text
stringlengths 3
252k
|
|---|
Бағалы емес металдардан жасалған естелік шақаларды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі БҰҰ-ның 50 жылдығына арналған шақа шығарылған 1995 жылдан бастап шығарады. Шақаларды жасау үшін нейзилбер және мелхиор қолданылады, олардың барлығы Қазақстан теңге сарайында UNC сапасында (кейбіреулері bUNC немесе proof-like түрінде) соғылады. Белгіленген бағасы 100 теңгелік нейзильбер мен нибрассадан жасалған биметалдық шақалар да шығарылады.
Шақаларды шығару жергілікті «Оқиғалар», «Адамдар», «Мемлекеттік марапаттар», «Қазақстанның Қызыл кітабы», «Ғарыш», «Қазақстанның салт-дәстүрлері, ұлттық ойындары», «Қазақстан қалалары», «Қазақстан халқының ертегілері», «Банкноттағы кейіпттер», «Дала қазынасы», «Қазақстанның флорасы мен фаунасы» және «Культтік жануарлар – көшпенділердің тотемдері» бағдарламалары аясында жүзеге асырылады.
Нейзильберден жасалған шақалар 20, 50 және 100 теңге атаулы құнында шығарылып, Қазақстандағы заңды төлем құралы болып табылады.
## Статистикасы
2019 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша 120 бағалы емес металдан жасалған естелік шақа айналымға шығарылды.
## «Оқиғалар» топтамасы
Салмағы 11,17 г және диаметрі 31 мм белгіленген бағасы 20, 50 және 100 теңгелік топтамадағы шақалар 1995 жылдан бастап шығарылады. 2005 жылы топтама аясында белгіленген бағасы 100 теңгелік «БҰҰ-ға 60 жыл» биметалдық шақасы шығарылды.
2008 жылы шығарылған «Астанаға Қазақстанның астанасына 10 жыл» шақасын қоспағанда, топтамадағы барлық шақалардың бет жағы бірдей: Қазақстанның Елтаңбасы, эмитент-банктің атауы ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ және оның аббревиатурасы (ҚҰБ), атаулы құны.
«БҰҰ-ның 50 жылдығы» шақасын басқа барлық шақалардың қыры үзілмелі-бұжыр келеді.
## «Адамдар» топтамасы
Салмағы 11,17 г және диаметрі 31 мм белгіленген бағасы 20, 50 және 100 теңгелік топтамадағы шақалар 1996 жылдан бері шығарылады.
2014 жылы шығарылған «Тарас Шевченконың туғанына 200 жыл» шақасын қоспағанда, 2017 жылға дейін шығарылған топтамадағы барлық шақалардың бет жағы бірдей: Қазақстанның елтаңбасы, эмитент-банктің қазақша атауы ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ және оның аббревиатурасы (ҚҰБ), атаулы құны. Төлеу Бәсеновке арналған 2009 жылғы шақаның бет жағында, сонымен қоса, шығарылған жылы көрсетілген. 2017 жылдан бастап шақалардың бет жағында: қазақ және орыс тілдерінде мемлекет пен елтаңба атауы, белгіленген бағасы, ұлттық ою-өрнек және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің логотипі бейнеленген.
Қыры үзілмелі-бұжыр келеді.
## «Мемлекеттік марапаттар» топтамасы
Салмағы 11,17 г, диаметрі 31 мм және белгіленген бағасы 50 теңге топтамасындағы шақалар 2006-2010 жылдары шығарылды.
Бет жағы: Қазақстанның елтаңбасы, эмитент-банктің қазақша атауы ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ және оның аббревиатурасы (ҚҰБ), атаулы құны.
Арт жағы: марапаттың суреті, оның қазақ және орыс тілдеріндегі атауы, шақаның шығарылған жылы.
Қыры үзілмелі-бұжыр келеді. Таралымы — әр шақада 50 000 дана.
## «Қазақстанның салт-дәстүрлері, ұлттық ойындары» топтамасы
Салмағы 11,17 г, диаметрі 31 мм және белгіленген бағасы 50 және 100 теңге топтамасындағы шақалар 2006 жылдан бастап шығарылады. Ұқсас әрленіммен белгіленген бағасы 500 теңгелік күміс шақалар шығарылды.
Бет жағы: Қазақстанның елтаңбасы және ұлттық ою-өрнек аясындағы атаулы құны, мемлекеттің атауы қаз. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ және орыс. РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАН жазылды.
Арт жағы: салттың немесе ойынның көрінісі, оның қазақ тіліндегі атауы, теңге сарайының белгісі (2016 жылғы шақада ҚРҰБ логотипі болды) және шығарылған жылы.
Қыры үзілмелі-бұжыр келеді.
## «Қазақстанның Қызыл кітабы» топтамасы
Салмағы 11,17 г, диаметрі 31 мм, белгіленген бағасы 50 теңге топтамасындағы шақалар 2006 жылдан бастап шығарылды. Ұқсас әрленіммен белгіленген бағасы 500 теңгелік күміс шақалар шығарылды.
2006-2009 жылдары шығарылған шақалардың бет жағы бірдей болды: Қазақстанның елтаңбасы, эмитент-банктің қазақша атауы - ҚАЗАҚСТАН ҰЛТТЫҚ БАНКІ, оның аббревиатурасы (ҚҰБ) және белгіленген бағасы.
2010 жылдан бастап топтама шақаларның бет жағы өзіндік әрленіммен шығарылды.
Қыры үзілмелі-бұжыр келеді.
## «Ғарыш» топтамасы
Салмағы 11,17 г, диаметрі 31 мм және белгіленген бағасы 50 теңге топтамасындағы шақалар 2006-2015 жылдары шығарылды, тағы бір шақа 2020 жылы шықты. Ұқсас әрленіммен белгіленген бағасы 500 теңгелік биметалл шақалар күміс пен танталдан соғылған.
Бет жағы: Ғаламның аясындағы адамның стильдендірілген бейнесі, мемлекеттің қаз. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ және ағылш. REPUBLIC OF KAZAKHSTAN атауы, атаулы құны және теңге сарайы белгісі.
Қыры үзілмелі-бұжыр келеді.
## «Қазақстан қалалары» топтамасы
Бет жағы: белгіленген бағасы, «ҚҰБ» (Қазақстан Ұлттық Банкі), рубғу хизб, ою-өрнек.
Арт жағы: тиісті қаланың елтаңбасы, мемлекеттің қазақша атауы және шығарылған жылы.
Қыры бұжыр келеді. Сипаттамасы: салмағы — 4,71 г; диаметр — 23 мм, әр шақаның — таралымы 50 000 дана.
## «Қазақстан халқының ертегілері» топтамасы
Салмағы 11,17 г, диаметрі 31 мм, белгіленген бағасы 50 және 100 теңгелік топтамасындағы шақалар 2013 жылдан бастап шығарылады. Ұқсас әрленіммен белгіленген бағасы 500 теңгелік күміс шақалар шығарылды.
Бет жағы: Қазақстанның елтаңбасы мен ұлттық ою-өрнектің аясындағы атаулы құны, мемлекеттің атауы қаз. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ және орыс. РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАН жазылған.
Арт жағы: ертегі көрінісі және оның атауы, металдың салмағы мен сынамасы, теңге сарайының белгісі (2015 жылғы шақада ҚРҰБ логотипі көрсетілген) және шығарылған жылы.
Қыры үзілмелі-бұжыр келеді. 2013—2016 жылғы шақалар таралымы — 100 000 дана, 2017 жылғыда — 10 000 дана.
## «Банкноттағы кейіпттер» топтамасы
Салмағы 11,17 г, диаметрі 31 мм, белгіленген бағасы 50 және 100 теңгелік топтамасындағы шақалар 2014 жылдан бастап шығарылады. Ұқсас әрленіммен белгіленген бағасы 500 теңгелік алтын менен күміс шақалар шығарылды.
Бет жағы: Қазақстанның елтаңбасы, атаулы құны, ұлттық ою-өрнек, ҚРҰБ логотипі, мемлекеттің атауы қаз. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ және орыс. РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАН жазылған.
Арт жағы: 1993 жылғы банкноттың фрагментімен бейнеленген қайраткердің кейіпі, оның аты-жөні, ұлттық ою-өрнек, шақаның шығарылған жылы.
Қыры үзілмелі-бұжыр келеді. 2014—2016 жылғы шақалар таралымы — 100 000 дана, 2017 жылғыда — 10 000 дана.
## «Дала қазынасы» топтамасы
Салмағы 11,17 г, диаметрі 31 мм, белгіленген бағасы 50 теңге болатын топтамадағы жалғыз шақа 2015 жылы шығарылды.
Қыры үзілмелі-бұжыр келеді. Ұқсас әрленіммен белгіленген бағасы 500 теңгелік күміс шақалар шығарылды.
## Тағы қараңыз
* Қазақстанның естелік шақалары
* Қазақстанның биметалдық естелік шақалары
* Қазақстанның алтыннан жасалған естелік шақалары
* Қазақстанның күмістен жасалған естелік шақалары
## Дереккөздер |
Абай облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері – тарихи қалыптасқан аумақтары бар жеке ғимараттар мен құрылыстар, мемориалдық үйлер, қорымдар, кесенелер және жеке қорымдар, монументалды өнер туындылары, тас мүсіндер, жартастағы суреттер. Ескерткіштер тізімі Абай облысының әкімдігінің 2023 жылғы 20 наурыздағы № 58 қаулысы бойынша бекітілген.
## Абай ауданы
## Ақсуат ауданы
## Аягөз ауданы
## Бесқарағай аудыны
## Бородулиха ауданы
## Жаңасемей ауданы
## Жарма ауданы
## Көкпекті ауданы
## Курчатов қаласы
## Семей қаласы
## Үржар ауданы
## Дереккөздер |
Әуесбай Бақбергенұлы Тоқпанбетов (ағылш. Auyesbay Baqbergenuli, 25 сәуір 1951 жылы, Жамбыл облысы, Луговой ауданы, Бірлес ауылы, (қазіргі Тұрар Рысқұлов ауданы, Сәлімбай Пірманов ауылы) — педагог, өнер қайраткері, ҚР Білім беру ісінің құрметті қызметкері, ҚР Мәдениет саласының үздігі, Тараз қаласының Құрметті азаматы.
## Өмірбаяны
Әуесбай Бақбергенұлы 1951 жылы Жамбыл облысы, Луговой ауданы Бірлес ауылында (қазіргі Тұрар Рысқұлов ауданы, Сәлімбай Пірманов ауылы) шаруа отбасында дүниеге келген. Әкесі Бақберген мен анасы Орынкүлден барлығы Ажаркүл, Базаркүл, Әбу-Иса, Әуесхан, Әуесбай, Әуесалы есімді алты перзент тараған. Ә.Бақбергенұлы 1973 жылы Өскемен педагогикалық институтын «Ән-күй пәнінің оқытушысы» мамандығы бойынша үздік бітірген. Еңбек жолын сол жылы Жамбыл атындағы №5 мектепте «Ән-күй» пәнінің мұғалімі ретінде бастады. 40 жылға жуық Абай атындағы Жамбыл гуманитарлық жоғары колледжінде (бұрынғы педагогикалық училище) оқытушы, кафедра меңгерушісі, өнер ұжымдарының жетекшісі болып қызмет етті. 1978 жылы Жамбыл облыстық «Алатау» ән-би ансамблінің бишілер тобына сүйемелдеуші-баянист болып жұмысқа шақырылды.Өнер саласының білікті маманы – қалалық, облыстық, республикалық деңгейдегі жүздеген мәдени іс-шараның белсенді қатысушысы әрі ұйымдастырушысы.
Жамбыл облысы, Красногор аудандық мәдениет бөлімінің меңгерушісі, Луговой аудандық мәдениет үйінің директоры болды. 1984 жылы Красногор ауданында халық ақыны, әнші, сазгер Кенен Әзірбаевтың 100 жылдығын республика ауқымында ұйымдастырушылардың бірі. 100 жылдық мерейтой қарсаңында 1982 жылы Кенен ауылы өнерпаздарының басын қосып, «Ойжайлау» фольклорлық ансамблін құрып, жетекшілік етті. 1984 жылы ансамбль ұжымы Алматыда қазақ телевизиясында 45 минуттық жеке концерт беріп, 1985 жылы Мәскеуде өткен бүкілодақтық көркемөнерпаздар байқауында лауреат атанды.1984 ж. Кенен Әзірбайұлының 100 жылдығына орай қазақ телевизиясы «Асыл мұра» хабарын түсірді. Хабардың жүргізушілері әдебиет және өнер зерттеушісі Ақселеу Сейдімбек, әнші Жәнібек Кәрменов. «Жәнібек ән салады, Ақселеу тамсанады» деген сөз тіркесі осы хабардың түйіні ретінде халық арасына тарап кеткен. Хабар Жамбыл облысы, Красногор ауданы (қазіргі Қордай ауд.), Кенен ауылында орналасқан Кенен Әзірбайұлының әдеби-мемориалдық музейінде түсірілген. Хабардың түсіріліміне ақынның ұлы, музей директоры Көркемжан Кененұлы, Красногор аудандық мәдениет бөлімінің басшысы Әуесбай Бақбергенұлы қатысты.
### Ғылыми-педагогикалық қызметі
Жастарға оқытудың жаңа технологиясының әдіс-тәсілімен білім берген ұстаз сапалы еңбегімен, дәріс берудегі ізденімпаздығымен, ерекше еңбекқорлығымен мәдениет және педагогика саласына зор үлес қосты. Білімгерлердің озық шығармашылық бастамасын жан-жақты қолдаумен қатар, олардың кәсіби шеберлігін шыңдауға мол бағыт-бағдар берді.Әдістемелік жұмыстың бір қыры – ұстаздың өз шәкірттерімен бірге әр жылы шығармашылық концерт беруді дәстүрге айналдыруы. Ол Жамбыл облысында «Тәуелсіз елдің ұлағатты ұстаздары» фестивалінің, «Жүрекке жылы әуендер» ретроәуендер байқауын тұрақты ұйымдастырып, шәкірттерімен бірлесе өнер көрсетті. «Үміт» мамандандырылған бөбектер үйіндегі «Ризашылық», «Қамқоршы түн» аталған түрлі іс-шарада жыл сайын білім алушы жастармен бірге концерттік бағдарлама ұсынды. Облыс ауқымында «Наурыз» мейрамдары, «Сағындырған әндер-ай», «Сағындым Кенен атамды», «Қазақ музыкасының шежіресі» байқауларын ұйымдастырып, белсене өнер көрсетті. Абай атындағы Жамбыл гуманитарлық жоғары колледжінде «Балауса» қыздар вокалды ансамблі,«Серілер» жігіттер квартетінің негізін қалап, жетекшілік етті.
Әуесбай Бақбергенұлы оқытушылардың ғылыми-практикалық конференцияларында «Қабылдауды дамытудың негізі – музыка мәдениетіне тәрбиелеу», «Жас сырнайшыны алғашқы сүйемелдеу дағдысына оқытудың әдістемесі», «Алғашқы сүйемелдеуге үйрету», «Дина Нұрпейісованың шығармашылығы мен өнерін музыка сабақтарына пайдалану», «Затаевич: «Қазақ халқының 1000 әні» аталған ғылыми конференцияларын ұйымдастырып, талай рет ғылыми баяндама жасады. Тәжірибелі педагогтың жетекшілігімен «Қазақ халқының аспаптық музыкасының жастарға беретін ұлттық тәрбиелік мәні» әдістемелік нұсқауы, «Мектеп балаларын шығармашылық өнерге баулу» әдістемелік құралы жазылды.
Ұлағатты ұстаз музыкалық білім беру саласында педагогикалық мектеп қалыптастырып, есімі республика аясына танымал шәкірт шоғырын тәрбиеледі. Олардың арасында бүгінгі мектеп директоры, білікті педагог Бақыт Сапаралиева, Шәмші Қалдаяқов атындағы халықаралық ән байқауының дипломанттары – Светлана Байқұлақова, Назкен Қошқарбаева, «Жас қанат» республикалық жас орындаушылар байқауы мен Мальта мемлекетіндегі халықаралық ән фестивалі лауреаты, эстрада әншісі Тахмина Әшімбекова, Кенен Әзірбаев атындағы филармония директорының орынбасары, Мәдениет саласының үздігі Жандос Омаров және тағы басқа шәкірттерінің шоқтығы биік.
Әуесбай Бақбергенұлының есімі 2020 жылы шыққан «Білімнің жаққан шырағын» атты Жамбыл облысы педагогтарының антологиясына және облыстың жетістікке жеткен танымал түлектері туралы jambyl-tylek.kz порталының дерекқорына енген.
### Марапаты
* «Ыбырай Алтынсарин» төсбелгісі, ҚР Білім және ғылым министрлігі (2010 ж.);
* ҚР Білім және ғылым министрінің Құрмет грамотасы (2017 ж.);
* «Білім беру ісінің құрметті қызметкері» төсбелгісі, ҚР Білім және ғылым министрлігі (2017 ж.);
* «Мәдениет саласының үздігі» төсбелгісі, ҚР Мәдениет және спорт министрлігі (2018 ж.);
* «Еңбек ардагері» төсбелгісі, ҚР Оқу-ағарту министрлігі (2022 ж.);
* Тараз қаласының Құрметті азаматы (2023 ж.);
* ҚР Оқу-ағарту министрінің Алғыс хаты (2023 ж.).
### Қоғамдық қызметі
* 2018 жылдан Қазақстан педагогикалық ғылымдар Академиясы мүшесі;
* 2023 жылдан Тараз қалалық ардагерлер Кеңесі мүшесі.
## Дереккөз |
Барақ хан (1717-1750) — қазақ ханы, қолбасы. Шыңғыс ханның тұқымы, Жәдік әулетінен, әкесі — Тұрсын хан, ағасы — Күшік хан. Орта жүздің ханы болған. Барақ хан Орта жүздің Найман, тайпасын ұзақ жылдар билеген, бірақ Найман ішіндегі Көкжарлы руының Үш жүзге аты мәлім батыры Көкжал Барақ бағынбаған. 1720 жылы Жоңғар және Еділ қалмақтарына қарсы шайқастарда қолбасы болған.
## Өмірбаян
Оңтүстік Қазақстан мен Сыр өңіріндегі Иқан, Сауран, Отырар, Түркістан, Өгізтау, Созақ қалаларына билік жүргізді.Барақ хан Тұрсын ханның баласы, Қодай Менде сұлтанның немересі. Қазақ хандарының Жәдіктен тарайтын әулетіне жатады. Барақтың туылған жылы белгісіз. Қайтыс болған уақыты шамамен 1750 жылдың ақпан-наурыз айлары. Ол Қырықсан Барақ-сұлтан, Барақ хан, Кіші Барақ, Барақ-сұлтан, сұлтан Барақ-батыр деген есімдермен белгілі болған. 1749 жылы тамыз-қыркүйек айлары мен 1750 жылдың ақпан-наурыз айлары аралығында хан болды (Артыкбаев, 2001: 139). Барақ ханның бізге белгілі жеті ұлы бар: Сығай, Бөкей, Қанқожа, Дайыр, Ханбаба, Маман, Нұралы (Ерофеева, 2001: 121). Барақ хан XVIII ғасырдың 20-жылдарының аяғы – 30 жылдарының басында қазақтардың танымал әскербасыларының бірі болған. Жоңғарларға, қарақалпақтар мен қалмақтарға қарсы соғыстарда көзге түскен. Хан болғанға дейін өз руына билік жүргізген және Орта жүздің атақты, беделді биі Қазыбек Келдібекұлының қолдауына ие болды. 1742 жылдың қарашасында ресми түрде Ресейдің қарамағына өтеді. Алайда қоластындағы тайпалардың шығыста орналасуына байланысты жоңғарларға қарай бет бұрып, жоңғар қонтайшысы Қалдан Серенге (1727–1745) бірнеше рет сыйлықтар жіберіп, 1744 жылдың басында ұлы Сығайды аманат ретінде Жоңғарияға жіберген. Ол аманат ретінде жүрген Әбілмәмбет сұлтанның ұлы Әбілфеиіздің орнына барады. 30-жылдардың ортасына қарай Әбілқайырдың саяси тұрғыдағы ең басты жауы мен қарсыласы болған. Орынбор генерал – губернаторы И.И.Неплюевтің (1742–1759) қолдауына ие болған (Ерофеева, 1997: 116–118). 1748 жылдың шілдесінде орыс елшісі М.Тевкелев Әбілқайыр ханға жолығып, барлық талас мәселелері жөнінде келісімге келді. Ханға жақтас билер мен сұлтандар «Әбілқайырдың еркіне көшу» туралы қаулы алды. Бірақ ханға қарсы топтың күресі онан сайын күшейе түсті. Хиуа ханы Қайыптан Бараққа сыйлық алып келе жатқан елшілерді Әбілқайыр адамдарының жолай тонап алуы Барақ сұлтан мен хан арасындағы қарулы жанжалға әкеп соқты. Осы жанжал үстінде Барақ Әбілқайырды өлтірді. Барақ хан туралы тарихи деректер жеткілікті. Ол туралы Ш.Уәлиханов, В.В. ВельяминовЗернов еңбектерінде де кездеседі. 1749 жылы Орта жүз бен Ұлы жүздің игі жақсылары Төле бидің ықпалымен Барақты хан етіп сайлады. Бірақ, жоңғар ханы Цеван-ДоржиАджи-Намжил өз адамдарына оны қалайда тұтқындауды тапсырады. 1750 жылы Қарнақ қалашығында Барақ ханды жоңғар тыңшылары уландырып өлтіреді де, оның денесі Түркістанға қойылады.
1750 жылдың көктемінде, кейбір деректерге қарағанда, Әбілқайырдың кегін қайтарушылар Қарнақ қаласында Барақты және екі ұлы мен қызметшісін у беріп өлтірген.
## Дереккөздер |
Қазақстан велоспорт федерациясы — Қазақстандағы велоспорттың ұлттық басқару органы. Қазақстандағы велоспортты ілгерілету жөніндегі жаһандық стратегиясының бір бөлігі ретінде Astana Pro Team командасына тұрақты түрде қолдау көрсетеді.
Ол UCI және Азия велоспорт конфедерациясының мүшесі.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* cycling.kz Қазақстан велоспорт федерациясы — ресми сайты |
Тийт Пяясуке (1941 жылы 22 желтоқсанда Пылцамаада дүниеге келген) — эстон суретшісі және оқытушы. Эстония өнер академиясының құрметті профессоры. Эстония КСР еңбек сіңірген әртісі (1982).
## Өмірбаяны
1957 жылдан 1962 жылға дейін Тарту бейнелеу өнері училищесінде оқыды. 1962-1963 жылдары, содан кейін 1966-1971 жылдары Эстония КСР Мемлекеттік өнер институтында оқыды, онда оның оқытушысы Лепо Микко болды. Оқу кезінде «АНК-64» немесе «СОУП-69» сияқты түрлі студенттік көркемдік топтардан тыс болды.
Оқуды бітіргеннен кейін өнер институтында оқытушы болып жұмыс істеді. 1980 жылдары оның шәкірттері арасында суретшілер Яак Арро, Эпп-Мария Кокамаги, Тина Тамметалу, Крег А-Кристинг және Инга Ару болды, оларға Пяясукенің шығармашылық тәсілі әсер етті. 1992-2006 жылдары ол Эстония өнер академиясының профессоры, содан кейін құрметті профессор атағын алды. 2004 жылы Тарту университетінің Бейнелеу өнері профессоры болды.
1973 жылдан бастап оның 20-дан астам жеке көрмелері болды. Ол 1970-1980 жылдардағы Эстония кескіндемесінің жетекші қайраткерлерінің бірі болып саналады. Пяясуке шығармашылығының сүйікті тақырыптары — адам және қазіргі өркениет, адамның табиғатпен қарым-қатынасы, экологиялық проблемалар. Көбінесе ол өз жұмысын саналы түрде «аяқтамай» қалдырады. Оның жұмыстары Эстония өнер мұражайының, Тарту өнер мұражайының, Таллин өнер үйінің, Вийнисту өнер мұражайының, Эстония Мемлекеттік Кеңсесінің және т.б. |топтамасында сақталған.
## Марапаттары
* 1975 Кристиан Рауд сыйлығы;
* 1981 Кристиан Рауд сыйлығы;
* 1982 Эсср еңбек сіңірген әртісі;
* 1992 Конрад Мяги сыйлығы;
* 1999 төртінші дәрежелі ақ жұлдыз ордені;
* 2000 жыл сайынғы Эстония мәдени қорының «Eesti Kultuurkapital» сыйлығы;
* 2012 Эстония мемлекеттік мәдениет саласындағы еңбегі үшін сыйлығы;
* 2018 жылғы Эстония мәдениет қорының өмірлік еңбек сыйлығы;
* 2021 Эстония мемлекеттік мәдениет саласындағы еңбегі үшін сыйлығы.
## Галерея
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
## Дереккөздер
## Әдебиет
* Maalija Par Excellence: kollaaž Tiit Pääsukese ainetel = Painter Par Excellence: collage on Tiit Pääsuke: [tööde kataloog]. Tallinn: T. Jürna, 2000. |
Қазақстан шаңғы спорты федерациясы — Қазақстандағы шаңғы спорты бойынша ұлттық басқару органы. Ұйым 1992 жылы жергілікті шаңғы клубтары арасында құрылған. Қазақстанның шаңғы спорты федерациясы Халықаралық шаңғы спортының мүдделерін қорғайды және спортшылар мен жаттықтырушыларды дайындайды. Штаб-пәтері Астана қаласында орналасқан. Қазіргі президенті — Өмірзақ Шөкеев.
## Бөлімшелер
* Бәсекеге қабілетті спорт:Тау шаңғы спортыБиатлонШаңғы жарысыФристайл шаңғы спортыСкандинавиялық араласСкикроссШаңғымен трамплиннен секіруТелемарк шаңғы спорты
* Тау шаңғы спорты
* Биатлон
* Шаңғы жарысы
* Фристайл шаңғы спорты
* Скандинавиялық аралас
* Скикросс
* Шаңғымен трамплиннен секіру
* Телемарк шаңғы спорты
## Сілтемелер
* nflg.kz Қазақстан шаңғы спорты федерациясы — ресми сайты |
Конрад Вильгельм Мяги (эст. Konrad Vilhelm Mägi; 1 қараша 1897(18971101) Тартумаа, Ресей империясы — 15 тамыз 1925, Тарту, Эстония) — эстон суретшісі, негізінен пейзаж және портрет суретшісі.
## Өмірбаяны
1878 жылы 1 қарашада Дерпт маңында дүниеге келген. Бастапқы сурет салу білімін Дерпттағы неміс қолөнершілер қоғамының кескіндеме курстарында (1899 - 1902) алды.
Сонымен бірге ол театр өнерімен, скрипка тартумен және әртүрлі спорт түрлерімен айналысты.
1903 жылы ол Санкт-Петербургтегі Барон Стиглиц техникалық сурет мектебіне оқуға түсті, Амандус Адамсонның қол астында жеке студенті ретінде (1903-1905) оқыды.
Суретші 1906 жылдың жазын Аланд аралдарында өткізді, оның көркем табиғаты оны бірқатар пейзаждарға шабыттандырды. Аланд аралдарында ол модерн стильіндегі нәзік өсімдік виньеткаларын жасады: Кахекеси (Екеуі бірге; 1908; Қытай сиясымен сурет).
Парижде Мягиге импрессионизм мен фовизм стильдері әсер етті: Lilleline väli majakesega (Гүл өрісіндегі кішкентай үй; 1908-1909), Norra maastik männiga (Қарағаймен Норвегиялық пейзаж; 1910).
1907 жылы күзде ол Парижге көшіп, онда Мяги еркін академияда оқыды. Ал 1908-1910 жылдар аралығында Норвегияда болды, сол жерден ол қайтадан Франция астанасына кетті. 1910 жылы ол алғаш рет Эстонияның өнер қоғамын өз жұмыстарымен таныстырды, Норвегиядан бірнеше картиналар жіберді («Қарағаймен Норвегиялық пейзаж», «Норвегиялық пейзаж» және т.б.).
1912 жылы ол отанына оралды және сурет мұғалімі болып жұмыс істеді. 1913 және 1914 жылдардың жазын Сааремаа аралында өткізді («Теңіз қырыққабаты» картинасы және т.б.).
Ол «Паллас» Тарту өнер қоғамының, содан кейін сол атаумен өнер мектебінің негізін қалаушылардың бірі болды.
## Қызықты ақпарат
* 2004 жылы драматург Марта Кивастиктің «Мұздатылған суретшінің портреті» спектаклінің премьерасы өтті, ол суретшінің өміріне арналған және кейінірек көптеген марапаттар мен сыйлықтарға ие болды.
* Конрад Мяги медалі жыл сайын Эстонияның ең жақсы суретшісіне беріледі.
* Тартуда, Ратуш алаңында ХХ ғасырдың басында шебердің өзі жұмыс жасаған шеберханада қазір Конрад Мяги тігін шеберханасы жұмыс істейді.
* 2008 жылдың 1 желтоқсанында «Е» салонындағы аукционда Конрад Мягидің «Әйел портреті» картинасы 1 010 000 Эстон кронына, «Капри пейзажы» 2 миллион кронға сатылды.
* Тарту өнер колледжі біраз уақыт Конрад Мягидің есімімен аталды.
* 1999 жылы жазбаша және онлайн дауыс беру нәтижелері бойынша құрастырылған ХХ ғасырдағы Эстонияның 100 ұлы қайраткерлерінің тізіміне енді.
## Галерея
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
## Сыртқы сілтемелер
* Конрад Мяги, Ресми басты бет
* Конрад Мягидің туындылары Эстонияның өнер мұражайында
## Дереккөздер |
Алғадай Жамбылұлы — Жамбыл ақынның Қанымжаннан туған баласы, Ұлы Отан соғысына қатысқан.
Майданға 1942 жылдың қаңтарында алынды. Соғыста атты әскер құрамында шайқасты, пулемет новодчигі болған.
1943 жылдың 22 ақпанында Украинаның Синельниково стансасы түбінде ерлікпен қаза тапқан. Бүгіндері қалаға айналған Синельниководағы бауырластар зиратында жерленген.
Жамбыл ұлына арнап бірнеше өлең шығарған. Біреуінде:
Құлағыңда, құлыным,Дауысым жүрсін жырлаған:Алғадайым, арлы едің,Ата сөзін сыйлаған;Перзентімнің алды едіңКөңілімді қыймаған.Аттандырдым майданға,Аман-есен жүр балам!
— деп жырлайды.
## Ұрпағы
Алғадайдың ұлдары — Таубай және Қуаныш.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Алғадай туралы әрбір ой... (Жамбылдың жоқтауы)
* Ер тағдыры - ел тарихы («Қазақстан» телеарнасындағы репортаж) |
Алпысова Ақан — (9.11.1961 жылы, Павлодар облысы, Ертіс ауданы, Қарақұдық ауылы) оқытушы, ғалым. .
Абай атындағы ҚазПИ-ді бітірді (1987). Педагогика ғылымының кандидаты (2006), доцент. Fылыми өріс мүддесі — теориялық және әдістемелік оқыту және тәрбиелеу (математика). 1987-1994 жылдары Ертіс ауданындағы мектепте мұғалім, 1994-2001 жылдары Павлодар қаласында мұғалім, 2001 жылы ПМПИ математика кафедрасының аға оқытушысы, доценті. Жалпы баспа саны 30.
Негізгі ғылыми жұмыстары: 1. Күрделі функциялардың графиктерін салу. 2. Математикалық индукцияның көмегімен теңбе-теңдіктер мен теңсіздіктерді дәлелдеу. 3. Тригонометриялық өрнектерді күрделендіру. 4. Сөзді есептерді шешуде абстракциялық ойды қалыптастыру. 5. Математиканы оқытудың ақпараттық технологиясы.
## Дерекөздер |
Анатолий Акимович Кокуш (укр. Анатолій Якимович Кокуш; 1951 жыл, Керчь, Қырым облысы, Украина КСР) — кинотехнология саласындағы украин инженері (кино және телевидениеге арналған камералық жабдық), кәсіпкер және өнертапқыш. «Фильмотехник» компаниясының негізін қалаушы және директоры, Америка киноакадемиясының ғылыми-техникалық академиясының екі рет лауреаты Оскар (2006).
## Өмірбаяны
Анатолий Акимович Кокуш 1951 жылы Керчь қаласында дүниеге келген. 1974 жылы Ленинград киноинженерлер институтын бітірген. 1974 жылы Киевтегі Александр Довженко атындағы Ұлттық көркем фильмдер киностудиясының дизайн бөлімінде жұмыс істей бастады. Сол кездің өзінде ол фильм өндірісін жаңа деңгейге көтеруге көмектесетін түрлі жаңалықтарды ұсынды. Бірақ бөлімде Анатолийге мұны ешкім жасамайтынын айтты. Жаңа нәрсе жасаудан гөрі, басқалардың ойлап тапқанын көшіру әлдеқайда жақсы деген қағиданы ұстанды.
1980 жылдары Кокуш украиналық «Фильмотехника» кино және телекомпаниясын құрды.Оның «Фильмотехник» компаниясы «Титаник», «Әлем соғысы», «Казанова» сияқты ірі голливудтық фильмдерді, сондай-ақ «Батыр» фильмін, көптеген ресейлік блокбастерлерді, сондай-ақ украин фильмдерін шығаруға көмектесті.
Басқа фильмдерге «Итальянша тонау», «Оушеннің он екі досы», «Король Артур», «Аспан Патшалығы», «Бин: фильм», «Трансформерлер», «Темір адам 2» және басқа да көптеген кассалық хиттер кіреді.
Бүгінде Анатолий Кокуштың Украина-Ресей-Беларусь аумағында жарамды 50-ден астам патенті, бірнеше американдық және еуропалық патенттері бар.
## Өнертабыстары
Анатолийдің басты жетістігі көпшілікке қарапайым болып көрінуі мүмкін, бірақ бұған дейін ешкім мұндай әрекет жасамаған. Кокуш кинокамера мен гироскопты біріктірді, енді камераға соққылар мен дірілдер әсер етпейтін болды.Анатолий компаниясы "Авторобот" брендімен операторлық крандарды шығара бастады. Олар сондай-ақ "Каскад"сериялы крандар жасайды. Мұнда камерасы бар сырық телескопиялық принцип бойынша ұзартылады және бүкіл панорамаларды қамтуға мүмкіндік береді.Анатолий мен оның командасы жасаған жабдықтың көмегімен әлемге әйгілі көптеген фильмдер түсірілді.
Сонымен қатар, Кокуш бастапқы операторлық тұрақтандырылған жүйелерді (головка) - Flight Head құрды. Ұзындығы үш-төрт метрлік бұл камералық кран көлікке орнатылған және тоқтамастан қозғалыс кезінде түсіруге мүмкіндік береді.
## Марапаттары
* III дәрежелі "Қызметі үшін" ордені (2007)
* Scientific and Technical Academy Awards (2006)
* Cinec Award (2010 и 2018)
* Cinegear Award (2021)
## Дереккөздер |
Кәдімгі қасқыржем , Қояншөп (лат. Asparagus officinalis) – қасқыржемдер тұқымдасының қасқыржем туысына жататын, биіктігі 1метрден асатын, көп жылдық шөп тектес өсімдік.
## Ботаникалық сипаты
* Тамыры қысқа әрі жуан. Оған жанай өскен көптеген жіңішке және түзу тамырлары бар.
* Жапырақтары майда, үш бұрышты, жіңішке, топ-топ болып онраласқан.
* Гүлдері ақшыл жасыл немесе жасыл сары түсті, қоңырау тәрізді болып келеді.
* Жемісі шар тәрізді домалақ қызыл жидек.
* Маусым айында гүлдеп, қыркүйек айында піседі. Шабындықтарда, таулардың етектерінде, далалы аймақтарда, өзен жағаларында, ағаштардың араларында кездеседі.
### Емдік қасиеті
Дәрілік мақсат үшін тамырдәрінің тамыры пайдаланылады. Құрамында аспаргин, сапониндер, С және В дәрумендері, каротин, кониферин гликозиді бар.
* Өсімдіктен жасалған дәрілердің қан қысымын төмендететін, жүректің қан тамырларын кеңітіп, несеп жүргізетін қасиеттері бар.
* Тамырдәріні бүйрек және жүрек ауруларын, несеп жолдары безінің қабынуын емдеу үшін пайдаланады.
### Дәріні дайындау және қолдану тәсілі
* Тамырыдәрі тамырын кептіріп, майдаланған 2 шай қасығын 1 стақан сауға салып тұндырады да, 1 күн ішінде ішіп тауысады.
* Бүйрек ауруына байланысты дененің ісігі көбейіп кеткенде тамырдәрінің ұнтақталған 2 шай қасығына ақжелкеннің 2 шай қасығын қосып, оның 1 ас қасығын 1 стақан қайнап тұрған суға салып 1 сағат тұндырады да, 1 ас қасық күніне 3 мезгіл ішеді.
* Тамырдәрінің жас өркендерін ертеде-ақ тамаққа тәбетті шаптыратын дәрі ретінде пайдаланатын болған. Ал жемісі кофені алмастыратын суррогат орнына пайдаланылады.
## Дереккөздер
## Тағы қараңыз
* Дәрілік өсімдіктер |
Лингвистика (глоттология, тіл білімі; лат. lingua – тіл) — әлем тілдерінің құрылымын, әлеуметтік қызметін, тарихи дамуын және оның жалпы заңдылықтарын зерттейтін ғылым саласы.
Адамзаттың сөйлеу тілі – тіл білімінің негізгі зерттеу нысаны болып табылады. Адамдар арасындағы өзара түсінісу құралы саналатын кез келген тіл адамзат үшін, қоғам үшін қызмет етеді. 1980 жылғы мәліметтерге қарағанда дүние жүзінде 5661 тіл бар, олардың 1400-ден астамы бұл күнде өлі тілге айналған, 4200-і жеке, дербес тілдер. Тіл білімі күнделікті қолданыста жүрген тілдерді қарастырады. Адамзат баласы ерте заманнан-ақ өзіне ең қажетті құрал – тілдің ерекшеліктерін білуге, ұғуға тырысқан. Соның нәтижесінде тіл туралы ілім пайда болған. Адамның сөйлеу тілі тіл білімінің ғана үлесі емес, ол – психология, физиология, логопедия, т.б. ғылымдардың қарастыратын саласы.
## Лингвистика пәні
Лингвистика тек бар (бұрын болған және болашақта пайда болуы мүмкін) тілдерді ғана емес, жалпы адамзат тілін зерттеумен айналысады. Лингвист тілді тікелей бақыламайды: тікелей бақылауға тек тілдің фактілері (немесе тілдік құбылыстар) ұшырайды, яғни тірі тілдің тасушыларының тілдік актілері және олардыің нәтижелері (мәтіндер) немесе тілдік материалдар (мысалы, қазіргі таңда ешкім негізгі тіл ретінде қолданбайтын өлі тілдерде жазылған жазбалардың шағын мөлшері).
### Лингвистика гносеологиялық қырынан
### Лингвистиканың субъектісі мен объектісі
Гуманитарлық ғылымның шамалы білгілеріне ие лингвистика дисциплина ретінде зерттеу субъектісін (яғни, лингвистің психикасын) зерттеу объектісінен (зерттелініп тұрған тілден) үнемі ажырата бермейді, әсіресе лингвист өзінің ана тілін зерттейтін болса. Негізінен лингвист маман болып жіңішке тілдік интуицияны қайшыласқан тілдік рефлекциямен ұштастыра алатын адамдар (өзінің тілдік қабілеттерін зерделей білу қасиеті) болады. Тілге қатысты мағлұматтарды рефлекцияға негізделіп алу қасиетін интроспекция деп атайды.
## Лингвистика бөлімдері
Тіл білімі жалпы және жеке болып бөлінеді, оны осылайша бөлу, зерттеудің мақсаты мен нәтижесінен туындайды. Нақты бір тілдің (мысалы: қазақ) немесе туыстас тілдердің (мысалы: алтай, түркі тілдері) мәселелерін зерттеу жеке Тіл білімінің үлесіне тиеді, ал жалпы адам баласының тілі, тіл элементтерінің өзара қатысы, тілдің даму себептері мен бағыттары, т.б. жайттар жалпы Тіл білімінің зерттеу нысаны болып табылады. Фундаменталды (іргелі) Тіл білімі тілдің қазіргі жай-күйін, бұрынғы өткен тарихын зерттейді, негізгі мақсаты тілге ғылыми талдау жасау емес, тілдің бүгінгі, кешегі күйін зерттеп, тәжірибе жүзінде бақылау. Нормативті Тіл білімі фундаменталды Тіл білімі жинақтаған зерттеулер негізінде жасалып, тілдің қоғамдық қызметі, стиль тармақтарының қолданылуы, тілдік нормалардың қалыптасуы мен өзгеруі, тілдің біркелкі қалыптасқан нормаларын қолдану шарты, т.б. мәселелерді қарастырады. Қолданбалы Тіл білімі тіл нормалары толық қалыптасқан жағдайда ғана жүзеге асады, ол тілдік нормаларды таратып қана қоймай, оны жетілдіре түседі, тұрақтандырады. Тіл білімі мен басқа да ғылымдардың тоғысуы нәтижесінде лингвистиканың жаңа салалары дүниеге келді. Тіл білімі мен әдебиеттанудың байланысы негізінде стилистика ғылымының негізі қаланды.
### Cыртқы лингвистика
Cыртқы лингвистика (Экстралингвистика) - этникалық, қоғамдық-тарихи, әлеуметтік, географиялық және басқа да факторларды тілді қалыптастыру мен дамытуды үздіксіз байланыстыру ретінде жиынтықты зерттейтін тіл білімінің саласы.
### Ішкі лингвистика
Ішкі лингвистика - сыртқы лингвистикалық факторға қатысы жоқ тілдік бірліктің қатынас жүйесін зерттейтін тіл білімінің саласы.
### Сөйлеу лингвистикасы
Сөйлеу лингвистикасы - тіл құрылымы заңымен толық сәйкес келмейтін сөйлеудің ерекшелік құрылымын зерттейтін тіл білімнің бір бөлімі.
## Тағы қараңыз
* Ана тілі
## Дереккөздер |
Тізімде Қазақстанның ұлттық-әкімшілік Алаш Орда , Кеңестік Қазақстан () және тәуелсіз мемлекеттің () басшыларын қоса алғанда, ұлттық мемлекеттілігін даму процесінде өкілеттіктерін жүзеге асырған мемлекеттік билік басшылары келтірілген.
Қазіргі уақытта Мемлекет басшысы Қазақстан Республикасының Президенті болып табылады.
## Алаш автономиясы (1917—1920)
## Кеңестік Қазақстан
Төменде Кеңестік Қазақстанды де-юре және де-факто басқарған басшыларының – мемлекет және партия жетекшілерінің тізімі берілген.
### Іс жүзіндегі басшылар
### Формалды басшылар
Қырғыз өлкесі (1919—1920)
Қырғыз АСКР (1920—1925)
Қазақ АКСР (1925—1936)
Қазақ КСР (1936—1991)
## Қазақстан Республикасының Президенттері
## Тағы қараңыз
* Қазақ хандары
* Қазақстан Республикасының Президенті
* Қазақстан үкімет басшыларының тізімі
## Дереккөздер |
Жәннат жайылымдары — Джон Стейнбек жазған әңгімелер жинағы.
1932 жылы жарияланған бұл кітапта жазушы оқырманға бір-бірімен байланысқан 12 әңгімені ұсынады.
Әр әңгімеде Калифорния фермерлерінің қатарына жататын жеке бір адамның немесе жанұяның өмірі жайында баяндалады.
«The Nation» журналы бұл шығарманы «роман да емес, әңгімелер жинағы ғана деп қарастыруға да болмайды» деп сипаттап, Стейнбекке ең үздік автор атану үшін тек қоғамдық көзқарастың жетіспейтінін жазған.
## Мазмұны
* Chapter I (Prologue)
* Chapter II (“George Battle”)
* Chapter III (“Shark Wicks”)
* Chapter IV (“Tularecito”)
* Chapter V (“Helen Van Deventer”)
* Chapter VI (“Julius Maltby”)
* Chapter VII (“The Lopez Sisters”)
* Chapter VIII (“Molly Morgan”)
* Chapter IX (“Raymond Banks”)
* Chapter X (“Pat Humbert”)
* Chapter XI (“The Whitesides”)
* Chapter XII (Epilogue)
## Дереккөздер |
Нартай Сауданбекұлы (Нартай Сауданбекұлы Сарсебаев) — кино және театр актері, жазушы, драматург, аудармашы, тележүргізуші, сондай-ақ, дубляж актері. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері. Қалибек Қуанышбаев атындағы Қазақ ұлттық мемлекеттік академиялық музыкалық драма театрының актері.
## Өмірбаяны
Нартай Сауданбекұлы 1977 жылы 22 қарашада, Алматы облысы, Нарынқол ауданы, Нарынқол ауылында дүниеге келген.
* 1994ж. – 1998ж. Темірбек Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық Өнер академиясының «театр өнері» факультетінің, театр және кино актері мамандығы бойынша, Қазақстанға еңбегі сіңген қайраткері, білім беру саласының құрметті профессоры Нұрқанат Жақыпбаевтың шеберханасын бітірген.
* 2005ж. – 2007ж. М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінің юрист мамандығын бітірген.
* 1996ж. – 2000ж. Ғ. Мүсірепов атындағы Академиялық жастар мен балалар театрының актері.
* 2000ж. – 2002ж. С. Мұқанов атындағы Солтүстік Қазақстан облыстық қазақ сазды драма театрының әдебиет бөлімінің меңгерушісі және актері.
* 2002ж. – 2003ж. «Карат Прогноз-ТВ-Лайн» телеарнасының бас редакторы.
* 2003ж. – 2004ж. «БД ПРОДАКШН» ЖШС режиссері және бас редакторы.
* 2004ж. – 2007ж. «БД ПРОДАКШН» ЖШС директоры.
* 2008ж. – 2010ж. «СЦП» ЖШС директоры.
* 2010ж. – 2013ж. Солтүстік Қазақстан облыстық филармонияның бас редакторы және сценаристі.
* 2013ж. – 2015ж. Қ. Қуанышбаев атындағы Академиялық музыкалық драма театрының актері.
* 2015ж – 2016ж. «Қазақконцерт» мемлекеттік концерттік ұйымының редакторы.
* 2016ж. – 2018ж. Айгүл Иманбаеваның «А. И. музыкалық театр және продюсерлік орталығының» көркемдік жетекшісі.
* 2020 жылдан бері қайтадан Қ. Қуанышбаев атындағы Академиялық музыкалық драма театрының актері.
* 2021 жылдан бері Ә. Мәмбетов атындағы мемлекеттік драма және комедия театырында актерлік қызметте қосымша жұмыс атқарып келеді.
* 2022 жылы Түркістан музыкалық драма театрында, шақыртумен актерлік қызмет атқарады.
## Фильмографиясы
### Көркем фильмдері:
* «Кингчесс - Золотая партия» - Қырғызфильм (реж. А.Ақыматов)
* «Кемпір» (реж. Е. Тұрсынов)
* «Аманат» (реж. С. Нарымбетов)
* «Құнанбай» (реж. Д. Жолжақсынов)
* «Айна-ғұмыр» (реж. А. Атагелдиев)
* «Ұлы дала таңы» (реж. А. Сатаев)
* «Время патриотов» (реж. А. Маскин)
* «ГОК» (реж. О. Баялбаев)
* «Брат или Брак 3» (реж. А. Матжанов)
### Сериалдары:
* «Өмірзая» (реж. А. Әшімов)
* «Ұзақ жол» (реж. Абай Қарпыков)
* «Екі жүз» (реж. Д. Абдрахманов)
* «Әулет» (реж. Ә. Матжанов)
* «7 бөлім» (реж. А. М. Нарымбетов)
* «Қашқын» (реж. Т. Бейсет)
* «Әскерден хат» (реж. М. Әлімхан)
* «Арпалыс» (реж. Қ. Қазбек)
* «Тәшенов Тайталас» (реж. Ж. Пошанов)
* «Жүрек сыры-2» (реж. А. Сахаманов)
* «Ахмет. Ұлт ұстазы» - (реж. М. Есжан)
* «Міржақып. Оян Қазақ!» - (реж. М. Есжан)
* «Шеше» - (реж. Д. Саркенов)
* «Қара Жәшік» - (реж. Ә. Жұмақан)
* «Бақыттың Кілті – 2» - ( реж. А. Дайырбеков)
### Режиссура
* «Әже», «Ер-Қармыс» фильмдерінің режиссері әрі продюсері.
* «Қазақ радиосындағы» «Сахна сыры» авторлық бағдарламасының авторы мен жүргізушісі
## Сахнадағы негізгі рөлдері
1996 жылы 2 курс кезінен бастап Ғ. Мүсірепов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театрының сахнасында:
* «Алдар көсе» - Алдар көсе.
* «Миғұла терісі үстіндегі сот» - қытай елшісі.
* «Зона немесе шибөрілер»- Амеба.
* «Қаңбақ шал» - Бала.
* «Қыз-Жібек» - қос обаның жігіті.
* Қ. Мұқамеджанов. «Бөлтірік бөрік астында» - Сұңғат.
* «Алтын кілт» - Пьеро
* «Алтын ажал» - Базарбасы
* Д. Исабеков. «Ескерткіш» - суретші.
2000 жылдан бастап С. Мұқанов атындағы солтүстік қазақстан облыстық қазақ сазды драма театрының сахнасында:
* С. Мұқанов. «Аққан жұлдыз» - Сұлтанғазы Абылайханов.
* Ш. Айтматов. «Шыңғыс ханның ақ бұлты» - Шыңғыс хан.
* М. Хасенов. «Пай-пай, жас жұбайлар» - Қасым.
* Т. Миңнуллин. «Дильфруздың төрт күйеуі» - Әмір.
* «Зона немесе шибөрілер» - Капитан.
* С. Жүнісов. «Қысылғаннан қыз болдық» - Едик.
* Володин. «Қос жебе» - Жаусоғар
* «Батыр Баян» - Батыр Баян.
* «Балуан Шолақ» - Балуан Шолақ.
* К. Гальдони. «Екі қожаға бір қызметші» - Труфальдино.
* О. Богаев. «Даун-вэй» - Пірәдар, Бизнесмен, Ашына, Мент,
* Ә. Оразбеков. «Бір түп алма ағашы» - Әмір.
2013 жылдан Қ.Қуанышбаев сахнасында:
* «Алтайдан ауған ел» - Әке
* «Құнанбай» - Құнанбай
* Р. Мұқанова. «Бопай» - Би
* Қ. Жүнісов. «Сәкен сұңқар» - Қадыржан.
* Р. Отарбаев «Көлеңкесіз жолаушы» - Полицей мафиози.
* М. Байджиев. «Дуэль» - Ескендір.
2021 жылы Түркістан театрының шақыруымен «Бөрте» қойылымында - Жамұқа рөлін сомдады. 2022 Мәмбетов театры сахнасында «Боранды бекет» қойылымында Едіге рөлін ойнады.
## Драматургия саласындағы жетістіктері
Батыс Қазақстан өңірінде «Аманат», «Алыптар», «Мұқағали мен Нұрғиса» атты пьесалары сахналанды.«Шемен», «Аманат», «Алыптар», «Қамбардың тасы», «Система», «Тасбақа Үміт» атты пьесалар мен 10 шақты аудармалардың авторы.
## Медиа саласындағы еңбектері
* 2018ж. – 2020ж. Қазақ радиосында «Сахна сыры» авторлық бағдарламасының жүргізушісі.
* 2022ж. – 2023ж. «Ел» бағдарламасының жүргізушісі.
* 2023ж. – 2024ж. «Мәртебелі өнер» бағдарламасының жүргізушісі.
## Марапаттары
* 2010ж. – «ҚР Мәдениет қайраткері»
* 2012ж. – «Ізденіс іздері» фестивалі: «Ең үздік ер адам бейнесі» номинациясы.
* 2012ж. – Ортаазиялық театр фестивалі: «Ең үздік ер адам бейнесі» номинациясы.
* 2022ж. – «ҚР еңбек сіңірген қайраткері» құрметті атағының иегері.
* 2022 жылы «ГОК» жобасындағы Арман Кибарев рөлі үшін «Халық сүйіктісі» ұлттық сыйлығының лауреаты атанды.
* 2023ж. – Ш. Жандарбекова атындағы республикалық фестивалі: Ең үздік ер адам бейнесі номинациясы.
* 2024ж. – Ш. Айтматов атындағы халықаралық театр фестивалі: Ең үздік ер адам бейнесі.
## Сілтемелер
* Нартай Сауданбекұлының Instagram желісіндегі аккаунты
## Дереккөздер |
Нартай Сауданбекұлы (Нартай Сауданбекұлы Сарсебаев) — кино және театр актері, жазушы, драматург, аудармашы, тележүргізуші, сондай-ақ, дубляж актері. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері. Қалибек Қуанышбаев атындағы Қазақ ұлттық мемлекеттік академиялық музыкалық драма театрының актері.
## Өмірбаяны
Нартай Сауданбекұлы 1977 жылы 22 қарашада, Алматы облысы, Нарынқол ауданы, Нарынқол ауылында дүниеге келген.
* 1994ж. – 1998ж. Темірбек Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық Өнер академиясының «театр өнері» факультетінің, театр және кино актері мамандығы бойынша, Қазақстанға еңбегі сіңген қайраткері, білім беру саласының құрметті профессоры Нұрқанат Жақыпбаевтың шеберханасын бітірген.
* 2005ж. – 2007ж. М. Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінің юрист мамандығын бітірген.
* 1996ж. – 2000ж. Ғ. Мүсірепов атындағы Академиялық жастар мен балалар театрының актері.
* 2000ж. – 2002ж. С. Мұқанов атындағы Солтүстік Қазақстан облыстық қазақ сазды драма театрының әдебиет бөлімінің меңгерушісі және актері.
* 2002ж. – 2003ж. «Карат Прогноз-ТВ-Лайн» телеарнасының бас редакторы.
* 2003ж. – 2004ж. «БД ПРОДАКШН» ЖШС режиссері және бас редакторы.
* 2004ж. – 2007ж. «БД ПРОДАКШН» ЖШС директоры.
* 2008ж. – 2010ж. «СЦП» ЖШС директоры.
* 2010ж. – 2013ж. Солтүстік Қазақстан облыстық филармонияның бас редакторы және сценаристі.
* 2013ж. – 2015ж. Қ. Қуанышбаев атындағы Академиялық музыкалық драма театрының актері.
* 2015ж – 2016ж. «Қазақконцерт» мемлекеттік концерттік ұйымының редакторы.
* 2016ж. – 2018ж. Айгүл Иманбаеваның «А. И. музыкалық театр және продюсерлік орталығының» көркемдік жетекшісі.
* 2020 жылдан бері қайтадан Қ. Қуанышбаев атындағы Академиялық музыкалық драма театрының актері.
* 2021 жылдан бері Ә. Мәмбетов атындағы мемлекеттік драма және комедия театырында актерлік қызметте қосымша жұмыс атқарып келеді.
* 2022 жылы Түркістан музыкалық драма театрында, шақыртумен актерлік қызмет атқарады.
## Фильмографиясы
### Көркем фильмдері:
* «Кингчесс - Золотая партия» - Қырғызфильм (реж. А.Ақыматов)
* «Кемпір» (реж. Е. Тұрсынов)
* «Аманат» (реж. С. Нарымбетов)
* «Құнанбай» (реж. Д. Жолжақсынов)
* «Айна-ғұмыр» (реж. А. Атагелдиев)
* «Ұлы дала таңы» (реж. А. Сатаев)
* «Время патриотов» (реж. А. Маскин)
* «ГОК» (реж. О. Баялбаев)
* «Брат или Брак 3» (реж. А. Матжанов)
### Сериалдары:
* «Өмірзая» (реж. А. Әшімов)
* «Ұзақ жол» (реж. Абай Қарпыков)
* «Екі жүз» (реж. Д. Абдрахманов)
* «Әулет» (реж. Ә. Матжанов)
* «7 бөлім» (реж. А. М. Нарымбетов)
* «Қашқын» (реж. Т. Бейсет)
* «Әскерден хат» (реж. М. Әлімхан)
* «Арпалыс» (реж. Қ. Қазбек)
* «Тәшенов Тайталас» (реж. Ж. Пошанов)
* «Жүрек сыры-2» (реж. А. Сахаманов)
* «Ахмет. Ұлт ұстазы» - (реж. М. Есжан)
* «Міржақып. Оян Қазақ!» - (реж. М. Есжан)
* «Шеше» - (реж. Д. Саркенов)
* «Қара Жәшік» - (реж. Ә. Жұмақан)
* «Бақыттың Кілті – 2» - ( реж. А. Дайырбеков)
### Режиссура
* «Әже», «Ер-Қармыс» фильмдерінің режиссері әрі продюсері.
* «Қазақ радиосындағы» «Сахна сыры» авторлық бағдарламасының авторы мен жүргізушісі
## Сахнадағы негізгі рөлдері
1996 жылы 2 курс кезінен бастап Ғ. Мүсірепов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театрының сахнасында:
* «Алдар көсе» - Алдар көсе.
* «Миғұла терісі үстіндегі сот» - қытай елшісі.
* «Зона немесе шибөрілер»- Амеба.
* «Қаңбақ шал» - Бала.
* «Қыз-Жібек» - қос обаның жігіті.
* Қ. Мұқамеджанов. «Бөлтірік бөрік астында» - Сұңғат.
* «Алтын кілт» - Пьеро
* «Алтын ажал» - Базарбасы
* Д. Исабеков. «Ескерткіш» - суретші.
2000 жылдан бастап С. Мұқанов атындағы солтүстік қазақстан облыстық қазақ сазды драма театрының сахнасында:
* С. Мұқанов. «Аққан жұлдыз» - Сұлтанғазы Абылайханов.
* Ш. Айтматов. «Шыңғыс ханның ақ бұлты» - Шыңғыс хан.
* М. Хасенов. «Пай-пай, жас жұбайлар» - Қасым.
* Т. Миңнуллин. «Дильфруздың төрт күйеуі» - Әмір.
* «Зона немесе шибөрілер» - Капитан.
* С. Жүнісов. «Қысылғаннан қыз болдық» - Едик.
* Володин. «Қос жебе» - Жаусоғар
* «Батыр Баян» - Батыр Баян.
* «Балуан Шолақ» - Балуан Шолақ.
* К. Гальдони. «Екі қожаға бір қызметші» - Труфальдино.
* О. Богаев. «Даун-вэй» - Пірәдар, Бизнесмен, Ашына, Мент,
* Ә. Оразбеков. «Бір түп алма ағашы» - Әмір.
2013 жылдан Қ.Қуанышбаев сахнасында:
* «Алтайдан ауған ел» - Әке
* «Құнанбай» - Құнанбай
* Р. Мұқанова. «Бопай» - Би
* Қ. Жүнісов. «Сәкен сұңқар» - Қадыржан.
* Р. Отарбаев «Көлеңкесіз жолаушы» - Полицей мафиози.
* М. Байджиев. «Дуэль» - Ескендір.
2021 жылы Түркістан театрының шақыруымен «Бөрте» қойылымында - Жамұқа рөлін сомдады. 2022 Мәмбетов театры сахнасында «Боранды бекет» қойылымында Едіге рөлін ойнады.
## Драматургия саласындағы жетістіктері
Батыс Қазақстан өңірінде «Аманат», «Алыптар», «Мұқағали мен Нұрғиса» атты пьесалары сахналанды.«Шемен», «Аманат», «Алыптар», «Қамбардың тасы», «Система», «Тасбақа Үміт» атты пьесалар мен 10 шақты аудармалардың авторы.
## Медиа саласындағы еңбектері
* 2018ж. – 2020ж. Қазақ радиосында «Сахна сыры» авторлық бағдарламасының жүргізушісі.
* 2022ж. – 2023ж. «Ел» бағдарламасының жүргізушісі.
* 2023ж. – 2024ж. «Мәртебелі өнер» бағдарламасының жүргізушісі.
## Марапаттары
* 2010ж. – «ҚР Мәдениет қайраткері»
* 2012ж. – «Ізденіс іздері» фестивалі: «Ең үздік ер адам бейнесі» номинациясы.
* 2012ж. – Ортаазиялық театр фестивалі: «Ең үздік ер адам бейнесі» номинациясы.
* 2022ж. – «ҚР еңбек сіңірген қайраткері» құрметті атағының иегері.
* 2022 жылы «ГОК» жобасындағы Арман Кибарев рөлі үшін «Халық сүйіктісі» ұлттық сыйлығының лауреаты атанды.
* 2023ж. – Ш. Жандарбекова атындағы республикалық фестивалі: Ең үздік ер адам бейнесі номинациясы.
* 2024ж. – Ш. Айтматов атындағы халықаралық театр фестивалі: Ең үздік ер адам бейнесі.
## Сілтемелер
* Нартай Сауданбекұлының Instagram желісіндегі аккаунты
## Дереккөздер |
Кадри Мяльк (эст. Kadri Mälk, туған кездегі есімі Кадри Сыэрд (эст. Kadri Sõerd); 27 қаңтар 1958, Таллин — 1 қаңтар 2023) — зергерлік бұйымдар дизайнері және эстон суретшісі. Мяльк Эстонияның зергерлік мектебінің негізін қалаушылардың бірі және оның көрнекті өкілі болды.
1958 жылы 27 қаңтар Таллин қаласында дүниеге келген. Тарту көркемсурет училищесін (1977-1981) және Эстония өнер академиясын (1986, профессор Лейли Кульдкепптің шәкірті) бітірген.
1986-1989 жж. еркін суретші болды. 1989 жылдан Эстония өнер академиясында сабақ берді, ал 1996 жылдан бастап зергерлік бұйымдар дизайны және ұсталық профессоры болды.
1989 жылы алғашқы жеке көрмесі Көркемсурет галереясында өткізілді. Кадри Мяльктің зергерлік композициялары Эстония, Латвия, Литва, Германия, Бельгия, Дания, Финляндия, Ресей, АҚШ, Оңтүстік Корея, Словакия, Ұлыбритания, Швеция, Испания және Норвегияда көрмеге қойылған.
2004 жылы ол туралы «Қиялдың қараңғы аспаны» фильмі түсірілді.
Кадри Мяльктің өнер туындылары Эстонияның қолданбалы өнер және дизайн мұражайында, Лондондағы Виктория және Альберт мұражайында, Цюрихтегі Швейцария ұлттық мұражайында, Санкт-Петербургдегі Эрмитажда, Нью-Йорктегі Смитсон ұлттық мұражайында және жеке коллекцияларда сақталған.
Мяльк бірнеше кітаптың авторы.
Бірінші күйеуі (1976 жылдан бастап) — театр суретшісі Вадим Фомичев (1953 жылы 13 қыркүйекте туған), неке ажырасумен аяқталды. Үшінші күйеуі — жазушы және аудармашы Мати Сиркель (эст. Mati Sirkel).
## Марапаттары
1987 «Эстонияның Жылдың жас әртісі» сыйлығы;
1988 Қолданбалы өнердің IV триеналы Гран-приі;
1992 Финляндия prix ARTICA сыйлығы;
1994 Кристиан Раудтың жыл сайынғы өнер сыйлығы;
1995 Est-Fem, «Эстон әйел» журналы сыйлығы;
1997 жылғы үздіктер сыйлығы, Shippo конференциясы, Токио, Жапония;
1997 Эстонияның мәдени астанасы бейнелеу және қолданбалы өнер қайырымдылық қорының жыл сайынғы сыйлығы;
1998 Эстония Республикасының Мәдениет сыйлығы;
2001 ARS Ornata Heart Сыйлығы, Кельн;
2003 «Португалия Республикасына сіңірген еңбегі үшін» орденінің офицерлік кресті;
2004 Тед Нотеннің Алтын сыйлығы, Амстердам;
2005 Қазіргі заманғы зергерлік өнердің 2-ші Еуропалық Үшжылдығының Гран-приі , Бельгия;
2015 «Өмір сүр және жарқыра» стипендиясы;
2016 Бавария мемлекеттік сыйлығы, Мюнхен;
2017 V дәрежелі Ақ Жұлдыз Ордені;
2017 Эстония Республикасының Мәдениет сыйлығы;
2017 Кристиан Рауд сыйлығы (Нигулист мұражайындағы көрме, оның бұрынғы жұмысы мен шығармашылық жолын, сондай-ақ зергер-суретші мен оқытушының ізашарлық жұмысын қорытындылайтын кітап)
## Дереккөздер
## Әдебиеттер
* Kadri Mälk: testament. Kadri Mälk, Tamara Luuk, Tanel Veenre. Arnoldsche Art Publishers, 2016 — Беттер саны: 321.
* Hunt: Kadri Mälk. Arnoldsche Art Publishers, 2020 - Беттер саны: 397.
## Сілтемелер
* https://rus.postimees.ee/7682006/umerla-hudozhnica-i-dizayner-yuvelirnyh-ukrasheniy-kadri-myalk
* https://artjewelryforum.org/articles/remembering-kadri-malk-artistnatl-estonia_auth-tanel-veenre_authnatl-estonia_1-12-23/
* https://kultuur.err.ee/1608837088/suri-kunstnik-kadri-malk |
«Qazcontent» акционерлік қоғамы — мемлекеттік ақпараттық саясатты жүзеге асыратын медиа компания. Бүгінгі таңда компания 7 ақпараттық ресурсты біріктіреді: жаңалықтар сайттары — baigenews.kz, baq.kz, el.kz, тақырыптық порталдар — adebiportal.kz, e-history.kz, ruh.kz, сондай-ақ Қазақстан Премьер-министрінің ресми сайты. Компания ресурстары 3 тілде қолжетімді.
## Тарихы
«Қазконтент» АҚ 2009 жылдың 21 қаңтарында «Зерде» Ұлттық ақпараттық-коммуникациялық холдингінің еншілес кәсіпорны болып құрылды. Аталмыш қоғамның құрылуы мемлекеттің Интернет желісіндегі қазақстандық сегментті қалыптастыру мен дамыту бойынша стратегиялық міндетін жүзеге асырумен байланысты. Жаңа технологиялар мен инновациялардың көмегімен қолданушыларға сапалы контент ұсынып, қазнеттің дамуына мүмкіндіктер туғызу. 2009 жылдың ақпан айында алғашқы жоба - kaztube.kz іске қосылды. Ал наурыз айында bnews.kz ақпараттық агенттігі құрылды. 2010 жыл қараша айында baq.kz ақпараттық агенттігі жұмысын бастады. 2011 наурыз айында Қазконтент негізінде ҚР Премьер-министрінің ресми сайты ашылды. Сондай-ақ ilike.kz әлеуметтік желісі пайдалануға берілді. Компания Қазақша Уикипедия дамуына үлес қосып келеді. 2011 жылы Уикимедия қоры кеңесінің төрағасы Тинг Чен мырза «Қазконтент» АҚ компаниясына Уикипедия контентінің қазақ бөлімін толықтыруда көмек қолын созғаны үшін ресми түрде алғысын білдірді. Осы жылы Қазнеттің эмблемасын әзірлеуге байқау жариялады. 2012 жылы қараша айында компания акцияларын иемдену және пайдалану құқығы ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігіне берілді. 2013 жылдың қаңтар айында strategy2050.kz арнайы веб-порталы іске қосылды. Сол жылы Қазконтент америкалық McAfee компаниясымен меморандумға қол қойды. Желтоқсан айында әдеби шығармаларды қолданушыларға ұсынатын adebiportal.kz сайты құрылды. «Казконтент» АҚ «Қаламгер Азамат» жас журналистердің V республикалық форумын өткізді. 2014 жылдың сәуір айында Қазконтент акцияларын басқару ҚР Байланыс және ақпарат жөніндегі агенттігіне өтті. Акционерлік қоғамның 100 пайызы Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму жөніндегі министрлігіне тиесілі.
2019 жылы «Қазконтент» АҚ «ҚазАқпарат» халықаралық ақпарат агенттігі» ЖШС құрамына қосылып, «ҚазАқпарат» халықаралық ақпарат агенттігі» акционерлік қоғамы болып қайта құрылды («Мемлекеттік мүліктің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 27 тамыздағы № 631 қаулысы).
2022 жылы «ҚазАқпарат» халықаралық ақпарат агенттігі» акционерлік қоғамы «Qazcontent» акционерлік қоғамы болып қайта аталды.
## Құрылымы
«Qazcontent» АҚ басқару органы Директорлар кеңесі болып табылады.Атқарушы орган – басқарма. Ағымдағы қызметке басшылықты «Qazcontent» АҚ Басқарма төрағасы жүргізеді.
### Директорлар кеңесінің құрамы
* Искаков Канат Жумабаевич - ҚР Мәдениет және ақпарат вице-министрі
* Қорғанбаева Мадина Тұрғамбекқызы - тәуелсіз директор
* Акишева Нуркамила - тәуелсіз директор
* Райымбеков Жанат Темиргалиевич - тәуелсіз директор
### Басқарма мүшелері
* Айна Задабекқызы Задабек - «Qazcontent» акционерлік қоғамының Басқарма төрайымы
* Муслим Мурадымович Базарбаев - Басқарма төрайымының орынбасары
## Компания жобалары
### BaigeNews.kz
* baigenews.kz сайты — бұл ҚР Президентінің «Тыңдайтын мемлекет» тұжырымдамасы аясында өз қызметін жүргізетін мемлекеттік БАҚ. 2009 жылдың наурыз айында іске қосылғаннан 2019 жылға дейін "Bnews.kz" деген атаумен жұмыс істеді. Мұнда саясат, оқиғалар, сыбайлас жемқорлық, скандалдар, таблоидті материалдар және т.б. туралы материалдар бар. Жаңалықтар орыс тілінде қолжетімді.
### Baq.kz
* baq.kz — Қазақстан мен әлемдегі оқиғаларды сараланған және шынайы түрде жедел жариялайтын мультимедиялық ақпарат агенттігі. 2010 жылдың қараша айында іске қосылды. Жаңалықтар қазақ тілінде қолжетімді.
### El.kz
* el.kz ақпарат агенттігі — Қазақстандағы маңызды жаңалықтарды 24/7 режимінде шұғыл тарататын ақпараттық портал. 2012 жылы іске қосылды. Жаңалықтар қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде қолжетімді.
### Primeminister.kz
* primeminister.kz — ҚР Премьер-министрінің ресми сайты. 2012 жылы іске қосылды. Портал — ҚР Үкіметі, Премьер-Министрінің қызметі туралы ресми ақпараттарды жариялайтын Қазақстан Үкіметі басшысының ресми ресурсы. Қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде қолжетімді.
### Adebiportal.kz
* «Әдебиет порталы» — отандық және әлемдік классикалық әдеби шығармалар мен түрлі жанрдағы әдеби мақалалар жинақталған бірегей платформа. 2013 жылы іске қосылды. Портал қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде қолжетімді.
### E-history.kz
* «Қазақстан тарихы» интернет-жобасы — отандық тарихымызды насихаттауға бағытталған еліміздің тарихы туралы сапалы ақпараттар жариялап отырады. 2013 жылы қыркүйекте іске қосылды. Портал қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде қолжетімді.
### Ruh.kz
* ruh.kz ақпараттық-танымдық порталы — интеллектуалды, мәдени және рухани бағыттағы тақырыптарды қамтитын жастарға арналған интернет платформа. 2017 жылы «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында іске қосылған. Портал қазақ тілінде қолжетімді.
### Бұрынғы медиа активтері
Assembly.kz
* assembly.kz — Қазақстан халқы Ассамблеясының корпоративті сайты. Барлық ақпараттық материалдар қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде берілген. Ол 2020 жылдан бері Қазақстан халқы Ассамблеясының ақпараттық-танымдық «el.kz» интернет-порталымен бірлескен жобасы болып табылады.
Kaztube.kz
* «kaztube.kz» видео-порталы 2009 жылдың ақпан айында іске қосылды. 2022 жылы ол Президент телерадиокешенінің басқаруына өтті. 2024 жылдан бері бұрынғы «Kaztube.kz» порталының мекенжайында mediabase.kz сайты (Президент телерадиокешенінің медиа архиві) жұмыс істейді.
Strategy2050.kz
* «strategy2050.kz» ақпарат агенттігі 2013 жылы ҚР Президентінің «Қазақстан-2050» стратегиясын насихаттау мақсатында құрылды. Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде материалдар жарияланып тұрды. 2021 жылы портал жұмысын тоқтатты.
Sanamaq.kz
* «sanamaq.kz» — «SANAMAQ» балаларға арналған танымдық порталы.
Academia.kz
Webpress.kz
* «Webpress.kz» — баспа бұқаралық ақпарат құралдарының ұлттық агрегаторының порталы
## Басшылары
"Қазконтент" АҚ басқарма төрағалары
* Азамат Омаров (2009-2010)
* Әлтайыр Уызбаев (2010-2012)
* Айдос Қыдырма (2012-2016)
* Асқар Ахметов (2016-2017)
* Евгений Кочетов (2017-2018)
* Думан Қожахметов (2018-2019)
"ҚазАқпарат" Халықаралық ақпарат агенттігі" АҚ басқарма төрағалары
* Асқар Омаров (2020-2021)
* Елдос Нәшірәлі (2021-2022)
"Qazcontent" АҚ басқарма төрағалары
* Елдос Нәшірәлі (2022)
* Бекзат Жүсіпов (2023-2024)
* Айна Задабек (2024-)
## Тағы қараңыз
* Қазақстан (корпорация)
* Хабар (агенттік)
* Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені
## Сыртқы сілтемелер
* Компанияның ресми сайты
## Дереккөздер |
Тунус қалашығы (орыс. Тунусский городок) — Түмен (Сібір) хандығының құрамындағы ортағасырлық қала. Қазіргі Ресей Федерациясы, Омбы облысының Муромцев ауданында, Нижняя Тунгуска өзенінің (Тара өзенінің тармағы) сол жақ жағалауында орналасқан.
## Тарихы
Қалашық Г.Ф. Миллер жинаған материалдарда Тунус болысының орталығы ретінде танымал. Оның тапқан құжаттарында қалашықтың XVI ғасырдың аяғындағы тағдыры баяндалған. 1595 жылдың наурызында таралық отряд қалашықты қоршауға алып, өрттеп жіберген. Тунус С.У. Ремезовтың Хорографиялық кітабында және К.Н. Сербинаның картасында кездеседі. Қалашық Көшім ханның шығысқа бағытталған сәтті жорықтарынан кейін салынған. Тиімді орналасуына байланысты қалашық Ертіс өңірі мен Барабы даласын байланыстырып, маңызды саяси-экономикалық рөл ойнаған. Көршілес қалашықтармен бірге (Қоскөл IV және Екатеринск V) қорғаныс шебін құрап, ханты тайпаларын Ертістің бойынан ығыстырған. Сонымен қатар қалашық алым-салық жинау орталығы қызметін атқарған. Жергілікті халықтың аздығына байланысты Көшім хан Оңтүстік Орал мен шығыс башқұрт жерлерінен аялы татарларын көшірген. Ескердің түбінде жеңіліс тапқан Көшім хан Ертіс өңірінің оңтүстігіне шегініп, орыс отрядтарына қарсы күресті осы аймақтан жалғастырған. Ертіс өңіріндегі қалашықтар мен елді-мекендер ханның уақытша ордаларына айналды. Тунус қалашығының орны 2002 жылы барлау жұмыстары кезінде анықталды. 2003-2006 жылдары С.Ф. Татауров бастаған экспедиция қалашықта зерттеу жұмыстарын жүргізген. Археологиялық қазба жұмыстарының барысында Тунус қалашығының XVI ғасырдың 70-ші жылдары қаланғаны анықталды. Қалашықта табылған керамиканың пішіні мен ою-өрнегі Шыңғы-Тура, Тон-Тура және т.б. елді-мекендерде табылған ыдыс-аяқпен бірдей.
## Әдебиет
* Матвеев А.В., Татауров С.Ф. Сибирское ханство: военно-политические аспекты истории. Казань: Фэн АН РТ, 2012. 260 с.
* Миллер Г.Ф. История Сибири. Изд. 2-е, дополненное. М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 1999, Т.1. 630 с.
* Томилов Н.А. Тюркоязычное население Западно-Сибирской равнины в конце XVI - первой четверти XIX вв. Томск: Изд-во Томск. ун-та, 1981. 276 с.
* Тюменское и Сибирское ханства / под ред. Д. Н. Маслюженко, А. Г. Ситдикова, Р. Р. Хайрутдинова. — Казань: Издательство Казанского университета, 2018. — 560 с. — ISBN 978-5-00130-021-2 |
Ақмола облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері – тарихи қалыптасқан аумақтары бар жеке ғимараттар мен құрылыстар, мемориалдық үйлер, қорымдар, кесенелер және жеке қорымдар, монументалды өнер туындылары, тас мүсіндер, жартастағы суреттер. Ескерткіштер тізімі Ақмола облысы әкімдігінің 2020 жылғы 28 шілдедегі № А-8/377 қаулысымен бекітілген 2021 жылы тізімге Ақмола облысы әкімдігінің 12.10.2021 № А-10/510 қаулысымен өзгерістер енгізілді.
## Ақкөл ауданы
## Аршалы ауданы
## Астрахан ауданы
## Атбасар ауданы
## Бұланды ауданы
## Бурабай ауданы
## Біржан сал ауданы
## Егіндікөл ауданы
## Ерейментау ауданы
## Есіл ауданы
## Жақсы ауданы
## Жарқайың ауданы
## Зеренді ауданы
## Қорғалжын ауданы
## Сандықтау ауданы
## Целинограды ауданы
## Шортанды ауданы
## Көкшетау қаласы
## Дереккөздер |
«Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің ардагері» медалі — Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 7 мамырдағы № 865 Жарлығымен Қазақстан Республикасының қарулы күштері үшін тағайындалған Қазақстан Республикасының мемлекеттік марапаты.
## Медал туралы ереже
Медальмен Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында жалпы күнтізбелік 25 және одан да көп жыл қызмет атқарған және қызмет өткеруінде оң сипатталған әскери қызметшілер марапатталады.
## Сипаттамасы
Медаль жезден жасалған және сары түсті тегіс екі қырлы сәулелері бар дөңес бес бұрышты жұлдыз пішінге ие, оның ұштарының арасындағы бос орындарда әскери құрамның негізгі салаларындағы танымбелгілері бейнеленген бес қалқан көрсетілген. Медальдің ортасында сақина түрінде айналасын «Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Ардагері» деген жазумен қоршалған күннің, қалықтаған қыранның және алтын гүлдердің лавр бұтағы бейнелері бар. Медалдың бет жағы тотыққан.
Медалдағы жұлдыздың қарама-қарсы ұштары арасындағы өлшемдері — 38 мм.
Медалдің арт жағында ортасында «25 жыл» деген жазу жазылған. Медальдың артқы жағы күңгірт келеді.
Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар дөңес. Медалдың шеттері ернеумен жиектелген.
Медаль құлақша мен шығыршық арқылы жібек қатқыл таспасымен тысталған ені 34 мм және биіктігі 50 мм алтыбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ортасында ені 17 мм көк жолақ, таспаның оң жақ жиегін бойлай ені 1 мм үш қара жолақпен алмасып тұратын төрт сары жолақ бар. Таспаның сол жақ шетінде ені 3 мм және 1 мм екі қызыл жолақ бар, олардың арасында ені 2 мм көк жолақ орналасқан. Таспаның ені — 30 мм.
Медал киімге түйреуіш арқылы тағылады.
Медал Өскемендегі Қазақстан теңге сарайында дайындалады.
## Тағы қараңыз
* «Қазақстан Республикасы төтенше жағдайлар органдарының ардагері» медалі
* «Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының ардагері» медалі
* «Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің ардагері» медалі
* «Мінсіз қызметі үшін» медалі
## Дереккөздер
* Униформиус
* Қазақстан Қарулы Күштерінің мекемелік марапаттары (2013) // Fact Military : Сайт. (орыс.) |
Людмила Петровна Сийм (тұрмыс құрғанға дейін (1962) — Курбатова, 1979 жылдан Милла Сийм-Каазинен (Milla Siim-Kaasinen) — эстон және фин суретшісі.
1938 жылы 20 қарашада Алма-Атада дүниеге келген, анасының ата-анасы Эстониядан келген иммигранттар (олар 1912 жылы кеткен). 1945 жылдан бастап Тарту қаласында тұрады. Людмила Сийм онда №2 мектепте (1947-1953), содан соң көркемсурет училищесінде (1953-1958) оқыды. 1965 жылы Эстония мемлекеттік өнер институтын бітірді, 1963-1965 жж. осы институтта дайындық курстарының нұсқаушысы болып жұмыс істеді.
1965-1969 жж. №46 Таллин мектебінде бейнелеу өнері мұғалімі болып жасады. 1969 жылдан Тарту көркемсурет училищесінің мұғалімі болды. Оның шәкірттеріне Андрес Тольтс (1949–2014), Андо Кесккюла (1950–2008), Урмас Педаник (1949) және Юри Окас (1950) кіреді.
1971 жылдан Эстония КСР Суретшілер одағының мүшесі. Кеңестік кезеңде: 1971 және 1973 — Таллин көркем салонында, 1975 — Тарту өнер үйінде жеке көрмелерін өткізді. Мәскеуде (1975) және Вильнюстегі (1976) Бүкілодақтық портреттік кескіндеме көрмелеріне қатысты. 1972 және 1975 жылдардағы Балтық суреті үшжылдық байқауының жүлдегері.
1977 жылы ол Финляндияға қоныс аударды, онда 1979 жылы Милла Сийм-Каазинен деген есімді алды. Финляндияда Людмила Сийм 1981-1984 жж. өнеркәсіп өнімінің дизайнері, Хельсинки суретшілер қауымдастығының курс нұсқаушысы және 1992-2000 жж. Мунккиниемиде және 1996-2000 жж. Хельсинкиде сурет мұғалімі болып жұмыс жасады.
Людмила Петровна Сийм 400-ге жуық өнер туындыларының авторы, 40-тан астам көрмеге қатысқан. 2022 жылғы AkzoNobel өнер сыйлығының иегері.
## Өнер туындылары
*
*
*
*
## Дереккөздер |
«Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы» акционерлік қоғамы («Қазақстан» РТРК» АҚ) — «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасын, «Qazsport», «Balapan», «Abai TV» телеарналарын, Қазақ радиосын, «Шалқар», «Астана», «Classic» радиоларын және аймақтық 14 телерадиокомпанияны біріктіретін Қазақстандағы ақпараттық саясатты жүзеге асыратын ең ірі медиа құрылым.
Тарихы 1921 жылы негізі қаланған Қазақ радиосы мен 1958 жылы құрылған Республикалық бірінші телеарнадан басталады. 2019 жылғы сәуірден бастап телерадиокорпорацияның Басқарма төрайымы — Ләззат Танысбай.
## Тарихы
Телерадиокорпорация тарихы 1921 жылдан бастау алады, сол жылы Пошта мен телеграфтар Халық комиссариаты эфирге Қазақ радиосын шығарды. 1933 жылы радио Қазақ АКСР-і Радиофикация және радио хабарларын тарату комитетінің тікелей бағынысына өтеді, ал 1978 жылы Комитеттің атауы Қазақ КСР Телевидение және радио хабар тарату жөніндегі мемлекеттік комитеті (Қазақ КСР Мемтелерадио) болып өзгерді.
1951 жылы 22 наурыз күні КСРО Министрлер Кеңесінің қаулысымен КСРО-ның Орталық телевизия студиясы құрылды. 1957 жылы Үкімет радио және теледидарды Мәдениет министрлігі құрамынан бөлек шығару туралы шешім шығарып, КСРО Министрлер Кеңесінің жанынан Радио және телехабарлар тарату жөніндегі комитет құрылды. Бұл жаңалықтың ізін ала 1957 жыл 29 маусымда Қазақ КСР Министрлер Кеңесі Телевизия және радиохабарлары жөніндегі комитет құру туралы қаулы қабылдады. Осылайша, арада 8 ай өткеннен кейін 8 наурызда Қазақ телевизиясы дүниеге келді. 1958 жылы Қарағанды мен Өскеменде, 1959 жылы Жезқазғанда, 1960 жылы Петропавлда облыстық студиялар ашылды. Бұдан кейін Целиноград, Орал, Балқаш, Семей қаласында студиялар ашылып, аталмыш бағытта жұмыс жалғаса берді.
1958 жылдың 8 наурызынан бастап Мемтелерадио Орталық телевидениенің (ОТ) Бірінші программасын таратуды бастады, оның ішінде қазақ программалары үшін «өңірлік терезе» қалдырылды. Кейінірек Қазақ КСР Мемтелерадиосының хабарлары жеке программаға, «Қазақ телевидениесіне» кіріп, бүкіл Қазақ КСР аумағын қамтыды.
1991 жылы 17 қыркүйекте Қазақ КСР Мемтелерадиосы таратылып, орнына Баспасөз және бұқаралық ақпарат министрлігіне бағынатын Қазақ мемлекеттік телерадио хабарларын тарату компаниясы құрылды.
1992 жылғы 18 қыркүйекте Қазақ мемлекеттік телерадио хабарларын тарату компаниясы мен облыстық телерадиокомпаниялар негізінде Министрлер Кабинетінің жанынан «Қазақстан» Мемлекеттік телерадио хабарларын тарату компаниясы құрылды. Ол Қазақстанның телерадиохабар мәселелерi жөнiндегi орталық мемлекеттiк басқару органы ретінде жұмыс істеді.
1994 жылы 4 сәуірде Мемлекеттік телерадиокомпания таратылып, Министрлер Кабинетiнiң жанынан «Қазақстан» теледидары мен радиосы» республикалық корпорациясы құрылды.
1994 жылы 20 мамырда Корпорация құрылымында «Хабар» ұлттық телевизиялық ақпарат агенттігі құрылды. 1995 жылы 23 қазанда республикалық мемлекеттік кәсіпорын түрінде «Хабар» агенттігі Корпорациядан бөлініп шықты.
2001 жылдың тамызынан 2002 жылдың наурызына дейін корпорация «Хабар» агенттігі» Жабық акционерлік қоғамының сенімгерлік басқаруында болды.
2003 жылы 7 қаңтарда «Қазақстан» теледидары мен радиосы» республикалық корпорациясының атауы «Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы болып өзгертілді. 2004 жылы 26 наурызда 2003 жылғы жаңа «Акционерлік қоғамдар туралы» Заңға орай «Қазақстан» РТРК» жабық акционерлік қоғамы «Қазақстан» РТРК» акционерлік қоғамы болып қайта тіркелді.
2008-2010 жылдары «Қазақстан» РТРК» АҚ Мәдениет және ақпарат министрлігіне қарасты «Арна Медиа» Ұлттық ақпараттық холдингі» АҚ құрамында болды.
2010 жылы «Еуразия+ОРТ» ЖШС-нің 80% үлесін басқаратын «Телевизия жаңалықтары агенттігі» ЖШС жеке меншіктен Корпорация меншігіне өтті.
2011 жылы «Қазақ ақпарат агенттігі» Ұлттық компаниясы» АҚ таратылып, «Қазақстан» РТРК» АҚ құрамына қосылды. 2013 жылы 16 қазанда Корпорация құрамында «Қазақпарат» Халықаралық ақпараттық агенттігі» ЖШС тіркелді. 2016 жылы 20 желтоқсанда «Қазақпарат» халықаралық ақпарат агенттігі» ЖШС Корпорация құрамынан шығып, республикалық меншікке өтті.
2016 жылы 14 желтоқсанда Корпорация құрамында 4 радионы біріктіретін «Республикалық радио» ЖШС тіркелді. 2017 жылы 30 қазанда «Республикалық радио» ЖШС атауы «Қазақ радиолары» ЖШС болып өзгертілді.
## Басшылары
## Құрылымы
Акционерлік қоғамның жоғары басқару органы — Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі атынан Жалғыз акционер.
Акционердің мүдделерін қамтамасыз етуді бақылау және құқықтарын сақтауды жүзеге асыратын Қоғамның стратегиялық басқару органы — Директорлар кеңесі.
Қоғамның ағымдағы қызметіне басшылық етуші атқарушы орган — Басқарма.
Директорлар кеңесіне Қоғамның қаржылық-шаруашылық қызметі бойынша тәуелсіз ақпаратты Директорлар кеңесіне тікелей бағынатын және есеп беретін Ішкі аудит қызметі ұсынады.
### Басқарма құрылымы
### Директорлар кеңесі құрамы
* Желдібай Руслан Сұлтанұлы — директорлар кеңесінің төрағасы, Президенттің ішкі саясат және коммуникациялар мәселелері жөніндегі көмекшісі
* Ысқақов Қанат Жұмабайұлы — Мәдениет және ақпарат вице-министрі
* Ахметов Ербол Сабыржанұлы — Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті төрағасының орынбасары
* Танысбай Ләззат Мұратқызы — «Қазақстан» РТРК» АҚ Басқарма Төрайымы
* Жолдасбеков Мырзатай Жолдасбекұлы — тәуелсіз директор
* Оспанов Ерсайын Ерікұлы — тәуелсіз директор
* Нұрахметов Саят Ермаханұлы — тәуелсіз директор
### Еншілес ұйымдар
«Қазақстан» телерадиокорпорациясының еншілес ұйымдары қатарына 2 компания мен «Хабар» агенттігімен бірлесіп құрған қор кіреді:
* «Қазақ радиолары» ЖШС — Корпорацияға қарасты республикалық 4 радионы басқаратын компания. 2016 жылы желтоқсанда құрылған.
* «Телевизия жаңалықтары агенттігі» ЖШС — қазақстандық телеарна Еуразия бірінші арнасының иесі «Еуразия+ОРТ» ЖШС-нің 80% үлесін басқаратын компания. Жеке меншіктен Корпорация меншігіне 2010 жылы өткен.
* «Медиа дамыту қоры» корпоративтік қоры — 2020 жылы отандық бұқаралық ақпарат құралдары мен медиа саласының бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында құрылған корпоративтік қор.
## Республикалық телеарналар мен радиостанциялар
## Аймақтық филиалдары
### Корпорацияның бұрынғы телерадиокомпаниялары
* Жезқазған облыстық телерадиокомпаниясы. 1959 жылы 5 қыркүйекте Жезқазған тау-кен комбинаты инженерлерінің күшімен әуесқой телестудия ретінде ашылды. 1960 жылы Жезқазған телевизия студиясы мәртебесін алған. 1973 жылы Жезқазған облысының құрылуына байланысты облыстық телерадиокомитет құрылып, 1991 жылы ол облыстық телерадиокомпания болып өзгертілді. 1997 жылы Жезқазған облысының таратылуына байланысты «Дидар» Жезқазған қалалық телерадиохабарын тарату дирекциясы («Дидар» телеарнасы) болып қайта құрылды. Ұлытау облысы құрылғаннан кейін 2022 жылдың желтоқсанынан бері «Ulytau» облыстық телерадиокомпаниясы («Ulytau» телеарнасы) деп аталады.
* Торғай облыстық телерадиокомпаниясы. 1971 жылы Торғай облысында радио іске қосылды. 1992 жылы соның негізінде Торғай облыстық телерадиокомпаниясы құрылды. 1997 жылы облыстың таратылуына байланысты Арқалық қалалық теледидары мен радиосы болып өзгертіліп, 2012 жылдан бері «Арқа дидары» деп аталады.
* Балқаш қалалық телестудиясы. 1967 сәуірде Балқаш қаласында жұмысын бастап, 1997 жылы наурызда жабылып қалды.
## Жабылған телеарналар
### «Алатау» телеарнасы
Қытай елінің шекаралас аудандарына ұйғыр және қазақ тілінде хабар тарататын екінші республикалық «Алатау» арнасының трансляциясы 1984 жылы 1 шілдеден бастап АСК-2 аппаратты студиялық кешенінен шыға бастады.
1999 жылы телеарна жабылып, ұйғыр тіліндегі «Алитағ» бағдарламасы «Қазақстан-1» телеарнасынан шыға бастады. 2002 жылы «Алитағ» бағдарламасының атауы «Висал», кейінірек «Биз, Қазақстан уйғурлири» деп өзгертілді. 2009 жылы ұйғырша хабар тарату тоқтады.
### «Мәдениет» телеарнасы
«Мәдениет» телеарнасы – Қазақстандағы мәдени-танымдық бағытта хабар таратқан алғашқы арна. Қазақстандық көрермендерге отандық және әлемдік мәдениет жауһарларын кеңінен таныстырған бұл арна 2011 жылдың 26 қыркүйегінде «Қазақстан» РТРК» АҚ жанынан ашылды. 2014 жылы 1 қаңтардан бастап «Білім» телеарнасымен біріктіріліп, «Хабар» агенттігі жанында «Білім және мәдениет» телеарнасы ретінде хабар тарата бастады.
### «Tamasha TV» телеарнасы
«Tamasha TV» телеарнасы Қазақстандағы ойын-сауықтық бағыттағы алғашқы арна болып 2018 жылдың 1 қыркүйегінде эфирге шықан болатын. Әлемдік пандемия салдарынан телеарна 2020 жылдың 27 шілдесінен бастап хабар таратуын тоқтатты.
## Дереккөздер |
«Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының ардагері» медалі — Ішкі істер органдарындағы қызмет беделін арттыру мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 шілдедегі № 1157 Жарлығының негізінде белгіленген Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының марапаты. Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 30 қыркүйектегі № 155 Жарлығымен жаңа мекемелік медалдар белгіленді, кейбіреулерінің, оның ішінде «Қазақстан Республикасы Ішкі істер органдарының ардагері» медалінің сипаттамасына өзгерістер енгізілді.
Медаль Өскемендегі Қазақстан теңге сарайында дайындалады.
## Медал туралы ереже
Медальмен қызметі жағынан оң сипатталатын және күнтізбелік есепте 25 жыл не одан да көп жалпы еңбек өтілі бар ішкі істер органдарының қызметкерлері марапатталады.
## Сипаттамасы
### 2003-2011 жылдары
Медаль жезден жасалып, бедерлі дөңес жеті бұрышты жұлдыз тәрізді пішінге ие. Жұлдыздың ортасында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туының элементтері бейнеленген дөңгелек дөңес қалқан бар: сәулелері таралатын күн мен оның астында қалықтаған қыран . Қалқан лавр бұтақтарының шоқтарымен айналдыра қоршалған. Жұлдыздың төменгі жағында, бұтақтардың үстінде қызыл эмальданған таспа «ІІМ» аббревиатурасы орналасқан. Қалқанның аясы мөлдір көк эмальмен жабылған. Әріптер, Мемлекеттік Тудың элементтері, лавр жапырақтары және қалқанның діңмаңдайшасы алтын жалатылған.
Медалдің арт жағында ортасында «Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының ардагерлері» деген жазу бар. Төменгі жағында «25 жыл» деген жазу жазылған.
Медальдағы барлық бейнелер мен жазулар дөңес келеді. Медалдағы жұлдыздың қарама-қарсы ұштары арасындағы өлшемдері — 37 мм.
Медаль құлақша мен шығыршық арқылы жібек қатқыл таспасымен тысталған ені 30 мм және биіктігі 50 мм алтыбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ортасында ені 17 мм көк жолақ, таспаның оң жақ жиегін бойлай ені 1 мм үш қара жолақпен алмасып тұратын төрт сары жолақ бар. Таспаның сол жақ шетінде ені 3 мм және 1 мм екі сары жолақ бар, олардың арасында ені 2 мм көк жолақ орналасқан. Таспаның ені 30 мм.
Медал киімге түйреуіш арқылы тағылады.
### 2011 жылдан бастап
Медаль жезден жасалып, бедерлі жеті бұрышты жұлдыз тәрізді пішінге ие. Медальдың бедері жылтыр келеді. Жұлдыздың ортасында ІІМ нышаны бейнеленген дөңгелек қалқан бар. Жұлдыздың төменгі жағында, бұтақтардың үстінде «ІІМ» аббревиатурасы бар қызыл эмаль таспа бар. Қалқанның аясы мөлдір көк эмальмен жабылған. Әріптер, лавр жапырақтары және қалқанның шеті алтын жалатылған.
Медалдің арт жағында ортасында «ІШКІ ІСТЕР ОРГАНДАРЫНЫҢ АРДАГЕРІ», төменгі бөлігінде «25 ЖЫЛ» деген жазу жазылған.
Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар дөңес келеді. Медалдағы жұлдыздың қарама-қарсы ұштары арасындағы өлшемдері — 37 мм.
Медаль құлақша мен шығыршық арқылы жібек қатқыл таспасымен тысталған ені 32 мм және биіктігі 50 мм алтыбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ортасында ені 19 мм көк жолақ, таспаның оң жақ жиегін бойлай ені 1 мм үш қара жолақпен алмасып тұратын төрт сары жолақ бар. Таспаның сол жақ шетінде ені 3 мм және 1 мм екі сары жолақ бар, олардың арасында ені 2 мм көк жолақ орналасқан. Таспаның ені 30 мм.
Медаль киімге қалқалы құлпы бар түйреуіш арқылы тағылады.
## Тағы қараңыз
* «Қазақстан Республикасы төтенше жағдайлар органдарының ардагері» медалі
* «Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің ардагері» медалі
* «Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің ардагері» медалі
* «Ішкі істер органдарындағы мінсіз қызметі үшін» медалі
## Дереккөздер
* Republic of Kazakhstan: Medal Veteran of the Interior Ministry
* Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 шілдедегі № 1157 Жарлығы. Күші жойылды — Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 30 қыркүйектегі № 155 Жарлығы. |
«Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің ардагері» медалі — Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің мекемелік марапаты. «Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының нышандары мен мекемелік марапаттарының кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 27 мамырдағы № 882 Жарлығының негізінде белгіленді. Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 14 қыркүйектегі № 377 Жарлығымен медаль сипаттамасына өзгерістер енгізілді.
## Ережесі
Қызметінде оң сипатталған және күнтізбелік есепте Қазақстан Республикасы МҚК-ҰҚК органдарында 25 жыл не одан да көп әскери қызмет атқарған Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының әскери қызметшілері марапатталады.
Қазақстан Республикасының МҚК-ҰҚК органдарындағы қызметі, әскери оқу орындарындағы оқуы, сондай-ақ әскери қызмет атқарғаны да еңбек өтілі ретінде есептеледі.
## Сипаттамасы
### 2002-2012 жылдары
Медаль — диаметрі 34 мм болатын күміс түсті металдан жасалған шеңбер, ұлттық қауіпсіздік органдарының елтаңбасы — диаметрі 12 мм дөңгелек қалқанның көлемді бейнесі бар. Қалқанда көлемді стильдендірілген шаңырақ (үйді, мемлекетті білдіреді) бейнеленген. Шаңырақтағы сызықтардың ені — 0,6 мм, ұзындығы — 9 мм, сызықтар арасындағы қашықтық — 0,6 мм. Шаңырақтағы нүктелердің диаметрі 0,6 мм.
Қалқанның астында ені 2,6 мм және ұзындығы 30 мм таспа бар. Таспада «ҚАЗАҚСТАН» деген жазу бейнеленген. Әріптердің биіктігі 1,7 мм. Таспа иілімдерінің үстінде қызғалдақ жапырақтары түріндегі симметриялы ою-өрнек пен мемлекеттің гүлденуін білдіретіндей жайнаған гүл орналасқан. Қалқан астындағы ортада тігінен орналасқан найза бар, сабының қалыңдығы 0,6 мм, найза ұшының биіктігі 6 мм. Найзаның ұшындағы үкі бейнесінің өлшемдері 3,5 х 7 мм.
Медальдың диаметрі биіктігі 1 мм және ені 1,5 мм шығыңқы жиегі бар. Шеттерін сағат тілімен бойлай «Ұлттық қауіпсіздік комитетінің ардагерлері» деген жазу жазылған. Әріптердің биіктігі 1,2 мм. Мәтін көлемді түрде жасалған. ҰҚК танымбелгісінің астында көлемді лавр бұтағы (борышты, даңқты, ерлікті білдіретін) бейнеленген. Оның өлшемдері 23 х 5 мм.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы екі көк жолағы бар сұр жібек матамен тысталған алтыбұрышты тағанға бекітіледі. Тағанның биіктігі 55 мм, ені 34 мм. Жолақтардың ені — 3 мм, жолақтар арасындағы қашықтық — 10 мм, тағанның шеті мен жолақтар арасы — 9 мм.
Тағанның артқы жағында алушының киіміне тағуға арналған сәйкес құрылғы бар.
### 2012 жылдан бастап
Медаль — диаметрі 34 мм болатын күміс түсті металдан жасалған шеңбер тәрізді болып келеді. Медаль жиегі бойымен биіктігі 1 мм және ені 1,5 мм болатындай шығыңқы жиегі бар. Шеңбердің ортасында жеті доғал бұрышты күміс сәулелері бар негізде орналасқан, шыңдары дөңес қырлы, эмальмен жабылған қою қызыл сәулелері бар жеті бұрышты жұлдыз. Жұлдыздың төбелеріндегі диаметр 30 мм, қырларының ені 1 мм. Белгінің беті жылтыр келеді. Жұлдыздың ортасында диаметрі 20 мм күміс қалқан, оның ортасында диаметрі 14 мм шаңырақтың стильдендірілген бейнесі орналасқан. Шағын қалқандағы шеңбердің айналасында мемлекеттік тілде «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІ3ДІК КОМИТЕТІНІҢ АРДАГЕРІ» деген жазу жазылған. Барлық бөлшектер мен белгідегі жазулар күміс (ақ) түстес келеді. Медалдың бедері жылтыр болып келеді.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы ені 3 мм көк түсті екі жолақшасы бар сұр түсті жібек қатқыл таспамен тысталған 44 х 32 мм көлемдегі алты бұрышты тағанға бекітіледі. Жолақшалардың арасы 8 мм, тағанның шеттері мен жолақшалардың арасы — 9 мм.
Медаль киімге қалқалы құлпы бар түйреуіш арқылы тағылады.
## Тағы қараңыз
* «Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің ардагері» медалі
* «Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының ардагері» медалі
* «Қазақстан Республикасы төтенше жағдайлар органдарының ардагері» медалі
* «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі
* «Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі үлесі үшін» медалі
* «Мінсіз қызметі үшін» медалі
## Сілтеме
* «УНИФОРМИУС» сайтындағы ҚР ҰҚК марапаттары
* Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 14 қыркүйектегі № 377 Жарлығы. |
«Құқық тәртібін қамтамасыз етуге қосқан үлесі үшін» медалі — Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 30 қыркүйектегі № 155 Жарлығының негізінде белгіленген Қазақстан Республикасы қаржы полициясының мекемелік марапаты.
2014 жылы қаржы полициясының таратылуына және оның атқарымдарының Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері министрлігіне берілуіне байланысты марапат бұрынғы мәртебесінде берілмейтін болды. Мемлекеттік қызмет министрлігі қарамағындағы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл ұлттық бюросы құрылды, оның аясында таратылған қаржы полициясының марапаттары медалдардың әрленімін өзгерткенімен, таспалардың түстері сақталды.
## Ережесі
Медальмен қызметі оң сипатталған, құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету бойынша қызметтік міндеттерін үлгілі атқаратын қаржы полициясы органдарының, ішкі істер органдарының қызметкерлері, сондай-ақ құқық тәртібін қорғауға белсенді қатысқаны үшін басқа да адамдар марапатталады.
## Сипаттамасы
Медаль алтын түсті металдан жасалған. Медальдың бедері жылтыр болып келеді.
Медальдың ортасында секіруге дайындалып жатқан алтын барыстың бейнесі бар дөңгелек көк қалқан суреттелген. Шеңбер бойымен мемлекет мүддесін жан-жақты қорғауды білдіретін 8 алтын түстес нүкте орналасқан.
Қалқан қызыл таспамен қоршалған, оған «ҚҰҚЫҚ ТӘРТІБІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУГЕ ҚОСҚАН ҮЛЕСІ ҮШІН» деген жазу қашалған. Таспаның беті күңгірттелген. Мәтін шығыңқы жылтыр болып келеді.
Медаль құлақша мен шығыршық арқылы шыншылдықты, адалдықты және мінсіздікті білдіретін көк түсті қатқыл таспасымен тысталған, көлемі 33х32 мм алтыбұрышты тағанға бекітіледі.
Тағанның шеттері мен ортасында алты қызыл жолақ бар, олардың ең шеткілерінің ені 1 мм, ортасы ені 2 мм, ерлік пен батылдықты бейнелейді. Ортаңғы қызыл жолақтардың арасында ені 1 мм болатын 3 көк жолақ орналасқан. Шеткі және ортаңғы қызыл жолақтар арасындағы қашықтық 9,5 мм.
Медал киімге қалқалы бекітпесі бар түйреуіш арқылы тағылады.
## Дереккөздер
* Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 30 қыркүйектегі № 155 Жарлығы. |
«Ішкі істер органдарындағы мінсіз қызметі үшін» медалі — Ішкі істер органдарындағы қызмет беделін арттыру мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 шілдедегі № 1157 Жарлығының негізінде белгіленген Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының марапаттары.
Медаль Өскемендегі Қазақстан теңге сарайында дайындалады.
## Медал туралы ереже
Медальмен Қазақстан Республикасының ішкі істер органдарында 10 және одан да көп жыл еңбек өтілі бар, қызметінде оң сипатталған және қызметтік міндеттерін үлгілі атқаратын ішкі істер органдарының қызметкерлері марапатталады.
## Дәрежелері
«Ішкі істер органындағы қызметі үшін» медалі үш дәрежеден тұрады:
* 1 дәрежелі — 20 жыл мінсіз қызметі үшін марапаттауға
* 2 дәрежелі — 15 жыл мінсіз қызметі үшін марапаттауға
* 3 дәрежелі — 10 жыл мінсіз қызметі үшін марапаттауға.
Медал төменнен жоғары дәрежеге қарай рет-ретімен беріледі.
## Сипаттамасы
### 1-дәрежелі «Ішкі істер органдарындағы мінсіз қызметі үшін» медалі
Медаль жезден жасалған және диаметрі 34 мм болатын кәдімгі дөңгелек пішінге ие.
Медальдің алдыңғы жағында ортасында Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің қылышсыз танымбелгісі бейнеленген. Медалдың жоғарғы жағында танымбелгінің үстінде бес бұрышты жұлдыз, астында «ІІМ» аббревиатурасы бар.
Медалдың арт жағында ортасында «Ішкі істер органындағы мінсіз қызметі үшін» делінген. Төменгі жағында «20 жыл» деген жазу жазылған.
Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар дөңес келеді. Медалдың шеттері жиектелген.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы жібек қатқыл таспасымен тысталған ені 30 мм және биіктігі 50 мм алтыбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның шеттерін бойлай ені 7 мм көк жолақтар, таспаның ортасында ені 5 мм екі қызыл жолақ, олардың арасында ені 6 мм сары жолақ бар. Таспаның ені 30 мм.
Медал киімге түйреуіш арқылы тағылады.
### 2-дәрежелі «Ішкі істер органдарындағы мінсіз қызметі үшін» медалі
Медаль мельхиордан жасалған және диаметрі 34 мм болатын кәдімгі дөңгелек пішінге ие.
Медальдің алдыңғы жағында ортасында Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің қылышсыз танымбелгісі бейнеленген. Медалдың жоғарғы жағында танымбелгінің үстінде бес бұрышты жұлдыз, астында «ІІМ» аббревиатурасы бар. Танымбелгі, жазу және жұлдыз алтын жалатылған.
Медалдың арт жағында ортасында «Ішкі істер органындағы мінсіз қызметі үшін» делінген. Төменгі жағында «15 жыл» деген жазу жазылған.
Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар дөңес келеді. Медалдың шеттері жиектелген.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы жібек қатқыл таспасымен тысталған ені 30 мм және биіктігі 50 мм алтыбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның шеттерін бойлай ені 7 мм көк жолақтар, таспаның ортасында ені 3 мм екі сары жолақпен кезектесетін үш қызыл жолақ орналасқан, шеткілерінің ені 4 мм, орташасыныкы 2 мм. Таспаның ені 30 мм.
Медал киімге түйреуіш арқылы тағылады.
### 3-дәрежелі «Ішкі істер органдарындағы мінсіз қызметі үшін» медалі
Медаль мельхиордан жасалған және диаметрі 34 мм болатын кәдімгі дөңгелек пішінге ие.
Медальдің алдыңғы жағында ортасында Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің қылышсыз танымбелгісі бейнеленген. Медалдың жоғарғы жағында танымбелгінің үстінде бес бұрышты жұлдыз, астында «ІІМ» аббревиатурасы бар.
Медалдың арт жағында ортасында «Ішкі істер органындағы мінсіз қызметі үшін» делінген. Төменгі жағында «10 жыл» деген жазу жазылған.
Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар дөңес келеді. Медалдың шеттері жиектелген.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы жібек қатқыл таспасымен тысталған ені 30 мм және биіктігі 50 мм алтыбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның шеттерін бойлай ені 7 мм көк жолақтар, таспаның ортасында ені 3 мм үш сары жолақпен кезектесетін төрт қызыл жолақ орналасқан, шеткілерінің ені 4 мм, орташасыныкы 1 мм. Таспаның ені 30 мм.
Медал киімге түйреуіш арқылы тағылады.
## Тағы қараңыз
* «Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының ардагері» медалі
## Дереккөздер
* Униформиус
* Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 шілдедегі № 1157 Жарлығы. Күші жойылды — Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 30 қыркүйектегі № 155 Жарлығы. |
«Мінсіз қызметі үшін» медалі — Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 7 мамырдағы № 865 Жарлығымен қарулы күштерге тағайындалған Қазақстан Республикасының мемлекеттік марапаты. Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 30 қыркүйектегі № 155 Жарлығымен медаль Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің, ҚР ҰҚК Шекара қызметінің, Мемлекеттік күзет қызметінің, «Сырбар» Сыртқы барлау қызметінің, Ішкі істер министрлігі Ішкі әскерлер комитетінің, Төтенше жағдайлар министрлігінің мекемелік марапаттары болып жіктелді.
Медал Өскемендегі Қазақстан теңге сарайында дайындалды.
## Ережесі
Медальмен Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарының әскери қызметшілері, ішкі істер органдарының, Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі өртке қарсы қызметінің қызметкерлері қызметінде оң сипатталған және қызметтік міндеттерін үлгілі атқарған қызметкерлер марапатталады.
## Дәрежелері
«Мінсіз қызметі үшін» медалі үш дәрежеден тұрады:
* 1-дәрежелі «Мінсіз қызметі үшін» медалі — 20 жыл мінсіз қызметі үшін марапаттауға;
* 2-дәрежелі «Мінсіз қызметі үшін» медалі — 15 жыл мінсіз қызметі үшін марапаттауға;
* 3-дәрежелі «Мінсіз қызметі үшін» медалі — 10 жыл мінсіз қызметі үшін марапаттауға;
Медальдың ең жоғарғы дәрежелісі – 1-дәреже.
«Мінсіз қызметі үшін» медалі төменгі дәрежеден жоғары дәрежеге дейін рет-ретімен беріледі. Алушы алдыңғы дәрежелі медаль алмайынша жоғары дәрежелі медалмен марапаттауға жол берілмейді.
## Сипаттамасы
### I дәрежелі «Мінсіз қызметі үшін» медалі
Медаль диаметрі 34 мм шеңбер пішінді жезден жасалады.
Медалдің бет жағында қызыл түсті, тегіс екі қырлы сәулесі бар бесбұрышты жұлдыз, алтын түсті күн мен қалықтаған қыран, төменгі жағында қызыл түсті "XX" рим цифры және алтын түсті емен мен лавр бұтақтарының өрімі орналасқан. Медалдің төменгі шеті ою-өрнекпен өрнектелген, жиектің ішкі жағын бойлай қылыш, жоғарғы жағын бойлай "MІHCІЗ ҚЫЗМЕТІ ҮШІН" деген жазу жазылған. Медалдің бедері жылтыр келеді.
Медалдің артқы жағында жоғарғы бөлігінде "I" рим цифры орналасқан. Ортасында "ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҚАРУЛЫ КҮШТЕРІНДЕГІ МІНСІЗ ҚЫЗМЕТІ ҮШІН" деген жазу орналасқан.
Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар шығыңқы. Медал шеттері ернеумен жиектелген.
Медаль құлақша мен шығыршық арқылы жібек қатқыл таспамен тысталған ені 33 мм және биіктігі 50 мм алтыбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның шеттерінде ені 8 мм көгілдір жолақтар орналасады, таспаның ортасында арасында ені 7 мм қызыл жолақшасы бар ені 5 мм екі сары жолақша орналасады.
Медал киімге қалқалы бекітпесі бар түйреуіш арқылы тағылады.
### II дәрежелі «Мінсіз қызметі үшін» медалі
Медал диаметрі 34 мм шеңбер пішінді мельхиордан жасалады.
Медалдің бет жағында қызыл түсті, тегіс екі қырлы сәулесі бар бес бұрышты жұлдыз, күміс түсті күн мен қалықтаған қыран, төменгі жағында қызыл түсті "XV" рим цифры және күміс түсті емен мен лавр бұтақтарының өрімі орналасқан. Медалдің төменгі шеті ою-өрнекпен өрнектелген, жиектің ішкі жағын бойлай қылыш, жоғарғы жағын бойлай "МІНСІЗ ҚЫЗМЕТІ ҮШІН" деген жазу орналасқан. Медалдің бедері жылтыр келеді.
Медалдің артқы жағында жоғары бөлігінде "II" рим цифры орналасқан. Ортасында "ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҚАРУЛЫ КҮШТЕРІНДЕГІ МІНСІЗ ҚЫЗМЕТІ ҮШІН" деген жазу орналасқан.
Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар шығыңқы. Медаль шеттері ернеумен жиектелген.
Медаль құлақша мен шығыршық арқылы жібек қатқыл таспамен тысталған ені 33 мм және биіктігі 50 мм алты бұрышты тағанға жалғанады. Таспаның шеттерінде ені 8 мм көгілдір жолақтар орналасады, таспаның ортасында шеткілерінің ені 4 мм, ортасындағысы 3 мм үш сары жолақшамен кезек жүргізілген ені 3 мм екі қызыл жолақша орналасады.
Медаль киімге қалқалы бекітпесі бар түйреуіш арқылы тағылады.
### III дәрежелі «Мінсіз қызметі үшін» медалі
Медал диаметрі 34 мм шеңбер пішінді мельхиордан жасалады.
Медалдің бет жағында қызыл түсті, тегіс екі қырлы сәулесі бар бес бұрышты жұлдыз, күміс түсті күн мен қалықтаған қыран, төменгі жағында қызыл түсті "X" рим цифры және күміс түсті емен мен лавр бұтақтарының өрімі орналасқан. Медалдің төменгі шеті ою-өрнекпен өрнектелген, жиектің ішкі жағын бойлай қылыш, жоғарғы жағын бойлай "МІНСІЗ ҚЫЗМЕТІ ҮШІН" деген жазу орналасқан. Медалдің бедері жылтырақ.
Медалдің сыртқы жағында жоғары бөлігінде "III" рим цифры орналасқан. Ортасында "ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҚАРУЛЫ КҮШТЕРІНДЕГІ МІНСІЗ ҚЫЗМЕТІ ҮШІН" деген жазу орналасқан.
Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар шығыңқы. Медал шеттері ернеумен жиектелген.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы жібек қатқыл таспамен тысталған ені 33 мм, биіктігі 50 мм алты бұрышты тағанмен жалғанады. Таспаның шеттерін бойлай ені 8 мм көгілдір жолақтар орналасады, таспаның ортасында шеткілерінің ені 4 мм, ортасындағылары 3 мм төрт сары жолақшамен кезек жүргізілген ені 1 мм үш қызыл жолақша орналасады.
Медаль киімге қалқалы бекітпесі бар түйреуіш арқылы бекітіледі.
## Дереккөздер
* Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 30 қыркүйектегі № 155 Жарлығы. |
«Қазақстан Республикасы төтенше жағдайлар органдарының ардагері» медалі — Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Төтенше жағдайлар комитетінің мекемелік марапаты.
## Тарихы
Медаль Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 5 маусымдағы № 129 Жарлығының негізінде тағайындалды. 2011 жылғы 30 қыркүйектегі № 155 Жарлығымен медал Министрліктің мекемелік марапаты болып қайта бекітілді. Алайда, 2014 жылы Министрліктің таратылуына және оның атқарымдары Ішкі істер министрлігінің мекемесіне жүктелуіне байланысты марапат мекемелік бағыныстылыққа ие болды.
## Ережесі
Медальмен әскери қызметте жүргендерді қоспағанда, Қазақстан Республикасы төтенше жағдайлар органдарының қызметкерлері көп жылғы жемісті еңбегі үшін қызметінде оң сипатқа ие және Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес күнтізбелік есепте жалпы еңбек өтілі 25 жыл немесе одан көп болғандар марапатталады.
## Сипаттамасы
Медаль жезден жасалған және сары екі қырлы сәулелері бар дөңес сегіз бұрышты жұлдыз пішінге ие. Жұлдыздың ортасында «желдер раушаны» іштей сызылған жер шары мен онда жазылған азаматтық қорғаныстың халықаралық белгісінің (ішінде көк үшбұрыш бар тоқсары шеңбер) стильдендірілген бейнесі, жер шары сұлбасының астында қалықтаған қыран бейнеленген. Сурет қызыл сақинаның аясында «ҚАЗАҚСТАН ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙЛАР ОРГАНДАРЫНЫҢ АРДАГЕРІ» деген жазумен айнала қоршалған. Жер шары мен қалықтаған қыранның аясы көк эмальмен қапталған. Әріптер, қалықтаған қыран мен жер шарының меридиандарының сұлбасы алтын жалатылған.
Медалдің арт жағында ортасында «Қазақстан Республикасы төтенше жағдайлар органдарының ардагері» делінген. Төменгі жағында «25 жыл» деген жазу жазылған.
Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар дөңес келеді.
Медалдағы жұлдыздың қарама-қарсы ұштары арасындағы өлшемдері 38 мм.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы жібек қатқыл таспасымен тысталған ені 30 мм және биіктігі 50 мм бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның ортасында ені 17 мм көк жолақ, таспаның оң жақ жиегін бойлай ені 1 мм үш қара жолақпен кезектесетін төрт тоқсары жолақ бар. Таспаның сол жақ шетінде ені 3 мм және 1 мм екі тоқсары жолақ бар, олардың арасында ені 2 мм көк жолақ орналасқан. Таспаның ені 30 мм.
Медал киімге түйреуіш арқылы тағылады.
## Тағы қараңыз
* «Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің ардагері» медалі
* «Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының ардагері» медалі
* «Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің ардагері» медалі
## Сілтеме
* Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 5 маусымдағы № 129 Жарлығы. Күші жойылды — Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 30 қыркүйектегі № 155 Жарлығы.
* Униформиус |
«Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі — Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің мекемелік марапаты.
## Тарихы
Медаль Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 30 қыркүйектегі № 155 «Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін жекелеген мемлекеттік органдардың, құқық қорғау органдарының, соттардың, Қарулы Күштер, басқа да әскерлер мен әскери құрамалардың мекемелік марапаттары туралы» Жарлығымен негізделді. Осы Жарлықпен Қазақстан Республикасының министрліктері мен мекемелері үшін бұрын болған мекемелік ынталандыру құрылымына өзгерістер енгізілді. Кейбір ынталандыру түрлері жойылды, өзгертілді немесе керісінше - құрылды.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 14 қыркүйектегі № 377 Жарлығымен медаль сипаттамасына өзгерістер енгізілді.
Медальдар Өскемендегі Қазақстан теңге сарайында дайындалады.
## Ережесі
Медальмен Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының әскери қызметшілері, яғни Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін арнаулы мемлекеттік органда әскери қызмет атқарып, Қазақстан Республикасының қауіпсіздік жүйесін, ұлттық қауіпсіздікті, қызметтік міндеттерін адал орындауды, мінсіз әскери тәртіпті қамтамасыз ету жөніндегі жедел-қызметтік қызметте оң нәтижелерге қол жеткізгені үшін марапатталады.
«Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі үш дәрежеден тұрады:
* 1-дәрежелі «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі — Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарындағы 20 жыл қызметі үшін марапаттауға;
* 2-дәрежелі «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі — Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарындағы 15 жыл қызметі үшін марапаттауға;
* 3-дәрежелі «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі — Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарындағы 10 жыл қызметі үшін марапаттауға;
## Сипаттамасы
### 2011-2012 жылдары
I дәрежелі «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі
Медаль диаметрі 34 мм шеңбер пішінді жезден жасалған. Медалдың бет жағында ортада, қызыл өрісі бар (Ұлттық қауіпсіздік комитетінің елтаңбасының түсі) көлемді шығыңқы ернеуімен ұлттық дөңгелек қалқан орналасқан. Қалқанның ортасында көктікен түсті алқап орныққан шаңырақтың стильдендірілген бейнесі (Ұлттық қауіпсіздік комитеті туының түсі) көрсетілген. Қалқанда шаңырақтың аясында жан-жағына сергек қарап отырған алтын түстес қыранның (мемлекет сақшысының нышаны) көлемді бейнесі бейнеленген. Қалқанның шығыңқы ернеулерінің арасында «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК КОМИТЕТІ» деген жазу жазылған. Медалдың шетінде қаусырмалы таспалармен лавр және емен бұтақтарынан қабатталған гүлдесте бар. Гүлдестенің төменгі жағында «XX» рим цифры бар қалқанша орналасқан. Медалдың бедері жылтыр келеді.
Медалдің артқы жағында, ортасында «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ҚАЛҚАНЫ» деген жазу орналасқан. Мәтіннің үстінде «I» рим цифры жазылған.
Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар шығыңқы келеді. Медалдың шеттері ернеумен жиектелген.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы көлемі 50х33 мм көктікен түсті жібек қатқыл таспамен тысталған алтыбұрышты тағанға бекітіледі. Таспаның шетінде ені 3 мм қызыл жолақтар орналасқан, таспаның ортасында ені 2 мм сары жолақша орналасқан. Жолақшалардың аралығы 12,5 мм.
Медал киімге қалқалы бекітпесі бар түйреуіш арқылы тағылады.
II дәрежелі «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі
Медаль диаметрі 34 мм шеңбер пішінді күміс түсті металдан жасалған. Медалдың алдыңғы жағында ортасында көлемді шығыңқы ернеуі бар күміс түсті ұлттық дөңгелек қалқан орналасқан. Қалқанның ортасында күміс түсті шаңырақтың стильдендірілген бейнесі бар. Қалқанда шаңырақтың аясында жан-жағына сергек қарап отырған күміс түстес қыранның (мемлекет сақшысының нышаны) көлемді бейнесі бейнеленген. Қалқанның шығыңқы ернеулерінің арасында «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК КОМИТЕТІ» деген жазу жазылған. Медалдың шетінде қаусырмалы таспалармен лавр және емен бұтақтарынан қабатталған гүлдесте бар. Гүлдестенің төменгі жағында «XV» рим цифры бар қалқанша орналасқан. Медальдың бедері жылтыр келеді.
Медалдің артқы жағында, ортасында «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ҚАЛҚАНЫ» деген жазу орналасқан. Мәтіннің үстінде «II» рим цифры жазылған.
Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар шығыңқы келеді. Медалдың шеттері ернеумен жиектелген.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы көлемі 50х33 мм көктікен түсті жібек қатқыл таспамен тысталған алтыбұрышты тағанға бекітіледі. Таспаның шетінде ені 3 мм қызыл жолақтар, таспаның ортасында 3 мм аралықпен ені 2 мм екі сары жолақ бар. Қызыл және сары жолақтар аралығы 10 мм.
Медал киімге қалқалы бекітпесі бар түйреуіш арқылы тағылады.
III дәрежелі «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі
Медал диаметрі 34 мм шеңбер пішінді көне қоламен жалатылған жезден жасалған. Медалдың алдыңғы жағында ортасында көлемді шығыңқы ернеуі бар ұлттық дөңгелек қалқан орналасқан. Қалқанның ортасында қола түсті шаңырақтың стильдендірілген бейнесі бар. Қалқанда шаңырақтың аясында жан-жағына сергек қарап отырған қола түстес қыранның (мемлекет сақшысының нышаны) көлемді бейнесі бейнеленген. Қалқанның шығыңқы ернеулерінің арасында «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК КОМИТЕТІ» деген жазу жазылған. Медалдың шетінде қаусырмалы таспалармен лавр және емен бұтақтарынан қабатталған гүлдесте бар. Гүлдестенің төменгі жағында «Х» рим цифры бар қалқанша орналасқан. Медалдың бедері жылтыр келеді.
Медалдің артқы жағында, ортасында «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ҚАЛҚАНЫ» деген жазу орналасқан. Мәтіннің үстінде «II» рим цифры жазылған.
Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар шығыңқы келеді. Медалдың шеттері ернеумен жиектелген.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы көлемі 50х33 мм көктікен түсті жібек қатқыл таспамен тысталған алтыбұрышты тағанға бекітіледі. Таспаның шетінде ені 3 мм қызыл жолақтар, таспаның ортасында 1 мм аралықпен ені 2 мм үш сары жолақ бар. Қызыл және сары жолақтар аралығы 9,5 мм.
Медал киімге қалқалы бекітпесі бар түйреуіш арқылы тағылады.
### 2012 жылдан бастап
I дәрежелі «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі
I дәрежелі «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі диаметрі 34 мм алтын (сары) түсті металл шеңберден тұрады. Медалді айналдыра биіктігі 1 мм және ені 1,5 мм шығыңқы ернеуі бар. Медалдің бет жағында ортада, айналдыра көктікен (көк) түсті эмаль құйылған диаметрі 20 мм дөңгелек қалқан тәрізді ұлттық қауіпсіздік органдарының кіші эмблемасы орналасқан оның ортасында диаметрі 14 мм, көгілдір (көк) эмаль құйылған алтын (сары) түсті шаңырақтың бейнесі орналасқан. Қалқанды бойлай «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК КОМИТЕТІ» деген мемлекеттік тілдегі жазу жазылған. Жазулар күміс (ақ) түсте орындалған. Медаль бетінің бедері жылтыр келеді. Медальдің, кіші эмблемасының сол және оң жағында лавр бұтақтарымен қабатталған гүлдесте орналасқан. Гүлдестенің үстіңгі бөлігінде жеті ұшты жұлдыз бейнеленген. Гүлдестенің төменгі бөлігінде «XX» рим цифры бар таспа орналасқан. Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар шығыңқы, алтын (сары) түсті.
Медалдің артқы жағында күңгірт алтын (сары) түсті бет жағы жылтыр «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ҚАЛҚАНЫ» деген мемлекеттік тілдегі жазу орналасқан. Мәтіннің үстінде «І» рим цифры орналасқан.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы көлемі 44 х 32 мм көктікен түсті жібек қатқыл таспамен тысталған алтыбұрышты тағанға бекітіледі. Таспаның шетінде ені 3 мм қызыл жолақтар орналасқан, таспаның ортасында ені 2 мм сары жолақша орналасқан. Жолақшалардың аралығы 12 мм.
Медал киімге қалқалы бекітпесі бар түйреуіш арқылы тағылады.
II дәрежелі «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі
II дәрежелі «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі диаметрі 34 мм күміс (сұр) түсті металл шеңберден тұрады. Медальді айналдыра биіктігі 1 мм және ені 1,5 мм шығыңқы ернеуі бар. Медальдің бет жағында ортада, айналдыра көктікен (көк) түсті эмаль құйылған диаметрі 20 мм дөңгелек қалқан тәрізді ұлттық қауіпсіздік органдарының кіші эмблемасы орналасқан, оның ортасында диаметрі 14 мм, көгілдір (көк) эмаль құйылған күміс (сұр) түсті шаңырақтың бейнесі орналасқан. Қалқанды бойлай «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК КОМИТЕТІ» деген мемлекеттік тілдегі жазу жазылған. Жазулар күміс (ақ) түсте орындалған. Медал бетінің бедері жылтыр келеді. Медальдің кіші эмблемасының сол және оң жағында лавр бұтақтарымен қабатталған гүлдесте орналасқан. Гүлдестенің үстіңгі бөлігінде жеті ұшты жұлдыз бейнеленген. Гүлдестенің төменгі бөлігінде «XV» рим цифры бар таспа орналасқан. Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар шығыңқы, күміс (сұр) түсті.
Медалдің артқы жағында күңгірт күміс (сұр) түсті бет жағы жылтыр «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ҚАЛҚАНЫ» деген мемлекеттік тілдегі жазу орналасқан. Мәтіннің үстінде «II» рим цифры орналасқан.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы көлемі 44 х 32 мм көктікен түсті жібек қатқыл таспамен тысталған алтыбұрышты тағанға бекітіледі. Таспаның шетінде ені 3 мм қызыл жолақтар орналасқан, таспаның ортасында ені 2 мм 2 сары жолақша орналасқан. Сары жолақшалардың аралығы 2 мм.
Медал киімге қалқалы бекітпесі бар түйреуіш аркылы бекітіледі.
III дәрежелі «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі
III дәрежелі «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі диаметрі 34 мм қола (қызғылт сары) түсті металл шеңберден тұрады. Медальді айналдыра биіктігі 1 мм және ені 1,5 мм шығыңқы ернеуі бар. Медалдің бет жағында ортада, айналдыра көктікен (көк) түсті эмаль құйылған диаметрі 20 мм дөңгелек қалқан тәрізді ұлттық қауіпсіздік органдарының кіші эмблемасы орналасқан, оның ортасында диаметрі 14 мм, көгілдір (көк) эмаль құйылған күміс (сұр) түсті шаңырақтың бейнесі орналасқан. Қалқанды бойлай «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК КОМИТЕТІ» деген мемлекеттік тілдегі жазу жазылған. Жазулар күміс (ақ) түсте орындалған. Медал бетінің бедері жылтыр келеді. Медалдің кіші эмблемасының сол және оң жағында лавр бұтақтарымен қабатталған гүлдесте орналасқан. Гүлдестенің үстіңгі бөлігінде жеті ұшты жұлдыз бейнеленген. Гүлдестенің төменгі бөлігінде «X» рим цифры бар лента орналасқан. Медалдағы барлық бейнелер мен жазулар шығыңқы, қола (қызғылт сары) түсті.
Медалдің артқы жағында күңгірт қола (қызғылт сары) түсті бет жағы жылтыр «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ҚАЛҚАНЫ» деген мемлекеттік тілдегі жазу орналасқан. Мәтіннің үстінде «III» рим цифры орналасқан.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы көлемі 44 х 32 мм көктікен түсті жібек қатқыл таспамен тысталған алтыбұрышты тағанға бекітіледі. Таспаның шетінде ені 3 мм қызыл жолақтар орналасқан, таспаның ортасында ені 2 мм 3 сары жолақша орналасқан. Сары жолақшалардың аралығы 2 мм.
Медал киімге қалқалы бекітпесі бар түйреуіш арқылы бекітіледі.
## Тағы қараңыз
* «Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің ардагері» медалі
* «Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі үлесі үшін» медалі
## Дереккөздер
* Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 14 қыркүйектегі № 377 Жарлығы. |
75 ең дәулетті бизнесмен — 2024 — Forbes журналының қазақстандық нұсқасы жариялаған Қазақстанның ең бай 75 адамының тізімі. Активтердің нақты құны рейтингтік көрсеткіштерден өзгеше болуы мүмкін.
Forbes мәліметтері бойынша, рейтингке қатысушылардың жиынтық байлығы өткен жылмен салыстырғанда 8,2 млрд долларға артып, 46,63 млрд долларға дейін өсті. Ал жиынтық капиталдың жалпы ішкі өнімге арақатынасы өткен жылғы деңгейде қалды деуге болады: 2023 жылы 17,5%, биыл – 17,65%.
Рейтингке қатысушылардың орташа жасы — 56 жыл. Ең үлкені — Виктор Буллер 78 жаста, ең жасы — Тимур Турлов 36 жаста. Орташа байлығы — 622 млн. доллар.
## 75 ең бай адам
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* 75 ең дәулетті бизнесмен - 2024 |
«Қазақстан Республикасының парламентіне 10 жыл» медалі — Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 7 қарашадағы № 1666 Жарлығының негізінде тағайындалған Қазақстан Республикасының мемлекеттік марапаты.
Медальдар Өскемендегі Қазақстан теңге сарайында дайындалады.
## Ережесі
Мерейтойлық медаль қазақстандық парламентаризмнің дамуы мен қалыптасуына елеулі үлес қосқан, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Парламентінің 10 жылдығын мерекелеуге орай Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдік азаматтарды марапаттады.
## Сипаттамасы
«Қазақстан Республикасының Парламентiне 10 жыл» мерекелiк медалі диаметрi 34 мм дұрыс шеңбер пiшiндi жезден дайындалады.
Медалдiң бет жағының ортасында Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк туы бейнеленген. Тудың бейнесi көк түстi эмальдан жасалған. Медалдiң төменгi бөлiгiнде шеңбердi бойлай лавр бұтақшасы орналасқан. Тудың оң жағында екi жолға жазылған «10 жыл» деген бедерлi жазу бар.
Медалдiң артқы жағының ортаңғы бөлiгiндегi жылтыр бетке үш жолдан тұратын «Қазақстан Республикасының Парламентi» деген жазу жазылған. Жазудың астындағы төменгi бөлiкте ұлттық ою-өрнек элементi орналасқан.
Медалдағы бейнелер мен жазулардың бәрi де бедерлi, алтын түстес келеді. Медалдің шеттері ернеумен жиектелген.
«Қазақстан Республикасының Парламентiне 10 жыл» мерекелiк медалi құлақша мен шығыршық арқылы жезден жасалған, енi 34, биiктiгі 50 мм алтыбұрышты тағанмен жалғанады. Таған Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк туы түстес қатқыл таспамен қапталған, оның екi жақ жиегi енi 4 мм көк түстi жолақпен көмкерiлген. Таспаның ортасында әрқайсысының енi 2 мм екi сары жолақ орналасқан. Қатқыл таспаның енi 34 мм. Тағанның артқы жағында түйреуiш орналасқан, медаль соның көмегiмен киiмге тағылады.
## Сыртқы сілтемелер
* Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 7 қарашадағы № 1666 Жарлығы. |
Ғалия Тынбаева (1999 жылы 23 қарашада туған) — қазақстандық дзюдошы.
## Дереккөздер |
«Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі үлесі үшін» медалі — Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің мекемелік марапаты. «Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының нышандары мен мекемелік марапаттарының кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 27 мамырдағы № 882 Жарлығының негізінде белгіленді. Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 14 қыркүйектегі № 377 Жарлығымен медаль сипаттамасына өзгерістер енгізілді.
## Ережесі
Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің әскери қызметшілері:
* жеке адам мен қоғамның қауіпсіздігін конституциялық құрылысты, мемлекеттік егемендікті, аумақтық тұтастықты, мемлекеттің экономикалық, ғылыми-техникалық және қорғаныс әлеуетін қорғауды қамтамасыз етуде жедел-қызметтік іс-қимылды шебер ұйымдастырғаны;
* Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігінің мүдделерін қорғауда барлау, қарсы барлау және әскери операцияны (оның ішінде тергеуді) табысты ұйымдастырғаны, өткізгені және іске асырғаны; үкіметтік байланыспен сенімді қамтамасыз еткені;
* күрделі арнайы техникалық іс-шараларды кәсіби өткізгені;
* республиканың қауіпсіздік органдары үшін жоғары білікті кадрларды даярлағаны және қайта даярлағаны;
* ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері бойынша іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулердегі жетістіктері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарының жедел-қызметтік жұмысын қамтамасыз еткендігі үшін Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының қызметкерлері мен әскери қызметшілері;
* Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі міндеттерді шешуге қосқан үлесі және оны іске асыруға жәрдемдескені үшін марапатталады.
## Сипаттамасы
### 2002-2012 жылдары
«Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі үлесі үшін» медалі диаметрі 34 мм болатын алтын түсті металдан жасалған шеңбер пішінді келеді. Медалдың диаметрі биіктігі 1 мм және ені 1,5 мм шығыңқы ернеуі бар.
Медальдың жоғарғы жағында диаметрі 12 мм болатын көлемді стильдендірілген шаңырақ (үйді, мемлекетті білдіреді) орналасқан. Шаңырақ астында оның төменгі бөлігін жабатын қыранның бейінді стильдендірілген басы (үйді, халықты, мемлекетті қорғаушыны білдіреді) орналасқан. Қыран басының бейнесі көлемді етіп жасалған, оның өлшемдері 19х16 мм. Медалді сағат тiлi бойымен айнала «Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі үлесі үшін» деген жазу жазылған. Әріптердің биіктігі 2 мм. Медалдің төменгі жағында қыран басы бейнесінің астында «Қазақстан» деген жазуы бар таспа орналасқан. Таспаның ені 4 мм. Әріптердің биіктігі 2 мм.
Медаль құлақша мен шығыршық арқылы көлемі 44 х 32 мм, алтын түстес екі жолақшасы бар көктікен түсті жібек матамен тысталған алтыбұрышты тағанға бекітіледі. Жолақтардың ені 3 мм. Жолақтар арасындағы қашықтық 10 мм, таған шеті мен жолақтардың аралығы - 9 мм. Тағанның төменгі бөлігі құлақшадан оңға және солға қарай бірдей тең алтын түстес зәйтүн бұтақтарымен көмкерілген. Бұтақтарда үш жемісі бар 4 зәйтүн жапырағы көрсетілген.
Тағанның артқы жағында алушының киіміне бекітуге арналған сәйкес құрылғы бар.
### 2012 жылдан бастап
«Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі үлесі үшін» медалі диаметрі 34 мм алтын (сары) түсті металл шеңберден тұрады. Медалдің айналдыра биіктігі 1 мм және ені 1,5 мм шығыңқы ернеуі бар.
Шеңбердің ортасында алтын (сары) түсті жеті доғал бұрышты сәулелердің негізіне орналасқан шығыңқы қырлы ұштары бар күрең қызыл (қою қызыл) түсті сәуленің эмалімен көмкерілген жеті ұшты жұлдыз бар. Жұлдыздың ұштары бойынша диаметрі 30 мм, қырларының ені 1 мм. Белгінің бет жағы жылтыр келеді.
Жұлдыздың ортасында — диаметрі 20 мм, көктікен (көк) түсті эмаль құйылған қалқан, оның ортасында диаметрі 14 мм, көгілдір эмаль құйылған алтын (сары) түсті шаңырақтың бейнесі орналасқан.
Қалқанды айналдыра мемлекеттік тілде: «ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІКТІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДЕГІ ҮЛЕСІ ҮШІН» деген жазу жазылған.
Жазулар күміс (ақ) түсте орындалған. Медальдің бедері жылтыр келеді.
Медаль құлақша мен шығыршық арқылы көлемі 44 х 32 мм, алтын (сары) түстес екі жолақшасы бар көктікен (көк) түсті жібек қатқыл таспамен тысталған алтыбұрышты тағанға бекітіледі. Жолақшалардың ені 3 мм. Жолақшалардың аралығы 8 мм, таған шеті мен жолақтардың аралығы 9 мм. Тағанның төменгі бөлігі құлақшадан оңға және солға қарай бірдей тең алтын түстес лавр бұтақтарымен көмкерілген. Бұтақтарда төрт-төрттен лавр жапырағы бар.
Медал киімге қалқалы бекітпесі бар түйреуіш арқылы тағылады.
## Тағы қараңыз
* «Ұлттық қауіпсіздік қалқаны» медалі
* «Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің ардагері» медалі
## Дереккөздер
* Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 14 қыркүйектегі № 377 Жарлығы. |
Арбер автомобиль жолы (алб. Rruga e Arbrit) - Албаниядағы ұлттық жол, астана Тирананы Албанияның шығысындағы Дибра аймағымен тікелей байланыстырады және оның өзегі 2021 жылы уақытша ашылды.
Аяқталғаннан кейін Тирана - Булькиза - Макеллара бағыты жақсы дамыған екі жолақты экспресс жолға (суперстрада) айналады, Милот арқылы ескі қалааралық байланыспен салыстырғанда 100 шақырымға қысқа болады. Автомобиль жолының жобалық жобалары болғанымен, көлік қозғалысының салыстырмалы түрде төмен пайдалануы жоғары шығындарды ақтамайтындықтан, мұндай құрылыс қабылданбады. Бірнеше туннельдер мен биік көпірлер құрылысшыларға үлкен қиындықтар туғызады. Негізгі бөлім уақытша 2021 жылдың қарашасында ашылды, Клос - Булькиза учаскесі де 2023 жылдың мамырында ашылды, сондықтан қазір тек тәждік туннельді аяқтау қалды.
Бір жағынан, 69 шақырымдық жол Тирана мен Дибра және Скопье арасындағы жолдың ұзақтығын қысқартады, екінші жағынан Солтүстік Македонияның сату нарығын Дуррес арқылы Италиямен байланыстыруды көздейді. 2018 жылы жалпы шығындар бастапқыда 160 миллион еуро, 250 миллион еуро деп көрсетілген (бұл бір шақырымға шамамен 3,6 миллион еуроға сәйкес келеді).
## Дереккөздер |
Алексей Степанович Баркалов (укр. Олексій Степанович Баркалов; 18 ақпан 1946 жыл, Введенка, Харьков облысы Украина КСР — 9 қыркүйек 2004 жыл, Киев, Украина) — украиндық және кеңестік ватерполошы (су добы), Еуропа чемпионы (1970), әлем чемпионы (1975), 1968, 1972, 1976 және 1980 жылғы жазғы Олимпиада ойындарының чемпионы. КСРО еңбек сіңірген спорт шебері (1970). Украин КСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы (1988). Украина су добы федерациясының президенті (1997-1999).
## Өмірбаяны
Алексей Степанович Баркалов 1946 жылы 18 ақпанда Харьков облысы, Введенка ауылында дүниеге келген.
1972 жылы Харьков политехникалық институтын және және 1977 жылы КСРО Ішкі істер министрлігінің Саратов жоғары әскери командалық училищесін бітірген.Жұбайы - Людмила Баркалова (1947-2018), ұлы - Дмитрий Баркалов (1969-2001).
Ол Харьковта өсіп, онда 15 жасында су добын ойнай бастады. «Динамо» (Харьков) және «Динамо» (Киев) клубтарында шабуылшы ретінде ойнады. 1971 жылы Украина КСР құрамасының құрамында КСРО халықтарының V жазғы спартакиадасында жеңімпаз атанды.1967-1980 жылдар аралығында КСРО құрамасының құрамында болды, онымен 412 матч өткізіп, Гиннесс рекордтар кітабына енді. 4 Олимпиадаға қатысып, 1 күміс (1968), 2 алтын (1972, 1980) медаль жеңіп алды. Оның коллекциясында әлем чемпионаттарының (1973, 1975) және Еуропа чемпионаттарының (1970, 1974) алтын және күміс медальдары да бар.
Спорттық мансабын аяқтаған соң жаттықтырушылыққа ауысты. 1980 жылдары Украина КСР жастар құрамасының бас жаттықтырушысы болды, ал 1990-1994 жылдары Югославияның «Воеводина» (Нови Сад) клубында жұмыс істеді.
1997-1999 жылдары - Украина су добы федерациясының президенті.
Алексей Степанович 2004 жылы 9 қыркүйекте Киевте қайтыс болды. Байково зиратында жерленген.
## Спорттық жетістіктері
* Олимпиада чемпионы (1972, 1980).
* Олимпиада ойындарының күміс жүлдегері (1968).
* Олимпиада ойындарының қатысушысы (1976).
* Әлем чемпионы (1975).
* Әлем чемпионатының күміс жүлдегері (1973).
* Еуропа чемпионы (1970).
* Еуропа чемпионатының күміс жүлдегері (1974).
* КСРО чемпионаттарының күміс (1976) және қола (1973, 1974, 1977) жүлдегері.
* КСРО халықтарының V жазғы спартакиадасының жеңімпазы (1971).
* КСРО халықтарының VI жазғы спартакиадасының күміс жүлдегері (1975).
* Әлем кубогының жеңімпазы (1981).
## Марапаттары
3 дәрежелі Қызметі үшін ордені (2002 ж.)
## Дереккөздер |
## Өмірі мен игі истері
Құрбанов Олжа Құрбанұлы (10.05.1910 жыл, бұрынғы Георгиевка ауданы Доңғыстау ауылы - 19.01.1973, Манкент) - еңбек ардагері. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. Еңбек жолын 1925 жылы Қызыл кетпен ұжымшарында есепшіліктен бастаған. 1929 жылдан сол ұжымшардың төрағасы, 1937 - 1940 жылдарыСайрам ауданының саяси бөлімінде, аудандық МТС - те директор, 1940 - 1942 жылдары Түркістан аудандық партия кеңесінің төрағасы, 1942 - 1959 жылдары Сайрам ауданы атқару комитетінің төрағасы, 1959 -1971 жылдары Манкент ұжымшарының төрағасы болды. Көптеген орден, медаль, дипломдармен марапатталған.
## Дереккөздер
## Өмірі мен игі истері
Құрбанов Олжа Құрбанұлы (10.05.1910 жыл, бұрынғы Георгиевка ауданы Доңғыстау ауылы - 19.01.1973, Манкент) - еңбек ардагері. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. Еңбек жолын 1925 жылы Қызыл кетпен ұжымшарында есепшіліктен бастаған. 1929 жылдан сол ұжымшардың төрағасы, 1937 - 1940 жылдарыСайрам ауданының саяси бөлімінде, аудандық МТС - те директор, 1940 - 1942 жылдары Түркістан аудандық партия кеңесінің төрағасы, 1942 - 1959 жылдары Сайрам ауданы атқару комитетінің төрағасы, 1959 -1971 жылдары Манкент ұжымшарының төрағасы болды. Көптеген орден, медаль, дипломдармен марапатталған.
## Дереккөздер |
## Кәріс халқының қазақ жеріне көшуі
Кәрістер Қазақ жеріне қоныстануды XIX ғасыр соңында бастады, КҚК бірлескен шешімі негізінде және Сталин мен балғалары қол қойған «Қиыр Шығыс облысының шекарасы аудандарынан Кәріс халқының көшіру туралы БКП (б) № 1428-326», 172 мың этникалық Кәріс Орталық Азия жаңа тұрғылықты Қиыр Шығыс шекаралас аудандарда елден шығарылған. Саяси бюросының шешіміне сәйкес (б) УГАК жапон тыңшылық алдын алу мақсатында «21 тамыз 1937 жылы №: P51 / 734... шекаралас аудандарда барлық Кәріс халқын шығару үшін». «Арал теңізі мен Балқаш көлінің және Өзбек КСР-і аудандарға Оңтүстік Қазақстан облысына қоныстаңдыру.Жапония әскерлері Қытай мен Корея, содан кейін жапон империясының бір бөлігі болды басып кірген. Депортациялау 7 шілде, 1937 фактісі талпындырған. Алайда, халық ретінде Кәрістер «дұшпанға көмектесу» атты алымдар алынады. Шығыс Қытай темір жол (20.09.1937 бастап ІІХК бұйрығымен) жапон мемлекеті бұрынғы азаматтары мен бұрынғы қызметкерлеріне ретінде қуғын-сүргінге ұшырады.Ал 1983 халықтың айтуынша, Кеңес Одағының Кәрістер (350 мың адам) Өзбекстанда өмір сүрген. КСРО ыдырағаннан кейін, Өзбекстан, Ресей мен Қазақстанның айырмашылығы ол актсіз мәжбүрлеп халықтарды қоныстандыру қабылданды. Өзбекстанда өмір сүріп Кәрістері және басқа да Кәрістер Ресейден, Қазақстаннан көшуді бастады.1937 жылдың күзінде Азаматтық соғыстан кейін этникалық белгілері бойынша КСРО-да депортациялау бірінші болды.Ұзақ уақыт бойы Қиыр Шығыстан Кәрістер тақырыбы депортациялау тыйым арасында қалды. Мұрағат көздеріне қол жеткізу өте қиын болды, себебі мұрағатқа мұқият қарады, оны зерттеуге рұқсат етілмейді. Жұмыстың жариялау естеліктері негізіне сүйенген. Соңғы жылдары, тарихшылар және публицист арқылы бұл мәселеге көбірек көңіл көрсетілетін. Соңында 1920 жылдан бастап, кеңестік басшылық Хабаровск өлкесі шалғай аудандарда Приморье шекаралық аудандарының Кәрістері қоныс жоспарларын құрады. Большевиктер партиясының жоғары органдары тиісінше 1927, 1930, 1932 жылы бұл мүмкіндігін талқылады. Атап айтқанда, 25 ақпан, 1930 КОКП ОК Саяси бюросының Сталиннің төрағалығымен арнайы Қиыр Шығыс Кәрістері көшіру мәселесін талқылады. шешім, бәлкім, салдарынан Кәрістер кеңестік болды, бұл шын мәнінде, қабылданған жоқ. шамамен бір бес Кәріс Приморье азаматтық соғыс кезінде өз еркімен Қызыл Әскер мен партизан топтары большевиктер үшін күрескен.Ұлттық баспасөзде 1937 жылдың көктемінде Приморье Кәрістер және жапон шпионы-Кәрістер арасында жапон құлату туралы жарияланымдары пайда бола бастады. Бірақ жалпы алғанда, дұшпанға көмектесу кеңестік Кәрістер өздерінің үйден туралы шешім қабылданғанға тең. «Правда» газетінде наурыз 1937-23 жылғы, атап айтқанда, Кәріс-колхозшы Кәріс шпиона ұстау «Кәрістер - кеңестік азаматтар - жауы тануға үйренді» туралы жазған. Кеңес-Кәріс патриоты халықтың дұшпаны атанады. 4 қыркүйек, 1937 жылғы газеті «Известия», Көшірудің тапсырысынан кейін, жапон Кәріс шпион «шайқасы» Кәріс шекара қожалығының төрағасы екеуі хабарлады.Депортациялау ІІХК, 1937 жылы тіпті қуғын шабыс қарсы тұрды алдында ірі масштабты қуғын жүргізді. Революция кейінгі жылдары алға КОКП Кәріс халқының көшбасшылары құжаттар бар толығымен жойылды. Коминтерн барлық Кәріс бөлім жойылған және жоғары білімі бар Кәрістері аз болды. Қазірдің өзінде қоныс аудару кезінде ІІХК 2,5 мыңға жуық қашқан Кәріслікті қамауға алынды. Субъектісінің арасынан депортациялауға Кәрістерге көп назар аударылды. Қиыр Шығыс аумағында депортациялау бұйрық қабылданған дейін БКП басқармасының, Қызыл Әскер, соның ішінде қоғамның барлық секторларын және органдарға, ІІХК, зиялы және қарапайым азаматтарға қамтыған қуғын әр аумақта бірнеше толқындармен өтті. Жоғары лауазымды адамадарға қуғын-сүргіннің орынына, өзі өлтірді және олардың лауазымдарың Кеңес лауазымдарынан жылжып, Кәріс лауазымдарына аударды. Бұл жаңа бұйрықтарды орындау қатыгез түрде Кеңес адамдарымен жүзеге асырылды.
## Дереккөздер
## Кәріс халқының қазақ жеріне көшуі
Кәрістер Қазақ жеріне қоныстануды XIX ғасыр соңында бастады, КҚК бірлескен шешімі негізінде және Сталин мен балғалары қол қойған «Қиыр Шығыс облысының шекарасы аудандарынан Кәріс халқының көшіру туралы БКП (б) № 1428-326», 172 мың этникалық Кәріс Орталық Азия жаңа тұрғылықты Қиыр Шығыс шекаралас аудандарда елден шығарылған. Саяси бюросының шешіміне сәйкес (б) УГАК жапон тыңшылық алдын алу мақсатында «21 тамыз 1937 жылы №: P51 / 734... шекаралас аудандарда барлық Кәріс халқын шығару үшін». «Арал теңізі мен Балқаш көлінің және Өзбек КСР-і аудандарға Оңтүстік Қазақстан облысына қоныстаңдыру.Жапония әскерлері Қытай мен Корея, содан кейін жапон империясының бір бөлігі болды басып кірген. Депортациялау 7 шілде, 1937 фактісі талпындырған. Алайда, халық ретінде Кәрістер «дұшпанға көмектесу» атты алымдар алынады. Шығыс Қытай темір жол (20.09.1937 бастап ІІХК бұйрығымен) жапон мемлекеті бұрынғы азаматтары мен бұрынғы қызметкерлеріне ретінде қуғын-сүргінге ұшырады.Ал 1983 халықтың айтуынша, Кеңес Одағының Кәрістер (350 мың адам) Өзбекстанда өмір сүрген. КСРО ыдырағаннан кейін, Өзбекстан, Ресей мен Қазақстанның айырмашылығы ол актсіз мәжбүрлеп халықтарды қоныстандыру қабылданды. Өзбекстанда өмір сүріп Кәрістері және басқа да Кәрістер Ресейден, Қазақстаннан көшуді бастады.1937 жылдың күзінде Азаматтық соғыстан кейін этникалық белгілері бойынша КСРО-да депортациялау бірінші болды.Ұзақ уақыт бойы Қиыр Шығыстан Кәрістер тақырыбы депортациялау тыйым арасында қалды. Мұрағат көздеріне қол жеткізу өте қиын болды, себебі мұрағатқа мұқият қарады, оны зерттеуге рұқсат етілмейді. Жұмыстың жариялау естеліктері негізіне сүйенген. Соңғы жылдары, тарихшылар және публицист арқылы бұл мәселеге көбірек көңіл көрсетілетін. Соңында 1920 жылдан бастап, кеңестік басшылық Хабаровск өлкесі шалғай аудандарда Приморье шекаралық аудандарының Кәрістері қоныс жоспарларын құрады. Большевиктер партиясының жоғары органдары тиісінше 1927, 1930, 1932 жылы бұл мүмкіндігін талқылады. Атап айтқанда, 25 ақпан, 1930 КОКП ОК Саяси бюросының Сталиннің төрағалығымен арнайы Қиыр Шығыс Кәрістері көшіру мәселесін талқылады. шешім, бәлкім, салдарынан Кәрістер кеңестік болды, бұл шын мәнінде, қабылданған жоқ. шамамен бір бес Кәріс Приморье азаматтық соғыс кезінде өз еркімен Қызыл Әскер мен партизан топтары большевиктер үшін күрескен.Ұлттық баспасөзде 1937 жылдың көктемінде Приморье Кәрістер және жапон шпионы-Кәрістер арасында жапон құлату туралы жарияланымдары пайда бола бастады. Бірақ жалпы алғанда, дұшпанға көмектесу кеңестік Кәрістер өздерінің үйден туралы шешім қабылданғанға тең. «Правда» газетінде наурыз 1937-23 жылғы, атап айтқанда, Кәріс-колхозшы Кәріс шпиона ұстау «Кәрістер - кеңестік азаматтар - жауы тануға үйренді» туралы жазған. Кеңес-Кәріс патриоты халықтың дұшпаны атанады. 4 қыркүйек, 1937 жылғы газеті «Известия», Көшірудің тапсырысынан кейін, жапон Кәріс шпион «шайқасы» Кәріс шекара қожалығының төрағасы екеуі хабарлады.Депортациялау ІІХК, 1937 жылы тіпті қуғын шабыс қарсы тұрды алдында ірі масштабты қуғын жүргізді. Революция кейінгі жылдары алға КОКП Кәріс халқының көшбасшылары құжаттар бар толығымен жойылды. Коминтерн барлық Кәріс бөлім жойылған және жоғары білімі бар Кәрістері аз болды. Қазірдің өзінде қоныс аудару кезінде ІІХК 2,5 мыңға жуық қашқан Кәріслікті қамауға алынды. Субъектісінің арасынан депортациялауға Кәрістерге көп назар аударылды. Қиыр Шығыс аумағында депортациялау бұйрық қабылданған дейін БКП басқармасының, Қызыл Әскер, соның ішінде қоғамның барлық секторларын және органдарға, ІІХК, зиялы және қарапайым азаматтарға қамтыған қуғын әр аумақта бірнеше толқындармен өтті. Жоғары лауазымды адамадарға қуғын-сүргіннің орынына, өзі өлтірді және олардың лауазымдарың Кеңес лауазымдарынан жылжып, Кәріс лауазымдарына аударды. Бұл жаңа бұйрықтарды орындау қатыгез түрде Кеңес адамдарымен жүзеге асырылды.
## Дереккөздер |
Көшім-Тау қалашығы (орыс. городище Кучум-Гора) — Түмен (Сібір) хандығының құрамындағы ортағасырлық қала. Қазіргі Ресей Федерациясы, Түмен облысының Есіл ауданында, Рогозино ауылынан 1,5 км солтүстік-шығысқа қарай орналасқан.
## Тарихы
Қалашық мойнақ арқылы қосылған екі кішкентай сопақ алаңшадан құралған. Оңтүстік алаңша террасаның негізгі массивінің үшбұрышты шығыңқы бөлігіне тар жолақпен түйіскен. Ескерткіштің әр алаңшасы оқшауланған және қолжетімдігі қиын. 1963-1964 жылдары қалашықты Орал археологиялық экспедициясының Есіл отряды зерттеген. Қазба жұмыстарының қорытындысы бойынша ғалымдар адамдардың қалашыққа кейінгі қола және кейінгі орта ғасырда қоныстанғанын анықтады. Бірінші және екінші алаңшалардан кейнгі қола дәуіріне жататын мәдени қабат пен керамиканың фрагменттері табылған.
## Әдебиет
* Голдина Р. Д. Городище Кучум-Гора / Р. Д. Голдина // Вопросы археологии Урала. — Свердловск, 1969. — Вып. 8. — С. 138-158.
* Тюменское и Сибирское ханства / под ред. Д. Н. Маслюженко, А. Г. Ситдикова, Р. Р. Хайрутдинова. — Казань: Издательство Казанского университета, 2018. — 560 с. — ISBN 978-5-00130-021-2 |
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына мүше мемлекеттердің Үкімет басшылары кеңесі қарамағындағы Интернационалист-жауынгерлер істері жөніндегі комитеттің марапаттау қызметі осы ұйым қызметінің негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Комитет басшысы Руслан Аушевтің өзі атап өткендей, ұйым жұмысының ең маңызды бөлігі әртүрлі әскери қақтығыстарға қатысқан ардагерлердің ерліктері мен әскери қызметін мәңгі есте қалдыру болып табылады.
## Марапаттар тізбесі
### «Кеңес әскерлерінің Ауғанстан Демократиялық Республикасынан шығарылғанына 15 жыл» медалі
Кеңес әскерлерінің Ауғанстаннан шығарылғанына 15 жыл толуына орай, комитет медалдарды жеке әзірлеуші және өндіруші ретінде әрекет еткен «Марс» Ресей рәміздер академиясымен бірлесіп, келесі марапаттарды тағайындады: Кеңес әскерлерінің Ауғанстан Демократиялық Республикасынан шығарылғанына 15 жыл» естелік медалі және «Әскери әрекеттер ардагері». Медалдар Достастыққа қатысушы мемлекеттердің Үкімет басшылары кеңесі қарамағындағы Интернационалист-жауынгерлер істері жөніндегі комитеттің шешіміне сәйкес беріледі. Комитет Ресей Федерациясының үкіметіне мемлекеттік марапат — «Кеңес әскерлерінің Ауғанстан Демократиялық Республикасынан шығарылғанына 15 жыл» медалін беру туралы өтініш жасады. Бірақ бұл жобаны қаржыландыру болмағандықтан қолдау таппады. Кеңес әскерлерінің Ауғанстан жерінен шығарылғанына 15 жыл толуына арналған мерейтойлық медальді бекіту 2003 жылы 5 шілдеде Екатеринбург қаласында өткен ТМД интернационалист-жауынгерлерінің конференциясында өтті.
РФ Қорғаныс министрлігі Әскери тарих институтының бөлім меңгерушісі, тарих ғылымдарының кандидаты Виктор Стрельниковтың атап өткеніндей, марапаттың мәртебесі мемлекеттік емес мекемелік мерейтойлық медалға сәйкес келеді. Марапат туралы ережеге сәйкес «Кеңес әскерлерінің Ауғанстан Демократиялық Республикасынан шығарылғанына 15 жыл» медалімен Ауғанстандағы ұрыс қимылдары мен арнайы операцияларға қатысушылар марапатталады. Сыйлық сонымен қатар, басқа да жергілікті соғыстар мен қақтығыстарға қатысушыларды, мемлекеттік және қоғам қайраткерлерін, ардагерлер қозғалысының дамуына елеулі үлес қосқан ардагерлер ұйымдарының атқарушы билік органдарының басшыларын, қоғамдық, жергілікті соғыстар мен қақтығыстар ардагерлерін медициналық оңалту жұмыстарына белсенді қатысқаны үшін марапатталады. Медальдың бет жағында Кеңес әскерлерінің Ауғанстаннан шығарылуының соңғы көрінісі бейнеленген: Әмудария арқылы өтетін Достық көпірінен тау шыңдарының аясында бронетранспортердың шығуы. Құрыш киген әскерилер қолдарында желбіреп тұрған қызыл туды ұстап тұр. Таспаның түс тоқтамы – көк, сары және сұр – «Ерлігі үшін» және «Әскери қызметі үшін» медалдарын білдіреді. «Кеңес әскерлерінің Ауғанстан Демократиялық Республикасынан шығарылғанына 15 жыл» медалінің алғашқы марапаттары 2004 жылы Кеңес әскерлерінің Ауғанстаннан шығарылғанына 15 жыл толуы қарсаңында өтті.
### «Кеңес әскерлерінің Ауғанстан Демократиялық Республикасынан шығарылғанына 20 жыл» медалі
«Кеңес әскерлерінің шығарылғанына 20 жыл» медаліне арналған таспаның түс тоөтамы алдыңғы марапаттың түс композициясын шамалы өзгерістермен қайталайды. Бұл желісіне де қатысты. Медалдың бет жағында Мәскеудегі Поклонная төбесінде орнатылған «Интернационалист жауынгер» мүсіндік композициясы (мүсінші: РФ еңбек сіңірген суретшісі С. А. Щербаков) және Панж өзені арқылы өтетін көпірдің бейнесі бар. Медалдың жоғарғы оң жақ бөлігінде рим цифры «XX» және орыс. «ЛЕТ» деген жазу бар. Медалдің артқы жағында: айналасын бойлай орыс. «20 лет вывода советских войск из Афганистана» деген жазу бар; төменгі бөлігінде бесбұрышты жұлдыздар бейнеленген; ортасында бас әріппен орыс. «Честь, доблесть, мужество и слава» деген жол-жол жазуы жазылған.
Кеңес әскерлерінің Ауғанстаннан шығарылғанына 20 жылдықты 2009 жылы 15 ақпанда мерекеледі. Ардагерлер ұйымдары мерекеге бір жарым жыл бұрын дайындала бастады. Сонымен бірге бұл датаға дайындық үшін ұйымдастыру комитеті құрылды, оның құрамына Мәскеу облысының губернаторы, Бүкілресейлік «Жауынгерлік бауырластық» ұйымының төрағасы, Кеңес Одағының Батыры Борис Громов, «Ауған ардагерлерінің ресейлік одағы» бүкілресейлік қоғамдық ұйымы басшысы, РФ Мемлекеттік Думасының ардагерлер істері жөніндегі комитеті төрағасының бірінші орынбасары Франц Клинцевич, ТМД мүше мемлекеттердің Үкімет басшылары кеңесі қарамағындағы интернационалист-жауынгерлер істері жөніндегі комитеттің төрағасы, Кеңес Одағының Батыры Руслан Аушев кірді. Бұл есте қаларлық датаға орай осы ардагерлер ұйымдарының әрқайсысы өз марапаттарын белгіледі.
Айта кету керек, Ауған соғысына арналған қоғамдық және ардагерлер ұйымдарының марапаттары осымен ғана шектелмейді. «Ауғанстандағы 1979-1989 жылдардағы соғысқа қатысушы», «Кеңес әскерлерінің Ауғанстаннан шығарылғанына онжылдықты еске алу», «1989-2004 жж. Ауғанстаннан Кеңес әскерлерінің шығарылуы» деген медалдар да бар. Еске алу марапаттар ТМД-ның басқа елдерінде де, мысалы, Беларусь, Украина және Молдовадағы ардагерлер ұйымдары тарапынан берілді.
### «Әскери әрекеттер ардагері» медалі
«Әскери әрекеттер ардагері» медалі 2005 жылы 19 ақпанда Кишинев қаласында өткен Үйлестіру кеңесінің отырысында бекітілді.
Марапат туралы ережеге сәйкес, «Әскери әрекеттер ардагері» медалімен соғысқа қатысушы куәлігі немесе Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына қатысушы мемлекеттерде белгіленген ұрысқа қатысушы куәлігі бар жергілікті соғыстардың, бұрынғы КСРО-дан тыс жердегі соғыстардың, әскери қақтығыстардың ардагерлері, сондай-ақ ұрыс қимылдары кезінде КСРО әскери қақтығыстар аймақтарында қызмет етуге жіберілген адамдар марапатталды.
«Әскери әрекеттер ардагері» медалі диаметрі 32 мм болатын алтын шеңбер болып табылады. Медалдың алдыңғы жағында параллельдер мен меридиандар сызығы бар стильдендірілген жер шары (кеңестік азаматтардың әлемнің көптеген басқа елдерінің аумағындағы соғыс қимылдарына қатысуын білдіреді) бейнеленген. Шеңбердің ортасында лавр бұтағы (даңқ пен ерлік нышаны) және Калашников автоматы (жердегі ең көп таралған қару түрі) айқыш орналасқан. Медальді айналдыра, жоғарғы бөлігінде орыс. «Честь», «Слава», «Отвага» деген жазу бар; төменгі жағында бесбұрышты жұлдыз бар. Медалдың артқы жағында үш жолдан тұратын орыс. «Ветеран боевых действий» деген жазу, бесбұрышты жұлдыз және ою-өрнек жолағы бар. Жазу мен ою-өрнек жолағы арасында нөмірді оюға арналған орын бар. Таспаның қызыл түсі соғыс қимылдарына қатысушылардың батылдығын, қайсарлығын және қаһармандығын, сондай-ақ КСРО Мемлекеттік туын білдіреді. Оң және сол жағында көк жолақтармен жиектелген сұр жолақ ең құрметті әскери марапаттардың бірі – «Ерлігі үшін» медалін білдіреді.
Марапаттау туралы ереже осы медалмен марапатталатын соғыстар мен қақтығыстардың тізбесімен қоса беріледі:
## Дереккөздер |
Жоғарғы Берёзовка ауылдық әкімдігі — Шығыс Қазақстан облысы Глубокое ауданындағы әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамындағы жалғыз елді мекен әрі әкімшілік орталығы – Жоғарғы Берёзовка ауылы.
## Дереккөздер |
Алтай ауылдық әкімдігі – Шығыс Қазақстан облысы Глубокое ауданындағы әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Әкімшілік орталығы әрі құрамындағы жалғыз елді мекен – Алтай ауылы. Қарамағында болған Калинино ауылы 2024 жылы таратылып, Алтай кенті ауылға айналды.
## Дереккөздер |
Ернар Айдар (шын аты – Ернар Жаңабайұлы Айдаров; 1991 жылы 13 наурызда туған, Өзбекстан КСР, Науаи облысы) – қазақ эстрада әншісі және ән жазушысы; қазақ тілінде ән айтады.
## Өмірбаяны
Әлімұлы елінің Шөмекей руынан шыққан. Ернар Айдар 2008 жылы Тараз қаласындағы Мұхтар Әуезов атындағы мектепті бітірген. 2008 жылы Тараз қаласында өткен облыстық концертте алғаш рет сахнаға шықты. 2011 жылы өзінің алғашқы «Жарғым-ай» әнін жазып, сол жылдың ең танымал әртісі атанды. 2009 жылы мектепті бітірген соң Қазақ ұлттық аграрлық университетіне оқуға түсті. 2011 жылы Талғат Айдар Ернар Айдардың продюсері болып, Ernar Aidar Production продюсерлік орталығы құрылды. 2016 жылы Қазақ ұлттық өнер академиясына оқуға түсті.
## Жеке өмірі
Әкесі – Ақметов Жаңабай Айдарұлы 1961 жыл 20 сәуір туған, анасы – Махмудова Құлман Ахметқызы, 1964 жылы туған, Берік, Бейбіт, Талғат есімді інілері, сонымен қатар сіңлісі Жазира.
## Шығармашылығы
### Белсенді жылдары
Музыкалық чарт рейтингтерінің қорытындысы бойынша 2011 жылы Ернар Айдар жылдың ең жылдам танылған әртісі атанды. 2012 жылы «Жарығым-ай» атты алғашқы альбомын шығарып, Қазақстан бойынша гастрольдік сапармен болды. 2017 жылдың 4 желтоқсанында «Күнім сен сөнбеші» трегі танымал болып, сол жылы Ернар өзінің концертіне «Күнім сен сөнбеші» деген атау берді.
Астана қаласының күніне орай Ернар Айдар Қазақстан халық әртістері Ескендір Хасанғалиев, Нұрғали Нүсіпжанов, Алтынбек Қоразбаев, Мирамбек Беспаев, Тоқтар Серіков, Мұхасан Шахзадаев, Саят Медеу, Досымжан Таңатаровтардың қатысуымен үлкен концерт берді.
2019 жылдың 20 желтоқсанында «Алматы Арена» кешенінің сахнасында және 22 желтоқсанда Астанадағы «Барыс Арена» кешенінде Ернар Айдардың «Махаббат қаласы» атты концерттері өтті. Шоуда сонымен қатар Араш, Сердар Ортач және Океана, әйгілі Wake Up би шоу жобасы болды және қойылымды киевтік Андрей Еремин басқарды.
2021 жылдың 19 мамырында шыққан «Сүйген жүрек» трегі ең танымал болып, аз уақыт ішінде хитке айналды.
### Орындаулары
## Марапаттары
* 2014 жыл — «Алтын микрофон» ұлттық музыкалық байқауының «Үздік әнші жігіт» номинациясының жеңімпазы.
* 2015 — «Жыл серпілісі» «Муззона».
* 2016 — «Интернет таңдауы» номинациясы бойынша V Еуразиялық EMA-2016 музыкалық сыйлығы.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* ernar-aidar.kz (орыс.) Ернара Айдара |
Қоңыр әулие үңгірі - Абай облысындағы Баянауыл тауының батыс жағындағы Аққарағай тауының күнбатыс етегіндегі қасиетті үңгір. Ол Баянауыл ауылының солтүстік-шығысында, 17 км қашықтықта орналасқан. Жергілікті тұрғындар оны “Әулиетас” немесе “Қоңыр әулие” деп те атайды. Үңгір тектоникалық жік түсуден, гранит тасына табиғи сыртқы күштердің (жел, күннің қызуы, су шаю, т.б.) әсерінен пайда болған. Ендік бағытта созылған үңгірдің ұзындығы 30 м, ені 2,5 м, биіктігі 1,8-2,0 м, кіреберісі кеңдеу де, түбіне қарай біртіндеп тарылып, тастағы жарықшақтардан енген судан түзілген көлшікпен бітеді. Үңгірдің табаны тегіс, бүйірі қуыс-қуыс және тепкішекті. Суының шипалық қасиеті бар.
## Қоңырәулие туралы аңыз
«Қоңыр әулие» үңгірі жердің, жануар¬лар мен құстар әлемін қорғаушысы Нұх Пайғамбар заманынан бар. Бүкіләлемдік су тасқыны кезінде үш көріпкел Нұх Пайғамбардың кемесіне қалып қойыпты-мыс, бірақ кемеде орын болмапты, сонда үш бақанды жалғап байлап, бақанға отырып, ол пайғамбардың кемесіне байланыпты. Бүкіләлемдік ағыспен олар солтүстіктен оңтүстікке беттейді. Алғашқы болып үлкен әулие Құланның бөренесі тасқа соғылып, жұлынып кетеді. Бұл Қызыл Тау маңында болған. Екінші болып тасқа ортаншы бала әулие Қыранның бөренесі ең биік тау Ақбетке соғылады. Су қайта бастап, таулар мен шоқылар ашыла бастағанда, кенже әулие Қоңырдың бөренесі үңгірге жақындағаннан кейін, ол осы жерде қоныстанады. Сол себепті үңгір қажылықтың киелі жері саналған. Осындай табынудың себебі болған үңгір түкпіріндегі қазан, осы қазан түбіне үнемі су жиналады. Осы суда барлық ауруларды жазу қасиеті бар, тіпті, бедеуліктен де. Қай уақытта болмасын үңгір жанына баланы дүниеге әкелу мақсатымен әйелдер қонған және осы армандары шынымен де орындалған.
### Үңгір ішіндегі қасиетті көл
Қоңыр әулие өзінің қасиетті көлімен халық арасында танылған. Үңгір ішіндегі көлдің ұзындығы 25 метр, ені 10, тереңдігі 1,8 метр дегенмен, оның көлемі жерасты суының деңгейіне байланысты өзгеріп отырады. Суы тұщы әрі көптеген ауруларға ем. Шынында да көл суының емдік қасиеті бар екені еш күмән туғызбайды. Өйткені, үңгір орналасқан Ақтастың бетінде ертеден-ақ арша қалың өседі.
### Қызықты мәлімет
Баянауылдағы үңгірде Қаныш Сәтбаев болған. Бүгін қасиетті үңгір қалың жұртқа сая болып, киелі орынға айналып отыр. Үңгірге көтерілетін баспалдақтардың ұзындығы 110 метр, әрбір 10-15 метр сайын демалуға арналған алаң бар. Үңгірдің жалпы ұзындығы 30 метр.
## Пайдаланылған әдебиеттер=
* Қазақ энциклопедиясы |
Қазақстан Республикасының Вице-президенті — 1991—1996 жылдары Қазақстан Республикасында болған лауазым. Мұндай лауазымды атқарған бірінші және жалғыз адам Ерік Мағзұмұлы Асанбаев болды. Ол бұл қызметті 1991 жылы 16 желтоқсанда Республиканың тәуелсіздігі жарияланғаннан бері атқарды. 1996 жылы 22 ақпанда Қазақстанның Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Асанбаевты қызметінен босатты.
## Қазақстан Вице-президенттері
## Қазақ КСР Президентінің орынбасары
Қазақ КСР Президентінің орынбасары лауазымы «Қазақ КСР Президенті қызметін тағайындау және Қазақ КСР Конституциясына (Негізгі Заңы) өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» 1990 жылғы 24 сәуірдегі Қазақ КСР Заңына сәйкес Президент лауазымының енгізілуімен бір мезгілде енгізілді. Оған сәйкес:
* Қазақ КСР Президентінің орынбасары Қазақ КСР Президентінің өкілеттігі бойынша оның жекелеген функцияларын орындайды және ол болмаған немесе Президент өз міндеттерін жүзеге асыра алмаған жағдайда Президентті алмастырады.
* Егер Қазақ КСР Президенті қандай да бір себептермен өз міндеттерін атқара алмаса, Қазақ КСР жаңа президенті сайланғанға дейін оның өкілеттігі Қазақ КСР Президентінің орынбасарына, ал егер бұл мүмкін болмаса - Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төрағасына өтеді.
* Қазақ КСР Президентінің орынбасарын Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі алғаш рет алты жыл мерзімге сайлайды.
Бұл лауазымға Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының бірінші орынбасары қызметін атқарған Сергей Александрович Терещенко сайланды. Ол 1990 жылдың 24 сәуірі мен 13 мамыры аралығында қызмет атқарды.13 мамырдан бастап Сергей Терещенко ҚКП Оңтүстік Қазақстан облыстық комитетінің бірінші хатшысы болып тағайындалды, ал Президенттің орынбасары лауазымы бос болды.Ресми түрде Қазақ КСР Президентінің орынбасары қызметі Қазақстанның 1993 жылғы Конституциясының қабылдануымен жойылды.
## Вице-Президент лауазымының пайда болуы
1990 жылғы 20 қарашада Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі «Қазақ КСР мемлекеттік билік пен басқару құрылымын жетілдіру және Қазақ КСР-нің Конституциясына (Негізгі Заңына) өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң қабылдады, оған сәйкес Қазақ КСР-нің вице-президенті лауазымы енгізілді.
1991 жылғы 1 желтоқсанда Қазақ КСР Президентінің жалпыхалықтық сайлауында осыған дейін Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Төрағасы қызметін атқарған Ерік Мағзұмұлы АсанбаевҚазақ КСР вице-президенті лауазымына сайланды.
10 желтоқсанда бұл қызмет Қазақстан Республикасының вице-президенті болып атала бастады. 6 күннен кейін республиканың КСРО-дан тәуелсіздігі жарияланды.
1992 жылғы 2 шілдедегі Қазақ КСР Конституциясына енгізілген өзгерістерге сәйкес Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасының Вице-Президентін Қазақстан Республикасының азаматтары жалпыға бірдей, тең және тікелей сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзімге сайлайды. Қазақстан Республикасының Вице-президенті лауазымына кандидатураны Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидат ұсынады. Қазақстан Республикасының Президенті мен Вице-Президентін сайлау тәртібі «Қазақ КСР Президентін сайлау туралы» Қазақ КСР заңымен айқындалады.
## 1993 жылғы Конституция бойынша мәртебесі
1993 жылы 28 қаңтарда тәуелсіз мемлекеттің жаңа негіздерін бекіткен жаңа Конституция қабылданды. Ол вице-президент лауазымының кейбір ережелерін реттеді.
* 81-бапқа сәйкес Қазақстан Республикасының вице-президенті Республика Президентімен бірге сайланды және оның тапсырмасы бойынша Президенттің жекелеген функцияларын орындайды және Президент өз міндеттерін орындамаған немесе жүзеге асыра алмаған жағдайда оны алмастырды. Вице-президенттің республиканың өкілді органының депутаты болуға, басқа мемлекеттік органдарда және қоғамдық бірлестіктерде қызмет атқаруға, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруға құқығы жоқ. Оған иммунитетке кепілдік берілді.
* 82-бапқа сәйкес республиканың вице-президенті, оның пікірінше, өз өкілеттіктерін одан әрі жүзеге асыру мүмкін болмаған жағдайда отставкаға кетуге құқылы болды.
* 83-бапқа сәйкес, Республика Президенті отставкаға кеткен немесе ол қайтыс болған жағдайда Президенттің өкілеттігі вице-президентке өтеді. Вице-президент Президенттiң мiндеттерiн өзiне ала алмаса, олар Жоғарғы Кеңес Президиумының Төрағасына берiледi. Мұндай жағдайларда президент сайлауы екі айдың ішінде өтуі керек. Ал вице-президент отставкаға кеткен немесе ол қайтыс болған жағдайда Президент Жоғарғы Кеңеспен келісе отырып, вице-президентті тағайындайды.
* 114-бапқа сәйкес, вице-президент болып Қазақстан Республикасының аумағында кемінде он жыл тұрақты тұратын және мемлекеттік тілді меңгерген Қазақстан Республикасының азаматы сайлана алады.
Өтпелі ережелерде 1993 жылғы Конституция күшіне енген кезде қолданыста болған Қазақ КСР заңнамасына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Президенті мен Вице-Президентінің өкілеттіктері келесі Президент сайлауына дейін сақталады деп ерекше атап өтілді.
Жаңа Конституция 1995 жылы қабылданғандықтан, 1993 жылғы Конституция бойынша вице-президент сайлауы өткізілген жоқ..
## Лауазымды тарату
1995 жылы 30 тамызда жаңа Конституцияны қабылдау туралы референдум өтті, онда Вице-президент лауазымы тек өтпелі ережелерде аталған. 94-бапта Конституция күшіне енген сәтте қолданылып жүрген Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Вице-президенті өзі сайланған мерзім өткенге дейін өз өкілеттігін сақтап қалатыны көрсетілген.
1995 жылы 24 қарашада «Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі туралы ережені бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығына қол қойылды, онда вице-президент туралы ескертулері жоқ жаңа ереже бекітілді.
1996 жылы 22 ақпанда Ерік Асанбаевтың Германиядағы елшісі болып тағайындалуымен Вице-президент қызметі толығымен жойылды.
## Әдебиет
* The International Who's Who 2004. Europa Publications. Psychology Press, 2003. ISBN 1857432177
## Тағы қараңыз
* Қазақстан Республикасының Президенті
* Қазақстан басшыларының тізімі
* Қазақстан үкімет басшыларының тізімі
## Дереккөздер |
Құлсарыдағы наразылық шаралары 2024 жылғы 15 мамырда, Атырау облысындағы Құлсары елді-мекенінде басталған және 22 мамырда аяқталды. 2024 жылғы су тасқыны нәтижесінде зардап шеккен халық жергілікті әкімшіліктен су астында қалған 3,000-ға жуық баспаналарының әр шаршы метрі үшін 400 мың теңге өтемақының қолға берілгенін талап етуде.
Зардап шеккен тұрғындар үшін жергілікті әкімшілік жаңа баспана берілетініне уәде берді, алайда халық құрылыс компаниясы салатын үйлердің сапасына күмән келтіріп, төлемақының ақшалай, қолға берілетінін сұрады, жергілікті әкімшілікке күмәнмен қарап, Қазақстан президенті Тоқаевтың Құлсарыға келіп, мәселені өзі шешкенін өтінді. 15 мамырда әкімдік ғимаратының маңында шатыр салып қойған халық сол жерде 17 мамырдағы жағдай бойынша наразылығын әлі көрсетіп тұр.
## Алғышарттары
### Су тасқыны
2024 жылғы 6 сәуірде сол көктемде басталған су тасқынының нәтижесінде Атырау облысында Жем өзенінде су деңгейінің көтерілуіне байланысты Жылыой ауданының Құлсары қаласында Жадырасын шағын аудан, Әуежай, Вахталық, №2,3,5 су астында қалды. Алдын ала 2,500 жеке тұрғын үй мен 5 әлеуметтік нысанды су басу орын алды, 13,915 адам, оның ішінде 4,724 бала эвакуациялау пункттеріне эвакуацияланды, электрмен жабдықтау өшірілді.
9 сәуірде Жем өзенінде су деңгейінің төмендеуі байқалды. Еріген қар суын бұру және халыққа көмек көрсету жұмыстары жалғасуда, 5,184 текше метр су сорылды, 43,000 дана қап, 200 тонна инертті материал төселді, су ағынын Каспий теңізіне қарай өткізу қабілетін арттыру үшін Жем өзенінің атырауын бұзды. Атырау қаласынан Құлсары қаласына тікұшақ техникасы арқылы гуманитарлық көмек жеткізілді. Жылыой ауданында барлығы 9,536 адам эвакуацияланды, оның 7,000-ы «Теңіз» кен орнының аумағында, қалғандары эвакуациялау пункттерінде және туыстарының үйлеріне орналастырылды. Құлсары қаласында 2,810 тұрғын үй және әртүрлі мақсаттағы 5 ғимарат су астында қалып отыр, эвакуациялау пункттерінде 33,641 адам бар.
12 сәуірде Құлсары қаласынан эвакуацияланған азаматтарды азық-түлікпен қамтамасыз ету үшін мемлекеттік материалдық резервтен 264 тонна азық-түлік броньнан шығарылды. 23 сәуірде Құлсарыда су басқан үйлер мен аумақтардан суды сору және судың бағытын бұру, Жайық өзені бойында жағалауды бекіту жұмыстары жалғастырылуда.
### Халыққа берілген өтемақы
Су тасқынының нәтижесінде зардап шеккен баспаналары бар тұрғындарға шамамен 200–240 мың теңгеден берілді, алайда жергілікті халық бұл соманы жеткіліксіз көрді да, әкімдік ғимаратының сыртында наразылық шараларын бастады.
Атырау облысы Серік Шәпкеновтің әкімінің сөзінше, Жылыой ауданы бойынша барлығы 3,613 отбасы 100 АЕК мөлшерінде біржолғы төлем алған. Төленген қаражаттың жалпы сомасы 1,387 млрд теңгені құраған.
Облыс әкімінің орынбасары Жасұлан Бисембиев Құлсары тұрғындарына бір шаршы метрді есептеу 200–240 мың теңге аралығында болатынын айтқан болатын. Тұрғындар бұл сомамен келіспеді, оны тым аз деп көріп, кемінде 400 мыңға тең болатын төлемақының қолға берілгенін сұрады.
Атырау облысындағы төтенше жағдай бойынша жедел штаб Жылыой ауданында тасқыннан зардап шеккен 2,700 үй тексеріліп, 100-ден астам отбасы жылжымайтын мүлікті бағалау нәтижесін алғанын хабарлаған.
### Президентке үндеу
2024 жылғы 2 мамырда жаңа баспана салынатынының орнына ақшаның қолға берілгенін қолдаған Құлсары халқы әкімдік алдындағы алаңға жиналып, Қазақстан президенті Тоқаевқа жолдау жасады. Зардап шеккен әр баспаның бір шаршы метрі үшін 400 мың теңгенің қолға берілгені жайлы талап тұңғыш рет осы күні қойылды.
Үндеудің жасалғанынан кейін халық алдына Жылыой ауданының әкімі Жұмабек Қаражановтың өзі келді. Әкім өтемақы есебінің екі аптада жасалатынын айтты, барлық үй шығынының төленетініне уәде берді. Сол түні наразы болған халық Президентке, Премьер-министрге, Антикор басшысына, Бас прокурор мен Экология министріне ұжымдық арыз жазды, оған 800 адам қол қойған. Айтылып қойған талаптармен қатар «құжаты жоқ, не құжаты толық емес үйлер шығындарының» да өтелгені, су тасқынына кінәлі мемлекеттік қызметкерлердің жауапкешірілікке тартылғаны талап етілді.
## Барысы
### 15 мамыр
15 мамырда су тасқыны нәтижесінде баспаналарынан айырылған халық қалалық әкімдіктің сыртына келіп, әкімшіліктен үйінің әр шаршы метрі үшін кемінде 400 мың теңге өтемақы сұрады. Наразылық көрсеткен халық ғимарат маңында шатыр тігіп, басты көшені жауып тастады. Жергілікті полиция әуелде шатырлардың алып тасталғанын талап етті.
Жылыой ауданының әкімі Жұмабек Қаражанов «Үкімет бекіткен тәртіптен аттай алмайтынын» айтып, наразы халықтың өтініштерін орындай алмайтынын, өтемақы ақшаның қолға берілмейтінін айтты. Оған реакция ретінде құлсарылықтар Қазақстан президенті Тоқаевтың, не оның бір өкілінің елді-мекенге келіп, мәселені шешкенін сұрады.
15 мамырда оқиға орнына атыраулық полицияның келгені белгілі болды.
### 16 мамыр
16 мамырдағы жағдай бойынша ғимараттың сыртында 300–400 адам наразылығын көрсетіп тұрған, олардың сол жерден 15 мамырдан бері кетпей тұрғаны белгілі. 16 мамырдың екінші жартысына қарай қалада интернет үзілген.
16 мамыр күні наразылармен Атырау облысының әкімі Серік Шәпкенов кездесті. Әкімдіктің жедел қызметінің ақпаратынша, Шәпкенов халықтың өтініштерін тыңдады да, өтемақының төлену тәртібін түсіндірді, нарықтық бағамен шамамен 200–240 мың теңге көлемінде қаржы түсетінін айтты.
Сенат депутаты Шәкәрім Бұқтығұтов Құлсары қаласында су тасқынынан зардап шеккендерге өтемақы төлеу мәселесін ірі бизнестің көмегімен шешуге болатынын айтқан. Депутат заңда қарастырылған ең төменгі өтемақы мен Құлсары тұрғындары сұрап отырған сома айырмасын қысқартып, мәселені шешудің бір жолын ұсынған.
### 17 мамыр
Азаттық радиосы редакциясының мәліметінше, 17 мамырдағы жағдай бойынша құлсарылықтардың наразылығы әлі жалғасуда. 17 мамырда наразылық жайлы жазған Азаттық радиосының тілшісі Айнұр Сапароваға белгісіз біреу қоқан-лоқы жасағаны белгілі болды; сағат 5-ке қарай әкімдік маңында жүрген тілшіге белгісіз біреу қоңырау шалып, балағаттады, түрлі айып тақты.
### 18 мамыр
18 мамырда Президент Тоқаев халық талаптарына қарамастан Премьер-министр Олжас Бектеновке жаңа баспананың берілуін, ескінің жөнделуін тапсырды, күштік құрылыммен бірлесіп қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуге шақырды. Оған қоса облыстық жедел штаб 150 үйдің құрылысының басталғанын жариялады.
### 22 мамыр
22 мамырда жергілікті халық та, әкімшілік те наразылық шараларының аяқталғанын жариялады. Тұрғындардың өз еркімен наразылықты аяқтағаны белгілі, алайда үкімет шешімімен келіспегендер әлі бар.
## Реакция
### Үкіметтік телеарналардағы жалған ақпарат
Үкіметшіл Хабар және Qazaqstan телеарналарында жергілікті халықтың әкімшілік ұсынған төлемақы сомасына «риза» болғаны айтылған, телеарналарда Құлсарыдағы наразылық шаралары жайлы мүлдем еш мәлімет жарияланбады. Үкіметшіл ақпарат көздері Жайлаш Мұқанова атты құлсарылықтан сұхбат алды, сұхбатта Мұқанова әкімшілік ұсынған шешіммен келісетінін айтқан. Құлсарылықтардың қалғаны Мұқанованың айтқан сөзіне жаппай қарсы шықты, микрофонын тартып ала жаздады.
### Үкімет реакциясы
17 мамырда Мәжіліс кулуарында Қаржы вице-министрі Дәурен Темірбеков Құлсарыдағы наразылық жайлы журналистердің сұрақтарына жауап берді. Министрдің орынбасары шығындарды қаржыландыруға министрліктің дайын екенін айтты, алайда әр шаршы метр үшін кемінде 400 мың теңге сомасымен келіспеді.
18 мамырда президент Тоқаев Құлсарыдағы наразылыққа тұңғыш реакциясын берді. Наразылардың талабын орындамай қалған ол премьер Бектеновке жаңа үйлерді құрастырсын, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етсін деген талап берді.
## Дереккөздер |
Маргарита Джепа (алб. Margarita Хрepa; 1932 жылы 2 сәуірде дүниеге келген) — албаниялық актриса, албан киносы мен театрының ұлы ханымдарының бірі ретінде танымал. Фатос Конголидің сол атаудағы романына негізделген «Bolero në vilën e pleqve» фильмінде Фирдусты бейнелеу сияқты соңғы фильмдерде ойнауды жалғастыруда.
## Жастық шағы
Джепа — Аромун этникалық болады. Маргарита Прифти ретінде Албанияның Люшня қаласында Зои мен Мариже Прифтидің отбасында дүниеге келген. Анасы Маргарита тоғыз жасында қайтыс болды. Кішкентай кезінен албан поэзиясын жақсы көрді, мұғалімі оны актерлік шеберлік сабағына қатысуға шақырды. Сол кездегі Люшня мәдениет институтының драма пәнінің мұғалімі Гезим Либохова театр қойылымындағы жас орыс қызының рөліне сәйкес келетін сәйкестік іздеу үшін жергілікті мектептер арасында барлау жүргізді. Джепаны көргенде, бірден ақшыл шашы мен көк көздеріне байланысты оны таңдады. Спектакльдің сәтті болғаны сонша, оның премьерасы Фиер мен Бератта да өтті.
Бастауыш мектепті бітіргеннен кейін Тиранадағы әйгілі Liceu Artistik (Өнер мектебі) драма бөліміне құжат тапсырды.
## Мансапы
Мансабын Тиранада, Ұлттық театрда бастады. Онда Антон Чеховтың, Фридрих Шиллердің, Николай Гогольдің және басқалардың пьесаларында өнер көрсетті. 1962 жылы бірінші Festivali i Këngës фестивальда қатысты.
Албанияның халық әртісі атағын алды.
## Халықаралық жетістік
Актриса 19-шы рет өткізілген Халықаралық театр фестивалінде «Еуропа актері» сыйлығымен марапатталды. Үздік актерлік шеберлік үшін бас жүлде Балқан театрының кең кеңістігіндегі ең маңызды актрисалардың бірі, режиссер Лаэрт Василийдің Константин және Дорунтинаны әкелген қойылымындағы «Ана ханым» рөлі үшін берілді.
## Фильмографиясы
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Маргарита Джепа (ағыл.) Internet Movie Database сайтында |
Тұмар - зиянды тылсым күштерден, тіл-көзден сақтайды деп сенген ежелден келе жатқан қазақ халқының бұйымы. Тұмар сөзінің этимологиясы көне түркі тума және йер тіркесінен "туған жер" мағынасын береді. Яғни, көне түркілер тұмарға туған жердің топырағын салып жүрген.
Ислам дінінің әсерімен, тұмарға туған жердің топырағын салу ығыстырылап, орнына Құран аяттары жазылған қағаз салу белең алған. Тұмарды әдетте діни ғұламаларға жаздырып алып, былғарымен қаптап, бойға тағып жүреді.
## Тұмар атаулары
Тұмар атаулары жасау барысында қолданылатын материалына, сәндікке тағуына және безендіру әшекейіне байланысты қалыптасқан.
### Түрлеріне байланысты атау түрлері
* Жастық тұмар - төрт бұрышты түсті металдан жасалған көркемдік тұмар.
* Қиық тұмар - сәндікке мойынға тағылатын жалтырауық заттардан істелген тұмар.
* Лағыл тұмар - лағыл таспен безендірілген тұмар.
* Сіркелі қолтық тұмар - бетіне сіркелеп өрнек салынған тұмар.
* Алтын тұмар - күміс бетіне сіркелеп алтын жалатылған тұмар.
* Тұмарша - асыл тасты күмістен жасалған, мойынға тағылатын әшекейленген тұмар.
* Тіллә тұмар - алтынмен қапталған тұмардың бір түрі.
## Басқа түрлері
Әлемде әрбір халыққа тән тұмар тағу және оның күшіне сену дәстүрі бар. Қазіргі заманға сай сан алуан тұмар атаулары баршылық.
## Дереккөздер |
## Өмірбаяны
* 1963 жылы 10 мамырда дүниеге келген.
* 1985 жылы С. М. Киров атындағы ҚазҰУ философия факультетін тәмамдаған.
* 1985—1989 жылы —КСРО ҒА философия институтының аспирантурасын аяқтайды.
* 1989 жылы — философия ғылымдарының ғылыми дәрежесін алу үшін «Адамның марксистік концепциясындағы қызмет принципі» атты диссертациясын қорғады. Ғылыми жетекшісі - Лекторский, Владислав Александрович
* 2004 жылы — философия ғылым ғылыми дәрежесін алу үшін «Мәдени және тарихи процесс жағдайында адамның, жеке тұлғаның және даралық эволюциясының дамуы» атты диссертациясын қорғады.
Бірнеше ондаған жылдар бойы ол Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясы Философия институтының «Әлеуметтік философия» бөлімінде жұмыс істеді. Л.Н. Гумилева атындағы ЕҰУ-нің философия және әлеуметтану кафедрасының меңгерушісі болып қызмет атқарды.
* 2016 жылдан бастап М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің Қазақстандағы филиалында Әлеуметтік-гуманитарлық пәндер кафедрасын басқарады. IAAS ғылым жөніндегі ғылым кеңесіне мүше.
## Отбасы
Әкесі - Әбділдин, Жабайхан Мұбаракұлы - академик.
## Дереккөздері |
Құлажанов Құралбек (1944 жылы туған, Талас ауданында Үшарал аулында) – ғалым, химия ғылымы докторы Қазақ мемлекеттік университітін бітірген (1967). 1967 – 69 ж. осы университетте зерттеуші-стажер, 1969 – 72 ж. аспирант, 1972 – 80 ж. қазақ автомобиль транспорты ғылым-зерттеу жобалау институтында химия зерттеулер лабароториясының және пайдаланудағы материалдар мен химиялық зерттеулер бөлімінің меңгерушісі болды. 1980 ж. Жамбыл технологиялық институты Алматы филиалының ғыл.-зерттеулер секторының меңгерушісі, 1983 ж. директордың ғылым істер жөніндегі орынбасары, 1985 ж. «Аналитикалық және физколлоидтық химия» кафедрасының меңгерушісі, 1988 – 94 ж. директордың оқу істері жөніндегі орынбасары, 1994 ж. директоры, 1996 ж. Алматы технологиялық институтының ректоры. Құралбек 250-ден астам ғылыми еңбектердің авторы, 29 авторлық куәліктері мен патенттері бар. Бір ғылым докторын, 5 ғылым кандидаттарын дайындап шығарған. Жоғары оқу орындарына арналған «Аналитикалық химия», «Физколлоидтық химия», «Аналитикалық химия бойынша лабораториялық практикум», «Физколлоидтық химия бойынша лаб-лық практикум», «Астық өнімдерін шығару барысындағы ионозоналық технология» сияқты оқулықтардың авторы. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Мәскеудің тамақ өндірісі мемлекеттік академиясының құрметті профессоры, ҚР Жоғары мектеп академиясының, Халықаралық инженерлік академиясының, ҚР Инжинерлік академиясының, Халықаралық жоғары мектеп академиясының академиг. «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл» медалімен марапатталған.
## Дереккөздер |
Қайыпов Мәлік Арықтайұлы(1956 ж.т.) – тех. ғыл. докт. (1992), Қазақстан Ұлттық ғылым академиясының акад. (2003). Тау-кен қазбаларының элементтерін босатылған толқыннан қорғаудың қажеттілігін негіздеді және осы толқындарды тау жыныстарын бұзу технол. операцияларына қолданудың мүмкіндігін көрсетті. |
Исмұхамбетов Жұмабай Ділмағамбетұлы (17.12. 1937 жылы туған, Ресей, Орынбор облысы Новоорск ауданы Бұдамша кеңшары) – ғалым, ауыл шаруашылығы ғылым докторы (1990), профессор (1996), Қазақстан Ғалымдар Академиясының корреспондент мүшесі (1996). Қазақ ауыл шаруашылығы институтын (қазіргі Қазақ ұлттық аграрлық университетін) бітірген (1960). 1960 жылдан Қазақ өсімдік қорғау институтында кіші, аға ғылым қызметкер, аспирант, ғылым хатшы, бөлім меңгерушісі болды. 1969 – 76 жылы және 1992 жылдан осы институтын директорының орынбасары. Негізгі ғылым еңбектері өсімдіктерді (шырша, қарағай, бақтарды қорғайтын екпе ағаштар, бидай, қант қызылшасы, темекі, қытай бұршағы, күнбағыс, мақта және көкөніс) зақымдайтын бунақденелілердің түрлік құрамын зерттеуге арналған. Исмұхамбетов – өсімдіктерді және ауыл шаруашылығы дақылдарын зиянкестерден қорғаудың жүйесін ұсынған алғашқы ғалымдардың бірі. Бірқатар дақылдардың зиянкестері фаунасының қалыптасу заңдылығын, фитосанитарлық жағдайды оңтайландырудың негіздерін анықтаған. Исмұхамбетов техникалық дақылдар мен астық қоймаларын зиянкестерден қорғау жүйесін жетілдіруді басқарады.
Жетіру тайпасының Жағалбайлы руынан шыққан.
## Композициялары
Жәндіктер – Тянь-Шань шыршасының зиянкестері және олармен күресу шаралары. - А., 1976;
Қызылша жегіш.// Өсімдіктерді қорғау. - 1988. - № 4;
Қазақстандағы қант қызылшасының зиянкестері және олардан ауыл шаруашылығының дақылдарын қорғау. - А., 1993 ж.
## Сілтемелер
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том |
Сәбікенов Салахиден Нұрсалиұлы(1939 ж.т.) – заңгер, заң ғыл. докт. (1986), проф. (1990), Қазақстан Ұлттық ғылым академиясының акад. (2003). Ғыл.-зерт. жұмыстарының негізгі салалары нормативтік-құқықтық актілерді, құқық пен әлеум. мүдделерді, құқықтық мемлекет тұжырымдамасын зерделеуге арналған. |
Мұқашев Болат Нығметұлы (1942 жылы 22 қазан, Алматы облысы Үштөбе қаласында) – физика-математика ғылымдарының докторы (1984), профессор (1990), Қазақстан Ұлттық ғылым академиясының академигі (1994). Мәскеу инженер-физика институтын бітірген (1967 Қазақстан ғылым академиясының ядролық физика институтында (1967–70), Қазақстан ғылым академиясының Жоғары энергия физикасы институтында (1970–91) ғылыми жұмыстармен айналысты. 1991 жылдан физика-техника институтының директоры ((2002–04) жылдары Қазақстан Ұлттық ғылым академиясының вице-президенті) қызметтерін атқарды. 1983 жылы деген тақырыпта докторантуралық диссертация қорғады. Халықаралық Хорезми атындағы (2000), ҚР Мемлекеттік сыйлықтарының лауреаты (2001). 120-дан астам ғылыми жарияланымның, оның ішінде 1 монографияның авторы.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
Мұқашев Болат Нығметұлы |
Мырхалықов Жұмахан Үшкемпірұлы – Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Мұхтар Омарханұлы Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің ректоры.1954 жылы 16 сәуірде Жамбыл облысы Тараз қаласында туған. Ұлты – қазақ. Білімі жоғары, 1976 жылы А.Н. Косыгин атындағы Еңбек Қызыл Ту Орденді Мәскеу тоқыма институтын бітіріп, 1983 жылы кандидаттық диссертация қорғаған. 2007 жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясында докторлық диссертация қорғаған.Техника ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Ұлттық инженерлік академиясының корреспондент-мүшесі.
2004 жылы «Қазақстан Республикасы білімінің Құрметті қызметкері» атағына ие болды, Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігінің «2009 жылдың жоғары оқу орнының үздік оқытушысы» мемлекеттік грантының иегері.
Жалпы жұмыс өтілі – 36 жыл, саладағы жұмыс өтілі – 36 жыл, осы еңбек ұжымындағы жұмыс өтілі – 5 жыл.Ж.Ү. Мырхалықов – тоқыма өндірісі саласындағы көрнекті ғалым және жоғарғы мектептің тәжірибелі ұйымдастырушысы. Оңтүстік Қазақстан облысының мақта-тоқыма кластерінің дамуына және «Оңтүстік» Еркін экономикалық аймақтың қалыптасуына, тоқыма материалдары өндірісінің технологиясы бойынша ғылыми бағыттарды және Қазақстан оңтүстістігінде тоқыма кластерін кадрлық қамтамасыз ету жүйесін дамытуға үлкен үлес қосты.
Ол көптеген жылдардан бері тоқыма материалдары саласындағы қолданбалы зерттеулерді басқарып, өндіріске жаңа инновациялық технологияларды ендіруге мүмкіншілік беретін білім және ғылым саласында халықаралық ғылыми жобаларды жүзеге асыруда.Ж.Ү. Мырхалықовтың ғылыми жетекшілігімен 3 PhD докторлық, 5 кандидаттық және 20 магистрлік диссертациялар қорғалды. Қазіргі уақытта оның жетекшілігімен үш магистрант ғылыми жұмыстарын орындауда.Ол 10 оқулықтар мен монографиялардың, 200 астам ғылыми-әдістемелік еңбектердің, соның ішінде өнертабыстық 18 авторлық куәліктердің авторы.2012 жылы оның басшылығымен «Оңтүстік Қазақстан облысының даму экономикалық талдауы және басымдылықтары» монографиясы шығарылған.«Нұр Отан» партиясының мүшесі.
1976 жылдан 1977 жылға дейін – Жамбыл технологиялық институты ХТООП кафедрасының ассистенті, 1977 жылдан 1979 жылға дейін аталған жоғары оқу орнының тағылымдама – ізденушісі, 1979 жылдан 1982 жыл аралығында Мәскеу тоқыма институтының күндізгі аспирантурасында білім алған. 1983 жылдың ақпан айынан 1983 жылдың қараша айына дейін жеңіл өнеркәсібі машиналары мен аппараттары кафедрасының оқытушысы, 1984 жылдың қараша айынан мамыр айына дейін Жамбыл институты металдар және материалтану кафедрасының аға оқытушысы қызметін атқарды. 1995 жылдың мамыр айынан 1998 жылдың мамыр айы аралығында Мырхалықов Ж.Ү. аға оқытушы, доцент, коммерциялық бөлім бастығы, жеңіл және тамақ өнеркәсібі факультетінің деканы, кафедра меңгерушісі болып қызмет істеді. 1998 жылдың мамыр айынан 2008 жылдың қыркүйек айына дейін жеңіл және тамақ өнеркәсібі факультетінің деканы, М.Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті тоқыма өндірісінің технологиясы кафедрасының профессоры.2008 жылдың қыркүйек айында Ж.Ү. Мырхалықов М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетіне жұмысқа шақырылып, жеңіл және тамақ өнеркәсібі факультетінің деканы лауазымына тағайындалды.
2010 жылы инновациялық қызметі жөніндегі проректор лауазымына, 2012 жылдың наурыз айында М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің ректоры болып тағайындалды.Оның қоғамдық қызметі Тараз қалалық мәслихатының бірінші және екінші шақырылымдарының депутаты болып сайлануымен байланысты, ол мәслихатта білім және ғылым бойынша тұрақты комиссияны басқарған.
Ж.Ү. Мырхалықов қазақстандық жетекші жоғары оқу орнының ректоры бола отырып, университеттің еліміздің жетекші ғылыми-зерттеу және білім беру орталығы болуына мүмкіншілік беретін маңызды ұйымдастыру жұмыстарын атқаруда.Соңғы жылдары университет Қазақстан жоғары оқу орындары рейтингісі бойынша көпсалалы университеттер арасында 2-4 орындарды иеленіп, көшбасшылар қатарында келеді. Университетте мемлекеттік білім гранттарын ұтып алу саны өсіп келеді, олардың саны бойынша ОҚМУ 2012 жылы Қазақстан жоғары оқу орындарының арасында 4 орынға ие болды.
Ж.Ү.Мырхалықов университеттің материалдық-техникалық және зертханалық базалардың нығаюына және жаңартылуына аса үлкен көңіл бөледі. Оқу және ғылыми зертханалардың техникалық құралдары жаңартылды. Бұл университетке көптеген халықаралық және республикалық конкурстардың жүлдегері болуына себеп болды.ОҚМУ студенттеріне спорт шеберлігінің деңгейін көтеруге мүмкіншілік беретін университетте, спорт базасын жетілдіру бойынша жұмыстар қарқынды жүргізіліп жатыр.Жоғары білікті мамандарды даярлау ісіндегі көпжылдық маңызды еңбегі, ғылыми-зерттеу жұмыстарындағы жоғары жетістіктері, отандық ғылымды дамытудағы табыстары, өндірістегі жетістіктері, белсенді қоғамдық қызметі үшін оған Қазақстан Республикасы білімінің Құрметті қызметкері атағы берілді.
## Дереккөздер
1. Қазақстан ғалымдары кітабы, 2011ж.
2. ↑http://ardaktylar.kz/ Мұрағатталған 29 наурыздың 2014 жылы. |
## Балықшы (Шыбынтай)
Балықшыдан екі бала – Өртілес, Қоршы-Жүйрік.
Ескі деректерде Балықшының үш ұлы болған дейді, олар Қостай, Есберді, Жүйрік.
## Қостай
Қостайдан төрт бала – Қожамберді (Қалдыаман), Қожағұл, Биғатай, Мәмбет.
## Қожамберді
Қожамбердіден бес бала – Қарамырза, Орыс, Сақай, Сатыбалды, Төлебай.
## Қожағұл
Қожағұлдан – бес бала, бәйбішеден - Бейбіт, Қадыр, екінші әйелінен – Аманқұл, үшінші әйелінен – Жантуған, Күнтуған.
## Аманқұл
Аманқұлдан алты бала – Жұмақ, Шақан, Аймағанбет, Айжарық.
## Жантуған
Жантуғаннан екі бала – Рах, Йін.
## Күнтуған
Күнтуғаннан бес бала – Серікбай, Құрымсы, Домалақ, Амандық, Айбас.
## Биғатай
Биғатайдан екі бала – Итас, Жұмат.
## Жұмат
Жұматтан төрт бала – Дүйімбай, Елқаман, Түмен, Қорлыбай.
## Итас (Итес-Есім)
Итастан бір бала – Қабыл.
## Есберді
Есбердіден төрт бала – Естібай, Ыстыбай, Жемет, Жұма.
Ескерту: Жеметтен бала жоқ.
## Естібай
Естібайдан екі бала – Майон, Айтуар.
Ескерту: Майоннан бала жоқ.
## Айтуар (Естібай)
Айтуардан үш бала – Бабыс, Көрпесары, Айтбай.
## Ыстыбай
Ыстыбайдан екі бала – Айтуар, Майтан.
## Жұма
Жұмадан төрт бала – Болатбай, Есенгелді, Меңдіқұл, Әліқұл.
## Айтуар (Ыстыбай)
Айтуардан сегіз бала – Арыстан, Жабас, Амалдық, Еркесары, Көрпесары, Өтеген, Айтбай, Жарты.
## Есенгелді
Есенгелдіден үш бала – Демесін, Көбейсін, Бекболсын.
## Қоршы-Жүйрік
Қоршыдан төрт бала – Ыршымбек, Атамбек, Жолдыбай-Жетіқара, Қазанғап.
Ескерту: Атамбектен бала жоқ.
## Ыршымбек
Ыршымбектен бір бала – Бекболат.
## Бекболат
Бекболаттан бес бала – Бабай, Қожан, Атамбай, Ер Қармыс, Сары.
## Жолдыбай-Жетіқара
Жолдыбайдан екі бала – Мәметек, Жатаған.
## Мәметек
Мәметектен алты бала – Таңатар, Тойшыбай, Тұңғатар, Батық, Төлекбай, Құл.
## Жатаған
Жатағаннан бір бала – Орда.
## Қазанғап
Қазапғаптан бір бала – Көбентай.
## Көбентай
Көбентайдан екі бала – Өтеген, Асан.
## Балықшы (Шыбынтай)
Балықшыдан екі бала – Өртілес, Қоршы-Жүйрік.
Ескі деректерде Балықшының үш ұлы болған дейді, олар Қостай, Есберді, Жүйрік.
## Қостай
Қостайдан төрт бала – Қожамберді (Қалдыаман), Қожағұл, Биғатай, Мәмбет.
## Қожамберді
Қожамбердіден бес бала – Қарамырза, Орыс, Сақай, Сатыбалды, Төлебай.
## Қожағұл
Қожағұлдан – бес бала, бәйбішеден - Бейбіт, Қадыр, екінші әйелінен – Аманқұл, үшінші әйелінен – Жантуған, Күнтуған.
## Аманқұл
Аманқұлдан алты бала – Жұмақ, Шақан, Аймағанбет, Айжарық.
## Жантуған
Жантуғаннан екі бала – Рах, Йін.
## Күнтуған
Күнтуғаннан бес бала – Серікбай, Құрымсы, Домалақ, Амандық, Айбас.
## Биғатай
Биғатайдан екі бала – Итас, Жұмат.
## Жұмат
Жұматтан төрт бала – Дүйімбай, Елқаман, Түмен, Қорлыбай.
## Итас (Итес-Есім)
Итастан бір бала – Қабыл.
## Есберді
Есбердіден төрт бала – Естібай, Ыстыбай, Жемет, Жұма.
Ескерту: Жеметтен бала жоқ.
## Естібай
Естібайдан екі бала – Майон, Айтуар.
Ескерту: Майоннан бала жоқ.
## Айтуар (Естібай)
Айтуардан үш бала – Бабыс, Көрпесары, Айтбай.
## Ыстыбай
Ыстыбайдан екі бала – Айтуар, Майтан.
## Жұма
Жұмадан төрт бала – Болатбай, Есенгелді, Меңдіқұл, Әліқұл.
## Айтуар (Ыстыбай)
Айтуардан сегіз бала – Арыстан, Жабас, Амалдық, Еркесары, Көрпесары, Өтеген, Айтбай, Жарты.
## Есенгелді
Есенгелдіден үш бала – Демесін, Көбейсін, Бекболсын.
## Қоршы-Жүйрік
Қоршыдан төрт бала – Ыршымбек, Атамбек, Жолдыбай-Жетіқара, Қазанғап.
Ескерту: Атамбектен бала жоқ.
## Ыршымбек
Ыршымбектен бір бала – Бекболат.
## Бекболат
Бекболаттан бес бала – Бабай, Қожан, Атамбай, Ер Қармыс, Сары.
## Жолдыбай-Жетіқара
Жолдыбайдан екі бала – Мәметек, Жатаған.
## Мәметек
Мәметектен алты бала – Таңатар, Тойшыбай, Тұңғатар, Батық, Төлекбай, Құл.
## Жатаған
Жатағаннан бір бала – Орда.
## Қазанғап
Қазапғаптан бір бала – Көбентай.
## Көбентай
Көбентайдан екі бала – Өтеген, Асан. |
«Майдандардың қиылысуы» (орыс. Соединение фронтов) — Сталинград шайқасындағы елеулі оқиғаға арналған монумент.
Сталинград түбінде шоғырланған жау әскерлерін қоршау және талқандау мақсатымен 1942 жылдың қарашасында кездескен Оңтүстік-батыс майданы мен Сталинград майданының жауынгерлері соғыс бағытын кері бұруға ұмтылды. Монументте жаяу әскер, атты әскер, мотоатқыш пен танк әскерлерінің жауынгерлері майдан жалауларын және қаруларын ұстаған күйінде бейнеленген.
Ескерткіштің биіктігі — 16 метр. Ол 11 метрлік төбенің үстіне орнатылған.
Авторы КСРО халық суретшісі Евгений Вучетич болды. Сәулетшілері — Леонид Поляков пен Леонид Дятлов.
«Майдандардың қиылысуы» монументі Ресейдегі федералдық маңызы бар мәдени мұра нысаны болып келеді.
## Дереккөздер
## Тағы қараңыз
* Семсерден соқа соғып шығарайық
* Мамаев қорғаны |
Zakon.kz — қазақстандық беделді интернет-басылым. Бастапқыда заңгерлер, экономистер және қаржыгерлер арасындағы құқықтық ресурс және байланыс алаңы ретінде 1999 жылы құрылған. Басылым өзінің тақырыптары мен бағыттарын үнемі кеңейтіп, пайдаланушыларға сенімді дереккөздерден алынған соңғы жаңалықтарды, теңдестірілген аналитикалық материалдарды, сарапшылардың пікірлері бар мақалаларды және басқа да пайдалы ақпаратты беруге тырысады.
Бұл елдегі ең көп кіретін интернет-ресурстардың бірі. Басылымның веб-сайтындағы жаңалықтарды ай сайын 38 миллион бетті қарайтын 5 миллионнан астам бірегей пайдаланушы оқиды. Күн сайын басылымның сайтында 150-ден астам жаңалықтар мен басылымдар жарияланады. Сайттағы жарияланымдарды қарау сессиясының орташа ұзақтығы 8 минутты құрайды.
2023 жылға арналған Brand Analytics деректері бойынша Zakon.kz әлеуметтік желілердегі дәйексөздер бойынша Қазақстандағы 30 БАҚ арасында бірінші орынға енді. Бұл БАҚ-тың Қазақстан тұрғындары арасында ғана емес, республикадан тыс жерлерде де үлкен танымалдылығын көрсетеді.
## Сипаттамасы
Сайттың екі нұсқасы бар: орысша және қазақша. Қалалар мен елдер бойынша жаңалықтар, тақырыптық бөлімдер берілген. Сондай-ақ радиолар мен подкасттар, заңгерлер мен бухгалтерлерге арналған ресурстар мен форумдар бөлімдеріне сілтемелер бар.
Оқырмандар үшін сайттың жеке баптау мүмкіндігі бар, сонымен қатар zakon.kz жаңалықтар таспасын басқа сайтқа енгізуге болады. SEO оңтайландыруы қолданылады.
## Меншік иелері және басшылық
"ЮрИнфо компаниясы" ЖШС тиесілі. Компанияның иелері: Киселев Сергей Владимирович және оның әйелі Киселева Анна Юрьевна (2019 жылғы жағдай бойынша). Қазақстан инвестициялар және даму министрлігінің байланыс, ақпараттандыру және ақпарат комитеті 2016 жылғы 6 мамырда № 15989-СИ желілік басылымды есепке қою туралы куәлікті берді.
Бас редакторы – Беляков Дмитрий Александрович.
## Бағалар мен рейтингтер
Zakon.kz Қазақстанның ірі және ең ықпалды жаңалықтар порталдарының қатарына кіреді. Келушілер саны бойынша ең танымал қазақстандық онлайн-басылымдардың үштігіне кірді (SimilarWeb, 2019–2022), сондай-ақ, ол елдің интернет-сайттарының арасында 23 орында болды (2022 жылдың 30 сәуірі, Alexa Internet). Өзін экономистерге, заңгерлерге және мемлекеттік қызметкерлерге арналған сенімді және салыстырмалы түрде дәстүрлі басылым ретінде көрсетеді.
2021 жылдың ақпан айында «Brand Analytics» нұсқасы бойынша қазақстандық БАҚ арасында әлеуметтік желілерде ең жиі келтірілетін топ 30-да 1 орын иеленді.
Кништоф Рыбинский 2018 жылы жергілікті БАҚ зерттеушілері арасында zakon.kz бұл өте сенімді ақпарат көзі болып саналады, мұнда көзқарастардың жақсы тепе-теңдігі ұсынылған және журналистік стандарттар сақталған. Екінші жағынан, Әділ Нүсіпов 2019 жылы Қазақстандағы баспасөз бостандығы деңгейін сынға алып, zakon.kz біржақты және үкіметтің риторикасына қайшы келетін тақырыптар бойынша есеп беруден аулақ деп санайды.
2019 және 2022 жылдары Zakon.kz жылдың «үздік жаңалықтар порталы» номинациясы бойынша URKER ұлттық сыйлығын алды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Ресми сайты (орыс.) (қаз.)
* Forbes: zakon.kz (орыс.)
* Новости Zakon.kz на Mail.ru (орыс.)
* Zakon.kz 20 лет (орыс.) |
Almaty TV — Алматы қаласынан хабар тарататын Қазақстандағы жалпыұлттық телеарна. 1999 жылы негізі қаланған.
## Тарихы
1999 жылы «Оңтүстік Астана» телерадиокомпаниясы» АҚ «Алматы қалалық телерадиокомпаниясы» МКМ Алматы қаласы әкімінің 1999 жылғы 11 наурыздағы N 224 шешімімен құрылды, №25904-1910-ГП мемлекеттік тіркеу туралы куәлігін Алматы қаласы юстиция басқармасы 1999 жылы 14 сәуірде берген. Бұқаралық ақпарат құралдарының тізіміне алғаш рет №654-ТРК 1999 жылғы 30 сәуірде енген.
Телеарнаның алғашқы директоры болып 2005 жылға дейін Исаак Яковлевич Дворкин жұмыс істеді.
2000 жылдың 6 шілдесінде телеарна алғаш рет эфирге шығып, хабар таратты.
Алматы қаласы әкімінің 2000 жылғы 6 қарашадағы шешіміне сәйкес, Алматы қаласы Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру жөніндегі аумақтық комитеттің 2001 жылғы 8 тамыздағы шешімімен «Алматы ОА-Алматы ЮС» Алматы қалалық телерадиокомпаниясы» МКМ-сі «Оңтүстік Астана» телерадиокомпаниясы» ЖАҚ болып қайта құрылды.
ҚР Акционерлік қоғамдар туралы заңына сәйкес 2003 жылдың 13 мамырда № 415-ІІ Заңын орындау мақсатында Алматы қаласының коммуналдық меншік басқармасының 2004 жылғы 20 қаңтардағы шешімімен «Оңтүстік Астана» телерадиокомпаниясы» АҚ болып қайта тіркелді.
2005 жылы телеарна директоры болып Мустафин Санжар Анатольевич тағайындалды.
2006 жылғы 1 желтоқсандағы №KZ50VJB00000122 бұқаралық ақпарат құралдарын есепке алу туралы куәлігін ҚР Көлік және коммуникация министрлігінің ақпарат және мұрағат комитеті берді.
2008-2009 жылдары телеарнаны Жанахмет Жәнібекұлы Ағыбаев басқарды.
2009 жылы телеарна басшысы болып Грюнберг Евгений Валерьевич тағайындалды.
2013-2015 жылдары телеарнаны Алматы қаласының әкімі кеңесшісі болған Куянов Сергей Леонидович басқарды.
2016 жылдың 13 қыркүйегіндегі №KZ66VJB00000125 отандық телерадиоарналарды қайта есепке алу туралы куәлігін Қазақстан Республикасы Ақпарат және коммуникациялар министрлігі байланыс, ақпараттандыру және бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы мемлекеттік бақылау комитеті берді.
2015 жылдың қараша айында телеарна басшысы болып Әлденей Әлібек Үсенұлы тағайындалды.
2017 жылы телеарнада ребрендинг жүргізілді. Дизайнды әзірлеу кезінде графикалық суретшілер әлемдік трендке сүйенді. Ең бастысы - қарапайымдылық пен тартымдылық. Телеарна логотипінде алманың орнына оңай танылатын белгі мен «Алматы» деген жазу пайда болды.
Материалдық-техникалық база жетілдірілді. Заманауи жаңа құрылғылармен жабдықталған (өндірістік жол анықтығы жоғары цифірлік формат HD сапасы) жаңа студия павильоны қолданысқа берілді.
Конент толығымен жаңарды (барлық тақырыптық бағыттар мен жанрларды қамтитын сапасы жоғары 25 меншіктік бағдарлама жасалды). Телеарна эфирлік көрсеткіштерін арттырып, өзіндік форматын әзірледі.
2018 жылы Ақордада телеарна «Қазақстандық журналистика мен ұлттық телевидениенің дамуына қосқан үлесі үшін» грамотасымен марапатталды. Сол жылы телеарна You Tube арнасының «Күміс түймені» иеленді.
2019 жылдың 6 наурызы мен 5 шілдесі аралығында арнаны Қалянбеков Болат Серікұлы басқарды.
Сәуір айында телеарна «Әкіммен ашық әңгіме» жобасын іске қосты. Сол жылы «Інжу маржан» бағдарламасының жүргізушісі Ұлжан Байбосынова Өзбекстанда өткен өнер фестивалінде үздік атанды.
2019 жылдың 22 шілдесінен бастап 2022 жылдың 28 наурызына дейін телеарнаны Мухамеджанова Нұржан Жалауқызы басқарды.
2019 жылы жұмыс нәтижесі жақсы болып, «Ең үздік аймақтық арна» номинациясы бойынша «Тұмар» ұлттық телевизиялық сыйлығының жеңімпазы атанды.
Жыл басында эфирде «Алматы» телеарнасының «Таңғы студио» атты таңертеңгілік ақпараттық-ойын-сауық бағдарламасы пайда болды.
COVID-19 пандемиясы кезінде – барлық мектептер қашықтан оқытуға көшіп жатқанда «Алматы» телеарнасы 9-11-сынып оқушыларына арналған сабақ көрсетілімін жүргізді.
2022 жылдың басында «Алматы» телеарнасында алғаш рет роботталған камералар жүйесі жұмыс жасай бастады.
Almaty телеарнасының студиялық павильоны жаңа телевизиялық техникамен толықты. Жаңалық тарататын студияда тікелей эфир тарату үшін және басқа да ақпараттық-сараптамалық бағдарламаларды шығару үшін автоматталған Tecnopoint TUNING құрылғысы бар «AW-UE 150W» камералары орнатылды.
2022 жылы 28 наурызда «Алматы» телеарнасының басшысы болып Тимур Талғатұлы Базарбаев тағайындалды.
Ол басшылыққа келген алғашқы бірнеше ай ішінде «Алматы» телеарнасының қызметін және оның хабар тарату саясатын жетілдіру, оның ішінде шығындарды азайту бойынша кешенді жұмыс жүргізілді. Өндірістік жүктемені дұрыс бөлу, қызметкерлерді материалдық тұрғыда ынталандыру мәселелері жолға қойылды. Жаңа телемаусымда коммерциялық кіріс көлемі күрт өсті.
21 шілдеде Almaty.tv сайты Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің Ақпараттық агенттік және желілік басылым ретінде есепке алу туралы куәлігін алды.
4 тамыздан бастап «Алматы» телеарнасы Қазақстан Республикасының барлық аумағында міндетті түрде көрсетілетін арналар тізіміне енгізілді.
Аудиторияны техникалық қамту 47 пайыздан 89 пайызға дейін артты, бұл көрермендер санының өсуіне оң әсерін тигізді. TNS Central Asia зерттеу компаниясының мәліметі бойынша, арна аудиториясының бір тәуліктегі орташа үлесі сәуір айымен салыстырғанда 70 пайызға артқан.
«Алматы» телеарнасы 2022 жылдың жаңа телемаусымында көрерменге 8 әлеуметтік-драмалық және тарихи сериал, ішкі өнім ретінде 26 бағдарлама, оның ішінде 11 жаңа тележоба ұсынды. Бұл жобалардың жартысы жарнамалық бюджет есебінен дайындалды.
Форматы мен жанры аудитория сұранысына сәйкес келмеген, рейтингі төмен 13 бағдарлама жабылды. 4 тележобаның форматы қайта жаңғыртылды. Телеарнаның бағдарламалық саясатындағы тағы бір жаңалық - арнадағы жобалардың 75 пайызы қазақ тілінде дайындалады.
2022 жылы телеарнада ребрендинг жасалды.
Брендтің жаңаруы «Алматы» телеарнасы дамуының жаңа кезеңге аяқ басқанын және контент сапасы артып, дәстүрлі эфир мен цифрлық интернет синергиясына бет алғанын көрсетеді. «Алматы» телеарнасы ересектер аудиториясын да, әлеуметтік желілер мен онлайн ресурстарды кеңінен қолданатын жас көрермендерді де кеңінен қамтитын «заманауи классикаға» барынша көңіл бөлмек.
Маркетингтік мақсатта рестайлингті, жаңа айдентиканы және эфирлік безендіруді, жаңартылған хабар тарату кестесін және т.б. қамтитын шаралар қабылданды. Алғаш рет тележобаларды эфирде және эфирден тыс дамыту мақсатында телеарнаның біртұтас имидждік стратегиясы қабылданды.
2023 жылы телеарнаның түсірілім павильоны жаңартылды. Реконструкциялау аясында кез келген күрделі тележобаларды түсіруге мүмкіндік беретін қазіргі заманғы бейімделгіш декорациялар салынды, төзімді полимерлі толтырғыш жабын қолданылды. Студияның пайдалы алаңы 2 есе ұлғайтылды. Сонымен қатар Алматы әкімдігінің қолдауымен жаңа түсіру және монтаждау жабдықтары сатып алынды.
Қала әкімі Ерболат Досаевтың қатысуымен өткен тұсаукесер барысында телеарнаның бас директоры Тимур Базарбаев соңғы 1,5 жылда телеаудиторлардың өсуі шамамен 70%-ға жеткен, ал сайтты қарау 5 есеге – жылына 9-45 миллионға дейін артқанын айтты. Коммерциялық кірістер 65%-ға, медиа сатушы желісі бойынша 2 есе өсті.
2023 жылы Almaty TV 18 тележобаны ұсынды. Өз өндірісінің мемлекеттік тілдегі үлесі 83%-ға дейін жетті.
## Бағдарламалар
* Күндізгі жаңалықтар (Дневные новости)
* Қорытынды жаңалықтар (Итоговые новости)
* Анық TIME
* Таңғы STUDIO
* Өмір иірімі
* Дала сазы
* Алматы кеші
* Мәдениет айнасы
* Новый взгляд
* Жұлдызды караоке
* Кешкі Алматы
* Алматинские истории
* ISKER NEWS
* Жаңа көзқарас
* Еңбек етсең...
* Алматы ән қанатында
* Жарты сағат Жанарбекпен
* Әсем әуен
* Үздік әзілдер
## Телехикаялар
* Кенже
* Сен үшін
* Жазмыш
* Томпи. Армандар орындалады
* Өткінші жаңбыр
* Он бес
* Академия
* Бір мектеп
* Айнұрдың арманы
* Медеуде кездесейік
* Менің бапкерім
* Өміріңе келдім
* Біздің әулет
* TikTok House
## Логотиптері
*
*
*
*
*
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* «Almaty TV» телеарнасының ресми сайты
* «Almaty TV» телеарнасының онлайн көрсетілімі
* «Almaty TV» (YouTube)
* «Almaty TV News» (YouTube)
* «Almaty TV» телеарнасы (TikTok)
* «Almaty TV» телеарнасы (Instagram)
* «Almaty TV» телеарнасы (Facebook)
* «Almaty TV» телеарнасы (Telegram)
* «Almaty TV» телеарнасы (X) |
## Ақпан батыр Келімбердіұлы
Ақпаннан үш бала – Қаракүшік, Қармыс, Сармыс.
Ескерту: Сармыстан бала жоқ.
## Қаракүшік
Қаракүшіктен үш бала – Құдайқұл, Құтый, Байділә.
## Қармыс
Қармыстан екі бала – Онайбай, Жанайбай.
## Құдайқұл
Құдайқұлдан төрт бала – Бөтек, Таңатар, Шуақ, Жылыс.
## Бөтек
Бөтектен төрт бала – Қалматай, Бұлтақаш, Сапақ, Байсал.
## Таңатар
Таңатардан бес бала – Омар, Шама, Ырысбай, Баубек, Сүйіндік.
## Шуақ
Шуақтан бір бала – Айтбай.
## Жылыс
Жылыстан екі бала – Алдаберген, Кұлшы.
## Құтый
Құтыйдан үш бала – Өтемей, Төлемей, Бөтек.
## Өтемей
Өтемейден екі бала – Мендібай, Жылысбай.
## Төлемей
Төлемейден төрт бала – Таңатар, Шуақбай, Есенгелді, Байменбет.
## Бөтек
Бөтектен төрт бала – Байсал, Қалматай, Бултакаш, Сапак.
Ескерту: Бөтектің Калматай, Бултакай, Сапак деген ұлдарынан бала жоқ.
## Байсал
Байсалдан төрт бала – Сакетай, Бегемис, Шолак, Караман.
## Байділә
Байділәдан бір бала – Жанұзақ.
## Жанұзақ
Жанұзақтан бір бала – Қарақұл.
## Қарақұл
Қарақұлдан бір бала – Жұмағанбет.
## Онайбай-Жанайбай (Қармыс)
Қармыстың Онайбай мен Жанайбай деген екі баласынан ұрпақ жоқ.
## Ақпан батыр Келімбердіұлы
Ақпаннан үш бала – Қаракүшік, Қармыс, Сармыс.
Ескерту: Сармыстан бала жоқ.
## Қаракүшік
Қаракүшіктен үш бала – Құдайқұл, Құтый, Байділә.
## Қармыс
Қармыстан екі бала – Онайбай, Жанайбай.
## Құдайқұл
Құдайқұлдан төрт бала – Бөтек, Таңатар, Шуақ, Жылыс.
## Бөтек
Бөтектен төрт бала – Қалматай, Бұлтақаш, Сапақ, Байсал.
## Таңатар
Таңатардан бес бала – Омар, Шама, Ырысбай, Баубек, Сүйіндік.
## Шуақ
Шуақтан бір бала – Айтбай.
## Жылыс
Жылыстан екі бала – Алдаберген, Кұлшы.
## Құтый
Құтыйдан үш бала – Өтемей, Төлемей, Бөтек.
## Өтемей
Өтемейден екі бала – Мендібай, Жылысбай.
## Төлемей
Төлемейден төрт бала – Таңатар, Шуақбай, Есенгелді, Байменбет.
## Бөтек
Бөтектен төрт бала – Байсал, Қалматай, Бултакаш, Сапак.
Ескерту: Бөтектің Калматай, Бултакай, Сапак деген ұлдарынан бала жоқ.
## Байсал
Байсалдан төрт бала – Сакетай, Бегемис, Шолак, Караман.
## Байділә
Байділәдан бір бала – Жанұзақ.
## Жанұзақ
Жанұзақтан бір бала – Қарақұл.
## Қарақұл
Қарақұлдан бір бала – Жұмағанбет.
## Онайбай-Жанайбай (Қармыс)
Қармыстың Онайбай мен Жанайбай деген екі баласынан ұрпақ жоқ. |
Нұрлан Мұсатайұлы Сейтімов (9 шілде 1964 жыл, Алматы облысы) — қазақстандық дипломат, II санатты төтенше және өкілетті уәкіл, 2024 жылғы сәуірден бері Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы Атқарушы хатшысының орынбасары. Бұрын Сейтімов Қазақстанның Эстониядағы (2019–2024) және Тәжікстандағы (2016–2019) Төтенше және өкілетті елшісі сияқты лауазымдарда болған.
## Жастық шағы және білімі
Нұрлан Сейтімов 1964 жылғы 9 шілдеде, Алматы облысында дүниеге келген.
Сейтімов 1986 жылы Семей технологиялық институтында инженер-механик мамандығына оқыса, 1988 жылы ол Қазақ мемлекеттік ұлттық университетіндегі құқықтанушы ретіндегі оқуын бітірді.
2013 жылы Сейтімов Ресей СІМ Дипломатиялық академиясын бітіріп, саясаттану ғылымдарының кандидаты болды.
## Мансабы
Нұрлан Сейтімов өз мансабын 1994 жылы, Алматыда, Сыртқы істер министрлігі Дипломатиялық өкілдермен жұмыс департаментінің маманы ретінде бастады. Бұл қызметте ол 1996 жылға дейін болды да, Берлинде Қазақстанның Германиядағы елшілігі филиалының үшінші хатшысы болып, бір жыл жұмыс істеді.
1997–2000 жылдары аралығында Сейтімов Алматы, Астанада Сыртқы істер министрлігі КДС Еуропа және Америка елдері департаменті Консулдық қызмет департаментінің екінші хатшысы, меңгерушісі болды. Одан кейін, 2000–2004 жылдары ол Қазақстанның Майндағы Франкфурт қаласындағы Бас консулдығының консулы, Ганновердегі Қазақстанның консулдығының консулы қызметін атқарды.
2004 жылдан 2007 жылға дейін Сейтімов Астанада Сыртқы істер министрлігі ТМД департаментінің бөлім, бөлім бастығы, директорының орынбасары болса, 2007–2010 жылдары ол Президент Әкімшілігінің Сыртқы саясат орталығының бас инспекторы, меңгерушісінің орынбасары болды.
2010 жылғы қаңтарда ол Мәскеуге жіберілді де, Қазақстанның Ресейдегі елшілігінің Министр-кеңесшісі болып тағайындалды. 2012 жылы Қазақстан өз парламентін сайлап жатқанда, Нұрлан Сейтімов өзінің Мәскеудегі жұмысы кезінде сол қаладағы №143 сайлау учаскесінің төрағасы бола тұрды.
Бұл қызметте ол 2013 жылғы қарашаға дейін болды да, кейін, 2016 жылғы наурызға дейін Майндағы Франкфурт қаласындағы Қазақстанның Бас консулы болды. 29 наурызда ол Қазақстанның Тәжікстандағы Төтенше және Өкілетті елшісі болды. Осы қызметті ол 2019 жылғы қаңтарға дейін жалғастырды.
2019 жылғы 17 қаңтарда президент Тоқаев жарлығы арқылы Сейтімов Сыртқы істер министрлігінің жауапты хатшысы болып тағайындалды. 2019 жылғы желтоқсанда ол бұл қызметінен босатылып, 2024 жылғы наурызға дейін Қазақстанның Эстониядағы Төтенше және Өкілетті елшісі болды.
2024 жылғы 22 сәуірде Нұрлан Сейтімов Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы Атқарушы хатшысының орынбасарының міндетін атқарушы бола тұрды. 25 сәуірде ол толыққанды орынбасар болып тағайындалды.
## Өз өмірі
Нұрлан Сейтімов қазақ тілін, орыс тілін және неміс тілін меңгерген.
## Марапаттары
Нұрлан Сейтімовтің марапаттары:
* Құрмет ордені (желтоқсан 2019).
## Дереккөздер |
Виктор Александрович Веретенников (укр. Віктор Олександрович Веретенников; 22 тамыз 1940 жыл, Днепр, Украина КСР - 15 наурыз 2023 жыл Днепр, Украина) — украиналық кәсіпкер, жазушы, продюсер және саяси қайраткер, I шақырылған Украина Жоғарғы Радасының депутаты (1990-1994). Украинаның еңбек сіңірген өнер қайраткері (2009).
## Жастық шағы
Виктор Веретенников 1940 жылы 22 тамызда Днепропетровскіде жұмысшы отбасында дүниеге келген. Әкесі электрик, атасы машинист, анасы үй шаруасындағы әйел болған. Оның балалық шағы соғыс жылдарынан кейін өтті. Виктор Александрович 1959 жылға дейін жергілікті мектепте жалпы орта білім алып, одан кейін қаладағы темір жол көлігі колледжіне оқуға түседі.кейін Днепропетровск тау-кен институтында инженер-электрик мамандығы бойынша жоғары білім алды.
18 жасында Сібірге монтажшы болып жұмыс істеуге кетеді. Сібір ормандарында болып, палаткаларда тұрып, жоғары вольтты электр желілерінің жергілікті құрылысында жұмыс істегеннен кейін алты жылдан соң Днепропетровскіге оралады.
1959 жылдан бастап № 702 электр монтаждау пойызының электригі, бригадирі болып жұмыс істеді. 1961-1964 жылдары әскери борышын өтеген.
## Мансабы
1964 жылдан Днепропетровск машина жасау зауытында электрик болып жұмыс істеді. 1965 жылдан - №1 қалалық сүт зауытының аға инженері, бас энергетик, директорының орынбасары. 1976 жылы Веретенников №2 Днепропетровск қалалық сүт зауытын басқарды. 1988 жылдан Приднепровский сүт зауытының бас директоры, қазіргі уақытта «Приднепровский комбинаты» жеке акционерлік қоғамының президенті, украиналық «Балалар тағамы» корпорациясының президенті қызметтерін атқарды.
Веретенников сонымен қатар жазушысы және бірқатар фильмдердің продюсері ретінде танымал. «Қызыл жыра» (1982), «Бұғы жолы әні» (1984), «Күтпеген жерден» (1987), «Қасқыр ұйығы» (1992), «Қырандар» (1992), «Адасқан жұмақ» (1995), «Жабайы табын» (1998), «Жабайы табын қайда асығады» (1998), «Секіру» (2000) кітаптарының авторы.«Негізгі ұстанымдар» (1985) театрландырылған қойылымдары, «Запороги» (2004) драматургиялық романының авторы. «Жоғалған жұмақ» (2000), «Жабайы табын» (2003), «Запорогтар» (2006) және «Шұғыла» (2011) фильмдерінің продюсері.
1990 жылы Украина КСР-дегі алғашқы балама парламенттік сайлау барысында "Приднепровский" сүт комбинатының, кондитерлік Өнеркәсіптің өндірістік бірлестігінің еңбек ұжымдарымен халық депутаттығына кандидат болып ұсынылды, 1990 жылы екінші турда 5 кандидат арасынан 59,01% дауыс жинап, Днепропетровск облысының №79 Индустриалды сайлау округінен ХІІ сайланған Украина КСР Жоғарғы Кеңесінің халық депутаты болып сайланды.Парламентте "Келісім-Орталық" депутаттық тобына кірді, оның басшысы болды, сондай-ақ "Жаңа Украина" фракциясына кірді, экономикалық реформа және халық шаруашылығын басқару мәселелері жөніндегі комиссияның мүшесі болды. Депутаттық өкілеттілігі 1994 жылы 10 мамырда аяқталды.
1994 жылы депутаттық өкілеттігін аяқтаған соң кәсіпкерлікпен айналысуды жалғастырды. 2002 жылғы парламенттік сайлауда IV шақырылымдағы Украина Жоғарғы Радасының халық депутаты болып сайланды, қаржы және банк ісі жөніндегі комиссияның мүшесі, Украина өнеркәсіпшілері мен кәсіпкерлері партиясының фракциясының құрамына кірді.
## Марапаттары мен атақтары
Виктор Веретенников – Украина Ұлттық Жазушылар одағының (1994 жылдан), Украина Ұлттық Журналистер одағының (1994 жылдан) мүшесі, Халықаралық басқару және бизнес академиясының құрметті академигі (1996).
Бірқатар мемлекеттік наградалары бар, оның ішінде «Құрмет белгісі» ордені (1986), 5 дәрежелі Кінәз Дана Ярослав ордені (2005), 3 дәрежелі Қызметі үшін ордені (2002).
Сондай-ақ бірқатар халықаралық шығармашылық марапаттары бар:
* «Адасқан жұмақ» романы мен фильмі үшін әдебиетті, теледидарды және киноны дамытуға сіңірген еңбегі үшін «Александр Довженко» алтын медалі (2001),
* «Жабайы табын» романы мен фильмі үшін телевидение мен киноны дамытуға, әлемдік қоғамдастық өміріндегі рөлін арттыруға қосқан зор үлесі үшін «Леся Украинка» алтын медалі, 2003 ж.
* әлем әдебиеті мен кинематографиясын дамытуға қосқан зор үлесі үшін «Антон Чехов» алтын медалі.
* 2009 жылы 11 қыркүйекте әдеби қызметі және украин киносының дамуы үшін «Украинаның еңбек сіңірген өнер қайраткері» атағы берілді.
## Дереккөздер |
Алматы облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштері – тарихи қалыптасқан аумақтары бар жеке ғимараттар мен құрылыстар, мемориалдық үйлер, қорымдар, кесенелер және жеке қорымдар, монументалды өнер туындылары, тас мүсіндер, жартастағы суреттер. Ескерткіштер тізімі Алматы облысы әкімдігінің 2020 жылғы 22 желтоқсандағы № 498 қаулысымен бекітілген
## Балқаш ауданы
## Еңбекшіқазақ ауданы
## Жамбыл ауданы
## Кеген ауданы
## Қарасай ауданы
## Райымбек ауданы
## Талғар ауданы
## Ұйғыр ауданы
## Іле ауданы
## Қонаев қаласы
## Дереккөздер |
Ысар-Алай — Орта Азиядағы тау жүйесі, Памир-Алайдың құрамдас бөлігі саналады.
## Орналасуы
Ысар-Алай Памирдің батысында, солтүстігінде Ферғана аңғары, оңтүстігінде Қаршы даласы, Тәжік тоқырауы және Алай аңғары арасында орналасқан. Жүйенің шығыс бөлігі Қырғызстан аумағында, ортасы — Тәжікстанда және батысы — Өзбекстанда орналасқан. Ысар-Алайдың батыстан шығысқа қарай ұзындығы шамамен 900 км, ені батыс бөлігінде 150 км-ге дейін, шығыс бөлігінде 80 км-ге дейін жетеді.
## Жер бедері
Ысар-Алайдың негізгі тау жоталары ендік және субендік созылымға ие. Жүйенің батыс және ортаңғы бөліктерін Түркістан, Зарапшан және Ысар жоталары мен олардың сілемдері құрайды; Шығыс бөлігі Ферғана жотасымен түйіскен жерінен Матжа тау торабына дейін созылып жатқан Алай жотасынан тұрады. Батыс бөлігінде Түркістан жотасы мен оның Малғұзар жотасы сілемінің жалғасында Нұратау, Ақтау орта биіктікті жоталар және Зеравшан жотасының жалғасында бірқатар Зырабұлақ-Зиаетдин таулары деп аталатын аласа таулы сілемдер бар. Көптеген жоталардың биіктігі 5000 м-ден асады. Матжа тау торабы аймағында биіктік 5621 м (Скалистый шыңы), Зеравшан мен Алай жоталарының түйіскен жерінде — 5301 м (Игла шыңы), сәл шығысқа қарай — 5539 м (Алай жотасының ең биік нүктесі); Зеравшан жотасының ортаңғы бөлігінде — 5489 м (Шымтарға шыңы) жетеді.
Ысар-Алайдың ірі жоталарының негізгі қырқалары әдеттегі альпілік бедерге ие. Алай және Түркістан жоталарының солтүстік ілгері сілемдерінде, Түркістанның батыс бөлігінде және оның сілемдерінде неоген-плейстоцен уақытында бойлық күмбез іспеттес кебіну тәрізді тектоникалық деформацияларды басынан өткерген жалпақ, тегіс беттер жақсы сақталған. Жоталар мен беткейлердің үстірт тәрізді беттері эрозия шатқалдарымен бөлінген. Алай және Түркістан жоталарының, Кіші-Алайдың солтүстік етегінде қатты бөлінген сарғыш топырақты адырлар дамыған. Зеравшан жотасының әктастарында, Түркістан және Алай жоталарының солтүстік ілгері жоталарында карст көріністері жиі кездеседі.
## Геологиясы
Тектоникалық жағынан Ысар-Алай геосинклиналды палеозой түзілімдерінен құралған герцин дәуірінің симметриялы қатпарлы құрылымы болып табылады. Жүйенің орталық бөлігі негізінен силурлық тақтатастардың қалың тізбегінен тұрады. Түркістан және Алай жоталарының солтүстік беткейлері, Зарапшан жотасы мен Ысар жотасының солтүстік беткейі мезозойдың әктастары мен тақтатастарынан түзілген. Конгломераттар, құмтастар және эффузивтар Зарапшан алқабы мен Түркістан жотасының солтүстік беткейінде терең жарылымдар бойында дамыған. Ысар-Алайдың магмалық жыныстары — граниттер, гранодиориттер және сілтілі — Түркістан және Алай жоталарының өстік бөлігінде ірі денелерді құрайды, Зарапшан жоталарында да кездеседі, ал Ысар жотасында олар үлкен батолитті құрайды.
Палеогеннің соңында жаңа белсендіру дәуірі басталды, ол қазіргі жер бедерінің қалыптасуына әкелді. Мезозой және палеогендік шөгінділер платформалық келбетке ие және тауларда жарылымдармен тығыздалған тар жолақтар түрінде сақталған, ал Оңтүстік Ферғана мен Ысар жотасының оңтүстік-батыс сілемдерінде кең өрістерді құрайды. Олар жай қатпарларда жиналған континенттік көмірі бар юра, қызыл түсті алдыңғы бор және теңіз ала-түсті кейінгі бор және палеоген түзілімдерімен ұсынылған. Олигоцен-миоцен, плиоцен және ежелгі антропогендік шөгінділер тау етегі мен тау аралық ойыстарды толтырып, континенттік молассаның орогендік кешенін құрайды.
Соңғы палеозой гранитоидтары вольфрам, молибден, күшән және алтын кен орындарымен байланысты. Ең маңыздыларына Түркістан мен Алай жоталарының солтүстік беткейлерінің сынап-сүрме кен орындары мен Тәжікстанның сүрме кен орындары жатады. Көмір юра шөгінділерімен байланысты. Шорсу күкірт кен орны Түркістан жотасының солтүстік етегіндегі палеогендік шөгінділерде, Оңтүстік Ферғананың мұнай кен орындары бор және палеоген шөгінділерімен байланысты.
## Климаты мен гидрографиясы
Ысар-Алай климаты биіктікте жылу жағдайларының өзгеруімен, жауын-шашынның және ылғалдың біркелкі таралмауымен сипатталады. Тау жүйесінің шетіндегі қазаншұңқырлар мен аңғарларда шілдеде орташа температура 24-28 °С, қаңтарда — 1,5-3 °С; 3600 м биіктікте шілденің орташа температурасы — шамамен 13 °C. Таулардың оңтүстік пен батысқа қарайтын желді беткейлерінде жылдық жауын-шашын мөлшері 1000-2000 мм-ге жетеді; беткейлердің ық жақтарында, тіпті орта таулы аймақтарда, кейбір жерлерде 200 мм-ден аз түседі. Тау етегіндегі жауын-шашынның ең көп мөлшері көктемде, жоғарылай келе — көктемде және жазда болады.
Өзендер мұздық пен қардың басымдығымен аралас қоректенеді. Мұздықпен қоректену үлесі әсіресе Зарапшанның бастауы маңында жоғары болып келеді. Ескендіркөл, Марғұзар және т.б. көркем тау көлдері. Биік тау жоталары мәңгілік қар мен мұздықтармен жабылған. Ысар-Алайда жалпы ауданы шамамен 2320 км² болатын 3800-ден астам мұздықтар бар, оның 380 км² үздіксіз морена жамылғысымен жабылған. Ең ірі мұздық – Зарапшанның бастауында орналасқан Зарапшан мұздығы (ұзындығы шам. 25 км-дей).
## Жоталары
Дереккөз.
## Дереккөздер |
Топрак-қала (өзб. Tuproq qal'a) — Өзбекстан Республикасының аумағында орналасқан аумағы 120 гектардан асатын көне елді мекен. «Топрак-қала» «жермен көмкерілген қамал» деп аударылады.
Топрак-қала Афригидтер әулетінің билігіндегі ежелгі Хорезм астанасы болған деген болжам бар. Бұл әулет өз билігін бастапқыда Әмудария оң жағалауындағы Топрак-Қалаға негіздеп орнатты. Мәдениеттің Кушан патшалығымен байланысы бар, халықтың дүниетанымына индуизм, буддизм, зороастризм және ежелгі грек діни идеялары әсер етеді. Топрак-қалада көне хорезм жазуы табылды.
Амударияның оң жағалауында Топыраққаладан басқа суармалы құрылыстардан кейін салынған сәнді Қаңқала, Жанбасқала, Базарқала, Қырққыз, Қорғашқала және Аязқала да болды. Қорғаныс үшін бір-біріне жақын орналасқан. Ғалымдардың пікірінше, бұл сол кезеңдегі Хорезмнің шынайы күшін көрсетті.
1945-1950 жылдары С. П. Толстовтың басшылығымен Топракқалада археологиялық қазба жұмыстары жүргізілді.
Қазба жұмыстары кезінде монументалды кескіндеме мен мүсінмен әсем безендірілген 150 залы мен бөлмесі бар сарай қалдықтары табылды. Топрак-қаладан табылған суреттер стилі жағынан Аджантадан белгілі суреттерге өте ұқсас. Суреттер шах сарайының бөлмелері мен залдарынан ғана емес, қарапайым үйлерден де табылған.
Сарайдың биіктігі 40 метрге жетті. Топракқаланың бүкіл археологиялық кешеніне бірнеше сарайлар, сонымен қатар қала — тұрғын үйлер кірді.
Топрак-қала сарайының өзегі рәсімдер өтетін Тақ залы болды. Сарай қабырғалары мерекелік безендіріліп, сырланды. Басты киелі орын би маскаларының залы, Анахита храмы болды, оның қабырғаларында би билеп жатқан әйелдер мен ерлердің бейнелері бейнеленген 16 барельефтік панельдер болды. Жауынгерлер залы жаңа жыл күні от жағылған таулардың басында қошқар мүйіздері бар көптеген патшалардың бейнелерімен қызықты. Мүсіндердің бірі — патшаның басында тәж, қолында отырған қыран бейнеленген. Сондай-ақ қабырғалары бұғылар мен грифондар бейнеленген әдемі суреттермен безендірілген Бұғылар залы болды. Сондай-ақ патшалар залы, жеңістер залы, т. б.
Қазба жұмыстары кезінде Хорезм билеушілерінің сарай мұрағаты табылды. Сарайда құжаттар теріде (белгілі бір заттарды беру және тапсыру тізімдемесі немесе регистрлері), тақтайшалар мен таяқшаларда (көп балалы отбасылардың құрамында болған ер-азаматтар мен үй құлдарының аты-жөндерінің тізімдері) сақталды. іскерлік құжаттар, тегтер). Олардың барлығы қара сиямен жазылған, олардың жазуын ерте хорезмдік курсивті деп анықтауға болады.
4 ғасырдың басында. Қала қабырғалары қайта салынды, сарай цитадельге айналды. 5 ғасырға қарай Топракқала біраз уақыт қарапайым халық қоныстанған жерге айналып, кейін қараусыз қалды.
Топракқала археологиялық орны ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра нысандарына ұсынылды.
*
*
*
*
## Дереккөздер
## Әдебиеттер
* Джаббаров И. Ежелгі Хорезм — жоғары мәдениетті және қайталанбас руханиятты ел (Этнотарихи очерктер) / Ртвеладзе Э. В., Дубова Н. А. — Москва: Институт этнологии и антропологии РАН, 2014. — 304 p.
* Толстов С. П. Ежелгі Хорезм. М., 1948.
* Топрак-кала. Сарай (XIV Хорезм археологиялық-этнографиялық экспедициясының материалдары). Ответственные редакторы Ю. А. Рапопорт, Е. Е. Неразик. М.: Издательство «Наука». 1984 |
Томан би (1724–1814) — Қазақтың XVIII ғасырдағы айтулы дана, дара билерінің бірі — толымды топ жарған Томан би. Жастабан-Бегімбет елінің Жолабайдан кейінгі екінші ұлағатты ұлы биі. Томан 1724 жылы туып, 1814 жылы 90 жасында қайтыс болады.
«Тұлпар дүлдүлдігімен танылады, адам бірлігімен танылады», ‐ деп Томан би айтқан, аталы сөздер өте көп. Оның көпшілігі мақал-мәтелдерде, нақылдарға айналып, ел ішіне кеңінен таралып кеткен. Соның кейбір қысқа, әрі нұсқасын үлгі ретінде айталық:
«Көсеу ұзын болса, қол күймейді, ағайын көп болса жан тимейді».
«Болдым, толдым дегеннің түбіне көр жетеді, жарлы байып, жас толқын ер жетеді».
«Құлақ естігенді көз көреді, атқан оқ ажалдыға кез келеді.»
«Жалған достан сақтан, қалған астан сақтан».
«Досы өткірді жау алмас, сөзі өткірді дау алмас».
«Әділеттілік — кісілікте, әдептілік — кішілікте».
«Жақсымды айтты деп дос деме, жаманымды айтты деп қас деме».
«Жолдас болсаң сұмға, отырғызар құмға».
«Жасық, жаман туған көп езден, асыл туған бір ер артық».
«Өтірікке өлмейсің, Қиянатқа көнбейсің. Шындықты айт шырқырап, Отқа салса күймейсің. Суға салса батпайсың».
«Сот дегеніміз — шот, Бүкірді шауып тастайды, Халықты әділдікке бастайды».
## Дереккөздер |
Илья Юрьевич Ковтун (укр. Ілля Юрійович Ковтун; 10 тамыз 2003 жыл, Черкассы, Черкассы облысы Украина) — украиндық гимнастшы. Көпсайыс бойынша әлем және Еуропа чемпионаттарының қола жүлдегері. Жасөспірімдер арасындағы әлем чемпионатының жүлдегері, жасөспірімдер арасындағы Еуропаның алты дүркін чемпионы, жасөспірімдер арасындағы Еуропа чемпионатының жүлдегері, Еуропа жастар олимпиадасының бірнеше дүркін чемпионы және жүлдегері. Украинаның еңбек сіңірген спорт шебері.
## Өмірбаяны
Илья Ковтун 2003 жылы 10 тамызда Черкассы қаласында дүниеге келген. Свидовец орта мектебінде оқыды.Илья Ковтун гимнастикамен үш жасында Черкасса қаласының спорт мектебінде айналыса бастады. Бала өте белсенді және епті болды, ата-анасы оны гимнастика залына апарды. Илья спортқа тез икемделіп, жақсы нәтиже көрсете бастады.
Ата-анасы ұлына барлық жағынан қолдау көрсетіп, оның спорттық мансабында табысқа жетуіне үлкен оң әсер етті. Гимнасттың өміріндегі тағы бір қолдау көрсеткен тұлға оның жеке жаттықтырушысы Ирина Надюк болды. Ол Ильяның бойынан табандылықты, қайсарлықты және жеңіске деген жігерді көріп, осы қасиеттерді дамытуға көмектесті, қиын сәттерде оған қолдау көрсетті.
## Мансабы
2019 жылы ол Венгрияның Дьер қаласында өткен жасөспірімдер арасындағы көркем гимнастикадан 2019 жылғы әлем чемпионатында ерлер арасында командалық есепте күміс және ерлер арасында көпсайыста қола медаль жеңіп алды.
Ковтун, ең алдымен, көпсайыста мықты, бірақ оның басым снаряды гимнастикалық қоссырық (брусья). Илья Ковтун сырықтарда 2018 жылы Глазгода Еуропа чемпионы атанып, жасөспірімдер арасындағы алғашқы медалін жеңіп алды. Бұл өзінен бірнеше жас үлкен қарсыластарға қарсы болды.
Ол сондай-ақ 2019 жылы Бакуде өткен Еуропалық жасөспірімдердің жазғы Олимпиадалық фестиваліне қатысып, барлығы төрт алтын және бір күміс медаль жеңіп алды. Ерлер арасында жалпыкомандалық есепте, ерлер арасында көпсайыс, брусья мен турниктерде алтын медальді жеңіп алды. Ал еркін жаттығу бойынша күміс медальға ие болды.
2020 жылы Түркияның Мерсин қаласында өткен ерлер арасындағы көркем гимнастикадан Еуропа чемпионатында жасөспірімдер арасындағы командалық есепте алтын медаль жеңіп алды. Ол сондай-ақ жасөспірімдер арасындағы көпсайыс, ат үстінде, сақиналарда және сырықтарда алтын медальді жеңіп алды. Жасөспірімдер арасындағы таянып секіру жарысында да күміс жүлдені жеңіп алды.
2021 жылғы Еуропа чемпионатында ересектер арасындағы дебютін жасап, көпсайыста Никита Нагорный мен Давид Белявскийден кейін қола жүлдені жеңіп алды. 2020 жылы Жапонияның Токио қаласында өткен жазғы Олимпиада ойындарында Украина атынан өнер көрсетті.
Илья Ковтун 2023 жылғы әлем чемпионатында жалпы есепте екі жарыста жеңіске жетті. Осылайша, 19 жастағы Илья мүмкін болатын төрт алтынның үшеуін жеңіп алып, үшінші жыл қатарынан параллель сырықтарда жалпы жарыста жеңіске жетті.
2024 жылы Италияның Римини қаласында өткен спорттық гимнастикадан Еуропа чемпионатында Илья Ковтун алтын медаль жеңіп алды. Ол турникте өткізген жаттығуларында 14,600 ұпай жинап, үздік атанды.
## Дереккөздер |
Көшк (түр. Köşk — күзет, қарауыл) — Орталық Азиядағы ерте ортағасырлық қамалдың донжонға ұқсас мұнара тәрізді тұрғын үй құрылысы. Балшық кірпіштен салынған Кёшк қиғаш жиектері саз платформа бар.
Орталық Азиядағы ерте ортағасырлық құлыптардың «алтын ғасыры» 5-8 ғасырлар — саяси бытыраңқылық, ыдыраушылық және феодалдық шаруашылық құрылымның орнығу кезеңі болды. Бұл уақыттағы шағын үйлер іс жүзінде тәуелсіз болды және үнемі жауынгерлік әзірлік жағдайында болды: әрбір билеуші өз көршілерінің шабуылынан қорқып, олардың меншігін тартып алуға қарсы болмады. Осындай жағдайларда, ең алдымен қорғаныс пен қауіпсіздікті ескере отырып, ақсүйектердің көптеген құлыптары салынды. Кешкі әдетте екі қабатта тұрғызылды, бұл жағдайда тұрғын және қабылдау бөлмелері жоғарғы қабатта орналасқан.
С. Г. Хмельницкий Орталық Азияның исламға дейінгі сәулет өнеріне арналған еңбегінде осы дәуірдегі құлыптардың макетін жағынан жалпы классификациясын беруге тырысты. 4 түрі анықталды:
* Ауланы қоршап тұрған біркелкі бөлмелер алаңы;
* Төменгі бөлмелермен қоршалған орталық қабылдау залы (шаршы және күмбезді болуы мүмкін) ғимарат;
* Орталық қабылдау залы (екі осьте де азды-көпті симметриялы) ғимарат, оның «өзегі» айналадағы бөлмелерді біріктіретін шағын күмбезді зал болып табылады;
* Асимметриялы түрде орналасқан (әдетте бұрышта) тік бұрышты қабылдау залы бар ғимараттар, ол екі немесе, әдетте, үш жағынан кең дәліз тәрізді дәлізмен қоршалған.
9-10 ғасырларда бұрынғы шағын иеліктер орнында Тахиридтер мен Саманидтер мемлекеттерінің құрылуы бекінген «рыцарлар ұяларының» маңыздылығын жоққа шығарды: серілер – «дехкандар» тәуелсіздіктерін жоғалтып, билеуші әулетке, феодалдық азаматтыққа қызмет етуге кетеді. Қақтығыстар тоқтайды немесе, ең болмағанда, әлсірейді, ал ақсүйек жер иесі мен оның отбасының қауіпсіздігі енді оның отбасылық қамалының қабырғаларының қалыңдығы мен биіктігінен гөрі мемлекеттегі істердің жағдайына көбірек байланысты. Жаңа жағдайды Ежелгі Бұхара оазисі төңірегіндегі «ұзын дуалды» (Қанпырақ) жөндеуден бас тартқан Исмаил Самани былай тұжырымдаған: «Тірі болсам, Бұхардың қабырғасымын».
10-12 ғасырларда исламға дейінгі жергілікті серілік көштердің маңызын жоғалтқан кезде олардың кейбіреулері дәстүрлі емес үлгідегі және дизайндағы шағын керуен сарайларға айналды деген болжам бар.
## Ках
Үлкен көшк «ках» деп аталады. Кейде кахтың ең бекінген жерін кешк деп те атайды.
## Тағы қараңыз
* Дүңгіршек
## Дереккөздер
## Әдебиеттер
* Хмельницкий С. Г. Кушандар мен арабтар арасында. V-VIII ғасырлардағы Орталық Азияның сәулет өнері. — Берлин—Рига: GAMAJUN, 2000. — 288 p.
## Сілтемелер
* http://stambul4you.ru Кешк, қонақ, ялы және қасыр |
Нұрмағамбетов Бауыржан Әбдіқадырұлы —1962 жылдың 16 қазанында туған.
* 1978-1982 жылдар аралығында Н.В.Гоголь атындағы көркем-сурет училищесінде оқыған.
* 1982-1989 жылдар аралығында Суриков атындағы Мәскеу Мемлекеттік сурет институтын аяқтаған.
* 1993 жылдарда "Өнер" баспасының көркемдеуші редакторы,
* 1993 жылы "Butya" Со LTD фирмасында,
* 1993—1997 жылдар аралығында Orient Star LTD фирмасында,
* 1997-2001 жылдары Trans Asian Airlines әуекомпаниясы ЖШС-да жарнама менеджері болып қызмет еткен.
* 2001 жылдары қалалық, республикалық және халықаралық көрмелерге қатысады.
Шығармалары Қазақстан, Ресей, Германия, Франция, Жапония, АҚШ сияқты елдерде жеке жинақ қорларында сақтаулы.
## Дереккөздер |
Малайсары би Тілеукеұлы (1720–1805) Жайық өзені бойында өмір сүрген, қол бастаса батыр, ел басқарса көсем, сөз сөйлесе шешен, ердің құнын екі ауыз сөзбен бітіктірген би болған.
## Малайсары би сөздері
Ата тұрып ұл сөйлегеннен без, Ана тұрып қыз сөйлегеннен без.
Жаманнан жақсы туады — адам айтса нанғысыз, Жақсыдан жаман туады — бір елтіріге алғысыз.
Кісі болар баланың кісіменен ісі бар, Кісі болмас баланың кісіменен несі бар.
Ақыл жастан, асыл тастан. Ердің құнын — жастың жайсаңы даулайды.
Атқа мініп қол бастайтын деген бала екенсің, Топқа кіріп сөз бастайын деген бала екенсің.
Үйіңнің сыртынан дүбір кетпесін, Құлағыңнан сыбыр кетпесін.
Обал, сауап, борыш. Осы үш сөзді есіңнен шығармасаң, Айналаңнан ел кетпес, Елің сүйсе, сыртқы дұшпаның ештеңе етпес.
Жақыныңды жаралама — алысты қаралама,
Қадірсіз десең халқымнан сұра, Қазымыр десең қатынымнан сұра, Қыдырма десең көршімнен сұра,
Шиеленген түйінді, Шиыршықталған қиынды шешіп, Елдің ісін тындыратын, Жаудың белін сындыратын, Әділ айтулы кісі бол. Аумин!
## Малайсары би толғауы
Жаман болса — жақын жау, Шабан болса — атың жау, Шайпау болса — қатын жау, Кетеген болса — түйең жау,
Тебеген болса — биең жау, Күнде келсе — күйеу жау, Жымысқы болса — жиен жау,Тіл алмаса — ұлың жау...
## Дереккөздер |
Ғұмар Ескендірұлы Макаров — 1951 жылы Шығыс Қазақстан облысының Зайсан қаласында дүниеге келген. Төрт жасында анасынан айырылған оның балалық шағы, есею жылдары Өскеменде, осындағы Жамбыл атындағы қазақ мектеп-интернатында өтіпті. Мектепті бітірісімен Алматыдағы Қазақ педагогикалық институтының сурет-графика факультетіне оқуға түседі. Оны бітірген соң жолдамамен 1972 жылы Семей педагогикалық институтына сабақ беруге келеді. Содан бергі 30 жыл бойы ол ұстаздық пен шығармашылықты қатар алып келеді.
## Жұмыс орны
Ғ.Е. Мақаров Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінің дизайн және бейнелеу өнері кафедрасының аға оқытушысы. Жыл сайын жазғы мезгілде Қазақстан даласына, таулы аймағына сапар шегеді, ұзақ әрі жемісті еңбекпен шұғылданады. Шығыс өңірінің қатал да сұлу табиғаты, суретшінің пейзаждарынан ерекше орын алады.Суретші живописьтің ішінде пейзаж, яғни табиғат көріністерін салғанды ұнатады. Суретшінің өзі бұл туралы : «туған жерімнің әсемдігі, кең даламның дархандығы менің бойыма қуат бітіреді. Содан да болар менің көрмелеріме жиналған көрермендер Жасыбай көлінің күміс суын, күн шуағына маужыраған тау мен қырқаларды, қарағай көмкерген шатқалдарды көргенде қатты толғанады. Мен сурет салғанда бір нәрсенің өзін мың құбылтып беруге тырысамын.» дейді.
## Туындылары
Ғұмар қатысқан көрмелердің жалпы саны жиырма шақты, әрбірінің өзі жеке тақырып деуге болады. Оның творчествосымен тек қазақстандық жерлестері ғана емес, шетелдіктер де жақсы таныс. Шығармашылық жұмыстары Германия, Израиль , Ресей, АҚШ, Қытай меншік көркем өнер иегерлерінің қолында. Жалпы туындыларының саны 300 – ден асады. Алматыда «Ұмай тәңірісі » галереясы, Владимир Филатовтың ұйымдастыруымен халықаралық фестиваль аясында тағы да көрмесі ашылған еді. Осы фестивальда еңбегі жоғары бағаланып, «Мастер-класс» фестиваліне қатысып, «Қазақстанның Жібек жолы» номинациясында жүлдегер атанды.
## Дереккөздер
1. Шығыс Қазақстан облысы мәдениеті кітабы, АТАМҰРА |
## Мұңал
Алшын — Адай — Келімберді — Мұңал.
Мұңалдан: Алақұнан, Әли, Бәйімбет, Жаулы, Шоғы (Қырықмылтық).
## Әлиден
• Қошқар.
Қошқардан: Жанғозы, Абыз, Серен, Наурыз.
Жанғозыдан: Меңке, Тоқал, Жантоқа.
Меңкеден: Жанбура, Байбура, Жарылғас, Құлтан, Бектау.
Тоқалдан: Кешу, Кемек, Әлімбет.
Жантоқадан: Түкі, Зорбай, Едіге, Сары, Басбай, Бөлек.
Жанбурадан: Нұрсейіт, Құлмыш.
Байбурадан: Аманжол.
Жарылғастан: Сүлеймен.
Құлтаннан: Меңдіқара, Ботақара, Найзақара, Есенқара, Кенжеқара, Қаракесек.
Бектаудан: Көші, Боздақ, Теңіз.
Кешуден: Елемес, Тәжі, Маймақ, Бита, Өтепберген.
Кемектен: Төлен, Сәдір, Қадір, Рысқұл.
Әлімбеттен: Боқан, Әлібек, Қаракен, Қалдан.
Түкіден: Тәжетер, Бақтыбай.
Зорбайдан: Балғабай, Әбутай, Марқа.
Едігеден: Қалау, Айту.
Сарыдан: Оңбай, Тұрғанбай, Қыстаубай, Муса, Жарықбас.
Басбайдан: Әбдір, Әбіш, Шыман, Уан, Ержан.
Бөлектен: Асан, Үсен.
## Бәйімбеттен
• Алдаберді, Сабытай, Жәдігер, Сарғасқа.
## Шоғы батыр - Қырықмылтық
• Есекей, Жолай.
## Жаулыдан
• Ескелді, Қосқұлақ, Жары.
## Алдабердіден
• Райымберді.
## Жарыдан
• Дәулеталы, Мете, Мұрат, Жетімек, Тоқтамыс, Бектеміс, Базар, Назар.
## Тоқтамыстан
• Бабеке, Тілеке.
## Тілекеден
• Майтан, Доспанбет, Құлтығай, Қаржау.
## Доспанбеттен
• Қамысбай, Тәтен, Соқыр, Күмісбай, Мұстафа, Қуан, Мәті, Жанқұтты.
## Қамысбайдан
• Сүлеймен, Есмұрат, Қожамұрат, Өтемұрат, Нұрлыбай, Есіркеп, Бұлтар.
## Сүлейменнен
• Олжа, Малдыбай, Тілеубай.
## Олжадан
• Мырзатай, Төретай, Нәренбай.
## Мырзатайдан
• Хабдулла, Әбділла, Аманкелді, Жоламан.
## Жоламаннан
• Диас.
## Диастан
• Қасым-жомарт.
## Есенәліден
Құттыбай, Құйқа, Мырза. Құттыбайдан - Бөкенбай - Балта палуан
## Сүгірәліден
Айдар, Жапан.
## Бектаудан
Көшін, Боздақ.
## Сереннен
Байторы, Итолы, Сейіт.
## Сарқасқа (Рысай)
• Сарқасқа — Маңқы — Келеке — Қоссары — Бәйсейіт, одан Ақжігіт, Жарылғамыс, Қармыс.
## Жарылқамыстан
• Соқырша, Тоқтамыс, Тұрамыс.
## Ақжігіттен
• Мүсіреміс, Есіреміс.
## Жәдігерден
Қарқара, одан – Ораз, Нұрбай, Қарасай, Шоқыр. Ораз балаларының көпшілігі Түрікменстанда тұрады.
## Нұрбайдан
Көтембай, Өтеп, Бәймен. Рысай үлкен ақ сары адам болған, сондықтан ол ел арасында Сарқасқа атанған.
## Райымбердіден
• Жанақ, Боқсары, Текей.
## Боқсарыдан
Оразбай, Төлеген, Қисық, Күшен, Баби, Жабық.
## Оразбайдан
Өтетілеу, Бектілеу.
## Төлегеннен
Балтатас, одан – Жангелді, Жамболды.
## Қисықтан
Бектемір, одан – Аманжар, Әспембет, Тұрманбет. Күшен және Бабилар ел арасында көп кездеспейді.
## Жанақтан
Есенбай, Балтабек.
## Есенбайдан
Тілеке, Батық, Можық. Балтабектен – Егдір, Мойнақ, Өтен, Жабас.
* Егдірден – Байғол, Жанғол, Жездібай, Жұмабай.
* Мойнақтан – Сарбөпе, Басшы, Балқан.
* Текейден – Мамыртай, Жақау, Әтембек, Байшағыр, Әнет. Бұлар халық арасында бес Текей болып аталады.
* Мамыртайдан – Қарамолда, Құлшық, Бақтыгелді, Барақ, Айнажан, Қарақасқа, Маймақ, Төретай.
* Жақаудан – Әжібай, Арал, Алтай, Шомақ, Тұңқатар.
* Әтембектен – Қаратоқа, Қазыбай, Қапан, Шомақ, Алуа, Абыз, Шалта.
* Қаратоқадан – Амангелді, одан –Мусат, одан – Төлеш, Төлештен – Көптілеу, Қарамырза, Есеу.
* Қазыбайдан – Қарат, Ілияс.
* Қараттан – Бақытбай.
* Ілиястан –Сартай, Тілеужан.
* Алуадан – Кірбас, одан – Сәрсенбай, Жақсыбай, Бишенбай.
* Абыздан – Есенжан, Жылтыр, Жүсіп, Досқара, Діңгіл, Есқара.
* Есенжаннан – Төлеген, Алдар, Бөлек, Мышакөз, Шәмеке, Тоғызбай, Аманқұл, Қожамқұл.
* Жүсіптен – Өтебай, Түнбай, Талқанбай.
* Досқарадан – Байназар, Бекназар, Мырзагелді.
* Байназардан – Артықалы, Беркәлі, Ботай, Байтан, Жұмалы, Ыбрай.
* Бекназардан – Күшікбай, одан – Қаражан, Мұқан, Сасықбай.
* Мырзагелдіден – Қожамжар, одан – Асан, Сыдық.
* Ботайдан – Өтесін, Бекен. Әнет өскен ауыл, одан – Бабақұл, Мая, Қырымқұл, Қыдырша, Қоштан, Төлеп, Жаныс.
* Бабақұлдан – Еспембет, Ақманбет, Матай, Қожық, Ақмандай, Шегірше, Зертон.
* Еспембеттен – Исатай, Құлшанай, Оразғали, Қосуақ.
* Ақманбеттен – Сағал, Жұбай, Инжіліс.
* Матайдан – Тасболат, Аманжол.
* Ақмаңдайдан – Меңдібай.
* Шегіршеден – Ырысмағанбет, Бермағанбет.
* Зертоннан – Тоқар, Мама.
* Маядан – Бәйменбет (тарихта аты белгілі би), Сапар.
* Бәйменбеттен – Бақа, Досат, Бекетай, Өтеген, Төлеген.
* Сапардан – Өтежан, Қапаржан, Шолтық.
* Қырымқұл өскен ауыл, одан – Райымқұл, Әлі, Есенәлі, Бегәлі, Нұрәлі, Қалбы, Қаражігіт, Бөрі, Жаңаберген, Қозбақ.
* Райымқұлдан – Ысмағұл, Нұрмағамбет, Ахмет, Қошқарбай (кіші әйелінен).
* Әліден – Ырза, Мамық, Салықбай, Шорман, Батыр, Есен, Сүйін, Ақмолда.
* Есенәліден – Құлмағанбет, Әжі, Қара, Шалабай, Атажан.
* Құлмағанбеттен – Әділ, Артық.
* Әжіден – Аймағанбет, Атабай, Қанат.
* Бегәліден – Омар, Аба.
* Нұрәліден – Ағжан, Шақып, Сарғұл.
* Қалбыдан – Ғапур, Шеріп, Ақай.
* Ғапурдан – Қожа, Қисықбас, Телмағанбет, Берді, Ізміш, Қосан, Құл, Тасан, Шүкір, Әмін, Жұмағұл.
* Шеріптен – Сұлтан, Бекжан, Мұрын, Дауылбай, Сухан.
* Сұлтаннан – Ұбайдулла, Қади, Сақан, Шәмен.
* Ақайдан – Біләл, Құлмағанбет, Ділмағанбет.
* Қаражігіттен – Сәт, Қапар, Мұрат, Қожа, Сақау, Нұрла.
* Сақаудан – Аймағанбет, Нұрла. Бөріден – Сарт, Ералы, Серәлі.
* Жаңабергеннен – Жылгелді, Пан, Алаң, Нақ.
* Қозбақтан – Жарылғап, Қосуақ, Өтеген, Тастемір. Қыдырша өскен ауыл, оның екі әйелінен – Шырақ, Жанқара, Қаратоқпақ, Бекенжан, Тәжекем, Нәзбике, Батпа, Қабыл, Жаныс, Алексей, Пішкен, Досжан.
* Шырақтан – Сарымбет, Қарамәмбет, Қожахмет, Сейдахмет, Әбілқайыр, Сәтбай, Есекмерген, Исатай, Бықыл.
* Жанқарадан – Шал, Қосан, Жұмсақ, Табаш, Бекіш, Бисембі, Дүйсенбі, Әбді.
* Қаратоқпаннан – Әлменбет, Тұрмамбет, Нұрмамбет, Жаржан, Жалмағанбет, Мерген, Сарман, Байменбет, Сәрсенбай, Ақсүйген.
* Бекенжаннан – Сәкен, Қомпый, Көлек, Мырза.
* Сәкеннен – Жолжан. Көлектен – Медиман, Иман.
* Тәжекемнен – Албұт, Жанұзақ, Нұрназар, Бекназар, Сұлтан
* Назбикеден – Құбыл, Зыбын, Айдар, Режеп.
* Батпадан – Шоқым, Сарбөпе, Ізбасар.
* Жаныстан – Сәтембай, Әбдіжан, Елемес.
* Пішкеннен – Қойшыбай, Мұрын, Табаш.
* Досжаннан – Есіркеп, Жарылғап, Сарғұл, Қалекен, Ерназар, Молдабек.
* Есіркептен – Нұрболсын, Қасым, Нұртілеу, Сарақожа, Шәнқожа.
* Жарылғаптан – Топан, Сисен, Бердіғұл.
* Сарғұлдан – Атшыбай, Бапыш. Қалекеннен – Садық, Әбіш, Ақсан, Әмия.
* Шәбіктен – Нұрнияз, Оразбай, Қапар, Жапар, Нияз.
* Нұрнияздан – Ізтілеу, Қали, Сады, Садуақас, Сыпат.
* Қапардан – Бекен, Мылжық, Ермағанбет, Қолқай, Сухан.
* Нияздан – Әршек, Жасауыл, Естек, Шотан.
* Қоштаннан – Қаймазар, Ашқара.
* Қаймазардан – Назары, Дидар, Қарамұрат, Төленді. Төлеп ел арасында белгілі батырлардың бірі. Ол жөнінде халық арасында аңыз-әңгімелер бар. Көп әйел алған адам. Сол әйелдерден төмендегідей балалары болған – Мәмбетнияз, Есенияз, Тағанияз (бірінші әйелден), Нысанбай, Құлшар (бесінші әйелден), Мәмбеттұрлы, Бәйіш, Аманияз (екінші әйелден), Шопанқара, Сүймен (үшінші әйелден), Тәшпентай, Бөстекбай, Жұмай (төртінші әйелден).
* Мәмбетнияздан бес бала: Ахмет, Әмір (О)1, Құдайназар, Қоңыр, Ақшора.
* Есенияздан төрт бала: Өрбіс (О), Дербіс (О), Саралтын, Қармыс.
* Тағанияздан төрт бала: Емен (О), Қожбан, Нәсірбай, Бекпенбет.
* Нысанбайдан – Қансұлтан (О), Жалғас, Ерсары, Ербақы (О), Байсары (О), Ерсұлтан, Өмірзақ.
* Құлшардан – Айтманбет, Ділмәнбет.
* Бәйіштен – Есендәулет, Сүгір, Аман.
* Есендәулеттен – Қашым, Жұбай, Баулы.
* Сүгірден – Ерғазы, Байғазы.
* Аманнан – Жұбан, Сәбет.
* Аманияздан – Ешмұрат (О), Ниязмұрат, Нұрмағанбет.
* Шопанқара өспеген ауыл, одан – Өтеген, одан – Есбосын.
* Шүрменнен – Аманбай, Жұмағұл, Қожақ, Жапан.
* Аманбайдан – Мырзабай, Ердәулет.
* Қожақтан – Әбілғазы.
* Тәшпентайдан – Сарғұл, Демеу, Сүйеу.
* Демеуден – Тайжан, Шіңкібай.
* Жұмайдан – Өмірбай, Темірбай, Қарашолақ, Сәрсенбай, Бүркіт.
## Есекей
* Есекейден-Жарас, Бәкілік
* Жарастан-Тікенек
* Тікенектен-Құттықадам, Бозша, Қармыс, Сармыс, Сисенбай
* Құттықадамнан – Қуатбай, Төлек, Дауымшар батыр, Жаман
* Қармыстан – Алтын, Нармамбет, Жасаман, Баймамбет
* Сармыстан – Қосшы, Орал, Меруерт, Шашты
* Бозшадан – Сам, Шеркешбай
* Бәкіліктен – Ақжігіт, Шындәулет, Сарба, Сатақ
* Шындәулеттен – Қуыпкел, Артық, Қасаболат, Тасболат
## Жолай
* Жолайдан-Жолмагамбет, Бодан
* Жолмагамбеттен – Тілеген, Төлеген, Орамал, Жекей, Жарылғап, Тоқал
* Тілегеннен – Сарт, Темір, Қырғыз (Орақ)
* Сарттан – Өзен, Тұрсын, Шырақбай, Марқабай, Серкебай
* Төлегеннен – Ыстыбай, Шәртік
* Ыстыбайдан – Бүркіт, Қайнар, Түрке, Қара, Жанақ
* Жарылғаптан – Есен, Аман, Көкетік, Түгел, Қарабас
* Есеннен – Тұрлығүл, Майлы
* Тұрлығұлдан-Аймағамбет, Көде, Бұланбай, Шығыр, Құдықбай
* Бұланбайдан-Аяпберген, Қарасарт(Бақытғали), Ожырай
* Қарасарттан(Бақытғали)-Құлшар, Құлтан
* Құлтаннан-Қайнарбай, Ахмет, Түебай, Әлиқұл, Қожахмет, Тініқұл, Санақ, Нұрлыбай, Иманбай, Рахмет, Тайжан, Дабыл, Кенжебай
* Қарабастан – Айгөшек, Қангөшек, Нұрбаулы, Бекберді, Бөгежан
* Бөгежаннан – Басбай, Тасбай, Бақа
* Орамалдан – Байназар, Қойлан, Қира, Қоңыр
* Боданнан – Көкетік, Сарша, Кенжебай
* Кенжебайдан – Едіге, Түйте, Қотырбас, Қаржау, Жылқыайдар
* Едігеден – Қарамолда, Жолдас, Қитар
* Түйтеден – Ақсұлу, Мама, Қарқара
* Қотырбастан – Шолан, Қалсары, Күшелек, Өмір, Кәкі
* Жылқыайдардан – Әжібай, Жолболды
## Дереккөздер
## Мұңал
Алшын — Адай — Келімберді — Мұңал.
Мұңалдан: Алақұнан, Әли, Бәйімбет, Жаулы, Шоғы (Қырықмылтық).
## Әлиден
• Қошқар.
Қошқардан: Жанғозы, Абыз, Серен, Наурыз.
Жанғозыдан: Меңке, Тоқал, Жантоқа.
Меңкеден: Жанбура, Байбура, Жарылғас, Құлтан, Бектау.
Тоқалдан: Кешу, Кемек, Әлімбет.
Жантоқадан: Түкі, Зорбай, Едіге, Сары, Басбай, Бөлек.
Жанбурадан: Нұрсейіт, Құлмыш.
Байбурадан: Аманжол.
Жарылғастан: Сүлеймен.
Құлтаннан: Меңдіқара, Ботақара, Найзақара, Есенқара, Кенжеқара, Қаракесек.
Бектаудан: Көші, Боздақ, Теңіз.
Кешуден: Елемес, Тәжі, Маймақ, Бита, Өтепберген.
Кемектен: Төлен, Сәдір, Қадір, Рысқұл.
Әлімбеттен: Боқан, Әлібек, Қаракен, Қалдан.
Түкіден: Тәжетер, Бақтыбай.
Зорбайдан: Балғабай, Әбутай, Марқа.
Едігеден: Қалау, Айту.
Сарыдан: Оңбай, Тұрғанбай, Қыстаубай, Муса, Жарықбас.
Басбайдан: Әбдір, Әбіш, Шыман, Уан, Ержан.
Бөлектен: Асан, Үсен.
## Бәйімбеттен
• Алдаберді, Сабытай, Жәдігер, Сарғасқа.
## Шоғы батыр - Қырықмылтық
• Есекей, Жолай.
## Жаулыдан
• Ескелді, Қосқұлақ, Жары.
## Алдабердіден
• Райымберді.
## Жарыдан
• Дәулеталы, Мете, Мұрат, Жетімек, Тоқтамыс, Бектеміс, Базар, Назар.
## Тоқтамыстан
• Бабеке, Тілеке.
## Тілекеден
• Майтан, Доспанбет, Құлтығай, Қаржау.
## Доспанбеттен
• Қамысбай, Тәтен, Соқыр, Күмісбай, Мұстафа, Қуан, Мәті, Жанқұтты.
## Қамысбайдан
• Сүлеймен, Есмұрат, Қожамұрат, Өтемұрат, Нұрлыбай, Есіркеп, Бұлтар.
## Сүлейменнен
• Олжа, Малдыбай, Тілеубай.
## Олжадан
• Мырзатай, Төретай, Нәренбай.
## Мырзатайдан
• Хабдулла, Әбділла, Аманкелді, Жоламан.
## Жоламаннан
• Диас.
## Диастан
• Қасым-жомарт.
## Есенәліден
Құттыбай, Құйқа, Мырза. Құттыбайдан - Бөкенбай - Балта палуан
## Сүгірәліден
Айдар, Жапан.
## Бектаудан
Көшін, Боздақ.
## Сереннен
Байторы, Итолы, Сейіт.
## Сарқасқа (Рысай)
• Сарқасқа — Маңқы — Келеке — Қоссары — Бәйсейіт, одан Ақжігіт, Жарылғамыс, Қармыс.
## Жарылқамыстан
• Соқырша, Тоқтамыс, Тұрамыс.
## Ақжігіттен
• Мүсіреміс, Есіреміс.
## Жәдігерден
Қарқара, одан – Ораз, Нұрбай, Қарасай, Шоқыр. Ораз балаларының көпшілігі Түрікменстанда тұрады.
## Нұрбайдан
Көтембай, Өтеп, Бәймен. Рысай үлкен ақ сары адам болған, сондықтан ол ел арасында Сарқасқа атанған.
## Райымбердіден
• Жанақ, Боқсары, Текей.
## Боқсарыдан
Оразбай, Төлеген, Қисық, Күшен, Баби, Жабық.
## Оразбайдан
Өтетілеу, Бектілеу.
## Төлегеннен
Балтатас, одан – Жангелді, Жамболды.
## Қисықтан
Бектемір, одан – Аманжар, Әспембет, Тұрманбет. Күшен және Бабилар ел арасында көп кездеспейді.
## Жанақтан
Есенбай, Балтабек.
## Есенбайдан
Тілеке, Батық, Можық. Балтабектен – Егдір, Мойнақ, Өтен, Жабас.
* Егдірден – Байғол, Жанғол, Жездібай, Жұмабай.
* Мойнақтан – Сарбөпе, Басшы, Балқан.
* Текейден – Мамыртай, Жақау, Әтембек, Байшағыр, Әнет. Бұлар халық арасында бес Текей болып аталады.
* Мамыртайдан – Қарамолда, Құлшық, Бақтыгелді, Барақ, Айнажан, Қарақасқа, Маймақ, Төретай.
* Жақаудан – Әжібай, Арал, Алтай, Шомақ, Тұңқатар.
* Әтембектен – Қаратоқа, Қазыбай, Қапан, Шомақ, Алуа, Абыз, Шалта.
* Қаратоқадан – Амангелді, одан –Мусат, одан – Төлеш, Төлештен – Көптілеу, Қарамырза, Есеу.
* Қазыбайдан – Қарат, Ілияс.
* Қараттан – Бақытбай.
* Ілиястан –Сартай, Тілеужан.
* Алуадан – Кірбас, одан – Сәрсенбай, Жақсыбай, Бишенбай.
* Абыздан – Есенжан, Жылтыр, Жүсіп, Досқара, Діңгіл, Есқара.
* Есенжаннан – Төлеген, Алдар, Бөлек, Мышакөз, Шәмеке, Тоғызбай, Аманқұл, Қожамқұл.
* Жүсіптен – Өтебай, Түнбай, Талқанбай.
* Досқарадан – Байназар, Бекназар, Мырзагелді.
* Байназардан – Артықалы, Беркәлі, Ботай, Байтан, Жұмалы, Ыбрай.
* Бекназардан – Күшікбай, одан – Қаражан, Мұқан, Сасықбай.
* Мырзагелдіден – Қожамжар, одан – Асан, Сыдық.
* Ботайдан – Өтесін, Бекен. Әнет өскен ауыл, одан – Бабақұл, Мая, Қырымқұл, Қыдырша, Қоштан, Төлеп, Жаныс.
* Бабақұлдан – Еспембет, Ақманбет, Матай, Қожық, Ақмандай, Шегірше, Зертон.
* Еспембеттен – Исатай, Құлшанай, Оразғали, Қосуақ.
* Ақманбеттен – Сағал, Жұбай, Инжіліс.
* Матайдан – Тасболат, Аманжол.
* Ақмаңдайдан – Меңдібай.
* Шегіршеден – Ырысмағанбет, Бермағанбет.
* Зертоннан – Тоқар, Мама.
* Маядан – Бәйменбет (тарихта аты белгілі би), Сапар.
* Бәйменбеттен – Бақа, Досат, Бекетай, Өтеген, Төлеген.
* Сапардан – Өтежан, Қапаржан, Шолтық.
* Қырымқұл өскен ауыл, одан – Райымқұл, Әлі, Есенәлі, Бегәлі, Нұрәлі, Қалбы, Қаражігіт, Бөрі, Жаңаберген, Қозбақ.
* Райымқұлдан – Ысмағұл, Нұрмағамбет, Ахмет, Қошқарбай (кіші әйелінен).
* Әліден – Ырза, Мамық, Салықбай, Шорман, Батыр, Есен, Сүйін, Ақмолда.
* Есенәліден – Құлмағанбет, Әжі, Қара, Шалабай, Атажан.
* Құлмағанбеттен – Әділ, Артық.
* Әжіден – Аймағанбет, Атабай, Қанат.
* Бегәліден – Омар, Аба.
* Нұрәліден – Ағжан, Шақып, Сарғұл.
* Қалбыдан – Ғапур, Шеріп, Ақай.
* Ғапурдан – Қожа, Қисықбас, Телмағанбет, Берді, Ізміш, Қосан, Құл, Тасан, Шүкір, Әмін, Жұмағұл.
* Шеріптен – Сұлтан, Бекжан, Мұрын, Дауылбай, Сухан.
* Сұлтаннан – Ұбайдулла, Қади, Сақан, Шәмен.
* Ақайдан – Біләл, Құлмағанбет, Ділмағанбет.
* Қаражігіттен – Сәт, Қапар, Мұрат, Қожа, Сақау, Нұрла.
* Сақаудан – Аймағанбет, Нұрла. Бөріден – Сарт, Ералы, Серәлі.
* Жаңабергеннен – Жылгелді, Пан, Алаң, Нақ.
* Қозбақтан – Жарылғап, Қосуақ, Өтеген, Тастемір. Қыдырша өскен ауыл, оның екі әйелінен – Шырақ, Жанқара, Қаратоқпақ, Бекенжан, Тәжекем, Нәзбике, Батпа, Қабыл, Жаныс, Алексей, Пішкен, Досжан.
* Шырақтан – Сарымбет, Қарамәмбет, Қожахмет, Сейдахмет, Әбілқайыр, Сәтбай, Есекмерген, Исатай, Бықыл.
* Жанқарадан – Шал, Қосан, Жұмсақ, Табаш, Бекіш, Бисембі, Дүйсенбі, Әбді.
* Қаратоқпаннан – Әлменбет, Тұрмамбет, Нұрмамбет, Жаржан, Жалмағанбет, Мерген, Сарман, Байменбет, Сәрсенбай, Ақсүйген.
* Бекенжаннан – Сәкен, Қомпый, Көлек, Мырза.
* Сәкеннен – Жолжан. Көлектен – Медиман, Иман.
* Тәжекемнен – Албұт, Жанұзақ, Нұрназар, Бекназар, Сұлтан
* Назбикеден – Құбыл, Зыбын, Айдар, Режеп.
* Батпадан – Шоқым, Сарбөпе, Ізбасар.
* Жаныстан – Сәтембай, Әбдіжан, Елемес.
* Пішкеннен – Қойшыбай, Мұрын, Табаш.
* Досжаннан – Есіркеп, Жарылғап, Сарғұл, Қалекен, Ерназар, Молдабек.
* Есіркептен – Нұрболсын, Қасым, Нұртілеу, Сарақожа, Шәнқожа.
* Жарылғаптан – Топан, Сисен, Бердіғұл.
* Сарғұлдан – Атшыбай, Бапыш. Қалекеннен – Садық, Әбіш, Ақсан, Әмия.
* Шәбіктен – Нұрнияз, Оразбай, Қапар, Жапар, Нияз.
* Нұрнияздан – Ізтілеу, Қали, Сады, Садуақас, Сыпат.
* Қапардан – Бекен, Мылжық, Ермағанбет, Қолқай, Сухан.
* Нияздан – Әршек, Жасауыл, Естек, Шотан.
* Қоштаннан – Қаймазар, Ашқара.
* Қаймазардан – Назары, Дидар, Қарамұрат, Төленді. Төлеп ел арасында белгілі батырлардың бірі. Ол жөнінде халық арасында аңыз-әңгімелер бар. Көп әйел алған адам. Сол әйелдерден төмендегідей балалары болған – Мәмбетнияз, Есенияз, Тағанияз (бірінші әйелден), Нысанбай, Құлшар (бесінші әйелден), Мәмбеттұрлы, Бәйіш, Аманияз (екінші әйелден), Шопанқара, Сүймен (үшінші әйелден), Тәшпентай, Бөстекбай, Жұмай (төртінші әйелден).
* Мәмбетнияздан бес бала: Ахмет, Әмір (О)1, Құдайназар, Қоңыр, Ақшора.
* Есенияздан төрт бала: Өрбіс (О), Дербіс (О), Саралтын, Қармыс.
* Тағанияздан төрт бала: Емен (О), Қожбан, Нәсірбай, Бекпенбет.
* Нысанбайдан – Қансұлтан (О), Жалғас, Ерсары, Ербақы (О), Байсары (О), Ерсұлтан, Өмірзақ.
* Құлшардан – Айтманбет, Ділмәнбет.
* Бәйіштен – Есендәулет, Сүгір, Аман.
* Есендәулеттен – Қашым, Жұбай, Баулы.
* Сүгірден – Ерғазы, Байғазы.
* Аманнан – Жұбан, Сәбет.
* Аманияздан – Ешмұрат (О), Ниязмұрат, Нұрмағанбет.
* Шопанқара өспеген ауыл, одан – Өтеген, одан – Есбосын.
* Шүрменнен – Аманбай, Жұмағұл, Қожақ, Жапан.
* Аманбайдан – Мырзабай, Ердәулет.
* Қожақтан – Әбілғазы.
* Тәшпентайдан – Сарғұл, Демеу, Сүйеу.
* Демеуден – Тайжан, Шіңкібай.
* Жұмайдан – Өмірбай, Темірбай, Қарашолақ, Сәрсенбай, Бүркіт.
## Есекей
* Есекейден-Жарас, Бәкілік
* Жарастан-Тікенек
* Тікенектен-Құттықадам, Бозша, Қармыс, Сармыс, Сисенбай
* Құттықадамнан – Қуатбай, Төлек, Дауымшар батыр, Жаман
* Қармыстан – Алтын, Нармамбет, Жасаман, Баймамбет
* Сармыстан – Қосшы, Орал, Меруерт, Шашты
* Бозшадан – Сам, Шеркешбай
* Бәкіліктен – Ақжігіт, Шындәулет, Сарба, Сатақ
* Шындәулеттен – Қуыпкел, Артық, Қасаболат, Тасболат
## Жолай
* Жолайдан-Жолмагамбет, Бодан
* Жолмагамбеттен – Тілеген, Төлеген, Орамал, Жекей, Жарылғап, Тоқал
* Тілегеннен – Сарт, Темір, Қырғыз (Орақ)
* Сарттан – Өзен, Тұрсын, Шырақбай, Марқабай, Серкебай
* Төлегеннен – Ыстыбай, Шәртік
* Ыстыбайдан – Бүркіт, Қайнар, Түрке, Қара, Жанақ
* Жарылғаптан – Есен, Аман, Көкетік, Түгел, Қарабас
* Есеннен – Тұрлығүл, Майлы
* Тұрлығұлдан-Аймағамбет, Көде, Бұланбай, Шығыр, Құдықбай
* Бұланбайдан-Аяпберген, Қарасарт(Бақытғали), Ожырай
* Қарасарттан(Бақытғали)-Құлшар, Құлтан
* Құлтаннан-Қайнарбай, Ахмет, Түебай, Әлиқұл, Қожахмет, Тініқұл, Санақ, Нұрлыбай, Иманбай, Рахмет, Тайжан, Дабыл, Кенжебай
* Қарабастан – Айгөшек, Қангөшек, Нұрбаулы, Бекберді, Бөгежан
* Бөгежаннан – Басбай, Тасбай, Бақа
* Орамалдан – Байназар, Қойлан, Қира, Қоңыр
* Боданнан – Көкетік, Сарша, Кенжебай
* Кенжебайдан – Едіге, Түйте, Қотырбас, Қаржау, Жылқыайдар
* Едігеден – Қарамолда, Жолдас, Қитар
* Түйтеден – Ақсұлу, Мама, Қарқара
* Қотырбастан – Шолан, Қалсары, Күшелек, Өмір, Кәкі
* Жылқыайдардан – Әжібай, Жолболды
## Дереккөздер |
Гүлкекіре немесе кекіре (лат. Centaurea) — астралылар тұқымдасына жататын бір, екі және көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы.
Еуразия, Африка, Америка және Аустралияда (1 түр) кездесетін 550-ден астам түрі белгілі. Қазақстанда таудың тастақты, қорымтасты беткейлері мен қалың бұталардың арасында 27 түрі өседі. Сабақтары тік, жатаған, қысқа сабақты түрлері де кездеседі. Жапырақ тақталарының шеттері қауырсын тәрізді терең ойықталған, ұзын сағақты. Майда гүлдері себетгүлге шоғырланады. Себетгүлдің сыртындағы орам жапырақшалары қалың, жылтыр, кей түрін түк басқан. Өсімдіктердің түрлеріне қарай себетгүлдері бірігіп қалқанша, сыпыртқы, шашақ гүл шоғырларын құрайды. Гүлдері сары, қызғылт, көк, күлгін түсті, бір-бірімен бірігіп кеткендіктен түтікше гүл деп аталады. Аталықтарының жіпшелері жалпақ, түкті, аналық аузы қос тілімді. Мамыр–маусым айларында гүлдеп, шілде–тамызда жемісі піседі. Жемістері — айдаршалы тұқымша, айдаршасыз түрлері де кездеседі. Гүлкекіренің біраз түрлері сәндік үшін өсіріледі, олар гүлдеу кезінде шірне бөлетін балды өсімдіктер. Дәрілік, бояу алатын, улы түрлері бар. Негізінен Гүлкекіре – жаздық және күздік дақылдардың арамшөбі.
## Өсімдік туралы
Гүлкекіренің біржылдық, екіжылдық және көпжылдық түрлері бар. Гүлкекіре негізінен Еуразия, Солтүстік және Оңтүстік Америка, Африканың табиғатында өседі. 500-ден аса түрі белгілі. Қазақстанның табиғатында да көптеп таралған. Гүлкекіренің қазақ даласында оншақты түрі өседі. Сондықтан да халық арасында оның «қозыошаған», «торғайкөкбас», «түкті көк аяқ» деген секілді жанама атаулары бар. Емдік қасиетіне байланысты дәрілік мақсатта пайдаланылады. Көгалдандыруда 30-дан аса түрі кеңінен қолданылады. Гүлдерінің түсі көп: ақ, көк, қанық көк, сары, күлгін, қызыл болып келеді. Гүлкекірені топтап, жекелеп немесе альпі шоқысына да отырғызады. Оншақты түбін топтап гүлзарларға, жол жиектеріне егеді. Кейде гүлшоғыр жасау үшін де қолданады. Табиғаттағы гүлкекіре аласа болады. Ал, топырағы қатты, алакөлеңкеге отырғызылған гүлкекіренің биіктігі 40–70 сантиметрге жетеді. Гүлкекіре көп күтімді қажет етпейтін өсімдік. Гүлдеу мерзімі сұрпына қарай маусым, қыркүйек айларына сәйкес келеді. Гүлдеу мерзімін ұзарту үшін оның гүлдеп кеткен сабақтарын қырқып отыру керек.
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігінің философия және саясаттану институты 1958 ж. Филос. және құқық ин-ты болып ұйымдастырылып, 1991 ж. Философия институты болып қайта құрылды. Осы институт негізінде 1999 жылы ақпан айында «Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Философия және саясаттану институты» республика мемлекеттік қазыналық мекемесі құрылды. Философия және саясаттану институтында 83 адам жұмыс істейді, ондағы 65 ғылыми қызметкерлердің құрамында философия және саясаттану ғылымының 23 докт. мен 25 канд., 2 акад., 3 Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, 2 ҚР Мемлекеттік сыйлығы лауреаты бар. Сондай-ақ қоғамдық негізде аспирантура және докторантура бөлімдері жұмыс істейді; институтта доктор дисс. қорғауға байланысты философия ғылым бойынша дисс. кеңес бар. «ХХІ ғасыр гуманистік құндылықтарының жаңа парадигмасындағы ұлттық мәдениет пен руханияттың қайта өрлеуі. Білімді реформалаудың теориясы, методологиясы және социологиясы. Шығармашылық тұлғаның қалыптасуы» – институттың іргелі зерттеулерінің жоғары әрі негізгі басымдылығы болып табылады. Осымен қатар институт ұжымы зор шығарм. ізденісті талап ететін «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы (2004–2011) бойынша 50 томнан тұратын кітаптарды баспаға дайындау мен шығаруда үлкен жұмыстар ( «Қазақ халқының философиялық мұрасы», 20 т., «Әлемдік философиялық мұра», 20 т. және «Әл-Фараби мұрасы», 10 т.) жүргізуде. Ин-тта Халықар. орталықта тіркелген «Адам әлемі – Мир человека», «Аль-Фараби» («әл-Фараби») атты екі журнал шығады. Институттың бүкіл ұйымдық және ғылыми жұмыстары ҚР Үкіметі мақұлдап, 2000–2010 жылдарға арналған іргелі зерттеулердің басым бағыттары тізіміне енгізілген «Реформалар кезеңіндегі Қазақстандағы философиялық-гуманистік және әлеуметтік-саяси проблемаларды шешу» туралы мемл. тапсырысты табысты жүзеге асыруға бағытталды. Институтта онтология және эпистемология, ғылым және мәдениет философиясы, қазақ философиясы, әлеуметтік философия, фарабитану және шығыс философиясы, саясаттану және этносоциология, саясат және құқық философиясы бөлімдері, баспахана, компьютерлік-баспа орталығы және ҚР-ның Білім және ғылыми министрлігіне қарасты институттардың ізденушілері мен аспиранттары философиядан кандидат минимум тапсыратын философия және ғылыми методологиясы кафедрасы жұмыс істейді. Институтта біріккен теориялық семинар, сондай-ақ бөлімаралық және бөлімдік методол. семинарлар жүргізіледі. Институттың құрылуына оның басым ғылыми бағыттары мен ғылыми мамандарын даярлауға ресейлік, сондай-ақ қазақстандық ғалымдар үлкен үлес қосты. Институтта диалектикалық логика бойынша қазақстандық мектебі, содан соң 21 ғасыр талабынан туындаған Шығыс пен Батыс мәдениеті сұхбаты ауқымында еуразиялық өзара түсіністік философиясын негіздеген философия және саясаттану ғылымы бойынша халықаралық ғылыми мектебі қалыптасты. Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет ретінде дамыған соңғы жылдары ішінде институтта төмендегідей басым бағыттарда зерттеулер жүргізіліп, ұжымдық монографиялар жарияланды: 2 томдық «Диалектика тарихы» , 5 кітаптық «Қазақ даласының ойшылдары» (алғашқы 3 кітап жарық көрді), «Жатсыну әлеміндегі адам» , «Шығыс пен Батыс өзара әрекеттестігі ауқымындағы ғылым методологиясы» , «әл-Фараби философиясы», «Өзгерген қоғамдағы жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтар» . Сондай-ақ этносаралық қатынастар социологиясы, Қазақстан Республикасында саяси жүйе өзгерістері проблемалары, көпэтникалық қазақстандық қоғамды демократияландыру мен жаңарту, жаhандану жағдайындағы Қазақстандағы орнықты даму мәселелері бойынша сериялы жұмыстар жарық көрді. Институт ел Парламенті үшін түрлі заң жобалары бойынша сараптама жұмысын жасады, Үкіметке «Қазақстан Республикасындағы діни және конфессияаралық қатынастар бойынша мемлекеттік саясат тұжырымдамасын» ұсынды. Институт ғалымдары философия, саясаттану, гендер теориясы, логика бойынша бірегей оқулықтар мен оқу құралдарын жазып шықты. Институт Франция, АҚШ, Германия, Түркия, Қытай, Египет, Ресей, Болгария, Қырғызстан, Иран, т.б. елдермен шығармаларына байланыс орнатқан. Институт қызметкерлері соңғы жылдары ПРООН, ТASІS гранттарын, ЮНЕСКО бағдарламасының, Сорос-Қазақстан қорының, ҚР Білім және ғылыми министрлігі қорының гранттары мен түрлі мемлекеттік тапсырыстарды жеңіп алды. Қазақстанның мемлекетті басқару органдары мен жоғары оқу орындары үшін филос. және саясаттану ғылымдарының ондаған доктор мен кандидаттары даярланды. Сонымен қатар институтта Иран, Түркия, Ресей, АҚШ, Үндістан, Франция, Қытай елдерінен келген ізденушілер мен аспиранттар оқу-тәжірибе жұмыстарын өтті. Институт қызметкерлері АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Түркия, Венгрия, т.б. елдерде тәжірибе жинап қайтты. Институттың әлемдік қауымдастық алдында беделі өсіп, ол филос. мен саяси зерттеулердің халықар. ғылыми ортасына айналды. Институтта ықпалды халықар. конгрестер мен конференциялар және симпозиумдар ұйымдастырылып келеді. Бұлардың ішінде «әл-Фараби мұрасы және әлемдік мәдениет» (Алматы, 2000) халықаралық конгресін ерекше атауға болады. Конференция материалдары жеке кітап түрінде институт баспаханасынан шығарылды. 1999 жылдан «Адам әлемі» деп аталатын институт журналы шығып келеді. Институттың бір топ қызметкерлері Қазақстандағы діни ахуал және этносаралық қатынастар мониторингі мен қолданбалы проблемаларды зерттеумен шұғылданады. Институт қажетті мамандар даярлау, бірлескен конференциялар өткізу, әлемдік жаһандану жағдайындағы Қазақстан Республикасы мәселелері бойынша бірлескен еңбектер дайындау арқылы білім мен ғылымның қауымдасуын жүзеге асырып келеді. Жыл сайын институт көлемінде қазақстандық қоғамның трансформациясына байланысты өзекті әлеуметтік-филосфиялық және философия-саяси мәселелерге қатысты, саясат, құқық, ғылым, білім беру, мәдениет, қазақ және әлемдік философия мәселелеріне байланысты ондаған монографиялар мен жүздеген ғыл. мақалалар жарық көреді. Соңғы жылдары «Ресей және Қазақстан 21 ғасырда: модернизациялық реформалар тәжірибесі», 4 томдық «Қазақ даласының ойшылдары», «Қазақстанның жалпыұлттық идеясы», «Жаһандану жағдайындағы Қазақстан: философиялық-саясаттанулық талдау», «әл-Фараби философиясы және ислам руханилығы», т.б. іргелі еңбектер жарық көрді. Институт қазіргі заманғы байланыс жүйелерімен толықтай жабдықталған.
## Дереккөздер |
Алан Казбекович Бадоев (укр. Алан Казбекович Бадоєв; 10 қаңтар 1981 жыл, Беслан, Солтүстік Осетия АКСР) — украиндық кинорежиссер, сценарист, продюсер және музыкалық бейнережиссер.Ол 2011 жылы Жанна Бадоевамен бірге жүргізуші ретінде қатысқан «Орел және Решка» бағдарламасының бірінші маусымына қатысуының арқасында танымал болды.
## Отбасы
Ол көп балалы отбасында анасымен, әкесімен және әпкесімен бірге өсті. Әкесі Қазбек Індірісұлы қатаң тәртіпті ұстанатын адам. Алан оны ықпалды, бірақ әділ адам ретінде сипаттайды. Анасы Антонина теміржолда жұмыс істеді. Алан анасымен қарым-қатынасын ең жылы, ең сенімді болды, бала кезінде оны «мамасының баласы» деп атаған.Апасы Светлана Бадоевтың қалыптасуында үлкен рөл атқарды. Әкесінің ықпалымен Алан заң факультетіне оқуға түспек болды, апасы оны медиа мансапқа итермеледі.Жанна Бадоева - режиссердің жалғыз әйелі, онымен 2012 жылы ажырасқан. Жанна екеуі отау құрған кезде Лолита есімді қызы дүниеге келді. Алан ұлы Богданды асырап алып, өз баласындай өсірді.
## Балалық және жастық шағы
Алан Казбекович Бадоев 1981 жылы 10 қаңтарда Солтүстік Осетиядағы Беслан қаласында дүниеге келген.Алан әлі кішкентай кезінде ата-анасымен Горловкаға (Донецк облысындағы шағын қала) көшіп келді. Мектеп оқушысы кезінде бала алғаш рет өнер әлеміне қызыға бастады. Алан №2 Горловка орта мектебіне барды, оның айтуынша, ол алғашында сезімтал да қамқор тәлімгерлердің арқасында өнерге әуес болған. Мұнда мектеп бітіріп, алғаш өнермен айналыса бастайды.
Аланның басты хоббиі режиссура болғандықтан, мектептен кейін жігіт Киев мәдениет және өнер институтының студенті болуды шешті. Ата-анасы ұлының бұл таңдауына риза болмаса да, олар оған кедергі жасамады. Бадоев Киев кино және телевидение институтына шоу-бизнес менеджері мамандығына оқуға түскенімен, бір ай оқығаннан режиссерлік бөлімге ауысады.
## Фильмдері
Бірінші курста ол бірнеше қысқаметражды фильмдер түсірді. Оның алғашқы туындылары «Просвита» және «Алтын витязь» кинофестивалінің марапаттарына ие болды. Университетте оқып жүргенде Алан сәтті қысқаметражды фильмдер түсірді. Олар кейінірек «Өмір, екі рет» деп аталатын серияға біріктірілді.Алан қысқаметражды фильмдер түсіру кезінде тәжірибе жасай бастайды. Осы кезеңінде ол «Шыбық пен сабан» және басқа да көптеген фильмдер түсірді. Көп ұзамай үміткер режиссердің жұмыстары студенттік фильмдер байқауына жіберіліп, жүлделі орынға ие болды. Сыншылар жас жігіттің жұмыстары кәсібилікке толы екенін атап өтті. Сондай-ақ олар жас режиссердің жұмысты тамаша атқарып, кино өнеріне жаңалық әкелгенін жеткізді.
2002 жылы ол кәсіби қызмет саласын кеңейтуді шешті. Алан өзінің алғашқы сценарийін «Періштелер қарама-қарсы өмір сүреді» фильміне жазды. Сценарий үшін және өзі түсірген фильмі үшін оған Богородицы орденімен марапатталды. Мұндай құрметті марапат 4-курс студентіне украин өнерін дамытуға қосқан өлшеусіз үлесі үшін, сондай-ақ қоғамның өзекті мәселелерін жарқын бейнелегені үшін берілді.
Біраз уақыттан кейін талантты жас өзін үлкен кино әлемінде сынап көруді шешті. Ол «Қызғылт-сары махаббат» атты мелодрамалық фильм түсірді. Бұл туынды сыншыларды да, көрермендерді де бей-жай қалдырмады. Режиссер тағы да «Киношок» халықаралық фестивалінде бірінші жүлдеге ие болды. Кейіннен фильм Канндағы байқаудан тыс көрсетілімде көрсетілді, онда да фильмді сыншылар өте жылы қабылдады. Бұл нағыз жетістік болды. Көп ұзамай жас сценарист және режиссер композитор Игорь Крутоймен жұмыс істей бастады. Ол «Мадемуазель Живаго» атты музыкалық фильмді қою құрметіне ие болды. Басты рөлді француз орындаушысы Лара Фабиан алды.
Бадоевтың «Серіктес» атты әңгімесі бар. 2012 жылы режиссер Халықаралық әйелдер күніне арналған «Аналар» киноальманахын жасауға қатысты.
## Бейнебаян
Мәдениет институтындағы оқуының соңғы кезеңінде Алан Бадоев эстрада жұлдыздарының әндеріне клиптер түсіруді қолға алды. Осылайша Алан Бадоевтың жарқын шығармашылық өмірбаяны басталды.
Бадоевтың алғашқы көрнекті жұмысы Ирина Билыктың «Қар» әніне түсірілген бейнебаян болды. Ол кезде әнші өзінің имиджін және ән айту тілін өзгертті, сондықтан бейне оның бұрынғы барлық туындыларынан ерекшеленді. Жас музыкалық бейнережиссердің еуропалық және американдыққа жақын жаңа көзқарасы оған украин сахнасының жұлдыздарының назарын арттырды. 2004 жылы Алан Бадоев 6 клип түсірді, олардың арасында әнші Аня Лорактың little shot of love әнін атап өтуге болады.Бадоевтың «Л.М.Л» әніне арналған жарқын және есте қаларлық бейнебаянынан кейін режиссер «ВИА Гра» командасымен және оның продюсері Константин Меладземен тығыз ынтымақтастық орнатты. Содан бері топ бейнережиссермен тұрақты түрде түсіріп келеді.
2016 жылы режиссер мен әнші Татьяна Решетняктың шығармашылық кездесуі өтті. Олар бірге «9 өмір», «Сүйемін», «Күз» және т.б. әндерге бірнеше бейнебаян түсірді. YouTube сайтында жарияланған бейнелер әр уақытта хитке айналды.Режиссер молдовалық әртіс Дэн Баланмен тығыз жұмыс істейді. Бесінші бірлескен жоба Hold On Love әнінің клипі болды.Біраз уақыттан кейін Алан Бадоевтың Сергей Лазаревпен ынтымақтастығы жарық көрді.2021 жылдың наурыз айында Artik & Asti дуэті режиссер Алан Бадоевтың «Истеричка» әніне бейнебаян ұсынды.
## Тележобалар
Алан Бадоев «Украинадағы Пороблено» әзіл-оспақ телешоуының шығармашылық продюсері және режиссері болды. Сонымен қатар, ол «Меладзеге барғым келеді» және «ВИА Груға барғым келеді» талантты шоуларын басқарды.
Ол жұбайы Жанна Бадоевамен бірге «Интер» және «К1» арналарында саяхат туралы «Орел және Решка» деп аталатын саяхат туралы танымдық хабар жүргізді.Бұл жобаның мәні мынада: жүргізушілер аптасына бір рет кез-келген елге саяхат жасайды, бағдарлама ережелеріне сәйкес, олардың біреуі сенбі және жексенбі күндері 100 доллармен өмір сүруі керек, ал екіншісі «алтын» банк картасында сақталған шексіз қаражатты жұмсай алады. Шоу сегіз маусымға созылды және көрермендер оны өте жақсы қабылдады.
## Марапаттары
Алғашқы марапатын студент кезіндегі алды. Алан қысқаметражды фильмдері үшін үздік режиссер ретінде сыйлық алды.
2002 жылы «Періштелер қарама-қарсы өмір сүреді» фильміне сценарий жазды, ол үшін Украина өнеріне қосқан үлесі және қоғамдық өмірге қатысқаны үшін Әулие Богородицы орденімен марапатталды.
2006 жылы "ОранжЛав" фильмінің режиссурасы үшін "Киношок-2006" сыйлығын алды.
2008 жылы Пугачеваның «Мен сені күн батуына шақырамын» әніне түсірген бейнебаяны үшін «Саундтрек» сыйлығын алды. Сол жылы Бадоев «Жыл адамдары» сыйлығы аясында жылдың үздік режиссері атанды.
## Дереккөздер |
Роман Александрович Головченко (10 тамыз 1973 жыл, Минск облысы) — кеңестік және беларусьтік дипломат, экономист, саясаткер және 2020 жылғы маусымнан бері Беларусь премьер-министрі.
## Жастық шағы және білімі
1973 жылғы 10 тамызда Жодино қаласында жалғыз бала болып дүниеге келген. Әкесі Александр Николаевич Головченко Беларусь политехникалық институтын бітіріп, Минск трактор зауытының конструкторлық бюросында инженер болып жұмыс істеді. Нағашы атасы да, өз атасы да Екінші дүниежүзілік соғыстың ардагерлері болған. Роман Головченко Жодинода 10 жасына дейін тұрып, ата-анасымен Минскіге көшіп, орта мектепті сонда бітірген. 1996 жылы ол Мәскеу халықаралық қатынастар мемлекеттік институтын және 2003 жылы Мемлекеттік басқару академиясын бітірген.
## Мансабы
2013 жылы ол Біріккен Араб Әмірліктеріндегі Елші болып тағайындалды, содан кейін Катар, Кувейт және Сауд Арабиясында елдің атынан өкілдік етуге жауапты болды.
Оны қазіргі қызметіне президент Александр Лукашенко 2020 жылғы президенттік сайлауына екі ай қалғанда тағайындаған. Бұл қызметке тағайындалғанға дейін ол Мемлекеттік әскери-өнеркәсіптік комитетінің төрағасы қызметін атқарған. Ол 2020 жылғы 17 тамызда, 2020 жылғы Беларусь наразылықтары кезінде министрлер кабинетінің ауысуы кезінде отставкаға кетуді ұсынды.
2022 жылғы маусымда Головченко Канаданың қара тізіміне енді.
## Өз өмірі
Роман Головченко үйленген, бір ұлы және екі қызы бар. Екі қызының Головченконың екінші некесінен туғаны белгілі. Головченконың өзі ағылшын, араб, неміс, поляк тілдерін меңгерген.
## Марапаттары
Роман Головченконың барлық марапаттары:
* «Татар Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасының құрылуына 100 жыл» медалі (2021, Татарстан, Ресей);
* Халықтар Достығы ордені (2022, Башқұртстан, Ресей).
## Қосымша ақпарат
## Дереккөздер |
Андрей Григорьевич Пышный (укр. Андрій Григорович Пишний; 26 қазан 1974 жыл, Доброводы, Тернополь облысы Украина КСР) — украин саясаткері және банкир. Украина Ұлттық банкінің төрағасы (2022 жылғы 7 қазаннан бастап), 2022 жылғы 25 қазаннан Ұлттық қауіпсіздік және қорғаныс кеңесінің мүшесі. 2014-2020 жж — «Ошадбанк» АҚ басқарма төрағасы.
## Отбасы
Андрей Пышный 1974 жылы 26 қазанда , Збараж ауданы, Доброводы ауылында дүниеге келген. Әкесі - Григорий Андреевич (1947 ж. т.) - «Черемош» туристік фирмасы бас директорының орынбасары. Біраз уақыт алкогольге тәуелді адамдарға арналған медициналық емдеу диспансерін басқарды. Кейін ол машина жасау зауытының басқарма төрағасының орынбасары болды.
Анасы - Светлана Андреевна (1949-1996) - қалалық ішкі істер бөлімінде жұмыс істеген.
Жұбайы – Людмила Георгиевна (1973 ж.т.) – университет оқытушысы.
Қыздары - Светлана (1998) және Дарья (2003).
## Білімі
1996 жылы Черновцы мемлекеттік университетін (заңгер), 2005 жылы - Украина Ұлттық банкінің Украина банк академиясын (банк ісі) бітірген.
Заң ғылымдарының кандидаты (Украина мемлекеттік банктерінің құқықтық мәртебесі тақырыбы бойынша кандидаттық диссертация қорғады).1996-2000 жж – Черновцы мемлекеттік университетінің конституциялық, әкімшілік және қаржылық құқық кафедрасының стажер-оқытушысы, ассистенті.
## Мансабы
2000 - "Ощадбанктің" заң бөлімін басқарды, 2001 жылы осы банктің құқықтық қамтамасыз ету департаментінің директоры болды.
2003-2007 жылдары "Ощадбанктің" басқарма төрағасының бірінші орынбасары болды. 2004 жылдың желтоқсанынан 2005 жылдың мамырына дейін төрағасы қызметін атқарды.
2006 жылы Пышный банктің даму стратегиясын дайындап, Қадағалау кеңесімен келісіп, банктің корпоративтік менеджментін реформалауды және тәуелсіз директорларды бақылау кеңесіне енгізуді көздеді. Алайда Виктор Януковичтің (премьер-министр ретінде) билікке келуі банк командасының өзгеруіне әкелді.
2007 жылғы наурыздан мамырға дейін «Укрексимбанк» ААҚ басқарма төрағасының бірінші орынбасары болды.
2014 жылдың 26 наурызынан бастап - "Ощадбанк" АҚ Басқарма Төрағасы, мұнда өз командасымен бірге бес жылдан кейін кешенді жаңғырту жүргізіп, оны нарықтың көшбасшысына айналдырды. "Financial Club" ақпараттық агенттігінің жыл сайынғы тәуелсіз зерттеуі бойынша "Ощадбанк" төрт жыл қатарынан «Украинаның 50 жетекші банкі» кешенді рейтингінің жеңімпазы атанды.
2019 жылдың 2 тамызында Пышныйдың Сбербанктегі өкілеттігі 5 жылға ұзартылды.
## Саяси қызметі
Пышный саяси қызметпен 2007 жылы айналыса бастады, ол мамыр айында Ұлттық қауіпсіздік және қорғаныс кеңесі хатшысының орынбасары болып тағайындалды, ол бұл қызметте 2009 жылға дейін болды.
Андрей Пышный Арсений Яценюктің «оң қолы» деп аталды. Ол Яценюктің Змин майданы партиялық жобасының атқару комитетінің басшысы болды.
2012 жылы Пышный «Батькивщина» партиясынан Украина Жоғарғы Радасының (VII шақырылым) халық депутаты болып сайланды. Ол Жоғарғы Раданың Регламент жөніндегі комитеті басшысының бірінші орынбасары болды. 2013 жылы маусымда Яценюктің Змин майданы мен «Батькивщина» партиясы біріккеннен кейін ол «Батькивщина» басшысының орынбасары болып сайланды.
Пышный 2014 жылы Ощадбанктің басшысы болып тағайындалғанға дейін екі жыл халық қалаулысы болды.
Сонымен қатар, Пышный Ермак-Макфолдың санкциялық тобына кіреді. Бұл президент кеңсесінің басшысы Андрей Ермак пен америкалық дипломат Майкл Макфол бастаған Ресейге қарсы санкциялар жөніндегі халықаралық жұмыс тобы. Пышный Ресейдің террористік мемлекет ретінде танылуын қолдайды.
## Есту қабілетінің жоғалуы және әлеуметтік белсенділік
2009 жылы Пышный 34 жасында есту қабілетінен жартылай айырылды. Осы орайда ол бірқатар әлеуметтік жобалардың бастамашысы болды. Оның бастамасымен «Відчуй» қоғамдық бірлестігі құрылып, ол есту қабілетінен айырылған немесе есту қабілеті нашар туылған адамдарды бейімдеуге көмектеседі. Сонымен қатар, Ощадбанк Шығыс Еуропада бірінші болып ерекше қажеттіліктері бар адамдарға бейімделген банк бөлімшелерін ашты.
## Дереккөздер |
Алматы қаласының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Қазақстан Республикасының 2016 жылғы 6 сәуірдегі "Құқықтық актілер туралы» Заңының 27-бабына және Қазақстан Республикасының 2019 жылғы 26 желтоқсандағы "Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы" Заңының 21-бабына сәйкес, Алматы қаласының әкімдігі қаулысының 1-қосымшасына сәйкес бекітілген. 2021 жылы 9 қыркүйек айында Алматы қаласы әкімдігінің № 3/458 қаулысымен мемлекеттік тізімге өзгерістер енгізілді.
## Археология ескерткіштері
## Қала құрылысы және сәулет
## Монументтік өнер құрылыстары
## Қасиетті нысандар, ансамбльдер және кешендер
## Дереккөздер |
Жәнібек Герей (қырымтат. Canibek Geray; 1568—1636) — Герей әулетінен шыққан Қырым ханы (1610–1623, 1628–1635), Шақай Мүбарак Герей нұреддиннің ұлы (1593 қай.), Қырым ханы I Дәулет Герейдің немересі. Қырым ханы I Селәмет Герейдің (1608-1610) асырап алған ұлы. II Ғазы Герейдің тұсында Алып Герейдің сыбайласы Мүбарак Герейдің отбасы Солтүстік Кавказға қашады, болашақ ханның нағашы жұрты сол жақтан. Күйеуі қайтыс болғаннан кейін анасы І Фатих Герейге, одан кейін І Селәмет Герейге тұрмысқа шығады. I Селәмет Герей тұсында қашқын Мехмет Герейдің (1609-1610) орнына Жәнібек Герей қалғай болып тағайындалады.
## Өмірбаяны
Асырап алған әкесі қайтыс болғаннан кейін ол Бақшасарайдағы хан тағын иеленді. Хан тағына отырған Жәнібек Герей інісі Дәулет Герейді (1610-1623) қалғай етіп тағайындайды. І Селәмет Герейдің үлкен ұлы Азамат Герей (1632 қай.) 1610-1623, 1625-1627, 1628-1631 жылдары нұреддин болды.
Билік еткен кезеңде сұлтанның бұйрығымен Парсы мен Польшаға жорықтар жасап, өзін Осман империясының адал одақтасы ретінде көрсетті. Оның ұрыстарда жолы болмады: жеңістері ірі жеңілістерімен алмасып жатты. 1630-жылдары Шығыс Еуропа аймағында күш тепе-теңдігін сақтау үшін Ресейге қарсы Смоленск соғысында Польшаны қолдап, Мәскеу маңында сәтті жорықтар жасады.
Басқару стилі демократиялық және басқарудың маңызды мәселелерінде бейлермен ақылдасу үрдісімен сипатталады.
Жәнібек талғампаз, әдебиеттен хабардар адам еді.
1623-1628 жылдары III Мехмет Герей тұсында биліктен айырылды. Таққа екінші рет отырған ол Қырымда Шырын мен Мансұр рулары арасындағы ашық соғысқа тап болды. Хан Мансұрлардың әскери қолдауының арқасында екінші рет билікке келіп, оларға қарыздар болды, бұл басқа қырым руларын оған қарсы қойды. Ақсүйектер арасындағы теке-тіресті еңсере алмады.
Хан тағына екінші рет отырған Жәнібек Герей інісі Дәулет Герейді (1628-1631) қалғай етіп тағайындайды. 1631 жылы бұрынғы нұреддин Азамат Герей (1631-1632) қалғай етіп тағайындайды, кейін Жәнібек Герейдің бұйрығымен өлтірілді. 1632 жылы Жәнібек өзінің ұлы Мүбарак Герейді (1632-1635) қалғай етіп тағайындайды. 1631 жылы жаңа нұреддин болып Селәмет Герей ханның ұлы Мүбарак Герей (1631-1632) тағайындалды.
1635 жылы сұлтанның жарлығымен Қырым ханы Жәнібек Герей тақтан алынып, Родос аралына зейнеткерлікке жіберілді, сол жерде ол көп ұзамай қайтыс болды. Ол Родостағы Мұрат Рейс мешітінің жанында бөлек кесенеге жерленді.
## Әдебиет
* О. Гайворонский «Герейлердің шоқжұлдызы»
* О. Гайворонский «Екі құрлықтың билеушілері» 1-2 том
* Хәлім Герей «Хандардың қызғылт гүлзары» (Қырым хандарының тарихы)
## Дереккөздер |
Бекайдар би Әлменбетұлы (1745–1854) — Орта жүз биі, Орталық Қазақстан кіндігі Қарағанды облысы жерінде билік айтқан. Әділ сөзді би, тілге көсем шешен. Туған өңірдегі би-шешендер, әйгілі батыр, озық ойлы ел жақсылары мен мырзалары арасында өскен Бекайдар, солардан тәлім алған. Ел шетіне жау тиген, елдің іргесі сөгіле бастаған алмағайып заманда өмір сүрген. Бекең айтты деген өнегелі сөздер ел ішінде әлі де сақталған. Малды өрісінде, құлынды желісінде, баланы жас кезінде танып, сын айтатын дәл болжампаз, ақылды шешен, бидің дүрі болған екен.
## Бекайдар би сөздері
Адал болу қиын, адам болу одан да қиын.
Жаман елдің жақсысы болғанша, жақсы елдің жаманы болғаны артық.
Адал ниет — дұшпанды дос етер. Арамдық досты қас етер.
Үлкеннен алған ақыл — арыңа қосқан нақыл.
Дұшпаныңа достық ет — демес сені әрі кет.
Ой-өрісі — қиял төресі.
Баламен бала болу — баланы сүйе білу.
Бала тілін таппаған, Бала сүйіп бақпаған.
Баласы жоқ — тәні жоқ, Анасы жоқ — жаны жоқ.
Сүйе білу — сүйкімді болу.
Жақсы — ызбарлы, Жаман — ырғарлы.
Ақиқат — өшпейді, Шариғат — көшпейді.
Сұлулық — шақырып турады, Зұлымдық ақырып тұрады.
Мархабатты көңіл — таза өмір.
Көңіл айта білу — жадыратады, Ұстамдылық түбінде — сабыр жатады.
Қуана білу — білімдігің, Жұбана білу — ілімдігің.
Жақсыдан сөз қалар, Жаманнан сыз қалар.
Жылы сөз — жан берер, Ыстық сезім — сән берер.
Халқыңнан саяқ жүрсең — тозарсың, Бірге жүрсең — озарсың.
Өлгенді елеп өт, Ол адамның баласы. Туғанға елең ет, Оның да бар анасы.
Арсызда ақыл жоқ.
Шаншу — қан қыздырады, Қаңқу — жан тоздырады.
## Дереккөздер |
III Мехмет Герей (қырымтат. III Mehmed Geray; 1584—1629) — Герей әулетінен шыққан Қырым ханы (1623-1628), Қырым ханы II Сағадат Герейдің ұлы.
## Өмірбаяны
Мехмет Герей Құмықстан мен Астраханда айдауда болған отбасыда дүниеге келіп, 1593 жылы Қырымға оралды. 1596 жылы Селәмет Гереймен бірге Түркияға барып, онымен бірге Қара Йазыджи көтерілісшілерінің арасында қалады, содан кейін Ыстанбұлда жеті жыл түрмеде отырады. 1608 жылы І Селәмет Герейдің қол астында қалғай болып тағайындалады, бірақ онымен жанжалдасып, Қырымнан Бұжаққа қашады. 1614 жылы қайтадан түрік түрмесінде болды, 1618 жылы одан Қырымға қашып кетіп, Кефедегі түріктер оны ұстап алып, Родос аралындағы түрмеге жібереді.
1623 жылы досы, бас уәзірдің көмегімен Мехмет Герей хан дәрежесін алды. ІІІ Мехмет Герей өзінің інісі Шаһин Герейді (1623-1628) қалғай-сұлтан етіп, Дәулет Шобан Герейді (1623-1625) нұреддин етіп тағайындады. Билікке келген соң өте батыл және тың саяси реформаны жүзеге асыруға кірісті. Елдің ұзақ жылдар бойы билердің дау-дамайынан азап шеккенін көріп, сұлтан үлгісі бойынша бірыңғай билік жүргізу тәртібін енгізді. Оның інісі әрі қалғай-сұлтан Шаһин Герей ханның келісімімен бұдан да асып түсіп, түріктердің Қырым ісіне араласуына қарсы шығып, 1624 жылы Османлы түріктері Жәнібек Герейді таққа қайта отырғызу үшін III Мехмет Герейді тақтан тайдыруға әрекеттенуіне қарсы қорғаныс ұйымдастырды, бірақ Сарысу түбіндегі шайқаста жеңіліп қалды.
Жаңа Қырым ханы Сұлтанның парсы жорығына әскери көмегінен үзілді-кесілді бас тартуы арқасында халық арасында үлкен беделге ие болды. Қырым хандығының Осман империясынан тәуелсіздігіне қол жеткізу үшін қалғай-сұлтан Шаһин Герей Польша-Литва мемлекетімен түріктерге қарсы одақ жасау үшін белсенді әрекеттерді бастады, бұл Запороже казактарымен одақтық шартқа қол қоюға әкелді. Дәл осы кезде Шығыста Кіші және Үлкен Ноғай Ордаларын Қырымға қайта қосу жұмыстары жүргізілді. Түркияның басты жауы Персиямен байланыс орнатылды.
III Мехмет Герей мансұрлармен дұшпандық қарым-қатынаста болды. Сұлтан бұл шиеленісті өз пайдасына келтірді. Бұл ноғай көсемі Қан-Темірмен қарулы қақтығысқа және 1628 жылы Қырық Ер бекінісінде ханның қоршауына әкелді. Қоршаудан одақтас Запороже казактары босатып, олар ІІІ Мехмет хан және қалғай Шаһин Гераймен бірге сұлтанның Жәнібек Герейді таққа отырғызу әрекетіне қарсы тұру үшін түріктердің Кефе бекінісіне бет алды. Татар әскері қолбасшыларының жаңа хан жағына өтуіне байланысты жорық сәтсіз аяқталды.
Ағайынды Мехмет Герей мен Шаһин Герей Запорожеге қашып, одан кейінгі 1629 жылы Қырым жақтастары мен казактарының біріккен әскерінің басында олар екі рет Қырымға кіруге әрекеттенді, бірақ казактар арасындағы қайшылықтарға байланысты сәтсіз аяқталды. Осы екі жорықтың соңғысында ІІІ Мехмет Герей Жәнібек Герейге берілуге әрекеттенгені үшін Запороже казактарының қолынан қаза тапты, ал қалғай Шаһин Герей осыдан кейін Персияға кетіп қалды. Қайтыс болған ханды Бақшасарайға жеткізіп, Ескі Жұрт дүрбесіне жерледі.
## Әдебиет
* О. Гайворонский «Герейлердің шоқжұлдызы»
* О. Гайворонский «Екі құрлықтың билеушілері» 1-2 том
* Хәлім Герей «Хандардың қызғылт гүлзары» (Қырым хандарының тарихы) |
Қазақ КСР халық әртісі — құрметті атақ. Театр, музыка және кино өнерін дамытуда ерекше көзге түскен көрнекті өнер қайраткерлерін Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі төралқасы марапаттайтын.
Әдетте, «Қазақ КСР еңбек сіңірген әртісі» немесе «Қазақ КСР еңбек сіңірген өнер қайраткері» құрметті атағы берілгеннен кейін бес жылдан соң кешіктірмей берілетін. Келесі дәрежесі «КСРО халық әртісі» атағын беру болды.
Қазақстанда Кеңес Одағының ыдырауымен «Қазақ КСР халық әртісі» атағы «Қазақстан халық әртісі» атағымен ауыстырылды, бұл ретте атақ бұрынғы марапаттар жайлы КСРО және Қазақ КСР заңнамасында көзделген құқықтар мен міндеттерді сақтап қалды.
## Тағы қараңыз
* Қазақстан халық әртісі
* Қазақ КСР халық әртістерінің тізімі
* Қазақ КСР еңбек сіңірген әртісі
* Қазақ КСР еңбек сіңірген әртістерінің тізімі |
Атырау облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі Қазақстан Республикасының 2016 жылғы 6 сәуірдегі "Құқықтық актілер туралы» Заңының 27-бабына және Қазақстан Республикасының 2019 жылғы 26 желтоқсандағы "Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы" Заңының 21-бабына сәйкес, Атырау облысы әкімідігінің 2020 жылғы 14 қыркүйегі № 169 қаулысының қосымшасына сәйкес бекітілген.
## Атырау қаласы
## Жылыой ауданы
## Индер ауданы
## Исатай ауданы
## Құрманғазы ауданы
## Қызылқоға ауданы
## Мақат ауданы
## Махамбет ауданы
Барлығы: 313 тарих және мәдениет ескерткіштері (қала құрылысы және сәулет ескерткіштері - 21, монументтік өнер құрылыстары - 47, ансамбльдер мен кешендер - 64, киелі нысандар - 10, археология ескерткіштері – 171).
## Дереккөздер |
Хасен Қабдұлұлы Абсалямов (23 шілде, 1950 ж. – 14 тамыз, 2023 ж.) — қазақ ғалымы, техника ғылымдарының кандидаты, профессор, Ұлттық тау-кен ғылымдары академиясының академигі, Қазақстан Республикасы Минералдық ресурстар академиясының корреспондент-мүшесі және өнеркәсіп көшбасшысы.
Абсалямов Хасен Қабдұлұлы – 1950 жылы бұрынғы Көкшетау облысы Еңбекшілдер ауданының Степняк қаласында дүниеге келген. 1969 жылы № 1 Степняк орта мектебін бітіріп, Қазақ политехникалық институтының металлургия факультетіне оқуға түсті. 1974 жылы институтты бітіргеннен кейін алюминий зауытына жұмысқа жіберілді, онда 8 жыл жұмысшы, шебер, учаске бастығы болып жұмыс істеді.
1982 жылдан 2002 жылға дейін Васильков тау-кен байыту комбинатында жұмыс істеді: зертхана бастығы, тәжірибелі алтын өндіру фабрикасының бастығы, кәсіподақ комитетінің төрағасы, бірінші вице-президенті, содан кейін 1994 жылдан 2002 жылға дейін «Васильковский КБК» ААҚ президенті болды.
2002 жылдан 2012 жылға дейін Көкшетау және Солтүстік Қазақстан облыстарының кәсіпорындарында әртүрлі басшылық лауазымдарды атқарды: «Обухов КБК» директоры, «Барчинское КБК» директоры, ЖШС «Байлусты Алтын» бас директорының кеңесшісі, ЖШС «КДА завод» директоры.
2014 жылы Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университетіне «Тау-кен ісі, құрылыс және қоршаған отраны қорғау» кафедрасының меңгерушісі болып жұмысқа шақырылды.
2015–2020 жылдары Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті «Политехникалық факультетінің» деканы болды. Декан және кафедра меңгерушісі қызметтерінің тізгінін қосаққа алған Х.Қ.Абсалямов білім беруді дамытуға және болашақ мамандарды даярлау ісінде сүбелі үлес қосты.
2017 жылы Х.Қ.Абсалямов «Ұлттық тау-кен ғылымдары академиясы» қоғамдық бірлестігінің Ақмола филиалының директоры болып тағайындалды.
2020 жылы Х.Қ.Абсалямов «Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті» КеАҚ «Өнеркәсіптегі жаңа технологиялар» ғылыми-техникалық зертханаларының басшысы болып тағайындалды. Х.Қ.Абсалямов ғылыми қызметке белсенді қатысып, Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарының кәсіпорындарымен ғылыми-практикалық ынтымақтастықты дамытты.
Көптеген ғылыми мақалалардың авторы, үш авторлық патенті бар.
Х.Қ.Абсалямов «Айрықша еңбегі үшін» медалімен», «Құрмет» және «III дәрежелі Еңбек Даңқы», «Темпус IV», «Эразмус Мундус» және «Эразмус +» жобалардың іске асыруларына 10 жыл», «Біржан сал ауданының Құрметті азаматы», «Құрметті кенші», «С.Т.Такежанова» медальдарымен, «Тау-кен ғылымының үздігі» орденімен марапатталған.
## Дереккөздер |
«Киіз үй», кейде «Киіз үйдің жанында» — Сабыр Мәмбеевтің 1958 жылы салған суреті.
Мұнда суретші социалистік динамизнен гөрі шығысқа тән ақыл пайымдаушылығынан шабыт алғаны байқалады.
Осы және «Тауда» деген екі туындысы 1958 жылы Мәскеуде өткен Қазақ өнерінің онкүндігінде көрсетіліп, одақ көлемінде жоғары бағаланды. Кескіндемеші Сергей Герасимовтың айтуынша, бұл екі шығарма «жарықпен, күнмен, ашық түстермен толықтырылған» және «ұлттық бояуымен қатар өзінің эмоционалдық кейпімен заманауи болып келеді».
Бүгінгі күндері «Киіз үй» суреті Третьяков галереясының жеке жинағында орналасқан. Ал 1962 жылы авторлық қайталау ретінде салынған көшірмесі Ә. Қастеев атындағы өнер мұражайында сақтаулы тұр.
## Дереккөздер |
«Тауда», кейде «Тауларда» — Сабыр Мәмбеевтің 1956-57 жылдары салған суреті.
Бұл пейзажды ол 28 жасында, Қазақстан суретшілер одағының төрағасы болып сайланған кезде сала бастады. Ұлттық кескіндеме тілін іздеу туралы ойлана бастаған барлық жас суретшілер тобымен бірге Сабыр Мәмбеев те қазақ халқының көшпелі мәдениеті мен елдің жайлаудағы сюжеттерін кенеп бетіне түсіре бастады. Өз туындысында ол адамды жай табиғат фонында емес, соның құрамдас бір бөлігі ретінде көрсете білді. Мөлдір шуақты таңның тазалығы бейнеленген бұл сурет үшін ерекше үйлесімділік тән.
1958 жылы осы сурет және «Киіз үй» атты туындысы Мәскеуде өткен Қазақ өнерінің онкүндігінде көрсетіліп, одақ көлемінде жоғары бағаланды. Кескіндемеші Сергей Герасимовтың айтуынша, бұл екі шығарма «жарықпен, күнмен, ашық түстермен толықтырылған» және «ұлттық бояуымен қатар өзінің эмоционалдық кейпімен заманауи болып келеді».
## Дереккөздер |
«Тыңға 50 жыл» медалі — Қазақстан Республикасының мерейтойлық медалі.
## Медал туралы ереже
Медаль республикадағы тың және тыңайған жерлерді игеруге және ауыл шаруашылығын дамытуға елеулі үлес қосқан Қазақстан Республикасының азаматтарын және шетел азаматтарын мадақтау, сондай-ақ тың және тыңайған жерлерді игеруге 50 жыл толуын мерекелеу мақсатында тағайындалды.
## Сипаттамасы
«Тыңға 50 жыл» мерейтойлық медалi жезден дайындалып, диаметрi 34 мм шеңбер пiшiндi болады. Медалдiң бет жағында көтерiлген күн мен егiн аясында астық жинап жүрген комбайндар, оң және сол жақтарында айнала бидай масақтары бейнеленген.
Медалдiң артқы жағында ортада мемлекеттiк тiлде және орыс тiлiнде: «Қазақстан Республикасы «Тыңға 50 жыл» — «Республика Казахстан «50 лет целине» деген жазу жазылған. Медалдiң төменгi бөлiгiнде айнала лавр бұтақтары орналасқан.
Медалдағы барлық бейнелер, жазулар бедерлi, алтын түстi. Медаль шеттерi ернеумен жиектелген.
Медал құлақша мен шығыршық арқылы Қазақстан Республикасының мемлекеттiк туы түстес қатқыл таспамен тысталған енi 34 мм және биiктiгi 50 мм бесбұрышты тағанға жалғанады. Таспаның шеттерiн бойлай сары және жасыл түстi екi жолақ жүргiзiлген.
Медаль Өскемен қаласындағы Қазақстан теңге сарайында дайындалады.
## Сыртқы сілтемелер
* Тың және тыңайған жерлердi игерудiң басталуына 50 жыл толуы құрметiне арналған мерекелiк медаль туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 16 қаңтардағы № 1281 Жарлығы.
* Republic of Kazakhstan: Jubilee Medal 50 Years of the Development of Virgin Soil
* В Казахстане учреждена медаль "50 лет целине"
* Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 16 қаңтардағы № 1281 Жарлығы |
Құмтөр (қыр. Кумтөр) — Орталық Азиядағы ең ірі алтын кеніштерінің бірі. Қырғызстанның Ыстықкөл облысында орналасқан. Кеніш 1997 жылдан бері алтын өндірумен айналысады және 2022 жылдың 30 маусымындағы жағдай бойынша 13,8 миллион унциядан астам алтын өндірді. Перудағы Янакочадан кейін әлемдегі екінші орында.
## Тарихы
1978 жылы Қырғыз КСР мемлекеттік геология комитетінің геофизикалық экспедициясы кен орнын ашты. 1992 жылы жаңадан құрылған Қырғызстан үкіметі мен Cameco Corporation Құмтөр алтын жобасын құру туралы келісімге қол қойды. Сол жылы Cameco Corporation Құмтөрдің толық иесі болды. Кеніш құрылысы 1993 жылы басталып, 1997 жылы мамырда Құмтөрде коммерциялық алтын өндірісі басталды.
2013 жылдың қазан айына дейін Қырғызстан үкіметі компаниямен келіссөздерді аяқтап, парламентке 50/50 үлестік бірлескен кәсіпорын құру туралы меморандум жобасын ұсынды, алайда оны парламент қабылдамады, өйткені парламент Қырғызстанның компаниядағы үлестік үлесін 67 пайызға дейін арттыруды талап етті. 2014 жылы Құмтөрді қайта құрылымдау бағдарламасы парламентте бекітілді. Алайда, 2015 жылдың желтоқсанында Қырғызстан үкіметі келіссөздерден шыққаны жарияланды, өйткені үкімет жаңа қайта құрылымдау бағдарламасын ұсынбақшы болды.
Содан кейін Centerra Gold-пен үкімет арасында стратегиялық қоршаған орта мен инвестиция туралы келісімге қол қойылғанға дейін сот процестері жалғасты. Аталған келісім барлық даулар мен арбитраждық және экологиялық талаптарды реттеді. Сондай-ақ, 2016 жылдың 16 қарашасында Давидов және Лысый мұздықтарының жанында коммерциялық қызметке рұқсат беретін су кодексіне түзетулер қабылданды.
### Меншік қайшылығы және ұлттандыру қозғалысы
2012 жылдан бері адвокаттар Centerra Gold компаниясы қоршаған ортаны бұзды және жемқорлық жасады деп айыпталуына байланысты кенішті мемлекет меншігіне қайтаруды талап етті. 2021 жылдың 14 мамырында президент Садыр Жапаров парламент бекіткен шахтаға үкіметтің уақытша бақылауын қамтамасыз ететін заң жобасына сегіз күн өткен соң қол қойды. Жауап ретінде Centerra Gold кеніш бойынша Қырғызстанға қарсы арбитражды бастады. Кейбір дереккөздер бұл әрекетті экспроприация деп сипаттады.
Қырғызстан министрлер кабинетінің 2021 жылғы 17 мамырдағы бұйрығымен Kumtor Gold Company CJSC компаниясына уақытша сыртқы басқару енгізілді. Сол күні Canadian Professional Engineer (P.Eng.) лицензиясымен жұмыс істейтін тәжірибелі менеджер Теңгіз Бөлтірік Kumtor Gold Company CJSC компаниясына уақытша сыртқы менеджер болып тағайындалды.
## Өндірілуі және Қырғызстан экономикасына қосқан үлесі
Кен орны кәдімгі бұрғылау, жарылыс және жүк тиегіш не жүк машинасы қызметтерін пайдалана отырып, ашық әдіспен өндіріледі. Кен ұсатқышқа және одан әрі диірменге жеткізіледі, онда көміртегі сілтісіздендіру технологиясы бойынша алтын алынады. Фабриканың номиналды өнімділігі тәулігіне шамамен 16 000 тонна руданы құрайды. Кеніш Қырғызстандағы жеке сектордағы ең ірі жұмыс беруші және салық төлеуші болып табылады. 2020 жылы Kumtor Gold Company табысы ЖІӨ-нің 12,5% және жалпы өнеркәсіп өнімінің 23,3% құрады.[дереккөзі?]
## Дереккөздер |
"Ы. Алтынсарин" төсбелгісі – 2000 жылдың 12 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің білім беру және ғылым саласындағы белсенді оқытушыларын және педагогика қызметкерлерін ынталандандыру мақсатында және моральдық өсу үшін тағайындалған Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің №1159 министрліктің қаулысы бойынша бекітілген марапаты.
## Толығырақ
"Ыбырай Алтынсарин" төсбелгісімен білім беру мен тәрбиелеу процесін ұйымдастыру мен жетілдірудегі, оқыту мен тәрбиелеудің біртұтастығын қамтамасыз етудегі, білім беру және тәрбиелеу бағдарламаларын іске асырудағы елеулі табыстары, оқушыларды, тәрбиеленушілерді практикалық даярлаудағы, олардың шығармашылық белсенділігін арттыру табыстары, облыстық (аудандық), олардың республикалық халықаралық білім бағдарламалары мен жобаларындағы жетістіктері үшін білім беру органдары мен ұйымдарында 10 және одан да көп жыл еңбек өтілі бар қызметкерлер марапатталады.
## Құрметті төсбелгісінің сипаттамасы
"Ыбырай Алтынсарин" төсбелгісі диаметрі 32 мм шеңбер нысанында қалыңдығы 2 мм мыс пен никельдің қорытпасынан дайындалады.Төсбелгінің беткі жағында Ыбырай Алтынсариннің бейнесі орналасқан. Бейненің астында "Ы. АЛТЫНСАРИН" деген жазу бар.Төсбелгінің артқы жағында "Педагогикалық қызметтегі табыстары үшін" деген жазу орналасқан.
Төсбелгі құлақша мен шынжыр арқылы ені 25 мм және биіктігі 15 мм көгілдір түсті қатқыл лентамен қапталған, төменгі жағында лавр бұтақтары бар тікбұрышты тағанмен жалғанады.Төсбелгі киімге визорлы бекіткіші бар түйреуіш арқылы бекітіледі. |
2024 жылдың 19 мамырында Иранның әскери күштерінің тікұшағы Иранның Шығыс Әзірбайжан, Узи ауылында әуе апатына ұшырады. Апат нәтижесінде Иран президенті Ибраһим Раиси, сыртықы істер министрі Хосейн Амир Абдоллахиян, Шығыс Әзірбайжан губернаторы Малек Рахмати және Шығыс Әзірбайжандағы Иранның жоғарғы лидерінің өкілі Мохаммад Али аль-Хашем қайтыс болды.
## Дереккөздер |
Мөңке би Төлеұлы — 1207 жылы Қытайдың Хубей провинциясында туып, 1259 жылы Моңғолияның Бұрқан-Қалдан деген өзінің ата мекенінде жерленген. Әкесі Төле хан болған. Шыңғысханның немересі Бату хан мен өзінің інісі Берке ханның көмегімен 1251 жылдары өзінің қарсылас туыстары Шағатай, Үгедей хандарды ығыстырып Шыңғысханың Керөлеңдегі ордасына қаған би болып сайланған.
Ескерту: Қазақта белгілі екі Мөңке бар: бірі — Шыңғысты хан сайлаған Мөңке Төлеұлы, екіншісі — Сырымға бата берген Шекті Мөңке Тілеуұлы.
## Мөңке бидің толғау-термесі
Ескі шежіре деректерде кездесетін мына толғау-термесі ел аузында қалған:
Тайғақ, тайғақ көлдерден
Балық шығар деп еді.
Ол балықты аулайтын,
Үш ашалы шанышқылы,
Қайық шығар деп еді.
Терең жатқан балықты,
Алып шығар деп еді.
Жолы болмас қарсықты,
Екі етегі су болып,
Бір жаратқан тәңірге,
Налып шығар деп еді.
Ауылдан шу қылып,
Жаулықтарын ту қылып,
Зайып шығар деп еді.
Оқшонтай жоқ, кісе жоқ,
Белбеу шығар деп еді.
Жүгініс жоқ, келіс жоқ,
Келбеу шығар деп еді.
Үй басына тоқылдақ,
Келі шығар деп еді.
Енесімен керісіп,
Келін шығады деп еді.
Бір уысқа толмайтын,
Аяң шығар деп еді.
Қай жақ болса қонысың,
Сол жақ шығар деп еді.
Тайынша мен танаға,
Жүк артылар деп еді.
Ағып жатқан дария,
Суы тартылар деп еді.
Пышағы мен шақпағы,
Қалып шығар деп еді.
Бес қойға алған өгізді,
Тегін дерсің деп еді.
Егін егіп, тарының,
Сөгін жерсің деп еді.
Есха деген қамыстан,
Жебе шығар деп еді.
Жүре берсең алдыңнан,
Төбе шығар деп еді.
Сол төбенің басына,
Асасы бар қолында,
Өзі тоба жолында,
Ақсақалды қария,
Жеке шығар деп еді...
## Дереккөздер |
Ақтөбе облысының жергілікті маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізімі 2001 жылғы 23 қаңтардағы «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы» Заңының 27-бабына, Қазақстан Республикасының 2019 жылғы 26 желтоқсандағы «Тарихи-мәдени мұра объектілерін қорғау және пайдалану туралы» Заңының 21-бабына сәйкес Ақтөбе облысы әкімдігі қаулысына сәйкес бекітілген. Тізім Ақтөбе облысы әкімдігінің 01.07.2023 № 169 қаулысымен жаңартылған.
## Ақтөбе қаласы
## Алға ауданы
## Әйтеке би ауданы
## Байғанин ауданы
## Қарғалы ауданы
## Қобда ауданы
## Мәртөк ауданы
## Мұғалжар ауданы
## Ойыл ауданы
## Темір ауданы
## Хромтау ауданы
## Шалқар ауданы
## Ырғыз ауданы
Барлығы: 863 тарих және мәдениет ескерткіштері (қала құрылысы және сәулет ескерткіштері - 87, монументтік өнер құрылыстары - 58, ансамбльдер мен кешендер - 6, киелі нысандар - 43, археология ескерткіштері – 669).
## Дереккөздер |
Асылбек Айжарықұлы Смағұлов (28 сәуір 1970, Нұра ауылы, Ырғыз ауданы, Ақтөбе облысы, Қазақ КСР) — қазақстандық құқықтанушы-заңгер, саясаткер, заң ғылымдарының докторы (2007), профессор. Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының мүшесі (2020 жылдың 16 қыркүйегінен бастап).
## Өмірбаяны
1970 жылы Ақтөбе облысы, Ырғыз ауданы, Нұра кеңшарында дүниеге келді.
Еңбек жолын 1987 жылы жұмысшы болып бастады.
1988-1990 жылдары — КСРО Қарулы Күштері қатарында қызмет етті.
1991-1992 жылдары — КСРО ІІМ Свердлов жоғары мектебінің тыңдаушысы болды.
1992-1995 жылдары — Қазақстан Республикасы ІІМ Қарағанды жоғары мектебінің тыңдаушысы болып, оны үздік бітірді.
1995-2000 жылдары — Қазақстан Республикасы ІІМ Қарағанды жоғары мектебінде оқытушы, адъюнкт, аға оқытушы болды.
2000-2012 жылдары — Қазақстан Республикасы Қаржы полициясы академиясының Қылмыстық құқық және криминология кафедрасының доценті, басшысы, Академия басшысының ғылыми жұмыстар жөніндегі орынбасары, оқу-әдістемелік жұмысты ұйымдастыру академиясы басшысының орынбасары болды.
2012-2016 жылдары — «Қазақстан Республикасының Заң шығару институты» мемлекеттік мекемесінің директоры болды.
2016 жылдың 23 наурызынан 2020 жылдың 16 қыркүйегіне дейін — «Нұр Отан» партиясы атынан Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің VІ сайланым депутаты болды. Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Заңнама және сот-құқықтық реформа комитетінің мүшесі болды.
2020 жылдың 16 қыркүйегінен бастап — Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының мүшесі болды.
## Марапаттары мен атақтары
* 2005 — «Қазақстан Конституциясына 10 жыл» медалі
* 2011 — «Қазақстан Конституциясына 20 жыл» медалі
* 2016 — «Қазақстан Конституциясына 25 жыл» медалі
* 2020 — «Қазақстан Республикасының Конституциясына 25 жыл» медалі
* «Құқық тәртібін қамтамасыз етуге қосқан үлесі үшін» медалі
* «Әділет жүйесін дамытуға қосқан үлесі үшін» медалі
* «Ерен еңбегі үшін» медалі
* Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтан Алғыс хат
* «Қазақстан Республикасы Қаржы полициясына 15 жыл» төсбелгісі
* «Қазақстан Республикасындағы ғылымды дамытуға қосқан үлесі үшін» төсбелгісі және т.б.
* Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) Қаржы полициясы академиясының құрметті профессоры
* «ТМД ПАА. 25 жыл» медалі (27 наурыз 2017 ж., ТМД Парламентаралық Ассамблеясы) – парламентаризмді дамыту мен нығайтудағы қызметі, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы қызметінің құқықтық негіздерін дамытуға және жетілдіруге, халықаралық байланыстарды және парламентаралық ынтымақтастықты нығайтуға қосқан үлесі үшін.
## Дереккөздер |
Мемлекетаралық «МИР» телерадиокомпаниясы — халықаралық телерадиокешен.
1992 жылы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы елдерінің саяси, экономикалық және гуманитарлық әріптестігін насихаттау арқылы ортақ ақпарат кеңістігін құрып, халықаралық ақпарат алмасуына жәрдемдесу мақсатында құрылды. Телерадиокомпания штаб-пәтері Мәскеу қаласында орналасқан, 9 елде ұлттық филиалдары мен өкілдіктері бар. «Мир» МТРК құрамына «МИР», «МИР 24» телеарналары, «МИР» радиосы, MIR24.TV ақпараттық-сараптамалық порталы мен «МИР-Телепорт» көп функционалды спутниктік жүйесі кіреді.
## Құрылымы
### «МИР» телеарнасы
«МИР» телеарнасы посткеңестік кеңістіктегі елдердің қазіргі өмірі мен тарихын көрермендерге таныстырады. Телеарна құрылтайшы мемлекеттердің аумағында хабар таратады: Әзірбайжан, Армения, Беларусь, Грузия, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан және Өзбекстан, сондай-ақ Түрікменстан мен Эстония халқына 4 уақыт белдеуінде SD және HD форматында қолжетімді. Армения, Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан және Ресейде телеарна цифрлық эфирлік хабар таратудың ұлттық пакетінің құрамына кіреді. Ресейде «МИР» телеарнасына екінші цифрлық мультиплекстегі 18-түйме бекітілген. Жалпы аудиториясы – 180 млн астам адам.
### «МИР 24» телеарнасы
«МИР 24» — 2013 жылы 1 қаңтарда хабар тарата бастаған тәуліктік ақпараттық, мәдени-танымдық телеарна, ТМД елдері мен әлем жаңалықтарын көрсетеді. «МИР 24» телеарнасы 25 елдің аумағында таралады: Әзірбайжан, Армения, Беларусь, Грузия, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан, Түрікменстан, Өзбекстан, сонымен қатар Болгария, Германия, Израиль, Моңғолия, АҚШ, Оңтүстік Корея және т.б. Жалпы аудиториясы – 75 млн астам адам. Беларусь, Қазақстан мен Қырғызстанда «МИР 24» эфирлік хабар тарататын екінші мультиплекске енгізілген, Ресейде телеарна цифрлық эфирлік телевидениенің жергілікті мультиплексінде хабар таратады.
### «МИР» радиосы
«МИР» радиостанциясы Adult Contemporary форматында хабар таратады. Музыкалық саясатының негізі – соңғы 15 жылдағы танымал сапалы орыс тілді музыка. Сонымен бірге эфирде күні бойы жаңалықтар, жұлдыздардан алынған сұхбат пен танымдық ойын-сауық бағдарламалар бар.
«МИР» радиосы Армения, Беларусь, Қырғызстан мен Ресей аумағында 3 уақыт белдеуінде таралады. Жалпы аудиториясы – 47,2 млн адам.
### «MIR24.TV» порталы
MIR24.TV ақпараттық жаңалықтар порталы 2011 жылы қаңтарда іске қосылды. «Мир» МТРК эксклюзивті видеолары бар Достастық елдерінің жаңалықтары тәулігіне 250 мыңнан көп адамды тартады.
## Тарихы
КСРО ыдырағаннан соң біртұтас ақпарат әлемі де өзінің өмір сүруін тоқтатты. Соған орай, 1992 жылы 15 мамырда ТМД Украина үкіметінің бастамасымен Мемлекетаралық телерадиокомпания (МТРК) құру туралы уағдаластыққа қол қойды. 1993 жылдың көктемінен «Ресей қоғамдық теледидары» арнасынан күн сайын «Вместе» бағдарламасы беріліп тұрды. Телерадиокомпанияға – Армения, Белорусь, Қазақстан, Қырғызстан, Ресей, Тәжікстан, Әзірбайжан, Өзбекстан, Украина елдері мүше.
## Бағдарламалары
Ақпараттық бағдарлама
* Новости
* Вместе
Ойын шоу
* Миллион за 5 минут
* Игра в кино
Танымдық бағдарлама
* [Не]Фантастика
* Фазенда Лайф
* Все как у людей
* Пять причин поехать в...
Құқықтық бағдарлама
* Дела судебные
* Мировое соглашение
Деректі фильм
* Наше кино
* Рожденные в СССР
* «Исторический детектив» с Николаем Валуевым
## Басшылары
Компания төрағалары
* Ғаділбек Шалахметов (1992-2002)
* Виктор Сенин (2002-2007)
* Радик Батыршин (2007 жылдан бері)
Қазақстандағы ұлттық филиал директорлары
* Асқар Әлімжанов (2009-2021)
* Алан Әжібаев (2021 жылдан бастап),
## Дереккөздер |
Atameken Business — бизнес туралы хабар тарататын және бизнеске арналған қазақстандық коммерциялық телеарна, "inbusiness.kz" ақпарат агенттігімен бірге "Atameken Business" медиа холдингінің құрамына кіреді. Телеарна эфирінде жаңалықтар, аналитикалық бағдарламалар, нарық тенденциялары мен болжамдар, сараптамалық болжамдар, пікірталас бағдарламалары мен деректі фильмдер көрсетіледі. Телеарнаның Астана және Алматы қалаларында студиялары бар.
## Тарихы
Интернет-портал платформасында "Atameken Business Channel" мультимедиялық телеарна болып 2016 жылдың 23 мамырында іске қосылды.
Алғашында хабар тарату уақыты тәулігіне 4 сағатты құраса, бүгінде телеарна «KazSat-3» жер серігінің көмегімен Қазақстан аумағында 24/7 форматта хабар таратады.
2016 жылдың 1 желтоқсанынан бастап арна «KazSat» кабельді тарату телекомпаниясының тізіміне енді.
## Жүргізушілері
* Қайырбек Жәйлібек (Сөзбе-сөз)
* Айжан Ілиясқызы (Сол жағалау)
* Айгерим Дюзикенева (The Weekly Review)
* Диас Еркинов (Итоги Brief/Грани)
* Руслан Идрисов (Мир. Итоги)
* Рустам Байдәулет (Апта айнасы)
* Әлия Текенова (Әлем тынысы)
* Нағашыбек Алдан (Шыны керек)
## Бағдарламалар
* Басты жаңалықтар (Главные новости)
* Басты тақырып (Время говорить)
* Túski format (Дневной формат)
* JAŃALYQTAR (Новости)
* Дайджест JAŃALYQTAR (Дайджест НОВОСТИ)
* СПОРТ / SPORT
* SÓZBE SÓZ (Своими словами)
* ARNAIY REPORTAJ (Специальный репортаж)
* ӨҢІР / РЕГИОНЫ
* The Weekly Review
* BRIEF ТҮЙІН (ИТОГИ BRIEF)
* ÁLEM TYNYSY (МИР. Итоги)
* APTA AINASY
* БОЛАШАҚҚА БАҒДАР
* ҰЛТ МҮДДЕСІ
* Business & Woman
* SHYNY KEREK
* КЕРЕК ДЕРЕК
* АНЫҒЫН АЙТСАҚ
* Сұхбат (ИНТЕРВЬЮ)
* БІЗДІҢ АУЫЛ
* IТ NEWS
* EXCLUSIVE
* TRAVEL KZ
* ОТРАСЛИ / САЛА МЕН САПА
* АБАЙ АМАНАТЫ / ABAY AMANATY
* Вставай и делай / Қолыңнан келеді
* БИЗНЕСКЕ АПАРАР ЖОЛ / ИСТОРИЯ ОДНОГО БИЗНЕСА
* Время FinTech
* ҚАЗАҚСТАНДА ЖАСАЛҒАН
* Еңбек жолы / Призвание
* QAZAQ TILI
* QAZ-BREND
* CASE
* Семейный бюджет / Отбасылық бюджет
* БИЗНЕС БАСТА
* ГРАНИ
* Сіз білесіз бе?
* ҚАЛА. ЕЛ ТЫНЫСЫ
* ТҮСІНУ МАҢЫЗДЫ
* ДАВАЙ ЗАПРАВИМСЯ
* КАК ЭТО СДЕЛАНО?
## "inbusiness.kz" ақпарат агенттігі
inbusiness.kz – Қазақстан, ЕАЭО, ТМД және әлемдегі саяси, қоғамдық және экономикалық жаңалықтар туралы іскерлік ақпараттық портал. 2019 жылы іске қосылды. Ақпараттық платформа сайтында ATAMEKEN BUSINESS телеарнасы LiveStream режимінде көрсетіледі. Портал контенті қазақ, орыс тілдерінде қолжетімді.
## Басшылары
* Юлия Валиахметова (2016-2018)
* Қанат Сахариянов (2018 жылдан бері)
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* «Atameken Business» телеарнасының ресми сайты мен онлайн көрсетілімі
* «Басты жаңалықтар / Новости Казахстана» (YouTube)
* «Atameken Business Programs / Атамекен Бизнес» (YouTube)
* «Atameken Business» телеарнасы (Instagram)
* «Atameken Business» телеарнасы (TikTok)
* «Atameken Business» телеарнасы (Facebook)
* Atameken Business - Новости Казахстана (Telegram)
* Atameken Business - Жаңалықтар (Telegram)
* «Atameken Business» телеарнасы (ВКонтакте)
* «Atameken Business» телеарнасы (X)
* «inbusiness.kz» ақпараттық порталы
* «inbusiness.kz» (Instagram)
* «inbusiness.kz» (Telegram)
* «inbusiness.kz» (TikTok)
* «inbusiness.kz» (Facebook)
* «Atameken Business» арнасы Интернет мұрағатында: abctv.kz сайты (2016-2019 жылдар) |
Агат Несауле (23 қаңтар 1938 – 29 маусым 2022) — Латвиядан шыққан американдық жазушы және «Висконсин-Уайтвотер университетінің ағылшын факультетінің» профессоры. Оның 1995 жылғы «Женщина в янтаре» («A Woman in Amber») мемуары 1996 жылы «До Колумба» қорының «Американдық кітап сыйлығын» алды.
## Ерте өмірі және білімі
Несауле Латвияда дүниеге келген, Петрис В. Несауле мен Валда Несауленің қызы. Оның әкесі – лютерандық дін қызметкері болған; ал анасы жетпіс жасында доктор дәрежесін алды. Кішкентай қыз кезінде Несауле отбасымен бірге әскери күйзелістерден қашып, Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Германияда бала тұтқын ретінде уақыт өткізді. Отбасы босқындар лагерінде тұрып, 1950 жылы, ол 12 жасында АҚШ-қа көшті.
Несауле Шортридж орта мектебінде оқыды және Индианадағы латын тілінен Ұлттық жарыста жеңіске жетті; сыйлық Блумингтондағы Индиана университетінде төрт жылдық стипендия болды. Ол Индианада бакалавр және магистр дәрежесін алды, сонымен қатар Висконсин-Мэдисон университетінде ағылшын тілі бойынша доктор дәрежесін алды. Оның диссертациясы « Дорис Лессинг феминизмі» (1972) деп аталды.
## Мансап жолы
Несауле 1963 – 1996 жж. Висконсин-Уайтвотер университетінде ағылшын тілі профессоры болды. Несауле мен Рут Шауэр 1972 жылы мектептің әйелдерді зерттеу бағдарламасын құрды. Оның 1995 жылғы «Женщина в янтаре: исцеление от травм войны и изгнания» (1995) мемуары 1996 жылы «До Колумба» қорының «Американдық кітап сыйлығын» алды. Ол сонымен қатар екі роман мен ғылыми мақалалар жариялады.
1998 жылы президент Билл Клинтон Латвия, Литва және Эстонияның НАТО-ға қосылуына мүмкіндік беру үшін қажетті келісімге қол қойған кезде Несауле қонақ болды. 2019 жылы ол эсседе: «Мен Америка Құрама Штаттарында 70 жыл тұрдым. Мен Тәуелсіздік Декларациясы мен Конституцияға ғашық американдық азаматпын. Мен бұл елдің маған берген барлық нәрселеріне өте ризамын, бірақ мен бұл жерге шынымен тиесілі емес екенімді сеземін»,— деп жазған.
## Жарияланымдары
* «Дорис Лессингтің бақылау тізімі» (1973);
* «Әйелдер және қылмыс: Аллингемдегі сексизм, Сайерс және Кристи» (1974, Марго Питерспен бірге);
* «Әйелдер неге өлтіреді» (1975, Марго Питерспен);
* «Дорис Лессингтің феминистік пьесалары» (1976);
* «Академиядағы кісі өлтіру» (1977, Марго Питерспен);
* «Аспазияға не болды? Латвиядағы феминизмді іздеуде» (1993);
* «Кәріптастағы әйел: соғыс пен қуғынның жарақатын емдеу» (1995);
* Ежи Косинскиге ғашық: роман (2010);
* «Фей Уэлдон романдарындағы феминизм және өнер» (2013);
* «Жоғалған жаз мезгілі: қуғындағы әйелдер достығы» романы (2019);
* «Эмиграция қайтымсыз» (2019).
## Жеке өмірі
Несауле ағылшын профессоры Гарри Кроузбен отбасын құрған. Олардың Борис атты ұлы болды. Олар ажырасып кетті. Ол 2022 жылы Висконсин штатының Мадисон қаласында 84 жасында қайтыс болды.
## Дереккөздер |
Тоян қалашығы (орыс. Тоянов городок) — Түмен (Сібір) хандығының құрамындағы ортағасырлық қала. Қалашықтың қалдықтары Ресей Федерациясы, Томбы қаласында, Том өзенінің сол жақ жағалауында орналасқан.
## Тарихы
## Әдебиет
* Матвеев А.В., Татауров С.Ф. Сибирское ханство: военно-политические аспекты истории. Казань: Фэн АН РТ, 2012. 260 с.
* Плетнева Л.М. Тоянов городок (по раскопкам М.П. Грязнова в 1924 г.) // Из истории Сибири. Томск: Изд-во Томского ун-та, 1976. Вып.19. С. 65–89.
* Тюменское и Сибирское ханства / под ред. Д. Н. Маслюженко, А. Г. Ситдикова, Р. Р. Хайрутдинова. — Казань: Издательство Казанского университета, 2018. — 560 с. — ISBN 978-5-00130-021-2
* Яковлев Я.А. Могильник Тоянов Городок: Каталог коллекции Ф.Р. Мартина 1891 г. Из фондов Государственного Исторического музея (г. Стокгольм). Томск-Сургут: Изд-во Том. ун-та, 2009. 348 с. |
Самар қалашығы (орыс. городок Самар) — Түмен (Сібір) хандығының құрамындағы ортағасырлық қала.
## Тарихы
Археологиялық ескерткіштің қалдықтары Ханты-Мансийск қаласының аумағында орналасқан.
## Әдебиет
* Матвеев А.В., Татауров С.Ф. Сибирское ханство: военно-политические аспекты истории. Казань: Фэн АН РТ, 2012. 260 с.
* Тюменское и Сибирское ханства / под ред. Д. Н. Маслюженко, А. Г. Ситдикова, Р. Р. Хайрутдинова. — Казань: Издательство Казанского университета, 2018. — 560 с. — ISBN 978-5-00130-021-2 |
Қазақстан Парламенті Мәжілісінің депутаттары:
* Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 1-сайланым депутаттары
* Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 2-сайланым депутаттары
* Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 3-сайланым депутаттары
* Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 4-сайланым депутаттары
* Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 5-сайланым депутаттары
* Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 6-сайланым депутаттары
* Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 7-сайланым депутаттары
* Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 8-сайланым депутаттары |
Subsets and Splits