупIэм щызэрыцIыхум и мызакъуэу, программэ гъэщIэгъуэн къазэрыпэплъэр. Санаторэм зэрыщыIэну пIалъэм ныбжьыщIэхэм адыгэбзэмрэ урысыбзэмкIэ дерсхэр драгъэкIуэкIынущ, Налшык дэт щэнхабзэ IуэхущIапIэхэм яшэнущ, ди щIыналъэм и щIыпIэ дахэхэм зыщрагъэплъыхьынущ, зэпеуэ зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ я зэфIэкI ягъэунэхунущ, нэгузыужь пшыхьхэр хуащIынущ.
Сабий зыгъэпсэхупIэр къыщызэIуах пшыхьым щIэблэщIэм псалъэ гуапэкIэ зыщыхуагъэзащ КъБР-м и Iэтащхьэм и Администрацэм ЩIыналъэ политикэмкIэ и управленэм и унафэщI Къуэжей Артём, «Адыгэ Хасэ-Шэрджэс Парламент» (КъШР) зэгухьэныгъэм и тхьэмадэ Аслъэн Алий, ДАХ-м и тхьэмадэм и япэ къуэдзэ Бырсейкъуэ Арфан, Мэздэгу адыгэхэм я Хасэ тхьэмадэ Факъуэ Руслан, Ставрополь Хасэм и тхьэмадэ Шыбзыхъуэ Юрий, хэкум къэзыгъэзэжа нэхъыжьыфIхэм. ЗэIущIэр къызэIуихри иригъэкIуэкIащ Дунейпсо Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ Сэхъурокъуэ Хьэутий.
- Хэкум къэзыгъэзэжа адыгэхэм я махуэр лъапIэщ ди дежкIи къэзыгъэзэжахэм я дежкIи. Дуней псом дыщикъухьами, нобэкIэ дызэрыщIэну, дызэрыгъуэтыну Iэмал гъуэзэджэхэр диIэ хъуащи, ари фIыщ. ТIэунейуэ гуапэщ хамэ къэрал щыпсэу ди лъэпкъэгъухэр хуэм-хуэмурэ адэжь щIыналъэмкIэ къызэреIэр щыплъагъукIэ. Сыхуейт апхуэдэхэм я бжыгъэр нэхъри хэхъуэну, ХэкумкIэ къэхъуапсэ дэтхэнэми и мурад дахэр къехъулIэну, адыгэу дунейм текъухьар зэгуэр дызэрыгъуэтыжыну, къеблэгъэжахэр адыгэ щIыналъэм лъэ быдэкIэ щыувыну, щыбэгъуэну! - къекIуэлIахэм захуигъэзащ ДАХ-м и тхьэмадэм. Ар тепсэлъыхьащ къэрал куэдым щыпсэу адыгэхэр зыхэс лъэпкъхэм пщIэ къыхуащIу, къалъытэу, я IэщIагъэ-щIэныгъэкIэ ехъулIэныгъэфIхэр къагъэлъагъуэу нобэм къызэрысам. Абы зэIущIэм хэта ныбжьыщIэ цIыкIухэр къыхуриджащ блэкIар зыщамыгъэгъупщэу, я Iуэху зэрырагъэфIэкIуэнум хущIэкъуу, я нэхъыжьыфIхэм хуэфащэу псэуну.
Абы и псалъэхэм адэкIэ пищащ КъБР-м и Iэтащхьэм и Администрацэм ЩIыналъэ политикэмкIэ и управленэм и унафэщI Къуэжей Артём.
- ДАХ-м Iуэху щхьэпэ куэд ирегъэкIуэкI, хэхэс адыгэхэм, хэкум къэзыгъэзэжахэм я Iуэху дегъэкI, я псэукIэр ефIэкIуэнымкIэ хузэфIэкI къигъанэркъым. Сэ быдэу си фIэщ мэхъу гъэмахуэ зыгъэпсэхупIэм зэхашэ адыгэ щIэблэм лъэпкъым и тхыдэр зытхыну, абы и къэкIуэнур езыгъэфIэкIуэнухэр мымащIэу зэрахэтыр. Сыт и лъэныкъуэкIи къызэгъэпэщауэ гъащIэ дахэ яIэну ди гуапэщ, абы и IуэхукIэ дэри ди зэфIэкI деблэжынкъым.
Куэду ди гуапэщ хэкум къэIэпхъуэжа ди лъэпкъэгъухэр мы зэхыхьэм щытлъагъуну, сэбэп дызэрыфхуэхъуфкIэ дыфхуэхъунущ, фыкъыздэкIуэжа къэралым фыхэзэгъэну, фыщефIэкIуэну, Iуэхугъуэ щхьэпэхэмкIэ дяпэкIи дызэхуэзэну сынывохъуэхъу, - жиIащ Къуэжейм.
Хэкум къэIэпхъуэжа нэхъыжьыфIхэм ящыщ Къущхьэ Надим ДАХ-м фIыщIэ хуищIащ.
- Гухэхъуэщ хэкум щыпсэуну къэкIуэжахэм я щIэблэр гъащIэм зэрыхэзагъэр, зыхэт гупым зэрыздрагъэкIур плъагъуну. ЛъэпкъымкIэ я гупэр гъэзауэ къэхъуну сахуохъуахъуэ. Дэнэ щIыпIэ дыщымыпсэуами, ди гум хэкум дыкъришэлIэжащ. Мыбы гупсэхугъуэу щыдгъуэтар уасэншэщ, ар дэркIэ фIыгъуэшхуэщ. Хэхэс хъуа адыгэ псоми къабгъэдэкIыу хэкур тхуэзыхъума, абы жылапхъэу къинауэ иса ди лъэпкъэгъухэм фIыщIэ ин яхуэсщIыну сыхуейщ. Фэр нэмыщIамэ, дэ дэнэ декIуэлIэжынт?! Фэращ ди лъэпкъ жьэгур зэхэзымыгъэкIыжар, - жиIащ Надим.
Гъэмахуэ зыгъэпсэхупIэм кIуэ ныбжьыщIэ цIыкIухэм ДАХ-м къыбгъэдэкIыу IэфIыкIэхэмрэ еджапIэм къащыхуэсэбэпыну хьэпшыпхэмрэ тыгъэ хуащIащ.
Лъэпкъ къафэ екIухэмкIэ пшыхьыр ягъэдэхащ «Кавказ пшэплъхэр» ныбжьыщIэ къэфакIуэ гупымрэ пшынауэ цIэрыIуэ Къуэдз Михаил и гъэсэн цIыкIухэм я пшыналъэхэмкIэ.
Сурэтхэр Къарей Элинэ трихащ.
ЩОМАХУЭ Залинэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2171.txt"
} |
Адэжь щIыналъэр и псэм хэлъу
ШыщхьэуIум и 1-р Хэкум къэзыгъэзэжам и махуэщ
АдыгэщIыр я псэм хэлъу, адыгэ тхыдэр я лъым хэту, я гур мыбыкIэ къеIэу мэпсэу хамэщI щыIэ ди лъэпкъэгъу куэд. Ди гуапэ зэрыхъущи, абыхэм мымащIэу къахокI Хэкужьыр зэзыгъэгъуэтыжыфу, тхыдэм и къэгъэшыпIэ задэхэм я зэранкIэ нэхъыжьыфIхэм ипэкIэ яфIэкIуэдауэ щыта лъахэр псэупIэ зыщIыфхэр. Шэч хэмылъу, абыхэм гурэ псэкIэ къохъуапсэ зи «лыр жыжьэ щыIэми, къупщхьэр Къэбэрдейм ейуэ» къэзылъытэу хамэ къэралхэм щыпсэу адыгэ мелуанхэр. Апхуэдэ хъуэпсапIэм илъэс куэдкIэ зэщIиIыгъащ адэжь щIыналъэр зи псэм хэлъу абы къэзыгъэзэжахэм ящыща, филологие щIэныгъэхэм я доктор, Кавказыр джынымкIэ центрыр Париж дэт Сорбоннэ университетым къыщызэзыгъэпэщахэм яхэта, КъБКъУ-м щезыгъэджа, Къэбэрдей-Балъкъэрым гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ и щIэныгъэ институтым и щIэныгъэ лэжьакIуэ нэхъыжьу щыта Бэтокъуэ Нияз.
Бэтокъуэр 1940 гъэм мэлыжьыхьым и 11-м Сирием къыщалъхуащ. Ар къыщыхъуащ адыгэхэр нэхъ зэуIуу щыпсэу Джолан лъагапIэхэм я КъунейтIрэ куейм. ПэщIэдзэ школри курыт еджапIэри абы къыщиухащ Нияз. ЩIалэ гурыхуэм дзыхь къыхуащIащ егъэджэныгъэ IэнатIэм пэрыувэну икIи илъэситI хуэдизкIэ КъунейтIрэ и курыт школхэм ящыщ зым хьэрыпыбзэр щригъэджащ. 1967 гъэм адыгэхэр а щIыпIэхэм кърахуа нэужь, ахэр Сирием хэгуэша хъуащ, зыкъомри нэгъуэщI къэралхэм Iэпхъуащ. Зи псэупIэр зыхъуэжахэм ящыщащ Бэтокъуэхэ я унагъуэри икIи Нияз лэжьыгъэм щыпищащ а къэралым и курыт школхэм языхэзым.
Бзэ щIэныгъэм хуабжьу дихьэх егъэджакIуэр набдзэгубдзаплъэу якIэлъыплъырт хамэбзэ зыбжанэм я зыужьыкIэм. Псом хуэмыдэу ар итхьэкъуащ франджыбзэм икIи ар езыр-езыру зригъэщIэн щIидзащ. Щхьэхуимыту узыIэпызышэ малъхъэдисым хуэдэу къыщIэкIащ франджыбзэр Нияз и дежкIэ. А бзэм и зэхэлъыкIэм ар апхуэдизу дихьэхати, мурад ищIащ абы нэхъ куууэ хуеджэну, абыкIэ щIэныгъэ нэхъыщхьэ зригъэгъуэтыну. Абы щхьэкIэ Франджым кIуэн хуейт. Iуэхум лъэпощхьэпо гуэрхэр хэлъами, ахэр къызэринэкIри Нияз 1970 гъэм Франджым нэсащ. Париж дэт Сорбоннэ университетым франджы литературэмкIэ и къудамэм щIэтIысхьащ икIи ар ехъулIэныгъэкIэ къиухри, университетым и аспирантурэм щIэтIысхьащ. Зы илъэсым и кIуэцIкIэ кандидат лэжьыгъэр игъэхьэзырауэ щытащ Бэтокъуэм икIи 1978 гъэм ар ехъулIэныгъэкIэ щыпхигъэкIащ Сорбоннэ университетым, филологие щIэныгъэхэм я кандидати хъуащ. А университетым щылажьэурэ, щIэныгъэлIыр доктор диссертацэми иужь ихьащ. ИлъэситхукIэ елэжьа нэужь, ар утыку кърихьащ. Диссертацэхэр къэзыпщытэ гупыр арэзы техъуащ Бэтокъуэм и къэхутэныгъэ купщIафIэхэм, щытхъушхуи хужаIащ. Ари ехъулIэныгъэ иIэу пхигъэкIащ Нияз икIи 1983 гъэм филологие щIэныгъэхэм я доктор цIэ лъагэр къыфIащащ.
Адыгэгурэ адыгэпсэрэ зиIэ щIалэм и щIэныгъэ-къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэр псори зытеухуар адыгэбзэрат. Ди анэдэлъхубзэр Iурылъу, хьэрыпыбзэри ищIэу, франджыбзэми фIы дыдэу щыгъуазэ зыхуищIа нэужь, абы запищIащ Париж дэт, Дунейм тет бзэхэр джынымкIэ лъэпкъ къэхутакIуэ институтым. Абы и IэщIагъэлIхэм зи зэхэлъыкIэр хуабжьу яфIэхьэлэмэт бзэхэм ящыщу къыщIэкIащ адыгэбзэр. И къэхутэныгъэхэр адыгэбзэмрэ франджыбзэмрэ я зыужьыкIэмрэ зэщхьу е зэщхьэщыкIыныгъэу яхэлъхэмрэ триухуэну Бэтокъуэм щыжиIэм, ар къыдаIыгъащ щIыпIэм и щIэныгъэлIхэм. Зыхуеиххэр арати, фIэфIу, фIэгъэщIэгъуэну лэжьыгъэм яужь ихьащ адыгэ щIалэр, зэман кIэщIым къриубыдэуи зэфIихащ. Абы и дежкIэ псом нэхърэ нэхъыщхьэр зыпэIэщIэу псэу и Хэкужьым, адэшхуэ лъахэм, нэхъ гъунэгъуу пыщIа зэрыхъуфарат, и псэм щигъафIэ ди анэдэлъхубзэм папщIэ зыгуэр зэрилэжьарат.
А лъэхъэнэм иубла Iуэхум и гъащIэ псор тыхь хуищIащ щIэныгъэлIым. 1987 гъэм абы къыдигъэкIауэ щытащ томитIрэ Iыхьихыу зэхэт «Адыгэбзэ-франджыбзэ псалъалъэм» и япэ Iыхьэр. А псалъалъэм и къыкIэлъыкIуэ тхылъхэр дунейм къытехьащ 1990, 1992, 1995 гъэхэм. 2005 гъэм хьэзыр хъуащ икIи къыдэкIащ иужьрей тхылъитIыр. Ахэр псори Франджым и къэрал университетым къыщыдэкIащ.
1991 гъэм Хэкужьым къигъэзэжащ Нияз. Илъэс 50-кIэ езыр зыщIэхъуэпса, и адэ-анэм, адэшхуэ-анэшхуэм, хамэ къэралхэм щыпсэууэ адыгэу зыкъэзылъытэж апхуэдэ цIыху минхэм я псэ лъащIэм щагъэфIа гурыщIэмрэ гухэлъымрэ зыIэригъэхьат хэкупсэм. Псом япэрауэ, Бэтокъуэр яужь ихьащ и благъэ-Iыхьлыхэр къэгъуэтыжыным. Абы и адэшхуэ Бэтокъуи (иужькIэ я унагъуэцIэр абы къытекIыжащ) и адэ Мухьэдини Iэджэрэ къыхуаIуэтат адыгэ Хэкужь хъыбархэр. Ахэр и гъуэгугъэлъагъуэу Тэрч щIыналъэм къыщигъуэтыжащ и Iыхьлыхэри.
Къэбэрдейм къэкIуэжа нэужь, куэд дэмыкIыу ар егъэджакIуэу къащтащ КъБКъУ-м хамэбзэхэмкIэ и факультетым, иужькIэ щылэжьащ Къэбэрдей-Балъкъэрым гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ и щIэныгъэ институтым щIэныгъэ лэжьакIуэ нэхъыжьу, пщIэ щиIэу, нэмыс къыхуащIу. Улахуэшхуэ имыIами, абы гукъыдэж иIэу и IэнатIэр ирихьэкIащ, лъэкI псори и Хэкум и зыужьыныгъэм ирихьэлIэмэ фIэфIу. Хэкупсэ нэс Бэтокъуэ Нияз и дежкIэ псом ящхьэр и адэжь лъахэм зэрисыжырат, и анэдэлъхубзэмкIэ хуиту зэрыпсэлъэфырат, Iуащхьэмахуэ лъапэ щетIысэха и лъэпкъым ифI къызэрыкIын Iуэхухэр зэрызэфIихыфырат.
Адэжь хэкум гу щимыхуауэ, 2014 гъэм и жэпуэгъуэ мазэм щIэныгъэлIыр дунейм ехыжащ, куэдри мысымэджауэ. Еджагъэшхуэм жиIэжу зэрыщытамкIэ, и гъащIэм щыщу адэжь щIыналъэм зэрыщыпсэужа иужьрей илъэсхэращ и гумрэ и псэмрэ жьы дихуу, псэхугъуэ ягъуэту щекIуэкIар. Хэкум къэIэпхъуэжыну триухуэу а мурадыр зэрызригъэхъулIами зэи хущIегъуэжакъым Нияз, адэжь щIыналъэм хуэгъэпса лъагъуныгъэр адрей гурыщIэ псоми елъэгэкIыу къэзылъытэу, ар зыгъэнэхъапэу псэуа цIыху щыпкъэр. Зи Хэкур гурэ псэкIэ зылъагъуф, абы и ехъулIэныгъэм папщIэ лъэкI псори хьэлэлу зылэжьыф цIыхум ноби и щапхъэщ Бэтокъуэм и гъащIэ купщIафIэр.
ЖЫЛАСЭ Маритэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2172.txt"
} |
ТекIуэныгъэм и махуэтэкъым
ШыщхьэуIум и 1-м Налшык и «Спартак»-р щыджэгуащ етIуанэ дивизионым хыхьэнур зэхэкIын папщIэ ирагъэкIуэкIа зэIущIэм.
Ди топджэгухэм Налшык и стадионым Ставрополь и «Динамо»-р къыщрагъэблэгъащ тхьэмахуэ махуэм. Бысымхэм зы топи дамыхуфын хуэдэу я гъуэр быдэу зэрахъумэжыфам нэмыщI, шэткъалэдэсхэм голитI ди щIалэхэм я гъуэм къыхудагъэкIащ. А тIум щыщу къабыл ящIар зы къудейщ, ауэ хьэщIэхэм ари яхурикъуащ Налшык и «Спартак»-м къытекIуауэ къалъытэн щхьэкIэ. 67-нэ дакъикъэм хуэза а топыр налшыкдэсхэм я гъуэм дэзыгъэкIар Белозёров Александрщ. ТекIуэныгъэм я кIэн къыщIимыкIами, мызыгъуэгукIэ ди топджэгухэм я хьэрхуэрэгъухэм хьэщIагъэ ирахауэ къэтлъытэнщ.
ЧЭРИМ Марианнэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2173.txt"
} |
ДУНЕЙМ ЩЫХЪЫБАРХЭР
Тхьэгъушым хуэдэу зу мывэхэр
УадэкIэ уеуэмэ зу мывэ телъыджэхэр щыIэщ дунейм и щIыпIэ зэмылIэужьыгъуэхэм. Апхуэдэ мывэшхуэхэм я нэхъ цIэрыIуэхэр щыIэщ Пенсильванием и ипщэ-къуэкIыпIэ лъэныкъуэм (Мывэ хадэ зыфIаща щIыпIэм), Франклин округым, КъухьэпIэ Австралием и Ипщэ къуршхэмрэ Урысейм и Магадан областым хыхьэ Кандалакшэ къалэм и Iэгъуэблагъэхэмрэ.
Бгым уеуэмэ зэхэпхын хуейр макъ дэгу гуэрущ цIыхухэр зэсар. Аращ мывэр зэрывур цIыхухэм телъыджэ къащIыщыхъур. Пенсильванием и Къурш зухэм я паркым мывэ абрагъуэхэр илъщ, дэтхэнэ зыми уадэкIэ узэрытеуIуэу макъ телъыджэ къагъэIуу - абыхэм я кIуэцIхэр нэщIрэ гъущIым къыхэщIыкIа фIэкIа умыщIэу апхуэдэщ.
1700 гъэхэм индейцхэм япэу гу лъатащ а мывэхэм я телъыджагъэм икIи абы лъандэрэ щIэныгъэлIхэм къахуэщIэркъым абы и щэхур. Къэхутэныгъэу ирагъэкIуэкIам и бжыгъэр къэлъытэгъуейщ икIи IэщIагъэлIхэм я Iуэху еплъыкIэхэр щызэтехуэ куэдрэ къэхъуркъым. ЗэхагъэкIахэм ящыщщ мывэхэр вулканхэкIыу зэрыщытыр - диабаз жыхуаIэхэм зэрыхуэдэр. Абы бгъэщIэгъуэн хэмылъу жызыIэхэри щыIэщ - гъущIрэ нэгъуэщI пкъыгъуэ быдэ зэхэжыхьауэ аращ а мывэхэр.
Мывэ джейхэм ехьэлIа гъэщIэгъуэнхэм хабжэ абыхэм къуршыщхьэхэм фIэкIа нэгъуэщI щIыпIэ узэрыщримыхьэлIэр - бгы лъабжьэхэми бгы нэкIухэми щылъкъым. Дауи, бгы лъапэхэм дежи щылъщ мывэшхуэ дыдэхэр, ауэ ахэр зуркъым. А мывэхэр къуршыщхьэм зэрыкIуа щIыкIэри щIэныгъэлIхэм яхузэхэмыгъэкI щэхухэм ящыщщ. Апхуэдэу ахэр здэщылъ щIыпIэм щхъуантIагъэ куэд зэримытри, зы псэущхьи - я нэхъ цIыкIу дыдэ хъумпIэцIэджи - зэрыщымыпсэури гъэщIэгъуэнкIэ?! Псэ зыIут абыхэм япэгъунэгъуу зэримысыфми абыхэм я хъуреягъкIэ компасхэр зэрыщымылажьэми куэдым урегъэгупсыс.
Нобэ
♦Урысей Федерацэм и Хьэуа-Десантыдзэхэм я махуэщ. Ар Белоруссиеми Къэзахъстанми щагъэлъапIэ. 1930 гъэм Москва дзэ округым зыгъэсэныгъэхэр Воронеж къалэм пэмыжыжьэу щригъэкIуэкIыу япэ дыдэу хьэуа десант абдеж къыщетIысэхауэ щытащ. Аращ махуэм лъабжьэ хуэхъуар.
♦Беларусь Республикэм и десантникхэмрэ къалэн щхьэхуэхэр зыгъэзащIэ къарухэмрэ я махуэщ
♦Коми республикэмрэ Ненецкэ автономнэ округымрэ щагъэлъапIэ Щыхьым и махуэр
♦Азербайджаным и Лъэпкъ кином и махуэщ
♦Македоние республикэм и махуэщ
♦Сербием и Авиацэм и махуэщ
♦1790 гъэм США-м щыпсэу цIыхухэр дапщэ хъуми япэу къабжауэ щытащ.
♦1887 гъэм Ходж Роуэлл гъущI кIапсэ банэр къызэригупсысам щыхьэт техъуэ тхылъ иратащ.
♦1906 гъэм Португалием къыщызэрагъэпэщащ «Порту» футбол клубыр. Ар тIэунейрэ щытекIуащ Чемпионхэм я лигэм, УЕФА-м и кубокри къихьащ.
♦1916 гъэм Москва АМО заводыр щаутIыпщащ. 1933 гъэм абы Сталиным и цIэр фIащащ. Иджыпсту ар Лихачёвым и цIэр зезыхьэ ЗИЛ заводырщ.
♦1933 гъэм Беломор-Балтие кIэнауэр, Сталиным и цIэр зыфIащар, километр 227-рэ и кIыхьагъыу ятащ.
♦1940 гъэм Молдавскэ ССР-р къызэрагъэпэщащ.
♦1942 гъэм Налшык Дзэ Плъыжьым щхьэкIэ щагъэхьэзырат ткIуаткIуэ къауэу птулъкIэ мин 20.
♦1945 гъэм Потсдам щекIуэкIа конференцыр зэхуащIыжащ.
♦1990 гъэм Иракыр Кувейтым теуащ.
♦1995 гъэм «Русское Радио» радиостанцыр къызэрагъэпэщащ.
♦1926 гъэм къалъхуащ совет щIэныгъэлI, инженер цIэрыIуэ, «Рубин» ЦКБ-м и унафэщIу щыта, псыщIагъырыкIуэ аппарат 200-м щIигъум я конструктор нэхъыщхьэ, Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь Спасский Игорь.
♦1934 гъэм къалъхуащ кхъухьлъатэзехуэ-космонавт, Совет Союзым тIэунейрэ и ЛIыхъужь, СССР-м и Къэрал саугъэтыр зрата, нэгъуэщI къэрал куэдым я дамыгъэ лъапIэхэри зыхуагъэфэща Быковский Валерий.
♦1945 гъэм къалъхуащ совет композитор-уэрэдус, Урысейм и цIыхубэ артист Мовсесян Георгий.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык пшэр техьэ-текIыу щыщытынущ. Хуабэр махуэм градус 29 - 30, жэщым градус 20 - 21-рэ щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
Бгъэтхъуэнумэ - тхъуэ лъэпкъ, бгъэжэнумэ - гъуэ лъэпкъ.
Зыгъэхьэзырар ЖЬЭКIЭМЫХЪУ Маринэщ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2174.txt"
} |
Лъэпкъым и хъугъуэфIыгъуэ
ЩIыпIэ зэмылIэужьыгъуэхэм щекIуэкI зэпеуэхэм жыджэру хэтщ ди артист ныбжьыщIэхэр икIи увыпIэфIхэр къыщахь. Абыхэм ящыщ зыщ Къэбэрдей-Балъкъэрым къыбгъэдэкIыу зи зэфIэкI утыку къизыхьа, Бахъсэн къалэм и «Амра» сабий къэфакIуэ ансамблым иджыблагъэ зыIэригъэхьа ехъулIэныгъэр.
Осетие Ищхъэрэ-Алание Республикэм и Владикавказ къалэм щызэхэта зэIущIэшхуэм, Къафэмрэ цирк гъуазджэмкIэ дунейпсо фестиваль-зэхьэзэхуэ зэIухам, абы гран-при саугъэтыр къыщихьащ, «Лъэпкъым и хъугъуэфIыгъуэ» Iыхьэм щытекIуэри. Фестивалым кърихьэлIахэр ятхьэкъуат «Амра»-м игъэзэщIа «ЩIалэгъуалэ адыгэ къафэмрэ» «Бжьэдыгъу ислъэмеймрэ», лъэпкъ къафэхэр щагъэлъэгъуа Iыхьэм я лэжьыгъэхэр къыщалъытащ, япэ нагъыщэм и лауреат щыхъуахэщ. Апхуэдэуи «Амра»-м и щыгъыныр нэхъ дахэу, абы дэщIыну къэкIуахэр нэхъ жыджэру къалъытэри, саугъэтхэри къратащ.
ГъукIэхэ Аслъэнрэ Зитэрэ къызэрагъэпэща къэфакIуэ гупыр къызэрыунэхурэ илъэсищ фIэкIа хъуркъым. А зэман кIэщIым къриубыдэу абыхэм зэфIэкI хъарзынэ зэраIэр наIуэ къащIащ, утыку куэдым зыкъыщагъэлъэгъуащ. Иджыпсту абы зыщагъасэ ныбжь зэхуэмыдэхэм ит сабийуэ 50-м щIигъум.
«Зыхэт зэхьэзэхуэхэм увыпIэфIхэр къызэрыщахьым сабийхэр зэрыщыгуфIыкIыр плъагъуну гухэхъуэщ, - жеIэ ГъукIэ Зитэ. – Апхуэдэхэм деж лэжьыгъэм ехьэлIа гугъуехь псори IэщIыб мэхъу, уи гур хохъуэ».
Ди гуапэщ къыкIэлъыкIуэ зы текIуэныгъэ зыгъэлъапIэ гупым дяпэкIи ехъулIэныгъэ и куэдыну.
ИСТЭПАН Залинэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2175.txt"
} |
Iэпхъуэшапхъуэр пасэми щыIащ
Археологие
Лэжьыгъэ IуэхукIэ Iэпхъуэшэпхъуэныр пасэ зэманхэми щыIащ. АбыкIэ щыхьэтщ археологие щIэныгъэм ирилажьэхэри. Италием и къалащхьэм дэт кхъэлъахэжь зыбжанэу I-III лIэщIыгъуэхэм къагъэунэхуахэм щIытI лэжьыгъэхэр щрагъэкIуэкIым, щIэныгъэлIхэм хьэдэ къупщхьэу I05-рэ къыщагъуэтэжащ. Археологхэм зэрыхуагъэфащэмкIэ, абыхэм ящыщу 8-р зейуэ щытар нэгъуэщI хэгъэгухэм къиIэпхъукIахэрщ.
ЦIыхубзым ейуэ хьэдэ къупщхьэхэм яхэлъар зы закъуэщ. А Iуэхугъуэрщ псом япэу щIэныгъэлIхэр езыгъэгупсысар, хьэдэ къупщхьэхэр зейуэ щытахэр лэжьыгъэ IуэхукIэ мы щIыпIэм къихьауэ зэрыщытам.
«Мы гупым щыщу языныкъуэхэр Альп бгыхэм къыщхьэдэхащ, адрейхэр Африкэ Ищхъэрэм къиIэпхъукIащ, - жаIащ абыхэм. – Ахэр къуршылъэ щIыпIэхэм зэрыщыпсэуар я къупщхьэхэмкIи зэхэдгъэкIащ, я дзэхэмкIи къритщIащ».
Шэч къыщIытепхьэжыни щымыIэу, Урым къэралыгъуэжьым и курыхыу щыта Италие хытIыгуныкъуэм, адрей къэзыухъуреихь хэкухэм елъытауэ, а лъэхъэнэм куэдкIэ нэхъ псынщIэу зиужьырт. Абы къыхэкIкIи, а щIыпIэр лэжьакIуэхэми нэхъ хуэныкъуэт... Арагъэнущ, нэгъуэщI хэгъэгухэм къикIа цIыхухэр лэжьыгъэ IуэхукIэ империем къакIуэу щIыщытар.
КЪУМАХУЭ Аслъэн.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2176.txt"
} |
Махуэ лъапIэм теухуауэ
ГъэщIэгъуэнщ
«МегаФон» операторым къызэрипщытэжамкIэ, Къурмэныр щагъэлъэпIа махуэхэм къриубыдэу, Къэбэрдей-Балъкъэрым щызэIэпаха хъуэхъу тхыгъэхэр мелуан бжыгъэ мэхъу.
ЦIыхухэм жыджэру къагъэсэбэпащ мессенджерхэмрэ социальнэ сетхэмрэ - махуэхэм ящыщ зым интернет-трафикым и хэхъуэр проценти 7,6-рэ хъуат. Къэбгъэлъагъуэмэ, бадзэуэгъуэм и I9-м къыщыщIэдзауэ 22 пщIондэ а бжыгъэр ику иту проценти 5,I-рэ хъууэ щытащ.
Адрей махуэхэм елъытауэ, махуэшхуэм теухуауэ республикэм щыпсэухэм зэIэпаха хъыбарыр терабайти 4-кIэ нэхъыбэщ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, ар сурэт мелуан 35-рэ е видео кIэщI цIыкIуу зы мелуаным нэс мэхъу. Нэхъыбэ дыдэу хъуэхъухэр щагъэхьар бадзэуэгъуэм и 22-ращ, а махуэм щIыналъэм Интернет-трафикым ику иту щыхэхъуащ зэуэ терабайти 6-м нэсу. Ар процент 11-кIэ нэхъыбэщ 2020 гъэм дыгъэгъазэм и 31-м, ИлъэсыщIэм ирихьэлIэу, цIыхухэм хъуэхъуу зыхурагъэхьам жыджэру зэрыщытам нэхърэ.
Хъуэхъухэр нэхъыбэ дыдэу езыгъэхьахэр Налшык, Бахъсэн, Прохладнэ, Нарткъалэ къалэхэм щыпсэухэрщ.
ТелефонкIэ зэрызэпсэлъам и бжыгъэм зэхъуэкIыныгъэ иIауэ IэщIагъэлIхэм гу лъатакъым.
КЪАНЩАУЭ Мэлычыпхъу.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2177.txt"
} |
Мэзхэр ягъэбэгъуэж
2021 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым зыщрагъэужьыжащ щIы гектари 100-м щIигъу къызэщIэзубыдэ мэзым. Абы жыгыщIэу щагъэтIысар мин 421,1-рэ мэхъу.
КъБР-м ЩIыуэпс хъугъуэфIыгъуэхэмрэ экологиемкIэ и министерствэм къызэритымкIэ, «ЩIыуэпс» лъэпкъ Iуэхум хыхьэу щIыналъэм щагъэзащIэ «Мэзхэр хъумэн» проектым ипкъ иткIэ, федеральнэ бюджетым къыхэкIыу 202I гъэм республикэм къыхуагъэкIуащ сом мелуан 435-рэ мин 773-рэ,.
- Мэзым щагъэкI жыг лIэужьыгъуэхэр щыдгъэтIысащ щIы гектари I02-м. КъищынэмыщIауэ, жыг лIэужьыгъуэхэр щыдгъэбэгъуащ щIы гектар 50-м, мэзхэр къэгъэщIэрэщIэжыным ехьэлIа Iуэхугъуэхэр щызэфIэдгъэкIащ щIы гектар 46-м, - щатх министерствэм и сайтым.
ЖыгыщIэ ягъэтIысахэр зыгъэкIар КъБР-м ЩIыуэпсыр хъумэнымрэ экологиемкIэ и министерствэм и нэIэм щIэт «Къэббалъкъмэзопитомник» IуэхущIапIэрщ. Абы къигъэсэбэпар мэз къэкIыгъэхэм я жылэ зэлэжьахэрщ. IуэхущIапIэм республикэм къыщызэрегъэпэщ мэзхэр егъэфIэкIуэжыным ехьэлIа лэжьыгъэ псори.
БАГЪЭТЫР Луизэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2178.txt"
} |
Гъуэгум зэрыщызекIуэ хабзэхэр ягу къагъэкIыж
«ГъуэгурыкIуэ ныбжьыщIэ» зыфIаща урысейпсо узэщIакIуэ жэрдэмым ипкъ иткIэ, УФ-м Къэрал кIуэцI IуэхухэмкIэ и министерствэм Къэбэрдей-Балъкъэрым щиIэ къудамэм и лэжьакIуэхэр «ГъуэгурыкIуэ. Гъуэгу зэпрыкIыпIэ» акцэр Налшык къалэ щрагъэкIуэкIащ.
УФ-м Къэрал кIуэцI IуэхухэмкIэ и министерствэм Къэбэрдей-Балъкъэрым щиIэ IуэхущIапIэм сабийхэмрэ ныбжьыщIэхэмрэ ядэлажьэ и къудамэм и инспекторхэм ирагъэкIуэкIа акцэр гукъинэжт. Налшык къалэ и зы гъуэгу зэпрыкIыпIэм деж къэхъункIэ хъуну шынагъуэм ухуэзыгъэсакъ плъыфэ щхъуэкIэплъыкIэхэмкIэ «Сабийм и Iэр убыд!», «Лъакъуэрыгъажэм къех!», «ТхьэкIумэIулъхэр зыIух!» псалъэхэр тратхащ.
Гъуэгущхьэм тратха тхыгъэхэм къарыкIымрэ ахэр зытеухуамрэ щIэупщIэу цIыхухэр къыщызэхуэсым, хабзэхъумэ лэжьакIуэхэм я гуращэр къайхъулIати, щIэныгъэм хэзыгъахъуэ псалъэмакъ купщIафIэ абдеж щрагъэкIуэкIащ.
Инспекторхэм къыхалъхьа псалъэмакъыр теухуат цIыхухэр уэру икIи Iуву щызекIуэ щIыпIэхэм зэрыщызекIуэм, лъакъуэрыгъажэм зэрытеувэ икIи къызэрехыж щIыкIэм, лъакъуэрыгъажэм тету къэзыжыхьхэр зытетын хуей хабзэхэм хэлъ щхьэхуэныгъэхэм, махуэмрэ жэщымрэ зэрызекIуэ гъуэгу хабзэхэм яхэлъ зэщхьэщыкIыныгъэхэмрэ Iэмалыншэу узэрыгъуэзэн хуей щапхъэхэмрэ.
НэщIэбжьэ къыхэмыгъэкIын икIи цIыхухэр щызэхэзекIуэ щIыпIэхэм мыхъумыщIагъэ къыщымыгъэхъун щхьэкIэ, инспекторхэм сабийхэмрэ ныбжьыщIэхэмрэ хэту гъуэгум къыщыхъу щIэщхъухэмрэ фэбжь къызыхэкI щытыкIэхэмрэ щапхъэу къахьащ, дэтхэнэ зыми зэпкърыхауэ тепсэлъыхьащ, яIэщIэкIа щыуагъэхэм я гугъу ящIащ.
Сакъыныр гъуэгу хабзэхэм щыпажэ мардэу зэрыщытыр ягу къагъэкIыжурэ инспекторхэр тепсэлъыхьащ щIыналъэм щыпсэу лъэпкъхэм къадекIуэкI лъэпкъ хабзэхэмрэ цIыху зэхущытыкIэхэмрэ. Псалъэм и хьэтыркIэ, къыхэгъэщыпхъэщ хабзэхъумэхэр нэхъыжьым ужьэхэлъэдэныр, нэхъыщIэр бгъэщтэныр, гъунэгъу къыпхуэхъуам – ар цIыху щрет, ар цIыхухэр къезышэкI транспорту ирехъу – и гъуэгу зэпыбупщIыныр игъуэджэу зэрыщытыр.
Гъуэгу зекIуэкIэ хабзэхэр цIыху зэхущытыкIэ хабзэхэм ирагъапщэурэ, инспекторхэм къэралым къигъэув мардэхэр нэхъ гурыIуэгъуэ икIи зэхэщIыкIыгъуэ бзэкIэ къызэхуэсахэм хузэпкърахащ. Гъуэгум шынагъуэ къыщымыгъэхъуныр абы щызекIуэ дэтхэнэми и хьэкъыу зэрыщытым, жэуапыр лъэныкъуитIми зэрахьым тегъэчыныхьауэ тепсэлъыхьщ, зыгъэпсэхугъуэр къайгъэншэу ирахыну хъуахъуэхэри хабзэхъумэхэм уэршэрыр абдеж щаухащ.
ШУРДЫМ Динэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2179.txt"
} |
Ди республикэр электрокъарур нэхъ тэмэму къэзыгъэсэбэпхэм ящыщщ
ЩIышылэм и 30-м Москва лэжьыгъэ IуэхукIэ щызэхуэзащ КъБР-м и Iэтащхьэм и къалэнхэр пIалъэкIэ зыгъэзащIэ КIуэкIуэ Казбекрэ «Россети» компанием и генеральнэ директор Ливинский Павелрэ. Ахэр тепсэлъыхьащ ди республикэм и электросетым и щытыкIэм, КъБР-мрэ мы компаниемрэ зэщIыгъуу дяпэкIэ зытелэжьэну Iуэху нэхъыщхьэхэм.
Апхуэдэу псалъэмакъым къыхэщащ республикэм исхэр зэблэу къыхэмыкIыу электрокъарукIэ къызэгъэпэщыным, псом хуэмыдэу бжьыхьэ-щIымахуэ лъэхъэнэм гугъуехь хэхахэр къэмыгъэхъуным, электрокъарур къэзыгъэсэбэпхэм тэмэму ядэлэжьэным, щIыналъэм и электросетхэр къэгъэщIэрэщIэжыным. Къапщтэмэ, унафэщIхэм гулъытэ хэха хуащIащ Налшык къалэм и инфраструктурэм зэрызиужьым къыхэкIыу абы и ипщэ-къухьэпIэ Iыхьэм трансформатор лъэщхэр щыгъэувыным.
ЗэIущIэм щыжаIащ Кавказ Ищхъэрэм и щIыналъэхэм ящыщу электрокомплексым зегъэужьынымкIэ къыхэжаныкIхэм КъБР-р зэращыщыр икIи мы Iуэхур IэщIагъэлIхэмрэ республикэм и къэрал властым и органхэмрэ зэщIыгъуу зэрыдагъэкIыр.
КъБР-м и Iэтащхьэмрэ Правительствэмрэ я пресс-IуэхущIапIэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "218.txt"
} |
ТекIуэныгъэм зи насып хэлъхэр
Японием щекIуэкI XXXII Гъэмахуэ олимпиадэм теухуа хъыбархэм махуэ къэс захъуэж. Урысейм икIахэм абы щаIэ ехъулIэныгъэхэм, ди лъэпкъэгъу-лъахэгъухэм спорт зэхьэзэхуэхэм я нэхъ лъагэм щадэтлъагъухэм адэкIэ щыгъуазэ фытщIыныр тфIэигъуэщ.
Олимпиадэм и 11-нэ махуэр зыхуэза шыщхьэуIум и 2-м ирихьэлIэу, Урысейм икIахэм медалу 44-рэ, абыхэм ящыщу дыщэу - 12, дыжьыну - 19, домбеякъыу - 13 зыIэрагъэхьакIэщ. Дыщэ медалхэм я бжыгъэм елъытауэщ къэралым къихь увыпIэр къызэрапщытэр. Абы ипкъ иткIэ Урысейр зы нагъыщэкIэ къеIэбыхри, зэкIэ етхуанэ увыпIэм къыщызэтеувыIащ. Медаль бжыгъэм тепщIыхьмэ, абыкIэ япэ итыр США-ращ (59), абы къыкIэлъокIуэ Китайр (5I), Урысейм (44) къыкIэлъокIуэ Олимпиадэм и бысым японхэр (31), Австралиеми иIэр апхуэдиз дыдэщ.
БлэкIа махуищыр Урысейм икIа гупым яхуэIеяуэ жыпIэ хъунукъым. Псом хуэмыдэу спортсменхэм ядэщIхэр щыгуфIыкIащ бадзэуэгъуэм и 31-м джатэзэхэуэмкIэ (сабельное фехтование) гуп зэпеуэ зэхьэзэхуэм щытекIуа хъыджэбзищым: Поздняковэ Софие, Великая Софье, Никитина Ольгэ. 45:4I бжыгъэкIэ ахэр ятекIуащ Франджым икIа гупым. Япэ ит хъыджэбзитIым нэхъ пасэу щхьэзакъуэ зэхьэзэхуэм медаль зырыз къыщахьакIэт: Поздняковэ Софие – дыщэ, Великая Софье - дыжьын.
Гу лъытапхъэщ Урысейм и Олимп комитетым и президент Поздняков Станислав Софие и адэу, джатэзэхэуэмкIэ гъэсакIуэу зэрыщытми.
БоксымкIэ япэ медалыр (домбеякъ) Урысейм бадзэуэгъуэм и 31-м шэшэн щIалэ Хатаев Имам къыхуихьащ. ШыщхьэуIум и 1-м абы къыкIэлъыкIуащ Замковой Андрей и домбеякъ медалыр.
Бадзэуэгъуэм и 31-р яхуэфIащ метр 50-кIэ япэжыжьэ нэщанэм щытыкIищым иту тегъэхуэнымкIэ зэхьэзэхуэм хэта хъыджэбзитIми: Зыковэ Юлие (дыжьын), Каримовэ Юлие (домбеякъ).
Олимпиадэм и 10-нэ махуэу щыта шыщхьэуIум и 1-м Урысейм икIа гупым теннисым ехъулIэныгъэ гъэщIэгъуэн къыщызыкъуахащ:
цIыху тIурытIу щызэпэщIэт «микст» зэхьэзэхуэ лIэужьыгъуэм дыщэмрэ дыжьынымрэ щызэпэзыубыда лъэныкъуитIри Урысейм щыщт. Зэрагъэхьышхуэ щымыIэу, Павлюченковэ Анастасиерэ Рублёв Андрейрэ дыщэр къаIэрыхьэри, Веснина Еленэрэ осетин щIалэ Карацев Аслъэнрэ дыжьыныр къалъысащ.
ТеннисымкIэ щхьэзакъуэ зэпеуэм дыжьын медаль щызыIэригъэхьащ ермэлы щIалэ Качанов Карен.
Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ Адыгеймрэ щыщу Олимпиадэм екIуэлIахэм я гугъу тщIымэ, Адыгэ республикэм икIа КъуэщIысокъуэ Сусаннэ батутым щыдэлъеинымкIэ зэпеуэм и финалым нэсри ебланэу зыкъигъэлъэгъуащ. КъБР-м щыщу лъагэу дэлъеинымкIэ псори ехъулIэныгъэфIкIэ зыщыгугъа Акименкэ Михаил мыгъэрей зэхьэзэхуэм и насып хэмылъу къыщIэкIащ. ШыщхьэуIум и 1-м екIуэкIа кIэух зэпеуэм Михаил метр 2.33-рэ лъагагъым къыщыувыIэри, еханэ увыпIэр къихьащ.
Урысейм икIа спортсменхэм я ехъулIэныгъэхэм кIуэ пэтми къыхагъахъуэ. Каменский Сергей (метр 50-кIэ япэжыжьэ нэщанэ еуэнымкIэ - дыжьын; Мельниковэ Ангелинэ (спорт гимнастикэм) – домбеякъ медалхэр къахьащ; спринтымкIэ цIыхубз зэхьэзэхуэм хэта Шмелёвэ Дарьерэ Войновэ Анастасиерэ - домбеякъ. Алыдж-урым бэнэкIэм Емелин Сергейрэ Семёнов Сергейрэ домбеякъ медалыр къыщахьащ. Дыжьыныр спорт гимнастикэм щызыIэригъэхьащ Аблязин Денис.
ШыщхьэуIум и 3-м дагъэгуфIэнкIэ дащыгугъыу иджыри цIыхуитI зэхьэзэхуэм я гуащIэгъуэм утыку ихьэнущ. Ар КъалэкIыхьым щыщ, лъагэу дэлъеинымкIэ зи текIуэныгъэхэм дезыгъэсэжа Ласицкене Мариерэ Узбекистаным куэдрэ зэрыщыпсэуам къыхэкIыу, а къэралым и цIэкIэ зыкъэзыгъэлъагъуэ, Адыгэ республикэм щыщ, алыдж-урым бэнэкIэмкIэ Азием щэнейрэ и чемпион хъуа Асэкъал Рустамрэщ. Ди лъэпкъэгъум сыт хуэдизу гуащIэу дыкъыдэмыщIми, дэ жыжьэрэ гъунэгъуу дылъэщIыхьэну къыщIэкIынкъым и адэм «къафэ сэлам» хуезыгъэхьа ипхъу цIыкIум. «Нарт» къэфакIуэ ансамблым хэт пщащэ ныбжьыщIэм и адэм игу хуиIэтын папщIэ, и ныбжьэгъухэм я гъусэу къафэ игъэзащIэу видео зытригъэхащ: «Папэ, мы къафэр уэ пхудогъэфащэ». «Апхуэдэ щIыбагъ уиIэу, мазэми ущIэмылъэтэн щыIэкъым», - къритащ жэуап хъыджэбз цIыкIум и адэм. Нэхъ пасэу ТIэш Светланэ Рустам дригъэкIуэкIа нэтыным щIалэм Олимпиадэм зэрызыхуигъэхьэзырым щытепсэлъыхьат: «Си унагъуэмрэ сэрэ дифI а Iуэхум хэлъмэ, Алыхьым къызитынщ сэ а текIуэныгъэр!» - жиIащ бэнакIуэм. Уи лъэпкъэгъу махуэ къэс дунейпсо утыку ихьэркъым. Асэкъал Рустам и цIэри адыгэ олимп чемпионхэм я сатырым хэувауэ Тхьэм дигъэлъагъу.
ЧЭРИМ Марианнэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2181.txt"
} |
Дунейм щыхъыбархэр
Пластикыр зэрызэрахъуэкIыну пкъыгъуэхэр
Зэманыр и пIэ иткъым, щIэныгъэми махуэ къэс щIэ гуэрхэр къыхохьэ. Арыншэуи нэгум къыщIэгъэхьэгъуейщ.
ЩIэныгъэлIхэр мы зэманым зи ужь ит, япэ ирагъэщ Iуэху нэхъ гугъухэм ящыщщ кIэрыхубжьэрыхухэр гъэсеиным ехьэлIахэр. Дуней псор пхъэнкIий идзыпIэ хъуным нэсащ. Махуэ къэс ди нэгу щIокI абы и щапхъэхэр – ди къалэхэм, къуажэхэм пхъэнкIийуэ щызэтрихьэр нэхъыбэ мэхъу кIуэ пэтми. Уеблэмэ хыхэми хытIыгу абрагъуэхэр къыщыунэхуу хуежьащ, абыхэм хадза кIэрыхубжьэрыху тонн минхэр зэхэжыхьауэ. А псори зи IэрыкIыр, дауи, цIыхурщ. А щытыкIэм зегъэхъуэжыным, къэкIуэну щIэблэхэм щIыр къабзэу зэрахуэхъумапхъэм толажьэ щIыуэпсыр хъумэным и телъхьэ цIыху жыджэрхэр, гулыцI зиIэхэр.
КIэрыхубжьэрыхухэм щIыпIэшхуэ щаубыд ерыскъыр зэрылъахэм - пластикым, полиэтиленым къыхэщIыкIахэр бгы уам хуэдэу адэкIэ-мыдэкIэ щызэтрехьэ. Пластикыр щIым хэмыкIуэдэжу (и лIэужьыгъуэм елытауэ) илъэс 200-м къыщыщIэдзауэ илъэс минкIэ хэлъыфынущ. Псым, дыгъэм хэлъмэ, жьым зэпымыууэ ипхъэхми ар илъэсищэкIэ кIуэдыжыну аращ. АтIэ ар гупсысапIэкъэ цIыхум дежкIэ?! И Iэужьым дунейр апхуэдиз зэманкIэ «итхьэлэныр» щхьэ игу тригъахуэрэ?!
А псом егупсыс, хэкIыпIэ къэзыгъуэтыну хуей щIэныгъэлIхэр, дим гуапэ зэрыхъунщи, мащIэкъым. Псалъэм папщIэ, Ипщэ Урал къэрал университетым и щIэныгъэлIхэр, Индием щыщ IэщIагъэлIхэр ящIыгъуу, йолэжь пластикхэкIхэм я пIэкIэ къэбгъэсэбэп хъуну пкъыгъуэхэр къыщIэгъэкIыным. Абыхэм къагупсысащ ерыскъыр зыкIуэцIыплъхьэ хъуну материал гъэщIэгъуэн, пластикым полиэтиленымрэ иризэпхъуэкI хъуну. Абы и лъабжьэр крахмалщ.
Техникэ щIэныгъэхэм я доктор Поторокэ Иринэ зэрыжиIэмкIэ, кIэрыхубжьэрыхухэр зэрызэтрихьэм пыщIа гугъуехьхэр зэфIэхыным хэкIыпIэу иIэр щIым «хуэмыгъэткIуж» пкъыгъуэхэр нэхъ щабэхэмкIэ, щIыуэпсым зэран хуэмыхъу, зэман кIэщIым къриубыдэу зэпкърыхуж материалхэмкIэ зэхъуэкIынырщ. Абыхэм къызэралъытэмкIэ, апхуэдэ пкъыгъуэхэр ерыскъыпхъэ промышленностми, косметологиеми, хущхъуэ щIынми, медицинэми къыщыбгъэсэбэп хъунущ.
Нобэ
Хъарбызым и дунейпсо махуэщ
Къэзахъстаным щагъэлъапIэ транспорт IэнатIэм и лэжьакIуэхэм я махуэр
1492 гъэм Колумб Христофор зи унафэщI кхъухьищыр япэу зекIуэ ежьащ, Палос-де-ла-Фронтерэ испан къалэм и кхъухь тедзапIэм IукIри. А зекIуэрщ абы Америкэр къыщызэIуихар – 1492 гъэм жэпуэгъуэм и 12-м ар а щIыналъэм и Iуфэхэм есылIащ.
1778 гъэм Милан къыщызэIуахащ «Ла Скала» оперэм и унэр.
1799 гъэм урысеидзэм и кхъухьхэр Тыркум япэ дыдэу хуит ищIащ Босфор псы дэжыпIэм къыпэрымыуэу дигъэкIыну.
1783 гъэм Куржым (Грузием) и КъухьэпIэ лъэныкъуэр Урысейм хыхьащ.
1942 гъэм ЗыхъумэжыныгъэмкIэ Налшык комитетым зыхъумэжыныгъэмкIэ гупхэр къызэгъэпэщыным теухуа унафэ къищтащ.
1943 гъэм щIидзащ партизанхэм «ГъущI гъуэгум щекIуэкI зауэ» зыфIаща операцэм. РСФСР-м, Белоруссием, Украинэм я щIыналъэхэм хыхьэ гъущI гъуэгухэр фашистхэм хуиту къемыгъэгъэсэбэпыным, абыхэмкIэ кърашэкI я дзэ техникэр зэтекъутэным, зауэлIхэр зэтеукIэным хуэгъэпсат ар. МазитIым нэблагъэкIэ екIуэкIа а зэуэкIэ лIэужьыгъэум бийм хэщIыныгъэшхуэ иритат.
1952 гъэм Хельсинки щызэхуащIыжащ ХV гъэмахуэ Олимп Джэгухэр. Абы япэ дыдэу СССР-м и спортсменхэр хэтащ.
1958 гъэм дунейм щыяпэу псыщIагъырыкIуэ кхъухь Ищхъэрэ полюсым нэсащ. Ар зыхузэфIэкIар США-м и «Наутилус» кхъухьырщ.
1959 гъэм Москва къыщызэIуахащ къэрал куэдым я лIыкIуэхэр зыхэта япэ кинофестивалыр.
1980 гъэм Москва щызэхуащIыжащ ХХII гъэмахуэ Олимп Джэгухэр.
1994 гъэм Налшык къыщызэIуахащ Бгырысхэм я дунейпсо конгресс.
1905 гъэм къалъхуащ совет щIэныгъэлI-радиохимик цIэрыIуэ, профессор Курчатов Борис.
1935 гъэм къалъхуащ Молдавием щыщ уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэ, СССР-м и цIыхубэ артисткэ, СССР-м и Къэрал саугъэтыр, Лениным и щIыхькIэ ягъэувауэ щыта саугъэтыр зыхуагъэфэща Биешу Марие.
1936 гъэм къалъхуащ КъБР-м и цIыхубэ сурэтыщI, скульптор, Къэбэрдей-Балъкъэрым и Къэрал саугъэтыр зрата БжэIумых Хьид.
1939 гъэм къалъхуащ адыгэ усакIуэ КIэмыргуей Анатолэ.
къызэралъхурэ илъэс 82-рэ ирокъу.
1942 гъэм къалъхуащ публицист, тхыдэ щIэныгъэхэм я кандидат, УФ-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Мэшыкъуэ Тэзал.
и ныбжьыр илъэс 79-рэ ирокъу.
1946 гъэм къалъхуащ совет актёр, кинорежиссёр, Урысейм и цIыхубэ артист Бурляев Николай.
и ныбжьыр илъэс 75-рэ ирокъу.
1905 гъэм къалъхуащ Урысей хоккеист, дунейм и чемпион, Олимп джэгухэм тIэунейрэ я чемпион, СССР-м спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастер Васильев Валерий къызэралъхурэ илъэс 72-рэ ирокъу.
1955 гъэм къалъхуащ медицинэ щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъУ-м и профессор, ЩIДАА-м и академик Джаурджий Оксанэ.
1955 гъэм къалъхуащ химие щIэныгъэхэм я доктор, профессор, РАЕН-м и член-корреспондент, тхакIуэ, зэдзэкIакIуэ Хьэмыз Руслан.
1986 гъэм къалъхуащ Белоруссием щыщ биатлонисткэ цIэрыIуэ, дуней псом тIэунейрэ, Олимп Джэгухэм щэнейрэ я чемпионкэ Домрачевэ Дарье.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык уэфIу щыщытынущ. Хуабэр махуэм градус 31 – 32-рэ, жэщым градус 20 – 22-рэ щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
Нэфым и нэм хихар и гум хелъхьэж.
Зыгъэхьэзырар ЖЬЭКIЭМЫХЪУ Маринэщ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2182.txt"
} |
Сакъыну къыхураджэ
Гу зылъытапхъэ
Бадзэуэгъуэм и 26-м щыщI эдзауэ шыщхьэуIум и 5 пщI ондэ Къэбэрдей-Балъкъэрым щекIуэкIынущ «Юный пешеход» Iуэхур. Ар теухуащ сабий-лъэсырыкIуэхэр хэту гъуэгу-транспорт къэхъукъащIэхэм щыхъумэным.
Республикэм и Къэрал автоинспекцэм къипщытэнущ Iуэхухэр сабий-лъэсырыкIуэхэм, апхуэдэуи рулым дэсхэм лъэс зэпрыкIыпIэхэм деж хабзэр щагъэзащIэ-щамыгъэзащIэр.
КъищынэмыщI ауэ, автоинспекторхэр, волонтерхэмрэ инспектор ныбжьыщI эхэмрэ я гъусэу, яхуэзэнущ сабий лагерхэм, школкIуэгъуэ зи ныбжь нэмысахэр зэкIуалIэ IуэхущIапIэхэм щыIэхэм, цIыху куэд щызэхуэс щIыпIэхэм адэ-анэхэм щепсэлъэнущ, сабийхэр гъуэгум зэрыщызекIуэ хабзэм теухуауэ щапхъэ зэрагъэлъагъуэм гулъытэ хуащIу.
ПщI зыхуэтщIхэу Къэбэрдей-Балъкъэрым щыпсэухэмрэ хьэщIэхэмрэ!
Зыщывмыгъэгъупщэ: сабийхэм я шынагъуэншагъэр псом япэу къызэзыгъэпэщыфынур балигъхэрщ.
УЭРДОКЪУЭ Женя.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2183.txt"
} |
ГъэпцIакIуэхэм защыфхъумэ
КъБР-м щыIэ МВД-м къет
2021 гъэм бадзэуэгъуэм и 26-м Урысейм МВД-м и Управленэу (УМВД) Налшык къалэм щыIэм зыхуигъэзащ щIыпIэм щыпсэум. ЦIыхухъум зэрыжиIамкIэ, а махуэм имыцIыху гуэр къэпсалъэри, къыжриIащ банкым и лэжьакIуэу, и ахъшэр гъэпцIакIуэхэм ящихъуэмэн папщIэ и счетым илъ сом 4I500-р къыхуигъэлъагъуэ абонент номерхэм ирилъхьэну. КъыжраIар ищIэри, лIым и ахъшэр ирагъэкъэбзыкIащ.
А махуэ дыдэм апхуэдэ лей къытехьащ Прохладнэ къалэм щыпсэу, илъэс 59-рэ зи ныбжь цIыхубзым. НэпцI-банкирым жиIар и фIэщ хъури «резерв-счетым» ирилъхьащ абы иIэ сом 55000-р, адэкIэ гъэпцIакIуэм жиIэр игъэзащIэурэ, кредиту кърагъэщта сом 180000-р терминалымкIэ абонент номерхэм яхуригъэхьащ.
Илъэс 80 зи ныбжь прохладнэдэс цIыхубзыр нэхъ губзыгъэу къыщIэкIащ. Къэпсэлъам жиIэхэмкIэ Iуэхур зытетыр къыгурыIуэри, телефоныр трилъхьэжащ, и мылъкури къыхуэнэжащ.
Ново-Ивановскэ щыщ илъэс 35-рэ зи ныбжь цIыхубзым гъэпцIакIуэм дзыхь хуищIри къыхуигъэлъэгъуа «резерв счетым» сом 56127-рэ ирилъхьащ.
Псоми ятеухуа уголовнэ Iуэхухэр къаIэтащ.
Полицэм фигу къегъэкIыж:
Банкым и лэжьакIуэхэм клиентым зэи хуагъэлъагъуэркъым я ахъшэр яхъумэн папщIэ «счет хъумам» ягъэкIуэну.
ЦIыхур къэпсэлъам едаIуэу, абы къыжриIар игъэзащIэ хъунукъым.
Картэм е счетым ехьэлIа гугъуехь гуэр къэхъумэ, банкым и лэжьакIуэхэм къывжаIэнущ кредит организацэм и къудамэ нэхъ фпэгъунэгъум фыкIуэу абдеж Iуэхур щызыхэвгъкIыну.
ДЫГУЛЫБГЪУ Жантинэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2184.txt"
} |
Ди лъахэм зыщагъэпсэху
Гъэмахуэ-2021
КъБР-м Жылагъуэ IуэхущIапIэхэм ядэлэжьэнымрэ лъэпкъ IуэхухэмкIэ и министерствэм къызэригъэпэщауэ ди республикэм зыщагъэпсэху Урысей Федерацэм и щIыналъэ зэмылIэужьыгъуэхэм щыщ ныбжьыщIэхэмрэ Сирие къэралыгъуэм къикIыжауэ КъБР-м щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм я щIэблэмрэ. Абыхэм я зыгъэпсэхугъуэ пIалъэр Iэтауэ Налшык къыщызэIуахащ шыщхьэуIум и 2-м.
КъБР-м Жылагъуэ IуэхущIапIэхэм ядэлэжьэнымрэ лъэпкъ IуэхухэмкIэ и министерствэм и программэм и зы Iыхьэщ иджыблагъэ къызэIуаха лагерыр. Абы къекIуэлIа ныбжьыщIэхэм я нэгу зрагъэужьын, загъэпсэхун къудейкъым, атIэ лэжьыгъэ пыухыкIаи драгъэкIуэкIынущ. Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэмэ, СХьР-м, Ставрополь крайм, Осетие Ищхъэрэ-Аланием къикIа сабийхэр махуэ къэс адыгэбзэмкIэ дерсхэм щIэсынущ, апхуэдэуи лъэпкъ IэпщIэлъэпщIагъэм щыхуагъасэ, адыгэ къэфэкIэ щрагъащIэ сыхьэт бжыгъэхэр яIэнущ.
НыбжьыщIэхэм зыщрагъэплъыхьынущ КъБР-м и Лъэпкъ музейм. КъызыхэкIа лъэпкъым и блэкIар, псэукIар, и шыфэлIыфэр къыдэкIуэтей щIэблэм къащIэнымкIэ, тхыдэм щыгъэгъуэзэнымкIэ ар IэмалыфIщ.
МахуипщIкIэ ди республикэм и хьэщIэну ныбжьыщIэ 50-р Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыпIэ нэхъ дахэхэм къыщрашэкIынущ икIи гъэщIэгъуэн, щIэщыгъуэ гукъинэж куэд ирагъэлъагъунущ.
НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2185.txt"
} |
Зэдэлэжьэныгъэхэр зэтраухуэ
Иджыблагъэ Къэзан щекIуэкIащ «Урысейр ислъамым и дунейщ: KazanSummit 2021» экономикэмкIэ XII-нэ дунейпсо зэхыхьэр. Ар къыщызэрагъэпэщащ «Казань Экспо» дунейпсо гъэлъэгъуэныгъэ центрым.
Ди республикэм щыщу зэIущIэм хэтащ КъБР-м и Правительствэм и УнафэщIым и къуэдзэ Хъубий Марат, КъБР-м жылагъуэ IуэхущIапIэхэм ядэлэжьэнымрэ лъэпкъ IуэхухэмкIэ и министрым и къалэнхэр зыгъэзащIэ КIурашын Анзор, КъБР-м промышленностымкIэ, энергетикэмрэ сатумкIэ и министр Ахубеков Шамиль сымэ.
Хабзэ хъуауэ ирагъэкIуэкI зэхуэсыр Урысей Федерацэм и хэгъэгухэмрэ ислъамыр щызекIуэ къэралыгъуэхэмрэ экономикэ и лъэныкъуэкIэ щызэдэлажьэ утыкушхуэу къэплъытэ хъунущ. Абы къекIуэлIа псоми Iэмал яIэщ дяпэкIэ зэрызэдэлэжьэну щIыкIэр яубзыхуну, проект щхьэхуэхэр зэгъусэу къызэрагъэпэщынымкIэ зэгурыIуэну, къэралым и экономикэ Iэмалхэмрэ инвестицэ зыхэплъхьэ хъуну иIэхэмрэ ягъэлъэгъуэну.
Къапщтэмэ, зэIущIэм и къалэн нэхъыщхьэ дыдэр сату-экономикэ, щIэныгъэ-техникэ, щэнхабзэ, нэгъуэщI лIэужьыгъуэхэмкIи зэпыщIэныгъэхэр гъэбыдэнырщ.
Ди республикэм икIа гупыр абдеж лэжьыгъэ IуэхукIэ щыхуэзащ Болгар ислъам академием и ректор Тимерханов Айнур икIи зэгурыIуащ Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщ студентитI Болгар академием и магистратурэм щIагъэтIысхьэну.
НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2186.txt"
} |
ЛIыгъэ зыхэлъхэмрэ къикIуэт зымыщIэхэмрэ
Олимп джэгухэм я етIуанэ Iыхьэм хыхьа урысей спортсменхэм гимнастикэм, алыдж-урым бэнэкIэм, боксым, волейболым, гандболым ехъулIэныгъэфIхэр къыщагъэлъагъуэ.
ФэкIи, бзэкIи, къызыхэкIа лъэпкъкIи, къэралкIи зэщхьэщыкI апхуэдиз цIыху зэзыгъэуIу дунейпсо зэпеуэм и фIыгъэу жыпIэ хъунущ иджыри къэс зэхэдмыха цIэщIэхэр къызэрызэIутхыр. Апхуэдэхэм я щапхъэщ Урысейм икIа гупым алыдж-урым бэнэкIэмкIэ дыщэ медаль шыщхьэуIум и 4-м къахуэзыхьа ингуш щIалэ Евлоев Мусэ. Илъэс 28-м ит бэнакIуэм иужьрей зэпеуэм Армением щыщ Алексанян Артур щыхигъащIэри, Кавказым и цIэр лъагэу иIэтащ. Урысейм и Президент Путин Владимир Мусэ щехъуэхъум, жиIащ: «Олимп чемпион ухъун папщIэ къарууэ бгъэкIуэдам хуэфащэ ехъулIэныгъэ къыпIэрыхьэжащ. Иужьрей зэпеуэм апхуэдизыпщIэ зиIэ хьэрхуэрэгъум ущыпэщIэувэм, уэ къэбгъэлъэгъуащ лIыгъэрэ тегушхуэныгъэрэ зэрыпхэлъыр, къикIуэт жыхуаIэр зэрумыщIэр, текIуэныгъэм хуэгъэпса, къыхуэт зимыIэ бэнэкIэ Iэзагъ зэрыббгъэдэлъыр».
«СынасыпыфIэу схужыIэнущ, - къарет жэуап журналистхэм езы Евлоевым. – Мыбы сыкъыщIэкIуар си олимп медалыр схьыжыну арати, ар къызэхъулIащ». ЩIалэм и пщэм дыщэ медалыр изылъхьар алыдж-урым бэнэкIэм тхьэмадэ щыхъужа, совет зэман лъандэрэ а унэтIыныгъэм зи цIэр хуабжьу щыIуа Мамиашвили Михаилщ.
Алыдж-урым бэнэкIэрт утыку щихьар нэхъ пасэу зи гугъу фхуэтщIа адыгэ щIалэ Асэкъал Рустами. Узбекистаным къыбгъэдэкIыу олимп утыкум ихьа щIалэм мызыгъуэгукIэ медалхэм и насып хэмылъами, япэ бэнэгъуэм ихьэгъуэм 6:5-уэ абы хигъэщIащ Куржым щыщ Гобадзе Лашэ. Абы къыкIэлъыкIуа иужьрей зэпеуэм и Iыхьэ плIанэм Рустам къыщригъэкIуэтащ Хорватием щыщ Хуклек Иван. Зыр псоми ятокIуэри, дуней псом щагъафIэ спортсмен мэхъу. Адрейм бэшэчагъ къызыкъуехри, цIыху хуэдэ цIыху къыхокI. ТекIуэныгъэм уигъэлъапIэ къудеймэ, хэщIыныгъэм икIи уеузэщI. Асэкъалыр дуней псом къыщацIыху бэнакIуэщ, тренер гуащIафIэщ, пщIэ зиIэ цIыхущ.
Олимп джэгухэм я 13-нэ махуэу щыта шыщхьэуIум и 4-м спорт гимнастикэмкIэ зэхьэзэхуэхэр зэхуащIыжащ. КъэпщытакIуэхэм къызэралъытэмкIэ, урысей гимнаст цIыхубзхэм илъэс 29-рэ, цIыхухъухэм илъэс 25-рэ хъуауэ гуп зэпеуэхэм апхуэдэ ехъулIэныгъэ лъагэ къыщагъэлъэгъуэфакъым. Зи гугъу тщIы гупитIми Токио дыщэ медалхэр къыщахьащ. А унэтIыныгъэ дыдэрщ Нагорный Никитэ Урысейм домбеякъ медаль къыщыхуихьари.
ЧЭРИМ Марианнэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2187.txt"
} |
Испан усакIуэр адыгэбзэкIэ мэпсалъэ
Усыгъэ зыфIэфI зы цIыхуи дунейм тету къыщIэкIынкъым хейуэ фашист зэрыпхъуакIуэхэм яIэщIэкIуэда испан усакIуэ Гарсиа Лоркэ Федерикэ и цIэр зэхимыхауэ. Адыгейми Къэбэрдей-Балъкъэрми щагъэувауэ щытащ адыгэбзэм кърагъэзэгъа испан усакIуэм и пьесэхэр. Нэхъ пасэуи Гарсиа Лоркэ и усыгъэр ди бзэмкIэ къэзыгъэпсэлъауэ КъШР-м щыщ усакIуэ Бемырзэ Зураб а лэжьыгъэм къыхигъэхъуащ.
Дэтхэнэ лъэпкъыбзэми и кIадэ гъэтIылъыпIэу къэплъытэ хъунущ хамэбзэм къикIа тхыгъэхэмрэ усэхэмрэ. Апхуэдэ щIыкIэу усэхэр зы дунейм ибгъэIэпхъукIыу адрейм гъащIэщIэ щептым ещхьщ. Абы усакIуэмрэ тхылъеджэмрэ я зэхэщIыкIми, цIыхубэм яIурылъ бзэми, литературэми зрегъэужь. Зы усакIуи дунейм тет къыщIэкIынкъым дунейпсо литературэм пщIэ щызиIэ тхыгъэ цIэрыIуэхэр и анэдэлъхубзэм хуигъэкIуэным щIэмыхъуэпсу.
Бемырзэ Зураб нэхъ пасэуи зэридзэкIауэ щытащ Гарсиа Лоркэ и усэхэм щыщ. Иужьрей махуэ зыбжанэм адыгэ усакIуэм адыгэбзэм къригъэзэгъахэр Лоркэ и усыгъэм щыгъуазэхэм я дежкIэ къэцIыхужыгъуафIэщ. ФщIэжкъэ «Гитарэм гъын щIедзэ…» жыхуиIэ испан уэрэдым ещхьу зырылъэлъ сатырхэр? Зураб «гитара» псалъэм и пIэ иригъэувэн адыгэбзэм зэрыхимыгъуатэр и гум къыхуидэ къыщIэкIынтэкъыми («шыкIэпшынэр», дауи, «гитарэкъым») ар «бзэпсныбэкIэ» ихъуэжащ.
И псэ закъуэр итын имыдэу,
Зегъеиж блэр зэуа бзу цIыкIум.
Ей, бзэпсныбэ, къамитхум уаубзытэ
Щхьэщылъадэурэ уи щхьэщыгум.
ПсалъэщIэр бзэм хэзэгъэн-хэмызэгъэныр къэзыгъэлъагъуэр зэманырщ. Ауэ Бемырзэм и зэдзэкIыгъэм ар «къыхэпIиикIыу» щыткъым. Урысыбзэм нэхъ щызэбгрыкIа мы усэр испаныбзэм къизыхауэ щытар Цветаевэ Маринэт. Адыгэ тэрмэшыбзэри абы къыкIэрымыхуу къыдолъытэ.
«Мелагенья» усэм къыкIэлъыкIуащ «Къэзыгъэзэжыр». Дэтхэнэ лэжьыгъэри кIуэ пэтми нэхъ зэрефIакIуэм и щыхьэту, иужьрейр псом хуэмыдэу къехъулIащ Бемырзэм:
Си лъагъуныгъэр е мы уафэр
Къэсэхыжамэ, къэпцIыхунут
Къудамэхэм уи Iупэ IэфIхэр
ЗэрыкъуэбгъэпщкIухьынур.
Зураб и усэхэри и зэдзэкIыгъэхэри «Адыгэбзэм и къару» (adygabza.ru) сайтым къыщывгъуэтынущ.
ЧЭРИМ Марианнэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2188.txt"
} |
ХъыбарыфI Тхьэм зэхыдигъэх…
Къэмыгупсыса хъыбар
(ГъэкIэщIауэ)
Зауэр зэрыувыIэрэ илъэс бжыгъэ тещIэжащи, Бабэ и щхьэр къыхуэмыIэту и махуэхэр йокIуэкI. ЦIыху нэфIэгуфIэу щытарауэ умыщIэжыну и нэгур къеуфэхащи, гупсысэ хьэлъэу зэщIэзыIулIэр хущIэуфэркъым, зыкъызэкъуихыу зыгуэрым къыпыгуфIыкIыфыркъым. Бабэ и гум щыщIэр къыдэзыщIэхэм, ар гухэ зыщIым, гунэдж къезымытым псори щыгъуазэщ, арагъэнщ абы лейуэ зыри къыщIыдэмыгушыIэр, зэзэмызэ и хьэлъэр къыщагъэпсынщIэн щхьэкIэ, псэлъакIуэ-уэршэракIуэ гъунэгъу фызхэр къыхуекIуэкIми, щIагъуэу гужьдэгъэкI щIамыщIыр.
Сытым хуэдэу унагъуэ дахэт Бабэ и унагъуэр. Зы щхьэгъусэ иIэти, тхьэ узэрелъэIунт – лэжьакIуэт, и Iэм дыщэ къыпощ, жыхуаIэм ещхьт, сытми хуэIэпщIэлъапщIэт. Къуитху зэдагъуэтати, дыщэ бынкIэ къеджэу я цIэр къуажэ кIыхьым дэлът. Ауэ Бабэ и насыпыр зэуэ къекъутэхащ. Илъэс пщыкIутI фIэкIа бгъэдэмысауэ уз бзаджэ къеуэлIам пэмылъэщу щхьэгъусэр щхьэщыукIуриикIащ. Хьэдагъэр иухатэкъым щIалэхэм я курыт Хьэбан хуабэ узым щыIэщIихам. Быным я нэхъыщIэ дыдэ Iэбу абы махуэ бжыгъэщ зэрыкIэлъыпсэужар. Мазэ зыщыплI фIэкIа ямызэхуакуу щIалэ нэхъыжьитIри, Iэюбрэ НэIибрэ, дуней пэжым кIуэжащ. Къыхуэнар Мухьэб и закъуэти, тегужьеикIауэ и гъащIэр ихьырт: дэкIамэ, къыдэмыхьэжын фIэщIу куэбжэпэм Iуту, къыдыхьэжамэ, джэлэн къыщыхъуу и ужьым иту къыдекIуэкIырт.
Пэмыплъэххэу нэхъыжьыгъэр къызылъыса Мухьэб и анэжьым и закъуэтэкъым зэплъын хуейр, абы къыхуэнащ и къуэш нэхъыжьым и бынунагъуэри. Зыр зым нэхърэ нэхъ цIыкIуу къуэшым къыщIэна бынитхур езым яхуэдэхэм емыхъуапсэу, адэ зиIэми хуемыплъэкIыу къэгъэтэджын хуейт. Пасэу балигъыпIэм иува Мухьэб зыIуува IэнатIэм и хьэлъагъыр псынщIэу зэхищIыкIащ, лъэкIи къимыгъанэу быныр зэригъэпсэун Iэмалхэр къиулъэпхъэщу щIидзащ. ЗиузэщIынуми, зыкъиIэтынуми Мухьэб игъуэ ихуакъым, зауэр къэхъеящ. Гъунэгъу щIалэхэр зэкIэлъхьэужьу щыдэкIым, хьэблэм шэмэджыр зыуIун гуэри къыдэмынэжу псори зэуапIэм щыIухьэм, Мухьэб унэм дэсыныр къригъэкIужакъым. Иджыри къыздэсым зыщыгугъын ямыIэу къанэ бынунэм къигъэувыIэми, жылэр зэрыхъу фыхъунщ, сэри сыдэкIынущ, жиIэри дэкIат.
ДэкIащи, нобэри макIуэ, ныжэбэри макIуэ, ауэ Мухьэб и хъыбар зыри къэIуркъым, зауэри увыIащ, илъэс бжыгъи дэкIыжащ иужьрей фочышэр зэрырагъэкIрэ, ауэ Мухьэб и хъыбар зэхэзыха зыри къыкъуэкIыркъым… Бабэ хуэмыхьыххэр арат. «Жьуджалэрэ пэт мэхашэ, щIыр зэгуэхуу дэмыхуамэ, и гугъу къысхуэзыщIын сыту къыкъуэмыкIрэ… Мес, Талъустэнрэ Мухьэжыррэ къызэрыкIуэжрэ мащIэ щIа, унагъуэ ящIыжащ, я бынхэри Iэгъэ-быгъэм зэрыхэкIрэ куэд щIащ. Сысейр щыхэтыр дэнэ?» – куэдым егупсысырт Бабэ, здынэмыси щыIэтэкъым.
Зы тхьэмахуэкIэ сыщыIэнущ жиIэри ТIэху, Бабэ и пщыпхъу нэхъыщIэр, дыщым къэкIуэжат. ТIэху псэлъакIуэт, зыхыхьэр игъэсысу жант, гушыIэ жыпщ, псысэныбэщ, хужаIэу псори къыдэзыхьэх цIыху гуапэт. Бабэ зэщIэзыIыгъэр ищIэ пэтми, гупсысэ хьэлъэхэр щхьэщигъэумэ фIэфIу, дунейм щекIуэкI хъыбархэр хуиIатэрт. Жэщыбг пщIондэ апхуэдэу щысауэ ТIэху унэм къыщIэкIащ, зэ къэсплъыхьынщ, куэбжэр гъэбыдэжамэ, Iэбжэ-набжэхэр етыжамэ, сеплъынщ, Iэщыр зэгъэжамэ, сахэплъэнщ, жиIэри. Бабэ зыри жиIакъым. «Пхъужьым игу сеуэнкъым, и пIэ изэгъэжмэ, иджыри зэ сыщIэкIынщ», – егупсысащ ар.
Илъэс бжыгъэ хъуауэ Бабэ куэбжэр игъэбыдэжыртэкъым. «ЩIалэр къэкIуэжрэ, сэхыр етауэ кърихьэлIэжмэ, хъункъым, игу зэщыунщ, и жагъуэ хъунщ», – жиIэрт. Зым хуэмыдэжу абы нэхъ и нэIэ тетт. Арат пэш цIыкIуитIрэ пщэфIапIэу зэхэт унэм къыщIэкIыу, зи щхьэгъубжэхэр куэбжэпэмкIэ гъэза хьэщIэщым Бабэ щIэIэпхъуэжари, щIалэр къэкIуэжмэ, занщIэу къилъэгъункIэ гугъэу.
Жэщи махуи КъурIэн еджэу, ар щызэгуипIэм нэмэзлыкъым тетIысхьэу, абы къытекIыжмэ, сабий быным яхуэпщафIэу зи гъащIэр зыхь Бабэ жэщитI ипэ зы пщыхьэпIэ илъэгъуати, къикIыр хузэхэмыхыу иIыгът, Iуэху иримыгъэщIэжу. КъыхиубыдыкIам гугъэ гуэр къигъэуша хуэдэти, лъэрытемыт хъуауэ къижыхьырт, ищIэри зи ужь итри езы дыдэм къыгурымыIуэжу. ТIэху куэбжэр згъэбыдэжынщ щыжиIам къеныкъуэкъуар аращ, Тхьэм зыгуэр къыхуищIэну иуха хъужыкъуэмэ, абы сытеплъэкъукIрэ сIэщIэкIмэ, жиIэу.
Бабэ и нэгу щIэкIа пщIыхьэпIэм бгыр щэIу хуэдэт, ар зэгуэкIыу и зэхуакум зыгуэр къыдигъэкIыну къызэреIэр къапщIэу. И кIуэцIкIэ къепIэстхъыурэ бгым зыгуэр къеныкъуэкъурт. Игъуэ хъуакъым, жиIэурэ зы макъ гуэрым ар зэришыIэри зэхэпхырт, ара хуэдэт бгыр зыщIызэгуэмыкIри. Езыр екIуэталIэу бгыр зыхэт бэлыхьыр щхьэщихыну еIа щхьэкIэ, къыздикIар имыщIэу къэунэхуа псыежэхым зэпрыкIыну Iэмал хуигъуэтакъым, апхуэдизкIэ нэри пэри ихьу ар ежэхырти. Жэщыбг пщIондэ бгым и щэIу макъым едаIуэу щыта Бабэ зэ къызэхех ар къызэрычэр, къыдихыу хуежьа гъуэзми мащIэ-мащIэурэ щIылъэр иуфэбгъуу и дежкIэ къызэрыкIуэр…
Бабэ гъуэзым кърита шынэм къигъащтэри къызэщыуат, ауэ и дежкIэ къызэрыкIуэм, гузавэу а бгым зэрыбгъэдэтам и гум зыгуэрхэр игъэпIэжьажьэу щIидзати, пыIэгъуэ къезымытыр арат. А хузэхэмых хъарпшэрым IэщIимыубыдапэ щIыкIэ ТIэху къыхуэзыхьыжа Тхьэшхуэм Бабэ хуэарэзыт, зи мыхъуми сщхьэщегъэу, жиIэрт…
Жасы нэмэзыр щIын иухакIэт ТIэху къыщыщIыхьэжам. Iэуэлъауэшхуэ иримыгъэщIу ар и гъуэлъыпIэм екIужащ, Бабэ и пIэм жейуэ илъ сабийхэм я щхьэфэм Iэ дилъэщ, дахэ яжриIэри зигъэзэгъэжащ. «Уэ ди Тхьэшхуэ, дыкъэзыгъэщIари дызэкIуэлIэжынури уэращ. Си лъэIум и пэр зэрыщIэздзэри и кIэр зэрызгъэтIылъыжри аращи, Мухьэб псэууэ къысхуэхьыж. УмыщI си кхъаблэпэр зеиншэ, быныр щхьэтепIэншэ. Уэ ди Тхьэ, дыгъэIуэтэж, зэхэдгъэх хъыбарыфI!» – зэ зэрыжиIар фIэмащIэу, Бабэ къытригъэзэжурэ и тхьэлъэIур зэкIэлъигъакIуэрт, нэхъыбэрэ зэпищэху, гугъэзагъэ къриту, и къуэр и унэ къызэрихьэжынум и фIэщхъуныгъэр имыгъэкIуасэу.
Я бзэгупэм къыпынарэ ар жамыIэу щIагъуэ дамыхыу «ХъыбарыфI Тхьэм зэхыдигъэх» псэлъафэр быным яIурылъ хъуат. Псом хуэмыдэу а псалъэр Бабэ сабийхэм куэдрэ жаригъэIэрт, фэ фыгупцIанэщ, фыпсэ къабзэщ, фи тхьэлъэIур мелыIычхэм япхъуэтэнурэ Тхьэшхуэм деж нахьэсынущ, жиIэурэ.
Нэмэзлыкъыр гъуэлъыпIэ лъабжьэм щIигъэкIуатэри, Бабэ унэм къыщIэкIащ, занщIэуи куэбжэмкIэ иунэтIащ. ТIэху куэбжэм иритыжа сэхур къригъэжыжри, и щIыб къигъазэу лъэбакъуитI ичатэкъым, ар къыIуихыну зыгуэр къызэреIэр щызэхихам. Бабэ къызэплъэкIщ, и нэр зэ щхьэкIэ щIэункIыфIыкIыу къыщыхъуами, зызэтриубыдэжри, кIыфIым къыхэкIым дежкIэ плъащ…
КъигъащIэ псом Бабэ асыхьэтым ириплъэжами ярейщ, ауэ мы дакъикъэм хуэдэу нэхъ IэфI хэтауэ къыхуэщIэжакъым. И пащхьэ итыр Мухьэбт. Уэд хъуами, пыIэ натIэм къыщIэплъ и щхьэц тIэкIур уэсым хуэдэу тхъуами, ар Мухьэбт, мы гъащIэм щиIэ и гугъэ тIэкIухэр зрипх и къуэрт… И дамэм едзэкIа къэлътмакъыр Мухьэб иригъэтIылъэхри, анэм и пащхьэ етIысэхащ, и Iэр къищтэри ебэуащ. «Къохъусыж, си щIалэ! Уи хъыбарыфI къытхуэзыхьа ди Тхьэшхуэм къурмэн сыхухъу!» – жиIэри, Бабэ и Iэгу зэлъахэр Мухьэб и щхьэфэм иригъэжащ…
Уэсыр щабэ дыдэу кърипхъыхырт, дунейр нысащIэ фащэкIэ ихуапэ фIэкIа умыщIэну. Нэхугъэрэ гуапагъэкIэ узэщIэзыщтэ уэсыпэ зэщIэлыдэхэм дзапэ уэрэд кърашым ещхьт, упсэуну, ущыIэну, угуэпэну ухуейуэ уащIу… ИлъэсыщIэ жэщт а жэщыр… Адрей жэщхэм нэхърэ сыткIэ нэхъ гъэщIэгъуэн жыпIэнущ, ауэ хъуэхъубзэр изщи, фIыгъуэ Iэджэм упегъаплъэ, ущегъэгугъ. Бабэ дунейм зэрехыжрэ Iэджэпси ежэхащ, ауэ и «ХъыбарыфI Тхьэм зэхыдигъэх!» псалъэр къилъхуахэми, абыхэм я лъхужхэми нобэ яIурылъщ, и псэм зыхищIа фIэщхъуныгъэр щIэблэми яIэщIэмыхуу…
ТАБЫЩ Мурат.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2189.txt"
} |
Мыщэ хужьхэр сэмэгурыгъазэщ
ГъэщIэгъуэнщ
Псэущхьэхэр фIыуэ тцIыхуу къытщыхъуж щхьэкIэ, дызыщымыгъуазэ куэд хэлъщ Iуэхум. Мы тхыгъэмкIэ фыщыдгъэгъуэзэнщ абыхэм ящыщ зыбжанэм.
♦КIэпхъхэр мыхъуатэмэ, апхуэдиз жыг дунейм темытынкIэ хъунт. Сыту жыпIэмэ, гъуэмылэу ягъэтIылъа жылэхэр щагъэпщкIуар ящогъупщэжри, ахэр щIым хокIэ.
♦Пылым и зы дзэр килограмми 9 мэхъу.
♦БыдзышэкIэ япI псэущхьэхэм я лъыр плъыжьщ, хьэпщхупщым ейр гъуэжьщ, омарым щIыхущ.
♦ХъумпIэцIэджхэр зэи жейкъым. ХъумпIэцIэджым махуэм тIэу къызэтеувыIэурэ, дакъикъи 8-кIэ зигъэпсэхуа нэужь, лэжьыгъэм пещэж.
♦Африкэ курытым къыщыхъуа басенджи хьэ лъэпкъыр къызэрыгуэкI унагъуэхьэм ещхьщ, зэи банэркъым жумыIэмэ.
♦Хыбжыр (дельфиныр) щыжейм деж и щхьэ куцIым и зы лъэныкъуэращ зызыгъэпсэхур, адрейр Iэгъуэблагъэм къыщыхъум «кIэлъоплъ».
♦Аращи, ахэр щыжейкIэ, сытым дежи я нэ лъэныкъуэр зэтехащ.
♦Метр 20 зи кIыхьагъ угорь бдзэжьей лъэпкъым къыпкърыкI электрокъарум уэздыгъэ 12 пигъэнэфынущ.
♦Блэхэм я напIэр зэтепIами, ихъуреягъкIэ къэхъур ялъагъу.
♦Дзыгъуэшхуэхэр мэдыхьэшх, бгъэкIылмэ.
♦Метр 300 зи кIыхьагъ гъуэ зы жэщым къриубыдэу щIитIыкIыфынущ щIыIубнэфым.
♦Къуаргъым Iей епщIамэ, ищIэр ищIэжу уигъэбэмпIэфынущ, ар апхуэдизкIэ леймыгъэгъущи.
♦Жэмыр мэбу, хьэр мэбанэ, адакъэр маIуэ. Ауэ жирафым макъ иIэкъыми, зыри къигъэIуркъым.
♦Мэшбэвыр къабзэлъабзэщ. Ар шха нэужь, «кърикъухьар» зэщIекъуэж.
♦Мыщэ хужьхэр сэмэгурыгъазэщ.
♦Бдзэжьей дыщафэхэм напIэзыпIэм къэхъуаращ ящIэжыр, апхуэдизкIэ щыгъупщэхщи.
♦Креветкэм и гур и щхьэм илъщ.
♦НэщIэпкIэр къэмыушу илъэсищкIэ жеифынущ.
♦Страусым и нэр и щхьэ куцIым нэхърэ нэхъ инщ.
♦Дыгъужьым зэ шхэгъуэу лы килограмм 20 хуэшхынущ.
♦ЩыIэщ хьэндыркъуакъуэ лIэужьыгъуэ, и щхъухь ткIуэпсымкIэ цIыху 2200-рэ хуэукIыну.
♦Акулэхэр динозаврхэм япэIуэкIэ псэуащ. Абыхэм я къупщхьэлъапщхьэ къагъуэтахэм илъэс мелуан 450-рэ я ныбжьу къахутащ щIэныгъэлIхэм.
♦Пингвинхэр «щызэрышэкIэ», хъум мывэ цIыкIу саугъэт хуещI и щIасэм. Ар бзым къищтэрэ и абгъуэм ирилъхьэмэ, «псэлъыхъум» дэкIуэну арэзыуэ аращ.
♦Дыщэджэдым (павлиным) нэхъ бзу дахэ щымыIэу жаIэ. Ауэ абы и кIапэ щхъуэкIэплъыкIэр пымытатэмэ, къызэрыгуэкI адакъэм ещхьынут.
♦Махъшэр тхьэмахуитIкIэ псы емыфэу мэпсэуф.
♦Дзыгъуэшхуэхэр апхуэдизкIэ псынщIэу мэбагъуэри, зы илъэсым къриубыдэу зэхъу-зэбзым мелуаным нэс шыр къащIохъуэ.
♦ХьэIуцыдзыр (шакалыр) щIы щIагъым щIэсу малъхуэ.
♦Бжьэм игъэIу «жьжьжь» макъыр къыздикIыр фщIэрэ? И дамэхэм. Абы дамиплI тетщ, зы дакъикъэм 11400-рэ иIэту.
♦Тарантул бэджыр илъэситIкIэ псэуфынущ ерыскъыншэу.
♦УIэгъэ хъуа е къэщта опоссумыр къытохуэ, лIам хуэдэу. Абы и нэм гъащIэ щIэмытыжу мэдий, и жьэм тхъурымбэ къыжьэдокI, мэ ещI. Ар зыгъэшынар е къещакIуэр IукIыжмэ, опоссумыр, зыри къыщымыщIам хуэдэу, къызэфIоувэж.
♦Ирландием, Исландием, Гренландием, Антарктидэм блэ щыIэххэкъым.
♦Сахарэ къумым щыпсэу хъумпIэцIэджыщхъуэхэм градуси 158-рэ хуабэу яхуошэч.
♦Бэджейхэр (скорпионхэр) жэщым къоблэ.
♦Японием ущыхуозэ ягъэсауэ тыкуэным щыщэхуэф номин.
♦Дзыгъуэр зи цIыкIуагъ къупщхьэ 230-рэ иIэщ. ЦIыху балигъым 206-рэщ иIэр.
♦Дунейм псэущхьэ лIэужьыгъуэу тетым и процент 70-р бактериещ.
♦НэщIэпкIэм дзэ мин 25-рэ Iутщ.
♦ЩыIэщ хьэмбылу лъэпкъыгъуэ, шхын щимыгъуэтым деж езым и процент 95-р ишхыжрэ, иужькIэ къыпыкIэжу.
♦Колибри бзу цIыкIум къикIухьыфыркъым.
♦Дунейр къызэригъэщIрэ, ЩIым щыпсэуа псэущхьэхэм я процент 99-р кIуэдыжащ.
Фырэ Анфисэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "219.txt"
} |
Сыту пIэрэ къикIыр?
Буший. Кавказ Шытх Нэхъыщхьэм хиубыдэ Щхьэгуащэ щхьэдэхыпIэм зи къуэпсхэр къыщежьэ Шахэ бгыщхьэхэмкIэ къыщыхэлъадэ и псы бгъунж цIыкIухэм ящыщ зым апхуэдэу йоджэ. Километри 8 хуэдиз и кIыхьагъщ. И къуэладжэр псыкъелъэ цIыкIухэмрэ жьанэ IузэвхэмкIэ къулейщ.
ФIЭЩЫГЪЭР къызытехъукIар къэтлъыхъуэн мурадыр диIэу, къызэгуэтха тхылъхэмрэ Интернетым дызыщыхэплъа тхыгъэхэмрэ къыщыдгъуэта мащIэм я гугъу тщIынщ.
Абхъаз-абазэ бзэхэр зыджхэм «Буший» псалъэр щызэпкърахкIэ, «Бу» пычыгъуэм халъагъуэр абазэми убыхми я деж щызекIуэу щыта Буа//Буаа лIакъуэцIэм зэреджэрщ. Абыхэм зэрытрагъэчыныхьымкIэ, «Буший» - м и «ши», «ший» Iыхьэр абазэ-убыхыбзэхэм хэт «шIуы» псалъэм, «зэщIэщтыхьа», «щIыIэ» мыхьэнэхэр къызэрыкIым, хуэхьыпхъэщ. Ауэ щыхъукIи, щIыпIэцIэм зэрыщыту дызэрегупсыс хъунур, «Буа//Буаа лIакъуэм я псыхъуэ щIыIэ» мыхьэнэм хуэдгъакIуэущ.
Мыдрейуэ. Дэ дызэреплъымкIэ, псы бгъунж цIыкIум зэреджэр адыгэбзэкIэ къыдгурызыгъэIуэну хущIэкъухэм «бужы» («бужы» - жыг лIэужьыгъуэщ) псалъэпкъыр къагъэсэбэпынри хэлъщ. АрщхьэкIэ, тхыдэ мыжыжьэм къызэрыхэщыжымкIэ, мы щIыпIэм щыпсэуахэм я нэхъыбапIэр убыхрэ абазэбзэм ирипсалъэ цIыхухэр арауэ щыщытакIэ, къыдолъытэ ищхьэкIэ къыщыдгъэлъэгъуа Iуэху еплъыкIэр мы фIэщыгъэм нэхъ хуэхьыпхъэу.
БЭРАУ Бышэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2190.txt"
} |
ЩIалэгъуалэм я зэфIэкI щагъэунэху
"Территория смысла" урысейпсо щIалэгъуалэ зэхыхьэр и гуащIэгъуэу йокIуэкI. Ар мы гъэм къыщызэрагъэпэщащ Солнечногорск къалэм. Абы хэтщ Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщ щIалэгъуалэ гупи.
Адрей гъэхэм хуэмыдэу, 2021 гъэм лIэужьыгъуитIу зэхэтщ форумыр. Абы и сэбэпкIэ зэхыхьэм ныбжьыщIэ нэхъыбэ къыхэша хъунущ, щIалэгъуалэ зэгухьэныгъэхэр къэунэхунущ.
ШыщхьэуIум и 12 пщIондэ екIуэкIыну урысейпсо зэхыхьэшхуэр пIалъитхуу гуэшащ. Дэтхэнэми цIыху мин хэтщ, абыхэм ящыщу 350-р щекIуэкI щыпIэм щыIэщ, 650-р онлайну япыщIащ. Ар коронавирус уз зэрыцIалэм дызригъэува щытыкIэм дызыхуиша Iэмалщ. Форумым офлайнуи, онлайнуи хэтхэр япэ махуэм щегъэжьауэ щIэныгъэм, зэныбжьэгъугъэм, гуапагъэм, узыншагъэм я дунейм къыщохутэ икIи я гъащIэ псокIэ къахуэщхьэпэн куэд къыщащIэ.
ГъэщIэгъуэнращи, ныбжьыщIэхэр дэзыхьэх елъытакIэ езыхэм къыхахыу аращ щыкIуэну пIалъэр, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, зэхуэсыгъуэ къэс зытеухуа Iуэхугъуэ хэха иIэщ. Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэмэ, пIалъитхум я цIэхэр мыращ - "Щэблэм я макъ", "Урысейр Iэмалхэм я къэралщ", "Урысейм щылэжьэн", "Политикэ: хэкIыпIэщIэхэр", "Хэкум хуэлэжьэн".
Щхьэж и зэфIэкI къыщигъэлъэгъуэну нэхъ къищтэ утыкур къыхехри, макIуэ икIи и къэухьым зиужьауэ, гъэщIэгъуэн куэд къыщищIауэ къокIуэж.
ЩIэныгъэ, егъэджэныгъэ утыкухэм нэмыщI, форумым кърагъэблагъэ къэралым щыцIэрыIуэ IэщIагъэлI зэмылIэужьыгъуэхэр, щэнхабзэм и лIэужьыгъуэ куэдым щIалэгъуалэр хуагъасэ.
НэщIэпыджэ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2191.txt"
} |
Альпинист ныбжьыщIэхэр ягъэлъапIэ
КъБР-м ЗыгъэпсэхупIэхэмрэ туризмэмкIэ и министерствэм шыщхьэуIум и 2-м зэIущIэ гуапэ щекIуэкIащ. Абы щагъэлъэпIащ "Шынагъуэншагъэм и школ 202I" щIалэгъуалэ егъэджэныгъэ Iуэхум и щIыналъэ Iыхьэм хэта щIалэхэмрэ пщащэхэмрэ. Бадзэуэгъуэм и 28-м щегъэжьауэ шыщхьэуIум и 2 пщIондэ Шхельдэ альплагерым щыIа ныбжьыщIыхэм иратыжащ "Альпинист России" бгъэхэIухэмрэ абы щыхьэт техъуэ тхылъхэмрэ.
Альпинист ныбжьыщIэхэм защыхуигъазэм, КъБР-м зыгъэпсэхупIэхэмрэ туризмэмкIэ и министр ЩоджэнцIыкIу Мурат жиIащ "Шынагъуэншагъэм и школ 2021" проектым Урысейм и хэгъэгу зэмылIэужьыгъуэхэм щыщ цIыхухэр зэрызэхуишэсар. А псори зэзыпх зы Iуэхугъуэ щыIэщ - я Хэкур нэхъыфIу зрагъэцIыхунырщ, щIэныгъэ зэгъэгъуэтыным, Iуэхум и пIалъэ зрагъэщIэным зэрыхуэпабгъэрщ, ныбжьэгъущIэ зрагъэпэщыну жэрдэм зэраIэрщ.
Проектым хэтхэм я насып къихьащ альпинист, къегъэлакIуэ цIэрыIуэ, международнэ класс зиIэ Аккаев Азнаур и дерсхэм щIэдэIуну.
ЩIыналъэ Iыхьэу щытми, КъБР-м щыщхэм я мызакъуэу, мы проектым хэтащ Урыс географие зэгухьэныгъэм и щIалэгъуалэ клубым и лIыкIуэхэр. Ахэр Урысейм и хэгъэгуи 8-м къикIат.
НыбжьыщIэхэм альпинист IэщIагъэм и щэху псоми зыщагъэгъуэзащ, бгы, джабэ куэдым дэкIуеящ, гугъуми, ар къызэмыхъулIа къахэкIакъым.
ЗэIущIэм щагъэлъэпIащ "Шынагъуэншагъэм и школ 2021" и щIыналъэ Iыхьэр къызэзыгъэпэщахэри, абыхэм иратащ КъБР-м ЗыгъэпсэхупIэхэмрэ туризмэмкIэ и министерствэм и щIыхь тхылъхэр.
НэщIэпыджэ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2192.txt"
} |
Мейкъуапэрэ Налшыкрэ зэпащIэу
ШыщхьэуIум и 3-м КъБР-м и Лъэпкъ музейм къыщызэIуахащ КъуэкIыпIэ музейм и Кавказ Ищхъэрэ къудамэу Мейкъуапэ дэтым къиша сурэтхэм я гъэлъэгъуэныгъэ.
"Кавказ Ищхъэрэм и сурэтыщIхэр" зыфIаща гъэлъэгъуэныгъэм къыдегъэцIыху XX лIэщIыгъуэм и кIэхэм, XXI лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэхэм ди щIыналъэм цIэрыIуэ щыхъуа сурэтыщI зэчиифIэхэм я IэдакъэщIэкIхэр.
Живопись, графикэ, декоративно-прикладной гъуазджэ экспозицэу 50 Къэбэрдей-Балъкъэрым къишащ КъуэкIыпIэ музейм и къудамэм и гъэтIылъыгъэхэм щыщу. Ахэр я лэжьыгъэщ сурэтыщI 46-м.
Ди къуэш республикэм щыщу гъэлъэгъуэныгъэм зи IэдакъэщIэкI хэлъхэм яхэтщ сурэтыщI лъэрызехьэхэу Къат Теувэж, ПэтIуащIэ Феликс, Дыгъужь Мэхьмуд, Резюкин Александр, Кириченкэ Юрий, Манакьян Александр, нэгъуэщIхэри. Зи цIэ къитIуахэр ящыщщ совет лъэхъэнэм адыгэ гъуазджэм и зыужьыныгъэм унэтIакIуэ хуэхъуахэм.
Налшык мы махуэхэм щекIуэкIыну гъэлъэгъуэныгъэм я лэжьыгъэ щыплъагъунущ Къэбэрдей-Балъкъэрым, Осетием, Дагъыстэным, Шэшэным, Ингушым, Астрахань областым, Ставрополь, Краснодар крайхэм, Абхъаз Республикэм щыщ сурэтыщIхэми. Абыхэм яхэтщ, щIыхьыцIэ лъагэхэр, щIыхь дамыгъэхэр, щытхъу тхылъхэр зиIэхэр, дэтхэнэри Урысейм и мызакъуэу, нэгъуэщI къэралхэми щыцIэрыIуэщ.
Гъэлъэгъуэныгъэр къыщызэIуихым КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министр Къумахуэ Мухьэдин жиIащ гъэлъэгъуэныгъэм и плъыфэ дахэр игу зэрыдыхьар; сурэтхэр зэрыщхъуэкIэплъыкIэм Кавказ Ищхъэрэм бзэкIэ, хабзэкIэ, динкIэ зэтемыхуэу ис лъэпкъ дахэхэр IупщIу къызэригъэлъагъуэр. ИкIи къыхигъэщащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и сурэтыщI нэхъыфIхэм я лэжьыгъэхэр Мейкъуапэ дэт КъуэкIыпIэ музейм зэрыщахъумэр, ахэр мы гъэлъэгъуэныгъэм зэрыхэтыр и гуапэ зэрыхъур.
КъБР-м и цIыхубэ сурэтыщI Бгъэжьнокъуэ Заурбэч жиIащ КъуэкIыпIэ музейр Москва и музей нэхъыфIхэм зэращыщыр, абы и къудамэу Кавказым щыIэм и мыхьэнэр къызэрылъытэгъуейр. Ар зи жэрдэму щыта Кушу Аслъэнрэ Нэфисэтрэ псалъэ гуапэкIэ игу къигъэкIыжащ, "абыхэм гъуазджэм хуаIа лъагъуныгъэр мыхъуамэ, нобэ тлъагъу гъуэзэджэр димыIэнкIэ хъунт", - дыщIигъуащ Бгъэжьнокъуэм.
КъБР-м и цIыхубэ сурэтыщI Црым Руслан хьэщIэхэм ехъуэхъуащ сыт щыгъуи лэжьыгъэфI къадэхъуну, апхуэдэ музей ди къуэш республикэм зэритым щхьэкIэ хуабжьу уехъуапсэ зэрыхъунур къыхигъэщащ.
- Кавказ Ищхъэрэм и Iэхэлъахэм хиубыдэ щIыналъэ II-м щыпсэу сурэтыщI цIэрыIуэхэм я нэхъыфIу ди музейм щытхъумэхэм ящыщщ нобэ Къэбэрдей-Балъкъэрым къэтшар, - жиIащ КъуэкIыпIэ музейм и Кавказ Ищхъэрэ къудамэу Мейкъуапэ дэтым и унафэщI Сэбцокъуэ Аминат. - Ди музейм и гъэтIылъыгъэм фи республикэм исхэр щыдгъэгъуазэмэ тфIэфIу дыкъэкIуащ, дяпэкIи нэгъуэщI хэгъэгухэм тшэну ди мурадщ. Мыбы щыфлъагъу сурэт 50-м щыщу I5-р КъБР-м щыщ IэщIагъэлIхэм ейщ, псори езыхэм тыгъэ къытхуащIауэ.
Гъэлъэгъуэныгъэр шыщхьэуIум и 3-м щегъэжьауэ и 20 пщIондэ Лъэпкъ музейм щекIуэкIынущ.
НэщIэпыджэ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2193.txt"
} |
Лъэхъэнэ жыжьэм и щIэин
Монголием и щIыпIэ нэхъ телъыджэ дыдэхэм ящыщщ дунейм псом цIэрыIуэ щыхъуа, Гоби къумым хиубыдэ Немегету тIуащIэр. Ар, шыпсэм къыхэкIа фIэкIа умыщIэну, щхъуэкIэплъыкIагъэу гъэщIэгъуэныщэхэр щытепщэ, нэхумрэ кIыфIымрэ щызэпэджэгу, къурш уардэ гуэудахуэхэм я лъахэ, бгы зэхуакухэр дэзытхъунщIыкIа къуэладжэ куущ. Губгъуэшэкъракъым (къум, пшахъуэ щIыналъэ) цIыхухэр щIыдихьэхыр абы иIэ теплъэ дахэм и закъуэкъым, атIэ а щIыпIэр зэман жыжьэм дунейм тета псэущхьэ абрагъуэхэм-динозаврхэм - ноби я къэхалъэжьу зэрыщытырщ.
Немегету къегъэщIылIа тафэр зэпхызыгъэмба къуакIэбгыкIэхэм ирижэу щыта псышхуэхэм я Iуфэхэм, адэкIэ-мыдэкIэ губгъуэжьым зыщызыуфэбгъуа хыжьейхэм я Iэгъуэблагъэхэм, абыхэм япэмыжыжьэу щызэщIэкIэжа мэз Iувхэм къыщаущыхьу щытащ, шыпсэ нэхъ шынагъуэ дыдэми узыщримыхьэлIэ, IэпкълъэпкъкIэ благъуэ теплъэ зиIэ, щхьэуэ яфIэтхэмкIэ зэхуэмыдэ, фэ Iувыжь къэбырыбыжар зи шэпэIудз, къитхъым хуэдэу Iэбжьанэжьхэр зэрызыгъэкI псэущхьэ жьажьэ хьэщхьэвылъэжьхэм.
Дунейр зи инагъ «шындырхъуоужьхэр» езыр-езыру щызэзэуэжи къэхъурт. ЩIытI лэжьыгъэхэр езыгъэкIуэкIхэм къагъуэтащ, зэманми имыпхъэхыжу телъыджэлажьэу хъума хъуа, щызэфIэнэм зэрыфыщIурэ зи псэхэр зэдыхэкIа динозавритIым я хьэдэкъупщхьэхэр.
ПсэущхьитIыр щызэпаплъыхьым, щIэныгъэлIхэм зэхагъэкIащ Iуэхур къызэрекIуэкIа щIыкIэр. Удзрэ къэкIыгъэрэ фIэкIа зыIузымыгъахуэ, динозавр зэрамыщIэжым лыр зи мыхьэмышх хьэщхьэрыIуэ нэхъ цIыкIум Iэпкълъэпкъыу иIэмкIэ зытригъэукIуриящ. Мыдрейуэ, и лъабжьэм къыщIэхутари, нэгъуэщI Iэмал къыщыхуэмыгъуэтыжым, къыдэпхъуейри и дзэпкъитIыр къыщхьэщытым и щхьэм хиIулIащ. АбыкIи къыIэщIэмыкIыжыфыну къыщыхъури, мо гужьеям, къызэрыдэлъэпIэстхъея и кIэбдз лъакъуитIымкIэ, къытегуплIам и ныбэр зэгуипхъащ, абы дэкIуэу зылъэIэса и тхыцIэри зэпиудащ. Псэущхьэ абрагъуэжьитIыр, зэрыхуа псэзэпылъхьэпIэм къыщимыкIыжыфым, IэплIэ мыухыжыр зэхуащIа фIэкIа умыщIэну, зэкIэрынауэ къанэри, тIуми я псэхэр зыщызыраупсеям щыхэкIащ.
Динозаврхэм я хьэдэ къупщхьэхэр щIы хъурейм и щIыпIэ куэдым къыщыIэгъуэж пэтми, абыхэм я кхъэхалъэжьу Гоби губгъуэжьым итым инагъкIэ хуэбгъэдэн иджыри къыкъуэкIакъым. Абы метр зэбгъузэнатIэу I000-м щIигъур иубыдащ.
ГъэщIэгъуэныракъэ, мыбдежым дунейм къыщытехьэжащ щIэныгъэлIхэр зэи нэгъуэщI щIыпIэ зыщримыхьэлIэ псэущхьэ лIэпкъыгъуэхэри. Абыхэм ящыщщ метр 20 зи лъагагъ «немегтозавр» хьэщхьэвылъэжьри. Ар Немегету губгъуэшэкъракъым къызэрыщагъуэтаращ, апхуэдэцIэ щIызэрихьэм и щхьэусыгъуэр. Мы щIыпIэр зи лъахэу къекIуэкIар динозаврхэм я закъуэкъым, атIэ а зэман жыжьэм псэуа шылъэгухэми, шындырхъуохэми, къызэрыгуэкI благъуэхэми я зекIуапIэу щытащ. Абы и щыхьэтщ иужьрейуэ къедбжэкIа хьэпщхупщхэм я хьэдэкъупщхьэу Гоби къумым къыщрагъуэтэжхэри.
Монголием щызэпрыбэкъукIыу ита динозаврхэмрэ ижькIэрэ Америкэ Ищхъэрэр зи кIуапIэу щыта псэущхьэхэмрэ я къупщхьэу къагъуэтыжахэр щызэрагъапщэм, щIэныгъэлIхэм гу лъатащ ахэр гъэщIэгъуэныщэу зэрызэщхьым. Абы ахэр нэхъри иригъэгупсысащ Евразиемрэ Америкэ Ищхъэрэмрэ зэпызыщIэ щIы кIапэ гуэр зэманым дэкIуэса лъэхъэнэ жыжьэм зэрыщыIам. ЗэрыхуагъэфащэмкIэ, континентитIым исхэр нэхъ зэлъигъэIэсу абы зыщиукъуэдияуэ щытар иджырей Берингов псы дэлъэдапIэм нэхъ ипщэIуэкIэт. ЩIэныгъэлIхэр зэрегупсысымкIэ, щIыналъэшхуитIым щIыIагъ-псыIагъ и лъэныкъуэкIэ я зэхэлъыкIар, щIыуэпсым и щытыкIэу къыщекIуэкIар а лъэхъэнэ жыжьэм щызэхуэдагъэнущ. Ари и щхьэусыгъуэщ динозаврхэр лъэныкъуитIымкIи хуиту зекIуэу щIыщытам.
Монголием и къалащхьэ Улан-Батор дэт Музей нэхъыщхьэм зыщызыплъыхь дэтхэнэри имытхьэкъункIэ Iэмал иIэкъым ПалеоонтологиемкIэ пэшышхуэм щIагъэува хьэпшыпхэм. Абы щахъумэ зи гугъу тщIа Гоби губгъуэшэкъракъым къыщагъуэта щIэин телъыджэхэр. Зэ Iуплъэгъуэу япэу гу зылъыптэхэм ящыщщ метри 5 зи лъэгагъ тарбозаврым и къупщхьэ-лъапщхьэхэмрэ, абы и Iэпкълъэпкъым пыгъэувэжа щхьэ гъумыжьымрэ. Иужьрейм къыIуна дзэхэм я инагъым укъагъащтэ. Абыхэм ящыщ дэтхэнэри къамэ къиха хуэдиз мэхъу…
ЛУЦЭ СулътIан.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2194.txt"
} |
Дунейм щыхъыбархэр
Нобэ
♦Светофорым и дунейпсо махуэщ. 1914 гъэм США-м щыщ Кливленд къалэм щыфIадзащ икIи къагъэсэбэпу щыхуежьащ япэ светофорыр.
♦1789 гъэм Франджым пщылIыгъэр щагъэкIуэдыжащ.
♦1884 гъэм дуней псом цIэрыIуэ щыхъуа скульптурэм - Щхьэхуитыныгъэм и статуем - и лъабжьэр Нью-Йорк щагъэтIылъащ.
♦1940 гъэм Латвиер СССР-м хагъэхьащ.
♦1941 гъэм Одессэ къалэр фашист зэрыпхъуакIуэхэм ящыхъумэным теухуа зауэм щIидзащ. Ар махуэ 73-кIэ екIуэкIащ.
♦1943 гъэм Сталиным и унафэкIэ Москва хьэрэкIытIэхэр щыдрагъэлъэтеящ Хэку зауэшхуэм къыщахьа япэ текIуэныгъэхэм я щIыхькIэ – Орёл, Белгород къалэхэр хуит къызэращIыжам и саулыкъукIэ.
♦1956 гъэм Москва Лениным и цIэр зезыхьэ и стадионым къыщызэIуахащ СССР-м ис лъэпкъхэм я Япэ спартакиадэр.
♦I963 гъэм ядернэ Iэщэр хьэуам, хьэршым, псы щIагъым щымыгъэунэхуным теухуа ЗэгурыIуэныгъэм Iэ щIрадзащ.
♦I966 гъэм къыдэкIащ «Биттлз» уэрэджыIакIуэ гупым и «Револьвер» альбом цIэрыIуэр.
♦I975 гъэм Тюмень – Сургут гъущI гъуэгум япэ мафIэгур ирикIуащ.
♦I996 гъэм Урысейм къыщащтащ президент властым и дамыгъэхэр – УФ-м и Президентым и бэракъыр, Президентым и Нагъыщэр, Урысей Федерацэм и Конституцэм и тхылъ щхьэхуэу къэралым и Президентым папщIэ къыдагъэкIар.
♦2016 гъэм Рио-де-Жанейрэ (Бразилие) къыщызэIуахащ XXXI гъэмахуэ Олимп Джэгухэр. Ахэр шыщхьэуIум и 2I пщIондэ екIуэкIащ. Адыгэхэм тхуэфIащ а Олимпиадэр – Мудрэн Беслъэн дыщэ (дзюдо), Джэду Iэниуар (бэнэкIэ хуит) дыжьын медалхэр къыщахьат абы.
♦1844 гъэм къалъхуащ урыс сурэтыщI-живописец цIэрыIуэ Репин Илья.
♦1850 гъэм къалъхуащ франджы тхакIуэ цIэрыIуэ Ги де Мопассан.
♦1893 гъэм къалъхуащ урыс актрисэ, макъ зыщIэмыт фильмхэм щыджэгуа Холодная Верэ.
♦1898 гъэм къалъхуащ совет усакIуэ-уэрэдус Лебедев-Кумач Василий.
♦1905 гъэм къалъхуащ авиаконструктор, академик, Социалист Лэжьыгъэм тIэунейрэ и ЛIыхъужь, къэрал дамыгъэ лъапIэ, саугъэт куэд зыхуагъэфэща Микоян Артём.
♦1934 гъэм къалъхуащ мэкъумэш щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъМУ-м и профессор Хъаний Мирон.
♦1939 гъэм къалъхуащ УФ-м щIыхь зиIэ и артист, КъБР-м и цIыхубэ артист Алэкъей Мухьэмэд.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык пшэр техьэ-текIыу щыщытынущ. Хуабэр махуэм градус 25 – 26-рэ, жэщым градус I5 – I7 щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
Сыт зэмани езым и фащэ щыгъыжщ.
Зыгъэхьэзырар ЖЬЭКIЭМЫХЪУ Маринэщ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2195.txt"
} |
ЦIыху мин 850-м тращIыхь
Къэбэрдей-Балъкъэрым зыщызыгъэпсэхуну къакIуэхэм я бжыгъэр процент 30-кIэ нэхъыбэ хъуащ 20I9 гъэм елъытауэ. Апхуэдэу, 202I гъэм и япэ илъэс ныкъуэм щIыналъэм зыгъэпсэхуакIуэу мин 459-рэ и хьэщIащ.
КъБР-м зыгъэпсэхупIэхэмрэ туризмэмкIэ и министр ЩоджэнцIыкIу Мурат зэрыжиIэмкIэ, дызэрыт илъэсым и кIэм щогугъ зыгъэпсэхуакIуэхэм я бжыгъэр мин 800-850-рэ хъуну. «Ди гуапэ мыхъуу къанэркъым гъэмахуэ, щIымахуэ пIалъэ имыIэу, зыгъэпсэхуакIуэхэр куэд къызэрыхъур», - къыхегъэщ министрым.
КъищынэмыщIауэ, иужьрей зэманым нэхъ щIэупщIэ яIэ хъуащ транспорт хэхакIэ фIэкIа узэмыкIуэлIэф, гъуэгу здэщымыIэ щIыпIэхэм зыщагъэпсэхуным. Абы и фIыгъэкIэ цIыхухэм IэмалыфI ягъуэтащ щIыналъэм и хъугъуэфIыгъуэ нэхъыбэм зыщагъэгъуэзэну. Псом хуэмыдэу зыгъэпсэхуакIуэхэм яфIэфIщ Шэджэм аузым и щхьэм дэкIыну, «Долина Нарзанов», «Джылы-Суу» щIыпIэхэр зрагъэлъэгъуну. Бгы дэкIыным дихьэххэм нэхъ къащтэ Iуащхьэмахуэ лъапэрэ Безенгирэ. КъищынэмыщIауэ, мыхьэнэшхуэ иIэщ щIыналъэм и щыхьэрым - Налшык къалэм - зыщызыгъэпсэхухэм я бжыгъэм кIуэ пэтми зэрыхэхъуэм.
ЩоджэнцIыкIум зэрыжиIэмкIэ, хьэщIэщхэмрэ санаторэхэмрэ цIыхур щIэзщ. Апхуэдэ IуэхущIапIэхэм я лэжьыгъэр сакъыу къызэрагъэпэщ Роспотребнадзорым пщэрылъ къащищIхэм тету.
БАГЪЭТЫР Луизэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2196.txt"
} |
ДУНЕЙМ ЩЫХЪЫБАРХЭР
Нобэ
♦1662 гъэм Москва цIыхухэр къыщызэрыIэтащ домбеякъым къыхэщIыкIа ахъшэ къызэрыщIагъэкIыр ямыдэу. Ар дыжьын ахъшэм хуагъадэрт, я сомым къыщIэкIыр нэхъ мащIэ, ят налогыр нэхъыбэ хъуати, цIыхубэм ар ягу техуакъым икIи цIыху минипщIым нэблагъэ пащтыхьым и деж тхьэусыхакIуэ кIуэну зэрехьэжьащ. Я Iуэхум хэплъэну Романов Алексей пащтыхьымрэ абы и блыгущIэтхэмрэ цIыхубэр къагъэгугъэри, ахэр пIалъэкIэ - дзэр къэсыхукIэ зэтрауIэфIащ. Бжэгъурэ Iэдакъэсэрэ фIэкIа зымыIыгъ цIыхухэм дзэр ятегуплIащ икIи а зэпэщIэтыныгъэм къалэдэс 900 абдежым щыхэкIуэдащ.
♦1777 гъэм Инджылызым и къалащхьэ Лондон дунейм щыяпэу цирк къыщызэIуахащ.
♦1836 гъэм Москва и Кремлым и пщIантIэм щагъэуващ Пащтыхь-Тхьэгъуш жыхуаIэр. Щагъэжа щIыпIэм деж илъэсищэм нэблагъэкIэ щылъащ ар, тонн щитIым нэблагъэ и хьэлъагъти, къахуэмыгъэхъейуэ. Архитектор Монферран Огюст ар къэпIэту бгъэIэпхъуэ зэрыхъуну Iэмалыр къигупсысри, шыщхьэуIум и 4-м тхьэгъушыр трагъэувауэ щытащ абы хуагъэхьэзыра лъагапIэм.
♦1888 гъэм Томск къалэм университет къыщызэIуахащ.
♦1892 гъэм Ульянов Владимир (Ленин) хеящIэ лэжьыгъэ иригъэкIуэкIыну хуит ящIащ.
♦1902 гъэм къызэIуахащ Темзэ псы щIагъым щаукъуэдия лъэс зекIуапIэр. Абы зэпищIат Лондон и хьэблитI.
♦1901 гъэм къалъхуащ США-м щыщ джаз музыкант, композитор цIэрыIуэ Армстронг Луи.
♦1905 гъэм къалъхуащ совет композитор, дзэ оркестрымрэ хорымрэ я дирижёру щыта, Социалист Лэжьыгъэм и ЛIыхъужь, СССР-м и цIыхубэ артист, Лениным, Сталиным я щIыхькIэ щыIа саугъэтхэр зрата, генерал-майор Александров Борис.
♦1905 гъэм къалъхуащ щIэныгъэлI, абхъаз-адыгэ бзэ гупыр джыным хэлъхьэныгъэшхуэ хуэзыщIа, филологие щIэныгъэхэм я доктор, профессор, Куржымрэ Къэбэрдей-Балъкъэрымрэ щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ Рогавэ Георгий.
♦1914 гъэм къалъхуащ уэрэджыIакIуэ, КъБР-м щIыхь зиIэ и артист Шыкъ Михаил.
♦1946 гъэм къалъхуащ урысей къэрал къулыкъущIэ, Дагъыстэн Республикэм и Iэтащхьэу щыта Абдулатипов Рэмэзан.
♦1959 гъэм къалъхуащ биологие щIэныгъэхэм я доктор, АКъУ-м и профессор IэкIатэ Валерий.
♦1961 гъэм къалъхуащ США-м и президенту щыта, Нобель и саугъэтым и лауреат Обамэ Барак.
♦1966 гъэм къалъхуащ кхъухьлъатэзехуэ, Урысейм и ЛIыхъужь Цей Эдуард.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык уэфIу щыщытынущ. Хуабэр махуэм градус 31 - 33-рэ, жэщым градус 21 - 23-рэ щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
ФызыфI зиIэм хъуэхъу и унэ илъщ.
Зыгъэхьэзырар ЖЬЭКIЭМЫХЪУ Маринэщ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2197.txt"
} |
Дэнэ зыщыбгъэпсэху хъуну?
Зыгъэпсэхугъуэ-2021
ШыщхьэуIум щыщIэдзауэ Краснодар крайм ковидым зэрыпэщIэт мардэщIэхэр щаубзыхуащ. Абы къакIуэхэр иджы хьэщIэщым, санаторэм щIэтIысхьэн папщIэ яIыгъын хуейщ вакцинэ зэращIамкIэ сертификат, е ипэ махуэм ята ПЦР-тест, е коронавирус къызэреузрэ куэд зэрыдэмыкIам щыхьэт техъуэ справкэ. Иджыри зы хэкIыпIэ къагупсысащ край унафэщIхэм. ЗыгъэпсэхуакIуэ ущыкIуа япэ махуищым а щIыпIэм мастэ щызэхебгъалъхьэми хъунущ.
Иджы щIыналъэм и турист IэнатIэм и лэжьакIуэхэр мэгузавэ ар я бизнесым зэран хуэхъункIэ. Сыту жыпIэмэ, апхуэдэ жыпхъэхэр Урысейм и адрей хэгъэгухэм щыIэ зыгъэпсэхупIэхэм щагъэувакъыми, цIыхур нэхъ тыншу зэкIуэлIэну щIыпIэр нэхъ къищтэнущ.
Турист компаниехэм щылажьэхэм зэрыжаIэмкIэ, нобэкIэ щIэупщIэ нэхъыбэ зиIэр Абхъазымрэ Албаниемрэщ. Мис абыхэм ПЦР-тести вакцинэ зэрыпщIам щыхьэт техъуэ тхылъи къыппаубыдыркъым. Албаным и зыгъэпсэхупIэхэр зыхуей зэрыхуигъазэрэ куэд щIакъым. 2019 гъэм урысей туристхэр куэду кIуэ хъуащ, Москва - Тиранэ кхъухьлъатэр къытрагъэува нэужь. Абы зы цIыхум зы тхьэмахуэкIэ зыщигъэпсэхуным сом мин 43-рэ токIуадэ. Тиранэ унэзыхьэс кхъухьлъатэр Москва, Самарэ, Екатеринбург толъэтыкI.
Зыщыбгъэпсэхуну тIэкIу нэхъ лъапIэщ Мысырыр. Псалъэм папщIэ вагъуиплI зиIэ хьэщIэщым зы тхьэмахуэкIэ цIыхуитI щIэсыным сом мини 107-рэ ихьынущ. Апхуэдэуи ПЦР-тест къыппэзымубыд къэралхэм ящыщщ Мексикэр. Абы шыщхьэуIум цIыхуитIым зыщыбгъэпсэхуным сом мини 161,3-рэ ехь. Черногориемрэ Доминиканская Республикэмрэ уихьэн папщIи тхылъ щхьэхуэ ухуейкъым, ауэ абы кIуэуэ Урысейм занщIэу илъэтыкI кхъухьлъатэ щыIэкъым.
НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2198.txt"
} |
ЗащIэбгъакъуэмэ, къулейсыз щыIэнукъым
УФ-м и Къэзыбж палатэм и унафэщI Кудрин Алексей хэкIыпIэ къигъуэтащ Урысейм ис къулейсызхэм я бжыгъэр гъэмэщIэнымкIэ. Абы къызэрилъытэмкIэ, дэтхэнэми щхьэхуэу удэIэпыкъумэ, гугъуехьыр къызэнэкIа хъунущ. «Ар къэралым хузэфIэкIын папщIэ сом мелардищэ зыбжанэ хуейуэ аращ, икIи и мылъкум къыхимыгъэкIыфыну щыткъым», - жиIащ Кудриным.
Нэхъыщхьэр цIыхухэм я псэукIэм и фIагъыр къыщалъытэкIэ, зыхуэныкъуэм елъытауэ гуп-гупу зыщхьэщагъэкIынырщ, унагъуэм къыхэхъуэм тещIыхьауэ зэрыдэIэпыкъуну ахъшэ бжыгъэр ягъэбелджылын хуэдэу.
Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэмэ, Къэзыбж палатэм и нэхъыщхьэм къызэрилъытэмкIэ, къулейсызыгъэр гъэкIуэдыным зэребэн Iэмал хъарзынэхэр щыIэщ Урысейм. Ар УФ-м и Президентым гъатхэпэм и пэщIэдзэм Iэ зыщIидза унафэрщ - илъэсищым къыщыщIэдзауэ илъэсиблым нэс зи ныбжь сабий зыщIэс унагъуэхэм мазэ къэс ахъшэ етыныр.
Кудрин къызэрибжымкIэ, сабий нэхъыжь зыщIэс унагъуэхэми яхухэпх хъунущ апхуэдэ ахъшэ, ауэ Iэмал имыIэу къэлъытэн хуейщ унагъуэм и псэукIэр зыхуэдэр, и хэхъуэр зыхуэдизыр. Псалъэм папщIэ, машинэ етIуанэ зиIэ унагъуэм социальнэ дэIэпыкъуныгъэ къэралым иритын хуейуэ къытехуэркъым. Апхуэдэ щIыкIэкIэ убгъэдыхьэмэ, къулейсызыгъэр гъэмэщIэныр тынш хъунущ. «Политсобрание» аналитикэ агентствэм и эксперт Желтовэ Наталье къызэрилъытэмкIэ, Кудриным и псалъэхэм пэж хэлъми, а бгъэдыхьэкIэм фIы лъэпкъ къишэнукъым. Сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, нобэкIэ екIуэкI гъащIэм пэж дыдэу тхьэмыщкIэр къыхэплъагъукIыну гугъущ. Иджыпсту къэралым и ныкъуэ псом экономикэ "щIэхъумам" и Iэмалыр къагъэсэбэп. Абыхэм яIэри ямыIэри IупщI къащIын щхьэкIэ къэралым я дзыхь ирагъэзу щытын хуейщ. Абы и лъэныкъуэкIэ нобэ Урысейм ищIэр мащIэщ. 2020 гъэм Росстатым къызэрихутамкIэ, къулейсызхэм я хэхъуэр мащIэщ. Псори зэхэту къапщтэмэ, унагъуэ хуэмыщIахэр упсэун папщIэ Iэмал имыIэу зыхуей ахъшэ бжыгъэр псори зэхэту сом мелард 727-рэ щохъу къэралым. Нэхъыбэу зэрыпсэун ахъшэ зыхуэчэмыр сабиищ е нэхъыбэ, лэжьыгъэ IэнатIэ Iумыт цIыху зэрыс унагъуэхэрщ.
НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2199.txt"
} |
Тхылъым хуэдэ щыIэкъым
Журналист, блогер цIэрыIуэ Мыз Залинэ зи унафэщI «Клуб 494» творческэ гупым хэт школакIуэхэр иджыблагъэ Налшык щыхьэщIащ. Къэбэрдей Адыгэ Хасэм ахэр щыхуэзащ «Адыгэ псалъэ» газетым и редактор нэхъыщхьэ, КъАХ-м и тхьэмадэ ХьэфIыцIэ Мухьэмэдрэ «Горянка» газетым и редактор нэхъыщхьэ, усакIуэ Къаныкъуэ Заринэрэ.
Псыгуэнсу къикIа ныбжьыщIэхэм хуабжьу ягъэфIэгъэщIэгъуэнт зи IэдакъэщIэкIхэм фIыуэ щыгъуазэ цIыху цIэрыIуэхэм яхуэзэну, я псалъэ щIэдэIуну. ХьэфIыцIэм сабийхэм яхуиIуэтащ зи унафэщI «Адыгэ псалъэ» газетым и зэхэлъыкIэр, ар зэрагъэхьэзырыр, Къэбэрдей Адыгэ Хасэм щекIуэкI лэжьыгъэр, нэгъуэщIхэри.
«Иджыпсту зэманым къыздихьа зэхъуэкIыныгъэ нэхъыщхьэхэм ящыщ, сыт хуэдэ хъыбарри щыбгъуэт интернетыр IэмэпсымэфIщ, ауэ тхылъым къытекIуэн зыри щыIэкъым, фи гупсысэм зиужьынымкIэ, фи акъылым хэвгъэхъуэнымкIэ, - жиIащ ХьэфIыцIэм. - ЕгъэджакIуэ, журналист, нэгъуэщI IэщIагъэхэм пэрыувэфын IэщIагъэлI фыхъуну фыхуеймэ, тхылъ куэд феджэн хуейщ. КъищынэмыщIауэ, бзэхэр зэвгъэщIэным фыхуэмыщхьэх. Бзэ нэхъыбэ пщIэху, уи щхьэр нэхъ лъагэ хъууэ аращ, зы бзэ пщIэмэ – зэ уцIыхущ, бзитI пщIэмэ – тIэу уцIыхущ».
Къаныкъуэ Зарини псалъэмакъ щхьэпэ ядригъэкIуэкIащ ныбжьыщIэхэм икIи я упщIэхэм жэуап яритащ. ЗэIущIэр адыгэбзэр хъума зэрыхъунум, литературэр джын зэрыхуейм, щэнхабзэм мыхьэнэшхуэ зэриIэм нэхъ тегъэщIауэ щытащ, школакIуэхэр усэ къеджащ.
Мыз Залинэ езыр къыщалъхуа, къыщыхъуа Псыгуэнсу къуажэм къыщызэригъэпэща «Клуб 494» гупым жэрдэм зиIэ ныбжьыщIэхэр къокIуалIэ.
- Клубым и къалэн нэхъыщхьэр ныбжьыщIэхэр бзэм, хабзэм, тхыдэм, щэнхабзэм дегъэхьэхынырщ, къызыхэкIа лъэпкъым и хъугъуэфIыгъуэ псори псэкIэ зыхегъэщIэнырщ, адыгэм и лъапIэныгъэхэм щыгъуазэрэ ар я Iэпэгъуу къыдэкIуэтей щIэблэр къэгъэхъунырщ, - къыддогуашэ Залинэ. – КъызэрызэIутхрэ куэд мыщIами, къэкIуэну хуейхэм я бжыгъэр куэдщ, мыбы щхьэж и фIэфIыныгъэкIэ къекIуэлIэну аращ ныбжьыщIэхэр, уасэ лъэпкъ щIамыту. Сэ мылъку хэхыпIэу иужь сихьакъым мы Iуэхум, атIэ сэ сщIэхэмкIэ садэгуэшэну, лъэпкъым хуэфащэу къэхъун папщIэ ящIэн хуейхэм хуэзунэтIыну аращ. КъищынэмыщIауэ, къалэм щыIэ Iэмалхэм хуэдиз къуажэхэм щыбгъуэтынукъым, сызыдэлажьэ гупым я ныбжь ущитым деж зи тхыгъэ узэджэ тхакIуэхэм, усакIуэхэм, телевизоркIэ фIэкIа умыцIыху щэнхабзэм, гъуазджэм я лэжьакIуэхэм уахуэзэну, уадэуэршэрыну пфIэгъэщIэгъуэнщ. Си мурадщ апхуэдэ зэIущIэхэр щIэх-щIэхыурэ къызэзгъэпэщыну, сабийхэм я къэухьым зэрызезгъэужьын Iэмал гъэщIэгъуэнхэр къэзгъэсэбэпыну.
НэщIэпыджэ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "22.txt"
} |
Дуней псом пщыкIузрэ и чемпион
ЩIы хъурейм щыгъуэтыгъуейщ Адыгейм и Куэшхьэблэ щIыналъэм хыхьэ Еджэрыкъуей къуажэм къыщалъхуа Хьэсанэ Мурат самбэмкIэ зыIэригъэхьа ехъулIэныгъэхэм хуэдиз зиIа: дуней псом 11-рэ и чемпион хъуащ, Дунейпсо кубокыр 8 къихьащ, Европэм 5 щытекIуащ, 19-рэ къэралым дыщэр щызыIэригъэхьащ. Илъэс пщыкIутхум щIигъукIэ Урысей Федерацэм и командэ къыхэхам и капитану щытащ икIи зыхэт спорт лIэужьыгъуэм щынэхъ лъэщ дыдэу куэдрэ къалъытащ. Абы самбэмкIэ къэралми дунейми къыщыпэлъэщын щIагъуэ щыIакъым 1993 - 2006 гъэхэм.
Нарт теплъэ зиIэ щIалэ Iэбыдэлъэбыдэ цIыкIу къихъуащ Еджэрыкъуей къуажэм щыпсэу Хьэсанэ Руслан и унагъуэм 1970 гъэм дыгъэгъазэм и 10-м. И къэхъукIэкIи зыужьыкIэкIи ар пелуан щыпкъэт. Нэхъ къыдэкIуэтейуэ школым щIэтIысхьа иужькIи, и ныбжьэгъухэм къащхьэщыкIырт и теплъэкIи зэфIэкIкIи. Ебланэ классым щынэсам гу къылъатэри, мо псынщIэу къэжэпхъ щIалэ цIыкIур самбэмрэ дзюдомрэ хуагъэсэн щIадзащ. ЗыщIэс школым физкультурэмкIэ и егъэджакIуэ Бэрзэдж Щыхьым абы и япэ тренер хъуащ икIи къару куэд ирихьэлIащ Мурат спортсмен Iэзэ къыхэкIын папщIэ. Аращ лъабжьэ быдэ хуэзыгъэтIылъар дуней псом тепщэныгъэр щызыубыдыну щIалэм и ехъулIэныгъэ инхэм.
ГъащIэ гъуэгу хуэхъунум Хьэсанэ Мурат куэдрэ егупсысакъым курыт еджапIэр къиуха иужькIэ. Самбэмрэ дзюдомкIэ зыхэта зэхьэзэхуэхэм къыщихьа ехъулIэныгъэхэм абы къригъэщIат текIуэныгъэм и IэфIагъыр икIи Мейкъуапэ дэт Адыгэ къэрал университетым и спорт факультетым щIэтIысхьащ. Зэреджэм хуэдэурэ, зыщигъасэу щIидзащ Самбэмрэ дюдомкIэ олимп резервым и школым. И насып къикIри, хэхуащ Невзоров Виктор (олимп чемпион Невзоров Владимир и къуэш нэхъыщIэщ) и гупым. Абы куэд къригъэщIащ адыгэ щIалэщIэм. КъыкIэлъыкIуэу Мурат ягъэсащ Себелев Александр, Щхьэлахъуэхэ Валентинрэ Русланрэ икIи дэтхэнэми фIы гуэрхэр къыхалъхьащ – армырауэ дуней псом щытепщэ ухъуфынукъым.
1980 гъэм Мэзкуу щекIуэкIа гъэмахуэ Олимп джэгухэм жэз медалыр къыщызыхьа Емыжь Арамбий Хьэсанэ Мурат и тренер щыхъуам куэд щыгуфIыкIат. Самбэмрэ дзюдомрэ зэхуэдэу хуэIэкIуэлъакIуэ щIалэщIэм Iэмал хъарзынэ къыхукъуэкIат лъагапIэщIэхэм зрипщытыну. А спорт лIэужьыгъуитIым ящыщу дзюдорат Олимпиадэхэм хагъэхьар икIи дэтхэнэри зыщIэхъупс абы и щыгум мызэ-мытIэу къыщыхутэфынут.
Мурат хуабжьу дихьэхауэ зигъасэрт, ехъулIэныгъэфIхэри иIэт. Ар Урысей Федерацэм щытепщэ хъури, Совет Союзыр зэхэщэщэжа иужькIэ къэунэхуа Къэрал Щхьэхуитхэм я Зэгухьэныгъэм щынэхъыфIхэми яхыхьат. АрщхьэкIэ 1991гъэм Хьэсанэмрэ Емыжьымрэ я гъуэгухэр зэбгъэдэкIащ, Арамбий Германием щылэжьэну ирагъэблагъэри, Мурат утыкум къинащ.
Апхуэдиз зэфIэкI зиIэ щIалэщIэр хэти зришэлIэну щIэхъуэпсырт. Ар хузэфIэкIащ самбэмкIэ ехъулIэныгъэ инхэр нэхъапэм зиIауэ иджы тренер цIэрыIуэ хъуа Хьэпай Арамбий. Ахэр щызэдэлэжьа япэ дыдэ илъэсым (1991гъэм) Хьэсанэ Мурат Урысей Федерацэм самбэмкIэ и кубокыр зыIэригъэхьащ. АдэкIэ зыр адрейм къыкIэлъыкIуэу текIуэныгъэ гъуэзэджэхэр къыпэплъэрт. АрщхьэкIэ япэ ехъулIэныгъэ иныр зэи гум имыхужынщ: 1993 гъэм Калининград щекIуэкIырт самбэмкIэ Европэм и XII чемпионат. Апхуэдэ утыкушхуэхэм зэи имыта адыгэ щIалэщIэр, пэщIэдзэм мащIэу Iэнкун хъуами, иужькIэ зызэщIикъуэжащ икIи и хьэрхуэрэгъу псори хигъащIэри, нэхъ пщIэшхуэ дыдэ зиIэ хьэлъагъым (килограмми 100-м щIигъум) дыщэ медалыр къыщихьащ. КIэух зэIущIэм абы къыщыпэщIэта, Молдавием къикIа Гыштемулте текIуэныгъэм щыгугъыну зы Iэмали иритакъым.
КъыкIэлъыкIуа илъэсыр нэхъыфIыжт. Хьэсанэр Европэм щытекIуэри, дуней псоми пашэ щыхъуащ. Югославием и Нови-Сад къалэм щекIуэкIа зэхьэзэхуэм, сыт щыгъуи и хьэрхуэрэгъу лъэщ белорус Емельянов Владимир щыхигъащIэри, ЩIы хъурейм и чемпион япэу щыхъуащ.
1995 гъэми Мурат къыпэлъэщын Европэми дунейми щыIакъым. Апхуэдэ ехъулIэныгъэ инхэм щIалэщIэм и щхьэр мащIэу игъэунэзауэ къыщIэкIынущ. Армырамэ, дауэ къызэрыбгурыIуэнур Токиорэ Тбилисирэ жэзрэ дыжьынрэ фIэкIа къызэрыщимыхьар. Псом хуэмыдэу жагъуэ щыхъуащ Хахейлашвили Давид Куржым и къалащхьэм финалым къызэрыщефIэкIар. Ауэ ар Хьэсанэм и дежкIэ иужь дыдэ къыхэгъэщIэныгъэт. Абы къыкIэлъыкIуэу зыхэта зэхьэзэхуэхэм Мурат зыри зэи къыщытекIуакъым икIи илъэсибгъукIэ зэкIэлъхьэужьу (1998 - 2006 гъэхэм) дуней псом и чемпион хъуащ! Апхуэдэ зэфIэкI зиIа ЩIы хъурейм иджыри къэс къытехьакъым. Аращ «Самбэм и пащтыхь» къыщIыфIащари.
Спортым хэкIыжа иужькIэ Хьэсанэ Мурат и Iэр зэтедзауэ тIысыжакъым икIи къэрал, жылагъуэ лэжьыгъэшхуэ нобэр къыздэсым ирегъэкIуэкI. Адыгэ Республикэм физическэ щэнхабзэмрэ спортымрэ и комитетым и унафэщIу щытащ, иджы Урысей Федерацэм и Къэрал Думэм и детутатщ икIи Физическэ щэнхабзэмкIэ, спортымкIэ, туризмэмрэ щIалэгъуалэм я IуэхухэмкIэ комитетым Iуэху щхьэпэ куэд щызэфIегъэкI. И зэфIэкI лъагэм къыпэкIуащ «СамбэмкIэ спортым щIыхь зиIэ и мастер», Зэныбжьэгъугъэм и орден дамыгъэ лъапIэхэр.
Куэд дыдэ къыщехъулIащ Хьэсанэ Мурат мы дунейм икIи насыпыфIэу зебжыж, ауэ гъащIэм нэхъ лъапIэ дыдэу къыщилъытэр, дауи, и унагъуэращ. И щхьэгъусэ Саидэрэ абырэ щIалитIрэ зы хъыджэбзрэ зэдапIащ икIи гъащIэм зэрыхэзэгъэн IэщIагъэ хъарзынэхэр ирагъэгъуэтащ. Лэжьыгъэм къыщыдэхуэм и деж хуабжьу абы фIэфIщ игъэхъу адыгэшхэм яхэтыну, тхылъ еджэну, щэкIуэну, бдзэжьей ещэну. Тхьэм къыхузэпищэ!
Жыласэ Заурбэч.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "220.txt"
} |
Дунейм щыхъыбархэр
Фэ фщIэрэ?
♦КъухьэпIэ Африкэм щыIэ Сенегал къэралым щыпсэу цIыхубзхэм псы къэхьыным зы тхьэмахуэ зэхуакум къриубыдэу сыхьэт I8-м нэблагъэ трагъэкIуадэ.
♦КъуэкIыпIэ Африкэм щыIэ Кением щыпсэухэм я зэхуэдитIым щIигъур ныбжьыщIэ дыдэщ – ику иту илъэс 15 ирикъуакъым.
♦Зы цIыхум и нэхэр илъэсым къриубыдэу мелуанипщIрэ егъэупIэрапIэ.
♦Щыпсэу мелардырыбжэхэм я бжыгъэмкIэ дуней псом бжьыпэр щызыIыгъыр ди къэралым и щыхьэр Москва къалэрщ. Аращ ар ущыпсэуным нэхъыбэ дыдэ щытекIуадэ къалэу къыщIалъытэри.
♦Москва и метрорщ нэхъ хуабжь дыдэу зекIуэри. ЦIыхур щыIув зэманым абы и мафIэгухэр зы дакъикъэрэ ныкъуэрэ нэхърэ нэхъыбэ я мызэхуакуурэ зокIуэ.
♦Сабий псори дунейм къытохьэ плъыфэхэр зэхамыгъэкIыфу.
♦США-мрэ Урысей Федерацэмрэ я зэхуакум дэлъыр километриплI къудейуэ жыхуаIэр пэжщ. Дызэрыщыгъуазэщи, къэралитIым я гъунапкъэхэр зыхуэзэ, Беринг и цIэр зезыхьэ псыдэжыпIэм километр 86-рэ и бгъуагъщ. Апхуэдэу щытми, Чукоткэрэ Аляскэрэ зэпэщхьэхуэ зыщI а псыдэжыпIэм и кум хуэзэу хытIыгухэр иIэщ – Урысейм ейуэ Ратмановым и хытIыгумрэ Аляскэр Америкэм щращам абы ей хъуа Крузенштерн и хытIыгумрэ. Мис а щIы IыхьитIым я зэхуаку дэлъ псым и бгъуагъыр километриплI къудейщ зэрыхъур.
♦Боливием дзэ-тенджыз флот иIэщ, цIыху 5400-м къулыкъу щащIэу, ауэ езым и щIыналъэм тенджыз еуалIэркъым.
Нобэ
♦Ядернэ Iэщэр къагъэсэбэпу мыдэным и дунейпсо махуэщ
♦Хиросимэ и махуэщ. 1945 гъэм Японием и Хиросимэ къалэм США-м и кхъухьлъатэм атомнэ бомбэ щридзыхащ.
♦«Дунейм и дохутырхэр мамырыгъэм и телъхьэщ» дунейпсо махуэщ
♦Сырэм и дунейпсо махуэщ
♦УФ-м ГъущI гъуэгум къулыкъу щызыщIэ и дзэхэм я махуэщ. 1851 гъэм Урысей къэралыгъуэм гъуэгу зэпыщIэныгъэхэмкIэ и командующэ нэхъыщхьэм унафэ къыдигъэкIащ Санкт-Петербургрэ Москварэ зэпызыщIэ гъущI гъуэгур гъэлэжьэнымрэ хъумэнымрэ зи нэIэ щIэтыну дзэ гуп хэхахэр къызэгъэпэщыным теухуауэ.
♦Боливием и щхьэхуитыныгъэм и махуэщ
♦Аргентинэм щагъэлъапIэ Сабийм и махуэр
♦1889 гъэм боксёрхэм Iэлъэ яIэрымыгъыу ирагъэкIуэкIа иужьрей зэIущIэр зэхэтащ.
♦1940 гъэм Эстониер СССР-м хагъэхьащ.
♦1941 гъэм ВЛКСМ-м и обкомым унафэ ищIащ республикэм и щIалэгъуалэм ящыщу Дзэ Плъыжьым связист 400 хуагъэхьэзырыну.
♦1941 гъэм Хэку зауэшхуэм и зэманым совет кхъухьлъатэзехуэ Талалихин Виктор езым и И-16-м ису жэщым бий кхъухьлъатэм ебгъэрыкIуащ. Апхуэдэ нэхъапэм зыми хузэфIэкIатэкъым. Абы нэмыцэ Не-111 кхъухьлъатэр къриудыхащ, езым ейми сэкъат игъуэтауэ къехуэх пэтрэ парашюткIэ къелъэну хузэфIэкIащ. Къигъэлъэгъуа хахуагъэм папщIэ абы Совет Союзым и ЛIыхъужь цIэр къыхуагъэфэщауэ щытащ. Талалихиныр фашист истребителхэм япэмылъэщу хэкIуэдауэ щытащ 1941 гъэм жэпуэгъуэм и 27-м.
♦1961 гъэм совет космонавт Титов Герман «Восток-2» кхъухьым ису хьэршым лъэтащ. Гагарин Юрий и ужькIэ хьэршым кIуар аращ. Титовыр хьэршым итащ сыхьэт 25-рэ дакъикъэ 11-кIэ, ЩIым и хъуреягъыр 17-рэ къилъэтыхьыху.
♦1991 гъэм япэ Интернет-серверым лэжьэн щIидзащ.
♦1856 гъэм къалъхуащ урыс сурэтыщI, тхыдэр зи лъабжьэ и IэдакъэщIэкIхэмкIэ цIэрыIуэ хъуауэ щыта Васнецов Апполинарий.
♦1881 гъэм къалъхуащ Шотландием щыщ бактериолог, пенициллин антибиотикыр зэхэзылъхьа, Нобель и саугъэтыр зрата Флеминг Александр.
♦1927 гъэм къалъхуащ тхыдэ щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъУ-м и профессор Къасым Алий.
♦1934 гъэм къалъхуащ Тыркум щыщ тхакIуэ, жылагъуэ лэжьакIуэ Челик Уэсмэн (Хьэкъуратэ).
♦1940 гъэм къалъхуащ Дагъыстэным щыщ къэрал къулыкъущIэ, 2006 – 2010 гъэхэм а республикэм и президенту щыта Алиев Муху.
♦1947 гъэм къалъхуащ 1987 – 1992 гъэхэм Афганистаным и президенту щыта Наджибулла Мухьэммэд.
♦1954 гъэм къалъхуащ уэрэджыIакIуэ, КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, Адыгэ Республикэм щIыхь зиIэ и артисткэ Хьэрэдурэ Динэ.
♦1964 гъэм къалъхуащ оперэ уэрэджыIакIуэ, Адыгэ Республикэм и цIыхубэ артисткэ Шэгъудж Маринэ.
♦1969 гъэм къалъхуащ экономикэ щIэныгъэхэм я доктор, Плехановым и цIэр зезыхьэ академием и профессор, ЩIДАА-м и академик Пащты Лолэ.
♦1970 гъэм къалъхуащ урысей актрисэ, УФ-м щIыхь зиIэ и артисткэ Могилевская Маринэ.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык пшэр техьэ-текIыу щыщытынущ. Хуабэр махуэм градус 26 – 28-рэ, жэщым градус 17 – 18 щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
ПкIауэм и кIуэдыжыгъуэ къэсмэ,
бжьэхъун тхьэмпэр тIысыпIэ ещI.
Зыгъэхьэзырар ЖЬЭКIЭМЫХЪУ Маринэщ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2200.txt"
} |
Кхъухьыжь хьэмэ кхъухьыщIэ?
Зи лъэпкъым и блэкIар къызыфIэIуэху, и нобэми иригузавэ дэтхэнэ зыри щыгъуазэу щытын хуейщ адыгэхэмрэ абазэхэмрэ игъащIэ лъандэми зэбгъурыту тхыдэ гъуэгум зэрытетым. Абхъаз сурэтыщI Джапуа БетIал и гупыжкIэ зэфIагъэувэжа пасэрей кхъухьым ар иджыри зэ къыдигъэщIэжащ.
Пасэрей алыдж-урымхэм я тхыдэм къыхощ адыгэ-абазэхэм къэмэркIэ зэджэ кхъухь псынщIэхэр зэраIар. Нобэрей псалъалъэм ипкъ иткIэ «пират» хужаIэнкIи хъунт я гъащIэр хы Iуфэм щызыхьа ди лъэпкъэгъухэм. Сыт и щхьэусыгъуэми, тхыдэ лэжьыгъэхэм ди фIэщ ящI адыгэ-абазэхэм кхъухь ящIыфу зэрыщытар. Ар фIыуэ зыщIэ абхъаз сурэтыщI Джапуа БетIал а кхъухьыжьым гъащIэщIэ иритыжыну мурад ищIащ икIи иджыблагъэ ар абы къехъулIащ. Петрозаводск щаухуа кхъухьыр Абхъаз щIыналъэм нэсыжын ипэ, Мейкъуапэ щагъэлъэгъуащ.
Iуэху дахэм къыпэджащ Адыгэ республикэм и Iэтащхьэ КъумпIыл Мурати. «Адыгэ-абазэхэм я тхыдэм псэ къыIукIэжа хуэдэщ, мы кхъухьым ущеплъкIэ. Абы икIи Iэмал къыдет ди япэ итахэм ябгъэдэлъа зэфIэкIым и лъагагъыр зыхэтщIэну», - щетх адыгей лIыщхьэм и инстаграм напэкIуэцIым.
«Нобэ дыкъызрихьэлIар тхыдэм къыхэнэну зыхуэфащэ Iуэхушхуэщ, - жеIэ Мейкъуапэ щекIуэкI гъэлъэгъуэныгъэм хэта, КъБР-м Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ и институтым и щIэныгъэрылажьэ нэхъыщхьэ Мэрзей Аслъэнбэч. – Мы кхъухьым адыгэ кхъухькIи абазэ кхъухькIи уеджэ хъунущ. Абы и хъыбарым алыдж-урымхэм я зэманым щыщIэдзауэ ущрохьэлIэ тхыдэ лэжьыгъэхэм».
ЩIэныгъэлIым зэрыжиIэмкIэ, абхъаз сурэтыщI Джапуа БетIал илъэс тIощI хъуауэ щIэхъуэпсырт ар зэфIигъэувэжыну. Иджы и мурадым IэкIэ теIэбащ. «Мы Iуэхум и фIыгъэкIэ адыгэхэмрэ абхъаз-абазэхэмрэ зэрыубыдыж къудейкъым, - жеIэ Аслъэнбэч. - Кхъухьым кIуэдыжыпэным нэса лъэпкъыжьым и хъугъуэфIыгъуэ къигъэщIэрэщIэжащ. Адыгэ-абхъазхэм хытет хъунщIакIуэхэр (пиратхэр) зэрыса кхъухь лIэужьыгъуэ зэраIэр псоми ящIэ. Ауэ хы щIыIум мылъку къыщаугъуейуэ тета псоми хъунщIакIуэкIэ уеджэныр къезэгъыркъым. Кхъухьыпщхэм зызрапщыту щытар езыхэм я хэгъэгухэм къебий къэралхэм я кхъухьхэрт».
Къэмэрым метр 14, 5-рэ и кIыхьагъщ, метри 2,5- рэ и бгъуагъщ. Абы дыщIыгъущ белхьэкхъуафэу I4, и мачтэм метриплI и лъагагъщ, мотор хэтщ. Езыр уэздыгъеймрэ жыгеймрэ къыхэщIыкIащ, зы сыхьэтым километр 12 - 14 екIуф. Абы зэуэ итIысхьэфынущ цIыху 50-м нэс.
ЧЭРИМ Марианнэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2201.txt"
} |
Къэбэрдей-Балъкъэрым и махуэщIым ирихьэлIэу фэеплъ дамыгъэ къызэрагъэпэщынущ
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэм интернетым щиIэ и напэкIуэцIым кърагъэуващ Iэ зыщIидза «Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэр илъэси 100 щрикъум ирихьэлIэу фэеплъэ дамыгъэ къызэгъэпэщыным и IуэхукIэ» унафэр.
Унафэм ипкъ иткIэ, КъБР-м и Правительствэм фэеплъ дамыгъэм ехьэлIа Iуэхугъуэхэр пIалъэ кIэщIым къызэригъэпэщын хуейщ. Апхуэдэу Правительствэм и пщэ дэлъщ фэеплъ дамыгъэм теухуа хабзэр зэхилъхьэн, и теплъэр иубзыхун, тетыну сурэтым и еIуэлIапхъэмрэ щыхьэт тхылъымрэ зэхигъэувэн.
Фэеплъ дамыгъэм и гъэхьэзырыным пыщIа Iуэхухэм текIуэдэну мылъкур КъБР-м и бюджетым къыхэкIынущ.
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэр къызэрыунэхурэ илъэсищэ зэрырикъур щагъэлъэпIэнур 2022 гъэрщ.
ШУРДЫМ Динэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2202.txt"
} |
Олимп дыщэр Кавказ щIалэгъуалэм кърехьэлIэ
Махуищ къудей дэкIмэ, зэхуащIыжынущ щIы хъурейр зи псэупIэ цIыхубэм я гулъытэр кIэрыпщIауэ Токио щекIуэкI XXXII гъэмахуэ Олимпиадэр . Ауэ къэнэжа махуищым гуIэфIтещIэжу хуагъэтIылъам ещхьу, Кавказым щыщ щIалэгъуалэм я ехъулIэныгъэхэм дунейр къагъэпсалъэ.
53-нэ дыщэ медалыр Урысейм къыхуахьащ псым тIурытIу щызэдесынымкIэ псоми япэ ища Ромашинэрэ Светланэрэ Колесниченкэ Светланэрэ. Ауэ зэхъуэкIыныгъэ гуащIэхэр езыгъэжьар боксымрэ бэнэкIэ хуитымрэ екIуу зыкъызыщыгъэлъэгъуа бэнакIуэхэрщ.
ШыщхьэуIум и 5-м Урысейм и медаль бжыгъэр боксым щыхигъэхъуащ килограмм 75-рэ нэхърэ мынэхъ хьэлъэхэм къахэжаныкIа Бакши Глеб и домбеякъым.
Дыщэр пщIэнтIэпс къабзэкIэ къэзызэуа нэгъуей щIалэ Батыргазиев Альберт и текIуэныгъэм къыщымынэу, и цIыху щIыкIэмкIи я гур къихьэхуат зылъэгъуахэм. Альберт и нэгум уиплъэмэ, игъащIэкIи уи фIэщ хъункъым килограмм 57-рэ нэхърэ мынэхъ хьэлъэхэм зы цIыху япэ щизымыгъэща спортсмен нэфIэгуфIэм и Iэр къиIэту зыгуэрым еуэфыну. Ауэ щыхъукIэ, ар зытекIуар США-м щыщ боксёр лъэрызехьэ дыдэхэм хабжэ Рэган Дюкщ. Урысейм щыщ лъэпкъ цIыкIум къызэрыхэкIам нэмыщIыж, Альберт къыщалъхуар Дагъыстэн дыдэми зи цIэр къыщыхэмыщ Нэгъуей щIыналъэрщ. Абы нэхъри нэхъ гухэхъуэ ищIащ олимп чемпионыщIэм къыдэщIа и лъэпкъэгъухэм я гуфIэгъуэ зэхэзежэр.
Боксыр пщигъэгъупщэжыну гуащIэу екIуэкIащ бэнэкIэ хуитымкIэ зэхьэзэхуэри. ЯпэщIыкIэ и домбеякъ медалымкIэ дигъэгуфIащ Найфонов Артур.
Индием къикIа Рави Кумар 7:4-уэ текIуэри, а унэтIыныгъэ дыдэм дыщэ медалыр щызыIэригъэхьащ Дагъыстэным щыщ Угуев Заур (килограмм 57-рэ нэхърэ мынэхъ хьэлъэхэм).
ХъыбарыфIкIэ узыщагъэгугъ Кавказым щыщ адрей щIалэхэми. Осетин бэнакIуэ Сидаков Заурбек и хьэрхуэрэгъум 11:0 - у текIуэри, ужьрей зэпеуэм нэсакIэщ. Ардыдэм дагъыстэн щIалитI щызэхуэзэжынкIи хъунущ. Ахэр зыми егъэцIыхужын хуэмей, 2016 гъэм екIуэкIа Олимпиадэм и чемпион Садулаев Абдулрашидрэ абы куэдкIэ къыкIэрымыху Рашидов Гаджимурадрэщ.
А махуэ дыдэм башыр къагъэщхьэпэу лъагэу дэлъеинымкIэ зэпеуэхэм къахэжаныкIащ дыжьын медаль къэзыхьа Сидоровэ Анжеликэ.
Япэрей зэхьэзэхуэхэм пхыкIыну хунэсащ КъБР-м и цIыхубэм фIыуэ ялъагъу къалэкIыхь хъыджэбз Ласицкене Марии. Щэнейрэ дунейпсо чемпион хъуа Марие сантиметри 195-м щхьэдэлъыхри, иужьрей зэпеуэм нэсакIэщ. ШыщхьэуIум и 7-м Ласицкене зэхьэрхуэрэгъу 14 зыхэтыну иужьрей утыку ихьэгъуэм дыщигъэгуфIэну дыщогугъ.
ШыщхьэуIум и 6-м бэнэкIэ хуитымкIэ утыкум Венгрием къыбгъэдэкIыу ихьащ Хьэсэней къуажэм щыщ Мусукаев Исмэхьил. Ауэ, ди жагъуэ зэрыхъущи, щIалэр иужьрей зэпеуэм и Iыхьэ плIанэм япон бэнакIуэм щыпикIуэтащ.
Кавказ бэнакIуэхэм къакIэрымыхуу къыщIэкIащ боксым хэт Магомедалиевэ Земфирэ. ШыщхьэуIум и 6-м дагъыстэн хъыджэбзым Урысейм и 59-нэ медалыр (домбеякъ) къыхуихьащ. А унэтIыныгъэ дыдэм дыжьын медаль къыщилэжьащ Гаджимагомедов Муслим.
Медалхэм я бжыгъэ зэпеуэм ухэплъэмэ, шыщхьэуIум и 4-м Инджылызым Урысейр еханэ увыпIэм къригъэкIуэтэхауэ щытащ. Ауэ иужьрей махуэхэм къахуихьа ехъулIэныгъэхэм я фIыгъэкIэ ди спортсменхэр аргуэру етхуанэ увыпIэм дэкIуеижащ. Дыщыгугъынщ ар афIэкIа къемыIэбыхыжыну.
Тхыгъэр хьэзыр хъуакIэт осетин щIалэ Сидаков Заурбэч Урысейм 17-нэ дыщэ медалыр къызэрыхуихьа хъыбарыр къыщыIуам. Пщэдей ардыдэмкIэ дыщогугъ Кубэм щыщ и хьэрхуэрэгъум 4:0-у текIуэу кIэух зэпеуэм нэса Садулаев Абдулрашид.
ЧЭРИМ Марианнэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2203.txt"
} |
ЗэрыщыIэр фIэщщIыгъуейми
Астрономие
ЗэрызэхэтхамкIэ, ди Дыгъэм ирагъэщхьу нэхъ къытпэгъунэгъу дыдэр Проксимэ Центаврэ зи фIэщыгъэ вагъуэ жьэражьэрщ.
Фигу къэдгъэкIыжынщи, абы и деж 2016 гъэм астрономхэм къыщагъуэтауэ щытащ гъащIэ здэщыIэнкIэ хъуну зыхуагъэфащэ, и инагъ-и цIыкIуагъкIэ ЩIы Хъурейм хуагъадэ, нэхум зэрызидз псынщIагъкIэ къэдбжмэ, илъэси 4-кIэ тпэIэщIэ планетэ гъэщIэгъуэн.
Иджы, мис аргуэру, хьэршым а и Iэгъуэблагъэм ипэрейм ирагъэщхь планетэ щыIэнкIэ зэрыхъунур къыжаIащ Чили къэралым хьэршым къыщекIуэкIхэр щызыджу щылажьэ щIэныгъэлIхэм.
Ар дыдэм щыхьэт техъуащ Италием и Турин къалэм дэт, АстрофизикэмкIэ лъэпкъ институтым (INAF) и IэщIагъэлIхэри. А Iуэхум теухуауэ я Iуэху еплъыкIэр зыхуэдэр абыхэм иджыблагъэ къыщыхагъэщащ Science Alert щIэныгъэ журналым къытрырагъэдза я тхыгъэм.
ЗэрыкIэлъыплъа зэман кIэщIым къриубыдэу, щIэныгъэлIхэм къахутам и хьэлъагъыр ди ЩIы Хъурейм ейм нэхърэ хуэди 6-кIэ нэхъыбэщ, зэпха и «дыгъэм» дыдейр зэрыпэIэщIэм нэхърэ хуэдэрэ ныкъуэкIэ пыIудзащ (Марсыр Дыгъэм зэрыпэжыжьэм хуэдизу).
ПланетэщIэр хьэршым зэритым япэу гу лъызытар Чили къэралым и La Silla обсерваторием щыIэ Harps спектрографым пыщIа, зи зэпрыупIэр метри 3,6-рэ хъу телескопым ирилажьэхэрщ.
Къыхэгъэщыпхъэщ, зи гугъу тщIы къэхутэныгъэм щыхьэт техъуэн мурадыр яIэу, Италием и INAF институтым и IэщIагъэлIхэмрэ Крит хытIыгум щылажьэ щIэныгъэлIхэмрэ езыхэм я къарукIэ зи цIэ къитIуа Проксимэ Центаврэ вагъуэм къыпкърыкI нурым зэрыкIэлъыплъар икIи абы и Iэгъуэблагъэм етIуанэ планетэ зэрыщыIэр шэч къызытумыхьэжын Iуэхугъуэу къызэрызэдалъытар.
КЪУМАХУЭ Аслъэн.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2204.txt"
} |
ФIы къытхуэзыщIа цIыху цIэрыIуэ
Гъуазджэ
УФ-м и цIыхубэ артист Сокуров Александр илъэс 70 щрикъум ирихьэлIэу Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым абы щиIэ лъэщапIэм щагъэлъэгъуащ режиссёр цIэрыIуэм и фильм нэхъыфIхэр.
- Сокуров Александр и фильмхэм дуней псор, блэкIар, нобэрейр, къэкIуэнур къызэщIаубыдэ, - жиIащ КъБР-м и Композиторхэм я зэгухьэныгъэм и унафэщI ХьэIупэ ДжэбрэIил. - Александр и фIыгъэкIэ республикэм и цIэр жыжьэ зыгъэIуа, зэфIэкI зиIэ режиссёрхэр къытхэхъуащ.
КъБКъУ-м и унафэщI Алътуд Юрэ и псалъэм къыхигъэщащ Сокуров Александр и гъэсэнхэм я лэжьыгъэхэр щагъэлъагъуэ щэнхабзэ зэхыхьэм мыхьэнэшхуэ зэриIэр, Сокуровым ди республикэм, университетым хуищIэ лэжьыгъэм дяпэкIи щыпищэну зэрыщыгугъыр. Абы Сокуровым хуэгъэза псалъэ гуапэхэр жиIащ, и зэфIэкIыр мыкIуэщIу, гъащIэ узыншэ, кIыхь къигъэщIэну ехъуэхъуащ.
Сокуров Александр и лэжьыгъэхэм ящыщу ягъэлъэгъуащ «Русский ковчег» (2002) фильмыр. Урыс тхыдэм илъэс 300 гъуэгуанэ къыщызыкIуа Эрмитажым и залхэм зэпэIэщIэу зыщуплъыхьынымкIэ IэмалыфIу къалъытэ лэжьыгъэр, дауи, куэдым ягу дыхьащ. Щэнхабзэмрэ тхыдэмрэ зэрыщызэхэухуэнам и лъэныкъуэкIэ зыхуэбгъадэ хъун щымыIэ фильмым щыIу макъамэми зи гугъу ищI зэманым (1917 гъэм къэхъуа революцэм ипэкIэ) зи тетыгъуахэм я щыгъынхэми, сурэтыщI гъуазджэм и фIыпIэхэмкIэ пэшхэр зэрагъэщIэрэщIами узыIэпашэ.
Абы къыкIэлъыкIуащ режиссёрым и «Солнце», «Франкофония» фильм гъэщIэгъуэнхэр, и гъэсэнхэм ягъэува «Они ушли от меня», «Счастливая семья», «Антигона» лэжьыгъэхэр.
Къыхэгъэщыпхъэщ, пшыхьхэм щагъэлъэгъуа фильмхэр Интернетым зэрыщумыгъуэтынур.
Сокъурым и гъэсэнхэр дунейпсо кинофестивалхэм пашэ зэрыщыхъур, дамыгъэ лъапIэхэр къызэрыщыхуагъэфащэр, республикэм и цIэр фIыкIэ хамэ къэралхэм зэрыщагъэIур гуапэщ. Сыту фIыт, абы иублауэ щыта лэжьыгъэм ди университетым щыпищэну тезыгъэгушхуэн гулъытэ игъуэтамэ.
ТЕКIУЖЬ Заретэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2205.txt"
} |
Хэхыныгъэхэм ятеухуауэ
ШыщхьэуIум и 4-м «Вечерняя Москва» газетым и редакцэм web-семинар щекIуэкIащ хъыбарегъащIэ IэнатIэхэм я лIыкIуэхэм папщIэ.
Абы щытепсэлъыхьащ хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэм ехьэлIауэ щыIэ законодательствэм игъуэта зэхъуэкIыныгъэхэм, хэхыныгъэхэр щекIуэкI зэманым абыхэм я лэжьыгъэр къызэрызэрагъэпэщымрэ яIэ хуитыныгъэхэр зыхуэдэмрэ.
ЗэIущIэм хэтащ «Роскомнадзор»-м и управленэу ЦФО-м щыIэм и унафэщIым и къуэдзэ Макаренкэ Николай, «Роскомнадзор»-м и управленэу ЦФО-м щыIэм цIыхубэ коммуникацэхэм ехьэлIауэ кIэлъыплъыныгъэхэр къызэгъэпэщынымкIэ и къудамэм и унафэщI Федосеевэ Даринэ, Москва къалэм и ХэхакIуэ комиссэм и унафэщIым и къуэдзэ Реут Дмитрий, «Роскомнадзор»-м и управленэу ЦФО-м щыIэм теле-радио нэтынхэр къэпщытэнымкIэ и къудамэм и унафэщIым и къуэдзэ Щербаков Сергей.
Федосеевэ Даринэ жиIащ хэхыныгъэхэр щекIуэкIкIэ хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэм я лэжьыгъэр хабзэм тету къызэрызэрагъэпэщыпхъэр. КъищынэмыщIауэ, ар къытеувыIащ IуэхущIапIэхэм яIэщIэкI ныкъусаныгъэхэр зыхуэдэм. Абыхэм ящыщу къэпсэлъам къигъэлъэгъуащ къыхуеджэныгъэхэр щыщIадзэ пIалъэр къэмысу хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэр апхуэдэ лэжьыгъэхэр къатыну иужь зэрихьэр, цIыхубэм я Iуэху еплъыкIэхэр зэрытрадзапхъэ щIыкIэр къызэрызэпаудыр, нэгъуэщIхэри. Закон и лъэныкъуэкIэ зытетын хуей хабзэхэр бзылъхугъэм къигъэлъэгъуащ. Апхуэдэщ: «Урысей Федерацэм и цIыхухэр референдумым хэтыну яIэ хуитыныгъэхэмрэ шэсыпIэ нэхъыщхьэхэмрэ» Федеральнэ Закон №67-р, «УФ-м и Федеральнэ Зэхуэсым и Къэрал Думэм и депутатхэм я хэхыныгъэхэм теухуауэ» ФЗ №20-р, «Экстремист Iуэхум зэрыпэщIэтым теухуауэ» ФЗ №114-р, «ХъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэм ятеухуауэ» ФЗ №21 - 24-р.
ХэхакIуэхэр Iуэхум щыхагъэгъуазэкIэ, хъыбарегъащIэ IуэхущIапIэхэр хуитщ кандидатхэм зэрепсэлъар е абыхэм ятеухуа тхыгъэхэр къытрадзэну, хэхыныгъэм хэтыну зыкъыщызыгъэлъэгъуа цIыхум иригъэкIуэкI Iуэхухэм тетхыхьыну.
БАГЪЭТЫР Луизэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2206.txt"
} |
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэм и Указ
«Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэр къызэрызэрагъэпэщрэ илъэси I00 ирокъу» фэеплъ медалыр къыдэгъэкIыным теухуауэ
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэр къызэрызэрагъэпэщрэ илъэси 100 зэрырикъум и щIыхькIэ унафэ сощI:
1. «Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэр къызэрызэрагъэпэщрэ илъэси 100 ирокъу» фэеплъ медалыр гъэувын (адэкIэ - фэеплъ медалщ)
2. Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Правительствэм къалэн щызощI:
Фэеплъ медалым теухуа положенэр гъэхьэзырауэ ар къэщтэным, фэеплъ медалым и теплъэр зыхуэдэнур убзыхуным, фэеплъ медалыр щраткIэ абы щIыгъуну тхылъым и щапхъэр къэщтэным ехьэлIа лэжьыгъэхэр къызэригъэпэщыну;
фэеплъ медалыр къыдэгъэкIыным теухуа Iуэхухэм текIуэдэну мылъкур Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и республикэ бюджетым къыхигъэкIыну.
3. Мы Указым къару егъуэт ар официальнэу къыщытрадза махуэм щегъэжьауэ.
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм
и Iэтащхьэ КIУЭКIУЭ Казбек
Налшык къалэ
2021 гъэм шыщхьэуIум и 4-м
№90-УГ
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2207.txt"
} |
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Iэтащхьэм и Указ
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и къэрал дамыгъэхэр
етыным и IуэхукIэ
Ухуэныгъэ IэнатIэм зегъэужьыным хуащIа хэлъхьэныгъэмрэ илъэс куэд хъуауэ хьэлэлу зэрылажьэмрэ папщIэ
цIэ лъапIэхэр яфIэщын:
«Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм щIыхь зиIэ и архитектор»
Бжьахъуэ Музариб Исмэхьил и къуэм - «Бэрбэч Хь. М. и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университет» щIэныгъэ нэхъыщхьэ щрат федеральнэ къэрал бюджет IуэхущIапIэм АрхитектурэмкIэ, ухуэныгъэмрэ дизайнымкIэ и институтым архитектурэ проектхэр щIынымкIэ, дизайнымрэ декоративно-прикладной гъуазджэмкIэ и кафедрэм и доцентым,
«Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм щIыхь зиIэ и ухуакIуэ»
Азубэч МуIэед ТIалиб и къуэм - Iуащхьэмахуэ муниципальнэ щIыналъэм и щIыпIэ администрацэм и Iэтащхьэм и къуэдзэм
КIэщт Валерий Алихъан и къуэм - зи жэуаплыныгъэр зэхэгъэщхьэху- кIа «ВАК» зэгухьэныгъэм и унафэщIым
Къуэдзокъуэ Заур СулътIан и къуэм - зи жэуаплыныгъэр зэхэгъэщхьэхукIа «Строй-К» зэгухьэныгъэм и генеральнэ директорым
Магарамов Абдулнасир Низам и къуэм - зи жэуаплыныгъэр зэхэгъэщ-хьэхукIа «Прохладнэ чырбыш завод» зэгухьэныгъэм и инженер нэхъыщ- хьэм.
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм
и Iэтащхьэ КIУЭКIУЭ Казбек
Налшык къалэ
2021 гъэм шыщхьэуIум и 5-м
№91-УГ
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2208.txt"
} |
Медицинэ Iуэхутхьэбзэр тынш мэхъу
АДЫГЕЙ. "Узыншагъэр хъумэн" лъэпкъ проектым ипкъ иткIэ мы махуэхэм Адыгэ Республикэм къыIэрыхьащ "Диагностика" мобильнэ зыщагъэхъуж-узыншагъэр къыщапщытэ комплекс (МЛПК).
Ахэр зыхухэхар къуажэдэсхэрщ. Куэшхьэблэ, Тохъутэмыкъуей, Красногвардейскэ щIыналъэхэмрэ Адыгей щIыналъэ сымаджэщымрэ иратынущ медицинэ машинэхэр. Адыгей щIыналъэм "Лаборатория рентгенодиагностическая передвижная" комплексыр ягъакIуэ, стоматологие медицинэ комплексыр Адыгей республикэ стоматологие поликлинэкэм иратынущ.
Машинэхэр электрокардиограф, дефибриллятор, иджырей компьютер Iэмэпсымэ, унэлъащIэ хуэдэхэмкIэ зэщIэузэдащ, цIыху сымаджэм и узыншагъэр зыхуэдэр къапщытэфыным тещIыхьауэ. Къуажэ пхыдзахэм дэсхэм мы машинэхэм я фIыгъэкIэ тыншу медицинэ дэIэпыкъуныгъэ ягъуэтынущ, анализхэр ятынущ, дохутырхэм я чэнджэщ къаIэрыхьэнущ, хуей хъумэ, и чэзум сымаджэщым ягъэкIуэнущ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2209.txt"
} |
ПащIэ Бэчмырзэ ягу къагъэкIыж
Пшыхьхэр
Мечиев Казым и цIэр зезыхьэ НыбжьыщIэхэм я библиотекэм щIышылэм и 30-м щекIуэкIащ «И дыщэ пхъуантэр къэттIэщIыжкIэрэ» литературэ пшыхьыр. Ар теухуауэ щытащ адыгэ лъэпкъ литературэм и лъабжьэр зыгъэтIылъахэм ящыщ ПащIэ Бэчмырзэ къызэралъхурэ илъэси 165-рэ зэрырикъум.
Библиотекэм и лэжьакIуэхэр Нашык къалэм Промышленность псынщIэмкIэ и колледжым и студентхэм яхутепсэлъыхьащ ПащIэ Бэчмырзэ и гъащIэмрэ гуащIэмрэ, усакIуэм къищынэмыщIауэ, жылагъуэ лэжьакIуэуи ар тхыдэм къызэрыхэнам, и усэхэм, уэрэдхэм, хъуэхъухэм, гъыбзэхэм нобэр къыздэсым щIэупщIэшхуэ зэраIэм.
Зэхыхьэм ирагъэблэгъащ ПащIэ Бэчмырзэ и цIэр зезыхьэ музей Нартан къуажэм къыщызэзыгъэпэща, КъБР-м и Лъэпкъ музейм и къудамэм и унафэщI ПащIэ Ленэ. Ар ныбжьыщIэхэм яхутепсэлъыхьащ усакIуэм и гъащIэм щыщ Iуэхугъуэ гъэщIэгъуэнхэм щыщхэм икIи абыхэм я пащхьэм щигъэлъэгъуащ иджыблагъэ къыдигъэкIа «Ещё раз о Бекмурзе…» и тхылъыр. Абы ихуащ Бэчмырзэ теухуауэ архивхэм къыщигъуэтыжа, цIыхухэр зыщымыгъуазэ дэфтэрхэр.
Пшыхьым ныбжьыщIэхэр къыщеджащ усакIуэм и Iэдакъэ къыщIэкIахэмрэ ЩоджэнцIыкIу Алий ПащIэ Бэчмырзэ хуитха усэхэмрэ. ЗэIущIэм зыкърезыгъэхьэлIахэм ар щIэщыгъуэ ящыхъуауэ, щIэ куэд къащIауэ зэбгрыкIыжащ.
ТЕКIУЖЬ Заретэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "221.txt"
} |
Школхэр гъэ еджэгъуэщIэм хуагъэхьэзыр
КЪЭРЭШЕЙ-ШЭРДЖЭС. Республикэм и Iэтащхьэм и нэIэ щIэту йокIуэкI курыт школхэр гъэ еджэгъуэщIэм зэрыхуагъэхьэзырыр. ИджыкIэ школи 176-мрэ сабий IыгъыпIэу 134-мрэ къагъэщIэращIэ, зэлъыIуах. КъищынэмыщIауэ, IэщIагъэлIхэм къапщытэ зэрырагъаджэ тхылъхэмрэ щIэныгъэ-педагогикэ литературэкIэ школхэр зэрыхуэщIар.
Республикэм и Iэтащхьэ Темрезов Рашид и унафэкIэ, 5-9-нэ классхэм папщIэ сом 92 986-рэ и уасэ тхылъхэр къащэхуащ, ахэр къалэхэмрэ щIыналъэхэмрэ мыгувэу трагуэшэнущ. Гулъытэ хэха хуащI еджапIэхэр шынагъуэншэу щытыным, мафIэсым зэрыщахъумэ Iэмэпсымэхэр щIэшэным. Iэтащхьэм зэрыжиIамкIэ, дэтхэнэ школми щылэ-жьэн хуейщ хъумакIуэ-мафIэс сигнализацэр, полицэр къызэрыраджэ телефоныр, къэзыщIым и номер къызытридзэ телефон-автоматыр, видео камерэхэр, нэгъуэщIхэри.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2210.txt"
} |
ЗыплъыхьакIуэхэр нэхъыбэ мэхъу
АБХЪАЗ. Иужьрей илъэс 30-м елъытауэ, мы гъэм зыплъыхьакIуэхэр куэдкIэ нэхъыбэ щыхъуащ Абхъазым. 2020 гъэм шыщхьэуIум и 1-м щегъэжьауэ щэкIуэгъуэ хъуху, урысей-абхъаз гъунапкъэр зэIуахыжа нэужь, турист мин 600 ихьащ къэралым. 2019 илъэс псом абы щыхьэщIар турист мелуаным щIигъущ. Иджы Минтуризмэм къызэрилъытэмкIэ, цIыху мелуанрэ ныкъуэм зыщагъэпсэхунущ псэм и лъахэу ялъытэ республикэм.
2021 гъэм и накъыгъэм цIыху мин 30-кIэ нэхъыбэ кIуащ Абхъазым, нэгъабэ и апхуэдэ пIалъэм еплъытмэ, мэкъуауэгъуэм а бжыгъэр нэхъыбэж хъуащ. Мы мазэми цIыху Iув щызэтрихьауэ йокIуэкI.
АР-м ТуризмэмкIэ и министр Хишбэ Теймураз зэрыжиIамкIэ, Гагрэ, Пицундэ, Новый Афон зыгъэпсэхупIэхэр проценти 100-кIэ яубыдащ туристхэм.
НэщIэпыджэ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2211.txt"
} |
«Зауэм и бынхэм» я щIыхькIэ
«Моё детство - война» урысейпсо зэпеуэр ирагъэжьащ. Абы хэтыну ирагъэблагъэ журналистхэр, тхыдэджхэр, егъэджакIуэхэр, щэнхабзэм и лэжьакIуэхэр, волонтёрхэр - Урысейм исхэмрэ хамэ къэрал щыпсэу ди хэ- куэгъухэмрэ.
2020 гъэр фэеплъымрэ щIыхьымрэ я илъэсу зэрагъэувам къыхэкIыу, зауэм и бынхэм щIалэгъуалэм, журналистхэм, волонтёрхэм зэIущIэ мин бжыгъэхэр драгъэкIуэкIащ, икIи абы хыхьэу зауэм и бынхэм я гукъэкIыжхэр щызэхуэхьэса тхыгъэхэр, видеонэтынхэр ягъэхьэзыращ.
«Волонтёрхэм я фIыгъэ-кIэ я хэкуэгъухэм - зауэм и бынхэм - зэрахьа лIыгъэр дуней псори щызэлъащIысащ. Iуэхум хэтащ Урысейм и щIыналъэ 70-м щыпсэу-хэр, Луганскэ, Донецкэ республикэхэм, Аргентинэм щыщ ди хэкуэгъухэри къызэщIиубыдэу. Волонтёрхэм яхэтщ зауэм и бынхэм я щIэблэр. Зи ныбжькIэ зэщхьэщыкI цIыхухэм я къару-кIэ ягъэхьэзыра видео дэфтэрхэм иджыри хагъэхъуэну, зрагъэужьыну, еджакIуэхэр, студентхэр, тхыдэджхэр, журналистхэр хагъэгъуэзэну я мурадщ. Аращ 2021 гъэм Iуэхум пащэну къыщIыхалъхьар», - жеIэ Iуэхум и къызэгъэпэщакIуэ комитетым и унафэщI, УФ-м и Жылагъуэ палатэм щIыналъэ зыужьыныгъэмрэ щIыпIэ самоуправленэмкIэ и комиссэм и унафэщIым и къуэ-дзэ Шафиров Леонид.
КъызэгъэпэщакIуэ комитетым мы гъэм и жэпуэгъуэм и 1 пщIондэ Iуэхум хэтыну гупыж зыщIхэм зауэм и бынхэм ятеухуа я лэжьыгъэхэр Iихынущ: гукъэкIыжхэм ятеухуа я видеонэтынхэр, ирагъэкIуэкIа дерсхэр, узэщIыныгъэ, гъэсэныгъэ лэжьыгъэхэр щы-зэхуэхьэсахэр, Хэку зауэш-хуэр зи нэгу щIэкIахэм ятеухуауэ хъыбарегъащIэ къыдэкIыгъуэхэм тета тхыгъэхэр.
«Моё детство - война» Iуэхум кърикIуахэр зэхалъхьэжа нэужь, нэгъабэ къызэрагъэпэща YouTube-каналым щызэхуахьэсащ зауэм и бынхэм я гукъэкIыж миным щIигъу. Абы цIыху мин 200-м нэблагъэ еплъащ. Социальнэ сайтхэми мелуан ныкъуэм щIигъум щалъэгъуащ. Видеонэтынхэр ягъэхьэзыращ еджакIуэхэм, лэжьакIуэхэм, волонтёрхэм.
Iуэхум жыджэру хэтащ Кърым, Хакассие, Мордовие, Удмуртие республикэхэм, Ростов, Новосибирскэ, Ленинградскэ, Астрахъанскэ, Кемеровэ, Оренбургскэ, Смоленскэ, Тульскэ, Москва, Саратов, Ульяновскэ, Владимирскэ, Челябинскэ областхэм, Красноярск, Краснодарскэ, Ставро- польскэ крайхэм щыщхэр.
Я ныбжь емылъытауэ бийм пэщIэта балигъхэм я гъусэу лэжьа, ТекIуэныгъэ Иныр къэхьыным зи къару хэзылъхьа лIыхъужь цIыкIухэм ятеухуа энциклопедие тхыгъэ мин бжыгъэхэр волонтёрхэм къытрагъэдзащ.
ТЕКIУЖЬ Заретэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2212.txt"
} |
Фейдэм тращIыхьмэ, хэщIыр нэхъыбэнущ
ЭкологиемкIэ Урысей зэгухьэныгъэм и Къэбэрдей - Балъкъэр къудамэм и унафэщI Iэрыпщ Аслъэн зэрытепсэлъыхьамкIэ, ди псы ежэххэмрэ щIыщIагъ псыхэмрэ нэрылъагъуу нэхъ мащIэ мэхъу.
Иужьрей илъэс 20-м спутникымкIэ траха сурэтхэм къызэрагъэлъагъуэмкIэ, Кавказ къуршым и мыладжэхэр процент 30-40-кIэ нэхъ цIыкIу хъуащ, уеблэмэ ткIупахэри яхэтщ.
Мы зэрыщытым хуэдэу дунейр нэхъ хуабэ хъууэрэ екIуэкIмэ, апхуэдэ зэхъуэкIыныгъэшхуэхэр Къэбэрдей - Балъкъэрым и мызакъуэу Кавказ псом лъэIэсынущ. Псыр мащIэ зэрыхъурэ мэзылъэхэми хэщIащ, апщIэндэху абы щыпсэу псэущхьэхэр нэгъуэщI щIыпIэхэм мэIэпхъуэ. ЩIэныгъэлIым зэрыжиIамкIэ, илъэсипщI зыбжанэм къриубыдэу а щытыкIэ дыдэм иувэнущ Ставрополь щIыналъэри.
- Дэ нэгъуэщI мыхъуми къуршхэм иджы-ри дыкъахъумэ, мохэр тафэм тесщ, нэхъ щIэхыу къум щIыпIэ хъункIэ шынагъуэу. Абы и щапхъэ нэсщ мы илъэс зэкIэлъыкIуэхэм дей жыгхэм ягъуэта щытыкIэр. Нэхъ быдэрэ хэплъыхь нэхъ зымыщIрэ къэгъуэтыгъуейуэ, дэни къыщыкIыу щыта дэшхуей жыгхэр сымаджэу хуежьащ: иджыри мыхъуа щIыкIэу, дэм и кур мэуфIыцIри, щын щIедзэ, хущхъуэгъуэу къагъэсэбэпу щыта и тхьэмпэхэм хагъуэ хе- дзэ. Апхуэдэ жыг Iэчлъэчым щIыуэпсым къыхаутIыпщхьэ фIей псор щыхуэмыхьыжкIэ, адрей къэкIыгъэ цIыкIуфэкIухэм сыт къапэплъэр?
ЩIыуэпсым къылъыс лейм и къежьапIэхэм ящыщщ щIым телэжьыхьхэр езым я хэхъуэм фIэкIа нэгъэщIым зэремыгупсысыр. Лъэхъэнэ блэкIам апхуэдэ щыIакъым: щIым гъэбгъэ дихырт, гъавэмрэ хадэхэкIымрэ зытрасэ хьэсэхэр пIалъэ пыухыкIам тету яхъуэжырт, абыхэм я дэтхэнэ зыми щIым зы гъэм фIэкIуэдар етIуанэгъэм трасам къыхилъхьэжын хуэдэу.
Иджыпсту илъэситху, илъэсих зэкIэлъыкIуэм ар зымыхъуэжхэр нэхъыбэщ. Нэхъ шынагъуэжщ, пщэдей къапигъаплъэр ямыщIэу, нобэ къагъэсэбэп щIыгъэпшэр щIэрыщIэхэри.
Шэрэдж Дисэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2213.txt"
} |
Хъарбыз куэдыр зэранщ
Хабзэ зэрыхъуауэ, шыщхьэуIур Урысейм хъарбызым и мазэу къыщалъытэ. Абы ди къэралым и дэнэ къали ущрихьэлIэнущ гъэмахуэм. Ауэ, ди жагъуэ зэрыхъущи, зумыгъэнщIу хъарбыз куэд пшхыныр узыншагъэм дежкIэ зэранщ.
Диетолог, медицинэ щIэныгъэхэм я доктор Гинзбург Михаил зэрыжиIэмкIэ, хъарбызым фошыгъу куэд хэлъщ, фруктозэр и бэщ. Фэ зэрыфщIэщи, фруктозэр цIыхум и сэбэпкъым, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, абы Iэпкълъэпкъым зэраныгъэ куэд къыхуехь. Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэмэ, абы гу-лъынтхуэ узыфэхэм нэхъри зрегъэужь. Фошыгъу уз зыпкърытхэм, лы лей зытелъхэм я дежкIи фIыкъым.
Ауэ ари пшхым и куэдакъымрэ зэрыпшхымрэ елъытащ. Гинзбург и чэнджэщым тепщIыхьмэ, диабет, жьэжьей уз зиIэхэм, атеросклероз зыпкърытхэм грамм 200 нэхъыбэ яшх хъунукъым зэ тIысыгъуэм. КъищынэмыщIауэ, хъарбызыр ушхэн и пэ, е шхэгъуэм и пIэкIэ пшхы хъунукъым, ар десерту аращ.
Урысейм и цIыхухэм махуэм и хуабэгъуэм зэ тIысыгъуэм килограмм ныкъуэ, зы килограмм яшх. Мис ар узыншагъэм дежкIэ зэранщ. ПсыкIэпсылэ куэд зэуэ Iэпкълъэпкъым игъуэтмэ, цIыхум и лъыр доуей, ар хъарбызмэ, жьэжьейм къытохьэлъэ. Ауэ зэ тIысыгъуэм грамм 200 пшхыныр сэбэпщ, нэхъыбэр егъэлеящ. Къыхэгъэщыпхъэщ лы лей зыкIэрымылъ цIыху узыншэм, зи ныбжьыр илъэс 40 иримыкъуам килограмм ныкъуэр ишхми, зэран къызэримышэнур.
НэщIэпыджэ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2214.txt"
} |
Сирием къикIыжа пщащэм и зэфIэкIыр
Хъыбар гуапэ
Хамэ къэрал къикIыжауэ хэкум щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм я ехъулIэныгъэхэм ущымыгуфIыкIынкIэ Iэмал иIэкъым. Абыхэм я Iуэху зэрыдэкIым игъэтыншыр езыхэм я закъуэкъым, атIэ хэкурысхэми ягу хегъахъуэ, къищынэмыщIауэ, адэжь щIыналъэм къыхуеплъэкIыу хамэ щIыпIэ щыIэхэр куэдым трегъэгушхуэ, щIегъэгупсыс.
Апхуэдэ зы Iуэху дахэм щогуфIыкI Адыгэ Республикэм щыпсэу адыгэхэр.Сирием къикIыжу зи хэкужь къэзыгъэзэжа ХъутIэжьхэ япхъу Исраа мы гъэм Банэхэс курыт еджапIэр фIы дыдэу къиухащ, Зыуэ щыт къэрал экзаменхэм балл лъагэхэр къыщихьри, МГТУ-м МедицинэмкIэ и факультетым щIэтIысхьащ.
Хэкужьым апхуэдэ къарурэ зэфIэкIрэ къыхилъхьащ пщащэм. Гъуэгуанэ гугъу къызэпичами, и мурад зригъэхъулIащ. Сирием къикIыжщ, урысыбзэр зригъащIэщ, курыт школым и программэм фIы дыдэу пэлъэщри, IэщIагъэ щхьэпи хуеджэну къыхихащ. ДяпэкIэ зытехьэну гъуэгуанэм ехъулIэныгъэ щиIэну Тхьэм жиIэ.
НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2215.txt"
} |
Налшык арт-утыку къыщызэIуах
Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм ис сурэтыщIхэр, дизайнерхэр, музыкантхэр, IэпщIэлъапщIэхэр щызэдэлэжьэну арт-унэшхуэ иджы япэу къыщызэIуахынущ Налшык. Къалэм и зыужьыныгъэмкIэ "Платформа" институтым и унафэщI Шыхъуэстэн Оксанэ зэрыжиIамкIэ, езыхэмрэ "Эко-Нальчик" жылагъуэ экологие зэгухьэныгъэмрэ зэгъусэу ягъэпса "Арт-резиденцие "Платформа" проектым папщIэ ТуризмэмкIэ федеральнэ агентствэм сом мелуани 2-рэ мини 150-рэ къахуиутIыпщащ. Иджы фокIадэм Iуэхум иужь ихьэнурэ илъэсым и кIэм хьэзыр ящIынущ арт-уардэунэр.
Ар 2017 гъэм къагъэщIэрэщIа, къалэдэсхэм фIыуэ ялъэгъуа Къэбэрдей уэрамым тетщ, пщIантIэм метр зэбгъузэнатIэ 500 и инагъщ. 2020 гъэм и бжьыхьэм мафIэс къыщыхъуа унэмрэ абы и пщIантIэмрэ грант ахъшэмкIэ зыхуей хуагъэзэжыну, цIыху зэблэкIыпIэ, щIалэгъуалэ теупIэ, турист къешэлIапIэ, гъуазджэм дихьэххэм я зэхуэсыпIэ ящIыну я мурадщ.
Абы щIыпIэ хэха дахэ куэд иIэнущ лекцэхэр, зэIущIэхэр, зэпсэлъэныгъэхэр, артистхэм я зыкъэгъэлъэгъуапIэхэр, кино еплъыпIэхэр иIэу. Унэм и япэ къатыр мы гъэм щегъэжьауэ лэжьэнущ икIи гъэлъэгъуапIэ пэшхэмрэ иджырей гъуазджэм ирилажьэ лъэпкъ IэпщIэлъапщIэхэм я лъэщапIэхэмрэ хэтынущ, апхуэдэуи турист-информационнэ центр къыщызэIуахынущ.
Нэхъ гъэщIэгъуэну хэтынухэм ящыщщ а IэпщIэлъапщIэхэм я IэдакъэщIэкIхэр къащэху къудей мыхъуу, ар зэращIым кIэлъыплъыну, уеблэмэ езыхэми я гуащIэ халъхьэну, зрагъэсэну Iэмал зэрыщыIэнур.
НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2216.txt"
} |
Дохутырхэм я зэфIэкI
ЩхьэщэмыщI Изэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2217.txt"
} |
Мывэ къудейкъым
КЪУМАХУЭ Аслъэн.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2218.txt"
} |
Ласицкене Марие олимп чемпионщ
Дэтхэнэ спортсменми и хъуэпсапIэ нэхъыщхьэ олимп чемпионыгъэр Японием и къалащхьэ Токио щэбэт кIуам къыщехъулIащ дуней псом тхуэнейрэ и чемпион (тIур щхьэ зытелъ стадионхэм къыщихьащ), Европэм щэнейрэ щытекIуа, Континентхэм я кубокыр тIэунейрэ зыIэрыхьа, НыбжьыщIэхэм я Гъэмахуэ Олимп джэгухэм и дыщэ медалыр къэзыхьа, «Налкъутналмэс лигэм» щэнейрэ щынэхъыфIа, нэгъуэщI лъагапIэ куэдри къызэхъулIа спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастер Ласицкене (Кучинэ) Марие.
Токио щекIуэкI Олимп джэгухэр иухыным зы махуэ фIэкIа имыIэжу къэхъуащ Къэбэрдей-Балъкъэрым имызакъуэу зэрыкъэралу зыпэплъа дэрэжэгъуэр. Лъагэу дэлъеинымкIэ цIыхубзхэм я зэпеуэм хэтыну утыку къихьащ ди щIыналъэм къыщалъхуауэ а спорт лIэужьыгъуэм Прохладнэм (КъалэкIыхьым) зыщезыгъэса Ласицкене Марие.
Ди лъахэгъур абы фIы дыдэу зэрыхуэхьэзырыр зэхьэзэхуэм щIадзэри занщIэу наIуэ хъуащ. ЛъагапIэхэр Марие къищтэрт япэ бгъэдыхьэгъуэкIэ. Адрейхэр тIэу-щэ елIалIэрт. ЛъагапIэр метри 2-рэ сантиметри 2-м щытрагъэувам наIуэ дыдэт дыщэр Ласицкене зэрыIэщIэмыкIынур. Зэрихабзэу, ар абы къищтащ япэ бгъэдыхьэгъуэм. Австралием щыщ Макдермотт Николэрэ Украинэм икIа Могучих Ярославэрэ етIуанэ-ещанэ Iэмалхэр къагъэсэбэпащ. АдэкIэ метри 2-рэ сантиметри 4-р къапэплъэрт.
Марие зричри, зиIэтащ. И Iэпкълъэпкъыр лъагапIэм щхьэпрыкIауэ къыщехуэхыжым, лъэдакъэр мащIэу жьэхэуэри зэпрылъыпIэр къриудыхащ. И хьэрхуэрэгъухэм ари яхузэфIэкIакъым. ЕтIуанэ бгъэдыхьэгъуэм Ласиц-кене и дыщэ медалыр щIигъэбыдэжащ. КъыпфIэщIынут ар нэхъ лъагэжми елъэфыну. АрщхьэкIэ Макдермотти Могучихи зэхьэзэхуэм хэкIати, и закъуэт къэнэжар. Рекорд гъэувыныр адрей зэпеуэ инхэм къахуигъэнащ.
Олимп чемпион зэрыхъуам теухуа хъыбарым Ласицкене Марие гуфIэгъуэ нэпскIэ IущIащ. Ар абы гугъуу икIи кIыхьу хуэкIуат. Олимп джэгухэм зэрыхэтынур къыщищIа мы илъэсым и пэщIэдзэм фэбжь игъуэтри, хуабжьу дигъэгузэват. АрщхьэкIэ и тренер гъуэзэджэ Габрилян и фIыгъэкIэ зэхьэзэхуэм и къару псомкIи хузэфэщIэгъэрыуIуауэ ирихьэлIащ. Олимп чемпионыгъэр абы кърикIуащ, псори дрипагэрэ дригушхуэу.
Урысей Федерацэм спортымкIэ щIыхь зиIэ и мастер, «Хэкум и пащхьэм щиIэ фIыщIэхэм папщIэ» медалым и етIуанэ нагъыщэр, «Дзэм къыщигъэлъэгъуа хахуагъэм папщIэ» медалыр, УФ-м и Президентым и фIыщIэр зыхуагъэфэща, Къэбэрдей-Балъкъэрым физическэ щэнхабзэмрэ спортымкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Ласицкене Марие къыщалъхуа, япэ ехъулIэныгъэхэр щызэригъэгъуэта республикэр зэи зыщигъэгъупщэркъым. Зэхьэзэхуэ зэхуаку лъэхъэнэхэм ар ди щIыналъэм къопIэщIэж, и Iыхьлыхэр, ныбжьэгъухэр, гъунэгъухэр, къыдэщIхэр зэригъэлъэгъуну, и дэрэжэгъуэхэмкIэ абыхэм ядэгуэшэну. Инстаграммым щиIэ напэкIуэцIым Токио щызыIэригъэхьа ехъулIэныгъэ иным иужькIэ ди лъахэгъм къритхащ: «ФIыщIэ мыухыж яхузощI си тренер Габрилян Геннадий, си щхьэгъусэ Владас, Прохладнэ дэт спорт школым, Къэбэрдей-Балъкъэрым, ЦСКА-м, Мэзкуу областым, адрей куэдми сыт щыгъуи зыкъызэрысщIагъэкъуам папщIэ. Ахэр щымыIамэ, зыри къызэхъулIэнутэкъым».
КЪАУДЫГЪУ Заур.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2219.txt"
} |
«Дунейр зэрыплъагъущ…»
Гъэлъэгъуэныгъэ
Ткаченкэ Андрей и цIэр зезыхьэ СурэтыщI гъуазджэхэмкIэ музейм иджыблагъэ къыщызэIуахащ куржы сурэтыщI Хизанишвили Русудан и IэдакъэщIэкIхэм я гъэлъэгъуэныгъэ. «Книга вымышленных существ» фIэщыгъэм щIэт выставкэм кърихьэлIат щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ я лэжьакIуэхэр, еджакIуэ цIыкIухэр, къалэдэсхэр.
КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министр Къумахуэ Мухьэдин зэIущIэр къыщызэIуихым къыхигъэщащ гъэлъэгъуэныгъэм кърихьэлIахэм гъэщIэгъуэн ящыхъун куэд къызэрыщагъуэтынур.
- Драматическэ актёру сызэрыщытым къыхэкIыу Хизанишвили Русудан и языныкъуэ IэдакъэщIэкIхэмкIи сыарэзыщ, ауэ къэзмыщти яхэтщ, - жиIащ абы. - СызэреплъымкIэ, Русудан и сурэтхэр иджыри мызэ-мытIэу ди республикэм щагъэлъэгъуэнущ икIи мы выставкэм ди зэдэлэжьэныгъэм и лъабжьэр игъэтIылъауэ къызолъытэ.
КъБР-м и сурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэм и тхьэмадэ Темыркъан Геннадий къыхигъэщащ Русудан ныбжькIэ щIалэми хамэ къэралхэм фIыуэ къызэрыщацIыхур, и лэжьыгъэхэм и цIэр жыжьэ зэрагъэIуар.
- Русудан и сурэтхэр къэрал куэдым щагъэлъагъуэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым иужькIэ ар кIуэнущ Испанием и къалащхьэ Мадрид. Дэ дызэрежьам хуэдэу хъыджэбзым къыщыпоплъэ, щахуеблэгъэнур къахуэмыгъэсу, - жиIащ Темыркъаным.
Апхуэдэуи ар тепсэлъыхьащ Хизанишвили и лэжьыгъэхэр ди деж къашэнымкIэ бэлыхь инхэм зэрыхэтар (визэ, дэфтэр зыхуэгъэхъун, н.къ.). ИкIи адэкIэ къыпищащ:
- Къэралхэм яку дэлъ зэIумыбзхэр IукIуэтынурэ ди зэпыщIэныгъэхэр зэгуэр хуит хъужынущ. ИджыпстукIэ СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэхэм гъуазджэм и лъэмыж быдэ еухуэ.
Щэнхабзэм къэрал гъунапкъэ зэримыщIэм и гугъу ищIащ зэIущIэм кърихьэлIа, Тбилиси къалэ щIыхь зиIэ и цIыху, КъБР-мрэ КъШР-мрэ я цIыхубэ усакIуэ Гуртуев Сэлихь.
КъБР-м и цIыхубэ сурэтыщI Црым Руслан псалъэ щратым, Интернетым и фIыгъэкIэ Хизанишвили Русудан илъэс куэд щIауэ зэрицIыхур жиIащ. Абы и гъэлъэгъуэныгъэм и егъэблагъэ тхылъыр къыщыIэрыхьам и гуапэ дыдэ зэрыхъуари ибзыщIакъым.
СурэтыщI хъыджэбзым и зэфIэкIхэм щыгуфIыкIыу къэпсэлъащ «Риони» куржы лъэпкъ-щэнхабзэ центрым и унафэщI Лобжанидзе Анзор, тхакIуэ, тхыдэдж Котляров Виктор сымэ, нэгъуэщIхэри.
ЗэIущIэм и кIэухым псалъэ зрата Русудан жиIащ и сабиигъуэр щигъэкIуа Налшык къалэ и выставкэ къызэрыщыхузэрагъэпэщар хуабжьу и гуапэ зэрыхъуар икIи а IуэхумкIэ щIэгъэкъуэн къыхуэхъуахэм фIыщIэ псалъэкIэ захуигъэзащ.
Хизанишвили Русудан Кутателадзе Апаллон и цIэр зэрихьэу Тбилиси гъуазджэхэмкIэ дэт къэрал академиер къиухащ. 2005 гъэм ар ирагъэблагъэри хэтащ Ротко Марк и цIэкIэ Латвием щекIуэкIа гъэлъэгъуэныгъэм. Абы и лэжьыгъэхэр Европэм и галерее куэдым щагъэлъэгъуащ. Апхуэдэхэщ: Edgar Modern (Бат, Великобритание), Irok (Хорст, Нидерландхэр), Maureg’Art (Мортань-о-Перш, Франджы), нэгъуэщIхэри.
2015 гъэм Русудан хэтащ Тбилиси дэт Лъэпкъ музейм Synthetical Art - Artist’s Book «Vepkhistqaosani» фIэщыгъэм щIэту къыщызэрагъэпэща гъэлъэгъуэныгъэ иным. А зэхыхьэм абы и сурэтипщI щигъэлъэгъуати, пщIыри Куржым и лъэпкъ щэнхабзэм и щапхъэу къалъытэри, езы музейм ищэхужащ.
«Си сурэтхэр дунейр зэрызэхэсщIэм хуэдэу сощI. Плъыфэхэр - си гупсысэхэм я толъкъунщ, - жеIэ Русудан и творчествэм щытепсэлъыхькIэ. – Дунейр зэрыплъагъущ…»
Сурэтхэр Къарей Элинэ трихащ.
Щомахуэ Залинэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "222.txt"
} |
Новороссийск къыщикIуэтакъым
Хьэлъэу иригъажьэ хъуащ «Спартак-Налшыкым» Урысей Федерацэм футболымкIэ и етIуанэ дивизионым и Япэ гупым щекIуэкI зэхьэзэхуэхэр. Паслъэм папщIэ, нэгъабэрей зэпеуэм и пэщIэдзэ джэгугъуиплIым щэнейрэ къыщыхагъащIэри, зэм зэрыщытегъэкIуатэкъым. Мис аргуэруи япэ зэIущIищым текIуэныгъэм и Iэфагъыр щызэхищIакъым.
Пэжщ, а лъэхъэнэм къриубыдэу очко зырыз я стадионым къащыфIихьащ бжьыпэм хущIэкъу Дон Iус Ростоврэ Новороссийскрэ я командэхэм. Абы щыгъуэми зыщыдгъэгъупщэнкъым, СКА-м футболиститIкIэ ебэкIыу дэджэгуащ, «Черноморец»-р коронавирус уз зэрыцIалэм зэщIищтэри дыдейхэм щаIущIэнум ирихьэлIэу къызэфIэувэжауэ аращ, ипэ къита джэгугъуитIым зэрыхэмытыфам къыхэкIыу къыхагъэщIауэ къалъытэри.
Зи гугъу тщIа Iуэхугъуэхэм къахэкIыу шыщхьэуIум и 7-м Новороссийск щызэхэта зэIущIэм мыхьэнэшхуэ иIэт лъэныкъуитIми я дежкIэ. АбыкIэ къыщIадзэфынут я ефIэкIуэныгъэм.
Джэгум и япэ Iыхьэр зэхуэдэу ирагъэкIуэкIащ. КомандитIри хущIэкъуащ ебгъэрыкIуэныгъэр тегъэщIапIэ ящIыну. Апхуэдэу щыт пэтми, бжыгъэр къызэIуахыну Iэмал къащыхукъуэкIар 40-нэ дакъикъэм ирихьэлIэущ: «Спартак-Налшыкым» къыхагъэхьагъащIэ Бенедык Данилрэ хэгъэрейхэм я пашэ Iэшэ Анзоррэ къыхэжаныкIыным зы мащIэщ иIэжар. Загъэпсэхуу къихьэжа иужькIэ а тIуращ топхэр дэзыгъэкIари. 46-нэ дакъикъэм Бенедык бжыгъэр къызэIуихащ, 2021 - 2022 гъэхэм я зэхьэзэхуэм налшыкдэсхэм я япэ топыр щыдигъэкIри. Iэшэ Анзор и жэуапми куэдрэ пигъэплъакъым – угловой къыхата иужькIэ абы бжыгъэр щхьэкIэ зэхуэдэ ищIыжащ.
Джэгур и кIэм нэсыхукIэ «Спартак-Налшыкым» нэхъ зихъумэжыгъуей хъурт. «Черноморец»-м и ебгъэрыкIуэныгъэхэр ди щIалэхэм куэдрэ къызэпаудырт футбол хабзэхэр къызэпаудыурэ. Абы и зэранкIэ налшыкдэсхэм ящыщу 7-м судьям дагъуэ къахуищIащ икIи командэм къуэды къытралъхьэнущ.
КъищынэмыщIауэ, «Спартак-Налшыкым» и гъуащхьауэхэм хэщIыныгъэшхуэхэр ягъуэтащ. Фэбжь зэриIэм къыхэкIыу Новороссийск мыкIуа, гупым и капитан ЛIуп Ислъам щэбэтым гъусэ хуэхъуащ ХъутIэ Анзори. «Черноморец»-м ар зэрыдэджэгуфар дакъикъи 8 къудейщ.
ХЬЭТАУ Ислъам.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2220.txt"
} |
ЕхъулIэныгъэ инхэмрэ къыдэмыхъулIа гугъапIэхэмрэ
Токио щекIуэкIа XXXII Гъэмахуэ Олимп джэгухэр Iэтауэ зэхуащIыжащ. Ди къэралым и спортсменхэм абы дыщэ медалу 20, дыжьыну – 28-рэ, домбеякъыу – 23-рэ къыщахьащ икIи гуп зэпеуэм етхуанэ щыхъуащ.
Дауи, гурыIуэгъуэщ Японием щыIа Олимпиадэр адрейхэм зыкIи зэрамыщхьар. Ар илъэскIэ ягъэIэпхъуам и закъуэкъым, атIэ стадионхэм цIыхухэр щIагъуэу зэрырамыгъэхьами, нэгъуэщI къэралхэм къикIахэр я нэкIэ зэхьэзэхуэм зэремыплъыфами, фаджэ ищIащ. Апхуэдэу щыт пэтми, японхэм фIыщIэ ин къалэжь апхуэдиз цIыху къызрихьэлIа дунейпсо зэпеуэ иныр екIурэ-ещхьу зэрырагъэкIуэкIам папщIэ. НэгъуэщI лъэпкъ щыIэу фIэщщIыгъуейщ абыхэм хуэдэу зэрыIыгърэ жыIэдаIуэрэ. Хьэлэмэтращи, XXXII Гъэмахуэ Олимп джэгухэм щагуэша медаль псори къыхащIыкIащ къамыгъэсэбэпыж электрон техникэ зэмылIэужьыгъуэу а къэралым щызэхуахьэсахэм. Дыщэ къудейуэ абыхэм къыхагъэкъэбзыкIащ килограмм 37-рэ!
Урысейм и олимп комитетым (аращ ди къэралым икIахэм зэреджар) и гуп къыхэхам хэтхэм зэхьэзэхуэм щаубыдар етхуанэ увыпIэращ. Иужь илъэсищэм ар нэхъыкIэ дыдэщ. Я мурадащ нэхъыфIищым яхыхьэну, арщхьэкIэ къайхъулIакъым. Апхуэдэу щыт пэтми, Токио щызэхэта XXXII Гъэмахуэ Олимп джэгухэм дэрэжэгъуэ ин къыдатащ.
Ди жагъуэ зэрыхъущи, Японием адыгэхэр къыщыхэжаныкIам. Бразилием уей-уей щыжезыгъэIа Мудрэн Беслъэнрэ Джэду Iэниуаррэ я зэфIэкI лъагэм къыпызыщэн къытхэкIакъым. Дыкъыдэзыхыжар Прохладнэ щыщ ди лъахэгъу цIэрыIуэ Ласицкене (Кучинэ) Марие и закъуэщ.
Олимпиадэм и иужь махуищым куэд къызэщIаубыдащ – абыхэм хэтащ ехъулIэныгъэ инхэри къыдэмыхъулIа гугъапIэхэри. Садулаевым къищынэмыщIауэ, бэнэкIэ хуитымкIэ чемпион хъуащ ди гъунэгъу Осетие Ищхъэрэ-Аланием щыщ Сидаков Заурбэч. Зэдэууэ псым есынкIи ди цIыхубзхэм къапэлъэщын къахъэкIакъым икIи Ромашинэ Светланэ ебланэ дывщэ медалыр Олимп джэгухэм къыщихьащ. НэхъыбэкIэ дащыгугъат волейболымрэ гандболымкIэ ди командэ къыхэхахэм – абыхэм кIэух зэIущIэхэр ирагъэхьащ. Художественнэ гимнастикэм илъэс тIощIым щIигъуауэ щытепщэ ди хъыджэбзхэм япэ ирагъэщащ нэгъуэщIхэр.
Китаймрэ Америкэм и Штат Зэгуэтхэмрэ я спортсменхэм зэхьэзэхуэр иухыхукIэ я зэпэщIэтыныгъэр къэтIэсхъакъым. Зы дыщэ медалкIэ япэ ищри, официальнэу щымыт гуп зэпеуэм бжьыпэр щаубыдащ США-м къикIахэм. Ещанэ увыпIэр зыIэрыхьа японхэр абыхэм зыкъомкIэ къакIэрыхуащ.
Токио медаль 71-рэ къыщахьащ Урысейм и олимп комитетым и командэм хэтхэм. АбыкIэ дяпэ ищар США-мрэ Китаймрэщ. Ди жагъуэ зэрыхъущи, дыщэкIэ дакъыпикIуэтащ зи цIэ къитIуахэм къищынэмыщIауэ, хэгъэрейхэмрэ инджылызхэмри. Аращи, зэлэжьыпхъэхэр мащIэкъым, зэманыр къебзыхьэкIащ; Пекин щыIэну ЩIымахуэ Олимп джэгухэм щIадзэным илъэс ныкъуэ иIэжу аращ. 2024 гъэм Париж къытпоплъэ. Абы ирихьэлIэу допинг Iуэхуми кIэ игъуэтыну дыщогугъ икIи Урысей Фнедерацэр абы хэтын хуейщ и спортсменхэм зыщыщ къэралыр ямыбзыщIу, текIуа иужькIэ я гимныр кърагъэуэну, ныпыр ягъэлъэгъуэну хуиту.
КЪАУДЫГЪУ Заур.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2221.txt"
} |
Хущхъуэ езыхэм къащэхужыну хуит ящI
УФ-м Узыншагъэр хъумэнымкIэ и министерствэм сымаджэщхэр хуит ищIащ абы щIэлъхэм хущхъуэ кърагъэщэхуми хъуну. Нэхъапэм сымаджэм къищэхуа хущхъуэкIэ ягъэхъужмэ е псапащIэ фонд гуэрым къахуихьмэ, тезыр тралъхьэу щытащ узыншагъэр щрагъэфIакIуэ IуэхущIапIэм.
«А унафэр узыщыгуфIыкIынщ, - жиIащ Урысейм и педиатрхэм я зэгухьэныгъэм хэт Малых Дмитрий. - Зым и дежкIи щэхукъым къэрал медицинэ страховкэм сымаджэр зыхуей хъу хущхъуэ псори зэрыхэмыхьэр. Абы къыхэкIыу езы сымаджэхэм е къадэIэпыкъу фондхэм къащэху апхуэдэ хущхъуэхэр».
Малых зэрыжиIамкIэ, псоми ящIэ сымаджэм хущхъуэ къызэрыхуагъуэтыр, ауэ ар дохутырым къигъэсэбэпыну хабзэкIэ зэрыхуимытыр. Абы къыхэкIыу дохутырхэм зыгуэрурэ хэкIыпIэ къагъуэтырт, уеблэмэ хабзэр къыщызэпауд къэхъуу, сымаджэр зыхуейр ирахьэлIэрт. Къыщыхъу щыIэт страховкэм хыхьэ хущхъуэр сымаджэщым щимыIи, ауэ щыхъукIи ар икIэщIыпIэкIэ сымаджэм ехьэлIэн хуейуэ.
Иджы хабзэм халъхьэжа зэхъуэкIыныгъэм дохутырхэми сымаджэхэми Iуэхур нэхъ тынш ящищIынущ, сымаджэщым яIэр зи узыншагъэр зэфIэзыгъэувэжым ирахьэлIэнущ, ямыIэр, езым къищэхужынущ.
НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2222.txt"
} |
НОБЭ
♦Тхылъ фIыуэ зылъагъухэм я дунейпсо махуэщ
♦Щалъхуа щIыналъэ щыпсэуж лъэпкъхэм я дунейпсо махуэщ
♦Урысейм и дзэ щIыхьым и махуэщ – Пётр Езанэм и унафэм щIэту урыс флотыр I7I4 гъэм шведхэм Гангут щIыхьэбзыпэм деж щатекIуащ.
♦Болгарием и Дзэ-тенджыз флотым и махуэщ
♦Канадэм щагъэлъапIэ мамырщIэкъухэм я махуэр
♦США-м и мэзхэр мафIэсым щыхъумэным и лъэпкъ махуэщ
♦1173 гъэм Пизэ къалэм (Италие) ухуэн щыщIадзащ чэщанэ. Ар дуней псом цIэрыIуэ щызыщIар лъэныкъуэкIэ ещIауэ зэрыщытырщ. 1173 - 1250 гъэхэм ищхъэрэкIэ, 1272 - 1997 гъэхэм ипщэкIэ ещIащ. А чэщанэр дунейм и щэнхабзэ хъугъуэфIыгъуэхэм яхибжащ ЮНЕСКО-м.
♦1859 гъэм Америкэм щыщ Эймс Натан эскалатор къызэригупсысам щыхьэт техъуэ тхылъ къратащ.
♦1910 гъэм США-м хыхьэ Чикагэ къалэм щыщ Фишер Джон электрокъарукIэ лажьэ зэрыжьыщIэ машинэ къызэригупсысам щыхьэт техъуэ тхылъ иратащ.
♦1940 гъэм Берлин - Багдад гъущI гъуэгур ухуэн яухащ.
♦1942 гъэм блокадэм ит Ленинград къалэм щагъэзэщIат Шостакович Дмитрий и «Ебланэ симфониер».
♦1945 гъэм СССР-м Японием зауэ ирищIылIащ, и дзэхэр Маньчжурием иришэри.
♦1945 гъэм Японием и Нагасаки къалэм США-м и кхъухьлъатэм атомнэ бомбэ щридзыхащ. Абы цIыху мин 74-рэ хэкIуэдауэ, къалэм щыщ Iыхьэшхуи зэтракъутауэ щытащ.
♦1965 гъэм Сингапурыр Малайзием къыхэкIри, къэрал щхьэхуэ хъуащ.
♦1990 гъэм Карельскэ АССР-м и къэрал суверенитетым теухуа унафэр къащтащ. 1991 гъэм къыщыщIэдзауэ ар УФ-м щыщ Карелие Республикэщ.
♦1990 гъэм «Эхо Москвы» радиостанцым лэжьэн щIидзащ.
♦1992 гъэм Барселонэ (Испание) щызэхуащIыжащ ХХV гъэмахуэ Олимп Джэгухэр.
♦1828 гъэм къалъхуащ Кавказым и археолог, археограф Берже Адольф.
♦1930 гъэм къалъхуащ уэрэджыIакIуэ, СССР-м и цIыхубэ артист Гуляев Юрий.
♦1930 гъэм къалъхуащ совет журналист цIэрыIуэ, тхакIуэ, политолог, 1991 – 1997 гъэхэм СССР-м и лIыкIуэу Израилым щыIа Бовин Александр.
♦1938 гъэм къалъхуащ политик, Украинэм и етIуанэ президенту щыта (I994 – 2005 гъэхэм) Кучмэ Леонид.
♦1945 гъэм къалъхуащ совет фигурист, I968 гъэм Гренобль (Франджы) щекIуэкIа щIымахуэ Олимп Джэгухэм дыжьын меладь къыщызыхьа Горелик Александр.
♦1963 гъэм къалъхуащ США-м щыщ уэрэджыIакIуэ, актрисэ Хьюстон Уитни. Ар саугъэт, дамыгъэ лъапIэу нэхъыбэ дыдэ зыхуагъэфэща артисткэщ – апхуэдэу абы 400-м щIигъу иIэщ.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык пшэр техьэ-текIыу щыщытынущ, пIалъэ-пIалъэкIэрэ уэшх къыщешхынущ. Хуабэр махуэм градус 29 - 30, жэщым градус 21 - 22-рэ щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
Уи ин жиIэнщ, уи цIыкIу иIуэтэжынщ.
Зыгъэхьэзырар ЖЬЭКIЭМЫХЪУ Маринэщ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2223.txt"
} |
Лъахэхутэ Iуэхухэр ирагъажьэ
Налшык иджыблагъэ къыщызэIуахащ Урыс географие зэгухьэныгъэм и ЩIалэгъуалэ клубым къызэригъэпэщ егъэджэныгъэ Iуэхур - «Альтаир» зи фIэщыгъэ, туризмэмрэ лъахэхутэ IуэхухэмкIэ еджапIэр. Абы и япэ дерсыр мы махуэхэм екIуэкIащ.
Фигу къэдгъэкIыжынщи, проектыр къэзыгупсысар «Альтаир» щIалэгъуалэ клубым и унафэщIым и къуэдзэ Куглер Катаринэщ икIи а Iуэхум 2020 гъэм Урыс географие зэгухьэныгъэм иригъэкIуэкIа зэхьэзэхуэм ахъшэ къыщихьауэ щытащ.
Проектыр зытеухуам и гугъу пщIымэ, мурад нэхъыщхьэр школакIуэхэмрэ студентхэмрэ ящыщ щIалэгъуалэ гуп зэгъэуIунырщ, ахэр бгы дэкIыным ехьэлIа Iуэхугъуэхэм, фэбжь зыгъуэтам дохутырыр къэсыхукIэ зэрыдэIэпыкъупхъэ Iэмалхэм хэгъэгъуэзэнырщ. ЩIалэгъуалэм я дерсхэр бгы щIыпIэхэм щрагъэкIуэкIынущ, мылылъэхэм, псыкъелъэхэм екIуалIэ лъагъуэхэм ирикIуэнущ. Дерсхэр зытещIыхьаращи, лъахэхутэ Iуэхухэм хыхьэу, тхыдэм, щIыуэпсым я фэеплъ хъугъуэфIыгъуэхэр ирагъэджынущ. Егъэджэныгъэ Iуэхухэр тIууэ гуэшауэ щытынущ. ЩIыналъэ Iыхьэм зэхуишэсынущ «Альтаир» щIалэгъуалэ клубым и жэрдэмщIакIуэхэр, щIыналъэ зэхуакуу щытынум хэтынущ Урыс географие зэгухьэныгъэм и щIалэгъуалэ клубу нэгъуэщI щIыналъэхэм щылажьэхэм я лIыкIуэхэр.
Мы Iуэхум ипкъ иткIэ щIалэгъуалэм щIэ куэд къащIэнущ я лъахэм, тхыдэм, щIыуэпс хъугъуэфIыгъуэхэм ятеухуауэ.
Проектыр даIыгъ Урыс географие зэгухьэныгъэм и Къэбэрдей-Балъкъэр щIыналъэ къудамэм, «Налшык» лъыхъуакIуэ-къегъэлакIуэ IэнатIэм, Урысейм и МЧС-м Iуащхьэмахуэ щиIэ къэлъыхъуакIуэ-къегъэлакIуэ отрядым, КъБР-м ЗыгъэпсэхупIэхэмрэ туризмэмкIэ, ЦIыхухэр егъэджэнымкIэ, щIэныгъэмрэ щIалэгъуалэм я IуэхухэмкIэ и министерствэхэм, «Дыгъэпс къалэ» академием.
БАГЪЭТЫР Луизэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2224.txt"
} |
Дунейм щыхъыбархэр
Америкэ Курытым хыхьэ Коста-Рикэ къэралым щыщ бдзэжьеящэхэм я хъым иджыблагъэ къихуам и инагъым къигъэуIэбжьахэт илъэс куэд хъуауэ хым тет нэхъыжьхэри. МетритIым щIигъу зи кIыхьагъ, килограмм 200 хъу алабгъуэр (окунь) хы Хуэмым къыщаубыдауэ аращ.
Мы бдзэжьей лIэужьыгъуэхэр ин хъу хабзэми, апхуэдиз дыдэ зи инагъ мы щIыпIэм зэи щалъэгъуакъым. ЩIэныгъэлIхэм зэрыжаIэмкIэ, алабгъуэхэр ику иту илъэс 37-рэ хуэдизкIэ мэпсэу икIи я инагъынур куэдкIэ елъытащ щIыуэпсым и къабзагъэм. А бдзэжьейхэр зэрыинрауэ къалъытэ ахэр бдзэжьеящэхэм щIащымышынэр икIи гъунэгъу дыдэу щIабгъэдыхьэр. Ахэр я хъым щIэх-щIэхыу щIихуэм и щхьэусыгъуэри аращ, а щIыпIэм щыпсэухэм яшхыну нэхъ яфIэфIри алабгъуэщ.
Алабгъуэхэр мащIэ зэрыхъуам къыхэкIыу ахэр къыщаубыду ядэркъым США-м и ипщэ-къуэкIыпIэм, Виргиние хытIыгухэмрэ Пуэрто-Рикэмрэ. ЩIыуэпсыр хъумэнымкIэ дунейпсо зэгухьэныгъэм а бдзэжьей абрагъуэр кIуэдыжынкIэ шынагъуэхэм яхигъэхьащ икIи ахэр гъэбэгъуэжыным яужь итщ.
Коста-Рикэм апхуэдэ унафэ щызекIуэркъым икIи хэт сыт хуэдэ бдзэжьей лIэужьыгъуэ хуейми къиубыдыну хуитщ. Бдзэжьеишхуэр зи хъым къихуахэр абы хуабжьу щыгуфIыкIащ икIи хъыбар къатахэм къызэрыхэщымкIэ, ягуэшыжри яшхыжащ.
ЖЬЭКIЭМЫХЪУ Маринэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2225.txt"
} |
Коронавирусым пэщIэтыфыну удз лIэужьыгъуэ
Мы зэманым псом нэхърэ нэхъыбэрэ зытепсэлъыхьыр дуней псор зэщIэзыщта коронавирус узыфэрщ – цIыхуитI зэхуэзамэ, я псалъэмакъыр абыкIэ къыщIадзэри абыкIи яухыж хъуащ, гуп зэхыхьэхэм я гугъу умыщIыххи. Узыфэ зэрыцIалэм зэрызыщыпхъумэну щIыкIэм, игъэсымаджэхэм я щытыкIэм, ар зэфыкIхэм нэхъ сэбэп яхуэхъункIэ хъуну Iэмалхэм ятеухуа тхыгъэхэри изщ интернетми.
Узыфэр зыпкърытхэр гъэхъужынымкIэ яча лъэбакъуэщIэхэм ящыщу иджыблагъэ интернеткIэ зэбграгъэхащ Израилым и щIэныгъэлIхэм хущхъуэщIэ къызэрагупсысам и хъыбарыр. Шэч хэмылъу, ар зэхэзыха псори щыгуфIыкIащ абы - хущхъуэщIэр сымаджэ нэхъ хьэлъэ дыдэхэм зэрыхалъхьэу нэхъыфI хъужу жаIэ дохутырхэм.
НэгъуэщI зы хъыбари зэIэпах интернеткIэ – ар коронавирусым пэлъэщыфыну къэкIыгъэ лIэужьыгъуэ гуэр Австралием къызэрыщагъуэтам и хъыбарщ. КъэхутакIуэхэм зэрыжаIэмкIэ, лъэпкъ щхьэхуэхэм а удзыр узыфэ зэрыцIалэхэм ярипэщIэту лIэщIыгъуэ бжыгъэ хъуауэ къагъэсэбэп.
Нигелла савита удзыр, тмин фIыцIэ, римскэ кориандр, чернушка посевная цIэхэри зиIэр, коронавирус узым пэлъэщынкIэ гугъэ уигъэщIу къалъытэ Австралием и щIэныгъэлIхэм. А удзым и жылэхэм хэлъ хущхъуэгъуэхэр илъэс куэд хъуауэ ядж абыхэм. Удзым и жылэм тимохинон жыхуаIэ пкъыгъуэр хэлъщ икIи абы коронавирусым и пкъыгъуэм зыкIэрещIэри, тхьэмбылым игъакIуэркъым. Ар нэгъуэщI узыфэ куэдми зэрыпэщIэтыфыр наIуэ къызэращIрэ зыкъом щIащ. Иджы узыфэ лIэужьыгъуэщIэм зэребэнын хущхъуэ абы къызэрыхащIыкIыным яужь итщ.
ЖЬЭКIЭМЫХЪУ Маринэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2226.txt"
} |
Нобэ
♦Эквадор Республикэм и щхьэхуитыныгъэм и махуэщ. 1809 гъэм ар Испанием къызэрыхэкIым теухуа унафэ къащтащ, ауэ къэрал щхьэхуит щыхъупар I822 гъэрщ.
♦1500 гъэм Португалием щыщ хыдзэлI Диаш Диегу Мадагаскар хытIыгур къигъуэтащ.
1793 гъэм дунейм и музей нэхъ ин дыдэхэм ящыщ, Париж дэт Луврыр цIыхухэр щIыхьэну, абы зыщаплъыхьыну хуиту къызэIуахащ.
♦1833 гъэм иджырей Чикагэ къалэм (США) и лъабжьэр ягъэтIылъащ. А зэманым ар цIыху щитI иримыкъу щыпсэу Уинди-Сити къуажэ цIыкIурт.
♦1876 гъэм Канадэм щыщ Онтарио штатым и Брантфорд къалэм дунейм щыяпэу телефонкIэ ипсэлъыкIри, Белл Александр зыпищIащ абы километр I3-кIэ пэжыжьэ Парис къалэм.
♦1889 гъэм Инджылызым щыщ Райлэндс Дэн зи щхьэтепIэр щхьэщыпIуантIэ хъу птулъкIэ къызэригупсысам щыхьэт техъуэ тхылъ къратащ.
♦1921 гъэм РСФСР-м пощт маркэхэр къыщыдагъэкIыу щIадзащ.
♦1985 гъэм Джексон Майкл доллар мелуан 47,5-кIэ «Битлз» гупым и уэрэд псори къищэхуащ.
1814 гъэм къалъхуащ Швейцарием щыщ фармацевт, хьэрычэтыщIэ, «Nestle» компаниер къызэзыгъэпэща Нестле Генри.
♦1894 гъэм къалъхуащ урыс, совет тхакIуэ Зощенкэ Михаил.
♦1921 гъэм къалъхуащ КъБР-м и цIыхубэ тхакIуэ, щIэныгъэлI Нало Ахьмэдхъан.
♦1929 гъэм къалъхуащ КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Емуз Гъузер.
♦1929 гъэм къалъхуащ театрымрэ киномрэ я актёр цIэрыIуэ, СССР-м и цIыхубэ артист Стриженов Олег.
♦1930 гъэм къалъхуащ къэрал, жылагъуэ лэжьакIуэу, «Горянка» газетым и япэ редактор нэхъыщхьэу щыта Сэбаншы Розэ.
♦1930 гъэм къалъхуащ литературовед, Дагъыстэным щIыхь зиIэ и егъэджакIуэ Ержыб Аслъэн.
♦1930 гъэм къалъхуащ США-м щыпсэу шэрджэсхэм я зэгухьэныгъэм жыджэру хэт Къэзан Яхья.
♦1937 гъэм къалъхуащ къэрал къулыкъущIэу, политик цIэрыIуэу щыта Собчак Анатолий.
♦1940 гъэм къалъхуащ Сирием къикIыжа щIэныгъэлI, тхакIуэ Къумыкъу Мамдухь.
♦1940 гъэм къалъхуащ медицинэ щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъУ-м и профессор, КъБР-м щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Мызэущ Борис.
♦1940 гъэм къалъхуащ совет актёр, режиссёр, тхакIуэ Смехов Вениамин.
♦1948 гъэм къалъхуащ усакIуэ, тхакIуэ, «Адыгэ амазонкэхэр» тхылъыр зи IэдакъэщIэкI Ахъмэт МуIэед.
♦1960 гъэм къалъхуащ Испанием къыщалъхуа, США-м щыпсэу киноактёр цIэрыIуэ Бандерас Антонио.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык пшэр техьэ-текIыу щыщытынущ. Хуабэр махуэм градус 29 - 31-рэ, жэщым градус 19 - 21-рэ щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
Зыгъэхьэзырар ЖЬЭКIЭМЫХЪУ Маринэщ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2227.txt"
} |
ФIыкIэ ягу къагъэкIыж
Нобэ зи ныбжь щэщIым щIигъуауэ КъБКъУ-р къэзыуха дэтхэнэми «Нало Ахьмэдхъан пцIыхурэ?» жепIэмэ, си фIэщ хъуркъым и теплъэ нэхъ мыхъуми темыпсэлъыхыфыну! И щытыкIэ зыщIа, и псалъэ зэхэзыхахэм зэи ягу икIыжынуи си фIэщ хъуркъым. Сыт абы и щхьэусыгъуэр? Гукъинэ пщыхъухэр мыдрейхэм ямыщхьу къигъэщIрэ хьэмэрэ къикIуа гъуэгум зыгуэру ихъуэжрэ? ТIум щыщи хэлъщ, сызэреплъымкIэ. Нало Ахьмэдхъанщи...
Зи теплъэр уардэ, зэщIэкъуа, щыгъыу хъуар – моуэ, ету традзэу занщIэу къыщIагъэкIам хуэдэ, зэкIэлъыкIуэ цIыхухъу лъагэшхуэм пщIэ хуумыщIын, уеблэмэ, фIэлIыкI-шынагъэ гуэр зыхууимыIэн хуэдэтэкъым. Адыгэбзэм хуеджэхэр япэ курсым япэу дызэIущIа егъэджакIуэхэм, япэуи гъащIэ дерс ин къыдэзытахэм ящыщт. Абы нэмыщI, зи тхыгъэкIэ пцIыхуу уи гугъэжыр уи пащхьэ егъэджакIуэу къиувэныр насыпышхуэу къэтлъытэрт! IуэрыIуатэм куууэ щыгъуазэ дищIкIэрэ, Ахьмэдхъан япэ дыдэу тхыгъэм и лъабжьэ щIэлъ, щIэгъэпщкIуа щIагъыбзэм дегупсысу дригъэсат. Ипэ итахэм куэдрэ къыджаIами, къытхилъхьэну абы хузэфIэкIат! Нарт лIыхъужьхэм я образыр ди нэгу къыщIэувэ къудейкIэ арэзы хъутэкъым, атIэ абыхэм я гъащIэм и зы Iыхьэ гуэр а зэман кIэщIым дыхъуну къытпиубыдырт. Арат си дежкIэ япэ дерс хъуари.
Филологием зи гъащIэр пызыщIэм инэхъыбэр матхэ, мэусэ, е апхуэдэ зэфIэкI иIэу и гугъэжщ. Ари Нало Ахьмэдхъан дыщыIущIэ зэман мащIэм зэхэдгъэкIащ. Дауэ жыпIэн? Дигъатхэрт. Дигъатхэрти, гупым я пащхьэ дыкъыщригъэджэжырт, ар зэпкърыдигъэхыжырт. Зэи си фIэщ хъунтэкъым апхуэдиз гугъуехь абы пылъу! Хьэуэ, къэгубжьын – къыпщIэнэкIэн гуэр хэлътэкъым Iуэхум, ауэ сюжет гуэр къэбгупсысрэ зэхэщIэ гуэркIэ бгъэщIэращIэу гупми, псом нэхъыщхьэуи, егъэджакIуэми гурыхь ящыбгъэхъуныр тынштэкъым. Ари зы дерсышхуэт си дежкIэ. Абы тхэным нэмыщI, псэлъэкIи, зыIыгъыкIи дригъэсат. Уи гупсысэр къыумыIуэтэжыфмэ, зэхэщIыкI зэрумыгъуэтынур, лэжьыгъэм узэрыщемыхъулIэнур къыджиIэрт.
Налом идэнутэкъым утыку бэлэбанэу, узыкIэлъымыплъыжу укъихьэу. «Сабийм фахыхьэмэ, ахэр къывдалъагъу хъунукъым, цIыкIухэм сытми гу лъатэнущ!» – жиIэрт. Ину, щIыкIейуэ удыхьэшхыу, упсалъэу, гъуэгущхьэм, цIыхум уахэту псы уефэу, ушхэу ебгъэлъэгъуамэ, еджапIэр игъуэ нэмысу къэбухат! Ар псоми ящIэрт. Ипэ ит курсхэм иужь итхэр яущийрт абыкIэ. Шынагъэми узэщIикъуэрт, ар хьэлуи игъащIэкIэ къыпхуинэрт.
УпщIэр зэрымыщIэщхъури, адыгэ зэхэтыкIэм адэцIэр цIэм пыту къызэрыщамыпсэлъри, нэхъыжь-нэхъыщIэ имыIэу «уэ»-кIэ зэрызыхуэбгъазэри Налом хэкъузауэ къытхилъхьэрт. А псор щапхъэ защIэкIэ, нэрылъагъуу.
Дахагъэр хуабжьу фIэфIт. «Пщащэхэм зыфщI, зыкъифх», - жиIэрейт. ИтIанэ, езым и тхыгъэхэм къыщыхуэсэбэпын куэд щIалэгъуалэм деж къыщилъыхъуэрт. СощIэж, псалъэм папщIэ, «кхъа, иджыпсту ущыгупсысэм уи нэгум къища гуфIэгъуэр къозытар къыжыIэ!» зэрыжиIауэ щытар. Зызыхуигъэза пщащэм, Iэнкун къэхъуауэ, «сщIэркъым» жери и дамэр дришеят. Ауэ Ахьмэдхъан хигъэзыхьт: «Хьэуэ. Кхъа, жыIэт, укIытэ хыумылъхьэу! ГуфIэкIэхэр зэщхькъым, мыри куэдрэ узримыхьэлIэ зы лIэужьыгъуэ гуэрщ…»
Нало Ахьмэдхъан сабийуэ зыIуува зауэм гъащIэм и мыхьэнэм, цIыхухэм я щэнхэм, я гурылъхэм зы еплъыкIэ щхьэхуэкIэ бгъэдыхьэфу ищIащ, къызэрыгуэкI мыхъуу. Ар зэи пэжыр жиIэну шынакъым. Захуэм и телъхьэу къэуващ. Ныбжьэгъугъэм и мыхьэнэр зыхищIащ икIи игъэлъэгъуащ.
Согугъэ, Нало Ахьмэдхъан и ныбжьэгъуу щытауэ, иригъэджауэ, дэлэжьауэ – куэдым мы махуэхэм ар ягу къагъэкIыжыну. Насыпышхуэщ зэрыщыIар, егъэджакIуэу, тхакIуэу зэрыщытар! ЩIэблэм къахуэнащ гъуазэ яхуэхъун и тхыгъэхэр!
ЕЗАУЭ Мадинэ, КъБКъУ-м адыгэбзэмрэ литературэмкIэ кафедрэм и доцент ЦIыпIынэ Аслъэн и цIэр зезыхьэ Адыгэ лъэпкъ центрым и гуащэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2228.txt"
} |
КъБР-м и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек республикэм и ухуакIуэхэм ехъуэхъуащ я IэщIагъэм епха махуэшхуэмкIэ
КъБР-м и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек Инстаграм социальнэ сетым щиIэ напэкIуэцIым щехъуэхъуащ республикэм и ухуакIуэхэм, абыхэм я IэщIагъэм епха махуэшхуэр зэрагъэлъапIэм и саулыкъукIэ.
«Ухуэныгъэ IэнатIэм и лэжьакIуэхэу, ветеранхэу пщIэ зыхуэтщIхэ. Фи IэщIагъэм епха махуэшхуэмкIэ – УхуакIуэм и махуэмкIэ сынывохъуэхъу.
Фи лэжьыгъэр сыт щыгъуи щытащ мыхьэнэ нэхъ ин дыдэ зиIэхэм, пщIэ зыхуащIхэм ящыщу икIи иджыри апхуэдэу къонэж. УхуакIуэу ущытын папщIэ уигури уи псэри а лэжьыгъэм ептын хуейщ икIи фи IэужьыфIхэр дэтхэнэ зыми и дежкIи нэрылъагъущ.
Фи егугъуныгъэмрэ фи IэщIагъэм фызэрыхуэIэзэмрэ я фIыгъэкIэ йофIакIуэ ди зэхуэдэ унэр – Къэбэрдей-Балъкъэрыр, ди уэрамхэр, къуажэхэмрэ къалэхэмрэ, социальнэ мыхьэнэ зиIэ ухуэныгъэхэр йокIуэкI, IэнатIэщIэхэр къызэIуах, республикэмрэ къэралымрэ зегъэужьыным хуэгъэпса мурадыщIэхэр гъащIэм хэпща мэхъу, абыхэм я фIыгъэкIи цIыхухэм я псэукIэр йофIакIуэ.
Къэбэрдей-Балъкъэрым илъэс къэс щаухуэ узыншагъэр хъумэн, егъэджэныгъэ, щэнхабзэмрэ спортымрэ я ухуэныгъэщIэу пщIы бжыгъэхэр, цIыху зэхуэсыпIэхэр, паркхэр зэIузэпэщ мэхъу, псэупIэхэр щIэгъэхуэбжьауэ яухуэ. А псори фэ махуэ къэс евгъэкIуэкI лэжьыгъэрщ къызыдэкIуэр.
ФIыщIэ фхузощI фи лэжьыгъэфIым, фи IэщIагъэм фызэрыхуэпэжым папщIэ. Узыншагъэ быдэ фиIэну, фи гуащIэ мыкIуэщIу, мамыру, зэIузэпэщу фыпсэуну сынывохъуэхъу», - итщ республикэм и унафэщIым и хъуэхъум.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2229.txt"
} |
ЛIэщIыгъуэ ныкъуэм щIигъуауэ цIыхухэр егъэхъуж
Медицинэ
И къуэ нэхъыщIэ Назир лIыгъэ хэлъу Хэкум папщIэ и псэр зэритам теухуауэ къыIэрыхьа хъыбарым мазитI-щы ипэкIэ пIэм хиIулIащ Каменномост (Къармэхьэблэ) къуажэм щыпсэу Тембот Мэрем. Иджы и къуэ нэхъыжь Мухьэмэди зэрыхэкIуэдамкIэ 1943 гъэм «похоронкэ» къыIэрыхьащ. ПIэхэнэ хъуа лIыжьым дуней псор къытеункIыфIащ - абы иIэжкъым и кхъаблэм щIэувэну зыщыгугъа и къуитIыр.
Мэрем лIыжьыр махуэ зыбжанэкIэ гуауэм ебэнащ. АрщхьэкIэ адэкIэ псэун хуейт. Ар лъэIуащ къуажэм пщIэшхуэ щызиIэ Мырзэкъан Нур-Хьэжыр къыхуашэну.
- Си дуней ехыжыгъуэр къэсащ, Нур-Хьэжы, - къригъэжьащ абы. - Ар къэмыс щIыкIэ, мы зы Iуэхугъуэр згъэтэмэмыжыну сыхуейт. Си къуэрылъху цIыкIур Псыхуабэ къыщалъхуати, ди нысэр зэфIэзыгъэкIа акушер цIыхубзым «Ермак» цIэр къыщыфIищым дыпэрыуакъым. Иджы си къуитIри щызимыIэжкIэ, абы и адэм и цIэр фIэсщыжмэ, адыгэ хабзэмрэ муслъымэн динымрэ къысхуадэну?
- А Iуэхугъуэм хабзэми динми къемызэгъ хэлъкъым, - къитыжащ жэуап Нур-Хьэжы. - Уи псэм зэрыфIэфIым хуэдэу щIы.
Апхуэдэ щIыкIэкIэ илъэсиплIкIэ «Ермак» цIэр зезыхьа Темботхэ я щIалэ цIыкIур Мухьэмэд и къуэ Мухьэмэд хъуащ, дэфтэрхэри абы тету ирагъэхъуэжащ. Мазэ бжыгъэ нэхъ дэмыкIыу зи гур мащIэу зэгъэжа адэшхуэри дунейм ехыжащ.
ТекIуэныгъэ Иныр къызэрахьар 1945 гъэм зэрыкъэралу ягъэлъапIэрт. Хэт и дежкIи ар гуфIэгъуэт, хэти я хьэдагъэт я Iыхьлыхэм къызэрамыгъэзэжам къыхэкIыу. Мэржани Алыхьым къыхуигъэфэщамкIэ арэзы хъуауэ и къуэ закъуэр зыри хуимыгъэныкъуэу зэрипIыным и бгыр хущIикъузат...
Зы жэщ гуэрым бжэм и къызэIух макъым фызыр къызэщигъэуащ. Къыдэплъеймэ, ягъеижа, сэдэкъэ зыхуащIыжа и щхьэгъусэр сэлэт фащэр щыгъыу и пащхьэм къитт, орденрэ медалкIэ и бгъэр зэщIэблауэ. Ар пщIыхьэпIэу япэ дакъикъэхэм къыщыхъуами, зэрынахуапIэм напIэзыпIэм къызэщIиIэтат - илI Тембот Мухьэмэд гуфIэжу и пащхьэм къитт. Фронтым уIэгъэ хьэлъэ щыхъури, госпиталым мазэ куэдкIэ щIэлъат. Къыдэзэуахэм ар хэкIуэдауэ къащыхъури, «похоронкэр» кърагъэхьауэ арат. Апхуэдэ куэд щыIагъэнщ зауэм и гуащIэгъуэ 1943 гъэм.
И адэр къызэрыкIуэжам псом нэхърэ нэхъ щыгуфIыкIыр, дауи, илъэсих ныбжьым ихьа Мухьэмэд цIыкIут. Абы и цIэр аргуэру яхъуэжынуи ягу къэкIыххакъым - адэшхуэм и фIэфIыныгъэм и фэеплъу къыхуэнащ. Куэд дэмыкIыу и шыпхъу цIыкIуи дунейм къытехьащ.
Псалъэм къыдэкIуэу къыхэдгъэщынщи, Мухьэмэд къэзылъхуахэр пщIэрэ щIыхьрэ зиIэ цIыхут. И адэр лIыхъужьу зауэм хэтащ икIи абы къыпэкIуэу орденрэ медалу пщыкIутI къыхуагъэфэщащ. И анэр япэщIыкIэ егъэджакIуэу я къуажэм щылэжьащ, иужькIэ шхапIэм и унафэщIу щытащ. И гуащIэдэкI хьэлэлым къыхэкIыу абы къыфIащащ «Урысей Федерацэм сатумкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэ лъапIэр, ЩIыхьым и орденыр къыхуагъэфэщащ, ВДНХ-м и дыщэ медалыр тIэунейрэ къратащ.
Тембот Мухьэмэд и къуэ Мухьэмэд къуажэ школыр фIы дыдэу къиухри, Дон Iус Ростов къалэм дэт Медицинэ къэрал университетым щIэтIысхьащ. Абыи нэхъыфIхэм ящыщ зыуэ щыщытащ. Дохутыр IэщIагъэр зэригъэгъуэта иужькIэ Каменномост къуажэм дэт район сымаджэщым лэжьэн щригъэжьащ. ЗанщIэуи дохутыр нэхъыщхьэм и къалэнхэр пщэрылъ щащIащ.
IэщIагъэлI щIалэр и гуи и пси етауэ Iуэхум пэрыхьащ. КъыгурыIуэрт сымаджэхэр езымрэ къыдэлажьэхэмрэ я дэIэпыкъуэгъу зэрыхуэныкъуэр. Апхуэдэу щыт пэтми, IэщIагъэм нэхъ куужу хищIыкIын хуейти, илъэсиплI нэхъ дэмыкIыу щеджа университетым и ординатурэм игъэзэжащ. Ари щытхъу пылъу кърихьэлIэри, зыпэрыкIа IэнатIэм 1970 гъэм пэрыувэжащ.
Зыпэрыт IэнатIэм фIыуэ хэзыщIыкI, абы псэхьэлэлу бгъэдэт цIыхухэр сыт щыгъуи зэпэубыдащ. Апхуэдэщ Тембот Мухьэмэди. 1975 гъэм ар Налшык къыдрашеящ икIи Вольнэ Аул (Брамтэ) щIыпIэм щыIэ поликлиникэ №2-м и дохутыр нэхъыщхьэу ягъэуващ. АрщхьэкIэ мазэ нэхъыбэ абы щагъэлэжьакъым. Къалэм и медицинэ IэнатIэ нэхъ мыхьэнэшхуэ зиIэхэм ящыщ поликлиникэ №1-м и унафэщI къулыкъур къыхуагъэфэщащ. ПщIэрэ щытхъурэ иIэу ар абы пэрытащ 2001 гъэм пенсэм кIуэху.
Мухьэмэд и шыпхъу Марии республикэм щыцIэрыIуэ дохутырщ. Илъэс зыбжанэкIэ ар Налшык и Перинатальнэ центрым и унафэщIу щытащ. Абы и нэIэ щIэту дунейм къытехьащ лъэпкъым и къэкIуэнур зэлъыта щIэблэ узыншэ зыбжанэ. Марие Къэбэрдей-Балъкъэрым узыншагъэр хъумэнымкIэ и министрым и къуэдзэу илъэсипщIкIэ лэжьащ, ди республикэмрэ Ингушымрэ щIыхь зиIэ я дохутырщ, нэгъуэщI дамыгъэ лъапIэ зыбжани иIэщ.
Къэзлэжьари куэдщ, иджы мащIэу зызгъэпсэхунщ жиIа щхьэкIэ, Iуэхум зыри къикIакъым. Щалъхуа, и лэжьыгъэ IэнатIэм япэу щыпэрыува Каменномост къуажэм къикIри лIыжь гуп къыхуэкIуащ. Ахэр лъаIуэрт я жылэжьым дэт район сымаджэщым игъэзэжыну. ПщIэрэ щхьэрэ зиIэ гупыр Мухьэмэд хуэгъэщIэхъуакъым.
КъатитIу зэтет Дзэлыкъуэ район сымаджэщым гъуэлъыпIэ 75-рэ щыгъэуват. Зи узыншагъэр къэтIэсхъа дэтхэнэ зыми абы дэIэпыкъуэгъу нэс щигъуэтырт, операцэ хьэлъэхэри щащIыфырт. АрщхьэкIэ илъэс зытIущ ипэкIэ ди республикэм и медицинэм щекIуэкIа зэхъуэкIыныгъэхэм и зэран екIащ Каменномост дэт район сымаджэщым - ар Дзэлыкъуэкъуажэ ягъэIэпхъуащ икIи жылэм амбулаторэ къыданауэ аращ, махуэм щеIэзэ фIэкIа мыхъуу. Абы щыгъуэми Каменномост уикIыу Дзэлыкъуэкъуажэ нэс километр щэ ныкъуэ дэлъщ, Чыщбалъкърэ Хьэбэзрэ я сымаджэхэм нэхъ гъуэгуанэ кIыхьыж зэпач.
Апхуэдэу щыт пэтми, Тембот Мухьэмэд зи унафэщIу щыта, иджы хирургыу здэщыIэ амбулаторэм район сымаджэщым къыщIэнахэр зэрихъумэным яужь итщ. Къапщтэмэ, мыбы дохутыр 14 иджыпсту щолажьэ, терапевт, педиатр, акушер, хирург, рентгенолог, УЗИ зыщIхэр яхэту.
Сымаджэхэм, Iыхьлыхэм, благъэхэм я закъуэкъым Мухьэмэд зыхуэгумащIэр, дэIэпыкъуэгъу зыхуэхъур. Амбулаторэми, еджапIэми, нэгъуэщI щIыпIэхэми щыIэ хьэ хьэулейхэм игу щIогъури, зы махуэ къэмынэу шхын яхуешэ. Модрейхэми ар къызэралъагъуу, я кIапэр ягъэкIэрахъуэу, къыпожажьэ.
- Куэд щIакъым ди унэр зэрахъунщIэрэ, - жеIэ Мухьэмэд. - ИгъащIэ лъандэрэ зыхуэтхьэса мылъкум хэпщIыкIыу хагъэщIащ. Ауэ абы нэхърэ куэдкIэ нэхъ сигу къеуащ, щэхуу дыгъуэфын папщIэ щIэпхъаджащIэхэм унэм дэлъ хьэр зэрагъэлIар. Зи бзэр мыпсалъэ псэущхьэ хейм апхуэдэ лей епх хъурэ?
Лейзехьэхэр, щIэпхъаджащIэхэр щымыIамэ, адрейхэм я фIагъым хуэфэщэн пщIэ хуэдмыщIыфынкIи хъунт.
Илъэс куэд щIауэ Тембот Мухьэмэд «Адыгэ псалъэм» и ныбжьэгъу пэжщ. Лъэпкъ газетыр щхьэусыгъуэ гуэркIэ къыщыхуамыхьа махуэр абы кIуэдауэ ебж. ФIэхьэлэмэтщ зыпэрыт IэнатIэм, адыгэ тхыдэм, хамэ щIыпIэхэм щыпсэу ди къуэшхэм, щэнхабзэм ехьэлIауэ къытеддзэ тхыгъэхэр икIи ахэр гупсэхуу щIеджыкI.
ЦIыхум и узыншагъэр хъумэным и гъащIэр триухуащ Тембот Мухьэмэд. Мазаем и 6-м абы и ныбжьыр илъэс 81-рэ ирокъу. А лъэхъэнэм щыщу лIэщIыгъуэ ныкъуэм щIигъуауэ дохутыр IэщIагъэм иролажьэ. Иджыри и IэнатIэм пэрытщ, жэщи махуи къыхуэныкъуэхэм къагъуэту, сэбэп яхуэхъуу. Езыми хуэфэщэн пщIэ къэралми цIыхуми я деж щигъуэтащ. Псом хуэмыдэу ар ирогушхуэ «Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и цIыхубэ дохутыр» цIэр къызэрыфIащам.
- Ди республикэм зэрыхьзэрий ин къыщыхъуа 1991 гъэм и бжьыхьэм КъБССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым къыщыдатыжауэ щытащ «Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и цIыхубэ дохутыр» цIэ лъапIэр къызэрытфIащамкIэ тхылъымрэ бгъэхэIумрэ. Хьэлэмэтращи, апхуэдэ пщIэ зыхуащIауэ республикэм цIыхуиплI дису аращ - Мечукаев Азрэт, ХьэцIыкIу Борис, Прохладнэ щыщ зи цIэр сIэщIэгъупщыкIыжа зы урыс дохутыр, сэ. ИужькIэ а щIыхьыцIэр Iуахыжауэ щытащ.
«Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и цIыхубэ дохутыр» цIэ лъапIэм къищынэмыщIауэ, Тембот Мухьэмэд «За трудовую доблесть» медалыр иIэщ, СССР-м узыншагъэр хъумэнымкIэ и отличникщ, министерствэ, ведомствэ зыбжанэм я щытхъу, щIыхь тхылъхэр и куэдщ.
Жыласэ Заурбэч.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "223.txt"
} |
Зак Кахадо - хэт ар?
Налшык къалэ дэт Лъэпкъ музейм мазэ кIуам гъэлъэгъуэныгъэ дахэ щекIуэкIащ. Америкэм щыпсэу ди лъэпкъэгъу щIалэ Зак Кахадо и Iэдакъэ къыщIэкIа сурэт 18 и хэкужь къишэжри игъэлъэгъуащ. Еплъа псоми телъыджэ ящыхъуащ США-м къыщалъхуа адыгэ щIалэм и гупсысэхэмрэ щыIэкIэмрэ къызэриIуэта сурэтхэр, абы и плъыфэ фIыцIафэ-гъуэбжафэр, лэжьыгъэхэм ящIэлъ гупсысэмрэ «ягъэIу» макъамэмрэ.
Мы махуэхэм гъэлъэгъуэныгъэр ди къуэш республикэм, Адыгейм, къыщызэIуахащ абы и Iэтащхьэ КъумпIыл Мурати кърихьэлIэу.
Апхуэдизу адыгэпсэ зыIут, хэкужьыр зэрыхуримыкъур иригъэкъуж пэлъытэу, Кавказым ириша ятIэм сурэт къыхэзыщIыкI, хэкумрэ хабзэмрэ, фащэмрэ Iэмэпсымэмрэ псэкIэ зэрилъагъур утыку къизыхьэ, США-м къыщалъхуами, адыгэ къуажэ къыщыхъуам хуэдэу, адыгэбзэр зыIурылъ щIалэ зэчиифIэр хэт езыр? Хэт а Зак Кахадэр?
Ар США-м и Патерсон къалэм (Нью-Джерси штатым хохьэ) 1972 гъэм Чыгъэдухэ я унагъуэм къыщалъхуащ, и цIэр Бэрзэджщ. Дунейпсо политологиемкIэ щIэныгъэ нэхъыщхьэ зригъэгъуэтащ. АрщхьэкIэ гъуазджэм дихьэхти, абыкIэ егъэджакIуэ, чэнджэщэгъу къыхуэхъуащ и къуэшыр. Иджыпсту Бэрзэдж щыпсэури щылажьэри Москващ, «MSK Eastside Gallery» иджырей гъуазджэмкIэ галереем и кураторщ. И гъэлъэгъуэныгъэхэр щекIуэкIащ Иджырей гъуаздэмкIэ музейм, M‘ARS иджырей гъуазджэмкIэ центрым (Москва). Абы къыхыхьащ Налшыкрэ Мейкъуапэрэ!
Адыгэну хуейр дэни щыадыгэфынущ. Зэчий зырызыхэ ябгъэдэлърэ адыгэбзэр ягъэшэрыуэу зэкъуэшиплI къыщыхъуа адыгэ-америкэ унагъуэр дуней псом щапхъэу щыбгъэлъэгъуэн хуэдизу уардэщ, гухэхъуэщ. Америкэм къыщыхъуа щIалэ цIыкIухэм адыгэбзэр ящIэу къэтэджын папщIэ Чыгъэдухэ я унагъуэр Иорданием Iэпхъуащ Пащтыхьыкъуэ Хьэмзэ и цIэр зэрихьэу Амман дэт адыгэ школыр кърагъэухын папщIэ. Абы илъэс зыхыблкIэ щыпсэуа нэужь Штат Зэгуэтхэм ягъэзэжащ, Бэрзэдж университетыр къыщиухари аращ. ИужькIи IэщIагъэм ирилажьэу Пащтыхьыкъуэ Алий и деж - пIалъэкIэ, итIанэ ООН-м щыIащ.
Балигъ гъащIэм хэбэкъуа нэужь, езыр дэзыхьэхыр къыхихыжащ икIи и къуэш сурэтыщI, сурэттех цIэрыIуэм - Чыгъэду Жэбагъы - и гъусэу лъэщапIэ къызэIуахащ. Дунейпсо гъуазджэм лъэбыдэкIэ хэувауэ хэтщ зэкъуэшхэр. Иджыпсту Москва щолажьэхэ, езыхэм я лъэщапIэ, езыхэм я сурэт гъэлъэгъуапIэ, щапIэ къыщызэIуахыжауэ. Чыгъэду Бэрзэдж гъуазджэм и дунейм зэрыхыхьари къызэрыщацIыхури Зак Кахадэущ.
Бэрзэджрэ Жэбагъырэ гъуазджэм дихьэхмэ, Биберт зэрытцIыхур футболист цIэрыIуэущ, ар Налшык и «Спартакми» хэтащ, иджы Мейкъуапэ къэкIуэну хъыбар щыIэщ. Я къуэш нэхъыжь дыдэ Нарт IэщIагъэ нэхъ гугъу пэрытщ, ар прокуратурэм щолажьэ. ЩIалэхэр псори адыгэбзэ къабзэкIэ мэпсалъэ, уеблэмэ япэу зэрагъэщIа бзэр я анэдэлъхубзэрщ. Ар, дауи, зи фIыщIэр я адэ-анэрщ - Чыгъэду Диабрэ (къэбэрдейщ) Пщымахуэ Хьичмэтрэ (бжьэдыгъущ). «Адыгэу дыкъызэрызэтенар, адыгэбзэр зэрытIурылъыр, Тхьэм иужь зи фIыщIэр ди адэ-анэрщ. Ди адэшхуэ-анэшхуэри тлъэгъуащ, абыхэми адыгэбзэкIи дагъэпсалъэрт, хабзэми дыщIапIыкIырт, - игу къегъэкIыж Бэрзэдж. - Ди щIалэгъуэм дызигъусэхэм мыхъумыщIэ куэдым зыдрагъэхьэхт, абыкIэ Америкэр бейщ. Дэри дыпэIэщIэтэкъым а зэхэтыкIэм, ауэ къытхалъхьа адыгэ хабзэм дызэтриIыгъэрт, шыIэныгъэмрэ зэпIэзэрытыныгъэмрэ дытригъэтт».
Чыгъэдухэ лъэпкъкIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщщ, Аруан щIыналъэм хиубыдэ Анзорей, Урыху къуажэхэм дэсхэщ. Я адэжь хэкум быдэу къыпыщIа щIалэхэм зыщагъэгъущэркъым я къежьапIэр дэнэми, уеблэмэ Бэрзэдж и сурэтхэм ящыщхэр Анзорей ириша ятIэм къыхищIыкIащ.
Ар илъэс 15 нэхъ и мыныбжьу япэ дыдэу къэкIуэжащ Налшык. Насыпырыхь хъуат и Iуэхур. Пащтхьыхьыкъуэ Хьэмзэ и цIэр зезыхьэ адыгэ школым щеджэрти, нэхъыфIу адыгэбзэр зыщIэ ныбжьыщIэ зыбжанэ хэкум къагъэкIуэну траухуащ. Абыхэм яхэхуэри Бэрзэдж 1988 гъэм Налшык дэта «Орленок» лагерым зыщигъэпсэхуауэ щытащ. Мис абы щыгъуэм нэрылъагъу щыхъуащ зэрыцIыкIурэ зыщIагъэдэIуа хъыбар псори. «Хэку, Кавказ, Шэрджэс, Iуащхьэмахуэ, Сосрыкъуэ - ахэр псалъэ, гугъапIэ, хъуэпсапIэ нэхъыщхьэу хэтащ ди сабиигъуэм», - жеIэ сурэтыщIым. - Хэкур дэ ди ДНК-ращ, ар зы щIыпIи пхуэхьынукъым, лъэпкъыр узэрыпагэ къулеигъэ гуэрщ. Псом хуэмыдэу уадыгэмэ - ар гухэхъуэщ.
Псалъэм папщIэ, Америкэм цIыхуу щыпсэур американщ, ауэ шэрджэскIэ узэджэжын щхьэкIэ, адыгэу укъалъхуауэ ущытын хуейщ. Патерсон дыщыдэсам, дэрэ ди гъунэгъу унагъуэмрэт адыгэр, итальянхэмрэ ирландхэмрэт нэхъыбэу щыпсэур. Псори дызэрыпсалъэр инджылызыбзэми дэ ди хабзэм абыхэм дакъыхигъэщырт. Апхуэдабзэт университетри. Пенсильванием щыщ зы щIалэрэ сэрэт Америкэм къыщалъхуауэ яхэтыр, адрей студентхэр хамэ къэралхэм къикIат. Абыхэм ящыщ дэтхэнэми, инджылызыбзэкIэ фIыуэ мыпсалъэми, занщIэу къыбгурагъэIуэфырт зыщыщ лъэпкъыр. Сэ сыкъызыхэкIарат псоми телъыджэ ящыхъур, ди тхыдэм, хабзэм, щыIэкIэ-псэукIэм я гугъу щахуэсщIкIэ, лекцэ нэхъ гъэщIэгъуэн дыдэу университетым щекIуэкIым щIэсхэм хуэдэу къызэдаIуэхэрт»!
ЩIалэхэм дэтхэнэми езым и гъуэгуанэ къыхихыжауэ гъащIэм лъэ быдэкIэ хэтщ. Ар фIыщ адэ-анэм я дежкIэ, ауэ я къалэн нэхъыщхьэр къайхъулIауэ къалъытэу щIызыхуэарэзыжыр, псоми адыгэбзэр зэращIэрщ, хабзэ зэрахэлъырщ, адэжь хэкум къуэпс быдэкIэ къызэрыпыщIарщ. Ахэр зэи гъащIэм щыгъуэщэнукъым, я гуи щыкIуэдынукъым.
НэщIэпыджэ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2230.txt"
} |
Студентхэм я гъэмахуэр щIэщыгъуэ ящI
2021 гъэм бадзэуэгъуэм и 15-м щегъэжьауэ программэ гъэщIэгъуэн яублащ Урысейм и студентхэм къэралым я нэгу зыщрагъэужьыным теухуауэ. УФ-м и Президент Путин Владимир и унафэкIэ, ар иригъэжьащ УФ-м ЩIэныгъэмрэ егъэджэныгъэмкIэ и министерствэм.
Студентхэм сом бжыгъэ гуэр фIэкI ямыIыгъми, здэкIуа къалэм, хэгъэгум тхьэмахуэкIэ дэсыфынущ, проектым хэт университетхэм я общежитиехэм, кампусхэм щыпсэунущ. Студент туризмыр мы гъэм япэу ирагъэжьауэ аращ, абы зэкIэ къыхыхьар университет 15-щ. Ахэр псори щIыпIэ дахэ куэд зиIэ, тхыдэ, щэнхабзэ бей, лъэпкъ зэхэтыкIэ гуапэ здэщыIэ щIыналъэщ.
ЗэрыжытIауэ, университетхэм я общежитиехэм я бжэхэр хузэIуах нэгъуэщI къалэм къикIа студентхэм. Сессиер иухащ, щIэса щIалэгъуалэр зэбгрыкIащ, абы къыхэкIыу псоми хьэщIэр зыщIагъэсын пэш яIэщ. Абы къищынэмыщIауэ, студент хьэщIэр экскурсие яшэнущ, нэгу зегъэужь-щэнхабзэ зэIущIэхэм, пшыхьхэм хагъэтынущ икIи ягъэшхэнущ.
Мы Iуэхум хыхьэну хуитщ урысей еджапIэ нэхъыщхьэхэм щеджэ студентхэр, щхьэж езым зэрынэхъ фIэфIым хуэдэу зыплъыхьакIуэ кIуэми хъунущ. И щхьэ закъуэу кIуэмэ, ахъшэ нэхъыбэ гъуэгум тригъэкIуэдэнущ, щеджэ университетыр адрейм гурыIуауэ гъуэгу тригъэхьэмэ, мащIэ дыдэщ зыхуеинур, уеблэмэ пщIэншэу Iуэхутхьэбзэхэр къыхуащIэнущ. Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэмэ, Кърымым дэт федеральнэ университетым и общежитием зы жэщ-махуэкIэ ущIэсыным ихьыр сом 17 къудейщ. Проектым хэтщ зы жэщ-махуэм сом 50 - 80 зыщIэптхэри, тIэкIу нэхъ лъапIэхэри. Псори зэлъытар узыщIэсыну пэшым гъуэлъыпIэу щIэтырщ, шхыныр хэтрэ хэмытрэщ. Ари узэрыхуейуэ къыхэпхыу аращ, университетхэм лIэужьыгъуитI къыпхуагъэлъагъуэ - псори хэту е узэрыщыжей закъуэм фIэкIа пщIэ щIумыту.
Иркутск дэт къэрал университетым и гъэмахуэ базэращ студентхэр зригъэблагъэр, ар Байкал и Iуфэ дыдэм Iутщ, щIыпIэр дахэщ, пэшхэр къабзэщ, шхынри пхузэблах, зы жэщ-махуэм сом 1500-рэ хуозэ.
Томск дэт политехуниверситетым и егъэблэгъэкIэри къызэрыгуэкIкъым. Абы и хьэщIэхэр санаторэм щIигъэсынущ, я нэгу зрагъэужь къудей мыхъуу, я узыншагъэри ирагъэфIакIуэу. Абы уасэу щIатынури мащIэ дыдэщ, зы жэщ-махуэм - соми 100.
УФ-м ЩIэныгъэмрэ егъэджэныгъэмкIэ и министр Фальков Валерий зэрыжиIамкIэ, «Студент туризм» проектым щIалэгъуалэм Урысейм зыщаплъыхьыным и закъуэкъым сэбэпынагъыу пылъыр, атIэ хэгъэгъу зэмылIэужьыгъуэхэм щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм я зэдэлэжьэнкIэр егъэбыдэ. А зекIуэхэр махуэ гукъинэжу къыхэнэнущ студентхэм я гъащIэм. КъищынэмыщIауэ, дэзыхьэх елъытакIэ, щIэныгъэ, технологие проект гъэщIэгъуэнхэр зэдащIыфынущ щIыпIэ зэхуэмыдэхэм щызэрихьэлIэ щIалэхэмрэ пщащэхэмрэ.
НэщIэпыджэ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2231.txt"
} |
Адыгэбзэр къэрал куэдым щадж
Хэкумрэ Тыркумрэ къыщинэмыщIауэ, адыгэбзэр щадж Куржым и Тбилиси къэрал университетым, Швецием щыIэ Мальмо университетымрэ Люнд университетымрэ, Голландием и Лейден университетым, Канадэм -МакМастер университетым, Австралием щыIэ Квинсленд университетым, нэгъуэщI къэралхэми.
Ауэ иужьрейхэм адыгэбзэр зэрыщаджыр нэхъыбэм зытещIыхьар къэхутэныгъэ лэжьыгъэрщ, нэгъуэщIу жыпIэмэ а университетхэр къэзыуххэм нэгъэсауэ адыгэбзэр ящIэу щыткъым, атIэ адыгэбзэм и теорием и кIуэрабгъухэм щагъэгъуазэу аращ. Арами, адыгэбзэр щIэныгъэ утыкум итыным хуэщхьэпэ Iуэхушхуэ ялэжьыр а университетхэм.
Абыхэм къащхьэщокI Тыркум адыгэбзэр джыным и Iуэхур университетышхуитIым зэрыщекIуэкIыр: мы университетитIым я адыгэбзэ къудамэхэр къэзыуххэр адыгэбзэр курыт еджапIэхэми университетхэми щезыгъэдж егъэджакIуэуи щIэныгъэлIыуи лэжьэфынущ. Къудамэхэм щеджэхэм апхуэдэ лъэкIыныгъэ яIэнымкIэ, щIэныгъэ куу ягъуэтынымкIэ лэжьыгъэшхуэ ирагъэкIуэкI Хэкум икIа егъэджакIуэхэм.
АдыгэбзэмкIэ къудамэхэр Тыркум и университетхэм къызэрыщызэIуахам нэгъуэщI мыхьэнэи иIэщ: абы Тыркум щыпсэу адыгэхэр игъэгушхуащ, адыгэбзэр, адыгэ хабзэр, адыгэ щэнхабзэр мыкIуэдыжу щIэблэщIэр щIэпIыкIа хъунымкIэ гугъапIэшхуэ адыгэм къаритащ.
НэщIэпыджэ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2232.txt"
} |
Урысеймрэ Китаймрэ зэпещIэ
Китайм щыщ Цзецзе Инь Урысей Федерацэм къакIуэри, Пермь дэт Къэрал лъэпкъ къэхутакIуэ университетым щIэныгъэ нэхъыщхьэ щызэригъэгъуэтащ. ЗэрыцIыкIурэ литературэм дихьэх щIалэр китай, урыс тхылъ куэд еджащ икIи зригъэпщэн мурадкIэ, и щIэныгъэр Урысейм щыпищэм нэхъ къищтащ.
"Урысей Федерацэмрэ абы и цIыхухэмрэ нэхъ гъунэгъуу зэзгъэцIыхуну си нэ къикIырт, хамэ лъэпкъым и щэнхабзэр зэзгъэщIэну сыхуейт, сIурылъ урысыбзэр езгъэфIэкIуэну си хъуэпсапIэт, - жеIэ Перьм университетым ФилологиемкIэ и факультетыр къэзуха Цзецзе Инь.
А университетым и ныбжьэгъу пщащэ зэрыщеджэм къыхэкIыу, абы и чэнджэщкIэ еджапIэр къыхихащ щIалэм икIи бзэщIэныгъэмрэ литературоведениемрэ хуеджащ. Ар занщIэу дихьэхащ университетым, тхыдэшхуэ зэриIэр фIэгъэщIэгъуэн хъуащ. ИкIи иригушхуэу жеIэ УФ-м Егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ и министерствэм стипендие ириту ди къэралым зэрыщеджар.
Инь и диплом лэжьыгъэр триухуащ Астафьев В.П., Руспутин В.Г. сымэ я IэдакъэщIэкIхэм. Абы зэрыжиIэмкIэ, ахэри нэгъуэщI урыс тхакIуэ, усакIуэ куэди Китайм фIыуэ къыщацIыху.
ЩIалэр еджэу мыбы щыIэху китаибзэр яригъащIэу, зэдзэкIакIуэу лэжьащ. Творчетсвэм, спортым дихьэх студентыр жыджэру хэтащ студент гъатхэхэм, университетым и спорт пэшым зыщигъэсащ.
Цзецзе Инь кIуэжауэ Китайм и еджапIэ нэхъыщхьэ нэхъыфIхэм ящыщ зым щолажьэ, езым зэрыжиIэмкIэ, Урысейм щызэригъэгъуэта щIэныгъэр абыкIэ сэбэпышхуэ хъуащ. Иджы абы фIыуэ илъагъу урысыбзэр нэгъуэщIхэм ирегъэдж.
НэщIэпыджэ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2233.txt"
} |
Куэдрэ къамыгъэсэбэпыжми, пщIэну щхьэпэщ
Дзыр – хьэцэпэцэр къыщахкIэ, ныбгъуэхьэш (ныбгъуэ къраубыдыным хуащIа матэ) хагъэувэн щхьэкIэ, къранэ хабзэ мыха тIэкIу;
Джабэтхъ – лы щIагъуэ зыкIэрымылъ Iэщ уэд;
Емсыку – мафIэ гуащIэ узэмыкIуэлIэф;
ЕнцI – гъущI папцIэ захуэрэ гъэшарэ зыфIэлъ бжэгъу;
Епэрыпс – мэ дахэ къызыкIэрих ткIуаткIуэ (дыху, одеколон, н. къ.);
ЕпкIэуэн – бдзэжьейр кIэ мажьэкIэ епкIэуэн (и кIэр щызэридзэкIэ апхуэдэу хужаIэ);
Ехъуа – хуиту шха Iэщ (псалъэм папщIэ, къущхьэхъум щыIэу).
Енэб – папоротник – илъэс бжыгъэкIэ зыкъэзыужь къэкIыгъэ лIэужьыгъуэщ. И тхьэмпэхэр къабзийм ещхьщ, сантиметр 40-I00-м нэс я кIыхьагъщ. Мэз щIагъхэм, псыхъуэхэм, щIыпIэ псыIэхэм къыщокI. Адыгэхэм енэбым жьы хъуа и лъабжьэр хущхъуэу къагъэсэбэп.
БЭРАУ Бышэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2234.txt"
} |
Псы псалъэм и зэтепщIыпщIэкIэ
ГъэщIэгъуэнщ
КIахэ адыгэбзэм хэтщ, «псы» -р зи лъабжьэ, абы къытепщIыкIа, дэ, къэбэрдейхэми, гурыIуэгъуафIэ тщыхъуну псалъэхэр. Къапщтэмэ, апхуэдэщ «псыбыбы», «псыкъепэпэх» - псыкъелъэ; «псыгу» - псыку; «псыгъэхъун» - псы зэхуакум ит хъупIэ; «псыкIей» - псы зыдэт тIуащIэ, къуэладжэ; «псыкъуалэ» (шапсыгъ) – псыхьэлыгъуэ, псы кIантIэ; «псылъахъэ», «псыхъырз» - архъуанэ, псым зыщриIуэнтIыхь щIыпIэ; «псылъэукъ» - тафэм зытезыгъэуфафэ, къуэпсыбэу зэбгрыж псы; «псынакIэ» (шапсыгъ) – псынэм къытепщIыкIыжа псы хьэлыгъуэ; «псыутI» - зызымыгъэхъей, и пIэ имыкI псы, «псыхэ» - псы ежэхым и кIэух; «псыIу» - псы Iуфэ; нэгъуэщIхэри.
БЭРАУ Бышэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2235.txt"
} |
Нобэ
♦1845 гъэм Урысейм щыяпэу Петербург щащIащ бахъэкIэ лажьэ мафIэгур. Ар трагъэувауэ щытащ Петербургрэ Москварэ зэпызыщIэ гъущI гъуэгум.
♦1928 гъэм Москва къыщызэIуахащ Япэ союзпсо спартакиадэр.
♦1959 гъэм Москва къыщызэIуахащ «Шереметьево» аэропортыр. Абы япэу къыщетIысэхащ Ленинград къилъэтыкIа Ту-104 кхъухьлъатэр.
♦1973 гъэм СССР-м и телевиденэ нэхъыщхьэм игъэлъэгъуэн щIидзащ серие куэд хъу «Семнадцать мгновений весны» фильмыр. Семёнов Юлиан и повестыр и лъабжьэу ар игъэуват режиссёр Лиозновэ Татьянэ.
♦1979 гъэм Днепродзержинск къалэм пэмыжыжьэу уэгум щызэжьэхэуащ Ту-134 кхъухьлъатитI. Абыхэм иса цIыхуи 178-р иукIащ, Ташкент къалэм и «Пахтакор» командэм щыщ футболист 17-ри абыхэм яхэту.
♦1934 гъэм къалъхуащ КъБР-м и цIыхубэ артист, УФ-м щIыхь зиIэ и артист Къаздэхъу СулътIан.
♦1943 гъэм къалъхуащ Пакистаным и президенту щыта Мушарраф Первез.
♦1945 гъэм къалъхуащ медицинэ щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъУ-м и профессор, РАЕН-м и член-корреспондент, КъБР-м щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Елгъэр Анатолий.
♦1966 гъэм къалъхуащ экономикэ щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъМУ-м и профессор ДзыхьмыщI Иринэ.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык пшэр техьэ-текIыу щыщытынущ, пIалъэ-пIалъэкIэрэ уэшх къыщешхынущ. Хуабэр махуэм градус 30 - 32-рэ, жэщым градус 20 - 22-рэ щыхъунущ.
Зыгъэхьэзырар ЖЬЭК1ЭМЫХЪУ Маринэщ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2236.txt"
} |
Дунейм щыхъыбархэр
♦Дыщэр гъущIхэкI нэхъ гъуэтыгъуей дыдэхэм ящыщщ. Дунейр къызэриухуэрэ дыщэу щIым къыщагъуэтам (къэрал псри зэхэту) нэхърэ нэхъыбэ гъущI къызэрыгуэкIыу зы сыхьэтым къыщыщIах.
♦Кока-кола псыIэфIым хуэдэ зы птулъкIэ къащэхухукIэ зы жыг хасэу щытамэ, ЩIым мэзу щраупщIыкIар илъэсищым къриубыдэу зэфIэгъэувэжа хъунут.
♦Аргъуей къызэредзэкъам, абы къыдэкIуа узыфэхэм илIыкIахэм я бжыгъэр нэхъыбэщ дунейм щекIуэкIа зауэ псоми хэкIуэдахэм нэхърэ.
♦ЩIым щыпсэу дэтхэнэ зы цIыхуми хъумпIэцIэдж мелуан 1,6-рэ хуоэзэ.
♦Зы цIыхум и гъащIэм къриубыдэу ику иту лъэсу зэпеч экваторыр и кIыхьагъым хуэдизу тху.
♦Сыт хуэдизрэ щымылъами зэи зэмыкIуэкIыу зы ерыскъыхэкIщ дунейм тетыр - ар форщ.
♦Гавай алыфбейр хьэрф 12-щ зэрыхъур.
♦Шэрхъ зыщIэт шэнтыр япэу къэзыгупсыса Дарвин Чарльзщ. щылажьэ пэшым и зы щIыпIэм икIыу нэгъуэщIым нэхъ псынщIэу Iэпхъуэн папщIэ и шэнтым шэрхъ щIиIуэнтIауэ арат абы.
♦Дунейм нэхъыбэ дыдэу щащэ хьэпшыпхэм ящыщщ iPhone телефоныр, Поттер Гарри теухуа тхылъхэмрэ Рубик и зэпэплIимэ цIыкIумрэ.
♦ЦIыхум и Iэпкълъэпкъым хэт микробхэм я процент 99-р зищIысыр щIэныгъэм зэкIэ къыхуэхутакъым.
ЖЬЭКIЭМЫХЪУ Маринэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2237.txt"
} |
Дунейм щыхъыбархэр
Нобэ
♦ЩIалэгъуалэм я дунейпсо махуэщ
♦Каспий тенджызым и дунейпсо махуэщ
♦Урысейм и Дзэ-Хьэуа Къарухэм я махуэщ
♦Таиландым щыпсэухэм ягъэлъапIэ анэм и махуэр
♦1851 гъэм Америкэм щыщ дэрбзэр Зингер Исаак Iэрыгъадэ машинэщIэ къигупсысащ. Махуэ II къудейкIэщ ар зэрелIэлIар иужькIэ езыр дуней псом цIэрыIуэ щызыщIа, и цIэр зезыхьэ а Iэмэпсымэр зэпкърилъхьэным.
♦1865 гъэм Инджылызым щыщ хирург Листер Джозеф операцэ зэрищI Iэмэпсымэхэмрэ и Iэхэмрэ микробхэр кIэригъэкъэбзыкIын щхьэкIэ япэу къигъэсэбэпауэ щытащ фенол (карболовая кислота) жыхуаIэр. Операцэ нэужьым уIэгъэхэр е екIуэурэ илIыкIхэм я бжыгъэр абы и фIыгъэкIэ хуэдищкIэ нэхъ мащIэ хъуауэ щытащ.
♦1953 гъэм СССР-м дунейм щыяпэу водороднэ бомбэ игъэунэхуащ.
♦1981 гъэм США-м и IBM компанием къыщIигъэкIащ цIыхум щыхуей щIыпIэм деж щигъэуву къигъэсэбэпыным тещIыхьа компьютерыр.
♦1985 гъэм «Японием и авиалинэхэм» я «Боинг 747» кхъухьлъатэр Оцутакэ бгым еуащ. А гузэвэгъуэм цIыху 520-рэ хэкIуэдат, 4-р къелат. Кхъухьлъатэ къехуэхыу апхуэдиз цIыху зэуэ щыхэкIуэда абы фIэкIа къэхъуатэкъым.
♦2000 гъэм Баренцевэ тенджызым дзэ зыгъэсэныгъэхэр щекIуэкIыу щIилъэфащ «Курск» псыщIагъырыкIуэ кхъухьыр. Абы иса цIыхуи 118-ри хэкIуэдащ.
♦2013 гъэм Урысейм лэжьэн щыщIидзащ цIыхухэр пIэщIэгъуэкIэ зыхуей хъу Iуэхутхьэбзэхэм зэрыщIэупщIэ телефон номерым – 112-м.
♦1681 гъэм къалъхуащ урыс хыдзэлI, къэхутакIуэ цIэрыIуэ Беринг Витус. Абы и экспедицэхэм къыщихутахэм мыхьэнэшхуэ яIащ дунейм и картэр зэхэгъэувэнымкIэ. И лэжьыгъэшхуэхэм папщIэ фIыщIэ зэрыхуащIэр къагъэлъагъэуэу абы фэеплъ куэд хуагъэуващ, и цIэр щIыпIэхэм фIащащ. Абыхэм ящыщщ Ищхъэрэ Мылылъэ хымрэ хы Щэхумрэ зэпызыгъэщхьэхукI псыдэжыпIэр.
♦1904 гъэм къалъхуащ Урысейм и иужьрей император Николай ЕтIуанэм и къуэ Романов Алексей.
♦1930 гъэм къалъхуащ химие щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъУ-м и профессору щыта Бырхьэм Михаил.
1944 гъэм къалъхуащ къэрал лэжьакIуэ, КъБР-м и Правительствэм и УнафэщIым и къуэдзэу щыта, УФ-м щIыхь зиIэ и ухуакIуэ Тыркуин Анатолий.
♦1954 гъэм къалъхуащ Франджым и президент къулыкъум 2012 – 2017 гъэхэм пэрыта Олланд Франсуа.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык пшэр техьэ-текIыу щыщытынущ, пIалъэ-пIалъэкIэрэ уэшх къыщешхынущ. Хуабэр махуэм градус 29 – 31-рэ, жэщым градус 19 – 21-рэ щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
Иужьрей Iуэху бзу кIагуэщ.
Зыгъэхьэзырар ЖЬЭКIЭМЫХЪУ Маринэщ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2238.txt"
} |
Метр 400 зи лъагагъ бгыр ящэ
Германием щащэну яужь итщ метр 400 зи лъагагъ бгымрэ абы къедза щIыналъэмрэ. Зи хъуреягъыр мэзу зэщIэкIэжа Циркельштайн щыгур Эльбэ псым и Iуфэм и гъунэгъу щIыпIэм хуозэ, Дрезден къалэми пэжыжьэкъым.
Абы зыщагъэпсэхуну яфIэфIщ цIыхухэм – лъэсу къэзыкIухьхэми, бгым дэкIыныр нэхъ къэзыщтэхэми, жыг щIагъхэм гупсэхугъуэ щызыгъуэтхэми. А щIыпIэр ящэну щIыхуитыр ар къэрал мылъкукъыми аращ. Уней мылъкур зейхэу мэзым, абы и Iэгъуэблагъэхэм я зехьэныр къызэхьэлъэкIыу хуежьахэм мурад ящIащ а щIыпIэр ящэну. 2006 гъэм абы яужь ихьауэ щытащ, еврэ мелуан I,4-рэ уасэу хуагъэуври. Апхуэдиз мылъку щIы Iыхьэм щIэзытын къыкъуэмыкIыурэ и уасэр кърагъэхын хуей хъуащ.
«Саксон Швецарие зыфIаща щIыналъэм хыхьэ, зихуэдэ щымыIэ бгымрэ абы и Iэгъуэблагъэмрэ зыщэхуну мурад зыщIым ар ей хъунущ еврэ I99500-кIэ. А уасэм хохьэ бгыри абы и хъуреягъкIэ щыIэ щIы гектарийри», - итщ сату зэращIым теухуа хъыбарегъащIэм.
Уегупсысмэ, ар зыщэхуну куэд тегушхуэну къыщIэкIынукъым, щIыпIэр сыт хуэдэу мыдахэми. А бгым пхокI лъэс лъагъуэхэр икIи ахэр цIыхубэм къыщакIухьын хуэдэу сыт щыгъуи зэIухауэ щытын хуейщ. Апхуэдэуи щIыпIэр къахухьынуи хуиткъым. Аращи, и мылъку апхуэдэ щIыпIэм хэзылъхьэн къыкъуэкIыныр фIэщщIыгъуейщ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2239.txt"
} |
ЩIэблэр хэкупсэу гъэсэн
Хэку зауэшхуэм и илъэсхэм хэкIуэда зауэлIхэм я фэеплъ Шэджэм къалэм дэтым деж щрагъэжьащ Хэкум и ХъумакIуэм и махуэм теухуа зыхъумэжыныгъэ-цIыхубэ Iуэхухэм, щIалэгъуалэр хэкупсэу къэгъэтэджынымкIэ хухаха мазэ лэжьыгъэр. Абы хэтащ щIыпIэ унафэщIхэм, Урысей ДОСААФ-м и къудамэу районым щыIэм, дзэ комиссаритым, жылагъуэ IуэхущIапIэхэм, политикэ партхэм я лIыкIуэхэр, еджакIуэ ныбжьыщIэхэр.
Къызэхуэсахэм я пащхьэм къыщыпсэлъащ Зауэм, лэжьыгъэм, IэщэкIэ зэщIэузэда къарухэмрэ хабзэхъумэ IэнатIэхэмрэ я ветеранхэм я советым и тхьэмадэ Арипщ Борис, Шэджэм районым и дзэ комиссар Мысрокъуэ Ахьмэд, Зауэм, лэжьыгъэм, IэщэкIэ зэщIэузэда къарухэмрэ хабзэхъумэ IэнатIэхэмрэ я ветеранхэм я республикэ советым и унафэщIым и къуэдзэ Романенкэ Борис, Шэджэм район щIыпIэ администрацэм и Iэтащхьэм и къуэдзэ - ЕгъэджэныгъэмкIэ управленэм и унафэщI Арипщ Жаннэ сымэ.
Абыхэм къыхагъэщащ щIалэгъуалэр хэкупсэу, я къэралыр фIыуэ ялъагъуу, Хэкум хуэпэжу, нэхъыжьхэм я хабзэм, хэкIуэда лIыхъужьхэм я фэеплъым пщIэ хуащIу къэгъэтэджыным мыхьэнэшхуэ зэриIэр.
ХэкIуэда зауэлIхэм я фэеплъым пщIэ хуащIу къызэхуэсахэм МафIэ мыужьыхым деж удз гъэгъахэр щагъэтIылъащ.
Мазэ лэжьыгъэм къриубыдэу Шэджэм районым щекIуэкIынущ къытщIэхъуэ щIэблэр хэкупсэу гъэсэным теухуа зэпеуэ зэмылIэужьыгъуэхэр, спорт зэхьэзэхуэхэр, лекцэхэр, дерс зэIухахэр.
КIарэ Элинэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "224.txt"
} |
ЩIалэгъуалэм я зекIуэ
Урыс географие зэгухьэныгъэм и ЩIалэгъуалэ клубым хэт ныбжьыщIэхэр дэкIащ Налшык къалэм и Iэхэлъахэм ит Нартия бгым, хы щIыIум щегъэжьауэ метр 999-рэ зи лъагагъым. Ар «Туризмэмрэ лъахэхутэмрэ я «Альтаир» школ» егъэджэныгъэ Iуэхум и лъахэхутэ Iыхьэм и гъунэр изылъщ.
ЗекIуэм хыхьэу ныбжьыщIэхэм ирагъэцIыхуащ мэзылъэ бгым и щIыпIэр, гупым зэкъуэту зэрызэдэлэжьэным, мафIэкIэ зэрыпщэфIэным я щэхухэм щагъэгъуэзащ. Апхуэдэуи ахэр хуагъэхьэзыращ гъэмахуэр икIыху щыIэну зекIуэхэм, махуэ зыбжанэ къызэщIэзыубыдэхэм.
«Туризмэмрэ лъахэхутэмрэ я «Альтаир» школ» Iуэхум и унафэщI Куглер Катаринэ ныбжьыщIэхэм яхутепсэлъыхьащ Налшык къалэм и щIылъэныкъуэм къекIуэкI мэзылъэ бгым и зэхэлъыкIэм, зы махуэ, махуэ зыбжанэ къызэщIэзыубыдэ зекIуэхэм я мыхьэнэм. Абы къызэрыхигъэщамкIэ, Нартияр Налшык колометритхукIэ пэжыжьэу аращ икIи къалэм удэту ар уолъагъу. Езы бгым и щыгум уитмэ, Налшык, Кэнжэ, Хьэсэней, Белэ Речкэ жылэхэр Iэгум илъым хуэдэщ. Кизиловкэ бгым щхьэщыкI лъэс лъагъуэкIэ Нартия ухуокIуэ, лъэныкъуитIымкIи гъуэгуанэр километри I0 хъууэ аращ, сыхьэти 4-5-м пхуокIу.
Кизиловкэ, Нартия бгыхэр епхащ Хэку зауэшхуэм и тхыдэм, «Налшык-Орджоникидзе» зыхъумэжыныгъэ Iуэхум. I942 гъэм и бжьыхьэм бгым и щыгум щаухуауэ щытащ зэрыпхъуакIуэхэм щыкIэлъыплъ щIыпIэ, советыдзэм и миномётхэр, пулемётхэр тету. 37-нэ советыдзэр зыхъумауэ щытар ахэращ, иужькIэ бгыр нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэм яIэщIыхьами. Зауэ нэужь илъэсхэм туристхэмрэ зыплъыхьакIуэ а щIыпIэм яшэ еджакIуэхэмрэ къащыпу щытащ советыдзэмрэ нэмыцэдзэмрэ я фочышэхэр.
ИСТЭПАН Залинэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2240.txt"
} |
Къэмэх узыр гъэхъужынымкIэ IэмалыщIэхэр
«Къэмэх узым (эпилепсие) и лIэужьыгъуэ щхьэхуэхэр гъэхъужыным теухуауэ» къэрал проектыр ягъэзэщIэн мурадкIэ Налшык къеблэгъащ Мэзкуу дэт къэрал медицинэ-стоматологие университетым и IэщIагъэлIхэр.
Евдокимовым и цIэр зэрихьэу Мэзкуу дэт медицинэ-стоматологие университетым и дохутырхэм къэмэх узыфэм зэреIэзапхъэ IэмалыщIэхэр Налшык щыщ дохутырхэм ирагъэлъэгъуащ.
Къэбэрдей-Балъкъэрыр Урысейм къэмэх уз хэтIэсам хирургие IэмалкIэ щеIэзэ щIыналъийм язщ. Сымаджэм хущхъуэхэр сэбэп щыхуэмыхъужым деж, щхьэкуцIыр операцэ зыщI дохутырхэм узыфэм зыщиубгъуа Iыхьэр къыхагъэж. Апхуэдэ гъэхъужыкIэ Iэмалым зрегъэубгъу Узыншагъэр хъумэнымкIэ министерствэм и академик-нейрохирург Крылов Владимир.
Къэбэрдей-Балъкъэрым къэкIуа дохутырхэр Республикэм и сымаджэщ нэхъыщхьэм епха Лъынтхуэ узыфэхэр зыпкърытхэм щеIэзэ центрым щолажьэ. ДяпэкIэ Кавказ Ищхъэрэ псом щыщу къэмэх узыфэр зэузхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым щеIэзэнущ. Мэзкуу къикIа дохутырхэм зэрыжаIэмкIэ, Республикэм и сымаджэщ нэхъыщхьэр IэмэпсымэкIи IэщIагъэлIкIи ирикъуу къызэгъэпэщащ. Псалъэм папщIэ, видео-IэмалкIэ сымаджэхэм щакIэлъоплъ, дохутырыр сымаджэм пэIэщIэуи и Iуэху зыIутыр зэрызригъэщIэн Iэмэпсымэхэр къыщагъэсэбэп.
2020 гъэм зи гугъу тщIы Iуэхугъуэм теухуауэ Къэбэрдей-Балъкъэрым Узыншагъэр хъумэнымкIэ и министерствэмрэ Медицинэ-стоматологие университетымрэ зэгурыIуэныгъэ зэращIылIауэ щытащ. Иджы а унафэр ягъэзащIэ.
Дунейпсо мардэкIэ къапщтэмэ, цIыху мини I00 къэс цIыхуи I0-м яIэщ къэмэх узыр. Дохутырхэм я мурадщ дяпэкIэ апхуэдэ узыфэ зэфыкIхэр Налшык хирургие IэмалкIэ щагъэхъужыну. Ауэ ар хэкIыпIэу къалъытэн ипэкIэ, я чэнджэщ зэрахьэлIэнущ нейрохирургхэм, психологхэм, нейро-кIэлъыплъыныгъэмкIэ IэщIагъэлIхэм.
Чэрим Марианнэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2241.txt"
} |
НэпсыкIэу щIаутхыкIыр жьэгу пащхьэм и хуабэм щыгугъырт
Жан мыгъуэм хьэкъугъыр къреш,
Шэ пIэнкIри къыщелъэлъэхым,
Жан и нэпситIыр къыфIолъэлъэх.
Джаурыдзэр гум къыщилъэлъым,
Жан гущэр къызэфIомахэ,
ХэщIапIэм хэта и дэлъхур
ФочпэбжкIэрэ кърахулIэжыр,
ЛIы щауэм и псэуныгъэр
А щIыпIэм щрагъэух.
Сэ си дэлъхуу данагъуэ пащIэ,
УмыпIащIэуэ зыпшыIэфатэмэ,
Уи псэ тIэкIур IэщIэкIыфынт.
Уи пыIэщхъуэр дыгъэм полыд,
Къантэлэууэ уи ержыбыжьыр
Къэзэуатым кIэлъызэрахьэт,
Зэман кIыхькIэ къыщIепхьэкIар
Нобэ махуэм къебгъэлэжьащ.
Дэ лажьэшхуэу нобэ тлъэгъуахэр
Ди бын къэхъухэм щаремыгъупщэ.
Къулътынуэрэ куэншыбэ дахэр
ФочыпэкIэ зыщыдагъэхыр,
Гу зыхуэтщIауэ уэркъ щауэ щIалэхэм
Зыщедгъэхыным дыхунагъэскъым,
Сыт мыгъуэр дэ ди махуэж!
Щхьэгъусэу псэм емыблэжым
Хьэзырыбгъэу зэIулъ пщыкIухыр
Уэрамыпэм щатреухэр.
Инжыдж псыхъуэу Тхьэр зыдэбгэным
Лъы бахъаер щызэрызохьэр,
Муслъымэныр дызэрызехьэуэ
Джаурыдзэм хьэлэч дыкъащI.
ЩIыгу гущэуэ дызыщалъхугъэр
ЛъыпсаекIэ къытхураIащ,
МыдэкIэрэ дэ ди гум къеIари
Сабий гъащIэу дэ тIэщIаударщ.
Удын бзаджэу дэ къытлъысахэм
Гуауэ гъыбзэр дагъэусыр.
Къэралышхуэм и дзэ пакIэшхуэр
Нэхущ мыгъуэм дэ къытщIотаджэ,
Сабий цIыкIуу къэмытэджахэр
ФочпэбжкIэрэ нызэбгырадзыр,
КъуэкIий нэфым ныдадзэжахэр
Анэ мыгъуэм зэщIащыпэж,
Анэ бгъафэм къыщIаудахэр
Сыт емынэм ящигъэгъупщэн?!
Мы пычыгъуэр къызыхэтха «Жан и гъыбзэр», зэрынэрылъагъущи, зытеухуари зэхьэлIари Урыс-Кавказ зауэм и лъэхъэнэм лъэпкъым и щхьэ кърикIуа хъугъэщIагъэ гуауэхэм языхэзщ. «Джаур зауэжькIэ» адыгэхэр зэджэу илъэсищэм щIигъукIэ екIуэкIа лъэпсэрыхыр лъэпкъ щIэжым куууэ къызэрыхэнар, абы нэщIэбжьэу къыхэкIахэм я лъэужьыр удын бзаджэу абы зэрекIар къызыхэщыж уэрэдыжьхэр тхыдэм и гъуджэм хуэдэщ, блэкIар IупщIу уи нэгу къыщIагъэхьэу, ар пщыгъупщэ зэрымыхъунур дэтхэнэ зы псалъэми къаIуатэу. Тхыгъи тхыбзи зимыIа лъэпкъым и дунейри, и тхыдэри зэрихъумэр гукIэт, зы щIэблэм къыбгъэдэкIыу адрейм деж зэрынихьэсыжри IуэрыIуатэкIэт. Фэеплъым ужьых иIэкъым, ар зейм упыщIауэ, уигу щIэузу, укIэлъыIэбэрэ зэбгъэзэхуэжыну ухущIэкъуу дунейм утетыху.
Хуэфащэ гулъытэ имыгъуэтами, Къэбэрдей-Балъкъэрым Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ и институтым илъэс зыбжанэкIэ узэIэбэкIыжмэ, къыдигъэкIыгъат тхылъ гъэщIэгъуэн, къызэщIиубыда IуэхугъуэкIи зытеухуакIи тхыдэ къэхутэныгъэшхуэхэм япэшачэу, IуэрыIуатэ щIэныгъэр къыщыгъэнауэ, лъэпкъ щIэныгъэм увыпIэшхуэ щиубыдыну къылъысу. «Пащтыхь зауэжьым и зэманым къежьа адыгэ уэрэдхэр» – аращ зэреджэр а тхылъ фафIэшхуэм. Урыс-Кавказ зауэм къыдэунэхуа, лъэпкъым и щхьэ кърикIуэ тхьэмыщкIагъэхэм траусыхьа уэрэдхэм я зэужьщ ар. Абыхэм ящыщ гуэрхэр мызэ-мытIэу совет лъэхъэнэм дунейм къытехьауэ щыта IуэрыIуатэ тхылъхэм ихуауэ щытами, мы къыдэкIыгъуэм хуэдэу а илъэс жьыуейхэм екIуэкIа псор нахуэ ищIу, куэд къызэщIиубыдэу щыIакъым жыпIэми егъэлея хъуну къыщIэкIынкъым.
Псом япэрауэ, къыхэгъэщыпхъэщ Урыс-Кавказ зауэм къыдежьа уэрэдыжьхэмрэ къыщаIуатэрэ зытеухуа IуэхугъуэкIэ абыхэм япэгъунэгъуу зэхалъхьа IуэрыIуатэхэмрэ къызэрымыкIуэу куэд зэрыхъур. Дунейм къытемыхьауэ, архив гъэтIылъыгъэхэм щызэбгрыпхъауэ хэлъу, къытетхыкIыжын хуейуэ фонотхыгъэхэм тету щыIэр бжыгъэншэщ. Мис абыхэм ящыщщ зи гугъу тщIы тхылъым пкъы хуэхъуа уэрэдыжьхэр. IуэрыIуатэ щIэныгъэм къыIэрыхьэжащ къэхутэныгъэ гъэщIэгъуэнхэр къызылъыкъуэкIыну текст купщIафIэ куэд.
ЕтIуанэрауэ, IуэрыIуатэкIэ фIэкIа дызыщымыгъуазэу щыта Iуэхугъуэхэм хэлъ пэжым тхыдэтххэмрэ тхыдэхутэхэмрэ къатIэщI архивхэр кIуэ пэтми лъэныкъуэ куэдкIэ щыхьэт къабзэ тохъуэ, тхыдэ тхылъымпIэу къыкъуэкIыжхэри я шэсыпIэу къоув. А лъэныкъуэмкIэ укъеплъмэ, лъэпкъ тхыдэр зэфIэгъэувэжын и IуэхукIэ уэрэдыжьхэр узыблэплъыкI мыхъун фIыгъуэщ.
Ещанэрауэ, уэрэдыжьхэм яхъумащ лIыхъужь куэдым я цIэхэр. Лъэпкъым и тхыдэр къэзыгъэщIыр цIыхущ, Iущыгъэ, щIэныгъэ, лIыгъэ хилъхьэкIэрэ. Франджы тхыдэтх Ардуэн Жан зэрыжиIащи, «къыщыхъуарэ щекIуэкIакIэ тхыдэр пщIэныр хъарзынэщ, ауэ а псор къэзыгъэхъуахэмрэ къэзыгъэщIахэмрэ ущыгъуэзэныр хьэлэмэт дыдэщ – ар къэзыхутэм тхыдэ зэрищIым и мызакъуэу, зыбгъэдилъхьэж цIыхубэр а тхыдэм пещIэ, блэкIамрэ къэкъуэнумрэ нобэрей махуэхэмкIэ зэрепх. ЦӀыху зыхэмыт тхыдэр лъэмыж зытемылъ псыежэхым ещхьщ: дахэщ, узыIэпешэ, ауэ ухыхьэну узытригъэгушхуэркъым. Ауэ а тхыдэм нэгу зиIэ цIыху къыщыхэпшкIэ, гушхуэныгъэ къозыт щапхъэ жылэм ибот, фIым и фIыжыр гъуазэ абы хубощI». Арэзы узытемыхъуэнкIэ Iэмал зимыIэ еплъыкIэщ. Адыгэ тхыдэр къэзыгъэщIа ди лIыхъужьхэм ягъэлъэгъуа хахуагъэмрэ зэрахьа лIыгъэмрэ и мызакъуэу, цIэкIэ тщIэнри щIэжыр зыхъумэ, зэхэщIыкIыр нэхъ лъагэу къэзыIэт Iуэхугъуэщ. ФIэщ щIыгъуейщ уэрэдым зи лъэпкъыцIэ хэту ирихьэлIа ныбжьыщIэм ар зыщигъэгъупщэныр, уеблэмэ къызэщIиIэтэу тхыдэм хуригъэплъэкIыныр зыхуэIуа щыIэкъым.
Урыс-Кавказ зауэм къыдэунэхуа уэрэдыжьхэм я бжыгъэр куэд зэрыхъум, Iуэхугъубэм я щхьэфэм зэриIэбэм, хэкум и дэнэ къуапи ахэр зэIэпахыу къызэрыгъуэгурыкIуам къегъэлъагъуэ а хъугъэщIагъэ бзаджэм адыгэхэр ину зэрызэридзар. ЦӀыхубэ IуэрыIуатэм псалъэ хэплъыхь ищIыркъым, къэрал унафи иIэкъым. Уэрэдыр лъэпкъым зыхуиусыр ар зыхуэфащэу къилъытэ Iуэхумрэ цIыхумрэщ. Абы и лъэныкъуэкIэ убгъэдыхьэмэ, гузэхэщIэу хэлъыр гуащIэу къыплъэIэсми, джаур зауэжьым и лъэхъэнэм къежьа уэрэдхэр лъэпкъ хъугъуэфIыгъуэшхуэщ, цIыхум и зэхэщIыкIыр здынэсу щытар къыбгурыIуэну, екIуэкIым зэрыхэплъар зэхэпщIыкIыну Iэмал къыуату.
ЗэрыгурыIуэгъуэщи, щалъхуа адэжь щIыналъэмрэ зыдапIыкIа жьэгумрэ зэрипхъуэну бийр къыщыкIуэкIэ, гу зыкIуэцIылъ дэтхэнэ цIыхури абы пэувынущ, къыдалъхуахэмрэ къилъхуахэмрэ къащыжыну яужь итынущ. Зауэм къигъэщIа гъыбзэхэмрэ уэрэдхэмрэ зыхуэунэтIари аращ – зэуакIуэ къэкIуам, зэрыпхъуакIуэм пэщIоувэ, ар зэримыдэр къеIуатэ. Тхылъым ихуа уэрэдхэр зытеухуакIэ зэщхьэщыбгъэкIмэ, урихьэлIэнущ жей Iувым хэт адыгэ къуажэ лажьэншэхэр зэрызэтрагъэсхьам, щIыпIэ-щIыпIэкIэрэ щекIуэкIа зауэхэм, псэемыблэжу зэуа лIыхъужьхэм, бэлыхь мыухыжым хэхуа цIыхубзхэм, хэкукъутэм, псыикIыжым теухуа уэрэдхэм. Дэтхэнэ уэрэдми, гущIэм зригъэгъазэу, къатепсыха насыпыншагъэр егъей, щхьэегъэзыпIэр къилъыхъуэу апхуэдиз гуIэгъуэр Тхьэм къащIритам щIоупщIэ, итIани, гугъэр къаруушхуэкъэ-тIэ, шыIагъэр зытрагъакIуэу, фIым щыгугъыу уэрэдкIэ фэбжь шынагъуэр ягъэужьыхыну, нэхъыкIыж къамыгъэхъуну хущIокъу.
Зэгуэр лъэпкъышхуэу щыта, зауэр щиухым Iэбжьыб фIэкIа къызыхэмына лъэпкъым, гъэщIэгъуэнращи, сыт хуэдиз щхьэкIуэ имышэчами, къатегуплIэу и хэкур зэхэзыфыщIахэм лъагъумыхъуныгъэ яхуищIакъым, бийм къыхэнэ щымыIэу зэтеукIэн, я лъапсэр ихын хуейуэ къыхуриджэу зы уэрэди зэхилъхьакъым. Ар щыгъэтауэ, хабзэрэ напэкIэ бийр къихьэхуну, илэжь щIэпхъаджэм иригъэгупсысыну хэтащ. Сыт и уасэ, псалъэм папщIэ, адыгэ зауэлIхэм я щхьэр пихрэ бжэгъу лъагэм пызыIуу щыта урыс генерал Засс Григорий зрагъэцIыхужын щхьэкIэ, и пхъур яхьу, ХьэтIохъущокъуэ Мыхьэмэт Iэшэ, Ажджэрий и къуэ Кушыкупщ, Жанджатэ Хъырцэжь Алэ, Щоджэн Шумахуэ сымэ абы кIэлъызэрахьа цIыхугъэр. Мазэ бжыгъэ къызэрытам къриубыдэу а бзылъхугъэ цIыкIум адыгэм и бзэр ирагъэщIащ, и фащэр щатIэгъащ, и хабзэхэм щагъэгъуэзащ. Засс и пхъум къилъэгъуат адыгэ дунейр и кIуэцIкIэ, къэзылъхуа и адэм щыхуашэжми, и гупсысэр зэрихъуэкIыну хэта щхьэкIэ къикIа щыIэкъым – ар системэм и цIыхут, Нало Заур и жыIауэ, лъы гъэжэныр зыIурыIэфIа, зауэм хэужьыныхьа цIыхут.
Жылэкъутэ хъуа адыгэм IупщIу къилъэгъуат лъы нэпсу щIагъэкIыр пащтыхьыдзэм хэт къызэрыгуэкI зауэлIхэм я деж щыплъагъу зэрымыхъунур, атIэ апхуэдиз лъыгъажэмкIэ жэуап зыхь унафэщIхэр зэрыщыIэр. Аращ адыгэ уэрэдыжьхэм цIэ пыухыкIахэр къыщIриIуэр – уэрэдыжьхэм яумыс икIи ягъэмысэ урыс генералхэр, адыгэхэм къахэкIауэ пащтыхьыдзэм хыхьа дзэзешэ гущIэгъуншэхэр, тIасхъэщIэххэр, бзэгухьхэр, епцIыжакIуэхэр. Мыри къызыхэкIыр лъэпкъым игъэв узыфэ шынагъуэр игъэIэсэн, мыхъумыщIагъэ къэхъухэм дунейм гу лъаригъэтэн щхьэкIэщ. Бэлыхь хэту хэт щIэмыхъуэпсыр гущIэгъу, гулъытэ, гукъаскIэ?
Урыс-Кавказ зауэм къыдежьа уэрэдхэм къазэрыхэщщи, адыгэхэри ди лъахэм щыпсэу лъэпкъхэри мывэ щхьэлым къыдэхутат – пащтыхьым хым екIуалIэу дунейм хэзышэ гъуэгу къилъыхъуэрт, адыгэхэр хуиту я щIыгу тесыжыну щIэхъуэпсырт. Ауэ абы и закъуэтэкъым Iуэхур здэщыIэр. Уегупсыс зэрыхъунумкIэ, адыгэхэм лIэщIыгъуэкIэрэ къадэгъуэгурыкIуа зэхэтыкIэ-псэукIэри гъащIэм къемыкIуж хъуат, абы Iэмалыншэу зэхъуэкIыныгъэхэр хэлъхьэн зэрыхуейр нахуэт. ЖыпIэпэнуращи, лъэпкъыр гъуэгу зэхэкIыпIэм къытехутащ. Абы къыхихын хуейт: е хьэрып-тырку жьыбгъэр щызепщэ къуэкIыпIэ жылэ зэхэтыкIэр, е европей щIэплъу щыт урысей жылэ зэхэтыкIэр…
ЗэрыжаIэщи, адыгэ унафэр кIыхьщ. Зи геополитикэ Iуэхухэр псынщIэу зэфIэзыхыну хэт Урысейм а унафэр кIэщIу ищIащ. Абы къишар хэкукъутэм и закъуэкъым, атIэ адыгэм и дуней еплъыкIэми, и псэукIэми, и хабзэ зехьэкIэми зригъэхъуэжащ. Нобэр къыздэсамкIэ уеплъмэ, сыт хуэдиз щыщIэныгъэ хэмылъми, адыгэм и гъуэгур европей щIэплъу щыт урысей жылэ зэхэтыкIэм итущ зэрыпхыкIыр, нэгъуэщIи къилъыхъуэркъым. Ауэ абы зиубгъунри, щIегъуэж къыхэмыкIыу ипэкIэ кIуэнри елъытащ лъэпкъ тхыдэм къэралыр зэрыхущытыр. Пэжым нэхъ IэщэфI щыIэкъым. Зэи бгъэзахуэ хъунукъым лъыгъажэмрэ хьэкIэкхъуэкIагъэмрэ, пIэт хъунукъым лъэпкъхэр зэтезыукIа пащтыхь дзэзешэхэмрэ абыхэм зэрахьа хъуагъэщагъэхэмрэ. Зыр зым хуэсакъмэщ, щыпкъагъэр гъуазэу щытмэщ захуагъэр щытепщэ хэгъэгу щыбухуэфынур.
«Пащтыхь зауэжьым и зэманым къежьа адыгэ уэрэдхэр» зи фIэщыгъэ тхылъыр гупсысэр куэдым нэзыгъэс тхылъ гъэщIэгъуэнщ. Уэрэди 130-м нэблагъэ зэрыт зэужьыр хамэщI къыщыхута тхьэмыщкIэхэм я щIэблэм щыщ зы нанэ и псалъэ шэрыуэкIэ жыпIэмэ, «нэпсыкIэу щIаутхыкIыр жьэгу пащхьэм и хуабэм щыгугъыу яуса уэрэдщ», нэгъэсауэ тхыдэм и фэеплъщ.
Тхылъыр зэхэзыгъэува гупым лэжьыгъэшхуэ зэфIагъэкIащ уэрэдыжьхэр архивым къыхэхыжыным, ахэр тедзэным хуэгъэхьэзырыным, еIуэлIапхъэхэмрэ псалъэ гурыIуэгъуейхэм я псалъалъэр зэхэгъэувэным, адыгэ текстхэр урысыбзэм илъхьэным и IуэхукIэ.
Уэрэд зэужьыр адыгэ щIэныгъэм, лъэпкъ щэнхабзэм дежкIэ мыхьэнэшхуэ зиIэ лэжьыгъэу зэрыщытым шэч хэлъкъым.
ТАБЫЩ Мурат, «Адыгэ псалъэ» газетым и щIэныгъэ обозреватель.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2242.txt"
} |
Бажэ Амир Налшык къегъэзэж
Иорданием и командэ нэхъ лъэщхэм ящыщ «Аль-Ахьли»-м илъэскIэ щыджэгуауэ «Спартак-Налшыкым» къегъэзэж ди гупым и капитану щыта гъуащхьауэ Iэзэ Бажэ Амир.
Ар топджэгум дихьэххэм фIы дыдэу яцIыху. Щалъхуа икIи футболым япэ лъэбакъуэхэр щыхича Аргудан къуажэм щригъажьэри, ар Мэзкуу и «Спартак»-м, Белгород и «Салют»-м, Воронеж и Факел»-м, Пензэ и «Зенит»-м, Владивосток и «Луч-Энергия»-м щыджэгуащ икIи дэтхэнэ зыми лъэужь дахэ къыщигъэнащ.
Аруан щIыналъэм хыхьэ Арщыдан къуажэм Бажэ Амир 1988 гъэм жэпуэгъуэм (октябрым) и 15-м къыщалъхуащ. Пасэу топ джэгун щыщIидзащ щIыпIэм и «Бедик» командэм. Япэ тренеру иIар а Iуэхур фIыуэ зылъагъу икIи куууэ хэзыщIыкI и адэ Бажэ Хьэутийщ. И адэ къуэш Дотии къуажэми республикэми хуабжьу щыцIэрыIуэ футболистт.
И ныбжьыр илъэс пщыкIутI хъуа къудейуэ, 2001 гъэм, Амир къэралым и къалащхьэм къыщыхутащ. Мэзкуу и «Спартак»-м и футбол школым зыщызыгъэсэну сабий гуп къащтэрти, и адэ къуэш Бажэ Дотий абы къыщригъэплъыну ишащ. Кавказым щыщ Iэбыдэлъэбыдэ щIалэ цIыкIур занщIэу ягу ирихьащ икIи къащтащ.
И ныбжьыр илъэс пщыкIух иджыри иримыкъуауэ Бажэ Амир хагъэхьащ Мэзкуу и «Спартак»-м и щIалэгъуалэ гупым. Абы и капитану мызэ-мытIэу къэралым и чемпион хъуащ икIи топ куэд я хьэрхуэрэгъухэм яхудигъэкIащ, гъуащхьауэ щIалэщIэхэм я зэпеуэм щытекIуэу. КъищынэмыщIауэ. ираджащ зи ныбжьыр илъэс пщыкIубл иримыкъуахэр зыхэт Урысей Федерацэм и ныбжьыщIэ командэ къыхэхам. Апхуэдизу лъэщу абыи хэзэгъати, зэIущIи 8-м топи 6 щыдигъэкIат. Дауи, IэщIагъэлIхэми тренерхэми гу къылъатащ икIи хуабжьу набдзэгубдзаплъэу къыкIэлъыплъу хуежьащ. Амир зэфIэкI псори иIэт къэралым и футболист нэхъыфIхэм ящыщ зы къыхэкIыну. АрщхьэкIэ спортым и хабзэ ткIийхэм ящыщщ, ныбжьыщIэхэмрэ щIалэгъуалэмрэ къахэкIыу цIыхур балигъхэм щахыхьэр. ЗакъуэтIакъуэщ ар тэмэму къызэхъулIэр.
МылъкукIэ и Iуэхухэр зэIыхьэу «Спартак-Налшыкым» премьер-лигэри, къыкIэлъыкIуэу япэ дивизионри ибгына иужькIэщ Бажэ Амир Къэбэрдей-Балъкъэрым и командэ нэхъыщхьэм къыщрагъэблэгъэжар. ЗанщIэуи ар гупым и пашэ хъуащ. 2014 гъэм щыщIэдзауэ Амир командэм и капитанщ икIи абы лъандэрэ зэIущIэ 98-рэ налшыкдэсхэм яхэту иригъэкIуэкIащ. Аргудан щIалэм абыхэм топ 20 я хьэрхуэрэгъухэм щахудигъэкIащ.
Къыщыхъуа щыIэщ 2017 - 2018 гъэхэм екIуэкIа зэхьэзэхуэм Владивосток и «Луч-Энергия»-м и фащэр щыщIитIэгъа. А командэр пре-мьер-лигэм игъэзэжыну хущIэкъурти, Бажэ Амири и зэфIэкI абы щеплъы-жыну хуейт. АрщхьэкIэ, мылъкукIэ къакъуэувэн ягъуэтатэкъыми, Iуэхум къикIаишхуэ щымыIэу, Налшык къэкIуэжри, ди командэм къыхыхьэжащ.
Бажэ Амир и хъыбарыфI щыIуар Хэкужьым и закъуэкъым. Хамэ къэрал щыпсэу ди лъэпкъэгъухэри абы и зэфIэкI лъагэм щыгъуазэу къыщIэкIащ икIи 2019 гъэм Иорданием и командэ нэхъ лъэщхэм ящыщ «Аль-Ахьли»-м яшащ. Иджы «Спартак-Налшыкым» къигъэзэжащ, иужь лъэхъэнэм абы уэру къыхыхьа ди щIыпIэм къыщалъхуа икIи зыщызыгъэса щIалэгъуалэм и зэфIэкIымрэ IэзагъымкIэ ядэгуэшэн, ахэр тригъэгушхуэу футболым и гъуэгу бгъуфIэм тригъэувэн папщIэ.
- СогуфIэ «Спартак-Налшыкым» сыкъызэрыхыхьэжам папщIэ, - къыджиIащ Амир. - НэгъуэщI щIыпIэхэми сыкъыщыщIидзыфынут, арщхьэкIэ уи унэжь хуэдэ щыIэкъым. Си къару псори есхьэлIэнущ Къэбэр-дей-Балъкъэрым и щIыхьыр къэралпсо утыкум нэхъри щыIэта хъун папщIэ.
Ди гуапэщ Бажэ Амир къызэригъэзэжар. И къарумрэ зэфIэкIымрэ нэсу зэфIигъэувэжын папщIэ мы илъэсым и пэщIэдзэм ар Прохладнэ и «Энерге-тик»-м хыхьат икIи Урысей Федерацэм и ещанэ дивизионым щыпашэ хъу-нымкIэ хуабжьу сэбэп хъуащ, мыхьэнэшхуэ зиIэ топ зыбжанэ и хьэрхуэрэ-гъухэм яхудигъэкIри. Иджы ардыдэр «Спартак-Налшыкым» къыщыпополъэ.
Хьэтау Ислъам.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2243.txt"
} |
Европэм и кубокыр къехь
ДзюдомкIэ Европэм и кубокыр къэхьыным теухуа зэхьэзэхуэ зэIуха «Оренбуржье» спорт-щэнхабзэ комаплексым щекIуэкIащ, къэрал I4-м къикIа спортсмен 200-м нэблагъэ хэту.
Зи гугъу тщIы зэпеуэм Мисиров Исмэхьил Европэм и кубокым и дыщэ медалыр щызыIэригъэхьащ. Килограмм 66-м нэс зи хьэлъагъхэм я зэпеуэм щригъэкIуэкIа зэIущIиплIми ар щытекIуащ. Къэзахъстаным къикIа Умуталиев Токтар кIэух зэIущIэм ди лъахэгъум къабзэу (иппонкIэ) щытридзащ.
Европэм и кубокым къыщыхэжаныкIа ди щIалэм и гуфIэгъуэр даIэт абы и япэ тренер Емкъуж Мухьэмэдрэ и нобэрей гъэсакIуэ Нэгъуей Рэмэзанрэ.
Хьэтау Ислъам.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2244.txt"
} |
Щхьэлды и Iэхэлъахэм «Альтаир» щIалэгъуалэ проектым и щIыналъэ Iыхьэр щекIуэкIынущ
Туризмэмрэ лъахэхутэм ехьэлIауэ къызэрагъэпэщу «Альтаир» зыфIаща щIалэгъуалэ проектым пщэрылъ зыщищIыжа Iуэхухэр зэпигъэунукъым, ахэр иджыри Къэбэрдей-Балъкъэрым щекIуэкIынущ.
Егъэджэныгъэ-узэщIакIуэ къалэнхэр къэзыщта «Альтаир» проектыр «Урысей географие зэгухьэныгъэм» иригъэкIуэкIа зэхьэзэхуэм къыщыхэжаныкIащ, и грантри къихьащ. Проектым къиубыд Iуэхугъуэхэр зыгъэзэщIэнур «Урысей географие зэгухьэныгъэм» хэт «Альтаир» щIалэгъуалэ хасэмрэ Къэбэрдей-Балъкъэрым щыIэ «Ухуэныгъэ» зи фIэщыгъэ жылагъуэ зэгухьэныгъэмрэщ.
Проектым ипкъ иткIэ, еджакIуэхэм, студентхэм, волонтерхэм къыхашри, щIалэгъуалэ гуп зэрагъэпэщащ. Лэжьыгъэм и унэтIакIуэ Куглер Катаринэ зэрыжиIэмкIэ, къыхалъхьа Iуэхугъуэхэр зыфIэгъэщIэгъуэнхэм папщIэ курсхэр къызэрагъэпэщ, абдеж къуршым и щыгум зэрыдэкI щIыкIэхэмрэ Iэмэпсымэхэр зэрызэрахьэмрэ щагъэгъуазэ. Абы къищынэмыщIауэ, ныбжьыщIэхэр щагъэгъуазэ шынагъуэ къэмыгъэхъуным теухуауэ щыIэ хабзэхэмрэ ар къэхъуамэ, япэ дэIэпыкъуэгъур цIыхум зэрептынумрэ. ЩIалэгъуалэм ирата щIэныгъэр зэрызэхащIыкIар къахутэн папщIэ Нартеибгым и щыгум дэкIащ, абы щхьэкIэ къызэрагъэпэща щытыкIэ гугъухэм ирагъэувэурэ.
Еджэныгъэхэр щрагъэкIуэкI Урысейм щытыкIэ къызэрымыкIуэхэмкIэ и министерствэм и «Налшык» къегъэлакIуэ гупым я щIыпIэмрэ Зеикъуэшхуэ (Кизиловка) щыIэ турист IуэхущIапIэмрэ деж.
Щхьэлды и Iэхэлъахэм деж щыIэ бгылъэрызекIуэхэм я тIысыпIэм «Альтаир» щIалэгъуалэ проектым и щIыналъэ Iыхьэр щекIуэкIынущ шыщхьэуIум и 17-м щегъэжьауэ и 20 пщIондэ. Абы хэтынущ щIыналъийм къикIа, «Урысей географие зэгухьэныгъэм» хыхьэ щIалэгъуалэ хасэхэр. Мыбдеж къыщыхэгъэщын хуейщ, зэхьэзэхуэ екIуэкIам Урысей псом къикIыу проекти 180-рэ къызэрагъэхьам, Щхьэлды къакIуэри абы щытекIуахэмрэ къыщыхэжаныкIахэмрэ арауэ зэрыщытыр.
Абы къищынэмыщIауэ, гъэмахуэм и кIэ пщIондэ, гъэ еджэгъуэщIэм щыщ зэмани къыхыхьэу, лъахэхутэ зекIуэхэри къызэгъэпэщын хуейуэ проектым къегъэув. Абы щыгъуэ Iуэхум хэтынухэм Iэмал яIэнущ тхыдэмрэ щэнхабзэмрэ епхауэ Къэбэрдей-Балъкъэрым щыIэ щIыпIэхэм щIалэгъуалэр кIуэну, еплъыну, куууэ зрагъэщIэну, щIыналъэм и щIыуэпсым иIэ уней щхьэхуэныгъэхэм зыщагъэгъуэзэну.
Проектым къызэригъэувымкIэ, щIалэгъуалэм шынагъэ къэмыгъэхъуным хуэунэтIауэ яIэ щIэныгъэм хагъэхъуэнущ, туризмэм, лъахэхутэм, спорт волонтерыгъэм ехьэлIауэ езыхэм къакIэлъыкIуэну ныбжьыщIэхэм щIэныгъэ иратыну зэфIэкI яIэнущ.
ШУРДЫМ Динэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2245.txt"
} |
КIуэкIуэ Казбек иригъэкIуэкIащ «муниципальнэ сыхьэт» зэIущIэ
КъБР-м и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек шыщхьэуIум и II-м иригъэкIуэкIащ зи чэзу «муниципальнэ сыхьэт» зэIущIэр. Абы хэтащ КъБР-м и Правительствэм и УнафэщI Мусуков Алий, абы и къуэдзэ Хъубий Марат, КъБР-м лэжьыгъэмрэ цIыхухэм социальнэ и лъэныкъуэкIэ къащхьэщыжынымкIэ и министр Асанов Алим, КъБР-м ухуэныгъэмрэ псэупIэ-коммунальнэ хозяйствэмкIэ и министр Бэрбэч Алим, КъБР-м транспортымрэ гъуэгу хозяйствэмкIэ и министр ДыщэкI Аслъэн, КъБР-м егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ и министр Езауэ Анзор, КъБР-м узыншагъэр хъумэнымкIэ и министр Къалэбатэ Рустам, муниципальнэ зэгухьэныгъэхэм я администрацэхэм я Iэтащхьэхэр.
Республикэм и Iэтащхьэм къыхигъэщащ цIыхухэм вакцинэр яхэлъхьэным хуэгъэза лэжьыгъэр къызэрамыгъэтIасхъэр, мастэр щыхалъхьэ щIыпIэхэм махуэ къэс цIыху миниплI хуэдиз зэрекIуалIэр. Республикэм щыпсэухэм ящыщу мастэр зыхаIун хуейхэм я процент 44-м ар зыхрагъэлъхьакIэщ. Апхуэдэу щытми, щIыналъэм щыхохъуэ коронавирус узыфэ зэрыцIалэр зэуалIэхэм я бжыгъэм – госпиталхэм цIыху 700-м щIигъум медицинэ дэIэпыкъуныгъэ щагъуэт, абыхэм ящыщу 90-р реанимацэм щIэлъщ. Республикэм и Iэтащхьэм жиIащ госпиталхэм гъуэлъыпIэ нэщIхэр зэраIэр, абы и лъэныкъуэкIэ узытегузэвыхьын зэрыщымыIэр. Абы къыдэкIуэу КIуэкIуэ Казбек къыхигъэщащ узыфэ зэрыцIалэм зиубгъуныр мардэ пыухыкIахэр бгъэувкIэ къызэрыпхузэтемыгъэувыIэнур, абы республикэм щыпсэухэр нэхъ жэуаплыныгъэ хэлъу бгъэдыхьэн, дауэдапщэхэр гъэмэщIэн зэрыхуейр.
Школхэр гъэ еджэгъуэщIэм зэрыхуагъэхьэзыр щIыкIэм щытепсэлъыхьым, КIуэкIуэ Казбек Егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ министерствэм, муниципальнэ зэгухьэныгъэхэм пщэрылъ ящищIащ къызыхуэтыншэу зэгъэпэщыжын хуей еджапIэхэм я проект-сметэ тхылъхэр псынщIэу ягъэхьэзырын зэрыхуейр, ахэр къэрал программэм мы гъэм хагъэхьэну хунэсын хуэдэу. «Курыт еджапIэхэр сыткIи къызыхуэтыншэу зэгъэпэщыжыным хуэгъэза къэрал программэу Урысейм и Президент Путин Владимир къыхилъхьар ди дежкIэ икъукIэ мыхьэнэшхуэ зиIэщ – ди республикэм ис сабий мин тIощIым щIигъу йокIуалIэ къызыхуэтыншэу зэгъэпэщыжын хуей школхэм», - къыхигъэщхьэхукIащ Iэтащхьэм. Езауэ Анзор зэрыжиIамкIэ, мы зэманым ирихьэлIэу ягъэхьэзыракIэщ IуэхущIапIэ 24-м апхуэдэ лэжьыгъэхэр зэрыщрагъэкIуэкIынум теухуа тхылъхэр, муниципалитетхэм а лэжьыгъэм иджыри щыпащэ.
А Iуэхухэм я гугъу щащIым, республикэм и Iэтащхьэр ткIийуэ тепсэлъыхьащ Пролетарскэ жылэм дэт школыр къызыхуэтыншэу зэгъэпэщыжыным теухуа лэжьыгъэхэм арэзы къызэрамыщIым. Къуажэхэм зегъэужьыным хуэгъэпсауэ зэхалъхьа программэм ипкъ иткIэ а лэжьыгъэр езыгъэкIуэкIыр муниципалитетым и администрацэрщ. КIуэкIуэ Казбек иджыблагъэ Прохладнэ щIыналъэм щыщыIам а еджапIэм щыIащ икIи зригъэлъэгъуащ Iуэхур зытетыр. Эфир занщIэкIэ Iэтащхьэр цIыхухэм щепсэлъам еджапIэр зэгъэпэщыжыным ехьэлIа Iуэхухэр зэрызэфIэмыхьэмкIэ Iэтащхьэм хъыбар къригъэщIат Прохлдаднэ щIыналъэм щыщ цIыхубзым. Абы жиIахэр зэрыпэжыр наIуэ къэхъуащ: лэжьыгъэхэр кIыхьлIыхьу фIэкIа екIуэкIыркъым, я фIагъми дагъуэ иIэщ. Пролетарскэм дэт еджапIэм къокIуалIэ езы къуажэм дэсхэм нэмыщI я гъунэгъу Красносельскэ жылэм щыщ ныбжьыщIэхэри. Иужьрейм дэт еджапIэр жьы дыдэ хъуати, ар бгъэлэжьэныр дзыхьщIыгъуэджэу къалъытэри зэхуащIауэ щытащ.
КIуэкIуэ Казбек а лэжьыгъэр езыгъэкIуэкI IэнатIэмрэ ахэр зи нэIэ щIэтын хуей муниципалитетымрэ яхуэшхыдащ икIи жиIащ фокIадэм и I-м ныбжьыщIэхэр а еджапIэм мыкIуэжмэ, Прохладнэ муниципальнэ щIыналъэм и администрацэм и Iэтащхьэр и къулыкъум хуэфащэрэ хуэмыфащэм теухуа Iуэхум хэплъэн хуей зэрыхъунур.
Iэтащхьэм КъБР-м и Правительствэм пщэрылъ щищIащ Красносельскэ къуажэм еджапIэщIэ щаухуэным теухуа Iуэху къыхилъхьэну икIи ягу къигъэкIыжащ лъэпкъ проектхэм, къэрал, республикэ программэхэм япкъ иткIэ ирагъэкIуэкI ухуэныгъэхэм я фIагъым кIэлъыплъыныр дэтхэнэ унафэщIми и къалэну зэрыщытыр.
Езауэ Анзор зэрыжиIамкIэ, гъэ еджэгъуэщIэм школхэм екIуэлIэнущ ныбжьыщIэ мини II6-рэ, абыхэм ящыщу япэ классым сабий мин I2,5-рэ къащтэнущ. ФокIадэм и I-м япэ уэзджынэхэр къыщеуэнущ Солдатскэ станицэм, Шэджэм къалэм, Ново-Ивановскэ къуажэм щаухуа еджапIэщIэхэм. Мы зэманым къызыхуэтыншэу зэрагъэпэщыж Шэрэдж Ищхъэрэрэ Дзэлыкъуэкъуажэрэ дэт еджапIэхэр, зэгъэпэщыжын щIадзэ Малкэ дэт курыт школри.
Министрым и гугъу ищIащ класс нэхъыщIэхэм щIэс сабий мин тхущIым щIигъу ерыскъы пщтыркIэ къызэрызэрагъэпэщынур. Апхуэдэуи абы къыхигъэщащ еджакIуэхэр тхылъкIэ хъарзынэу къызэгъэпэщами, а Iуэхуми хэплъэжын зэрыхуейр, тхылъхэр жьы зэрыхъумрэ еджэгъуэ ныбжьым ит сабийхэм къазэрыхэхъуэмри къэлъытауэ. Республикэм и Iэтащхьэм министерствэм пщэрылъ щищIащ абыкIэ я Iуэху зыIутыр зэпалъыту зыхуэфащэ унафэхэр къащтэн папщIэ езыр абы щыгъуазэ ящIыну.
ХуэмыщIа унагъуэхэм щыщ сабийхэм ягъуэт дэIэпыкъуныгъэми и гугъу щащIащ зэIущIэм. Асанов Алим зэрыжиIамкIэ, гъэ еджэгъуэщIэм сабийхэр тэмэму хуагъэхьэзырын папщIэ сабий I32466-м сом мин пщIырыпщI иратынущ, мы зэманым ирихьэлIэу ар еджакIуэ мини I26-м щIигъум яIэрыхьакIэщ.
ХуэмыщIа унагъуэхэм щIэс сабийхэм зэрапэIэбэ щIыкIэр щызэпкърахым КIуэкIуэ Казбек пщэрылъ ящищIащ нэхъ тэмэму апхуэдэхэм зэщIэгъэкъуа къун папщIэ дэтхэнэми и Iуэху зытетым зыщагъэгъуэзэну.
Къэрал, республикэ проектхэмрэ программэхэмрэ гъэзэщIа зэрыхъур зэпкърихыу къэпсэлъащ Мусуков Алий. Абы зэрыжиIамкIэ, лъэпкъ проектийр гъэзэщIэным трагъэкIуэдэн хуей мылъкум и процент 53-р къыхуагъэсэбэпащ зыхухахам. И кIэм нагъэсащ проект зыбжанэм щыубзыхуахэри. Апхуэдэуи Мусуковым къигъэлъэгъуащ ягъэува пIалъэхэм зи ухуэныгъэхэр зэфIэмыкIынкIэ хъунухэри зэрыщыIэр икIи а Iуэхум и хэкIыпIэхэми къытеувыIащ.
Республикэм и Iэтащхьэр щхьэхуэу къытеувыIащ жылэхэм я къабзагъэм икIи муниципальнэ зэгухьэныгъэхэм я Iэтащхьэхэм а Iуэхум гулъытэ хэха хуащIын зэрыхуейр яжриIащ, псом хуэмыдэу гъуэгу Iуфэхэмрэ фэтэр куэду зэхэт унэхэм я пщIантIэхэм я зэIузэпэщагъымрэ кIэлъыплъыну яхуигъэуващ. «Экологистика» IуэхущIапIэм и Iуэхутхьэбзэхэм я фIагъым хэгъэхъуэным хуэунэтIа лэжьыгъэхэр зэрырагъэкIуэкIри къыхигъэщащ КIуэкIуэ Казбек. Мусуков Алий жиIащ контейнер 7000 къащэхуным текIуэдэну ахъшэр къэралым къаритыну зэрызыхуагъэзар. Ахэр къащэхумэ, абы и лъэныкъуэкIэ гугъуехь щыIэжынукъым.
Апхуэдэуи «муцниципальнэ сыхьэт» зэIущIэм хэтхэм чэнджэщ иратащ унэхэм газ ешэлIэным теухуа Iуэхум цIыхухэр нэхъыфIу щыгъуазэ ящIыну. Газ щIэшэным тегъэпсыхьа программэм ипкъ иткIэ унагъуэ 5000-м а гъэсыныпхъэр пщIэншэу ирашэлIэнущ. А лэжьыгъэр 2022 гъэ пщIондэ ирагъэкIуэкIынущ, дызэрыт илъэсым и жэпуэгъуэм ирагъэжьэнурэ.
КъБР-м и Iэтащхьэмрэ Правительствэмрэ я пресс-IуэхущIапIэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2246.txt"
} |
«Энергетик»-м бжьыпэр еубыдыж
Прохладнэ и Энергетик»-м Элиста щыIэу абы и «Ураланыр» хигъащIэри Ипщэ, Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэхэм футболымкIэ я чемпионатым (УФ-м и ещанэ дивизионым) пашэныгъэр щиубыдыжащ. Ар куэдкIэ и фIыгъэщ а зэIущIэм я хьэрхуэрэгъухэм топитI щахудигъэкIыу ди щIалэхэр тезыгъэкIуа Бажэ Амир.
Мы илъэсым и пэщIэдзэм хыхьэу Бажэр зи пашэ хъуа Прохладнэ и «Энергетик»-м Ипщэ, Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэхэм футболымкIэ я чемпионатым фIы дыдэу зыкъыщегъэлъагъуэ. ШыщхьэуIум и 4-м Элиста щызэхэта иужь зэIущIэм абы и дежкIэ мыхьэнэшхуэ иIэт пашэныгъэр къыдэзыгуэш Нэзрэн и «Ангушт»-м щхьэщыкIын папщIэ.
Джэгур хуабжьу жыджэру ди щIалэхэм ирагъэжьащ. Абы и япэ Iыхьэм Бажэ Амир тIэунейрэ зэкIэлъхьэужьу (28-нэ, 35-нэ дакъикъэхэм) хэгъэрейхэм топхэр щахудигъэкIам прохладнэдэсхэм текIуэныгъэр зэраIэрылъхьэр наIуэ хъуащ. Загъэпсэхуу къихьэжа иужькIэ Апажэ Ислъам ехъулIэныгъэр щIигъэбыдэжащ. Арати, «Энергетик»-р 3:2-уэ «Уралан»-м Элиста щытекIуащ.
Ангушт»-р а махуэм дыдэм «Динамо-Дагестан»-м Мэхъэчкъалэ щыдэджэгуащ. Ингушым икIахэм абы очкоитI щафIэкIуэдащ, зэIущIэр зэрытемыгъэкIуауэ, 0:0-у, иухри.
Арати, «Энергетик»-м и закъуэу бжьыпэр иубыдыжащ. Пэжщ, нэзрэндэсхэм зы зэIущIэкIэ нэхъ мащIэ ирагъэкIуэкIащ икIи ди щIалэхэм къалэщIыхьэжыну иджыри Iэмал яIэщ.
ЗэхъуэкIыныгъэ гуэри къыщыхъуакъым гъуащхьауэхэм я зэпеуэм. БлэкIа джэгугъуэм къыщыхэжаныкIакъым абы бжьыпэр щызэдэзыIыгъ Иуан Азрэтрэ «Ангушт»-м и пашэ Алиев Бэчхъанрэ. Абыхэм я хьэрхуэрэгъухэм топ бгъуэрыбгъу зэрыхудагъэкIауэ къэнэжащ.
Къаудыгъу Заур.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2247.txt"
} |
«Шэрджэс дерби» - р гъуэгу тохьэ
Къэбэрдей-Балъкъэрым хыхьэ Нартан къуажэм щекIуэкIынущ иджы етIуанэу дунейпсо мыхьэна зыгъуэта «Шэрджэс дерби» шыгъажэ кIыхьымкIэ зэхьэзэхуэр.
Зэпеуэм хыхьэну зи мурадхэм папщIэ ар зэрекIуэкIыну щIыкIэм Адыгэшыр хъумэнымкIэ фондым щыгъуазэ дещI:
I) Жэпуэгъуэм и I-м къыщыщIэдзауэ махуипщIым и кIуэцIкIэ махуэ къэс сыхьэт I2-м къриубыдэу зэпачынущ нэхъ мащIэ дыдэу километри I00.
2) Километр 25-рэ къакIуху, шы къэс Iэщ дохутырхэр къеплъынущ (ветконтроль). Шум гъуэгуанэр пищэну хуит щащIынур шым и гур зы дакъикъэм 64-рэ къеуэу (пульс) зэрыхъужам Iэщ дохутырхэр щыхьэт техъуа нэужьщ.
3) Зэпеуэм хэтыну хуит ящIыр зи ныбжьыр илъэси 7-м фIэкIа адыгэ шыбзхэмрэ хакIуэхэмрэщ (алащэхэр хэмыту).
4) Шымрэ шумрэ дэтхэнэми я хьэлъагъыр килограмм 75-м нэхърэ мынэхъ мащIэу, 90-м нэхърэ мынэхъыбэу щытын хуейщ.
5) Зэпеуэм и мылъку саугъэтыр сом мин 500-м нос. Ар гъуэгуанэм и кIэм нэсахэм зэхуэдэу траугуэшэжынущ.
Шыгъажэ кIыхьым хэтым дежкIэ мыхьэнэ зиIэр шым и къарур зэригъэзахуэу гъуэгуанэм и кIэм нэсынырщ. Узэрыхэтыну Iэмалхэр зэ еплъыгъуэкIэ ткIийуэ къыпфIэщI щхьэкIэ, апхуэдэ бгъэдыхьэкIэм адыгэшым и зэфIэкIыр нэгъэсауэ къигъэнэIуэну Iэмал ирет. Илъэс блэкIам екIуэкIа «Шэрджэс дерби»-м хэтахэм лъэпкъым псэщIэ къыIуагъэкIэжам и закъуэкъым. Махуэ къэс гу лъыботэ зыгъэпсэхугъуэм и чэзур шыбгым ису ирахьэкIыныр нэхъ къэзыщтэ щIалэгъуалэм я бжыгъэм зэрыхэхъуэм. Абы къикIыр Адыгэшыр хъумэнымкIэ фондыр гъуэгу захуэ зэрытетырщ, лъэпкъым и хъугъуэфIыгъуэ нэхъыщхьэхэм хабжэ адыгэшым зыкъызэриужьыжырщ.
Чэрим Марианнэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2248.txt"
} |
Я нэгу зрагъэужьауэ къагъэзэж
УФ-м щIэныгъэмрэ егъэджэныгъэмкIэ и министерствэм къызэригъэпэщауэ мы гъэмахуэм екIуэкI "Студент туризм" проектым хэтащ Налшык къалэ дэт ГъуазджэхэмкIэ Кавказ Ищхъэрэ институтым и студенткэ Соповэ Алинэ.
Ар тхьэмахуэкIэ Калининград дэсащ икIи зэригъэщIэгъуэнур имыщIэу къэкIуэжащ: къалэм дэт музейхэр, щIыпIэ дахэхэр, уэрам гъэщIэгъуэнхэр, щIэрыпсу къищIыкIарэ узыхуей псор щыбгъуэт университетым и кампусыр…
- МахуиблкIэ сыщыIащ Калининрад, егъэлеяуэ къалэ дахэщ икIи хуабжьу сигу дыхьащ. А зы щIыпIэрагъэнщ музейуэ къалэм дэтыр щыгъэщIэгъуэныр, зы музеи ущIэзэшыхьыркъым. Я цIыхухэр зэрыгуапэр-щэ? Сезыгъэблэгъахэр къысщыгуфIыкIащ икIи фэтэр фIэкIа умыщIэну, псори зыхэт пэш сыщIагъэтIысхьащ. Къабзэт, Iэхуитлъэхуитт, зыри ущыщIэртэкъым, - жеIэ режиссер IэщIагъэм хуеджэ пщащэм.
Налшык щыщ пщащэр Балтийскэ федеральнэ университетым и япэ хьэщIэт, зи гугъу тщIа проектым ипкъ иткIэ. Иджыпсту абы студент 12 кIуауэ щыIэщ. "ХьэщIапIэ къакIуэ студентхэм ягъэщIагъуэ пэш зэгъэпэща зэрахухэтхыр. Дэ ди общежитиер фэтэр щIыкIэу ухуащ, гъуэлъыпIи 2, 3, 5 зыщIэт зы пэшым пщэфIапIэри, зыгъэпскIыпIэри хэтщ, балкон иIэщ. Нэхъыбэр тхьэмахуэкIэ щыIэну къытхуокIуэ. Зы студентым зы жэщ-махуэм сом 50 щIиту аращ. Ар зырикIщ ди псэупIэхэм я тыншагъымрэ къабзагъымрэ елъытауэ. ХьэщIэр къыщIэдгъэтIысхьэ къудейркъым, атIэ экскурие кIуэнуми, программэ гуэрым хэтынуми дыдоIэпыкъу, дошэ, ди чэнджэщ идот", - жеIэ университетым и лэжьакIуэ Сетейкинэ Аннэ.
Кавказ Ищхъэрэм и дахагъыр
Мы проектым хэт щIалэгъуалэм я закъуэуи, гуп зэрыгъэхъууи нэгу зегъэужьакIуэ ежьэ хъунущ. Иджыблагъэ Къэзан федеральнэ университетым и студентиплI Осетие Ищхъэрэ-Аланием къакIуэри, зыщагъэпсэхуащ. Хетагуров Коста и цIэр зезыхьэ щыIэ Осетие Ищхъэрэ къэрал университетым и хьэщIахэми яхуэIуэтэжыркъым Кавказым щалъэгъуа псори. "Пандемием и зэранкIэ, куэд щIауэ зыплъыхьакIуэ сежьатэкъым. Студтуризмыр зэрырагъажьэу, сайтым сихьэри, зыхезгъэтхащ. Сыт Владикавказ къыщIыхэсхам и щхьэусыгъуэр? Осетинхэм я щэнхабзэм, ерыскъы IэфIхэм, щIыуэпсым теухуауэ дахэ куэд зэхэсхат" - жеIэ КФУ-м Социально-философие щIэныгъэхэмрэ хъыбарегъащIэ зэпыщIэныгъэхэмкIэ и институтым и 3-нэ курсым щеджэ Сурыгинэ Ксение.
Студентхэм зэрызыхахам нэхърэ нэхъ дахэжу къащыхъуащ Осетием и бгыхэр, Галиат къуажэжьыр, къызэрыгуэкI жылэдэсхэм зэрагъэхьэщIар. Ксение и гъусахэми хуабжьу ягу ирихьащ ди гъунэгъу хэгъэгури, кавказ гъэхьэщIэкIэри.
Мы проектым зэ хэтахэм нэгу зегъэужьыным и фIагъымрэ щхьэпагъымрэ къагуроIуэ, зэдэлэжьэну зэзухылIа еджапIэ нэхъыщхьэхэм я Iэмалхэр нэхъыбэ ящI.
"Студент туризм" проектым дихьэха щIалэгъуалэм я бжыгъэр мин 22-рэ щохъу къэралым, абы щыщу шыщхьэуIум и 25 пщIондэ зызыгъэпсэхуфынур цIыху 850-рэщ. Мы гъэм япэ лъэбакъуэщ проектым ичар. ЕтIанэгъэ университету къыхыхьэнури, студенту зи нэгу зезыгъэужьынухэми я бжыгъэр, дауи, куэдкIэ нэхъыбэнущ.
НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2249.txt"
} |
Партым и лэжьыгъэм и мурад нэхъыщхьэхэр къагъэщIэрэщIэж
«Урысей зэкъуэтым» и щIыналъэ къудамэм зи пIалъэр къэмыса и конференцыр щIызэхуашэсам и щхьэгъусэ нэхъыщхьэр партым и XXVIII съездым къищта унафэхэр гъэзэщIэнымкIэ лэжьыпхъэхэр убзыхун зэрыхуейрщ, - жиIащ партым и Къэбэрдей-Балъкъэр къудамэм и секретарь АфэщIагъуэ Михаил.
Абы къыхигъэщхьэхукIащ урысейпсо партым и лэжьыгъэм и унэтIыныгъэ нэхъыщхьэхэм зэхъуэкIыныгъэ нэрылъагъухэр зэрыхалъхьар. Апхуэдэхэм ящыщщ Урысейм и цIыхухэм я псэукIэр егъэфIэкIуэнымкIэ къагъэув къалэнхэр дэгъэкIыным дяпэкIэ гулъытэ хэха зэрыхуащIынур.
АфэщIагъуэ Михаил конференцым хэтахэр щыгъуазэ ищIащ «Партым и лэжьэкIэр зэIухащ» мобильнэ гуэдзэн къызэрызэрагъэпэщам. А сервисым электрон парт билет хэтщ икIи ар къэрал Iуэхутхьэбзэхэм я порталым пыщIащ. Апхуэдэу ар къагъэсэбэпу партым теухуа сыт хуэдэ Iуэхуми щыгъуазэ защIыфынущ, партым и унафэщI лэжьакIуэхэм яхуэзэн папщIэ зрагъэтхыфынущ. Сервисым хеубыдэ партым иригъэкIуэкI лэжьыгъэм и къызэгъэпэщыкIэм теухуа Iуэхухэм ущытепсэлъыхь хъун Iыхьи.
Конференцым унафэ щытращIыхьащ щIыналъэ къудамэм и унафэщIхэми. Нэхъыбэм Iэ зэраIэтам теухуауэ щIыналъэ къудамэм и секретару хахыжащ АфэщIагъуэ Михаил. ПхъэидзэкIэ Iэ зэраIэтам кърикIуахэм япкъ иткIэ, щIыналъэ политсоветым и президиумым цIыхуибгъу хагъэхьащ.
Конференцым хэтащ УФ-м и Федеральнэ Зэхуэсым федерацэмкIэ и советым ди республикэм къыбгъэдэкIыу хэт Ульбашев Мухьэрбий, УФ-м и Федеральнэ Зэхуэсым и Къэрал Думэм и депутат Геккиев Заур, КъБР-м и Парламентым и УнафэщI Егоровэ Татьянэ, «Урысей зэкъуэт» партым и щIыналъэ къудамэм и секретарым и япэ къуэдзэ, КъБР-м и Iэтащхьэм и Администрацэм и УнафэщI Къуэдзокъуэ Мухьэмэд, КъБР-м и къэрал чэнджэщэгъу Бозий Натбий, партым и щIыналъэ къудамэм и гъэзэщIакIуэ комитетым и унафэщI Парафилов Дмитрий сымэ.
Чэрты Ольгэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "225.txt"
} |
«Дыжьын бзэпсхэр»
Зэпеуэхэр
Иджыблагъэ хъыбар гуапэ къытIэрыхьащ, Жанхъуэтекъуэ щыщ «Дыжьын бзэпсхэр» («Серебрянные струны») ансамблым «Горизонты педагогики» урысейпсо зэпеуэм япэ увыпIэр къыщихьащ.
Къыхэгъэщыпхъэщ зэпеуэр зэпэIэщIэу (заочнэу) екIуэкIами дыдейхэм я зэфIэкI къанэ щымыIэу ягъэлъэгъуэну зэрахузэфIэкIар.
Уэрэд жыIэнымрэ макъамэ еуэнымкIэ Iыхьэм гупым щагъэзэщIащ «Под окном черемуха колышется» уэрэдыр. Жэнхъуэтекъуэ дэт щэнхабзэ-нэгузегъэужь IуэхущIапIэм и къудамэм и унафэщI Къущхьэ Заурбий зэрыжиIамкIэ, ансамблыр щIалэми (2018 гъэм къызэрагъэпэщауэ аращ), зэпеуэ зэмылIуэжьыгъуэхэм къыщыхэжаныкIащ. 2019 гъэм ныбжьыщIэ цIыкIухэр «Берега дружбы» хэгъуэгузэхуаку зэпеуэм щытекIуауэ щытащ.
- ЗэрымыщIэкIэ къызэдгъэпэщауэ жыпIэ хъунущ ансамблыр. Сабийхэр гитарэ еуэкIэ езгъэсэну къыщызэлъэIум, «хьэуэ» яжезмыIэфу сытегушхуэри арэзы сыхъуат. ИужькIэ гупым фIэтща «Дыжьын бзэпсхэр» цIэри езы сабийхэращ зигу къэкIар, - жеIэ Къущхьэ Заурбий.
КъэпщытакIуэ гупыр итхьэкъуат ансамблым хэтхэм я уэрэд жыIэкIэмрэ гитарэ гъэбзэрэбзэкIэмрэ.
Къэгъэлъэгъуапхъэщ ансамблым хэтхэр бжьамийми зэрахуэIэкIуэлъакIуэр. Абыхэм я мурадщ иджыри нэгъуэщI макъамэ Iэмэпсымэм еуэу зрагъасэу, а щыри зэхэту гъэщIэгъуэн гуэр ягъэзэщIэну.
Ансамблым хэт цIыкIухэми, ар зыгъэсахэми дохъуэхъу. ЕхъулIэныгъэ я бэу иджыри куэдрэ я цIэр фIыкIэ къраIуэну ди гуапэщ.
.
ИНЭРОКЪУЭ Данэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2250.txt"
} |
Шыргупс - Щэхъурадж
ЩIыпIэцIэхэр
КъухьэпIэ Кавказым щежэх псыхэм ящыщ зым Щэхъурадж (Чехрак) цIэр зэрехьэ. Ар Лабэ холъэдэж. И къежьэкIэ хъуам ехьэлIауэ еплъыкIэ зыбжанэ щыIэщ.
Зи гугъу тщIы псым зэреджэр тюркхэм я бзэм къытехъукIауэ тезыгъэчыныхьхэм «чага» Iыхьэр «псы» псалъэм, «арык» пычыгъуэр «цIыкIу» мыхьэнэм хуагъакIуэ. Абыхэм къызэралъытэмкIэ, «Чагарык» жыIэкIэр и лъабжьэщ ди зэманым кIахэ адыгэхэм къагъэсэбэп «Щэхъурадж» щIыпIэцIэм, къэпсэлъыкIэхэр щIызэщхьэщыкIам и щхьэусыгъуэри фонетикэм къыщыхъу хабзэ зэхъуэкIыныгъэхэм хуахь.
Мыдрейуэ къыхэдгъэщынщи, дызытепсэлъыхь щIыпIэцIэм ехьэлIауэ тхыдэтххэм я лэжьыгъэхэм дызыщрихьэлIэхэм ящыщщ «Щыгупсын» псалъэри.
Кавказым ис лъэпкъхэм я къекIуэкIыкIар зыджа урыс щIэныгъэлI Люлье Леонтий (1834 гъэм къыщыщIэдзауэ Кавказым щыIащ, пащтыхьым и дзэпщ генерал-лейтенант Вельяминов Алексей деж къулыкъу щищIэу) къызэрилъытэу щытамкIэ, «Щыгупсын» жыIэкIэр шапсыгъ адыгэхэм я «Щэнджыпсыхъуэ» щIыпIэцIэм къытехъукIащ. Къыхэдгъэщ зэрыхъунумкIи, шапсыгъхэр здыIусар хы ФIыцIэ Iуфэм и закъуэкъым, атIэ Кавказ Шытх Нэхъыщхьэм ищхъэрэкIэ гъэза и лъэныкъуэмкIи щыпсэуащ. Мыбдежым «щэндж» Iыхьэр кIахэбзэм хэт псалъэщ, «чэнж» мыхьэнэр къикIыу.
АтIэми, лъахэхутэхэм яхэтщ мы тIуащIэм ехьэлIауэ ди зэманым къэдгъэсэбэп «Щэхъурадж» псалъэм нэхърэ «Шыргупс» жыIэкIэр нэхъ зыфIэкъабылхэри. Апхуэдэу, этнограф икIи тхакIуэ цIэрыIуэ Васюков Семён нэхъ жыжьэжу мэIэбэри, «Шыргупс» щIыпIэцIэр кIэмыргуейхэм я тхьэхэм ящыщ зым зэреджэу щытам хуехь.
А къэхутакIуэм «Шыргупс» фIэщыгъэм хэт япэ Iыхьэр, «шыр» жыхуиIэр, «Iеягъэ» мыхьэнэ зиIэу хьэрыпыбзэм къыщыкIуэ «шер» псалъэм ирегъэщхьщ. ЩIыпIэцIэм и етIуанэ, ещанэ Iыхьэхэм, «гу», «псы» жыхуэтIэхэм, къарыкIыр нэрылъагъущ, адыгэбзэ къабзэщи. Аращи, Васюковыр зэрегупсысамкIэ, «Шыргупс» («Шергупс») фIэщыгъэр «Iейм ущызыхъумэ псы», «Iейр езытхьэщIэх псы» мыхьэнэхэм етхьэлIэ хъунущ.
Иджырей Адыгэ Республикэм и щIыналъэми абы къегъэщIылIа щIыгуми «шыргу» пычыгъуэр зыхэтлъагъуэ нэгъуэщI щIыпIэцIэхэми уащрохьэлIэ. Псалъэм папщIэ, Абхъаз Республикэм и ищхъэрэ-къухьэпIэ гъунапкъэм мыдэкIэ къыщыс Адлер къалэ цIыкIум пэгъунэгъу бгыхэм ящыщ зым «Шыргупс» фIэщыгъэр зэрехьэ, Анапэ районым щежэх псыхэм языхэзми а цIэ дыдэмкIэ йоджэ.
ЛУЦЭ СулътIан.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2251.txt"
} |
КъуажэцIэ нэхъ кIыхь дыдэр КъБР-м щыIэщ
«Яндекс»-м иджыблагъэ иригъэкIуэкIа къэпщытэныгъэм ипкъ иткIэ, Урысей Федерацэм и ит жылэхэм я цIэхэм щыщу нэхъ цIэрыIуэхэр, нэхъ кIыхьхэр, нэхъ гъэщIэгъуэнхэр къыхигъэщащ.
КъуажэцIэ нэхъ кIыхь дыдэу Урысейм къыщагъэлъэгъуар Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщщ - Кременчуг-Константиновское, ар хьэрф 25-рэ мэхъу. ДыщIыдгъужынщи, Кременчуг-Константиновкэр Бахъсэн щIыналъэм хохьэ, километр зэбгъузэнатIэ 40 мэхъу, цIыху 1300-м щIигъу дэсщ, езы жылэр 1885 гъэм яухуащ.
«Яндекс»-м и аналитикхэм къагъэлъэгъуахэм яхэхуащ зэпэщIэхауэ щымыту, дефиси дэмыту Верхненовокутлумбетьево къуажэм и цIэр. А зы псалъэм хьэрф 23-рэ хэтщ.
Урысей Федерацэм нэхъыбэ дыдэу иIэ къуажэцIэр фщIэрэ? Ахэр щы мэхъу - Александровкэ, Ивановкэ, Михайловкэ. Мыхэр зимыIэ зы хэгъэгуи ди къэралым иткъым. Александровкэ къуажэу 333-рэ, Ивановкэ жылэу 280-рэ, Михайловкэу - 272-рэ иIэщ Урысейм. Зы цIэр зэ закъуэ фIэкI фIамыщауэ жылагъуэ мин 65-рэ диIэщ.
Апхуэдэуи аналитикхэм къыхагъэщащ урысыцIэ гъэщIэгъуэн, уеблэмэ дыхьэшхэн зиIэ жылэ 20 хуэдиз (Выходной, Чуваки, Суета, Накипелово, Адово, Беззаботы, Трясучая, Мамкино, Полноват, Шуточкино, нэгъуэщIхэри)
КъуажэцIэ нэхъ кIыхь дыдэм ещхьу нэхъ кIэщI дыдэхэри къагъуэтащ къэпщытэныгъэр езыгъэкIуэкIа IэщIагъэлIхэм. Ахэр 27-рэ мэхъу. Иджыри зы гъэщIэгъуэн: Ям, Яр къуажэцIэ нэхъ кIэщIхэм ящыщитIыр Урысейм дэтхэнэри 11-рэ къыщокIуэ.
НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2252.txt"
} |
Дунейм щыхъыбархэр
Хэт нэхъ насыпыфIэр?
Насыпыр зищIысым цIыхур егупсысын щыщIидзар къэщIэгъуейщ икIи ар зыхалъагъуэри нобэм къыздэсым зэтехуэркъым. Ар куэдкIэ елъытащ цIыхур зыхалъхуа лъэхъэнэм, и щыIэкIэ-псэукIэм. Псалъэм папщIэ, зауэр зи нэгу щIэкIам нэхъ насыпышхуэ дыдэу къилъытэр мамыру псэунырщ. Ар икIи гурыIуэгъуэщ - а гужьеигъуэм къыпхыкIар нэгъуэщI фIыгъуэ мы дунейм щыхуейкъым.
ЩIэныгъэлIхэми куэд щIауэ ядж цIыхум насыпыфIэу зыкъыщилъытэжхэм деж абы и псантхуэми, игуми, и лъынтхуэхэми - зэрыщыту и Iэпкълъэпкъым - игъуэт зэхъуэкIыныгъэхэр. Я нэхъыбапIэкIэ ахэр арэзы тохъуэ цIыхур нэхъ мащIэмкIэ арэзы щыхъум, куэд зригъэхъулIэным щыхущIэмыкъум деж насыпыфIэу къызэрыщIэкIым. Ауэ а Iуэхум нэгъуэщIу еплъхэри щыIэщ. Къапщтэмэ, США-м щыщ Филадельфие къалэм и Пенсильвание университетым и щIэныгъэлIхэм трагъэчыныхь ахъшэ нэхъыбэ иIэху цIыхур зэрынэхъ насыпыфIэм. АбыкIэ щапхъэу къахь Скандинавием - Ищхъэрэ Европэмрэ Атлантикэ ищхъэрэмрэ къызэщIаубыдэ щIыналъэм - хыхьэ къэралхэм щрагъэкIуэкIа къэхутэныгъэхэм кърикIуахэр. Данием, Швецием, Норвегием, абыхэм тхыдэкIэ къапыщIа Финляндиемрэ Исландиемрэ исхэм ахъшэм и къарум шэч къытрамыхьэжу апхуэдэщ икIи нэхъыбэ зиIэм и насыпри нэхъ кууэ къалъытэ.
Экономикэм и зыужьыныгъэр щIэныгъэлIхэм я нэхъыбэм ирапх цIыхухэм насыпыфIэу зыкъалъытэжынымкIэ шэсыпIэу. Апхуэдэу щытми, щIэныгъэлI куэд арэзы техъуэркъым а Iуэху еплъыкIэм. Къапщтэмэ, Канадэм и Макгиллэ университетымрэ Испаниемрэ и Барселонэм и университетымрэ щыщ щIэныгъэ лэжьакIуэхэм къахутащ ахъшэм мыхьэнэ мащIэ дыдэ фIэкIа щимыIэ, абы и куэдагъым зыри щытрамыщIыхь жылагъуэхэм щыпсэухэр куэдкIэ зэрынэхъ насыпыфIэр.
А Iуэхур нэсу зэхагъэкIын папщIэ щIэныгъэлIхэр мазэ бжыгъэкIэ яхэсащ Соломон хытIыгухэмрэ Бангладешымрэ я бдзэжьеящэ къуажэхэмрэ къалэхэмрэ, зэрагъэпщащ къалэшхуэхэм дэсхэмрэ абыхэмрэ я псэукIэр, гъащIэм зэрыхущытыр. Ахэр зи хьэщIахэм я хэхъуэр икъукIэ мащIэ дыдэщ, иужьрейхэм еплъытмэ. ЗэдзэкIакIуэхэр къагъэсэбэпурэ щIэныгъэлIхэр зи бысымхэм яхэупщIыхьащ, насыпыр къазэрыгурыIуэм трагъэпсэлъыхьу. Илъэс тIощIым къыщыщIэдзауэ тхущIым нэс зи ныбжь цIыху 678-рэ хэтащ а къэхутэныгъэхэм. Абыхэм къызэрагъэлъэгъуамкIэ, я хэхъуэхэр нэхъыбэ щхьэкIэ цIыхухэм нэхъ насыпыфIэу зыкъалъытэжыркъым. Мыдрейуэ, нэхъ хуэмыщIауэ псэухэм насыпкIэ гуныкъуэгъуэ лъэпкъ яIэтэкъым. Абыхэм насыпыр халъагъуэ я Iыхьлыхэм яхэсу, щIыуэпсым и хъугъуэфIыгъуэхэр нэсу зыхащIэу, узыншэу дунейм зэрытет къудейм.
ЩIэныгъэлIхэм зэрыжаIэмкIэ, ди зэманым интернетым дэнэ щIыпIи «узэрынихьэсыфми» егъэмащIэ цIыхум насыпыфIэу зыкъыщIилъытэж щхьэусыгъуэхэр, сыту жыпIэмэ, я псэукIэр нэгъуэщIым ейм иралъытмэ, абыхэм къагуроIуэ яIэ Iэмалхэр зэрызэхуэмыдэр икIи къалэшхуэхэм щыпсэухэм, тыншыпIэ псори зиIэхэм йохъуапсэ. Аращи, щIэныгъэлIхэм ялъэгъуа псори зэхалъхьэжри жаIащ: уIэбэмэ узыхуей псори щыбгъуэт щытыкIэм нэхъ пэIэщIэхукIэ, ахэр зищIысыр ямыщIэхукIэ цIыхухэм насыпыфIэу зыкъалъытэж, я псантхуэри нэхъ хъума мэхъу.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2253.txt"
} |
Дунейм щыхъыбархэр
Нобэ
♦Зи Iэ сэмэгур нэхъ зыгъэшэрыуэхэм я дунейпсо махуэщ
♦1913 гъэм Шеффилд (Инджылыз) дунейм щыяпэу щагъэващ мыулъий гъущI лIэужьыгъуэр.
♦1928 гъэм Лондон дунейм щыяпэу телевизоркIэ къыщагъэлъагъуэу хуежьащ щхъуэкIэплъыкIэу траха нэтынхэр.
♦1942 гъэм Кавказ Ищхъэрэм щыпсэу лъэпкъхэм фашистхэм я бийуэ пэкIу ирагъэкIуэкIащ.
♦1961 гъэм Берлин ухуэн щыщIадзащ къалэр тIууэ зыгуэш блыныр. ГДР-м икIыурэ ФРГ-м Iэпхъуэ цIыхухэм я бжыгъэр зы илъэсым нэхърэ къыкIэлъыкIуэм нэхъыбэ зэрыхъум къыхэкIыу кърагъэжьат а ухуэныгъэр. Блын-гъунапкъэр щытащ 1989 гъэм щэкIуэгъуэм и 9 пщIондэ.
♦2004 гъэм Афины къалэм (Алыдж) къыщызэIуахащ ХХУIII гъэмахуэ Олимп джэгухэр. Дзюдо спорт лIэужьыгъуэмкIэ зэпеуахэм я деж абы жэз медаль къыщихьат ди республикэм щыщ Тау Хьэсэнбий, КъШР-м икIа Хърачэ Мурати апхуэдэ дыдэ ехъулIэныгъэ зыIэригъэхьат боксымкIэ.
♦1929 гъэм къалъхуащ урыс физиолог цIэрыIуэ Сеченов Иван.
♦1907 гъэм къалъхуащ совет актрисэ, СССР-м и цIыхубэ артисткэ Макаровэ Тамарэ.
♦1908 гъэм къалъхуащ мэкъумэш щIэныгъэхэм я доктор, АКъУ-м и профессор, УФ-м щIэныгъэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ ТхьэкIушынэ Нухь.
♦1915 гъэм къалъхуащ радиом и диктору илъэс куэдкIэ лэжьа, УФ-мрэ КъБР-мрэ щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ Безрокъуэ Хужь.
♦1926 гъэм къалъхуащ Кубэм щыщ политик цIэрыIуэ, 1959 – 2008 гъэхэм а къэралым и унафэщIу щыта Кастрэ Фидель.
♦1939 гъэм къалъхуащ уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэ, КъБР-м щIыхь зиIэ и артисткэ Бэгъуэтыж Светланэ.
♦1947 гъэм къалъхуащ химие щIэныгъэхэм я доктор, профессор, ЩIДАА-м и академик Мэшыкъуэ Нуралий.
♦1952 гъэм къалъхуащ КъБР-м физкультурэмрэ спортымкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, УФ-м и къуажэ Iэтащхьэ нэхъыфIхэм ящыщу къалъыта Къуныжь Хьэчим.
♦1963 гъэм къалъхуащ Урысей Федерацэм, КъБР-м, КъШР-м щIыхь зиIэ я артист, опернэ уэрэджыIакIуэхэм Пуччини и цIэкIэ Милан (Италие) щрагъэкIуэкIа зэпеуэм и финалисту щыта Ташло Алий.
♦1970 гъэм къалъхуащ урысей актрисэ, УФ-м щIыхь зиIэ и артисткэ Тереховэ Аннэ.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык пшэр техьэ-текIыу щыщытынущ, пIалъэ-пIалъэкIэрэ уэшх къыщешхынущ. Хуабэр махуэм градус 27 – 28-рэ, жэщым градус 20 – 2I-рэ щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
Птам ущIэмыфыгъуж.
Зыгъэхьэзырар ЖЬЭКIЭМЫХЪУ Маринэщ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2254.txt"
} |
Жэрдэм зиIэхэм ядэIыгъыпхъэщ
Урысей университетхэм Iэмал псори яIэщ стартапым зрагъэужьын папщIэ. Сыт стартапыр зи щIысыр? Инджылызыбзэм къипхмэ, «startup» - езыгъажьэ, пэщIэдзэ жиIэу аращ. 1990 гъэхэм, экономикэр дэхуэхын щыщIидзам къагъэсэбэп хъуащ а Iэмалыр. Стартапыр зы цIыхум къигупсыса Iуэхущ, ахъшэ хэплъхьэу зебгъэужьын хуейуэ. Апхуэдэ коммерческэ проектхэрщ нобэ дунейпсо технологием дылъэщIэзыгъэхьэнури.
«ЕджапIэ нэхъыщхьэхэмрэ студентхэмрэ мы Iуэхум хэтшэмэ, нэхъ жыджэру ипэкIэ дыкIуэтэфынущ», - апхуэдэу жиIащ «Роснано»-м и къэпщытакIуэ гупым хэт Ковалевич Денис, «Архипелаг 2121» проект-егъэджэныгъэ зэIущIэм къыщыщыпсалъэм. Ар иджыблагъэ Великий Новгород щекIуэкIащ.
Абы зэрыжиIамкIэ, иджыпсту къэрал зэмылIэужьыгъуэхэм къыщагупсыс стартапхэм я Iыхьэ плIанэр зейр студентхэмрэ университетхэм щылажьэ профессорхэмрэщ. Урысейм еджапIэ нэхъыщхьэхэм къыхалъхьауэ щыIэ апхуэдэ проектхэр процентищ къудейщ зэрыщыхъур. Денис жиIащ еджапIэхэмрэ студентхэмрэ студент технологие хьэрычэт Iуэхум жыджэру къыхыхьэмэ, къэралым зы илъэсым къриубыдэу къыщыхалъхьэ стартапхэм я бжыгъэр мин бжыгъэкIэ зэрыбэгъуэнур.
Урысей щIалэгъуалэм я зэфIэкIыр зыхуэдизыр кърипщIэфынущ УФ-м и Правительствэмрэ Егъэджэныгъэ нэхъыщхьэмрэ щIэныгъэмкIэ и министерствэмрэ иджыпсту ирагъэжьэну зыпылъ Iуэхум - зыуэ щыт экосистемэм и Iэмалхэм зегъэужьыным.
УФ-м егъэджэныгъэ нэхъыщхьэмрэ щIэныгъэмкIэ и министрым и къуэдзэ Дружининэ Еленэ мы гъэм щегъэжьауэ экосистемэм «Платформа университетского технологического предпринимательства» унэтIыныгъэр зэрыхагъэхьар, абы студентхэм къыщыхалъхьэну жэрдэмхэр къызэрагъэсэбэпынур жеIэ. «А унэтIыныгъэм и къалэн нэхъыщхьэр технологие хьэрычэт Iуэхум студентхэр куэду къыхэтшэнущ, ямыщIэр едгъэщIэнущ, я гупсысэхэм, жэрдэмхэм зыщыдгъэгъуэзэнурэ, ахэр ягъэзэщIэнымкIэ Iэмалхэр къахузэдгъэпэщынущ. Нэхъыщхьэращи, ахъшэкIэ дадэIэпыкъунущ, инвесторхэр едгъэцIыхунущ», - жиIащ Дружининэм. ИкIи дыщIигъуащ иджыпсту адрей къэралхэм елъытауэ ди студент стартапхэр зэрымащIэм нэгъуэщI лъэныкъуэкIи укъыщеплъ зэрыхъунур, ар къытпэщылъ зыужьыныгъэм и пэщIэдзэу зэрыщытыр.
Инновацэ, технологие хьэрычэт Iуэхухэм студентхэр хуабжьу дехьэх, ар къыгуроIуэ къэралми икIи нобэкIэ а Iуэхум пэублэ иIэщ, дяпэкIэ зиужьыну аращ. КъищынэмыщIауэ, министрым и къуэдзэм зэрыжиIамкIэ, илъэс зыбжанэ хъуауэ студент зэчиифIэхэм я жэрдэм-хьэрычэт Iуэхур даIыгъыу «Стартапыр диплом папщIэу» Iуэхур ирагъэкIуэкI, ар Урысейм хэгъэгу 52-м щолажьэ. Иджы зыуэ щыт экосистемэм студент технологие хьэрычэтыщIэмкIэ и къудамэм «ЩIэныгъэмрэ университетхэмрэ» лъэпкъ проектым хиубыдэу къэрал еджапIэ нэхъыщхьэхэм къыщызэIуах стартап-студиехэр хагъэхьэнущ, къэралыр щIэгъэкъуэныфIи хъунущ.
НЭЩIЭПЫДЖЭ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2255.txt"
} |
ШыщхьэуIур иухыху къыхэтхыкIыр екIуэкIынущ
Ди газетым зэрытетащи, мы мазэм и пэм щIидзауэ Урысей псом щокIуэкI мэкъумэш IэнатIэм и къыхэтхыкIыныгъэ цIыкIур. Ар къызэгъэпэщауэ щокIуэкI Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэми.
Къэрал статистикэмкIэ федеральнэ къулыкъущIапIэм Кавказ Ищхъэрэ федеральнэ щIыналъэм щиIэ управленэм и унафэщIым и къуэдзэ Гъащтэ Аурикэ зэрыжиIамкIэ, къыхэтхыкIыныгъэ цIыкIур иджы япэу къызэрагъэпэщауэ аращ. Абы и щхьэусыгъуэр илъэсипщIым зэ екIуэкI къыхэтхыкIыныгъэм и пIалъэр зэрыкIыхьым къыхэкIыу, илъэситхум деж апхуэдэ зы къэпщытэныгъэ пщIыныр нэхъ щьэпэу къызэралъытарщ. Мэкъумэш къыхэтхыкIыныгъэ цIыкIум и къалэн нэхъыщхьэр зи гугъу тщIы IэнатIэм щекIуэкIа зэхъуэкIыныгъэхэр къэхутэнырщ, ар иужькIэ сэбэп мэхъу мэкъуэмэш IэнатIэм зэрызрагъэужьыну жыпхъэхэр щаубзыхукIэ.
- Дэ иджыпсту едгъэкIуэкI лэжьыгъэм мэкъумэш IэнатIэр къанэ щымыIэу къызэщIеубыдэ. Къэтпщытэнущ мэкъумэш организацэхэр, фермер IуэхущIапIэхэр, уней хьэрычэтыщIэхэр, хадэхэр, пхъэщхьэмыщхьэ, хадэхэкI щащIэ губгъуэхэр, нэгъуэщIхэри,- жиIащ Гъащтэ Аурикэ. - КъыхэтхыкIыныгъэр къыдэхъулIэнрэ къыдэмыхъулIэнрэ зэлъытар къуажэдэсхэм, лэжьакIуэхэм ди упщIэхэм пэжу жэуап къызэрыратырщ.
Дэ мылъкур къэзыбж, къэзыпщытэ къулыкъущIапIэхэм дащыщкъым, къыджаIэ бжыгъэри къытедгъэзэжу къэтпщытэжынукъым. Дэ ди къалэныр цIыхухэм яIэу къагъэлъагъуэр ттхынращ. Мы къыхэтхыкIыныгъэм цIыхухэр щIыщышынэни щIригузэвэни щыIэкъым. Росстатым зэхуихьэс хъыбархэр зы къэрал IэнатIи иритыркъым, республикэм щыщыIэ щытыкIэр къращIэу езыхэм яIэ бжыгъэу аращ.
УнафэщIым зэрыжиIамкIэ, республикэм и мэкъумэш IэнатIэм еужьэрэкIыу зеужь, мис ар IупщIу къигъэлъэгъуэн хуейщ къыхэтхыкIым.
ШыщхьэуIум и зым щегъэжьауэ республикэм и район псоми щолажьэ Северо-Кавказстатым и лIыкIуэхэр. ЦIыху 240-м унащхьэ чэзууэ республикэр къызэхакIухьынущ икIи щIы, былым, хадэ, губгъуэ щIапIэу яIэр ятхынущ. Ахэр зэхуэзыхьэс цIыхухэм планшет яIыгъщ, лэжьыгъэр ящигъэпсынщIэу, зэманыр къахудигъахуэу, езыхэр къызэрыпцIыху фащэкIэ хуэпащ, Роспотребнадзорым къигъэув мардэхэр ягъэзащIэ. Эллектроннэу зэхуахьэса бжыгъэхэр махуипщIым зэ флешкэм тратхэри, щылажьэ щIыналъэм щыIэ лIыкIуэм ират. КъыхэтхыкIым щызэхуахьэс хъыбархэмрэ бжыгъэхэмрэ зратхэм цIэи-унэцIи теткъым, ахэр нэгъуэщI зы IуэхущIапIи яIэрыхьэркъым.
Гъащтэ Аурикэ къызэрыхигъэщамкIэ, мыпхуэдэ къыхэтхыкIхэр дяпэкIэ нэхъ тыншу зэфIагъэкIыу хъунущ, Росстатым дронхэр къигъэсэбэпынущи. Мы гъэми, къыхэтхыкI цIыкIум ирагъэхьэлIауэ, Урысейм и щIыналъэ зыбжанэм а Iэмалыр къыщагъэсэбэп.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и унафэм ипкъ иткIэ, къыхэтхыкIыныгъэ цIыкIум сыт и лъэныкъуэкIи хуэхьэзыру пэрыхьащ Северо-Кавказстатым и къудамэу КъБР-м щыIэр. ЩIыналъэ 13-м къэпщытакIуэхэр къыщызэрагъэпэщащ, ахэр я къалэным хуагъэсащ. Абыхэм мы мазэм къапщытэн хуейщ уней хадэу 114 566-рэ, фейдэ къегъэщIыным емыпха цIыхубэ зэгухьэныгъэу 140-рэ, мэкъумэшыщIэ-фермэ IуэхущIапIэу 4940-рэ, мэкъумэш организацэу 1753-рэ.
Къэбгъэлъагъуэмэ, къыхэзытхыкI зы цIыхум и пщэ къыдохуэ объект 480-рэ, ар ику иту махуэм 16 мэхъу. ЦIыху 240-м къыхатхыкIар инструктор 40-м ябжыжынущ. Операторхэри абы хэтыжмэ, къыхэтхыкIыныгъэ цIыкIур цIыху 308-м зэфIагъэкIынущ. КъыхэзытхыкIхэм мы мазэм зэрылэжьам папщIэ улахуэу сом мин 18 иратынущ, инструкторхэм - сом 18.500-рэ.
Мэкъумэш IэнатIэм и къыхэтхыкIыныгъэ цIыкIур шыщхьэуIум и 30 пщIондэ екIуэкIынущ. КъыхатхыкIахэр фокIадэ мазэм инструкторхэм ябжыжынущ, кърикIуахэр 2021 гъэм и кIэм, 2022 гъэм утыку кърахьэнущ.
НэщIэпыджэ Замирэ.
| {
"source": "apkbr.ru",
"id": "2256.txt"
} |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.