Datasets:

akylbekmaxutov
/

KK_calibration_dataset

Dataset card Data Studio Files Files and versions Community

Split (1)

train · 88.6k rows

text stringlengths 3 252k
Мыңкөл — Павлодар облысы Железин ауданы, Михайлов ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 87 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Весёлая Роща — Павлодар облысы Железин ауданындағы ауыл, Веселорощин ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 73 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Красновка — Павлодар облысы Железин ауданы, Михайлов ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 108 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Петропавловка — Павлодар облысы Железин ауданы, Михайлов ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 94 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Дүйсеке — Павлодар облысы Железин ауданы, Веселорощин ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 60 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Мәңгілік бала бейне — жазушы Роза Мұқанова шығармасы. Көркем әдебиет стиліндегі әңгіме. ## Қысқаша мазмұны Шығарма меңіреу қалған мүгедек 16-17 жастағы Ләйләнің өміріндегі қиындықтары жайлы баяндайды. Ләйләнің мешелдігіне сол бір саңырауқұлақ іспеттес жарылыс кінәлі болған. Семей полигоны кезінде мүгедек болып өмірге келген. Қыз бұл оқиғадан соң түрі 8 жас шамасындағы бүлдіршін күйінде қалып, өспей қалған. Ата-анасынан айырылған байғұс Ләйлә әпкесі жүрексіз Қатираның қолында өседі. Қатира оны кемсітумен болады. Ләйлә әр түн сайын аймен сырласады. Бір тойда өзінің бала кездегі досы Құмарды, би алаңындағы өзін елестетеді. Бұдан соң бірде төсек тартып қалады. Оқиға соңында Ай да, Ләйлә да бір-бірін қимай мәңгілікке қоштасады. Әңгіме Ләйләнің өлімімен, Қатираның жалғызының жүзеге аспаған тойымен аяқталады. ## Негізгі идеясы Шығарма бір ғана Ләйләнің өмірін мысалға ала отырып, Семей полигонының елге тигізген зардабын, өмір қиындықтарын, барға қанағат ету керектігін көрсетеді. Сол кездегі халық өмірі де баяндалған. Адам мінезінің әртүрлі болатындығын түсіндіреді, өзгенің өміріне күле қарамай, түсіністік танытуға шақыратын шығарма. ## Кейіпкерлері * Ләйлә — шығарманың басты кейіпкері. Мүгедек, әрі мәңгілік бала бейнесі сақталған жан. Өмірінің тәттісінен көрген қиындығы басым болған. Тағдырдың тәлкегіне ұшырағанынан бөлек, Қатираның үйінің құлына, елдің мазағы мен аяушылығына айналған десек болады. * Қатира — Ләйләнің әпкесі. Ләйләнің қайғысымен бөлісу орнына оны жерден алып, жерге салған аяусыз жан. Өзінің жалғыз ұлының қамын жеген ана. * Құмар — Ләйләнің бала күнгі жақын досы. Ол бала кезінде Ләйләні «ләйлек» деп атаған, оның нәзіктігімен түсіндірген.Тойдағы Ләйләнің елестеткен жаны. * Әжесі — Ләйләнің балалық шағында тек жылы сөздермен жұбатып, қуантқан тұлға. Ләйләнің олмен тек жақсы естеліктері сақталған.
Екішек — Павлодар облысы Железин ауданы, Қазақстан ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 81 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Есқара — Павлодар облысы Железин ауданы, Қазақстан ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 85 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Славяновка — Павлодар облысы Железин ауданы, Веселорощин ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 77 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Благодатное — Павлодар облысы Железин ауданы, Михайлов ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2018 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 96 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 193 адам (94 ер адам және 99 әйел адам) болса, 2009 жылы 55 адамды (29 ер адам және 26 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Жамбыл — Павлодар облысы Железин ауданы, Майлы ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2018 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 127 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 349 адам (187 ер адам және 122 әйел адам) болса, 2009 жылы 83 адамды (44 ер адам және 39 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Уәлиханов — Павлодар облысы Железин ауданы, Еңбекші ауылдық округі құрамындағы ауыл. 2013 жылға дейін таратылған "Уәлиханов ауылдық округі" орталығы болған. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 43 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Майлы (2023 жылға дейін – Озёрное) — Павлодар облысы Железин ауданындағы ауыл, Майлы ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 114 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Жаңабет — Павлодар облысы Железин ауданы, Майлы ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2018 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 109 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 279 адам (147 ер адам және 132 әйел адам) болса, 2009 жылы 147 адамды (73 ер адам және 74 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Октябрьское — Павлодар облысы Железин ауданы, Лесной ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2018 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 45 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 184 адам (93 ер адам және 91 әйел адам) болса, 2009 жылы 144 адамды (72 ер адам және 72 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Майлы ауылдық округі — Павлодар облысы Железин ауданындағы әкімшілік бірлік. 2023 жылға дейін Озёрный ауылдық округі деп аталды. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Майлы ауылы кіреді. Орталығы – Майлы ауылы. Округ құрамында болған Жамбыл, Жаңабет ауылдары 2018 жылы таратылған. ## Дереккөздер
Жаңабірлік — Павлодар облысы Железин ауданы, Веселорощин ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 73 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Лесное — Павлодар облысы Железин ауданындағы ауыл, Лесной ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 44 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
* Жаңабет – Павлодар облысы Ақтоғай ауданындағы ауыл. * Жаңабет – Павлодар облысы Железин ауданындағы ауыл. * Жаңабет – Павлодар облысы Тереңкөл ауданындағы ауыл.
Церковное — Павлодар облысы Железин ауданындағы ауыл, Новомир ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан шығысқа қарай 39 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Әбілқайыр Баймолдин (2007 жылға дейін – Восточное) — Павлодар облысы Аққулы ауданындағы ауыл, Баймолдин ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққу ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 70 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Тақыр — Павлодар облысы Аққулы ауданы, Баймолдин ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққу ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 71 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Жаңатаң — Павлодар облысы Аққулы ауданы, Жамбыл ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққу ауылынан солтүстік-батысқа қарай 11 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Халел Досмұхамедов атындағы Атырау университеті — Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінде өзіндік тарихы мен тәжірибесі бар халықаралық деңгейдегі бәсекеге қабілетті мамандар даярлайтын жоғары оқу орындарының бірі. Университет 1950 жылы 14 маусымда мұғалімдер институты ретінде ашылды. Алғашқы оқу жылында институтта 3 бөлім ашылып, әр бөлімде қазақ және орыс тілдерінде оқитын 50 студенттен 150 адам қабылданды.1955 жылы мұғалімдер институты педагогикалық институтқа айналды. 1994 жылы педагогика институты Атырау университеті болып құрылды. Осы жылы оқу орнына көрнекті қайраткер, ғұлама ғалым Халел Досмұхамедовтың есімі берілді. Жоғары оқу орны мемлекеттік аттестаттаудан өтіп, Қазақстанның батыс аймағында алғашқы аймақтық университет дәрежесіне ие болды. 2005 жылы оқу орнының білім берудегі бәсекеге қабілеттілігімен және әлемдік білім беру саласындағы талаптарды қамтамасыз етуге бағытталған Сапа менеджменті жүйесі енгізілді. Оқу орны «Mody International ertification» ұйымының «ИСО 9001-2000» және «Эксперттеу және сертификаттау ұлттық орталығы» АҚ-ның Батыс Қазақстандық филиалының сертификатына ие болды. 2007 жылы Университет ғалымдары Қазақстан Республикасы Президентінің «Сапа саласындағы жеткен жетістіктері үшін» сыйлығының жеңімпаздарын анықтау мақсатында болған «Алтын сапа» көрме байқауына қатысып, белсене қатысушы мекеме ретінде Алғыс хатқа ие болды. 2009 жылдың 18 қыркүйегінде (Болонья) университеттер Ұлы Хартиясына қол қойды, бұның өзі – университеттің қабілеттілігі мен мол дәстүрінің белгісі. 2010 жылы Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті Ұлы Хартиясына біріккен 600 әлемдік университеттер қатарына енді. Соның нәтижесінде университет Болон процесінің толық қатысушысы болып есептілді. Болон үдерісі талаптарына сәйкес білім алушылардың қос диплом алуларына, оқу орнын қысқа мерзімде бітіруге салалы университеттердің ішінде алтыншы орынға ие. Түлектерді жұмысқа орналасу деңгейін арттыру және білікті мамандарға тапсырыстарды қанағаттандыру үшін жыл сайын жұмысқа орналасу жәрмеңкесі өтеді, оған аймақтағы отандық және шетелдік компаниялар, түрлі деңгейдегі банк өкілдері, облыстық білім беру департаментінің жауапты адамдары қатысады. «Дипломмен ауылға» мемлекеттік бағдарламасы бойынша жұмыстар атқарылып келеді.2020 жылы маусым айында университет «Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамға айналды. ## Құрылымы Университеттің 6 факультеті бар: * Инновациялық білім беру факультеті * Жаратылыстану ғылымдары факультеті * Физика, математика және ақпараттық технологиялар факультеті * Гуманитарлық ғылымдар және өнер факультеті * Экономика және құқық факультеті * Көптілді білім беру факультеті Оларда 34 мамандық бойынша 7937 студент оқиды, (4542-сі күндізгі, ал 3395-і сырттай оқу бөлімдерінде). 43 кафедрада 560 оқытушы жұмыс істейді, оның 20-сы ғылым докторы, өздерін-өздері толық қаржыландыру (коммерциялық) топтарында 3222 студент оқиды. Университетте — Ресей, Түркия, Қырғызстан, Түркіменстан, Өзбекстаннан т.б. шет елдерден 50-ден астам студент білім алады. КСРО-ға еңбек сіңірген спорт шебері, Токио Олимпиадасының күміс жүлдегері Ә. Тұяқов, ҚР Мемлекеттік сыйлығының иегері, ақын Фариза Оңғарсынова, т.б. осы университеттің түлектері. ‎ ## Дереккөздер ## Сілтемелер * Ресми торабы * Atyrau State University ... * Күнделік порталы * Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 60 ...
Крупское — Павлодар облысы Железин ауданы, Лесной ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Железинка ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 41 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
* Жаңатаң – Ақтөбе облысы Байғанин ауданындағы ауыл. * Жаңатаң – Ақтөбе облысы Мәртөк ауданындағы ауыл. * Жаңатаң – Батыс Қазақстан облысы Бәйтерек ауданындағы ауыл. * Жаңатаң – Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданындағы ауыл. * Жаңатаң – Павлодар облысы Аққулы ауданындағы ауыл.
Жамбыл — Павлодар облысы Аққулы ауданындағы ауыл, Жамбыл ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққу ауылынан солтүстік-батысқа қарай 5 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Әйтей (2005 жылға дейін — Ленино) — Павлодар облысы Аққулы ауданы, Жамбыл ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққу ауылынан солтүстік-батысқа қарай 15 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Сарысу – Телікөл алабындағы өзен. ## Географиялық орны Қарағанды, Қызылорда облыстары жерімен ағады. Ұзындығы 800 км. Су жиналатын алабы 81,6 — 99,1 мың км². ## Бастауы Сарыарқадағы Бұғылы тауының етегінен басталатын Жақсы Сарысу, Байназар мен Жақсы Тағылы таулары маңынан басталатын Жаман Сарысу өзені қосылысынан пайда болатын Сарысу Сыр өңіріндегі Телікөлге құяды. ## Гидрологиясы Қуаң жылдары Телікөл-Ащыкөл ойысына жетпей құмға сіңіп кетеді. Салалары: Жаман Сарысу, Жақсы Сарысу, Атасу, Талдысай, Құрманақа, Талдыманақа, Құмдыеспе, Қаракеңгір.Сарысудың орташа жылдық су ағымы 7,5 м3/с, сағасында 0,10 м3/с. Ағысының жылдамдылығы 0,6 — 0,8 м/с. Негізінен қар суымен толығады, сондықтан да жылдық су ағынының 96,6%-ы сәуір — мамыр айларында, 3,1%-ы күзде, 0,3%-ы қыста өтеді. Сәуірдің аяғында, мамырдың алғашқы онкүндігінде қатты тасиды. Суы бастауында тұщы, орта және төм. ағыстарында тұздылау келеді. Өзен желтоқсанда қатып, наурыздың аяғында мұзы түседі. Арнасының ені бастауында 15 — 20 м, орта бөлігінде 40 — 60 м, саға жағында 150 — 200 м-ге дейін кеңейеді; бас жағында тар болып келетін аңғары төм. ағысында 10 км-ге дейін ұлғаяды. Көне арнасының түбі және жағалауы құмды және құмды-малтатасты шөгінді жыныстардан түзілген. Мұндағы ашық қызыл қоңыр топырақта жусанды-бетегелі-шытырлы өсімдікті шөлейт ландшафтысы қалыптасқан, сағалық бөлігінде шөлдік ландшафт басым. Көктемгі Сырдария суының біраз бөлігі Телікөл каналы арқылы Сарысу сағасына қосылады. ## Дереккөздер
Жабағылы — Павлодар облысы Аққулы ауданы, Шарбақты ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққулы ауылынан шығысқа қарай 72 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Қазантай — Павлодар облысы Аққулы ауданы, Малыбай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққулы ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 55 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Шарбақты — Павлодар облысы Аққулы ауданындағы ауыл, Шарбақты ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққулы ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 35 км-дей жерде, Шарбақты көлінің шығысында орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Шарбақты ауылдық округі – Павлодар облысы Аққулы ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Жабағылы, Төсағаш, Шарбақты ауылдары кіреді. Орталығы – Шарбақты ауылы. ## Дереккөздер
Шарбақты ауылдық округі – Павлодар облысы Шарбақты ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Богодаровка, Малиновка, Назаровка, Татьяновка, Сынтас, Шарбақты ауылдары кіреді. Орталығы – Шарбақты ауылы. 2013 жылы Қарабидай ауылдық округі (Сахновка (орталығы), Марьяновка) Татьянов ауылдық округімен (Татьяновка (орталығы), Малиновка) біріктіріліп, Малиновка ауылы округ орталығы болып белгіленді, сонымен бірге Ильичёвка ауылдық округі (Богодаровка (орталығы), Аникино) Сынтас ауылдық округімен (Сынтас ауылы) біріктірілді. 2017 жылы Шарбақты ауылы Шарбақты ауылдық округі болып қайта құрылды. Сынтас ауылдық округі таратылып, Сынтас, Богодаровка ауылдары Шарбақты ауылдық округіне қосылып, Аникино ауылы таратылды. Сонымен бірге Татьянов ауылдық округі таратылып, құрамында болған Татьяновка (орталығы), Малиновка ауылдары Шарбақты ауылдық округіне қосылды. 2019 жылы округ құрамына таратылған Алексеев ауылдық округінің Назаровка ауылы қосылды. ## Дереккөздер
* Шарбақты – Жамбыл облысы Қордай ауданындағы ауыл. * Шарбақты – Павлодар облысы Аққулы ауданындағы ауыл. * Шарбақты – Павлодар облысы Шарбақты ауданындағы ауыл.
Тілектес — Павлодар облысы Аққулы ауданы, Ямышев ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққулы ауылынан солтүстік-батысқа қарай 42 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Мерғалым (2005 жылға дейін — Қорт) — Павлодар облысы Аққулы ауданы, Майқарағай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққулы ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 69 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Қарақала (2020 ж. дейін – Чёрное) — Павлодар облысы Аққулы ауданындағы ауыл, Қарақала ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққулы ауылынан солтүстік-батысқа қарай 31 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Шәмші — Павлодар облысы Аққулы ауданы, Қарақала ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққулы ауылынан солтүстік-батысқа қарай 26 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Майқарағай — Павлодар облысы Аққулы ауданындағы ауыл, Майқарағай ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққулы ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 72 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Шабар — Павлодар облысы Аққулы ауданы, Қарақала ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққулы ауылынан солтүстік-батысқа қарай 22 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Қызыләскер ауылдық округі – Солтүстік Қазақстан облысы Мамлют ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Қызыләскер, Раздольное, Степное ауылдары кіреді. Орталығы – Қызыләскер ауылы. Округ құрамында болған Новое ауылы 2010 жылы таратылған. ## Халқы 2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 867 адамды құрайды. ## Дереккөздер
Шоқтал — Павлодар облысы Аққулы ауданы, Шақа ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққулы ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 90 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Елді мекендер: * Раздольное – Ақмола облысы Есіл ауданындағы ауыл. * Раздольное – Ақмола облысы Сандықтау ауданындағы ауыл. * Раздольное – Ақмола облысы Целиноград ауданындағы ауыл. * Раздольное – Батыс Қазақстан облысы Бәйтерек ауданындағы ауыл. * Раздольное – Қостанай облысы Науырзым ауданындағы ауыл. * Раздольное – Солтүстік Қазақстан облысы Мамлют ауданындағы ауыл. * Раздольное – Шығыс Қазақстан облысы Самар ауданындағы ауыл.
Аққұдық (2007 жылға дейін – Духовницкое) — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Луганск ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстікке қарай 35 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Қарақала ауылдық округі – Павлодар облысы Аққулы ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Қарақала, Шабар, Шәмші ауылдары кіреді. Орталығы – Қарақала ауылы. ## Тарихы 2020 жылға дейін Қызыләскер ауылдық округі деп аталды. 2017 жылы Құмсуат ауылы таратылған. ## Дереккөздер
Әйтім (2004 ж. дейін – Кеңес) — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Кеңес ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 37 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Богдановка — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Луганск ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 36 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Қаратоғай (2011 жылға дейін – Комарицино) — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Кеңес ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 30 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
* Қаратоғай – Ақтөбе облысы Мәртөк ауданындағы ауыл. * Қаратоғай – Ақтөбе облысы Шалқар ауданындағы ауыл. * Қаратоғай – Павлодар облысы Павлодар ауданындағы ауыл. * Қаратоғай – Шығыс Қазақстан облысы Күршім ауданындағы ауыл.
Қызылқоғам — Павлодар облысы Аққулы ауданы, Ямышев ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аққулы ауылынан солтүстік-батысқа қарай 35 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Инанш Білге хан — Найман хандығының ханы (1143 - 1201). Оның тұсында елдің экономикалық жағдайы дамып, сауда саттық байланысы күшейе түсті. ## Сыртқы саясаты. Инаныш Білге хан өз сыртқы саясатын əскери жəне дипломатиялық жолмен жүргізді. Керейт хандығы, Қарақытай мен Таңғұт патшалықтарына жорықтар жасап тұрды. Цзинь империясымен елшілік байланыстар жасады. Керейт ханы Тоғорыл ханға қарсы көмек беруін сұрады. Бірақ Тоғорыл хан қытай тарапынан "ван" дəрежесін алғанына байланысты, көмек беруден бас тартты. Инаныш Білге хан Цзинь мемлекеті үшін Таңғұт патшалығынан кейінгі, ең қауіпті билеуші саналды. ## Әдебиет * Қинаятұлы З., Моңғол үстіртін мекен еткен соңғы түрік тайпалары: 9 – 12 ғасырлар, А., 2001.
Арыслан хан — Қарлұқ мемлекетінің ханы. Жетісудің солтұстік бөлігінде орналасқан Қойлық аймағында билік етті. Басында Қарақытай мемлекетінің вассалы болып, кейін тәуелсіздік алу жолында күрес жүргізіп, өзін жаңа хан жарияланды. Жетісудағы толық билікті қолына алған найман ханы Күшілік ханның .жергілікті мұсылмандарға қарсы қудалау саясатына қарсы күресіп, Алмалық билеушісі Бұзар ханмен және Ұйғыр идықұты Бауршымен одақтасты. Моңғол қолбасшылары Жебе мен Сұбедей ноян бастаған моңғол қолы Жетісу жеріне Күшілік ханға қарсы жорық жасау мақсатында келуін пайдаланып, Шыңғыс ханмен одақтасты. 1211 жылы Шыңғыс ханға елшілік жіберіп, бодан болды.
Бірлік — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Заря ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 20 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Заря — Павлодар облысы Павлодар ауданындағы ауыл, Заря ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 18 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Байымбет — Павлодар облысы Аққулы ауданы, Шақа ауылдық округі құрамында болған ауыл. 2017 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Аққулы ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 106 км-дей жерде. ## Халқы Тұрғыны 37 адам (2009).
Қарлұқ хандығы (960 - 1222) — ортағасырлық феодалдық түркі мемлекет. Астанасы - Қойлық қаласы. 1130 жылға дейін Қарахан, кейін Қарақытай, Моңғол империясының вассалы болған мемлекет. 1200 жылы тəуелсіз хандық болды. 1211 жылы Арыслан хан мен Бұзар хандар Шыңғыс ханмен одақтасып Күшілік ханға қарсы күрес жүргізді. Шыңғыс хан ұлдары арасында ұлысқа бөлісу кезінде, Қойлық иелігі Жошы ұлысына, Алмалық иелігі Шағатай ұлысының құрамына кіреді. ## Билеушілері: * Арыслан хан (ордасы Қойлық қаласы) * Бұзар хан (ордасы Алмалық қаласы)
Үміт апа ауылы (2018 жылға дейін – Берёзовка) — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Мичурин ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстікке қарай 19 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Достық — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Чернорец ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстік-батысқа қарай 53 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Мичурино — Павлодар облысы Павлодар ауданындағы ауыл, Мичурин ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстікке қарай 17 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Бұзар хан (? - 1218) - қарлұқ көсемі. Жетісудің солтұстік бөлігінде орналасқан Алмалық аймағында билік етті. Басында Қарақытай мемлекетінің вассалы болып, кейін тәуелсіздік алу жолында күрес жүргізді. Жетісудағы толық билікті қолына алған найман ханы Күшілік ханның .жергілікті мұсылмандарға қарсы қудалау саясатына қарсы күресіп, Қойлық билеушісі, қарлұқ ханы Арыслан хан одақтасты. Моңғол қолбасшылары Жебе мен Сұбедей ноян бастаған моңғол қолы Жетісу жеріне Күшілік ханға қарсы жорық жасау мақсатында келуін пайдаланып, Шыңғыс ханмен одақтасты. 1211 жылы Шыңғыс ханға елшілік жіберіп. бодан болды. 1218 жылы кезекті аң аулап жүргенде, найман ханы Күшілік хан қолға түсіріп, жазалаған еді.
Одил Алимжанович Ахмедов (өзб. Odil Olimjonovich Ahmedov; 25 қараша 1987; Наманган, Өзбек ССР, КСРО) — өзбек футболшысы, жартылай қорғаушы. 2016 жылғы шілде айына дейінгі көрсеткіш бойынша, Өзбекстаннның ең қымбат футболшысы. Трансферлік құны 9 миллион еуро.. ## Жетістіктері ### Командалық Пахтакор * Өзбекстан чемпионы: 2006, 2007 * Өзбекстан кубогы: 2006, 2007, 2009 * Достастық елдері кубогы: 2007 Анжи * Ресей кубогының финалисі: 2012/13 * Ресей Премьер-Лигасының қола жүлдегері: 2012/13 Краснодар * Ресей Премьер-Лигасының қола жүлдегері: 2014/15 ### Жекелей * Өзбекстаннның жыл футболшысы (4): 2009, 2011, 2014, 2015 * «Анжидің үздік футболшысы»: 2011 * "Краснодарь" сапындағы маусымның үздігі: 2014/15 ## Жеке өмірі Үйленген, үш баласы бар. ## Дереккөздер ## Сілтемелер * Футболшының профилі
Сервер Решатович Жепаров (өзб. Server Reshatovich Jeparov; 3 қазан 1982, Шыршық, Ташкент облысы) — өзбек футболшысы, Өзбекстан Ұлттық футбол құрамасының экс-жартылай қорғаушысы. ## Карьерасы Құрама сапында ең көп ойын (124) өткізген ардагер футболшы. 2015 жылдың күзіне дейін құрама капитаны міндетін атқарған. Өзбекстан мен Азияның ең титулды футболшысы. 2008, 2011 жылдары Азияның үздік футбошысы атанды, 2008, 2010 жылдары Өзбекстандағы "Жыл футболшысы" номинациясын иеленді, 2008 жылғы Өзбекстан чемпионатының мергені (19 гол). ## Жетістіктері ### Командалық «Пахтакор» * Өзбекстан чемпионы (6): 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007 * Өзбекстан кубогы (6): 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007 * Достастық елдері кубогы (1): 2007 «Бунёдкор» * Өзбекстан чемпионы(2): 2008, 2009 * Өзбекстан кубогы (1): 2008 «Сеул» * Корея Республикасы чемпионы (1): 2010 * Лига кубогы (1): 2010 «Аль-Шабаб» * Сауд Арабия чемпионы (1): 2012 «Соннам» * КФА кубогы (1): 2014 «Локомотив Ташкент» * Өзбекстан чемпионы (1): 2016 * Өзбекстан кубогы (1): 2016 ### Жекелей * Азияның үздік футболшысы (2): 2008, 2011 * Өзбекстанның үздік футболшысы (2): 2008, 2010 * Өзбекстан чемпионатының мергені: 2008 ## Жеке өмірі Үйленген, Рауль атты үлы, Вероника атты қызы бар. ## Сілтемелер * Профилі * National Football Teams сайтындағы профилі
Жертұмсық (1993 ж. дейін — Карл Маркс) — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Заря ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 24 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Ж. Әбішев атындағы химия-металлургия институты – ғылыми-зерттеу мекемесі. Орталық Қазақстандағы металлургия мен химия өнеркәсібі дамуына ғылыми негіз беру мақсатында 1958 жылы құрылған. Құрамында 13 ғылыми-зерттеу лабораториясы бар. Институтты әр жылдары Қазақстан ғылым академиясының академиктері И.Н.Әзірбаев, Е.А.Бөкетов, Ж.Әбішев және В.П.Малышев, Б.С.Фиалков, Б.П.Хасен басқарған. Институт жұмысының негізгі бағыттары: * металлургия процестерінің термодинамикасы мен кинетикасы; * бейорганикалық қосылыстардың физикалық химиясы мен термохимиясы; * байытудың физика-химиялық негіздерін жасау; * металлургияның қалдық өнімдерін қайта өңдеу мен одан жаңа материалдар алу жолдары, тағы басқа. ## Тағы қараңыз * Химия * Химиялық физика * Химиялық технология * Химия ғылымдары институты ## Дереккөздер
Одил Алимжанович Ахмедов (өзб. Odil Olimjonovich Ahmedov; 25 қараша 1987; Наманган, Өзбек ССР, КСРО) — өзбек футболшысы, жартылай қорғаушы. 2016 жылғы шілде айына дейінгі көрсеткіш бойынша, Өзбекстаннның ең қымбат футболшысы. Трансферлік құны 9 миллион еуро.. ## Жетістіктері ### Командалық Пахтакор * Өзбекстан чемпионы: 2006, 2007 * Өзбекстан кубогы: 2006, 2007, 2009 * Достастық елдері кубогы: 2007 Анжи * Ресей кубогының финалисі: 2012/13 * Ресей Премьер-Лигасының қола жүлдегері: 2012/13 Краснодар * Ресей Премьер-Лигасының қола жүлдегері: 2014/15 ### Жекелей * Өзбекстаннның жыл футболшысы (4): 2009, 2011, 2014, 2015 * «Анжидің үздік футболшысы»: 2011 * "Краснодарь" сапындағы маусымның үздігі: 2014/15 ## Жеке өмірі Үйленген, үш баласы бар. ## Дереккөздер ## Сілтемелер * Футболшының профилі
Госплемстанция — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Мичурин ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстікке қарай 19 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Максим Александрович Шацких (өзб. Maksim Aleksandr o‘g‘li Shatskix, Максим Александр ўғли Шацких; укр. Максим Олександрович Шацьких; 30 тамыз 1978, Ташкент, Өзбек ССР, КСРО) — өзбекстандық футболшы, Өзбекстан Ұлттық футбол құрамасында 1999-2011 жылдары ойнаған шабуылшы1999-2011 жж, Ұлттық құраманың капитаны болған. ## Карьерасы Өзбек футболының түлегі болғанымен, кәсіби карьерасын тек украиндық және ресейлік клубтарда өткізген. 1999 жылға дейін Ресейдің бірнеше клубында ойнады да, Киевтің "Динамосына" ауысты. "Динамода" тұрақты ойнап, 10 жылдай өнер көрсетті. 2009 жылы Қазақстанның "Астана" клубында жарты жыл тер төкті. Сосын қайтадан Украинаға барып, карьерасын аяқтағанша сол мемлекеттегі түрлі клубтар сапында ойнады. Карьерасында 124 доп соғып, Украина чемпионатының ең үздік мергеніне айналды. "Динамо" сапында 1999 жылы "Жальгириспен" ойында алаңға шығып, УЕФА Чемпиондар Лигасындағы алғашқы ойынын өткізді. Сондай-ақ, ол Чемпиондар Лигасында гол соққан тұңғыш азиялық футболшы боп та тарихта қалды. 2012 жылы Украина чемпионатында 100 голдан артық соққан футболшылар қабылданатын "Олег Блохин атындағы мергендер клубына" мүше болды. Украина чемпионатында "Максим Шацких атындағы мергендер" атты клуб та бар. Оған Украина чемпионатында 100-ден аса гол соққан легионер футболшылар мүше бола алады. Өзбекстан құрамасы сапында 61 матч өткізіп, 34 гол соққан. Бұл әзірше рекорд саналады. ## Бапкерлік карьерасы 2017 жылы 2 маусым күні "Динамоның" бапкері боп белоруссиялық экс-футболшы Александр Хацкевич тағайындалды да, Шацких көмекшілердің қатарына қосылды. 2022 жылы "Пахтакор" клубының бас жаттықтырушысы қызметін бастады. ## Клубтары ## Жетістіктерi * Украина чемпионы (6): 1999/2000, 2000/01, 2002/03, 2003/04, 2006/07, 2008/09 * Украина кубогы (5): 1999/2000, 2002/03, 2004/05, 2005/06, 2006/07 * Украина суперкубогы (2): 2004, 2006 * Бірінші канал кубогы (1): 2008 ## Дереккөздер ## Cілтемелер * Шахких атындағы легионер-мергендер клубы Мұрағатталған 2 мамырдың 2012 жылы.
Жаңақала (2004 ж. дейін – Григорьевка) — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Григорьев ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстікке қарай 34 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Набережное — Павлодар облысы Павлодар ауданындағы ауыл, Григорьев ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстікке қарай 40 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Подстёпное — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Заря ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 17 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Қаракөл — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Чернорец ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстік-батысқа қарай 61 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Қазақстан ғылымы - Қазақстан ғалымдарының дамытатын ғылыми бағыттары. ## Тарихы Қазақстанда ғылыми ой-пікірдің тууы ежелгі замандардан бастау алады. Археологиялық зерттеулер мен жазба деректер бізге Жетісуда, Орталық және Шығыс Қазақстанда 6 – 8, 9 – 11 ғасырларда-ақ болған ежелгі қалалар мен қоныстар мәдениеті туралы деректер береді. Бұл мәдениеттің иелері өз көркемөнерін, қолөнерін және жазуын жасаған жергілікті түркі тайпалары: оғыздар, қарлұқтар, қимақтар, қыпшақтар еді. Орта Азия мен Қазақстанның 8 – 11 ғасырларда араб халифатына кіруіне байланысты өлкеде ислам діні таралып, мәдени өмірде араб мәдениетінің ықпалы күшейе түсті. Батыс Еуропадағы латын тілі сияқты араб тілі халифат аумағында халықаралық әмбебап тілге айналды. Алайда жергілікті мәдениет пен тіл сақталып қалды. Араб мәдениетін жасауға және дамытуға халифаттың бір кездегі арабтар жаулап алған елдерінен шыққан көптеген талантты ғалымдары барынша белсене қатысты. Орта ғасырлардағы қалалар өздерінің базарларымен және қолөнершілерімен ғана емес, сонымен бірге ақындарымен, ғалымдарымен, суретшілерімен, бай кітапханаларымен, оқу орындарымен де дүние жүзіне мәлім болды. Қалалардың арасында Үндістан мен Қытайдан Еуропаға қатынайтын “Жібек жолы” деп аталатын сауда керуен жолының географиялық және экономикалық жағынан аса маңызды торабында, Орта Азия мен Қазақстанның отырықшылық-егіншілік аудандарының түйіскен жерінде орналасқан Отырар (Фараб) қаласы ерекше көзге түсті. Отырар кітапханасы қолжазба кітап қорының байлығы жағынан Египеттегі Александрия кітапханасынан кейінгі аса ірі кітап қоймасы болды. Отырарда ұлы ғалым Әбу Наср әл-Фараби Мұрағатталған 24 мамырдың 2018 жылы. дүниеге келді. Ол аса зор ғылыми мұра – жүзден астам ірі еңбектер қалдырды. Орта Азия мен Қазақстан қалаларынан Әбу Райхан әл-Бируни, Әбу Абдаллаһ әл-Хорезми, Әбу Әли ибн Сина, Әбу Жафар ат-Туси, Рудаки (860 – 941) және басқа көптеген ғалымдар шықты. Хорезмимен бірге әйгілі астрономиялық кестелерді жасауға қатысқан астроном әрі математик – Ғаббас әл-Жәуһари (9 ғасырдың 1 жартысы), сондай-ақ, оның замандастары – Ысқақ әл-Фараби және 40 мың сөзден тұратын араб тілінің түсіндірме сөздігін жасаушы Исмаил әл-Жауһари әл-Фараби танымал болды. Ертіс жағалауында қимақтар арасынан географ әрі тарихшы Жанах ибн Хақан Қимақи шықты. 10 – 11 ғасырларда қазіргі Қазақстан аумағында өмір сүрген Қарахан әулеті мемлекетінде тамаша ақын әрі ойшыл Жүсіп Баласағұни өз шығармаларын жазды, оның 1069 жылы жазылған “Құтадғу білік” кітабы дүние жүзінің көптеген елдеріне тарады және оны ғалымдар бүгінге дейін зейін қоя зерттеуде. Ортағасырлық өркениеттің дамуында Ежелгі Грекия мәдениетінің елеулі ықпалы болғаны сөзсіз. Шығыстың озық ойшылдарының ғылым мен мәдениетке қосқан баға жетпес үлесін сол кездің өзінде-ақ Еуропа ғалымдары да мойындаған болатын, мұны 10 – 12 ғасырларда Шығыс ғалымдары мен ақындары кітаптарының Францияда, Италияда, Испанияда және Еуропаның басқа да елдерінде аударылып кеңінен таралғандығы да дәлелдейді. Олар: Ибн Синаның (Авиценна) “Медицина каноны”, әл-Хорезмидің “Алгебрасы мен теңдеуі”, Ибн Рушдтің (1126 – 98), т.б. еңбектері. Орта Азия мен Қазақстандағы ғылым мен мәдениеттің 9 – 11 ғасырлардағы дамуы туралы айта келіп, орыс шығыстанушысы Н.И. Конрад ғылыми тәжірибеге “Шығыстың дәуірлеуі” деген терминді енгізді. Қазіргі Қазақстан аумағында ғылым мен мәдениет қарама-қайшы және шектеулі түрде дамыды. Бұл өлкенің Жоңғар және басқа сұрапыл шапқыншылықтарға ұшырауы оның жағдайын мүлде қиындата түсті. 16 ғасырдағы ғалым Мұхаммед Хайдар Дулаттың “Тарих-и Рашиди” деген еңбегі нағыз шыншыл да айқын шығарма болды, оның мәні күні бүгінге дейін жойылған жоқ. 17 ғасырдағы автор – Қыдырғали Жалайыридің “Жамиғ ат-Тауарих” деген шежірелер жинағы да назар аударарлық бірегей еңбек, бұл жинақ 13 – 15 ғасырлардағы қазақ халқының тарихы мен этнографиясының аса қызғылықты деректемесі болып табылады және ол қазіргі қазақ тіліне өте жақын тілде жазылған. 17 ғасырдың соңы – 18 ғасырдың басынан бастап Ресейдің және Батыс Еуропаның бірқатар елдерінің ғалымдары Қазақстан аумағы мен халқын, оның тарихын, мәдениетін, тұрмысы мен салтын зерттей бастады. Осы өлкені алғашқы зерттеушілердің бірі орыс картографы С.У. Ремезов болды, ол “Сібір халықтары және олардың шекаралары туралы сипаттама” деген еңбек жазып қалдырды. 18 ғасырдың алғашқы ширегінде Қазақстанда И.Д. Бухгольцтың , С.Лихаревтың, И.Унковскийдің және басқа ғалымдардың экспедициясы зерттеу жұмыстарын жүргізді. Олар Ертіс өзенінің алабын Зайсан көліне дейін, Тарбағатай тауының және Жетісу Алатауының сілемдерін зерттеді. А.Бекович-Черкасскийдің ғылыми экспедициясы Арал теңізін және Каспий теңізінің аумағын картаға түсірді, сондай-ақ қазақ халқы туралы кейбір этнографиялық мәліметтер жинады. Қазақстан Ресейге қосылғаннан кейін (1731) оны ғылыми тұрғыда зерттеу ісі неғұрлым кең түрде және жедел қарқынмен қолға алынды. 1725 жылы құрылған Ресей ҒА Қазақстан өлкесін географиялық, геологиялық және этнографмялық тұрғыда зерттеу үшін 1733 жылдың өзінде-ақ экспедиция ұйымдастырды. 1733 жылдан 1771 жылға дейін Батыс Қазақстанға академияның көптеген экспедициясы келіп қайтты, бұл экспедицияларды С.П. Крашенинников (1711 – 1755), И.Г. Гмелин (1709 – 1755), И.И. Лепехин, П.С. Паллас, И.П. Фальк, П.И. Рычков, т.б. басқарды. Орынбор тұрақты экспедициясы құрылды, оған И.К. Кирилов, П.И. Рычков, В.Н. Татищев (1686 – 1750) сияқты белгілі орыс ғалымдары жетекшілік жасады. “Ерте заманнан бергі Ресей тарихы”, т.б. еңбектерінде В.Н. Татищев қазақтардың тарихына зор көңіл бөлді, олардың этнографиялық тегі, тұрмысы, мәдениеті мен әдет-ғұрпы жөніндегі мәселелерді тұңғыш рет ғылыми әдебиетте баяндауға талпынды. Рычков, Паллас, И.И. Георги, Фальк, И.Г. Андреев, Г.И. Спасский, Н.Я. Бичурин, С.Б. Броневский, В.И. Даль (1801 – 1872), А.И. Левшин өздерінің еңбектерінде қазақтардың тарихын, материалдық және рухани өмірін егжей-тегжейлі баяндады. Өлке тарихына декабристер, сондай-ақ орыстың ұлы ақыны А.С. Пушкин(қолжетпейтін сілтеме) де зор көңіл бөлді. Қазақтардың тарихы жөнінде “Қырғыз-қазақ немесе қырғыз-қайсақ ордалары мен далаларының сипаттамасы” деген (1832) үш бөлімнен тұратын тұңғыш іргелі еңбек жазған А.И. Левшинді Ш.Ш. Уәлиханов қазақ халқының Геродоты деп атады, ал оның монографиясын ғылым үшін қымбат қазына деп бағалады. Белгілі орыс ғалымдары П.П. Семенов-Тянь-Шаньский, Н.М. Пржевальский, Г.Н. Потанин өлкені зерттеуге ғана емес, сонымен бірге Қазақстанда 19 ғасырдың 2-жартысы мен 20 ғасырдың басында демократиялы ғылыми ойдың қалыптасуына да зор үлес қосты. Осы ғалымдар, сондай-ақ В.В. Григорьев, Н.Ф. Костылецкий, Е.П. Михаэлис, П.Е. Маковецкий, А.А. Блек қазақтың ағартушы-демократтары – Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, Абай Құнанбаевтардың рухани өсіп-толысуына тікелей ықпал етті. Ресей Федерациясының шалғайдағы отары – Қазақстан 20 ғасырдың басында бірте-бірте капиталистік қатынастар аясына тартыла бастады. Алайда патриархаттық-феодалдық қатынастардың үстемдігі, патша өкіметінің езілген халықтарды әдейі мешеулік пен қараңғылықта ұстаған отаршылдық саясаты, шын мәнінде, қазақтарды әлеуметтік және ұлттық прогреске жеткізетін жолды жауып тастады. 20 ғасырдың басында қазақ балаларының басым көпшілігі әрі дегенде тек ауыл медресесінде ғана оқи алды, мұндағы оқу балаларға діни аяттарды жаттатумен ғана шектелді. Қазақ жерінде 1916 жылдары қарсаңында небары бірнеше орыс және орыс-қазақ мектебі ғана болды. Оларда 19370 қазақ баласы оқыды. Ресей Ғылым Академиясының, басқа ведомстволардың ғалымдары Батыс Қазақстанға ара-тұра келіп қайтқанына қарамастан Қазақстан тұтас алғанда 1917 жылы Қазан төңкерісіне дейін ғылыми тұрғыдан терең зерттелмей жатты, ал оның қойнауы табиғи шикізат қорларына бай болатын. 1920 жылы академик И.М. Губкиннің басшылығымен әрі тікелей қатысуымен Жайық-Ембі мұнайлы ауданын зерттеу ісі ұйымдастырылды. 1920 жыды сондай-ақ, Қарағанды көмір алабын, Екібастұз көмір алабын зерттеу, этнографиялық және археологиялық экспедициялардың барлау жұмыстары басталды. Түбірінен қайта жабдықтау көзделген негізгі 8 экономикалық ауданның қатарында Түркістан да болды. 1919 жылы Қырғыз (Қазақ) ревкомы штабының жанынан тарихи-статистикалық бөлім құрылып, ол 1920 жылы ғылыми комиссия (кейін ҚазАКСР Халық ағарту комиссариатының Академиялық орталығы болып қайта құрылды) ретінде Қырғыз (Қазақ) ревкомының ағарту бөлімі құрамына енді. 1920 жылы Ресей ғылым академиясының Табиғи өндіргіш күштерді зерттеу жөніндегі тұрақты комиссиясы жанынан Қазақстанның жер қойнауын, өсімдіктері мен жануарларын, жалпы табиғатын, сондай-ақ, мәдениетін, тұрмысын, тілін, этникалық процестерді кешенді түрде зерттеу үшін бірқатар тұрақты және маусымдық экспедициялық отрядтар құрды. ## Қазақстан ғылым академиясының құрылуы Қазақстандағы алғашқы мемлекеттік ғылыми мекемелер, негізінен, ауыл шаруашылығымен байланысты болды. Олар: Өлкелік өсімдік қорғау станциясы (1924), Тыңайтқыш және агрономдық-топырақтану ғылыми-зерттеу институты (1926), 1925 жылы Санитариялық-бактериалдық институт ашылды. Алматы Бас геологиялық к-тінің және Түсті металдар институтының бөлімшелері жұмыс істей бастады. Одақтас және автономиялық республикалардың табиғи қорларын зерттеу жөнінде құрылған ерекше комитет 1920 жылдың басында-ақ Қазақстанды кешенді зерттеу жөнінде шаралар белгіледі. 1927 жылы республиканың табиғи ресурстарын кешенді түрде зерттеу жөнінде КСРО ғылым академиясының қазақстандық экспедициясы құрылып, оны акад. А.Е. Ферсман басқарды. 1932 жылдың КСРО ғылым академиясының қазақстандық экспедициясы отрядтарының негізінде дербес 8 экспедиция ұйымдастырылды. 1932 жылы қарсаңында республикада 10-нан астам ғылыми-зерттеу институты мен тәжірибе станциясы, жүздеген тірек пунктері, лабораториялар мен ауа райын зерттеу станциялары, бірсыпыра геологиялық барлау ұйымдары болды. ҚазАКСР Мемлекеттік жоспарлау комиссиясы жанындағы экономикалық зерттеу институты, ауыл шаруашылығын қайта құру, қой шаруашылығы, сойыстық мал шаруашылығы, топырақтану, құрылыс институттары сол кездегі ірі ғылыми мекемелердің қатарына жатады. Сол жылдары геологтар А.А. Гапеев пен Д.Н. Бурцев Қарағанды алабында жаңа көмір кен орындарын ашты. М.П. Русаков, Қ.И. Сәтбаев, Р.А. Борукаев Қоңыратта, Жезқазғанда және Бозшакөлде мыс кен орындарын барлады. Республика ғылымын дамытуда қол жеткен табыстардың нәтижесінде және ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруды жақсарту және оларды үйлестіру мақсатында Кеңес үкіметінің және КСРО ҒА төралқасының шешімі бойынша 1932 жылы 8 наурызда КСРО ғылым академиясының Қазақстандық базасы құрылды. Онда небары зоология және ботаника секторлары жұмыс істеді. 1935 жылы құрамында қазақ тілі мен әдебиеті, халық шығармашылығы секторлары бар Қазақ ұлттық мәдениеті ғылыми-зерттеу институты база қарамағына берілді, сол жылдары Алматыда Ботаника бағының негізі қаланды. Медицина ғылымы дамыды. 1933 жылы Мал шаруашылығы институты, 1935 жылы Егіншілік институты, Мал дәрігерлік және ауыл шаруашылығы экономикасы институттары құрылды. Ауыл шаруашылығы тәжірибе станцияларының тұтас жүйесі пайда болды. Мамандандырылған институттар – ауыл шаруашылығын механикаландыру және электрлендіру, су шаруашылығы, орман шаруашылығы, өсімдік қорғау, жеміс-жүзім шаруашылығы, астық шаруашылығы институттары ұйымдастырылды. 1940 жылы Бүкілодақтық ауыл шаруашылық ғылымдары академиясының (ВАСХНИЛ) Қазақ бөлімшесі құрылып, оған республиканың ауыл шаруашылығы саласындағы ғылыми-зерттеу мекемелеріне басшылық ету және олардың жұмысын үйлестіру міндеті жүктелді. Совет 1938 жылы КСРО ғылым академиясының Қазақстандық базасы Қазақ бөлімшесі болып қайта құрылды. Бөлімше президиумын акад. А.Д. Архангельский басқарды. Бөлімше ұйымдастырылғаннан кейін ғылыми-зерттеу институттарының жүйесі жедел қарқынмен дами бастады. * 1939 жылы бөлімше жанынан топырақтану және география секторлары құрылды. Қарағандыда Ботаника бағының негізі қаланды. * 1941 жылы Тіл, әдебиет және тарих институтының лингвистика бөлімі ұйымдастырылды. * 1940 жылы Геологиялық ғылымдар институты ұйымдастырылды. * КСРО ғылым академиясының Қазақ бөлімшесінде 2-дүниежүзүлік соғыс басталар алдында 100-ге жуық ғылыми қызметкер, олардың ішінде 3 ғылыми доктор, 14 ғылыми кандидат жұмыс істеді. Соғыс жылдары республикаға еліміздің көптеген ғылыми мекемелері мен жоғары оқу орындары көшіп келді. Есімі бүкіл әлемге әйгілі ғалымдар – И.П. Бардин, Л.С. Берг, В.И. Вернадский, Н.Ф. Гамалея (1859 – 1949), И.И. Мещанинов, Н.Д. Зелинский, Л.И. Мандельштам (1879 – 1944), Н.В. Цицин (1898 – 1980), С.Г. Струмилин (1877 – 1974), А.М. Панкратова, А.Е. Фаворский (1860 – 1945), С.Е. Малов, В.Г. Фесенков (1889 – 1972), Г.А. Тихов (1875 – 1960), Б.А. Воронцов-Вельяминов (1904 ж.т.), т.б. осында қызмет етті. Оралдың, Батыс Сібірдің және Қазақстанның ресурстарын Отан қорғау ісіне жұмылдыру жөніндегі КСРО ғылым академиясының комиссиясы іске кірісті, оны академик В.Л. Комаров (1869 – 1945) басқарды. Ғалымдар қорғаныстық және халық шаруашылығы маңызы бар ұсыныстар жасап, оларды өндіріске енгізді, қара металдар, молибден, вольфрам, марганец кентастарының, т.б. шикізат ресурстарының мол қорын ашты. Адамдарға қан құю қызметі ұйымдастырылды, жұқпалы жараларды жедел емдеу әдістері кеңінен қолданылды. * 1942 жылы Астрономия және физика, Химия-металлургия институттары құрылды. * 1943 жылы топырақтану-ботаника, зоология және тропиктік аурулар институттары құрылды. * 1942 – 45 жылдары КСРО ҒА Қазақ бөлімшесінің ғылыми мекемелері негізінде мамандандырылған химия, металлургия және кен байыту, отқа төзімді материалдар мен құрылыс материалдары, зоология инситуттары ұйымдастырылды. * 1945 жылы Тарих, археология және этнография, Кен ісі, Топырақтану институттары, Математика және механика секторы жұмыс істей бастады ( Қазақстан Ұлттық ғылым академиясы). Қазақстан Республикасы мемлекеттік тәуелсіздігін алғаннан кейінгі жылдар ішінде (1991 – 2003) ғылыми-техникалық саланы ұйымдастыруды реформалау жобалары бойынша үлкен жұмыстар атқарылды, ғылым мен техника және елдің мемлекеттік ғылыми-техниклық саясатын мемлекеттік басқарудың негізі қаланды. ## Тәуелсіздік алғаннан кейінгі ғылыми-техникалық әлеуеті * 1991 жыл еліміздің ұлттық жетістігі есебіндегі отандық ғылым дамуының жаңа кезеңі басталғандығымен ерекшеленді. Қазақстанның құқықтық меншігіне 100-ден астам жалпы одақтық мемлекеттік ғылыми-техникалық мекемелер өткендіктен ғылымды мемлекттік қолдаудың маңыздылығы күрт өсті. Жаңа жағдайларға байланысты қысқа мерзім ішінде мемлекеттік ғылыми-техникалық саясатты айқындау қажеттілігі туындады, елдің ғылыми-техникалық күш-қуатын сақтап қалу мен одан әрі дамыту үшін ғылыми-техникалық саланы мемлекеттік басқарудың тиімді құрылымын қалыптастыру мәселесі туындады. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1992 жылғы 15 қаңтардағы қаулысымен “Қазақстан Республикасының ғылым және ғылыми-техника саясаты туралы” Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Осы жылы ҚР Президентінің “Экономикалық реформалар жағдайында Қазақстан Республикасы мемл. басқару органдарының іс-қимылдары мен ұйымдастыруын жетілдіру” туралы Жарлығымен Қазақстан Республикасының Ғылым және жаңа технология мин. құрылды. Министрлікке мынадай міндеттер жүктелінді: республиканың ғылыми-техника саласының дамуы жолында мемлекеттік саясат жүргізу; ғылыми және ғылыми-педагогикалық кадрлар даярлау жұмыстарын үйлестіру; ғылыми-технологиялық салада халықаралық ынтымақтастықты ұйымдастыру. * 2000 жылы қайта құрылған ҚР Білім және ғылым минстрлігі – ғылым мен ғылыми - техникалық саладағы іс-әрекеттерді жүзеге асыратын, республикалық бюджет есебінен қаржыландырылатын ғылыми-зерттеу бағдарламаларына үйлестіретін бірыңғай мемлекеттік өкілетті орган болып табылады. Министрлікке білім және ғылым мен техника саласында бірыңғай мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен жүзеге асыру, кепілдік етілген көлемде ақысыз білім алуды мемлекеттік оқу орындарында қажетті жағдайлармен қамтамасыз ету, ғылым мен техниканы дамытудың басым бағыттарына қорларды шоғырландыру, сондай-ақ, ғылыми және педагогикалық кадрларды аттестациялау мен даярлау міндеті жүктелген. Министрлік қарамағында әр түрлі бағыттағы 130 ғылыми мекеме бар. Ғылыми зерттеулерді ҚР Президенті ұсынған “Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретіндегі қалыптасуы мен дамуы стратегиясы” аясында халықтың рухани мәдениетін түлетуге, сондай-ақ республикадағы өзге де әлеуметтік-экономикалық, экологиялық және ғылыми-техникалыө мәселелерге байланысты өзекті мәселелерді шешуге бағыттауға ерекше назар аударылды. Ғылымды ұйымдастыруды жетілдіру мен ғылыми-техникалық потенциалды дамыту, ғылыми-техникалық саланы мемлекеттік басқарудың бірыңғай жүйесін жасау Қазақстан Республикасының егемендік жолындағы стратегиялық қадамдары болды. Осы мақсатта мемлекет көлемінде ұлттық ғылыми орталықтар құру, академиялық ғылымдарды реформалау, жоғары оқу орындарының ғылыми потенциалын арттыру, республика аймақтарында ғылыми зерттеулерді дамыту, ғылымды ұйымдастырудың жаңа формаларын мемлекеттік қолдау, халықаралық ынтымақтастықты дамыту мәселелеріне байланысты жұмыстар жүргізілді. Қазақстан Республикасы Министрлігі Кабинетінің 1993 жылғы 22 қаңтардағы “Қазақстан Республикасында ғылым мен ғылыми-техникалық бағдарламаларды қаржыландыру және жоспарлауды жетілдіру шаралары туралы” Қаулысы бойынша ғылыми-техикалық және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар (ҒТТКЖ) мен ғылыми-техникалық бағдарламаларды республикалық бюджеттен қаржыландыру тәртібі айқындалды. Ғылым және жаңа технология министрлігі жанынан Ғылым қоры ұйымдастырылды. 1993 жылдан бастап мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын ғылыми-техникалық бағдарламалар мен жобаларды мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптау енгізілді. Республикада өткізілетін ашық тәжірибелік-конструкторлық және жобалық-технологиялық жұмыстар мен олар бойынша есеп беру құжаттарын мемлекеттік тіркеудің бірыңғай тәртібі бекітілді. Осылай, ҒТТКЖ-ді қаржыландыруды бағдарламалық-мақсатты әдіске көшірудің нормативтік-құқықтық негізі жасалды. Республика ғылыми-техникалық саласы жүргізген жұмыстардың қорытындылары 1998 жылы ақпанда Астана қаласындағы көрмеде көрсетілді. Елде машина жасау, атом өнеркәсібі мен энергетиканы дамыту жөнінде мемлекеттік бағдарламалардың жобалары жасалды. Республика тау-кен металлургиясы кешенін дамытудың тұжырымдамасы жасалды. Түрлі мақсаттағы жоғары тиімді катализаторлар, қоңыр және тас көмір, тақта тасты сұйылтып қайта өңдеу кезінде алынатын синтетикалық мұнай мен оны өңдейтін шағын заттар жобалары жасалды. Астық пен күріштің жаңа сорттары шығарылды. Түрлі пайдалы қазбаларды іздеу мен өндірудің және ұтымды пайдаланудың тиімділігі жоғары әдістері мен тәсілдері анықталды. Әр түрлі үлгідегі аспаптар – жылу және электр есептегіштер, жылу энергиясын, ыстық және суық суды есептеу аспаптары мен қызметкерлерді жедел медициналық куәландыру, т.б. аппараттары өндіріске енгізілді. Алғаш рет отандық компьютерлер мен бірқатар өндірістік және тұрмыстық мақсаттағы электрондық құрылғылар шығарылды. 1998 жылдың соңына дейін 30 шағын кәсіпорын мен өндірістер ұйымдастырылды. Республика ғалымдары мемл. басқару процестерін қамтамасыз етуге белсенді үлес қосты: көне дәуірлерден бастап бүгінгі күнге дейінгі қазақ философиясының тарихы, шығыс пен батыс мәдениеті ықпалдасуы контексінде жаңа философия мен ғылым методологиясы, Қазақстан Республикасындағы конституциялық процестің дамуы, еуроазиялық интеграция, геосаясат, демографиялық даму болжамы жасалды. Каспий теңізінің құқықтық мәртебесі, аймақтардың өндірістік күштер құрылымын оңтайландыру мен халықты тіршіліктік қамтамасыз ету жүйесі, М.Әуезов шығармаларының 50 томдық академиялық толық жинағын дайындау мақсатында көптеген ғылыми-зерттеу жұмыстары атқарылды. Қазақстан Республикасы Үкіметі жанынан іргелі және қолданбалы ғылым мен техниканы дамытудың мемлекеттік басымдылықтарына және болжам жасауға жауапты консультативті-кеңес органы болып саналатын Жоғары ғылыми-техникалық комиссия (ЖҒТК) құрылды. ҚР Үкіметінің 1998 жылғы 14 сәуірдегі “Академик Қ.И. Сәтбаевты мәңгі есте қалдыру туралы” Қаулысына сәйкес 1999 жылы бірқатар мерейтойлық шаралар өткізілді. Қ.И. Сәтбаевтың туғанына 100 жыл толу мерекесі ЮНЕСКО қолдауымен өткізілетін мерейтойлар санатына қосылды. 1999 жылы 15 – 23 сәуір аралығында Париждегі ЮНЕСКО бас пәтерінде аса көрнекті ғалым, академик Қ.И. Сәтбаевтың 100 жылдығына арналған халықаралық ғылыми симпозиум өтті. Симпозиумда “Қазақстан ғылымы өткен шақтан болашаққа" деген атпен көрме ашылып, “Қазақстандағы ғылыми ой-пікірлер тарихы”; “Қ.И. Сәтбаев – көрнекті ғылым ұйымдастырушысы"; “Қазақстанның геологиялық ресурстары”, “Минералдық шикізаттарды өңдеу” және “Ауыл шаруашылық ғылымдарының жетістіктері” деп аталатын бөлімдер жұмыс істеді. Сондай-ақ “Қазақстан және ғарыш”, “Ядролық физика”, “Қазіргі заманғы байланыс құралдары”, “Өмір сапасы”, “Қазақстан республикасындағы жоғары білім”, “Перспективті ғылыми жобалар” деп аталатын тақырыптарда материалдар қойылды. 1999 жылы 26 маусым мен 1 шілде аралығында Будапештте ЮНЕСКО және Халықаралық ғылыми қауымдастықтың бастамасымен “21 ғасырдағы ғылым. Жаңа міндеттер” тақырыбына дүниежүзілік конференция өтті. 2000 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен ғылыми-техникалық саланың тұрақты дамуын қамтамасыз етуге және ғылыми-техникалық потенциалдың қалыптасуына бағытталған, экономика мен оның қорларының қазіргі заманғы инновациялық талаптарына жауап беретін ҚР-ның ғылым және ғылыми-техникалық саясатының тұжырымдамасы мақұлданды. Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің қолдауымен, сондай-ақ ЮНЕСКО-ның бірлесуі арқылы Астана мен Алматы қалаларында 2000 жылы 11 – 14 мамыр аралығында “Үшінші мыңжылдық ғылымы” атты халықаралық конференция өткізілді. Түркістан қаласының 1500 жылдығын тойлау шеңберінде 20 – 21 қазанда “Қазақстан мен Түркі әлемінің рухани тарихындағы Түркістан және Қожа Ахмет Иасауи” халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы өткізіліп, оның жұмысына Қазақстан мен таяу және алыс шет елдерден келген 200-ден астам ғалымдар мен мамандар қатысты. * ЮНЕСКО шеңберінде атап өтілген бұл шараның соңы Париждегі ЮНЕСКО бас пәтерінде Қазақстан делегациясының қатысуы арқылы өткізілген “Түркістанға 1500 жыл” деп аталатын дөңгелек столмен аяқталды. 2001 жылы 2 ақпанда Алматы қаласында білім және ғылым қызметкерлерінің съезі өтіп, онда Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев баяндама жасады. Президент өз баяндамасында Қазақстан үшін елдің әлеуметтік-экономикалық, рухани дамуы факторында отандық ғылымды қайта құрудың өмірлік маңызы бар екендігін атап көрсетті. ҚР-ның 2001 жылғы 12 шілдеде қабылданған “Ғылым туралы” Заңы ғылымды басқаруды одан әрі жетілдірудің, инновация мен зерттеу процестерін ұйымдастырудың, кадрлар даярлаудың, отандық ғылымды әлемдік ғылыми қауымдастыққа интеграциялаудың негізін қалаушы құжат болды. Бұл заң ғылым және ғылыми-техикалық іс-әрекеттер саласындағы қоғамдық қатынастарды үйлестіруге бағыттала отырып, мемлекеттік ғылыми-техникалық саясаттың принциптері мен негізгі мақсаттарын, оны жүзеге асыратын мемл. өкілетті органдарды айқындайды және нарықтық қатынас жағдайындағы ғылымның жаңа ұйымдық формасының дамуын, ғылым саласындағы субъектілердің міндеттері мен құқықтарын белгілейді. Ғылыми-зерттеу институттарының материалдық-техникалық базасын нығайту мақсатында, ғылыми зерттеулер үшін бірегей құрал-жабдықтар сатып алуға, ғылыми мекемелерді қазіргі заманғы компьютерлік техникамен жарақтандыруға бағытталған “Ғылыми мекемелерге құрал-жабдықтар сатып алуды республикалық деңгейде қаржыландыру” туралы жаңа бюджеттік бағдарламаға сәйкес алғаш рет қаржы бөлінді. Соңғы жылдардағы ғалымдар жүргізген ғылыми зерттеулер отандық ғылым мен технологияның бәсекелестік мүмкіндіктерін жоғары көтеретін жаңа іргелі білімге бағытталынып келеді. Ғылыммен тығыз байланысты өндірістердің қалыптасуы үшін ғылыми базалардың құрылуы табиғи және минералды ресурстарды ұтымды пайдалану, жаңа материалдар мен препараттар жасау, техногендік қалдықтарды қайта өңдеуге тарту, тау-кен металлургиясы кешенінің тұрақты жұмыс істеуі мен тиімділігін көтеру, молекулалық және клеткалық биология нәтижелерін биотехнологияда, медицинада, ауыл шаруашылығында қолдану, денсаулық және тамақтану сапасы, телекоммуникация мен байланыстың қазіргі заманғы жүйесін құру, атом энергетикасын дамыту сияқты қажетті шаралардан тұрады. Қазіргі уақытта 36 ғылыммен тығыз байланысты өндірістерге арналған конструкторлық-жобалық және техникалық-құжаттық жұмыстар дайын. Отандық технологияны пайдалану негізінде жылына 15 млрд доллардан астам өнім беретін деңгейге жетуге мүмкіндігі бар елдегі химия және мұнай химиясы өнідірістері мен мұнай, газ және көмір өңдеу бойынша бәсекеге қабілетті және тиімді құрылыстарды кеңейту мен жаңарту көзделінуде. Тәуелсіздік жылдарындағы кезең ғылымды ұйымдастыру мен ғылыми шығармашылық процесті басқарудың жаңа тәсілдерін енгізу, ғалымдар іс-әрекетіне қолайлы жағдай туғызу, ғылыми кадрлардың жаңа буынын даярлау, білім мен ғылымды интеграциялаудың барынша оңтайлы жүйесін іздестірумен сипатталады. Қазақстанның аграрлық ғылымын басқару түрлері бірнеше рет өзгеріске ұшырады.1941 жылы Владимир Ильич Ленин атындағы Бүкілодақтық ауыл шаруашылығы ғылымдары академиясының (ВАСХНИЛ) Қазақ бөлімшесі құрылды, ол 1957 – 62 жылға дейін Қазақ ауыл шаруашылығы ғылымдар академиясы деп аталды. Кейін аграрлық саладағы ғылыми-зерттеу институттары Ауыл шаруашылғы министрлігінің (1962 – 71) және ВАСХНИЛ-дің Шығыс бөлімшесінің (1971 – 90) құзырында болды. Қазақстан Президентінің 1990 жылғы 14 желтоқсандағы жарлығына сәйкес ВАСХНИЛ-дың Шығыс бөлімшесі мен республикалық және одақтық бағыныстағы ғылыми-зерттеу мекемелері негізінде қайтадан Қазақ ауыл шаруашылығы ғылымдар академиясы құрылды. 1996 жылы Қазақ ауыл шаруашылығы ғылымдар академиясының базасы негізінде Қазақстан Республикасының Ұлттық академиялық аграрлық зерттеулер орталық (ҚР ҰААЗО) құрылып, оған елдің агроөндірістік кешенін ғылыми зерттеулермен қамтамасыз ету міндеті жүктелді. Жалпы алғанда ҚР аграрлық ғылым жүйесінде 3372 инженерлік-техникалық және ғылыми кадрлар қызмет етеді, 1383 ғылыми қызметкердің ішінде 130 ғылым докторы, 540 ғылым кандидат бар (2002). Агроөндірістік кешенді ғылыми зерттеулермен қамтамасыз ету мәселелерімен 29 институт, олардың екі филиалы, 18 ауыл шаруашылығы, орман және малдәрігерлік станциялар, 38 тәжірибелік-эксперименттік кәсіпорындар, республикалық ауыл шаруашылығы ғылыми кітапханасы, “Бастау” ғылыми басылым редакциясы, сондай-ақ, елдің бірқатар жоғары оқу орындары айналысады. Аграрлық ғылымдар орталықтарының негізгі міндеттері: агроөнеркәсіп кешені саласында ғылыми-техникалық прогресті жеделдетуге бағытталған іргелі және қолданбалы зерттеулерді жүргізу; агроөнеркәсіп кешеніндегі экономикалық реформалардың ғылыми негіздерін жасау; жоғары өнім беретін өсімдіктердің сорттары мен гибридтерін, жануарлар тұқымдарын алу; ауыл шаруашылығы жануарларының, өсімдіктері мен микроорганизмдерінің құнды гендік қорын сақтау, дамыту және қолдану; ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру, өңдеу және сақтау үшін ресурс үнемдейтін жаңа технологиялар, машиналар мен құрал-жабдықтар жасау; ауыл, орман, су және балық шаруашылығын кешенді механикаландыру, электрлендіру мен автоматтандыру үшін машиналар жүйесін қалыптастыру, техника мен қалпына келтірілетін энергия көздерін тиімді пайдалану әдістерін жасау; ауыл шаруашылығында табиғи ресурстарды тиімді пайдаланудың ғылыми негіздерін жасау; агроөнеркәсіп кешенінің барлық салалары бойынша жоғары білікті ғылыми кадрлар даярлауды ұйымдастыру; тәжірибелік-эксперименттік кәсіпорындарда ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттары мен гибридтерін (будандарын), жаңа технологияларды, машиналар мен құрал-саймандарды өндірістік сынақтан өткізу; ауыл шаруашылығы дақылдарынының жоғары өнімді тұқымдарын, жануарлар тұқымдары мен тұқымдық топтарын көбейту және өткізу; ғылыми жетістіктер мен білімдерді насихаттау және тарату. Жоғарыда аталған бағдарламаларды жүзеге асыру шеңберінде соңғы жылдары ауыл шаруашылығы ғылыми мекемелері өндіріске төмендегідей негізгі ұсыныстар енгізді: агроөнеркәсіп кешенін экономикалық дағдарыстан шығару іс-шаралары ұсынылған; шаруа қожалықтарының аймақтық үлгілері жасалып, оларды дамытуды мемлекеттік қолдау шаралары ұсынылды; ауыл шаруашылығының дақылдарының 193 сорты мен гибриді жасалып, мемлекеттік сынақтан өтті, 277-сі мемлекеттік сынақтан өтуде; қазақстандық сұрыптаудың жоғары сапалы сұрыптамалары пайдаланылып, ел аймақтары бойынша тұқым өсіруді ұйымдастыру құрылымы жасалды; жыл сайын дәнді дақылдардың 25 мың т, майлы өсімдіктердің 800 – 900 т, көп жылдық өсімдіктердің 450 – 500 т, картоптың 4,5 – 5,0 мың т сапалы тұқымдары өндіріліп, сатылады; ауыл шаруашылығы жануарларының 14 жаңа типі, түрлері мен тұқымдары өсіріліп сынақтан өткізілді; ауылда болып жатқан өзгерістерді ескере отырып, жануарларды тұқымдық аудандастырудың жаңа жоспары құрылды; мал шаруашылығы салаларында малдәрігерлік жағдайды жақсарту мақсатында 10 вакцина, 9 диагностикум және 3 емдік препарат жасалды; институттардың тәжірибелік-эксперименттік кәсіпорындарында елде бар ауыл шаруашылығы өсімдіктері, жануарлары мен микроорганизмдерінің гендік қоры сақталған; 35 жаңа машиналар мен қондырғы, тракторлар мен комбайндардың агрегаттары мен бөлшектерін қалпына келтіру бойынша 14 технологиялық процесс, технологиялық-жөндеу құралдарының 15 үлгісі, жиналған астықты өңдеуге арналған 14 технологиялық жабдық жасалып, сынақтан өткізіліп, өндіріске ұсынылды; өсімдік шаруашылығын кешенді механикаландыруға арналған машиналар жүйесі ұсынылды; машина-технологиялық станцияларды (МТС) ұйымдастыру бойынша ұсыныстар берілді; жергілікті шикізат негізінде емдік-сауықтыру қасиеттері бар 5 жаңа тағам өнімі, сыра мен шараптың 3 жаңа түрін өндіру технологиясы жасалды; халықар. талаптарға сәйкес тамақ өнімдері мен шикізаттың негізгі түрлеріне Қазақстанның 42 стандарты жасалып бекітілді; зерттеу нәтижелеріне Қазақстан Республикасының 173 патенті және 58 авторлық куәлігі берілген. 2002 жылы желтоқсан айында Қазақстан Үкіметінің қаулысымен Қазақстан Республикасы Ұлттық академиялық аграрлық зерттеулер орталығы таратылып, оның қарамағындағы ғылыми-зерттеу институттары шаруашылық жүргізу құқығындағы ғылыми-өндірістік орталықтар мен ғылыми-зерттеу институттары болып қайта ұйымдастырылды. ## Тағы қараңыз * Қазақстан ғалымдары ## Дереккөздер
Коряковка — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Заңғар ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 17 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Заозёрный — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Шақат ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан шығысқа қарай 18 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Толыбай — Павлодар облысының Павлодар ауданы, Шақат ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан шығысқа қарай 29 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Тимур Тахирович Кападзе (узб. Тemur Tohirovich Kapadze; 5 қыркүйек 1981 жыл, Ферғана) — өзбекстандық футболшы, бапкер. 2018 жылы Өзбекстан Ұлттық футбол құрамасында жаттықтырушы міндетін атқарды. Ол баптаған құрама екі ойын өткізді. 2002-2015 жылдар аралығында Өзбекстан құрамасы сапында ойнады. Ол ойнаған жылдары "Шарджа" мен "Инчхон Юнайтедтен" өзге клубтары өз мемлекетінің чемпионы атанды. ## Жетістіктері ### Командалық «Нефтчи» (Фергана) * Өзбекстан чемпионы: 2001 «Пахтакор» * Өзбекстан чемпионы: 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007 * Өзбекстан кубогы: 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007 * Достастық елдері кубогы: 2007 «Бунёдкор» * Өзбекстан чемпионы: 2008, 2009, 2010 * Өзбекстан кубогы: 2008, 2010 «Ақтөбе» * Қазақстан чемпионы: 2013 * Қазақстан суперкубогы: 2014 «Локомотив» (Ташкент) * Өзбекстан чемпионы: 2016, 2017 * Өзбекстан кубогы: 2016, 2017 * Өзбекстан суперкубогы: 2015 ### Жекелей * Қазақстандағы жылдың үздік легионері: 2013 ## Сілтемелер * профилі
Шаңды — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Кемеңгер ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан шығысқа қарай 16 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Кемеңгер (2019 жылға дейін – Красноармейка) — Павлодар облысы Павлодар ауданындағы ауыл, Кемеңгер ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан шығысқа қарай 18 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Шақат — Павлодар облысы Павлодар ауданындағы ауыл, Шақат ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан шығысқа қарай 20 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
* Толыбай – Ақтөбе облысы Әйтеке би ауданындағы ауыл. * Толыбай – Павлодар облысы Павлодар ауданындағы ауыл.
Миржалол Кушакович Қасымов (өзб. Mirjalol Qoʻshoqovich Qosimov; 17 қыркүйек 1970; Ташкент, Өзбек ССР, КСРО) — өзбекстандық футболшы, жартылай қорғаушы. Қазір бапкерлікпен айналысады. Ұлы Миржамол Қасымов та футболшы. ## Жетістіктері ### Футболшы ретінде Өзбекстан чемпионы (3): 1998, 2002, 2003 * Өзбекстан кубогы (4): 1993, 1997, 2002, 2003 * Ресей чемпионы (1): 1995 * Азия ойындарының жеңімпазы (1): 1994 * Жастар арасындағы әлем чемпионы (1): 1987 * Жастар арасындағы Еуропа чемпионы (2): 1987, 1988 * Өзбекстан чемпионатының үздік мергені (1): 1998 * Өзбекстандағы жыл футболшысы: 1993, 1998, 2001, 2004 ### Бапкер ретінде * Өзбекстан чемпионы (3): 2010, 2011, 2013 * Өзбекстан кубогы (3): 2010, 2012, 2013 * АФК Чемпиондар Лигасының жартылай финалисі (2): 2008, 2012 * Өзбекстандағы жыл бапкері: 2012, 2008, 2010, 2013 ## Құрама сапындағы голдары ## Дереккөздер ## Сілтемелер * Профилі
Тимур Тахирович Кападзе (узб. Тemur Tohirovich Kapadze; 5 қыркүйек 1981 жыл, Ферғана) — өзбекстандық футболшы, бапкер. 2018 жылы Өзбекстан Ұлттық футбол құрамасында жаттықтырушы міндетін атқарды. Ол баптаған құрама екі ойын өткізді. 2002-2015 жылдар аралығында Өзбекстан құрамасы сапында ойнады. Ол ойнаған жылдары "Шарджа" мен "Инчхон Юнайтедтен" өзге клубтары өз мемлекетінің чемпионы атанды. ## Жетістіктері ### Командалық «Нефтчи» (Фергана) * Өзбекстан чемпионы: 2001 «Пахтакор» * Өзбекстан чемпионы: 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007 * Өзбекстан кубогы: 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007 * Достастық елдері кубогы: 2007 «Бунёдкор» * Өзбекстан чемпионы: 2008, 2009, 2010 * Өзбекстан кубогы: 2008, 2010 «Ақтөбе» * Қазақстан чемпионы: 2013 * Қазақстан суперкубогы: 2014 «Локомотив» (Ташкент) * Өзбекстан чемпионы: 2016, 2017 * Өзбекстан кубогы: 2016, 2017 * Өзбекстан суперкубогы: 2015 ### Жекелей * Қазақстандағы жылдың үздік легионері: 2013 ## Сілтемелер * профилі
Темір қалалық әкімдігі — Ақтөбе облысы Темір ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Жамбыл ауылы, Темір қаласы кіреді. Орталығы - Темір қаласы. ## Халқы 2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 2985 адамды құрады. ## Дереккөздер
Көріскенше қош бол, Медеу! — 1982 жылы "Қазақфильм" және Чехословакияның "Экспорт фильм" кинстудиялары бірігіп түсірген комедия жанрындағы көркем фильм. ## Мазмұны Чехословакиядан келген қонақтар қазақтың "Қыз алып қашу" атты дәстүрі жайлы қойылымдар түсірмек болады. Қазақстанға келген соң оларға бірнеше адам жол көрсетіп жүреді. Ұлттық ойын ұйымдастырулар барысында көптеген қызық оқиғаларға тап болады. Тіпті біреулер қыз ұрлаймын деп қателесіп, бұларды екі рет кілемге орап алып қашады. Ұйымдастырулардың жартысы ашық далада, жартысы "Медеу" мұз айдынында өтеді. Даладағы шаралар қонақтарға ежелгі қазақ ауылының шынайы бейнесін көрсету үшін өткізіледі. Ол жерде киіз үйлермен, қазақы дастархандармен, ұлттық спорт ойындарымен (теңге ілу, қыз қуу) таныстырады. Фильмге «Мұздағы балет» Мәскеу мемлекеттік ансамблі, «Отырар сазы», «Гүлдер», «Көкшетау», «Алматының жас балеті» қатысты. ## Рөлдерде * Роза Рымбаева * Досхан Жолжақсынов * Ерік Жолжақсынов * Қасым Жәкібаев * Димаш Ақымов * Олдриж Кайзир * Иржи Лабус * Гелена Бондрачкова * Құдайберген Сұлтанбаев * Камал Қармысов * Владимир Шмерал * Франк Шовен * Ярослав Возаб * Милан Мах ## Басқа да фактілер 2016 жылы қыркүйек айында Алматыда фильмнің 35 жылдығы атап өтілді. ## Дереккөздер ## Сілтемелер * Фильмді тамашалау * Фильмді тамашалау
Көктөбе — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Шақат ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан шығысқа қарай 31 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Розовка — Павлодар облысы Павлодар ауданындағы ауыл, Рождествен ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 44 км-дей жерде. ## Тарихы Іргесін 1909 жылы Украинадан көшіп келген шаруалар қалаған. 1951—96 жылдары Киров атындағы ұжымшар орталығы болған. Ұжымшар негізінде Розовкада ұжымдық кәсіпорын жұмыс істеді. ## Халқы ## Дереккөздер
Максимовка — Павлодар облысының Павлодар ауданы, Рождествен ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 46 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Маралды — Павлодар облысының Павлодар ауданы, Шақат ауылдық округі құрамындағы ауыл. 2013 жылға дейін таратылған "Маралды ауылдық округі" орталығы болған. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 38 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Маралды – Ертіс алабындағы көл. ## Географиялық орны Павлодар облысы Шарбақты, Павлодар аудандары жерінде орналасқан. ## Гидрографикасы Аумағы 54,7 км2, ұзындығы 9,5 км, ені 8,3 км, су жиналатын алабы 773 км2. Жағасы сазды, көпшілік жері көлбеу жазық, оңт.-шығысы тік жарлы. Жаздың аяқ шенінде құрғап қалады. ## Дереккөздер
2016 жылғы 28 маусымда Нью-Йорк қаласындағы БҰҰ-ның штаб-пәтерінде дауыс беру барысында Қазақстан БҰҰ-на мүше 193 мемлекеттің ішінде 138 дауыс алып, алғаш рет 2017-2018 жылдарға БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі болып сайланды . Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі жұмысы 2017 жылы 1 қаңтардан басталды . Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне сайланған бірінші Орталық Азия елі. БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі ретінде Қазақстан өңірлік мәселелерге және Ауғанстан мәселесіне, атап айтқанда, терроризм, есірткі өндірісі және адам саудасының өсуі, сондай-ақ «ислам мемлекеті» мен «Әл-Қаида» сияқты мәселелерге ерекше назар аударады. . ## БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі Қауіпсіздік Кеңесі Біріккен Ұлттар Ұйымының негізгі органдарының бірі. Оның негізгі функциялары халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау. Қауіпсіздік Кеңесі 15 мүшеден, оның 5-і тұрақты (Екінші Дүниежүзілік соғыстың жеңімпаз елдері - Ұлыбритания, Қытай, Ресей, АҚШ, Франция, вето құқығына ие), және 10-ы - әр жылға 5 елден екі жылдық мерзімге БҰҰ Бас Ассамблеясы сайлайтын тұрақты емес болып табылады.. 2017 жылы БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшелерінің құрамына Боливия, Мысыр, Италия, Қазақстан, Сенегал, Украина, Уругвай, Швеция, Эфиопия, Жапония кіреді. ## Қазақстанның БҰҰ-на мүшелігінің тарихы 1992 жылғы 2 наурызда Қазақстан БҰҰ-ның мүшесі болды. 1992 жылғы 15 сәуірде Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Қазақстанның БҰҰ-ның жанындағы бірінші Тұрақты Өкілі тағайындалды (Ақмарал Арыстанбекова). 1992 жылғы 5 маусымда БҰҰ-ның жаңынан Қазақстан Республикасының Тұрақты Өкілдігін құру туралы Президенттің Жарлығына қол қойылды. 1993 жылғы 16 ақпанда БҰҰ-ның Қазақстандағы өкілдігі ашылды. 2015 жылғы желтоқсаннан бастап Норимаса Шимомура (Жапония) БҰҰ-ның Қазақстандағы Резидент-үйлестірушісі қызметін атқарып келеді, ал Қайрат Омаров БҰҰ жанындағы Қазақстанның тұрақты өкілі. ## Қазақстанның БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кенесіндегі басымдықтары Қазақстан өзінің БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесіне мүшелігінің мынадай басымдықтарын айқындады: * ядролық қарудан азат әлем құру; * жаһандық соғыс қаупін жою және өңірлік конфликтілерді реттеу; * өңірлік қауіпсіздік пен ынтымақтастықты нығайтумен қатар Орталық Азияның мүдделерін ілгерілету; * терроризммен күрес; * Африкадағы бейбітшілік және қауіпсіздік; * қауіпсіздік және тұрақты даму арасындағы өзара байланысты қамтамасыз ету; * Қауіпсіздік Кенесінің және бүкіл БҰҰ жүйесінің XXI ғасырдың қауіп-қатерлері мен қиындықтарына бейімделуі. ## Дереккөздер
Черноярка — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Чернояр ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстікке қарай 19 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Сычёвка — Павлодар облысы Павлодар ауданы, Чернояр ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Павлодар қаласынан солтүстікке қарай 27 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
«Алға» — 1947 жылы құрылған Қырғызстандағы футбол клуб. Өз алаңындағы ойындарын "Динамо" стадионында өткізеді. ## Тарихы Елдегі ең танымал команда. КСРО чемпионатында бірнеше жыл өнер көрсеткен. 1979 жылғы дейін бірнеше маусым бірінші лигада ойнады да, 1979 жылдан соң қайтадан бірінші лигаға орала алмады. Содан мемлекет тарағанша екінші лиганың тоғызыншы аймағында ойнады. Ең жоғарғы көрсеткіші - 3-орын (1967, 1-лига). 1991 жылдан кейін Қырғызстан чемпионатында өнер көрсете бастады. 2007 жылы клуб жабылып қалды да, 2010 жылы қайта құрылды. ## Жетістіктері * Қырғызстан чемпионы (5): 1992, 1993, 2000, 2001, 2002 * Қырғызстан кубогы (9): 1992, 1993, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003 * Ала-Тоо кубогы (халықаралық турнир) (1): 2014 ## Атаулары * 1947—1949 — Зенит * 1950—1952 — Еңбек резервтері * 1953—1954 — Искра * 1955—1960 — Спартак * 1961—1992, 1994—1995 Алға * 1993 — Алға-РИИФ * 1996—1997 — Алға-ПВО * 1998—2003 — СКА-ПВО * 2004—2005 — СКА-Шоро * 2007 Авиатор-ААЛ * 2010 — Алға ## Атақты футболшылары * Асылбек Момунов * Сергей Фокин * Константин Ерёменко * Николай Булгаков * Юрий Гудименко * Александр Калашников * Олег Караваев * Владислав Чернышов * Карим Израилов * Виталий Кобзарь ## Сілтемелер * Клуб статистикасы
Атом қуаты халықаралық агенттігінің Төмен байытылған уран банкі (ТБУБ) — жеңіл су ядролық реакторына отын өндіру үшін қолайлы, жалпы салмағы 90 метрикалық тоннаға дейін төмен байытылған уранның физикалық қоры қоймасы. Қазақстан Республикасы Өскемен қаласында "Үлбі металлургиялық зауыты" Акционерлік қоғамы аумағында орналасқан. ТБУ қоры бір 1000 МВт қуатты реакторды толық тиеу үшін жеткілікті. ## Тарихы 2006 жылғы "Ядролық қауіпті қысқарту бастамасы" қоры (ағыл. Nuclear Threat Initiative) алғаш рет ТБУБ құру идеясын ұсынды . 2010 жылғы желтоқсанда АҚХА Басқарушылар кеңесі АҚХА ТБУБ жобасын бекітті. 2015 жылғы 27 тамызда Қазақстан Республикасы мен АҚХА Қазақстан аумағында АҚХА ТБУБ құру туралы келісімге қол қойды. ## Ашылуы 2017 жылғы 29 тамызда Астана қаласында Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен АҚХА Бас директоры Юкия Аманоның қатысуымен ТБУБ-тің ресми ашылу рәсімі өтті. Рәсім барысында Қазақстан Президенті АҚХА-ның Бас директорына Үлбі металлургия зауытының аумағында орналасқан Төмен байытылған уран банкінің символдық кілтін табыс етті. ## ТБУ бақылау, қолдану, тасымалдау ТБУ АҚХА бақылауында және ресми заңды иелігінде болады, сондай-ақ егер қандай да бір атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдаланатын АҚХА мүше мемлекеті отынды дәстүрлі өнім берушінен саяси сипаттағы себептер бойынша ала алмайтын жағдайда ТБУ-ды пайдаланылатын болады. ТБУ-ды арнайы цилиндрлік контейнерлерінде тасымалдау Ресей Федерациясы мен Қытай Халық Республикасы арқылы транзитпен жүзеге асырылады. 2015 жылғы 18 маусымда Ресей Федерациясы мен АҚХА арасында атом энергетикасының қажеттілігі үшін ТБУ-ды Ресей аумағы арқылы транзитке қол қойылды. Аталған келісімнің жүзеге асырылуы төмен байытылған уранды ТБУБ-қа және АҚХА мүше мемлекеттеріне жеткізуіне мүмкіндік береді. 2017 жылғы 12 сәуірде Қытай Халық Республикасы мен АҚХА арасында АҚХА төмен байытылған уранын Қытай аумағы арқылы ТБУБ-қа және одан кері транзит бойынша өткізу туралы келісімге қол қойылды. ## Қаржыландыру ТБУБ құруға және кем дегенде он жыл бойы оның қызметіне шамамен 150 млн. АҚШ доллары бөлінді : * "Ядролық қауіпті қысқарту бастамасы" қоры - 50 млн. АҚШ доллар * Америка Құрама Штаттары - 49,5 млн. АҚШ доллар * Еуропалық Одақ - 25 миллион еуроға дейін (оның ішінде қауіпсіздік үшін 5 миллион еуроға дейін) * Біріккен Араб Әмірліктері - 10 млн. АҚШ доллар * Кувейт Мемлекеті - 10 млн. АҚШ доллар * Норвегия Корольдігі - 5 млн. АҚШ доллар * Қазақстан Республикасы - 400 мың АҚШ доллар ## Дереккөздер
Жосалы – Торғай алабындағы өзен. ## Географиялық орны Қостанай облысы Арқалық қалалық әкімдігіне қарасты аумақта. Ұзындығы 65 км. Ащытасты өзенінің оң саласы. ## Бастауы Бастауын Арқалық қаласының солтүстігіндегі ұсақ шоқылардың бойындағы бұлақтардан алып, Көктау ауылынан батысқа қарай 1 км жерде Ащытасты өзеніне құяды. ## Гидрологиясы Жоғарғы ағысында жағасы жайпақ, құмдауытты, төменгі ағысында оң жағасы төбелі-қырқалы (313 м) келеді. Көктемгі қар және жер асты суларымен толығады. Жаз айларында қарасуларға бөлініп қалады. Суы егін және мал суаруға пайдаланылады. ## Дереккөздер
Белоусовка — Павлодар облысы Успен ауданы, Успен ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Успенка ауылынан батысқа қарай 6 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
* Белоусовка – Павлодар облысы Успен ауданындағы ауыл. * Белоусовка – Шығыс Қазақстан облысы Глубокое ауданындағы кент.
Қазақстан: * Успенка – Абай облысы Бородулиха ауданындағы ауыл. * Успенка – Павлодар облысы Успен ауданындағы ауыл. * Успенка – Батыс Қазақстан облысы Бөрлі ауданындағы ауыл. * Успенка – Солтүстік Қазақстан облысы Мағжан Жұмабаев ауданындағы ауыл. Башқұртстан: * Успенка – Башқұртстанның Архангель ауданындағы ауыл. * Успенка – Башқұртстанның Благовещен ауданындағы ауыл. Өзендер: * Успенка – Ресейдегі өзен.
Чистополь — Павлодар облысы Успен ауданы, Қоңырөзек ауылдық округі құрамындағы ауыл, 2018 жылға дейін қысқартылған "Надаров ауылдық округі" құрамында болған. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Успенка ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 26 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер

Subsets and Splits

No community queries yet

The top public SQL queries from the community will appear here once available.