text
stringlengths 3
252k
|
|---|
Ғалуасай не Ғалыбасай (өзб. G‘alvasoy, Ғалвасой — «шулы, сарнаған өзен», G‘olibasoy, Ғолибасой) — Ташкент облысы Бостандық ауданындағы тау өзені (сай), Шыршық өзенінің сол саласы.
## Гидрологиялық сипаттамалары
Ғалуасай – Қараңкөлсай, Ақсақатасай, Паркентсай, Қызылсаймен қатар Шыршықтың сол жағындағы ең ірі салаларының бірі саналады. Ғалуасай ауылынан жоғарыда өзен су алабының ауданы — 56,7 км², орташа су жинағыштығының биіктігі — 1260 м. Ғалуасай ауылының маңында өлшенген орташа жылдық су шығыны — 0,334 м³/с, жылдық ағынның көлемі — 10,5 млн м³, орташа ағын модулі — 5,89 л/с км², ағын қабаты — 186 см/жыл, 20 жылдық бақылау бойынша (1980-1999 жылдары), ағынның өзгергіштік коэффициенті 0,522 құрайды.
## Өзен ағысы
Өзеннің бастауы Үлкен Шымған тауының шығысындағы терең шатқалда (одан автожол арқылы бөлінген) жатыр. Ғалуасай жалпы солтүстік-батыс бағытта солтүстікке қарай ұлғайған еңіспен ағып жатыр. Өзен арнасы көркем тік беткейлері бар аңғар арқылы өтеді.
Төмен қарай өзен аңғары кеңейіп, жағаларының беткейлері аласарап, тегістеледі. Сайдың жағасында Үштерек, Келтас, Ақмасат, Ғалуасай елді мекендері бар, Ғалуасай мен Ақсақатасай өзендерінің аралығындағы тау бөктеріндегі жазықта Ғазалкент қаласы салынған. Сай аңғарының бойымен Р-6 автотрасса төселген, сол үшін өзен арқылы екі көпір салынды (Ақмасат пен Ғалуасай елді мекендері арасындағы аумақта). Ғазалкенттен солтүстік-шығысқа қарай сай Р-12 автожолы мен Ташкент-Қожакент теміржолын кесіп өтеді. Теміржол қиылысынан ары қарай Ғалуасай 700 м биіктіктегі Газалкент СЭС су қоймасына құяды. Сағасы жыра арқылы өтеді.
Ғалуасайдың аңғарында бұлақтар бар. Бастауының кей жерлерде арша, Ғалуасай ауылынан жоғары қарай шоқ жаңғақ өседі.
## Дереккөздер |
Қазақ ұлттық аграрлық зерттеу университеті (ҚазҰАЗУ) — Қазақстанда тұңғыш ашылған ауыл шаруашылық жоғары оқу орны.
1929 жылы шаңырақ көтерген Алматы зоотехникалық-малдәрігерлік институты мен 1930 жылы ашылған Қазақ ауыл шаруашылық институты негізінде 1996 жылы сәуірде Қазақ мемлекеттік аграрлық университеті болып құрылды. 2001 жылы 5 шілдеде оған Ұлттық мәртебе беріліп, Қазақ ұлттық аграрлық университеті болып атауы өзгертілді .
Ол агроөндірістік кешен үшін білікті мамандар, аграрлы жоғары оқу орындары үшін ғалым-педагог кадрлар даярлайды. Университеттің қызмет ету жылдарында еліміздің аграрлық секторына 140 мыңнан аса білікті мамандар даярлап шығарды және осы саланың дамуына олар қомақты үлесін үзбей қосып келе жатыр. Соның ішінде 2 Кеңес Одағының Батыры мен 25 Социалистік еңбек ері, 70 Жоғары Кеңес пен Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, көптеген көрнекті академиктер, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаттары, мемлекет және қоғам қайраткерлері, ғылым және агроөндіріс кешенінің басшылары, 11 мыңнан астам докторлар мен ғылым кандидаттары және бүкіл Қазақстанды әлемге танытқан айтулы да абыройлы азаматтар бар .Университетте қазіргі таңда 6 факультетке қарасты 21 кафедра қызмет етеді.
Университет ғалымдары ауыл шаруашылығының дақылдары мен өсімдіктердің 47 сортын, жануарлардың 15 жаңа тұқымын, вакциналардың, тағамдық және емдік өнімдердің 30 түрін шығарды, 500-ден астам доктор және кандидат диссертация қорғалып, 200 авторлық патент пен куәлік алынды, 800-ден астам өндірістік ұсыныс жасалды, 10 мыңнан астам ғылыми еңбек жарияланған. Университет 30-дан астам таяу және алыс шет елдердің жоғары оқу орындарымен, ғылыми-зертханалық институттарымен тығыз байланыс орнатқан, 200 аграрлық жоғары оқу орнын біріктіретін Әлемдік Консорциумға мүше.
## Университет құрамындағы факульттеттер мен білім-тәрбие беру институттары
### Білім-тәрбие беру институттары
О.Сүлейменов атындағы әлеуметтік-гуманитарлық білім беру және тәрбие институтыБіліктілікті арттыру институтыКөп тілді білім беру институтыЖоғары оқу орнынан кейінгі білім беру институтыОқушылар контингентін қалыптастыру институты
### Факульттері
Университет құрамындағы факульттеттер мен білім-тәрбие беру институттары:
* Агробиология және фитосанитария факультеті
* Технология және биоресурстар факультеті
* Ветеринария факультеті
* Орман, жер ресурстары және жеміс-көкөніс шаруашылығы факультеті
* Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті
* Инженерлік факультеті
Университет бакалавриат бойынша 52 білім беру , 90 магистрлік бағдарламаны және 21 докторантураны ұсынады.
## Ғылыми-зерттеу институттары мен орталықтары
### Ғылыми-зерттеу институттары
Агроинновация және экология ғылыми-зерттеу институтыАнималогия мәселелері ғылыми-зерттеу институтыКонсалтинг және агробизнес ғылыми-зерттеу институтыАгроинженерлік мәселелер және жаңа технологиялар ғылыми-зерттеу институтыОрман ғылыми-инновациялық институтыСу проблемалары және жерді мелиорациялау ғылыми-зерттеу институты
### Ғылыми орталықтары
Қазақстан-Жапон инновациялық орталығыҚазақ-Корей инновациялық орталығыТұрақты егін шаруашылығы орталығы
## Дереккөздер |
КИМЭП университеті (ағылш. The KIMEP University) — Алматыдағы жоғары оқу орны. 1992 жылы 14 қаңтарда құрылған. Алғашқы кезде тек магистрлер даярлады. 1999 жылдан бакалаврлар бөліміне студенттер қабылдана бастады. Бакалаврлар даярлау мен магистратура бөлімдері: «Іскерлік әкімшілік және бухгалтерлік есеп», «Экономика», «Мемлекеттік басқару», «Саясаттану», «Халықаралық қатынастар», «Журналистика және БАҚ» салаларының мамандарын даярлайды. Өндірістен қол үзбей оқу үшін үздіксіз білім беру (кешкі) департаменті құрылған. Сабақтар ағылшын тілінде жүргізіледі. Еуропа, АҚШ, Канада, Азия елдерінен шақырылған көрнекті профессорлар мен Қазақстанның ғалым-ұстаздары дәріс береді.
## Білімдік қызмет
* ҚМЭБИ білімдік бағдарламаларды беруге Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің лицензиясына ие болған. Өзінің соңғы келген сапарында, яғни 2008 жылдың 14-16 сәуірінде Министрліктің аттестаттау комиссиясы ҚМЭБИ-дің барлық бағдарламаларын бес жыл мерзімге аттестаттаудан өткізді.
* ҚМЭБИ Жаңа Англияның колледждер мен мектептер қауымдастығы жоғары оқу орындарының Комиссиясынан (АШКНА) аккредитация алуға жұмысын жалғастыруда.
* Бүгінгі таңда ҚМЭБИ он бес бағдарлама ұсынып отыр. Оған кіретіндер: іскер әкімшілдік, экономика, саясаттану, мемлекеттік басқару және журналистика салаларындағы бакалавриат бағдарламалары; іскер әкімшілдік, экономика, құқық және ағылшын тілін оқыту салаларындағы магистратура бағдарламалары; сонымен қатар іскер әкімшілдік саласындағы докторлық бағдарлама. ұдан басқа, ҚМЭБИ басшыларға арналған МВА бағдарламасын және сертификатталған бағдарламалар мен қысқа мерзімді курстардың кең ауқымын ұсынады.
* Барлық академиялық бағдарламалар ағылшын тілінде оқытылады.
* ҚМЭБИ-дің оқытушылық құрамы қазақстандық және шетелдік оқытушылардан тұрады, олардың көпшілігі өздерінің магистрлік және докторлық дәрежелерін Еуропа мен Солтүстік Американың жоғары оқу орындарынан алған. ҚМЭБИ ТМД елдерінің арасында батыстық жоғары оқу орындарында алған Ph.D дәрежелі оқытушылардың басым санына ие болған.
### Оқыту бағдарламалары
Студенттер 4 бакалавриат бағдарламасымен оқытылады. — BSS (ағылш. Bachelor of Social Sciences), BSВ (ағылш. Bachelor of Sciences in Business Administration and Accounting), BAE (ағылш. Bachelor of Arts in Economics), BAIJ (ағылш. Bachelor of Arts in International Journalism), LLB. магистратура — MBA, MPA, LLM және MaIJ .
### ҚМЭБИ бакалавриатының бағдарламаларында оқу
ҚМЭБИ бакалавриатының бағдарламалары мектеп бітірушілерге арналған. Оның негізінде кредиттік жүйе қолданылады, оның басты артықшылығы икемділік болып табылады, соның нәтижесінде студенттер өздерінің айрықша мүдделері мен мансаптық амбицияларын есепке ала отырып, өзінің сабақ кестесін өзі құрастыруына болады. Сонымен қатар кредиттік жүйе өзіңізге қолайлы қарқында оқуыңызға мүмкіндік береді. Мәселен, бакалавриат бағдарламасы әдетте төрт жылдың ішінде аяқталатынына қарамастан қажет болған жағдайда оқу мерзімін ұзартуға болады.
Бакалавриат бағдарламасының оқу жоспары аясы өте кең. Дәреже алу үшін қажетті 129 кредиттің 48 кредиті математика, жаратылыс тану ғылымдары, сындарлы ойлау бойынша білім беріп, сонымен қатар табысты мансаптық даму үшін қажетті жазу дағдыларына үйретеді. Бұдан басқа студенттер таңдап алған мамандандыруда ауқымды білім алып, өзінің мүдделеріне сәйкес кез келген пәнді таңдау мүмкіндігіне ие болады.
Бакалавриат студенттерінің көпшілігі өзінің кафедрасынан қосарлы мамандандыруды алуына немесе өз білімін одан әрі кеңейту үшін факультеттің басқа кафедрасынан қосымша мамандандыруды алуына болады. Көптеген бағдарламаларда сіз мамандандырусыз оқуды таңдауыңызға болады, ол сізге элективтік пәндерді таңдауыңызға үлкен еркіндік беріп, бітіргеннен кейін жұмысқа орналасудың анағұрлым кең мүмкіндіктерін ұсынатын болады.
ҚМЭБИ бакалавриатының көптеген бағдарламаларының ажырамас бөлігі студенттік практика болып табылады. Практика студенттерге нақты жағдайларда теориялық білімдерін қолдануларына мүмкіндік беріп, соның нәтижесінде студенттер институтты бітірмей тұрып ақ құнды практикалық тәжірибе алатын болады. Бұдан басқа практика студенттерге болашақта әлеуетті жұмыс берушілермен байланыстарын жөнге салып, олардан қол үзбеуге мүмкіндік береді.
ҚМЭБИ бакалавриат бағдарламаларының барлық студенттеріне арнаулы кеңес беру орталықтарының қолдауын көрсетеді, орталық қызметкерлері студенттерге оқу бағдарламасы мен болашақ мансаптық қызметті таңдауына қатысты маңызды шешімдер қабылдауына көмектеседі.
## Институт тарихы
ҚМЭБИ Орталық Азиядағы солтүстік американдық үлгі бойынша жұмыс істейтін ірі университет болып табылады.
* ҚМЭБИ 1992 жылы 14 қаңтарда Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың қаулысымен құрылды. Сол жылдың тамызында сабақ басталды.
* 1994 жылы маусымда Іскер Әкімшілдік магистратурасы бағдарламасы студенттерінің алғашқы бітіру рәсімі болды.
* ҚМЭБИ – әр түрлі мәдениет пен ұлт студенттерін оқытатын тәуелсіз, коммерциялық емес білім беру мекемесі.
* ҚМЭБИ Қазақстанда, Орталық Азияның қаржылық астанасы - Алматының орталығында, қазіргі заманғы үлгідегі студенттер қалашығында орналасқан. ҚМЭБИ-дің материалдық-техникалық базасы – аталмыш аймақтағы университеттердің арасындағы бірден-бір таңдаулы оқу базасы болып табылады.
### Тарихы
* 1992ҚМЭБИ Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың жарлығымен құрылып, доктор Бэнг алғашқы Атқарушы Директоры болып тағайындалды.Іскер Әкімшілдік Магистратурасы (MBA) және Экономика саласындағы Магистратура (МA) Бағдарламалары ашылды.
* ҚМЭБИ Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың жарлығымен құрылып, доктор Бэнг алғашқы Атқарушы Директоры болып тағайындалды.
* Іскер Әкімшілдік Магистратурасы (MBA) және Экономика саласындағы Магистратура (МA) Бағдарламалары ашылды.
* 1993Мемлекеттік Басқару саласындағы Магистратура Бағдарламасы ашылды
* Мемлекеттік Басқару саласындағы Магистратура Бағдарламасы ашылды
* 1994ҚМЭБИ алғашқы түлектері– MBA және MA Бағдарламаларының 81 студенті
* ҚМЭБИ алғашқы түлектері– MBA және MA Бағдарламаларының 81 студенті
* 1998Монреалдан МакГилл Университетінің көмегімен Халықаралық Басқару Кадрларының Орталығы құрылды.
* Монреалдан МакГилл Университетінің көмегімен Халықаралық Басқару Кадрларының Орталығы құрылды.
* 1999ҚМЭБИ-де Іскер Әкімшілдік және Әлеуметтік Ғылымдар саласындағы бакалавариаттың төрт жылдық бағдарламалары ашылды. Аталмыш бағдарламаларда алғаш рет 424 студент сабақтарын бастады.
* ҚМЭБИ-де Іскер Әкімшілдік және Әлеуметтік Ғылымдар саласындағы бакалавариаттың төрт жылдық бағдарламалары ашылды. Аталмыш бағдарламаларда алғаш рет 424 студент сабақтарын бастады.
* 2000ҚР Білім және Ғылым Министрлігі ҚМЭБИ-ге жоғары және жоғары оқудан кейінгі білім беру саласында білімдік жұмыстарды жүргізуге тұрақты лицензия берді.ҚМЭБИ-де экономика саласы бойынша бакалавриат бағдарламасы ашылды.
* ҚР Білім және Ғылым Министрлігі ҚМЭБИ-ге жоғары және жоғары оқудан кейінгі білім беру саласында білімдік жұмыстарды жүргізуге тұрақты лицензия берді.
* ҚМЭБИ-де экономика саласы бойынша бакалавриат бағдарламасы ашылды.
* 2001ҚМЭБИ барлық өзінің академиялық бағдарламаларына АҚШ үлгісі бойынша кредиттік жүйені енгізген Орталық Азиядағы тұңғыш жоғары оқу орыны болды.Он-лайн режимінде тіркеу жүйесі енгізілді.
* ҚМЭБИ барлық өзінің академиялық бағдарламаларына АҚШ үлгісі бойынша кредиттік жүйені енгізген Орталық Азиядағы тұңғыш жоғары оқу орыны болды.
* Он-лайн режимінде тіркеу жүйесі енгізілді.
* 2002Оқу Корпусын жөндеу жұмыстары аяқталып, қазіргі заманғы үлгідегі Институт Қалашығы жасалды.Академиялық бағдарламаларын ҚР Білім және Ғылым Министрлігі аттестаттаудан өткізді.Алдыңғы қатарлы Американдық, Еуропалық және Корей Университеттерімен ынтымақтастық және алмасу бағдарламалары ашылды.ҚМЭБИ-де Халықаралық Қатынастар саласындағы Магистратура, Халықаралық Журналистика және БАҚ саласындағы Магистратура Бағдарламалары ашылды.
* Оқу Корпусын жөндеу жұмыстары аяқталып, қазіргі заманғы үлгідегі Институт Қалашығы жасалды.
* Академиялық бағдарламаларын ҚР Білім және Ғылым Министрлігі аттестаттаудан өткізді.
* Алдыңғы қатарлы Американдық, Еуропалық және Корей Университеттерімен ынтымақтастық және алмасу бағдарламалары ашылды.
* ҚМЭБИ-де Халықаралық Қатынастар саласындағы Магистратура, Халықаралық Журналистика және БАҚ саласындағы Магистратура Бағдарламалары ашылды.
* 2003Халықаралық Журналистика саласындағы Бакалавриат Бағдарламасы ашылды.Академиялық кафедралар үш факультет болып құрылды: Бэнг атындағы Бизнес Факультеті, Әлеуметтік Ғылымдар Факультеті және Үздіксіз Білім Беру Факультеті
* Халықаралық Журналистика саласындағы Бакалавриат Бағдарламасы ашылды.
* Академиялық кафедралар үш факультет болып құрылды: Бэнг атындағы Бизнес Факультеті, Әлеуметтік Ғылымдар Факультеті және Үздіксіз Білім Беру Факультеті
* 2004ҚМЭБИ «Ағарту» категориясы бойынша «Платиналық Тарлан» сыйлығын алды. ҚМЭБИ Қазақстанда тағайындалған аса жоғары тәуелсіз сыйлықты алған жалғыз жоғары оқу орыны болып табылады.Бэнг атындағы Бизнес Факультеті AACSB Халықаралық Қауымдастық мүшесі болды.Сан-Франциско Университетімен бірлесіп Экономика саласындағы Магистратура Бағдарламасы ашылды.
* ҚМЭБИ «Ағарту» категориясы бойынша «Платиналық Тарлан» сыйлығын алды. ҚМЭБИ Қазақстанда тағайындалған аса жоғары тәуелсіз сыйлықты алған жалғыз жоғары оқу орыны болып табылады.
* Бэнг атындағы Бизнес Факультеті AACSB Халықаралық Қауымдастық мүшесі болды.
* Сан-Франциско Университетімен бірлесіп Экономика саласындағы Магистратура Бағдарламасы ашылды.
* 2006Іскер Әкімшілдік Докторантурасы Бағдарламасы ашылды.Институтқа құны 3 миллион АҚШ долларына түскен Жаңа Ғылыми-Зерттеу Кітапханасының құрылысы аяқталды.
* Іскер Әкімшілдік Докторантурасы Бағдарламасы ашылды.
* Институтқа құны 3 миллион АҚШ долларына түскен Жаңа Ғылыми-Зерттеу Кітапханасының құрылысы аяқталды.
* 2007ҚМЭБИ Басқа Тілдер Тасымалдаушыларына Ағылшын Тілін Оқыту Магистратурасы Бағдарламасын ашты.
* ҚМЭБИ Басқа Тілдер Тасымалдаушыларына Ағылшын Тілін Оқыту Магистратурасы Бағдарламасын ашты.
* 2008ҚМЭБИ құны 10 миллион АҚШ доллары тұратын Жаңа Оқу Корпусын ашты.Президент Назарбаев Институтқа келіп, жаңа оқу корпусы мен кітапхананы көрді, студенттермен, оқытушылармен және әкімшілікпен кездесті.ҚМЭБИ тағы жұмысқа докторлық дәрежесі бар 29 жаңа оқытушыны қабылдады.Құқық Мектебі бакалавриат студенттеріне құқықтану бойынша қосымша мамандандыруларды ұсынады.
* ҚМЭБИ құны 10 миллион АҚШ доллары тұратын Жаңа Оқу Корпусын ашты.
* Президент Назарбаев Институтқа келіп, жаңа оқу корпусы мен кітапхананы көрді, студенттермен, оқытушылармен және әкімшілікпен кездесті.
* ҚМЭБИ тағы жұмысқа докторлық дәрежесі бар 29 жаңа оқытушыны қабылдады.
* Құқық Мектебі бакалавриат студенттеріне құқықтану бойынша қосымша мамандандыруларды ұсынады.
## Факультеттер
* Бэнг атындағы бизнес факультеті
* Әлеуметтік ғылымдар факультеті
* Білім беру және гуманитарлық ғылымдар факультеті
* Информатика және математика факультеті
* Құқық мектебі
## Дереккөздер |
«Көрнекті қайраткерлер аллеясы» мемориалдық кешені — Алматыдағы ҚБТУ ғимараты жанындағы бюсттер аллеясы. Жетісу жерінде Кеңес үкіметін орнату қозғалысына қатысқандарға 1987 жылы орнатылған.
## Тарихы
«Көрнекті қайраткерлер аллеясы» мемориалдық кешені 1987 жылы Қазан төңкерісінің 70 жылдығына орай Ленин алаңында Жетісуда кеңес үкіметін орнату қозғалысының қатысушыларына, партия және кеңес қайраткерлеріне орнатылды.
Мүсіндердің авторлары атақты қазақстандық мүсіншілер: Т.С. Досмағамбетов, А.А. Исаев, Х.И. Наурызбаев, В.Ю. Рахманов, М.В. Раппопорт, А.Б. Татаринов и Ю.В. Хуммель; архитекторлар: А.К. Қапанов, К.Ж. Монтахаев, Ш.Е. Уәлиханов, В.Н. Ким, Ш. Өтепбаев и С. Фазылов.
Әр қайраткерге граниттен жасалған призмалық тұғырға жеке қола бюст орнатылды. Барлық ескерткіштер жеке орналасқан. Тұғырлардың алдыңғы бөліктерінде ойып жазылған қолтаңбалары бар.
Кешен Алматыдағы мәдени іс-шараларының негізгі орындарының бірі Астана алаңының құрамдас бөлігі болып табылады.
## Бюсттер тізімі
* Әліби Жангелдин — Қазақстан Кеңестерінің құрылтай съезін ұйымдастырушылардың бірі және қатысушысы;
* Ораз Жандосов — 3-ші Түркістан дивизиясының саяси бөлімін басқарды және Жетісу облысы ревкомының құрамына кірді;
* Михаил Фрунзе — Шығыс майданының әскери комиссары;
* Амангелді Иманов — 1916 жылғы Орта Азия көтерілісінің қатысушысы;
* Тұрар Рысқұлов — Түркістан коммунистік партиясы мұсылман бюросының төрағасы;
* Мағазы Масанчи — Түркістан коммунистік жастар одағының мүшесі;
* Абдолла Розыбакиев — Ресей Коммунистік партиясы (большевиктер) Верный секциясының төрағасы;
* Валериан Куйбышев — Жұмысшы-шаруа қызыл әскері Шығыс майданының оңтүстік тобының Реввоенсовет (РВС) мүшесі;
* Сәкен Сейфуллин — РКФСР Қырғыз АКСР Халық Комиссарлары кеңесінің төрағасы (Үкімет басшысы);
* Дмитрий Фурманов — Верный көтерілісін басуға қатысты.
## Тарих және мәдениет ескерткіші
2010 жылғы 10 қарашада Алматы қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі бекітілді, онымен қоса бұрынғы мәселе бойынша барлық алдыңғы шешімдердің күші жойылды деп танылды. Бұл қаулыда Бюсттер аллеясының жергілікті маңызы бар ескерткіш мәртебесі сақталды. Күзет аймақтарының шекаралары 2014 жылы бекітілді.
## Дереккөздер |
Надежда Прокофьевна Сусловна (1 қыркүйек 1843 ж. – 20 сәуір 1918 ж.) Ресейдегі алғашқы әйел дәрігер және Полина Суслованың сіңілісі. Ол Төменгі Новгородта гинеколог болып жұмыс істеді және көптеген қайырымдылық шараларына қатысты.
## Ерте өмірі
Надежда Төменгі Новгород губерниясының Панино ауылында дүниеге келген, үш баланың екіншісі. Оның әкесі Прокофий мен анасы Анна Шереметевтер отбасының қызметшілері болды, бірақ Прокофий саудагер және өндіруші ретінде табысқа жете алды. Ол қыздарына, Полинаға (Аполлинария есімінің қысқартылған түрі) және Надеждаға тиісті білім бергісі келді. Үйде олардың тәрбиешісі мен би мұғалімі болды. Кейін Надежда Мәскеудегі Пеничкау мектеп-интернатына түсіп, бірнеше шет тілдерін үйренді. Сол кездегі басқа жастар сияқты Надежда да кітап оқуды жақсы көретін, Николай Чернышевский мен Добролюбовтың шығармаларын ұнататын, революцияшыл демократтармен дос болған. 1859 жылы апалы-сіңлілі Сусловтар Санкт-Петербургке көшеді. 1861 жылы оның «Рассказ в письмах» және «Фантазёрка» атты әңгімелері «Современник» газетінде жарияланды. Бұл әңгімелер феминисттік, нигилисттік философияны қолдады, сол үшін ол саяси қиындықтарға тап болды. 1860 жылдары Надежда Суслова «Жер және бостандық» революциялық ұйымына қосылды.
## Білімі
Иван Сеченов пен Сергей Боткин Императорлық әскери-медициналық академияда Сусловаға мектепте танысқан революциялық жанашыр тағы бір жас әйел Мария Обручевамен (Бокова) бірге сабаққа қатысуға рұқсат береді. Осыдан кейін Суслованың «Электрлік ынталандырудың әсерінен тері түйсіктерінің өзгеруі» атты бірінші мақаласы 1862 жылы «Медицинский вестник» газетінде жарияланады. 1865 жылы әйелдерге университеттерде оқуға ресми түрде тыйым салынғаннан кейін, ол Швейцарияға көшеді, оған оның ағалары мен әпкелерінің және Боковамен оның күйеуінің саяси қызметі үшін тұтқындалуы ішінара әсер еткен болатын. Швейцарияда ол екі жыл бойы Цюрих университетінде медициналық сабақтарға қатысып жүрді, содан кейін университет әйелдерге ашылған кезде ресми студент болды. Ол докторлық зерттеу үшін Парижде акушер мамандығы бойынша білім алуға ниетті еді, бірақ оның орнына Санкт-Петербургке көшті. Диссертациясы үшін ол Грац медициналық университетінде Сеченов зертханасында бақалардың бұлшықет рефлекстерін және олардың лимфа жүректерінің қызметімен байланысын зерттеді. Надежда Суслова 1867 жылы оқуын бітірді. Суслова өз зерттеулері мен білімін үлкен аудитория мен медициналық факультеттің алдында қорғап медицина ғылымдарының докторы дәрежесіне ие болған алғашқы ресейлік әйел болды.
## Мансабы және зерттеулері
1868 жылы Германияда Суслова докторлық дәрежесін алғаннан кейінгі алғашқы басылымы диссертациялық зерттеуінің қысқаша мазмұнын жариялады. Ресейде дәрігерлік қызметпен айналысуға рұқсат алу үшін Суслова (ол кезде Эрисманн) 1868 жылы арнайы емтихан тапсыруы керек еді. Содан кейін ол барлық әлеуметтік-экономикалық топтардағы науқастармен бірге Санкт-Петербургте гинекология және педиатриямен айналыса бастады. Келесі жылы Фридрих Эрисманн Санкт-Петербургке көшті және ерлі-зайыптылар медициналық тәжірибеде және қаланың қараңғы аудандарына әсер ететін қоғамдық денсаулық мәселелерін зерттеуде бірге жұмыс істеді. Ажырасқаннан кейін және полицияның тағы бір бақылау кезеңінен кейін ол өз тәжірибесін жалғастыру үшін Төменгі Новгородқа көшеді. Біраз уақыттан кейін екінші күйеуі – Александр Голубевпен Алуштаға көшіп, жергілікті кедей татар халқына тегін медициналық көмек көрсетті. Ол өмірінің осы кезеңінде қайырымдылықпен және жергілікті халыққа қызмет көрсету үшін өз меншігінде кітапхана мен мектеп салуымен танымал болды.
## Жеке өмірі
1868 жылы 16 сәуірде Суслова Аустрияның Вена қаласында Фридрих Эрисманға тұрмысқа шықты. Олар Цюрих университетінде студент кезінде танысқан. Ерлі-зайыптылар 1883 жылы 18 тамызда ажырасып кетті. 1885 жылы Суслова гистология профессоры және дәрігер Александр Голубевпен отбасын құрды.
## Дереккөздер |
Тот белдеуі (ағылш. Rust Belt, кейде Фабрика белдеуі) — Америка Құрама Штаттарының солтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан аймағы. Құрамына батыс Нью-Йорк, Пенсильвания, Огайо, Батыс Вирджиния, Индиана, Иллинойс, Мичиганның төменгі түбегі, оңтүстік-шығыс Висконсин және Кентуккидің, Нью-Джерсидің, Сент-Луистың кішкене бөліктері жатқызылады. Тот белдеуіне жататын қалалар арасында Буффало, Чикаго, Кливленд, Детройт, Гэри, Милуоки, Филадельфия, Питтсбург, Рочестер, Толедо, Трэнтон, Янгстаун және тағы басқалары бар.
«Тот белдеуі» термині — «тот басқан» өнеркәсіпті сипаттайтын дисфемизм. Болат құю, машина жасау және көмір өндеу өнеркәсібі сияқты салалардың бұл аймақтан кетуі себебінен орын алған деиндустриализация, экономика құлдырауы, депопуляция мен қалалар ыдырауынан шыққан. Бұл терминді АҚШ халқы 1980 жылдардан бастап пайдаланып келеді.
## Тарихы
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін Тот белдеуі аймағындағы қалалар Америка Құрама Штаттарындағы ең ірі қалалардың бірі болды. Дегенмен, XX ғасырдың аяғында олардың халқы елдегі ең көп төмендеді.
Тот белдеуі индустрияның құлдырауына 1950 жылдардан бастап тап болды. АҚШ өндіріс саласының АҚШ ЖІӨ-сіне үлесі 1953 жылы шыңына жетті де, содан бері азайып бара жатыр. АҚШ экономикасы үшін өндіріс маңыздылығының төмендеуі XX ғасырдың соңынан бері бар Тот белдеуіндегі өндіріс кәсіпорындарының азаюына әкелді.
АҚШ президенттігіне үміткерлер 1980 жылдардан бері аймақтағы экономикалық жағдайға біраз назар аударып жүр. Осыған әсер еткен себептердің бірі — Тот аймағына кіретін Мичиган, Огайо, Пенсильвания мен Висконсин сияқты ауытқымалы штаттар. Бұл штаттар Дональд Трамптың 2016 жылғы президенттік сайлаудағы жеңісі, оның 2020 жылы демократ Джо Байденнен жеңілуі және алдағы 2024 жылғы президенттік сайлауы үшін маңызды болды.
## Дереккөздер |
Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық филармониясы — Алматы қаласындағы концерттік-сақыналық мәдени мекеме. Ол 1935 жылғы 14 қаңтарда Қазақ КСР Халық Комиссарлары Кеңесінің Қаулысына сәйкес құрылған. Бастапқыда қазақ музыкатанушысы, академик Ахмет Жұбанов өлкелік көркемдік-концерттік ұйым ретінде ұйымдастырған. 1938 жылы мекемеге жыр алыбы Жамбыл Жабаевтың есімі берілген.
## Тарихы мен құрылымы
Алғышында филармония құрамына 14 музыканттан құралған домбырашылар ансамблі, кейін халық аспаптар оркестрі (1944 жылдан бастап Құрманғазы Сағырбайұлының есімі берілді), Ұлттық хор (1939 жылы Мемлекеттік хор капелласы болып қайта құрылған), Б. Лебедев құрған ішекті аспаптар квартеті, "Жетісу" қазақ-орыс ән-би ансамблі кірді.
1939 жылы М.М. Иванов-Соколовский мен Л. М. Шаргородский басқарған симфониялық оркестр ұйымдастырылды.
Филармонияның дамуына Дина Нұрпейісова, Жаппас Қаламбаев, Мәлік Жаппасбаев, Жүсіпбек Елебеков, Қосымжан Бабақов, Манарбек Ержанов, Шара Жиенқұлова сынды өнер адамдары үлес қосқан.
1970-1980 жылдары Қазақ филармониясының сақынасында Гүлжәмилә Қадырбекова, Жәния Әубәкірова, Айман Мұсақожаева, Гаухар Мырзабекова, Ғалия Молдакәрімова және т. б. өнер көрсеткен.
1982 жылы Қазақстан және КСРО халық әртісі, Мемлекеттік сыйлық лауреаты, Халық қаһарманы, күйші-сазгер, дирижер Нұрғиса Атабайұлы Тілендиев бастама жасаған «Отырар сазы» фольклорлық-этнографиялық оркестрі құрылды. 1999 жылы оркестрге Н.Тілендиевтің есімі беріліп, 2000 жылы "академия" деген мәртебе алды.
2023 жылғы 6 желтоқсан Қазақстан Республикасы Үкіметінің №1085 қаулысына сәйкес Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясы «Академия» мәртебесіне ие болды.Қазіргі уақытта филармонияның құрамында 7 ұжым және жеке солисттер бар:
* Н. Тілендиев атындағы Академиялық фольклорлы-этнографиялық «Отырар сазы» оркестрі.;
* Б. Байқадамов атындағы Мемлекеттік хор капелласы;
* Т. Әбдірашев атындағы ҚР Мемлекеттік академиялық симфониялық оркестрі;
* Қазақстан Республикасының Мемлекеттік үрмелі аспаптар оркестрі;
* Мемлекеттік қарағайлы үрмелі аспаптар квинтеті;
* Ғ. Жұбанова атындағы Мемлекеттік ішекті аспаптар квартеті.
* Мемлекеттік классикалық гитаристтер квинтеті.
Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық филармониясы жыл сайын “Өнеріміз саған - Қазақстан” Республикалық фестивальін, Ә.Қашаубаев атындағы Республикалық дәстүрлі ән орындаушыларының конкурсын, Н. Тілендиев атындағы Республикалық дирижерлер конкурсын, Үрмелі аспаптарға арналған Халықаралық академия, "Гүл Алматы - Flower city" балалар мен жасөспірімдер хорларының фестиваль-концертін, Жылдық абонементтік және балаларға арналған абонементтік концерттер топтамасын, ұлттық және симфониялық музкалық концерттер, дәрістер мен басқа да іс-шараларды өткізіп келеді.
## Филармония ғимараты
Филармония ғимаратын 1933-1936 жылдары Ленинград сәулетшілері Д. Фомин, Е. Цейтлин, дизайнер В. Райлян мәдениет сарайы ретінде салған. Жобаға суретшілер Е. Сидоркин мен О. Мантис қатысты. Осы уақытқа дейін сыртқы дизайннан Иван Вахектің екі арыстан маскароны тұр. 1967 жылы Спорт сарайының құрылысына дейін ғимарат республикадағы ең үлкен концерт алаңы болды.
Ұлы Отан соғысы жылдарында Кеңес үкіметінің жетекші киностудияларын біріктірген Орталық Біріккен киностудия (ОБКС) орналасқан, онда көрнекті кинематографистер С. Эйзенштейн, ағайынды Васильевтер, Н. Черкасов, Б. Бабочкин, М. Бернес, И. Пырьев, М. Жаров, Г. Козинцев, В. Марецкая және басқалар жұмыс істеді. Сонымен қатар "Екі жауынгер", "Иван Грозный" фильмдері түсірілген.
1983-1985 жылдары сәулетшілер Ю.Ратушный, Т. Ералиев, о. Балықбаев, конструктор ж. Сыздықовтың жобасы бойынша қайта құру жүргізілді, содан кейін мұнда "Қазақконцерт"орналастырылды. Қазақ музыкасының негізін қалаушылардың портреттік галереясымен безендірілген көрермендер залы айрықша акустикамен ерекшеленеді.
2018 жылы ғимарат Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік академиядық филармониясына берілді.
## Сәулет
Ғимарат "жеңілдетілген классиканың" стильдік сипаттамаларында салынған ХХ ғасырдың 30-жылдарындағы сәулет ескерткіші. Театр ғимараты классицизмнен функционализмге өтпелі тенденцияларда салынған. Стилобаттағы үш қабатты, тікбұрышты ғимарат көлемі батысқа қарай негізгі қасбетке бағытталған. Сәулет ескерткішінің орталық осьінде орналасқан негізгі кіреберіс стильдендірілген Портико түріндегі терең лоджиялармен ерекшеленеді. Ғимараттың педименті қазақ музыкалық фольклоры тақырыбына арналған бедерлі панномен безендірілген. Құрылымның іргетасы қоқыс, қабырғалары кірпішпен толтырылған темірбетон қаңқасы. Ғимараттың жоспарлау жүйесі — бөлменің орталық осьі бойынша дәйекті орналасқан.
## Ескерткіш мәртебесі
1984 жылы 26 қаңтарда Алматы қалалық халық депутаттары Кеңесінің атқару комитетінің "жергілікті маңызы бар Алматы тарихы мен мәдениетінің ескерткіштері туралы" № 2/35 шешімі қабылданды, онда Қазақконцерт ғимараты көрсетілген. Шешіммен күзет міндеттемесін ресімдеу және ескерткіштерді қалпына келтіру жобаларын әзірлеу көзделген.
2010 жылғы 10 қарашада Алматы қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің жаңа мемлекеттік тізімі бекітілді, онымен бір мезгілде осы мәселе бойынша барлық алдыңғы шешімдердің күші жойылды деп танылды. Бұл қаулыда филармония ғимаратының жергілікті маңызы бар ескерткіш мәртебесі сақталды. Күзет аймақтарының шекаралары 2014 жылы бекітілді.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Ресми торбеті |
Айбар Қайнарұлы Олжаев (1 тамыз 1983, Алматы) – белгілі PR маманы, журналист, публицист, қазақша коммуникация бойынша ОБСЕ ұлттық кеңесшісі, "PR-шы" клубының экс вице-президенті.
## Өмірбаяны
Айбар Олжай 1983 жылдың 1 тамыз күні Алматы қаласының Медеу ауданында журналистер отбасында дүниеге келген. Орта жүздің Найман руынан шыққан.
Үш жасында әкесінің қызмет бабымен Қарағанды қаласына көшеді. 1988 жылы Алматыға қайтып оралады. 1990 жылы Алматыдағы №123 мектепке оқуға барады. 1994 жылы №141 орта мектепке ауысып, 2000 жылы сол мектепті аяқтап, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне "теле/радио журналистика" кафедрасына түседі. 2004 жылы оқуын тәмамдайды.
### Қызметі
Студент кезінде 2003 жылы "Оңтүстік астана" телеарнасында жұмыс істей бастайды. 2007 жылы "Астана" телеарнасының Алматы қаласындағы меншікті тілшісі қызметіне ауысады. 2009 жылы "Жетінші арнаның" Алматыдағы бюросында сарапшы қызметіне кірісіп, артынан бюро басшысы болып тағайындалады. 2012 жылы "Алматы" телеарнасына Бас директордың орынбасары қызметіне шақырту алады. Ол қызметінде Айбар Олжаев ішкі телеөндіріс, шығармашылық жұмыс және жарнама тарту бағыттарына жауапты болады. 2014 жылы оны Алматы қаласы әкімі Ахметжан Есімов өзінің баспасөз-хатшысы/баспасөз-қызметінің жетекшісі қызметіне жұмысқа шақырады.
2015 жылы Алматы әкімі ауысқаннан кейін, "Қазақстанның Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі" АҚ баспасөз-хатшысы қызметіне шақырту алады. Ал 2017 жылы банктің акционері болып табылатын "Бәйтерек" Ұлттық басқарушы холдингінің баспасөз-қызметі Айбар Олжаевты бас кеңсеге, Астана қаласына шақыртады.
2018 жылдың наурыз айында Қазақстанның тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «7-20-25» ипотекасы туралы жариялап, оны іске асыруды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне тапсырды. Ұлттық банк ол үшін шұғыл түрде «Баспана» еншілес ұйымын құрды. 2018 жылдың маусым айында «Баспана» ипотекалық ұйымының басшылығы Айбар Олжаевты жаңа ипотеканы насихаттау мен коммуникациясын жүргізу мақсатында қызметке шақырады. 2018 жылдың 5 шілдесінде алғашқы ипотекалық несиенің берілуімен «7-20-25» бағдарламасы ресми түрде өз жұмысын бастады. Айбар Олжаев қазіргі таңда ең танымал «7-20-25» ипотекасының коммуникациялық қызметін әу бастан, үздіксіз жүргізіп келеді.
«Баспана» ипотекалық ұйымы 2019 жылдың соңында тұрғындардың сұранысын қанағаттандыру мақсатында қолданыста болған үйлерге несие беретін коммерциялық ипотеканы іске қосты. Сол кезде Айбар Олжаев оған «Баспана Хит» деген ат ойлап тапты. «Баспана Хит» толық циклін сәтті өткеріп, 600 миллиард теңге ипотека берді және жоспарлы түрде 2021 жылдың 31 желтоқсанында аяқталды.
2020 жылы «Баспана» Ұлттық банктің басқа еншілес ұйымы – Қазақстанның орнықтылық қорымен біріктірілді. Айбар Олжаев "Баспана" командасымен бірге біріккен компанияға ауысты.
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде "ЮНЕСКО және коммуникация" кафедрасында лектор. AlmaU университетінің медиа және кино мектебінде сыртқы лектор.
### Отбасы
Әкесі Қайнар Қалиақпарұлы Олжай – қаламгер, журналистика майталманы, "Қазақстан РТРК" АҚ Басқарма төрағасының орынбасары. "Жер мен аспан арасындағы дастан", "Қой баққан қиын" кітаптарының авторы.
Анасы Гүлжанат Шаймерденқызы Құстанова – журналист, "Мектептегі психология. Психология в школе", "Білім кілті – Ключ знаний", "Педагог", "Мектептегі мерекелер" журналдарының бас редакторы.
Айбар Олжаев Алмагүл Олжаевамен 2005 жылдан бері шаңырақ көтерген. Үш баласы бар. Қызы - Олжаева Адел Түркиядағы Эгей университетінде акушер-гинеколог мамандығы бойынша білім алады. Ұлдары Данияр мен Санжар Олжаевтар 2024 жылғы жағдай бойынша орта мектептің жоғарғы сыныптарында оқиды.
## Дереккөздер |
Құрама жотасы (өзб. Qurama tizmasi, Қурама тизмаси) — Батыс Тәңір тауындағы таулы жота, Шатқал жотасының оңтүстік-батыс сілемі.
## Сипаттамасы
Құрама жотасы солтүстік-батыстан Ферғана аңғарын шектеп, Өзбекстан мен Тәжікстан шекарасында орналасқан. Құрама жотасының солтүстік-батыс беткейлері Өзбекстандағы Ташкент облысының аумағында орналасқан. Оның ұзындығы шамамен 170 км және жеке шыңдардың биіктігі 3769 метрге дейін (Бабайаб тауы) жетеді.
Орта таулы жер бедері басым. 2300 метр биіктікте қылтанақты-қылқан жапырақты ормандар, арша селдір тоғайлары, солтүстік беткейлерінде грек жаңғағы, альпі шалғындары мен бетегелі далалар, ал төменгі беткейлерде — далалар мен ксерофильді бұталар кездеседі.
Жота — Ангрен және Сырдария өзендері алаптарының су айырығы болып келеді.
Құрама жотасының оңтүстік-батыс бөлігінде мыс (Қарамазар) және флюорит (Науғарзан) кен орындары бар.
## Әдебиет
* Кураминский хребет. Географический энциклопедический словарь: Географические названия /Гл. редактор А. Ф. Трёшников. М.: «Советская энциклопедия», 1986, — 528 с. С. 240. |
Ғалым Қуанышұлы Айтбаев (20 тамыз 1983, Оймауыт, Сайрам ауданы) — Қазақстанның құрметті азаматы. Ел жанашыры, меценат, қоғам қайраткері .
Шымкентте спорт мектеп интернатында оқыған. Карағанды Болашақ университетінен заңгер мамандығын игерген. Үйленген, 5 баласы бар.
Қазақстан Республикасы "Жаппай Көкпар" федерациясының вице-Президенті. Ең алғаш Қазақстанда көкпардың ережесін шығарған ұлт жанашыры. Ауыл шаруашылық қожайыны.
Қазақстанның спорттық ойындарына демеушілік жасап жүрген Меценат. Қазақстанның өнімдерін экспортқа, Шет елге таратушы.
## Марапаттары
* Бауыржан Момышұлы атындағы, "Батыр Шапағаты", "Құрмет Халық" төс белгілерінің иегері
* Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлының алғыс хатымен марапатталған.
* Қайырымдылық істері үшін, "Алтын Жүрек" номинациясымен марапатталған.
* Елдің нығаюына, Қазақстанның дамуына қосқан үлесі үшін, "Ел Жанашыры" деген медалімен және Аманат партиясының Алғыс хатымен марапатталған |
Айбар Қайнарұлы Олжаев (1 тамыз 1983, Алматы) – белгілі PR маманы, журналист, публицист, қазақша коммуникация бойынша ОБСЕ ұлттық кеңесшісі, "PR-шы" клубының экс вице-президенті.
## Өмірбаяны
Айбар Олжай 1983 жылдың 1 тамыз күні Алматы қаласының Медеу ауданында журналистер отбасында дүниеге келген. Орта жүздің Найман руынан шыққан.
Үш жасында әкесінің қызмет бабымен Қарағанды қаласына көшеді. 1988 жылы Алматыға қайтып оралады. 1990 жылы Алматыдағы №123 мектепке оқуға барады. 1994 жылы №141 орта мектепке ауысып, 2000 жылы сол мектепті аяқтап, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетіне "теле/радио журналистика" кафедрасына түседі. 2004 жылы оқуын тәмамдайды.
### Қызметі
Студент кезінде 2003 жылы "Оңтүстік астана" телеарнасында жұмыс істей бастайды. 2007 жылы "Астана" телеарнасының Алматы қаласындағы меншікті тілшісі қызметіне ауысады. 2009 жылы "Жетінші арнаның" Алматыдағы бюросында сарапшы қызметіне кірісіп, артынан бюро басшысы болып тағайындалады. 2012 жылы "Алматы" телеарнасына Бас директордың орынбасары қызметіне шақырту алады. Ол қызметінде Айбар Олжаев ішкі телеөндіріс, шығармашылық жұмыс және жарнама тарту бағыттарына жауапты болады. 2014 жылы оны Алматы қаласы әкімі Ахметжан Есімов өзінің баспасөз-хатшысы/баспасөз-қызметінің жетекшісі қызметіне жұмысқа шақырады.
2015 жылы Алматы әкімі ауысқаннан кейін, "Қазақстанның Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі" АҚ баспасөз-хатшысы қызметіне шақырту алады. Ал 2017 жылы банктің акционері болып табылатын "Бәйтерек" Ұлттық басқарушы холдингінің баспасөз-қызметі Айбар Олжаевты бас кеңсеге, Астана қаласына шақыртады.
2018 жылдың наурыз айында Қазақстанның тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «7-20-25» ипотекасы туралы жариялап, оны іске асыруды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне тапсырды. Ұлттық банк ол үшін шұғыл түрде «Баспана» еншілес ұйымын құрды. 2018 жылдың маусым айында «Баспана» ипотекалық ұйымының басшылығы Айбар Олжаевты жаңа ипотеканы насихаттау мен коммуникациясын жүргізу мақсатында қызметке шақырады. 2018 жылдың 5 шілдесінде алғашқы ипотекалық несиенің берілуімен «7-20-25» бағдарламасы ресми түрде өз жұмысын бастады. Айбар Олжаев қазіргі таңда ең танымал «7-20-25» ипотекасының коммуникациялық қызметін әу бастан, үздіксіз жүргізіп келеді.
«Баспана» ипотекалық ұйымы 2019 жылдың соңында тұрғындардың сұранысын қанағаттандыру мақсатында қолданыста болған үйлерге несие беретін коммерциялық ипотеканы іске қосты. Сол кезде Айбар Олжаев оған «Баспана Хит» деген ат ойлап тапты. «Баспана Хит» толық циклін сәтті өткеріп, 600 миллиард теңге ипотека берді және жоспарлы түрде 2021 жылдың 31 желтоқсанында аяқталды.
2020 жылы «Баспана» Ұлттық банктің басқа еншілес ұйымы – Қазақстанның орнықтылық қорымен біріктірілді. Айбар Олжаев "Баспана" командасымен бірге біріккен компанияға ауысты.
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде "ЮНЕСКО және коммуникация" кафедрасында лектор. AlmaU университетінің медиа және кино мектебінде сыртқы лектор.
### Отбасы
Әкесі Қайнар Қалиақпарұлы Олжай – қаламгер, журналистика майталманы, "Қазақстан РТРК" АҚ Басқарма төрағасының орынбасары. "Жер мен аспан арасындағы дастан", "Қой баққан қиын" кітаптарының авторы.
Анасы Гүлжанат Шаймерденқызы Құстанова – журналист, "Мектептегі психология. Психология в школе", "Білім кілті – Ключ знаний", "Педагог", "Мектептегі мерекелер" журналдарының бас редакторы.
Айбар Олжаев Алмагүл Олжаевамен 2005 жылдан бері шаңырақ көтерген. Үш баласы бар. Қызы - Олжаева Адел Түркиядағы Эгей университетінде акушер-гинеколог мамандығы бойынша білім алады. Ұлдары Данияр мен Санжар Олжаевтар 2024 жылғы жағдай бойынша орта мектептің жоғарғы сыныптарында оқиды.
## Дереккөздер |
Қостанай облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Қостанай облысының әкімдігінің 2020 жылғы 31 наурыздағы№ 125 қаулысымен бекітілген. Мемлекеттік тізімге Қостанай облысы әкімдігінің 11.10.2022 № 443; 04.05.2024 № 184 қаулыларымен өзгерістер енгізілді.
## Алтынсарин ауданы
## Амангелді ауданы
## Әулиекөл ауданы
## Денисов ауданы
## Жангелді ауданы
## Жітіқара ауданы
## Қамысты ауданы
## Қарабалық ауданы
## Қарасу ауданы
## Қостанай ауданы
## Меңдіқара ауданы
## Науырзым ауданы
## Сарыкөл ауданы
## Бейімбет Майлин ауданы
## Ұзынкөл ауданы
## Федоров ауданы
## Арқалық қаласы
## Лисаковск қаласы
## Рудный қаласы
## Қостанай қаласы
## Дереккөздер |
Бердіғали Қуанышқалиұлы Қуанышқали (24 мамыр 1996, Маңғыстау облысы, Маңғыстау ауданы, Шайыр ауылы) — Қоғам Қайраткері, Ел Жанашыры.
## Өмірбаяны
* 2001-2012ж.ж. Шайыр орта орта мектебін аяқтады
* 2012-2016ж.ж. Маңғыстау өнер колледжін "Домбыра" және "Халық аспаптарының жетекшісі" мамандығын аяқтады
* 2016-2020ж.ж. Құрманғазы атындағы Қазақ Ұлттық консерваториясынан "Дәстүрлі музыка өнері" вакалавры атағы берілді.
## Еңбек жолы
* 2013-2016 ж.ж. Маңғыстау облыстық филармониясы "А.Тарақұлы" ұлт аспаптар оркестрінің аспапшысы
* 2020-2022 ж.ж. Маңғыстау облыстық филармониясы "А.Тарақұлы" ұлт аспаптар оркестрінің солисті, "Ақшағыл" этно-фольклорлық ансамблінің негізін қалаушысы және жетекшісі
* 2020-2022ж.ж. Маңғыстау өнер колледжінің домбыра және қылқобыз арнайы пән оқытушысы
* 2020ж.ж. бастап Абай атындағы мәдени демалыс кешені, "Е.Айшуақұлы" атындағы ұлт аспаптар оркестрі солисті
* 2021ж.ж. "Шабыт" музыка мектебінің басшысы
## Марапаттары
* Б.Момышұлы атындағы “Намыс” төс белгісінің иегері
* "Ел Жанашыры" медалының иегері
* ҚР Президенті Қ.К.Тоқаевтың “Алғыс хатының” иегері
* “Аманат” партиясы Жетісу аудандық филиалының төрағасы Е.Давовтың “Алғыс хатымен” марапатталған
* "Алтын Адам" номинациясының иегері
* "Алтын Жүрек" номинациясының иегері
* ҚР Мәдениет және Спорт министрлігі, "Қазақстанның 100 Жаңа есімі"
## Жеке өмірі
* Үйленген, 2 баласы бар
## Шығармашылығы
### Мақалалар:
* 2022 ж. наурыз, ҚР Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігі, Республикалық «Білім бағы» ғылыми-педагогикалық журналы, «Қылқобыз күйлерін орындау барысындағы дыбыстық және техникалық мүмкіндіктер»;
* 2022 ж. мамыр, ҚР Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігі, Республикалық «Білім бағы» ғылыми-педагогикалық журналы, «Ұлы тұлғалардың домбыра аспаптары және домбыра аспабының жасаудағы шеберлердің ерекшеліктері»;
* 2022 ж. маусым, ҚР Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігі, Республикалық «Білім бағы» ғылыми-педагогикалық журналы, «Сазсырнай аспабы және оның заманауи музыка мәдениетіндегі қолданылу аясы»;
* 2023 ж. наурыз, ҚР Ақпарат және коммуникация министрлігі, Республикалық «Мәртебелі ustaz.kz» ғылыми-әдістемелік журналы, «Маңғыстау күйшілік өнерінің қалыптасуы»;
* 2023 ж. желтоқсан, ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігі, Ақпарат комитеті, Halyqaralyq Orley-Orkendey журналы,
«ХХ ғасырдағы Маңғыстау күйшілік мектебінің орындаушы, дәулескер күйшілері»;
• 2023 ж. желтоқсан, ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігі, Ақпарат комитеті, «Жарқын» Республикалық ғылыми-ақпараттық, танымдық-тәрбиелік журналы,
«Күйші Бастұстаұлы Есбайдың шығармашылығы мен күйлерінің ерекшеліктері»;
## Мастер класстар:
* 2021 ж. Республикалық конкурстардың лауреаты, күйші Б.Қуанышқалиевтың «Авторлық» онлайн курсы;
* 2022 ж. Маңғыстау гуманитарлық колледжі, «Күй және тарих»;
* 2022 ж. наурыз, Маңғыстау өнер колледжі, «Ақшағыл» этно-фольклорлық ансамблі, «Маңғыстау күйлерінің ерекшеліктері»;
* Концерттер:
* 2020 ж. 15 қаңтар, Ақтау қаласы, М.Өскінбаев ат. Маңғыстау облыстық филармониясы, «Туған елге тағзым»;
* 2020 ж. 20 желтоқсан, М.Өскінбаев ат. Маңғыстау облыстық филармониясы, «Ақшағыл» этно-фольклорлық ансамблі, «Тұсаукесер»;
* 2021 ж. 16 наурыз, М.Өскінбаев ат. Маңғыстау облыстық филармониясы, «Ақшағыл» этно-фольклорлық ансамблі, «Амал келді -жыл келді»;
• 2021 ж. 2 қазан, М.Өскінбаев ат. Маңғыстау облыстық филармониясы, «Ақшағыл» этно-фольклорлық ансамблі, «Ғасырлар пернесі»;
• 2021ж. 1 желтоқсан, М.Өскінбаев ат. Маңғыстау облыстық филармониясы, «Ақшағыл» этно-фольклорлық ансамблі,
«Тұғыры биік - Тәуелсіздік»;
* 2021ж. 9 ақпан, М.Өскінбаев ат. Маңғыстау облыстық филармониясы, А.Тарақұлы ат. қазақ оркестінің концерті. Дирижері: Республикалық конкурстардың лауреаты Б.Қуанышқалиев. Концерт «Отпан тау»
* 2022 ж. 29 сәуір, Маңғыстау өнер колледжі, «Ақшағыл» этно-фольклорлық ансамблі, «Амалдан басталар Әз-Наурыз»;
* 2023 ж. 1 маусым, Ақтау қаласы Маңғыстау облысы әкімдігінің Маңғыстау облысының білім басқармасының "Облыстық отбасылық үлгідегі балалар ауылы" мемлекеттік мекемесіне «Шабыт» музыка мектебінің «1 маусым – Балаларды қорғау» күніне орай қайырымдылық концерті; |
Рысбаев — қазақта және қырғызда кең таралған фамилия.
* Әбдікерім Рысбаев
* Тілеуберді Рысбаев
* Елмұрат Есенғазыұлы Рысбаев
* Василий Несіпқазыұлы Рысбаев
* Жеңіс Қайыржанұлы Рысбаев
* Көкіш Рысбаев |
Шолпан Серікқалиқызы Аққаю (29 сәуір 1989, Маңғыстау облысы) — ел жанашыры, қоғам қайраткері
## Өмірбаян
1996 жылы Маңғыстау облысының N1 Абай атындағы жалпы орта мектептің 1- ші сыныбына барып, 2007 жылы осы аталған мектептің 11 ші сыныбын аяқтады.
2007-2011 жылы Тынышпаев атындағы КазАТК академиясында «Организация перевозок движение и эксплутация транспорта» мамандығы бойынша оқуды аяқтады.
009-2011 жылдары Үстірт орта мектебінде іс-қағаздарын жүргізуші қызметін атқарды
2011-2014 жылдары N2 қалалық емханада іс қағаздарын жүргізуші қызметін атқарды
2013 жылы Бухгалтерия оқуын оқып «есеп және аудит» мамандығын алып шықты
2014 – 2016 жылы ТОО КАРЛСБЕРГ компаниясында Оператор бухгалтер қызметі бойынша жұмыс атқарды
2016-2019 жылдары ТОО PRAGMA компаниясында бухгалтер бойынша қызмет атқардым
2019-2021 жыл ТОО КРАН СЕРВИС компаниясында аға есепші бойынша қызметін атқарды
2020 жылдан бері желілік бизнесті жәнеде заманауи білімді үйрету бойынша кәсібімді бастады
## Марапаттары
* 2020 жылы "Жүз Ұлт Жанашыры" кітабы и төсбелгі
* 2021 жылы "Алтын жүрек" төс белгісі
* 2022 жылы "Жыл Алтын Адамы" номинациясы
* 2023 жылы Бауыржан Момышұлы атындағы "Батыр Шапағаты", номинациясы |
Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігінің Су ресурстарын реттеу, қорғау және пайдалану комитеті — су қорын пайдалану және қорғау саласындағы басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Су ресурстары және ирригация министрлігінің ведомствосы.
## Міндеттері
* мемлекеттік саясатты іске асыру мәселелері бойынша үйлестіруді қамтамасыз ету, су ресурстарын басқару саласындағы стратегиялық, реттеуші, іске асыру және бақылау-қадағалау функцияларын орындау
## Қарамағындағы ұйымдар
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Арал-Сырдария бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Балқаш-Алакөл бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Ертіс бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Есіл бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Нұра-Сарысу бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Тобыл-Торғай бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Жайық-Каспий бассейндік инспекциясы» РММ
* «Су ресурстарын пайдалануды реттеу және қорғау жөніндегі Шу-Талас бассейндік инспекциясы» РММ
## Дереккөздер |
Ұлттық пантеон — аса көрнекті мемлекет, ғылым, мәдениет қайраткерлерін, сондай-ақ Қазақстанның дамуына үлес қосқан адамдарды мәңгі есте сақтау мақсатында салынған, мемориалдық маңызы бар сәулет объектісі болып табылатын, қайтыс болған (қаза тапқан) адамдарды жерлеуге арналған орын. Пантеон Ақмола облысы, Целиноград ауданы, Қабанбай батыр ауылы маңында, Астана қаласынан оңтүстікке қарай 17 шақырым жерде орналасқан.
## Тарихы
Пантеон Қабанбай батыр кесенесінің айналасында құрылған. Пантеон құру туралы шешім 2014 жылы қабылданған, ал құрылыс 2015 жылы басталды. Пантеон ресми 2020 жылғы маусым айынан бастап жұмыс істей бастады. Оның қызметін Астана қаласы Есіл ауданының әкімшілігі реттейді.
## Ережесі
Пантеонға келесі санаттарға кіретін қайтыс болған адамдар жерлене алады:
* Қазақстан Президенттері;
* Қазақстан премьер-министрлері мен орынбасарлары; Парламент палаталарының төрағалары мен орынбасарлары; мемлекеттік кеңесшілер; Президент Әкімшілігінің басшылары; Конституциялық соттың, Жоғарғы Соттың және Ұлттық Банктің төрағалары;
* Қазақстан Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік орган басшылары; министрлер; республикалық маңызы бар қала, елорда және облыс әкімдері;
* Қазақстанның Халық қаһарманы мен Еңбек ері атағына ие болған тұлғалар;
* "Алтын қыран" ордені, Отан ордені, "Еңбек Даңқы" орденінің үш дәрежесімен марапатталған азаматтар;
* "Кеңес Одағының Батыры", "Социалистік Еңбек Ері" атақтарына ие болған азаматтар;
* "Қазақстанның ғарышкер-ұшқышы" құрметті атағына ие болған азаматтар;
* Қазақстан Президентінің жеке шешімі бойынша басқа да азаматтар.
## Ерекшеліктері
Барлық құлпытастар бірдей жасалған. Кәдімгі дәстүрлі қазақ зираттарынан айырмашылығы - пантеондағы зиратта қайтыс болғанның руы жазылмайды.
## Жерленгендер тізімі және фотосуреттері
Билік пантеон құру туралы хабарды жарияламас бұрын бұл жерде бірнеше зират болған.. 2024 жылғы 16 мамырдағы тізім:
* Әбіш Кекілбаев (6 желтоқсан 1939 — 11 желтоқсан 2015) - қазақстандық қоғам және саяси қайраткер, Қазақстанның Еңбек Ері (2009), Қазақстанның Халық жазушысы (1992), Қырғыз Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1995), Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, филолог, әлеуметтік ғылымдар Академиясының академигі, әл-Фараби және Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті;
* Фариза Оңғарсынова (25 желтоқсан 1939-23 Қаңтар 2014) - ақын, Қазақстан Республикасының Халық жазушысы (1996), Абай атындағы Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1979), қоғам қайраткері, бірқатар поэтикалық кітаптар мен жарияланымдардың авторы;
* Орал Мұхамеджанов (11 қараша 1948 — 15 Қазан 2013) — Парламент Мәжілісінің бұрынғы спикері;
* Мақсұт Нәрікбаев (30 наурыз 1940 — 12 Қазан 2015) — Жоғарғы Соттың бұрынғы төрағасы;
* Қонысбай Әбіл (21 мамыр 1954 — 3 желтоқсан 2022) — Қазақстанның халық ақыны, айтыскер және сатирик;
* Қосман Айтмұхаметов (29 тамыз 1963 — 15 шілде 2020) — Мемлекет және қоғам қайраткері, Түркістан облысы әкімінің бұрынғы бірінші орынбасары;
* Гүлбану Алтынбаева (1946-2016) — бұрынғы Қорғаныс министрі, армия генералы Мұхтар Алтынбаевтың әйелі;
* Кенжеғали Сағадиев (18 ақпан 1938-25 шілде 2020) - Қазақстан Республикасының мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақстан РеспубликасыҰлттық Ғылым Академиясының академигі;
* Клара Жұмабаева (1941-2020) — халық жазушысы Әбіш Кекілбаевтың жұбайы;
* Саяхат Қонақай (3 маусым 1955 — 21 қыркүйек 2014) — Сара Назарбаеваның ағасы;
* Сергей Дьяченко (18 қыркүйек 1952 — 26 қазан 2016) — Ақмола облысының бұрынғы әкімі;
* Қозы-Көрпеш Жанбурчин (02 шілде 1960 — 12 Ақпан 2017) — Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің бұрынғы төрағасы;
* Зейнолла Шайдаров (14 қараша 1933 — 25 маусым 2020) — қоғам қайраткері;
* Ибрагим Жанғоразов (1937 жылғы 19 шілде — 2020 жылғы 15 қаңтар) — ауыл шаруашылығы қайраткері, Социалистік Еңбек Геро (1981 жыл);
* Әнес Сарай (21 қараша 1937 — 2 ақпан 2021) — қазақ жазушысы, драматург, журналист. Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері;
* Баян Сисенқызы Жақыпова (18 желтоқсан 1949 — 24 сәуір 2021) — Парламент Мәжілісінің бұрынғы спикері Қабиболла Жақыповтың әйелі;
* Қирабай, Серік Смайылұлы (23 наурыз 1927 – 26 қазан 2021) – кеңестік, қазақстандық көрнекті әдебиеттанушы ғалымдардың бірі, сыншы, филология ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі, ҚазКСР мен Қырғыз Республикасының еңбек сіңірген ғылым қайраткері, КСРО Педагогика Ғылымдары Академиясының корреспондент-мүшесі;
* Қожахмет Балахметов (26 маусым 1926 — 6 қараша 2021) — Еңбек ардагері және Қазақ КСР бұрынғы Білім министрі;
* Мнаура Әбиқызы Сағындықова (Қорғұлова) (28 қаңтар 1951 — 19 маусым 2022) — Ақтөбе облысының бұрынғы әкімі Елеусін Сағындықовтың жұбайы;
* Қажымұрат Нағманов (1 маусым 1948-2 шілде 2022) - мемлекет қайраткері, 2002-2005 жылдары Қазақстанның көлік және коммуникация министрі;
* Мария Ғабдуллина (15 шілде 1938 — шілде 2022) — мемлекет және қоғам қайраткері Мырзатай Жолдасбековтың;
* Бази, Клара Қайсарқызы (24 шілде 1939 – 15 сәуір 2023) – Ибрагим Байгораздың әйелі.
* Айт, Несіпбек Тұрысбекұлы (22 қыркүйек 1950 – 16 қазан 2023) – қазақ ақыны, аудармашы, журналист;
* Жайылғанқызы, Анар Нұралықызы (10 шілде 1969 – 12 ақпан 2024) – қазақстандық мемлекеттік, саяси қайраткер;
* Құттықадам, Сейдахмет Рысқожаұлы (9 мамыр 1946 – 2 наурыз 2024) - көрнекті қазақстандық саясаттанушы, публицист, қоғам қайраткері;
* Байгелді, Өмірбек (15 сәуір 1939 — 3 сәуір 2024) — Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы (30 қаңтар 1996 — 1 желтоқсан 1999).
## Дереккөздер |
Айып Орашұлы Орашев (9 қаңтар 1914, Орал облысы, Ресей империясы — 4 маусым 1979) — кеңестік партия және мемлекет қайраткері, Қазақстан К(б)П Көкшетау облыстық комитетінің бірінші хатшысы (1949-1952).
## Өмірбаяны
### Білімі
1931 жылы — Орал педагогикалық техникумын, 1934 жылы — Орал жоғары ауылшаруашылық мектебін, 1955 жылы — БК(б)П–КОКП ОК қарамағындағы Жоғары партия мектебін бітірген.
### Еңбек жолы
* 1931-1933 жылдары — мектеп мұғалімі, БЛКЖО кеңшары комитетінің хатшысы болды,
* 1934-1935 жылдары — Ілбішін аудандық БЛКЖО комитеті хатшысының орынбасары (Батыс Қазақстан облысы) болып жұмыс істеді,
* 1935-1938 жылдары — Тайпақ аудандық БЛКЖО комитетінің хатшысы (Батыс Қазақстан облысы), Қазақстан ЛКЖО Теректі аудандық комитетінің хатшысы (Батыс Қазақстан облысы) болды,
* 1939 жылы — Қазақстан К(б)П Теректі аудандық комитетінің (Батыс Қазақстан облысы) бөлім меңгерушісі болып тағайындалды,
* 1939-1942 жылдары — Қазақстан К(б)П ОК ұйымдастыру-нұсқау бөлімінің нұсқаушысы, меңгерушінің орынбасары міндетін атқарды,
* 1942-1943 жылдары — Қазақстан К(б)П Қостанай облыстық комитетінің екінші хатшысы болды,
* 1943 жылы — Қазақстан К(б)П Алматы облыстық комитетінің мал шаруашылығы жөніндегі хатшысы болды,
* 1943-1944 жылдары — Қазақстан К(б)П ОК кеңшар бөлімі меңгерушісінің орынбасары болды,
* 1944-1946 жылдары — Қазақстан К(б)П Қарағанды облыстық комитетінің екінші хатшысы болды,
* 1946 жылы — Қазақстан К(б)П ОК сауда және қоғамдық тамақтандыру бөлімінің меңгерушісі болды,
* 1946 жылы — Қазақстан К(б)П ОК хатшысының орынбасары қызметін атқарды,
* 1946—1949 жылдары — Қазақ КСР Орман өнеркәсібі министрі жұмысын істеді,
* 1949—1952 жылдары — Қазақстан К(б)П Көкшетау облыстық комитетінің бірінші хатшысы болды,
* 1955-1958 жылдары — Қазақстан КП Шығыс Қазақстан облыстық комитетінің хатшысы атанды,
* 1958—1979 жылдары — КСРО Министрлер Кеңесінің халық шаруашылығын материалдық-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік комитетінің Қазақ аумақтық басқарма басшысы болды.
1979 жылдан бастап зейнеткерлікте болды.
## Дереккөздер
* Ашимбаев Д. Р. Кто есть кто в Казахстане. Биографическая энциклопедия. — Алматы, 2008. |
Омар Жәлелұлы Темірбеков (12 желтоқсан 1966, Қарағанды облысы, Нұра ауданы, Маржанкөл ауылы) — филология ғылымдарының кандидаты, ұстаз, ғалым, абайтанушы, жазушы, аудармашы, XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басында қазақ әдебиетіндегі еңбек құндылығының Абай, Шәкәрім, Мәшһүр Жүсіп шығармашылығын зерделеуші.
## Өмірбаяны
Арғын тайпасы Қуандық руы Тоқа бөлімінен шыққан. 1966 жылы 12 желтоқсанда Қарағанды облысы Нұра ауданы Маржанкөл ауылында көпбалалы отбасында дүниеге келген. Әкесі Жәлел Темірбекұлы және анасы Орынтай Мұқашқызы оқыған, сауаты бар кісілер болған, әкесі Жәлел аңшы, әнші, сөзге шешен, домбырашы күйші болған. Үйінде алты баланың кенжесінің алды. Әпкелері: Биғайша, Ажар. Ағалары: Асқар, Ақан. Қарындасы: Ләйлә.
## Шығармалары
Kәсіби біліктілігі, жүргізетін пәндері, осы ұйымда жұмыс істеген мерзімі:«Әдебиеттануға кіріспе», «Халық ауыз әдебиеті», «Әлемдік әдебиет тарихы», «Абайтану». 2008 жылдан бастап істейді.Академиялық тәжірибе:Осыған дейінгі өзге білім беру ұйымдарындағы жұмысы, жүргізген пәндері, кафедрасы, т.б., толық немесе жартылай жұмыс күні. 1992-2008 жылдар аралығынада Е.А. Букетов ат. ҚарМу-де философия, мәдениеттану кафедраларында жұмыс істеген (толық).Соңғы бес жылдағы аса маңызды жарияланымдар мен презентациялар – атауы, қосалқы автор (егер болса), жарияланымның немесе презентацияның жарияланған жері, жылы: «Фрасуа де Ларошфуко, Блез Паскаль, Жан де Лабрюер: Максималар, Ойлар, Мінездер». Әлем әдебиетінің кітапханасы. Қазақша аудармасы Омар Жәллұлы, Ғ. Ештанаев. «Адарма баспасы», 2011 жыл. – 552 бет. «Қазақ әдебиетіндегі Абай ұлағаты». Презентация. «Өрлеу». Алматы, 2013, 10-26 мамыр. «XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың басында қазақ әдебиетіндегі еңбек құндылығының зерделенуі (Абай, Шәкәрім, Мәшһүр Жүсіп шығармашылығының негізінде). Филология ғылымдарының кандидаты ғылыми атағын алу үшін жазылған диссертацияның авторефереты. Астана, ЕҰУ баспасы, 2011 жыл, 17 желтоқсан.
## Дереккөздер |
Шұбарсу — Арыс алабындағы өзен. Түркістан облысы, Сайрам және Ордабасы ауданы жерімен ағады.
## Сипаттамасы
Ұзындығы 27 шақырым. Өзеннің шығыны шамамен 0,7-1,3м 3 /с құрайды. Жер асты суларымен қоректенеді.
Бастауын Қайнарбұлақ ауылының солтүстігінен алады да, Шұбар ауылына жақын жерде Арыс өзеніне құяды.
Өзен бойында бірнеше су бөгеті және "Ертегі" демалыс аймағы орналасқан.
## Жағасындағы елді мекендер
* Қайнарбұлақ аулы
* Шұбарсу аулы
* Тоқсанбай аулы
* Шұбар аулы
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Том 14. Орта Азия өзендері. 1.шығарылым. Сырдария су алабы/ ред. В. М. Федотова. — Л.: Гидрометеоиздат, 1965. — 354.
* Топографиялық карта-42-055 |
Абылай хан ескерткіші — қазақ мемлекет қайраткері, Қазақ хандығының ханы Абылай ханға арналған Алматы қаласындағы ескерткіш. 2000 жылы орнатылған.
## Сипаттамасы
Ескерткіш 2000 жылы қоладан құйылып тұрғызылды. Абылай хан ат үстінде әшекейленген киіммен және жауынгерлік құрал-жабдықтармен отыр. Оң қолында хан билігінің символы болып табылатын таяқшаны ұстаған.
## Жоба авторлары
* Авторлық ұжымның жетекшісі — С. К. Баймағамбетов
* Мүсінші — К. К. Сатыбалдин
* Сәулетшілер — Т. Е. Ералиев, З. С. Баймағамбетов, В. И. Сидоров
* Конструктор — М. Е. Еркін
* Құю жұмыстары — А. В. Волков
## Тағы қараңыз
* Абылай хан ескерткіші (Көкшетау)
* Абылай хан ескерткіші (Мойынқұм)
## Дереккөздер |
Ахмет Дәкішұлы Дауылбаев (30 қараша 1903, Ілбішін уезі, Орал облысы, Ресей империясы — 28 қаңтар 1954, Алматы, Қазақ КСР) — мемлекеттік қайраткер, Қазақ КСР ауыл шаруашылығы министрі, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 3-шақырылым депутаты.
## Өмірбаяны
1903 жылы 30 қарашада Орал облысы, Ілбішін уезі (қазіргі — Батыс Қазақстан облысы, Жаңақала ауданы) жерінде дүниеге келген. Шаруа отбасынан шыққан, әкесі – Дәкіш Дауылбаев.
1937 жылдың күзінде Алматыға келіп, жалған жаламен тұтқынға алынған Қаржы халық комиссарының үйіне орналасады. Көп ұзамай Ахметтің бөлесі Қазақстан халық ағарту комиссары — С.Меңдешев тұтқынға алынды.
1938 жылдан бастап — Қаржы халық комиссары, 1940 жылдан бастап — Егіншілік халық комиссары, ауыл шаруашылығы министрі болды. 1952 жылдан бастап — Су шаруашылығы министрі, 1954 жылдан бастап — ЛАБАШҒА Қазақ филиалы төралқасының төрағасы болды.
Ахмет ЛАБАШҒА төралқасының төрағасы ретінде астықтың жаңа сорттарын енгізуге, сондай-ақ ірі қара, жылқы және қой тұқымдарын шығаруға үлес қосты. Оның кезінде оннан астам тұқым, оның ішінде қазақтың атақты етті ақбас сиыр тұқымы пайда болды.
Қазақстан К(б)П ОК Бюро мүшесі, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 1-3-шақырылым депутаты, Мәскеуде КСРО Министрлер Кеңесінде әрдайым Одақ халқын қабылдаған КСРО-ның жалғыз республикалық министрі болып келеді.
КСРО ауыл шаруашылығы министрлігінің жетекшісі И.Бенедиктов Ахмет Дәкішұлын өзінің бірінші орынбасарының орнына бірнеше рет шақырды. Бірақ ол өз елінде жұмыс істеу керек деген желеумен бас тартты.
Дәкішұлының басшылығымен Қазақстан Ұлы Отан соғысы жылдарында майдан мен тылды азық-түлікпен және жылқымен сәтті қамтамасыз етті.
Ахметтің жеке бастамасымен орта буын мамандарына арналған Талғар ауылшаруашылық техникумы ұйымдастырылып, Жамбыл су шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты құрылды.
Қызылорда облыстық партия комитетінің бұрынғы хатшысы және Қазақстан КП ОК бөлім меңгерушісі Ғ.Ілиясовтың естеліктеріне сәйкес, Дауылбаев ғылыми ізденістермен, одан кейін Шу өзенінің жайылмасындағы – бұрын шетелден сатып алынған арқандар мен торлар жасау үшін қажетті тінті дақыл - кендірді өсіруді енгізумен жеке айналысқан.
Екі Ленин, Еңбек Қызыл Ту (екі рет), «Құрмет Белгісі» ордендерімен, медальдармен марапатталған.
1954 жылы 28 қаңтарда қайтыс болып, Алматының Орталық зиратында жерленген.
## Естелік
Орал қаласы әкімінің 2009 жылғы 20 тамыздағы № 2131 қаулысымен және Орал қалалық мәслихатының 2009 жылғы 24 желтоқсандағы шешімімен «Жақсы ауыл» шағын ауданындағы жаңа көшеге А.Д.Дауылбаевтың есімі берілді. Ахмет Дауылбаев көшесі Алматыдағы «Таугүл-3» шағын ауданында да орналасқан.
Алматы қаласында Қазыбек би, 50 көшесінде А.Дауылбаевқа «Бұл ғимаратта 1940-1951 жылдар аралығында көрнекті мемлекет қайраткері, белгілі ғалым Ахмет Дәкішұлы Дауылбаев жұмыс істеген» деген жазуы бар ескерткіш тақта орнатылды.
Р.А.Дауылбаеваның «Болашақ туралы естеліктер» кітабы А.Д.Дауылбаевтың қызметіне арналған.
## Сілтеме
* Ашимбаев Д. Р. Елибаев Абдуразак Алпысбаевич // Кто есть кто в Казахстане: Биографическая энциклопедия. — 6-е изд., доп.. — Алматы: Credo, 2002. — С. 157. — 516 с. — ISBN 9965-9164-3-8.
* Ахмет Дакишевич Даулбаев (Некролог) // Сельское хозяйство Казахстана — 1954. — № 8. — С. 63.
## Дереккөздер |
Ұлттық пантеон — аса көрнекті мемлекет, ғылым, мәдениет қайраткерлерін, сондай-ақ Қазақстанның дамуына үлес қосқан адамдарды мәңгі есте сақтау мақсатында салынған, мемориалдық маңызы бар сәулет объектісі болып табылатын, қайтыс болған (қаза тапқан) адамдарды жерлеуге арналған орын. Пантеон Ақмола облысы, Целиноград ауданы, Қабанбай батыр ауылы маңында, Астана қаласынан оңтүстікке қарай 17 шақырым жерде орналасқан.
## Тарихы
Пантеон Қабанбай батыр кесенесінің айналасында құрылған. Пантеон құру туралы шешім 2014 жылы қабылданған, ал құрылыс 2015 жылы басталды. Пантеон ресми 2020 жылғы маусым айынан бастап жұмыс істей бастады. Оның қызметін Астана қаласы Есіл ауданының әкімшілігі реттейді.
## Ережесі
Пантеонға келесі санаттарға кіретін қайтыс болған адамдар жерлене алады:
* Қазақстан Президенттері;
* Қазақстан премьер-министрлері мен орынбасарлары; Парламент палаталарының төрағалары мен орынбасарлары; мемлекеттік кеңесшілер; Президент Әкімшілігінің басшылары; Конституциялық соттың, Жоғарғы Соттың және Ұлттық Банктің төрағалары;
* Қазақстан Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік орган басшылары; министрлер; республикалық маңызы бар қала, елорда және облыс әкімдері;
* Қазақстанның Халық қаһарманы мен Еңбек ері атағына ие болған тұлғалар;
* "Алтын қыран" ордені, Отан ордені, "Еңбек Даңқы" орденінің үш дәрежесімен марапатталған азаматтар;
* "Кеңес Одағының Батыры", "Социалистік Еңбек Ері" атақтарына ие болған азаматтар;
* "Қазақстанның ғарышкер-ұшқышы" құрметті атағына ие болған азаматтар;
* Қазақстан Президентінің жеке шешімі бойынша басқа да азаматтар.
## Ерекшеліктері
Барлық құлпытастар бірдей жасалған. Кәдімгі дәстүрлі қазақ зираттарынан айырмашылығы - пантеондағы зиратта қайтыс болғанның руы жазылмайды.
## Жерленгендер тізімі және фотосуреттері
Билік пантеон құру туралы хабарды жарияламас бұрын бұл жерде бірнеше зират болған.. 2024 жылғы 16 мамырдағы тізім:
* Әбіш Кекілбаев (6 желтоқсан 1939 — 11 желтоқсан 2015) - қазақстандық қоғам және саяси қайраткер, Қазақстанның Еңбек Ері (2009), Қазақстанның Халық жазушысы (1992), Қырғыз Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қайраткері (1995), Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, филолог, әлеуметтік ғылымдар Академиясының академигі, әл-Фараби және Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті;
* Фариза Оңғарсынова (25 желтоқсан 1939-23 Қаңтар 2014) - ақын, Қазақстан Республикасының Халық жазушысы (1996), Абай атындағы Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1979), қоғам қайраткері, бірқатар поэтикалық кітаптар мен жарияланымдардың авторы;
* Орал Мұхамеджанов (11 қараша 1948 — 15 Қазан 2013) — Парламент Мәжілісінің бұрынғы спикері;
* Мақсұт Нәрікбаев (30 наурыз 1940 — 12 Қазан 2015) — Жоғарғы Соттың бұрынғы төрағасы;
* Қонысбай Әбіл (21 мамыр 1954 — 3 желтоқсан 2022) — Қазақстанның халық ақыны, айтыскер және сатирик;
* Қосман Айтмұхаметов (29 тамыз 1963 — 15 шілде 2020) — Мемлекет және қоғам қайраткері, Түркістан облысы әкімінің бұрынғы бірінші орынбасары;
* Гүлбану Алтынбаева (1946-2016) — бұрынғы Қорғаныс министрі, армия генералы Мұхтар Алтынбаевтың әйелі;
* Кенжеғали Сағадиев (18 ақпан 1938-25 шілде 2020) - Қазақстан Республикасының мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақстан РеспубликасыҰлттық Ғылым Академиясының академигі;
* Клара Жұмабаева (1941-2020) — халық жазушысы Әбіш Кекілбаевтың жұбайы;
* Саяхат Қонақай (3 маусым 1955 — 21 қыркүйек 2014) — Сара Назарбаеваның ағасы;
* Сергей Дьяченко (18 қыркүйек 1952 — 26 қазан 2016) — Ақмола облысының бұрынғы әкімі;
* Қозы-Көрпеш Жанбурчин (02 шілде 1960 — 12 Ақпан 2017) — Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің бұрынғы төрағасы;
* Зейнолла Шайдаров (14 қараша 1933 — 25 маусым 2020) — қоғам қайраткері;
* Ибрагим Жанғоразов (1937 жылғы 19 шілде — 2020 жылғы 15 қаңтар) — ауыл шаруашылығы қайраткері, Социалистік Еңбек Геро (1981 жыл);
* Әнес Сарай (21 қараша 1937 — 2 ақпан 2021) — қазақ жазушысы, драматург, журналист. Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері;
* Баян Сисенқызы Жақыпова (18 желтоқсан 1949 — 24 сәуір 2021) — Парламент Мәжілісінің бұрынғы спикері Қабиболла Жақыповтың әйелі;
* Қирабай, Серік Смайылұлы (23 наурыз 1927 – 26 қазан 2021) – кеңестік, қазақстандық көрнекті әдебиеттанушы ғалымдардың бірі, сыншы, филология ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі, ҚазКСР мен Қырғыз Республикасының еңбек сіңірген ғылым қайраткері, КСРО Педагогика Ғылымдары Академиясының корреспондент-мүшесі;
* Қожахмет Балахметов (26 маусым 1926 — 6 қараша 2021) — Еңбек ардагері және Қазақ КСР бұрынғы Білім министрі;
* Мнаура Әбиқызы Сағындықова (Қорғұлова) (28 қаңтар 1951 — 19 маусым 2022) — Ақтөбе облысының бұрынғы әкімі Елеусін Сағындықовтың жұбайы;
* Қажымұрат Нағманов (1 маусым 1948-2 шілде 2022) - мемлекет қайраткері, 2002-2005 жылдары Қазақстанның көлік және коммуникация министрі;
* Мария Ғабдуллина (15 шілде 1938 — шілде 2022) — мемлекет және қоғам қайраткері Мырзатай Жолдасбековтың;
* Бази, Клара Қайсарқызы (24 шілде 1939 – 15 сәуір 2023) – Ибрагим Байгораздың әйелі.
* Айт, Несіпбек Тұрысбекұлы (22 қыркүйек 1950 – 16 қазан 2023) – қазақ ақыны, аудармашы, журналист;
* Жайылғанқызы, Анар Нұралықызы (10 шілде 1969 – 12 ақпан 2024) – қазақстандық мемлекеттік, саяси қайраткер;
* Құттықадам, Сейдахмет Рысқожаұлы (9 мамыр 1946 – 2 наурыз 2024) - көрнекті қазақстандық саясаттанушы, публицист, қоғам қайраткері;
* Байгелді, Өмірбек (15 сәуір 1939 — 3 сәуір 2024) — Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы (30 қаңтар 1996 — 1 желтоқсан 1999).
## Дереккөздер |
Қара ағартушылық (ағылш. Dark Enlightment), көбіне неокертартпа қозғалысы (ағылш. neoreactionary movement, NRx) — демократияға және эгалитаризмге қарсы кертартпа қозғалыс, саяси философия және идеология.
Идеология әлемнің ерте ме, кеш пе либералды демократия мен конституциялық монархияға айналуын және осылайша азаттыққа қол жеткізуін жоққа шығарады, оған қарсы шығады. Идеология биліктің және қоғамның дәстүрлі түрлеріне, соның ішінде абсолюттік монархияға және камерализм сияқты авторитарлық билік жүйелеріне оралуды жөн көреді.
## Тарихы
Неокертартпашылар — 2000 жылдардан бері белсенді блоггерлер мен саяси теорияшылардың бейресми тобы. Идеологияны аса көп таратқан тұлғалардың бірі — блоггер және жазушы Стив Сайлер, ол Томас Карлейль мен Юлиус Эвола сияқты жазушылардан шабыт алған еді.
2007 және 2008 жылдары инженер-бағдарламашы Кёртис Ярвин Менсиус Молдбаг есімінен жаза отырып, қара ағартушылық ойлауын түсіндірген жазба шығарды. Ярвиннің теорияларын философ Ник Ланд әзірлеп, кеңейтті де, аттас эссесінде «Қара ағартушылық» терминін енгізді.
## Идеологиясы
Ник Ландтың идеялары бостандықтың демократиямен үйлеспейтіндігіне негізделген. Ланд өзінің «Қара ағартушылық» эссесінде Питер Тиль сияқты либертаристерден шабыт алғанын айтты. Журналистер мен сарапшылар Неокертартпа қозғалысын альт-оңшыл және неофашистік деген. 2016 жылы жазылған New York Magazine журналының мақаласында неокертартпа қозғалысының демократияға қарсылығы және авторитаризмді жақтауы айтылған.
Ланд «Фашизм, негізінен, — антикапиталистік қозғалыс» деп, оның идеялары мен фашизм арасындағы ұқсастықты жоққа шығарып, өз идеологиясын «[капиталистік] корпоративтік билікті» қалауым деп сипаттайды.
The Guardian журналына жазған тарихшы Джо Мулхолл Ник Ландты «өте оңшыл идеяларды насихаттайтын» деп сипаттады. Неокертартпашылықтың шектеулі онлайн аудиториясына қарамастан, Мулхолл идеологияны «альтернативті оңшылдықтың негізгі түрі» деп те атады.
## Тағы қараңыз
## Дереккөздер |
Надежда Давыдовна Тоқаева (ивр. נאדז'דה טוקאיבה, орыс. Надежда Давыдовна Токаева, Орысша айтылуы: [nɐˈdʲeʐdə dɐˈvɨdəfnə tɐˈka(ɪ̯)ɪva]; 27 қыркүйек 1957 жыл, Төменгі Тагил, Свердловск облысы) — қазақстандық қоғам қайраткері, Қазақстанның екінші Бірінші ханымы (2019–2020), Қасым-Жомарт Тоқаевтың бұрынғы жұбайы.
## Ерте жылдары және білімі
Надежда Тоқаева 1957 жылғы 27 қыркүйекте, Кеңестік Ресейдің Свердловск облысындағы Төменгі Тагил қаласында, ашкеназ еврейлер отбасында дүниеге келген. Ол оқуын Мәскеу тарих және мұрағат институтында бітірген.
## Мансабы
2011 және 2012 жылдары аралығында Тоқаева Біріккен Ұлттар Ұйымы Әйелдер гильдиясының құрметті президенті болды.
2019 жылғы наурызда Тоқаева күйеуінің ізашары, Нұрсұлтан Назарбаевтың 29 жылдық билігінен кейін орын алған отставкасынан бастап Қазақстанның бірінші ханымы болды.
## Өз өмірі
Тоқаева Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевпен ажырасқан. Күйеуімен бірге оның бір Тимур (1984 жылғы 15 ақпанда туған) есімді ұлы бар.
1998 жылы ол саяси тұрғыдан әшкереленген тұлға ретінде танылмағанына қарамастан ұлы Тимурмен бірге Credit Suisse банктік шотын ашты. 2005 жылы ол 1.5 миллион АҚШ долларын құрап, шыңына жетті. Күйеуі Біріккен Ұлттар Ұйымының Женевадағы кеңсесінің бас директоры болғаннан кейін 2012 жылы есепшот жабылып, отбасы Британдық Вирджин аралдарында 5 миллион доллар активтерімен бірге Женева мен Мәскеудегі 7.7 миллион долларлық мүліктері бар оффшорлық компаниялар ашты.
2005 жылы Тоқаева Мәскеуде тұрғын үйді жалға беретін жеке кәсіпкер ретінде тіркелген. Тоқаеваның Қасым-Жомарт Тоқаевпен ажырасуына оның Ресей азаматтығы себеп болуы мүмкін деген болжамдар бар.
## Қосымша ақпарат
## Дереккөздер |
Аһангаран (өзб. Ohangaron/Оҳангарон) — Өзбекстанның Наманған және Ташкент облыстарындағы өзен, Сырдарияның оң саласы. Ангрен, Көлтышқан деген атаулар да пайдаланылады. Аһангаран мен Шыршық – Ташкент шұратының негізгі өзендері болып келеді.
## Жалпы ақпараты
Аһангаран Шатқал жотасының оңтүстік беткейінен ағатын Ақтассай мен Орталықсайдың түйіскен жеріндегі Басрабат асуы (басқа аты — Жырдан) астынан бастау алады.
Өзеннің Ақташсаймен бірге ұзындығы — 236 км, су алабының ауданы — 7710 км². Орташа су шығыны — 22,8 м³/с. Бастауының биіктігі теңіз деңгейінен — 2710 м. Сағаның биіктігі теңіз деңгейінен — 260 м.
Өзенде Аһангаран суқоймасы және Ташкент теңізі (Түйебұғаз суқоймасы) орналасқан. Аһангаран суы арналар арқылы Ташкент облысының Аһангаран, Орташыршық, Пакент, Бұқа аудандарындағы жерлерді суаруға пайдаланылады.
Өзен бойында — ірі елді мекендер Ангрен және Аһангаран қалалары орналасқан. Сырдарияға құятын жерде ежелгі Бенакент ірі қаласы орналасқан.
Орташа ұзақ мерзімді жылдық ағыны — 0,72 км³. Қар мен жаңбыр арқылы қоректенеді. Ең жоғары деңгейі сәуір-мамыр айларында болады. Барлық дерлік өзендердегі ең аз су ағындары (саба) — қазан-наурыз айларында болады. Суы мол кезеңі — сәуірден маусымға дейін орташа жылдық ағынның 51% құрайды. Ең көп су шығыны — мамыр айында болады.
М.Е.Массон орта ғасырларда Аһангаран ойпатында жер үсті су ресурстары айтарлықтай көп болғаны туралы бірқатар дәлелдер келтіреді. Бұл мәселені зерттемеу (1953 жыл) және басқа факторлардың ықтимал әсері туралы түсінік бере отырып, зиянды гидрологиялық өзгерістерді орман жамылғысының жойылуымен байланыстырады.
## Аһангаран аңғары
Бастауы мен орта ағысы Ангрен үстіртімен терең шатқалда ағып жатыр. Аханғаран шатқалының жоғарғы ағысы үстірт шегінде тереңдігі 400 метрден аспайды және ені 100 метрге дейін жететін жалпақ жайылма бар, оның бойында өзен тіпті кей жерлерінде бұрылыстар түзеді. Аһангаран шатқалынан төменірек Жақаршасай деген жердің маңында тереңдігі 800 метрге жететін әдеттегі шатқалдың кейпіне енеді. Аһангаран аңғары бойлық кескінді ойыс пішінімен сипатталады. Арашана құйылысында соңғысынан көп мөлшерде ірі сынықты материалдың түсуі өзен арнасының серіппеленуіне және еңістің жергілікті ұлғаюына әкеледі.
Орта ағысында өзен табаны аллювийден құралған және салыстырмалы түрде көлбеулеу еңіске ие. Аһангаран қаласынан төмен, өзен 8 шақырымға жететін кең алқап арқылы ағып өтеді.
## Салалары
Өзен жүйесінің өрнегі — ағаш тәрізді, пішіні ұзартылған келеді.
Өзенге Бақсуықсай, Тоғанбассай, Шабазсай, Арашансай, Дүкентсай, Қарабаусай, Ақшасай, Науғарзансай, Жығырыстансай, Қайырағашсай, Бессай, Нишбас, Күссай, Жертас, Сауықбұлақ және басқалары құяды. Сағасында Шамалақ су торабында Шыршық өзенінен судың бір бөлігін алып келетін Қарасу арнасы өзенге құяды.
## Су энергетикасы
2020 жылы қуаттылығы 26,5 МВт Қамшық шағын СЭС іске қосылды.
## Дереккөздер |
Ислам Назарқожаұлы Сәтбаев (21 қыркүйек 1998, Алматы) — қазақстандық нысана көздеуші, 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының қола жүлдегері (аралас жұпта Александра Ле екеуі).
2022 жылғы Азия ойындарында қола жүлдегер атанды.
## Өмірбаяны
Ислам Сәтбаев 1998 жылы Алматы қаласында дүниеге келген. Нысана көздеумен айналысуды 7-сыныптан бастады. Сәтбаев балалар-жасөспірімдер спорт мектебінде бес жыл жаттыққаннан кейін мамандандырылған жоғары спорт шеберлігі мектебіне ауысып, Қазақстанның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Геннадий Романович Насоновпен бірге жаттығып, күні бүгінге дейін бірге қызмет етіп келеді.
### Карьерасы
2021 жылы оқ атудан Азия чемпионатының жеңімпазы атанды
2023 жылы Бакуде өткен әлем чемпионатында спортшы 10 метрлік пневматикалық мылтықтан атуда төртінші орын алып, 2024 жылы Парижде өтетін жазғы Олимпиада ойындарына қатысуға квота алды.
2022 жылы Қытайда өткен Жазғы Азия ойындарында қола жүлдегер атанды.
2024 жылы 27 шілдеде Парижде өткен Олимпиада ойындарында пневматикалық винтовкадан атудан (Александра Лемен бірге) аралас жұпта қола жүлдегер атанды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
Қызылорда облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Қызылорда облысы әкімдігінің 2020 жылғы 4 мамырдағы № 28 қаулысымен бекітілген.
## Арал ауданы
## Жалағаш ауданы
## Жаңақорған ауданы
## Қазалы ауданы
## Қармақшы ауданы
## Сырдария ауданы
## Шиелі ауданы
## Қызылорда қаласы
## Дереккөздер |
Ислам Назарқожаұлы Сәтбаев (21 қыркүйек 1998, Алматы) — қазақстандық нысана көздеуші, 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының қола жүлдегері (аралас жұпта Александра Ле екеуі).
2022 жылғы Азия ойындарында қола жүлдегер атанды.
## Өмірбаяны
Ислам Сәтбаев 1998 жылы Алматы қаласында дүниеге келген. Нысана көздеумен айналысуды 7-сыныптан бастады. Сәтбаев балалар-жасөспірімдер спорт мектебінде бес жыл жаттыққаннан кейін мамандандырылған жоғары спорт шеберлігі мектебіне ауысып, Қазақстанның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Геннадий Романович Насоновпен бірге жаттығып, күні бүгінге дейін бірге қызмет етіп келеді.
### Карьерасы
2021 жылы оқ атудан Азия чемпионатының жеңімпазы атанды
2023 жылы Бакуде өткен әлем чемпионатында спортшы 10 метрлік пневматикалық мылтықтан атуда төртінші орын алып, 2024 жылы Парижде өтетін жазғы Олимпиада ойындарына қатысуға квота алды.
2022 жылы Қытайда өткен Жазғы Азия ойындарында қола жүлдегер атанды.
2024 жылы 27 шілдеде Парижде өткен Олимпиада ойындарында пневматикалық винтовкадан атудан (Александра Лемен бірге) аралас жұпта қола жүлдегер атанды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
Елдос Бақтыбайұлы Сметов (9 қыркүйек 1992, Каменка, Тұрар Рысқұлов ауданы, Жамбыл облысы) — қазақстандық дзюдошы, халықаралық дәрежедегі спорт шебері. Париж Олимпиадасының жеңімпазы, Рио-де-Жанейрода өткен ХХХІ жазғы Олимпиадасының күміс жүлдегері, Токиода өткен ХХХІІ жазғы Олимпиадасының қола жүлдегері. Әлем чемпионы (Астана, 2015 жыл), Жастар арасындағы Әлем Чемпионы (2010 жыл), Азия Чемпионы (Ташкент, 2016 жыл), Халықаралық «Grand Prix» турнирінің үш дүркін жеңімпазы, Жастар арасындағы Азия чемпионатының қола жүлдегері (Бангкок, 2013 жыл), Азия ойындарының жеңімпазы (Инчхон, 2014 жыл). Ол Франциядағы Париж қаласында өткен 2024 жылғы Жазғы Олимпияда ойындарында алтын медаль жеңіп алды.
Елдос Париж 2024 олимпиада ойындарында дзюдо бойынша Қазақстан тарихындағы тұңғыш алтын медальды еншіледі. Париждегі ойындардың финалында ол Лука Мхеидземен (Франция) күресіп, қарсыласынан басым түсті.
## Жеке өмірі
Елдос Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде биология және биотехнология факультетінде оқиды. Әкесі-жеке кәсіпкер, анасы-үй шаруасымен айналысады. Елдос Сметов өзінің дзюдомен кәсіпқой дзюдошы ағасы Жандос Сметовтан үлгі алып, 5 жасынан спортқа белсене араласып келеді. 1998 жылы 6 жасында Алматыда өткізілген республикалық турнирдан өзінің алғашқы жеңісіне ие болды. Кейін Елдос Сметов Астанадағы және Алматыдағы спорт интернаттарында оқыған.
Рио-де-Жанейродағы жазғы Олимпиада ойындарында алғашқы жеңіс Еддос Сметов қарсыласы Иппонды жеңіп, ливиялық Мұхаммед Елқависті жеңді. Сметовтың екінші жеңісі дзюдодағы көптеген әлем чемпионаттарының жүлдегері болып табылатын британдық Эшли Маккензиге қарсы күрес жүргізді. Қарсыластың теориялық тұрғыдан күшті болғанына қарамастан, қазақ жоғары қолды алды. Содан кейін Сметов Өзбекстаннан келген дзюдошы Дюрбек Урозбевты шалқасынан құлатқан болатын. Финалда дзюдошылар Әзірбайжан балуаны Орхан Ильхамлы Сафаровты жеңді. Бұл шайқас қатал болды, бірақ қалыпты уақыт аяқталғанға дейін 20 секунд өткенде қазақ қарсыласын жеңді. Финалда Елдос Сметов ресейлік дзюдошы Беслан Мудрановты қосымша уақытқа жоғалтып, «күміс» алды. Риодағы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегерінің алғашқы жаттықтырушысы - Ахмет Жұмағұлов. Ұлттық құраманың құрамында Елдос Сметов Ермек Иманбековтың басшылығымен жаттығады. Бразилиядан Қазақстанға сәлем жолдаған Елдос Сметов болашақта алтын медаль үшін қуанышқа бөленетін отандастарға уәде етті.
Рио-де-Жанейродағы Олимпиада ойындарында Елдос Сметов финалда Беслан Мудрановты ұтқан болатын. Алайда ресейлік жаңартылған IJF рейтингінде алтыншы орында қалды.
Елдос Сметов халықаралық дзюдо федерациясының ресми сайтында 2017 жылдың қаңтарында жаңартылған дзюдо рейтингісіне қатарына кіреді. Ерлер ішіндегі 60 кг дейінгі салмақ санатына Қазақстаннан келген Елдос Сметов жетекшілік етті, ол өткен жылдың желтоқсан айында татами шеберлерінің тізімінде үшінші орынға ие болды. Оның үстінде Азербайжанның Орхан Сафаров (екінші орын) және корейлік Ким Вон Джин (бірінші орын) болды. Қазір жеңіл салмақта жаңа көшбасшы болып келеді.Сонымен қатар, дзюдошының танымалдығы жоғары деңгейде. Әлеуметтік желілерде Елдос Сметовтың 60-тан астам жалған парақшалары бар.
## Жетістіктері
Осы жылдар аралығында Елдос Сметов 2010 жылы Мороккода өткен жастар арасындағы жарыстан чемпион атанды, 2011 жылы Оңтүстік Африка Республикасында жастар арасында өткізілген жарыста қола медаль, 2011 жылы Қытайда әлемдік қола гран-при жүлдесін алды. 2011 жылы Өзбекстанда өткізілген жарыста әлем кубогының жүлдегері атанды,2013 жылы Польшада өткізілген Еуропа кубыгын, 2013 жылы Грузияда Еуропа кубыгының күміс жүлдегері атанды. Сонымен қатар, 2013 жылғы Турциядағы күміс жүлдегері, 2013 жылы Таиландта өткізілген Азия чемпионатының күміс жүлдегері, 2013 жылы Алматыда өткізілген әлемдік гран-придың бас жүлдегері атанды. «TAK Astana Club» құрамында болып, 2013 жылы Астанада болған халықаралық жарыста 1-орынды иеленді. 2013 жылы болған Бразилиядағы әлемдік чемпионатта белсенді қатысқан. Париж 2024 олимпиада ойындарында мықты қарсыластарын артқа тастап, алтыннан алқа тақты.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Елдостың Facebook.com-дағы жеке беті
* Қазақстан дзюдо федерациясы Мұрағатталған 8 тамыздың 2016 жылы.
* Халықаралық дзюдо федерациясы
* Биографиясы(қолжетпейтін сілтеме) |
Ботбай – қазақ халқының құрамындағы ру. Шежіре бойынша, Ұлы жүз құрамындағы дулат тайпасынан тарайды. Ботбайдан төрт ұл туады. Бірінші ұлы Құдайқұлдан Әлімжан, Есбер, Бесторсық, Сиыршы туып, төрт ата ел болған және алты арыс Шағай аталығы (Есенбай, Ақша, Қожай, Асан, Жанқойлық, Тайлақ) мен он екі ата Қоралас (Есен, Ырыс, Мәметай, Бекшора, Қауғаяқ, Шауқар, Итім, Сарым, Мырза, Бура, Томай, Қосан), Бұйдас сияқты аталар да Ботбайға кіреді. Кейбір шежірелерде бұл аталарды қыздан тараған делінген. Алты арыс Шағай әулетінен қол бастаған Өлмес, Сәмен батырлар шығып, кейіннен Сәмен батырдың аты Ботбай руының ұранына айналған. Ұраны — Ботбай, Сәмен. Таңбасы — дөңгелек.
Ботбай Дулат руының төрт атасының бірі (№ 3, За қосымш аларды қараңыз). Қазақ шежіресі бойынша Ботбай бес атаға бөлінеді: 1. Құдайқұл өз кезегінде төрт арысқа тарайды, төрт ұлдың ұрпақтары төрт арыс аталады: Әлімжан. Бесторсық, Сиыршы, Есбер (Байтүгел, Байкісі (Байшат) Жиенбай мен Бұқар); 2. Шагай келе-ке ле алты арысқа ажырайды, Шағайдың үш ұлы Байкүшік, Есенгелді мен Кішкентай бар. Алғашқы екеуінің ұрпақтарын ел аузында «Кішкентай ботбай», ал кейінгісін «Шоң ботбай» дейді. Олардың әрқайсысынан екі ұл өрбіді, Шағайдың бүкіл алты немересінен тараған көптеген ұр пақтарды «Алты арыс шагай» дейді. Байкүшіктен екі ұл: Асан мен Тайлақ, Тайлақтан Жауыр, Мұрат; Мұраттан Қанат. Есенгелдіден екі ұл: Ақша мен Қожай; Қожайдан Жақсылық, Әлібек, Жазық, Қыдыр; Қыдырдан Жарас, Өтеп, Малғар, Мамыр, Өтеулі; Өтеуліден Өмірбек, Әлібек; Әлібектен Өлмес батыр, одан Сыпатай батыр. Кішкентайдың (Күшпентай) екі ұлы бар: Жанқойлық пен Есенбай; Есенбайдан Алатау, Сарман, Жәнібек. Алатаудан Кешу, Тілеуғабыл рулары, Дода, Сарманнан Шағатай руы өрбіді; Шағатайдан Ауан, одан Сәмен батыр; Сәменнен Қапселем батыр. Өлмес пен Сәмен батырлар Ботбай руының азаткерлеріне бас болып, 1798 жылы ташкенттіктерге қарсы шайқасқа қатысты. Сәмен батыр ботбайлықтардың жауынгерлік ұранына айналды. Ал, Сыпатай батыр болса Кенесары Қасымовты мойындаудан бас тартты, оның зираты Меркіден шығысқа қарай 15 шақырым үлкен жол бойында жатыр . 3. Бидас (кірме). Өкінішке қарай, оның тегі туралы бізде де, әдебиетте де деректер жоқ. 4. Қоралас (кірме, 12 арысқа бөлінеді) одан Жанат; Жанаттан Қалыбай; Қалыбайдан Қарақойлы мен Қарақосай; Қарақойлыдан алты ұл бар: Есен, Ырыс, Мәмбетай, Бекшора, Қауғаяқ пен Шауқар; Қарақосайдан алты ұл бар: Итім, Сарым, Мырза, Бура, Тамай мен Қосан. Міне, олар Қораластан кейін 12 атаға бөлініп, «Қораластың он екі арысы» деп аталады. Тынышбаевтың айтуынша Қоралас кірме, монгол тектес. СанонСисен бойынша, ол жеке ру болып есептеледі, аңызда одан атақты Алангова шығады, одан Шыңғыс-ханның ата бабалары тарайды. 5. Көкірек (кірменің есімі Текежан).
Көкіректен төрт ата ажырайды: Қара, Бұлантай, Бесбала (Бестерек деп атамайды),Туаш. Бұл жерде Бесбала жетім қ алып, оны Көкірек асырап алып, Қазақ шежіресінде Бесбаланы бес баласы бар (Теріскей, Әйтек, Жоламан, Шақабай және бесіншісі белгісіз) кейінгі атасы дейді. Текежанды неліктен Көкірек деп атағанын біз де, әдеби деректер де таратып бере алмадық. Ботбайлардың өзінің жауынгерлік ұраны «Ботбай» атасының а тымен аталады, бәйге кезінде өз руының өмірінде маңызды орын алатын атақты батыр «Сәмен» есімі қолданылады. Бір ғажабы, олардың таңбасының бірнеше түрі бар. Сонымен, Ботбай руының таңбасы ( ) (Гродеков бойынша), (Аманжолов бойынша), (Тынышбаев бойынша). Бұның барлық түрі Дулаттардың негізгі рулық таңбасы дөңгелектен тарап, кейбір жекелеген сипаттармен толыңтырылып отырғаны байқалады.
## Тұлғалар
* Жауғаш Қырбасұлы
* Диқанбай Қапсәлемұлы
* Арқабай Өтеғұлұлы
* Оразалы Қожамжарұлы Батыр
* Асанбай Асқарұлы Асқаров
* Елдос Бақытбайұлы Сметов
## Дереккөздер |
Ғұсман Даниярұлы Қырғызбаев (28 қыркүйек 1992, Ордабасы ауданы, Түркістан облысы) — қазақстандық дзюдошы, 66 келі салмақта 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының қола жүлдегері. 2021 жылғы әлем чемпионатының қола жүлдегері, Азия чемпионатының екі дүркін қола жүлдегері (2019, 2021) атанды.
## Өмірбаяны
12 жасында спортқа келіп, ағасымен бірге ұлттық күреспен айналыса бастайды. 2010 жылы ағайындылар мектепті бітіріп, Қазақ спорт және туризм академиясына оқуға түсті. Алматы қаласы біріншілігінің іріктеу жарыстарына кездейсоқ қатысып, финалға өтті
### Карьерасы
Дзюдошының алғашқы жаттықтырушысы Е.Отызбаев болды. 2014 жылы Ғұсман Қазақ спорт және туризм академиясын бітіріп, сертификатталған жаттықтырушы-оқытушы атанды. 2016-2018 жылдар аралығында ҚазҰУ-да құқықтану мамандығы бойынша білім алған.
2024 жылы Парижде өткен Жазғы Олимпиада ойындарында 66 келіге дейінгі салмақта қола жүлдеге қол жеткізіп, үшінші орын үшін белдесуде серб спортшысы Страхиня Бунчичті жеңді.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
Профилі |
Елдос Бақтыбайұлы Сметов (9 қыркүйек 1992, Каменка, Тұрар Рысқұлов ауданы, Жамбыл облысы) — қазақстандық дзюдошы, халықаралық дәрежедегі спорт шебері. Париж Олимпиадасының жеңімпазы, Рио-де-Жанейрода өткен ХХХІ жазғы Олимпиадасының күміс жүлдегері, Токиода өткен ХХХІІ жазғы Олимпиадасының қола жүлдегері. Әлем чемпионы (Астана, 2015 жыл), Жастар арасындағы Әлем Чемпионы (2010 жыл), Азия Чемпионы (Ташкент, 2016 жыл), Халықаралық «Grand Prix» турнирінің үш дүркін жеңімпазы, Жастар арасындағы Азия чемпионатының қола жүлдегері (Бангкок, 2013 жыл), Азия ойындарының жеңімпазы (Инчхон, 2014 жыл). Ол Франциядағы Париж қаласында өткен 2024 жылғы Жазғы Олимпияда ойындарында алтын медаль жеңіп алды.
Елдос Париж 2024 олимпиада ойындарында дзюдо бойынша Қазақстан тарихындағы тұңғыш алтын медальды еншіледі. Париждегі ойындардың финалында ол Лука Мхеидземен (Франция) күресіп, қарсыласынан басым түсті.
## Жеке өмірі
Елдос Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінде биология және биотехнология факультетінде оқиды. Әкесі-жеке кәсіпкер, анасы-үй шаруасымен айналысады. Елдос Сметов өзінің дзюдомен кәсіпқой дзюдошы ағасы Жандос Сметовтан үлгі алып, 5 жасынан спортқа белсене араласып келеді. 1998 жылы 6 жасында Алматыда өткізілген республикалық турнирдан өзінің алғашқы жеңісіне ие болды. Кейін Елдос Сметов Астанадағы және Алматыдағы спорт интернаттарында оқыған.
Рио-де-Жанейродағы жазғы Олимпиада ойындарында алғашқы жеңіс Еддос Сметов қарсыласы Иппонды жеңіп, ливиялық Мұхаммед Елқависті жеңді. Сметовтың екінші жеңісі дзюдодағы көптеген әлем чемпионаттарының жүлдегері болып табылатын британдық Эшли Маккензиге қарсы күрес жүргізді. Қарсыластың теориялық тұрғыдан күшті болғанына қарамастан, қазақ жоғары қолды алды. Содан кейін Сметов Өзбекстаннан келген дзюдошы Дюрбек Урозбевты шалқасынан құлатқан болатын. Финалда дзюдошылар Әзірбайжан балуаны Орхан Ильхамлы Сафаровты жеңді. Бұл шайқас қатал болды, бірақ қалыпты уақыт аяқталғанға дейін 20 секунд өткенде қазақ қарсыласын жеңді. Финалда Елдос Сметов ресейлік дзюдошы Беслан Мудрановты қосымша уақытқа жоғалтып, «күміс» алды. Риодағы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегерінің алғашқы жаттықтырушысы - Ахмет Жұмағұлов. Ұлттық құраманың құрамында Елдос Сметов Ермек Иманбековтың басшылығымен жаттығады. Бразилиядан Қазақстанға сәлем жолдаған Елдос Сметов болашақта алтын медаль үшін қуанышқа бөленетін отандастарға уәде етті.
Рио-де-Жанейродағы Олимпиада ойындарында Елдос Сметов финалда Беслан Мудрановты ұтқан болатын. Алайда ресейлік жаңартылған IJF рейтингінде алтыншы орында қалды.
Елдос Сметов халықаралық дзюдо федерациясының ресми сайтында 2017 жылдың қаңтарында жаңартылған дзюдо рейтингісіне қатарына кіреді. Ерлер ішіндегі 60 кг дейінгі салмақ санатына Қазақстаннан келген Елдос Сметов жетекшілік етті, ол өткен жылдың желтоқсан айында татами шеберлерінің тізімінде үшінші орынға ие болды. Оның үстінде Азербайжанның Орхан Сафаров (екінші орын) және корейлік Ким Вон Джин (бірінші орын) болды. Қазір жеңіл салмақта жаңа көшбасшы болып келеді.Сонымен қатар, дзюдошының танымалдығы жоғары деңгейде. Әлеуметтік желілерде Елдос Сметовтың 60-тан астам жалған парақшалары бар.
## Жетістіктері
Осы жылдар аралығында Елдос Сметов 2010 жылы Мороккода өткен жастар арасындағы жарыстан чемпион атанды, 2011 жылы Оңтүстік Африка Республикасында жастар арасында өткізілген жарыста қола медаль, 2011 жылы Қытайда әлемдік қола гран-при жүлдесін алды. 2011 жылы Өзбекстанда өткізілген жарыста әлем кубогының жүлдегері атанды,2013 жылы Польшада өткізілген Еуропа кубыгын, 2013 жылы Грузияда Еуропа кубыгының күміс жүлдегері атанды. Сонымен қатар, 2013 жылғы Турциядағы күміс жүлдегері, 2013 жылы Таиландта өткізілген Азия чемпионатының күміс жүлдегері, 2013 жылы Алматыда өткізілген әлемдік гран-придың бас жүлдегері атанды. «TAK Astana Club» құрамында болып, 2013 жылы Астанада болған халықаралық жарыста 1-орынды иеленді. 2013 жылы болған Бразилиядағы әлемдік чемпионатта белсенді қатысқан. Париж 2024 олимпиада ойындарында мықты қарсыластарын артқа тастап, алтыннан алқа тақты.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Елдостың Facebook.com-дағы жеке беті
* Қазақстан дзюдо федерациясы Мұрағатталған 8 тамыздың 2016 жылы.
* Халықаралық дзюдо федерациясы
* Биографиясы(қолжетпейтін сілтеме) |
КСРО МҚК екінші бас басқармасы (орыс. Второе главное управление КГБ СССР) — КСРО мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің қарсы барлауға жауапты құрылымдық бөлімшесі.
1941 жылы ІІХК 2-басқармасы қарсы барлау жұмыстарына жауапты болды. Ақырында ІІХК және МҚХК болып екіге бөлінгенде, қарсы барлау МҚХК 2-басқармасына айналды. Бұған қоса, МҚХК 2-басқармасының құрамына тек 2-басқармасы (қарсы барлау) ғана емес, ІІХК 3-басқармасы (құпия саяси) да кірді. Бұл 1943 жылы болды. 1946 жылы 2-басқарма МҚХК 2-бас басқармасы болып қайта құрылды, сол кезде МҚМ, халық комиссариатының орнына министрлік деп аталды.
1953 жылы МҚМ-нің 1-ші және 2-бас басқармалары КСРО МҚМ бірыңғай Бас барлау басқармасына (БББ) біріктірілді. Бірақ көп ұзамай барлау және қарсы барлау сияқты құрылымдарды біріктіру мұндай аппараттың тым ауырлығына байланысты тиімсіз екені белгілі болды. Олар бөлініп кетті, бірақ одан да үлкен құрылымдар – ІІМ мен МҚМ бір ортақ ІІМ біріктірілді. Қарсы барлау бірінші рет барлаумен орын ауыстырып, 1-бас басқарма атанды. Бір жылдан соң МҚК құрылып, бөлектелген қарсы барлау 2-бас басқармаға айналды.
## Құрылымы
* 1-бөлім (АҚШ)
* 2-бөлім (Ұлыбритания)
* 3-бөлім (ГФР)
* 4-бөлім (Шығыс)
* 5-бөлім
* 6-бөлім (эмигранттық ұйымдар)
* 7-бөлім (лаңкестікке қарсы күрес)
* 8-бөлім (КСРО-дағы шетелдіктер)
* 9-бөлім (тергеу)
* 10-бөлім (дипломатиялық корпустың қауіпсіздігі мен бақылауы)
* 11-бөлім (агент-парашютисттерді іздеу және ұстау)
* 12-бөлім (биологиялық зерттемелер)
1955 жылы 10-бөлім Дипломатиялық корпустың сыртқы бақылауы және күзет қызметі басқармасы болып қайта құрылды.
Шелепин реформасынан кейін МҚК 4-ші, 5-ші және 6-басқармалары екінші бас басқарманың құрамына кіріп, бөлімдерге реформа жүргізілді. МҚК-ның 1960 жылғы 15 ақпандағы № 0032 бұйрығымен Бас басқарманың жаңа құрылымы жарияланды.
Бастапқы алты бөлім өзгеріссіз қалды, бірақ қалғандары келесідей кейіпке айналды:
* 8-бөлім (антикеңестік парақшалар мен анонимді хаттар)
* 9-бөлім (өнеркәсіп)
* 10-бөлім (жоғары оқу орындарында оқу үшін ғылыми және мәдени мекемелер арқылы КСРО-ға келген шетелдіктер; шетелдіктермен қылмыстық байланыс орнатқан және антикеңестік іс-әрекет жолына түскен адамдарды агентуралық тергеуі)
* 11-бөлім (діни басылар мен буржуазиялық ұлтшылдар)
* 12-бөлім (өнеркәсіп)
* 13-бөлім (атом өнеркәсібі)
* 14-бөлім (көлік)
* 16-бөлім (контрабанда және заңсыз валюталық операциялар)
Кейіннен Бас басқарманың құрылымында мынадай өзгерістер болды, ол бірнеше рет реформаланды, атап айтқанда, кейбір бөлімдер жойылды, алайда, содан соң басқа мақсатқа көзделіп, сол атаулармен қалпына келтірілді, кейбір бөлімдердің негізінде 5-басқарма құрылды. Реформалардың нәтижесінде 80-жылдарға қарай 2-Бас басқарма келесі қалыпқа ие болды:
* «А» басқармасы (аналитикалық)
* «Н» басқармасы (ғылыми-жедел)
* «Р» қызметі (радио қарсы барлау)
* «З» қызметі (радио қарсы барлау)
* 1-бөлім (АҚШ)
* 2-бөлім (Ұлыбритания, Канада, скандинав елдері)
* 3-бөлім (ГФР)
* 4-бөлім (Жапония, Оңтүстік-Шығыс Азия)
* 5-бөлім (Азия, Африка, Таяу Шығыс)
* 6-бөлім (шетелдіктердің КСРО-да қысқа мерзімді болуының арнасы бойынша қарсы барлау)
* 7-бөлім (шетелдік баспасөз)
* 8-бөлім (Латын Америкасы)
* 9-бөлім (Батыс Еуропа)
* 10-бөлім (контрабанда және заңсыз валюталық операциялар)
* 11-бөлім (лаңкестікке қарсы күрес)
* 12-бөлім (СІМ, ДКқБ, ММХҚИ)
* 13-бөлім (шетелде жүрген кеңес азаматтарының арнасында сатқындыққа қарсы күрес)
* 14-бөлім (операциялық ойындар)
* 15-бөлім (операциялық техника)
* 16-бөлім (Қытай)
* 17-бөлім (шетелдегі дұшпандық байланыстар)
* 18-бөлім (аумақтық органдарындағы 2-бөлімшелерінің жұмысын басқару)
* 19-бөлім (капиталистік елдердің елшіліктерін бақылау)
* 20-бөлім (социалистік елдеріндегі қауіпсіздік органдарының қарсы барлау жұмысын үйлестіру)
* 21-бөлім
* Кадрлар бөлімі
* «Болжау» ҒЗИ (ақпараттық мәселелер)
## Жетекшілері
* Петр Васильевич Федотов (1954—1956)
* Олег Михайлович Грибанов (1956—1964)
* Сергей Григорьевич Банников (1964—1967)
* Георгий Карпович Цинев (1967—1970)
* Григорий Федорович Григоренко (1970—1983)
* Иван Алексеевич Маркелов (1983—1989)
* Виктор Федорович Грушко (1989—1991)
* Геннадий Федорович Титов (1991)
* Федор Алексеевич Мясников (1991)
Жетекшілердің бірінші орынбасарлары:
* Сергей Григорьевич Банников
* Федор Алексеевич Щербак
* Сергей Васильевич Толкунов
* Григорий Федорович Григоренко
* Виталий Константинович Бояров
* Вадим Николаевич Удилов
* Николай Андреевич Савенков
## Әдебиет
* Зданович А. А. Отечественная контрразведка. (1914-1920): Организационное строительство. — М.: Крафт+, 2004.
* Войтиков С. С. Зарождение советской военной контрразведки. // Военно-исторический журнал. — 2010. — № 3. — С.43-48.
* Хлобустов О. М. «Советское люди вправе знать … о деятельности органов КГБ». // Военно-исторический журнал. — 2005. — № 9, 11.
## Сілтеме
* Олег Мозохин 2-е Главное управление КГБ СССР (орыс.). История отечественных спецслужб и правоохранительных органов. Басты дереккөзінен мұрағатталған 31 қаңтар 2023. |
Диёра Бахтиёровна Келдиёрова (өзб. Diyora Baxtiyor qizi Keldiyorova; 13 шілде 1998, Самарқан облысы) — өзбекстандық дзюдошы, 2024 жылғы Жазғы Олимпиада чемпионы. Әлем чемпионатының күміс (2023, 2024) және қола (2021), Азия чемпионатының алтын жүлдегері (2018, 2022).
## Карьерасы
### Бастапқы жылдар
2013 жылы Нанкин қаласында (Қытай) өткен жасөспірімдер арасындағы Азия ойындарында 44 келіге дейінгі салмақ дәрежесінде қола жүлдегер атанды. 2016 және 2018 жылдары дзюдодан жастар арасындағы Азия чемпионатында қола жүлдегер атанды. 2018 жылы Индонезияның Джакарта қаласында өткен жазғы Азия ойындарында ол 48 келі салмақта екінші айналымда жапондық Олимпиада жүлдегері Ами Кондодан 10:0 есебімен жеңіліп, кейін турнирдің финалына өтті. Қайталау раундында ол кореялық дзюдошы Джон Ю Сунмен кездесті, бірақ 1:10 есебімен жеңіліп, турнирді аяқтады.
### Париж-2024
2024 жылы 28 шілдеде Парижде өткен Олимпиадада 1/16 сында таза ниппонмен 10:1 есебімен 2023 жылғы әлем чемпионатының финалында жапондық спортшы Ута Абеден жеңілгені үшін кек қайтарды. Ал финалда косоволық спортшы Дистрия Красничини жеңіп, Олимпиада чемпионы атанды. Диёра Келдиёрова Өзбекстан тарихында Олимпиада ойындарында дзюдодан алтын алған тұңғыш спортшы. Және Өзбекстан әйелдері арасында жазғы Олимпиада ойындарында алтын медаль алған алғашқы спортшы.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Диера Келдиерова Олимпиада чемпионы атанды |
Қазақстан қазақтарының 2021 жылға ең көп аттас-тектестер тізімі. Есімдер құжаттағы жазылуы бойынша берілген. Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша.
## Тізім
## Тағы қараңыз
* Қазақ есімдері
## Дереккөздер |
Қазақстан орыстарының 2021 жылға ең көп аттас-тектестер тізімі. Есімдер құжаттағы жазылуы бойынша берілген. Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша.
## Тізім
## Тағы қараңыз
* Қазақ есімдері
## Дереккөздер |
Қазақстан қазақтарының туған жылдар бойынша есімдер тізімі. Есімдер құжаттағы жазылуы бойынша берілген. Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша.
## Ерлер
## Әйелдер
## Тағы қараңыз
* Қазақ есімдері
## Дереккөздер |
Айгерім Ғалиқызы Сарыбай (18 ақпан 1997 жыл, Алматы) — қазақстандық спортшы, семсерші. Семсерлесуден Олимпиада ойындарына қатысып жатқан тұңғыш қазақ қызы
## Карьерасы
13 жасынан бастап спорттың осы түрімен айналысты.
2019, 2021, 2022 жылдары командалық сайыста Азия чемпионатының қола жүлдегері атанды. 2018 жылғы Жазғы Азия ойындарында да командалық сайыста қола жүлдеге қол жеткізді.
2024 жылдың сәуірінде БАЭ-де өткен халықаралық турнирде 2024 жылғы Жазғы Олимпиадаға лицензияны жеңіп алды. Жарыс финалында Гонконгтың өкілі Ку Винг Чудан 15:13 есебімен басым түсті. Бірақ Олимпиадада 1/8 финалдан аса алмады.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Олимпке жол |
Қазақ-жоңғар соғысы (1643–1759 жылдар аралығында) — Қазақ хандығы мен Жоңғар хандығының арасындағы XVII ғасырдың 40-шы жылдарынан XVIII ғасырдың ортасына дейін созылған қарулы қақтығыстардың сериясы.
## Тарихы
XV ғасырдың ортасында Өзбек хандығының жеріне бірнеше рет жорық жасап, ойраттарды ауыр жеңіліске ұшыратты. 1457 жылы Үш-Темұртайшы басқарған Әбілқайыр мен ойрат әскерлерінің Сығнақ маңында шайқасы болды. Ұзақ сағатқа созылған шайқас Әбілқайыр ханның жеңілуімен аяқталды, Әбілқайыр хан шегінуге мәжбүр болып, Сығнақ қабырғаларының артына тығылады. Ойраттар Ташкент, Түркістан, Шахрухия қалаларын тонап, қиратты.
1460 жылы Әбілқайыр хан ойраттардан жеңіліс тауып, әлсіреген кезеңде Әбілқайыр ханның қатал саясатына наразы Шыңғыстар Жәнібек пен Керей өз қол астындағылармен шығысқа Жетісуға, Моғолстанға қоныс аударып, өз мемлекетін құрды. Қазақ хандығы. Олармен бірге кеткен тайпалар өздерін өзбек-казактар деп атай бастады («еркін өзбектер», түркіден «казак» еркін дегенді білдіреді). Кейінірек тек «казак», «казактар» деп аталды.
16 ғасырдың аяғында Тәуекел хан ойраттардың жорықтарын тойтарып, олардың руларының бір бөлігін бағындырды. Бірақ қазақ хандығының ішкі алауыздықтан әлсіреуі 17 ғасырда ойрат тайпаларының (ойраттардың батыс бөлігі) «сол қанаты» құрған жаңа мемлекет – Жоңғар хандығының позицияларының күшеюіне әкелді.)
Қазақ пен жоңғар хандықтарының арасындағы алғашқы қақтығыстар жаңа мемлекет пайда болғаннан кейін бірден 1635 жылы басталды.
## Соғыстың алғышарттары
XV ғасырда Қазақстанның қазіргі аумағына батыс моңғол тайпалары – ойраттар қоныс аудара бастады. Ойраттар Орталық Азия халықтарының жайлымдары мен Жетісу арқылы өтіп жатқан сауда жолдарын басып алуды көздеді.
## "Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама"
XVIII ғасырдың бас кезіндегі қазақ-жоңғар қарулы қақтығыстары көп жағдайда ойраттардың үстемдігімен аяқталып, қазақ қоғамының экономикалық, саяси және басқа әлсіз жақтарын көрсете бастады. Тәуке ханнан соң билікке келген Болат хан (1718—1729 жылдары) тұсында қазақ қоғамында феодалдық бытыраңқылық үстемдік алады. Кіші жүз бен Орта жүздің біраз бөлігі Әбілқайыр сұлтанды ақ киізге отырғызып, хан көтереді (1718—1748 жылдары). Ташкентте Ұлы жүздің өкілдері Жолбарыс сұлтанды хан сайлайды. Орта жүздің қалған бөлігі Сәмекені хан ретінде мойындайды. Орталық биліктің әлсіреуі жаңа жоңғар басқыншылығына жол ашқан еді.
XVIII ғасырда қазақ-жоңғар қатынасының асқынып кетуіне байланысты да сол жер мәселесі тұрды. Қонтайшы Севан Рабдан Жетісуды біржола ойраттарға қалдырып, сонымен бірге Түркістан арқылы өтетін сауда жолын да иемденуден үміттенді. Жоңғар хандығы бұл кезде біршама экономикалық және саяси өрлеу кезеңінде тұрды: егіншілік бұрын болмаған көлемге жетті, көрші елдермен сауда қатынасы өсті, қонтайшы Тибетті, Шығыс Түркістан]][[ мен қырғыздардың біраз бөлігін өзіне қаратты. Темір өндіру технологиясын игерген ойраттарға орыс шебері Зеленовский мен швед офицері Ренат мылтық және зеңбірек құю ісін, оқ-дәрі жасауды жолға қойып берді.
1723 жылы жоңғар қалмақтарының үлкен күші Жетісу арқылы Талас өңіріне, одан әрі Қаратауға жетіп, Түркістан мен Ташкенттен бір-ақ шығады. "Жұт — жеті ағайынды" дейді халық. Жұт әкелген ауыр қыстан соң, жайсыз көктемге енді ғана іліккен Ұлы жүз бен Орта жүз қазақтарының біразы қырғынға ұшырап, бірнеше мыңы тұтқын есебінде қалмақ жеріне айдалып, қалғаны мал-мүлкін тастап, Ходжент пен Самарқанға, Кіші жүз қазақтары Хиуа мен Бұхараға жетіп паналайды. Демограф М.Тәтімовтің болжамы бойынша, осы қасіретті кезеңде қазақ елі миллионнан астам адамынан айырылған. Осы оқиғаның ізін ала қазақ жұртына келген орыс елшісі А.И.Тевкелев елдің жағдайын білдіре келіп: "Қазақтар ойрандалды, тоз-тоз болды, жұрдай болып жұтады", — деп жазды. Оқиға қазақ елінің тарихына "Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама" деген атпен енді.
1730 жылы Ұлы жүз Саңырақ, Орта жүз Бөгенбай, Кіші жүз Тайлақ батырлар бастаған қазақ қолдары Бұланты өзенінің бойында ойрат әскерін талқан етіп жеңеді. Кейін бұл шайқас өткен жерді халық "Қалмаққырылған" атап кетеді. Келесі ірі жеңіске қазақ қолдары 1730 жылы Балқаш көлінің батыс жағындағы "Аңырақай" деген жерде жетеді. Шамамен осы мезгілде Қойгелді Сартұлы, Тоқсанбай, Мәлік және Кеген билер бастаған халық көтеріліп, Түркістанға жақын маңда орналасқан қонтайшының өкілі Барша хан мен оның кеңесшісі Саңғалды өлтіріп, шағын әскерін тұтқынға алады. 1730 жылы Цин империясы әскерінің басқыншылығына ұшыраған ойраттар енді қайтып қазақ жеріне басып кіру мүмкіндігінен айырылады. Өз жерінен ауа көшкен қазақ елі енді атамекеніне орала бастайды.
## Састөбе құрылтайы
Тәуелсіздік үшін күрес, терең күйзеліске ұшыраған шаруашылықты жандандыру қажеттілігі XVIII ғасырдың 30—50-жылдары қазақ елінің басқарушы тобы алдына мемлекет тұтастығын қалпына келтіру мәселесін үнемі қоюмен болды. Бұл мәселеге байланысты қоғамның саяси өмірінде өзара қарсы бірнеше ағымның қалыптасқаны анық байқалды. Олардың бірі — Сәмеке хан, Күшік хан сияқты ірі тайпалық одақтардың басында тұрған хан, сұлтандар саяси бытыраңқылық жағдайды қанағат тұтса, Әбілқайыр хан бастаған екінші топ Ресейдің қолдауына сүйеніп, бүтін хандық билікті қалпына келтіруден үміттенді, ал үшінші — Төле би мен Абылай сұлтан бастаған топ қазақ билеушілерінің арасындағы алауыздықты жеңіп, өзара ымыраға келу арқылы жалпыұлттық мемлекеттікті қайта жандандыру жолында тұрды.
1729 жылы әкесінен қалған хандық билікті әлсіретіп алған Болат хан өмірден өтті. Жоңғар қаупі біржола жойылмаған жағдайда қуатты хандық билікті қалпына келтіру мәселесі билеуші саяси топ арасында қайтадан талқыға түсе бастайды. 1730 жылы көктемнің жазға ұласар сәтінде, Сайрамға жақын маңдағы Састөбеде — үш жүздің билеушілері бас қосып, талқыға екі мәселе түседі. Бірі — қаһарлы жоңғар қаупі жағдайында Тәуке хан тұсындағы Түркістандағы ұлы хандық билікті қайта жаңғыртып, соған сай жалпы қазақ ханын сайлау, екіншісі — бұл кезде босқыннан оралған үш жүздің "енші мекенін" анықтау. Әйтеке би бастаған топ ұлы хандық таққа Кіші жүздің билеушісі Әбілқайыр ханды ұсынады. Бірақ бұл ұсынысқа Қазыбек би мен Тастемір би (Төле бидің орнына келген) бастаған қалған екі жүздің өкілдері қарсы шығып, бір жетіге созылған тартыс нәтижесіз аяқталады. Бұл кезде төре тұқымдары арасындағы аса белсенді де жігерлі, айлалы Әбілқайыр ханға тура соның деңгейінде баламаға түсе алатын басқа қайраткер де жоқ еді. Ұлы жүздің ханы Жолбарыс Әбілқайырға бауыр, оның айтқанынан шықпайтын, ал Орта жүзді билеуші Әбілмәмбет хан мен Сәмеке, Күшік сұлтандардың жеке бас қасиеті мен ел арасындағы беделі ұлы хандық таққа жетімсіз еді. Абылай мен Барақ сұлтандар бұл кезде әлі жас болатын. Сонымен құрылтай үш жүздің "енші жерін" анықтаумен аяқталады.
Сөйтіп, Састөбе құрылтайы қазақ жүздерінің феодалдық бытыраңқылық жолына бет бұрғандығын ресми түрде бекітіп берген тарихи кеңес болды. Бұл кеңес Қасым хан заманынан бері, әсіресе Әз Тәуке хан тұсында тұрақты өтіп тұрған үш жүздің ең соңғы бас қосуы. Бұдан былайғы уақытта іс жүзінде әр жүз өз мәселелері бойынша дербес шешім қабылдауға құқылы болды. Басқаша айтқанда, Састөбе құрылтайы қазақ елінің саяси өмірінде жаңа тарихи кезеңнің, яғни саяси бытыраңқылықтың біржола үстемдік алғандығын көрсеткен оқиға.
## Төле би мен Абылай
XVIII ғасырдың алғашқы жартысындағы қауырт саяси оқиғалар, әсіресе "Ақтабан шұбырынды" оқиғасы ел басқару ісімен, оның ішкі және сыртқы қатынас мәселелерімен арнайы кәсіби деңгейде айналысатын топтың қалыптасуына түрткі болды. Бұл топ тек төре тұқымынан ғана тұрған жоқ, оның арасында қара сүйектен шыққан би мен батырлар да, бай мен ақын-жыраулар да бар еді. Оның басында тұрғандардан Төле би Әлібекұлын (1663—1756 жылдары), Қазыбек би Келдібекұлын (1667—1763 жылдары) және Әйтеке би Бәйбекұлын (1644—1700 жылдары) атауға болады. Қоғам өмірінде Бұқар жырау сияқты қайраткер-ойшылдардың, Жәнібек тархан, Сартай батыр Байжанұлы, Жылқыайдар батыр, Жылқыаман батыр, Итемген-Сүтемген батырлардың және т.б. сияқты батырлардың орны да қомақты болғаны даусыз.
Сақталған деректік материалдардан қазақ басқарушы тобының жалпыұлттық мынадай үш мәселені ел алдына міндет етіп қойғанын аңғаруға болады. Олар — жалпыұлттық мемлекеттілікті қалпына келтіру және орнықтыру, халықтың белгілі бір бөлігін біртіндеп отырықшы тұрмысқа аудару және жалпыұлттық мүддеге бет бұру еді.
XVIII ғасырдың 50-жылдарының алғашқы жартысында Түркістандағы Төле биге Көкшетаудан Абылай сұлтан бастаған өкілдік келеді. Шәкәрім Құдайбердіұлы өзінің "Шeжipeciндe, және Абылай туралы тарихи жырда: "Сапарға келушілердің мақсаты — "Қазақ хандығының тұрағын анықтау" болды деп көрсетеді. Бұл кезде Ұлы жүздің соңғы ханы Жолбарыс хан қаза тауып (1740 жылы), билік Төле бидің қолында еді. Бидің 1748—1749 жылдары Барақ сұлтанды Ұлы жүз ханы етіп қою әрекетінен ештеңе шықпайды. Ал бұл жолы қартайған Төле бидің үш жүз алдында бірдей беделді Абылай сұлтанмен арада болған келіссөзде сұлтанды Орта жүз бен Ұлы жүздің тең билеушісі ретінде мойындағандығы жөнінде тұжырым жасауға толық негіз бар. Абылай сұлтанның ресми түрде хандық билікке сайланғанға (1771 жылы) шейін-ақ Ұлы жүз билеушілерінің өтінішімен қырғыздар мен Қоқан хандығына әскери жорықтар жасауы (1766 жылы, 1770 жылы) соның айғағы.
"Ақтабан шұбырынды" оқиғасы көшпелі мал шаруашылығына сүйенген экономиканың әлсіз жақтарын көрсетіп, оны реформалау қажеттігі туралы мәселе қойды. Төле би алқалы кеңесте сөйлеген сөзінде халыққа: "...Дұрыс жолға түс, жер емшегін ем, орнықты болсаң, карның тойынар, киімің бүтінделер! Аяқты малға сенбе, мал — бір жұттық... төрт түлік жиған малыңнан күндердің күні келгенде бір үзім нан артық!" — деген үндеумен қайырады. Бидің түсінігі бойынша, егіншілік пен дәстүрлі мал шаруашылығы қатар дамуға тиіс. Мәшһүр Жүсіп Көпеев Төле би заманында 22 наурызды Жаңа жылдың басы ретінде (наурыз мейрамы) қарсы алу, осы күннен бастап егіншілік қамына кірісудің қазақ арасында дәстүрге айналғандығын жазады.
Тура осы мазмұндағы пікірді Абылай хан да ұсынады. Ол Қалдан Серенмен болған әңгімеде: "Қазақ орнықпай жүрген ел еді, бір жерге орнықтырып, отырықшы өмірге кіргізіп өлсем, армансыз болар едім" деген ойын білдіреді.
Қар астынан қылаң берген жауқазындай бас көтерген қоғамдық өмір мен ойдағы бұл үдерістер бұдан былайғы уақытта өзінің табиғи жалғасын таба алған жоқ; мемлекеттіліктің қалыптасуы соңына жетпей үзілді, енді ғана басталған қоғамның белгілі бөлігінің отырықшы тұрмысқа өтуі тоқтап қалды, коғамдық санада рулық- жүздік жіктелуден ұлттық тұтастыққа көшу аяқталмады.
Ал осы іргелі мәселелер аталмыш тарихи мезгілде неге өз шешімін таппады? Көшпелі мал шаруашылығына негізделген экономика және өмір салты тұрақты басқару аппаратына сүйенген мемлекеттік жүйенің тамыр жайып, орнығуына қолайлы жағдай туғыза алған жоқ. Сонымен бірге экстенсивті көшпелі мал шаруашылығын жүргізуге тиімді үлкен аумақ сан жағынан аса көп емес халыққа интенсивті экономикалық жүйеге көшуге аса қолайлы фактор емес-тін. Сондай-ақ елде білім беру саласының мүлдем жоқтығы, сауаттылықтың өте төмен деңгейі шаруашылық пен қоғамдық өмірдің тиімді жүйесіне кешуде негізгі кедергілердің біріне айналды.
## Дереккөздер |
Қазақстан орыстарының туған жылдар бойынша есімдер тізімі. Есімдер құжаттағы жазылуы бойынша берілген. Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша.
## Ерлер
## Әйелдер
## Тағы қараңыз
* Қазақ есімдері
## Дереккөздер |
Қазақстан қазақтарының туған жылдар бойынша фамилиялар тізімі. Фамилиялар құжаттағы жазылуы бойынша берілген. Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша.
## Тізім
## Тағы қараңыз
* Қазақ есімдері
## Дереккөздер |
Қазақстан қазақтарының бас әрпі бойынша есімдер тізімі. Есімдер құжаттағы жазылуы бойынша берілген. Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша.
## Ерлер |
Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Зияткерлік меншік құқығы комитеті — зияткерлiк меншiк құқықтарын сақтау және қорғау саласындағы функцияларды жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің ведомствосы.
## Міндеттері
* зияткерлік меншік құқықтарын қорғау және сақтау саласындағы реттеушілік, іске асыру және бақылау функцияларын орындау, сондай-ақ стратегиялық функцияларды орындауға қатысу
* адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының үстемдігін, Қазақстан Республикасының егемендігін қамтамасыз етуге, жалпымемлекеттік даму стратегиясын әзірлеуге және іске асыруға қатысу арқылы қазақстандық қоғам мен мемлекеттің орнықты және үдемелі дамуын қамтамасыз етуге, сондай-ақ өз құзыреті шегінде мемлекеттің реттеушілік саясатын іске асыруға бағытталған ұлттық заңнаманы қалыптастыруға қатысу;
* Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізуді жүзеге асыру
## Қарамағындағы ұйымдар
* «Ұлттық зияткерлік меншік институты» ШЖҚ РМК
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Мәжбүрлеп орындату комитеті — атқарушылық құжаттарды орындау саласындағы басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің ведомствосы.
## Міндеттері
* реттеу, іске асыру және бақылау функцияларын орындау, сондай-ақ атқарушылық құжаттарды орындаудың мемлекеттік саясаты саласындағы стратегиялық функцияларды орындауға қатысу;
* жалпымемлекеттік даму стратегиясын әзірлеу мен іске асыруға қатысу арқылы, адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының үстемдігін, Қазақстан Республикасының егемендігін, қазақстандық қоғам мен мемлекеттің орнықты және дәйекті дамуын қамтамасыз етуге бағытталған ұлттық заңнаманы қалыптастыруға қатысу, сондай-ақ өз құзыреті шегінде мемлекеттік реттеу саясатын қалыптастыру және іске асыру
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Тіркеу қызметі және заңгерлік қызметтер көрсетуді ұйымдастыру комитеті — заңды тұлғаларды тіркеу, филиалдар мен өкілдіктерді есептік тіркеуді, азаматтық хал актілерін және апостиль қою, жылжымайтын мүлікке құқықтарды тіркеу, жылжымайтын мүлікті кепілге қоюды тіркеу, жылжымайтын мүлікті мемлекеттік техникалық тексеру, заң қызметтерін ұйымдастыру және лицензиялау саласындағы функцияларды жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің ведомствосы.
## Міндеттері
* заңды тұлғаларды және филиалдар мен өкілдіктерді, азаматтық хал актілерін, жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу, жылжымайтын мүлікті кепілге қоюды тіркеу, жылжымайтын мүлікті мемлекеттік техникалық тексеру, заң қызметтерін ұйымдастыру және лицензиялау саласындағы реттеушілік, іске асыру және бақылау функцияларын орындау, сондай-ақ стратегиялық функцияларды орындауға қатысу;
* адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының үстемдігін, Қазақстан Республикасының егемендігін қамтамасыз етуге, жалпымемлекеттік даму стратегиясын әзірлеуге және іске асыруға қатысу арқылы қазақстандық қоғам мен мемлекеттің орнықты және үдемелі дамуын қамтамасыз етуге бағытталған ұлттық заңнаманы қалыптастыруға қатысу
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің Төтенше жағдайлардың алдын алу комитеті — табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу саласындағы басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің ведомствосы.
## Міндеттері
* төтенше жағдайлардың алдын алу саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыру және іске асыру;
* Комитет құзыреті шегінде азаматтық қорғаудың мемлекеттік жүйесінің жұмыс істеуін және одан әрі дамуын қамтамасыз ету
## Дереккөздер |
Маңғыстау облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Маңғыстау облысы әкімдігінің 2020 жылғы 7 қазандағы № 166 қаулысымен бекітілген.
## Бейнеу ауданы
## Қарақия ауданы
## Маңғыстау ауданы
## Мұнайлы ауданы
## Түпқараған ауданы
## Ақтау қаласы
## Дереккөздер |
Беріктас (немесе Бұғымүйіз) — Іле алабындағы өзен. Алматы облысы, Жамбыл ауданы жерімен ағады. Ұзындығы 42 шақырым.
## Сипаттамасы
Жетіжол жотасының солтүстігінен бастау алады. Дегерес тауларының аңғарларымен ағып, жазыққа жеткен соң Беріктас аулынан өте бере құмға сіңіп кетеді. Ені 3-4, кей тұстары 5-6 метрге дейін жетеді.
Суы мол жылдары Кірөзек өзеніне жалғасып, Қопа өзеніне дейін жеткен.
Ауыз суға да пайдаланылады.
## Жағасындағы елді-мекендер
* Бесмойнақ аулы
* Қараарша аулы
* Беріктас аулы
## Салалары
* Қарарша өзені
* Арна (Бұғымүйіз немесе Бесмойнақ).өзені
## Сілтемелер
* Топографиялық карта k-43-10
* Гидрологическая изученность. 13 Том. Орталық және Оңт. Қазақстан. 2 шығарылым. Балқаш көлі алабы (орыс тілінде) / Л.: Гидрометеоиздат, 1967. — 304 бет |
I Сағадат Герей (қырымтат. I Saadet Geray; 1492—1538) — 1524-1532 жылдары Герей әулетінен шыққан Қырым ханы. І Меңлі Герейдің ұлы.
## Өмірбаяны
1511/1512 жылы Қырым ханы I Меңлі Герей сұлтан тағы үшін інілерімен бірге соғысқан күйеу баласы Осман ханзадасы Сәлім Явузға көмекке өзінің ұлы Сағадат бастаған үлкен татар жасағын жіберді. Татар әскерімен ханзада Сәлім Ыстанбұлға келді, сол жерде жаңа шеріктер оның жағына өтті. Ескі сұлтан II Баязит өзінің ұлы Сәлімнің пайдасына биліктен бас тартуға мәжбүр болды. Содан кейін I Сағадат Герей татар атты әскерімен бірге түрік әскерімен бірге бүлікші Сәлім бауырларына қарсы шайқасты, Анадолыдағы халықтық тәртіпсіздіктерді басуға қатысты. Сағадат Герей жаңа сұлтанның ең сенімді адамдарының бірі болды, ол тіпті өзінің қызын тұрмысқа берді.
Кейіннен ұзақ уақыт Ыстанбұлда құрметті кепіл ретінде өмір сүрген Қырым ханзадасы Сағадат Герей Османлы сұлтаны Сәлімнің, содан кейін оның ұлы Сүлейменнің ықыласына бөленді.
1523 жылы наурызда Қырым ханы I Мехмет Герей және оның үлкен ұлы әрі мұрагері Баһадүр Герей Астраханды сәтті басып алғаннан кейін одақтастары Мамай мен Ағыш ноғай мырзалары оларды қапияда өлтірді, содан кейін Қырым әскері талқандалды. Наурыз айының соңында ноғай мырзалары Қырым хандығына басып кіріп, татар ауылдарын тонап, қиратты. Ноғайлар ауылдарды өртеп, табын-табынымен малдарды айдап, жергілікті тұрғындарды өлтіріп, тұтқынға алды. Тек қана бекіністі қалалар мен шалғайдағы таулы аймақтар аман қалды. Ірі Қырым мырзалары 12 мыңдық әскер жинап, ноғайларға қарсы жорыққа шықты, бірақ жеңіліске ұшырап, түрік гарнизонының қорғауымен Орқапыны паналады. Сол уақытта казак жасақтарымен Очаков бекінісін қоршауға алып, қиратқан Каневтің басшысы Евстафий Дашкевич Қырым ұлыстарына шабуыл жасады.
1523 жылдың күзінде Ноғай ордасы кеткеннен кейін Қырым ақсүйектері қайтыс болған Мехмет Герей ханның аман қалған ұлдарының үлкені I Ғазы Герейді хан тағына отырғызды. Алайда, Қырым бейлері үміткер жайлы Ыстанбұлмен мақұлдаспады. Османлы сұлтан Сүлеймен бұл үміткерді қабылдамай, біраз уақыттан кейін Ыстанбұлдағы сұлтан сарайында ұзақ уақыт өмір сүрген ағасы Сағадат Герейді хан етіп тағайындады. Бұдан басқа, негізгі қырым мырзасы Меміш Шырын бей жас Ғазы Герей ханның билігіне наразы болып, Ыстанбұлға барып, сол жерден сұлтаннан Сағадат Герейді жаңа хан етіп тағайындауды сұрады.
1524 жылы сәуірде І Сағадат Герей түрік жаңа шеріктер жасағымен Ыстанбұлдан Қырымға жүзіп келіп, Кефеге тоқтады. Сұлтан растаған жаңа Қырым ханы өзінің інісі Ғазы Герейден ант қабылдау үшін оның келуін талап етті. 20 жастағы Ғазы Герей өзінің бауырлары Баба мен Шобан Герейлермен бірге Кефеге келді. О. Гайворонскийдің айтуынша, Ғазы Герей ханмен алғашқы кездесуінде өлтіріліп, оның бауырлары Баба мен Шобан Герейлер түрмеге қамалды. Хәлім Герей сұлтанның айтуынша, Қырым ханы Сағадат Герей інісі Ғазы Герейге қалғай шенін берген. Алайда, үш айдан кейін хан оның адалдығына сенімсізденіп, Ғазы Герейді шақырып алып, оны өлтіруге бұйрық береді. Жаңа қалғай болып бірінші Қырым ханы I Қажы Герейдің немересі Өзбек Герей тағайындалды.
Сағадат Герай билікке келгенде Қазан I Мехмет Гереймен одақтастық келісім негізінде және оның Астраханға қарсы жорығымен қатар бастаған Қазан мен Мәскеу арасындағы соғыс жалғасты. Сағадаттың сыртқы саясаттағы алғашқы қадамдарының бірі бейбітшілікке делдал болу болды, бірақ Мәскеу одан бас тартты. Сағадат, сонымен бірге, Астрахан хандығымен бейбіт қатынастар орнатып, мүмкіндігінше сол кезде бірде-бір үкімет болмаған Ноғай Ордасының жеке мырзаларымен бейбіт қатынастар орнатуға тырысты.
I Сағадат Герей таққа отырған кезде елді шонжарлар шайқасы әлсіреп, ноғай шапқыншылығы салдарынан күйреген күйде болды. Ол мемлекеттегі тәртіпті қалпына келтіріп, бірнеше маңызды қайта құруларды жүзеге асырды. Атап айтқанда, ол саяшы штатын Османлы үлгісі бойынша ұйымдастырып, артиллериялық бөлімдерді құрай, әскерді жаңартты (оған дейін Қырым әскері тек атты әскерлерден тұрды).
Қырым ханы мен татар ақсүйектері қарым-қатынасы шиеленісті болды. Сағадат Герейдің түрікшіл саясатына қырымдық бейлер наразы болды. Хан өзін түрік шенеуніктері мен сенімді адамдарымен қоршады. Шырын руынан қолдау алу үшін хан өзінің ағасы Ахмет Герейдің жесірі Шырынбекке үйленді. 1524 жылдың көктемінің соңында Сағадат Герей татар ақсүйектерінің көпшілігімен татуласты.
Қырым ханы Сағадат Герей (1524-1532) мәскеулік, поляк және литва жерлерінің оңтүстік иеліктеріне шапқыншылық ұйымдастырып, шабуыл жасады. 1524 жылы маусымда Сағадат Герей Ұлы Литва кінәздігіне қарсы жорық жасады. Төрт ханзада: Өзбек Герей қалғай, Ислам Герей, Бүшек Герей және Жантұр Герей бастаған Қырым татарлары ордасы Литваның шекарасындағы иеліктерге басып кірді. Сапар сәтсіз аяқталды. Күзде, қайтып келе жатқанда, қырымдықтар Днепр өткелінде Семен Полозович пен Криштоф Кмитиц бастаған украин казактары тарапынан жеңіліске ұшырады.
Сол 1524 жылдың күзінде І Сағадат Герей І Мехмет Герейдің тірі қалған ұлдарының үлкені — I Ислам Гереймен хан тағына таласуды бастады. Ислам Герей хандыққа өзінің құқығын жариялап, көптеген ірі бейлік рулардың қолдауына ие болды. Сағадат Герей ханның түрікшіл саясатына наразы болған көптеген қырымдық бейлер І Ислам Герейді қолдады. Хан інісін өлтіруге бұйрық берді. Серіктестері ескерткен Ислам Герей Қырымнан ноғай қоныстарына қашып кетті. Көп ұзамай Ислам Герей Қырымға оралғанда көптеген мырзалар оның жағына өтті. Алдымен Ислам Герей Орқапы маңында ханның отарын, содан кейін Сағадат Герейдің анасы Махмұт Сұлтанды қолға түсірді. Ислам Герей өз әскерімен Қырым қаласын басып алды, онда оның жақтастары оны хан деп жариялады.
Тақтан айырылған хан Сағадат Герей солтүстікке қашып, Орқапыны паналады. 1524 жылы қарашада Ислам Герей өз әскерімен Орқапы бекінісін қоршауға алды. Қоршау үш айға созылды. Нәтижесінде Сағадат Герей татар бейлерінің көпшілігін Ислам Герейді тастап, оның жағына өтуге көндіре алды. 1525 жылы қаңтарда Ислам Герей Орқапы маңынан Ноғай ұлыстарына, Сүтана өзеніне қашып кетті. Тақты қайта иемденгенде, Сағадат Герей бұрын Қазан ханы болған бауыры Сахиб Герейді қалғай етіп тағайындады.
1525 жылдың көктемінде Ислам Герей жаңа күш жинап, Қырымға басып кіріп, онда Қырық Ор қабырғалары түбінде шайқаста Сағадат Герейді жеңді. Түрік жасағымен (1700 адам) ханға көмекке келген Кефе пашасы да жеңіліске ұшырады. Ислам Герей өзінің қарсылас ағасын қуып, астананы екінші рет басып алды. 1525 жылдың күзінде ірі қырым мырзалары Бақтияр Шырын мырза және Дәулет Бақыт Барын мырза Ислам Герей ханға қарсы шығып, оны Қырымнан кетуге мәжбүр етті. Сағадат Герей хан тағына қайта оралды. Ислам Герей аздаған жақтастарымен ноғай қоныстарына шегінді.
1526 жылдың басында Ислам Герей тағы да Орқапыға жақындады. Аға мен іні ымыраға келіп, бітім жасасты. Сағадат Герей хан тағын сақтап қалды, ал Ислам Герей қалғай атағын алды. Қырым ханы Сағадат Герай Очаковты (Ақшақұм) және оған іргелес аумақты інісі Ислам Герейге берді. Бұрынғы қалғай Сахиб Герей ханнан Төменгі Днепрдегі шекара бекіністерін алды.
1526-1527 жылдың қысында 30 мың адамнан тұратын қырым татарлары ордасы Польшаның және Ұлы Литва кінәздігінің оңтүстік жерлеріне басып кірді, олар көптеген есірейлер мен бай олжаларды қолға түсірді. 1527 жылы 27 қаңтарда қайтып келе жатқанда, қырымдықтар Киев түбінде Ольшаница өзеніндегі шайқаста Литва әскерінің ұлы Литва гетманы, кінәз Константин Иванович Острожский бастаған литвалық раттан толық жеңіліске ұшырады.
1527 жылдың күзінде 40 мыңдық татар ордасының басында тұрған Ислам Герей қалғай оңтүстік орыс жерлеріне қарсы үлкен жорық жасады, бірақ орыс воеводалары Ока өзенінің жағасынан тойтарыс берді. Мәскеу воеводалары Дон өзеніне қарай шегініп бара жатқан орданың соңына түсіп, жол бойында бірнеше ірі татар жасақтарын талқандады.
1528 жылдың басында Қырым ханы Сағадат Герей інісі Ислам Герей қалғаймен күресті қайта бастады. Наурызда хан інісін жеңді. Шайқаста көптеген дегдар татар мырзалары, Ислам Герейдің жақтастары қаза тапты. Олардың арасында Шырын бейі Мемеш мырза болды. 1528 жылдың күзінде Ислам Герей Литваның оңтүстігіндегі иеліктерге келіп, Шеркесі маңында тұрақ құрып, сол жерден поляк королі әрі Литваның ұлы кінәзі Кәрі Сигизмундтен қолдау сұрады. Сигизмунд Казимирович украин казактарына Ислам Герейге әскери көмек көрсетуді бұйырды. 1529 жылдың көктемінде Ислам Герей Орқапыға жылжыды, ал украин казактары Днепр бойымен өзен кемелері арқылы жүзіп келді. Қырым ханы Сағадат Герей татар мырзаларының көп бөлігі інісінің жағына өтіп кетеді деп қорқып, оған бітім жасасуды ұсынып, хат жіберген. Ислам Герей Сағадат Герейді хан деп танып, Очаков бекінісін іргелес ұлыстармен бірге қайтарып алды.
1531 жылдың күзінде Қырым ханы Сағадат Герай ірі татар руы Шырын арасындағы қарым-қатыныс шиелініске түсті. Шырындардың басты мырзасы Бақтияр бей ханға қарсы қастандық ұйымдастырды. Қастандық жасаушылардың арасында Шырынбек (Сағадат Герейдің әйелі) және ханның немере інілері Бұшақ пен Жүсіп Герейлер болған. Бақтияр Шырын бей Шырындардың ата қонысы Қырымда (Ескі Қырым) ханды өлтіруді жоспарлап, сонда шақырды. Қырым ханы Сағадат Герей өзімен бірге Сахиб Герей қалғайды алып, Шырындарға аттанды. Хан мылтықтармен қаруланған түрік жаңа шеріктер мен сыпайлар жасақтарын ертіп шықты. Екі шырындық мырзалар - Доқұзақ пен Жүніс - ханға қашып, оған қастандық туралы хабарлады. Хан өз әскерімен Қырымды және бүкіл Шырын ұлыстарын басып алды. Сағадат Герейдің бұйрығымен Бұшақ пен Жүсіп Герей ханзадалар, Бақтияр Шырын бей ұлдары және інілерімен бірге тұтқынға алынып, өлім жазасына кесілді. Хан өзінің адал Доқұзақ мырзаны жаңа Шырын бейі етіп тағайындады. Шырынбек ханша Қырық Ор бекінісіне қамалды. Тірі қалған Шырын мырзаларының бір бөлігі Ислам Герейге қашып кетті.
1531 жылдың соңында Ислам Герей ағасымен хан тағына таласуды жалғастырды. Ханзада Орқапының жанында Шырын мырзаларымен бірге болды. 1532 жылы ақпанда Ислам Герей Шеркесі мен Каневтің қасына келіп, сол жерден ұлы Литва кінәзі Кәрі Сигизмундтан көмек пен қорғауды сұрады.
1532 жылдың көктемінде Татар ордасының басында Қырым ханы Сағадат Герей түрік жаңа шеріктер жасақтары (1500 адам) және артиллериямен Литва шекарасындағы иеліктерге қарсы жорық жасады. Сағадат Герей Шеркесіні қоршауға алды, оны қорғауын Шеркесі мен Канев қожайыны Евстафий Дашкевич басқарды. Шеркесі қоршауы бір айға созылды. Евстафий Дашкевич бастаған Литва гарнизоны жаудың барлық шабуылдарын тойтырды. Осы уақытта ханзада Ислам Герей өзінің жақтастарымен бірге Доннан тыс далада Мәскеу үкіметімен келіссөздер жүргізді.
1532 жылы мамырда Қырым ханы Сағадат Герей хан тағынан өз еркімен бас тартып, Ыстанбұлға кетті. Кейінірек Сағадат Герей Сефевидтік Иранға қарсы жорығы кезінде Сүлеймен сұлтанмен бірге жүрді. Сағадат Герей сұлтаннан үлкен зейнетақы (жылына 300 000 ақша) алды.
1538 жылы 46 жастағы І Сағадат Герей тақтан бас тартқаннан кейін алты жылдан соң дүниеден өтіп, Ыстанбұлда жерленген.
## Дереккөздер |
Тайыр Жарықұлы (26 қыркүйек 1908 жыл, Хан Ордасы ауылы, Астрахан губерниясы (қазіргі Батыс Қазақстан облысы) – 11 наурыз 1965 жыл, Алматы) — қазақ ақыны.
## Өмірбаяны
Байұлы тайпасы Шеркеш руынан шыққан.
* 1923 — 1927 жылы Орынбордағы Қазақ халық ағарту институтында
* 1928 — 1932 жылы ҚазПИ-де
* 1934 — 1935 жылы Ленинград тарих философия және әдебиет институтының аспирантурасында оқыған.
* 1932 — 1933 жылы жаңадан құрылған Қазақстан Жазушылар одағы ұйымдастыру комитетітінің хатшысы
* 1933 — 1934 жылы Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет баспасының редакторы
* 1936 — 1938 жылы “Қазақ әдебиеті” газеті редакторының орынбасары
* 1938 — 1942 жылы Жамбыл Жабаевтың әдеби хатшысы қызметтерін атқарды.
* Ұлы Отан соғысына қатысқан.
* 1946 — 1965 жылы Қазақстан Жазушылар одағы мен Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет баспасында (қазіргі “Жазушы” баспасы) жауапты қызметтер атқарды.
## Ақынның шығармашылығы
Ақынның алғашқы өлеңдері
* “Аэроплан”
* “Күлімдейді күміс күн де” 1927 — 1928 жылы жарияланды.
Бірінші өлеңдер жинағы 1932 жылы
* “Жұлдыз жарығы” деген атпен басылып шықты.
Әр жылдарда
* “Нефстан”
* “Мотор жыры”
* “Күн тіл қатты” (1934)
* “Мұз тұтқыны” (1935)
* “Тасқын” (1937, 1949)
* “Нарын” (1935)
* “Тастағы жазу” (1940)
* ”Бақыт жырлары”
* “Жапанды орман жаңғыртты” (1949)
* “Қырда туған құрыш” (1954, 1955, 1956)
* “Жыр қанаты” (1956)
* “Құмдағы дауыл” (1958)
* “Тау жырлайды” (1962)
* “Теңіз баласы” (1963)
* “Тасқынға тосқын” (1965), т.б. кітаптары жарық көрді.
* Ақынның таңдамалы шығармаларының 1958 — 1959 жылы екі томдығы
* 1972 — 1975 жылы төрт томдығы
* 1951 — 1978 жылы бір томдығы басылды.
## Тақырыптары
Жароков, әсіресе, саяси-әлеуметтік лириканың шебері. Ақын поэзиясына өмір жаңалықтарын дер кезінде көре біліп, оны публицистикалық леппен, романтикалық сезіммен шабыттана жырлау тән. “Күн тіл қатты” поэмасында кеңес ұшқыштарының 1934 жылы 22 км биіктікке көтеріліп, дүниежүзілік рекорд жасаған ерлігін романтикалық қуатпен шаттана жырлады. “Тасқын” поэмасында 1921 жылы Алматыда болған су тасқынын суреттей отырып, «Қайсар мен Жамал» секілді қарапайым жастардың бейнесін типтік дәрежеде жасай білді. Ақын бұл тақырыпқа кейін қайта оралып, “Тасқынға тосқын” (1965) поэмасын жазды. Бұл шығармалар тек Жароков шығармашылығының ғана емес, қазақ поэзиясының елеулі табысы ретінде бағаланды. 1940 жылы жазылған “Нарын” поэмасында ақын тарихи өлкенің өткені мен бүгінгісін салыстыра отырып жыр төгеді. “Қырда туған құрыш” поэмасы Қазақстан магниткасы — Теміртауға арналған. Ақын қазақ өлеңі өрнегіне өзіндік өзгерістер әкеліп, жаңашыл ақын атанады.
## Аудармалары
Жароков аудармашылық өнермен де айналысты. Ол А.С. Пушкиннің “Цыгандар”, “Кавказ тұтқыны”, “Коломнадағы кішкене үй”, “Ағайынды қарақшылар”, “Граф Нулин”, “Қысқы кеш”, “Қысқы ертеңгілік”, М.Ю. Лермонтовтың “Черкестер”, “Қылмыскер”, сондай-ақ, Ш.Руставелидің, Т.Шевченконың, Н.Некрасовтың, В.Маяковскийдің, М. Алигеридің, А.Сурковтың шығармаларын қазақ тіліне аударады.
## Марапаттары
* Екі мәрте Еңбек Қызыл ту орденімен
* “Құрмет Белгісі” орденімен марапатталған.
## Дереккөздер |
Жози Бартель (фр. Josy Barthel; 24 сәуір 1927, Мамер, Люксембург — 7 шілде 1992, Люксембург) — люксембургтік жеңіл атлет, 1500 метр қашықтыққа жүгіруде 1952 жылы Олимпиада чемпионы атанды.
1948, 1956 жылдары да Жазғы Олимпиадаға қатысты.
Елдің астанасындағы басты футбол стадионы Жози Бартельдің атымен аталады. |
Азамат Герей (қырымтат. Azamat Geray; 24 маусым 1632 қай.) — нұреддин (1610-1623, 1625-1627, 1628-1631) және қалғай (1631-1632), Қырым ханы I Селәмет Герейдің (1608-1610) үлкен ұлы.
## Өмірбаяны
1610 жылы Азамат Герейдің әкесі Қырым ханы I Селәмет Герей қайтыс болды. Түрік сұлтаны I Ахмет жаңа хан етіп Жәнібек Герейді (1610–1623) сайласа, ол өз кезегінде Азамат Герейді нұреддин етіп тағайындады.
1615 жылдың көктемінде нұреддин Азамат Герей оңтүстік поляк иеліктеріне үлкен жорық жасады. Азамат басқарған Қырым татарларының әскері Украинаның оң жағалауын ойсыратты.
1617–1619 жылдары Жәнібек Герей ханмен бірге нұреддин Азамат Герей Осман империясының Парсыға қарсы сәтсіз әскери жорығында болды.
1621 жылы Азамат Герей Поляк-Литва мемлекетіне қарсы Жәнібек Герейдің жаңа жорығына қатысып, нәтижесінде Хотын түбіндегі шайқаста түрік-қырым татар әскерлері поляк-казак әскерлерінен жеңіліс тапты.
1623 жылдың көктемінде Жәнібек Герей ханды жаңа Османлы сұлтаны Мұстафа тақтан түсіріп, Родос аралына жер аударды. Азамат Герей нұреддин лауазымынан айырылып, түрік иелігіне кетіп қалды. Жаңа Қырым ханы III Мехмет Герей хан тағына бекінген соң, бауыры Шаһин Герейді қалғай, ал Дәулет Шобан Герейді жаңа нұреддин етіп тағайындады.
1624 жылдың көктемінде түрік сұлтаны IV Мұрат қияңқы мінезді III Мехмет Герей ханды биліктен аластатып, Жәнібек Герейді екінші рет Қырым ханы етіп тағайындады. Мамыр айында Жәнібек Герей қалға Дәулет Герей және нұреддин Азамат Гереймен бірге түрік әскерімен Кефеге жетті. Алайда, III Мехмет Герей хан мен қалғай Шаһин Герей Қырымда үлкен әскер жинап, Кефені қоршауға алып, сұлтанның шешімін орындаудан бас тартты. Тамыз айында Жәнібек Герей түрік әскерімен Кефеден Бақшасарайға қарай аттанады, бірақ Қарасубазар түбіндегі шайқаста жеңіліп, Қырымнан қашты. Ханзада Азамат Герей Жәнібек Герей сияқты кетпей, Қырымда қалды. III Мехмет Герей Азамат Герейді өзінің нұреддині етіп тағайындады.
1625 жылдың күзінде III Мехмет Герейдің оңтүстік поляк иеліктеріне қарсы жорығына нұреддин Азамат Герей де қатысты. Қырым және ноғай жасақтары Бар, Галич және Львов қалаларының төңірегін ойрандап, Кіші Польшаға еніп кетті. Бұл жорықта 50 мыңға жуық адамды тұтқындаған қырым татарлары мен ноғайлар қаза тапқан, тұтқынға түскендері жағынан үлкен шығынға ұшырады.
1626 жылдың тамыз-қазан айларында Азамат Герей Польша-Литва мемлекетіне қарсы жаңа жойқын жорық жасады. Қырымдықтар Киев жерлерін жоюға тырысты, бірақ үлкен шығынға ұшырады. Ақ шіркеу түбіндегі шайқаста поляк-казак әскері Азамат Герейдің негізгі күштерін талқандады.
1627 жылы Азамат Герей III Мехмет Герей ханға қарсы шығып, Бұжақ мырзасы Қантемірмен бірге, алдымен, Қырымнан Бұжаққа, одан Осман иелігіне қашады. Келесі 1628 жылы Азамат Герей Қантемір мырзамен бірге Қырымға басып кіріп, III Мехмет пен Шаһин Герейге қарсы соғыс қимылдарына қатысады. Сол 1628 жылы Османлы сұлтаны III Мехмет Герей ханды тақтан тайдырғанын және Жәнібек Герейді хан тағына қайта отырғанын жариялады. Жәнібек Герей түрік әскерімен Кефеге жетіп, Қырым ақсүйектерінің қолдауына ие болып, Бақшасарайды басып алды. Ағайынды Мехмет пен Шаһин Герейлер Қырымнан Запорожеге қашып кетті. Ханзада Азамат Герей Жәнібек Герейдің жағына өтіп, оны екінші рет нұреддин дәрежесіне бекітті.
1631 жылы қарашада қалғай Дәулет Герей қайтыс болғаннан кейін Жәнібек Герей хан бұрынғы нұреддин Азамат Герейді жаңа қалғай етіп тағайындады. Көп ұзамай Жәнібек Герей мен қалғай Азамат Герейдің арасында жанжал туындады. 1632 жылы маусымда хан қалғайға түсіндіру үшін өзіне шақырады, сол кезде Азамат Герей Жәнібек Герейдің бұйрығымен өлтірілді.
## Әдебиет
* Новосельский А. А. Борьба Московского государства с татарами в 17 веке. — М.—Л.: Издательство Академии наук СССР, 1948.
* Гайворонский Олекса. Повелители двух материков. — Т. 2. — Киев—Бахчисарай, 2009. — ISBN 9789662260038 |
Нариман Хусанжанұлы Құрбанов (6 желтоқсан 1997 жыл, Алматы) — қазақстандық гимнаст, 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегері.
Ұлты ұйғыр.
## Карьерасы
Гимнастикамен бес жасынан бастап айналысты. Алғашқы бапкері — өзінің әкесі.
2022 жылғы Азия ойындарында қола жүлде алды. Сол жылы Доһада өткен Азия чемпионатында күміс жүлдеге қол жеткізді.
2023, 2024 жылғы Азия чемпионы.
2024 жылғы Жазғы Олимпиаданың шешуші финалында 15,433 ұпай жинады. Бағдарламаның күрделілігі 6,7, орындалуы 8,733 деп бағаланды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
М.Х. Дулати атындағы Тараз университеті – ҚР жоғары оқу орны. Дулати университетінің білім беру қызметінде қазіргі кезеңде бакалавриатта – 103, магистратурада – 61, докторантурада – 9, барлығы 173 білім бағдарламасы бар. Университетте әскери кафедра жұмыс істейді. Сонымен қатар, 6 факультет, 1 институт, колледж және 3 студенттік жатақханасы бар.
М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінің Басқарма төрағасы-ректоры – физика-математика ғылымдарының кандидаты, доктор PhD, қауымдастырылған профессор Байжұманов Мұхтар Қазбекұлы. М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінің жұмысы – оқу, ғылыми-инновациялық, тәрбие беру, өңірдің экономикалық, әлеуметтік және мәдени тіршілігімен тығыз байланысты. Себебі, университет көптеген мамандықтар бойынша мамандарды үш сатылы даярлауды іске асыратын және аймақтың жоғары білікті мамандарға қажеттілігін қамтамасыз ететін бірден-бір өңірлік жоғары оқу орны. Университте 2024 жылдың қыркүйек айынан бастап Д.И. Менделеев атындағы Ресей химия-технологиялық университетінің (РХТУ) филиалы ашылады деп жоспарлануда. Дулати университеті Әлем бойынша 3000-ға жуық жоғары оқу орындарының арасында рейтингте 1201-1400 орынға жайғасты. Times Higher Education World University Rankings 2024 жалпы рейтингіне «репортер» мәртебесімен енді. 2024 жылдың 18 наурызында Дулати университеті жалпы есепте QS Stars «3 жұлдыз» артықшылығына ие болды. QS Asia University Rankings рейтингінде 857 университет арасында 601-650 және Орталық Азия рейтингінде 30-орынға ие болды. Қазақстандағы 95 жоғары оқу орнының рейтингінде Дулати университеті сегізінші орынға ие болып, «А+» мәртебесін алды. 2023 жылғы тәуелсіз халықаралық қазақ ұлттық h-index рейтингінде Дулати университеті 151 ұйымның ішінде 31-орынға ие болды.«Білім сапасын қамтамасыз ету жөніндегі тәуелсіз агенттік» рейтингінде Қазақстан университеттері арасында 8-орынға ие.
## Бүгінгі жағдайы
Университетте бір мыңнан астам жоғары білікті оқытушы жұмыс істейді, соның ішінде 320- ғылым докторы мен кандидаты және философия докторы бар. М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті әлем бойынша 3000-ға жуық жоғары оқу орындарының арасында рейтингте 1201-1400 орында.
## Тарихы
Дулати университетінің тарихы 1958 жылдан бастау алады. Алғашында Жамбыл жеңіл және тамақ өнеркәсібі технологиясы институты болып құрылған. 1962 жылы Алматы қаласындағы Қазақ ауылшаруашылық институтының гидромелиоративтік факультеті негізінде Жамбыл гидромелиоративтік-құрылыс институты ашылды. 1963 жылы – Қазақ химия-технологиялық институты филиалының негізінде Жамбыл жеңіл және тамақ өнеркәсібі технологиялық институты құрылды. 1996 жылы – Жамбыл педагогикалық институты негізінде Жамбыл университеті құрылды. 1997 жылы Жамбыл университетіне Мұхаммед Хайдар Дулатидің есімі берілді. 1998 жылы – Жамбыл университеті, Жамбыл жеңіл және тамақ өнеркәсібі технологиялық институты және Жамбыл гидромелиоративтік-құрылыс институты бірігуі негізінде М.Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті құрылды.
## Факультеттер
* Педагогика және әлеуметтік ғылымдар факультеті
* Жаратылыстану ғылымдары факультеті
* Экономика және құқық факультеті
* Филология және гуманитарлық ғылымдар факультеті
* Технологиялық факультет
* Дене шынықтыру және алғашқы әскери дайындық факультеті
## Институттар
* Су шаруашылығы, экология және құрылыс институты
## Колледж
* Қаратау тау-технологиялық колледжі
## Университет ректорлары
* 1958-1972 – Сейітов Хамза Сейітұлы
* 1962 ж – Жулаев Рахмет Жанғазыұлы
* 1972-1987 - Мұхаметқалиев Тасболат Марденұлы
* 1987-1991 – Владимир Миллер Иосифович
* 1991-1998 – Мәдиев Өскенбай Қабылбекұлы
* 1973-1992 – Үркімбаев Марс Фазылұлы
* 1992-1998 – Сүлейменов Жүсіпбек Тәшірбайұлы
* 1996 ж – Бишимбаев Қуандық Уәлиханұлы
* 1998—2001 - Бишимбаев Қуандық Уәлиханұлы
* 2001-2008 - Бектұрғанов Әбдіманап Елікбайұлы
* 2008-2012 – Әшімжан Сүлейменұлы Ахметов
* 2012-2020 – Махметғали Нұрғалиұлы Сарыбеков
* 2021 жылы – Ержан Әмірбекұлы
* 2021-2022 – Ешенқұлов Талғат Ілияұлы
* 2022 ж 1-желтоқсаннан Байжұманов Мұхтар Қазбекұлы
## Ғылым және коммерцияландыру
Дулати университетінде «Ғылым және коммерцияландыру» департаменті жұмыс істейді. Елдің және Жамбыл өңірінің өзекті, басым проблемалары бойынша, оның ішінде нанотехнологиялық және биотехнологиялық бағыттар бойынша іргелі және қолданбалы зерттеулер жүргізуді қамтамасыз етеді. Сондай-ақ олардың нәтижелерін өндіріске енгізуге жәрдемдеседі. Инновациялық жобаларды әзірлеу мен іске асыруды жандандырып, Жамбыл өңірінде жаңа инновациялық өндірістерді құруға атсалысады. Ғылыми зерттеулердің оқу-тәрбие процесімен байланысын оқытушыларды, студенттерді, магистранттарды, аспиранттарды ҒЗЖ-ға кеңінен тартып, білім беру процесінде ғылыми зерттеулердің нәтижелерін белсенді пайдалану жолын нығайтады.
## Халықаралық қызмет
2023-2024 Оку жылыӨзара тиімді, бірлескен келісім-шарттар мен меморандумдар жасауБілім беруді интернационалдандыру университет қызметінің маңызды стратегиялық басымдығы болып табылады. Интернационалдандыру стратегиясын іске асыру және академиялық ұтқырлық бағдарламаларын дамыту үшін университет бүкіл әлем бойынша серіктес жоғары оқу орындарымен 185 шартқа қол қойды. Оның ішінде: алыс шетелде – 60 ЖОО, ТМД елдерінде – 68 ЖОО, Қазақстан бойынша - 57 ЖОО.Шетелдік ғалымдарды тарту келесі бағдарламалар бойынша жүзеге асырылуда: Erasmus+, DAAD,Fulbright (АҚШ елшігінің қаржыландыруымен), Оңтүстік Корея елшілігінің қаржыландыруы, республикалық бюджет есебінен.
## Серіктес университеттер
* Гангнам Ұлттық Ғылым және технологиялар университеті, Корея
* Томаша Бата университеті, Чехия
* Анталья туризм академиясы, Түркия
* Еге Университеті, Түркия
* Скандинавия Академиялық ұтқырлық институты, Финляндия
* «Неофит Рильски» Оңтүстік –батыс университеті, Болгария
* Сегед университеті, Мәжірстан
* Хайльбронн университеті, Германия
* Гданьск технологиялық университеті, Польша
* Пшасныш лингвистикалық -техникалық университеті, Польша
* Лодз университеті, Польша
* Браганса политехникалық институты, Португалия
* Малага университеті, Испания
* Витаутас Магнус университеті|, Литва
* Вайнштефан Триздорф университеті, Германия
* Гливице қаласындағы Силезиялық технология университеті, Польша
* Острава техникалық университеті, Чехия
* Бельгиялық білім беру кеңесі Брюссель, Бельгия
* Султан Сюриф Касим Риу мемлекеттік ислам университеті, Индонезия
* Варна экономика университеті, Болгария
* Сельчук Университеті, Түркия
* Мугла Сыткы Кочман Университеті, Түркия
* Афина Ұлттық техникалық университетінің теориялық және есептеу физикасы зертханасы, Греция
* Небраска университеті, АҚШ
* Н.Г.Чернышевский атындағы Саратов ұлттық зерттеу мемлекеттік университеті, Ресей
* А. Н. Косыгин атындағы Ресей мемлекеттік университеті (Технологии. Дизайн. Искусство), Ресей
* Иванов мемлекеттік политехникалық университеті, Ресей
* Мәскеу мемлекеттік педагогикалық университеті, Ресей
* Томск мемлекеттік педагогикалық университеті, Ресей
* Беларусь мемлекеттік мәдениет және өнер университеті, Беларусь Республикасы
* Беларусь мемлекеттік өнер академиясы, Беларусь Республикасы
* И.Арабаев атындағы Қырғыз мемлекеттік университеті, Кыргызстан
* Украина державск химия-технологиялық университеті, Украина
* Джизақ политехникалық институты, Өзбекстан
* Армения ұлттық сәулет және құрылыс университеті, Армения
* Баку еуразиялық университеті, Әзербайджан
* Шота Руставели атындағы Батуми мемлекеттік университеті, Грузия
* Акакия Церетели Университеті, Грузия
* Ажинияз атындағы Нүкіс мемлекеттік педагогикалық институты, Қарақалпақстан Республикасы
* Альфраганус университеті, Ташкент қаласы, Өзбекстан Республикасы
## Университет құрылымы
Академиялық жұмыс жөніндегі департамент
Маркетинг және кәсіптік бағдарлау департаменті
Стратегиялық даму басқармасы
Жобалық басқару және цифрландыру орталығы
Халықаралық ынтымақтастық басқармасы
Кадрлардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау орталығы
Кітапханалық-ақпараттық орталық
Ғылым және коммерцияландыру департаменті
«Бауыржантану» ҒЗО
«Дулатитану және өңір тарихы» ҒЗО
«А.С. Ахметов атындағы наноинженерлік зерттеу әдістері» инженерлік бейіндегі ғылыми-зерттеу зертханасы
«Гидравлика және гидротехникалық құрылыстар»
«Спектрофотометрия зертханасы»
«Инфрақызыл спектроскопия зертханасы»
«Хроматографиялық зертхана»
«Атом-эмиссиялық спектрометрия зертханасы»
«Тампонаждық материалдар мен бұрғылау ерітінділерінің қасиеттерін зерттеу»
«Суды тазарту және материалдар»
Техникалық қолдау және IT қолдау орталығы
Корпоративтік клиенттермен жұмыс жөніндегі бөлім
Әлеуметтік жұмыс басқармасы
Ақпарат және медиакоммуниция орталығы
Мұражай
Әкімшілік-шаруашылық басқармасы
«Dulaty university» баспасы
Студенттерді есепке алу бөлімі
Білім алушыларға қызмет көрсету бөлімі
Инклюзивті білім берудегі психологиялық бейімделу орталығы
Дінтану орталығы
Студенттердің шығармашылығын дамыту орталығы
Сұңқар спорт клубы
DU UNION жастар орталығы
Қоғамдық қабылдау бөлімі |
Бегімсал Орынбекұлы (1911 жыл, Қарағанды облысы, Шет ауданы - 1985 жыл, Қарағанды облысы, Босаға ст.) - күйші-домбырашы. Арғынның Қаракесек Кәрсөн руынан.
Бегімсалдың өскен ортасы күйшілік өнерді айрықша қастерлен, ғажайып дәстүр қалыптастырған. Оның әйгілі өкілдері Тәттімбет, Тоқа, Ықылас, Дайрабайлардың ұлы мұрасын жалғастырушы Қыздарбек, Әбди, Сембек, Мақаш, Баубек, Ахметжан, Манарбек Ержанов, Әбікен Хасенұлы, Мағауия Хамзин сияқты қүйші-домбырашылар қатарында Бегімсалдың есімі де құрметпен аталады. Арқаның күйшілік дәстүрін барынша игерген Бегіммсалдың репертуарында жетпіске тарта күй болған. Әсіресе, Абылай ханның, Тәттімбеттің, Тоқаның, т. б. күйлерін нақышына келтіріп тартқан. Өз ұстаздарының өлмес өнерін үйренген Бегімсал өз кезегінде С.Мүхамеджанов, М.Хамзин секілді музыка саңлақтарының дарынын ұштауға ықпал еткен. Бегімсал домбырашылығына қоса, өз жанынан "Бес перне", "Мырза шертпек", т.б. күйлер шығарған.
## Дереккөздер |
Нариман Хусанжанұлы Құрбанов (6 желтоқсан 1997 жыл, Алматы) — қазақстандық гимнаст, 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегері.
Ұлты ұйғыр.
## Карьерасы
Гимнастикамен бес жасынан бастап айналысты. Алғашқы бапкері — өзінің әкесі.
2022 жылғы Азия ойындарында қола жүлде алды. Сол жылы Доһада өткен Азия чемпионатында күміс жүлдеге қол жеткізді.
2023, 2024 жылғы Азия чемпионы.
2024 жылғы Жазғы Олимпиаданың шешуші финалында 15,433 ұпай жинады. Бағдарламаның күрделілігі 6,7, орындалуы 8,733 деп бағаланды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
Калаи-Муг (тәж. Қалъаи Муғ — сиқыршы бекінісі, — мұсылманға дейінгі діни қызметкер) — Құм және Зеравшан өзендерінің сол жағалауында Тахматсой өзенінің сағасына қарама-қарсы орналасқан Муг тауындағы қамал (бекініс), археологиялық ескерткіш. 7-8 ғасырларда Тәжікстанда, Айнин ауданы Хайрабад ауылынан 3 км, Пенжикенттен шығысқа қарай шамамен 60 км.
Құрылыс Құм өзенінің Зеравшанға құяр жерінен 120 м биіктіктегі тік тауда орналасқан және ауладан және 18,5 × 19,5 м өлшемді тас пен кірпіштен жасалған екі қабатты ғимараттан тұрды бес күмбезді бөлме арқылы өтетін өткел.
1932 жылы Тәжікстанның Хайрабад ауылының қойшысы таудағы қирандылардан көне құжаттардың фрагменттері салынған қоржын тауып алды. Біраз уақыттан кейін олжа Ленинградқа белгілі шығыстанушы А. А. Фрейманға жеткізілді, ол құжатта соғды тіліндегі мәтін бар екенін анықтады.
1933 жылдың күзінде ашылған жерге А. А. Фрейман басқарған экспедиция ұйымдастырылып, ол үлкен құжаттар мұрағатын ашты: 74 соғды тілінде, біреуі араб тілінде, біреуі көне түркі тілінде және бірнешеу қытай тілінде. Сондай-ақ көптеген тұрмыстық заттар (жібек, мақта, жүн маталар, былғары аяқ киім, ағаш ыдыстар), қару-жарақ, тиындар табылды. Соғды жауынгерінің бейнесі бар былғарымен қапталған ағаш қалқан ерекше қызығушылық тудырады. Соғыстан кейінгі кезеңде Якубовский А. Ю-ның басшылығымен қазба жұмыстары жалғасты.
Бекіністен табылған құжаттар – хаттар, іс қағаздары, келісім-шарттар 8 ғасырдың басында оны анықтауға мүмкіндік берді. амал соғды билеушісі Пенжикент Деваштичтің араб жаулап алушыларынан жасырынған соңғы баспанасы болды. Қамал араб деректерінде Абғар (Абаргар) сарайы деп аталады.
Құжаттардың мұрағаты қазіргі уақытта Ресей ғылым академиясының Шығыс қолжазбалары институтында, ал материалдық олжалар Эрмитажда.
## Тағы қараңыз
* Пенжикент фрескалары
## Дереккөздер
## Әдебиеттер
* Якубовский А. Ю. Древний Пянджикент // Ежелгі мәдениеттердің ізімен. — Госкультпросветиздат. — М., 1951. — 262 с.
* Калаи-Муг // Историзм — Канди. — М.: Советская энциклопедия, 1953. — С. 389. — (Большая советская энциклопедия: [в 51 т.] / гл. ред. Б. А. Введенский; 1949—1958, т. 19).
## Сілтемелер
* MUGH, MOUNT // Encyclopædia Iranica: [англ.] / ed. by E. Yarshater. — 1985 —.
* Л. Кафанова. Тарих сағатында бес минут. www.chayka.org. Басты дереккөзінен мұрағатталған 22 сәуір 2023. Тексерілді, 17 желтоқсан 2019. |
II Сағадат Герей (қырымтат. II Saadet Geray; 1560-1587) — 1584 жылы Қырым ханы, Қырым ханы II Мехмет Герейдің үлкен ұлы.
## Өмірбаяны
Әкесі Қырым ханы Мехмет Герей (1577-1584) тұсында Саадет Герей алдымен қалғай, одан кейін нұреддин (ол хандық тарихындағы алғашқы нұреддин) қызметін атқарды. 1579 жылдың жазында ханзада Саадет Герей әкесінің Күнгей Кавказға жорығына қатысып, Қырым ордасы Ширванды талқандап, көптеген тұтқындар мен бай олжаларды басып алды.
Сол 1579 жылы Мехмет Герейдің бауыры қалғай Әділ Герей Иран тұтқынында қайтыс болғаннан кейін Қырым ханы өзінің үлкен ұлы Саадет Герейді бос қалған қалғай лауазымына тағайындайды. Алайда қалғай лауазымын басқа ханның бауыры Алып Герей де талап етіп, оны басқа бауырлары да қолдады. Мехмет Герей Күнгей Кавказдағы парсы иеліктеріне қарсы татар жорығын басқарудан бас тартқан Алыппен күресуді ұйғарды. Алып пен Селәмет Герей ханзадалар Қырымнан Ыстанбұлға қашты, бірақ жол бойында украин казактары оларды ұстайды. Поляк елшілігімен бірге ханзадалар Османлы астанасына келіп, онда олар Сұлтан сарайында қолдау тапты. Мехмет Герей бауырларымен татуласуға мәжбүр болды. Алып Герей Қырымға оралып, қалғай лауазымын алады. Саадет Герей ханның екінші тең билеушісі әрі мұрагері нұреддин дәрежесін алады.
1584 жылдың көктемінде Османлы сұлтаны III Мұрат Қырым ханы II Мехметті тақтан түсіріп, оның бауыры II Ислам Герейді жаңа хан етіп тағайындады. Қырым ханы Мехмет Герей 40 мың адамдық татар әскерін жинап, көтерілісші ханды құлатып, тұтқынға алу үшін Қырымға келген Османлы қолбасшысы Осман паша тұрған түріктердің Кефе бекінісін қоршауға алады. 1584 жылы мамырда жаңа Қырым ханы Ислам Герей түрік жаңа шеріктері жасақтарымен Кефеге келеді. Қырым татар бейлері өз жасақтарымен Мехмет Герейге опасыздық жасап, Ислам Герейдің жағына өтеді. Биліктен құлатылған хан Семіз Мехмет Герей жанұясымен және аздаған жақтастарымен Қырымнан Ноғай Ордасына қашып, сол жерде күресті жалғастыру үшін жаңа әскер жинауға үміттенеді. Алайда Орқапы маңында Мехмет Герейді Алып Герей қалғай қуып жетіп, оның бұйрығымен өлтіріледі.
Бұрынғы нұреддин Саадет Герей бауырлары Мұрат және Сафа Герейлермен бірге Кіші Ноғай Ордасына қашады. Оны Мансұр руынан шыққан ноғай мырзалары (Есеней мен Арсланай Дебейлер) қолдады.
Саадет Герей Қырым ханы Мехмет Герейдің ұлдарының үлкені болғандықтан, ағасы Ислам Гереймен хан тағына таласады. 1584 жылдың жазында 15 мыңдық ноғай әскерін бастап Саадет Герей Қырым түбегіне тереңдей енеді. Оның қасында бауырлары Мұрат пен Сафа Герей де болды. Ноғайлардан басқа Саадет Гереймен бірге құмықтар мен Дон казактарының шағын жасағы да болды. Саадет Герей Бақшасарайға жақындап, ханның астанасын қоршауға алады. Қоршау жеті күнге созылады. Қырым ханы Ислам Герей түнде Бақшасарайдан Балықлаваға қашып, ол жерден Кефеге жетеді. Ханның қашқаны жайлы хабардар болған ноғайлар таң атқанда артынан қууға тырысады, бірақ жете алмайды. Кефеге Алып Герей қалғай мен Селәмет Герей де қашты. Саадет Герей Бақшасарайды басып алып, ханның қазынасын тартып алады. Биліктен тайдырылған хан Ислам Герей інісіне қарсы күресте әскери көмек сұрап Ыстанбұлдағы Османлы сұлтанына жүгінеді. III Мұрат кефелік бейге Ислам Герейды қолдауды бұйырды. Ыстанбұлдан Кефеге 4 мың жаңа шерік жасағы бар галералар беттейді.
Бақшасарайдан Саадет Герей ноғай әскерімен ағасын ақыры жеңу үшін оған қарсы аттанады. Кейбір Қырым бейлері Саадеттің жағына өте бастайды. Ескі Қырымда татар мен ноғай бейлері Саадет Герейді хан тағына көтереді. Саадат Герей өзінің бауыры Сафа Герейді (1591 қай.) қалғай етіп, тағы бір бауырын Мұрат Герейді (1591 қай.) нұреддин етіп тағайындады.
Саадет Герей тақтан тайдырылған Ислам Герей хан мен оның бауырлары тығылған түріктердің Кефе бекінісін қоршауға алады. Қоршау екі жарым айға созылады. 1584 жылдың күзінде түрік әскері Кефеге келеді. Жаңа шеріктерді бастаған Алып Герей қалғай өзінің бүлікші інісі Саадет Герейге қарсы шықты, ол ноғай әскерімен бірге Кефеден шегінуге мәжбүр болды. Индол өзенінің аңғарында болған кескілескен шайқаста Саадет Герей толық жеңіліске ұшырайды. Бұл шайқаста Саадет Герейді жақтаған көптеген ноғай мырзалары, оның ішінде Мансұр руының басшысы Есеней бей де қаза табады. Саадет, Сафа және Мұрат Герей ханзадалар аз ғана жақтастарымен Қырымнан ноғайлардың қосындарына қашады.
Келесі 1585 жылдың көктемінде Саадет Герей Қырым хандығына қарсы екінші жорығын жасады. Бірақ Қырымның шетінде оны Алып Герей қалғай басқарған қалың татар әскері күтіп алады. Саадет Герей амалсыз қайтып оралса, Алып Герей қалғай оны Шамәлі Тынық өзеніне дейін қуады.
Қайта-қайта сәтсіздікке ұшыраған соң ағайындылар бөлініп кетеді. Саадет Герей Құмықстанға барып, Шопан шамқал оған өз иелігінде пана береді. Сафа Герей Шеркесияға, Мұрат Герей Астраханға келіп, Мәскеу патшасы Федор Иоанновичтің қызметіне кіреді. Ағайынды Саадет пен Сафа Герей Ресей мемлекетімен келіссөздерге кірісті, ал олардың бауыры Мұрат Герей 1586 жылдың көктемінде Мәскеуге келіп, оны патша Федор Иоанновичтің өзі үлкен құрметпен қабылдайды. 1586 жылы қыркүйекте Астрахан наменгері болып тағайындалған Мұрат Герей ханзада астанадан Еділ бойынан Астраханға жіберіледі. Оның ағалары Саадет пен Сафа Герейлер Астрахан маңында үлкен ноғайлармен көшіп-қонып жүруге рұқсат алады.
1586 жылдың күзінде Сафа Герей Құмықстанға келіп, үлкен ағасы Саадет Герейге қосылады. Орыс үкіметі Мұрат Герейдің атынан екі ханзадаға елшілер жіберіп, Астраханға шақырады. Саадет Герей отбасымен Астраханға келеді, ал оның бауыры Сафа Герей Ресей үкіметімен ынтымақтасудан бас тартады.
1587 жылдың күзінде Саадет Герей Астраханда кенеттен қайтыс болады. Ол Астраханды Османлы бодандығына беру туралы Ыстанбұлмен жасырын келіссөздер жүргізгенінен хабардар болған Мәскеу үкіметінің бұйрығымен өлтірілді деп есептеледі. Бақшасарайдағы отбасылық дүрбеде жерленген. Кейіннен Саадет Герейдің кенже ұлы Шаһин Герей қалғай әкесінің орыстар қолынан қаза тапқанын тікелей айтады.
## Дереккөздер |
Ширин Текели ( 28 ақпан 1944 жыл, Анкара –13 маусым 2017 жыл, Бодрум, Мугла) - феминист, академик, аудармашы, жазушы, Түркиядағы екінші толқын феминизмінің белсендісі және пионерлерінің бірі.
## Мансабы
1961 жылы Текели Парижге барып, француз тілін үйреніп, заңгер мамандығы бойынша оқи бастайды. Содан кейін ол бағытын өзгертіп, Лозанна университетіне ауысып, саясаттану мамандығында оқи бастады.
1967 жылы Ширин Түркияға оралады және Стамбул университетінің саясаттану бөлімін басқарған алғашқы әйел академик болады. 1973 жылы Давид Истонның жүйелер теориясы бойынша диссертациясымен PhD докторлық дәрежесін алады. 1978 жылы ол әйелдердің саясатқа қатысуы туралы «Kadınlar ve Siyasal Toplumsal Hayat» (Әйелдер және саяси қоғамдық өмір), сол кездегі «даулы» докторлық диссертациясын қорғап доцент атағын алды. Бұл жұмыс оның дүниетанымына үлкен әсер етті: «Мен «қорқақ феминист» болдым, бірақ мен аяқтаған кезде әйелдердің қысымға ұшырағанын, қаналғанын және қоғамдық ортадан шеттетілгенін анық көрдім. Бұл жағдайды капитализм емес, ерлердің үстемдігі жасады» дейді ол.
Диссертацияны аяқтағаннан кейін Текели сайлауға кірісті. Францияға оралып, 1979–1980 оқу жылын «National de la Recherche Scientifique» орталығында картография бойынша оқуда стипендиатпен өткізді. Осы уақыт ішінде ол Түркиядағы сайлаулар туралы барлық деректерден тұратын компьютерлік мәліметтер базасын құрастырады, сондай-ақ Жан Рейнджер және оның командасымен бірге қалалық жерлерде сайлау әлеуметтануын зерттейді. 1980-1981 жылдары саясат социологиясы бойынша семинар ұйымдастырды.
Текелидің диссертациясы 1982 жылы кітап түрінде басылып шықты. Барлығы Текели түрік тілінде әйелдер мәселесіне арналған 25 кітап шығарды.
## Белсенділігі
Ширин білім беру реформасына қарсы наразылық ретінде академиядан кеткеннен кейін Түркиядағы феминистік қозғалыста белсенді рөл атқара бастайды. 1980 жылдарды «іс-қимыл жылдары» деп санай отырып, ол өзін Түркияда науқандар мен наразылықтар арқылы әйелдердің жағдайын жақсартуға және хабардарлықты арттыруға арнады. 1990 жылдары Текели қауымдастықтар мен қорларды құруға көңіл бөлді (олардың ішінде: KA-DER, Anakültür Kooperatifi және Winpeace).
Түркия «әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы» конвенцияға (CEDAW) сәйкес азаматтық заңнаманы өзгерту қажет емес деп шешім қабылдағаннан кейін ол 1986 жылы конвенцияға сәйкес конституцияға, заңдарға және тәжірибеге өзгерістер енгізуді талап еткен петицияға қатысты белсенді қатысты.
1987 жылы 17 мамырда ол әскери төңкерістен кейінгі алғашқы заңды наразылық акциясына қатысып, тұрмыстық зорлық-зомбылықты тоқтатуды талап етті.
## Марапаттары
1996 жылы Францияның Мәдениет министрлігі Ширин Текелиді академиялық пальмалар орденімен марапаттады.
## Жеке өмірі
Ширин Текели Лозанна университетінде оқып жүргенде танысқан заңгер Ахмет Текелиге тұрмысқа шыққан. Олардың некелері Ахмет қайтыс болған 2010 жылға дейін жалғасты. Оны еске алып, Ширин Текели өзіне қалған мұраны пайдаланып, заңгер әйелдерді қолдау жөніндегі «Ширин-Ахмет Текели» қауымдастығын құрды.
Текели ми ісігінен қайтыс болды. Ол өз денесін Cerrahpasa медицина факультетіне қайырымдылыққа тапсырды.
2017 жылы Сабанжы университетінің Гендер және әйелдерді зерттеу орталығы Ширин Текелиді еске алуға арналған зерттеу сыйлығын беруді бастады: «Ширин Текели зерттеу сыйлығы». Бұл сыйлық Түркиядағы гендерлік мәселелер бойынша зерттеулерді қолдау және ілгерілету мақсатында тағайындалды.
## Дереккөздер |
Абдусамат Чаршанбиевич Дурманов (өзб. Абдусамат Чоршанбиевич Дўрмонов/Abdusamad Chorshambiyevich Do'rmonov; 15 қараша 1965, Термез) — КСРО-лық және өзбекстандық футболшы, футбол жаттықтырушысы.
## Жетістіктері
### Клубтық
* Өзбекстан чемпионы: 1992, 1993, 1994, 1995, 2001
* Өзбекстан кубогы: 1994, 1996
### Халықаралық
* Азия ойындары жеңімпазы: 1994
## Сілтемелер
* Статистикасы
* Асад Дўрмонов «Ёзёвон-Лочинлари» бош мураббийи
* «Пулька». «Ёзёвон-лочинлари» билан «Цементчи» биринчи лигада
* Абдусамад Дўрмонов истеъфога чиқди
* Абдусамад Дўрмонов "Нефтчи"га қайтди |
Абдусамат Чаршанбиевич Дурманов (өзб. Абдусамат Чоршанбиевич Дўрмонов/Abdusamad Chorshambiyevich Do'rmonov; 15 қараша 1965, Термез) — КСРО-лық және өзбекстандық футболшы, футбол жаттықтырушысы.
## Жетістіктері
### Клубтық
* Өзбекстан чемпионы: 1992, 1993, 1994, 1995, 2001
* Өзбекстан кубогы: 1994, 1996
### Халықаралық
* Азия ойындары жеңімпазы: 1994
## Сілтемелер
* Статистикасы
* Асад Дўрмонов «Ёзёвон-Лочинлари» бош мураббийи
* «Пулька». «Ёзёвон-лочинлари» билан «Цементчи» биринчи лигада
* Абдусамад Дўрмонов истеъфога чиқди
* Абдусамад Дўрмонов "Нефтчи"га қайтди |
Жазғы Азия ойындары 1974 (парсы: بازیهای آسیایی ۱۹۷۴) — 1974 жылы 1-14 қыркүйек аралығында Иран астанасы Тегеранда өтті.
## Спорт түрлері
* Бадминтон
* Баскетбол
* Бокс
* Күрес
* Веложарыс
* Су доьы
* Волейбол
* Жеңіл атлетика
* Үстел теннис
* Жүзу
* Суға секіру
* Ауыр атлетика
* Нысана көздеу
* Теннис
* Футбол
* Хоккей
## Медальдар
## Сілтемелер |
Жазғы Азия ойындары 1970 (тай. เอเชียนเกมส์ 2513) немесе VI Азиада — 1970 жылы 9-20 желтоқсан аралығында Тайланд астанасы Бангкокта өтті. 18 елден 2400 спортшы қатысты.
## Спорт түрлері
* Жеңіл атлетика
* Бадминтон
* Баскетбол
* Бокс
* Су добы
* Волейбол
* Велоспорт
* Футбол
* Көгалдағы Хоккей
* Нысана көздеу
* Жүзу
* Суға секіру
* Күрес
* Ауыр атлетика
* Желкен порты
## Медальдары
## Сілтемелер |
Надежда Давыдовна Тоқаева (ивр. נאדז'דה טוקאיבה, орыс. Надежда Давыдовна Токаева, Орысша айтылуы: [nɐˈdʲeʐdə dɐˈvɨdəfnə tɐˈka(ɪ̯)ɪva]; 27 қыркүйек 1957 жыл, Төменгі Тагил, Свердловск облысы) — қазақстандық қоғам қайраткері, Қазақстанның екінші Бірінші ханымы (2019–2020), Қасым-Жомарт Тоқаевтың бұрынғы жұбайы.
## Ерте жылдары және білімі
Надежда Тоқаева 1957 жылғы 27 қыркүйекте, Кеңестік Ресейдің Свердловск облысындағы Төменгі Тагил қаласында, ашкеназ еврейлер отбасында дүниеге келген. Ол оқуын Мәскеу тарих және мұрағат институтында бітірген.
## Мансабы
2011 және 2012 жылдары аралығында Тоқаева Біріккен Ұлттар Ұйымы Әйелдер гильдиясының құрметті президенті болды.
2019 жылғы наурызда Тоқаева күйеуінің ізашары, Нұрсұлтан Назарбаевтың 29 жылдық билігінен кейін орын алған отставкасынан бастап Қазақстанның бірінші ханымы болды.
## Өз өмірі
Тоқаева Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевпен ажырасқан. Күйеуімен бірге оның бір Тимур (1984 жылғы 15 ақпанда туған) есімді ұлы бар.
1998 жылы ол саяси тұрғыдан әшкереленген тұлға ретінде танылмағанына қарамастан ұлы Тимурмен бірге Credit Suisse банктік шотын ашты. 2005 жылы ол 1.5 миллион АҚШ долларын құрап, шыңына жетті. Күйеуі Біріккен Ұлттар Ұйымының Женевадағы кеңсесінің бас директоры болғаннан кейін 2012 жылы есепшот жабылып, отбасы Британдық Вирджин аралдарында 5 миллион доллар активтерімен бірге Женева мен Мәскеудегі 7.7 миллион долларлық мүліктері бар оффшорлық компаниялар ашты.
2005 жылы Тоқаева Мәскеуде тұрғын үйді жалға беретін жеке кәсіпкер ретінде тіркелген. Тоқаеваның Қасым-Жомарт Тоқаевпен ажырасуына оның Ресей азаматтығы себеп болуы мүмкін деген болжамдар бар.
## Қосымша ақпарат
## Дереккөздер |
Алтай Найманбайұлы (1697-1783 ж.ж.) – би, шешен, Жетісуды жоңғарлардан азат етуге ат салысқан тұлға. Ұлы жүз құрамындағы Албан тайпасының Қызылбөрік руынан шыққан.
## Өмірбаяны
Жетісудың Таутүрген мен Таушелек өңірлері арасында (қазіргі Алматы облысының Еңбекшіқазақ ауданы) дүниеге келген. Ұлы жүздің Албан тайпасының Қызылбөрік руы, Есен-Еламан-Найманбайдан Алтай, Әжібай және т.б. тарайды. Алтай би өзінің бірге туған інісі Әжібай батырмен және Өтеген, Хангелді, Райымбек, Тауасар, Есбол батырлармен және өзге азаттық үшін күрескерлермен бірігіп Жетісуды жоңғарлардан босату жолындағы азаттық күреске белсене араласқан. Батыр және би ретінде қалмақтармен болған азаттық шайқастарда танылды. Алтай би Жетісу өлкесін жоңғар шапқыншылығынан қорғауда батырлығымен, әрі әділдігімен есімі елге танымал болған би. Сол кездегі қазақтың төбе билері Қазыбек би, Әйтеке би, Төле билермен ақылдаса отырып, қазақ халқының Абылайдың ақ туының астына бірігіп, қазақ халқын жоңғар шапқыншылығынан азат етуге тікелей араласқан тұлға.
«Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» уақытында Жетісу өңірі қазақтары Сарыарқа, Қаратау, Түлкібас пен Қазықұрт өңірлеріне босып кеткен еді. Енді азат етілген аймаққа Сарыарқа, Қаратау, Түлкібас пен Қазықұрт жерінен халықты қайтаруды іске асыруды қолға алған тұлғалардың көш басында Алтай би Найманбайұлы тұрды.
Капитан И.Г. Андреевтің 1785 жыл 1790 жыл аралығындағы а «Описание средней орды киргиз-кайсаков» жазбасында ХVIII ғасырдағы Алтай би мен Әжібай батырлар қонысын Тарбағатай өңірінде, қытай шекарасына жақын орналасқан, жазда көшпелі қоныстары осы Тарбағатай өңіріндегі шұрайлы жерлерде, ал қыста Тақтатау трассасының жоғары жағын Қызылбөрік Алтай бидің елінің мекен еткенін жазады.
Алтай би Найманбайұлының жатқан жері кезіндегі 1853 Патшалық Ресейдің карталарынан табылып отыр. Ол жер қазіргі Жетісу облысы Сарқан ауданы Лепсі станциясының қасында Көктерек (бұрыңғы атауы Максим Горький) ауылына жақын жерде. Нақтысы, Көктеректің қасында Молдабай деген қыстақтың түбінде «Магила Алтай би» бейіт орны табылған. Алтай бидің осы мекенде жерленгенінің тағы бір ескерткіші қазіргі күнге дейін Алтай көлдері деген көлдер атауының әлі сақталынып тұруын атауға болады. Қазіргі уақытта Алтай би ұрпақтары Алматы обылысы, Кеген, Райымбек аудандары мен Алматы қаласында өмір сүріп жатыр.
2022 жылдың 28 желтоқсанында Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтында Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты, Р.Б. Сүлейменов атындағы Шығыстану институты және Түркияның Анкара қаласындағы Хаджеттепе университеті, И.Арабаев атындағы Қырғыз мемлекеттік университеті ғалымдарының қатысуымен «Дала экспедициясы негізіндегі деректер және ел бірлігін еселеген Алтай би Найманбайұлы» атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция өтіп, онда Алтай би Найманбайұлының өмірі мен қызметі, елді даудан, жерді жаудан қорғаудағы ақылгөй даналығы мен ерлік істері жан-жақты талқыланды.
## Дереккөздер |
Павлодар облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Павлодар облыстық әкімдігінің 2020 жылғы 19 мамырдағы № 106/2 қаулысымен бекітілген.
## Ақтоғай ауданы
## Баянауыл ауданы
## Ертіс ауданы
## Железин ауданы
## Май ауданы
## Павлодар ауданы
## Тереңкөл ауданы
## Успен ауданы
## Шарбақты ауданы
## Ақсу қаласы
## Екібастұз қаласы
## Павлодар қаласы
## Дереккөздер |
Сегізінші Жазғы Азия ойындары 1978 — 1978 жылы 9-20 желтоқсанда Тайланд астанасы Бангкокта өтті. 25 елден 3842 спортшы қатысты.
## Медальдар
## Сілтемелер |
Хайрие Айше Нермин Нефтчи (1924 жыл – 20 тамыз 2003 жыл) — түрік заңгері және саясаткері.
## Өмірбаяны
Нермин Нефтчи 1924 жылы Ыстанбұлда Реджеп бей мен оның әйелі Эмина Музейен ханымның отбасында дүниеге келген. Ол Ыстанбұлдағы бастауыш және орта мектепте оқыды, содан кейін Анкарадағы қыздар орта мектебіне ауысты. Анкара университетінің заң факультетін бітірген. Оқуды бітіргеннен кейін ол Эминоню әкімшілігінде, содан кейін Ыстанбұл провинциясының әкімшілігінде жұмыс істеді.
1969 жылы Мушадан Ұлы Ұлттық Мәжіліске депутат болып сайланды. Нермин Нефтчи Түркияның шығысынан Ұлы Ұлттық Мәжіліске сайланған алғашқы әйел болды. Ол сондай-ақ Ұлы Ұлттық Мәжіліс төрағасының орынбасары болып сайланды. Ол осы лауазымды атқарған алғашқы әйел болды. Ол 1973 жылғы парламенттік сайлауға қатыспады, бірақ Сади Ырмак үкіметіне Мәдениет министрі болып кірді. Нефтчи бұл қызметті 1974 жылдың 17 қарашасынан 1975 жылдың 31 наурызына дейін атқарды.
Нермин 1972 жылғы 24 сәуірде 1971 жылғы 12 наурыздағы төңкерістен кейін тұтқындалған Түрік халық азаттық армиясының үш мүшесін өлім жазасына кесу туралы дауыс беруге қатысты. Нефтчи қарсы дауыс берген 48 парламентарийдің қатарында болса, 273-і қолдап дауыс берді. Президент үкімге қол қойғаннан кейін Дениз Гезмишті қоса алғанда, үш адам да 1972 жылы 6 мамырда дарға асылды. Бұл орындау ұзақ уақыт бойы қызу пікірталастың тақырыбы болды.
Нермин Нефтчи бірнеше газет-журналдарда очерктер, мақалалар мен бағандар жазды. Ол сондай-ақ түрік тілінің құрылымы мен Киркук ирак түрікмендерінің фольклоры туралы кітап жазды.
Нефтчи 2003 жылы 20 тамызда Бодрумда қайтыс болды. Оның Салих (1947–2009) және Синан атты екі ұлы болды.
## Дереккөздер |
Ышылай Сайгын (түр. Işılay Saygın ; 1947 жыл, 4 сәуір, Буджа, Измир – 27 шілде, 2019 жыл, Измир) — түрік сәулетшісі, саясаткер және министр.
## Өмірбаяны
Ол Измирдің Буджа аймағында Осман Нури Сайгын мен оның әйелі Фатманың отбасында дүниеге келген. Эгей университетінің сәулет факультетін оқып бітірген.
1973 жылы Ышылай саясатқа араласып, Әділет партиясына қосылды. Ол екі мерзім аудан басшысы қызметін атқарды. 1980 жылғы төңкерістен кейін ол өз орнын жоғалтып алды. 1980-1983 жылдары аралығында сәулетші болып жұмыс істеді. 1983 жылы ұлтшыл-демократиялық партияға мүше болып, сол жылы осы партиядан Түркия парламентіне депутат болып сайланды. 1987, 1991, 1995 және 1999 жылдары қайта сайланды. 1986 жылы ХДП ыдырап, одан кейін Сайгын Отан партиясына қосылып, 1995 жылы партиядан шығып, «Нағыз жол» партиясына өтті, бірақ 1997 жылы Отан партиясына қайта оралды. 2003 жылы ол саясаттан кетті.
Төрт рет министрлік қызметте болды. Тансу Чиллер үкіметінде Ышылай Сайгын Айсел Байкалдың орнына әйелдер және отбасы істері жөніндегі мемлекеттік министр қызметін атқарды. Сайгын бұл қызметті 1995 жылдың 5 қазанынан 30 қазанына дейін атқарды. Келесі Чиллер үкіметінде ол 1996 жылдың ақпанына дейін бұл лауазымды атқарды. Келесі күні Сайгын Қоршаған ортаны қорғау министрі болып тағайындалды, 1996 жылы 6 наурызда оның орнына Мұстафа Ташар тағайындалды. Осыдан кейін премьер-министр Месут Йылмаз Сайгынды туризм министрі етіп тағайындады. Ол бұл қызметті 1996 жылдың маусымына дейін атқарды. Түркияның 54 және 55 үкіметінде Сайгын мемлекеттік министр қызметін атқарды.
Ол 1998 жылдың қаңтарында берген сұхбатында жүктілік сынақтарын енгізуді қолдайтынын айтқаны үшін феминистер тарапынан сынға ұшырады.
## Дереккөздер |
Уммие Кочак (1957 жылы 1 наурызда туған, Адана) — түрік актрисасы, жазушы, фермер және режиссер.
## Өмірі
Уммие 1957 жылы Адананың Челемли ауылында 10 балалы отбасында дүниеге келген. Бастауыш сыныптан кейін мектепке жібермеді. Оқыған кітаптары арқылы өзінің тұлғалық дамуына қол жеткізуге тырысты. Тұрмысқа шыққаннан кейін ол Мерсинге көшті. Ауыл әйелдерінің өміріне назар аудару үшін 2001 жылы «Арсланкөй әйелдер театр тобын» құрды. Ол құрған топтың алғашқы пьесасы Ремзи Өзчеликтің «Тас Бадамдары» атты пьесасы болды. Одан кейін сахнаға өз хикаяларынан тұратын «Әйел зары» спектаклін алып шықты. Оның «Сағыныш гүлдері» пьесасы 2006 жылы Сабанжы халықаралық Адана театр фестивалінде қойылды. Ол ауыл шаруашылығынан тапқан табысымен әйелдерге қатысты зорлық-зомбылыққа назар аударатын «Жүнді Бала» фильмінің сценарийін жазып, режиссерлік етті. Анталья Алтын Апельсин кинофестивалінде тұсауы кесілген фильмімен Нью-Йорк Еуразия кинофестивалінде «Кинодағы Еуразияның үздік әйел суретшісі» жүлдесіне лайық деп танылды. 2017 жылы ол Криштиану Роналдудың қатысуымен Түрік Телекомның жарнамасын басқарды.
## Жазған пьесалары
* Қара өрік эскизі;
* Озон тығыны;
* Қара құдық;
* Тегін дәрігер;
* Цитрус – бұл өмір;
* Гүлдер солып қалмасын;
* Сағыныш гүлдері.
## Ойнаған телехикаялары
* Ateş Kuşları (2023);
* Hayat Devam Ediyor;
* Hanımın Çiftliği;
* Kasaba (2009);
* Seher Vakti (2005).
## Әңгімелері
* Елге деген сүйіспеншілік;
* Иразканың армандары;
* Қансыраған жара;
* Тағдыр;
* Шұңқыр;
* Аяқсыз тұру;
* Әке мен осындамын;
* Басшыға кандидат Хасрет Ана.
## Фильмдері
* Жүнді бала
## Марапаттары
* Адана халықаралық театр фестивалінің жүлдесі;
* Анкара халықаралық театр фестивалінің жүлдесі;
* Дарушшафака білім беру мекемелерінің кәсіпкерлік сыйлығы;
* Борнова халықаралық әйелдер суретшілер фестивалінің жүлдесі;
* Торос колледжінің білім беруді қолдау сыйлығы;
* «Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылыққа жол бермеу үшін» үкіметтік емес ұйымдар (Kader) сыйлығы;
* Мерсин Өнеркәсіпшілер және Іскерлер қауымдастығы (MESIAD) Жыл өнері сыйлығы;
* TİKAV- 2012 Аналар мектебі жобасын қолдау сыйлығы;
* Нью-Йорк Еуразия кинофестивалі: «Кинодағы үздік әйел суретші» жүлдесі;
* Самсун үкіметтік емес ұйымының кәсіпкерлік сыйлығы;
* KAGİDER - қазылар алқасының арнайы жүлдесі.
## Дереккөздер |
Биргуль Огуз (1981, Ыстанбұл) — түрік жазушысы.
Биругль 1981 жылы Ыстанбұлда дүниеге келген. Біраз уақыт музыкамен айналысқаннан кейін ол бұл қызығушылығын тастап кетті. Бакалавриат білімін Ыстанбұл Билгі университетінің салыстырмалы әдебиет бөлімінде аяқтады. Университетте оқып жүрген жылдары театрға қызығушылық танытып, драматург болып жұмыс істеді. Көркемөнерпаздар үйірмелеріне поэзия, театр, роман тарихы сабақтарын берді. «Интеллектуалдық үмітсіздіктің қысқаша тарихы: Түрік романындағы зиялылардың ақылсыздығы мен өз-өзіне қол жұмсауы» атты диссертациясымен сол университеттің мәдениеттану бағдарламасы бойынша магистратураны аяқтады. 2006 жылы ол Эдинбург университетіндегі Модернизм-Постмодернизм бағдарламасына Хейзель Хьюган қорының стипендиясымен қатысты. Биргульдің Beans Known ( Varlık, 2007) және Hah ( Metis, 2012) атты екі хикаялық кітабы бар, сондай-ақ көптеген әңгімелері, мақалалары және аудармалары Birikim және Felsefe Logos сияқты басылымдарда жарық көрді. 2015 жылы Айова университетінің халықаралық жазу бағдарламасына қабылданды. Бүгінде ол Богазичи университетінде докторлық дәрежесін алуда, сонымен қатар Назым Хикмет академиясында және сән сахнасында дәрістер оқиды.
2014 жылы «Ха» үшін Еуропалық Одақтың әдеби сыйлығымен (EUPL) марапатталған оғыз осы сюжеттік типтегі шығармада психологиялық және меланхолиялық баяндау арқылы аза тұтуға назар аударды. 1968 жылғы ұрпақ және 12 қыркүйектегі төңкеріс сияқты мерзімді тақырыптар жұмыстың саяси атмосферасын құрады. Varlık журналына берген сұхбатында ол Вирджиния Вулф, Джеймс Джойс, Итало Кальвино, Хулио Кортазар, Федор Достоевский, Габриэль Гарсиа Маркес, Фернандо Пессоа, сондай-ақ Ахмет Хамди Танпынар, Огуз Атай, Юсуф Атылган, Бильге Карасу, Сема Кайгусуз және басқада оған әсер еткендердің бар екенін айтты.
2020 жылы оның «Истанция» еңбегін Metis Publications басып шығарды.
## Дереккөздер |
Солтүстік Қазақстан облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің 2020 жылғы 12 мамырдағы № 111 қаулысымен бекітілген.
## Айыртау ауданы
## Ақжар ауданы
## Аққайың ауданы
## Ғабит Мүсірепов ауданы
## Есіл ауданы
## Жамбыл ауданы
## Қызылжар ауданы
## Мағжан Жұмабаев ауданы
## Мамлют ауданы
## Тайынша ауданы
## Тимирязев ауданы
## Уәлиханов ауданы
## Шал ақын ауданы
## Петропавл қаласы
## Дереккөздер |
Шаһин Герей (қырымтат. Şahin Geray; шам. 1585—1641) — Қырым нұреддині (1608-1609) әрі қалғайы (1610, 1623-1628), Қырым ханы II Сағадат Герейдің ұлы (1584), II Мехмет Герейдің немересі және I Дәулет Герейдің шөбересі.
## Өмірбаяны
III Мехмет Герей ханның інісі әрі серігі. Әкесі Сағадат Герей айдауда болған Кіші Ноғай Ордасында дүниеге келген.
Кейін Шаһин Герей ағалары Дәулет және Мехметпен бірге Қырымға оралды. 1601 жылы Дәулет Герей II Ғазы Герей ханға қарсы қастандық ұйымдастырып, оны өлтіріп, хан тағына отыруды көздейді. Алайда, қастандық әшкереленіп, Дәулет Герей мен кейбір Шырын бейлері тұтқынға алынып өлтірілді, ал Мехмет Герей мен Шаһин Герей ханзадалар Қырымнан қашып кетті. Мехмет Герей Түркияға кетіп, онда бірнеше жыл түрмеде қамалды, ал Шаһин Герей шеркестерді паналады.
1608 жылы Османлы сұлтаны I Ахмет II Ғазы Герей ханның үлкен ұлы әрі мұрагері Тоқтамыс Герейді (1607–1608) биліктен шеттетті. Жаңа Қырым ханы болып II Дәулет Герей ханның (1608-1610) тірі қалған жалғыз ұлы I Селәмет Герейді тағайындады. І Селәмет хан Мехмет Герейді қалғай етіп, оның інісі Шаһин Герейді нұреддин етіп тағайындады. Келесі 1609 жылы ағайынды Мехмет пен Шаһин Герейлер I Селәмет Герей ханға қарсы қастандық ұйымдастырды, бірақ ол да әшкереленді. Мехмет пен Шаһин Қырымнан Солтүстік Кавказға қашып, соғысты жалғастыру үшін ноғайлар мен шеркестерден жасақ жинай бастады.
1610 жылы I Селәмет Герей қайтыс болды. Босаған хан тағына Мехмет Герей (Шаһин Герейдің ағасы) мен қалғай Жәнібек Герей (марқұм ханның асырап алған ұлы) үміткер болды. Алдымен ағайынды Мехмет Герей мен Шаһин Герей Қырымға келіп, Бақшасарайды басып алып, біріншісі өзін хан, екіншісі қалғай деп жариялады. Жәнібек Герей түріктердің Кефе бекінісіне қашады. Қырым татар әскерімен жаңа хан III Мехмет Герей түрік пашасынан ағайынды Жәнібек Герей мен Дәулет Герейді беруді талап етіп, Кефені қоршауға алды. III Мехмет Герей мен Жәнібек Герей Ыстанбұлға сыйлықтармен елшілік жіберді. Османлы сұлтаны І Ахмет (1603-1617) хан тағына Жәнібек Герейді бекітіп, оған әскери көмек көрсетті.
Сол 1610 жылы Жәнібек Герей жаңа шеріктермен Кефеден аттанып, Бақшасарайға кіріп, хан тағына отырады. Мехмет Герей мен Шаһин Герей астанадан солтүстік далаға қашты. Көп ұзамай ағайындылар мен олардың жақтастары Бақшасарайды басып алмақ болды, бірақ түріктерден жеңіліп, Бұжақ Ордасына қашып, Қантемір мырзадан пана тапты. Көп кешіктірмей Мехмет Герей Түркияға барып, сұлтанның бұйрығымен Жеті мұнара қамалына қамалды, ал Шаһин Герей Бұжақта қалды.
1614 жылы Қырым ханы Жәнібек Герей қалың әскерін бастап өзінің бүлікші туысын Бұжақ Ордасынан қуып шығу үшін жорыққа шығады. Шаһин Герей Солтүстік Кавказға қашып, сол жерден Иранға көшіп, ирандық шаһ Ұлы Аббастың (1587-1629) қызметіне кіреді. Шаһин Герей Иранда он жыл өмір сүрді. 1616-1618 жылдары Иран әскерінің құрамында Осман империясы мен Қырым хандығына қарсы соғысты. Соғыс қимылдары кезінде Шаһин Герей қолына түскен Қырымның асыл тектілерін өлтіріп, қарапайым жауынгерлерді Қырымға босататын.
1623 жылдың көктемінде Османлы сұлтаны I Мұстафа (1622-1623) Жәнібек Герейді тақтан түсіріп, Мехмет Герейді Қырым ханы етіп тағайындады. 1623 жылы мамырда III Мехмет Герей Қырымға келіп, Бақшасарайда хан тағына отырды. Бұрынғы хан Жәнібек Герей Қырымнан шақырылып, Едирне маңындағы бір иелікке жер аударылды. Жаңа хан III Мехмет Герейдің өтініші бойынша Парсы шаһы Ұлы Аббас Шаһин Герейді Қырымға босатады.
1624 жылы 9 мамырда Шаһин Герей Парсыдан Қырымға келіп, екінші рет қалғай болып тағайындалды. Онымен бірге оның жеке сақшылары болған қызылбастардың үлкен жасағы (2 мыңдай адам) болды. Қайтып келгеннен кейін Шаһин Герей өзінің қарсыластары, қырымдық мырзалар және ағалармен айналыса бастады, кейбіреулері өлім жазасына кесілді, ал басқалары түрмеге жабылды. III Мехмет Герей дербес саясат жүргізе бастады және Парсыға қарсы жаңа соғыста Топқапыға әскери көмек көрсетуден бас тартты.
1624 жылдың көктемінде жаңа Осман сұлтаны IV Мұрат (1623-1640) III Мехмет Герей ханның биліктен шеттетілгенін және Жәнібек Герейдің хан тағына қайта оралғанын хабарлады. 21 мамырда Жәнібек Герей түрік жаңа шеріктерімен бірге Кефеге жетті. Осман үкіметі Мехмет пен Шаһинді Мореа мен Герцеговина наменгері етіп тағайындауды ұсынды. Алайда ағайындылар өздерінің мұрагерлік иелігі деп санаған Қырымнан кетуден бас тартты. Мехмет Герей мен Шаһин Герей түрік қолшоқпары Жәнібек Герейге қарсы соғысу үшін көп әскер жинады. Мехмет әскерінің бір бөлігімен Қарасубазар маңына орналасса, Шаһин әскерінің басқа бөлігімен түріктердің Кефе бекінісін қоршауға алды. Маусым айында Осман сұлтаны Кефедегі Жәнібек ханға үлкен қосымша күш жіберді. 1624 жылы тамызда Жәнібек Герей мен түрік пашасы әскерімен (6 мың адам) Кефеден Бақшасарайға жорыққа шықты. Қарасубазар түбіндегі шайқаста Мехмет пен Шаһиннің басым күштері түрік әскерін талқандады. Жәнібек Герейдің өзі және түрік пашасы жаңа шеріктерінің қалдықтарымен бірге галерада Варнаға қашты. Жеңіске жеткеннен кейін III Мехмет Герей хан астанаға оралды, ал қалғай Шаһин Герей өз әскерімен Кефеге жылжып, оны басып алды. 1624 жылы күзде қалғай-сұлтан Шаһин Герей Бұжақ Ордасына қарсы жазалау жорығына шықты. Жазда III Мехмет Герей мен Жәнібек Герей арасындағы күрес кезінде Бұжақ Ордасының басшысы Қантемір мырза өз еркімен Қырымнан Бұжаққа қоныс аударады. Сонымен қатар, Қантемір мырза оңтүстік поляк иеліктеріне жойқын жорықтарын жалғастырды, ал III Мехмет Герей мен Шаһин Герей Польша-Литва мемлекетімен әскери одақ құруды жоспарлады. Қырым татар-ноғайларының үлкен әскерін бастап Шаһин Герей Бұжаққа басып кіріп, тіпті Ақкерманды басып алды, бірақ кейін түрік әскерлерінің жіберілгенін естіген соң оны тастап кетті. Қантемір мырза бағынуға мәжбүр болып, Бұжақ ұлыстарымен бірге 1624-1625 жылдың қысында Қырымға оралды. 1624 жылдың қыркүйегінде Қырымға түрік шәуіші келді, бұл сұлтанның атынан Топқапының III Мехмет Герей мен Шаһин Герейді Қырым хандығының билеушілері деп мойындағанын жариялады. 1624 жылы желтоқсанда бірінші қырым-казак әскери келісімі жасалды. Қалғай Шаһин Герей жеке өзі Запорожье сечіне келіп, казак гетмандары және старшындарымен келіссөз жүргізді. Шарт бойынша Шаһин Герей Қырым татарларын Запорожье казактарына шабуылдан сақтауға міндеттенді, сонымен қатар оларға өз көмегін беріге уәде етті. Казактар Осман империясына қарсы соғыста Қырымға әскери көмек көрсетуге уәде берді.
1625-1626 жылдары сұлтанның бұйрығымен III Мехмет Герей оңтүстік поляк иеліктеріне бірнеше жойқын жорықтар ұйымдастырды. 1624 жылдан бері поляк үкіметімен келіссөздер жүргізген Шаһин Герей татарлардың Поляк-Литва мемлекетіне жасаған жорықтарына қарсы болып, тіпті 1625-1626 жылғы қыста Қырым әскерінің жорығы туралы поляк қолбасшылығын ескертті.
1627 жылдың көктемінде шеркестерге қарсы жорыққа шыққан III Мехмет Қырымда қалған Шаһин Герейге Қантемір мырзаны тұтқындап, өлтіруді бұйырды. Алайда Қантемір мырза отбасымен, туыстарымен және барлық ұлыстарымен Қырымнан Бұжаққа қашып кетті. Мамырда Шаһин Герей мың адамдық қырым татар жасағын Қантемірді қууға артынан жіберді. Бірақ Қантемір мырза қырымдықтардың бір бөлігін (200 адам) өлтірді, ал қалған бөлігі (500 адам) оның жағына өтті. Бұған жауап ретінде Шаһин Герей қашқан ноғай мырзаларының отбасын қырып тастауға бұйырды. Қантемір мырза Бұжақтан Ыстанбұлға барып, Османлы сұлтаны IV Мұратқа ағайынды Мехмет пен Шаһин Герейді Қырымнан қуып, Жәнібек Герейді қайтадан хан тағына отырғызуға көндірді. Мехмет пен Шаһин Герейлер түріктердің шабуылын тойтаруға дайындала бастады. ІІІ Мехмет Герей Қырымда қалып, қарсыласы Жәнібек Герейдің түрік әскерімен бірге келуін күтсе, Шаһин Герей Бұжақ Ордасына қарсы жорық жасады.
1628 жылы 26 ақпанда Қырым татар әскерін бастаған Шаһин Герей Қырымнан Бұжаққа жорыққа аттанды. Наурызда Қырым татарлары Ақкерман төңірегін ойрандап, Бұжақ ұлыстарын қырып-жойды. Бұжақтан Шаһин Герей шекаралық түрік иеліктеріне беттеп, Килия мен Измаил бекіністерін алып, қиратты. Қантемір мырза ноғайлармен бірге Добруджаға қашып, сол жақта түрік әскерлерімен бірікті. Бабадаг түбіндегі шайқаста Қантемір мырза басқарған 30 мыңдық түрік-ноғай әскері Қырым татар әскерін бастаған Шаһин Герейді толығымен талқандады. Қалғай жанын аман алып әрең құтылып, әскерінің қалғандарымен Қырымға қашып, 23 сәуірде жетеді. Оның соңынан 1628 жылы 29 сәуірде Қантемір мырза үлкен әскермен Қырымға ат басын бұрды. Қантемір мырза үш апта бойы Бақшасарайдағы хан мен қалғайды қоршады. Мамыр айының соңында гетман Михаил Дорошенко мен полковник Олифер Голуб бастаған Запорожье казактарының әскері (4 мыңнан 6 мың адамға дейін) Қырымға келді. Қантемір мырза әскерін бастап казактарды қарсы алуға аттанды. 31 мамырда Бақшасарай маңындағы Алма өзенінің бойындағы шайқаста Запорожье казактары Кантемірді талқандап, оны Бақшасарай қоршауын алып, шегінуге мәжбүр етті. Бұл шайқаста казак гетман Михаил Дорошенко мен полковник Голуб қаза тапты, казактар 100-ге дейін, қырым татарлары екі жүз адамнан айырылды. Казактар Қантемірді бекінген тұрағынан қуып шығып, басып алды. Қантемір мырза әскерінің қалғандарымен Кефеге қашты. Содан кейін III Мехмет Герей хан мен қалғай Шаһин Герей қырым татар-казак әскерімен Кефеге қарсы жорыққа шығып, бекіністің маңындағы шайқаста Қантемірді талқандап, қалаға айдады. Жеңімпаздар түрік бекінісін қоршауға алып, оған зеңбіректерден оқ жаудыра бастады. 1628 жылы 21 маусымда сұлтан тағайындаған Жәнібек Герей хан түрік әскерімен Кефеге келді. Көп ұзамай Қырымның беделді адамдары мен қарапайым халық Жәнібектің жағына өтті. Ақсүйектер мен қарапайым халықтың қолдауынан айырылған Мехмет пен Шаһин Қырымнан қашуға мәжбүр болды. 9 шілдеде Жәнібек Герей Бақшасарайға кіріп, екінші рет хан тағына отырды. Шаһин Герей казак әскерімен аман-есен Қырымнан Запорожьеге шегінді, оған үлкен ағасы Мехмет Герей де келді. Ағайындылар Жәнібек Герейге қарсы күресті жалғастыруға дайындала бастады. Шаһин Герей поляк патшасы III Сигизмунд Васамен хат алысып, Жәнібекке қарсы көмек сұрап Варшаваға елшілік жібереді. Қырымды басып алған жағдайда Шаһин Герей өзін поляк тәжінің вассалы деп тануға уәде берді. Алайда Осман империясымен жанжалдасудан қорыққан поляк үкіметі Мехмет пен Шаһинге тікелей әскери көмек көрсетпей, Запорожье казактарына жан-жақты көмектесуді бұйырды. 1628 жылы қарашада Мехмет пен Шаһин Қырымға қарсы алғашқы жорығын жасады. Бұл жорыққа гетман Григорий Чорный басқарған Запорожье казактары мен Кіші ноғайлар қатысты. Казак-ноғай әскері Орқапыға жақындағанда, ол жерде Жәнібек Герей хан, қалғай Дәулет Герей және Қантемір мырза бастаған қырым татарларының қалың әскері қарсы алды. Казактар шегінуге мәжбүр болды. Қырым татарларының атты әскерінің басында тұрған Қантемір мырза казактардың арттарынан қуып, оларды Днепрге дейін айдады. Алайда жорық тобырының қорғанысымен аттанған казактар жаудың барлық шабуылдарын сәтті тойтарып отырды.
Келесі 1629 жылдың сәуір айында ағайынды Мехмет Герей мен Шаһин Герей Қырымға екінші жорық жасады. Гетман Григорий Чорныйдың басшылығымен Запорожье казактарының қалың әскерін (25 мыңнан 40 мың адамға дейін) бастаса, ал Мехмет пен Шаһин 2 мың адамдық шағын ноғайлар жасағын басқарды. Жәнібек Герей өз иелігін қорғау шараларын қолданып үлгерді. Сонау 1629 жылы наурызда Орқапыға қалғай Дәулет Герей мен Қантемір мырза қолбасшылығымен әскер жіберіп, 20 сәуірде Жәнібектің өзі негізгі күштерімен Қырымнан келді. Казактар Орқапыға жақындап, бекіністі басып алмақ болды, бірақ тойтарыс алды. Казактар үш күн бойы Қырым атты әскерінің шабуылына ұшырап, «тобырланып» шегінді.
Шегіну кезінде Мехмет Герей хан қарсыласы Жәнібек Герейге берілмек болды, бірақ казактар қолынан қаза тапты. Осыдан кейін казактар одақтас ноғайларды жоюға кірісті. Осы жағдайды пайдаланған Қантемір мырза мен қалғай Дәулет Герей казак тобырына басып кіріп, жауды талқандады. Ұрыстарда казактар 8 мыңға дейін қаза тапты, ал Кіші ноғайлар (қазылылар) көп жағдайда қаза болды. Қырымдықтарда 50-ге дейін мырзадан, 6 мыңға дейін сарбазынан айырылып, 1 мыңға дейін адам жараланды. Жараланған Шаһин Герей қырымдықтардың шағын тобымен Донға, одан Кіші Ноғай Ордасына (Қазы ұлысы) қашады. Жәнібек Герей Шаһин Герейге көмектескені үшін ноғайларға қарсы жазалау жорығын ұйымдастырды. Ханзада Мүбарак Герей бастаған Қырым татар әскері Қобан даласына кірді. Ноғай мырзалары Мүбаракқа бағыныштылықтарын білдіріп, Шаһинге ешқандай көмек көрсетпеуге уәде берді. Шаһин Герей шеркес мырзаларының көмегіне үміт артып, Кіші Ноғай Ордасынан Шеркесстанға қашады. Алайда Мүбарак Герей мен оның әскері ноғайларды тыныштандырып, шеркес мырзаларына қарсы жорыққа шығып, оларды да бағынуға мәжбүрледі.
Шаһин Герей Шеркесстаннан Құмықстанға қашып, Терек казактарымен қарым-қатынас орнатуға әрекеттеніп, сәтсіздікке ұшырады. Солтүстік Кавказда бекініп қала алмаған Шаһин Герей Парсы еліне кетіп, оны Ұлы Аббастың немересі әрі мұрагері жаңа ирандық шаһ I Сефи (1628-1642) қабылдады. I Сефи Шаһин Герейді жақсы қарсы алып, оған парсы уәлаяттарының бірінен лауазым берді.
1632 жылдың көктемінде Шаһин Герей уәлаят наменгерін өлтіріп, оны тонап, Ираннан Солтүстік Кавказға қашады. Алдымен Шаһин Герей Құмықстанға келіп, ол жерден Шеркесстанға көшуге мәжбүр болды. Бесленейде Алегук мырза және оның бауыры Адкджуктың қонысында қоныстанды. Сол жерден Шаһин Герей кейбір Қырым мырзаларымен байланысқа түсіп, Жәнібек Герей ханға қарсы шиеленіс туғызды. Бірақ оның хабаршылары ұсталып қалды. Жәнібек Герей қалғай Азамат Герейді өлтіруді бұйырды, ал оның бауырлары Мүбарак Герей мен Сафа Герей қашып кетті. Содан кейін Шаһин Герей Кіші Ноғай Ордасына барды, бірақ ноғай мырзалары оны өз ұлыстарына қабылдамай, иеліктерінен кетуді талап етеді. Азов тұрғындары оны қалаға кіргізубей қойды. Содан кейін шеркес мырзалары, Шаһин Герейдің туыстары мен достары оған пана беруден бас тартты. Осы кезде Османлы сұлтаны Шаһин Герейді Ыстанбұлға тартудың барлық амалын жасады. Мәскеу үкіметі Терек дуанбасыларына Қырым ханзадасымен қарым-қатынаста болуға тыйым салды.
Шаһин Герей IV Мұрат сұлтанның мейіріміне сүйенуге мәжбүр болып, сұлтанның өзіне және оның уәзірлеріне арнап үлкен қазынамен Ыстанбұлға елшілік жібереді, содан кейін 1633 жылы тамызда Осман империясының астанасына барады. Сұлтан IV Мұрат Шаһин Герейді Ыстанбұлда құрметпен қабылдап, Родос аралына жөнелтеді. 1641 жылы жаңа сұлтан Ибраһимнің бұйрығымен Шаһин Герей буындырып өлтірілді. Ол Родостағы Мұрат Рейс мешітінің жанында қалғай Фатих Шобан Гереймен бірге кесенеде жерленген.
## Әдебиет
* Новосельский А. А. Борьба Московского государства с татарами в 17 веке. — М.—Л.: Издательство Академии наук СССР, 1948.
* Гайворонский Олекса. Повелители двух материков. — Т. 2. — Киев—Бахчисарай, 2009. — ISBN 9789662260038
## Дереккөздер |
Мераль Мендерес (түр. Meral Menderes; 1933, Ыстанбұл – 27 желтоқсан, 2011, Малтепе, Ыстанбұл) — дауыс түрі сопрано түрік опера әншісі.
## Өмірбаяны
Мераль Мендерес 1933 жылы Айдында Кушадасы қаласында дүниеге келген. Алғашқы ән сабақтарын Стамбул қалалық консерваториясында Мунир Джейханнан алды. Содан кейін ол жаңадан құрылған опера студиясында білім алды. Оның тәлімгерлері әртүрлі шетелдік және түрік вокал жаттықтырушылары болды.
Мераль 1960 жылы 19 наурызда 1959 жылы негізі қаланған Стамбул қалалық операсында қойылған Джакомо Пуччинидің «Тоска» спектаклін орындап, өзінің сахналық дебютін жасады. Оның келесі спектаклі «Мадам Баттерфляй» операсында болды. Оның келесі рөлдері: Сантуца («Құрмет Рустикана»; Пьетро Маскани) және «Ла Богеме» фильмінде,Анкарада қойылған «Турандот» операсында; «Гофманның ертегілері» ( Жак Оффенбах) фильмінде Антония рөлін ойнады. Ол сонымен қатар «Макбет» (Джузеппе Верди), «Машерада» (Джузеппе Верди), «Бартерлік қалыңдық» (Бедрич Сметана) және «Иль Троваторе» сияқты операларда өнер көрсетті.
Ол жоғарғы вокалдық диапазондағы табиғи және керемет дауысы бар сопрано ретінде танымал болды. Мераль Мендерес Республика дәуіріндегі алғашқы опера әншілерінің бірі болды. Ол 30 жылға жуық сахнада өнер көрсетті.
2010 жылы Түркия мемлекеттік опера және балет театрының бас директоры Ренгим Гёкмен берген Ыстанбұл операсының 50 жылдығына арналған «Өнер сыйлығына» ие болды.
Ол 2011 жылы 27 желтоқсанда Ыстанбулда Малтепедегі үйінде 78 жасында қайтыс болды. Ол Сүрейя опера театрында өткен еске алу рәсімінен және Малтепе мешітіндегі діни жерлеу рәсімінен кейін Күчүкялы зиратында жерленді.
## Дереккөздер |
Жоламан Назарбекович Шаршенбеков (20 қыркүйек 1999, Талас облысы) — қырғызстандық грек-рим күресі шебері. Әлем және Азия чемпионы. 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының қола жүлдегері.
## Сілтемелер
* https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbwrestling/daten.php?spid=3B08BD9209EC47169D7DD681C3F5020A |
Тюркан Сайлан (13 желтоқсан 1935 жыл – 18 мамыр 2009 жыл) — түрік дерматологы, академик, жазушы, педагог және қоғам қайраткері. Ол «Қазіргі өмірді қолдау қауымдастығы» (түр. Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği, ÇYDD) қайырымдылық қорының негізін қалаушысы ретінде танымал.
## Өмірбаяны
Тюркан 1935 жылы 13 желтоқсанда Ыстанбұлда жас Түрік Республикасының құрылуының бастауында тұрған алғашқылардың бірі Фасих Галип Бейдің отбасында дүниеге келген, ал анасы исламды қабылдаған швейцариялық Лили Мина Рейман болған, тұрмысқа шыққан соң Лейла – түрік есімін алған. Тюркан Сайлан бес ағайындының үлкені болған.
1944–1946 жылдары Кандиллидегі бастауыш мектепте оқыды. 1946–1953 жылдары Кандиллидегі қыздар мектебінде оқуын жалғастырды.
1963 жылы Ыстанбұл медициналық училищесін бітірді.
1964–1968 жылдары Нишанташи қаласындағы әлеуметтік жәрдем ауруханасында жұмыс істеді және тері ауруларына маманданды.
1968 жылы Ыстанбұл университетінің медицина факультетінде дерматология мамандығы бойынша аға ассистент болып жұмыс істей бастады.
1971 жылы Англияда оқуын жалғастыру үшін стипендия алды. 1974 жылы Францияда, 1976 жылы Англияда жұмыс істеді.
1972 жылы оқытушы, 1977 жылы профессор болды.
1976 жылы ол алапеспен күресіп, алапеске қарсы қауымдастықты құрды.
1976 жылы ол алапеске мамандануды бастады және Халықаралық Алапес Одағының (ХЛ) негізін қалаушылардың бірі болды.
1981-2002 жылдар аралығында университет профессоры қызметін атқарумен қатар Түркия Денсаулық сақтау министрлігіне қарасты Ыстанбұл қаласындағы алапес ауруханасының бас дәрігері болды.
1982-1987 жылдары Ыстанбұл университетінің Медицина, тері аурулары факультетінің ғылыми бөлімін басқарды. 1981 жылдан 2001 жылға дейін университеттің дерматология ғылыми орталығының директоры болды.
Тюркан Сайлан 2006 жылға дейін Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымында алапес бойынша кеңесші болып жұмыс істеген. Тері патологиясы, Бехчет ауруы және венерологиялық аурулар клиникасын құруға қатысты. Қайырымдылық негізінде ол 1981-2002 жылдар аралығында Ыстанбұл алапес ауруханасында 21 жыл бас дәрігер қызметін атқарды. Ол сондай-ақ Халықаралық алапес қоғамының Еуропалық дерматология және венерология академиясының мүшесі болды және оның жұмысы үшін көптеген марапаттар мен сыйлықтарға ие болды.
Ол 2009 жылы 18 мамырда қайтыс болды.
## Отбасы
1957 жылы тұрмыс құрды. Некеден екі ұл туды, олардың бірі суретші, екіншісі дәрігер болды. Сайланның төрт немересі бар.
## Дереккөздер |
Акжол Махамаджанович Махмудов (15 сәуір 1999, Ош облысы) — қырғызстандық грек-рим күресі шебері. 2020 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегері, 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының қола жүлдегері. 2022, 2023 жылдары әлем чемпионы, 2018, 2022, 2023 жылдары Азия чемпионы, 2022 жылы Азия ойындары чемпионы атанды.
## Сілтемелер
* Профилі |
Айгерім Ғалиқызы Сарыбай (18 ақпан 1997 жыл, Алматы) — қазақстандық спортшы, семсерші. Семсерлесуден Олимпиада ойындарына қатысып жатқан тұңғыш қазақ қызы
## Карьерасы
13 жасынан бастап спорттың осы түрімен айналысты.
2019, 2021, 2022 жылдары командалық сайыста Азия чемпионатының қола жүлдегері атанды. 2018 жылғы Жазғы Азия ойындарында да командалық сайыста қола жүлдеге қол жеткізді.
2024 жылдың сәуірінде БАЭ-де өткен халықаралық турнирде 2024 жылғы Жазғы Олимпиадаға лицензияны жеңіп алды. Жарыс финалында Гонконгтың өкілі Ку Винг Чудан 15:13 есебімен басым түсті. Бірақ Олимпиадада 1/8 финалдан аса алмады.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Олимпке жол |
Нұрбек Рахатұлы Оралбай (11 маусым 2000 жыл, Алматы) — қазақстандық әуесқой боксшы, 2024 жылғы Париж қаласында өткен Жазғы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегері.
## Карьерасы
2018 жылы Будапештте өткен жастар арасындағы әлем чемпионатында алтын медаль еншіледі.
2022 жылы Амман қаласында өткен Азия чемпионатында қола жүлдені иеленді.
Өзбекстанның Ташкент қаласында бокстан әлем чемпионатында Нұрбек Оралбай 80 келі салмақта сынға түсті. Ол әлем чемпионы атағы үшін финалдық кездесуде Қытай елінің атынан сынға түскен этникалық қазақ Тоқтарбек Таңатқанды жеңіп әлем чемпионы атанды.
### 2024 жылғы Жазғы Олимпиада
Нұрбек Оралбай 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарына қатысып, Олимпиада барысында алғашқы кездесуін Австралиялық Каллум Питерске қарсы өткізді. 3:2 есебімен жеңіске жеткен Нұрбек ширек финалда Әзірбайжан елінің боксшысы Мурад Аллахвердиевке қарсы жұрырықтасып, төрешілердің бірауыз келісіммімен жеңіске жетті. Жартылай финалда Доминикалық Кристиан Пиналеспен кездесіп, 3:2 есебімен жеңіске жетіп, финалға жолдама алды. Олимпиада финалында Украина спортшысы Александр Хижнякпен жұдырықтасып, Олимпиада алтынын сарапқа салды. 80 кг салмақ дәрежесіндегі жекпе-жекте қазақстандық боксшы 3:2 есебімен жеңіліс тауып, күміс жүлде иеленді.
## Жеке өмірі
Нұрбек Оралбайдың егіз бауыры Айбек Оралбай да әуесқой бокспен айналысады.
## Дереккөздер |
Санжар Тәкенұлы Ташкенбай (1 маусым 2003 жылы туған, Астана) — қазақстандық әуесқой боксшы, 2021 жылғы жастар арасындағы әлем чемпионатында және 2021 жылғы жастар арасындағы Азия чемпионатында алтын медаль жеңіп алған.
## Дереккөздер |
Леман Бозкурт Алтынчекич (1 қараша 1932 – 4 мамыр 2001) – түрік ұшқышы. Ол Түркия Әуе күштері мен НАТО- да аккредиттелген алғашқы әйел реактивті ұшқыш болды.
Леман Бозкурт 1 қараша 1932 жылы Карс провинциясының Сарықамыш қаласында әзербайжан отбасында дүниеге келген. Ыстанбұлдағы қыздар орта мектебін бітіргеннен кейін ол планер ұшқышы мамандығын алу үшін Эскишехир провинциясының Инону ауданындағы Түрік аэронавигациялық қауымдастығының Инону оқу орталығына құжат тапсырады.
## Әскери қызметі
1954 жылы Түрік әуе күштері әйелдерді тіркеуге шешім қабылдағанда, Леман әуе күштеріне өтініш береді. Ол Измирдегі әскери училищедегі ең алғашқы қыз студент болды. Ол 1955 – 1957 жылдар аралығында винттік ұшақтарда оқытылды. Сұхбатында ол алғашында мектепте студент қыздарға арналған интернат болмағанын және офицер отбасының үйінде қонақ болып тұруға мәжбүр болғанын айтады. 1957 жылы 30 тамызда әскери ұшқыш мамандығын бітіреді. Кейінірек мектепке тағы бес студент қыз қабылданғанымен, ол Эскишехир әскери базасындағы авиация бөліміне қосылған жалғыз студент қыз болады. Леман Эскишехирде реактивті ұшқыш ретінде дайындалып, 1958 жылы 22 қарашада екінші лейтенант шенін алады. 1967 жылға дейін ол Республика F–84 Thunderjet және Lockheed T-33 ұшақтарында ұшты. Кейінгі жылдары ол кадрлық қызметті атқарды. Аға әуе полковнигі болып зейнетке шықты.
## Жеке өмірі
1959 жылы Леман Бозкурт Эскишехирдегі әріптесі Тахир Алтынчекичке тұрмысқа шықты. Ол 2001 жылы 4 мамырда Измирде қайтыс болды және Қарабағлар зиратында жерленді.
1984 жылы 1 желтоқсанда түрік әйелдерінің толық сайлау құқығының 50 жылдығында ол «кәсіптегі алғашқы әйел» болғаны үшін тақта алу үшін түрік парламентіне шақырылды.
## Дереккөздер |
Мээрим Рахмадиловна Жуманазарова (9 қараша 1999 жыл, Талас облысы) — қырғызстандық еркін күрес шебері, 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегері, 2020 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының қола жүлдегері. 2021 жылғы Әлем және Азия чемпионы. 2018 жылғы Жазғы Азия ойындарының қола жүлдегері.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbwrestling/daten.php?spid=F70AA16B94CE486D9268AAFD8F67260A |
Эмине Семие Онасья (Эмине Вахиде деп те танымал, 28 наурыз 1866 жыл, Константинополь – 1944, Ыстанбұл) — түрік жазушысы, мұғалім, белсенді және алғашқы феминисттердің бірі.
## Өмірбаяны
Эмине 1866 жылы 28 наурызда Константинопольде дүниеге келген. Ол Ахмед Джевдет пашамен Адвие Рабия Ханымның екінші қызы және жазушы Әлие Фатманың әпкесі. Эмине Семие жеті жыл бойы Франция мен Швейцарияда психология мен әлеуметтануды оқыды. Ол Еуропада білім алған алғашқы Осман империсының мұсылман әйелдерінің бірі болды.
1882 жылдан бастап Эмине Семие Ыстанбұлда және басқа қалаларда түрік тілі мен әдебиетінен сабақ берді. Ол қыздар мектебінде инспектор және Сисли Эфтал ауруханасында кіші медбике болып жұмыс істеді. Эмине «Пікір» және «Ханымдарға арналған газет» газеттерінде жарияланған білім және саясат туралы мақалаларды жазды. Ол 1893 жылы «Hulasa-i Ilm-i Hesap» атты математика оқулығын жазып шығарды. Эмине Семиенің ең танымал шығармалары – «Кедейлік» және «Тозақ шұңқыры» хикаялары.
Әпкесі Әлие Фатмамен бірге Эмине Осман империясындағы әйелдер құқығын қорғау қозғалысының ең маңызды тұлғаларының бірі болып саналады. Ол бірнеше қайырымдылық ұйымдарын құруға қатысты, олардың мақсаты әйелдерге көмектесу болды. Эмине әйелдердің құқықтарын кеңейту үшін де күресті. Ол «Бірлік және прогресс» партиясының, сондай-ақ Осман Демократиялық партиясының мүшесі болды. 1920 жылы Эмине Семие Түрік баспасөз қауымдастығының басқарма құрамына кірді.
### Жеке өмірі
Эмине ұзақ уақыт бойы Парижде тұрды. Ол екі рет тұрмыста болды. Бірінші күйеуінің аты Мұстафа бей, екіншісі Решит паша. Екі неке де ажырасумен аяқталды. Эминенің Джевдет Лагаш деген ұлы болды. Эмине Семие 1944 жылы Ыстанбұлда қайтыс болды.
## Дереккөздер |
Сениха Бедри Гёкнил (1901, Стамбул – 4 маусым 1973, Стамбул) түрік жазушысы, аудармашы және Гете медалінің иегері. Ол түрік ойынының алғашқы аудармашыларының бірі. Сондай-ақ көптеген неміс және француз пьесаларын түрік тіліне аударған.
Мұхсин Ертуғрулмен жақын достығы арқасында аударма жасауды бастағаннан кейін ойын саласындағы аудармаларды жалғастырды. Сениха Бедри Гёкнил Фридрих Шиллер, Хенрик Ибсен, Питер Вайсс, Людвиг Фульда, Густав Фрейтаг, Эдмунд Моррис, Герман Судерман, Герхарт Гауптман, Уильям Шекспир, Гете сияқты көптеген авторлардың шығармаларын түрік тіліне аударған. Гетенің «Стелла» пьесасын аударған соң Гете орденімен марапатталды.
Рухани өмірін бала кезінен ұстанған Мевлевилік тәртіппен жалғастырды. Сениха – министрдің қызы, кейіннен оның немерелері де жазушы, академик және парламентте жұмыс істеген.
## Өмірі
Сениха Бедри Гёкнил 1901 жылы Ыстанбұлда белгілі және діндар ақсүйектер отбасында дүниеге келген. Оның әкесі Қоғамдық жұмыстар министрі және премьер-министрдің кеңесшісі Гиритли Зия-бей, ал анасы Дилистан Ханимефенди. Сениха Нотр-Дам де Сион орта мектебін бітіргеннен кейін мектептен алған шет тілі білімі мен әдебиетке деген қызығушылығының арқасында аудармамен айналыса бастады. Алдымен ол француз тілін жеке оқу арқылы үйренді, содан кейін 1930 жылдары неміс тілін білікті аударма жасай алатын деңгейде үйренді. Шетелге талай рет саяхаттаған. 60 жастан кейін Шабан-ы Велидің (Пір) ғазалдарының түпнұсқасын оқу үшін Шефик Джанның ақыл-кеңесі мен талпынысымен парсы тілін үйренді.
## Мансабы
Гетенің «Стелла» пьесасын аударудағы еңбегі мен табысы үшін 1933 жылы Гете орденімен марапатталды. 1932 жылы аударылып, сахнаға қойылған пьесаның кітабы 1946 жылы жарық көрді. Мухсин Ертуғрулмен жақын достығының нәтижесінде аудармаларына көптеген театр туындыларын қосты.
Ол аударған пьесалар 1923-1971 жылдар аралығында, әсіресе Ыстанбұл қалалық театрларында, мемлекеттік театрда, Кент актерлерінде және Оралоғлу театрында қойылды. Сениха Түрік <span typeof="mw:Entity" id="mweA"></span>театрының құрылған жылдарында түрік тіліне аударған пьесаларымен, әсіресе неміс және скандинавия әдебиетінен, жазған мақалаларымен түрік театрының дамуында маңызды рөл атқарды.
### Фауст
Мухсин Ертуғрул қойған «Фауст» пьесасын түрік тіліне аударған. 1935 жылы Медеров сахнаға лайықтап жазған шығарманың мәтінін аударған. Бірінші нұсқасын тым ұзақ тапқан Мухсин Ертуғрулдың ұсыныстарымен пьеса алдында аударманы қайта өңдеді.
## Отбасы
Олар отбасын құрған кезде темекі сатушысы болып жұмыс істеген Бедри Недим Гёкнил кейін Демократиялық партияның 4-ші кандидаты болды. Ол Ыстанбұл парламентінің депутаты болды. Үйленгеннен кейін олар Аязпаша ауданына көшті. Сениха қарапайым және рухани өмір сүрді. Осы некеден олардың Назан мен Улья атты екі қызы болды, олар кейін өнертанушы болады.
Одан кейінгі жылдары Назан өнертанушы Мажар Шевкет Ипшироглуға тұрмысқа шықты. Ол 2015 жылы қайтыс болды. Осы некеден жазушы, театр сыншысы Зехра дүниеге келді.
Оның екінші қызы – 1921 жылы туған Улья Фогт Гёкнил. Оқуын аяқтағаннан кейін Улья өнер және сәулет тарихшысы ретінде Швейцарияда тұрақты тұрақтады және Цюрих өнер тарихшысы Адольф Макс Фогтқа тұрмысқа шықты. Ол 2014 жылы қайтыс болды. Олардың осы некедегі ұлы Недим Питер Фогт швейцариялық заңгер және жазушы болды.
Гёкнил 1973 жылы 4 маусымда қайтыс болды. 1973 жылы 6 маусымда Тешвикиедегі жаназа намазынан кейін ол Бүйүкададағы отбасы зиратына жерленді.
## Аудармалары
* Фауст (Гете, 1935)
* Король лирасы (Шекспир 1937, 3-ші басылым 1967 ж.)
* Әлем әдебиеті Таңдамалы пьесалар (1938)
* Дон Карлос (Шиллер, 1943)
* Бренд (Ибсен, 1945)
* Стелла (Гёте, 1946)
* Уолластайнның трилогиясы I. Уолланштейннің штаб-пәтері (Шиллер, 1946)
* II. Пиколоминис (Шиллер, 1947)
* Вильгельм Телл ( Шиллер, 1949)
* Құрметті (Судерман, 1950)
* Уолланштейннің өлімі (Шиллер, 1952)
* Италияға саяхат (Гёте, 1953)
* Журналистер (Фрейтаг, 1956)
* Пир Гинт (Ибсен, 1956)
* Қарақшылар (Шиллер, 1958)
* Өтірікшіге қасірет (Гриллпарцер, 1958)
* Күн батқанда (Хауптман, 1959)
* Мара (Вейс, 1968)
## Дереккөздер |
Мээрим Рахмадиловна Жуманазарова (9 қараша 1999 жыл, Талас облысы) — қырғызстандық еркін күрес шебері, 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегері, 2020 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының қола жүлдегері. 2021 жылғы Әлем және Азия чемпионы. 2018 жылғы Жазғы Азия ойындарының қола жүлдегері.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://www.iat.uni-leipzig.de/datenbanken/dbwrestling/daten.php?spid=F70AA16B94CE486D9268AAFD8F67260A |
Айбек Рахатұлы Оралбай (11 маусым 2000 жыл, Алматы) — қазақстандық әуесқой боксшы, 2022 жылы Амман қаласында өткен Азия чемпионатының жеңімпазы. Қазіргі таңда бокстан Қазақстан ұлттық құрамасының капитаны.
## Мансабы
2018 жылы Будапештте өткен жастар арасындағы әлем чемпионатында күміс медаль еншіледі.
2018 жылы Аргентина астанасы Буэнос-Айрес қаласында өткен жастар арасындағы Олимпиада ойындарында алтын медаль еншіледі.
2022 жылы Амман қаласында өткен Азия чемпионатына қатысып Азия чемпионы атанды.
Айбек Оралбай 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарына қатысып, ширек-финалына дейін өнер көрсетті.
## Жеке өмірі
Айбек Оралбайдың егіз бауыры Нұрбек Оралбай да әуесқой бокспен айналысады.
## Дереккөздер |
Түркістан облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Түркістан облысы әкімдігінің 2023 жылғы 12 сәуірдегі№ 58 қаулысымен бекітілген.
## Бәйдібек ауданы
## Ордабасы ауданы
## Отырар ауданы
## Сайрам ауданы
## Сарыағаш ауданы
## Сауран ауданы
## Созақ ауданы
## Төле би ауданы
## Түлкібас ауданы
## Шардара ауданы
## Арыс қаласы
## Түркістан қаласы
## Дереккөздер |
Якуп Сатар (11 наурыз 1898 жыл, Қырым, Ресей империясы – 2 сәуір 2008 жыл, Эскишехир, Түркия) — Бірінші дүниежүзілік соғыстың соңғы түрік ардагері.
## Өмірбаяны
Якуп Сатар 1898 жылы 11 наурызда Қырымда дүниеге келген. 1915 жылы Осман армиясына қосылды. Алғашқы әскери дайындық курсында оған неміс нұсқаушылары химиялық шабуыл жасау әдістерін үйретті. 1917 жылы 23 ақпанда шабуыл аяқталғаннан кейін Кутаны британ әскерлері басып алды. Соғыс біткенше тұтқында болды. 1919–1923 жылдары Түркияның азаттық соғысына қатысты.
Өмірден өтерден аз уақыт бұрын ол Эскишехир қаласындағы әскери емханада емделді. 2008 жылы 2 сәуірде 110 жасында дүниеден өтті.
## Естелік
2007 жылы Якуп Сатар, Өмер Куюк және Вейсел Тұранның естеліктері негізінде «Соңғы кездесу» (түр. Son Buluşma) деректі фильмі түсірілді.
## Дереккөздер |
Арнау Тенас Уренья (ис. Arnau Tenas Ureña; 30 мамыр 2001 жыл, Вик, Испания) — испаниялық футболшы, «Пари Сен-Жермен» клубының қақпашысы. 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының чемпионы.
## Дереккөздер |
Мұнарбек Сейітбек Ұлы (1 қаңтар 1996, Ош, Қырғызстан) — қырғызстандық боксшы, 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегері. Олимпиада финалына шыққан қырғызстандық тұңғыш боксшы.
## Өмірбаяны
Ош қаласында туған. Ол бокспен сегіз жасында айналыса бастады. Ош мемлекеттік университетінің дене шынықтыру факультетін бітірген.
54 кг салмақ дәрежесінде 2012 жылғы Қырғызстан жастар чемпионатының жеңімпазы
2017 жылдан Қырғызстан құрамасының мүшесі.
2023 жылы әлем чемпионатында қола жүлде иеленді. Жыл соңында Қырғызстанның үздік спортшысы атанды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://olympics.com/ru/athletes/munarbek-seiitbek-uulu
* https://boxrec.com/ru/boxer/893243 |
Ахмет Ихсан Кырымлы (түр. Ahmed İhsan Kırımlı; 23 сәуір 1920 ж. – 11 желтоқсан 2011 ж.) — түрік дәрігері, саясаткер, ақын және Қырым татар тектес қайырымдылық жасаушы, Түркия Министрлер Кабинетінің мүшесі, Түркияның Ұлы Ұлттық жиналысының төрт дүркін мүшесі және 1987-2011 жылдары Түркиядағы Қырым татар қауымдастығының президенті. Ахмет Ихсан Кырымлы атындағы әдеби байқау бар.
Медициналық туризм, термалды туризм, балаларды сауықтыру және отбасын жоспарлау мәселелері бойынша ғылыми еңбектердің авторы. Сондай-ақ өлеңдер мен естеліктер кітабын жазған.
## Өмірбаяны
Ахмет Ихсан Кырымлы Түркияға қоныс аударған қырым татарларының отбасында дүниеге келген. Оның арғы атасы Бақшасарайдағы жамағаттың мүфтиі болған.
1947 жылы Ыстанбұл университетінің медицина факультетін бітірген. Лондонда тағылымдамадан өткен. Ол АҚШ-тың кейбір ауруханаларында дәрігер болып жұмыс істеді. Ол доктор Зухал Чичек Кырымлыға үйленді және ерлі-зайыптылардың екі баласы болды.
## Саяси қызметі
Ахмет Ихсан Кырымлы алты жыл Әділет партиясы төрағасының орынбасары болды, сонымен қатар 1962-1976 жылдар аралығында партияның басқарма мүшесі болды. 1961 жылдан 1977 жылға дейін Ұлы Ұлттық Мәжілістің депутаты болды. Түркияның туризм министрі қызметін атқарған. 1980 жылдың 12 қыркүйегінде Кенан Эврен басқарған төңкерістен кейін ұлтшыл-демократиялық партияның негізін қалаушылардың бірі болды. Ұлттық қауіпсіздік және сыртқы істер комиссиясының мүшесі, Ұлттық денсаулық комиссиясының төрағасы және Түрік Қызыл Жарты Айы төрағасының орынбасары қызметтерін атқарған.
## Қайырымдылық қызметі
Қырым татарларының жер аударылғаны туралы біліп, Англия мен АҚШ-та бірнеше лекциялар оқыды. Ол сондай-ақ 1960 және 1970 жылдардағы Дүниежүзілік антикоммунистік лига конференцияларында көптеген пікірталастарға жетекшілік етті. 1987 жылы саяси мансабын аяқтағаннан кейін ол бар өмірін қайырымдылыққа арнады. Ол 1987-2011 жылдары Түркиядағы Қырым татар қауымының президенті, сондай-ақ болгар, әзірбайжан және қырым түріктері федерациясының президенті болды. Ахмет Ихсан Кырымлының әдеби байқауы бар.
## Марапаттары
* ІІІ дәрежелі «Құрмет белгісі» ордені ( 2004 жылғы 2 наурыз, Украина ) — Украина мен Түркия Республикасының гуманитарлық саладағы ынтымақтастығын дамытуға қосқан елеулі жеке үлесі, Украинадағы қырым татарларын орналастыруға практикалық көмек көрсеткені үшін.
* Қырым инженерлік-педагогикалық университетінің құрметті профессоры, 2000 ж.
## Сілтеме
* Доктор Ахмет Ихсан Кырымлы кім?
## Дереккөз |
Джахиде Сонку (27 желтоқсан 1919, Йемен – 18 наурыз 1981, Стамбул) — түрік кино және театр актрисасы. Алғашқы әйел кинорежиссер және түрік киносының актрисасы.
## Балалық шағы
Джахиде сол кезде Осман империясының территориясы болған Сана қаласында дүниеге келген. Оның әкесі Осман империясының офицері капитан Неджати бей, ал атасы Чорапсыз Ибрахим Паша Осман армиясының 7-ші армиясының қолбасшысы болған. Сол жылдары әкесі атасының қол астында болған. Бірінші дүниежүзілік соғыс басталып, Йемен Осман империясынан құрамынан шыққаннан кейін отбасы Санадан Ыстанбұлға көшіп келді. Әкесі Неджати Бей біраз уақыттан кейін отбасын тастап, олар ажырасқан. Отбасы Фатихтегі паша–атасының үйіне қоныстанады. Джахиденің балалық шағы ауыр өтті, атасы Ибрахим паша қайтыс болғаннан кейін шыққан өртте олардың үйі өртеніп кетеді. Жағдайдан хабардар болған Неджати бей Джахиде мен оның әпкесін өзімен бірге алып кеткісі келеді. Үлкен әпкесі келіседі, бірақ Джахиде анасымен бірге болуды жөн көреді. Джахиде Фатихте бастауыш және орта мектепті және Сұлтан Селимдегі Республика қыздар орта мектебін бітірген.
## Мансабы
Джахиде өнермен орта мектепте оқып жүргенде танысқан. Ол небәрі 16 жасында Дарулбедайиға оқуға түседі және уақыт өте Ыстанбұл қалалық театрларының сүйікті актерлерінің қатарынан орын алды. Әуелі Халкевлери театрында, сосын Ыстанбұл қалалық консерваториясында, одан кейін Мухсин Эртуғрулдың ашылуымен Дарулбедайиде (1932- Қала театрлары ) «Жеті ауылдың Зейнебісі» театрларында ойнау арқылы актерлік өнерін бастады. Мухсин Ертуғрул — өз кезеңінің маңызды тұлғаларының бірі. Ол 1933 жылы «Сөз бір Алла бір» фильмімен киноға қадам басты. Кейінірек, 1950 жылы ол өз атымен Sonku Film компаниясын құрды. Ол «Fedâkar Ana» фильмімен алғаш рет режиссерлік етуге тырысты. Ол актер Талат Аркайнакқа тұрмысқа шығып, ажырасқан. Кейін 1943 жылы «Темекі патшасы» атанған кәсіпкер Ихсан Дорукқа тұрмысқа шығып, біраз уақыттан кейін бұл күйеуінен ажырасып кетеді. Кейін Ихсан Дорукқа қайта тұрмысқа шыққан Джахиденің бұл некеден Эндер есімді қызы болады. Сосын олар тағы ажырасып кетті. «Айсель, Батаклы бөгетінің қызы» фильмімен танымал болған актриса фильмдерінде ер адамдардың жүрегін жаралап, қашып кеткен сұлу әйел ретінде көрермен алдына шығады. 1951 жылы Йылдыз журналы ашқан байқауда Отан және Намик Кемаль «Ең үздік фильм», ал басты рөлдердің бірі Джахиде Сонку «Ең үздік әйел рөлі» ретінде таңдалды.
Мансап жолына түскен сол жылдары ол Парсех Геврекян есімді мұсылман емес жас кәсіпкермен танысып, екеуі бір-біріне ғашық бола бастайды. Геврекян киномен ерекшеленетін Джахиде Сонкудың жанкүйерлерінің бірі болды. Алайда, мұсылман әйелдің мұсылман емеспен бірге болуы құпталмағандықтан, олар махаббаттарын жасырып өмір сүреді. Көбейген қауесеттерге қарамастан бірге тұруға бел буған ерлі-зайыптылардың бұл шешімінен кейін Джахидені қалалық театрлардан шығару туралы шешім қабылданады. Алайда Мухсин Ертуғрул бұған қарсы болғаннан кейін Джахиде мансабын жалғастырады. Алайда Бейоглу полиция бөлімі Джахидеге үзік-үзік куәлік беру үшін телефон соғып, мазалап тұратын болады. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Түркияда «Байлық салығы» заңы шықты. Үкімет салықтың 87 пайызын мұсылман еместерден алу туралы шешім қабылдады. Парсех Геврекянның жылжымайтын мүлкі тәркіленіп, Ашкаледегі жұмыс лагеріне жіберіледі. Джахиде өз ортасы мен сот мекемелеріндегі адамдардың қысымы нәтижесінде Геврекяннан кетуге мәжбүр болады.
## Соңғы жылдары
1963 жылы Джахиде құрған Sonku Film компаниясының ғимараты өртеніп, банкротқа ұшырады. Ол Мухсин Ертуғрулдың арқасында өмірінің соңына дейін қалалық театрда жұмыс істеді, бірақ содан кейін ол сол жерден кетіп, өмірінің соңғы жылдарында алкогольдік тәуелділікпен күресті.
Джахиде Сонку 1979 жылы Кино жазушылары қауымдастығының қызмет сыйлығын алды. 1981 жылы 18 наурызда «Алқазар» кинотеатрында ауырып, 61 жасында қайтыс болды. Мухсин Эртуғрул қалалық театрының сахнасында өткен рәсімнен кейін оның жерлеуі Зинжирликю зиратында өтті.
Оның құрметіне жыл сайын берілетін «Алтын апельсин Джахиде Сонку» сыйлығы бар.
## Дереккөздер |
Евгений Степанович Золотой (9 қыркүйек 1999 жыл, Могилев облысы) — беларусьтік ескекші, академиялық есуден 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының күміс жүлдегері.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://olympics.com/ru/paris-2024/athlete/yauheni-zalaty_1538160 |
Али Гаффар Оккан (24 ақпан 1952; Хендек, Сакария – 24 қаңтар 2001; Диярбакыр) — қылмыскері әлі белгісіз болған қастандық кезінде қаза тапқан бұрынғы Диярбакыр полиция бөлімінің басшысы. Оны Диярбакыр халқы «Ғаффар баба» деп біледі және еске алады.
Сакарияның Хендек ауданында дүниеге келген Гаффар Оккан 1973 жылы Полиция академиясын бітіріп, біраз уақыт Измирде комиссардың орынбасары және комиссар қызметін атқарды, содан кейін тиісінше Шанлыурфа және Эскишехир провинциялық полиция бөлімдерінде қызмет етті. 1993 жылы Карстың полиция басшысы болып тағайындалған Оккан төрт жылдай сол жерде қызметін жалғастырды. 1997 жылы ол ұзақ уақыт бойы әртүрлі содырлық ұйымдар жұмыс істеп келген Диярбакыр қаласының полиция басшысы болып тағайындалды. Оккан Диярбакырдағы қызметі кезінде қаланың қауіпсіздігімен қатар әлеуметтік құрылымға да түбегейлі жаңалық енгізіп, кейіннен Диярбакыр халқы сүйетін және құрметтейтін тұлғаға айналды. Диярбакыр халқының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін террор ұйымдарымен қарқынды күрескен Оккан 2001 жылы 24 қаңтар күні қызметтік көлігінде жасалған белгісіз қарулы қастандық нәтижесінде бес полиция қызметкерімен бірге қаза тапты. Қайтыс болғаннан кейін оның есімі көптеген аймақтарда өмір сүрді, оның есімі көптеген жаңа туған нәрестелер мен Диярбакырдағы жерлерге берілді, ол туралы немесе ол туралы әңгімелейтін телехикаялар мен фильмдер түсірілді.
## Алғашқы жылдары және білімі
Али Гаффар Оккан 1952 жылы 24 ақпанда Сакарияның Хендек ауданында дүниеге келген. 1970 жылы 30 қыркүйекте Полиция училищесін, 1973 жылы 29 қыркүйекте Полиция академиясын бітіріп, Измир губерниялық полиция департаментіне комиссардың орынбасары болып тағайындалды.
## Мансабы
Измирдегі әртүрлі бөлімшелерде комиссар дәрежесіне дейін қызмет еткен Гаффар Оккан 1983 жылы Шанлыурфа провинциясының полиция бөліміне тағайындалды және 1985 жылы бөлім меңгерушілігіне көтерілді. 1986 жылы Эскишехир провинциясының полиция бөлімінде қызметкер болып жұмыс істеді. Ол 1992 жылы Эскишехир полициясы бастығының орынбасары болды. 1993 жылы 6 желтоқсанда ол Түркиядағы полиция иерархиясындағы екінші жоғары лауазым болып табылатын 1-ші дивизияға тағайындалды. Ол 1-ші дәрежелі полиция бастығына көтеріліп, Карс провинциясының полиция бастығы болып тағайындалды. Окканның полиция басшысы ретіндегі келесі лауазымы оңтүстік-шығыстағы Диярбакырда болды, мұнда PKK және күрд Хизболласы сияқты ұйымдар тарапынан терроризмнің ұзақ тарихы, төтенше жағдайлар және айтарлықтай көші-қон болды.
Гаффар Оккан 1997 жылы 18 қарашада Диярбакыр провинциясының полиция басшысы қызметін бастады. Осы аралықта Ыстанбұл университетінің саяси ғылымдар факультетінің мемлекеттік басқару бөлімінде бакалавриат білімін аяқтап, бітірді.
## Диярбакырдағы қызметі
Гаффар Оккан Карс полициясының басшысы болған кезде, PKK және Хизболла ұйымдарынан теріс әсер еткен Диярбакыр халқының полиция басшысы болып тағайындалды. Қақтығыс ошағына айналған Диярбакырға келгеннен кейін көп ұзамай Оккан полицияның 3310 радиосы арқылы хабарландыру жасады:
Бұл хабарландыру оның басқа полиция басшыларына ұқсамайтынын көрсетеді. Оның қызметке кіріскеннен кейінгі алғашқы ресми жұмыстарының бірі қауіпсіздік мақсатында азаматтардың кіруіне тыйым салынған полиция штабының алдындағы көшені бейбіт тұрғындарға ашу болды. Көп ұзамай ол қала ішіндегі қауіпсіздік тосқауылдарын алып тастап, қылмыстың алдын алу үшін қаланың маңызды жерлеріне камералар орнатты. Гаффар Оккан кешке дейін кеңсесіндегі алып монитордан Диярбакыр көшелерін бақылап отырды.
Окканға дейінгі полиция қызметкерлері «үстелдік жұмыста» кеңселерінде қалуды жөн көрген, өйткені Диярбакырдың тәртіпсіздік орнаған көшеге шығу тым қауіпті деп саналған. Оккан барлық полиция қызметкерлерін, ерлер мен әйелдерді көшеге шығарып, қала тұрғындарына мейірімділік пен жанашырлықпен қарауды тапсырды.
## Қастандықпен өлімі
2001 жылы 24 қаңтарда кешкі уақытта Гаффар Оккан Угур Мумжуды еске алу шарасына қатысу және губернатор Ахмет Джемил Серхадлымен кездесу үшін Бас штабтағы кеңсесінен шығады. Окканның шығу уақытын білгеннен кейін шабуылшылар қолдарында ұзын ұңғылы қаруларымен көшеде «Полиция» деген жазуы бар шағылыстыратын кеудеше киіп, ол өтетін бульварда күтеді. Содан кейін шабуылдаушылар аймақтағы электр қуатын өшіріп, адамдарды қуып жібереді. Оккан сағат 17.40 шамасында кеңсесінен әкімдікке қызметтік көлігімен келе жатқанда, ет және балық мекемесі мен Эфлатун саябағы арасындағы Сезай Каракоч бульварында электр қуатының өшірілгенін байқайды. Артынша Оккан мен оның қасындағы полиция қызметкерлеріне белгісіз біреулер шабуыл жасайды. Шабуылшылар Окканның қызметтік көлігін ұзын ұңғылы қарулармен атқылайды. Оқканмен бірге үш полиция қызметкері атыс салдарынан оқиға орнында көз жұмды, қалған екі полиция қызметкері ауруханада көз жұмды. Сондай-ақ төрт полиция қызметкері жарақат алды. Шабуылдан кейін қарулы адамдар Окканның көлігінің есігін ашып, оның өлгеніне көз жеткізу үшін оны жақын қашықтықтан қарап шығып, көлігіне қол гранаталарын лақтырады. Бомбалар жарылғанда Окканның аяқ-қолдары үзілген. Жылдам қашып кеткен шабуылдаушылар арасында ұялы телефон байланысы болмаған.
Аутопсия қорытындысына сәйкес, шабуылдан кейін Гаффар Окканның басы мен денесінен барлығы 17 оқ шығарылған. Шабуылда қаза тапқан полицейлердің есімдері Сабри Гюн, Мехмет Сепетчи, Атилла Дурмуш, Селахаттин Байсой және Мехмет Камали, жараланған полицияның есімдері Нури Бозкурт, Мұстафа Динже, Вели Гөктепе және Фатих Гөкчек деп жарияланды. Сондай-ақ қақтығыс кезінде шабуылдаушылардың бірінің жараланғаны хабарланды. Оқиға орнынан 16 түрлі қарудан атылған 469 бос Калашников гильзасы табылды. Полицейлер қылмыскерлерді табу үшін аумақты жан-жақты тінтіп, бірнеше күдіктіні ұстаған. Бұл кісі өлтіру әлі толық ашылмағанымен, оны Хизболла жасады деп болжанған.
## Жеке өмірі
Гаффар Оккан 1974 жылы мұғалім Фехиме Зеррин Шенге үйленді. Осы некеден Сезин және Джан есімді екі баласы болды. Оккан өлтірілгенде анасы мен әкесі тірі болған. Оның анасы Имран Оккан 2002 жылы 28 қыркүйекте, ал әкесі Фикри Оккан 2005 жылы 28 қазанда қайтыс болды.
## Дереккөздер |
Семей қаласының Шәкәрім атындағы университеті — Семей қаласында орналасқан жоғарғы оқу орны. 1995 жылы педагогикалық, зоотехникалық-малдәрігерлік, технологиялық инститтутардың бірігуінен құрылды. Қазақтың ойшыл-ақыны Шәкәрім Құдайбердіұлының аты берілген.
## Университет тарихы
Шәкәрім университеті 1995 жылы педагогикалық, зоотехникалық-мал дәрігерлік, технологиялық университтерін біріктіру нәтижесінде құрылды. Бүгінгі таңда университет жоғарыда аталған бойынша ұзақ және бай тарихын дәріптеуде.
Семей педагогикалық институты еліміздің ең көне білім ордаларының бірі болып есептеледі. Іргетасы 1934 жылы қаланған. Ал Семейлік зоотехникалық институты 1952 жылы ашылса, Семей технологиялық институтының тарихы 1963 жылдан бастау алады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1995 жылғы 13 қарашадағы және Қазақстан Республикасы Білім министрлігінің 1995 жылғы 1 ақпандағы № 304 бұйрығымен үш жоғары оқу орнының (педагогикалық, зоотехникалық-мал дәрігерлік және технологиялық) бірігуі негізінде Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті құрылған.
1999 жылғы 22 тамыздағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 1436 қаулысымен Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті деп атауын өзгертті.
ҚР Білім және ғылым министрлігінің 2000 жылғы 14 ақпандағы № 129 бұйрығы және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 15 ақпандағы қаулысы негізінде ЖОО құрамына бұрынғы Мемлекеттік қаржы институты кірді.
2004 жылдың ақпан айында Семей мемлекеттік педагогикалық институты жеке ЖОО ретінде бөлінген еді. Алайда 2013 жылы Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті мен Семей мемлекеттік педагогикалық институты біріктіріліп, Семей қаласының Шәкәрім атындағы Мемлекеттік университеті болып құрылды.
Шәкәрім Университеті кең сұранысқа ие әлеуметтік-гуманитарлық, жаратылыстану, техникалық, ауыл шаруашылық ғылымдары, бизнес және құқық бойынша көп деңгейлі мамандарды дайындайды. Мамандықтар салаларында қырықтан артық бакалавриат, бірнеше жоғары арнайы білім беру, отызға жуық магистратура мамандықтары, бес мамандықтардар бойынша докторанттарды дайындайды.
Университет Ресей, Германия, Беларусь Республикасы, АҚШ, Жапония, Ұлыбритания, Қытай, Венгрия, Түркия, Польша, Словения, Балтық жағалауы, Украина, Қырғызстан елдерінің жоғарғы оқу орындарымен тығыз байланыста. Академиялық ұтқырлық бағдарламалары аясында Университет оқытушылары мен студенттер АҚШ-та, Венгрия, Польша, Түркия, Чехия, Оңтүстік Корея елдерінде білім алуда.
Университеттің белсенді студенттері өз шығармашылық қабілеттерін “Конгресс”, “Парасат”, дебат клубтарында, “Enactus”,Қазақстан студенттер альянсында, сән студиясында және басқа да жастар ұйымдарында жүзеге асыра алады.
## Факультеттер
* Филология факультеті
* Ветеринария және агроменеджмент факультеті
* Жаратылыстану-математика факультеті
* Инженерлік-технологиялық факультеті
* Гуманитарлық-экономика факультеті
## Дереккөздер |
Ұлытау облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Қарағанды облысының әкімдігінің 2020 жылғы 17 қарашадағы № 73/01 қаулысымен бекітілген.
## Жаңаарқа ауданы
## Ұлытау ауданы
## Жезқазған қаласы
## Сәтбаев қаласы
## Дереккөздер |
Узур Данияр улуу Джузупбеков (12 сәуір 1996, Бішкек) — қырғызстандық боксшы, 2019 жылғы Азия чемпионы, 2024 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының қола жүлдегері.
2020 жылғы Олимпиадаға қатысты.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі |
Эмин Бекторе (қырымтат. Emin Bektöre, түр. Emin Bektöre; 1906–1995 ж. 15 сәуір ) — түрік және румын фольклоршысы және қырым-татар этнографы, Түркия мен Румыниядағы қырым-татар ұлттық қозғалысының белсендісі.
## Өмірбаяны
1906 жылы Добрич қаласында (қазіргі Добруджа облысы, Болгария) туған. 1913–1940 жылдар аралығында қала Румынияның қол астында болды және «Базарджик» атауын алды. Бекторе білімін Румынияда, Базарджик және Бухарест қалаларында алған. Түрлі румын және болгар халық ансамбльдерінде би мен ән айтуды үйренді. Ол Қырым татарларының бірнеше халық ансамбльдерін ұйымдастырды, олар үшін қырым татар тілінде бірқатар әндер мен пьесалар жазды: Шахин Гирай Хан, Атилла, Бора, Кирим, Кок-коз Баяр. 1930 жылы Констанцада Мюстеджиб Улькюсал ұйымдастырған топқа қосылды, сонымен қатар түрік тілінде Қырым татар диаспорасының «Эмель» тарихи-философиялық журналының негізін қалаушылардың бірі болды.
1940 жылы Бекторе Түркияға кетіп, Эскишехир қаласына орналасып, қырым татарларының халық мәдениетін зерттеу және насихаттау бойынша түрлі жұмыстар атқарды. Онда ол бәріне фольклорды үйретуді жалғастырды. Ол Түркияда этнографияның дамуы мен халық өнерін зерттеуде пионер болды, Бекторе қызметінің арқасында Эскишехирдегі және осы аттас ауылдағы мектептерде Қырым татарларының музыкасы мен биі міндетті пән ретінде оқытыла бастады.
1960 жылдары Бекторе Түркияда М.Улькюсалмен және Қырым татарларының ұлттық қозғалысының басқа да қайраткерлерімен кездесті: 1960 жылы Түркияда «Эмель» журналын шығаруды қайта бастаған Джафер Сейдамет Кырымер және Эдиге Қырымалмен.
## Дереккөздер |
Биметалл естелік шақаларын Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі теңгенің 10 жылдығына арналған 4 шақалы топтамасы шығарылған 2003 жылдан бастап шығара бастады. Шақалар екі нұсқада шығарылады:
* атаулы құны 100 теңге болатын қымбат емес металдардан (нибрасс және нейзилбер) UNC сапасында;
* атаулы құны 100 және 500 теңгелік 925 сынамды күмістен және proof сапасында танталдан жасалған.
Барлық биметаллдық шақалар Қазақстан теңге сарайында соғылған. Шақалардың шығарылымы «Оқиғалар», «Теңгеге 10 жыл», «Ғарыш» және «Республика игілігі» жергілікті бағдарламалары аясында жүзеге асырылады.
Биметалл шақалар Қазақстанда заңды төлем құралы болып табылады, бірақ күміс шақалардың нарықтық құны олардың атаулы құнынан әлдеқайда жоғары болғандықтан және олар төлем құралы ретінде пайдаланылмағандықтан, тек бағалы емес металдардан жасалған шақалар ғана нақты айналыста болады.
## Статистикасы
2018 жылдың мамыр айындағы жағдай бойынша 17 естелік биметалдық шақа шығарылды.
## Бағалы емес металдан жасалған шақалар
Биметалл 100 теңгелік шақалар нейзилберден (орталық бөлігі) және нейзилберден (сақина) соғылады.
Бет жағы: белгіленген бағасы, ұлттық ою-өрнек, сегіз қырлы гүлөрнек, Ұлттық банктің қаз. аббревиатурасы ҚҰБ, теңге белгісі.
Қыры бұжыр, жұлдызшалармен бөлінген, қаз. ЖҮЗ ТЕҢГЕ және орыс. СТО ТЕНГЕ деген жазуымен белгіленген бағасы жазылған.
Салмағы: 6,45 г. Диаметрі: 24,5 мм. Жуандығы: 1,90 мм. Әрбір шақаның таралымы — 100 000 дана.
### «Теңгеге 10 жыл» топтамасы
Топтаманың шақалары 2003 жылы шығарылды. Дәл осы оқиғаға атаулы құны 1000 теңгелік екі күміс шақа арналды.
Арт жағы: бірінші шығарылымдағы теңгелік шақаларда жануарлар бейнелері, қаз. ТЕҢГЕГЕ 10 ЖЫЛ жазуы, мемлекет атауы қаз. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ және шақаның шығарылған жылы.
### «Оқиға» топтамасы
Оқиғалар топтамасында БҰҰ-ның 60 жылдығына арналған бір ғана биметалдық шақа шығарылды. Сондай-ақ, топтама аясында 1995 жылдан бастап 20 және 50 теңгелік нейзилбер шақалар шығарылады.
## Күміс пен тантал шақалар
### «Ғарыш» топтамасы
Белгіленген бағасы 500 теңге болатын топтамадағы шақалар 2006-2015 жылдары шығарылды. Ұқсас әрленіммен белгіленген бағасы 50 теңгелік мыс-никель шақалары шығарылды.
Бет жағы: Ғарыштың стильдендірілген бейнесі аясындағы «Күн құдайы», мемлекеттің атауы қаз. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ және ағылш. REPUBLIC OF KAZAKHSTAN, атаулы құны, теңге сарайы, металдардың салмағы мен сынамасы.
Қыры бұжыр.
### «Республика игілігі» топтамасы
Осы топтама аясында белгіленген бағасы 500 теңгелік күміс шақалар да шығарылады.
### «Сиқырлы нышандар» топтамасы
Осы топтама аясында белгіленген бағасы 100 теңгелік күміс шақалар да шығарылады.
### «TILASHAR» топтамасы
Осы топтама аясында белгіленген бағасы 500 және 100 теңгелік шақалар шығарылады.
## Тағы қараңыз
* Қазақстанның естелік шақалары
* Қазақстанның бағалы емес металдардан жасалған естелік шақалары
* Қазақстанның алтыннан жасалған естелік шақалары
* Қазақстанның күмістен жасалған естелік шақалары
## Дереккөздер |
Subsets and Splits