text
stringlengths 3
252k
|
|---|
Қараоба – Байтілеу тауларының солтүстік-батысындағы оқшауланған шоқылы тау.
## Географиялық орны
Абай облысы Аягөз ауданы Тарлаулы ауылының батысында 6 км жерде, Аягөз өзенінің аңғарында орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 459 м. Солтүстіктен оңтүстікке қарай бойлық бағытта 3 км-ге созылып жатыр, енді жері 1 км. Беткейі жалпақ келген. Оңтүстік-батысында Кеген тауы, оңтүстігінде Бестерек, Жырақұдық қыстаулары орналасқан. Шабындыққа, мал жайылымына қолайлы.
## Дереккөздер |
Қызылшоқы – Қараоба тауларының солтүстік-шығысындағы оқшауланған тау.
## Географиялық орны
Қарағанды облысы Бұқар жырау ауданы Суықсу ауылынан солтүстікке қарай 14 км-де жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 415 м. Батыстан шығысқа қарай ендік бағытта 5 км-ге созылып жатыр, енді жері 2 км. Беткейі көлбеу келген.
## Өсімдігі
Қызғылт қоңыр топырақ жамылғысында бетеге, боз, селеу, т.б. дала өсімдіктері өседі.
## Дереккөздер |
Сарыжал – Арғанаты мен Қағыл тауларының аралығындағы аласа тау.
## Географиялық орны
Ұлытау облысы Ұлытау ауданы Терісаққан ауылының оңтүстігінде 18 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 589 м. Солтүстіктен оңтүстікке қарай бойлық бағытта 4 кмге созылған, енді жері 1,5 км. Беткейі жайпақ. Солтүстігінде Егізен, батысында Сандыбай, оңтүстік-шығысында Желдіадыр таулары жатыр.
## Өсімдігі
Қиыршықтасты бозғылт қоңыр топырақ жамылғысында қараған, бетеге, жусан, селеу, т.б. өсімдіктер өседі.
## Дереккөздер |
Қарақойсу (құм. Къара къойсу; авар. Чӏегӏер гӏор) — Ресейдегі өзен. Дағыстан Республикасы жер аумақтарынан ағып өтеді. Өзен сағасы Аварское Койсу өзенінің оң жағалауынан 37 км қашықтықта орналасқан. Өзен ұзындығы 93 км-ді құрайды.
## Су реестрінің мәліметтері
Ресей мемлекеттік су тізілімінің мәліметі бойынша Батыс Каспий су алабы өңіріне жатады, өзеннің сушаруашылық бөлігі — Сулак өзені бастауынан Чиркейск су торабына дейін. Өзен саласы — Саласы болмайды, өзен алабы — Терек.
Ресей су ресурстары федералды агенттігі дайындаған РФ территориясын сушаруашылығы бойынша аудандастыру жөніндегі геоақпараттық жүйе мәліметтері бойынша:
* Мемлекеттік су реестріндегі су объектісінің коды — 07030000112109300001077
* Гидрологиялық тұрғыдан зерттелу (ГЗ) коды — 109300107
* Су алабының коды — 07.03.00.001
* ГЗ томының нөмірі — 09
* ГЗ бойынша шығарылуы — 3
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Ресей Федерациясы Табиғи ресурстар және экология министрлігі Мұрағатталған 26 мамырдың 2015 жылы. |
Жанбек Нығметұлы Сауранбаев (5 мамыр, 1940 жыл- 24 ақпан 2016) - волейболдан әлем кубогының иегері, Еуропа және КСРО чемпионы, Еуропа чемпиондары кубогының екі мәрте иегері.
## Өмірбаяны
Әкесі Нығмет Сауранбаев - қазақ филология саласы бойынша тұңғыш ғылым докторы, академик, кезінде орысша-қазақша сөздікті құрастырып, жарыққа шығарған білікті маман. Кейіннен Қаз ССР Ұлттық ғылыми академиясының вице-президенті болды. Анасы Мария Иосифовна - шет тілдер институтының түлегі.
* 1963 жылы Одақтың жастар құрамасы қатарына қабылданды.
* Келесі жылы ерлер командасына шақырылды. КСРО құрамасы сапында көптеген жарыстарда олжаға кенелді.
* 1965 жылы Түркияда Еуропа чемпионы атанды.
* 1966 жылы Польшада әлем кубогын иеленді.
* Финляндия мен Мажарстанда өткен Дүниежүзілік универсиадада топ жарды.
* Жанбек бес жыл бойы КСРО құрамасының дәнекері (связующий) болды. Және де аталмыш мемлекеттің бас командасына қабылданған Қазақстанның тұңғыш волейболшысы. КСРО-ның ұлтаралық саясаты салдарынан Сауранбаев 1964 және 1968 жылдардағы Олимпиядаға жіберілмеді.
* 1968 жылы КСРО құрамасынан кеткеннен кейін барлық күш-жігерін «Буревестниктің» өсіп-өрлеуі үшін жұмсады. Сол маусымды Сауранбаев командасы екінші орынмен қорытынды. Ал 1969 жылы Одақ чемпионы атанып, одан кейін қатарынан екі рет Еуропа чемпионы кубогын олжалады.
* 1988 жылдан бастап, осы күнге дейін Қаныш Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінің дене шынықтыру кафедрасының меңгерушісі.
## Дереккөздер |
Сарыжал – Қалба жотасының солтүстік-батыс бөлігіндегі тау.
## Географиялық орны
Абай облысы Жарма ауданы Қостөбе ауылының оңтүстік-батысында 22 км жерде, Шар жəне Қызылсу өзендерінің аралығында орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 486 м. Солтүстіктен оңтүстікке қарай бойлық бағытта 3 км-ге созылған, енді жері 1 км. Беткейі тіктеу, етегінде ұсақ шоқылар кездеседі. Олардың беткейлері жартасты.
## Өсімдігі
Таудың қызғылт қоңыр топырақ жамылғысында қараған, ши аралас селеу, көде, бетеге өседі. Сай-жыралармен тілімденген беткей етегінде қайың, теректен тұратын шағын орман кездеседі.
## Дереккөздер |
Соркөл – Тобыл алабындағы көл.
## Географиялық орны
Қостанай облысы Қостанай ауданы Қашар кентінен батысқа қарай 3 км жерде орналасқан.
## Гидрографикасы
Теңіз деңгейінен 194 м биіктікте жатыр. Аумағы 4,3 км2, ұзындығы 2,6 км, енді жері 1,9 км, жағалау бойының ұзындығы 8,3 км. Дөңгелек пішінді көл жағалауы жазық əрі сор батпақ. Батысында Тұзтығын көлі жатыр. Негізінен жауын- шашын жəне жер асты суларымен толысады. Арнасында жыл бойы су болады. Қараша айының 3-онкүндігінде суы қатып, сəуір айының ортасында ериді. Алабы шабындыққа жəне егістікке пайдаланылады.
## Дереккөздер |
Елді мекен:
* Соркөл – Атырау облысы Қызылқоға ауданындағы ауыл.
Көлдер:
* Соркөл – Жем алабындағы көл.
* Соркөл – Ойыл өзенінің сағасындағы тұзды көл.
* Соркөл – Ырғыз алабындағы тұйық көл.
* Соркөл – Шу аңғарындағы көл.
* Соркөл – Тобыл алабындағы көл. |
Соркөл – Шу өзенінің төменгі аңғарындағы көл.
## Географиялық орны
Жамбыл облысы Сарысу ауданы Шығанақ ауылының солтүстік-батысында 15 км жерде орналасқан.
## Гидрографикасы
Теңіз деңгейінен 340 м биіктікте жатыр. Аумағы 3,9 км2, ұзындығы 3 км, енді жері 1,9 км, жағалау бойының ұзындығы 9 км. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай созылып жатқан көл жағалауы жарлы, батысы біршама жазық келген. Мұнда батпақты сор жерлерінде қамыс шоғырлары кездеседі. Негізінен қар, жауын-шашын суларымен толысады. Жазда құрғап сорға айналады. Оңтүстігінде Тұздыарал қонысы жатыр. Алабы жыл бойы мал жайылымына пайдаланылады.
## Дереккөздер |
Қобан мәдениеті — Солтүстік Кавказдың орталық бөлігіне тараған археологиялық мәдениет (б.з.б. 2-1 мыңжылдықтар - 1-мыңжылдықтың ортасы, яғни қола дәуірінен темір дәуіріне өтер кезең).
Кобан мәдениетіне тән заттардың бастылары: әсем қола балталар, белдік айыл бастары, жұмыр білезіктер, түйреуіштер. Олардың беттері геометриялық және [қошқар мүйіз өрнектермен безендірілген. Қыш ыдыстарға да осындай өрнектер салынған. Өліктер төрт бұрышты тас жәшіктердің ішіне бүктүстіріп қойылған. Кобан мәдениеті тұсындағы халықтар мал бағып, егін еккен, Скифиямен, Кавказ сыртымен, Алдыңғы Азиямен тайпа аралық кең байланыс жасаған.
## Дереккөздер |
Әлия Қахармановна Серікбаева (26 маусым 1951 жыл, Алматы, Қазақ КСР) — КСРО-лық және қазақстандық үстел теннисшісі.
## Өмірбаяны
Үстел теннисінен КСРО спорт шебері (1969), Қазақстанның 18 дүркін (1966–70) және «Спартак» ерікті спорт қоғамының КСРО чемпионы, әлем чемпионы (1970), Қазақстан Республикасының үстел теннисінің федерациясының төрағасының орынбасары қызметін атқарған.
Қазақ С.М.Киров атындағы мемлекеттік университетінің филология факультетін бітірген (1974). Республикамызда үстел теннисінің елімізге және басқа да шет мемлекеттерге белгілі болуы Әлия Серікбаеваның есімімен байланысты. Әлия Серікбаева Румынияда, Югославияда, ГДР-де, Монғолияда өткен халықтаралық жарыстарға қатысты. 1974 жылдан Алматы балалар спорт мектебінде стол теннисінен жаттықтырушы. 1997 жылы өткен ересектер арасындағы Мельбурндегi ойында ол Қазақстанның жалғыз спорт шеберi болып қала бердi. Қаншама жыл Қазақстанның үстел федерациясы вице - президентi қызметiн үлкен жауапкершiлiкпен атқарды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Теннистен КСРО чемпионаты 1967 |
«Ақ азу» — америкалық жазушы Джек Лондонның шығармасы.
Мұнда ХІХ ғасыр соңында Аляскада қолға үйpeтiлгeн қасқырдың тағдыры жайлы баяндалады. Күшік кезінде ол шешесімен (Кичи деген есімі бар жартылай ит, жартылай қасқырмен) бірге үндістердің қолына түседі. Содан бері оны Ақ азу деп атайтын болады.
Ақ азудың бір-біріне ұқсамайтын иелері болады, ол төрт түрлі өмірді басынан өткереді: жануарлар әлемі — үндістер — Сылқым Смиттің қорқынышты әлемі — махаббат пен ақылдың әдемі әлемі. Қасқыр табиғи күшінің, мықтылығының, бейімделгіштігінің арқасында тірі қалады.
Романның бір ерекшелігі: оқиғалардың едәуір бөлігі Ақ азудың көзқарасынан көрсетіледі. Автор қасқырдың психологиясын және қылықтарының астарын ашып түсіндіреді.
1938 жылы роман қазақ тіліне аударылды. Әуезовтің «Көксерек» әңгімесінде осы романның әсері байқалады.
## Экрандалуы
Шығарманың желісімен алғашқы фильм 1925 жылы түсірілді, ол дыбыссыз болды.
Кейін дыбысты фильмдер де пайда бола бастады: 1936 жылы АҚШ, 1946 жылы КСРО, 1973 жылы Италия мен Франция осы аттас фильмдер түсірді.
1991 жылы Walt Disney Pictures түсірген фильм шығады. 1994 жылы фильмнің жалғасы шығады, бірақ оның романға қатысы жоқ болады. Осы жылдары бірнеше телехикая да түсіріледі.
2018 жылы Netflix үшін компьютерлік анимация қолдануымен түсірілген фильм де шығады.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* White Fang
* Ақ азу (латын қаріппен) Мұрағатталған 11 қаңтардың 2022 жылы. |
«Темір өкше» — Джек Лондон жазған роман-антиутопия.
Бұл роман Джордж Оруэллдың шығармашылығына едәуір әсер еткен.
## Шығарма желісі
XXVII ғасырда Антоний Мередит есімді ғалым бір қолжазбаны табады. Оның авторы Авис Эверхард XX ғасырда өмір сүрген революционер болып табылады. Қолжазбада оның өмірі мен елдегі (және әлемдегі) саяси жағдай баяндалады. Болашақтың ғалымы бұл жазбаларға кейде өз пікірлерін қосып баяндайды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* The Iron Heel
* Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: The Iron Heel |
1994 жылы 7 наурызда Қазақстанда Парламент сайлауы өтті. Нәтижесінде 177 орынның 33-іне ие болған Қазақстанның халықтар бірлігі партиясы жеңіске жетті. Дауыс берушілердің 73,5 % болды.
## Нәтижесі
## Депутаттар
## Тағы қараңыз
* Қазақстандағы саяси дағдарыс (1995)
## Ссылки
* Inter-Parliamentary Union Report on 1995 Kazakhstani Elections
* Parliament of Republic of Kazakhstan
* Central Election Commission
* Отандық сайлаудың шағын ерекшеліктері
* Қазақстандағы парламентаризмнің даму тарихы
* Сайлау тарихы
## Дереккөздер |
Соркөл – Сарыбұлаққұм құмының батысындағы тұйық көл. Ырғыз алабында.
## Географиялық орны
Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Ырғыз ауылының оңтүстік-шығысында 21 км жерде орналасқан.
## Гидрографикасы
Теңіз деңгейінен 85 м биіктікте жатыр. Аумағы 4 км2, ұзындығы 3,2 км, енді жері 1,3 км, жағалау бойының ұзындығы 8,4 км. Көктемде солтүстік бөлігінен жылға құяды. Негізінен жер асты жəне жауын-шашын суларымен толысады. Жағалауында сор, батпақты қалың қамыс өскен. Қараша айының аяғында суы қатып, наурыздың аяғында ериді. Көлдің солтүстігі мен шығысында ұсақ көлдер мен сор жерлер кездеседі. Алабы шабындық жəне жайылым.
## Дереккөздер |
«Айдағы алғашқы адамдар» — Герберт Уэллстың 1901 жылы жарияланған ғылыми-фантастикалық романы.
## Шығарманың желісі
Шығармада екі ағылшын азаматының Айға саяхат жасағаны жайында баяндалады. Олардың біріншісі — бизнесмен Бедфорд. Екіншісі — ғалым Кейвор, ол антигравитациялық материалды жасап шығарумен айналысып жүрген. Айға жеткенде, олар бөгдеғаламдық тіршілік иелерімен, селениттермен танысады.
## Экрандалуы
Роман 1919, 1964, 2010 жылдары экрандалды.
## Сілтемелер
* Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: The First Men in the Moon
* The First Men in the Moon |
Қарақыз-Қоғақыз – Батыс және Шығыс Қаратау жоталары аралығындағы аласа таулар тізбегі.
## Географиялық орны
Маңғыстау облысы Маңғыстау ауданының орталық бөлігінде, Шетпе ауылының оңтүстік-батысында орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 237 м. Күрделі пішінді таулар батыстан шығысқа қарай 20-22 км-ге созылған, енді жері 15 км-ге жуық. Кемерленіп біткен беткейлері 45-56 м-лік жарқабақты келген.
## Геологиялық құрылымы
Жер қыртысы пермьнің метаморфты құмтас, әктас және конгломератты тау жыныстарынан түзілген.
## Өсімдігі
Кемерлі беткейінің етегінде қараған аралас жусан, бұйырғын, баялыш, т.б. сораң шөптесіндер өскен. Солтүстік және шығыс етегінде тұщы бұлақтар кездеседі.
## Дереккөздер |
Қазақстан халық партиясы (ҚХП) — Қазақстандағы солшыл социал-демократиялық саяси партия. Қазіргі төрағасы — Ермұхамет Ертісбаев.
2004 жылғы 13 сәуірде партия құрылғанда Қазақстан коммунистік халық партиясы (ҚКХП) деп аталған. Сол жылғы 21 маусымда бұл партия тіркелгенде оның құрамында 90,000 мүше бар еді. 2012 жылы партия тұңғыш рет Мәжілісте мандат жеңіп алды. 2020 жылы партияның атауы қазіргі атауына өзгертілді.
Партия қазіргі президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа адал. 2022 жылы ол Халықтық коалицияның құрамында болған.
## Тарихы
Партия Қазақстан Коммунистік партиясынан бөлініп шыққанда құрылған еді. Жаңа партия құру идеясы Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Серікболсын Әбділдинмен келіспеушілік салдарынан мүшеліктен шыққан 12 мүшеге тиесілі болған. ҚКП-нан бөліну себебі Төлен Тоқтасыновтың Мәжіліс хатшысы және депутаты болып сайлануы болған. 15,000-ға жуық мүше ҚКП-нан ҚКХП-на кетті. ҚКХП тұңғыш съезі 2004 жылғы сәуірде өтті, 2004 жылғы 21 маусымда партия Әділет министрлігінде тіркелді.
2004 жылғы парламент сайлауы нәтижесінде партия жалпы дауыстың тек 1.98% жинап, еш мандатқа қол жеткізе алмады. Келесі жылғы президент сайлауында ҚКХП ұсынған Ерасыл Әбілқасымов дауыстың 0.34% жинап, жеңіліп қалды.
2007 жылғы 28 наурызда ҚКХП мен ҚКП бірлескен баспасөз мәслихатын өткізді, онда олар жақында бірігетінін айтты. ҚКХП кейіннен ірі саяси қайшылықтарға байланысты ҚКП-мен байланыстан бас тартты. 2007 жылғы маусымда болған баспасөз мәслихатында ҚКХП бірінші хатшысы Владислав Косарев Қазақстан Коммунистік партиясы ҚКХП-мен қосыла алмауына басты себеп екі партияның тек жоғары деңгейде ғана біріккісі келгенін және жергілікті басқарудың оған қатыспағандығы деді. Косарев сонымен қатар ҚКП құрылымдары толығымен жойылып, партияның халық арасындағы беделі нөлдік деңгейге дейін төмендегенін айтты.
2007 жылғы парламент сайлауында партия жалпы дауыстың 1.29% жинап, Парламентке түспей қалды. 2012 жылғы парламент сайлауында партия жалпы дауыстың 7.19% және 7 мандат жеңіп алып, билік партиясын санамағандағы Парламентке түскен бірінші партиялардың бірі болды. Ресми түрде оппозицияда болғанымен, партия президентке қарсы еш сөз айтып көрмеген, үкіметті қолдайтын партия саналады.
2020 жылғы қарашада өткен партияның кезектен тыс XV съезінде партия атауы Қазақстанның халық партиясы болып өзгерді. Съезде, оған қоса, партия бағдарламасына бірнеше өзгертулер енгізді.
Кезектен тыс съезге партияның 33 делегаты қатысты. Владислав Косаревты санамағандағы әр делегат партия атауының өзгеруіне дауыс берді. Партия төрағасы болып бірауыздан Айқын Қоңыров сайланды. Ол партияның 2013 жылғы маусымнан де-факто басшысы болған Косаревтың ізбасары болды; бұл жылдары партия хатшылары қызметінде Жамбыл Ахметбеков, Тұрғын Сыздықов, Виктор Смирнов және Гаухар Нұғманова еді.
2022 жылғы қазанда ҚХП Қасым-Жомарт Тоқаевты қолдаймын деп, Халықтық коалиция құрамына кірді.
2024 жылғы 1 шілдеде Алматыда болған баспасөз мәслихатында партияның бірнеше мүшесі Ермұхамет Ертісбаевтың партия төрағалығынан кеткенін талап етті. Наразылар сөзінше, партиядағы келіспеушілік «құрылып жатқан Ертісбаевтың жеке басына табынуынан» шыққан. Бұрынғы төраға орынбасары Асхат Асылбеков, оған қоса, 2023 жылғы жергілікті сайлаулардан бұрын Ертісбаев бір сұхбатта өзінің Назарбаевқа мәңгі адал болатынын айтқан деген. Ертісбаевтың осы сөзі партияның бетбеделін төмендетеді делінеді. Асылбековпен қатар төрағаны сынға алғандар арасында партияның Алматылық бөлімшесінің басшысы Төлеужан Жүндібаев және Маңғыстау облысының өкілі Әбдірашит Мұқырұлы Нияз бар. Олар, оға қоса, Ертісбаевтың өз YouTube арнасына партия қаражатын бөлгеніне және Бишімбаев ісіндегі Қуандық Бишімбаевты қолдағанына қарсылығын көрсеткен. Сынға алынғандар қатарында тағы төраға орынбасары Мирас Аукенов да болды. Наразылар, оған қоса, партия кезектен тыс съезінің өткенін талап етті.
## Идеологиясы
Бастапқыда марксистік-ленинистік партия болған ҚХП бұрын өзін социалистік және солшыл деп сипаттайтын. Алайда қазір олар өзі «халық капитализмі» дейтін идеяны қолдайды.
## Құрылымы
ҚКХП-на мүшелік Партияның бағдарламалық және жарғылық айқындамаларын бөлісетін Қазақстан Республикасының 18 жасқа толған азаматтары үшін партия билетімен бекітілген ерікті, жекелей, кесімді болады.
ҚКХП партиясының ұйымдық құрылымы аумақтық принцип бойынша құрылады. ҚКХП ұйымдық негізі бастауыш партия ұйымдары болып табылады. Олар партияның аудандық және қалалық комитеті бекітетін партияның үш және одан да көп мүшесінен құрылады. Филиалдар мен өкілдіктер халық арасында Партия саясатын жүргізеді, мемлекеттік атқарушы және өкілді органдармен, саяси және қоғамдық құрылымдармен өзара іс-қимыл жасайды, өз мөрі және фирмалық бланкілері болады.
2010 жылғы маусымда ҚКХП құрамында 1,868 бастауыш партия ұйым, 178 аудандық ұйым, 33 қалалық ұйым, 14 облыстық ұйым және Алматы мен Астана секілді республикалық маңызы бар қалалық ұйым жұмыс істеді.
Қазақстан Коммунистік Халық партиясының жоғары органы Орталық Комитет 4 жылда кемінде 1 рет шақыратын съезд болып табылады. Съезд шақыру туралы шешім съездің отырысы күніне дейін 2 айдан кешіктірмей баспасөзде жарияланады.
Партияның бақылау органдары мыналар: ҚКХП съезі сайлайтын Орталық бақылау-тексеру комиссиясы (ОБТК); Партияның филиалдары мен өкілдіктеріндегі партия конференцияларында олардың басшылық етуші органдарымен бірлесіп құрылатын облыстық, қалалық және аудандық бақылау-тексеру комиссиялары (ОБТК, ҚБТК, АБТК); жалпы жиналыс сайлайтын бастауыш партия ұйымдарының бақылау-тексеру комиссиялары. Бақылау-тексеру комиссиялары өздерін сайлаған жоғары органға, атап айтқанда: партия съезіне, филиалдар мен өкілдіктердің конференцияларына, бастауыш ұйымдардың жиналыстарына есеп береді.
## Сайлану тарихы
### Президенттікке үміткерлері
### Мәжіліске сайлануы
## Дереккөздер |
Өскемен әуежайы — Қазақстан Республикасының Шығыс Қазақстан облысындағы Өскемен қаласының халықаралық әуежайы. Қала орталығының солтүстік-батысында 11 км жерде орналасқан.
## Тарихы
«Өскемен әуежайы» акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру департаменті Қаржы вице-министрінің 1998 жылдың 28 желтоқсандағы № 747 қаулысын орындау мақсатында «Ертіс Авиа» және «Үлбі» акционерлік қоғамдарынан бөлініп, жарғылық капиталға мемлекеттің жүз пайыздық қатысуымен құрылды.
Кейіннен Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 13 қарашадағы № 1704 қаулысымен «Өскемен әуежайы» ААҚ акцияларының мемлекеттік пакеті коммуналдық меншікке берілді.
2004 жылы «Өскемен әуежайы» ашық акционерлік қоғамы акционерлік қоғам болып өзгертілді. Осыдан кейін 2008 жылғы 21 сәуірдегі № 60 қабылдау-тапсыру актісімен «Өскемен әуежайы» АҚ акцияларының мемлекеттік пакеті коммуналдық меншіктен республикалық меншікке өтті.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің 2008 жылғы 30 желтоқсандағы № 829 бұйрығы негізінде «Өскемен әуежайы» АҚ акцияларының мемлекеттік пакеті «Ертіс әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы» ұлттық компаниясы» АҚ акциялары жарияланған құнына төлем ретінде берілді.
## Әуе компаниялары және бағыттары
## Тиімділік көрсеткіштері
2018 жылы Өскемен қаласының әуежайы 393 мың 34 жолаушыға қызмет көрсетіп, 662 тонна жүкті өңдеді.
### Жолаушылар легі
## Дереккөздер |
Зайсан әуежайы — Қазақстандағы Зайсан қаласында орналасқан әуежай.
Зайсан 3-дәрежелі әуеайлақ Ан-24, Ан-26, Як-40 және одан да жеңіл ұшақтарды, сондай-ақ барлық үлгідегі тікұшақтарды қабылдай алады.
Тұрақты түрде Өскеменнен Зайсанға әуе рейстері жүріп отырады. |
Жетіген (1993 жылға дейін — Николаевка) — Қазақстан Республикасы Алматы облысының Іле ауданында, Алматы қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 50 км жерде орналасқан 1-дәрежелі әскери әуеайлақ.
Ил-76, Ан-22, Ту-154 ұшақтарын және жеңілірек үлгілерді қабылдауға қабілетті. Сондай-ақ барлық типтегі тікұшақтарды қондыру мүмкіндігі бар.
Жақын жерде Алатау қаласы (бұрынғы Жетіген ауылы) бар, онда әуеайлақ қызметкерлеріне арналған шағын әскери қалашық орналасқан. Жетіген ауылы 1993 жылға дейін Николаевка деп аталды.
2022 жылдың қаңтарында жаппай наразылықтар мен тәртіпсіздіктер аясында (Алматы әуежайымен бірге) ҰҚШҰ әскерлерінің келу бекеттерінің біріне айналды. Барлық шетелдік күштерді орналастыру аяқталғаннан кейін ол Беларусь Республикасы АОК 103-ші жеке гвардиялық әуе-десанттық бригадасының бітімгершілік ротасының қорғауына алынды.
## Тағы қараңыз
* Қазақстан Республикасы әуе қорғаныс күштері
## Сілтеме
* Әуеайлақ суреттері
## Дереккөздер |
Қаратас – Нарын жотасының солтүстік-шығысындағы тау.
## Географиялық орны
Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай ауданы Белқарағай ауылының солтүстік-батысында 18 км жерде орналасқан. Бұқтырма өзенінің аңғарында.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 1780 м. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай шамамен 9 км-ге созылып жатыр, енді жері 7 км. Солтүстік беткейі тіктеу, оңтүстік бөлігіне қарай көлбеуленіп сай, өзен аңғарларымен тілімденген. Таудан Бұқтырма өзенінің сол саласы Коробиха, Нарын өзендірінің оң саласы Березовка, т.б. ірілі-ұсақты салалары бастау алады.
## Өсімдігі
Тау беткейінде далалық қоңыр топырағында шалғынды дала өсімдіктерімен бірге қарағай, самырсын, бұталар өседі.
## Дереккөздер |
Абай халықаралық әуежайы, бұрын Жаңасемей деп те аталды — Қазақстандағы Семей қаласының халықаралық әуежайы. Әуежайдан Астана, Алматы, Үржар, Өскемен, Мәскеу қалаларына тұрақты рейстер орындалады. 2019 жылы жаңартылған әуежай ашылды.
2018 жылы әуежай 27 097 жолаушыға қызмет көрсетті және осылайша қазақстандық әуежайлар арасында жолаушылар ағыны бойынша 16-орында тұр.
## Тарихы
Әуеайлақ 1929 жылы құрылған. Аэровокзал 1983 жылдың ақпан айында пайдалануға беріліп, бірнеше жыл бұрын қайта жаңғыртылды. Бүгінде әуежай ұзындығы 3,1 шақырым және 1,3 шақырым болатын екі асфальтты ұшу-қону жолағымен жабдықталған.
Екі қабатты ғимараттың жалпы ауданы 3500 м², оның ішінде жолаушылар терминалы 2448 шаршы метрді құрайды. Семейдің өткізу қабілеті сағатына 400 жолаушыға жетеді. Жақында Семейде заманауи ұшақтарды қауіпсіз қабылдау үшін ұшу-қону жолағы жаңартылды. Әуежай қолайлы географиялық орынға ие және халықаралық талаптарға сай халықаралық және ішкі рейстерді қамтамасыз етеді.
## Қабылданатын ұшақ түрлері
1-сыныпты әуеайлақ Ан-124, Ил-62 (130 т), Ил-76 (140 т), Ту-154 және одан да жеңіл ұшақтарды, сондай-ақ барлық үлгідегі тікұшақтарды қабылдауға қабілетті. ҰҚЖ (PCN) жіктеу нөмірі 47/R/B/X/T. Әскери авиация да әуежайда орналасқан. Соңғы уақыттан бері ұшақтардың барлық түрі қабылданады.
## Әуе компаниялары және бағыттары
Қазіргі таңда Семей әуежайы халықаралық стандарттар мен талаптарға сай сапалы әрі тиімді жолаушылар мен жүк тасымалымен қамтамасыз етуде. Жолаушыларда трансферсіз немесе екі-үш трансфері бар бағыттардың бірнеше нұсқасы бар.
### Жолаушылар рейстері
2020 жылдан бастап әуежай келесі әуе компанияларына қызмет көрсетеді:
## Жолаушылар легі
## Оқиға
1973 жылы 28 ақпанда жергілікті уақыт бойынша сағат 18:59-да Х-167 Семей – Қарағанды рейсімен ұшатын Қазақ ААБ Як-40 (CCCP-87602) ұшағы әуеайлақта апатқа ұшырады.
256-шы ұшу отрядының экипажы қарапайым ауа райы жағдайында (бұлттылық 10 балл, орташа, қар, тұман, көріну 5 км, жел 290 ° 5 м/с) жергілікті уақыт бойынша 18:58-де (қараңғылық түскеннен кейін 1 минуттан соң) ұшты. 100 м биіктікке көтерілгеннен кейін ұшақ төменге түсіп, бастапқы нүктеден 3057 м қашықтықта (ҰҚЖ соңынан 1457 м) және ҰҚЖ осінің сол жағында 53 м қашықтықта жерге соқтығысты және құлады. Барлық жолаушылар (27 ересек және 2 бала) мен экипаж (3 адам) қаза тапты. Жолаушылар арасында Қызылорда облысының қыздар баскетбол командасы (11 ойыншы, жаттықтырушы және төреші) болды.
Қарлы алқапқа жермен соқтығыс 18:59-да ілгерілеу және тік жылдамдықтары жоғары, иілу бұрышы аз, тегіс, шиыршықсыз болды. Шасси мен жалғасқанатшалар тартылған күйде болды. Бірінші соққыдан кейін ұшақ бөлініп кетті. Жермен екінші соққы біріншіден 50 м жерде болды. Сынықтардың шашылымы 220 × 53 м болды.
Ұшу кезінде апатқа әкелуі мүмкін материалдық бөліктің ақауларының белгілері анықталған жоқ. Жермен соқтығысқан кезде тұрақтандырғыш + 1 ÷ 1,2 ° (шүйілу) қабылданбады. Әуе кемесінің көтерілуінен құлағанға дейінгі ұшу режимдері мен бағыты туралы объективті деректердің болмауына байланысты LP-ның шынайы себебін анықтау мүмкін емес. Болуы мүмкін ықтимал себептер:
* Экипажға уақыттың тапшылығына байланысты көтерілудің ең қиын бөлігінде шүйілу үшін тұрақтандырғыштың өздігінен ауытқуы.
* Ұшқыштардың психофизикалық атқарымдарының бұзылуы, нәтижесінде ұшқыштарды шүйілудің қалыпты үдерісінен айтарлықтай ауытқуларға алып келді.
## Көлік байланысы
Семей әуежайына қаладан бірнеше жолмен жетуге болады: қалалық автобустармен, таксимен немесе жеке көлікпен. Автокөлік иелері үшін әуежайда жабық тұрақ бар, онда тұрақтың алғашқы он бес минуты тегін.
## Тағы қараңыз
* Халықаралық Өскемен әуежайы (165 км)
* Халықаралық Павлодар әуежайы (301 км)
## Дереккөздер |
2022 жылғы Қазақстандағы наразылық шаралары (немесе Қанды қаңтар, Қаңтар оқиғасы, Қаңтар трагедиясы) — сұйытылған газдың кенеттен қымбаттауына байланысты Қазақстанда басталған наразылық шаралары. 2 қаңтарда бастау алған бұл оқиғалар тәуелсіз Қазақстанның 30-жылдық тарихындағы ең қарқынды әрі қатал қақтығысқа айналды.
Алғашында Жаңаөзен қаласында басталған шеру артынан Қазақстанның басқа қалаларына да таралды. Халық Алматы, Ақтөбе, Ақтау, Атырау, Қарағанды, Астана, Шымкент, Көкшетау, Орал және т. б. қалалардың көшелеріне шығып, экономикалық талаптармен қоса саяси өзгерістерді талап ете бастады. Бастапқыда бейбіт басталған наразылық шаралары артынан қарулы қақтығыстар мен тонаушылыққа ұласты (негізінен Алматы қаласында). 5 қаңтарда басталған тәртіпсіздіктер ресми деңгейде мемлекеттік төңкеріс деп аталды.
2022 жылдың 2 қаңтарында Жаңаөзен қаласының наразы тұрғындары сұйытылған табиғи газдың бағасын төмендетуді талап етіп, автокөлік жолын бөгеп тастады. Халық қала және облыс әкімдерінен бағаны тұрақтатуды және көгілдір отынның тапшылығын жоюды талап етті. Бұл талаптар орындалмағасын наразылық шаралары келесі күні де жалғасын тапты. 4 қаңтар күні Қазақстан үкіметі Маңғыстау облысындағы сұйытылған газдың бағасы литріне 50 теңгеге дейін төмендетілгенін мәлімдеді, президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына үндеу жариялап, заңсыздықты болдырмауды сұрады.
Жаңаөзенде бастау алған наразылық шараларын Қазақстанның басқа ірі қалаларының тұрғындары қолдап, көшеге шеруге шықты. Алматы қаласында шерушілер полиция көліктерін қиратып, олар өртке оранды. Жүздеген адам қамауға алынып, 4 қаңтар күні түнде ел аймағында Интернет байланысы өшірілді. Маңғыстау облысы мен Алматы қаласының аумағында төтенше жағдай енгізілді. 5 қаңтар күні таңертең Қазақстан үкіметінің отставкаға кеткені белгілі болды.
Елдегі жағдайдың шиеленісуіне байланысты, 5 қаңтарда төтенше жағдай Қазақстанның барлық аумағында енгізілді. Шерушілер маңызды нысандарға шабуыл жасап, Алматы, Талдықорған қалаларындағы әкімдік ғимараттары, Алматы әуежайы наразы халықтың қолына өтті. Артынша Қасым-Жомарт Тоқаев Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы (ҰҚШҰ) басшыларынан көмек сұрағанын мәлімдеді. 10 қаңтарда ҰҚК тәртіпсіздіктер кезінде басып алынған барлық әкімшілік нысандардың қайтарылғанын, елдегі жағдайдың тұрақталғанын мәлімдеді. 11 қаңтарға дейін тәртіпсіздікке қатысып, қамауға алынған адамдардың саны 10 мыңға жуықтады. Тонаушылық пен бұзақылықтың салдарынан кәсіпкерлерге келтірілген шығынның мөлшері 100 миллиард теңгеден асты. Оқиға бойынша жалпыұлттық аза тұту күні жарияланды.
## Алғышарттары
Тағы қараңыз: Жаңаөзен оқиғасы (1989 жыл) және Жаңаөзен оқиғасы (2011 жыл)
Мұнай мен газға бай Маңғыстау облысындағы Жаңаөзен қаласы бұрынғы кездері де наразы халық пен билік өкілдері арасындағы қақтығыстың алаңына айналған еді. 1989 жылы жергілікті халық пен Кавказдан қоныс аударғандар арасындағы кикілжіңнің арты қақтығысқа ұласты. Қақтығыс құқық қорғау органдарының араласуымен басылды. 2011 жылдың желтоқсанында ереуілге шыққан жаңаөзендік жұмысшылар мен құқық қорғау органдары қызметкерлері арасында қақтығыс орын алды. Еңбек дауына байланысты жеті ай бойы ереуілдеген «Өзенмұнайгаз» мекемесінің бұрынғы қызметкерлеріне қарсы полиция қызметкерлері қару қолданылып, оқ атты. Бұның салдарынан ереуілшілердің тарапынан 15 адам қаза тапқан болатын (ресми дерекке сәйкес).
2022 жылдың 2 қаңтарында басталған наразылық шараларына қатысқан адамдардың басты талабы сұйытылған газдың бағасын төмендету болды. 1 қаңтардан бастап газдың сауда-саттығы толығымен тауар биржалары арқылы іске асырылатын жүйеге ауыстырылған болатын, және соның артынан отынның бұл түрі екі есе қымбаттады. Бұрын 60 теңге шамасында саудаланған сұйытылған газ, 2022 жылдан бастап тұтынушыларға 120 теңгеден сатыла бастады.
ҚР Энергетика министрлігінің пайымдауынша, облыста газ өндірумен айналысатын тек қана бір кәсіпорын — «Қазақ газ өңдеу зауыты» айналысады. Айына 14,5 мың тонна сұйытылған газ өндіретін бұл зауыттың тұтынушыларды газбен толық қамтамасыз етуге қауқары жетпейді, сондықтан сырттан қосымша газ көлемін сатып алу қажеттілігі туындаған. Оған қоса 1973 жылдан бері жұмыс істеп келе жатқан бұл кәсіпорын жабдықтарының тозу деңгейі 90 % жеткен. Электронды сауда-саттыққа көшіп, газды нарықтық бағамен сата бастағаннан кейін бұл мәселені жаңа зауыт ашу арқылы шешу жоспарланған болатын.
Бұл оқиғалардан 2 жыл бұрын, 2020 жылдың қаңтарында жаңаөзендіктер сұйытылған газдың 55 теңгеден 65 теңгеге дейін қымбаттағанына наразылық танытып, жергілікті әкімдікке жиналған еді. Ол кезде газ бағасының өсуі Қазақстанның Кедендік одаққа кіруі және «Қазақ газ өңдеу зауытындағы» жөндеу жұмыстарымен байланыстырылды. Халық наразылық танытқаннан кейін қала басшылығы газдың бұрынғы бағамен сатылатынын мәлімдеген болатын.
2022 жылғы наразылық шаралары басталғаннан кейін сұйытылған газдың бағасы тек қана Жаңаөзенде емес, елдің барлық аймағында төмендетілетін болып шешілді. Бірақ бұл мәлімдемеден кейін шерушілер үйлеріне тарқауға асыққан жоқ, халықтың наразылығын тудырған тек қана бағаның қымбаттауы емес екені анық болды. Көшеге шыққан халық Қасым-Жомарт Тоқаев пен Нұрсұлтан Назарбаевқа көңілдері толмайтынын білдірді. Наразы халықты шеруге шығуға итермелеген себептердің қатарында үкіметтегі жемқорлық, әлеуметтік және экономикалық теңсіздік (әсіресе ол COVID-19 пандемиясының кесірінен ушығып кеткен болатын), елдегі демократия деңгейінің төмендігі аталды. Шерушілер саяси ырықтандыруды (либерализация), әкімдерді сайлауды енгізуді (қазір оларды президент тағайындайды), мемлекетті 1991 жылдан бері басқарып келе жатқан адамдардың биліктен шеттетілуін талап етті.
## Наразылық шаралары өткен елді мекендер
### Ірі қалалар
### Басқа елді мекендер
## 5 қаңтарда басталған тәртіпсіздіктер
5 қаңтар күні Алматы қаласында жағдай шиеленісіп, тәртіпсіздіктер күшейді. Белгісіз адамдар әкім ғимараты мен Алматы әуежайын басып алды. Қала әкімдігі өртке оранды. Алматыдағы ондаған сауда орындары, дүкендер, банктер тоналғаны хабарланды. Келесі күні Қасым-Жомарт Тоқаев Қауіпсіздік кеңесінің жиынында бұл шабуылды «террористік топтар» ұйымдастырғанын айтты. Оның мәлімдемесіне сәйкес, елге саны 20 мыңға жететін «қаруланған әрі дайындықтан өткен жергілікті және шетелдік содырлар» шабуыл жасаған екен. Президент бұл адамдарға қарсы ескертусіз оқ атуға бұйрық бергенін жариялады.
Аты аталмаған бұзақы топтармен болған қақтығыстың салдарынан Алматы, Тараз, Шымкент, Қызылорда қалаларында әскерилер мен бейбіт тұрғындар қаза тапты. 7 қаңтарда Алматыдағы әкімдік ғимараты, президент резиденциясы және Республика алаңы бақылауға алынғаны белгілі болды. Сол күні жалпы Қазақстанның барлық аймағында конституциялық тәртіп қалпына келтірілгені белгілі болды, бірақ Тоқаев терроризме қарсы шаралар содырлар толық жойылғанша жүргізілетінін мәлімдеді.
Ішкі істер министрі Ерлан Тұрғымбаевтың сөзіне сәйкес, 4 қаңтарда Қазақстанның көптеген қалаларында 500–4000 адам шамасында шерушілер тобы жиналған. Атырау, Қызылорда, Алматы, Ақтөбе, Тараз қалаларындағы облыс әкімдіктерінің ғимараттарын және Семейдегі қала әкімдігін наразы адамдар басып алған. Басқа облыстарда әкімдік ғимараттарына шабуыл жасалған. Алматыда 7 қару-жарақ дүкені тоналып, наразылар қару-жарақ пен оқ-дәріні иемденген. Тұрғымбаевтың айтуынша, бұзақылар автокөліктер мен коммуналдық техниканы тартып алып, тәртіп сақшыларының көліктерін соққан, қызметкерлерге «Молотов коктейлдерін» лақтырған, оқ атқан. Полиция автокөліктері өртке оранып, өрт сөндіру көліктеріне шабуыл ұйымдастырылған. Жарақаттандарға көмек көрсетуге келген жедел жәрдем көліктеріне өтуге кедергі жасалған.
Қазақстан билігі 5 қаңтарға дейін болған наразылық шараларын «бейбіт митинг», одан кейін орын алған оқиғаларды «мемлекеттік төңкеріс» және «террорлық шабуыл» ретінде қарастыра бастады. Тоқаев «содырлар» елдің 11 аймағына шабуылдағанын, негізгі соққы Алматы қаласына жасалғанын мәлімдеді. Оның айтуынша, Ақорданы басып алуды жоспарлаған адамдар бұл мақсатынан Астанаға әскери ұшақтар келіп қонғаннан кейін айныған. Ресей президенті Владимир Путин де бұл көзқарасты қолдап, Қазақстанда «майдан технологиясы» қолданылғанын айтты.
«Мемлекеттік төңкерісті» нақты кім ұйымдастырғаны, билікті басып алғысы келгендер кімдер екені ресми түрде айтылған жоқ. Алматы мен бірқатар басқа өңірлердегі тәртіпсіздік басталған сәтте ҰҚК төрағасы қызметінен босатылған Кәрім Мәсімовтың «мемлекетке опасыздық жасады» деген айыппен қамауға алынғаны туралы 8 қаңтарда белгілі болды. Кейінірек Мәсімовқа «билікті басып алу» бабы бойынша да қылмыстық іс қозғалғаны мәлім болды. Онымен қоса ҰҚК төрағасының бұрынғы орынбасары, «А» арнайы мақсаттағы қызметінің бастығы А.Садықұлов пен ҰҚК төрағасының бұрынғы орынбасары Д.Ерғожин да ұсталды. Бұдан кейін ҰҚК төрағасының бірінші орынбасары Самат Әбіш пен Қайрат Сатыбалдының (екеуі де Нұрсұлтан Назарбаевтың немере інілері) ұсталғаны туралы ресми түрде расталмаған ақпарат тарады (кейін Самат Әбіш лауазымынан босатылды).
Жаңаөзен қаласында басталған бейбіт шерудің мыңдаған километр қашықтықта жатқан Алматыда орын алған қанды оқиғаларға қалай алып келгені жұмбақ болып қалды. Қазақстанның ең ірі қаласындағы қақтығыстар тек президентті ғана емес, бұрыннан мемлекетті сынап жүрген адамдарды да таң қалдырды. Бұл дағдарыс ел ішіндегі билік үшін талас-тартыспен тұспа-тұс келгендіктен, көше қақтығыстарына саяси элитаның өкілетті адамдары қатысқаны туралы қауесет тарады. Осы жағдайға Кремльдің қатысы болуы мүмкін деген пікірлер де айтылды. Елдегі дағдарыс жай ғана наразылық білдірген халық пен авторитарлық режимнің озбыр қауіпсіздік органдары арасындағы қақтығыс емес екені анық болды. Ресейлік сарапшы, «Ферғана» ақпараттық агенттігінің басшысы Даниил Кисловтың пікірінше, Қазақстанда Тоқаев пен Назарбаев жақтастарының арасында билік үшін кескілескен талас-тартыс орын алған. Кисловтың айтуынша, Алматыдағы тәртіпсіздіктерді Назарбаевтың мүдделестері өз орындарын сақтап қалу үшін әдейі ұйымдастырған.
*
*
*
*
## Тәртіпсіздіктердің салдары
ҚР Бас прокуратурасы мен Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметіне сәйкес (2021 жылдың 15 қаңтары), елде тәртіпсіздіктер кезінде:
* 225 адам қаза тапқан, оның ішінде 19 полиция қызметкері мен әскери бар;
* Қаза тапқандардың 175-і медициналық ұйымдарға жеткізілгеннен кейін қайтыс болған;
* 265 адам ауруханаға жатқызылған, оның 67-і ауыр халде;
* 4553 адам жарақаттанған, оның ішінде 3393 құқық қорғау органдарының қызметкері.
ІІМ Тергеу басқармасының бастығы Санжар Әділовтың ақпараты бойынша (2022 жылдың 25 қаңтары):
* ғимараттарға шабуыл Алматы, Талдықорған, Тараз, Шымкент, Қызылорда, Өскемен, Ақтөбе, Атырау және Семей қалаларында орын алған;
* 1466 түрлі ғимараттар мен құрылыстарға шабуыл ұйымдастырылған, оның ішінде 71 мемлекеттік мекеме, 12 әкімдік ғимарат және 27 полиция нысаны бар;
* 1395 бизнес нысаны тонаушылыққа ұшыраған;
* 700 астам автокөлік қиратылған немесе бүлінген, оның көп бөлігі мемлекеттік органдарға тиесілі қызметтік көліктер, 116-сы бейбіт тұрғындарға тиесілі.
Прокуратура мәліметіне сәйкес (2022 жылдың 25 қаңтары):
* сотта 9257 әкімшілік іс қаралған;
* 4584 адамға сот ескерту жасаған;
* прокурорлардың ұсынысы бойынша 1149 адам қамаудан босатылған;
* 577 айыппұл ескертуге ауыстырылған;
* 393 әкімшілік іс құрамының болмауына байланысты қысқартылған;
* сот шешімімен әкімшілік қамауға 3314 адам алынған, оның 63-і қамауда отыр;
* тергеу-жедел топтардың өндірісінде 2044 қылмыстық іс бар, олар бойынша 898 күдікті қамауға алынған;
* қамауға алынғандардың 802-сі соттың рұқсатымен қамалған, 50-і үйқамаққа алынған, 21-і кепілге, 12-сі ешқайда кетпеу туралы қолхатпен, 13-і әлі де қаралып жатыр.
### Алматыдағы тәртіпсіздіктер салдары
Алматы Полиция департаменті таратқан ақпаратқа сәйкес, тәртіпсіздіктер кезінде қалада құқық қорғау органдарының 11 қызметкері және 149 тұрғын қаза тапқан. 249 адам қамауға алынып, 405 қылмыстық іс бойынша тергеу басталған. Ресми дерекке сәйкес, Алматыдағы мәйітханаларға 7 шабуыл жасалып, олардан 41 мәйіт ұрланған.
Алматыда бір мезетте 7 қару-жарақ дүкені тоналған. Жалпы саны 1347 қару ұрланған (оның ішінде 501 ойық, 807 тегіс ұңғылы, 39 газтравматикалық қару). Кейін таратылған ақпаратқа сәйкес, ұрланған қарудың саны 1564-ке жетті. 25 қаңтарға дейін терроризм қарсы операцияның барысында ұрланған қару-жарақтың 515 данасы қайтарылған (75 автомат, 133 тапанша, 2 пулемет, 47 винтовка, 103 тегіс ұңғылы қару, 100-ден астам граната және 9 мың патрон). Қару ұрлаған 98 адам және оларды заңсыз сақтаған 61 адам ұсталып, қамауға алынған.
Жалпы тоналған сауда нысандарының саны 1600-ден асады. 356 автокөлік бүлінген немесе жойылған, оның ішінде 163-і полицияға тиесілі автокөлік. Алматы қаласына келтірілген шығынның сомасы 112 миллиард теңгеге жетті. Орта және шағын бизнес өкілдері 42 миллиард теңгеге, ірі бизнес 25 миллиард теңгеге шығындалған.
*
*
*
*
### Қаза тапқандардың тізімі
Билік өкілдері ресми түрде қаңтар оқиғалары кезінде 225 адам қаза тапты деген ақпарат таратқанымен, олардың есімдері жарияланған жоқ. Қазақстандық белсенділер мемлекеттен бұл тізімді жариялауды талап етіп, петиция астында қол жинай бастады. Оған қоса qantar2022.org сайты ашылып, онда қаңтар оқиғалары кезінде зардап шеккен, ұсталған, жараланған және қаза тапқан адамдар туралы ақпарат жинала басталды. Қаңтардың соңында жарияланған Азаттық радиосының тізімінде қаза тапқан 184 адамның аты-жөні жазылған. Бұл ақпаратты жинаумен Бақытжан Төреғожина басқаратын «Ар. Рух. Хақ» қоры мен азаматтық белсенділер айналысқан.
## Наразылық басталғаннан кейін мемлекет қолға алған шаралар
Наразылық шаралары басталған алғашқы күндері шерушілермен Жаңаөзен әкімінің міндетін уақытша атқарушы Ғалым Байжанов келіссөздер жүргізді (әкім Мақсат Ибағаров кезекті еңбек демалысына шығып кеткен болатын). 3 қаңтарда Асқар Маминның бастауымен өңірдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайды қарастыратын комиссия құрылғаны белгілі болды. Сол күні шерушілермен келіссөз жүргізуге облыс әкімі Нұрлан Ноғаев келді. Наразылық шаралары Қазақстанның басқа өңірлерінде де басталғаннан кейін, 4 қаңтарда Қасым-Жомарт Тоқаев «ел тұтастығы мен бірлігіне сызат түсіруді көздейтін деструктивті топтардың үндеуіне құлақ аспауға» шақырды.
5 қаңтар күні таңертең Қазақстан Республикасының Үкіметі отставкаға кетті, Қасым-Жомарт Тоқаев Қауіпсіздік кеңесінің басшылығын өз қолына алды. Маңғыстау облысы мен Алматы қаласында 19 қаңтарға дейін төтенше жағдай енгізілді. Сол күні төтенше жағдай режимі бірінші Алматы облысында, содан кейін Астана қаласында, ақыр соңында елдің барлық аймағында енгізілгені белгілі болды. Қазақстан бойынша Интернет байланысы өшірілді, телефон байланысы нашарлады.
### ҰҚШҰ әскерлерінің Қазақстан аумағына енгізілуі
6 қаңтарда Қасым-Жомарт Тоқаев ҚР Қауіпсіздік кеңесінің жиынын өткізіп, Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы (ҰҚШҰ) басшыларынан көмек сұрағанын мәлімдеді. Сол күні ҰҚШҰ төрағасы Армения премьер-министрі Никол Пашинян Қазақстанға әскер жіберетінін ресми түрде растады.
ҰҚШҰ бітімгерлік күштерінің негізгі миссиясы — Қазақстандағы стратегиялық нысандарды күзету деп жарияланды. 9 қаңтардан бастап Ресей, Армения, Беларусь, Қырғыстан және Тәжікстан әскерлері (2030 сарбаз, 250 техника) маңызды нысандарды күзету жұмысына кірісті. Байқоңыр ғарыш айлағы, Сарышаған полигоны, ғарышты бақылау станциялары мен басқа да маңызды әскери нысандарды ҰҚШҰ әскерлері бақылауға алды. 13 қаңтардан бастап бітімгерлік күштер күзетке алған нысандарын қазақстандық құқық қорғаушыларға тапсыра бастады, ҰҚШҰ әскерлерін елдеріне қайтаруға дайындық басталып кетті. 19 қаңтарда ҚР Қорғаныс министрлігі ел аумағында шет мемлекеттердің әскерилері қалмағанын мәлімдеді.
Қазақстандағы ҰҚШҰ әскерінің құрамы (2022 жылдың 10 қаңтары):
* Ресей, 1480 сарбаз:45-ші арнайы мақсаттағы дербес гвардиялық бригада;98-ші гвардиялық әуе-десант дивизиясы;31-ші десант-шабуылдаушы дербес гвардиялық бригада;
* 45-ші арнайы мақсаттағы дербес гвардиялық бригада;
* 98-ші гвардиялық әуе-десант дивизиясы;
* 31-ші десант-шабуылдаушы дербес гвардиялық бригада;
* Тәжікстан, 200 сарбаз:Қарулы күштердің бітімгерлік бөлімшесі;
* Қарулы күштердің бітімгерлік бөлімшесі;
* Қырғызстан, 150 сарбаз:25-ші арнайы мақсаттағы «Скорпион» бригадасы
* 25-ші арнайы мақсаттағы «Скорпион» бригадасы
* Беларусь, 100 сарбаз:103-ші гвардиялық әуе-десант дербес гвардиялық бригада;
* 103-ші гвардиялық әуе-десант дербес гвардиялық бригада;
* Армения, 100 сарбаз:Қарулы күштердің бітімгерлік бөлімшесі.
* Қарулы күштердің бітімгерлік бөлімшесі.
### Әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсарту шаралары
5 қаңтар күні өткен жиында Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық ахуалды тұрақтандыру үшін бірқатар тапсырма берді:
* Мұнай өнімдерінің (бензин, дизель, сұйытылған газ) бағасына мемлекеттік реттеуді 180 күнге енгізу;
* Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларының бағасы бойынша мемлекеттік реттеуді енгізу;
* «Жеке тұлғалардың банкроттығы туралы» Заңды әзірлеуге кірісу;
* Халық үшін 180 күнге коммуналдық тарифтерді көтеруге мораторий енгізу қажеттігін қарастыру;
* Халықтың әлеуметтік жағдайы нашар топтары үшін нарықтағы баспананы жалға алу құнын субсидиялау мәселесін қарастыру;
* Денсаулық сақтау және балалар мәселелерін шешу үшін «Қазақстан халқына» деп аталатын қоғамдық қор құру, оны мемлекеттік және жеке көздер арқылы қаржыландыру.
«Қазақстан халқына» қорының міндеттері:
* денсаулық сақтау, білім беру және әлеуметтік қолдау, мәдениет және спорт салаларында мемлекеттік қолдау шараларынан тыс қосымша қамтамасыз ету мәселелері бойынша Қазақстан халқына қайырымдылық көмек көрсету;
* төтенше жағдайлар кезінде және төтенше жағдай режимі енгізілгенде зардап шеккен халыққа көмек көрсету;
* халықтың әлеуметтік осал топтарынан мұқтаж балалар мен балалар үшін спорттық инфрақұрылымның дамуына және оның қолжетімділігін арттыруға жәрдемдесу;
* Қазақстанның аумақтық тұтастығы мен қауіпсіздігін қорғау кезінде қаза тапқан құқық қорғау органдары, арнайы органдар қызметкерлерінің, әскери қызметшілердің отбасыларын қолдау;
* қор қызметінің өзге басым бағыттары бойынша қайырымдылық көмек көрсету.
Қордың басшысы болып Болат Жәмішев тағайындалды. Оны қаржыландыру үшін жеке тұлғалардан, халықаралық қайырымдылық ұйымдардан, монополистердің міндетті аударымдарынан, ірі бизнес тарапынан түскен қаражат пайдаланылатын болды. 16—27 қаңтар аралығында қордың шотына 52 миллиард теңгеден астам түскен: Kaspi Bank-тің негізін қалаушылар Вячеслав Ким мен Михаил Ломтадзе 10 миллиард теңге, «Халық» қайырымдылық қоры 2 миллиард теңге, «Степногорск тау-кен химия комбинаты» 350 миллион теңге, KAZ Minerals Aktogay 6,2 миллиард теңге, KAZ Minerals Bolzshakol 6,2 миллиард теңге, Kazakhmys Smelting 5 миллиард теңге, «Востокцветмет» 3,1 миллиард теңге, «Сәби» жеке қайырымдылық қоры 1 миллиард теңге, «Астана-Моторс» компаниясы 550 миллион теңге, BI-Development 300 миллион теңге, «Сарыарқаавтопром» 250 миллион теңге, NAK Development 100 миллион теңге аударған.
### Кадрлық ауысымдар
5 қаңтарда ҚР Үкіметі отставкаға кеткеннен кейін бірқатар министрлікке жаңа басшылар тағайындалды.
* Әлихан Асханұлы Смайылов премьер-министр қызметіне тағайындалды. 2019 жылдан бері ол премьер-министрдің бірінші орынбасары қызметін атқарып келген болатын.
* Бұрынғы ҚР Президенті Іс басқармасының Медицина орталығы басшысының орынбасары Ажар Ғиният денсаулық сақтау министрі болып тағайындалды.
* Бұрынғы Президент әкімшілігі басшысының бірінші орынбасары Дәурен Абаев Қазақстан Республикасының мәдениет және спорт министрі болып тағайындалды.
* Бұрынғы «ҚазАқпарат» басқармасының төрағасы Асқар Қуанышұлы Омаров ҚР ақпарат және қоғамдық даму министрі болып тағайындалды.
* Бұрын ҚР Тұңғыш Президенті кеңсесінің Ақпараттық-сараптамалық қамтамасыз ету бөлімінің меңгерушісінің орынбасары Әлібек Қуантыров Ұлттық экономика министрі болып тағайындалды.
* Қайырбек Өскенбаев индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі болып тағайындалды.
* Бұрынғы «KAZENERGY» заңды тұлғалар бірлестігінің бас директоры Болат Ақшолақов энергетика министрі қызметіне тағайындалды.
* Аида Балаева (бұрынғы ақпарат және қоғамдық даму министрі) мен Ержан Қазыхан (Президенттің халықаралық ынтымақтастық жөніндегі арнайы өкіл) Президент Әкімшілігі басшысының орынбасарлары болып тағайындалды.
* Мемлекеттік қызмет істері агенттігі төрағасының орынбасары қызметінен босатылған Дархан Медеғалиұлы Жазықбаев Мемлекеттік қызмет істері агенттігі төрағасы лауазымына тағайындалды.
* Бұрынғы Мәжіліс депутаты Қанат Мусин әділет министрі қызметіне тағайындалды.
* Айбек Дәдебаев ҚР Президенті Іс басқарушысы лауазымына тағайындалды.
* Қарлығаш Әбдіжаббарова Алматының жаңа бас санитария дәрігері болып тағайындалды.
* Бұған дейін Алматы қаласы бойынша ҰҚК бастығының бірінші орынбасары қызметін атқарған полковник Марат Ирменов ҰҚК-ның Алматы қаласы бойынша департаментінің басшысы болып тағайындалды.
* Президенттің бұрынғы кеңесшісі Тимур Сүлейменов Президент Әкімшілігі басшысының бірінші орынбасары болып тағайындалды.
* Бұрынғы энергетика министрі Мағзұм Мырзағалиев Президент кеңесшісі лауазымына тағайындалды.
* ҚР Президентінің Парламенттегі Өкілдігінің басшысы лауазымынан босатылған Бейбіт Исабаев Сенат депутаты болып тағайындалды.
* Сенат депутаты Сәуле Айтпаеваның өкілеттігі тоқтатылды.
* Бұрынғы ҚР Президентінің іс басқарушысы Ерлан Баттақов сауда және интеграция бірінші вице-министрі болып тағайындалды.
* Stopfake.kz жобасының жетекшісі болған Александр Данилов ақпарат және қоғамдық даму вице-министрі қызметіне тағайындалды.
* Бұрынғы Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің Астана қаласы бойынша департаментінің басшысы Абзал Әбдікәрімов ұлттық экономика вице-министрі болып тағайындалды.
* Бұрынғы ҚР стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігі төрағасының орынбасары Жаслан Мәдиев цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі бірінші вице-министрі қызметіне тағайындалды.
* Бұрынғы әділет министрі Марат Бекетаев премьер-министр Әлихан Смайыловтың кеңесшісі болып тағайындалды.
* Бұрынғы ішкі істер министрінің орынбасары, ҚР Ұлттық ұланының бас қолбасшысы Руслан Жақсылықов қорғаныс министрі қызметіне тағайындалды.
Премьер-министрдің орынбасары Ералы Тоғжанов, премьер-министрдің бірінші орынбасары Роман Скляр, премьер-министр кеңсесінің басшысы Ғалымжан Қойшыбаев, ішкі істер министрі Ерлан Тұрғымбаев (кейін ол қызметінен кетіп, президент кеңесшісі болып тағайындалды), сыртқы істер министрі Мұхтар Тілеуберді, төтенше жағдай министрі Юрий Ильин, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Серік Шәпкенов, цифрлық даму және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Бағдат Мусин, ауыл шаруашылығы министрі Ербол Қарашөкеев, білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов, экология, геология және табиғи ресурстар министрі Серікқали Брекешев, қаржы министрі Ерұлан Жамаубаев, сауда және интеграция министрі Бақыт Сұлтанов өз лауазымдарын сақтап қалды.
### Қаңтар оқиғалары үшін жауапкершілікке тарту
* ҰҚК төрағасы Кәрім Мәсімов 5 қаңтарда қызметінен босатылып, кейін «мемлекетке опасыздық жасады» деген айыппен қамауға алынды. Кейінірек оған «билікті басып алу» бабы бойынша да қылмыстық іс қозғалғаны мәлім болды. Онымен қоса ҰҚК төрағасының бұрынғы орынбасарлары А. Садықұлов пен Д. Ерғожин да ұсталды.
* 15 қаңтарда энергетика вице-министрі Жұмабай Қарағаевтың қызметінен босатылып, қамауға алынғаны белгілі болды. Онымен қоса электрондық сауда алаңдарының басшылары мен Маңғыстау облысындағы сұйытылған газдың бағасын негізсіз көтеруге қатысы бар тұлғалар ұсталған.
* 19 қаңтарда қызметінен босатылған бұрынғы қорғаныс министрі Мұрат Бектановтың 20 ақпанда уақытша ұстау изоляторына қамалғаны туралы белгілі болды. «Командирлік қабілетін көрсете алмады» деп Тоқаев сынға алған Бектановқа ҚР Қылмыстық кодексінің 452-бабы бойынша («Биліктің әрекетсіздігі») айып тағылған.
### Төтенше жағдайды кезең-кезеңімен жою
Қазақстанның Ұлттық қауіпсіздік комитеті 13 қаңтарда Астана, Шымкент қалаларының, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Қарағанды, Қызылорда, Қостанай, Маңғыстау, Павлодар, Солтүстік Қазақстан және Түркістан облыстарының аумақтарында терроризмге қарсы операцияның аяқталғаны және террористік қауіптіліктің шекті «қызыл» деңгейінің жойылғаны туралы жариялады. Террористік қауіптіліктің «қызыл» деңгейі және терроризмге қарсы операция режимі Алматы қаласында, Алматы және Жамбыл облыстарында сақталады.
Төтенше жағдайдың күшін жою уақыты:
* 2022 жылғы 13 қаңтарда сағат 7:00-ден бастап Батыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан және Павлодар облыстарында;
* 14 қаңтар сағат 18:00-ден бастап Шымкент қаласында, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Түркістан облыстарында;
* 15 қаңтар сағат 7:00-ден бастап Ақмола және Қостанай облыстарында;
* 16 қаңтар сағат 7:00-ден бастап Ақтөбе облысында.
* 19 қаңтар сағат 00:00-ден бастап Астана және Алматы қалаларында және Алматы, Атырау, Жамбыл, Қызылорда, Маңғыстау облыстарында төтенше жағдайдың күші жойылды, яғни Қазақстанның барлық өңірі қалыпты өмірге оралып, шектеу шаралары тоқтатылды.
### ӨКМ Операторы қызметінің тоқтатылуы
2015 жылы құрылған «Өндірушілердің кеңейтілген міндеттемелері Операторы» (орыс. Оператор РОП) жинаған утилизациялық алымға елдегі автокөлік иелері жылдар бойы наразылық білдіріп, 2021 жылы әлеуметтік желілерде #НетУтильСбору қозғалысы пайда болды. Әлия Назарбаеваға қатысы болуы мүмкін бұл компания соңғы бес жылдың ішінде қазақстандықтардан 691,9 миллиард теңге қаражат жинаған. 2022 жылдың қаңтарындағы наразылық шараларынан кейін Қасым-Жомарт Тоқаев уитилизациялық алымды жинаумен жеке компания айналыспауы керек деген мәлімдеме жасады.
Президенттің тапсырмасымен ҚР Үкіметі 2022 жылдың 18 қаңтарында «ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің ведомстволық бағынысты ұйымдарының кейбір мәселелері туралы» қаулы қабылдады. Оған сәйкес, «ӨКМ Операторы» ЖШС-нің утилизациялық алымды жинау қызметі тоқтатылып, оның есебінен құрылған активтер мемлекетке берілетін болды. Өндірушілердің кеңейтілген міндеттемелерін (ӨКМ) әкімшілендіру функциялары «Жасыл даму» АҚ мемлекеттік ұйымына тапсырылды.
26 қаңтарда бұрынғы экология, геология және табиғи ресурстар вице-министрі Ахметжан Пірімқұлов пен «ӨКМ Операторы» ЖШС бұрынғы төрағасы Медет Құмарғалиев 2 ай мерзімге қамауға алынғаны белгілі болды. Сол күні Астана қаласында өз-өзіне қол жұмсаған «ӨКМ Операторы» ЖШС басқарушы директоры Руслан Шәмшиевтің мүрдесі табылды.
## Назарбаев пен оның отбасының тағдыры
Тағы қараңыз: Назарбаевтың жеке басына табыну
Ондаған жылдар бойы билікті өз қолында ұстаған Нұрсұлтан Назарбаев 2019 жылы оған жақын деп саналатын Қасым-Жомарт Тоқаевқа билік тізгінін тапсырған болатын, бірақ бұрынғы президент елдің саяси өміріне өз ықпалын сақтап қалды. 2022 жылдың қаңтарындағы оқиғалар кезінде Назарбаевтың жұрттың алдына шықпауы нағыз жұмбаққа айналды. Түрлі қауесеттерге сәйкес, ол Женева көлінің жағалауында, Қытайда немесе Дубайда бас сауғалауы мүмкін. «Назарбаев қайтыс болды» деген де күдік туды. Бірақ көбісінің болжамы бойынша, бұрынғы президент өз атымен аталған Қазақстанның астанасында қалған.
Назарбаевтың баспасөз хатшысы 28 желтоқсаннан бері көзден таса болған бұрынғы президенттің Астана қаласында екенін мәлімдеді. Кейін белгілі болғандай, Назарбаев ҚР Қауіпсіздік кеңесі төрағасы лауазымын Тоқаевқа тапсырған. Халық арасында түрлі қауесет тарағаннан кейін Елбасының хатшысы бұны ол өз еркімен істеді деп сендірді. Оған қоса бұрынғы президенттің маңызды одақтастары өз лауазымдарынан айырыла бастады, Үкімет отставкаға жіберілді. Назарбаевтың тұсында Үкіметті басқарған ҰҚК төрағасы Кәрім Мәсімов «мемлекетке опасыздық жасады» деп қамауға алынып, Тоқаев тағайындаған адаммен ауыстырылды. Бұның барлығы Қазақстанда билік үшін астыртын күрес жүріп жатыр ма деген сұрақтың туындауына әкеп соқтырды. Кейбір бақылаушылардың пікірінше, Тоқаев халық арасында жаман атақты болған Назарбаевтан (шерушілер «Шал, кет!» деп ұрандаған болатын) өзін әрі ұстау үшін осы қадамдарға барған.
Наразылық шаралары басталғаннан кейін сөйлеген сөздерінде Қасым-Жомарт Тоқаев Назарбаевтың атын атап, тікелей сынамағанымен, Қазақстанда бұрынғы президенттің жеке басына табыну аяқталғанының белгілері байқалды. Талдықорғандағы тәртіпсіздіктер кезінде құлатылған Назарбаевтың ескерткіші орнына қойылған жоқ, шерушілер алып тастаған Алматыдағы Назарбаев даңғылындағы көше белгілері қайта ілінген жоқ. Осы жағдайда елдің бетке ұстар азаматтары өздерінің Тоқаевқа адал екенін білдіруге асықты. «Назарбаевтың дәуірі аяқталғаны анық», — деп мәлімдеді көп жылдар бойы бұрынғы президенттің кеңесшісі болған Ермұхамет Ертісбаев өзінің The Guardian-ға берген сұхбатында.
18 қаңтарда Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халқына үндеуін жариялады. Өз сөзінде ол елде орын алған тәртіпсіздер үшін «экстремистік топтар» мен «террористерді» кінәлады, бұл оқиғалар кезінде қаза тапқандарға көңіл айтты. Тоқаевты қолдауға шақырып, оның «шұғыл шешімдерінің арқасында ел іргесі сөгілген жоқ» деді. Бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған түрлі ақпаратқа жауап ретінде Назарбаев 2019 жылы Қасым-Жомарт Тоқаевқа билік тізгінін тапсырғанын еске салды, сол кезден бері зейнеткер екенін, қазір Қазақстан астанасында демалып жатқанын айтты.
19 қаңтарда белгілі болғандай, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаттары «Қазақстан халықтары ассамблеясы», «Тұңғыш президент — Елбасы», «ҚР Қауіпсіздік кеңесі» туралы заңдарға арнайы түзету енгізуді қолдап, Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқы ассамблеясы мен Қауіпсіздік кеңесіне өмір бойы төраға болу құқығынан айыратын заң жобасын Сенатқа жолдаған. Енді бұл органдарға Қазақстан президенті төрағалық ететін болып шешілді.
2021 жылдың қарашасында «Нұр Отан»-ның төрағасы Назарбаев партияны ел президенті басқаруы тиіс деген мәлімдеме жасаған болатын. 2022 жылдың 28 қаңтарында өткен «Нұр Отан» партиясының кезектен тыс XXI Съезінде Қасым-Жомарт Тоқаев бірауыздан партия төрағасы болып сайланды. Съезде сөйлеген сөзінде мемлекет басшысы: «Тұңғыш Президенттің тарихи еңбегіне құрмет көрсетейік, оның жетістіктері мен қадір-қасиеттерін бірінші орынға қояйық, ал есептерді еліміздің болашақ басшыларына қалдырайық», — деді.
### Лауазымдарынан айырылған Назарбаев отбасының мүшелері
* Димаш Досанов (Әлия Назарбаеваның күйеуі) — «ҚазТрансОйл» бас директоры ретіндегі өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылды.
* Қайрат Шәріпбаев (Дариға Назарбаеваның бейресми күйеуі) — «Қазақгаз» ҰК АҚ басқарма төрағасы ретіндегі өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылды.
* Тимур Құлыбаев (Динара Нұрсұлтанқызы Құлыбаеваның күйеуі) — «Атамекен» Ұлттық Кәсіпкерлер палатасының төрағасы ретіндегі өкілеттігін доғарды.
* Самат Әбіш (Нұрсұлтан Назарбаевтың немере інісі) — ҚР Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті төрағасының бірінші орынбасары лауазымынан босатылды.
* Дариға Назарбаева — Мәжіліс депутаты болған Назарбаевтың қызы қаңтар айының басынан бері Парламентте көрінген жоқ. Ресми мәлімет бойынша, ол коронавирус індетіне шалдығып, өз үйінде демалған. Кейін Дариға Нұрсұлтанқызының қаңтар айының аяғына дейін жалақысы сақталмайтын демалыста болатыны белгілі болды. Айдың аяғында өткен «Нұр Отан»-ның кезектен тыс Съезінде ол партияның саяси кеңесінің құрамынан шығарылды. 25 ақпанда Дариға Назарбаева Мәжіліс депутаты өкілеттігін тоқтатқаны туралы үндеу жариялады.
* Берік Имашев — 25 қаңтарда Дариға Назарбаеваның құдасы ҚР Орталық сайлау комиссиясының төрағасы қызметінен босатылды.
## Оқиғалар хроникасы
### 2 қаңтар
* Жаңаөзенде наразы тұрғындар сұйытылған табиғи газдың бағасын төмендетуді талап етіп, автокөлік жолын бөгеп тастады.
* Маңғыстау өңіріндегі шерушілерге газ бағасы бұрынғы деңгейге түспейтіні айтылды.
### 3 қаңтар
* Астана қаласында полиция Жаңаөзендегі шерушілерге қолдау көрсетіп, көшеге шыққан бір топ адамды ұстады. Алматыдағы Республика және Астана алаңы жабылды.
* Премьер-министр Асқар Маминның бастауымен Маңғыстаудағы әлеуметтік-экономикалық жағдайды қарастыратын комиссия құрылды.
* Шымкенттегі орталық алаңдардың күзеті күшейтілді.
* Жаңаөзенде наразылық шарасына жиналған адамдардың саны 3 мыңға жетті. Келіссөз жүргізуге келген облыс әкімі Ноғаевты шерушілер қуып жіберді.
* Ақтөбенің орталық алаңында жүзге жуық адам жиналды.
* Энергетика министрі Мағзұм Мырзағалиев сұйытылған газ бағасының өсу себебінің халыққа дұрыс түсіндірілмегенін айтты. Бағаның бұрынғы қалпына қайтып келмейтіні тағы да қайталанды. Сұйытылған газдың бағасы 85—90 теңгеге дейін төмендетілетін болды.
### 4 қаңтар
* Жаңаөзен мен Ақтау қалаларының алаңдарында сұйытылған газ бағасын төмендетуді талап еткен жұрт тарқамай, шеруін жалғастырды.
* Жаңаөзенде бастау алған шерулерді қолдамақ болған алматылық белсенділер жауапқа тартылып, қамауға алынды.
* Теңіз мұнай кен орнының жүздеген жұмысшылары маңғыстаулықтарды қолдап, митингіге шықты.
* Алматы, Астана, Шымкент және Ақтөбе қалаларында ондаған адам қамауға алынды.
* Үкімет комиссиясы Маңғыстау облысындағы наразы халықпен келіссөз жүргізе бастағаны белгілі болды.
* Ақтөбелік шерушілер полиция шебін бұзып, облыстық әкімдікке қарай бет алды.
* Таразда көшеге шыққан наразы адамдар журналистермен қоса қамауға алынды. Сол күні облыс әкімдігінің ғимараты мен қала орталығындағы бір банктың ғимараты бүлінді, 10-нан аса полиция көлігінің қиратылғаны мәлім болды.
* Ақтауда премьер-министрдің орынбасары Ералы Тоғжанов сұйытылған газдың бір литрі 50 теңге болатынын мәлімдеді, бірақ наразы халық одан кейін тарқамады.
* Алматыда 150 жуық адам қамауға алынды.
* «Нұр Отан» депутаты Берік Әбдіғалиұлы үкіметтің отставкасын талап етті.
* Қасым-Жомарт Тоқаев Twitter-де «ел тұтастығы мен бірлігіне сызат түсіруді көздейтін деструктивті топтардың үндеуіне құлақ аспауға» шақырды.
* Атырауда 5 мыңнан астам тұрғын Исатай мен Махамбет орталық алаңына жиналып, олар жаңаөзендіктерге қолдау білдірді.
* Шымкентте бірнеше мың адам жиналып, жаңаөзендіктерге қолдау көрсетті.
* 4 қаңтардан 5-іне ауған түні полицияның арнайы жасақтары Астана қаласындағы шерушілердің кейбірін ұстап, қамауға алды.
### 5 қаңтар
* 5 қаңтар күні таңертең Қазақстан президенті Үкімет отставкасын қабылдағаны туралы белгілі болды.
* Қасым-Жомарт Тоқаев кадрлық өзгерістер жасады. Мұрат Нұртілеу ҰҚК төрағасының бірінші орынбасары етіп тағайындалды. Ерлан Қарин мемлекеттік хатшы атанды (Қырымбек Көшербаевтың орнына). Премьер-министр міндетін уақытша Әлихан Смайылов атқаратын болды.
* Алматыдағы «Алтын Орда» базарының маңында қымбатшылыққа қарсы шеруге шыққан адамдарға арнайы жасақ наразыларға шулы граната қолданып, резеңке оқ атты.
* 5 қаңтардан бастап 19 қаңтарға дейін Маңғыстау облысы мен Алматы қаласында төтенше жағдай енгізілгені белгілі болды.
* Ішкі істер министрлігі Қазақстан бойынша «қоғамдық тәртіпті бұзған» 200-ден астам адамның ұсталғанын хабарлады.
* Төтенше жағдай Алматы облысында да жарияланды.
* Ақтөбеде әкімдік алдында жиналған наразы халық әкімдік ғимаратын басып алуға талпынды. Полиция шерушілерге қарсы көз жасаурататын газ қолданды.
* Алматыдағы «Сайран» автовокзалына жақын орналасқан «Нұр Отан» партиясының ғимараты өртке оранды.
* Сағат 16:00-де Астана қаласында төтенше жағдай жариялады. Коменданттық сағат 23:00—07:00 аралығында болатын болды.
* Қазақстан аумағында Интернет желісі өшіріліп, телефон байланысы нашарлап кетті.
* Бір топ адам Халықаралық Алматы әуежайын басып алғаны белгілі болды. Шерушілер Алматы қаласының әкімдігін басып алуға талаптанғаннан кейін оның ғимараты өртке оранды.
* Қасым-Жомарт Тоқаев осыған дейін Нұрсұлтан Назарбаев басқарып келген Қауіпсіздік кеңесінің басшылығын өз қолына алды.
* Алматыда 120-дан астам автокөлік өртелгені белгілі болды. Қалалық полиция департаментінің хабарлауынша, бұл сәтке дейін 120 дүкен мен сауда нысандары, 180 қоғамдық тамақтану орындары, 100-ге жуық шағын және орта бизнес кеңселері қиратылған.
* Қазақстанның барлық аймағында 5—19 қаңтар аралығында төтенше жағдай енгізілді.
### 6 қаңтар
* Қасым-Жомарт Тоқаев ҚР Қауіпсіздік кеңесінің жиынын өткізіп, Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымы (ҰҚШҰ) басшыларынан көмек сұрағанын мәлімдеді.
* Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымының төрағасы Армения премьер-министрі Никол Пашинян Қазақстанға әскер жіберетінін ресми түрде растады.
* Ақтөбедегі шерушілер жергілікті билікпен келіссөз барысында өздерін «террорист» деп атауға қарсы екенін мәлімдеді.
* 6 қаңтарға қараған түні Шымкентте бір топ адам әкімдікті басып алғысы келіп, атыс дауысы естілген. Сауда үйі, банкоматтар тоналған.
* Талдықорғанда әкімдік пен полиция басқармасы наразылық шарасына қатысқандардың қолына өтті, қалада тонаушылық басталды.
* Ақтау көшелеріне шыққан наразы халық тарамай, шетелдік әскерилердің келуіне қарсы екенін жариялады. Жаңаөзендік шерушілер де тарқаған жоқ.
* Алматыдағы Республика алаңында шерушілерге қарсы оқ атылғаны мәлім болды, бір адам қаза тапты. Арнайы операцияның нәтижесінде тәртіп сақшылары Алматы әуежайын қайтарды.
### 7 қаңтар
* 7 қаңтар күні таңертең Қасым-Жомарт Тоқаев лаңкестікке қарсы штабтың жиынын өткізді, оған президент әкімшілігінің, Қауіпсіздік кеңесінің және күш құрылымдарының басшылары қатысқан.
* Ақтөбе қаласындағы шерушілерге қарсы күш қолданылып, облыстық әкімдік маңындағы митинг таратылды. Жезқазғандағы наразы халық өз еркімен тарағаны мәлім болды.
* Тоқаев теледидар арқылы үндеуінде Алматыға шабуыл жасаған содырларға «ескертусіз оқ атуға бұйрық бергенін» айтты.
* Беларусь басшысы Александр Лукашенко Нұрсұлтан Назарбаевпен телефон арқылы Қазақстандағы жағдайды талқылағаны белгілі болды.
* Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы шекара жабылып, қазақстандықтарды көрші елге өткізу тоқтатылды.
### 8 қаңтар
* Human Rights Watch құқық қорғау ұйымы Қазақстан билігін «ескертусіз ату» бұйрығынан бас тартуға шақырды.
* Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы Кәрім Мәсімовтің 6 қаңтар күні ұсталып, уақытша қамау изоляторына қамалғаны белгілі болды.
* Назарбаевтың баспасөз хатшысы Айдос Үкібай 28 желтоқсаннан бері жұрт алдына шықпаған бұрынғы президенттің Астана қаласында екенін мәлімдеді.
* Ақтауда шеруге шыққандардың басым бөлігінің үйлеріне тарап, Ынтымақ алаңы босағаны белгілі болды.
* АҚШ мемлекеттік хатшысы Энтони Блинкен Қазақстанға ҰҚШҰ әскерлерінің кіргізілгенін байланысты мәлімдеме жасады.
* Жаңаөзеннің орталық алаңына наразылық білдіруге шыққан жұрттың көпшілік тарап кетті. Бес күнге созылған наразылық шарасының барысында тәртіпсіздік орын алмаған, мүлкі тоналмаған.
* Еуропа одағының сыртқы саясат қызметінің басшысы Жозел Боррель Қазақстандағы жағдайға қатысты пікір айтып, ЕО мәселені бейбіт жолмен шешуге көмектесуге дайын екенін мәлімдеді.
* Қасым-Жомарт Тоқаев 10 қаңтарды Жалпыұлттық аза тұту күні болатынын жариялады.
* 8 қаңтарға дейін Қазақстан бойынша тәртіпсіздікке қатысқан 4404 адам ұсталғаны белгілі болды.
### 9 қаңтар
* Ресми дереккөздерде жарияланған 164 адамның қаза тапқаны туралы ақпаратты ҚР Денсаулық сақтау министрлігі жоққа шығарды.
* Мемлекеттік телеарналарда Қырғыстаннан «ақша үшін митингіге қатысуға келген жұмыссыз» деп көрсетілген адам негізінде Алматыға концерт қоюға келген қырғыстандық музыкант Викрам Рузахунов екені белгілі болды.
* 9 қаңтарға дейін ел бойынша тәртіпсіздікке қатысып, қамауға алынған адамдардың саны 5 мыңнан асты.
* Президент Тоқаев тәріпсіздіктер кезінде қаза болған полиция қызметкерлері мен әскерилерді (жалпы 16 адам) мемлекеттік наградалармен марапаттады.
### 10 қаңтар
* 10 қаңтар — Жалпыұлттық аза тұту күні.
* Қазақстандық тәртіп сақшылары қамауға алған адамдардың саны 7939 жетті.
* Алматы қаласының әкімі Бақытжан Сағынтаев қаланың тыныс-тіршілігін қалыпқа келтіру жұмыстары басталғанын хабарлады.
* Алматы қаласының комендатурасы Сайын — Райымбек — Карьерная — Жандосов көшелерінің аумағы және Абай — Достық — Әл-Фараби — Желтоқсан көшелерінің аумағы қылмыскерлерден тазартылғанын мәлімдеді. Әуезов, Алатау және Медеу аудандарын тазарту жұмыстары жалғасын тапты.
* 10 қаңтарға дейін Қазақстан бойынша тәртіпсіздікке қатысқан 7939 адам ұсталғаны белгілі болды.
* Ұлттық Қауіпсіздік Комитетінің өкілі елдегі ахуалдың тұрақтанғанын және бақылауға алынғанын мәлімдеді. Алматы, Қызылорда, Талдықорған және Тараз қалаларындағы басып алынған барлық әкімшілік нысандар босатылғаны, аса маңызды стратегиялық нысандар мен қару және оқ-дәрілер сақталатын жерлердің қауіпсіздігі қамтамасыз етілгені юелгілі болды.
* Қазақстан, Ресей, Тәжікстан және Беларусь президенттері, Армения премьер-министрі, Қырғызстанның Президент әкімшілігінің басшысы және ҰҚШҰ бас хатшысы қатысқан Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымының онлайн-сессиясы басталды.
* Қасым-Жомарт Тоқаев Еуропа кеңесінің төрағасы Шарль Мишельмен келіссөз жүргізді.
### 11 қаңтар
* 11 қаңтарға дейін тәртіпсіздікке қатысқан 9900 адам ұсталғаны белгілі болды.
* «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасының мәліметіне сәйкес, тәртіпсіздіктер кезінде бизнеске келтірілген шығынның жалпы сомасы 95,3 миллиард теңгені құраған.
* Алматы комендатурасы Әуезов, Алатау және Медеу аудандарының аумағы, «Өжет» ықшамауданы мен Алматы халықаралық әуежайына шекаралас аумақ қылмыскерлерден тазартылғанын мәлімдеді.
* Мәжіліс отырысында Қасым-Жомарт Тоқаев ҰҚШҰ сарбаздары екі күннен кейін елдеріне қайтарыла бастайтынын мәлімдеді.
## Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың реакциясы
### АҚШ
7 қаңтарда АҚШ мемлекеттік хатшысы Энтони Блинкен Қазақстанда орын алған тәртіпсіздіктерден кейін елге ҰҚШҰ әскерлерінің енгізілуін құптамайтыны туралы мәлімдеме жасады. Оның айтуынша, Қазақстан билігінің сырттан көмек сұрамай және бейбіт шерушілердің құқықтарын бұзбай елдегі тәртіпті сақтап қалуға мүмкіндігі болған.
25 қаңтарда АҚШ-ның Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) жанындағы тұрақты өкілі Майкл Карпентер қаңтар оқиғалары кезінде қаза тапқан қазақстандықтардың отбасыларына көңіл айтты. Ол Қазақстан билігін тергеудің ашықтығын және қажетті заңды рәсімдердің сақталуын қамтамасыз етуге, сондай-ақ бейбіт наразылық білдірген адамдарды зорлық-зомбылық пен тонауға қатысушылардан ажыратуға, ұсталғандардың барлық санаттары үшін тиісті процесті қамтамасыз етуге шақырды.
### Еуропа одағы
19 қаңтар күні Еуропа парламентінде Қазақстанда орын алған наразылық шаралары талқыға салынды. Сөз сөйлеген еуродепутаттардың көбісі бұл оқиғаларға байланысты тәуелсіз халықаралық тергеу жүргізуді талап етті, Қазақстан билігі жариялаған тұжырымдарға сенбейтінін мәлімдеді. Бірқатар депутаттар адам құқықтарының бұзылуына қатысы бар қазақстандық шенеуніктерге қарсы санкция енгізуге шақырды. Еврокомиссар Стелла Кириакидес Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев саяси реформалар өткізіп, елді демократияландыру керек деп мәлімдеді.
20 қаңтарда Еуропа парламенті қаңтар оқиғасына қатысты қарарды қабылдады. Оны 671 депутаттың 589-ы қолдап, 35-і қарсы шығып, 47-сі қалыс қалды. Қарарда 27 тармақтан тұратын мәлімдеме жасалған. Оның ішінде құқық қорғау ұйымдарын саяси себеппен қудаламау, адамдардың бейбіт жиналуына кедергі келтірмеу, жосықсыз ұстау мен азаптауды доғару, адам құқығына қарсы қылмыстарға жауаптыларға жеке санкция салу секілді талаптар бар. Тоқаев бұл қарардың «әділетсіз» екендігін, оған «жайбарақат» қарайтынын айтты, қаңтар оқиғаларына халықаралық тергеу жүргізуді қажет деп санамайтынын мәлімдеді.
### Ұлыбритания
Ұлыбританияның ЕҚЫҰ жанындағы тұрақты өкілі Нил Буш Қазақстанда орын алған оқиғаларға қатты алаңдайтынын жеткізіп, қаза тапқандардың отбасыларына көңіл айтты. Ол зорлық-зомбылық пен мүлікті жоюды айыптап, Қазақстандағы реформаларды, қауіпсіздік пен өркендеуді қамтамасыз ету шараларын қолдауға Ұлыбритания дайын екенін мәлімдеді.
### ЕҚЫҰ
5 қаңтар күні тәртіпсіздіктер басталғаннан кейін Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының төрағасы Збигнев Рау Қазақстандағы жағдайға алаңдайтыны туралы мәлімдеме жасап, қақтығысты тоқтатып, келіссөздер өткізуге шақырды. 10 қаңтарда Збигнев Рау ҚР сыртқы істер министрі Мұхтар Тілеубердімен телефон арқылы сөйлесіп, ЕҚЫҰ міндеттемелерін, оның ішінде адам құқықтарына байланысты міндеттемелерді сақтауды өтінді.
### Human Rights Watch
7 қаңтарда Human Rights Watch ұйымы Қазақстан билігін ескертусіз оқ атуға берілген бұйрықтан дереу бас тартуға шақырды. 26 қаңтарда жарияланған HRW мақаласына сәкес, 4—6 қаңтар аралығында Қазақстан қауіпсіздік күштері кем дегенде 4 жағдайда адамның өліміне әкелуі мүмкін күш қолданған. Мысалға, Алматыдағы президент резиденциясының маңында түсірілген бейнежазбалардан жарақаттанған 19 адам және қаза тапқан болуы мүмкін 10 адам анықталған. Осыған байланысты HRW Біріккен Ұлттар Ұйымынан, Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымынан және Еуропа одағынан қаңтар оқиғаларына байланысты тәуелсіз және бәйтарап тергеу жүргізу мақсатында Қазақстан үкіметіне қысым жасауды талап етті.
## Сондай-ақ қараңыз
* Желтоқсан көтерілісі
* Жаңаөзен оқиғасы (1989 жыл)
* Жаңаөзен оқиғасы (2011 жыл)
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Қайыртайұлы М., Жаңқатов А. Қаңтар көтерілісі. Арнайы репортаж. Азаттық Радиосы, 20 қаңтар 2022 жыл.
* «Қасіретті қаңтар. Оқиға қалай өрбіді?» деректі фильмі. Хабар, 27 қаңтар 2022 жыл.
* Көпжасар Е. Атылған оқ, төгілген қан, қираған қала. Қаңтарда бүлік салған кімдер? 31 арна, 30 қаңтар 2022 жыл.
* Мазоренко Д., Қайсар А.. Наразылықтан дүрбелеңге дейін: Қазақстанның әділдік пен жақсы өмір үшін күресі. Vласть, 27 қаңтар 2022 жыл.
* Пивоваров А. Почему взорвался Казахстан?. Редакция, 7 қаңтар 2022 жыл. (орыс.)
* Пивоваров А. Бои в Казахстане и их последствия глазами обычного горожанина. Редакция, 13 қаңтар 2022 жыл. (орыс.)
* Казахстан: Зачистки — Погромы в Алматы / Репортаж с места событий. The Люди, 15 қаңтар 2022 жыл. (орыс.) |
Баян Қадірбайқызы Бекетова (1960 жыл, Түркістан облысы, Бәйдібек ауданында дүниеге келген) — жарналист, ақын.
## Өмірбаяны
* С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетін 1984 жылы бітірген.
* Қазақ телевизиясы мен радиосы мемлекеттік комитетінде редактор, "Егемен Қазақстан", "Халық Кеңесі" республикалық газеттерінде тілші-журналист қызметтерін атқарған.
* Алматы қалалық әкімшілігінің Тіл басқармасының мемлекеттік және өзге тілдерді дамыту бөлімінің бастығы болған.
* Алматы қаласы мемлекеттік санитарлық эпидемиологиялық қадағалау департаментінде Мемлекеттік тілді дамыту бөлімінің бас маман -редакторы
## Шығармалары
Өлеңдері енген ұжымдық жыр жинақтары:
* «Аудитория»
* «Қарлығаш»
* «Қыз ғұмыр»
* «Күміс күйме»
* «Мадонны Турана» Мәскеуден шыққан түркі тілдес қыз-келіншектердің шығармалары топтастырылған ұжымдық жинаққа орыс тіліндегі өлеңдері енген.
Өзінің жеке жыр жинақтары:
* «Үмітім менің» (1982)
* «Жалғыздық» (1984)
* «Сәмбі тал» (2001)
* «Көлбастау» (2001)
* «Мен сені сағынғанда» (2001).
* «Ұйықтамайды жұлдыздар» (2010).
* «Шолпы» (2020).
## Жетістіктері
* ІІ Халықаралық Түркі поэзиясы фестивалінің лауреаты.
* «Сорос Қазақстан» Халықаралық қорының «Қазіргі заман поэзиясы» бәйгесінің жеңімпазы.
* Алматы қалалық әкімдігінің Абай оқулары, қала күніне арналған қалалық ақындар мүшәйрасының, тағы басқа көптеген жыр мүшәйраларының жүлдегері.
* Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты (2008).
## Марапаттары
* «Кұрмет» ордені,
* «ҚР Тәуелсіздігіне-20» медалі,
* «ҚазМу-дің құрылғанына – 80 жыл»,
* «Тіл ардагері» төсбелгі,
* Түркістан облысы Бәйдібек ауданының "Құрметті азаматы».
## Дереккөздер |
Әлия Нұрсұлтанқызы Назарбаева (3 ақпан 1980, Алматы, Қазақ КСР, КСРО) — Қазақстан Республикасының қоғам қайраткері. Қазақстан 1-ші Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың кенже қызы. Қазақстан Республикасының өнер және мәдениет саласындағы мемлекеттік сыйлығының лауреаты (2018).
## Айыптаулар,тергеу
2024 жылы 28 ақпанда Астанада Ұлттық баспасөз клубында баспасөз мәслихаты өтіп, оның барысында қазақстандық кәсіпкер Нұрлан Бимурзин журналистерге 2003 жылы бірінші президенттің қызы өзінің ықпалын пайдаланып, 170 миллион АҚШ долларын құрайтын (2003 жылғы мәліметтер бойынша) операциялық бизнесін, жеті мұнай базасы мен 96 жанармай құю станциясын тартып алғанын айтты.
## Отбасы
* Бірінші некесі: 1998-2001 жылдары Қырғызстан президенті Асқар Ақаевтың баласы Айдар Ақаевпен некеде болды. Бұл некеден бала жоқ.
* Екінші неке: 2002 жылы қазақстандық кәсіпкер , футболист Данияр Пернебекұлы Хасеновке тұрмысқа шығып, кейін ажырасқан . Бұл некеден 2007 жылы Тиара Назарбаева (Хасенова) және 2011 жылы Алсара Хасенова туылды .
* Үшінші неке: 2015 жылы жазушы Сәбит Досановтың жиені Димаш Досановқа үйленіп , 2023 жылы жазда ажырасты . Бұл некеден 2016 жылы Алдияр және 2018 жылы Айлана туылды .
* Әкесі - Нұрсұлтан Назарбаев - Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті
* Анасы - Сара Назарбаева - Қазақстанның тұңғыш бірінші ханымы.
* Балалары - Тиара Назарбаева (2007 ж.т.), Алсара Хасенова (2011 ж.т.), Алдияр (2016 ж.т.), Айлана (2018 ж.т.)
* Тәтесі - Дариға Назарбаева - Қазақстан Парламенті Мәжілісінің 3, 5, 7-сайланым және Сенаттың 6-сайланым депутаты, Қазақстан Парламенті Сенатының тұңғыш төрайымы, миллионер.
* Тәтесі - Динара Құлыбаева - Нұрсұлтан Назарбаев білім қорының директоры, ҚБТУ АҚ директорлар кеңесінің төрағасы және миллиардер.
## Марапаттары мен атақтары
2013 жылы зергерлік бұйымдардағы ұлттық идеяларды жандандырғаны үшін «Fashion TV Awards» марапатына ие болды.2018 жылы «Анаға апарар жол» толықметражды фильмін түсіруге қатысқаны үшін Қазақстан Республикасының әдебиет және өнер саласындағы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды. Фильмнің продюсері Әлия Назарбаеваның өзі.
## Киноиндустрия
«New World Production» ЖШС құрылтайшысы.
«Ояну» экологиялық деректі фильмінің продюсері, 2012 ж.
2014 жылы «Хабар» телеарнасының тапсырысымен жаһандық экологиялық проблемаларға шолу жасайтын «Жер мұрасы» атты екі сериялы деректі фильм түсірілді. Фильмдердің фрагменттері «Экология және тұрақты даму» мектеп оқулығына бейне қосымша ретінде енгізілді. Қазіргі уақытта телевизиялық прокатта «Жаңа әлем продакшн» ЖШС шығарған экологиялық тақырыпқа арналған бес деректі фильм және төрт жарнамалық фильм бар.«Анаға апарар жол» фильмінің бас продюсері (2016). Қазақстан кинотеатрларында премьера алты аптаға созылды. Гала көрсетілімдері әлемнің 12 елінде өтті. Фильм алты халықаралық кинофестивальде марапаттарға ие болды, соның ішінде Хорватиядағы халықаралық фестивальдің бас жүлдесі және «Еуразия көпірі» халықаралық кинофестивалінде Гран-при және т.б.
«Ұстазды іздеуде» гуманитарлық педагогика негіздері туралы деректі фильмнің продюсері (2018). «Хабар» телеарнасынан көрсетілген фильм қоғамда үлкен резонансқа ие болды. Фильм Қазақстанның көптеген мектептерінде мұғалімдер мен ата-аналарға да көрсетілді.2018 жылы Әлия Назарбаева «Томирис» тарихи фильмінің бас продюсері болды .
## Мансабы
Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігінің жалпы бөлімінің кеңесшісі, «Caspian Industries Ltd» (минералды ауыз су) ЖШС бас директоры, «Элитстрой» ЖШС директорлар кеңесінің төрағасы қызметтерін атқарған. Ол Қазақстан Республикасындағы бірінші көп функционалды «Wellness Club LUXOR» дене шынықтыру-сауықтыру кешенінің негізін қалаушы.2011 жылы итальяндық зергерлік үймен бірлесе отырып, Дамиани Alsara деген атпен зергерлік бұйымдар желісін іске қосты.
## Экологиялық бастамалар
10-11-сыныптарға арналған «Экология және тұрақты даму» оқулығының, 6-7-сыныптарға арналған «Экологиялық мәдениет» таңдау курсының және «Балалық шақтың жасыл планетасы» оқу-дамыту кешенінің бірлескен авторы. мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалар.
Назарбаеваның бастамасымен «Эко-Челлендж» жобасы – қатты тұрмыстық қалдықтарды бөлек жинауды насихаттау бойынша жүйелі жұмысты дамытуға бағытталған конкурс. Жобаға 82 мыңнан астам бала қатысты.2018 жылғы 28 сәуірде Астанада Қазақстандағы экологиялық проблемалар тақырыбына арналған дөңгелек үстел аясында ол «жасыл экономика» терминін жаңа заңнамада заңдастыру ұсынысымен Экологиялық ұйымдар қауымдастығының президиумының төрағасы қызметін атқарды. Экологиялық кодекс. Ол қоршаған ортаның нашарлағанын жариялап, кешенді шараларды жүзеге асыруға шақырды: «2020 жылға қарай отандық бизнес өзінің шектеулері, тәуекелдері және ықтимал пайдасы бар жаңа шындыққа тап болады. Ұлттық міндеттемелерді орындамау қазақстандық тауарлардың әлемдік нарыққа шығуының шектелуіне, сондай-ақ басқа да экономикалық санкциялардың қолданылуына әкеледі».
## Қоғамдық белсенділік
* «Бөбек» ұлттық ғылыми-практикалық және сауықтыру орталығының Қамқоршылық кеңесінің төрағасы.
* «Жандану әлемі» қорының негізін қалаушы.
* Әлеуметтік маңызы бар бастамаларды дамыту қорының негізін қалаушы.
* «Бала дауысы» Ұлттық балалар ән байқауының авторы және бас продюсері.
* Қазақстан табиғатты қорғау ұйымдары қауымдастығы президиумының төрағасы[2].
* Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар орталығының Қамқоршылық кеңесінің жетекшісі.
* «Жасыл Ел» жастар еңбек жасақтары кеңесінің төрағасы.
2017 жылы Әлия Назарбаева Әлеуметтік маңызы бар бастамаларды дамыту қорын құрды, оның қызметі мектеп жасына дейінгі балаларға үздіксіз экологиялық білім беру саласындағы халықаралық тәжірибені іс жүзінде енгізуге, құзыреттілікке негізделген білім беру жүйесін дамытуға бағытталған. -бейіндік білім беру, жұмыс істеп тұрған инженерлік-техникалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру. 2019 жылдан бастап қор Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігімен бірлесіп «Әлем мұғалімі» жаһандық сыйлығы аясында «Қазақстан мұғалімі» ұлттық сыйлығын өткізіп келеді.2021 жылы Әлия Назарбаева «Билік мекені» кітабының тұсаукесері болды. Кітапты сатудан түскен қаражат Еуропалық SUGI қорымен Қазақстан аймақтарын абаттандыру жөніндегі бірлескен бағдарламаға бағытталды.
## Дереккөздер |
Құлдық – Талас Алатауы жотасының оңтүстік-батысындағы тау.
## Географиялық орны
Түркістан облысы Қазығұрт және Төле би аудандарының аралығында орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 2626 м. Солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 22 км-ге созылған, енді жері 10 км шамасында. Таудан Бадам, Сайрамсу өзендерінің салалары бастау алады. Шығысында Өгем, оңтүстігінде Қаржантау жоталары бар.
## Геологиялық құрылымы
Тас көмір жүйесінің әктас, гранит жыныстарынан түзілген, сай-жыралармен тілімденген.
## Өсімдігі
Таудың шалғынды, қоңыр топырақ жамылғысында бидайық, жусан, т.б. өсімдіктер, арша шоғырлары, жабайы жеміс ағаштары өседі.
## Дереккөздер |
II Абдуллаһ (Әл-Сұлтан II Абдулла Риәятуддин Әл-Мұстафа Биллә Шах ибни Сұлтан Ахмад Шах әл-Мұстаин Биллә) (ағылш. Al-Sultan Abdullah Ria'yatuddin Al Mustafa Billah Shah ibni Sultan Ahmad Shah al-Musta'in Billah; 30 шілде 1959, Пекан, Паханг, Малайзия) — малайзиялық мемлекеттік және саяси қайраткер, 2019 жылдың 15 қаңтарынан бастап Паханг штатының 6-шы сұлтаны (ағылш. Sultan of Pahang), 31 қаңтарынан бастап Малайзияның Жоғарғы билеушісі.
## Өмірбаяны
Абдуллаһ 1959 жылдың ортасында сол кезде Малайя Федерациясының құрамында болған Паханг сұлтандығында дүниеге келген; ол отбасындағы төртінші бала болды (ол кезде екі әпкесі мен үлкен ағасы болған). Оның әкесі сол кезде Сұлтандық тағының Раджа (мұрагері) болды. 1974 жылдың мамырында әкесі Пахангтың басшысы болған кезде оның үлкен ағасы емес, Абдулла ража болды (региондық кеңестің шешімімен). Сандхерст корольдік әскери академиясын (Ұлыбритания) бітірген.
### Сұлтанның басында
2016 жылы оның әкесі денсаулығына байланысты штаттан зейнетке шыға бастады және Абдуллаһ өз штатындағы билік тізгінін өз қолына алды. Келесі жылы сол кездегі Сұлтан мен оның әкесі Ахмад Шах Малайзия Жоғарғы билеушісінің орынбасары қызметінен кетті. Өкінішке орай, ата-ананың денсаулығы жақсармады, ал 2019 жылдың қаңтар айының ортасында Сұлтан тақтан бас тартты. Абдолла ІІ өз мемлекетін басқарды. Салтанатты шара Паханг сұлтанының ресми резиденциясы Астана Әбу Бакарда өтті. Оның билігі 2019 жылдың 11 қаңтарынан бастап, Регенттер кеңесі оның мұрагерлігі туралы шешім қабылдаған күннен бастап ретроактивті түрде жарияланды. Бір жарым аптадан кейін Малайзия мемлекеттері басшыларының жиналысында ол да Малайзияның Жоғарғы билеушісі болып сайланды. Сонымен бірге ол Жоғарғы билеушінің орынбасары қызметінен босатылды, бұл Малайзия тарихында екінші рет ғана болды.
Паханг тағына отырғаннан кейін Абдулла ІІ «Әл-Сұлтан Абдуллаһ Ри'ятуддин Әл-Мустафа Биллах Шах» патшалық титулына ие болды.
### Мемлекет басында
Ол 2019 жылдың қаңтар айының соңғы күні ел астанасында Жоғарғы билеушісі қызметіне кірісті. Ол Малайзия Корольдік Әскери-әуе күштерінің маршалы, сондай-ақ Малайзия армиясының фельдмаршалы және Малайзия Корольдік Әскери-теңіз күштері флотының адмиралы дәрежесіне ие, себебі ол Малайзия Корольдігі Әскери-теңіз күштерінің бас қолбасшысы болып табылады. Малайзия қарулы күштері.
Жоғарғы билеуші лауазымына ұлықтау рәсімі 30 шілдеде II Абдулланың мерейтойында (60 жыл) өтті. Ол ел астанасында, Астана Негарадағы Тақтар залында өтті. Инаугурацияның құрметіне Малайзия банкі естелік монеталарды шығарды.
## Жеке өмірі
Сұлтан Абдуллаһ екі рет үйленген. Оның алғашқы әйелі Сұлтан Джохордың әпкесі Ибраһим Исмаил Әзизә болды, ол 1986 жылы наурызда үйленді. Бірінші әйелінен оның төрт ұлы (үлкені 1990 жылы туған) және екі қызы бар. Екінші әйелі 1991 жылы пайда болды. Оның аты — Джик Раис, сұлтанның үш қызы бар. Сондай-ақ, бар асыранды ұлын — Янг Амат Мулиа Тенгку Әмір Нассера (т. 1986), 1987 жылы өз балалары пайда болғанға дейін асырап алынған.
Малайзия, Паханг және Бруней марапаттарының бірқатары бар.
## Әлеуметтік белсенділік
Абдуллаһ Азия шөпті хоккей федерациясын басқарады. Біраз уақыт (2014-2017 жылдары) Малайзия футбол федерациясын басқарды және Азия футбол конфедерациясының вице-президенті. 2015 жылдан 2019 жылға дейін ол FIFA кеңесінде болды, бірақ Жоғарғы билеуші болып сайланған соң оны тастап кетті. Ол Корольдік Малайзия поло қауымдастығын (RMPA) басқарады.
Сұлтан болып сайланғаннан бері ол MARA технологиялық университетінің (UiTM) және Малайзия Ұлттық қорғаныс университетінің (UPNM) ректоры қызметін де атқарды.
## Паханг сұлтаны
2019 жылдың 15 қаңтарында 59 жасында Абдулла денсаулығына байланысты әкесінің тақтан бас тартуымен қазіргі Пахангтың алтыншы сұлтаны болып жарияланды. Салтанатты шара Паханг сұлтанының ресми резиденциясы Астана Әбу Бакарда өтті. Оның билігі ретроактивті түрде 2019 жылдың 11 қаңтарында, Регенция кеңесі оның мұрагерлігі туралы шешім қабылдаған күні басталды деп жарияланды.
Паханг тағына отырған кезде Абдуллаһ «Әл-Сұлтан Абдулла Ри'аятуддин әл-Мустафа Биллах Шах» патшалық титулына ие болды. Оның корольдік жұбайы Тунку Әзиза Әминә Маймунах Искандария Бинти Альмархум Сұлтан Ескендір, Пахангтың Тенгку Пуан (тәж ханшайымы) 2019 жылдың 29 қаңтарында Пахангтың Тенгку Ампуаны (патшайымның жұбайы) болып жарияланды.
## Янг ди-Пертуан Агонг
2019 жылдың 24 қаңтарында Бейсенбіде билеушілер конференциясы бірнеше апта бұрын тақтан бас тартқан Келантан сұлтан Мұхаммед V-тің орнына Малайзияның 16-шы Янг ди-Пертуан Агонг етіп Сұлтан Абдолланы сайлады. Сұлтан Абдолла 2019 жылдың 31 қаңтарында Астана-Негара штатының резиденциясында Джалан Туанку Абдул Халимге ресми түрде кіріскен кезде қоғамдық рәсімде Малайзияның 16-королі ретінде ант қабылдады. Билеушілер конференциясы сонымен қатар Перак сұлтан Назрин Муиззуддин шахты Ян ди-Пертуан Агонгтың орынбасары етіп сайлады.
Пахангтың Сұлтан Абдолланың Ян ди-Пертуан Агонг лауазымында болған кезіндегі патшалығына қатысты, мемлекетті басқару міндеті 29 қаңтарда Тенгку Махкота және Паханг регенті болып жарияланған Сұлтан Абдулланың ұлы Тенгку Хасанал Ибрахим Алам Шахқа тапсырылды. 29 қаңтар 2019.
Тағайындалған күні Тенгку Хасанал Ұлыбританиядағы Сандхерст Корольдік әскери академиясында оқуын жалғастырды. Оған 15 ақпаннан бастап Тенгку Хассаналдың ағасы Тенгку Абдул Рахман Ибн Сұлтан Хаджи Ахмад Шах Сұлтан Абдулланың үлкен інісі басқаратын Мәжіліс Пангкуан Дираджа Негери Паханг («Пханг кеңесі») өз міндеттерін орындауға көмектесті. 2019 ж. 2019 жылдың 15 желтоқсанында бітіргенге дейін.
Сұлтан Абдулланың король ретінде салтанатты орнату рәсімі 2019 жылы 30 шілдеде Астана-Негарадағы Тақтар залында, оның 60 жасқа толуында таққа отырғаннан кейін жеті ай өткен соң өтті.
2019 жылдың 30 шілдесіндегі инсталляцияның тағы бір тарихи маңызы бар, өйткені Сұлтан Абдулла мен Раджа Пермайсури Агонг, Тунку Әзизә Әминә Маймунах Искандария, бұрын Ян ди-Пертуан Агонг болып сайланған сұлтандардың балалары.
Ол Малайзия Қарулы Күштерінің бас қолбасшысы ретіндегі толық конституциялық міндеттерін орындау кезінде Малайзия Корольдік Әуе күштерінің маршалы дәрежесіне, сондай-ақ Малайзия армиясының фельдмаршалы және Малайзия Корольдік Әскери-теңіз күштері флотының адмиралы шеніне ие. , сонымен қатар, ол Малайзия Корольдік Әскери-әуе күштерінің қазіргі бас полковнигі болып табылады, ол таққа отырғаннан бері өз міндеттерін атқарды, бұрын ол регент ретінде екі рет RMAF іс-шаралары мен рәсімдерінде әкесінің өкілі ретінде әрекет етті. .
## Әскери мансап
Тенгку Абдулла өзінің әскери мансабын 1978 жылы Біріккен Корольдіктің Сандхерст Корольдік әскери академиясында офицер кадет ретінде бастады. Онда ол өзінің жақын досы шейх Мұхамед Заид Әл Нахаянмен кездесті, ол кейінірек Әбу-Дабидің тақ мұрагері және Зулкипле Кассим, оның аға буыны, кейінірек армия басшысы болды. Оны 1979 жылы патшайым Елизавета II екінші лейтенант ретінде тағайындады. 1980 жылы ол капитан дәрежесіне көтерілді және Корольдік броньды корпуста кавалериялық офицер болып қызмет етті. 1987 жылы ол Корольдік броньды корпустың майоры дәрежесіне көтерілді.
1999 жылы ол аумақтық армия полкіне (малай тілінде: Режимен Аскар Ватаниах) тағайындалды және сол уақытта подполковник, ал бір жылдан кейін, 2000 жылы қайтадан полковник шеніне дейін көтерілді.
Содан кейін Тенгку Абдулла 2004 жылы бригада генералы дәрежесіне көтерілді.
## Стильдер, атаулар және құрмет
### Стильдер мен тақырыптар
* 1959 ж. 30 шілде - 1974 ж. 8 мамыр: Жоғары мәртебелі Тенгку Абдулла Ибн Тенгку Ахмад Шах
* 8 мамыр 1974 ж. – 1975 ж. 1 шілде: Жоғары мәртебелі Тенгку Абдулла әл-Хадж Ибн Сұлтан қажы Ахмад шах әл-Муста’ин Биллах
* 1975 ж. 1 шілде – 28 сәуір 1979 ж: Жоғары мәртебелі тақ мұрагер ханзада Тенгку Абдулла әл-Хадж Ибн Сұлтан Хаджи Ахмад Шах әл-Муста’ин Биллах, Паханг тақ мұрагері.
* 28 сәуір 1979-25 сәуір 1984 ж: Жоғары мәртебелі тақ мұрагер ханзада Тенгку Абдулла әл-Хаж Ибн Сұлтан Хаджи Ахмад Шах әл-Муста’ин Биллах, Пахангтың тақ мұрагері және регенті.
* 25 сәуір 1984-28 желтоқсан 2016 ж: Жоғары Мәртебелі тақ мұрагер ханзада Тенгку Абдулла әл-Хаж Ибн Сұлтан Хаджи Ахмад Шах әл-Муста’ин Биллах, Паханг тақ мұрагері.
* 2016 жылдың 28 желтоқсаны – 2019 жылдың 11 қаңтары: Мәртебелі тақ мұрагер ханзада Тенгку Абдулла әл-Хадж Ибн Сұлтан Хаджи Ахмад Шах Әл-Муста’ин Биллах, Пахангтың тақ мұрагері және регенті.
* 11 қаңтар 2019-15 қаңтар 2019 ж.: Жоғары мәртебелі Сұлтан Абдулла әл-Хаж Ибн Сұлтан қажы Ахмад Шах әл-Муста’ин Биллах
* 15 қаңтар 2019 ж. – 31 қаңтар 2019 ж.: Жоғары мәртебелі әл-Сұлтан Абдулла Ри’аятуддин әл-Мустафа Биллах Шах Әл-Хадж Ибн Сұлтан Хаджи Ахмад Шах Әл-Муста’ин Биллах, Паханг сұлтаны
* 31 қаңтар 2019 ж.-22 мамыр 2019 ж.: Мәртебелі әл-Сұлтан Абдулла Ри’аятуддин Әл Мұстафа Билла Шах Ибн Сұлтан Хаджи Ахмад Шах Әл-Муста’ин Биллах, 16-шы Янг Ди-Пертуан Агонг
* 2019 жылғы 22 мамырдан қазіргі уақытқа дейін: Мәртебелі әл-Сұлтан Абдулла Ри'аятуддин Әл Мұстафа Биллах Шах Ибн Альмархум Сұлтан Хаджи Ахмад Шах Әл-Мустаин Биллах, 16-шы Янг Ди-Пертуан Агонг
Оның қазіргі ресми патшалық аты - Мәртебелі Ян Ди-Пертуан Агонг XVI әл-Сұлтан Абдулла Ри'аятуддин әл-Мустафа Биллах Шах Ибн Альмархум Сұлтан Қажы Ахмад Шах Әл-Муста'ин Биллах, D.K.P., D.K.M, D.K., D.M.N. , S.S.A.P., S.I.M.P., D.K. (Теренггану), D.K. (Джохор)., S.P.M.J., D.K.M.B. (Бруней), D.K. (Кедах), D.K. (Перлис), D.K. (Перак)., D.K.
### Әскери атақтары
Малайзия
## Марапаттар
* Гранд Мастер және Паханг корольдік отбасы орденінің мүшесі Паханг Индра тәжінің отбасылық ордені - Гранд Мастер және Паханг Индра Тәжі Отбасылық орденінің 1-дәрежелі мүшесі Паханг Сұлтан Ахмад Шахтың MY-PAH ордені - Ұлы Рыцарь - Паханг Сұлтаны Ахмад Шах орденінің Ұлы Мастер және Ұлы Рыцарь (, 24 қазан 1980 ж.) Паханг тәжі ордені - Ұлы рыцарь - Паханг тәжі орденінің Ұлы Мастер және Ұлы Рыцарь
* Гранд Мастер және Паханг корольдік отбасы орденінің мүшесі
* Паханг Индра тәжінің отбасылық ордені - Гранд Мастер және Паханг Индра Тәжі Отбасылық орденінің 1-дәрежелі мүшесі
* Паханг Сұлтан Ахмад Шахтың MY-PAH ордені - Ұлы Рыцарь - Паханг Сұлтаны Ахмад Шах орденінің Ұлы Мастер және Ұлы Рыцарь (, 24 қазан 1980 ж.)
* Паханг тәжі ордені - Ұлы рыцарь - Паханг тәжі орденінің Ұлы Мастер және Ұлы Рыцарь
### Малайзия және оның басқа мемлекеттері
Малайзия
* Алушы (11 шілде 2019 ж.) және Малайзия Корольдік отбасы орденінің Гранд Мастері (31 қаңтар 2019 ж.) Алушы (14 ақпан 2019 ж.) және Патшалық тәжі орденінің Гранд Мастері (31 қаңтар 2019 ж.) Патшалықты қорғаушы орденінің ұлы шебері (31 қаңтар 2019 ж.) Малайзия тәжіне адалдық орденінің Гранд Мастері (31 қаңтар 2019 ж.) Малайзияға сіңірген еңбегі үшін Гранд магистрі (31 қаңтар 2019 ж.) Маңызды қызметтері үшін орденінің Гранд Мастері (31 қаңтар 2019 ж.) Малайзия Корольдік отбасына адалдық орденінің Гранд Мастері (31 қаңтар 2019 ж.) Малайзияның әскери қызметі орденінің жауынгері
* Алушы (11 шілде 2019 ж.) және Малайзия Корольдік отбасы орденінің Гранд Мастері (31 қаңтар 2019 ж.)
* Алушы (14 ақпан 2019 ж.) және Патшалық тәжі орденінің Гранд Мастері (31 қаңтар 2019 ж.)
* Патшалықты қорғаушы орденінің ұлы шебері (31 қаңтар 2019 ж.)
* Малайзия тәжіне адалдық орденінің Гранд Мастері (31 қаңтар 2019 ж.)
* Малайзияға сіңірген еңбегі үшін Гранд магистрі (31 қаңтар 2019 ж.)
* Маңызды қызметтері үшін орденінің Гранд Мастері (31 қаңтар 2019 ж.)
* Малайзия Корольдік отбасына адалдық орденінің Гранд Мастері (31 қаңтар 2019 ж.)
* Малайзияның әскери қызметі орденінің жауынгері
## Сондай-ақ
* Янг ди-Пертуан Агонг
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* PAHANG |
Әділхан Құрманғалиұлы Макин (1994 жылы 5 қазанда Петропавл қаласындадүниеге келген. Қазақ әншісі. «Голос. 10 маусым». Әділхан Макин 1994 жылы 5 қазанда Солтүстік Қазақстан облысы, Петропавл қаласында дүниеге келген.
## Биография
### Балалық пен жастық шағы
Макин бала кезінен белсенді бала болып өсті, спорттың барлық түрлерінде өзін сынап көрді: бокс, каратэ және грек-рим күресімен айналысты, жүзді, теннис, футбол және волейбол ойнады. Әділханның таңғажайып музыкалық таланты бала кезінен байқалды, мектеп жылдарында ол "Творческая весна" көркемөнерпаздар байқауында өнер көрсетті, "Радуга" ұлттық мәдениеттер фестиваліне (Петропавл), "Бозторғай" Халықаралық балалар шығармашылығы байқауына ("Жаворонок", Алматы) және басқа да вокалдық байқауларға қатысты.
### Өнер жолы
Дарынды қазақстандық әншінің түрлі деңгейдегі музыкалық байқауларға қатысудағы бай тәжірибесі бар. 2012 жылы Әділхан "Жас қанат" эстрадалық әндердің танымал орындаушылары байқауының финалына дейін жетті. Сол кезде жеңісті Димаш Құдайберген жеңіп алды. Келесі жылы Петропавл қаласының тумасы "Шабыт"халықаралық шығармашыл жастар байқауының лауреаты атанды.Қазақ ұлттық өнер университетінен шыққаннан кейін Макин білім беруден үзіліс жасауға шешім қабылдады және Алматыға кетті, онда продюсер Сивимахмудимен кездесті. Баритон иегері жыл бойы Эльдар Омаров пен Нұржаномержановпен бірге "Саламат" триосында ән шырқады. Топ партиялардан бастап үйлену тойларына дейін әр түрлі іс-шараларда өнер көрсетті. Бойз-бэндке қатысу Әділханға саланы іштей білуге және алғашқы тәжірибе алуға мүмкіндік берді.
* 2012 жылы Францияның Қазақстандағы елшілігі ұйымдастырған "AllianceFrancaise" байқауының дипломанты және "Жас Қанат" ("Молодое крыло", Астана (қазіргі Нұр - сұлтан) ұлттық жас орындаушылар байқауының финалисі атанды.
* Бір жылдан кейін Әділхан "Шабыт" халықаралық байқауының II сыйлық лауреаты атанды. Ал 2014 жылы "Қазақстан дауысы" ұлттық жас орындаушылар байқауының жартылай финалына қатысқан (Алматы).
* Қазақстандық "Славян базары" көрермендерін баурап алды
* 2016 жылы Т.Қ. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясына "эстрада вокалисті"мамандығы бойынша оқуға түсті.
* Сол жылы Еуразиялық мәдениет қорының стипендиаты болды.
* 2017 жылы Қазақстан Республикасы Елшілігінің қолдауымен ұйымдастырылған "Сербиядағы Қазақстанның мәдениет күндері" концертіне қатысты (Белград), 2018 жылы "SilkWayKaraokeBattle" (Алматы) байқауында бірінші орын үшін грамотамен марапатталды.
* X Factor қатысушысы Қазақстанды "Славян базарында"таныстырады
* 2018 жылы "X-Factor" (Алматы) тележобасының финалисті және "TU ONDA" ("сенің толқының", Марбелья, Испания) халықаралық байқауының Гран-при иегері атанды.
* 2019 жылы "Славян базары"халықаралық байқауының бас жүлдесіне ие болды.
* "Славян базары" қазақстандықтарды дәріптейді
* Қазақстандықтар халықаралық фестивальде табысты өнер көрсетуде. 2011 жылы Әлішер Кәрімов үшінші орынды, Димаш Құдайберген 2015 жылы Бас жүлдені, Әміре (Ернарсадірбаев) 2018 жылы бірінші орынды иеленді.
## Отбасы
Ол дүниеге келгеннен кейін көп ұзамай кіші інісі Жаник дүниеге келді. Әділханның ата-анасының музыка мен шығармашылыққа еш қатысы жоқ: анасы заңгер болып жұмыс істеген, әкесі әскери болған.
### Жеке өмірі
Әділханамақиннің жеке өмірі жайлы мәлімет аз. 2019 жылы "Славян базары" өнер фестивалінде ол литвалық әнші Паулинупаукштайтитке ғашық болды. Жастар күн сайын чатта әңгімелесіп, Әділхан сүйіктісіне қонаққа баруды жоспарлады. Алайда қашықтық пен тілдік кедергі ерлі-зайыптылардың қарым-қатынас орнатуына кедергі келтірді.
Қазір әнші жеке өмірін жарнамаламайды. Instagram-аккаунтында Әділхан көбінесе жалғыз өзі суретке түседі, кейде сахнадағы әріптестерімен және отбасымен бірге суреттерді жариялайды.
## Адильхан Макин қазір
2021 жылдың 16 сәуірінде Әділханмакин Instagram парақшасында жазылушыларға жаңа әннің шыққаны туралы хабарлады. Композиция "ғалам"деп аталды.2021 жылдың 8 қазанында бірінші арнада "Голос"вокалдық шоуының мерейтойлық, 10-шы маусымы басталды. Қазылар алқасының алтын құрамы жанкүйерлердің көңілінен шықты: Александр Градский, Дима Билан, Пелагея және Леонид Агутин.Зағип тыңдаулардың бірінші күні сахнаға Әділханмакин шықты. Қазақстандық әнші Алла Пугачеваның "Не отрекаются любя" әнін таңдады.
## Қызықты деректер
Әнші ноталарға көп көңіл бөлудің қажеті жоқ екенін, жүректі ән айту әлдеқайда маңызды екенін айтады.
## Дереккөздер |
Мәжіліс сайлауы 2004 жылы 19 қыркүйекте өтті. Сайлау аралас жүйе бойынша өтті. Парламент Мәжілісі депутаттығына кандидат ретінде 513 адам бақ сынады. 67 сайлау округінде сайлау өтті. Сайлауға 12 саяси партия қатысты, оның 4-і екі сайлау блогының құрамында болды. Болат Әбілов сайлауға қатыспады, «Отан» іс жүзінде Мәжілістегі мандаттардың 67,5%-ын алды (содан кейін ЕАӨО блогы - 18,2%, «Асар» партиясы - 5,2%, «Ақ жол» партиясы - 2,6%, Демократиялық партия - 1,3%, өзін-өзі ұсынғандар - 5,2% орын алды). ЕҚЫҰ парламенттік Ассамблеясының вице-президенті Игорь Осташ: «Көп жағдайда Қазақстандағы парламент сайлауы ЕҚЫҰ мен Еуропа Кеңесінің демократиялық сайлау өткізу стандарттарына сәйкес келмейді», — деді.
## Нәтижесі
## Депутаттар тізімі
## Дереккөздер |
Михаил Иванович Есеналиев (Есенов Хәким Тілекенұлы, 1928—1999) — Қазақстан дипломаты, саясаткері. Өкілетті және Төтенше Елші дәрежесі, пәлсапа ғылымдарының кандидаты.
## Өмірбаяны
1928 ж. қыркүйектің 15 Питерка ауылында (Сарытау облысы Питерка ауданы) жылқышы отбасында туған.
Сарытау заңгерлік мектебінде сырттай оқып тәмәмданған.
26 жасына дейін Ресейде сот қызметкері болып, 1950 ж. комсомол жұмысына өткен.
1951 ж. Мәскеудегі Орталық комсомол мектебінде оқи бастайды. Бітіргеннен соң — Қазақстанда комсомол жұмысында.
1961—64 жж. — Қоғам ғылымдарының академиясы аспирантурасында оқыды. Пәлсападан кандидаттық диссертацияны қорғады.
1964—81 жж. — партиялық жұмыста.
1981 ж. шілдеден — КСР Сырқы істер министрі.
1989 ж. қызметінен зейнетке кетті.
1992 ж. Қазақстан Республикасы Сырқы істер министрлігіне шақырылып, арнаулы тапсырыстар жөніндегі елшісі.
Бес мәрте ҚКСР Жоғарғы кеңесінің депутаты.
## Сыртқы сілтемелер
* Михаил Иванұлы Исиналиев (орысша) |
Дариға Нұрсұлтанқызы Назарбаева (7 мамыр 1963 жыл, Теміртау) — қазақстандық саясаткер, 2004–2007, 2012–2015 және 2021–2022 жылдары Мәжіліс депутаты, Сенаттың бұрынғы төрайымы (2019–2020), саясаттану және экономика ғылымдарының докторы, тарихтану кандидаты, Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың үлкен қызы.
## Байлығы
2024 жылы байлығы 590 млн $ бағаланды. «Европа плюс Қазақстан» мен «Тәуелсіз Телеарна» ЖШС (НТК телеарнасы) иелік етеді. Сондай-ақ, «DLS Group» ЖШС холдингтік компаниясы арқылы «Region-Media» ЖШС-де үлесі бар.
## Еңбек жолы және саяси мансабы
* 1980—1983 — М. В. Ломоносов атындағы ММУ тарих факультетінде оқыды.
* 1983—1985 — С. М. Киров атындағы ҚазМУ тарих факультетінің студенті.
* 1985—1987 — М. В. Ломоносов атындағы ММУ тарих факультетінің тағылымгер-зерттеушісі.
* 1987—1990 — М. В. Ломоносов атындағы ММУ аспиранты.
* 1992—1994 — «Бөбек» балалар қайырымдылық қорының вице-президенті.
* 1994—1995 — «Қазақстан теледидары мен радиосы» Республикалық корпорациясының вице-президенті, «Хабар» Ұлттық теледидар ақпарат агенттігінің директоры.
* 1995—1998 — «Хабар» Агенттігі» Республикалық мемлекеттік кәсіпорнының бас директоры.
* 1998—2001 — «Хабар» Агенттігі» ЖАҚ президенті.
* 2001—2004 — «Хабар» Агенттігі» ЖАҚ Директорлар кеңесінің төрайымы.
* 19 қыркүйек 2004 - 20 маусым 2007 — Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің III шақырылым депутаты («Асар» Республикалық партиясының тізімі бойынша), 2005 жылдың ақпан айынан 2007 жылдың 20 маусымына дейін — «Аймақ» депутаттық тобының жетекшісі.
* 2007 жылдан бастап - Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президенті Қорының директор.
* 20 қаңтар 2012 - қыркүйек 2015 — Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің V шақырылым депутаты («Нұр Отан» Халықтық-демократиялық партиясының тізімі бойынша), әлеуметтік-мәдени даму және ғылым комитетінің төрайымы.
* 3 сәуір 2014 - қыркүйек 2015 — Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісі төрағасының орынбасары, «Нұр Отан» фракциясының жетекшісі.
* 11 қыркүйек 2015 - 13 қыркүйек 2016 — Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің орынбасары.
* 13 қыркүйек 2016 - 20 наурыз 2019 — Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты, Халықаралық қатынастар, қорғаныс және қауіпсіздік жөніндегі тұрақты комитет Төрағасы.
* 2019 жылғы 20 наурыз - 2020 жылғы 2 мамыр — Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы.
* 2021 жылдың қаңтарынан 2022 жылғы ақпанға дейін - Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің VII шақырылым депутаты болды.
## Басқа лауазымдары
* Қазақстан Республикасы ЮНЕСКО істері жөніндегі ұлттық комиссияның бұрынғы мүшесі;
* Қазақстан гимнастика федерациясының бұрынғы құрметті президенті;
* Халықаралық телевизиялық өнер және ғылым Академиясының директорлар кеңесінің бұрынғы мүшесі (Нью-Йорк);
* Еуразиялық стратегиялық зерттеулер орталығының экс-президенті (Мәскеу);
* Еуразиялық теледидар академиясының экс-вице-президенті (Мәскеу);
* Еуразиялық телефорум ұйымдастыру комитетінің экс-тең төрағасы (Мәскеу);
* «Еуразия» Халықаралық экономикалық академиясының экс-мүшесі»;
* «Дегдар» гуманитарлық қорының қамқоршылық кеңесінің төрайымы;
* «Асар-Береке» ҚҚ қамқоршылық кеңесінің төрайымы;
* «Қазақстан жастар конгресі» ЗТБ қамқоршылық кеңесінің төрайымы;
* Орыс баспасөзінің дүниежүзілік қауымдастығының вице-президенті;
* «Жастар қалауы» РҚҰ қамқоршылық кеңесінің төрайымы;
* Сенаторлар кеңесінің төрайымы
## Білімі
* 1980 жылы Алматыдағы Қ. Сәтпаев атындағы №56 гимназияны бітірді.
* 1980-1983 жылдары М. В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің тарих факультетінде оқыды. 1985 жылы С. М. Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетін тәмамдады.
* 1991 жылы М. В. Ломоносов атындағы ММУ-де т.ғ.д., профессор И. В. Григорьеваның ғылыми жетекшілігімен тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін «1947 жылғы республикалық Конституцияны қабылдау төңірегінде Италиядағы саяси күрес» (мамандығы 07.00.03-жалпы тарих) тақырыбында диссертация қорғады. Ресми оппоненттер - т.ғ.д. Н.П.Комолова және т.ғ.к. В.Н.Дахин. Жетекші ұйым - КСРО ҒА Халықаралық жұмыс қозғалысы институты.
* 1998 жылы Ресей Федерациясы Президенті жанындағы РМҚА-да «Жаңа тәуелсіз мемлекеттердегі саяси жүйелерді демократияландыру» тақырыбы бойынша саяси ғылымдар докторы ғылыми дәрежесін алу үшін диссертация қорғады (мамандығы 23.00.02 – саяси институттар мен процестер). Ғылыми кеңесші – филос.ғ.д., профессор В.С.Комаровский. Ресми оппоненттер - э.ғ.д., профессор Д.В.Валовой, саясат ғылымдарының докторы, профессор А.А.Чичановский және әлеуметтану ғылымдарының докторы, профессор М.М.Тәжин. Жетекші ұйым – РҒА Әлеуметтік-саяси зерттеулер институты.
Қазақ, орыс, ағылшын, итальян, португал, қытай тілдерін меңгерген.
## «Хабар» Агенттігі
Дариға Назарбаеваның мансап сатысындағы қадамы 1992 жылы оның анасы Сара Назарбаева негізін қалаған «Бөбек» балалар қайырымдылық қорының вице-президенті болып тағайындалуынан басталды. Қор балаларға көмек көрсетуге бағытталған Тәуелсіз Қазақстандағы алғашқы ұйым болды.
1994 жылы Дариға Назарбаева «Қазақстан теледидары мен радиосы» Республикалық корпорациясының вице-президенті болып тағайындалды. 1995 жылы Қазақ ТВ ақпараттық қызметінің негізінде «Хабар»телеарнасы құрылды. Дариға Назарбаеваның жетекшілігімен «Хабар» өзінің меншікті тілшілер желісін дамытып, жаңа құрал-жабдықтармен қамтамасыз етіліп, ел телеарналары арасында көшбасшы орынға ие болды.
«Хабардан» бөлек Дариға Назарбаевамен байланысты құрылымдар «Европа Плюс» радиостанциясын, КТК, НТК телекомпанияларын, танымал «Караван» газетін сатып алды. Жаңа медиа-холдингті басқару үшін «ТВ-медиа» және «Алма-медиа» компаниялары құрылды.
1998 жылы «Хабар» жабық акционерлік қоғам болып қайта құрылды, ал Дариға Назарбаева ЖАҚ президенті лауазымына, ал 2001 жылдан бастап Директорлар кеңесінің төрайымы болды.
1999 жылы «Алатау» шипажайының аумағында Дариға Назарбаеваның қолдауымен «Алматы — менің алғашқы махаббатым!» атты алғашқы ретро-фестиваль өтті, шараны «Хабар» агенттігі ұйымдастырды. Фестивальдің басты идеясы алматылықтардың ұрпақтар арасындағы рухани байланысын сақтап қалу, Алматы - еліміздің мәдени орталығы деген мәртебесін қолдау, қаланың 1960–1980-ші жылдардың басындағы бірегей мәдениетін және рухани ахуалын қайта жандандыру болды.
2001 жылдың маусым айында Мәскеуде өткен «Ақпарат: ХХІ ғасыр сын-тегеуріні» ақпараттық ынтымақтастық жөніндегі дүниежүзілік конгресте Дариға Назарбаева тұрақты түрде жұмыс істейтін Еуразиялық медиафорум құруды ұсынды. Ол медиафорумға қатысушылар Еуразиялық ақпараттық кеңістікті құру мәселелерін, мемлекет пен БАҚ өзара қарым-қатынасын, сондай-ақ журналистиканың этикалық нормаларын талқылай алатынын атап өтті. Бірінші Еуразиялық медиафорум 2002 жылдың сәуір айында Алматыда өтті, оны Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев құттықтау сөзімен ашты.
2002 жылы Қазақстан журналистерінің I Конгресі ашылды, 27 сәуірде Қазақстан Журналистер Конгресінің бастамашыл тобының жиналысында Дариға Назарбаева атқарушы комитеттің төрайымы болып сайланды. Аталмыш конгресте алғаш рет елімізде журналист этикасы кодексін құру мәселесі көтерілді.
## «Асар» партиясы
2002 жылдың қазан айында Дариға Назарбаева «Жастар қалауы» блогының қамқоршылық кеңесінің төрайымы болып тағайындалды, блоктың алғашқы конференциясында Қазақстан жастар Конгерсін құру туралы ұсыныс жасалды.
2003 жылы Назарбаева «Асар» Республикалық партиясын ұйымдастырып, оған көшбасшылық етті. Бірнеше ай ішінде «Асардың» қатарына кіруге ниет білдірушілер тарапынан 167 мыңнан астам өтініш келіп түсті, оның 139 мыңы өңделіп, түпнұсқалығы тексерілді, Әділет министрлігіне 77 мың қол тіркеуге жіберілді. «Асар» өзін орталықшыл толқын партиясы деп атап, өзінің басты міндеттерінің бірі қоғамдағы сезімтал нүктелерді анықтау және оларды шешу деп білді. 2003 жылғы желтоқсанда партия тіркелді.
2004 жылғы Мәжіліс сайлауының қорытындысына сай партиялық тізім бойынша 541 239 (11,38 %) сайлаушылардың дауысын жинап, партия үшінші орынды иеленді, мәжілісте партия тізімі бойынша депутат Дариға Назарбаева болды, сондай-ақ, «Асар» атынан бір мандатты үш депутат округтар бойынша сайланды.
2005 жылдың ақпанында Қазақстан Парламентінде жаңа «Аймақ» депутаттық тобы құрылды, оған 36 депутат кірді (28-Мәжілістен және 8-Сенаттан). Оның басшысы болып Мәжіліс депутаты Дариға Назарбаева сайланды. «Аймақ» депутаттық тобының негізгі мақсаты өңірлерді дамытуға бағытталған қолданыстағы мемлекеттік және салалық бағдарламаларды іске асыруға жәрдемдесу және бақылау жасау, әкімшілік реформа мен жергілікті өзін-өзі басқаруды әзірлеуге және заңнамалық қамтамасыз етуге белсенді қатысу, кәсіпкерлікті дамыту болып табылады.
2006 жылғы 4 шілдеде партияның кезектен тыс съезі өтті, онда «Отан» Республикалық саяси партиясына қосылу туралы шешім қабылданды (2006 жылғы желтоқсаннан бастап - «Нұр Отан»), ал Дариға Назарбаева «Нұр Отан» партиясы жетекшісінің орынбасары болып тағайындалды.
## Тұңғыш Президент Қоры
2007 жылдан бастап Дариға Назарбаева Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президенті Қорының директоры болып табылады, қоғамдық және қайырымдылық қызметпен айналысты, халықаралық конференциялар мен симпозиумдарға қатысты.
Қор өз қызметін үш негізгі бағыт бойынша жүзеге асырады: 1) жастар бағдарламалары (қазақстандық жастардың зияткерлік және шығармашылық әлеуетін ашуға және іске асыруға, олардың зерттеулері мен жобаларын қолдай отырып, сондай-ақ ғылыми және шығармашылық іс-шаралар жүргізе отырып көмектеседі); 2) әлеуметтік жобалар мен қайырымдылық; 3) талдау орталығы – Әлемдік экономика және саясат институты.
2007 жылы Дариға Назарбаева «Нұрбанк» Директорлар кеңесінің мүшесі болып сайланып, саясаттан бизнеске оралды. 2010 жылдың мамыр айында Дариға Назарбаева мен оның ұлы Нұрәли Әлиев «Нұрбанк» АҚ акционерлерінің құрамынан шықты, маусым айында олар сондай-ақ директорлар кеңесінен де шықты.
## Қазақстан Парламенті
Парламенттік сайлауда 2012 жылғы қаңтарда Дариға Назарбаева «Нұр Отан» партиясының тізімі бойынша депутат болып сайланды және мәжілістің әлеуметтік-мәдени даму жөніндегі комитетін басқарды.
2014 жылғы 3 сәуірде бірауыздан Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің вице-спикері және «Нұр Отан» партиясы парламенттік фракциясының жетекшісі болып сайланды.
2015 жылғы 11 қыркүйекте Қазақстан Республикасы Премьер-министрінің орынбасары болып тағайындалды.
2016 жылғы 15 қыркүйекте Президент Жарлығымен Қазақстан Парламенті Сенатының депутаты болып тағайындалды.
2019 жылы 20 наурызда Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Төрағасы болып сайланды. 2019 жылы 2 қыркүйекте Сенат Төрағасы болып қайта сайланды. 2020 жылы 2 мамырда мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Дариға Назарбаеваның өкілеттігі тоқтатылды.
2021 жылдан бастап - Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің VII шақырылым депутаты.
## Қоғамдық қызметі және қайырымдылық істері, қызығушылығы
1990 жылдардың соңынан бастап Дариға Назарбаева әнші ретінде қазақстандық телеарналардың экранынан үнемі көріне бастады, көптеген қайырымдылық концерттер берді, оның ішінде Мәскеудегі Үлкен театр сахнасында көрсеткен өнерін атап айтуға болады. Оның репертуарында қазақ халық әндері, орыс романстары, опера ариялары, сондай-ақ Джо Дассен әндері бар. Назарбаева оқу оқып жүрген кезінде меццо-сопрано дауыспен ән айта алатынын анықтағанын, тіпті оны консерваторияға дайындық бөліміне шақырғанын айтады, алайда университеттегі оқуын тастап кетуге оған әкесі тыйым салған. Назарбаеваның айтуынша, оның дауыс ырғағын келтіріп, дайындаған атақты тенор Әлібек Дінішевке ұстаздық еткен Алматы операсының кәсіби педагогы Надия Шарипова болды.
Дариға Назарбаеваның «Но все таки люблю» алғашқы жеке концерті Алматыда 2001 жылдың мамыр айында өтті, концерттен түскен барлық қаражат Ұлы Отан соғысы ардагерлерінің қорына аударылды. Бір жылдан кейін Алматыда «Снова пою» атты екінші жеке концерті өтті. 2003 жылдың жазында Ресей Федерациясының Мәдениет министрлігінің шақыруы бойынша Үлкен театрдың Бетховен залында жеке концерт ұйымдастырып, өнер көрсетті. 2007 жылы Назарбаеваның жеке концерті Парижде өтті.
2001 жылы Назарбаеваның бастамасымен және басшылығымен Ұлы Отан соғысы ардагерлеріне материалдық көмек көрсетумен, халықтың әлеуметтік осал топтарына көмек көрсетумен, балалар үйлеріне, мүгедектер үйлеріне материалдық көмек көрсетумен, паралимпиадалық қозғалысты қолдаумен, жас таланттарды қолдаумен, жаңа ғылыми ізденістерді қаржыландырумен, дарынды студенттерге арнайы гранттар мен стипендиялар бөлумен, ұйымдармен, жетекші оқу орындарымен, таяу және алыс шетелдердің мәдени орталықтарымен және қоғамдық бірлестіктерімен ынтымақтастықпен, Қазақстанда және шетелде классикалық, халық музыкасы, эстрадасы, қазақстандық орындаушылардың концерттерін ұйымдастыру, «Астана кештері», «Жапон көктемі» — «Жапон күзі», «Времен связующая нить», «Алға, Қазақстан!», «Көктем самалы», «Жүрек сазы» өнер фестивальдерін ұйымдастыру, конференциялар, шеберлік сабақтар, көрмелер, байқаулар ұйымдастыру, оқу әдебиетін шығарумен айналысатын «Дегдар» гуманитарлық қоры құрылды.
Дариға Назарбаева жетекшілік еткен «Дегдар» қорының қолдауымен қазақстандық опера әншілері Пезаро қаласындағы (Италия) халықаралық вокал академиясында маэстро Марио Меланиден тәлім алды. Танымал өнер ұстазынан Дариға Назарбаева да сабақ алды және оның шақыруы бойынша маэстро бірнеше рет Қазақстанға келді.
2009 жылы Дариға Назарбаеваның тапсырмасы бойынша және қолдауымен «Асар-Береке» қоғамдық қоры қазақстандық аймақтардың тұрғындарына білікті медициналық қызмет көрсетуді қамтамасыз ету бойынша жобаны іске асырды, Төтенше жағдайлар кезінде жұмыс істеуге қабілетті жылжымалы медициналық кешендер үшін мың маман даярланды. 2019 жылы «Асар-Береке» ҚҚ Санкт-Петербургтің ядролық терапия орталығында онкологиялық аурулармен ауыратын балаларға тексеру және емдеу үшін жағдай жасады.
2011 жылдың 1 желтоқсанында Дариға Назарбаева Мәскеу қаласында Ресейдің Мемлекеттік академиялық Үлкен театрының жаңа сахнасында «Сәлем, Ресей» атты жеке концертін берді, ал 14 желтоқсанда Астана қаласының Орган залында өнер көрсетіп, концерт берді. 2011 жыл аралығында ресейлік Universal Music компаниясы Дариға Назарбаеваның «Менің жұлдызым» музыкалық телефильміне арналған түрлі алаңдарда концерттік қойылымдарын түсірді. «Қатерлі ісікке қарсы бірге күресейік» қайырымдылық жобасы шеңберінде фильм 2012 жылдың ақпан айында Алматыда және 2012 жылдың 20 сәуірінде Мәскеуде көрсетілді.
2012 жылдың маусым айында Астана қаласында Дариға Назарбаева жетекшілік ететін «Дегдар» қорының бастамасымен «Астана кештері» І Халықаралық өнер фестивалі өтті. Бұл жоғары өнерді барынша қолжетімді ету және барлық әлеуметтік топтарға әлемдік музыка мәдениетінің жауһарларына қол жеткізуге мүмкіндік беру мақсатында ұйымдастырылған қайырымдылық жоба. Жоба аясында белгілі вокалшылар Дариға Назарбаева мен Әлібек Дінішев, ресейлік органшы Рубин Абдуллин, отандық пианиношы Тимур Орманшиев, дирижер Ренат Салаватов, жас опера әншілері Медет Шотабаев пен Андрей Трегубенко өз өнерлерін көрсетті. Барлық концерттерге билеттер тегін таратылды.
## Марапаттар
* Парасат ордені (желтоқсан 2004)
* II дәрежелі Барыс ордені (желтоқсан 2013)
* I дәрежелі Барыс ордені (желтоқсан 2021)
* Мәдениет және әдебиет орденінің Кавалері (Франция, сәуір 2009)
* «Астана» медалі (17 тамыз 1998)
* «Қазақстан Республикасының Парламентіне 10 жыл» медалі (7 қараша 2005)
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл» медалі (2001 жыл)
* «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 20 жыл» медалі (2011)
* Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы Парламентаралық Ассамблеясының «ТМД ПАА. 20 жыл» күміс медалі (27 наурыз 2012)
* «Нұр Отан» ХДП «Белсенді қызметі үшін» медалі (3 мамыр 2013)
* «Конституциялылықты нығайтуға қосқан үлесі үшін» Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің медалі (30 тамыз 2013)
* Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің «Теңгеге 20 жыл» медалі
* «Қазақстан халқы Ассамблеясына 20 жыл» медалі (14 мамыр 2015)
* «Қазақстан Конституциясына 20 жыл» медалі (5 тамыз 2015)
* «Достастық» ордені (2017)
## Отбасы
* Бірінші күйеуі (некеде 1983-2007, ажырасқан) Рахат Әлиев (1962-2015) - Аустриядағы (2002-2005, 9 ақпан 2007-26 мамыр 2007), Македониядағы, Хорватиядағы, Сербиядағы, Черногориядағы және Словениядағы елші (2002-2005), Сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары (2005-2007).
* Екінші күйеуі (2013 жылдан бастап) Қайрат Қаматайұлы Шәріпбаев (1963) - «ҚазТрансГаз» (2014-2015, 2020-2022), «QazaqGaz» (2020-2022), Қазақстан темір жолы (2005-2006) бас директоры.
* Балалары:
* Үлкен ұлы Нұрәлі Рахатұлы Әлиев (1985) - «Европа плюс Казахстан» (2007 жылдан бастап), «Транстелеком» (2023 жылдан бастап) және «Нұрбанк» АҚ (қараша-желтоқсан 2008) Директорлар кеңесінің төрағасы, альпинизм федерациясының (2017 жылдан бастап), «Hit TV» арнасының (2006-2007) және «Қант орталығының» (2004-2006) президенті. Байлығы 220 млн $ бағаланған. Әйелі (2003 жылдан бастап) Аида Берікқызы Әлиева (Берік Имашевтың қызы) (1984) - Arte Di Casa жиһаз компаниясына иелік етеді және бірнеше адамдармен бірге «Janum» қоғамдық бірлестігін құрды.Балалары:Қызы Лаура (2003).Ұлы Алаң (2005).Қызы Амира.Ұлы Әнуар.
* Балалары:
* Қызы Лаура (2003).
* Ұлы Алаң (2005).
* Қызы Амира.
* Ұлы Әнуар.
* Ортаншы ұлы Айсұлтан Назарбаев (1990-2020) - Рахат (2006), Қайрат (2007), Астана (2011), Сұңқар футбол клубтарында (2012) ойнаған. Әйелі (2013-2020, ажырасқан) Әлима Қайратқызы Боранбаева (Қайрат Боранбаевтың қызы) (1993) - Лондондағы Courtauld Institute of Art өнер институтының түлегі.Балалары:Ұлы Сұлтан (2010).Қызы Амели (2016).
* Балалары:
* Ұлы Сұлтан (2010).
* Қызы Амели (2016).
* Қызы Венера Рахатқызы Әлиева (2000) - SCI CDG Garden House компаниясының 99,99% иелік етеді. 11 жасында қазақ-орыс-неміс «Байқоңыр» фильмінде шопанның қызы ретінде эпизодтық рөлді сомдаған. Күйеуі (2018 жылдан бастап) Дален Шайжүнісов (1995) (Жақия Шайжүнісовтің немересі).
* Әкесі Нұрсұлтан Назарбаев (1940) - бұрынғы президент (1991-2019).
* Анасы Сара Назарбаева (1941) - Халықаралық Бөбек қоры (1992 жылдан бастап) мен SOS Қазақстанның балалар ауылдары қорының (1994 жылдан бастап) президенті, бұрынғы бірінші ханым (1991-2019).
Сіңлілері:
* Динара Құлыбаева (1967) - Нұрсұлтан Назарбаев білім қорының (қазіргі NNEF) директоры (1998 жылдан бастап), Қазақстан-Британ техникалық университетінің директорлар кеңесінің төрағасы (2004 жылдан бастап). Күйеуі (1990 жылдан бастап) Тимур Құлыбаев (1966) - «Қазақстан темір жолы», «Самұрық-Энерго» (2009-2011), «Қазатомөнеркәсіп» (2008-2012), «ҚазМұнайГаз» (2006-2007, 2009-2012), «KEGOC» (2006-2007, 2008-2011) Директорлар кеңесінің төрағасы. Екеуінің байлығы жеке-жеке 5 млрд $ бағаланып, Құлыбаевтардың байлығы 10 млрд $ бағаланды.Балалары:Ұлы Алтай Асқар (1990) – 5 компанияның әкімшілігіне енген: Kipros, Joint Technologies, Trading Integration Holding, Qorday Damu, Mercury Property. Әйелі Диана Катранова (Зелина Катранованың қызы).Қызы Дениза Асқар (2004).Ұлы Нәби Назарбаев (2008).Қызы Алишия Асқар (2010).
* Балалары:
* Ұлы Алтай Асқар (1990) – 5 компанияның әкімшілігіне енген: Kipros, Joint Technologies, Trading Integration Holding, Qorday Damu, Mercury Property. Әйелі Диана Катранова (Зелина Катранованың қызы).
* Қызы Дениза Асқар (2004).
* Ұлы Нәби Назарбаев (2008).
* Қызы Алишия Асқар (2010).
* Әлия Назарбаева (1980) — «Жасыл ел» жастар еңбек жасақтары кеңесінің төрағасы (2021 жылдан бастап), Қоршаған ортаны қорғау ұйымдары қауымдастығы президиумының төрағасы (2017-2022). Бірінші күйеуі (некеде 1998-2001) Айдар Асқарұлы Ақаев (1976-2020) Қырғызстан президенті Асқар Ақаевтың баласы. Екінші күйеуі (2002-?) Данияр Пернебекұлы Хасенов (1979) - «Қазақстан темір жолы» Басқарма мүшесі. «LOKOMOTIV»-Астана футбол клубында ойнаған. Үшінші күйеуі (некеде 2015-2023) Димаш Ғабитұлы Досанов (Сәбит Досановтың жиені) (1981) - «Қазақстан-Қытай құбыры» (2014-2016), «ҚазТрансОйл» (2016-2022) бас директоры.Балалары - Тиара Назарбаева (2007), Алсара Хасенова (2011), Алдияр (2016) және Айлана (2018).
* Балалары - Тиара Назарбаева (2007), Алсара Хасенова (2011), Алдияр (2016) және Айлана (2018).
## Дереккөздер |
Мердинли мешіті (әз. Mərdinli məscidi) — Әзірбайжанның Шуша қаласында орналасқан қираған мешіт. Ол Әзірбайжан астанасы Бакуден 350 шақырымдай жерде орналасқан. Мешіт Мердинли маңында орналасқан. Мердинли мешіті 19 ғасырдың аяғында Шушада жұмыс істеп тұрған 17 мешіттің бірі болды. Мешіт Дүниежүзілік мұра тізіміне енгізілген Шуша мемлекеттік тарихи-сәулет қорығында орналасқан.
Мешіт 1992 жылы Шушаны армян күштері басып алғаннан кейін қираған.
## Дереккөздер |
Сарышоқы – Сауыр жотасының солтүстік-батыс бөлігіндегі тау сілемі.
## Географиялық орны
Шығыс Қазақстан облысы Зайсан ауданы Жаңатұрмыс ауылының оңтүстік-шығысында 28 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 2407 м. Солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 15 км-ге созылған, енді жері 7 км. Беткейлері тіктеу бірнеше таудан тұрады. Солтүстік-шығысқа қарай аласарып, жақпартас пен қиыршықтастың үйінділері кездеседі. Тауды Қараүңгір өзенінің салалары – Дараөзек жəне Сылдырама суайрығы бөліп жатыр. Батыс беткейінде қылқан жапырақ, қалған бөлігін жалпақ жапырақты сирек орман ландшафтысы көмкерген.
## Дереккөздер |
Сарышоқы – Ханшыңғыс жотасының оңтүстік бөлігіндегі тау сілемі.
## Географиялық орны
Абай облысы Абай ауданы Қарауыл ауылының оңтүстік-батысында 22 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 1076 м. Солтүстіктен оңтүстікке қарай 4,5-5 км-ге созылған, енді жері 2,5 км шамасында. Солтүстік беткейі тіктеу, таудың түпкі жыныстары жалаңаштанған, етегінде қиыршықтас пен қорымтас үйінділері шоғырланған. Оңтүстік беткейінде көктерек, қайың шоғырлары аралас шалғын шөп өседі. Атырабында жайылымдық жерлер мен қыстаулар бар.
## Дереккөздер |
Қызылбастау – Айтау тауларының солтүстік бөлігіндегі тау.
## Географиялық орны
Жамбыл облысы Шу ауданы Бабасай ауылының солтүстік-батысында 56 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттiк биіктігі 765 м. Батыстан шығысқа қарай ендік бағытта 3 км-ге созылған, енді жері 1 км. Солтүстігі мен шығысында Жусандала даласы, солтүстік-батысында Тасбастау, оңтүстігінде Күйелі Қаратау таулары орналасқан.
## Географиялық құрылымы
Каледон-герциндік тау жаралу процесінде қалыптасқан.
## Өсімдігі
Тау етегінің саздақты бозғылт топырағында жусан бітік өседі.
## Дереккөздер |
Қазақ тілі публицистикалық мәтіндерінің кіші корпусы — қазақ тілі ұлттық корпусының публицистикалық мәтіндерінің кіші корпусы – «Ұлттық рухани жаңғыру» ұлттық жобасы шеңберінде іске асырылып жатқан жобалардың бірі.
Корпус – белгілі бір тілдегі мәтіндердің электронды түрде жинақталуына негізделген ақпараттық-анықтамалық жүйе. Корпусты құрудың негізгі мақсаты – табиғи тілдік ресурстарды жинау, қалыпқа келтіріп, жүйелендіру, нәтижелерді ұтымды пайдалану үшін тұтынушыларға ұсыну.Корпус – бұл қазақ тілінің бір жүйеге кіріктірілген тілдік материалдарының базасы ғана емес, сондай-ақ виртуалды кеңістікте мемлекеттік тілдің қызмет етуін, семантикалық кеңістігін кеңейту, ақпараттық таралу ауқымын кеңейту, тілдік ресурстарға жаппай қол жеткізу тетігі. Цифрландырылған жүйе түріндегі қазақ тіліндегі мәтіндердің базасын көрсететін осы ақпараттық-анықтамалық ашық жүйе ұлттық тіл тіршілігінің белгілі бір кезеңінде (немесе кезеңдерінде) әдеби тіл стилінің, тілдік қолданудың барлық түрлерін жинақтайды және тұтынушыға ұсынады.
Жыл бойғы есеп бойынша талданған сөзқолданыс саны – 2347713 бірлік.
Сөз таптарына шаққандағы саны – зат есім - 4927011, етістік – 1554236, сан есім – 1744, сын есім - 289935, қалғандарын өзге сөз таптары құрайды.
Корпус көлемі: 5 304 құжат, 309 153 сөйлем, 5 141 248 сөзқолданыс.
## Іздеу жүйесі
Іздеу жүйесі бірнеше фильтрден тұрады:
* нақты сөз арқылы іздеу;
* морфологиялық іздеу, яғни сөздің жіктелуі бойынша іздеу;
* сөз табы бойынша іздеу;
* сөздің жіктелуі бойынша іздеу;
* сөздің соңындағы тыныс белгілері арқылы іздеу.
## Ұлттық корпустың мүмкіндіктері
Тілді ана тілі немесе шеттілі ретінде үйрету үшін қажет (әлемде оқулықтар мен оқу бағдарламалары қазір Корпусқа бағытталған. Кез келген шетелдік, мектеп оқушысы, мұғалім, журналист, редактор және жазушы корпусты қолдана отырып, бейтаныс сөзді немесе грамматикалық форманың қолдану ерекшеліктерін тез және тиімді тексере алады);
* тілдің лексикасы мен грамматикасын, ондағы жүздеген жылдар бойы болған өзгерістерді ғылыми зерттеу үшін қажет;
* ақпаратты іздеуді оңтайландырады;
* ауқымды материалдарды талдау, өңдеуді, статистикалық мәліметтерді алуды оңайлатады;
* қажетті сөздіктерді корпус базасына негізінде құрастыруға болады;
* корпус базасы үнемі үздіксіз жетілдіріліп, толықтырылып отырады.
Мәтінге 12-20 параметрлік метабелгілер (мәтін авторы, мәтін тақырыбы, мәтін стилі, жанр, мәтін түрі, хронотоп, дереккөз, басылым мерзімі және т.б.) жасалды.
## Жоба авторлары
Жоба жетекшісі— филология ғылымдарының кандидаты, доцент Аитова Н. Н., техникалық сүйемелдеу бойынша жетекшісі – М. Бақытқызы. Жоба жұмысына филолог ғалымдар, келесі отандық жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдардың сала мамандары қатысты:
* А. Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институты;
* Қазақ ұлттық университеті Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ;
* Л. Н. Гумилев атындағы Еуразиялық ұлттық университеті;
* Назарбаев Университеті;
* Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті;
* Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті;
* Баишев университеті;
* «Minialgo» ЖШС;
* «Qazkitap баспасы» ЖШС.
Публицистикалық мәтіндер корпусына «Егемен Қазақстан», «Ана тілі», «Қазақ әдебиеті», «Түркістан», «Заң» газеттерінде жарияланған мақалалардың электронды көшірмелері енгізілді.
Алдағы уақытта публицистикалық стильдің басқа да ішкі жанрларын қамту, сондай-ақ басылым кезеңдері бойынша ұлғайту және дереккөздердің атаулары бойынша кеңейту көзделуде.
## Сыртқы сілтемелер
* Қолдану бойынша нұсқаулық Мұрағатталған 13 қаңтардың 2022 жылы. |
«Астана» медалі — Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы 2 маусымдағы №3963 Жарлығы негізінде Қазақстан Республикасы астанасының тұсаукесері құрметiне арналған Қазақстан Республикасының естелік медалі.
## "Астана" Естелiк медалi туралы ереже
Қазақстан Республикасы астанасының тұсаукесерi құрметiне арналған "Астана" Естелiк медалiмен (бұдан былай - Естелiк медаль) Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуына, Қазақстанның астанасын абаттандыру мен оның құрылысына елеулi үлес қосқан Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетел азаматтары наградталады.
Естелiк медальмен наградтауға ұсыныстарды Қазақстан Республикасының Президентiне Үкiмет, министрлiктер, мемлекеттiк комитеттер, өзге де орталық және жергiлiктi атқарушы органдар, шығармашылық одақтар мен басқа да ұйымдар енгiзедi. Естелiк медальдi Қазақстан Республикасының Президентi тапсырады.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң атынан және оның тапсыруы бойынша Естелiк медальдi, сондай-ақ:
1) Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк хатшысы;
2) Астана, Алматы қалаларының, облыстардың әкiмдерi, сондай-ақ Мемлекет басшысы осыған уәкiлдiк берген басқа да лауазымды тұлғалар тапсыра алады.
Естелiк медальдi тапсыру салтанатты жағдайда және жариялы жүргiзiледi. Ол наградталушының жеке өзiне тапсырылады. Естелiк медаль тапсырылар алдында Қазақстан Республикасы Президентiнiң наградтау туралы Жарлығы жария етiледi.
Естелiк медаль тапсырылғаны туралы тапсыру хаттамасы (хаттама нысанын президент Әкiмшiлiгi белгiлейдi) жасалып, ол награда тапсырған адамның қойған қолымен, тапсырған органның мөрiмен бекiтiледi, содан кейiн Қазақстан Республикасы Президентiнiң Әкiмшiлiгiне жiберiледi.
Қазақстан Республикасы астанасының тұсаукесерi құрметiне арналған "Астана" Естелiк медалi омыраудың сол жағына тағылады. Қазақстан Республикасының мемлекеттiк наградалары бар болған жағдайда, Естелiк медаль солардан кейiн орналасады.
Әрбiр наградталған адамға Естелiк медальдi тапсырумен бiрге медальға куәлiк берiледi, ол тапсыру жасалған жерде толтырылады.
Жасалған наградтау есебiн, сондай-ақ Естелiк медальдардың тапсырылуы туралы есептiлiктi Қазақстан Республикасы Президентiнiң Әкiмшiлiгi жүргiзедi.
## Сипаттамасы
Қазақстан Республикасы астанасының тұсаукесерi құрметiне арналған "Астана" Естелiк медалi диаметрi 34 мм болатын шеңбер пiшiндес нысанды болып келедi. Медалдiң бет жағында Астана қаласындағы Қазақстан Республикасы Президентiнiң Резиденциясы бейнеленген. Оның аясында сол жақта Қазақстан Республикасы Парламентiнiң үйi, оң жағында - биiк ғимарат сұлбасы бар. Естелiк медальдiң жоғарғы жағында Қазақстан Республикасының мемлекеттiк туындағы күннiң бiр үзiгi, күннiң астында "Қазақстан" жазуы бедерленген. Медальдiң төменгi жағында түрiк өрнегiндегi шрифтпен орындалған "Астана" жазуы бар. Жазудың астында ұлттық ою кескiленген.
Медальдiң сыртқы бетiнде орта шенде мифологиялық қанатты барыс бейнеленген. Оның астында "1998" деген дата ойылып жазылған. Айнала жиегiнде жұлдызшалармен бөлiнген "СТОЛИЦА", "АСТАНА", "CAPITAL" жазулары орналасқан.
Медаль томпактан жасалған.
Медаль құлақша мен шығыршық арқылы бесбұрыш нысанындағы тағанмен ұштасады. Тағанның биiктiгi - 50 мм, ең үлкен енi - 50 мм. тағанның төменгi сол жағы - қызыл түстi, жоғарғы оң жағы - Қазақстан Республикасының туымен түстес таспамен көмкерiлген.
Медаль Өскемендегі Қазақстан теңге сарайында дайындалды.
## Дереккөздер |
* Сарышоқы – Мыржық жотасының оңтүстік-батысындағы тау.
* Сарышоқы – Қызылтау тауларының батыс бөлігіндегі тау.
* Сарышоқы – Баянауыл және Қызылтау таулары аралығындағы тау.
* Сарышоқы – Сайқын жотасының батысындағы тау.
* Сарышоқы – Сауыр жотасының батысындағы тау.
* Сарышоқы – Тарбағатай жотасының солтүстік беткейіндегі тау массиві.
* Сарышоқы – Ханшыңғыс жотасының оңтүстік бөлігіндегі тау сілемі. |
Таулар, шоқылар:
* Қызыладыр – Бектауата тауының оңтүстік-батысындағы шоқы.
* Қызыладыр – Мыржық жотасының оңтүстігіндегі аласа тау.
* Қызыладыр – Қызыларай және Үшқайың таулары аралығындағы тау.
* Қызыладыр – Қызыларай таулары мен Балқаш көлі аралығындағы тау.
* Қызыладыр – Қызылтас тауларының оңтүстік бөлігіндегі тау.
* Қызыладыр – Шақпақ тауларының оңтүстік-батысындағы аласа тау.
* Қызыладыр – Павлодар облысы Екібастұз қалалық әкімдігіне қарасты аумақтағы тау.
* Қызыладыр – Павлодар облысы Май ауданындағы оқшауланған тау.
Басқа мағыналар:
* Қызыладыр – Маңғыстау үстіртіндегі шатқал. |
Тайбұғалықтар (орыс. Тайбугиды, Тайбугины) — сібір және шығыс жылнамаларына сәйкес Тайбұға жұртын және біраз уақыт Ескер (Сібір) жұртын билеген Тайбұға ұрпақтарының әулеті . Шибан әулетінің өкілдерімен түмен және сібір тақтары үшін талас жүргізген.
## Тарихы
Тайбұғалық әулеттің бегі туралы тұңғыш ақпарат Патриарх жылнамасында және оған жақын туындыларда XVI ғасырдың ортасында кездеседі. 1555 жылдың қаңтар айында Ескер жұртының билеушісі Едігер Мәскеуге елшілік аттандырған. Келесі рет тайбұғалықтар орыс патшасы І Федордың түмен және сібір ханы Көшімге жіберілген хатында аталып өтті. Тайбұғалық әулеттің бізге таныс шежіресі мен тарихы туралы деректердің басым бөлігі XVII ғасырда жарық көрген.
## Өкілдері
* Тайбұға – әулеттің негізін салушы.
* Қожа.
* Мар (Омар, Умар) - Ибақ ханның қарындасының күйеуі (шамамен 1450-1480 жж.)
* Адер (Одер, Обдер) - Мардың ұлы, Ибақ ханның жиені болуы мүмкін.
* Абалақ (Ябалак, Ебалақ) – Мардың ұлы, Ибақ ханның жиені болуы мүмкін.
* Ғази би - Сібірдің тайбұғалық мырзасы (? - 1428).
* Мұса би – Сібірдің тайбұғалық мырзасы (1460-1496).
* Мұхаммед Тайбұға - Сібірдің тайбұғалық мырзасы, Адердің ұлы (1496-1502).
* Аңғыш (Ағыш) – Абалақтың баласы, Мұхаммед Тайбұғаның немере ағасы.
* Қасым – Мұхаммед Тайбұғаның ұлы, Аңғыштың жиені, Сібірдің тайбұғалық мырзасы (1502-1530).
* Едігер - Қасым мырзаның ұлы, Сібірдің тайбұғалық мырзасы (1530-1563).
* Бек-Болат - Қасым мырзаның ұлы, Едігердің ағасы және тең билеушісі (1555-1558), Сайынболат Бекболатұлының әкесі болуы мүмкін.
* Сейіт-Ахмет (Сейтек) - 1583-1588 жылдары тайбұғалықтардың басшысы, Едігердің жиені, Бекболаттың ұлы.
## Галерея
## Тағы қараңыз
* Тайбұға
* Тайбұға жұрты
* Сібір хандығы
## Әдебиет
* Посольские книги по связям России с Ногайской Ордой. 1561-1566 гг. Публикация текста / [сост. Д. А. Мустафина ; авт.предисл. В. В. Трепавлов]. - Казань : Татар. кн. изд-во, 2018. - 231 с., илл.
* Тюменское и Сибирское ханства / под ред. Д. Н. Маслюженко, А. Г. Ситдикова, Р. Р. Хайрутдинова. — Казань: Издательство Казанского университета, 2018. — 560 с. — ISBN 978-5-00130-021-2.
* Полное собрание русских летописей. Т.13. Первая половина. Летописный сборник, именуемый Патриаршею или Никоновской летописью. СПб.: Типография Н.Ю.Скороходова, 1904. 303 с.
* Миллер Г. Ф. История Сибири. — М.—Л.: АН СССР, 1937. — Т. 1. — С. 194-196, 240, 260-266, 274-276.
* Парунин А. В. Клан баргут/буркут в политической истории чингизидских государств XIII-XVI вв. (орыс.). Siberian-Khanate. Басты дереккөзінен мұрағатталған 5 сәуір 2013.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 28 наурыз 2013.
* {{{тақырыбы}}}.
* Сабитов Ж. М. Генеалогия Торе. — 3-е изд. — Алма-Ата, 2008. — С. 290. — 326 с. — 1000 экз. — ISBN 9965-9416-2-9. Архивная копия от 27 января 2012 на Wayback Machine
## Сілтемелер
* Род:Тайбугины. Родовод. Тексерілді, 17 ақпан 2011. |
«Ақтоғай» — Қазақстан темір жолының Алматы бөлімшесінің Қазақстандағы Ақтоғай ауылында орналасқан теміржол вокзалы. Түрксіб, Ақтоғай – Достық, Мойынты – Ақтоғай учаскесінде орналасқан.
## Оқиға
Станция Түрксібте орналасқан. 1956 жылы кеңес-қытай екіге бөлінуі нәтижесінде 1959 жылы Достық стансасына дейін (Жоңғар қақпасы арқылы) темір жол салынды, бірақ бұл уақытқа дейін екі ел арасындағы қарым-қатынас нашарлап, Қытайдың Ланьсин темір жолы 1959 жылға дейін созылмады. алдағы отыз жылдағы Қазақстан шекарасы. 1985 жылы Ақтоғай – Саяқ темір жолы қосылып, Орталық Қазақстанмен теміржол қатынасы мүмкін болды. 1990 жылы Алатау асуында Қытаймен қосылған соң Үрімші – Достық – Ақтоғай – Саяқ – Балқаш – Мойынты теміржол көпірі құрылды. 2012 жылы Қорғастағы габаритті жүктерді ауыстырып тиеу торабы арқылы Қытайдағы Цзинхэ жол айрығына дейін Жетіген арасында жаңа желі ашылды.
## Маршрут
* Түрксіб
* Ақтоғай-Достық темір жолы
* Мойынты-Ақтоғай темір жолы
## Дереккөздер |
Қызыладыр – Мыржық жотасының оңтүстігіндегі аласа тау.
## Географиялық орны
Абай облысы Жаңасемей ауданы, Дегелең қонысының солтүстік-шығысында 52 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 774 м. Солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 12 км-ге созылған, енді жері 5 км. Беткейі көлбеу, тізбектелген шоқылардан тұрады. Оңтүстік баурайындағы бұлақтардан Сарыөзен өзенінің саласы бастау алады. Таудың түпкі жыныстары эрозиялық процестерге ұшыраған. Солтүстік-шығысында Тасқара, Шақпан, шығысында Арқалық, оңтүстік-шығысында Борлы, оңтүстік-батысында Айғыржал, батысында Сарышоқы, солтүстік-батысында Дос таулары орналасқан.
## Өсімдігі
Сортаң, қызғылт қоңыр топырақ жамылғысында сұлыбас, боз, селеу аралас бұталы өсімдіктер өседі.
## Дереккөздер |
Көшпенділер — 2005 жылғы қазақ-француз бірлесіп түсірген фильм. Фильмнің желісі Ілияс Есенберлиннің «Көшпенділер» трилогиясының екінші кітабына негізделген.
Жарнама ұраны: Әрбір жауынгердің, әрбір халықтың, әрбір махаббаттың өз Отаны болуы керек.
## Желісі
XVIII ғасыр. Қазақтардың жоңғар шапқыншылығына қарсы азаттық соғысын жүргізуде. Абылай хан атанған — Мансұр талай сынақтан өткен жас жігіт. Ол нағыз халық қолбасшысының қиын жолынан өтуі керек. Ажалмен бетпе-бет келгеніне қарамастан, ол дана, абыройлы адам болып қала береді. Оның басты мақсаты – қазақ халқын осындай қиын-қыстау кезеңде біріктіру, өйткені ортақ күш-жігермен ғана жауды өз жерінен қуып шыға алады. Сонымен қатар, осындай қиын кезеңде Мансұрдың жауынгер қыз Гауһарға деген сезімі бар, бұл да оған ауыр сынаққа айналады...
## Рөлдерде
Фильм 2004 жылы аяқталды, бірақ көріністі көрген продюсерлер оған қосымша қаражат салуды ұйғарып, жасаушылардан шайқас сахналарын аяқтауды және романтикалық желіні кеңейтуді талап етті. Сұраныстары құпталмаған соң режиссер Иван Пассер мен оператор Юли Штайгер жобадан шығып, олардың орнына Сергей Бодров пен Дэн Лаустсен келді.
## Дереккөздер |
Аянат Есмағамбетова — қазақстандық актриса, 1987 жылы 3 мамырда дүниеге келген.
Қазақ Менеджмент, экономика және бизнес институтын бітірген.
## Филмдері
* «Қыз жылаған»,
* «Көшпендiлер»,
* «Құйын адам»,
* «2030 оттары»
фильмдерiнде басты рөлдердi ойнаған.
## Марапаттары
* 2003 ж. Анапа қаласында өткен «Киношок»,
* 2004 ж. «Баку-2004» халықаралық кинофестивальдарының «Ең үздiк әйел рөлi»
* 2005 ж. Қазақстанда болған «Шәкен жұлдыздары»
аталымдарының жеңiмпазы. |
Қош бол, Гүлсары! — Қазақ кинорежиссері Ардақ Әмірқұловтың фильмі. Шыңғыс Айтматовтың аттас повесінің экрандық нұсқасы.
## Желісі
Түсірілген көріністің әрекеті 1950 жылдардағы кеңестік Қазақстанды көрсетеді. Фильм коммунист колхозшы Танабайдың басынан өткерген кеңестік кезеңдегі барлық драматизмын оның өмір бойы өзімен бірге жүріп өткен асыл тұқымды айғыр Гүлсарымен қарым-қатынасының призмасы арқылы көрсетеді.
## Рөлдерде
## Фильмнің түсірілімі
102 минуттық фильмді түсіру жұмыстары бір жылдан астам уақытқа созылды, түсірілім жұмыстары Алматы облысының тау бөктерінде Ұзынағаш ауылының маңында өтті. Фильмнің түсірілімі 2006 жылдың ақпан айында басталып, үш жарым айға созылды, бірақ қаржыландырудың баяу болуына байланысты фильм Астанада 2008 жылдың 7-13 қыркүйек аралығында өткен V «Еуразия» кинофестивалі басталғанға дейін ғана аяқталды.
Басты кейіпкер Танабайды сомдаған қырғыз актері Доғдырбек Қыдыралиев бұл рөлге үш жыл дайындалып, ол үшін 13 келіге арықтаған. Гүлсары жылқыны қазақтың Тараз қаласындағы жылқы зауыттарының бірінен табылған Гарпун атты айғыр ойнаған.
## Марапаттары
* V Халықаралық «Еуразия» кинофестивалінің бас жүлдесі (2008).
* II Ыстықкөл кинофестивалінде үздік режиссер (Ардақ Әмірқұлов) және үздік еркек рөлі (Доғдырбек Қыдыралиев) жүлделері (2008).
* Киш шипажай аралында өткен Бірінші халықаралық Иран кинофестивалінің қазылар алқасының арнайы жүлдесі (2011 ж. сәуір).
## Дереккөздер |
Қособа – Шошқакөл көлінің оңтүстік-батысындағы аласа тау.
## Географиялық орны
Қарағанды облысы Нұра ауданы Қарақасқа ауылының оңтүстік-шығысында 42 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 526 м. Батыстан шығысқа қарай 4 км-ге созылған, енді жері 2 км. Беткейі жайпақ, таудың түпкі жыныстары жер бетіне шығып жатыр. Батысында Тасшоқы, оңтүстігінде Шұбароба, солтүстігінде Қазығұрт таулары бар.
## Өсімдігі
Қиыршықтасты бозғылт қоңыр топырақ жамылғысында қара жусан, көкпек, бұйырғын, шөлейт белдеміне бейімделген өсімдіктер өседі.
## Дереккөздер |
Қызыладыр – Қызылтас тауларының оңтүстік бөлігіндегі тау.
## Географиялық орны
Қарағанды облысы Ақтоғай ауданы Сәуле ауылының солтүстік-шығысында 15 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абослюттік биіктігі 1025 м. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай 13 км-ге созылған, енді жері 6 км. Беткейі тік ірілі-ұсақты шоқылардан тұрады. Сай-жыралармен, тау аңғарларымен тілімделген. Оңтүстік баурайындағы бұлақтардан Қараменде өзені бастау алады. Батысында Жыланды, шығысында Қызыларай, оңтүстігінде Ақтоғай таулары орналасқан. Шығыс етегінде қорымтастардың үйінділері шоғырланған.
## Өсімдігі
Таудың бозғылт топырақ жамылғысында қайың, көк терек, әр түрлі астық тұқымдас өсімдіктер өседі.
## Дереккөздер |
Қызыладыр – Павлодар облысы Екібастұз қалалық әкімдігіне қарасты аумақтағы тау.
## Географиялық орны
Екібастұз қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 17 км, Майсор көлінің солтүстік-шығысында 15 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 317 м. Оңтүстік беткейі сай-жыралармен тілімденген. Батыс, солтүстік және шығыс беткейлері көлбеуленіп далаға ұласады. Солтүстіктен оңтүстікке қарай созылған тау массиві екі бөліктен тұрады. Жалпы ұзындығы 7,5 км, енді жері 2 км-ге жуық.
## Өсімдігі
Беткейлері мен етегінде арша, қараған бұталары аралас бетеге, боз, селеу өседі. Етегі мал жайлымына қолайлы.
## Дереккөздер |
Қызыладыр – Қызыларай және Үшқайың тауларының аралығындағы тау.
## Географиялық орны
Қарағанды облысы Ақтоғай ауданы жерінде орналасқан.
## Жер бедері
Солтүстіктен оңтүстікке қарай 15 км-ге созылып жатыр, енді жері 4 км. Абсолюттік биіктігі 864 м. Беткейі көлбеу, сай-жыралармен тілімденген бірнеше ұсақ шоқылардан тұрады.
## Геологиялық құрылымы
Девон жүйесінің жыныстарынан түзілген.
## Өсімдігі
Шала дамыған бозғылт қоңыр топырақ жамылғысында жусан, боз, сұлыбас, бетеге, бұталар өседі. Бұлаққа бай. Тау аңғарында қыстаулар бар. Атырабы жайылым, шабындық ретінде пайдаланылады.
## Дереккөздер |
Қызыладыр – Шақпақ тауларының оңтүстік-батысындағы аласа тау.
## Географиялық орны
Павлодар облысы Баянауыл және Қарағанды облысы Бұқар жырау аудандары аралығында орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 530 м. Беткейі сай-жыралармен тілімденген. Солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 8 км-ге созылған, енді жері 4 км. Солтүстігінде Айдарлы, батысында Қызылжар, шығысында Ертісбай қыстаулары, оңтүстігінде Тыңдала жайлауы бар.
## Өсімдігі
Тауалдының қызғылт қоңыр топырақ жамылғысында селеу, қылқан селеу, бетеге, сұлыбас, тал, шілік, итмұрын, т.б. бұталар өседі.
## Дереккөздер |
Қызыладыр – Павлодар облысы Май ауданындағы оқшауланған тау.
## Географиялық орны
Баянауыл тауларының шығысында 55 км, Жаңа Ақшиман ауылының солтүстік-батысында 15 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 296 м. Күрделі пішінді таудың ұзындығы мен ені 2-2,5 км-дей. Оңтүстік беткейі көлбеуленіп далаға ұласып кетеді.
## Өсімдігі
Элювийлі-делювийлі шөгінділер жауып жатқан қара топырағында бетеге, боз, жусан, т.б. шөптесіндер өседі. Батысы мен шығысында шағын тұзды көлдер жатыр. Оңтүстігінде бірнеше қыстаулар орналасқан.
## Дереккөздер |
Нұрболат Едігеұлы Масанов (20 сәуір 1954, Қарағанды - 5 қазан 2006, Алматы) - тарихшы, этнограф, саясаттанушы. Тарих ғылымдарының докторы, профессор.
## Өмірбаяны
Орта жүздің Қыпшақ руынан. 1954 жылы 20 сәуірде Қарағанды қаласында тарихшы Едіге Айдарбекұлы Масановтың отбасында дүниеге келді. Атасы Айдарбек Баймұхаммедұлы Масанов— Алаш қозғалысының қайраткері, репрессияларға ұшырап, лагерьде қайтыс болды.
Киров атындағы ҚазМУ бітірген.
* 1976-1986 жылдары Қазақстан Ғылым Академиясының тарих, археология және этнография институтының аға лаборанты, кіші, аға ғылыми қызметкері;
* 1986-1988 жылдары Қазақстан Ғылым Академиясының Қоғамдық ғылымдар бөлімшесінің ғылыми хатшысы;
* 1988-1991 жылдары Ресей Ғылым Академиясының Этнология және антропология институтының докторанты;
* 1992-1998 жылдары ҚазМУ доценті, профессоры болып жұмыс істеді.
Масанов Адам құқықтары мен заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстан халықаралық бюросын құрғандардың бірі болды. 1996-1999 жылдары — "Сорос-Қазақстан" Қорының Басқарма мүшесі. 1998 жылы Әкежан Қажыгелдинмен бірге Қазақстан Республикалық Халық партиясын (ҚРХП) құрды. 1999 жылғы қазаннан бастап Қазақстанның демократиялық күштер форумының тең төрағасы, 2001 жылғы желтоқсаннан бастап Қазақстандық саяси ғылымдар қауымдастығының президенті болды.
Нұрболат Масанов 2006 жылдың 5 қазанында Алматыда мейрамханада уланып қайтыс болды. Кеңсай зиратында жерленген.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Абылхожин Жулдуз Бекмухамедович, Масанов Нурбулат Эдигеевич Эдиге Масанов: судьба человека, судьба семьи, судьба страны // Вестник Евразии. 2007. №4. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/edige-masanov-sudba-cheloveka-sudba-semi-sudba-strany (дата обращения: 23.01.2022).
* Нұрболат МАСАНОВ: ҚАЗАҚ ТІЛІ САЯСИ САУДАНЫҢ ҚҰРБАНЫ БОЛМАУЫ ТИІС
* Масанов, Нурболат Эдигеевич
* Нурболата Масанова похоронили рядом с Алтынбеком Сарсенбаевым |
Қызыладыр – Қызыларай таулары мен Балқаш көлі аралығындағы тау.
## Географиялық орны
Қарағанды облысы Ақтоғай ауданы Нарманбет ауылының батысында 45 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 735 м. Салыстырмалы биіктігі 85 м. Оңтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай доға тәріздес 8 км-ге созылған, енді жері 3 км. Беткейі көлбеу, сай-жыралармен тілімденген. Етегінде қорымтас үйінділерінің мол қоры шоғырланған. Солтүстігінде Қаракенелі, батысында Малдыбай таулары орналасқан.
## Өсімдігі
Таудың қиыршықтасты қоңыр топырақ жамылғысында бетеге. селеу, боз, жусан, баялыш, көкпек, аңғарында терек өседі.
## Дереккөздер |
«Астана Нұрлы жол» — Қазақстан Республикасының астанасы Астана қаласында орналасқан Қазақстан темір жолының теміржол вокзалы.
ЭКСПО 2017 көрмесіне дейінгі инфрақұрылымдық құрылыс аясында станция Мыңжылдық жолының жанында орналасқан, жаңа сыйымдылығы 35000 адам, 2017 жылдың 1 маусымында ашылды. 45 000 м² вокзал ғимаратының 110 000 м² жабық алаңы, 70 000 м² автотұрағы және ұзындығы 2 550 м темір жол платформалары бар. Оны түрік Tabanlıoğlu Architects компаниясы жобалаған. Дизайн MIPIM AR Future Projects байқауында бірінші орынды жеңіп алды. Қала атауын өзгерткеннен кейін станция Астана-Нұрлы жол болып аталды.
## Маршрут
* Петропавл — Шу темір жолы
* Оңтүстік Сібір темір жолы (ru)
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Астана Нұрлы жол станциясына баратын пойыздар кестесі - Яндекс |
Сарышоқы – Мыржық жотасының оңтүстік-батысындағы тау.
## Географиялық орны
Қарағанды облысы Қарқаралы ауданы Айнабұлақ ауылының оңтүстігінде 14 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 901 м. Солтүстіктен оңтүстікке қарай бойлық бағытта 7 км-ге созылған, енді жері 5,5 км. Беткейлері тіктеу, бірнеше ұсақ шоқылардан тұрады. Құрғақ өзен арналарымен, сай-жыралармен тілімденген. Солтүстігінде Дос, оңтүстігінде Айғыржал, батысында Ақшоқы, шығысында Қызыладыр таулары орналасқан.
## Өсімдігі
Сортаңды қызғылт қоңыр топырақ жамылғысында сұлыбас, тобылғы, бетеге, селеу, сирек шілік тоғайы өскен. Бұлақтарға бай. Атырабында жайылымдық жерлер мен қыстаулар бар.
## Дереккөздер |
Сарышоқы – Сайқын жотасының батысындағы тау.
## Географиялық орны
Шығыс Қазақстан облысы Зайсан қаласының оңтүстік-шығысында 18 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 2164 м. Солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 6 км-ге созылған, енді жері 3,5-4 км, салыстырмалы биіктігі 65-70 м. Беткейі тіктеу, өзен арналарымен тілімденген. Солтүстік беткейінен Тоқай, шығысынан Теректі өзендерінің салалары бастау алады.
## Өсімдігі
1000 м-ге дейінгі биіктік белдеуінде сирек орман өседі. Баурайы мал жайылымына қолайлы.
## Дереккөздер |
Әлихан Асханұлы Смайылов (18 желтоқсан 1972 жыл, Алматы) — қазақстандық саясаткер, мемлекеттік қайраткер, 2024 жылғы 1 сәуірден Жоғары аудиторлық палата төрағасы. 11 қаңтар 2022 жылы орын алған Асқар Маминнің отставкасынан 2024 жылғы ақпанға дейін Қазақстан премьер-министрі және 2023 жылғы қаңтардан Самұрық-Қазына АҚ Директорлар Кеңесінің төрағасы.
## Өмірбаяны
Әлихан Смайылов 1972 жылы дүниеге келген. Қаңлы тайпасының Қара қаңлы Танта руының Сертек бөлімінен шыққан. 1994 жылы Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетін «қолданбалы математика» мамандығы бойынша тәмамдаған. 1996 жылы ҚР Президенті жанындағы Қазақстан менеджмент, экономика және болжамдау институтының мемлекеттік басқару магистрі дәрежесіне ие болды.
1993–1999 жылдары — «А-Инвест» инвестициялық–жекешелендіру қорының бас маманы; бөлім басшысының орынбасары, Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика агенттігінің басқарма басшысы; Қазақстан Республикасының Статистикалық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігінің Статистика және талдау комитеті төрағасының орынбасары; бас сарапшы, экономика секторының меңгерушісі, Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігінің мемлекеттік инспекторы болып қызмет атқарған;
1999–2003 жылдары — Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің төрағасы;
2003–2006 жылдары — Қазақстан Республикасының сыртқы істер вице-министрі, «Экспорттық несиелер мен инвестицияларды сақтандыру жөніндегі мемлекеттік сақтандыру компаниясы» АҚ басқарма төрағасы;
2006–2009 жылдары — Қазақстан Республикасының қаржы вице-министрі, «ҚазАгро» ҰХ президенті;
2009–2014 жылдары — Қазақстан Республикасының Статистика агенттігінің төрағасы;
2014–2015 жылдары — Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігінің Статистика жөніндегі комитетінің төрағасы;
2015–2018 жылдары — Қазақстан Республикасының Президентінің көмекшісі;
2018–2022 жылдары — Қазақстан Республикасының Қаржы министрі;
2022 жылдың 11 қаңтарынан — Қазақстан Республикасының Премьер-министрі.
## Марапаттары
* Ерен еңбегі үшін медалі
* Қазақстан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл медалі (2001)
* Қазақстан Конституциясына 10 жыл медалі (2005)
* Астанаға 10 жыл медалі (2008)
* Еуразиялық экономикалық одақты құруға қосқан үлесі үшін II дәрежелі медалі (2015)
* «Еуразиялық экономикалық одақтың дамуына қосқан үлесі үшін» (29.05.2019ж)
* «Белсенді қызметі үшін» төсбелгісі (12.2019 ж.)
* «Парасат» ордені (2020)
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Үкімет құрамы
Үлгі:Асқар Маминның министрлер кабинеті |
Сарышоқы – Тарбағатай жотасының солтүстік беткейіндегі тау массиві.
## Географиялық орны
Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданы Асусай ауылының оңтүстігінде 10 км жерде орналасқан
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 2257 м. Батыстан шығысқа қарай ендік бағытта 25 км-ге созылған, енді жері 12-13 км. Беткейлері тіктеу, тізбек таулардан тұрады. Өзен суайрығымен дараланған. Солтүстігінен Бозша, Тайбаққан, оңтүстік беткейінен Терісайрық өзендерінің салалары бастау алады. 1000-1500 м биіктік белдеуіне дейін Ақтас, Боранбай, Иманбай, Қызылащы, Терісайрық, Қыздар, т.б. қыстаулар орналасқан.
## Өсімдігі
Таудың қара, қызғылт қоңыр топырақ жамылғысында бұталы дала ландшафтысы, одан биік белдеуде шағын тоғайлар кездеседі.
## Дереккөздер |
Қанат Сергейұлы Мусин (27 ақпан 1966, Целиноград) — мемлекеттік қайраткер, Қазақстан Республикасының Әділет Министрі.
## Өмірбаян
1966 жылғы 27 ақпанда Целиноград қаласында дүниеге келген. Е.А. Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетін бітірген. Заңгер. Аға әдiлет кеңесшiсi, қаржы полициясының полковнигі.
* 1984-1986 жылдары Целиноград қаласының Ленин аудандық халық сотының сот орындаушысы, сот отырысының хатшысы, архивариусы.
* 1986-1989 жылдары "Целиноградоблгазтоп" өндірістік бірлестігінің аға юрисконсульты.
* 1989-1998 жылдары Целиноград қаласының, Ақмола облысының прокуратура органдарында қызмет еткен, Астана қаласы прокурорының орынбасары.
* 1998-2001 жылдары Солтүстік Қазақстан облысы прокурорының орынбасары, Жамбыл облысы прокурорының бірінші орынбасары.
* 2001-2007 жылдары қаржы полициясы органдарында қызмет еткен, Батыс Қазақстан облысы, Алматы қаласы Экономикалық қылмыс және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес департаменті басшысының орынбасары.
* 2007-2010 жылдары Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік Кеңес аппаратында жұмыс істеген: бас сарапшы, бас инспекторы, Қауіпсіздік Кеңесі Хатшылығы меңгерушісінің орынбасары.
* 2010-2012 жылдары Солтүстік Қазақстан облысы прокурорының бірінші орынбасары.
* 2012-2016 жылдары Астана қаласының Әділет департаментінің басшысы.
* 2016 жылдың наурызынан бастап алтыншы сайланымдағы Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты.
* 2021 жылдың қаңтар айынан бастап жетінші сайланымдағы Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты-Заңнама және сот-құқықтық реформа комитетінің төрағасы.
* 11 қаңтар 2022 жыл — 30 желтоқсан 2022 жыл— Қазақстан Республикасының Әділет Министрі.
* 2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап Конституциялық сотының судьясы
## Отбасы
* Үйленген, үш баласы бар.
## Дереккөздер |
Бағдат Батырбекұлы Мусин (3 наурыз 1983 жыл, Екібастұз) — қазақстандық мемлекеттік қайраткер, кәсіпкер, 2024 жылғы маусымнан Қазақтелеком компаниясының басқарма төрағасы.
Бұрын Мусин 2020–2024 жылдары Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі, 2021–2022 жылдары ТМД Ғарыш жөніндегі мемлекетаралық кеңестің төрағасы болды. 2019 жылы ол Қазақстан президенті басқарған Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің мүшесі еді, кейінірек мүшелігін тоқтатты.
## Өмірбаяны
1983 жылы 3 наурызда Екібастұз қаласында дүниеге келген. 2004 жылы Сүлейман Демирел университетін «Компьютерлік технологияның бағдарламалық және аппараттық құралы» мамандандығы бойынша бітірген. 2006 жылы Қазақ заңтану және халықаралық қатынастар институтын бітірген, мамандығы –«Заңгер».
2004-2007 жж. - «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ мемлекеттік органдарында IT -бөлімшелерін құру департаментінің бас инженері, бөлім бастығы, директордың орынбасары
2007-2008 жж. - Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» республикалық мемлекеттік кәсіпорны ақпараттық жүйелерді сүйемелдеу бөлімінің бастығы.
2008-2010 жж. - Қазақстан Республикасы Әділет министрінің ақпараттық технологиялар жөніндегі кеңесшісі, Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі Ақпараттық технологиялар департаментінің бастығы.
2010-2011 жж. - Қазақстан Республикасы байланыс және ақпарат министрлігінің ақпараттық технологиялар саласындағы мемлекеттік саясат департаменті директорының орынбасары.
2011-2012 жж. - Мемлекеттік қызметтерді автоматтандыруды бақылау және Қазақстан Республикасы Байланыс және ақпарат министрлігі ХҚКО үйлестіру комитеті төрағасының орынбасары.
2012-2014 жж. - Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігі Мемлекеттік қызметтерді автоматтандыруды бақылау және ХҚКО үйлестіру комитетінің төрағасы.
2014 жылдың сәуір-тамызы - «Ұлттық ақпараттық технологиялар» акционерлік қоғамы басқармасының төрағасы.
2014-2017 жж. - «Қазпошта» АҚ басқарма төрағасы.
2017-2018 жж. - Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық статистика және арнайы есепке алу комитетінің төрағасы.
2020 жылғы 13 наурыздан бастап 20 шілдеге дейін - Қазақстан Республикасы Президентінің цифрландыру және инновациялық технологиялар жөніндегі кеңесшісі.
2020 жылғы 20 шілдеден бастап - Қазақстан Республикасы цифрлық даму, инновация және аэроғарыш индустриясының бірінші вице-министрі.
2020 жылғы 2 қыркүйектен бастап 2024 жылғы 30 сәуірге дейін — Қазақстанның цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі. Қызметтен кеткенінің ресми себебі — «өз еркімен» отставка жариялауы.
2024 жылғы 10 маусымнан бастап — Қазақтелеком басқарма төрағасы.
## Сын
### Интернет-трансляция кезіндегі қателіктер
2023 жылдың 23 сәуір күні цифрлық министрлік жүргізген YouTube тікелей эфирі кезінде көрермендер қателіктерге тап болды, Мусинның интернетті жақсарту жайлы сөзі онлайн көрермендерге анық емес болды. Оқиғаның ирониялығы кейінірек интернет мемге айналды, тікелей эфирдің сол бөлігін көргендер министрліктің жұмысын сынға алды. Министрліктің өзі бұл қателер интернеттің нашарлығынан емес, қолданылған бағдарламалық жасақтаманың себебінен орын алды деген.
### Интернет нашарлауы
2023 жылдың маусымында цифрлық даму министрі Мусин интернеттің күрт нашарлау себептері деп радиофобтарды және тарифтердің арзандығын атады да, қазақстандықтарға "Интернетті судай үнемдеу керек" деген кеңес берді. Осы тұжырымдамалары үшін ол сынға алынды. Kcell және Activ абоненттері байланыс проблемаларының бар екенін айтып кетті. Соған қарамастан ол Астананың "35 қаладан асып кеткенін" және Токиодағы интернеттен де күшті екенін айтып кетті және Астанада интернеттің нашар болғанын мойындамады. Қазақстандық журналист Назымгүл Күмісбаева екі қаладағы интернетті салыстырып, Мусиннің сөзін теріске шығарды: Астананың ҚазМедиа ғимаратындағы интернет жылдамдығы секундына 5,2 мегабит болса, Токиода бұл сан 47,6-ға тең болды.
## Дереккөздер |
Асқар Қуанышұлы Омаров (30 маусым 1976, Алматы) — мемлекеттік қайраткер, Қазақстан Республикасының ақпарат және қоғамдық даму министрі.
## Өмірбаяны
1976 жылы Алматыда туған. Тұран университетін бітірген. Мамандығы бойынша біліктілігі: халықаралық экономикалық қатынастар.
* Еңбек жолын 1996 жылы жекеменшік компанияда туристерді жөнелту бөлімінің көмекшісі болып бастады.
* 1997-1998 жж. — «Мәдениет мәселелері жөніндегі республикалық ғылыми орталықтың» әлеуметтік-экономикалық мәселелер бөлімінің жетекші маманы.
* 1998-1999 жж. — «Қазақстанның шағын бизнесі» журналында маркетинг жөніндегі маман.
* 2001-2005 жж. — «Новости недели» РГ» ЖШС тілшісі.
* 2005-2006 жж. — Қазақстан РТРК АҚ – Астана ТРО филиалы Ақпараттық-талдау бағдарламалары дирекциясының Алматы бюросының бас редакторы.
* 2007-2010 жж. — жеке компанияларда басшылық қызметтерді атқарды.
* 2011-2013 жж. — «Түркі академиясы» КЕАҚ вице-президенті.
* 2013-2014 жж. — жеке ұйымның креативті директоры.
* 2014-2015 жж. — «Астана ЭКСПО-2017» ҰК» АҚ басқарушы директоры.
* 2016-2017 жж. — қоғамдық қордың президенті.
* 2017-2021 жж. — «ҚазАқпарат» ХАА ЖШС бас директоры.
* 2021 жылдың тамызынан 2022 жылдың қаңтарына дейін Ақпарат және қоғамдық даму вице-министрі болып жұмыс істеген.
## Сілтемелер
* Асқар Омаров ақпарат және қоғамдық даму министрі болып тағайындалды |
Қайырбек Айтбайұлы Өскенбаев (24 қазан 1964, Целиноград) — қазақстандық мемлекеттік қайраткер, саясаткер, 2022–2023 жылдары Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі қызметін атқарған.
## Өмірбаяны
Қайырбек Өскенбаев 1964 жылы Целиноград қаласында дүниеге келген. 1986 жылы КСРО ІІМ Қарағанды жоғары мектебін, 1996 жылы — Ақмола аграрлық университетін және 2004 жылы Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Дипломатиялық академиясын тәмамдаған. Заңгер, ұйымдастырушы-экономист және халықаралық қатынастар саласындағы маман ретінде білікті.
* 1982 – 1993 жылдары ішкі істер органдарында қызмет еткен, Ақмола қалалық әкімшілігінің коммуналдық меншік бөлімінің меңгерушісі лауазымын атқарған.
* 1993 – 1996 жылдары бас кеңесші заңгер, заңды қамсыздандыру және бақылау бөлімінің басшысы, ҚР мемлекеттік мүлік бойынша Ақмола аумақтық комитетінің жекешелендіру жөніндегі бюро директоры ретінде жұмыс істеген.
* 1996 – 2006 жылдар аралығында ҚР жекешелендіру бойынша Ақмола облысы бойынша Мемлекеттік комитетінің басқарма төрағасының орынбасары, Мемлекеттік мүлікті басқару бойынша Ақмола аумақтық комитетінің төрағасы, Ақмола қаласы бойынша мемлекеттік мүлік және жекешелендіру бойынша аумақтық комитет төрағасы, «Астана қаласының коммуналдық меншік қоры» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорнының директоры, ҚР Индустрия және сауда министрлігінің Сауда және туристік қызметті реттеу комитетінің төрағасы қызметтерін атқарған.
* 2006 – 2011 жылдары ҚР Туризм және спорт министрлігінің Туризм индустриясы жөніндегі комитетінің төрағасы және Қазақстан Республикасының туризм және спорт вице-министрі ретінде жұмыс істеген.
* 2011 – 2016 жылдары «20015 әскери бөлімшесі» РММ материалдық-техникалық қамсыздандырудың басты басқармасының басшысы, «ҚазМұнайГаз – Сервис» ЖШС бас директорының орынбасары, ҚР аймақтық даму бірінші вице-министрі және ҚР ұлттық экономика вице-министрі қызметтерін атқарған.
* 2016 - 2018 жылдары «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ басқарушы директоры лауазымын атқарды.
* 2018 - 2019 жылдары— инвестициялар және даму вице-министрі;
* 2019 - 2022 жылдары— инвестициялар және даму бірінші вице-министрі;
* 2022 жылдың 11 қаңтарында Қазақстан Республикасы индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі болып тағайындалды.
## Марапаттары
* Құрмет ордені
* Парасат ордені
## Сілтемелер
* Қайырбек Өскенбаев ҚР инвестициялар және даму вице-министрі болып тағайындалды |
Ғалымжан Тельманұлы Қойшыбаев (12 сәуір 1968, Қызылорда) — қазақстандық мемлекеттік қайраткер, дипломат, 2023 жылдан бастап Қазақстан премьер-министрінің орынбасары — Үкімет аппараты басшысының қызметін атқаруда. Бұрын 2019–2023 жылдары Премьер-Министрі Кеңсесінің басшысы болған.
## Өмірбаяны
1968 жылы Қызылорда қаласында дүниеге келген. М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университететін тәмамдаған.
* 1995 – 2004 жылдары Қазақстан Республикасының Ресей Федерациясындағы Елшілігінің атташесі, үшінші хатшысы, бірінші хатшысы, кеңесшісі, Кеңесші-Уәкілі болып қызмет еткен.
* 2004 жылы — Қазақстан Республикасының Ұжымдық қауіпсіздік туралы шартты ұйымының жанындағы Өкілетті өкілі болған.
* 2004 – 2006 жылдары — Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Бас инспекторы.
* 2006 – 2008 жылдары — Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ерекше тапсырмалар жөніндегі Елшісі.
* 2008 – 2012 жылдары — Қазақстан Республикасының Литва Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, Қазақстан Республикасының Латвия Республикасындағы, Эстония Республикасындағы және Финляндия Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (қоса атқарушы).
* 2012 – 2016 жылдары — Қазақстан Республикасының Финляндия Республикасы мен Эстония Республикасындағы Төтенше және Өкілетті Елшісі (қоса атқарушы).
* 2016 жылдан бастап — Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің орынбасары қызметін атқарған.
* 2019 жылғы 26 наурызда Үкімет қаулысымен ҚР Премьер-Министрі Кеңсесінің басшысы болып тағайындалды.
* 2023 жылдың 4 қаңтарында Премьер-министр орынбасары болып қызметін бастады.
## Марапаттары
* Парасат ордені
* Құрмет ордені
## Сілтемелер
* Премьер-Министр Кеңсесі Басшысы
## Дереккөздер
Үлгі:Асқар Маминның министрлер кабинеті |
Ажар Ғиният (1969, Батыс Қазақстан облысы) — мемлекеттік қайраткер, Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрі (2022-2024).
## Өмірбаян
Ажар Ғиният 1969 жылы Батыс Қазақстан облысында дүниеге келген.
1992 жылы Ақтөбе мемлекеттік медицина институтын «дәрігер-педиатр» мамандығы бойынша, 2007 жылы Ш. Есенов атындағы Ақтау мемлекеттік университетін «мемлекеттік және жергілікті басқару менеджері» мамандығы бойынша, 2015 жылы Алматы менеджмент университетін «МВА іскерлік әкімшілендіру магистрі» мамандығы бойынша тәмамдаған.
Еңбек жолын 1993 жылы Атырау қаласының №2 қалалық емханасында учаскелік педиатр болып бастаған.
1994 жылдан 1999 жылға дейін — Ақтау қаласының №1 медициналық санитарлық бөлімінің меңгерушісі, дəрігер-инфекционисті.
1999-2001 жылдары — Маңғыстау жұқпалы аурулар ауруханасының бас дәрігерінің емдеу ісі жөніндегі орынбасары.
2001-2005 жылдары — Маңғыстау облысының Денсаулық сақтау басқармасы басшысының орынбасары.
2005-2006 жылдары — Маңғыстау облысы денсаулық сақтау департаментінің директоры.
2008-2017 жылдары — Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің басқарма басшысы, департамент директоры.
2017 жылғы қыркүйектен бастап Қазақстан Республикасы Президенті Іс басқармасының Медицина орталығы басшысының орынбасары қызметін атқарды.
2020-2022 жылдары - Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау вице-министрі.
2022 жылғы 11 қаңтарда Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрі лауазымына тағайындалды.
## Сілтемелер
* Ғиният Ажар — Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрі |
Юрий Викторович Ильин (9 сәуір 1968, Куйбышев, Жаңасібір облысы) — қазақстандық мемлекеттік қайраткер, бұрынғы Төтенше жағдайлар министрі (2020–2023).
## Өмірбаян
Ильин Юрий Викторович 1968 жылғы 9 сәуірде Жаңасібір облысындағы Куйбышев қаласында туған.
1989 жылы Кеңес одағының маршылы И.С. Конев атындағы Алматы жоғары жалпы әскери командалық училищесін "шынжыр табан және дөңгелекті машинаны пайдалану жөніндегі инженер" мамандығы бойынша аяқтаған. 2006 жылы Қырғыз мемлекеттік заң академиясын, 2017 жылы «Тұран» университетін «құқықтану» біліктілігі бойынша тәмамдаған. Заң ғылымдарының магистрі.
* 1985 жылдың тамыз айынан бастап И.С. Қонаев атындағы Алматы жоғары жалпы әскери командалық училищесінің курсанты;
* 1989 жылдың тамыз айынан бастап Мәскеу әскери округі 2-ші гвардиялық мотоатқыштар дивизиясының 73-ші гвардиялық мотоатқыштар полкі мотоатқыштар взводының командирі;
* 1990 жылдың маусым айынан бастап Мәскеу әскери округі 2-ші гвардиялық мотоатқыштар дивизиясының 1-ші гвардиялық мотоатқыштар полкі мотоатқыштар взводының командирі;
* 1992 жылдың шілде айынан бастап Украинаның Сумск облысы Азаматтық қорғау 390-курстарының оқытушысы;
* 1993 жылдың шілде айынан бастап Украинаның Сумск облысы Азаматтық қорғау 390-курстары бастығының орынбасары;
* 1996 жылдың маусым айынан бастап Алматы облыстық Төтенше жағдайлар басқармасы оқыту даярлау орталығы бастығының орынбасары;
* 1998 жылдың маусым айынан бастап Алматы қалалық Төтенше жағдайлар басқармасының бөлім бастығы;
* 1999 жылдың маусым айынан бастап Алматы қалалық Төтенше жағдайлар басқарма бастығының орынбасары;
* 2005 жылдың наурыз айынан бастап Алматы қаласы Төтенше жағдайлар департаменті бастығының орынбасары;
* 2011 жылдың желтоқсан айынан бастап Алматы қалалық Жұмылдыру дайындығы, азаматтық қорғаныс, авариялар мен дүлей зілзалалардың алдын алуды және оларды жоюды ұйымдастыру басқарма бастығы;
* 2012 жылдың қаңтар айынан бастап Алматы қалалық Жұмылдыру дайындығы, азаматтық қорғаныс, авариялар мен дүлей зілзалалардың алдын алуды және оларды жоюды ұйымдастыру басқармасының бастығы;
* 2013 жылдың наурыз айынан бастап Алматы қаласы әкімінің орынбасары;
* 2015 жылдың қазан айынан бастап Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің мемлекеттік бақылау және аумақтық-ұйымдастыру жұмысы бөлімінің мемлекеттік инспекторы;
* 2016 жылдың сәуір айынан бастап Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің орынбасары;
* 2020 жылдың қыркүйек айынан бастап Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрі.
## Марапаттары
* «Құрмет» ордені (2013 жыл),
* ІІ дәрежелі «Даңқ» ордені (2021 жыл) |
Ерлан Жақанұлы Қошанов (14 тамыз 1962, Ақсу-Аюлы) — қазақстандық мемлекеттік қайраткер, 2022 жылдан бері Қазақстан Парламенті Мәжілісінің төрағасы және депутаты, сол жылдың 26 сәуірінен бастап «Аманат» партиясының басшысы.
## Өмірбаяны
1962 жылы Қарағанды облысында туған. 1984 жылы Қарағанды политехникалық институтын бітірді. 1999 жылы – Қазақ мемлекеттік басқару академиясын бітірді.
* Институт бітірген соң Жезқазған кен-металлургия комбинаты байыту фабрикасының слесары, шебері болып істеді.
* 1988-1990 жж. – жұмыскер және ауыл жастары бөлімінің нұсқаушысы, Қазақстан ЛКЖО Жезқазған облыстық жастар проблемаларының әлеуметтік-экономикалық бөлімінің меңгерушісі.
* 1990-1995 жж. – Жезқазған облыстық комитетінің сыртқы экономикалық байланыс комитетінің жетекші маманы, бөлім бастығы, төрағасының орынбасары, төрағасы.
* 1995-1999 жж. – Қазақстан Республикасы Парламент Сенатының депутаты.
* 1999-2001 жж. – Қазақстан Республикасының Парламентіндегі ҚР Үкіметінің өкілі.
* 2001-2003 жж. – Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесі Басшысының орынбасары – Қазақстан Республикасының Парламентіндегі ҚР Үкіметінің өкілі.
* 2003-2006 жж. – Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникация вице-министрі.
* 2006-2007 жж. – Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігінің азаматтық авиация комитетінің төрағасы.
* 2007-2012 жж. – Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесі Басшысының орынбасары – Қазақстан Республикасының Парламентіндегі ҚР Үкіметінің өкілі.
* 2012-2017 жж. – Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі Кеңсесінің Басшысы.
* 2017-2019 жж. – Қарағанды облысының әкімі.
* 2019 жылғы 18 қыркүйек күні Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Басшысы болып тағайындалды.
* 2022 жылы 26 сәуірде «Аманат» партиясының төрағасы болып сайланды
* 2023 жылғы 29 наурызда VIII шақырым Мәжілістің Төрағасы болып қайта сайланды.
## Марапаттары
* «Құрмет» (2007) ордені
* «Парасат» (2013) ордені |
Әлібек Сәкенұлы Қуантыров (14 қараша 1983 жыл, Гурьев) — қазақстандық мемлекеттік қайраткер, экономист, 2024 жылғы шілдеден бастап Сыртқы істер министрінің орынбасары.
Бұрын Қуантыров Ұлттық экономика министрі (2022–2024) және Ұлттық экономика вице-министрі (2021–2022) лауазымдарына болған еді.
## Өмірбаяны
Әлібек Қуантыров 1983 жылғы 14 қарашада Гурьев қаласында туған.
2005 және 2006 жылдары Томск мемлекеттік университетінде «Қаржы және кредит» пен «Лингвистика және мәдениетаралық коммуникация», мамандықтары бойынша және 2010 жылы Қолданбалы экономика магистрі дәрежесімен Мичиган университетін «Болашақ» стипендиясы бойынша тәмамдаған.
Мансабын 2005 жылғы қыркүйектен 2006 жылғы ақпанға дейін Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі Ішкі әкімшілік департаменті, Халықаралық қатынастар департаментінің жетекші маманы ретінде бастаған.
2006 жылғы ақпаннан 2010 жылғы қазанға дейін ол Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі және Экономикалық даму және сауда министрлігінің Инвестициялық саясат және жоспарлау департаментінің сарапшысы, бас сарапшысы болды.
2010 жылғы қарашада Қуантыров Экономикалық даму және сауда министрлігінің Стратегиялық жоспарлау және талдау департаменті Стратегиялық әзірлемелер басқармасының бастығы бола тұрды. Сол жылғы қарашадан 2013 жылғы ақпанға дейін ол Қаржы министрлігінің Бюджет саясаты және жоспарлау департаменті және Бюджеттік жоспарлау және болжамдау департаменті директорының орынбасары.
2013 жылғы ақпан мен маусым аралығында Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі Геология және жер қойнауын пайдалану комитеті төрағасының орынбасары.
2013 жылғы маусым мен 2019 жылғы сәуір аралығында Президент Әкімшілігінің Стратегиялық әзірлемелер және талдау орталығы меңгерушісінің орынбасары, Әлеуметтік-экономикалық мониторинг бөлімі меңгерушісінің орынбасары.
2019 жылғы сәуірден 2021 жылғы ақпанға дейін Қазақстан Тұңғыш Президенті — Елбасы Кеңсесінің Бөлім меңгерушісінің орынбасары.
2021 жылғы ақпаннан 2022 жылғы қаңтарға дейін үкімет қаулысымен Қазақстан Ұлттық экономика вице-министрі болды.
2022 жылғы 11 қаңтарда Қуантыров Қазақстанның Ұлттық экономика министрі болып тағайындалды. 2023 жылғы сәуірде қайта тағайындалды. Әлихан Смайылов үкіметінің отставкасынан кейін, 2024 жылғы 6 ақпанда ол министр қызметінен босатылды.
2024 жылғы 30 шілдеде, Президент жарлығы арқылы Қуантыров Сыртқы істер вице-министрі болып тағайындалды.
## Жеке өмірі
Қуантыров қазақ, орыс, ағылшын, испан және неміс тілдерін меңгерген.
Әлібек Қуантыровтың Ермек Қуантыров есімді туған ағасы бар, ол Колумбия университетінің түлегі және "Қазатомөнеркәсіптің" құқықтық бағдарлау және сатып алу жөніндегі бас директоры.
## Сын
### Непотизм
Әлібек Қуантыровтың туған ағасы, Ермек Қуантыров (20 қыркүйек 1989 жыл, Қазақ КСР) — Томск мемлекеттік университетінің, Қазақ гуманитарлық заң университетінің және Колумбия университетінің түлегі және 2023 жылғы шілдедегі жағдай бойынша, ол кезде інісі Әлібек ұлттық экономика министрі қызметінде еді, «Қазатомөнеркәсіптің» құқықтық бағдарлау және сатып алу жөніндегі бас директоры. қазақ, орыс, ағылшын, француз және қытай тілдерін меңгерген.
## Ескертпелер
## Дереккөздер |
Нұрмұхамбет Қанапияұлы Әбдібеков (21 желтоқсан 1961, Арқалық) — мемлекеттік қайраткер.
## Биография
Нұрмұхамбет Қанапияұлы Әбдібеков 1961 жылы 21 желтоқсанда Қостанай облысы Арқалық қаласында дүниеге келген. 1984 жылы Мәскеу тау-кен институтын тау-кен инженері мамандығы бойынша тәмамдады. Техника ғылымының кандидаты.
* Еңбек жолын 1984 жылы Шилісай фосфорит кенішінің шебері, кейін тау-кен цехының бастығы болып бастаған.
* 1996 жылдан бастап мемлекеттік қызметке араласты, Ақтөбе, Атырау облыстарының әкімдіктерінде бірқатар басшылық қызметтерге тағайындалған.
* 2010-2011 жылдары ҚР Индустрия және сауда вице-министрі болып жұмыс істеген.
* 2011-2012 жылдары Ақтөбе қаласының әкімі,
* 2012-2014 жылдары Ақтөбе облысы әкімінің бірінші орынбасары болған.
* 2014-2017 жылдары Қарағанды облысының әкімі.
* 2017 жылдың 14 наурызында Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің төрағасы болып тағайындалды.
* 2018 жылдың 20 ақпанында Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің төрағасы қызметінен босатылды
## Сілтеме
* Мемлекет басшысының Жарлығымен Нұрмұхамбет Қанапияұлы Әбдібеков Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің төрағасы қызметінен босатылды |
Сарышоқы – Баянауыл жəне Қызылтау таулары аралығындағы аласа тау.
## Географиялық орны
Павлодар облысы Баянауыл ауданы Жүсіпбек Аймауытов ауылының солтүстік-батысында 23 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 554 м. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай 3 км-ге созылған, енді жері 2 км. Беткейлері тіктеу бірнеше ұсақ шоқылардан тұрады. Батысында Қаражал, шығысында Итарқа, оңтүстік-батысында Жақсы Сарытау таулары бар.
## Өсімдігі
Тауалдының қиыршықтасты қоңыр топырақ жамылғысында қараған, тобылғы бұталары аралас сұлыбас, қылқан селеу, бетеге, жусан өседі. Мал жайылымы ретінде пайдаланылады.
## Дереккөздер |
Сарышоқы – Қызылтау тауларының батыс бөлігіндегі тау.
## Географиялық орны
Павлодар облысы Баянауыл ауданы жерінде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 773 м. Солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 7 км-ге созылған, енді жері 2,5-3 км. Беткейлері тіктеу, тауаралық аңғарлар жəне сайжыралармен тілімденген. Етегінде қорымтастың мол үйінділері шоғырланған. Солтүстік-батысында Қарақуыс, шығысында Əулиетас тауларымен жалғасады.
## Өсімдігі
Тауалдының қиыршықтасты қоңыр топырақ жамылғысында қараған, тобылғы бұталары аралас сұлыбас, қылқан селеу, бетеге, жусан өседі. Мал жайылымы ретінде пайдаланылады.
## Дереккөздер |
Қуандық Насихатұлы Мәдір (10 шілде 1965 жыл, Атырау облысы, Нарын құмы етегінде туған) — қазақ суретші, композитор. Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі (2005), доцент. 1983 жылы Атырау облысы Құрманғазы ауданы, Еңбекші орта мектебін, 1990 жылы А.С.Пушкин атындағы Орал педагогикалық институтының көркемсурет-графика факультетін бітірген. 2006 жылы М.Өтемісов атындағы БҚМУ-дың экономика институтын «Мемлекеттік басқару» мамандығы бойынша тәмамдаған. 1990 жылы институтты жақсыға аяқтаған оны білікті мамандар оқытушылыққа қалдырды, содан күні бүгінге дейін осы салада жүмыс істеп келеді. Республикалық облыстық, конкурстардың лауреаты (Алматы, 1995 ж., Орал, 2001 ж.). 1997 жылдан БҚО «Өнер» қоғамдық қорының президенті. «Талбесік» атты кітабы жарық көрген (Орал, Полиграфсервис, 2003). Қ.Н.Мәдірдің әндері мен сурет туындылары, ғылыми, әдістемелік, танымдық мақалалары республикалық бүқаралық ақпарат қүралдарында, әртүрлі ғылыми журналдарда, жинақтарда басылып жүр. 15-ке тарта оқу-әдістемелік құралдары, сурет альбомдары, т. 6. баспадан шықты.
## Әдебиет
Жазира Жайық. Батыс Қазақстан сүретшілері.-Орал,2010. - 108б.
Жолдығали Г. Талантты сүретшілер елге танылуы тиіс// Орал өнірі.-2010.-16 қырқүйек.-14б. |
«Мойынты» — Қарағанды облысы Шет ауданындағы станция. Станция коды: 677309.
## Оқиға
Астана – Мойынты – Берлік және Мойынты – Ақтоғай учаскелерінде орналасқан.
Станция 1939 жылы Мойнты деген атпен ашылды. Оның қазіргі атауы 2002 жылдан бері бар.
2025 жылға қарай Мойынты мен Ақтоғай арасындағы темір жол электрлендіріледі.
## Маршрут
* Петропавл — Шу темір жолы
* Мойынты-Ақтоғай темір жолы
## Дереккөздер |
Сәмек – Кеңсаз жəне Тереңбұтақ өзендерінің аралығындағы тау.
## Географиялық орны
Ұлытау облысы Жаңаарқа ауданы Аралтөбе ауылының солтүстік-батысында 7 км жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 517 м, салыстырмалы биіктігі 15-20 м. Батыстан шығысқа қарай ендік бағытта 2,5 кмге созылған, енді жері 1 км. Беткейі жайпақ, бірте-бірте еңістеніп жонды белеске ұласады. Солтүстігінде Ақжал тауы, оңтүстігінде Жұмырткөл көлі жатыр.
## Өсімдігі
Ашық қоңыр топырақ жамылғысында қылқан селеу, бетеге, жусан, тобылғы, қараған, т.б. өсімдіктер өседі. Атырабы - мал жайылымы.
## Дереккөздер |
Ерұлан Кенжебекұлы Жамаубаев (25 наурыз 1974, Алматы облысы) — қазақстандық мемлекеттік қайраткер, 2024 жылғы мамырдан Президент кеңесшісі, бұрынғы Қазақстан Республикасының Қаржы министрі (2020–2024).
## Өмірбаяны
1974 жылғы 25 наурызда Алматы облысында туған. 1995 жылы Қазақ мемлекеттік басқару академиясын «Қаржы және кредит» мамандығы бойынша , 2009 жылы Қазақ экономикалық университетін «Іскерлік әкімшілендіру магистрі» мамандығы бойынша тәмамдаған.
* 1996-1998 жылдары – Қазақ мемлекеттік басқару академиясының оқытушысы.
* 1998-2006 жылдары – Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі Зерттеулер және статистика департаменті жетекші сарапшысы, бас сарапшысы, бас маман-сарапшысы, басқарма бастығы, директор орынбасары;
* 2006-2014 жылдары – Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің Үйлестіру департаментінің директоры.
* 2014-2015 жылдары – «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс банкі» АҚ-ның басқарушы директоры.
* 2015 жылғы шілде мен қараша аралығында – Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігінің Әлеуметтік-экономикалық мониторинг бөлімі меңгерушісінің орынбасары.
* 2015 жылғы қараша мен 2018 жылғы қараша аралығында - Қазақстан Республикасының Президенті Әкімшілігінің Әлеуметтік-экономикалық мониторинг бөлімінің меңгерушісі.
* 2018 жылғы қараша мен 2019 жылғы наурыз аралығында Қазақстан Республикасы Президентінің Көмекшісі.
* 2019 жылдың 22 наурызында Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Жауапты хатшысы болып тағайындалған.
* 2020 жылдың 18 мамырында Қазақстан Республикасының Қаржы министрі болып тағайындалды.
* 2024 жылғы 6 ақпанда бұл лауазымынан босатылды.
* Сол жылғы 20 мамырда Президент кеңесшісі болып тағайындалды.
## Марапаттары
* «Құрмет» ордені
## Сілтемелер
* https://www.inform.kz/kz/erulan-zhamaubaev-kr-karzhy-ministri-bolyp-tagayyndaldy_a3651226 Ерұлан Жамаубаев ҚР Қаржы министрі болып тағайындалды
Үлгі:Асқар Маминның министрлер кабинеті |
«Жетіген» — Қазақстан темір жолы Алматы бөлімшесінің темір жол вокзалы.
Бұл станция Түрксіб пен Жетіген-Алтынкөл (de) желісіне қарайды.
Станция 1931 жылы Алматы I – Ақтоғай желісі бойынша ашылды. 2011 жылы салынған Жетіген-Қорғас-Цзинхэ темір жолы ашылды, ол Қазақстанды Қытаймен байланыстыратын екінші теміржол болды.
## Маршрут
* Түрксіб
* Жетіген-Алтынкөл темір жолы (de)
## Вокзал айналасындағы нысандар
Станция Жетіген қаласының орталығынан шалғай, станция маңында арнайы нысандар жоқ.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Жетіген станциясы картада |
Болат Мұқышұлы Әбілов (15 қыркүйек 1957, Қарағанды) — қазақстандық кәсіпкер және саясаткер.
## Өмірбаяны
1957 жылдың 15 қыркүйегінде Қарағанды қаласында кеншілер отбасында дүниеге келді. 1979 жылы Қарағанды политехникалық институтын тау-кен инженері мамандығы бойынша тәмамдады.
Арғын тайпасының Қуандық руының Қареке бөлімінен шыққан.
* Тау-кен жұмысшысы, тау-кен шебері. Костенко "Қарағандыкөмір" ӨБ (1979-1985);
* ҚазКСР Мемкенқадағалаукомы көмір өнеркәсібінің жетекші маманы (1986-1988);
* "Тенгизнефтегазстрой" бойынша жетекші маман (1989);
* "Арай" жақ жетекші маманы, бөлім бастығы (1989-1990);
* "Рахат" МП директорының орынбасары, "халықтың мәдениеті мен руханиятын қорғаудағы" республикалық ақша-заттық лотерея директоры (1990-1991);
* "BUTYA" фирмасының бас директоры, "BUTYA" ЖАҚ президенті (1991-2000)
### Басқа лауазымдар:
* Қазақстан Республикасы Президентінің штаттан тыс кеңесшісі (1994-1996);
* *Қайрат-Бутя" футбол клубының президенті (1997-1999);
* "Сорос-Қазақстан" қорының Басқарма мүшесі (1998-1999);
* Қазақстан Меценаттар Клубының Президенті (11.2000 бастап);
* Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Кәсіпкерлер кеңесінің мүшесі (09.2001-07.2002);
* "Меншікті пікір" ток-шоуының жүргізушісі, "31-арна" ТРК (09.2002-12.2003);
* Қазақстан Республикасы Президенттігіне кандидат Жармахан Тұяқбайды қолдау жөніндегі сайлау науқанының жетекшісі (09.2005-12.2005)
### Сайланбалы қызметтері, депутаттық:
* ҚР Парламенті Мәжілісінің Депутаты (03.2000-12.2001);
* 2-ші сайланған Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты, Экономикалық реформа және Өңірлік даму комитетінің мүшесі (10.1999 жылы "Отан" партиясының тізімі бойынша дауысқа түсті ,м. т. Оспановтың қайтыс болуына байланысты депутаттық мандат алды (03.2000), "Отан" партиясынан шығуына байланысты депутаттар құрамынан шығарылды (12.2001);
* V сайланған Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаттығына Жалпыұлттық социал-демократиялық партияның партиялық тізімі бойынша Кандидат (09.12.2011)
## Партияға қатыстылығы:
* "Отан" партиясы саяси кеңесінің мүшесі (11.1999-12.2001);
* "Қазақстанның демократиялық таңдауы" РҚБ Саяси кеңесінің мүшесі (11.2001-11.2003);
* Қазақстанның "Ақ жол" демократиялық партиясының тең төрағасы (03.2002-03.2005);
* "Ақ жол" ҚДП Орталық Кеңесі Президиумының төрағасы (11.2003-03.2005);
* Қазақстанның демократиялық күштері Үйлестіру кеңесінің мүшесі (10.2004 ж. бастап);
* "ЗСК" РҚБ Кеңесі Президиумының мүшесі (03.2005 ж. бастап);
* Қазақстанның "Нағыз АҚ ЖОЛ" Демократиялық партиясының тең төрағасы (04.2005-02.2008);
* "Азат" ҚДП төрағасы ("Нағыз Ақ ЖОЛ") (02.2008-10.2009);
* "Азат" жалпыұлттық социал-демократиялық партиясының тең төрағасы (2009-2013)
## Отбасы
* Әйелі: Әбілова (Күзембаева) Айгүл Ғазизқызы
* Балалары: қыздары-Жәмилә (1987 жылы туған), Кәмилә (1989 жылы туған); ұлы - Дінмұхамед (1994 жылы туған)
## Сілтемелер
* Абилов Булат Мукишевич |
Ермек Алдабергенұлы Сағымбаев (11 қазан 1967, Алматы облысы) — Қазақстан Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы, генерал-майор.
## Өмірбаяны
1989 жылы Қазақ политехникалық институтын, 2007 жылы Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетін тәмамдады.
* 1994-2006 жылдары – ұлттық қауіпсіздік органдарында офицерлік лауазымдағы қызметтерді атқарды;
* 2006-2019 жылдары – ҚР Президенті Күзет қызметінің офицерлік және басшылық лауазымдарында қызмет атқарды;
* 2019-2021 жылдары – Мемлекеттік күзет қызметі бастығының орынбасары – ҚР Президенті Күзет қызметінің бастығы;
* 2021 жылдың шілдесінен – ҚР Мемлекеттік күзет қызметі бастығының міндетін атқарушы;
* 2021 жылғы тамыздан 2022 жылғы қаңтарға дейін – ҚР Мемлекеттік күзет қызметінің бастығы;
* 2022 жылғы 6 қаңтардан бастап – ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасы.
## Сілтемелер
* Сағымбаев Ермек Алдабергенұлы |
«Қызылорда вокзалы» – Қазақстан темір жолының Қызылорда қаласында орналасқан темір жол вокзалы.
## Оқиға
Бірінші станцияның ғимараты 1905 жылы салынды , 1906 жылы қала арқылы өткен Орынбор-Ташкент темір жолының бойымен тұрақты қозғалыс ашылды .
Станцияның бірінші ғимараты бір қабатты болса, 1969 жылы салынған екіншісі үш қабатты болды .
2013 жылы тәулігіне жолаушылар тасымалы 1150 адамды құрады.
## Маршрут
* Орынбор-Ташкент темір жолы
## Дереккөздер |
Марат Бақытжанұлы Бекетаев (29 тамыз 1977, Шымкент) — Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің кеңесшісі.
## Өмірбаяны
Қазақ мемлекеттік заң институты заңгер мамандығы бойынша тәмамдады (1998). Лондон экономика және саяси ғылымдар мектебі (2000).
* 2001-2002 — Алматы қаласындағы Британ Кеңесінің құқықтық мәселелер жөніндегі консультанты, Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің "Дипломатиялық өкілдіктермен жұмыс жөніндегі департаменті" РМК-ның сектор меңгерушісі;
* 2002-2003 — Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің "Дипломатиялық корпусқа қызмет көрсету жөніндегі басқармасы" ЖАҚ бастығы ;
* 2003-2004 — Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігі төрағасының бөлім бастығы, басқарма бастығы, кеңесшісі;
* 2004 — Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Ақпарат және тестілеу орталығы директорының орынбасары;
* 2004-2006 — Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері Агенттігінің "Мемлекеттік қызметшілерді оқыту Еуразиялық орталығы" РМҚК директорының орынбасары, директоры;
* 2006-2007 — Қазақстан Республикасы Премьер-Министрі орынбасарының кеңесшісі;
* 2007 — Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің кеңесшіс;
* 06.2007-04.2010 — Қазақстан Республикасының Әділет Вице-министрі;
* 04.2010-12.2015 — Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің Жауапты хатшысы;
* 11.12.2015-13.09.2016 — Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі Басшысының Орынбасары;
* 13.09.2016-11.01.2022 — Қазақстан Республикасының Әділет министрі;
* 2022 жылдың қаңтарынан — Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің кеңесшісі.
### Басқа лауазымдар:
* "Eurasian Natural Resources Corporation" компаниясы директорлар кеңесінің мүшесі (02.2008);
* "Мемлекеттік қызмет персоналын басқару ұлттық орталығы" АҚ Директорлар кеңесінің мүшесі 04.2009);
* Мемлекеттік билік тармақтары арасында өкілеттіктерді қайта бөлу мәселелері жөніндегі жұмыс тобының мүшесі (11.01.2017 ж. бастап);
* Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Қоғамдық сананы жаңғырту бағдарламасын іске асыру жөніндегі ұлттық комиссияның мүшесі (17.04.2017 ж. бастап);
* Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ұлттық инвесторлар кеңесінің мүшесі (12.10.2019 ж. бастап)
## Марапаттары
* "Құрмет" Ордені (2011)
## Отбасы
* Әйелі: Бекетаева (Нұрпейісова) Гүлнара Мулікқызы
* Балалар: қыздары-Алина (2008), Малика (2013)
## Сілтемелер
* Бекетаев Марат Бакытжанович
Үлгі:Асқар Маминның министрлер кабинеті |
Ербол Шырақбайұлы Қарашөкеев (26 қараша 1976, Алматы облысы) — Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрі.
## Өмірбаян
Ербол Қарашөкеев 1976 жылы 26 қараша Алматы облысында дүниеге келген. Әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік ұлттық университетін, Қазіргі заман гуманитарлық институтын бітірген. Мамандығы бойынша біліктілігі — экономист, экономика магистрі, құқықтану бакалавры, бакалавр академиялық дәрежесі берілген менеджмент саласының маманы.
* Еңбек жолын 1998 жылы ҚР Статистика агенттігінің Талдау және конъюнктуралық зерттеулер басқармасының бас маманы болып бастаған, 1999 – 2001 жылдары ҚР Президенті Әкімшілігінің Әлеуметтік-экономикалық талдау бөлімінің консультанты болды.
* 2001 жылдан 2003 жылға дейін коммерциялық ұйымдарда басшылық лауазымдар атқарды.
* 2003-2006 жылдары «Экспорттық несиелер мен инвестицияларды сақтандыру жөніндегі мемлекеттік сақтандыру корпорациясы» АҚ Қаржы департаментінің директоры-Басқарма мүшесі.
* 2006-2007 жылдары ҚР Қаржы министрлігінің жиынтық-талдау департаментінің директоры.
* 2007 жылғы қаңтар-шілде аралығында «ҚазАгро» Ұлттық басқарушы холдингі» АҚ Басқарушы директоры.
* 2007-2009 жылдары «Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры» АҚ Басқарма төрағасы.
* 2010-2012 жылдары республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің «Қаржылық бұзушылықтарды зерттеу орталығы» РМК директоры.
* 2012 жылдан 2013 жылға дейін «ҚБТУ мұнай-газ инжинирингі және ақпараттық технологиялар институты» ЖШС Бас директоры.
* 2013-2016 жылдары «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ Басқарма төрағасының орынбасары.
* 2016-2019 жылдары ҚР Президенті Әкімшілігінің Әлеуметтік-экономикалық мониторинг бөлімі меңгерушісінің орынбасары.
* 2019 жылдың қаңтар-сәуір айлары аралығында ҚР Қаржы министрлігі Қазынашылық комитетінің төрағасы.
* 2019 жылдың сәуірінен 2021 жылдың наурызына дейін «ҚазАгро» Холдингі» АҚ Басқарма төрағасы.
* 2021 жылдың сәуір-шілде аралығында ҚР Қаржы вице-министрі.
* 2021 жылғы шілдеден бастап – ҚР Ауыл шаруашылығы вице – министрі -министрінің міндеттерін атқарушы.
* 2021 жылғы 1 қыркүйектен бастап Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрі болып тағайындалды.
## Сілтемелер
* Ербол Шырақбайұлы Қарашөкеев
Үлгі:Асқар Маминның министрлер кабинеті |
Серікқали Аманғалиұлы Брекешев (14 қазан 1972 жыл, Павлодар) — қазақстандық саясаткер, 2019–2023 жылдары экология, геология және табиғи ресурстар министрі қызметін атқарған.
## Өмірбаяны
### Білімі және мансабы
Серікқали Брекешев 1972 жылы 14 қазанда Павлодар қаласында туған. Білімін 1995 жылы Атырау политехникалық институтын "Мұнай және газ кен орындарын игеру" мамандығы бойынша алды.
Мансабын 1995–1997 жылдары «Қазақстан-Ресей сауда үйі» БК, бас директордың орынбасары ретінде бастады. Бұдан кейін, 1997 жылы Ақтау қаласындағы Салық бөлімінде инспектор болып жұмыс істеді.
1997-1998 жылдары Серікқали Брекешев «Маңғыстаумұнайгаз» АҚ «Мұнайгермес» материалдық-техникалық қамтамасыз ету және өнімді өткізу басқармасының филиалындағы 8-ші разрядты инженер қызметінде болды.
1998–2006 жылдар аралығында «Қарақұдықмұнай» ЖАҚ, мұнай өндіру жөніндегі мастер, пайдалану жөніндегі инженер, кәсіпшілік менеджері болып жұмыс істеген.
2007-2014 жылдары энергетика және минералдық ресурстар, мұнай және газ министрліктерінде басшылық қызметтер атқарған.
2015-2020 жылдары «ҚазТрансГаз» АҚ құрылымында ГТЖ басқару жөніндегі басқарушы директоры, техникалық саясат жөніндегі басқарушы директоры, өндірістік-техникалық департаментінің директоры, бас директордың техникалық саясат жөніндегі орынбасары болды.
2020 жылдың 5 наурызынан бастап 2021 жылға дейін Қазақстан экология, геология және табиғи ресурстар вице-министрі.
2021 жылғы 10 қыркүйектен бастап 2023 жылдың басына дейін Қазақстан Экология, геология және табиғи ресурстар министрі болып тағайындалды.
## Сілтемелер
* Серікқали Аманғалиұлы Брекешев
Үлгі:Асқар Маминның министрлер кабинеті |
«Монтайтас» — Қазақстан Республикасы Түркістан облысы Арыс қаласы әкімдігінің Монтайтас ауылында орналасқан темір жол вокзалы. Станция 1906 жылы ашылды.
Вокзалдың негізгі қызметі – жолаушылар билеттерін сату, багажды қабылдау және жеткізу, жүктерді вагондармен және шағын жөнелтілімдермен қабылдау және жеткізу. Вокзалда мектеп бар (ол В. Маяковский атымен аталады)
2012 жылдың 19 ақпанындағы жағдай бойынша Монтайтас станциясында 4088 адам (614 шаруашылық) тұрады.Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының және Қазақ пен-клубы сыйлығының иегері жазушы-драматург Дулат Исабеков осы станцияда дүниеге келген.
## Маршрут
* Орынбор-Ташкент темір жолы
* Түрксіб
Арыс пен Ташкент арасында трек ортақ.
## Дереккөздер |
Көкшетау Халықаралық Әуежайы (IATA: KOV, ICAO: UACK) (ағылш. Kokshetau International Airport) —Қазақстан Республикасының Ақмола облысындағы Көкшетау қаласының халықаралық әуежайы. 1945 жылы салынған. Ол Көкшетау орталығынан солтүстік-шығысқа қарай 12.5 км қашықта, Ақкөл ауылы мен А-13 автожолының арасында орналасқан. 2018 жылы әуежай 21,427 жолаушыға қызмет көрсеткен (2017 жылмен салыстырғанда 2.7%-тік кему) және осы көрсеткіш бойынша қазақстандық әуежайлар арасында жолаушылар ағыны бойынша 17-ші орынды иеленді.
Әуе транспортының халықаралық қауымдастағы (IATA) тағайындаған Көкшетау әуежайының үш әріптік коды KOV болып табылады, себебі Көкшетау бұрын Кокчетав деп аталды. "Нұрсұлтан Назарбаев Халықаралық Әуежайы" акционерлік қоғамының құрылымымен басқарылады. Көкшетау қаласының әуежайында "SCAT" АҚ-ның Ақтау қаласына (Маңғыстау облысы) тұрақты авиарейстері - аптасына 2 рейс, Шымкент қаласына тұрақты авиарейстері - аптасына 2 рейс және "Qazaq Air" АҚ-ның Алматы қаласына аптасына 3 рет рейстері орындалады.
## Орналасуы
Көкшетау орталығынан солтүстік-шығысқа қарай 12.5 км қашықта, Ақкөл ауылы мен А-13 (бұрынғы Р393) автожолының арасында орналасқан.
## Тарихы
Көкшетау әуежайының тарихы 1945 жылдың маусым айынан өзек тартады. Шағын әуежай қаланың солтүстігінде, Қопа көлінің іргесінде орналасты 53°18′47″ с. е. 69°23′00″ ш. б.53.31306° с. е. 69.38333° ш. б. / 53.31306; 69.38333 (Шағын әуежай) . Сол жылғы шілденің орта шенінде әуежайға алғашқы ПО-2 ұшағы келіп қонды. Оны басқарған 4-сыныпты ұшқыш Николай Бондарьды қалалықтар нағыз батыр ретінде құрметпен қарсы алды.
Көкшетау тарихындағы ерекше оқиға ретінде, 1972 жылы қаланың шығыс беткейінде жаңа әуежайдың ашылуын айтуға болады. Бұл іске сол кездегі обкомның бірінші хатшысы, белгілі қоғам қайраткері Еркін Әуелбековтің айрықша үлес қосқанын құрметпен еске алғанымыз жөн. Салтанат шараларына екі мәрте Кеңес Одағының Батыры Талғат Бигелдинов қатысып, жергілікті ұшқыштардың бойына жігер қосты.
### Модернизация
## Қабылдайтын әуе көлігі түрлері
Әуежай азаматтық авиацияның Халықаралық ұйымы (ИКАО) стандарттары талаптарының 1-санатына жауап бере алады. Яғни, ұшып-қону алаңы жалпы салмағы 171 тонналық лайнерлерді, тікұшақтардың барлық түрін қабылдай алады.
Airbus A320, Airbus A321, Airbus A330, Airbus A350, Boeing 757, Boeing 777, Boeing 787, және тағы да басқа 3-4 кластағы ӘК түрлері, барлық типтегі тікұшақтар. Әуе көлігінің ең көп ұшу салмағы шектеусіз. Ұшу-қону жолағының (PCN) жіктеу саны 50/F/С/Y/T.
## Терминал
Сағатына 200 жолаушыны қабылдай алатын аэровокзал екі телескопиялық трап, лифт және эскалаторлармен жабдықталған. Халықаралық Көкшетау әуежайда жолаушыларға барлық қолайлы жағдайлар жасалумен бірге, тіркеу, шекаралық және кедендік ресімдеу орындары қарастырылған.
## Әуе компаниялары мен бағыттар
### Жолаушылар рейстері
2023 жылғы мәлімет бойынша Көкшетау әуежайынан келесі бағыттар бойынша рейстер ұшырылады:
## Қызмет көрсеткіштері
### Жолаушылар легі
## Суреттер
*
*
*
*
*
## Оқиғалар
* 2013 жылы 29 қаңтарда Алматы маңында болған Bombardier CRJ 200 әуе апаты
## Тағы қараңыз
* Халықаралық Петропавл әуежайы (195 км)
* Нұрсұлтан Назарбаев Халықаралық Әуежайы (287 км)
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Көкшетау Халықаралық Әуежайы
* Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Көкшетау Халықаралық Әуежайы
* Халықаралық Көкшетау Әуежайынан ұшып шыққан ұшақтар мен қонып жатқан ұшақтардың радарлық бағылаулары |
«Алтынкөл» — Қазақстан темір жолы Алматы бөлімшесінің темір жол вокзалы. «Экспресс-3» коды: 707608. Жетіген – Алтынкөл учаскесінде орналасқан. Ол 2011 жылы Жетіген – Алтынкөл – Қытаймен шекара учаскесінің құрамында ашылды, 2012 жылдың қыркүйегінде жолаушылар пойыздарының қозғалысы басталды.
## Маршрут
* Жетіген-Алтынкөл темір жолы (de)
* Цзинхэ — Қорғас темір жолы (zh)
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* ЖД Алтынкөл стансасы :: Өнім каталогы Қорғас ШЫХО |
«Луговой»— Қазақстан темір жолының құрылып жатқан бекеті. Осы станциядан Қырғызстанға баратын темір жол тармақталады.
## Маршрут
* Түрксіб
* Луговой — Бішкек темір жолы (de)
## Дереккөздер |
Равиль Тәжіқараұлы Шырдабаев (26.5.1940, Атырау облысы Мақат ауданы Доссор кенті) – экономика ғылымының докторы.
Байұлы тайпасының Таз руынан шыққан.
Мәскеу мұнай химиясы және газ өнеркәсібі институтын (1961), КОКП ОК жанындағы жоғары партия мектебін (1975) бітірген. Атырау, Жаңаөзен қалалықлық партия комитеттерінің 1-хатшысы, Махамбет аудандық партия комитетінің 1-хатшысы (1975–1993), «Теңізшевройл» қазақ-американ біріккен кәсіпорнының директоры, Қазақстан мұнай және газ өнеркәсібі министрі (1993–1994), Атырау облысының әкімі (1994–1998) болды. 1999 жылдан дипломатиялық жұмыстар атқарады. 20-дан астам ғылыми жарияланымның авторы. Еңбек Қызыл Ту, «Құрмет Белгісі» ордендерімен марапатталған. |
1999 жылғы парламент сайлауында сайланды
* Айталы Амангелді Әбдірахманұлы
* Алпысбеков Қуаныш Махмұтұлы
* Асанов Владимир Байтениязович
* Әбділдин Серікболсын Әбділдаұлы
* Әлібаев Серікбай Бариұлы
* Әлімжанов Исахан Молдаханұлы
* Әмірғожин Хамит Айдарұлы
* Байназаров Ғалым
* Бәкір Әбдіжәлел Қошқарұлы
* Бейсенбаев Асқар Асанұлы
* Бисетаев Серікбай Жұмабекұлы
* Веснин Виктор Николаевич
* Дауылбаев Асхат Қайзоллаұлы
* Дворецкий Владимир Яковлевич
* Дрожжин Сергей Васильевич
* Дьяченко Сергей Александрович
* Егоров Виктор Николаевич
* Елеубаев Ұзаққали Биалайұлы
* Ережепов Қайролла Жеткізгенұлы
* Жалыбин Сергей Михайлович
* Жүйріктаева Мәрия Беспайқызы
* Землянов Валерьян Янович
* Иванов Виктор Михайлович
* Квятковская Татьяна Григорьевна
* Келемсейіт Ермек Әбілмәжінұлы
* Кемел Мырзагелді
* Кенжебек Өмірғали
* Көпеев Мұхамбет Жұманазарұлы
* Косарев Владислав Борисович
* Қосмамбетов Төлебек
* Котович Валерий Николаевич
* Көпенова Бақыт Қайыркешқызы
* Көшқалиев Хакім Дүйсешұлы
* Қабанбаев Асқар
* Қадырова Зәуре Жүсіпқызы
* Қалдығұлова Сәния Мұсақызы
* Қалиев Ғани Әлімұлы
* Қалиұлы Жекен
* Қараманов Ұзақбай Қараманұлы
* Қасымов Ғани Есенкелдіұлы
* Қонақбаев Серік Керімбекұлы
* Лавриненко Юрий Иванович
* Мәдинов Ромин Ризаұлы
* Макалкин Валентин Иванович
* Мақашев Зейнула Мұхамедияұлы
* Максимонько Василий Владимирович
* Милютин Александр Александрович
* Мужчиль Татьяна Евгеньевна
* Мұқашев Рахмет Желдібайұлы
* Мұртаза Шерхан Мұртазаұлы
* Нығматулин Ерлан Зайроллаұлы
* Омаров Шәріп Омарұлы
* Оңғарсынова Фариза Оңғарсынқызы
* Оразәлинов Шәймерден Әбілмәжінұлы
* Оспанов Марат Тұрдыбекұлы
* Рамазанов Еркін Аманоллаұлы
* Рахметов Ержан Оразұлы
* Рүстемов Нұрбах Тұрарұлы
* Сәбден Оразалы Сәбденұлы
* Сағдиев Мақтай Рамазанұлы
* Сарманов Ерғали Сатыбалдыұлы
* Сәрпеков Рамазан Құмарбекұлы
* Сәрсенов Нұрдәулет Жұмағұлұлы
* Сисенбаев Тагир Мұсаұлы
* Сорокин Борис Владимирович
* Сыздықов Тито Уақапұлы
* Тәкенов Болат Долдаұлы
* Тінікеев Мұхтар Бәкірұлы
* Тоқтасынов Төлен Мұхамедиұлы
* Трошихин Михаил Васильевич
* Төлеметов Қуанышбек
* Тұрлыханов Дәулет Болатұлы
* Тұрысов Қаратай Тұрсынұлы
* Тұяқбай Жармахан Айтбайұлы
* Тышанов Амалбек Қозыбақұлы
* Черкашина Алимпиада Ивановна
* Чиркалин Иван Федорович
* Шаекин Рауан Михайлұлы
* Шалабаев Қайрат Ғабдолұлы
* Щербинин Николай Иванович
## Дереккөздер |
Ғалымжан Баділжанұлы Жақиянов (8 мамыр 1963 жыл, Күршім ауданы, Шығыс Қазақстан облысы) — қазақстандық кәсіпкер және саясаткер, Қазақстанның демократиялық таңдауы оппозициялық қозғалысы негізін қалаушыларының бірі, 1997–2001 жылдары Павлодар облысының әкімі және 1994–1997 жылдары Семей облысының әкімі. Жақиянов қызмет бабын асыра пайдаланды деген айыппен 2002–2006 жылдар аралығында түрмеде отырған.
## Өмірбаяны
1963 жылы 8 мамырда Шығыс Қазақстан облысы Күршім ауданы Құйған ауылында дүниеге келген. Қазақ. Орта жүздің Найман тайпасының Терістаңбалы руынан шыққан.
Н. Э. Бауман атындағы Мәскеу мемлекеттік техникалық университетінің машина жасау факультетін бітірген, (1986) инженер-механик, экономика ғылымдарының кандидаты (1999). Кандидаттық диссертациясының тақырыбы: "Аймақтағы тұрғын үй-коммуналдық реформа (Семей облысының мысалында)".
1986-1989 жылдары – Семей машина жасау зауытында цех шебері, комсомол комитетінің хатшысы.
Халық депутаттары Семей қалалық кеңесінің (1989-1993), Семей облыстық мәслихатының (1993-1994) депутаты.
1990-1992 жылдары — "Томан" коммерциялық фирмасының директоры.
1992-1994 жылдары — "Семей" қаржы-өнеркәсіп тобының бас директоры.
1994-1997 жылдары — Семей облыстық әкімшілігінің басшысы (1995 жылдан — Семей облысының әкімі).
1997 жылы – Қазақстан Республикасы Стратегиялық ресурстарды бақылау агенттігінің төрағасы.
1997-2001 жылдары – Павлодар облысының әкімі. "Астана" медалімен (1998), II дәрежелі "Мәскеудің Әулие князі Даниил" орденімен (1999) марапатталған.
Қазақстанның демократиялық таңдауы республикалық қоғамдық бірлестігінің (ДВК) құрылуына байланысты отставкаға кетті.
2001 жылдың қараша айында Ғалымжан Жақиянов Ораз Жандосовпен (ҚР вице-премьер-министрі), Төлен Тоқтасыновпен (ҚР Парламентінің депутаты, бизнесмен), Нұржан Субханбердин және Мұхтар Аблязовпен (Қазкоммерцбанк пен Тұран-Әлем банкінің басшылары мен негізгі иелері), сондай-ақ бірқатар басқа Үкімет мүшелерімен, Парламент депутаттарымен және еліміздің жетекші кәсіпкерлерімен бірге Қазақстанның демократиялық таңдауы республикалық қоғамдық бірлестігінің (ҚДТ) бастамашыларының бірі болды.
2002 жылы – Қазақстанның демократиялық таңдауы қозғалысының төрағасы болып сайланды.
2002 жылғы тамызда лауазымдық өкілеттіктерін асыра пайдаланғаны үшін ҚР Қылмыстық кодексінің 307, 308-баптары бойынша 7 жылға бас бостандығынан айырылды. Еуропалық Одақтың және АҚШ-тың ресми органдары сот процесінің саяси уәждемесін атап өтті және Қазақстан билігін қылмыстық істі әділ қарауға шақырды. Халықаралық құқық қорғау ұйымдары Amnesty International, Human Rights Watch, адам құқықтары жөніндегі халықаралық Хельсинки Федерациясы Жакияновты саяси тұтқын деп таныды.
2006 жылы мерзімінен бұрын-шартты түрде босатылды.
2006 жылдан бастап "азаматтық қоғам" қоғамдық қоры қамқоршылық кеңесінің төрағасы.
2012 жылы отбасымен бірге АҚШ-қа, Бостон қаласына көшіп, Слоан мектебінің MBA бағдарламасына Массачусетс технологиялық институтына түсті.
2013 жылы ол енді саясатпен де, жеке бизнеспен де айналыспайтынын мәлімдеді.
## Отбасы
Әкесі — Жақиянов Бәділжан Жақиянұлы (1919—1987), Ұлы Отан соғысының қатысушысы, ұжымшар төрағасы, кеңшар директоры болып жұмыс істеген.
Анасы — Жақиянова Рәш (1927—1984), бухгалтер.
## Дереккөздер |
2004 жылғы парламенттік сайлауда сайланды
* Ағатаева Күләш Әбдібекқызы
* Айталы Амангелді Әбдірахманұлы
* Алшымбаев Зейнолла Өтежанұлы
* Асанов Тұрарбек Мәжілұлы
* Аяшев Оңалбай
* Аяшов Райымбек
* Әлімжанов Бекен Өкенұлы
* Әубәкіров Тоқтар Оңғарбайұлы
* Баймағамбетова Бағила Бірмағамбетқызы
* Бейсенбаев Асқар Асанұлы
* Бердіоңғар Тәңірберген Маратұлы
* Бобров Владимир Яковлевич
* Бояркин Сергей Иванович
* Доскалов Валерий Алексеевич
* Дьяченко Сергей Александрович
* Егоров Виктор Николаевич
* Есжанов Сауырбай Көлбайұлы
* Жалыбин Сергей Михайлович
* Жамалов Аманжан Мәкәрімұлы
* Жолшыбеков Әмзебек Рысбекұлы
* Итеғұлов Марал Серғазыұлы
* Итемгенов Нұрлан Ғайсанұлы
* Киселев Сергей Владимирович
* Клебанова Дарья Владимировна
* Котович Валерий Николаевич
* Қадырова Зәуре Жүсіпқызы
* Қалижанов Уәлихан Қалижанұлы
* Қараманов Ұзақбай Қараманұлы
* Қонақбаев Серік Керімбекұлы
* Қосмамбетов Төлебек
* Милютин Александр Александрович
* Мұқашев Рахмет Желдібайұлы
* Мұхамеджанов Орал Байғонысұлы
* Назарбаева Дариға Нұрсұлтанқызы
* Нехорошев Владимир Анфианович
* Нығматулин Ерлан Зайроллаұлы
* Нөкетаева Динар Жүсіпәліқызы
* Нұрахметов Тоқтархан Нұрахметұлы
* Омаров Ермұханбет Омарұлы
* Оспанов Серік Жәмекұлы
* Оразәлинов Шәймерден Әбілмәжінұлы
* Өтегенов Аманғос Титауұлы
* Өтепбаев Байбол Әнәпияұлы
* Рамазанов Еркін Аманоллаұлы
* Рахметов Ержан Оразұлы
* Рүстемов Нұрбах Тұрарұлы
* Сабильянов Нұртай Салихұлы
* Сағадиев Кенжеғали Әбенұлы
* Сухорукова Вера Николаевна
* Сыздықов Тито Уақапұлы
* Тарасенко Елена Ивановна
* Таспихов Амангелді Сатыбалдыұлы
* Тінікеев Мұхтар Бәкірұлы
* Трошихин Михаил Васильевич
* Түсіпов Алдиярбек Әлиасқарұлы
* Тілеухан Бекболат Қанайұлы
* Шаекин Рауан Михаилұлы
* Шалахметов Ғаділбек Мінажұлы
* Шаханов Мұхтар Шаханұлы
* Шырдабаев Равиль Тәжіқараұлы
* Чиркалин Иван Федорович
## Ақ жол
* Бәйменов Әлихан Мұхамедияұлы
* Тышанов Амалбек Қозыбақұлы
## Асар
* Елеубаев Ұзаққали Биалайұлы
* Сәрсенов Нұрдәулет Жұмағұлұлы
## ЕАӨО
* Мәдинов Ромин Ризаұлы
## Кейінірек
* Дүйсекеев Амангелді Дүйсекеұлы
* Жылқышиев Нұрлан Әбжаппарұлы
## Дереккөздер |
Өңір — халықтық географияда көлемі жағынан аса ауқымды, ұзыннан-ұзақ созылып жатқан әртүрлі аймақ өлкелерді қамтитын жер.Халық тілінде өңір деп әуелде «киімнің бір-біріне қарама-қарсы екі алдыңғы бойын» да атайды. Осыған ұқсайтын, ұзыннан-ұзаққа созылып екі жақ жағалауы жарыса жаткан аса ірі өзен-сулы жерлерді Жайық өңірі, Торғай өңірі, Сыр өңірі, Ертіс өңірі, Іле өңірі, Қаратал өңірі т.б. деп атаған.
Өңір термині таумен байланысты да айтылады: Алтай өңірі, Жетісу өңірі, Алатау өңірі, Қаратау өңірі, Ұлытау өңірі, Мұғалжар өңірі т.б.
Өңір атауы аймақ, өлке сөздерімен мағыналас қолданылатын реттері бар. Бірақ өлке атауы, түптеп келгенде, елді мекен, ал аймақ көбіне-көп ертеректегі әкімшілік-территориялық бөлініспен байланысты айтылған. Өңір атауының олардан негізгі айырмашылығы - аталмыш жерлердің негізгі табиғи ерекшеліктеріне, сол жерлердің жаратылыс орайына қарай халықтың шаруашылық өмірімен байланысты жайттарын да қамтиды. Мысалы: мақталы өңір, күрішті өңір, астықты өңір, малды өңір т.б.
## Дереккөздер |
Өре киіз — тығыз әрі шымыр басылған, ұзындығы үш құлаштан асатын көлемді киіздің атауы. Әдетте халық арасында киіз деп бетіне ою-өрнек бастырылмай, тек шымқай бір түсті жүннен ғана басылған бұйымды атаса, өре киіз деп бетіне көркемдеп түрлі өрнек бастырылған текеметті де атай береді.
## Дереккөздер |
Қазақстанның ашық университеті — еліміздің жетекші жоғары оқу орындары мен мамандары бірлесе әзірлеген онлайн-курстарға тегін қол жеткізу мүмкіндігін ұсынатын, коммерциялық емес білім беру платформасы. Жобаның бастамашысы – «Ұлттық аударма бюросы» Қоғамдық Қоры болып табылады. Жоба сапалы тегін онлайн-курстар ұсыну арқылы Қазақстан халқының интеллектуалдық деңгейін арттыру, цифрлық технологиялар көмегімен онлайн білімді баршаға қолжетімді етуге бағытталған.
## Тарихы
Жобаны WikiBilim қоғамдық қоры 2017 жылдың көктемінде Kcell телекоммуникация операторының қолдауымен жасаған. Бастапқыда жоба математика, бағдарламалау және робототехника сияқты техникалық пәндер бойынша онлайн курстарды құруға бағытталған. Жобаның бірінші жылында 1000-нан астам адам онлайн курстардан өтті.
2018 жылғы 12 сәуірде Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевқа ашық университет алаңының тұсаукесері өтті. Кездесу қорытындысы бойынша Мемлекет басшысы барлық жоғары оқу орындарына оқу үдерісінде онлайн курстарды қабылдауды тапсырды.
2018 жылы «Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 оқулық» бағдарламасы аясында аударылған оқулықтар негізінде онлайн курстар құрылды.
Жобаларға бірінші болып қолдау көрсеткен академик Асқар Жұмалділдаев, серіктес университеттер: Қазақстан-Британ техникалық университеті, Қ.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университеті, Алматы менеджмент университеті және т.б.
## Курстары
* Тіл — инстинкт (Стивен Пинкердің кітабына негізделген)
* Әдебиет теориясы
* Тіл тарихы
* Батыс философиясының жаңа тарихы: Қазіргі заман философиясының бастауы, дәрісті Ақмарал Байдлаева оқиды
* Құдайтану баяны: Иудаизм, христиандық пен исламдағы 4000 жылдық ізденіс (К.Армстронгтың кітабына негізделген), дәрісті Досай Кенжетаев оқиды
* Өнер тарихы (Эрнст Гомбрихтің кітабына негізделген), дәрісті Зухра Ыдырыс оқиды
* Семиосфера (Юрий Лотманның кітабына негізделген), дәрісті Құранбек Әсет Абайұлы оқиды
* Философияның таңдаулы 25 кітабы, француз философы Реми Хессаның кітабына негізделген
* Философияның қысқаша тарихы. Сократтан Дерридаға дейін
* Ұлттың этностық тамыры (Энтони Дуглас Смиттің еңбегіне негізделген)
* Ислам философиясы: Оксфорд жинағы
* Стратегиялық бренд-менеджмент
* Мемлекеттік саясат
* Шағын бизнесті басқару: кәсіп бастау және венчурді дамыту
* Бастауыш мектептің үздік мұғалімі
* Халық саны және қоғам: демографияға кіріспе
Жәнеде тағы көптеген курстарға өтіп, тыңдауға болады.
## Серіктестері
Жобаның серіктесі ретінде Қазақстан Республикасының барлық жетекші университеттері қатысты. Сондай-ақ Ашық университет (ағылш. The Open University) жобаның академиялық кеңесшілері ретінде де әрекет етті.
## 100 жаңа оқулық жобасы
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Болашаққа көзқарас: қоғамдық сананы жаңғырту» мақаласында Қазақстанға бүгінгі мен болашақты жақсы түсінетін гуманитарлық бағыттағы адамдар қажет екенін атап өтті. Осы орайда тарих және саясаттану, әлеуметтану және философия, психология, педагогика, экономика, мәдениеттану, сонымен қатар филология ғылымдары салаларында студенттердің уақыт талабына сай білім алуына барлық жағдай жасауды тапсырды. Жоба аясында әлемдік университеттердің барлық гуманитарлық мамандықтар бойынша оқулықтар қазақ тіліне аударылуда. Жоба «Рухани жаңғыру» бағдарламасының бір бөлігі болып табылады және осы бағдарламаны жүзеге асыру жөніндегі Ұлттық комиссияның қолдауымен жүзеге асырылуда.
## Дереккөздер |
Тіл-Құрал (Til-Qural) – ойын тәсілдерін қолдана отырып, қазақ тілін үйренуге және қолдануға арналған тегін платформа. Жобаны "Тіл-Қазына" компаниясы әзірледі, 2019 жылы іске қосылды. Сервис тіркелгеннен кейін tilqural.kz веб-порталда, iOS, Android операциялық жүйелері бар мобильді қосымшаларда қолжетімді.
## Оқыту әдістемесі:
Tilqural қазақ тілін өз бетінше үйренудің 5 деңгейінен тұрады:
* А1-қарапайым деңгей;
* А2-базалық деңгей;
* В1-орта деңгей;
* В2-ортадан жоғары деңгей;
* С1-жоғары деңгей.
Әр деңгейде бірнеше тақырыптық сабақтар бар. Пайдаланушы әр тақырыптық сабақты жаңа сөздерді үйренуден бастайды. Әрі қарай пайдаланушы үйренген сөздерін тыңдап, оқып, жаза алады. Және сөйлеуді бекіту үшін жаттығуларды орындайды. Сондай-ақ әр сабақта пайдаланушы жаттығулардың көмегімен жаңа сөздерді бекітеді. Жеке кабинетте пайдаланушыға оқу барысы көрсетілген журнал қолжетімді.
Tilqural қолданушыға қызық материалдар арқылы қазақ тілін үйретеді:
* бейнероликтер – орыс тіліндегі субтитрі бар қазақ тіліндегі фильмдер мен мультфильмдерден үзінділер;
* мәтіндер – қазақша мәтіннің дыбысталуы және мәтіннің орысша аудармасы бар қазақстандық және шетелдік шығармалардан үзінділер;
* қазақ тіліндегі фразалардың аудио дыбысталуы және орыс тіліне аудармасы бар тақырыптық фразалар (70 санат);
* сабақтардан алынған сөздердің тақырыптық сөздігі.
Сондай-ақ пайдаланушылар қазақ тілін өз бетінше үйренуге арналған түрлі оқулықтарды pdf форматында жүктей алады.
Tilqural сервисінде өз курстарын, топтарын құруға және курсқа басқа қатысушыларды шақыруға мүмкіндік бар.
Tilqural-да тіл үйренудің барлық функциялары тегін.
## Тағы қараңыз:
* Android мобильді қосымшасы
## Дереккөздер |
Ерлер арасындағы индорхоккейден Азия кубогы (ағылш. Men's Indoor Hockey Asia Cup) — ерлер ұлттық құрамалар үшін 2008 жылдан бастап екі жылда бір рет Азия Хоккей Федерациясымен ұйымдастырылатын индорхоккейден халықаралық жарыс.
## Жеңімпаздары және жүлдегерлері
## Жалпы медальдар саны
## Сыртқы сілтемелер
* Asia Cup |
Termincom — қазақ терминологиясы жайлы толық мәлімет беретін сайт. Сайт Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы терминологиялық комиссия бекіткен терминдерді пайдалану үшін, салааралық терминологиялық қорды біріздендіру және жетілдіру үшін пайдаланылады. Сайт 2016 жылы 20 қазаннан бастап іске қосылған.
## Сайт құрылымы
* Термин;
* Алаң;
* Мақалалар;
* Кітаптар;
* Библиография;
* Тұлға&Терминология;
* Мектеп терминологиясы;
* Авторизация және тіркеу жүйесі;
* Жеке кабинет және пайдаланушылар.
## Сайттың мүмкіндігі
* қазақ немесе орыс тілінде енгізілген терминдердің автоматты түрде аудармасын көрсетеді;
* терминнің қай салаға тиесілі екендігі және қай жылы бекітілгендігі туралы ақпарат береді;
* Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық терминологиялық комиссия мүшелері бекітуге ұсынылатын терминдерді сайттың Алаң бөлімінде талқылайды, дауыс береді, пікір қалдырады, ұсыныстарын береді;
* Алаңнан кейін Комиссия отырысында талқыланған терминдер шешім шыққаннан кейін «Termincom.kz» сайтының «Термин» бөлімінде жарияланады.
## Сайтты пайдаланушылардың мүмкіндігі
* Іздеген термині туралы ақпарат ала алады (қай салаға тиесілі, бекітілген не бекітілмеген термин екендігі, бекітілген жылы және т.б.);
* термин жайында ұсыныс беріп, сауал жолдай алады;
* белгілі терминолог ғалымдардың, сала мамандарының бейнедәрістерін тыңдап, мақалаларын оқи алады;
* сайттағы терминологиялық еңбектер мен сөздіктердің электронды нұсқасын оқи алады.
## Соңғы өнімді нәтиже
* Қазіргі уақытта сайт қорында 379465 термин бар, 31611 термин Республикалық терминология комиссиясында бекітілген. (Ескерту: сандық мәлімет 2022 жылғы 13 қаңтардағы күн бойынша);
* Мектеп терминологиясы бөлімінде 2254 термин сынып және пән бойынша жинақталған;
* «Termincom.kz» сайтының iOS және Android жүйелеріне арналған мобильді қосымшасы бар.
## Тағы қараңыз
* Instagram
* Facebook
* Youtube
* TelegramBot
* Android мобильді қосымшасы
* IOS мобильді қосымшасы |
Əйелдер арасындағы индорхоккейден Азия кубогы (ағылш. Women's Indoor Hockey Asia Cup) — əйелдер ұлттық құрамалар үшін 2009 жылдан бастап екі жылда бір рет Азия Хоккей Федерациясымен ұйымдастырылатын индорхоккейден халықаралық жарыс.
## Жеңімпаздары және жүлдегерлері
## Жалпы медальдар саны
## Сыртқы сілтемелер
* Asia Cup
* Asian Hockey Federation |
Суықтөбе – Жетіжол жотасының шығыс бөлігінде орналасқан тау сілемі.
## Географиялық орны
Алматы облысы Жамбыл ауданы жерінде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 3273 м, ұзындығы 14 км, енді жері 5 км. Жер бедері орта таулық, жалдары тегістелген, беткейлері тік, сай-жыралармен тілімденген. Оңтүстік-шығыс баурайынан Қастек, солтүстігінен Жиренайғыр өзендері бастау алады.
## Геологиялық құрылымы
Негізінен тас көмір кезеңінің кристалдық тақтатасынан, гнейстен, кейбір тұсында жер бетіне шығып жатқан гранитоидтардан түзілген.
## Өсімідігі
Тауалдының далалық қоңыр топырақты белдеуінде (800 – 1400 м) бидайық, тарғақ шөп, бозшағыл, т.б. шөптесіндер өседі. 1400 – 2600 м биіктіктегі шалғынды қара топырақты жерлерінде орман сирек кездеседі, үстіртті-жонды белдеуінде (2600 м-ден биікте) доңызот, самалдық, байғұт, субальпілік шалғын өскен.
## Дереккөздер |
Нұрлан Сауранбаев (1967) Әл-Фараби атындағы ҚазМҰ-ді бітірген. (1991). ЭНИ-АДЖИП, ЦОНП магистратурасын бітіріп, мұнай әкімшілігі магистрі квалификациясын алды. (2001). Экономика ғылымдардың кандидаты.
* 1991 «Еңбек » ЖШС бас директоры.
* 1997 жылы Қазақстан кәсіпкерлер конгрессінің атқарушы директоры.
* 1998 жылы «Жолаушыларды тасмалдау» мемлекеттік көлік кәсіпорынның директоры.
* 2000 жылы «Атырау мұнайөңдеуші зауыты» ААҚ бірінші вице- президенті.
* 2002 жылы «ҚазМұнайгаз» ЖАҚ инжинирингтік жобалар басқару және қызмет көрсету департаментінің директоры.
* 2004 жылы «Теңіз сервис» ЖШС бас директоры етіп тағайындалды.
## Дереккөздер |
Əйелдер арасындағы индорхоккейден əлем чемпионаты (ағылш. Women's FIH Indoor Hockey World Cup) — əйелдер ұлттық құрамалар үшін 2003 жылдан бастап төрт жылда бір рет Халықаралық Хоккей Федерациясымен ұйымдастырылатын индорхоккейден халықаралық жарыс.
## Жеңімпаздары және жүлдегерлері
## Жалпы медальдар саны
## Сыртқы сілтемелер
* FIH website |
Subsets and Splits
No saved queries yet
Save your SQL queries to embed, download, and access them later. Queries will appear here once saved.