text
stringlengths 3
252k
|
|---|
Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы — Қазақстан Республикасының жетекші ғылыми-педагогикалық орталықтарының бірі. Қазақтың аса көрнекті ағартушы-педагогы Ыбырай Алтынсариннің есімі берілген.
Қазақстанның білім беру жүйесін дамыту стратегиясына сәйкес Академияның негізгі міндеттері болып табылады:
* білім беру саласындағы ғылыми зерттеулердің нәтижелілігін арттыру;
* психологиялық-педагогикалық зерттеулердің нәтижелерін білім берудің нақты тәжірибесіне енгізуді үйлестіру;
* білім берудің барлық деңгейлерінің нормативтік құқықтық базасын әзірлеуді үйлестіру;
* педагогикалық білім берудің теориясы мен тәжірибесін дамытуға ықпал ету;
* үздік отандық және әлемдік педагогикалық тәжірибені жинақтау, трансформациялау және тираждау;
* Назарбаев Зияткерлік мектептерінің, Назарбаев Университетінің және "Кәсіпқор" холдингінің тәжірибесін зерделеу, бейімдеу және трансляциялау.
Бағыттары:
* Білім беру саясаты мен философиясын теориялық-әдіснамалық қамтамасыз ету.
* Білім берудің барлық деңгейлерінің интеграциясы мен сабақтастығын ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету.
* Білім беру практикасын жаңарту процесін оқу-әдістемелік қамтамасыз ету.
* Білім берудің теориясы мен практикасын дамытуды ақпараттық-аналитикалық қамтамасыз ету.
Академия 3 ғылыми журнал шығарады: «12 жылдық білім беру», «Қазақстан кәсіпкері», «Білім» .
## Тарихы
1921 жылы Орынбор қаласында Ахмет Байтұрсынұлының басқаруымен Академиялық орталық ашылды.
1932–1933 жылы Ғылыми-әдістемелік кабинет, Педагогикалық ғылыми-зерттеу институты болып қайта құрылды.
1966 жылы Педагогикалық ғылыми-зерттеу институтына Ыбырай Алтынсарин есімі берілді.
1998 жылы Қазақ білім проблемалары институты Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы болып өзгерді.
2008 жылы «Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы» республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны құрылды.
2020 жылғы 30 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Үкіметінің №951 қаулысымен «Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны болып қайта ұйымдастырылды.
## Құрылымы
* Үздіксіз педагогикалық білім беру орталығы
* Орта білімнің мазмұның әдістемелік қамтамасыз етуді үйлестіру орталығы
* Тәрбие теориясы және әдістеме орталығы
* Үштілді білім беру орталығы
* Орта білім беру орталығы
* Инклюзивті білім беруді дамыту орталығы
* Шағын жинақты мектептерді дамыту орталығы
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* [1] Мұрағатталған 1 қазанның 2019 жылы. |
Сыпатай Әлібекұлы (1781/82 – 1867/68) – батыр.
Ұлы жүздің Дулат тайпасының Ботбай руынан. Әкесі Әлібек момын, етік тігіп, өрім өрумен аймағына аты танылған адам болған. Бірақ балалары – Андас та, Сыпатай да намысқой, өр кеуделі жігіт болып өседі.
Көз көрген кескінін К.Әзірбаев: «зор денелі, құлағы сүйемдей, омырау жүні бір түп қамыстай, құлағына тұрған қырауды қамшысымен қағып түсіреді екен. Сөзге де шешен, тапқыр болыпты», – деп суреттейді. XIX ғасырдың 1-жартысында қоқандықтардың елге көрсеткен зорлық-зомбылығын көріп өскен Сыпатай батыр Қоқан хандығынан елін азат етуді өз өмірінің басты мұраты етеді. Атқа мініп, қол жинап, салық жинап жүрген Қоқан ханының жасауылдарын айдап шығады. Міне, осы кезде оның ұйымдастырушылық қабілеті жарқырай көрініп, ерлік істерімен ел құрметіне бөленеді. Арқадан ығысқан Кенесары хан оңтүстікке келіп, Қоқан бекіністеріне шабуыл жасаған соң ел азаматтарын бастап, Сыпатай батыр Кенесары ханға қосылып, оның сенімді батырларының біріне айналады. Бірақ Кенесары хан қырғыздарға соғыс жасағанда, Сыпатай батыр одан бөлініп, өз әскерін бастап кетіп қалады. Оның өзіндік себебі де бар еді.
Жиырмадан жаңа аса берген албырт кездерінде өз елінің жуандары ағайынды екі батырды – Андас пен Сыпатайды сыйғызбай қуып жібергенде, олар көрші қырғыздарға барып паналаған болатын. Қырғыз ағайындар елін Қоқан басқыншыларынан қорғасқан екі батырға риза болып, өз ұлдарындай көріп, алдарына мал салып, үстеріне үй тігіп, қоныстығына жер береді. Қырғыздардың солто тайпасының манабы Қанай Сыпатайдың екінші әкесіндей болып, үлкен қамқорлық көрсетеді. Өзін баласындай етіп өсірген елге Кенесары шабуыл жасамақ болғанда, не істерін білмеген ол қатты қиналады. Ақыры өздеріне адамгершілікпен соншалық жақсылық жасаған елге шабуыл жасауға ұжданы жібермейді, әрі ата жұртының ежелгі көршісі бауырлас елмен қарым-қатынасты бұзғысы келмейді. Сөйтіп екі жақтың арасындағы қантөгіске қатысудан бас тартады.
Кейіннен 1860-жылдары Черняев бастаған орыс әскерінің Қоқан хандығына қарсы жорығына Сыпатайдың балалары қатысады. Сыпатай батыр қайтыс болған соң оның асы 1870 жылы Меркіге таяу жерде Сарыкемерде берілді. 1992 жылы С. б-дың 210 жылдығы аталып өтілді. Мазары жаңғыртылып, қайта салынды. 2002 жылы Сыпатай батырға Меркі ауданының іргесінен үлкен ескерткіш тұрғызылды.
## Дереккөздер |
1998 жылы құрылған тағы бір "Томирис" (Шымкент) футбол клубымен шатастырмаңыз
Томирис ЛФК (толық атауы — "Томирис" ликвидацияланған футбол клубы) — 2001 жылы Қазақстан бірінші лигасына қатысып, жеңімпаз атанған Шымкент қаласындағы футбол клубы. Клуб 2000 жылы құрылған болуы мүмкін.
## Тарихы
1998 жылы "Томирис" деген атаумен құрылып, 2000 жылы "Жігер" клубымен біріккен команданың орнына құрылды.
2001 жылы бірінші лигаға қатысты. "А" тобында ойнап, үш кездесуде жеңіске жетті. Қарсыластар қақпасына 12 гол соғып, өз қақпаларын аман сақтады да, бірінші орынмен финалға шықты. Финалда "Іле-Бент" клубын 2:1 есебімен ұтып, лига жеңімпазы атанды.
2002 жылы ешқандай жарысқа қатысқан жоқ. 2001 жылы-ақ тарап кеткен болуы мүмкін.
## Сілтемелер
* Профилі |
* Тастыөзек – Ақмола облысы Бұланды ауданындағы ауыл.
* Тастыөзек – Жетісу облысы Кербұлақ ауданындағы ауыл.
* Тастыөзек – Қостанай облысы Қарабалық ауданындағы ауыл. |
* Бөрлі – Батыс Қазақстан облысы Бөкей ордасы ауданындағы ауыл.
* Бөрлі – Батыс Қазақстан облысы Бөрлі ауданындағы ауыл.
* Бөрлі – Қостанай облысы Қарабалық ауданындағы ауыл. |
Жас Қанат — Қазақстанның Ақтау қаласындағы футбол стадионы. "Каспий" футбол клубы өз алаңындағы ойындарын өткізеді. Бір мезетте 5000 адам жайғаса алады.
## Реконструкция
2018 жылы күрделі жөндеуден өтті. Оған 2017 жылы Қазақстанның футбол федерациясының стадионда чемпионат ойындары мен кубок матчтары өтуіне тыйым салулары себеп болды. Себебі, алаңдағы көгал өте сапасыз болатын. Осыдан соң "Каспий" клубы өз алаңындағы ойындарын Шымкенттегі Қажымұқан Мұңайтпаов атындағы стадионда өткізіп жүрді. Ал стадионды жөндеу 2018 жылы ғана қолға алынды да, алаң сапасы жақсартылып, 2018 жылғы тамыз айында стадион толық дайын болды. Сыйымдылығы 4500 адамнан 5000 адамға дейін көбейтілді.
2018 жылы 11 қыркүйекте ҚФФ стадионда матчтар өткізе беруге ресми түрде рұқсат етті. Бірақ 2019 жылғы тексеруде бәрібір ҚФФ қойған талаптарға толық сай емес екендігі анықталды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
Терентьевка (Терентьевица) — Ресейдегі өзен. Вологда облысы, Архангельск облысы жер аумақтарынан ағып өтеді. Өзен сағасы Шомокса өзенінің сол жағалауынан 20 км қашықтықта орналасқан. Өзен ұзындығы 18 км-ді құрайды.
## Су реестрінің мәліметтері
Ресей мемлекеттік су тізілімінің мәліметі бойынша Двина-Печора су алабы өңіріне жатады, өзеннің сушаруашылық бөлігі — Солтүстік Двина өзен басынан Вычегда өзенінің құйылысына дейін, Юг өзені және Сухона өзендерін қоспағанда (бастауынан Кубень су торабына дейін). Өзен саласы — Сухона, өзен алабы — Солтүстік Двина.
Ресей су ресурстары федералды агенттігі дайындаған РФ территориясын сушаруашылығы бойынша аудандастыру жөніндегі геоақпараттық жүйе мәліметтері бойынша:
* Мемлекеттік су реестріндегі су объектісінің коды — 03020100312103000013491
* Гидрологиялық тұрғыдан зерттелу (ГЗ) коды — 103001349
* Су алабының коды — 03.02.01.003
* ГЗ томының нөмірі — 03
* ГЗ бойынша шығарылуы — 0
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Ресей Федерациясы Табиғи ресурстар және экология министрлігі Мұрағатталған 26 мамырдың 2015 жылы. |
* Мағынай – Қостанай облысы Қарабалық ауданы, Новотроицкий ауылдық округі құрамындағы ауыл.
* Мағынай – Қостанай облысы Қарабалық ауданы, Победа ауылдық әкімдігі құрамындағы ауыл. |
Бибрас Натхо (ивр. בִּיבְּרָס נַאתְכוֹ; 18 ақпан 1988, Кфар-Кама) — израильдік футболшы, Израиль Ұлттық футбол құрамасы мен "Партизан" (Белград) клубының жартылай қорғаушысы.
## Жетістіктері
### Командалық
«Хапоэль» (Тель-Авив)
* Израиль кубогы: 2007
«Рубин»
* Ресей чемпионатының қола жүлдегері: 2010
* Ресей кубогы: 2011/12
* Ресей суперкубогы: 2012
«ПАОК»
* Грекия чемпионатының қола жүлдегері: 2013/14
ЦСКА
* Ресей чемпионы: 2015/16
* Ресей чемпионатының күміс жүлдегері (3): 2014/15, 2016/17, 2017/18
* Ресей кубогының финалисі: 2015/16
«Олимпиакос»
* Грекия чемпионатының күміс жүлдегері: 2018/19
### Жеке
* Ресей чемпионатындағы үздік 33: № 1 (2014/15), № 3 (2011/12)
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі
* Instagram |
Қособа – Аққұм құмды алқабының шығысындағы аласа тау.
## Географиялық орны
Ақтөбе облысы Қобда және Батыс Қазақстан облысы Шыңғырлау аудандарында орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 240 м. Солтүстіктен оңтүстікке қарай 20 км-ге созылған, енді жері 9 км. Беткейі жайпақ келген. Тау етегіндегі бұлақтардан Қалдығайты, Қиыл өзендерінің салалары бастау алады. Солтүстігінде Алмастау, шығысында Қаратау таулары бар.
## Өсімдігі
Қызғылт қоңыр топырақ жамылғысында қара жусан аралас бетеге, қызғылт қау, боз, т.б. әр түрлі ксерофитті шөптесіндер өседі.
## Дереккөздер |
Сергій Володимирович Закарлюка (укр. Сергій Володимирович Закарлюка; 17 тамыз 1976, Никополь, Днепропетровск облысы — 5 қазан 2014, Великобагачанск ауданы, Полтава облысы) — украиналық футболшы, жартылай қорғаушы, футбол жаттықтырушысы.
2002–2004 жылдары Украина Ұлттық футбол құрамасы сапында тоғыз кездесуде алаңға шықты. 2006 жылғы әлем біріншілігінің іріктеуіне қатысты.
2013 жылы бапкерлік карьерасын бастады. "Арсенал" (Киев) клубында бапкер міндетін атқарушы боп азырақ уақыт жұмыс жасады.
2014 жылы 5 қазанда жол апатынан қайтыс болды.
## Жетістіктері
### Командалық
* Украина чемпионатының күміс жүлдегері: 2003/04
* Украина чемпионатының қола жүлдегері (2): 2001/02, 2002/03
* Украина кубогы: 2003/04
* Украина кубогының финалисі: 2000/01
### Жеке
* «Арсенал»/ЦСКА (Киев) клубының үздік мергені: 47 гол
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Футболшының профилі |
Қособа – Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданындағы Көктерек ауылы маңындағы оба. Ол 19 қорғаннан және 1 құрбан шалатын орыннан тұрады. Қорғандар топырақ үйіндісі түрінде. Топырақ үйінділерінің диаметрі 6-50 м, биіктігі 0.2-2 м. Құрбан шалатын орынның пішіні төртбұрышты (70x20 м), биіктігі 0.5 м-ге дейін. Оба археологиялық барлау (Ғ.А.Кушаевтың басшылығымен) кезінде 1971 жылы табылды. Оған 197-1979 жылы Орал педагокикалық институтының археологикалық тобы (Кушаев, Б.Железчиков, В.Кригер) қазу жұмысын жүргізді. Әр түрлі дәуірге жататын 12 қорған қазылды. Нәтижесінде біздің заманымыздан бұрынғы VI-V ғасырға жататын керамикалық ыдыстар, моншақтар, шағын қола білезіктер, сондай-ақ қыпшақ дәуіріне жататын бас киім жұрнақтары, тозған қорамсақ, қола айналар, темір жебе ұштықтары, т.б. табылды. Қособа ертедегі қола дәуіріне жатқызылды.
## Дереккөздер |
Спартак стадионы — Семей қаласында орналасқан көпфункционалды стадион. 2015 жылға дейін "Спартак" (Семей) клубының өз алаңындағы кездесулерін өткізетін аренасы болды.
## Сипаттамасы
1966 жылы 8 шілдеде ашылды. Алаңның көлемі 105х68. Табиғи көгал отырғызылған. Екі жағында трибунасы, жүгіру жолдары бар. Сыйымдылығы 8000 адам.
2013 жылы қазақ футболының 100 жылдығына орай күрделі жөндеуден өтті. Оған 25 млн. теңге бөлінді.
## Дереккөздер |
Қособа – Кіші Борсық құмының солтүстік-батысындағы шоқы.
## Географиялық орны
Ақтөбе облысы Шалқар ауданы Жылан темір жол стансасынан оңтүстік-батысқа қарай 13 км-дей жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 327 м. Солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай 10 км-ге созылған, енді жері 7 км. Беткейі жонды қырқалардан тұрады. Солтүстігінде Мойынқұм құмы, шығысында Құлболды шоқысы орналасқан.
## Өсімдігі
Сұрғылт топырақ жамылғысында жусан, бұйырғын, күйреуік, т.б. өсімдіктер өседі.
## Дереккөздер |
Томирис - бұл ақтар тұқымдасынан шыққан күндізгі көбелек .
## Сипаттамасы
Қанатының ұзындығы 22-23 мм. Екі жыныстың да ақтары қанаттарының түбінде аздап жасыл реңкке ие, айқын көрінетін қиғаш дискісі бар және ішінде ақ жағынды бар үлкен апикальды дақ бар. Алдыңғы қанаттың жоғарғы жағы қараңғы. Алдыңғы қанаттарының төменгі жағы жеңіл, үстіңгі жағында бірдей үлгіде, ал артқы қанаттарында жасыл реңмен сұр болады. Арт қанатының төменгі бөлігі ашық сары-сұр өрістермен және ақ фонда сызықтармен, нәзік мәрмәр өрнегін құрайды.
## Аудан
Өзбекстан, Тәжікстан, Түркіменстан .
Шөлді сазды жартастарды мекендейді (400-700 м биіктікте).
## Биология
Бір жыл ішінде дамиды бір ұрпақ дамиды. Қаптаған қуыршақтардың көбелектері ақпан айының соңында - наурызда немесе наурыздың екінші жартысында - сәуірде пайда болады. Көбелектердің ұшу уақыты наурыз-сәуір айларында. Қуыршақтан шыққаннан кейін көп ұзамай жұмыртқа салады. Наурыз айының соңынан бастап шынжыр табандар толқын таратқыш Поповпен қоректенеді . . Сәуір-мамыр айларында пупация. Пупа өсімдіктің базальды бөлігінде, топырақта немесе өсімдік қалдықтарында ұйықтайды.
## Қауіпсіздік
Түр Өзбекстанның Қызыл кітабына енгізілген (2009) - 1 санат. Олардың саны аз және жергілікті тұрғындарда бір маусымда 10-20 көбелекке дейін жетеді, тұрақты түрде төмендей береді. Өзбекстандағы шектеуші факторлар: түрдің табиғи мекендейтін жерлерінің жойылуы, құрттардың жемдік өсімдіктерінің жойылуы.
## Ескертпелер |
Қаратау – Еуразияның түркі тілдес халықтар қоныстанған аймақтарындағы биіктігі орташа және аласа тау жоталары.
## Сипаты
Алатаумен салыстырғанда Қаратауда жаз айларында қар жымылғысы болмайды, сондықтан осылай аталады. Қаратаудан шағын өзендер ғана бастау алып, тау алды жазықтарында құмға сіңіп кетеді. Мұндай таулардың беткейлері тасты, қорымды келеді. Қаратау атауы Орталық Азияда, Оңтүстік Оралда, т.б. түркі тілдес елдер аумағында (Түркия, Иран, Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы, Кавказ, Қырым, т.б.) жиі кездеседі. Қазақстанда Қаратау жотасы деген атау (Түркістан, Жамбыл және Қызылорда облыстары аумағында), Қаратау таулары (Маңғыстауда), Кетпен (Ұзынқора) жотасында да кездеседі.
Қаратау атауы — қазақтың тарихымен, ұлттық болмысымен біте қайнасып кеткен аномастикалық нысан, халқымыздың баспанасы, қарашаңырағы іспеттес рәмізге ие. 1723 жылғы “Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама” тауқыметін суреттейтін, өз кезінде нағыз ұлттық гимнге айналған “Елім-ай” жырындағы “Қаратаудың басынан көш келеді...” деп әспеттелетін мәртебелі тау осы. “Басында Нұх пайғамбардың кемесі қалған” Қазығұрт тауы да — Қаратаудың бір сілемі.
## Дереккөздер |
Ринат Файзрахманұлы Дасаев (тат. Ринат Фәйзерахман улы Дасаев, Rinat Fəyzeraxman uğlı Dasayev; 13 маусым 1957 жыл, Астрахань) — КСРО және Ресей футболшысы, қақпашы. 1980 жылдардағы әлемнің үздік қақпашыларының бірі, ФИФА 100 тізіміне енген, 1982, 1986, 1990 жылы әлем чемпионаттарына, 1988 жылы Еуропа чемпионатына қатысқан. 1988 жылғы Еуропа чемпионатының күміс жүлдегері.
"Волгарь", "Спартак" (Мәскеу), "Севилья" клубтарының қақпасын қорғаған. Кейін бапкерлікпен айналысты.
## Жетістіктері
### Командалық
* КСРО чемпионы: 1979, 1987
* Олимпиада ойындарының қола жүлдегері: 1980
* Еуропа чемпионатының күміс жүлдегері: 1988
### Жеке
* КСРО жыл қақпашысы: 1980, 1982, 1983, 1985, 1987, 1988
* КСРО-ның үздік футболшысы: 1982
* МФФИИС нұсқасы бойынша әлемнің үздік қақпашысы: 1988
* КСРО чемпионатындағы үздік 33 (10): № 1 — 1979—1983, 1985—1988; № 2 — 1984
* ФИФА 100 тізіміне енген
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Статистикасы
* Профилі Мұрағатталған 12 ақпанның 2020 жылы.
* Международная академия футбола и вратарского искусства Рината Дасаева |
Ринат Файзрахманұлы Дасаев (тат. Ринат Фәйзерахман улы Дасаев, Rinat Fəyzeraxman uğlı Dasayev; 13 маусым 1957 жыл, Астрахань) — КСРО және Ресей футболшысы, қақпашы. 1980 жылдардағы әлемнің үздік қақпашыларының бірі, ФИФА 100 тізіміне енген, 1982, 1986, 1990 жылы әлем чемпионаттарына, 1988 жылы Еуропа чемпионатына қатысқан. 1988 жылғы Еуропа чемпионатының күміс жүлдегері.
"Волгарь", "Спартак" (Мәскеу), "Севилья" клубтарының қақпасын қорғаған. Кейін бапкерлікпен айналысты.
## Жетістіктері
### Командалық
* КСРО чемпионы: 1979, 1987
* Олимпиада ойындарының қола жүлдегері: 1980
* Еуропа чемпионатының күміс жүлдегері: 1988
### Жеке
* КСРО жыл қақпашысы: 1980, 1982, 1983, 1985, 1987, 1988
* КСРО-ның үздік футболшысы: 1982
* МФФИИС нұсқасы бойынша әлемнің үздік қақпашысы: 1988
* КСРО чемпионатындағы үздік 33 (10): № 1 — 1979—1983, 1985—1988; № 2 — 1984
* ФИФА 100 тізіміне енген
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Статистикасы
* Профилі Мұрағатталған 12 ақпанның 2020 жылы.
* Международная академия футбола и вратарского искусства Рината Дасаева |
Қаратау – Тәңір тауы жүйесінің солтүстік доғасына кіретін таулар.
## Географиялық орны
Кетпен (Ұзынқара) жотасының оңтүстік сілемі. Алматы облысы Райымбек ауданы жерінде, Шалкөдесу және Сүмбе өзендерінің суайрығында орналасқан. Батысында Теген Қаратау, шығысында Үшхасан тауларымен, солтүстігінде Кетпен жотасымен, оңтүстігінде Сарытау тауларымен жалғасады.
## Сипаты
Абсолюттік биіктігі 3722 м. Батыстан шығысқа қарай ендік бағытта 60 км шамасында созылған, енді жері 15-20 км. Тау жоталары қар сызығынан төмен жатқандықтан мұздықтар кездеспейді. Қаратау тауы тік шатқалды құздар мен үстірт тәрізді тегіс беткейлермен ерекшеленеді. Үстімен соқпақ жолдар, көлік жолдары өтеді. Тау өзен аңғарларымен, терең әрі тік шатқалдармен тілімделген. Таудан Сүмбе, Есекартқан өзендері мен Шалкөдесу өзенінің басты салалары бастау алады.
## Топырағы мен өсімдіктері
Тау етегіндегі өзендердің ысырынды конустарында қызғылт қоңыр топырақты дала ландшафтысы дамыған. Тау етегінде таудың орманды-дала белдеуі, таулы орман топырағынд Тянь-Шань шаршасынан тұратын қылқанды орман (1800-2000 м) белдеуі орналасқан. 2700-3000 м биіктікте таудың шалғын топырағында субальпілік ландшафт, ал 3000 м биіктікте түрлі шөпті альпілік шалғындар таралған. Таудың солтүстік-батыс бөлігін табиғаты көрікті Шалкөде жайлауы алып жатыр.
## Дереккөздер |
Қаратау – Жетісу Алатауының солтүстік-батысындағы тау массиві.
## Географиялық орны
Жетісу облысы Ақсу ауданы, Қапал ауылының оңтүстік-шығысында 7-8 км жерде орналасқан.
## Сипаты
Абсолюттік биіктігі 3289 м. Батыстан шығысқа қарай ендік бағытта шамамен 10 км-ге созылған, енді жері 5-6 км. Солтүстік беткейі көлбеуленіп Күреңбел жайлауына ұласады. Оңтүстігі жарқабақты және тар өзен арналарымен тілімделген.
## Геологиялық құрылымы
Тау палеозойдың герцин тау жасалу кезеңінде пайда болған. Геологиялық құрамы гранит, гнейстерден, кварцтар мен әктастардан тұрады.
## Топырағы мен өсімдіктері
Таудың қызғылт қоңыр, орманның қоңыр топырағында селеу аралас бетеге, субальпілік шалғындар, қарағай, самырсын, т.б. орман ағаштары өседі.
## Дереккөздер |
Қаратау – Мұғалжар тауларының солтүстік бөлігіндегі шоқылы тау.
## Географиялық орны
Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданы, Құмсай ауылының шығысында 15 км жерде орналасқан. Ор өзенінің аңғарында.
## Сипаты
Абсолюттік биіктігі 503 м. Солтүстіктен оңтүстікке қарай бойлық бағытта 12 км-ге созылып жатыр, енді жері 2 км. Оңтүстік-батыс беткейі тіктеу, солтүстікке қарай еңістеніп шоқыларға ұласады. Солтүстігінде Жамантау, оңтүстігінде Аққарпық таулары орналасқан.
## Дереккөздер |
Қаратау – Ақтасты тауының солтүстік-шығысындағы аласа тау.
## Географиялық орны
Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданы Миялыкөл ауылынан шығысқа қарай 26 км жерде орналасқан.
## Сипаты
Абсолюттік биіктігі 470 м. Солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай 5 км-ге созылып жатыр, енді жері 1 км. Оңтүстік-батыс беткейі тіктеу, солтүстікке қарай еңістеніп шоқыларға ұласады. Солтүстігінде Жамантау, батысында Аққарпық, оңтүстігінде Сарытау таулары мен Жалтырбұлақ бұлағы орналасқан.
## Өсімдігі
Қиыршықтасты қоңыр топырақ жамылғысында боз, бетеге, селеу, сұлыбас, жусан, т.б. өсімдктер өседі.
## Дереккөздер |
Садик Умар (ағылш. Sadiq Umar; 19 қазан 1997 жыл, Кадуна, Нигерия) — нигериялық футболшы, шабуылшы.
## Карьерасы
2015 жылы "Специядан" "Ромаға" жалға берілді. 2016 жылы "Рома" түпкілікте сатып алғанымен, бір кездесуде де алаңға шыққан жоқ, содан бері түрлі клубтарға жалға берілумен келеді.2019 жылы жазда "Партизанға" жалға берілді.
Нигерия Олимпиада құрамасында ойнады.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі (www.sports-reference.com) Мұрағатталған 14 қаңтардың 2020 жылы.
* Профилі (www.footballdatabase.eu) |
Михаил Вячеславович Габышев (2 қаңтар 1990 жыл, Өскемен) — қазақстандық футболшы, Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы мен "Шахтёр" клубының қорғаушысы.
## Карьерасы
### Клубтық
2022 жылға дейін "Восток", "Шахтер", "Каспий", "Атырау" секілді қазақстандық клубтарда ойнады.
2022 жылы сәуірде "Астана" сапына ауысты.
### Халықаралық
2012 жылы Қазақстан жастар құрамасында екі ойын өткізді.
2022 жылы 32 жасында ұлттық құрамаға шақыртылды. 13 маусымда УЕФА Ұлттар лигасында Словакиямен ойында Ян Вороговскийге нәтижелі пас шығарды. 22 қыркүйекте Беларусь қақпасына ұлттық құрамадағы тұңғыш голын соқты.
ЕУРО-2024 іріктеуінде бірнеше кездесуде алаңға шықты.
## Жетістіктері
### Командалық
«Восток»
* Қазақстан бірінші лигасының жеңімпазы (1): 2010
«Шахтёр»
* Қазақстан чемпионы (1): 2012
* Қазақстан кубогы (1): 2013
* Қазақстан суперкубогы (1): 2013
"Астана"
* Қазақстан чемпионы: 2022
* Қазақстан суперкубогы: 2023
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі (орыс.)
* Профилі Мұрағатталған 18 мамырдың 2017 жылы. (орыс.) |
Ақтау қалалық әкімдігі – Маңғыстау облысы аумағындағы әкімшілік бірлік.
## Географиялық орны
Солтүстігінде Түпқараған, шығысы мен оңтүстігінде Мұнайлы аудандарымен шектессе, батысын Каспий теңізі шайып жатыр.
## Әкімшілік құрамы
Әкімдікке 1 ауылдық округ қарайды:
## Халқы
Тұрғыны:
* 171633 адам (86759 ер және 84874 әйел адам) (1989)
* 144798 адам (70503 ер және 74295 әйел адам) (1999);
* 169809 адам (81366 ер және 88443 әйел адам) (2009);
* 187690 адам (90221 ер және 97469 әйел адам) (2019).
* 259365 адам (125470 ер және 133895 әйел адам) (2021)
## Дереккөздер |
Михаил Вячеславович Габышев (2 қаңтар 1990 жыл, Өскемен) — қазақстандық футболшы, Қазақстан Ұлттық футбол құрамасы мен "Шахтёр" клубының қорғаушысы.
## Карьерасы
### Клубтық
2022 жылға дейін "Восток", "Шахтер", "Каспий", "Атырау" секілді қазақстандық клубтарда ойнады.
2022 жылы сәуірде "Астана" сапына ауысты.
### Халықаралық
2012 жылы Қазақстан жастар құрамасында екі ойын өткізді.
2022 жылы 32 жасында ұлттық құрамаға шақыртылды. 13 маусымда УЕФА Ұлттар лигасында Словакиямен ойында Ян Вороговскийге нәтижелі пас шығарды. 22 қыркүйекте Беларусь қақпасына ұлттық құрамадағы тұңғыш голын соқты.
ЕУРО-2024 іріктеуінде бірнеше кездесуде алаңға шықты.
## Жетістіктері
### Командалық
«Восток»
* Қазақстан бірінші лигасының жеңімпазы (1): 2010
«Шахтёр»
* Қазақстан чемпионы (1): 2012
* Қазақстан кубогы (1): 2013
* Қазақстан суперкубогы (1): 2013
"Астана"
* Қазақстан чемпионы: 2022
* Қазақстан суперкубогы: 2023
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі (орыс.)
* Профилі Мұрағатталған 18 мамырдың 2017 жылы. (орыс.) |
Андрей Валерьевич Шабаев (15 ақпан 1987) — қазақстандық футболшы, "Атырау" футбол клубының қорғаушысы. Алматы футболының түлегі. Кейін Қазақстанның бірнеше клубында доп тепті.
## Жетістіктері
* Қазақстан кубогының финалисі: 2019
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі |
Исламнұр Магомедрасулович Абдулавов (7 наурыз 1994 жыл, Махачкала, Ресей) — ресейлік футболшы, "Атырау" клубының шабуылшысы. 2020 жылдың басынан бері "Оқжетпесте" ойнайды.
## Жетістіктері
«Томь»
* Ресей бірінші лигасының қола жүлдегері: 2018/2019
## Жеке өмірі
Исламнұрдың ұлты — құмық. Үйленген. Діні мұсылман.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Футболшының профилі |
Исламнұр Магомедрасулович Абдулавов (7 наурыз 1994 жыл, Махачкала, Ресей) — ресейлік футболшы, "Атырау" клубының шабуылшысы. 2020 жылдың басынан бері "Оқжетпесте" ойнайды.
## Жетістіктері
«Томь»
* Ресей бірінші лигасының қола жүлдегері: 2018/2019
## Жеке өмірі
Исламнұрдың ұлты — құмық. Үйленген. Діні мұсылман.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Футболшының профилі |
Айболат Асхатұлы Макуов (16 ақпан 1997 жыл) — қазақ футболшысы, "Атырау" клубының жартылай қорғаушысы.
## Карьерасы
Айболат "Оле-Бразил" клубының түлегі. 2015 жылы "Атыраудың" жастар клубына қабылданды. 2018 жылға дейін 100-ден аса кездесуде алаңға шықты.
2019 жылы "Атыраудың" негізгі құрамында ойнай бастады. 8 мамыр күні Қазақстан кубогының 1/4 финалында "Алтайға" қарсы кездесуде тұңғыш рет алаңға шықты, ал премьер лигадағы тұңғыш ойынын 26 мамырда "Ертіске" қарсы өткізді.
## Жетістіктері
* Қазақстан кубогының финалисі: 2019
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* 2019 жылғы статистикасы |
Айболат Асхатұлы Макуов (16 ақпан 1997 жыл) — қазақ футболшысы, "Атырау" клубының жартылай қорғаушысы.
## Карьерасы
Айболат "Оле-Бразил" клубының түлегі. 2015 жылы "Атыраудың" жастар клубына қабылданды. 2018 жылға дейін 100-ден аса кездесуде алаңға шықты.
2019 жылы "Атыраудың" негізгі құрамында ойнай бастады. 8 мамыр күні Қазақстан кубогының 1/4 финалында "Алтайға" қарсы кездесуде тұңғыш рет алаңға шықты, ал премьер лигадағы тұңғыш ойынын 26 мамырда "Ертіске" қарсы өткізді.
## Жетістіктері
* Қазақстан кубогының финалисі: 2019
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* 2019 жылғы статистикасы |
Қаратау – Қиыл өзенінің аңғарындағы аласа тау.
## Географиялық орны
Ақтөбе облысы Қобда ауданы, Құрсай ауылының оңтүстік-батысында 45 км-дей жерде орналасқан.
## Жер бедері
Абсолюттік биіктігі 272 м. Солтүстік-батыстан оңтүстікке қарай доғаша иіліп 10 км-ге созылып жатыр, енді жері 4 км. Көлбеу беткейі жазыққа ұласады. Оңтүстік беткейі құрғақ өзен аңғарларымен тілімделген. Солтүстігінде Жоғарғы Қарасай қыстауы, шығысында Суықбұлақ, Ақбұлақ қыстаулары, оңтүстігінде Дербісәлімола тауы орналасқан.
## Өсімдігі
Ақшыл қоңыр топырақ жамылғысында жусан, боз, селеу, қозықұлақ, т.б. дала өсімдіктері өседі. Етегі жайылым мен шабындық ретінде пайдаланылады.
## Дереккөздер |
Футболдан 21 жасқа дейінгі Қазақстан Жастар құрамасы — Футболдан халықаралық матчтарда өнер көрсетіп жүрген Қазақстан жастар құрамасы. Қазақстан футбол федерациясының бақылауында.
## Қысқаша тарихы
Футболдан 1996 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарына іріктеу кезеңінде 23 жасқа дейінгі Қазақстан құрамасы болып құрылды. Сол іріктеу кезеңінде құрама екінші біліктілік раундына дейін жетті.
1999 жылы құрама 2000 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының іріктеу кезеңіне қатысты.
2002 жылы Қазақстан УЕФА құрамына қабылданды. Ассоциацияның ауысуына байланысты Қазақстан құрамасы 23 жасқа дейін 21 жасқа дейін Қазақстан құрамасы болып қайта даярланды және 2004 жылғы Жазғы Олимпиада ойындарының іріктеу турнирлеріне қатыспады.
2004 жылы құрама алғаш рет 21 жасқа дейінгі Еуропа чемпионатының іріктеу кезеңіне қатысты. Онда құрама 7 команда арасында 7 орын алды. УЕФА-ға ауысқан сәттен бастап Қазақстан Еуропа жастар чемпионаты мен жазғы Олимпиада ойындарының финалдық кезеңіне әлі шыққан жоқ.
## Ірі турнирлерде
### Еуропа чемпионаты (21)
О — ойындар, Ж — жеңістер, Т — тең түскен ойындар, Ұ — ұтылыстар, СД — соғылған доптар, ЖД — жіберілген доптар, Ұ — ұпайлар
## Сілтемелер
* Қазақстан U-21 Мұрағатталған 27 мамырдың 2022 жылы. |
Мансали Бубакр (4 ақпан 1988 жыл, Гуедивайе, Сенегал) — сенегалдық футболшы, жартылай қорғаушы.
## Карьерасы
Карьерасын 2006 жылы "Сент-Этьен" сапында бастады. 2011 жылға дейін Франция чемпионатында негізгі құрамда бір рет қана алаңға шығып, қалған уақытын фарм-клубында өткізді.
2011/12 жылғы маусымды "Жанна д'Арк де Дранси" клубында өткізді. Бір жылдан соң Бухарестің "Динамо" клубына ауысты.
2017/18 жылғы маусысда "Эрзурумспор" (Түркия) клубында ойнады.
2018/19 жылғы маусымды Ливанның "Әл-Салам" клубында өткізді.
2019 жылы жазда "Атырауға" ауысты. Атыраулық клуб сапындағы тұңғыш ойынын 30 маусымда "Оқжетпес Көкшетау" клубына қарсы өткізді.
## Жетістіктері
* Қазақстан кубогының финалисі: 2019
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Футболшының профилі |
Ринат Жеңісбайұлы Жұматов (13 қазан 1997 жыл, Атырау, Қазақстан) — қазақ футболшысы, "Атырау" клубының жартылай қорғаушысы.
Атырау футболының түлегі. 2018 жылдан бері негізгі құрамда ойнап келеді.
## Жетістіктері
* Қазақстан кубогының финалисі: 2017, 2018, 2019
## Статистикасы
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Футболшының профилі |
Ринат Жеңісбайұлы Жұматов (13 қазан 1997 жыл, Атырау, Қазақстан) — қазақ футболшысы, "Атырау" клубының жартылай қорғаушысы.
Атырау футболының түлегі. 2018 жылдан бері негізгі құрамда ойнап келеді.
## Жетістіктері
* Қазақстан кубогының финалисі: 2017, 2018, 2019
## Статистикасы
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Футболшының профилі |
Рафаиль Рүстемұлы Оспанов (5 қараша 1997 жыл) — қазақстандық футболшы, "Ақсу" клубының жартылай қорғаушысы.
## Карьерасы
"Атырау" клубының түлегі. Негізгі құрамға 2016 жылы қабылданғанымен, ұзақ уақыт бойы клубтың жастар командасында ойнады. Қазақстан премьер лигасындағы тұңғыш ойынын 2019 жылы 27 сәуірде "Жетісуға" қарсы өткізіп, 77-ші минутта алаңға шықты.
Осы жылы Қазақстан кубогында да дебют ойынын өткізді. 10 сәуір күні сол "Жетісуға" қарсы ойында бастапқы құрамда алаңға шығып, 65-ші минутта алмастырылды.
## Жетістіктері
* Қазақстан кубогының финалисі: 2019
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* 2019 жылғы статистикасы |
Қарабалық кенттік әкімдігі – Қостанай облысы Қарабалық ауданындағы әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Қарабалық кенті кіреді. Орталығы – Қарабалық кенті.
## Халқы
2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 11 080 адамды құрады.
## Дереккөздер |
Құрбанов-100 — Қырғызстандағы Баткент облысы, Қадамжай ауданындағы футбол клубы. 1995 жылы құрылып, 2007 жылы жабылып қалды.
1996 жылғы Қырғызстан чемпионы.
## Атаулары
* 1995-2005 — «Металлург» (Қадамжай).
* 1996 — «Семетей-Металлург» (Қадамжай).
* 2004 — «Беркут» (Қадамжай).
* 2005-2007 — «Кұрбанов-100» (Уч-Коргон).
## Сілтемелер
* Профилі (footballfacts.ru) |
Қант Ойл — 1993-96 жылдары Қырғызстан чемпионаттарында ойнаған Қант қаласындағы футбол клубы. 1994, 1995 жылдары Қырғызстан чемпионы атанды.
1993 жылы "Хан-Тәңірі" деген атаумен құрылды. 1994 жылы "Қант-Ойл" деп өзгертілді.
1996 жылы көктемде жабылып қалды.
## Атақты ойыншылары
* Раис Батраев
* Бакыт Бекбердинов
* Александр Грибцов
* Руслан Заитов
* Равиль Исраилов
* Марибай Каландаров
* Дмитрий Крохмаль
* Сергей Лисичкин
* Александр Мерзликин
* Виталий Мерзляков
* Кирилл Прядкин
* Владимир Сало
* Канат Сардаров
* Фархат Хаитбаев
* Артём Щербина
## Сілтемелер
* (footballfacts.ru) (Қант-Ойл)
* (footballfacts.ru) (Хан-Тәңірі) |
Рафаиль Рүстемұлы Оспанов (5 қараша 1997 жыл) — қазақстандық футболшы, "Ақсу" клубының жартылай қорғаушысы.
## Карьерасы
"Атырау" клубының түлегі. Негізгі құрамға 2016 жылы қабылданғанымен, ұзақ уақыт бойы клубтың жастар командасында ойнады. Қазақстан премьер лигасындағы тұңғыш ойынын 2019 жылы 27 сәуірде "Жетісуға" қарсы өткізіп, 77-ші минутта алаңға шықты.
Осы жылы Қазақстан кубогында да дебют ойынын өткізді. 10 сәуір күні сол "Жетісуға" қарсы ойында бастапқы құрамда алаңға шығып, 65-ші минутта алмастырылды.
## Жетістіктері
* Қазақстан кубогының финалисі: 2019
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* 2019 жылғы статистикасы |
Абдель Ламанж (фр. Abdel Aziz Lamanje Ngapou; 27 шілде 1990 жыл, Дуала, Камерун) — камерундық және франциялық футболшы, "Шахтер" клубының қорғаушысы.
## Карьерасы
Абдель Камерунның Дуала қаласында дүниеге келген. Үш жасына отбасы Францияның Авиньон қаласына көшіп өтті. Карьерасын да франциялық клубтардан бастады.
2011-2015 жылдары Ресейдің "Шинник", "Ротор" клубтарында ойнады.
2016 жылы қаңтарда "Атырауға" ауысты.
2017 жылдың басында "Қайсармен" келісім шарт жасасты.
2020 жылдың қаңтар айында "Шахтер" клубына ауысты, 2021 жылдың басында Румынияның "Астра" клубына өтті. 2021 жылы 15 маусымда "Шахтерға" қайта оралды.
## Жетістіктері
* Қазақстан кубогының иегері: 2019
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі (орыс.) (footstat.ru) |
Мұстафа Хаджи (араб.: مصطفى حاجي) (16 желтоқсан 1971 жыл) — марокколық футболшы, жартылай қорғаушы.
## Карьерасы
Марокко Ұлттық футбол құрамасы сапында 1994 және 1998 жылғы әлем чемпионатына қатысқан. 1998 жылы топтық кезеңнің бірінші турында Норвегия қақпасына бір гол соқты. Бұл кездесу 2:2 есебімен тең аяқталды.
1998 жыл Мұстафа үшін сәтті болды. Африканың жыл футболшысы атанды. Карьерасында және де 1998, 2000 жылдары Африка Ұлттары кубогына қатысты.
Карьерасында Франция, Португалия, Испания, Англия, БАӘ, Германия және Люксембург клубтарында ойнады. 2007-10 жылдары Люксембургтің "Фола" клубында ойнап, карьерасына нүкте қойды.
## Жетістіктері
### Командалық
«Спортинг»
* Португалияның вице-чемпионы (1): 1996/97
«Астон Вилла»
* Интертото кубогы (1): 2001
«Әл-Айн»
* БАӘ вице-чемпионы (1): 2004/05
* БАӘ кубогы (1): 2004/05
### Жеке
* Африкадағы жыл футболшысы (1): 1998
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі (Footballdatabase.eu) |
Ілияс Ерсейітұлы Әмірсейітов (22 қазан 1989) — қазақ футболшысы, "Хан Тәңірі" клубының қорғаушысы.
## Карьерасы
Карьерасында "Сұңқар", "Қайрат", "Спартак" (Семей), "Қыран", "Жетісу" клубтарында ойнап, 2017 жылы "Қайсарға" ауысты.
## Жетістіктері
* Қазақстан кубогының иегері: 2019
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Футболшының профилі |
Ілияс Ерсейітұлы Әмірсейітов (22 қазан 1989) — қазақ футболшысы, "Хан Тәңірі" клубының қорғаушысы.
## Карьерасы
Карьерасында "Сұңқар", "Қайрат", "Спартак" (Семей), "Қыран", "Жетісу" клубтарында ойнап, 2017 жылы "Қайсарға" ауысты.
## Жетістіктері
* Қазақстан кубогының иегері: 2019
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Футболшының профилі |
Александр Геннадьевич Анюков (28 қыркүйек 1982, Куйбышев), — ресейлік футболшы, қорғаушы. 2004, 2008, 2012 жылдары Еуропа чемпионатына қатысқан. Карьерасының басым бөлігін "Зенит" (Санкт-Петербург) клубында өткізді.
"Крылья Советов" клубының түлегі. 2005 жылы "Зенит" сапына ауысты да, 14 маусым бойы ойнады. Осы аралықта бес рет Ресей чемпионы, бір рет УЕФА кубогы және Суперкубогы иегері атанды.
## Жетістіктері
### Командалық
«Крылья Советов»
* Ресей чемпионатының қола жүлдегері (1): 2004
«Зенит»
* Ресей чемпионы (5): 2007, 2010, 2011/12, 2014/15, 2018/19
* УЕФА кубогы (1): 2007/08
* УЕФА суперкубогы (1): 2008
* Ресей кубогы (2): 2009/10, 2015/16
* Ресей суперкубогы (4): 2008, 2011, 2015, 2016
* Ресей суперкубогының финалисі (1): 2013
* Ресей чемпионатының күміс жүлдегері (2): 2012/13, 2013/14
* Ресей чемпионатының қола жүлдегері (3): 2009, 2015/16, 2016/17
Ресей құрамасы
* Еуропа чемпионатының қола жүлдегері (1): 2008
## Дереккөздер
## Сілтемелер
«Зенит» ФК сайтындағы профиль |
Жекекөл – Есіл алабындағы көл.
## Географиялық орны
Қостанай облысы Амангелді ауданы Мирное ауылының солтүстік-батысында 15 км жерде. Теңіз деңгейінен 269 м биіктікте орналасқан.
## Гидрографикасы
Аумағы 10 км2, ұзындығы 3,5 км, енді жері 2,8 км, жағалау бойының ұзындығы 10 км. Жағалауы жазық, құмдақты келген. Қар және жер асты суларымен толысады. Қарашада суы қатып, сәуірде ериді. Жағалауында қамыс, қоға, тал өседі. Суы тұзды, кермек.
## Дереккөздер |
* Новопавловка – Батыс Қазақстан облысы Теректі ауданындағы Құмақсай ауылының бұрынғы атауы.
* Новопавловка – Қостанай облысы Қарасу ауданындағы ауыл. |
* Панфилово – Алматы облысы Талғар ауданындағы ауыл.
* Панфилово – Қостанай облысы Қарасу ауданындағы ауыл. |
Металлург стадионы — Қарағанды облысы, Теміртау қаласындағы футбол стадионы. "Шахтер-Болат" клубы өз алаңындағы ойындарын өткізеді.
1978 жылы "Металлург Теміртау" деген атаумен салынған. 1992 жылы КМК Теміртау боп атауы өзгерді де, бір жылдан соң бұрынғы атауын қайта алды. |
Елді мекендер:
* Жаныспай – Ақмола облысы Есіл ауданындағы ауыл.
* Жаныспай – Қостанай облысы Қарасу ауданындағы ауыл.
Өзен:
* Жаныспай (Джаны-Спай) – Ресейдегі өзен. |
Олжас Бақытжанұлы Керімжанов 16 мамыр 1989 жыл, Аса, Жамбыл ауданы, Жамбыл облысы, Қазақ КСР) — қазақ футболшысы, " Тұран" клубы мен Қазақстан Ұлттық футбол құрамасының қорғаушысы.
## Карьерасы
### Клубтық
2010 жылы "Локомотив" (қазіргі "Астана") сапында кәсіпқой карьерасын бастады. Кейін "Оқжетпес", "Ақбұлақ", "Қыран", "Шахтер-Болат" секілді бірінші лигада сынға түсіп жүрген клубтарда доп тепті.
2016 жылы "Қайсар" клубына ауысты.
2017-20 жылдары "Жетісу" сапында ойнады.
2021 жылы Премьер лига дебьютанты "Тұран" футболшысы атанды.
### Ұлттық құрама
2019 жылы 10 қазан күні Қазақстан құрамасының бапкері Михал Билек Олжасты Кипрге қарсы ЕУРО-2020 іріктеу ойынына құрамаға шақырды. Бірақ бұл ойында Олжас қосалқы құрамда қап қойды.
Үш күннен соң осы іріктеудегі Бельгияға қарсы ойында негізгі құрамда алаңға шықты.
## Жетістіктері
Жетісу
* Қазақстан бірінші лигасының жеңімпазы: 2017
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Футболшының профилі
* Футболшының профилі |
Олжас Бақытжанұлы Керімжанов 16 мамыр 1989 жыл, Аса, Жамбыл ауданы, Жамбыл облысы, Қазақ КСР) — қазақ футболшысы, " Тұран" клубы мен Қазақстан Ұлттық футбол құрамасының қорғаушысы.
## Карьерасы
### Клубтық
2010 жылы "Локомотив" (қазіргі "Астана") сапында кәсіпқой карьерасын бастады. Кейін "Оқжетпес", "Ақбұлақ", "Қыран", "Шахтер-Болат" секілді бірінші лигада сынға түсіп жүрген клубтарда доп тепті.
2016 жылы "Қайсар" клубына ауысты.
2017-20 жылдары "Жетісу" сапында ойнады.
2021 жылы Премьер лига дебьютанты "Тұран" футболшысы атанды.
### Ұлттық құрама
2019 жылы 10 қазан күні Қазақстан құрамасының бапкері Михал Билек Олжасты Кипрге қарсы ЕУРО-2020 іріктеу ойынына құрамаға шақырды. Бірақ бұл ойында Олжас қосалқы құрамда қап қойды.
Үш күннен соң осы іріктеудегі Бельгияға қарсы ойында негізгі құрамда алаңға шықты.
## Жетістіктері
Жетісу
* Қазақстан бірінші лигасының жеңімпазы: 2017
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Футболшының профилі
* Футболшының профилі |
Әли Ханәлиұлы Әлиев (27 қазан 1980 жыл, Алматы, Қазақ КСР, КСРО) — Қазақстандық футболшы, жартылай қорғаушы, футбол жаттықтырушысы. Қазақстан Ұлттық футбол құрамасында ойнаған. Қазір "Қызылжар" клубының бас бапкері.
Інісі Пірәлі Әлиев те футболшы, Қазақстан құрамасында ойнаған.
## Карьерасы
### Ұлттық құрама
2002 жылы 7 шілдеде Алматыда Эстонияға қарсы жолдастық кездесуде құрама сапында тұңғыш рет алаңға шықты. 2008 жылы Арно Пайперс Ресейге қарсы жолдастық кездесуге шақырды, Әли ойынға қатысты, бірақ жарақат алып қалды. Бұл оның құрама сапындағы соңғы матчы еді.
### Кейінгі карьерасы
2018 жылы "Қызылжар" сапында ойнап жүріп карьерасын аяқтады. 2019 жылы "Қызылжар" клубының бас бапкері боп тағайындалды.
Әли телеарналарға да футбол сарапшысы ретінде шақырылып тұрады. Бірнеше рет Қазақстан құрамасы мен "Астана" клубының халықаралық матчтарында комментаторлармен бірге матчты жүргізіп отырды.
## Клубтық санақ
## Жетістіктері
«Қайрат»
* Қазақстан чемпионы: 2004
* Қазақстан кубогы: 2001, 2003
«Қызылжар»
* Бірінші лига жеңімпазы: 2017
## Сілтемелер
* Профиль (орыс.)
* Профиль (орыс.)
* Профиль (ағыл.) |
Сейілда Икрамұлы Байшақов — қазақ футболшысы, қорғаушы, 1950 жылы 28 тамызда Жамбыл қаласында туған. Қазақ. Әкесі — Байшақов Икрам Берікбайұлы, марқұм, ҰОС қатысқан, жүк тиеушілер бригадирі болған. Анасы — Байшақова Нархан, зейнеткер, сауда саласында жұмыс істеген.
Дулат тайпасының Жаныс руынан.
## Мансабы
1968 жылы "Энергетик" футболшысы атанды. 1969 жылы Қазақ КСР чемпионатында тұңғыш рет алаңға шықты, 28 сәуірде "Тракторға" қарсы кездесуге қатысты.
1971 жылы "Қайратқа" ауысты. 27 наурызда "Заря" (Ворошилов) клубына қарсы КСРО кубогында тұңғыш рет қайраттықтар қақпасын қорғады, 12 күннен соң "Зенитке" қарсы ойында тұңғыш рет КСРО чемпионатының жоғары лигасында алаңға шықты. Маусым біткенше 29 кездесуде алаңға шықты.
Тұңғыш голын 1972 жылы 2 тамызда СКА (Дондағы Ростов) қақпасына соқты, бұл ойын 1:1 есебімен тең аяқталды. Ұзамай клубтың капитаны боп тағайындалды да, бұл қызметті карьерасын аяқтағанша атқарды.
1977 жылы КСРО құрамасы сапында екі кездесуде алаңға шықты. Тұңғыш ойынын 30 сәуірде Мажарстанға қарсы өткізді, бұл ойында КСРО 1:2 есебімен ұтылып қалды. Футболшы сол матчты былай деп еске алады.
.
10 мамырда Грекия құрамасымен ойында да КСРО 0:1 есебімен тізе бүкті. Бұл екі ойын да 1978 жылғы әлем чемпионатының іріктеулері болатын. Екі ойында да Сейілдә 90 минутты толық ойнады.
Бірақ бұдан кейін құрамаға қайта шақырылмады.
"Қайрат" сапындағы ең соңғы ойынын 1981 жылы 4 сәуірде "Таврияға" қарсы өткізді, бұл ойында есеп ашылмады. Соңғы голын сол жылы 26 наурызда "Торпедо" (Мәскеу) қақпасына соқты, бұл оның КСРО чемпионаттарындағы 11-ші голы еді.
Футболмен қоштасқан соң келесі жылы "Қайраттың" бас жаттықтырушысы Беца Йожефтің көмекшісі қызметіне тағайындалды. Бұл қызметті 1988 жылға дейін атқарды.
## Жетістіктері
### Жүлделері
* Ардагерлер арасындағы футболдан Әлем чемпионатының қола жүлдегері.
### Марапаттары
* КСРО спорт шебері;
* Халықаралық кластағы спорт шебері;
* ҚР Еңбек сіңірген жаттықтырушысы;
### Жеке
* Қазақстанның XX ғасырдағы үздік футболшысы деп танылған.
## Жеке өмірі
* Хоббиі — кітап оқу, музыка, спорттық телебағдарламаларды тамашалау.
* Жұбайы — Төлегенова Мәриямгүл, Абай атындағы Мемлекеттік академиялық опера және балет театрының солисі болған.
* Ұлы — Қайрат. Немерелері — Дамира, Ескендір.
## Дереккөздер |
Пірәлі Ханалыұлы Әлиев (қаз. Пиралы Ханәлиұлы Әлиев; 13 қаңтар 1984, Алматы, Қазақ КСР, КСРО) — қазақстандық футболшы, жартылай қорғаушы.
## Карьерасы
Алматы футболының түлегі. 2002 жылы "Қайрат" жастар клубында карьерасын бастады. Бірақ "Қайраттың" бас командасында ойнай алмай, 2005 жылы "Атырауға" жалға берілді.
2006-07 жылғы маусымды "Астана-1964" сапында өткізіп, 2006 жылы Қазақстан чемпионы атанды.
2008 жылы туған клубы "Қайратқа" қайта оралды. 2008 жылы қаңтар айында ағасы Әли түркиялық клубтардың біріне ауысуға ұсыныс жасағанымен, жарақаты кедергі болды.
Кейін бірнеше қазақстандық клубта ойнап, 2019 жылы "Атыраудан" "Қызылжарға" ауысты.
Қазақстан жастар құрамасында ойнаған. 2005 жылы Ұлттық құрамаға да шақыртылды. Бірақ өте сирек шақырылып, көптің есінде қалатындай ойын көрсете алмады.
## Жеке өмірі
Пірәлінің тегі түрік. Ағасы Әли Әлиев те футболшы, қазір бапкерлікпен айналысады.
Пірәлі үйленген, төрт перзенті бар.
## Жетістіктері
«Астана-64»
* Қазақстан чемпионы: 2006
* Қазақстан кубогының финалисі: 2006
«Атырау»
* Қазақстан кубогы: 2009
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
Айсары — Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданындағы ауыл, Айсары ауылдық округі орталығы.
## Географиялық орны
Аудан орталығы — Талшық ауылынан оңтүстікке қарай 37 км-дей жерде.
## Тарихы
Іргесі 1929 жылы қаланды. 1961–1997 жылдары Айсары қой кеңшарының орталығы болды. Кеңшар негізінде кооперативтік шаруашылық пен шаруа (фермер) қожалығы ұйымдастырылған.
## Инфрақұрылымы
Орта мектеп, клуб, аурухана бар, кен орны жұмыс істейді.
## Халқы
1999 жылы жергілікті тұрғындар саны 927 адам (487 ер адам және 440 әйел адам) болса, 2009 жылы 331 адамды (170 ер адам және 161 әйел адам) құрады.
## Дереккөздер |
Айсары ауылдық округі – Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданындағы әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Айсары ауылы кіреді. Орталығы – Айсары ауылы.
## Халқы
2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 331 адамды құрайды.
## Дереккөздер |
Қостомар (2000 жылға дейін – Херсоновка) — Ақмола облысы Аршалы ауданы, Бұлақсай ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы — Аршалы кентінен солтүстік-батысқа қарай 47-км-дей, Тышқанкөл көлінен оңтүстікке қарай 1,5 км-дей жерде орналасқан.
## Халқы
## Дереккөздер |
Мартон Эппель (маж. Eppel Márton; 26 қазан 1991 жыл, Будапешт, Мажарстан) — мажарстандық футболшы, Мажарстан Ұлттық футбол құрамасының шабуылшысы.
## Карьерасы
МТК клубының түлегі. Кәсіпқой карьерасын 2009 жылы осы клубта бастады. 2011 жылы Нидерландтың НЕК клубына ауысты. 2013 жылы өзінің туған клубына жалға берілді.
2016 жылы "Гонвед" клубымен келісім шарт жасасты. Алғашқы маусымда Мажарстан чемпионы атанды және маусым үздік мергені номинациясын иеленді.
2018 жылы жазда "Қайратқа" ауысты. УЕФА Еуропа Лигасының іріктеуінде Алматыда "Энгордань" қақпасына покер жасады, бұл ойында "Қайрат" 7:1 есебімен жеңіске жетті.
## Жетістіктері
«Гонвед»
* Мажарстан чемпионы: 2016/2017
* Мажарстан чемпионатының үздік мергені: 2016/2017 (16 гол)
«Кайрат»
* Қазақстан чемпионатының күміс жүлдегері: 2018
* Қазақстан кубогы: 2018
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Футболшының профилі |
Падища Бодуэн атындағы стадион (фр. Stade Roi Baudouin, нидерл. Koning Boudewijnstadion) — Бельгияның Брюссель қаласындағы футбол аренасы. 1930 жылы салынған. Сыйымдылығы — 70 мың адам. Бельгия Ұлттық футбол құрамасы өз алаңындағы ойындарын өткізеді.
## Сипаттамасы
Алғашқы атауы — "Юбилей". 1946 жылы "Эйзель" деп аталды. 1995 жылы қайта салынып, қазіргі атауына (Бельгияның 1951-1993 жылдардағы падищасы Бодуэн Альберт Шарль Леопольд Аксель Мария Густавтың құрметіне қойылған) ие болды.
1972 жылғы Еуропа біріншілігінің финалдық матчы, 2000 жылғы Еуропа чемпионатының бірнеше ойындары өткізілді. Еуропа чемпиондар лигасының бірнеше финалдары (1958, 1966, 1974, 1985) мен Кубок иелері кубогының бірнеше финалдары (1964, 1976, 1980, 1996) ойналған. 1985 жылғы Еуропа чемпиондары кубогының финалында "Ювентус" пен "Ливерпуль" ойнады да, көрермендер қақтығысы болып, 39 адам қаза тапты.
## Сілтемелер
* Бельгия футбол федерациясының ресми сайтында Мұрағатталған 17 наурыздың 2006 жылы. |
Құрбанқұлы Мәлікқұлыұлы Бердімұхамедов (түрікм. Gurbanguly Mälikgulyýewiç Berdimuhamedow; 29 маусым 1957 жыл, Гөкдепе этрапы, Ашхабад облысы) — түрікменстандық саяси қайраткер, 2021 жылдан бері Ұлттық Кеңес Халық Мәслихатының төрағасы, 2006–2022 жылдары елдің 2-президенті. Медицина ғылымының докторы, профессор.
Ғылыми дәрежелері бар медицина және экономика ғылымдарының докторы, Түрікменстан Ғылым академиясының академигі. 2007–2013 жылдардағы Түрікменстан Демократиялық партиясының төрағасы.
Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың президенттілігі әлем бойынша авторитарлығы және жеке басына табынуы үшін үлкен сынға алынды.
## Өмірбаяны
### Шығу тегі
Құрбанқұлы Бердімұхамедов 1957 жылы 29 маусым күні Ашхабад облысы (қазіргі Ахал уәлаяты), Гөктепе ауданындағы Бабарап ауылында дүниеге келген. Түрікмен тайпасының өкілі теке (Текин), оның өкілдері 1985 жылдан бастап республиканың басқаруында. Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың Мәлікқұлы Бердімұхамедұлы Бердімұхамедов (1932–2021), педагог және тарихшы және Оғылабат Эдже (Әже) Бердімұхамедованың отбасында дүниеге келді. Әкесі ұзақ уақыт КСРО ІІМ жүйесінде жұмыс істеген, атағы подполковник болған. Қазіргі кезде елде Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың ата-аналарының жеке басына табынушылығы бар. Атасы Бердімұхамед Аннаев белгілі мұғалім болған, бастауыш мектептің директоры болып жұмыс істеген, Ұлы Отан соғысы жылдарында майданда соғысқан. Құрбанқұлы отбасындағы жалғыз ұлы болды, оның әпкелерінің аты-Гүлнабат, Дурдынабат, Гүлжамал, Огульджамал және Мяхри. Сыбыс бойынша, оның нағыз әкесі өмір бойы Түрікменстанның бұрынғы президенті Сапармұрат Атайұлы Ниязов болған.
### Медицина және саясат
Түрікмен Мемлекеттік медицина институтын (1979), Мәскеу медицина институтының аспирантурасын (1990) бітірген. 1979 – 1987 жылдары Ашхабадта дәрігерлік қызмет атқарды. 1990 – 1995 жылдары Түрікмен мемлекеттік медицина институтының доценті, тіс емдеу факультетінің деканы, 1995 – 1997 жылдары Түрікменстан медицина өндірісінің тіс дәрігерлігі орталығының директоры болды. 1997 жылы Түрікменстанның денсаулық сақтау және медицина өндірісінің министрі, 1998 жылдан Сапармұрат Ниязов атындағы Халықаралық медицина орталығының басшысы болды. 2001 жылы 3 сәуірде министрлік лауазымына қосымша Түрікменстан үкіметінің вице-премьері болып тағайындалды. 2006 жылы 21 желтоқсанда президент Сапармұрат Ниязовтың дүниеден өтуіне байланысты Бердімұхамедов Түрікменстан президентінің қызметін уақытша атқарды. 2007 жылы 11 ақпанда өткен президенттік сайлауда 89% дауыс жинап, Бердімұхамедов Түрікменстанның президенті болып сайланды. 2007 жылы тамызда Жалпыұлттық “Галкыныш” (Жаңғыру) қозғалысының және Түрікменстан Демократиялық партиясының төрағасы болып сайланды.
### Саяси мансаптың басталуы
Бердімұхамедовтың саяси қызметі 1997 жылы басталды: ол Түрікменстанның Денсаулық сақтау және медициналық өнеркәсіп министрі болып тағайындалды. 2001 жылдан бастап Ниязов төрағасы жанындағы Түрікменстан Министрлер Кабинеті Төрағасының орынбасары қызметін атқарды. 2006 жылы қарашада Бердімұхамедов Минскіде өткен ТМД саммитінде Түрікменстанның атынан шықты.
Сапармұрат Ниязов қайтыс болғанға дейін баспасөзде Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың түрікменбашаның заңсыз ұлы екендігі туралы қауесеттер таратылды, бұл сыртқы ұқсастық және ұзақ уақыт бойы Бердімұхамедовтың ата — аналары туралы аз білетіндігі, сондай-ақ министр ретінде мүмкін еместігі туралы жанама дәлел болды.
## Президенттілігі
Ниязов қайтыс болғаннан кейін Бердімұхамедов жерлеу комиссиясын басқарды және Мемлекеттік Қауіпсіздік Кеңесінің шешімімен президенттің міндетін атқарушы болды. Түрікменстан Конституциясына сәйкес Меджлистің төрағасы Овезгелді Атаев өз міндетін атқаруға тиіс еді, бірақ оған қарсы кенеттен қылмыстық іс қозғалды. Бердімұхамедовтың президенттікке үміткер ретіндегі кандидатурасы 2507 Желтоқсанда Халық маслахата делегаттарының бірауыздан қолдауына ие болды.
Бердімұхамедов 2007 жылғы 11 ақпанда Президент сайлауында 89,23% нәтижемен жеңіске жетті және Түрікменстанның екінші президенті болды. 2007 жылдың 14 ақпанында таңертең Түрікменстан Орталық сайлау комиссиясы жеңімпаздың атын жариялады, содан кейін бірден жаңа президентті ұлықтау басталды. Бердімұхамедовке Президент куәлігі және сегіз бұрышты эмблемасы бар алтын тізбек түріндегі айырым белгісі табыс етілді. Жаңа президент жарқын жолды бейнелейтін ақ кілемнен өтті. Оған сачак ұсынылды-дастарханға оралған нан, жебелері бар колчан, Құран және "Рухнама".
Бердімұхамедов алғашқы ресми сапарын Сауд Арабиясынан бастап, соның аясында Ислам әлемінің ғибадатханаларына барып, кіші қажылық жасады.
23 жылғы 2007 сәуірде Бердімұхамедов Мәскеуге ресми сапармен келіп, Ресей президенті Владимир Путин мен кездесу өткізді, онда газ келісімшарттары, медицина және білім саласындағы ынтымақтастық және Жаңа түрікмен билігінің сыртқы саяси бағыты талқыланды.
2007 жылғы 4 тамызда "Галкыныш" Жалпыұлттық қозғалысының және Түрікменстан Демократиялық партиясының төрағасы болып сайланды.
Бердімұхамедов 2012 жылғы 12 ақпанда Президент сайлауында 97,14% нәтижесімен жеңіске жетті. Президенттік кезінде ол Түрікменстан Демократиялық партиясының мүшелігін тоқтатты.
2017 жылы президент сайлауында үшінші рет 94,27% нәтижемен жеңіске жетті. Конституцияға енгізілген жаңа түзетулерге байланысты Түрікменстан бұрын болжанған бесжылдықтың орнына жеті жылдық мерзімге сайланды.
## Сайлау алдындағы уәделері
* Бердімұхамедов Интернетті Түрікменстанның барлық тұрғындары үшін қол жетімді етуге уәде берді (2006 жылы Дүниежүзілік желі халықтың тек бір пайызына қол жетімді болды, көптеген қажетсіз сайттарды үкімет бұғаттады). Бердімұхамедов өзінің теледидарлық сөзінде Интернет пен жаңа байланыс технологиялары әр азаматқа қол жетімді болуы керек деді.
* Бердімұхамедов 2006 жылы шамамен 20 пайызға төмендетілген зейнетақыны ұлғайтуға уәде берді.[дереккөзі?]
* Сондай-ақ, ол Ниязов жойған провинциялардағы музыка мектептерін қайтарып, орта мектепте (тоғыз жылдан он жылға дейін) және университеттерде (төрт жылдан бес жылға дейін) оқу мерзімін ұзарту арқылы білім беру жүйесін реформалауға уәде берді.
* 2007 жылғы 12 маусымда "Түрікменстан Ғылым академиясының қызметі туралы" және "Түрікменстанның ғылыми жүйесін жетілдіру туралы" қаулылар қабылданып, Ғылым Академиясын, Жоғары аттестаттау комитетін және Түрікменстанның ғылым және техника қорын құрды.
* БҰҰ мәліметтері бойынша, 2012 жылы Түрікменстан тұрғындарының 5% - ы интернетпен қамтылды.
* Қазіргі уақытта барлық жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу институттарының студенттері мен қызметкерлері, Түрікменстан Орталық ғылыми кітапханасының оқырмандары Интернетке тегін қол жеткізе алады.
## 2012 жылғы президенттік сайлау
2011 жылғы 15 желтоқсанда Түрікменстан демократиялық партиясы мен "Галкыныш" жалпыұлттық қозғалысының VII съезі барысында 2012 жылы президенттік сайлауда Құрбанқұлы Бердімұхамедов өз кандидатурасын ұсынатыны жарияланды. 2012 жылғы 3 қаңтарда Бердімұхамедов Түрікменстан Президенті лауазымына үміткер ретінде тіркелді. 9 қаңтарда Түрікменстан Президенті Құрбанқұлы Бердімұхамедов ұлттық теледидарда өзінің сайлауалды бағдарламасымен сөз сөйледі. Сайлау 12 ақпанда өтті. ТМД миссиясы оның басшысы атынан "Түрікменстандағы президенттік науқан этика нормаларын сақтай отырып, дұрыс, тыныш жағдайда өтті", "сайлаушылардан шағымдар мен өтініштер түскен жоқ. Сайлау қорытындысы 15 ақпанда Орталық сайлау комиссиясының отырысында шығарылды. "Түрікменстан Президентін сайлау туралы" Заңның 51-бабына сәйкес кандидат Құрбанқұлы Бердімұхамедов сайлаушылардың басым көпшілігін (97,14 %) жинады және түрікмен президенті болып сайланды деп танылды.
## Реформалар
Бірінші Жарлығымен Бердімұхамедов он жылдық білімін мектептерге қайтарды. Орта және жоғары оқу орындарының студенттері үшін Ұлттық киім киюді міндетті түрде алып тастау туралы уәде осы күнге дейін орындалған жоқ. Қыздарға арналған мектеп формасы ретінде қолданылатын дәстүрлі көйлектер алжапқышы бар еуропалық типтегі қара-жасыл көйлектермен алмастырылды.
Алайда, 2012 жылы балабақша, мектеп, университет және кітапхана қызметкерлерінің жеке істеріне түрікмен ұлттық киіміндегі фотосуреттерді жапсыру туралы бұйрық шықты. Құрбанқұлы Бердімұхамедов өзінің туған күнін жаппай тойлаудан бас тартты, оның елдің әртүрлі аймақтарына сапарлары туралы міндетті концерттерді, сондай-ақ Президентке адалдық антын жойды. 2007 жылғы 29 маусымда жаңадан сайланған президенттің туған күніне қараған түні Түрікменбашы алтын бюстінің бейнесі түріндегі телеарналардың логотипі түрікмен теледидарының бағдарламаларынан жоғалып кетті.
Ниязовтың жеке басына табынуды шектеу ретінде түсіндірілетін Мемлекеттік рәміздер мен рәсімдерде кейбір өзгерістер жасады: оның есімі алдымен қызметшілер, студенттер мен оқушылар әкелген ант мәтінінен, содан кейін Түрікменстанның әнұранынан алынып, "президент" сөзімен ауыстырылды (бұл тек қазіргі президент туралы ғана емес, яғни Бердімұхамедов туралы ғана емес, сонымен бірге Болашақ барлық президенттер туралы, белгілі бір тұлғаны дәріптемей). 2009 жылдың көктемінде еліміздің барлық мекемелері мен кәсіпорындарында "Рухнама" кітабының даналарын алып қою акциясы басталды. Оның орнына Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың кітаптары әкелінді. Түрікменстанның жалпы білім беретін мектептерінде "Рухнаму" пәндер тізімінде қалды, бірақ оны оқытуды аптасына бір сағатқа дейін қысқартты. Сондай-ақ, "Рухнама"бойынша бітіру емтиханы тоқтатылды.
2008 жылы Насыбайды өндіруге, сатуға, пайдалануға және әкелуге тыйым салу туралы жарлық шығарды.
2008 жылдың ақпан айында тегін бензин нормасын енгізді, кейін 2014 жылы күшін жойды.
Зейнетақы төлемін қайтарды.
2013-2014 оқу жылында мектептерде 12 жылдық оқыту жүйесіне көшу жүргізілді. 2015 жылдан бастап Түрікменстанның бірқатар мектептері мен жоғары оқу орындарында орыс және ағылшын тілдерінен басқа Қытай және жапон тілдерін оқыту енгізілді.
2013 жылдан бастап тұрғын үйді жекешелендіруге рұқсат етілді.
2013 жылғы желтоқсанда "азаматтардың денсаулығын темекі түтінінің әсерінен және темекі өнімдерін тұтынудың салдарынан қорғау туралы" Заң қабылданды.
2016 жылы темекі экспорты мен импортына монополия енгізілді. Темекінің бағасы өсті. Мақсат-2025 жылға қарай темекісіз ел мәртебесіне қол жеткізу.
## Дискография
### Синглдары
* 2009 — «Saňa meniň ak güllerim»
* 2015 — «Öňe, diňe öňe, jan Watanym Türkmenistan!»
* 2016 — «Can’t stop the feeling» (немерелерімен бірге)
* 2016 — «Bagt nury»
* 2017 — «Ýadymda»
* 2018 — «Каракум» («Круг» cover)
* 2018 — «Sporty Turkmenistan» (немересі Керімқұлымен бірге)
* 2018 — «Arzuw»
* 2019 — «Rowaç»
* 2019 — «Қарақұм» (жаңа аранжировкада)
## Жеке өмірі және отбасы
Ұлкерек Атақызы Бердімұхамедоваға үйленген. Құрбанқұлы Бердімұхамедов әйелімен бірге көпшілікке сирек көрінді. Кейбір мәліметтер бойынша, Оғылгерек Бердімұхамедова Түрікменстаннан тыс жерде, шамамен Лондонда тұрады. У жұп бір ұл, үш қыз. Ұлы — Сердар, қыздары — Гүлжахан, Гүлшан және Марина.
Wikileaks-тегі американдық дипломаттардың жарияланған құжаттары мен қызметтік жазбаларына сәйкес, Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың орыс ұлтының Марина есімді бейресми әйелі бар екендігі белгілі болды, онымен Бердімұхамедов 1980 жылдардан бастап Марина медбике болып жұмыс істеген стоматологиялық клиникада жұмыс істейді.
### Қызығушылықтары
1972 жылы Құрбанқұлы Бердімұхамедов классикалық күрестен Ашхабад чемпионы, 1973 жылы атудан Түрікменстанның чемпионы атанды. Төсбелгінің иегері 3-ші дәрежелі КСРО-ны қорғауға және еңбек етуге дайын.
2009 жылдың желтоқсан айында БАҚ-тағы ақпаратқа сәйкес, Құрбанқұлы Бердімұхамедов кітап оқуға, атқа мінуге, спортқа, түрлі музыкалық аспаптарда ойнауға, Отан туралы өлеңдер жазуға әуес. Жазғы демалысты Аваза түрікмен курортында өткізеді; түрікмен БАҚ-тарының хабарлауынша, президент спорттық велосипедпен, мотоциклмен, бағбандықпен, балық аулаумен де айналысады.
Бірқатар кітаптардың, соның ішінде ғылыми жұмыстардың авторы, олардың ішінде: "Түрікменстан — дені сау және жоғары рухани адамдар елі", "Ахалтеке — біздің мақтанышымыз бен Даңқымыз", "Түрікменстанның дәрілік өсімдіктері", "жақсылықтың аты-жөні жоқ". 2020 жылдың тамызында Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың 53 кітабы болды, олар қымбат қағаздарда қымбат қағаздарда шығарылады және кәсіби мерекелерге сыйлық ретінде беріледі. Адамдар кейбір кітаптарға табыну керек, оларды алған кезде сүйіп, маңдайына жағу керек. 2020 жылдың тамызында Бердімұхамедов жазған кітаптар Бердімұхамедов кітаптарының электронды кітапханасының сайтында барлығына онлайн режимінде қол жетімді болды.
2011 жылдың соңында ол "сіз менің ақ гүлдерім" әнінің авторы және орындаушысы болды».
Бала кезінен автоспортпен айналысады. 2012 жылдың сәуір айында ол шеңбер рекордын орнатып, түрік өндірісінің Volkicar автокөлігімен жарыс жеңімпазы атанды. Президент мінген көлік Ұлттық спорт мұражайына тапсырылды. 2013 жылдың қыркүйек айында Alfa Romeo спорттық машинасында 2340 метр қашықтықта жүгірудің жеңімпазы атанды.
Ресейдің «Рубин» футбол клубы жанкүйер».
Каратэден 10-шы дәрежелі диплом иегері, сондай-ақ таэквондодан 7-ші дәрежелі қара белбеу иегері. "Каратэ-до" бүкіл Жапония федерациясының құрметті мүшесі.
2013 жылдың 28 сәуірінде Халықаралық ат спорты кешенінің аренасында Беркарардың ақалтеке жылқысында өткен ат жарысына қатысып, 11,05 млн доллар ұтып, бірінші орынға ие болды. Ұтып алынған сома "түрікмен атлалары"Мемлекеттік бірлестігінің шотына аударылды. Мәре сызығын кесіп өткеннен кейін Бердімұхамедов аттан құлады. Кейіннен күш құрылымдары бұл оқиға туралы ақпараттың таралуына жол бермеді.
Сүйікті саны - «7».
Неміс және орыс тілдерін еркін меңгерген.
2018 жылдың наурыз айында Құрбанқұлы Бердімұхамедов Ұлы Сердармен бірге Қарақұм қаласында спорттық автокросс жасады.
## Тұлға және көзқарастар
WikiLeaks-те жарияланған АҚШ дипломаттары мен АҚШ-тың Ашхабадтағы елшілігінің қызметкерлерінің жазбалары мен хат-хабарларына сәйкес-американдық дипломаттардың сенімді көздері Құрбанқұлы Бердімұхамедовты "бекер, қатал, кекшіл, микроменеджментке бейім, өзіне қарағанда ақылды емес"деп сипаттады. Бердімұхамедов туралы тағы бір құжатта ол "барлық мемлекеттік мәселелер бойынша шешім қабылдайды. [Аты жасырын] айтуынша, Бердімұхамедов-күдікті, сенімсіз, шектеулі, өте консервативті, алдамшы, "жақсы актер", кекшіл адам. [Аты жасырын] адамдар бірнеше айдан кейін немесе бір жылдан кейін бір нәрсені ұмытып кететін болса да, Бердімұхамедов ешқашан ештеңені ұмытпайды дейді. Біздің дереккөзіміз Бердімұхамедов өте таза және ұқыпты және басқалардан да талап етеді деп мәлімдейді... Ол стоматологиялық клиниканың басшысы болған кезде, ол барлық ер дәрігерлер жұмысқа Мұқият үтіктелген шалбар мен лакталған аяқ киіммен келуді талап етті. Шамамен 30 жыл бұрын, Бердімұхамедовтың ескі кеңестік автокөлігі болған кезде, ол өзінің көлігін ластамау үшін жаңбырда автокөлігімен емес, таксимен жүруді жөн көрді".
Американдық дипломаттардың WikiLeaks-тегі хат-хабарларынан алынған мәліметтерге сәйкес, американдық дипломаттардың қайнар көзі болған бір жоғары лауазымды адаммен жеке әңгімелесу барысында Құрбанқұлы Бердімұхамедов барлық түрікмендерді бірдей және тең деп санамайтынын айтты. Бердімұхамедовтың пікірінше, нағыз, ата-баба және таза қанды түрікмендер тек Түрікменстанның оңтүстігіндегі Бахерден және Кака ауылдары арасындағы аймақтан, Ахал уәлаятындағы Копетдаг тауларының баурайынан, ал елдің басқа бөліктерінде тұратын түрікмендер-өзбектердің, қазақтардың, парсылардың, тәжіктердің және басқа да халықтардың қанын сіңіретін жалған түрікмендер. Дипломаттардың дереккөздері Бердімұхамедовты сенімді түрікмен ұлтшылы деп сипаттады.
Американдық дипломаттардың тағы бір хатында "оның өзі (Бердімұхамедов) ерекше ақылмен ерекшеленбейтіндіктен, біздің дереккөз оның көптеген адамдарға күдікпен қарайтынын байқады. Біздің дереккөз Бердімұхамедов АҚШ, Иран және Түркияның басқару жүйесін ұнатпайды, бірақ Қытайды жақсы көреді деп мәлімдеді. Сондай-ақ, дереккөз Өзбекстан президенті Кәрімов пен Қазақстан Президенті Назарбаевты ұнатпайтынын атап өтті".
## Сын
### Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың жеке басына табыну
Түрікменстанда Бердімұхамедовтың жеке басына табыну бар. Ол "Ұлт Көшбасшысы", "Аркадаг" (меценат) бейресми атақтарын және көптеген керемет эпитеттерді киеді. Ашхабадтағы № 1001 әскери бөлім және Ызғант ауылындағы мәдениет сарайы оның әкесінің атымен аталған, онда 2012 жылы өмір бойы ескерткіш орнатылған. Ызғант кентінің № 27 орта мектебі — Бердімұхамед Аннаевтың атымен аталған, сол жерде оған ескерткіш орнатылған. 2015 жылғы 28 маусымда "Ашхабад қаласы жұртшылығының көптеген өтініштері бойынша "қала орталығындағы жаңа саябаққа "Арқадағ" атауы берілді.
Президенттің бейнелері мен портреттері мыңдаған плакаттар мен транспаранттарда, мекемелердің үй-жайларындағы фотосуреттерде, автомобиль кабиналарында, барлық дерлік ұлттық телебағдарламалардың басында және газеттердің бірінші жолақтарында орналастырылған. Қалай болғанда да, Түрікменстан туы аясында Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың портреті бейнеленген үлкен экранды орнатуды ұмытпаңыз. Мереке күндері жергілікті баспасөз Бердімұхамедовке Министрлер Кабинетінің, Меджлистің және басқа да мемлекеттік органдардың атынан құттықтаулар жариялайды.
2007 жылы Президенттің елу жылдығына орай елдің Орталық Банкі алтын және күміс мерейтойлық монеталарды шығарды, оның алдыңғы жағында оның портреті бейнеленген. Бердімұхамедовтың 56 жылдығын мерекелеуге Авазаға Дженнифер Лопес, Мұстафа Сандал, Нэнси Аджрам, Зийнет Сали, Филипп Киркоров, Ани Лорак, Сати Касанова және REFLEX тобы келді. Мерекелік концерттің финалында Дженнифер Лопес әйгілі " Happy Birthday, Mr. President", ол үшін оны әлемдік құқық қорғаушылар сынға алды.
2015 жылы мүсінші «Аркадаг» Бабаевтың "Аркадаг" атты монументі, 24 карат алтынмен қапталған 21 метрлік мүсін ашылды.
Түрікменстанның АХАЖ органдарында некені тіркейтін жас жұбайларға Құрбанқұлы Бердімұхамедовтың портреті аясында суретке түсуге міндеттелді.
### Адам құқықтарын бұзу
The Foreign Policy журналы Бердімұхамедовты әлемдегі ең нашар 23 диктатордың бесінші деп атады. "Press Freedom Index" ("Шекарасыз репортерлар") баспасөз бостандығы рейтингі бойынша Түрікменстан 178-ден 176-шы орында. Сондай-ақ, Түрікменстан бұрынғы КСРО-ның барлық елдерінен келген саяси тұтқындардың саны бойынша көш бастап тұр..
### Жемқорлық
Ел экономикасы жаппай мемлекеттік бақылауда. Елге шетелдік инвесторларды тартудың көптеген әрекеттері көбінесе халықаралық соттарға шағымдармен аяқталды. 2018 жылы инвестициялық дауларды реттеу жөніндегі Халықаралық Орталыққа (ИДРХО) — Дүниежүзілік банк ұйымдарының тобына кіретін төрелік Түрікменстанға Sece Inşaat (Түркия) компаниясынан және Unionmatex Industrieanlagen GmbH (Германия) инвестициялық компаниясынан шағымдар түсті. Талап қоюдың негізі-түрікмен тарапының құрылыс саласындағы шарттар бойынша міндеттемелерді бұзуы. 2019 жылы белоруссиялық "Белгорхимпром" құрылыс компаниясы да осындай шағыммен жүгінді, оған ел 150 миллион доллардан астам қарыз болды.
Инвесторлар билік тарапынан айтарлықтай кемсітушілік, саясаттандырылған бюрократия, сыбайлас жемқорлықтың жоғары деңгейі туралы айтады.
2018 жылы "Transparency International" сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексінде Түрікменстан 100-ден 20 балл жинап, 180 елдің арасында 161-орынды иеленді (неғұрлым көп балл болса, сыбайлас жемқорлық деңгейі соғұрлым төмен болады). Бұл Шығыс Еуропа мен Орталық Азия елдері арасындағы ең төменгі балл.
2019 жылы Түрікменстан экономикалық еркіндік рейтингінде 180 ел арасында 164-ші орынға шықты,
## Марапаттары мен атақтары
### Марапаттар
### Түрікменстанның Марапаттары
* Өз мемлекетінің жоғары марапатының екі мәрте иегері - Түрікменстанның Батыры атағы және "Алтын ай" алтын медалі (қазан 2011), (Қазан 2017), (октябрь 2017)
* Отан Ордені (2007)
* «Галкыныш» Ордені
* Президент «Жұлдызы Ордені»
* Тәуелсіз «Түрікменстанға деген үлкен сүйіспеншілігі үшін ордені»
* «Отанға деген сүйіспеншілік үшін» Медалі
* Түрікменстан «Тәуелсіздігіне 11 жыл медалі»
* «Түрікменстанның Тәуелсіздігіне 19 жыл» медалі
* Түрікменстан «Тәуелсіздігіне 20 жыл медалі»
* "Тәуелсіз, Мәңгілік бейтарап Түрікменстан" мерекелік медалі (2015 жылғы 2 желтоқсан)-тұрақты бейтараптықтың тәуелсіздігін, егемендігін және халықаралық-құқықтық мәртебесін нығайту, мемлекетіміздің халықаралық беделін арттыру, әлем елдерімен және халықтарымен достық өзара тиімді қарым-қатынастарды кеңейту бойынша қоғам мен мемлекет алдындағы ерекше сіңірген еңбегін ескере отырып, сондай-ақ Түрікменстанның тұрақты бейтараптығының 20 жылдығы — даңқты жылдығын мерекелеуге, Түрікменстанның бейтараптық және бейбітшілік жылын атап өтуге байланысты
* Түрікменстанның халық жылқы өсірушісі (22 Сәуір 2015 жыл) — түрікмен халқының ұлттық мақтанышы болып табылатын "жұмақ" жылқыларының әлемдік беделін арттырудағы, керемет сұлулықтың эталоны, олардың бүкіл әлемдегі даңқын арттырудағы, жылқы өсіру мен жылқы үйрету өнерін жетілдірудегі ерекше еңбегін, жылқы өсіру саласын, оның ішінде ат спортын дамытуға қосқан ерекше жеке үлесін, жас ұрпаққа жылқы өнерінің үлгілі әдістері мен жылқы үйретудің қыр-сырын жеткізуге, рухани сау болып өсуге арналған, кең дүниетанымға, терең білімге ие жастарды, сондай-ақ "Türkmen atlary" Мемлекеттік бірлестігінің өкілдігі
* Түрікменстан халқының құрметті ақсақалы (25 Қыркүйек 2019 жыл) — Түрікменстанның егемендігін, тәуелсіздігін және тұрақты бейтараптығын нығайту ісіне қосқан зор жеке үлесі, мемлекет пен қоғам алдындағы ерекше ерен еңбегі, жаңа уақыттың жарқын және ойластырылған қағидаттарын негіздеу, Отанымыздың келбетін түбегейлі өзгертуді қамтамасыз ететін оң реформаларды іске асыру, өңірде және бүкіл планетада бейбітшілікті сақтау, отын-энергетика, көлік және басқа да салаларда халықаралық ынтымақтастықты нығайту, салауатты өмір салтын қалыптастыру бойынша орасан зор жемісті жұмысы үшін, ұлттық салт-дәстүрлерді дамыту және қалпына келтіру, ұлттық бірлік пен тұтастықты қамтамасыз ету, жастарды патриотизм мен гуманизм рухында тәрбиелеу, сондай-ақ Отан игілігі үшін үлгілі жасампаз, адал және жанқиярлық еңбегі үшін және өндірістің түрлі салаларында жұмыс істейтін қоғамдық ұйымдар мен біздің азаматтардан келіп түскен көптеген өтініштер мен ұсыныстарды ескере отырып, және қасиетті Тәуелсіздіктің 28 жылдығын мерекелеуге байланысты
### Шетелдік марапаттар
* Патша Әбдель-Әзиз ордені (Сауд Арабиясы, 2007 жылғы 16 сәуір)
* Заид ордені (БАӘ, 26 Тамыз 2007 жыл)
* "Ерен еңбегі үшін" ордені (Өзбекстан, 2007 жылғы 17 қазан)
* "Гази Аманулла Хан" медалі (Ауғанстан, 28 сәуір 2008 жыл)
* "Астанаға 10 жыл" медалі (Қазақстан, 2008)
* Авиценна атындағы ЮНЕСКО-ның алтын медалі (2009)
* Азия Олимпиадалық Кеңесінің Құрмет ордені (2009)
* І дәрежелі Исмоили Сомони ордені (Тәжікстан, 2010 жылғы 18 наурыз) — тәжік-түрікмен байланыстарын дамыту мен нығайтуға қосқан зор үлесі үшін
* Бірінші дәрежелі шейх Иса бин Салман Әл-Халифа атындағы Орден (Бахрейн, 2011)
* "Санкт-Петербургке сіңірген еңбегі үшін" белгісі (Санкт-Петербург, Ресей, 2011) — орыс-түрікмен байланыстарын дамытуға және нығайтуға қосқан көрнекті үлесі үшін, Ресейдің солтүстік астанасы алдында экономика, ғылым, мәдениет, өнер, білім беру, денсаулық сақтау, ағарту саласындағы көрнекті қызметтері үшін, Ресей Федерациясының субъектілерімен өзара тиімді ынтымақтастықты және шет мемлекеттермен достық қатынастарды дамытуға бағытталған елеулі үлесі мен көпжылдық жемісті қызметі үшін
* Сербия Республикасы Орденінің Үлкен лентасы (Сербия, 2013)
* "Шейх ул-ислам" ордені (Кавказ мұсылмандары діни басқармасы, Әзірбайжан, 2013)
* Тәуелсіздік ордені (Өзбекстан, 2014 жылғы 22 қазан) — өзбек және түрікмен халықтары арасындағы достық пен тату көршілікті жан-жақты нығайту, Өзбекстан Республикасы мен Түрікменстан арасындағы өзара тиімді және жемісті қатынастарды дамыту ісіне қосқан зор үлесі, сондай-ақ бейбітшілікті қамтамасыз етуге және халықаралық ынтымақтастықты кеңейтуге қосқан қомақты үлесі үшін
* Республика ордені (Молдова, 2016 жылғы 15 желтоқсан) - Түрікменстан мен Молдова Республикасы арасындағы түрлі салалардағы сындарлы және жан-жақты мемлекетаралық ынтымақтастықты дамыту мен тереңдетудегі ерекше еңбегі және біздің еліміздегі кейбір инвестициялық жобаларды қаржыландыруға қосқан елеулі үлесі үшін ризашылық белгісі
* І дәрежелі Достық ордені (Қазақстан, 2017 жылғы 11 сәуір) — Қазақстан Республикасы мен Түрікменстан арасындағы екіжақты саяси, экономикалық және мәдени қатынастарды нығайтуға және дамытуға қосқан елеулі үлесі үшін
* Александр Невский ордені (Ресей, 2017 жылғы 29 Маусым) — Ресей Федерациясы мен Түрікменстан арасындағы стратегиялық әріптестік қатынастарды нығайтуға, сондай-ақ Орталық Азия өңірінде тұрақтылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қосқан зор жеке үлесі үшін Орынбор Ғағауыз Ери (Ғағауызстан, Молдова, 2017 жылғы 29 маусым)
* «Дуслык Ордені» (Татарстан, Ресей, 2017) — терең тарихи тамырларға, рухани құндылықтардың, мәдениет пен дәстүрлердің ортақтығына негізделген Түрікменстан мен Татарстан Республикасы арасындағы қатынастарды дамытуға қосқан қомақты жеке үлесі үшін
Құрметті атақтар
* Дамушы нарықтар Академиясының Құрметті академигі (АҚШ, 2007).
* Жоғары мектеп-жекешелендіру және кәсіпкерлік институтының экономика ғылымдарының құрметті докторы (Ресей, 2007).
* Баку мемлекеттік университетінің құрметті докторы (Әзірбайжан, 2008).
* Қазан мемлекеттік университетінің құрметті докторы (Ресей, 2008).
* Ташкент медицина академиясының құрметті докторы (Өзбекстан, 2008).
* Мәскеу мемлекеттік медициналық-стоматологиялық университетінің құрметті профессоры (Ресей, 2009)
* Бейжің Университетінің құрметті профессоры (Қытай, 2011)
* "Petronas" технологиялық университетінің құрметті докторы (Малайзия, 2011)
* Беларусь мемлекеттік университетінің құрметті профессоры (Беларусь, 2012).
* Ресей Федерациясы Сауда-Өнеркәсіп палатасының Құрмет белгісі.
* Ереван мемлекеттік университетінің құрметті докторы (Армения, 2012).
* "Түрікменстанның еңбек сіңірген сәулетшісі" құрметті атағы (2013)
* Экономика және технологиялар университетінің құрметті докторы (Түркия, 2015)
* Цукуба университетінің құрметті докторы (Жапония, 2015)
* Сонгюнгван университетінің құрметті докторы (Оңтүстік Корея, 2015)
* "Түрікменстанның халық жылқы өсірушісі" құрметті атағы (2015)
* Грузия Ұлттық Ғылым Академиясының Құрметті академигі (Тбилиси, 2015)
* Каид-және-Азам университетінің саяси ғылымдарының құрметті докторы (Исламабад, 2016)
* Өзбекстан Республикасы Ғылым Академиясының Құрметті академигі (Өзбекстан, 2019)
Әскери атағы
* Әскери генералы
## Сыртқы сілтемелер
* Түрікменстан президенті жаңа онкологиялық орталықта ота жасады Мұрағатталған 10 наурыздың 2017 жылы.
* Turkmenistan President Called 'Dumb, Dishonest' in Cable
## Ескертпелер
## Дереккөздер |
Нұрсұлтан Назарбаев халықаралық әуежайы (IATA: NQZ, ICAO: UACC) (ағылш. Nursultan Nazarbayev International Airport) — Астана қаласында орналасқан халықаралық әуежай. Ол Астана орталығынан 14 км қашықта орналасқан.
## Тарихы
Әуежай өз тарихын 1931 жылдан бері бастайды. Сол жылы бірінші әуе алаңы құрылып, 1948 жылдан бастап ауыр ұшақтарды қабылдай алатын болды. 1956 жылдан бастап әуежай тәулік бойы жұмыс істей бастады. Астана қаласының бас жоспары бойынша 2030-жылға дейін күніне 1200 адам жылына 7 миллион жолаушыға қызмет көрсететін жалпы аумағы 1000 шаршы метр тағы бір халықаралық әуежай салынады.
Әуежай шамамен қаладан 35 шақырым қашықтықта орналасады. Оның құрылысы Көкшетау тас жолы бойындағы Шортанды не Қарағанды тас жолында орналасқан Аршалы аймағында бой көтереді. Қазіргі әуежай ішкі бағыттармен жұмыс істеуге көшетін болса, жаңа әуежай халықаралық бағыттарға қызмет көрсететін болады. Астана Халықаралық әуежайына Нұрсұлтан Назарбаевтың есімі берілді. ҚР Үкіметінің бұл туралы қаулысы "Казахстанская правда" газетінде жарияланды.
## Тасымалдаушылар мен Бағыттар
## Түсініктемелер
## Тағы қараңыз
* Астана қаласының бас жоспары
* Халықаралық Көкшетау әуежайы (287 км)
## Сыртқы сілтемелер
* Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Нұрсұлтан Назарбаев Халықаралық ӘуежайыНұрсұлтан Назарбаев Халықаралық Әуежайы Мұрағатталған 13 қаңтардың 2020 жылы. (Ресми Сайты)Нұрсұлтан Назарбаев Халықаралық Әуежайынан ұшықып шыққан ұшақтар мен қонып жатқан ұшақтардың радарлық бағылаулары
* Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Нұрсұлтан Назарбаев Халықаралық Әуежайы
* Нұрсұлтан Назарбаев Халықаралық Әуежайы Мұрағатталған 13 қаңтардың 2020 жылы. (Ресми Сайты)
* Нұрсұлтан Назарбаев Халықаралық Әуежайынан ұшықып шыққан ұшақтар мен қонып жатқан ұшақтардың радарлық бағылаулары |
Исламжан Қасымжанұлы Насыров (8 сәуір 1998, Лужки, Новоорск ауданы, Орынбор облысы) — ресейлік қазақ футболшысы, "Орал" клубының жартылай қорғаушысы.
## Карьерасы
### Клубтық
Ұлты ресейлік этникалық қазақ. Карьерасын 2015 жылы 17 жасында Ресей бірінші лигасында ойнайтын "Носта" клубында бастады. 2019 жылы "Орал" клубына ауысты. Алғашқы ойынын 19 тамызда "Крылья Советовке" қарсы өткізіп, 90 минутты түгел ойнады.
### Ресей құрамасы
Ресейдің студенттер құрамасы сапында Неапольде өткен Универсиада-2019 футбол турниріне қатысты. Төрт кездесуде алаңға шығып, турнирдің жартылай финалисі атанды.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Футболшының профилі |
Қорқытушы (ағылш. Scarecrow), шын есімі Доктор Джонатан Крейн (ағылш. Dr. Jonathan Crane) — комикс кейіпкері, DC Comics ғаламының суперзұлымы, әрі Бэтменнің жауы. Боб Кейн және Билл Фингер ойлап тапқан. World's Finest Comics #3 (1941) комиксінде дебют жасады. Джонатан Крейн — психиатр, қарсыластарын қорқытып, үркіту үшін әртүрлі есірткі түрлерімен психологиялық қысымды қолданады.
## Комикстердегі тарихы
Америкалық комикстердің Алтын ғасырында Қорқытушы комикстерде тек екі рет қана көрінді. Кейіпкерді комикстердің Күміс ғасырында жазушы Гарднер Фокс пен суретші Шелдон Молдофф Batman #189 (1967 ақпан) комиксінің беттеріне шығарып екінші өмір сыйлады. Сол уақыттан бері ол Бэтменнің ең басты қарсыластарының бір саналады.
## Өмірбаян
Джонатан Крейн жастайынан арық денесінің кесірінен қатарластарынан көп қорлық көріп, тұйық ашушаң бала болып өсті. Бұған қарамастан Крейн химия және психология саласында аса білімділік көрсетіп, қорқыныш психологиясына қызығушылық танытқан. Кейіннен Готэм университетінің психология факультетіне оқуға түседі. Көп ұзамай Крейн оқуда озат болып Аркхэм клиникасының профессоры атанады. Алайда әріптестері Крейннің адамдарға жасаған тәжірибелері жайында біліп қойып, нәтижесінде ол Аркхамнан қуылады.
## Дереккөздер |
Күләш Жасынқызы Бәйсейітова (1912-1957) — қазақтың әйгілі әншісі (лирика-колоратуралық сопрано), қазақ опера өнерінің негізін салушылардың бірі, қоғам қайраткері. КСРО халық әртісі (1936). КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1948-1949).
## Өмірбаяны
Арғын тайпасы Тобықты руының Дадан бұтағынан шыққан.
Туып-өскен жері – Қарағанды облысының Ақтоғай ауданы. Топырақ бұйырған жері – Алматы қаласы. Алайда, тарихшы-өлкетанушы Күләш Сардарбаек «Күләштің туған жері бүгіндері Қарағанды облысындағы Ақтоғай ауданына қарасты Нарманбет ауылы аталады. Бұл өлке ХХ ғасырдың басында Қотанбұлақ болысы, Қарқара уезі, Семей губерниясы атанған» - дейді. Күләш Байсейітованың туған күні жайлы да мынандай деректер бар. Ұлы әншінің 100 жылдық мерейтойы қарсаңында қыздары Қарлығаш және Раушан Байсейітовалар баспасөзге берген сұхбатында ресми құжаттардағы көрсетілген деректерді жоққа шығарады. Олар: «Негізгі туған күні қаңтардың 12-сі. Ол кезде құжатты бірден алмаған. Әрі сол күні Димаш Ахметұлы Қонаевтың туған күні болғандықтан, анамыз туған күнін 2 мамырға ауыстырған еді» - дейді.
### Өнерге келу жолы
Гүлбаһрамның әншілікке бейімдігі, музыкалық табиғи таланты кішкене күнінен-ақ байқалған. Бұлай болуға әкесі Жасын кезінде жап-жақсы әнші болғаны, ел аралап ән салғаны да елеулі себеп болса керек. Бұл жайлы Қанабек Байсейітов өзінің кітабында: «Әкесі Жасын – әжептеуір әнші болған, сері адам. Кезінде әйгілі Әсетпен, Балуан Шолақпен бірге жүріпті. Бір ағасы Манарбектің (Ержанов М.А. анықтауы) әншілігі – анау, өзге ағалары да өнерсіз болмаған, тек кәсіп етпеген. Айтбек те (ағасы) әнді әдемі салатын, сырнайға қосылып айтқанда айызыңды қандыратын. Осындай ортада өскен, тәрбие алған Күләш өнерге жақын жүрмей қайтсін», - дейді. Әкесі айтқан әндерге ынтыға құлақ түріп, ол жырлаған қиссаларды қызыға тыңдай зердесіне тоқып өскен зерек қыз тамаша музыкалық есте сақтау қабілетімен, қиялдай білер әсерлі ой-өрісімен өсіп жетіледі. Күләш бала күнінде асқан әншілігімен суырыла шығып ел аузына аса ілікпесе де, жеті жылдық мектепте, кейін Қазақтың педагогика институтына түскеннен кейін оқи жүріп, жаңадан бой көтеріп келе жатқан көркемөнерпаздар үйірмесіне үзбей қатысады. Алғашында спектакльдерде көпшілік сахналарда кішігірім қосалқы рольдермен сахнаға шығып жүрген Күләш не бары бір-екі жылдың ішінде әнші-әртістік шеберлігімен көрініп, театрдың белді өнерпаздарының қатарынан орын алады. Театрда жылдам шығармашылық жетістікке жетуіне, сөйтіп репертуарда бар және жаңадан қойылған шығармаларда орталық рольдерді орындауға қол жеткізуіне өнер атты құдіреттің шеңберіне бар болмысымен беріле енген Күләш бойындағы құштарлық болатын. Театрдың сол кездегі барлық жұмысынан бас тартпай, «театрдың отымен кіріп, күлімен шығып» беріле жан-тәнімен еңбектенуі арқылы ол жаңа кәсіптің қыр-сырын меңгеруге күш салды. Алдыңғы буын ағалар С.Қожамқұлов, Қ.Қуанышбаев, Қ.Жандарбеков секілді т.б. сахналық өнер тәжірибесінен үйренуден жалықпайды. Сонымен бірге реті келгенде өз бетінше де сахнада суырыпсалмалық, шығармашылық ізденістен де жалықпаған. Күләш туралы өзінің естелігінде Қ.Байсейітов оның сахнаға деген ерекше құштарлық қырларына тоқталады. «Сахнаға шығуды жаны сүйетіні соншалық – егер өз рөлі бітіп қолы сәл босай қалса, көпшілік ішіне ілесіп сахнаға шығуға өзі сұранатын... Күләш көпшілік сахналарына араласқан кезде де басқалардан ерекшелене білетін, спектакльдің мазмұнына сай киіне қоятын. Көбінесе ұл баланың кейпін жасап, солай киінетін. Бірде жалқау баланың кейпін жасап, бірде кепкасын баса киіп ұры балаша шығатын, кейде бұзақылау балалар құсап көзін сығырайтып алатын. Әдейі сүрініп-жығылып жататын кездері де болушы еді, аз сәттің өзінде көрермен жұртқа әсерлі етіп көрсетуге тырысатын», - дейді. Содан 1930 жылы Қазақтың тұңғыш драма театрының труппасына қабылданады. Күләш сахна өнерінің қыр-сырына қызыға ден қойып, кешікпей-ақ театрдың белді әртістерінің қатарынан көріне бастайды. Сахнада жүріп орындаған ролдері:
* Ж.Шаниннің «Шахта» спектакліндегі – Зейнеп;
* І.Жансүгіровтың «Кек» драмасында байдың қатыны – Қарыс;
* Б.Майлиннің «Майдан» пьесасында - Пүліш; «Шұғасында» - Шұға образы;
* «Исатай-Махамбет» пьесасындағы хан қыздарының бірі:
* «Арқалық батырда» Қалмақ қызы;
* М.Әуезовтің «Еңлік – Кебек» трагедиясының бас кейіпкері – Еңлік;
* А.Жұбанов пен Л.Хамидидің «Абай» операсы – Ажар бейнесі;
* М.Төлебаевтың «Біржан – Сара» операсы – Сара бейнесі.
Сонымен қатар, орыс және Батыс Еуропа классиктерінің операларын қазақтың ұлттық театрының сахнасына шығаруда – К.Байсейітова – өзінің орындаушылық шеберлігімен де, қайраткерлік ісімен де бұл салаға үлкен ұлес қосқан өнер шеберлерінің бірі. Ол Дж.Пуччинидің «Чио-Чио-сан» операсында Баттерфлайдың, П.И.Чайковскийдің «Евгений Онегинінде» Татьянаның партияларын тұңғыш рет қазақ тілінде айтты.
Күләш 1933 жылы жаңадан ашылған музыка студиясына қабылданады. Алғаш рет Қазақ музыка театрының шымылдығы 1934 жылы «Айман-Шолпан» (М.[Әуезов, И.В.Коцых) музыкалық комедиясымен ашылғанда, Күләш басты рөлді үлкен шеберлікпен ойнап, Айман бейнесі арқылы Қазақ қыздарының ар-намыстан жаралғандай парасатты болмысын шабытпен тұлғалайды. Мұнан әрі Күләштің ғажайып қабілеті мен дарыны Б.Майлин мен И.В.Коцыхтың «Шұғасындағы» - Шұға, Е.Брусиловскийдің «Қыз Жібек» операсындағы – Жібек образдарын сомдау барысында одан әрі жарқырап ашыла түседі. Бұл рөлдер арқылы оның бойындағы әншілік-әртістік қабілеттің ғажайып мүмкіндіктері барша болмысымен көрініс тауып, қазақ сахна өнерінің соны табысы ретінде жұртшылықтың ықылас-ілтипатына бөленеді. Ол жаңа қаз басқан қазақ сахна өнерінің шын мәнінде тірек тұлғасына, ұйтқысына айналды. Аз уақыт аясында Е.Брусиловскийдің «Жалбыр», «Ер Тарғын», «Алтын астық», «Гвардия алға», А.А. Зильбердің «Бекет», И.Н. Надировтың «Терең көл», А.Жұбанов пен Л.Хамидидің «Абай», М. Төлебаевтың «Біржан-Сара», Д.Ж.Пуччинидің «Чио-Чио-Сан», П.И.Чайковскийдің «Евгений Онегин», А.Рубинштейннің «Демон» сияқты операларында басты рөлдерде ойнап, басты вокалдық партияларды орындап, қайталанбас хас шеберлігімен танылды. Бір-біріне ұқсамайтын кереғар образдар, иірім-қайырымы әр алуан вокалдық партиялар Күләштің көп қырлы, алуан сырлы дарынының арқасында алмастай жарқырап ашылып, эстетикалық эмоциялық қуаты мейлінше тегеурінді образдар галереясы жасалды.
## Әншілік өнері
Күләш Байсейітова – концерттік әнші ретіндегі де кең танылған шебер орындаушы. Әр түрлі ресми делегациялар құрамында, Құрманғазы атындағы академиялық ұлт аспаптар оркестрі сүйемелдеуімен жеке концерттік бағдарламада, бригадалармен сан алуан сахналардан орындаушылық қырымен танылады. Ол шырқаған әндері тыңдармандарды өзіндік қарапайымдылығымен, анықтығымен, жүректен шыққан жылылығымен баурайды. Оның репертуарында көптеген халық әндері, өзге халықтардың, замандас композиторлардың әр алуан шығармалары молынан болды. Әнші концерттік бағдарламасына халықтың сүйіп тыңдайтын қазақ халық әндерінен бастап, ән-романстар, белгілі опералардан ариялар т.б. молынан енгізген. Театрдағы негізгі репертуардан бөлек концерттік сахналарда камералық пландағы бағдарлама жасау ісіне әнші ерекше мән берген. Сонымен бірге ол Кеңестер Одағы халықтарының әндерін, Қазақстан композиторларының әндерін орындаған тамаша әншілердің бірі.
## Әндері
Әншінің тұрақты репертуарында 30-40-тай ән-романстар болып, талай көрермен тыңдаушыларының ыстық ықыласына бөленген. Күләштің орындауындағы «Сараның ариясы», «Ажардың ариясы», «Шіркін-ай», «Гәкку», «Қос қарлығаш», «Бұлбұл», «Қазақ вальсі», «Ласточка», «Шла девица», «Колокольчик», «Тонкая рябина», т.б. көптеген халықтардың әндері ерекше сезіммен, жүрек қылын тарта отырып тыңдармандарына жеткен. Зор жауапкершілік жүгін арқалаған халық әншісі өзінің міндеттерін халықтың көңілінен шыға білетіндей деңгейде атқарып, қалың бұқара халықтың бұлбұл әуезді әншісі атына сай болып, ылғи халық арасынан табыла білген.
Күләш Бәйсейітова концерттік әнші ретінде де дүниежүзіне танылған қайталанбас дарын иесі бола білді.
## Дереккөздер
## Пайдаланылған әдебиеттер
* Асафьев Б. Три статьи о казахской музыке. //Музыкальная культура Казахстана. – Алма-Ата, 1955, Казгосиздат, с. 5-10.
* Ахметова М., Ерзакович Б.Г., Жубанова А. Советтік қазақ музыкасы. – Алматы: Ғылым. 1975, 318 с.
* Ахметова М.М. Ән өнері және уақыт. – Алматы: Өнер, 1993, 110 с.
* Ауэзова М.О. Мысли разных лет. – Алма-Ата.: Казгосхудлит, 1961, 544 с.
* Байсейітов Қ. Құштар көңіл. – Алматы: Жазушы, 1977. – 224
* Брусиловский Е.Г. Дүйім дүлдүлдер. – Алматы: Ана тілі, 1995.
* Мұқан А., Ләтиева С., бегімбетова Ғ. КҮЛӘШ: - Алматы: «Әдебиет Әлемі», 2014, - 364+16бет. ISBN 978-601-7414-49-8
## Сілтемелер
* [https://web.archive.org/web/20160305082007/http://www.zhasalash.kz/ruhaniyat/6779.html Мұрағатталған 5 наурыздың 2016 жылы. “1912 жылдың қаңтарында екi алып дүниеге келдi: оның бiрi – Күләш, екiншiсi – Димаш”] |
Ақжаркөл (орыс. Светлый Жарколь) — Қостанай облысы Қостанай ауданы, Мәскеу ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Тобыл қаласынан солтүстік-батысқа қарай 35 км-дей жерде.
## Халқы
1999 жылы ауыл тұрғындарының саны 390 адамды (202 ер адам және 188 әйел адам) құраса, 2009 жылы 295 адам (145 ер адам және 150 әйел адам) болды.
## Дереккөздер |
Амер Шафи Махмуд Саббах (ағылш. Amer Shafi Mahmoud Sabbah; 10 ақпан 1982 жыл, Амман) — иорданиялық футболшы, қақпашы. Ұлттық құрама сапында 2015 жылғы Азия кубогына қатысқан.
Ұлттық құрама сапында ең көп ойын өткізген футболшы.
## Ұлттық құрамада
7 маусым 2017 жылғы есеп
## Жетістіктері
Әл-Файсали
* АФК кубогы (1): 2005
* Иордания кубогы (1): 2005
Әл-Вихдат
* Иордания чемпионы (6): 2007, 2009, 2011, 2014, 2015, 2016
* Иордания кубогы (4): 2009, 2010, 2011, 2014
* Иордания суперкубогы (5): 2008, 2009, 2010, 2011, 2014
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* http://www.kooora.com/?player=11129
* https://web.archive.org/web/20160304002841/http://www.jfa.com.jo/SquadProfile.aspx?lang=ar&SID=40 |
Кукеси (алб. Futboll Klub Kukësi — Албания футбол клубы, Кукеси қаласынан. Команда өз алаңындағы ойындарын жалпы сыйымдылығы 5000-нан асатын «Зекир Умери» стадионында өткізеді. Футболдан Албания чемпионатының жоғарғы дивизионы - Супер Лигада ойнайды.
2016/17 жылғы маусымда клуб өз тарихында тұңғыш рет Албания чемпионы атанды.
## Тарихы
1930 жылы 4 наурызда «Шокерия спорты Косово» деген атпен құрылды. 1930 жылдың 20 сәуірінде алғашқы матчын жергілікті «Интермати» Крумамен өткізіп, 0-0 есебімен тең түсті. 1931 жылы тамызда «Спортия Косова Шокерия» шағын турнирге қатысты. 1932 жылы Албания футбол федерациясы құрылды, оның құрамына "Кукеси" де кірді.
## Жетістіктері
* СуперлигаЧемпион (1): 2016/17Вице-чемпион (4): 2012/13, 2013/14, 2014/15, 2017/18Қола жүлдегері (1): 2015/16
* Чемпион (1): 2016/17
* Вице-чемпион (4): 2012/13, 2013/14, 2014/15, 2017/18
* Қола жүлдегері (1): 2015/16
* Бірінші дивизионЕкінші орын (1): 2011/12
* Екінші орын (1): 2011/12
* Екінші дивизионЧемпион (5): 1959, 1966/67, 1976/77, 1981/82, 2010/11
* Чемпион (5): 1959, 1966/67, 1976/77, 1981/82, 2010/11
* Албания кубогыЖеңімпаз (1): 2015/16Финалист (2): 2013/14, 2014/15
* Жеңімпаз (1): 2015/16
* Финалист (2): 2013/14, 2014/15
* Албания супер кубогыЖеңімпаз (1): 2016
* Жеңімпаз (1): 2016
## 2010 жылдан бергі статистикасы
## Сілтемелер
* http://www.fk-kukesi.al/ Мұрағатталған 10 мамырдың 2015 жылы. |
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті — салықтық және кедендік әкімшілендіру; этил спиртінің, алкоголь өнімінің және темекі өнімдерінің өндірісі мен айналымын мемлекеттік реттеу; мұнай өнімдерінің және биоотынның айналымы; ҚР кеден ісі, салық саясатын іске асыру саласындағы мемлекеттік реттеу; оңалту және банкроттық саласындағы мемлекеттік реттеу, сондай-ақ Қазақстан азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттығы жөніндегі мемлекеттік басқару саласында басшылықты жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің ведомствосы.
## Міндеттері
* Қазақстан Республикасының салық, кеден және өзге де заңнамасының орындалуын, мемлекеттік кірістер органдарына жүктелген Еуразиялық экономикалық одағының кеден заңнамасының сақталуына бақылауды қамтамасыз ету
* салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, сондай-ақ арнайы, демпингке қарсы және өтемдік баждардың толық және уақтылы түсуін қамтамасыз ету
* Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес әлеуметтік төлемдерді есептеудің, ұстап қалудың және аударымдардың толықтығы мен уақтылығын қамтамасыз ету
* Қазақстан Республикасының салық саясатын іске асыруға қатысу
* өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының егемендігін қорғауды және экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету
* ақпараттық-коммуникациялық инфрақұрылымның дамуын қалыптастыру және салық төлеушілер үшін электрондық қызметтердің қолжетімділігін қамтамасыз ету
* Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін, адамның өмірі мен денсаулығын, жануарлар мен өсімдіктер дүниесін, қоршаған ортаны қорғау
* тауарлардың ЕАЭО кедендік шекарасы арқылы өткізілуін жеделдету мен оңайлату үшін жағдайлар жасау
* этил спиртінің, алкоголь өнімінің, темекі өнімдерінің өндірісі мен айналымын, сондай-ақ мұнай өнімдерінің және биоотынның айналымын мемлекеттік реттеу
* оңалту және банкроттық саласындағы мемлекеттік реттеу (қазыналық кәсіпорындарды, мекемелерді, банктерді, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарын және жинақтаушы зейнетақы қорларын қоспағанда), сондай-ақ Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттығы жөніндегі мемлекеттік басқару
* Комитеттің құзыретіне жататын мәселелер бойынша халықаралық ынтымақтастық
* "Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағына әкелінген тауарларды қадағалап отыру тетігі туралы келісімді ратификациялау туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен ратификацияланған Еуразиялық экономикалық одақтың кедендік аумағына әкелінген тауарларды қадағалап отыру тетігі туралы келісімге сәйкес қадағалап отыру тетігін іске асыруды үйлестіру
## Хронология
Салық қызметі
* ҚР Қаржы министрлiгiнiң Бас салық инспекциясы (1996 жылға дейін)
* ҚР Мемлекеттiк салық комитетi (1996—1997)
* ҚР Қаржы министрлiгiнiң Салық комитетi (1997—1998)
* ҚР Мемлекеттік кірістер министрлiгi (1998—2002)
* ҚР Қаржы министрлiгiнiң Салық комитетi (2002—2014)
* ҚР Қаржы министрлiгiнiң Мемлекеттік кірістер комитеті (2014—)
Кеден қызметі
* ҚР Қаржы министрлiгiнiң Бас кеден басқармасы (1995 жылға дейін)
* ҚР Министрлер Кабинетi жанындағы Кеден комитетi (сәуір — қазан 1995)
* ҚР Мемлекеттік кеден комитетi (1995—1997)
* ҚР Қаржы министрлiгiнiң Кеден комитетi (1997—1998)
* ҚР Мемлекеттік кірістер министрлiгінің Кеден комитетi (1998—2002)
* ҚР Кедендiк бақылау агенттiгi (2002—2004)
* ҚР Қаржы министрлiгiнің Кедендiк бақылау комитетi (2004—2014)
## Құрылымы
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті орталық аппаратының құрылымы келесіден тұрады:ТөрағаТөраға орынбасары1) Мемлекеттік құпияларды қорғау басқармасы2) Заң басқармасы3) Халықаралық ынтымақтастық басқармасы4) Ақпараттық қауіпсіздік басқармасы1 Кадр және ішкі әкімшілендіру департаменті5) Персоналмен жұмыс басқармасы6) Ұйымдастыру-бақылау басқармасы7) Қаржылық қамтамасыз ету басқармасы8) Басқарма – төраға хатшылығы9) Техникалық инфрақұрылым басқармасы2. Талдау, статистика және тәуекелдерді басқару департаменті10) Тәуекел-менеджмент басқармасы11) Талдау және статистика басқармасы12) Бизнес процестерін автоматтандыру басқармасы13) Стратегиялық даму басқармасы3. Мемлекеттік көрсетілетін қызмет департаменті14) Жалпыға бірдей декларациялау басқармасы15) Мемлекеттік көрсетілетін қызмет басқармасы16) «Байланыс орталығы» басқармасы17) Дербес шоттарды әкімшілендіру және төлемдерді есепке алу басқармасы18) Акциздерді әкімшілендіру басқармасы4. Ақпараттық технологиялар департаменті19) Ақпараттық жүйелерді сүйемелдеу басқармасы20) Ақпараттық жүйелерді дамыту басқармасы21) Цифрландыруды үйлестіру басқармасы5. Өндірістік емес төлемдерді, жеке тұлғаларды және арнаулы салық режимдерін әкімшілендіру департаменті22) Өндірістік емес төлемдерді әкімшілендіру басқармасы23) Арнаулы салық режимдерін әкімшілендіру және жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметі басқармасы24) Саудалық емес айналым басқармасы25) Жеке тұлғалардың активтері мен берешегін әкімшілендіру басқармасы26) Жеке тұлғалардың кірістерін әкімшілендіру басқармасы6. Әдіснама департаменті27) Заңды тұлғалардың салық салу әдіснама басқармасы28) Жеке тұлғалардың салық салу әдіснама басқармасы29) Кедендік әдіснама басқармасы30) Тауарларды жіктеу және шығарылған жері басқармасы31) Кедендік операциялар басқармасы32) Алдын ала тексеру актілерін қарау басқармасы7. Әкімшілендіру департаменті33) ҚҚС әкімшілендіру басқармасы34) Қашықтықтан мониторингтеу басқармасы35) Өтпелі мониторинг басқармасы8. Аудит департаменті36) Тауарлар шығарылғаннан кейінгі кедендік бақылау басқармасы37) Салықтық аудит басқармасы38) Экспорттық бақылау басқармасы9. Бақылау департаменті39) Транзит басқармасы40) Кедендік рәсімдерді әкімшілендіру және тазарту басқармасы41) Тарифтік реттеу және құн басқармасы10. Ірі салық төлеушілер департаменті42) Ірі салық төлеушілер басқармасы43) Резидент еместерге салық салу басқармасы44) Деңгейлес мониторингтеу басқармасы45) Энергия ресурстарын әкімшілендіру басқармасы46) Мамандандырылған басқарма47) «Ахуалдық орталығы» басқармасы48) Берешекпен және дәрменсіз борышкерлермен жұмыс басқармасы
Мемлекеттік кірістер комитетінің штатында 600-ге жуық қызметкер болса, оның 130-ы басқарушы лауазым болып табылады. Осылайша, әрбір бесінші қызметкер басшы болып табылады.
## Қарамағындағы мекемелер
* Облыстар және Алматы, Астана, Шымкент қалалары бойынша Мемлекеттік кірістер департаменттері
* Аудандар мен қалалар бойынша Мемлекеттік кірістер басқармалары
* Бас диспетчерлiк басқармасы
* Орталық кедендік зертханасы
* Оқу-әдістемелік орталығы
* «Nur Zholy Customs Service» ЖШС
## Басшылық
* Дүйсембиев Жандос Жұмабайұлы - төраға
* Сулейменов Ануар Айдарович - төрағаның орынбасары
* Слямов Бақытжан Оразғалиұлы - төрағаның орынбасары
* Нұржанов Жәнібек Мәулітбекұлы - төрағаның орынбасары
* Жұмағұлов Қайрат Кәрімұлы - төрағаның орынбасары
* Сейілжан Әділханұлы Ахметов - төрағаның орынбасары
## Мемлекеттік кірістер комитетінің төрағалары
## Дереккөздер |
Шахбокс — шахмат пен бокстың қосындысынан туған қоспалы спорт.
## Тарихы
Аталған спорт түрі ресми түрде 2003 жылдан бері өткізіліп келеді. Шахбокстың концепциясы алғаш рет Энки Билалдың «Froid-Équateur» роман-комиксінде пайда болды. Кейінірек голландиялық перформансшы Ипе Рубинг кітаптағы қиялды іске асыруға бел буды. Ол шахмат пен боксты бір комикстік кітапта біріктіру идеясын көргеннен кейін шахбоксты ойлап тапты. Шахбокста шахмат және бокс турнирлері айналымға түседі және оның ұраны: «Шайқас – алаңда болады, ал жауынгерлер – шахмат тақтасына түседі».
## Ережелері
Кездесу 11 раундтан тұрады. Тақ санды раундтарда – қарсыластар шахмат ойнап, ми «жарыстырса», жұп санды раундтарда қолғап түйістіріп, физикалық күштің көмегіне жүгінеді. Шахматта әрбір ойыншыға 12 минуттан беріледі. Ал бір шахмат раунды 4 минуттан болса, бокс раунды 3 минуттан ойналады.
Ойын шахмат үстелі орналастырылған рингтің ішінде өтеді. Екі шахматшы да боксшылар секілді киініп, сайысқа шығады. Ойын барысында сөйлеуге, қарсыласын ұруға тыйым салынған.
Жеңімпаз кездесуде болған нокаутқа, техникалық нокаутқа, мат қою немесе қарсыластардың бірінде шахмат партиясы уақытының бітуіне байланысты анықталады. Егер де қарсыластар шахмат ойынында тең түсіп, бокста нокаут болмаса, кездесу тағдыры бокстағы ұпай санымен шешіледі. Ал егер де бокс та тең нәтижемен аяқталса, онда жеңіс қара фигуралармен ойнаған спортшыға беріледі.Боксшылар салмақ дәрежесіне бөлінеді, ал халықаралық қауымдастық түрлі турнирлер ұйымдастырып тұрады.
## Тағы қараңыз
* Шахмат
* Бокс
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* WCBO Ресми сайты Мұрағатталған 21 қазанның 2019 жылы. (ағыл.)
* Шахбокс туралы жалпылама ақпарат Мұрағатталған 18 желтоқсанның 2013 жылы. (ағыл.)
* 2003 жылғы Әлем Чемпионаты (ағыл.) |
Арсен Вячеславович Тлехугов (3 қараша 1976 жыл, Урух, Қабарда-Балқар АКСР, КСРО) — ресейлік және қазақстандық футболшы, 2001 жылғы Қазақстан чемпионатының үздік футболшысы, 2001, 2004 жылдары Қазақстан чемпионатында үздік мерген атанды.
## Карьерасы
2001 жылы Астананың "Жеңіс" клубына келгенге дейін Ресейдің төменгі лигаларындағы клубтарда доп тепті. 2001 жылғы маусымды керемет өткізіп, үздік мерген және үздік футболшы атанды. 2003 жылы "Қайратқа" ауысқан соң да жақсы ойын өрнектерімен көзге түсіп, "Тлехуговты ұлттық құрамаға шақыру" жайлы идеялар қозғала бастады. Осы себепті де Тлехугов Қазақстан азаматтығын алды. 2004 жылы құраманың бапкері Леонид Пахомов Әзірбайжанға қарсы Алматыда өткен жолдастық кездесуде алаңға шығарды. Бұл ойында Қазақстан 2:3 ұтылып қалды да, Пахомов дереу қызметінен босады. Бұдан соң Тлехуговты ешкім құрамаға шақырған жоқ.
2003-2006 жылдары "Қайратта" ойнаған Тлехугов астаналық клубқа қайта оралды. Бірақ қосалқы құрамдаға қалып кетті. 2008 жылғы маусымда Өзбекстанның "Бұхара" клубына ауысты, бірақ ол жақта да мүлде ойнамай, сол жылы 32 жасында карьерасын аяқтады.
## Жетістіктері
* Қазақстан чемпионы: 2001, 2004
* Қазақстан кубогы: 2002, 2003
* Қазақстандағы үздік ойыншы: 2001
* Қазақстан чемпионатының үздік мергені: 2001, 2004
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
Арсен Вячеславович Тлехугов (3 қараша 1976 жыл, Урух, Қабарда-Балқар АКСР, КСРО) — ресейлік және қазақстандық футболшы, 2001 жылғы Қазақстан чемпионатының үздік футболшысы, 2001, 2004 жылдары Қазақстан чемпионатында үздік мерген атанды.
## Карьерасы
2001 жылы Астананың "Жеңіс" клубына келгенге дейін Ресейдің төменгі лигаларындағы клубтарда доп тепті. 2001 жылғы маусымды керемет өткізіп, үздік мерген және үздік футболшы атанды. 2003 жылы "Қайратқа" ауысқан соң да жақсы ойын өрнектерімен көзге түсіп, "Тлехуговты ұлттық құрамаға шақыру" жайлы идеялар қозғала бастады. Осы себепті де Тлехугов Қазақстан азаматтығын алды. 2004 жылы құраманың бапкері Леонид Пахомов Әзірбайжанға қарсы Алматыда өткен жолдастық кездесуде алаңға шығарды. Бұл ойында Қазақстан 2:3 ұтылып қалды да, Пахомов дереу қызметінен босады. Бұдан соң Тлехуговты ешкім құрамаға шақырған жоқ.
2003-2006 жылдары "Қайратта" ойнаған Тлехугов астаналық клубқа қайта оралды. Бірақ қосалқы құрамдаға қалып кетті. 2008 жылғы маусымда Өзбекстанның "Бұхара" клубына ауысты, бірақ ол жақта да мүлде ойнамай, сол жылы 32 жасында карьерасын аяқтады.
## Жетістіктері
* Қазақстан чемпионы: 2001, 2004
* Қазақстан кубогы: 2002, 2003
* Қазақстандағы үздік ойыншы: 2001
* Қазақстан чемпионатының үздік мергені: 2001, 2004
## Дереккөздер
## Сілтемелер |
Тобыл қалалық әкімдігі – Қостанай облысы Қостанай ауданындағы әкімшілік бірлік.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Тобыл қаласы кіреді. Орталығы – Тобыл қаласы.
## Халқы
2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 22908 адамды құрады.
## Дереккөздер |
Тобыл кенттік әкімдігі – Қостанай облысы Бейімбет Майлин ауданындағы әкімшілік бірлік. 2019 жылы құрамына қысқартылған "Приозёрный ауылдық округінен" 1 елді мекен қосылды.
## Әкімшілік құрамы
Құрамына Тобыл кенті, Приозёрное ауылы кіреді. Орталығы – Тобыл кенті.
## Халқы
2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 7563 адамды құрады.
## Дереккөздер |
Әбу Бәкір Мұхаммад иб Иса ибн Абдул-Мәлік ибн Кузман әл-Асғар (1078, Кордоба - 2.10.1160, Кордоба) - Аль-Андалустағы Альморавидтер әулетінің тұсындағы көрнекті араб ақыны .
## Өмірбаяны
Атақты мәдени отбасынан шыққан. Жазушы және саясаткер Иса ибн Абдул-Мәлік әл-Навасидің ұлы. Кордоба қаласында 1078 жылы дүниеге келген. Ол жақсы білім алды, классикалық араб поэзиясының туындыларын жақсы білді. Кейіннен Севильяға көшті. Ол Лангедок проблемаларына ұқсас өмір кешті, ол Рамазан айында да тойлауды, көңіл көтеруді, сусындарды жақсы көрді. Кордовада имам ретінде өмірін аяқтады.
## Шығармашылығы
Мальчун поэзиясына ұқсас странза поэзиясының жаңа түрін - «джеджал» (әуен) құрды. Басқа бір ойға сәйкес, ол Заджалды (оны Ибн Бахия ойлап тапқан) пайдаланған, оны танымал етіп, таратқан алғашқы маңызды ақын.
Латын сөздерін қолдана отырып, араб тілінің Андалус диалектісінде өлеңдері құрылды. Оның шығармалары ерте провансальды лирикаға, қыңыр поэзияға әсер етті. Оның өлеңдері әртүрлі кеңестерге, гиперболаларға, иронияларға толы. Басты тақырып - жастар арасындағы қарым-қатынас.
Оның көптеген еңбектері 1881 жылы Санкт-Петербургте 149 заджальмен бірге «Диван» деген атпен табылған бір қолжазбасы сақталған.
## Дереккөздер
* Менокаль, Мария Роза (EDT) / Щеиндлин, Раймонд П., «Аль-Андалус әдебиеті» (Кембридждегі араб әдебиетінің тарихы) б. 14, ISBN 0-521-47159-1 (EDT) / Сатады, Майкл / Баспагер: Cambridge Univ Press, 2000
* Д. Бонни Д. Ирвин Дин, «Ибн Кузманмен ас әзірлеу: Азжалдағы ас үй бейнесі. 90, 68 және 118. »Тынық мұхиты жағалауындағы конференцияның филологиялық қауымдастығы. Портленд, 13 қараша 1988 жыл.
* Петрова Л.А. Андалуский задал және проводкаль поэзиясының генезисі // Ресей мен Палестина: ғылыми және мәдени байланыстар: мұрағат, қолжазба, кітап және музей коллекцияларына негізделген / Ресей ғылым академиясының кітапханасы. - Санкт-Петербург: БАН, 2014.
* Коллектив, хиспано-араб поэзиясы, ред. Слаткине, 1974, Ч. IV Алморавид кезеңі, Ибн Кузман, б. 266-308 [1] (09.09.2011 ж. Алынды)
* Th Houtsma М., исламның бірінші энциклопедиясы: 1913-1936 [2] (36-09-2011 шығарып)
* «Cancionero de Abenguzman» GER энциклопедиясында (испан тілінде) [3]
* Артифара, п. 1, (luglio - dicembre 2002), sezione Addenda [4] .
* 2003 ж. Аляска, Анкоридж қаласында Таяу Шығысты Зерттеу Ассоциациясы конференциясы өтті.
## Дереккөздер |
Сілтілік жер металдар — екінші топта орналасқан металдар. Оларға: бериллий, магний, кальций, стронций, барий, радий жатады. Бұл элементтердің сыртқы электрондық қабаттарында екі электрондары болады, оларды оңай беріп жіберіп, өзінің алдында тұрған бекзат газдардан аяқталған электрондық құрылысын қабылдайды.
## Физикалық қасиеттері
## Химиялық қасиеттері
## Табиғатта таралуы
## Биологиялық ролі
## Бериллий
Бериллий(лат. Beryllіum), Ве — Элементтердің периодтық жүйесінің ІІ тобындағы химиялық. элемент, атомдық нөмірі 4, атомдық массасы 9,0122, жеңіл, ашық сұр түсті металл. Тұрақты бір изотопы (9Ве) бар. 1798 ж. берилл минералынан француз химигі Л. Воклен тапты. Металл күйінде алғаш рет неміс химигі Р. Влер алды. Бериллий алюминийден жеңілірек, тығыздығы 1,816 г/см3, балқу температурасы 12840С, қайнау температурасы 24500С, химиялық қосылыстарында 2 валентті, беткі қабаты тотығып, қорғауыш қабыршақ түзілетіндіктен ауада өзгермейді. 8000С-тан жоғары температурада қыздырғанда жылдам тотығады; қышқылдарда да, сілтілерде де ериді.
## Магний
Магний (лат. Magnesіum) Mg, элементтердің периодтық жүйесіндегі ІІ топтың элементі, атом нөмірі 12, атом м. 24,312. Табиғатта үш изотопы бар: 24Mg, 25Mg, 26Mg. 1808 ж. ағылшын ғалымы Г.Дэви (1778 — 1829) ашқан. Жер қыртысындағы масса бойынша мөлш. 2,1%. Ол барлық қосылыстарында екі валентті. Магний күмістей ақ, өте жеңіл, берік металл; тығыздығы 1,74 г/см3, балқу t 650ӘС, қайнау t 1107ӘС. Ол қорғағыш оксид пленкамен қапталғандықтан, құрғақ ауада 350ӘС-қа дейінгі температурада тотықпайды, бірақ 600 — 650ӘС-та өздігінен тұтанып, жарқырай жанып, Магний оксидін (MgO) және аздап нитридін (Mg3N2) түзеді. Құрамында бос оттек (О2) жоқ суық сумен әрекеттеспейді; қайнап жатқан судан Н2-ні ығыстырады.
## Кальций
Кальций -IV период, II топтың негізгі топшасының элементі. Реттік немірі 20, ендеше ядросында 20 протон мен 20 нейтроны бар (Аr=40), электрондарының жалпы саны да 20. Кальцийдің электрондық формуласы ls22s22p63s23p64s2, валенттілік электрондары 4s2 болғандықтан кальций косылыстарында II валентті.Кальций ақ түсті, жеңіл (р=1,55 г/см3), сілтілік металдардан қаттырақ зат, t°балқу = 851°С, керосиннің астында сақталады.Ат. н. 20; ат. м. 40,08; балқу t 842°С; қайнау t 1495°С тығыздығы 1,55 г/см2. Кальцийді 1808 жылы ағылшын ғалымы Г.Дэви ашқан. Түсі күмістей ақ, жеңіл металл, белгілі изотоптары 14, табиғи изотоптары 6. Негізгі минералдары: кальцит, ангидрит, гипс, флюорит, апатит, т.б.
## Стронций
Стронций, Strontium (Sr) - Менделеевтің Периодтық кестесінің 5-ші периодының ІІ-ші негізгі тобындағы химиялық элемент; сілтік-жер металлдар қатарына жататын химиялық белсенді элемент. Рет нөмірі - 38, атомдық массасы - 87,62. Стронцийдің төрт тұрақты изотоптары бар, көбірек таралғаны 88Sr (88,56%). Радиоактивті изотоптары жасанды жолмен алынған. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері 3,4*-2%. Табиғатта қосылыс түрінде ғана кездеседі. Маңызды минералдары - целестин SrSО4 және стронцианит SrSО3.Аз мөлшерде Стронций адамның ағзасында да табылады. Бірақ оның адам үшін бір белгілі биологиялық маңызы жоқ. Стронций тұздарының шипалық қасиеттері зерттелуде. Сондай-ақ, бүгінгі күнде стронцийдің ранелатінің остеопороз ауруының ағымдағы емдік әсері зерттелуде.
## Барий
Барий(Barium, гр. barys «ауыр») Ba — химиялық элементтердің периодтық жүйесінің 6-шы периодының ІІ тобына жататын элемент, реттік нөмірі 56, атомдық массасы 137,34. Жерсілтілі элементтерге жатады. Табиғатта барит (Ba2SO4) және витерит (BaCO3) деген минералдары кездеседі. Барийді 1774 жылы Карл Шееле ашқан.Барий — жұмсақ, күміс түсті металл. Химиялық активтілігі жоғары, ауада тез тотығады, сумен реакцияға түсіп, барий гидрототығын түзеді. Басқа да көптеген элементтермен қосыла алады. Қосылыстарда валенттілігі 2+. Оның қорытпалары газ жұтқыштар ретінде, электронды лампыларда, ал оның оксиді катодтарға қаптау жасау үшін қолданылады.
## Радий
Радий - химиялық радиоактивті ІІ-топқа жататын, атомдық номері — 88, атомдық салмағы 226,0254, құрамында салмақтык сандары 213-тен 230-ға дейін және жартылай ыдырау кезеңдері 10"3 секундтан бастап. 1600 жылға дейін созылатын изотоптар болатын элемент. Массалық саны 226-дан тұратын радий изотопы медициналы, гамма-терапиялы емшаралар жүргізу үшін пайдаланады.
## Дереккөздер |
Тыныс алу — ағза мен қоршаған орта арасындағы газ алмасу үдерісі. Құнарлы заттардан энергия алу үшін оттегі қажет, сондықтан, тыныс алу үнемі жүзеге асып тұруы тиіс. Тыныс алу жүйесінің орталық мүшесі - өкпе. Одан басқа ауа жолдары: мұрын қуысы, ауыз қуысы, аңқа, жұтқыншақ, көмей, кеңірдек және ауа тамырлар қажет. Ауа тарататын барлық жолдар ішкі жағынан кірпікшелі эпителиймен астарланған, ол кірпікшелердің қимылымен қатты тозаң бөлшектерін шығарып тастайды. Мұрын қуысы қан тарату қылтамырларымен мейлінше жабдықталған және оны иіс сезу рецепторлары бар сілемейлі, кірпікшелі эпителий астарлайды, сондықтан, ауа мұрын қуысында шаң мен ұсақ ағзалардан тазартылып, дене температурасын қабылдайды, оның иісін анықтайды. Ауыз қуысы дегеніміз — тынысалу жүйесінің мұрын уақытша жұмыс істемеген кезде (мұрын бітелгенде, мұрыннан қақ бөлінгенде, қан ақанда, т.б.) пайдаланылатын сақтама жолы. Аңқа дегеніміз - ауыз және мұрын қуыстарының қосылған жері. Ол тыныс алу және ас қорыту жүйесінің ортақ бөлімі - жұтқыншаққа ұласады. Жұтқыншақтың соңғы ұшы тармақталады. Бір тармағы — өңешке қарай, екіншісі көмекейге астасады. Көмей (көмекей) шеміршектерден түзілген, олардың ең үлкені қалқанша шеміршек (еркекте өндіршек). Мұның арасындағы маңызды шеміршек - көмей қақпашығы (көмей шодыры). Ол асты көмейге жібермей, өңешке қарай бағыттайды. Көмекей құрамына шеміршектерден басқа дауыстық ағзалар жиынтығы енеді. Ол екі сілемейлі дыбыстық байламнан құралады да, олардың аралығында дыбыстық саңылау орналасады. Әңгімелесу кезінде саңылауды байламдар жауып қалады да ауа олар арқылы күшпен қысылып шығып, дыбыс түзіледі. Байламдар неғұрлым (көмейден үлкен) ұзын болса, дыбыс соғұрлым жуан болады. Дыбыстың еркекте-жуан, әйелде көбінесе жіңішке болатыны сондықтан.
Көмекей жартылай сақиналы шеміршектерден тұратын түтік - кеңірдекке ұласады. Кеңірдек өңештің алдыңғы жағында орналасады, сондықтан, ішкі жағында және жартылай сакиналар аралығында жұмсақ дәнекер ұлпатек болады. Соның арқасында ас жентегі кеңірдек шеміршегіне қысым түсірмей, өңешпен еркін жылжиды. Кеңірдек екі ауатамырларға тармақталады. Ауатамырлар шеміршек сақиналарынан құралады. Олар бұрынғысынан да ұсақ ауа тамырлық тармақшаларға (бронхиолдарға) тармақталып, өкпе ішінде «бронхиолды ағаш» түзеді. Ауатамырлық тармақшалардың ең ұсақтары өкпе көпіршіктері - альвеолдармен аяқталады. Көпіршіктердің әрқайсысын қан тарату қылтамырлары торлап жатады. Оларда веналық қан болады, ол оттегіне қанығып, артериялық қан болып шығады. Гемоглобин көмірқышқыл газды беріп, оттегін қосып алады (карбогемоглобиннен оксигемоглобинге айналады). Өкпе көпіршіктері және веналық қылтамырлардын кабырғасы арқылы газ алмасады. Өкпе альвеолдар жәрдемімен өте қан ұяшықтарға бөлініп, газалмасатын үстіңгі қабаттың көлемін өте ұлгайтады. Қанның оттегіне қанығуына өкпедегі ауа құрамы алмасады. Атмосфералық ауа (тыныс алғанда) құрамында 21% оттегі және 3% көмірқышқыл газы болады. Өкпе арқылы (тыныс шығарғанда) өткен ауа құрамында 16% оттегі және 4% көмір қышқылы қалады. Ауадағы азот мөлшері өзгермейді (74%). Өкпе қызметың маңызды көрсеткіші ӨТС-өкпенің тіршіліктік сыйымдылығы. Бұл өте терең тыныс алған соң адамның тыныс шығара ала-I ми пуп мөлшері. Оның орташа мөлшері 3,5 л немесе 3500 см3. Жаттыққан адамдарда ӨТС бұдан көбірек (5-7 л және одан артықтау) болады. ӨТС неғұрлым жоғары болса, өкпе соғұрлым жақсы қызмет атқарады.
Өкпе жұптасқан мүше. Оң жақ өкпе үлкен және үш бөлікке, ал сол жак өкпе жүрек есебінен екі бөлікке бөлінеді. Өкпені сыртынан тегіс дөнекер түптек (ұлпа) - өкпесіріқауызы (ішкі) қаптайды. Ол өкпемем тұтасып кеткен, оларды ажыратып алу мүмкін емес. Кеуденің (қабырғалар, қабырға аралық бұлшықет және көкет) ішкі жағына сыртқы тарақ - сыртқы сіріқауыз тұтасып кетеді. Сіріқауыздың екіта-рақтарының аралығында мөлшері 1-2 мм шағын кеңістік бар. Бұл -сіріқауыздық куыс. Оған сіріқауыздық сұйықтық толы болады. Соның арқасында өкпе кеудеге берік жалғасатындықтан, біз тынысалу қимылдарын іске асырамыз. Егер қабырға аралық бұлшықеттер мен көк ет жиырылса, одан кеуденің көлемі және соғни сөйкес өкпенің көлемі арта түседі. Бұл тыныс алу жүзеге асу жолы. Егер қабырға аралық бұлшықеттер мен көк ет босаңсыса, онда кеуде мен өкпенің көлемі кішірею есебінен тыныс шығарылады. Тынысалу жүйке гуморальды жолмен реттеледі. Тынысалу орталыгы сопақша мида орналасады. Ол тыныс алу және тыныс шығарудың рефлекторлық алмасуын реттейді. Тынысалу рефлексінің коздырғышы қандағы көмір қышқыл газының артуы болып табылады. Артериялардағы химиялық рецепторлар қозады да қимыл нейрондарының бойымен жұмыс мүшелеріне: қабырғааралық бұлшықеттерге және көк етке сигнал түседі. Олар жиырылып, кеуде және өкпе көлемін ұлғайту арқылы тыныс алып, оған жауап кайтарады. Симпатикалық жүйке жүйесі, адреналин және тироксин тыныс алуды тереңдетіп, жиілете түседі. Ал парасимпатикалық жүйке жүйесі тыныс алуды баяулатады. Жөтел және түшкіру тынысалудың қорғаныш рефлексі болып табылады. Оларды мұрын немесе көмейдің сілемейлі қабырғасына иіс немесе еріксіз әсер тітіркендіреді. Оған мұрын арқылы (түшкіру) немесе ауыз арқылы (жөтел) кенет тыныс шығару жолымен жауап қайтарылады.
## Тыныс алу формуласы
Майлар(нәруыздар, көмірсулар)+оттек=көмірқышқыл газы+су+энергия
Аэробты: C6H12O6+O2->H2O+CO2+36АТФ
Анаэробты: C6H12O6->C3H6O3(2АТФ)
## Дереккөздер |
Мемлекеттік қуыршақ театры – қуыршақтар арқылы сахналық ойын көрсететін ұлттық өнер ұжымы.
## Тарихы
Қазақ жеріндегі қуыршақ театры ұлттық ойындардан бастау алған. Ертеден келе жатқан “Ортеке” ойыны осының айқын дәлелі. Ағаштан жонылып жасалған киік немесе ат мүсіншесін сылдырмақтап жіп тағып, домбыра тартқанда жіптің бір ұшын ішекті шертер саусаққа іліп билететін болған.
Өлкелік қуыршақ театры Алматы қаласында 1935 ж. 10 қазанда ҚазАКСР ХАК-ның бұйрығы бойынша, балалар арасындағы мәдени жұмысты жақсарту мақсатымен құрылған.
1938 ж. театрға респ. қуыршақ театры дәрежесі берілді.
## Театр қайраткерлері
Театрдың қалыптасуына Қ.Бадыров, С.Телғараев, В.О. Гасюк, Ю.Г. Рутковский, П.И. Поторока, т.б. көрнекті театр қайраткерлері көп еңбек сіңірді.
## Театр түрлері
Қазақ және орыс труппалары қатар жұмыс істеді.
Қуыршақ бейнесіне, артистің оны қимылға келтіру тәсіліне қарай бірнеше түрге бөлінеді: кигізілмелі, қолға киіп ойнайтын (петрушечный), сым, сырық арқылы қозғалатын (тростевой), жіп арқылы жүретін (марионетечный), көлеңке арқылы көрсетілетін (теневой).
## Театрда қойылған қойылымдар
Әр жылдары театр сахнасында Н.Гернеттің “Алладиннің сиқырлы шамы” (реж. П.И. Поторока, 1958, реж. Қ.Ешмұратова, 1978), Ш.Құсайыновтың “Алдар көсе мен Шығайбай” (реж. Ә.Әсімжанов, 1967), О.Әубәкіровтің “Қожанасыр – чемпион” (реж. Поторока, 1967), “Тарқамайды тойымыз” спектакльдері мен муз.-концерттік бағдарлама (реж. Ешмұратова, 1988), “Қуыршақтар шоуы” (реж. С.Шүкіров, 2000), т.б. қойылды.
Бүгінде театр репертуарында 30-ға тарта спектакль бар.
## Қатысқан фестивальдары мен марапаттары
Елімізде қуыршақ театрлары Ақтөбе мен Жезқазғанда (1985), Ақтауда (1981), Шымкентте (1983) және Қостанай мен Петропавлда (1992) ашылды. Театр Ташкент (1969) пен Бішкек (1975) қ-ларында өткен Қазақстан және Орта Азия республикаларының қуыршақ театрлары фестивалінің, Ташкенттегі Халықар. фестивальдің (1979) лауреаты.
* 1981 ж. гастрольдік сапармен Въетнам, Кампучияда болды.
* 2002 ж. Алматы қаласында өткен Қазақстан қуыршақ театрларының 1 фестивалінде Алматы, Ақтау, Ақтөбе, Қостанай, Петропавл және Шымкент қ. театрлары өнер көрсетті.
* Театрдың шығармашылық ұжымы 2009 жылы қуыршақ жанры саласында қытай және қазақстандық мамандар арасында тәжірибе алмасу және ортақ жобаларды ұйымдастыру мақсатында Гуанчжоу қаласында (ҚХР) гастрольдік сапарда болды;
2012 жылы Ресейдегі «Театр кукол – XXI век» ассоциациясының шақыртуымен Мемлекеттік қуыршақ театры Мәскеу қаласы Орталық шығармашылық қызметкерлер үйінде және «Огниво» қуыршақ театрында (Мәскеу облысы) өнер көрсетті;
* 2015 жылы өткен халықаралық ІV қуыршақ фестивалінде Үнді, Грекия, Германия, Түркмения, Грузия т.б. театрларын баса озып, режиссер К.Адыловтың сахналауындағы «Каштанка» қойылымымен (авт.: А.Чехов) бас жүлдені иеленді;
* 2017 жылы 25-29 мамыр аралығында театр ұжымы Бішкек қаласында (Қырғызстан Республикасы) М.Жанғазиев атындағы Мемлекеттік қуыршақ театрының ұйымдастыруымен өткен драматург, режиссер, қуыршақ театрларының негізін салушы Виктор Александрович Швембергердің 125-жылдығына орай ІІ Халықаралық «Так-теке» қуыршақ театры фестиваліне қатысып, А.Чеховтың «Каштанка» ертегісі үшін «Классикалық шығарманы қуыршақ жанрында көрсеткені үшін» номинациясымен, қоюшы режиссері Қ.Адилов «Ең үздік режиссер» номинациясымен, сондай-ақ Қырғыз театр қайраткерлері одағының арнайы дипломымен марапаттады;
* 2017 жылдың 28 мамырында Кишинев қаласында (Молдавия Республикасы) өткен «Под шапкой Гугуцэ» атты Халықаралық қуыршақ театрлары фестиваліне театр ордасы халық ертегісі «Қаңбақ шалды» жиырма бес мемлекеттен келген өнер өкілдерінің назарына ұсынып, «Ұлттық дәстүрді насихаттағаны үшін» және театр директоры Т.Есеналиев «Үздік менеджер» дипломымен марапатталды;
* 2017 жылдың 5-9 маусым аралығында Татарстан Республикасында өткен ХІІІ Халықаралық «Наурыз» фестиваліне драматург Ә.Файзуллаұлының «Алтын адам» эпикалық спектакльімен қатысты (реж.: Ю.Уткин);
* Анкара муниципалитетінің ұйымдастыруымен Түркия Республикасында 2017 жылдың 1-9 тамызында өткен Халықаралық VII театрлар фестивалінде театр ұжымы «Қуыршақ думан» (авт. және реж.: С.Шүкіров, Қ.Ешмұратова) қойылымымен қатысып, арнайы дипломмен марапаталды. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Түркия мемлекетіндегі елшісі Абзал Сапарбекұлының арнайы алғыс хатына ие болды;
* 2017 жылдың 2-8 қыркүйек аралығында Астана қаласында өткен Қайрат Сүгірбеков атындағы І Республикалық драма театрларының жас режиссерлерінің арасында өткен форум-фестиваліне режиссер Р.Жаныаманов сахналаған Ж.Омаровтың «Құлыншақ пен Бөлтірік» ертегісімен қатысып, арнайы дипломмен марапатталды;
* 2017 жылдың қазан айының 19-27 аралығында Түркия Республикасында өткен III Халықаралық Анкара фестиваліне театр ұжымы шақырту алып, үшінші рет өткелі отырған фестивальге қатысып, фестиваль қатысушылары мен қонақтары назарына «Қуыршақ думан» (авт. және реж.: Қ.Ешмұратова, С.Шүкіров) және «Арыстанның үрейін қалай емдейміз?» (авт.: М.Дългечева, реж.: Э.Тотева-Андотова) қойылымдарын ұсынады. Фестивальдің басты мақсаты – қуыршақ театры өнерінің көкжиегін кеңейтіп, халықаралық стандартқа сай ете отырып, кәсіби театр мамандары мен түрік суретшілері, режиссерлері, продюсерлері мен қарапайым өнер сүйер қауымның талабынан шығу, жаңа тынысын таныту болды. Фестиваль барысында қойылымдардан тыс театр артистеріне арнайы дәрістер, семинарлар оқылып, қуыршақ театр өнеріне байланысты көрмелер ұйымдастырылады;
* 2018 жылдың ақпан айының 1-15 күндері аралығында Франция, Ұлыбритания, Ресей, Германия, Өзбекстан және Қазақстанның үздік өнер ұжымдары қатысып, бақ сынап, өзара тәжірибе алмасқан «Откровение» V Халықаралық орындаушылық өнер фестиваліне театр ұжымы «Ана жүрегі» (авт.: Е.Ионов, реж.: А.Зайцев) қатысып, кәсіби сарапшылардың жоғары бағасына ие болды;
* Ағымдағы жылдың сәуір айының 20-22 күндері аралығында Ақтөбе қаласында өткен Т.Ахтановтың 95 жылдығына арналған III Халықаралық «Balausa» фестиваліне өнер ордасы «Ана-жер Ана» (авт.: Ш.Айтматов, реж.: Д.Жұмабаева) спектаклімен қатысып, театр ұжымы алғыс хатқа ие болып, актриса Д.Иса «Әлиман» ролі үшін «Ең үздік дебют» номинациясына ие болды;
* 2018 жылдың қыркүйек айының 22-27 күндері аралығында Ақтөбе қаласында өткен «Ассалаумағалейкум – V» Халықаралық қуыршақ театрларының фестиваліне театр ұжымы «Ана жүрегі» (авт.: А.Ионов, реж.: А.Зайцев) қойылымымен қатысып, бас жүлде мен «Ең үздік қойылым» номинациясын иеленді;
* 2018 жылдың 22-29 қазан аралығында Душанбе қаласында Тәжікстан Республикасы өткен «ЧОДАРИ ХАЁЛ» VI Халықаралық қуыршақ театрларының фестиваліне «Ана жүрегі» (авт.: А.Ионов, реж.: А.Зайцев) қойылымымен қатысты;
* Театр ұжымы ағымдағы жылдың 10-14 қараша күндері аралығында Өскемен қаласында өткен Рүстем Есдәулетов атындағы II Республикалық театр фестиваліне Еврипдтің Медея (реж.: А.Салбан) трагедиясымен қатысып, облыс әкімі атынан Р.Есдәулетов атындағы «Арнайы сыйлық» және «Ең үздік режиссер» номинацияларымен марапатталды;
* 2018 жылдың 12-17 қараша күндері аралығнда Бішкек қаласында Қырғызстан Республикасы өткен «Айтматов және театр» Халықаралық фестиваліне «Ана – Жер Ана» (авт.: Ш.Айтматов, реж.: Д.Жұмабаева) қойылымымен қатысып, «Қазылар алқасының арнайы жүлдесі» марапатына ие болды.
* 2019 жылдың 26 ақпаны мен 6 наурыз аралығында Ресей Федерациясы, Челябинск қаласында өткен "CHELoBEK ТЕАТРА" кіші формада сахналанатын спектакльдердің VII Халықаралық театр фестиваліне "Ана - Жер Ана" (авт.: Ш.Айтматов, реж.: Д.Жұмабаева) қойылымымен қатысты.
## Дереккөздер |
Баутин теңіз сауда порты, Баутин жүк ауданы – Түпқараған түбегінің жағасындағы Баутин кентінде орналасқан. Аудан орталығы Форт-Шевченко қ-нан солт-ке қарай 4 км жерде.
## Тарихы
Баутин порты жайлы алғашқы деректер Грузия республикасы мемлекеттік мұражайларында кездеседі. Закаспий облысының бастығы генерал-адъютант Шереметьевтің қолы қойылған ғ2457 3 қазан 1887 ж. жазылған хатында Түпқараған кіші кемелер айлағы құрылысын салуға рұқсат етілген. Осы мерзім Баутин теңіз сауда портының негізі қаланған күн болып саналады. Жоба бойынша қоршалған кемелер тоқтайтын Түпқараған жері мен «Форт-Александровск теңіз агенттігі» құрылды.
1939 жылдан бастап «Форт-Александровск теңіз агенттігі» «Форт-Шевченко теңіз агенттігі» болып өзгертілді.
1939 – 55 ж. агенттік Махачкала порты басқармасы құрамында болды.
1955 – 58 ж. Форт-Шевченко Астрахан теңіз сауда портының Баутин порт бөліміне айналды.
1958 жылдан порт Гурьев (қазіргі Атырау) теңіз сауда порты құрамына берілді. КСРО Теңіз флоты министірлігінің бұйрығымен 1960 ж. Баутин порты 3 разрядты теңіз портына айналды.
1997 жылдан Ақтау халықаралық теңіз сауда порты респ. мемлекеттік кәсіпорынның аудандық жүк тасымалдау бөлімшесі саналады.
## Негізгі міндеттері мен жүк айналымы
Баутин теңіз сауда портының негізгі міндеттері: порттың барлық сауда айналымының 70%-ын құрайтын минералдық құрылыс материалдарын, ұлутас пен қиыршықтастарды жүктеу болып табылады. Жүк айналымының қалған бөлігі машиналарға, өнеркәсіптік жабдықтарға, ағаш материалдары, т.б. х. ш. жүктеріне келеді.
## Суреттемесі
* Навигациясы – жыл бойғы;
* Жұмыс кестесі – тәулігіне 24 сағат;
* Айлақ саны – 1;
* Айлақ қабырғасының ұзындығы – 150 м;
* Айлақ тұсының тереңдігі – 5,5 метр;
* Жүк тиеу-түсіру техникасы – жүк көтерімділігі 32 және 5 тонналық 2 порталды кран;
* Жүк номенклатурасы: өнеркәсіп жабдықтары, құрылыс материалдары, ұлутасты блоктар, құрылыс және отын ағаштары, азық-түлік, малға қоспажем, контейнерлік жүктер, металлолом және басқалар.
## Дереккөздер |
Елді мекен:
* Ершовка – Қостанай облысы Ұзынкөл ауданындағы ауыл.
Өзендер:
* Ершовка – Ресейдегі өзен. Киров облысы, Коми Республикасы жер аумақтарынан ағып өтеді.
* Ершовка – Ресейдегі өзен. Вологда облысы, Архангельск облысы жер аумақтарынан ағып өтеді.
* Ершовка – Ресейдегі өзен. Томск облысы, Новосібір облысы жер аумақтарынан ағып өтеді.
* Ершовка – Ресейдегі өзен. Томск облысы, Краснояр өлкесі, Ханты-Мансий АҚ жер аумақтарынан ағып өтеді.
* Ершовка – Ресейдегі өзен. Томск облысы, Краснояр өлкесі жер аумақтарынан ағып өтеді. |
Мұсатаев Қанат Бектілеуұлы (6 маусым 1970 жыл, Шымкент, Қазақ КСР, КСРО) — қазақ футболшысы, қорғаушы. Қазақстан Ұлттық футбол құрамасында ойнаған. Қазір Қазақстан Футбол Федерциясының спорттық директорының орынбасары қызметін атқарады.
## Карьерасы
1994 жылғы Қазақстан чемпионатының үздік футболшысы.
Бес рет Қазақстан чемпионатындағы үздік 33 футболшының құрамына енді (1992, 1993, 1994, 1995, 1999).
Ұлттық құрама сапындағы тұңғыш ойынын 1992 жылы 14 қыркүйекте Ашхабадта Түрікменстан құрамасына қарсы өткізіп, 90 минутты түгел ойнады. Жалпы құрама сапында тоғыз рет алаңға шықты, тоғызы да жолдастық кездесулер. Соңғы кездесуін 1996 жылы 3 қаңтарда Ливанға қарсы өткізді.
## Жетістіктері
### Клубтық
* Қазақстан кубогының финалисі: 1995
* Қазақстан чемпионатының күміс жүлдегері: 1992
### Жеке
* Қазақстанның үздік футболшысы: 1994
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* ФФК спорттық директорының орынбасары
* Профилі Мұрағатталған 14 тамыздың 2018 жылы. |
Сариев Рауан Ерланұлы (22 қаңтар 1994(19940122), Алматы, Қазақстан) — қазақстандық футболшы, жартылай қорғаушы, шабуыл шебінде де ойнаған.
## Карьерасы
### Балалық шағы
"Жетісу" клубының түлегі.
2009 жылы Қазақстаннан бірнеше баламен бірге Бразилияға аттанып, "Оле Бразил" академиясына қабылданды. 2013 жылға дейін бірнеше бразилиялық клубтардың жастар командасында доп тепті.
### Кәсіпқой карьерасы
2013 жылы Қазақстанға оралып, "Қайрат" клубына қабылданды.
2014 жылы "Жетісу" сапында ойнады.
2015 жылы "Ордабасы" сапында ойнап жүріп, бос агент ретінде бірнеше жыл бойы клубсыз қалды. 2019 жылы қайта карьерасын жаңғыртып, "Жетісу" жастар клубында ойнады.
## Сілтемелер
* Біздің мақтаныш !!! Рауан Сариев Бразилияның «Атлетико Минейросында» доп тебеді.
* Самородок из глубинки - Рауан Сариев! |
Халық биі — өзінің табиғи ортасында орындалатын фольклорлық би, өзіне әртүрлі дәстүрлі қозғалыс, ырғақтар, костюмдерді қамтиді. Фольклорлық би-бұл сезімнің, көңіл-күйдің, эмоцияның табиғи көрінісі, бірінші кезекте орындаушының өзіне арналып, содан кейін көрермен үшін (қоғам, топ) орындалады. Жалпы славян мәдениетінің өзіндік ерекшеліктері өткен заманда қалыптасты, ол ән, би, киім және тіпті шашқа да қатысты. Алғашқы билер қоршаған әлемнен эмоционалдық әсер ретінде пайда болды. Би қозғалысы сондай — ақ жануарлар, құстар қозғалысының имитациясы салдарынан да дамыды, ал кейінірек-белгілі бір еңбек үдерістерін бейнелейтін қимылдан да (мысалы, кейбір хороводтар) дамыта бастады. Бастапқы би, ән сияқты, сиқырлы рөлді орындады, сондықтан күнтізбелік-салт билер арасында ең көп архаикалық белгілер сақталған.
Халық би жайлы Н.В.Гоголь өзіңнің Петербург жазбаларында: Әлемнің түрлі бұрыштарындағы халық билеріне қараңыздаршы: испан биі швейцар сияқты емес, шотланд, теньеровский неміс сияқты, орыс француз, азиатец сияқты емес. Тіпті бір мемлекеттің провинцияларында да би өзгереді. Солтүстік русс Оңтүстік славян сияқты, финн сияқты, малороссиялық емес, финн сияқты: бір биі сөйлейтін, басқа сезімтал; бірі тыныш, басқасы жылдам; бір шиеленісті, ауыр, басқа жеңіл, әуе. Бидің әртүрлілігі қайдан келді? Ол халықтың мінезінен, оның өмірі мен сабақтарынан туылды. Қайғы-қасірет пен қайғы-қасірет жасаған халық өз биінде мақтаныш сезімін білдіреді; шексіз ерік пен поэтикалық өзін-өзі қобалжыту халқының билерде көрініс табады; жалын климатының халқы өзінің ұлттық биінде сол бейга, құмарлық пен қызғаныш қалдырды. |
* Федосеевка – Ақмола облысы Бурабай ауданындағы ауыл.
* Федосеевка – Қостанай облысы Әулиекөл ауданындағы ауыл. |
Елді мекендер:
* Үшқарасу – Ақмола облысы Жарқайың ауданындағы ауыл.
* Үшқарасу – Қостанай облысы Әулиекөл ауданындағы ауыл.
Тау:
* Үшқарасу – Ақмола облысы Егіндікөл ауданының оңтүстік-батысындағы тау. |
Бағаналы — Орта жүз Найман тайпасының руы.
## Ата-қонысы
Атбасар уезін басқарған болыстар осы рудан болды.Найманның Бағаналы руы Солтүстік Қазақстан мен Оңтүстік Қазақстан Орталық Қазақстанды мекен еткен жартысы Батыс Қазақстан Атырау өңірлеріне тұрақтаған бірақ негізгі мекені Ұлытау өңірі.
## Шежіре
Бағаналыдан — Шегедек, Шегелек, Шүрешек, Шәуешек аталары тарайды.Бағаналы және Балталы рулары көне заманнан іргесін бөлмей келгенін “Қозы Көрпеш – Баян Сұлу” жырынан да аңғаруға болады.Жоңғар шапқыншылығы заманында Бағаналыдан Тұрсыметбай, Баянбай батырлар шыққан. Бағаналы руы Жезқазған, Қызылорда өңірлерін қоныстанған.
## Ұраны және таңбасы
Ұраны — Қаптағай батыр, Барлыбай батыр; Таңбасы — бақан, балға
## Тұлғалар
## Дереккөздер |
Ақмырзаев Самалхан Ақмырзаұлы (1933 ж. Форт-Шевченко қаласында туылған) – тарихшы-ғалым, тарих ғылымы кандидаты (1968).
## Өмірбаяны
1951 жылы Форт-Шевченко қаласындағы қазақ орта мектебін, 1956 жылы ҚазМУ-дағы (қазіргі ҚазҰУ) тарих факультетін бітіреді.
1956 – 1961 ж. Форт-Шевченко қаласындағы орта мектептерде тарих пәнінің оқытушысы, мектеп директоры болып істейді. 1961 – 1964 ж. ҚазМУ-да аспирант, 1964 – 1984 ж. Қазақ А.ш. институтында әлеуметтік-саяси пәндерден сабақ беріп, оқытушы қызметтерін атқарды.
1984 жылдан ҚазПИ-де (қазіргі ҚазҰПУ) әлеуметтану пәнінің аға оқытушысы болды.
## Еңбектері
Ғылыми-зерттеу еңбектері мен 50-ден астам ғылыми мақалалары жарияланған.
## Марапаттары
1968 ж. "Батыс Қазақстан еңбекшілерінің ауыл шаруашылығын өркендетудегі еңбегі" деген тақырыпта диссертация қорғап, тарих ғылымының кандидаты дәрежесін алады. |
Ақмырзаев Кемелхан (1938 ж. т., Форт-Шевченко қ.) – журналист, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі (1960).
## Өмірбаяны
ҚазМУ-дың журналистика факультетін (қазіргі ҚазҰУ) бітірген (1965).
1956 – 60 ж. Шевченко ауданы газетінде корректор, әдеби қызметкер, 1965 – 72 ж. республикалық «Лениншіл жас» («Жас алаш») газетінде әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі, 1972 – 91 ж. республикалық телестудияда аға редактор, бас редактордың орынбасары болды. 1992 жылдан сол студияда аға редактор.
1986 – 91 ж. «Білім, ғылым» бас редакциясының қазақ бөлімін басқарды.
## Еңбектері
Ақмырзаев қазақ теледидарында ширек ғасырға жуық қызмет етіп, «Жоғары оқу орындарында», «Қазақстан ғылымы», «Тіл тағдыры – ел тағдыры» аталатын және мектеп, балабақша тәрбиесі хақындағы көкейтесті хабарларды ұйымдастырды. |
Іздібай Ақбасұлы (1926, Маңғыстау облысы, Жарауыл қыстауы – 2004, Маңғыстау облысы, Шетпе ауданы) – ақын, шежіреші.
## Марапаттары
Орал қаласында «Баталы ел арымас» деген атпен өткен аймақтық байқауда 1-дәрежелі («ең батагөй қария» атағына ие болған), Түркістан қ-нда өткен «Батаменен ел көгерер» атты 2-респ. байқауда бас жүлдені (2003) жеңіп алған.
Маңғыстау облысы «Үздік жыл жеңімпазы» дипломымен (2003) марапатталған. |
Рзаханов Киікбай (1938 ж. т., Маңғыстау ауданы, Шайыр ауылы) – инженер-құрылысшы.
## Өмірбаяны
Орал қ-ндағы құрылыс техникумын (1960), Мәскеудегі Бүкілодақтық құрылыс институтын (1968), жоғары партия мектебін (1978) бітірген.
1960 – 63 ж. ұжымшараралық құрылыс мекемесінде бас инженер, 1963 – 72 ж. Маңғыстау мұнай-газ барлау тресінде құрылыс басшысы, 1972 – 74 ж. Ералиев ауданы партия комитетінде 2-хатшы, кейіннен Форт-Шевченко қалалық партия комитетінде 1-хатшы, 1982 – 87 ж. Маңғыстау ұлутас бірлестігінде бас басқарушы, 1987 – 92 ж. облыстық ауыл шаруашылық басқармасының орынбасары, 1992 – 2004 ж. жеке кәсіпкер болды.
2004 жылдан бастап Қазақстан мұнайшы ардагерлерін қамтитын «Мұнайшы» қоғамдық қорында Маңғыстау облыстық аймақтық үйлестірушісі болып қызмет етуде.
## Марапаттары
«Құрмет белгісі», Еңбек Қызыл Ту ордендерімен, «В.И. Лениннің туғанына 100 жыл» (1970), «Еңбектегі ерлігі үшін» медальдарымен марапатталған.
## Дереккөздер |
Маңғыстау темір жолы - Дүние жүзі жолдарының құрамдас бөлігі болып табылатын Қазақстан темір жолының ғасырдан астам тарихы бар. Бүгінгі таңда жолдың ұзындылығы 1359,8 км.
## Тарихы
Қазақ ғылымының ғұламасы, академик Қаныш Сәтбаевтың Батыс өлкенің кен байлықтарына үңіле зерттеуі Қазақ ҒА көшпелі сессиясын Гурьевте өткізіп, Маңғыстаудың ұлутасын, марганец кенін өндірудің, борат кені мен ас тұзын, бүкіл аймақтың жер асты мұнайын өнеркәсіптік игеру үшін бұл маңда алып зауыттар орнайтынын және оның темір жолсыз мүмкін еместігін айтып Е.Славскийдің көзін жеткізген еді.
1957 ж. ғ145 геологиялық партия зерттеушілері сол кездегі кеңес өкіметінің қорғанысы үшін өте қажет уран рудасын тапты. 1961 ж. шілдеде Жетібай жерінен алғашқы мұнай фонтаны атқылап, дала «қара алтын» байлығын сыртына шығарды. Сөйтіп, мол мұнай мен газ қоры, стратегиялық қорғаныстық маңызға ие бағалы кен байлықтарды игеру үшін жаңа өндіріс ошақтарын ашу қажеттілігі аймақта темір жол тарту мәселесін күн тәртібіне қойды.
Бұл жауапты да абыройлы міндет 1963 ж. 30-қаңтарда КСРО Көлік жолы құрылысы министрінің Гурьевте (Атырауда) орналасқан ғ99 құрылыс басқармасына тапсырылды.
Сол жылы ұзындығы 179 км Маңғышлақ – Өзен темір жолының құрылысы жедел басталып, 1965 ж. 10 шілдеде мерзімінен алты ай бұрын іске қосылды. Жаңа салынған жолдарды ғ99 құрылыс басқармасына уақытша пайдалану (ОВЭ) мекемесіне тапсырды. Құрылыс-монтаж пойызының құрылысшылары темір жол бойына станциялар, бекеттер, тұрғын үйлер, мектеп, балабақшалар салуға кірісті. Ал жолды уақытша пайдалану мекемесі салынған құрылыстарды, жолды жетілдіріп, Жол қатынасы министрлігіне тапсыруға дайындап отырды.
1966 ж. 30-желтоқсанда «Мақат – Ақтау» темір жол желісі Жол қатынасы министрлігіне тұрақты пайдалануға тапсырылды. Маңғыстау темір жолының дамуында дара үлесі бар ғ99 құрылыс басқармасы Мақат пен Өзен аралығындағы 183 км болатын темір жолмен іргесі қаланып жатқан жас қалалар мен жаңа елді мекендерге қажет құрылыс материалдарды толассыз тасыды. Соның нәтижесінде темір жол бойында Ақтау, Өзен сынды ірі қалалар әрі аудан орталықтарына айналған Жетібай, Шетпе, Бейнеу сияқты қалашықтар бой көтерді. Құла түзде Өзен, Жетібай, Қаражанбас, Қаламқас мұнай кәсіпорын ошақтары, теңіз жағасында кен-металлургия, Маңғыстау атомэнергетика комбинаттары сынды маңызы зор зауыттар орнады.
Еліміздің жеке-дара теңіз қақпасы – Ақтау портына баратын жүктерді жеткізуді ескере отырып, Сексеуіл – Бейнеу төте жолын төсеу басталды. Қытайдан Қазақстан арқылы Ирандағы парсы шығанағы портына шығатын трансазиялық темір жол төсеу Маңғыстау темір жолының еларалық тасымалдағы маңыздылығын көрсетеді.
1961-жылдың көктемінде Мақат станциясына Гурьев – Қандыағаш желісін салған құрылысшылар келді. Олар Мақат станциясынан оңтүстікке қарай бет алды.
1964 ж. 29-маусымда ұзындығы 706 км болатын «Мақат – Ақтау» темір жол салынып, солтүстік пен оңтүстік телімдері аралығында жол толық түйісті. Сол жылдың соңында Мақат станциясынан Гурьев – Қандыағаш желісі арқылы Каспий теңізі жағалауындағы мұнайшылар қаласы – Шевченкоға пойыздар қозғалысы жүре бастады. Бұл Маңғыстау түбегінің табиғи байлығын игеруді жеделдету үшін ашылған бірден-бір жол еді.
1966 ж. Жол қатынасы министрінің орынбасары Н.Гундовиннің «Мақат – Ақтау» темір жол желісін тұрақты пайдалануға тапсыруына байланысты 1966 жылдың 15 маусымында ғ Г-13731-бұйрығы шықты. Ол бұйрықта Маңғышлақ темір жол стансасы, Маңғышлақ және Құлсары белгі беру және байланыс дистансалары, Маңғышлақ ғимараттары мен құрылыс дистансасы, Бейнеу, Өтес, Шетпе және Маңғышлақ стансаларындағы үй басқармалары секілді кәсіпорындар мен ұйымдар құрылсын» делінген.
1967 ж. Мақат депосына қарасты бригадалық айналымдағы ТД-14 депосы Маңғыстау станциясынан ашылып, 1968 ж. ТЧ-20 локомотив депосы болып құрылды. 1972 ж. электрмен жабдықтау дистансасы, 1981 ж. вагон депосы ашылды.
Осылайша Маңғышлақ түбегі арқылы жүретін 700 км-лік жол халық шаруасына қызмет етуге дайын болды. Ал Мақат пен Бейнеу станциялары аралығындағы жол телімі Орта Азияға ашылатын қақпаның аузында тұрды.
Мақат және Ақтау станцияларында 100 жолаушы, Құлсары, Бейнеу, Шетпе станцияларында 50 жолаушы, ал қалған станция, бекеттерде 25 жолаушы вокзалдары салынды. Тоғыз жаңа үлгідегі кент, қызметтік, мәдени-тұрмыстық ғимарат, орталықтан сумен, жылумен қамтылған аурухана, мектеп және локомотив бригадасы дем алатын үйлер салынды.
1964 ж. Маңғышлақ – Өзен аралығында темір жол құрылысы басталды. 1967 жылдың 6 қарашасында Өзенге тартылған темір жол желісінің негізгі ғимараттары салынып бітті. 1967 ж. Маңғыстау станциясы ашылды. 1967 – 1969 жылдар аралығында еліміздің облыстарынан, Орта Азия республикаларынан 500-ге тарта теміржолшы отбасыларымен көшіп келді. Маңғыстау темір жол торабын әр жылдары Ш.Жеделов, Х.Әлжанұлы, М.Айдарбаев, Ә.Төреханов, Қ.Дәрменқұлұлы, т.б. басқарса, 1993 жылдан бері Т.Әміров басқарып келеді.
Маңғыстау жол дистансасының құрылғанына 2006 ж. 40 жыл толды. Қырық жыл ішінде қыруар шаруа тындырылды. Әрине, алғашқы түбекке темір жолдың тартылып, вагон-вагон жүктер мен шағын станциялардан сапар шегетін алғашқы жолаушылар легінің көрінісі бұл өңірдегі өзгеше қарқынды дамудың алғашқы баспалдақтары болғаны даусыз. Түбекке тартылған бұл темрі жол желісі Жетібай, кейіннен Өзен өңіріндегі мұнайды игеру жолында сенімді және негізгі қатынас құралына айналды. 1969 – 1974 ж. көптеген көпірлер, суағарлар, құбырлар салынса, 1975 – 77 ж. Маңғышлақ, Шетпе, Өтес станцияларына қосымша жолдар мен жүк қабылдаушы мекемелерге тұйық жолдар салынды. Дистанса жақсы жетістіктерге жеткені үшін 1980 жылдың 1-тоқсанында МПС-тің бірінші ақшалай сыйлығы, 2-тоқсанында ауыспалы Қызыл Туын, 4-тоқсанында екінші ақшалай сыйлығын алды. 1981 ж. Бейнеу станциясына қосымша 15 жол салынып, 1981 – 86 ж. станция арасындағы ғ7, 11, 13, 14, 16-бекеттер салынды.
1997 ж. «Қазақстан темір жолы» республикалық мемлекеттік кәсіпорны болып құрылымы өзгерді. 404 км-ге созылған Бейнеу – Маңғыстау жол телімінің 108 км-і күрделі жөндеуден өткізілді. Көп ұзамай «ҚТЖ» ҰҚ бөлімшелерінің 2002 ж. салалық жарыстың қорытындысы бойынша өндірістік шаруашылық қызметі мен пойыздар қозғалысы қауіпсіздігін сақтауда жоғары жетістіктері үшін 1-орынға ие болды.
Ұлттық темір жол компаниясының 2003 ж. аймақтық темір жол инфрақұрылымын дамыту «Батыс» бағдарламасына сәйкес Сексеуіл – Бейнеу, Құрық, Маңғышлақ – Баутин құрылыс жобаларының жуық арада басталатыны жолшылар жұмысына жауапкершілікті бұрынғыдан да жүктері анық. Ә. Тұрмағанбетов, А. Алдабергенов
## Дереккөздер |
Жасыл Шам (ағылш. Green Lantern) — DC Comics компаниясының комикстерінде көрінетін көптеген ойдан шығарылған кейіпкерлердің атауы. Ең бірінші Жасыл Шам - Алан Скотты жазушы Билл Фингер мен суретші Мартин Ноделл ойлап тапқан. Алғаш рет All-American Comics #16 (1940 шілде) комиксінде бой көрсетті.
Әрбір Жасыл Шамның күшке толы сақинасы болады. Ол сақина иесінің дене күші мен рухани күші бекем болып тұрғанда физикалық әлемді басқаруға мүмкіндік береді. Алтын ғасыр Жасыл Шамы - Алан Скоттың сақинасы сиқырдан қуат алған. Кейінгі Шамдардың сақиналарын Ғалам сақшылары жасап шығарып, лайықты үміткерлерге сыйға тартқан. Олар ғаламшараралық полиция ретінде Жасыл Шамдар Корпусын құрайды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін суперқаһармандар жайлы комикстердің сатылымы азайып, DC Жасыл Шам - Алан Скотт туралы хикаялар шығаруды доғарады. 1950-жылдардың соңында комикстердің Күміс ғасырының басталуы кезінде редактор Джулиус Шварц сценарист Джон Брум мен суретші Джил Кейнге Жасыл Шам кейіпкерін қайта тірілтуді тапсырады. Бұл жолы ол Әділдік Лигасының мүшесі, сынақшы-ұшқыш Хэл Джордан ретінде қайта оралды. 1970-жылдардың басында автор Дэнни О’Нил және суретші Нил Адамс Жасыл Шамды садақшы Жасыл Жебемен біріктіреді. Ғарыш тақырыбындағы бірнеше сериялар және жердегі кездейсоқ әртүрлі Жасыл Шамдар жайлы сериялар жарық көреді. Олардың ішіндегі ерекшеленетіндері — Джон Стюарт, Гай Гарднер және Кайл Райнер.
## Дереккөздер |
«Беруний» — Ташкент метросы ның құрылып жатқан бекеті. Станция 1991 жылы 30 сәуірде ашылды.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Станция «Беруни» |
Талғат Маратұлы Адырбеков (26 қаңтар 1989 жыл) - қазақстандық футболшы, «Ордабасы» клубының қорғаушысы.
## Карьерасы
Футболдағы мансабын 2008 жылы «Қайрат» клубында бастады. 2009 жылы "Локомотив" (Астана) клубына ауысып, Қазақстан чемпионатының күміс жүлдегері атанды.
2010 жылдың жазында ол Оқжетпеске ауысты.
2011 жылы « Ордабасы» клубымен келісім шарт жасасты.
2017 жылдың жазында "Оқжетпеске" жалға беріліп, маусым соңына дейін Премьер лигада 15 матчта алаңға шықты.
## Жетістіктері
* Қазақстан чемпионатының күміс жүлдегері (1): 2009
* Қазақстан кубогының иегері (1): 2011
* Қазақстан Суперкубогының иегері (1): 2012
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* https://int.soccerway.com/players/-/123359/
* http://footballfacts.ru/players/339364 |
Бектас — Қостанай облысы, Арқалық қалалық әкімдігіне қарасты Целинный ауылдық әкімдігі құрамында болған ауыл, 2009 жылы таратылған.
## Географиялық орны
Арқалық қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 32 км-дей жерде орналасқан.
## Халқы
1999 жылы ауыл тұрғындарының саны 30 адам (18 ер адам және 12 әйел адам) болды.
## Дереккөздер |
«Ойбек» — Ташкент метросы ның құрылып жатқан бекеті. Минг Урик өткізу бекеті (Жүнісабад бұтағының бекеттері). Станция 1984 жыл 8 желтоқсан ашылды.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Станция «Айбек» |
Тілеухан Әлиакбарұлы Тұрмағамбетов (18 қараша 1965 жыл, Қызылорда) — қазақ футболшысы, шабуылшы, футбол жаттықтырушысы. Қазақстан чемпионаттары тарихындағы тұңғыш хет-триктің авторы.
## Карьерасы
### Клубтық
Қызылорда футболының түлегі. 1981 жылы не-бары 16 жасында қызылордалық "Мелиоратор" клубында ойнай бастады. 1981 жылы 16 қазанда "Уралец" клубына қарсы КСРО чемпионаттарының екінші лигасында тұңғыш рет кәсіби футболшы ретінде алаңға шықты.
1983 жылы КСРО жастар құрамасына шақырту алды. Бірақ алаңға шықпады.
1983 жылы алматылық "Қайратқа" ауысты.
1985 жылы тұңғыш рет КСРО Жоғары лигасында ойнады. 24 наурыз күні Донецкінің "Шахтеріне" қарсы тұсаукесер ойынын өткізді, маусым ортасына дейін бес рет алаңға шықты. Бір қызығы, сол кездесудің ешқайсысында "Қайрат" қарсыластарынан ұтылмады. Бірақ сол бес ойынннан соң қайтадан жоғары лигада ойнаған жоқ, себебі жыл соңында туған клубы "Мелиоратор" сапына қайта оралған еді.
Одақ тарағанша "Мелиоратордан" басқа клубқа ауыспады. 1988-90 жылдары үш маусым қатарынан "Мелиоратордың" үздік шабуылшысы атанды.
1992 жылы Қазақстанның тұңғыш чемпионатында он бір гол соқты, 15 мамырда "Металлист" (Қызылжар) клубының қақпасына үш гол соқты, бұл отандық чемпионат тарихындағы тұңғыш хет-трик болатын.
### Ұлттық құрама
1992 жылы 14 қыркүйекте сырт алаңда Түрікменстанға қарсы ойында құрама сапында тұңғыш рет алаңға шықты.
1995 жылы 29 желтоқсанда Сауд Арабиясына қарсы жолдастық кездесуде құрама сапындағы соңғы ойынын өткізді.
### Баркерлік карьерасы
1999 жылы "Тараз" сапында жүріп карьерасын аяқтады да, бапкерлікке кірісті. 2001-09 жылдары бірнеше рет "Қайсардың" бас бапкері қызметін атқарды.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Футболшының өмірбаяны Мұрағатталған 2 қарашаның 2019 жылы.
* Профилі |
Тілеухан Әлиакбарұлы Тұрмағамбетов (18 қараша 1965 жыл, Қызылорда) — қазақ футболшысы, шабуылшы, футбол жаттықтырушысы. Қазақстан чемпионаттары тарихындағы тұңғыш хет-триктің авторы.
## Карьерасы
### Клубтық
Қызылорда футболының түлегі. 1981 жылы не-бары 16 жасында қызылордалық "Мелиоратор" клубында ойнай бастады. 1981 жылы 16 қазанда "Уралец" клубына қарсы КСРО чемпионаттарының екінші лигасында тұңғыш рет кәсіби футболшы ретінде алаңға шықты.
1983 жылы КСРО жастар құрамасына шақырту алды. Бірақ алаңға шықпады.
1983 жылы алматылық "Қайратқа" ауысты.
1985 жылы тұңғыш рет КСРО Жоғары лигасында ойнады. 24 наурыз күні Донецкінің "Шахтеріне" қарсы тұсаукесер ойынын өткізді, маусым ортасына дейін бес рет алаңға шықты. Бір қызығы, сол кездесудің ешқайсысында "Қайрат" қарсыластарынан ұтылмады. Бірақ сол бес ойынннан соң қайтадан жоғары лигада ойнаған жоқ, себебі жыл соңында туған клубы "Мелиоратор" сапына қайта оралған еді.
Одақ тарағанша "Мелиоратордан" басқа клубқа ауыспады. 1988-90 жылдары үш маусым қатарынан "Мелиоратордың" үздік шабуылшысы атанды.
1992 жылы Қазақстанның тұңғыш чемпионатында он бір гол соқты, 15 мамырда "Металлист" (Қызылжар) клубының қақпасына үш гол соқты, бұл отандық чемпионат тарихындағы тұңғыш хет-трик болатын.
### Ұлттық құрама
1992 жылы 14 қыркүйекте сырт алаңда Түрікменстанға қарсы ойында құрама сапында тұңғыш рет алаңға шықты.
1995 жылы 29 желтоқсанда Сауд Арабиясына қарсы жолдастық кездесуде құрама сапындағы соңғы ойынын өткізді.
### Баркерлік карьерасы
1999 жылы "Тараз" сапында жүріп карьерасын аяқтады да, бапкерлікке кірісті. 2001-09 жылдары бірнеше рет "Қайсардың" бас бапкері қызметін атқарды.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Футболшының өмірбаяны Мұрағатталған 2 қарашаның 2019 жылы.
* Профилі |
Санди Сұлтан'17 мамыр 1975 жыл, Алматы қаласы, Қазақстан) - танымал тележүргізуші, журналист, Астана телеарнасындағы жаңалықтар тілшісі, «SSLab» телелабораториясының негізін қалаушы, медиа-білім саласындағы көрнекті тәлімгер, Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде баспасөз хатшысы қызметін атқарды.
## Өмірбаяны
Заң академиясында оқып, Алматыдағы сән бутигінде жұмыс істеді. Бірде дүкенге әйгілі бір адам кірді, бірақ Санди оны танымады. Ол журналист, продюсер, «КТК» АҚ директорлар кеңесінің төрағасы, қазір марқұм Сергей Клещенков болып шықты. Кетіп бара жатқанда ол: «Ал сіз теледидардан ақпараттық бағдарлама жүргізгіңіз келмейді?» деп сұрады да, визит карточкасын қалдырды. Сөйтіп, оны «КТК» телеарнасына шақырды. Санди бірден теледидарға шықпады - үш ай бойы ол сөйлеу техникасымен, дауыс шығарумен және дикцияны дамытумен айналысты.
Санди Султан 2002 жылдан бері телевизия саласында қызмет атқарады, биыл 17 жыл. «Жаңалықтар», «7NEWS» және «Выход есть» жаңалықтар бағдарламалары арқылы көрермендерге таныс. Еңбек жолын КТК арнасынан және RETRO-FM радиосында жүргізуші болып бастады, «Жетінші» арнада жұмыс істеді. Ол әйгілі қазақ және орыс журналистика шеберлерінен сөйлеу өнері және шешендік өнерді үйренді. 2015 жылдың ақпан айынан бастап «Астана» телеарнасында «Жаңалықтар 20:30» бағдарламасының жүргізушісі. Сонымен қатар 2011 жылдан 2018 жылға дейін Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде баспасөз хатшысы болды. Ол өзінің «SS LAB» телелабораториясын құрды.
## "SSLAB" телелабораториясы
«SS LAB» 2015 жылдан бастап жұмыс істейді. Студия ашу идеясы Сандиге әріптестері мен білім алушы ізденушілердің арқасында келді. Қазіргі уақытта жеке жаттығуларға қатысты көптеген ұсыныстар бар. Шешендік өнерді үйренгісі келетіндердің арасында танымал саясаткерлер, бизнесмендер, ұлттық компаниялардың топ-менеджерлері, заңгерлер және басқалар бар. Санди мектебінің басты артықшылығы – университеттерде көбінесе теоретиктер сабақ береді, ал олар практиктер. «Жетінші арна» телеканалының креативті директоры, әйгілі теледидар және радио жүргізушісі Евгений Переверзев «SS Lab»-та сабақ беруге келіскендердің алғашқылардың бірі болды. Кейіннен оларға қазақстандық теледидардың ең жақсы журналистерінің бірі Олжас Рамазанов қосылды, ол шәкірттерімен жүздеген қызықты сюжеттер түсіре алды.
Телевизиялық зертхана Қазақстанда, Астана қаласында, Сейфуллина 31-де орналасқан. Санди Сұлтан басқарған SSLAB тобы «Жетінші арна» студиясында сабақ жүргізеді. Авторлық бағдарлама бойынша шешендік және сөйлеу техникасына оқытады. Әрбір студенттің танымал қазақстандық тележүргізушілерден, продюсерлерден, журналистерден шеберлік сабақтарын өтуге мүмкіндігі бар, теледидарлық макияж суретшілерінен кәсіби макияжды қолдануға үйрену, «Жетінші арна» жаңалықтар студиясында қызықты теория мен теледидарлық тәжірибесін алуға, сонымен қатар сәтті фотосессияның әдістері мен құпияларын зерттей алады. Курстың соңында - емтихан тапсырылады, фото және видео жұмыстары бар жеке портфолио, сонымен қатар сертификат беріледі.
## Жеке өмірі
Екі баланың анасы – ұлы Санжар, қызы Айсель. Балалардың жас айырмашылығы 19 жас.
## Дереккөздер |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.