text
stringlengths 3
252k
|
|---|
Смородиншылар - Россияда христиандықтағы елуіншілер сектасында 1911 жылдары пайда болған ағымдардың бірі. Елуіншілер қауымы протестанттық миссионерлер- уағыздаушылардың ықпалымен осы ғасырдың басында Финляндияда, ал кейіннен Россияда Петербургте пайда болды. Петербургтегі елуіншілер қауымының алғашқы басшылары Н.И. Иванов және Россияда негізі қаланған апостолдық рухтағы інжілшіл христиандардың алғашқы қауымы есімімен аталған Н.П. Смородин болды. Смородиншылар шіркеуді құдай мен адамдар арасын жалғастырушы ретінде өмір сүруін теріске шыығарады. Бірақ сектада ұйымдастыру мен тәртіптің қажеттігін мойындайды. Смородиншылар құдайдың үшеулігін теріске шығарды. Олардың ойынша әке- құдай, бала- құдай және қасиетті рух- құдайы тек Христ арқылы ғана көрінеді. Олардың жалғызшылдар, иисусшілдер деген аты да осыдан шыққан. Қазіргі кезде Смородиншылардың жолын ұстанушылардың саны болмашы ғана.
## Дереккөздер |
Теміржол (2008 жылға дейін – Железнодорожное) — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Мақталы ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 30 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Алтынсарин — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Мақталы ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 25 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Сарқырама — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Мақталы ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 23 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Жайлаукөл — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Мақталы ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 28 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Дархан (2011 жылға дейін – Ғани Мұратбаев) — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Мақталы ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 16 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Тың — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Мақталы ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 11 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Жетісу (2021 ж. дейін – Чехов) — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Мақталы ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 21 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Қоғалы — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Атамекен ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Ауданның қиыр батысында, аудан орталығы – Жетісай қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 31 км-дей жерде, Өзбекстанның шекарасына жақын, Өзбекстандағы Айдаркөл көлінің шығысында 32 км-дей жерде. Достық каналының ең соңғы тармақтары Қоғалыда аяқталады.
## Тарихы
1997 жылға дейін "Қоғалы қаракөл қой кеңшары" ретінде аудан көлеміне жақсы таныс болған. 1997 жылы Атамекен ауыл әкімшілігінің құрамына енді.
## Халқы
## Шаруашылығы
Тұрғындары балық аулаумен, мақта егумен айналысады.
## Дереккөздер |
Ақжайлау — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Қызылқұм ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 37 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Алмалы — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Мақталы ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 29 км-дей жерде орналасқан.
## Халқы
## Дереккөздер |
Достық — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстікке қарай 20 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Алпамыс (2011 жылға дейін – Жеңіс) — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстікке қарай 19 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Жібек жолы — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Мақталы ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 29,5 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Солуэй-Моссе түбіндегі шайқас (ағылш. Battle of Solway Moss; 24 қараша 1542 жылы) - XVI ғасырдағы ағылшын-шотланд шайқастарының бірі. Шотландықтардың бұл шайқаста жеңілісі елдегі сыртқы саясатының барлық жүйесі дағдарысқа ұшырағанын және Англиямен жаңа ынтымақтастықтың жолдардың табудың қажеттілігін көрсетті.
## Шайқас алдындағы әскери іс-қимыл
1542 жылғы қайталанған Шотландия мен Англия арасындағы соғыс бастапқыда шотландықтарға табысты болды: 1542 жылдың тамызында ағылшын әскері Хаддон-Рига түбінде талқандалды. Алайда, 1542 жылдың қазанында Шотландия королі Яков V ақсүйектерден жасақ құрды, ал шотландық ақсүйектер Англиямен соғысты ынтасыз қабылдаған болып шықты. Сонымен қатар, королдің ішкі саясатындағы қатыгездігіне наразы болғандар және ақсүйектерді ел билеуден толығымен шектеу, ірі шотландық шонжорлар әскери науқанға қатысудан бас тарты. Хаддон-Рига жеңімпазы Хантли графын қолбасшы орнынан босатылуы, шотланд әскери күштерінің әлсіреуіне әкеліп соқтырды. Дегенімен, король біраз (шам. 20 мың адам) әскер жинай алды. Яков V Англияға басып кіруді батыс шекарада жүзеге асыруды шешті. Лохмабенде королдік штаб ұйымдастырып, Яков V фавориті Оливер Синклэр бастаған әжептәуір ірі корпусты жіберді.
## Шабуылдың барысы
1542 жылдың 24 қарашасында Синклэрдің әскеріне Солуэй-Ферт шығанағындағы шымтезекті батпақ аймағында сэр Томас Уартон бастаған ағылшын әскері шабуыл жасады. Шотландықтардың іс-әрекеттері үйлесімнен мүлдем айырылды, бөлімше басшылары қолбасшыға мойынсұнбай кетті, барондардың бір қатары әрекетсіздігімен жеңіліске итермеледі. Нәтижесінде, шотландықтардың әскері тез талқандалып, ұрыс алаңынан жан-жаққа қашты. Жеңген жақтың әскер шығыны шағын болды, бірақ шамамен 1200-ден көп адам берілді немесе тұтқынға түсті.
## Солуэй-Моссе түбіндегі шайқастың маңызы
Солуэй-Моссе түбіндегі шайқастағы жеңіліс Яков V саясатының күйрегендігін білдіріп, король мен ақсүйектер арасындағы антогонизмның тереңдігін көрсетті. Бұдан басқа, сыртқы саясатта Англиямен дұшпандық қарым-қатынастың келешекте әрі қарай жалғаспайтындығын айқындады. Жақында ұлдарынан айырылған Яков V бұның бәрін түсінді. Күйзеліске батқан король 14 желтоқсанда Фолкленд сарайында көз жұмды. |
Духоборлар - феодалдық - крепостниктік тәртіптерге наразылық ретінде 18 ғасырдың аяғында Россияда пайда болған христиандық секта. Духоборлар дін басыларды, храмдарды, иконаларды, кресті, құпияшылдықты, оразаны, монахтықты және басқаларды мойындамайды. Духоборлар діни сенімнің көзі- "Жануарлық кітап" деп аталатын, яғни ауызша таралып отыратын аңыз ("жазылған сөз - өлі") болып табылады. "Жануарлық кітап" Духоборлар арасына таралған сұраулар мен жауаптардан, әндер мен шағын өлеңдерден, дуа мен жалбарыну сөздерден тұрады. Духоборлар Христы құдайлық рух пен ақыл- парасаты күшті көрінетін қарапайым адам етіп көрсетеді. Өздерінің көсемдерін оларда Христың жаны бар деп жори отырып, құдайға айналдырады. Духоборлар табынуды іштей өзіне "құдай сөзін" қабыл алып, рухани түрде жасайды, жанның өлмейтініне сенеді, алайда жұмақ пен тозақты мойындамайды. Духоборлар құдайға сиыну жиылыстары діни әңгімелесу сипатында бөлмеде немесе далада өтеді. Жиналыс кезінде Духоборлар жатқа әндер айтып, өлеңдер оқиды. Духоборлар жоралардың арасынан үйлену және жерлеу салттарын сақтайды. Революцияға дейін Духоборларды патша үкіметі зиялылар үстемдігіне бағынбағаны, әскери міндеттілікті орындаудан бас тартқаны үшін қудалады. Өкіметтің қатал қуғын-сүргіні Духоборлардың бір бөлігінің 19 ғасырдың аяғында Кипр аралына, ал ол жерден қазір де Духоборлардың топтары өмір сүретін Канадаға қоныс аударуына мәжбүр етті. Совет одағының территориясында қазіргі кезде Духоборлардың басы бірікпеген топтары бар.
## Дереккөздер |
Ерназар батыр Кенжалыұлы (т.қ.ж. белгісіз) - Кіші жүз батыры. Бекет батырмен шөбере, өжет, қайратты адам болған. Ол 1840 жылы түрікпендермен шайқаста олардың белгілі бір батырын Бекет екеуі қолға түсіріп, ат құйрығына байлап алып келеді. Содан бастап халық оны "Ерназар" батыр деп ата кеткен. 1841 ж. Есет батыр бастаған шектілер жасағының құрамында патшалық Ресейдің Ақбұлақтағы әскери бекінісін, Ембі әскери қарауылдығын талқандауға қатынасқан. 1843-1845 ж. Хиуа хандығының Кіші жүз аймағының оңтүстігіндегі шекті, табын, тама шөмекей елдерінен алым-салық жинау жорықтарына қарсы күрескен. 1847-56 жж. Есет Көтібарұлы қозғалысына белсене қатынасып, 1855 ж. патшалық Ресейдің қол шоқпары сұлтан Арыстан Жантөринді өлтірушілердің бірі болған. Бекет батыр екеуін Орынбордағы патша әкімшілігі қолға түсіреді. Қазақ елін зерттеушілердің бірі И.В.Аничков бір еңбегінде: "Ерназар және Бекет сұлтан-правитель Арыстанды өлтіруге қатысқаны үшін 12 ай бойы Орынбор түрмесінде отырып, Сібірге айдалды", - деп көрсетеді. Бұл 1856 ж. болған. Оның кейінгі өмірі белгісіз. |
Мәні қорымы - шеңбертал елді мекенінен батысқа қарай 7 шақырым жерде Темірбастау шыңының басында орналасқан тарихи ескерткіш. Қай ғасырда қаланғаны белгісіз. Аңыз бойынша Мәні деген батыр қыз болған. Ол талай қол бастап, қарсылас жауын ұдайы жеңіп отырған, кейін бір жорықта қаза тапқан. Оның жерленген жерін халық әулие тұтып "Мәні әулие" деп атап кеткен. Қорымның аумағы 2-3 гектардай. Бұл қорым болашақта археологиялық зерттеуді қажет етеді. Бұл төбені Мәні әулие десе, төбе басында қаз-қатар тастардың қаланған қорымды Мәні әулие қорымы деп те атайды. Қорымда тас қоршаулар, құлыптастар. Тұтас алғанда Батыс Қазақстандағы әртүрлі бейіт ескерткіштрдің жиынтығы іспетті. Қаланған тамдардың қабырғасының биіктегі 1 метрге жетеді, кейбіреуінің төрт бұрышына әдейі тас қаланып, кәдімгі төрт құлақты там бейнесіне келтірсе, қайсібірінің қақ ортасында үйшік, сыпа тамдарға лайықтап шошақ төбе шығарылған. Негізінде мұнда тас қалаудың үлкен өнері жинақталған қабірден үлкен тастарға салынған ру белгілері көп. Табиғи үлкен қара тасқа салынған белгілерден үш жүздің ру таңбалары кездеседі. Бұл бейіттер өткен заманда туған жер үшін болған шайқастардың бірінде құрбан болған бабалардың бейіттері екені сөзсіз. Көне көз қариялардың айтуы бойынша патша әскеріне қарсы соғыста қаза тапқан Кенесары сарбаздарының патша әскерімен соғыста жүріп Ырғыз өзенінен кесіп өтіп Мұғалжарға, Ембіге дейін барғаны, кейін шегініп осы маңда болғаны белгілі. Бейіттер еш сылақсыз әртүрлі тастардан қаланған.
## Дереккөздер |
Нұрпейіс Байғанин ескерткіші – 1999 жылы Ақтөбе қаласындағы Әбілқайыр даңғылына орнатылды. Оған арнайы тұғыр қондырылды. Өлшемі шаршы үлгіде /2,5 м x 2,5 м/, қара-көк мәрмәр таспен қапталған. Төменгі тұғырының ұзындығы - 12,2 метр, ені - 6 метр, биіктігі – 1 метр, тұғырды есептегенде 1 м 36 см. Тұғыр үстіндегі мүсін биіктігі 2,3 метр, асбест цемент араласқан материалдардан әзірленген, мыс темірмен қапталған. Жалпы биіктігі 3,66 м. Ескерткішті орнату жобасын обл. бас сәулетшісі, Қазақстан Сәулетшілер одағының мүшесі Б.С. Егінбаевтің басшылығымен «Ақтөбеазаматтықжобалау» институты жасады. Ескерткіштің авторы Грузияның белгілі суретші-монументалисті Гамлет Элиабарашвили. |
Байдала (2008 жылға дейін – Жданов) — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстікке қарай 23 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Сайлау — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстікке қарай 23 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Жамбыл — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстікке қарай 24 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Қызылтаң — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстікке қарай 24 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Бірлік — Түркістан облысы Жетісай ауданындағы ауыл, Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі орталығы.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстікке қарай 25 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Назар тамы – ХІХ ғасырдың аяғы – ХХ ғасырдың басында Ырғыз ауданы, Құмтоғай селолық округінің солтүстік-батысында 6 км жерде орналасқан тарихи ескерткіш. Сегіз қырлы етіп салынған мазар, шикі кірпіштен өріліп, сырты күйдірілген кірпіштен қапталған, күмбезделіп салынған. Ішкі беті саз балшықпен сыланып, ақталған. Биіктігі 4 м болатын Назар тамының қабырғаларында қызыл бояумен жазылған арабша таңбалар бар. |
Есет Көкіұлы кесенесі - Ақтөбе қаласынан 35 км оңтүстік-шығыс Бестамақ жанында биік төбенің ұшар басында. Есет тамы 1750 ж. салынған, уақыт озғасын жер болып кеткен. Екінші рет 1979 ж. жергілікті тұрғындар батырдың әруағын сыйлап, биіктігі 1,7 м, ені 3 м, ұзындығы 5 м етіп ақ кірпіштен салған. Алайда сол кездегі әміршіл-билеп төстеу жүйесі бұны діни нанымға табынушылық, қоғамға жат құбылыс деп жаңа салынған ескерткішті құлаттырады. Үшінші рет 1992 жылы халық қаражатына Маңғыстау ұлутасы мен мәрмәр пайдаланылып, қазақтың киіз үйі бейнесіндей көрнекті зәулім кесене орнатылды. Мазардың авторы сәулетші Т.Жонысбеков, оны салған "Зерде" шағын кәсіпорны. Биіктігі 11 м құбыла бетке шығарылған есіктің жоғарғы жағында найза ұстаған Есет батырдың (биіктігі 3 м) бейнемүсіні салынған. Кесене тарихи ескерткіш ретінде тіркеліп, туристік бағытқа енді, мемлекеттік бақылауға алынды. Оған дейін көтерме жол салынып, асфальтталған. Елек өзеніне көпір салынған. |
Сұлубұлақ (2008 жылға дейін – Чкалов) — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстікке қарай 25 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Мұқағали Назарұлы - 1987 жылы Ырғыз ауданында дүниеге келген. Назарұлы Мұқағали – атақты спортшы, еркін күрестен Қазақстан чемпионы. Бастауыш сыныпты Б.Алманов атындағы орта мектебінде оқып, әрі қарай Ақтөбе қаласында орта білім алды. Еркін күрестен 1997 жылдан бері айналысады. М. Назарұлы еркін күрестен Бүкілресейлік біріншіліктің, В.Ковалев атындағы халықаралық біріншіліктің, 2002 жылғы және 2003 жылғы Қазақстан чемпионы болды. Ақтөбе облысының бірнеше дүркін чемпионы.
## Дереккөздер |
Дүйсенбі Ахун мешіті - Жайсаңбай ауылының солтүстік-батысынан 7 км жерде. Төртбұрыш тәрізді (9.60х24.20 м), солтүстік-шығысында сегіз қырлы сүйрік мұнарасы бар, мұнара қаңылтырмен қапталған, биіктігі 19 м. Қабырғасы күйдірілген қызыл кірпіштен өрілген. Дүйсенбі аһун Имашұлының басшылығымен халық қаржысына тұрғызылған. Мешітті салуға Орынбор және Уфа қалаларынан шеберлер қатысқан. Жергілікті халық Шөмекей руының тоқа аталығынан болуына қарамастан, оның құрылысында Еділ бойы халықтарының ою-өрнектері салынған. |
Кемер (2008 жылға дейін – Кирпичное) — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстікке қарай 30 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Зерделі (2008 жылға дейін — Большевик) — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстікке қарай 31 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Жаңадала — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстікке қарай 24 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Есет-Дәрібай кесенесі – XIX ғасырда өмір сүрген халық батыры Есет Көтібарұлына (1803-1889) тұрғызылған ескерткіш. Ол облыстың Шалқар қаласынан 65 км жерде. Кесененің бірінші нұсқасы 1890 жылы төртбұрышты шикі және күйген кірпіштен күмбезбен өріліп, қабырғалары әшекейленіп салынған. Бірақ уақыт әсерімен құлаған. Шалқар өңірі халқының бастамасымен бұл кесене екінші рет, қазіргі заманның сәулет өнерінің талаптары ескеріліп, ұлттық нақышпен 1993 жылы қайтадан салынды. Кесене құбылаға қарағанда оң жағындағысы - інісі Дәрібайдың тамдарынан тұрады. Осы екі тамның ортасында биік шырақ мұнарасы бар. Бұлардың аумағына тас төселген. Әрбір там жанында құлпытастар орнатылған. Есет пен Дәрібай тамдарының әр біреуінің сыртқы өлшемі 7х7м, ішкі өлшемі 6х6м, биіктігі 8 метрден. Олардың бірінші деңгейі 4 метр биіктікте, одан жоғары 4 метр биіктікте мазардың күмбезі бар. Екі тамның ортасындағы мұнараның биіктігі 16 метр. Мұнара бойындағы мрамор тақтаға сол кездегі тарихи тұлғалардың аттары жазылған. Кесене республикадағы тарихи ескерткіштер қоғамының есебіне алынды. Кесене басында шырақшы тұрады. Ақтөбе облысындағы туристік бағдарға енгізілген. Есет әулие басына барып түнеушілер көп. Бұл кесененің сәулетшісі «Ұран Бақтыбай» баба ұрпағы – Оразбай Әділбаев. |
Үмбетов Байжиен (1859ж. Ырғыз уезі. №23 а. – 1932ж.) – 1916 жылғы Ырғыз көтерілісі басшыларының бірі. Ауыл молдасынан, Троицк, Қостанай бойында қазақ балаларына арнап ашылған мектепте сауатын ашады. 1890 жылдардан бастап ұзақ жылдар бойы Ырғыз, Қармақшы уездерінің биі болып қызмет етті. 1916 жылғы Ырғыз көтерілісінің басшысы А.Қанаевпен бірігіп көтеріліс ұйымдастырып, ел арасында қырғын салып, халықты аяусыз жазалап жүрген қандықол ақтардың бір топ офицерінің көзін жойды. 1930 жылы орта шаруаның малын тәркілеп, діни адамдарды қуғындағаны үшін Кеңес үкіметіне қарсы Ырғыз көтерілісіне, кейін Қарақұм көтерілісіне қатысқан. Қарақұм көтерілісшілерімен Кеңес үкіметі жағынан Әліби Жанкелдин бастаған бір топ зиялылар келіп, бітім жасасты. Алайда, елге оралғаннан кейін Байжиен Үмбетовты де түрмеге алып,тұтқындады. 1932 жылы түрмеде қайтыс болды. Кезінде Б.Үмбетов жайлы республикалық, облыстық газеттерде А.Досшанова, М.Мырзалы, О.Жолдыбаев, М.Қабақбаев бірнеше мақалалар жариялады. 1991 жылы шыққан Г.Сәтпаевтың «Торғай түлектері» атты кітабында Байжиен еңбектері туралы айтылған. КСРО Жоғары Кеңесі Президиумының 16.01.1989 жылғы қаулысы және Қазақ КСР Прокуратурасының 28.12.1990 жылғы қорытындысымен ақталды. |
Дәуімшар қорымы – Ақтөбе облысындағы республикалық маңызы бар тарих және мәдениет ескерткіші, сәулет өнері.
## Орналасқан жері
Ақтөбе облысы, Байғанин ауданы, Жарқамыс ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 37 км жерде.
## Кезеңі
XVII ғосырдың соңы, XX ғасырдың басы.
## Тарихи деректер, аңыздар
Дәуімшар қорымы – аумағы 4 га-дан асатын, 200 нысаннан тұратын діни жерлеу кешені.Кешеннің мағыналық ядросы – кесілген ағаштардан жасалған дулыға тәріздес күмбездері бар үш кесене. Олардың екеуі қорымның солтүстік шығысында, ал үшіншісі – Мырза Мұрын (1881-1882 ж.) кесенесі солтүстік-батысында орналасқан. Кесенелердің ішкі әрлеуіне өзіндік айқын оюлы безендіру тән. Қорымның кіші архитектуралық формаларын үш топқа бөлуге болады: сандықтас, құлпытас, қойтастар; бөлек тұрған құлпытастар; қойтастар. Барлық нысандар жайпақ беттегі көлемді нақышты оюлармен безендірілген.Аймақта тараған ауызекі аңыз бойынша, қорым осы жерде 1810 жылы жерленген ембі қазақтарының басшысы Дәуімшардың есімімен аталған.Бұл зират Адайдың қырықмылтық бөлімінің батыры Дәуімшар (Есекей) есімімен аталады. Аңыз әңгімелерге қарағанда мұнда қалмақтармен соғыста қаза болғандар жерленген. Екінші бір мәліметте Дәуімшардың бастауымен қазақ жасақтары кезінде Гурьевтен шыққан ағылшындар экспедициясымен қақтығысып, содан көп адам қаза табады. Бұл 1810 жылы болған. Осы ұрыста қаруы аса көп ағылшындар оғынан адайлардың көп адамы шейіт болады, келімсектер жағынан да шығын болады. Ағылшындардың моласы қауымның етек жағында, одан сәл берігірек жатыр.
## Дереккөздер |
Жапақ мазары (19 ғасыр ескерткіші) – Ырғыз ауданының Жайсаңбай ауылының шығысына қарай 7км жерде. Сыртқы шеңберінің диаметрі 8 кез. Қасбетті дөңгелек ғимаратты тең бөлікке бөліп тұр. Мұнара – күмбезшелер құрбандық орны тәрізді сыртқа қарайды. Мазардың ішкі бөлігінде төрт жер асты қабырларының үстінде сахна тәрізді тұғырлар орналасқан. Мазардың биіктігі 7,10 кез.
## Дереккөздер |
Алтын кемер (2008 жылға дейін — Прибрежное) — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Абай ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Тарихы
Елді мекен 2008 жылға дейін "Прибережное" ауылы деп аталып, байырғы тұрғындары қазақтар болған. 1948 жылы қарашай, балқар сияқты Кавказ халықтары ауып келе бастағанда параходтан оларды осы жағалауға түсіріп отырған. Жағалаудағы құм күнге жылтырап, шағылысып, алтындай болып көрінетін болғандықтан елді мекенді "Золотой берег" немесе "Алтын кемер" деп атаған.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 31 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Отан — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Абай ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 28,5 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Атажұрт — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Абай ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 28 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Исатай мешіті - Жаңсаңбай ауылының оңтүстік-шығысында 4 км жерде. Төртбұрышты (10x19м), қабырғалы шикі кірпіштен өрілген. Исатай мешіті мұнарасының биіктігі 8,50 метр. Конус тәрізді мұнара басына кірпіштен өрілген айналма баспалдақпен көтерілуге болады. Мешіт діндар Исатай Сатыпалдыұлының басшылығымен халық қаржысына салынған. |
Жүзімдік (2008 жылға дейін – Плодовиноградное) — Түркістан облысы Жетісай ауданындағы ауыл, Абай ауылдық округі орталығы.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 29 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Мырзашөл — Түркістан облысы Жетісай ауданындағы ауыл, Жаңаауыл ауылдық округі орталығы.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 3 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Темірбек Жүргенов ескерткіші – Қазақстан мен Орта Азия Республикаларының мемлекет қайраткері Темірбек Жүргеновке 1986 жылы орнатылған ескерткіш. Бұл ескерткішті белгілі мүсінші Х. Наурызбаев граниттен мүсіндеген. Ырғыз селосындағы Жангелдин көшесінің бойында “Арай” мәдениет үйі жанындағы саябақта орналасқан. |
Қараой — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Жаңаауыл ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 18 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
«Махаббат бекеті» — мелодрама жанрындағы қазақ режиссері Талғат Теменовтың фильмі. Фильм Теменовтың «Гүлназ» повесті бойынша түсіріліп, 1993 жылы жарыққа шықты. Оның сюжеті махаббат үшбұрышы жайлы баяндайды. Басты рөлді Баян Мұхитденова сомдайды, оған ғашық болған екі сыныптасы – Орал мен Жеңісті Куанычбек Абылов пен Бопеш Жандаев ойнайды.
## Сюжет
Фильм оқиғалары 1980 жылдары қазақ КСР территориясындағы «Махаббат» атты теміржол станциясында басталады.
Гүлназ (Баян Мұхитденова) атты жас қыз станцияға ағасының үйіне орта мектептің соңғы сыныбын бітіру үшін оқуға келеді. Сол жерде кездестірген бірінші адам оның болашақ сыныптасы Орал – атасымен ғана тұратын тақыр жетім болады. Алғаш танысқаннан-ақ Орал жаңа қызды ұнатып қалады. Алайда мұғалім Гүлназды онымен емес, Жеңіспен отырғызуды жөн көреді. Жеңістің жүрегінде де Гүлназға деген сезім пайда болады. Екі сыныптастың бәсекелестігі ақыры Оралдың ашуланып Жеңіске суық қарумен оқ атуына әкеп соғады. Бақытына орай, Жеңіс аман қалып, Оралды кешіреді. Оралды абақтыдан шығарады. Онысы үшін риза болған Орал Жеңіске көзіне мүлде көрінбеуге және басқа жерге көшуге сөз береді. Көшерінен алдын ол Гүлназбен кездеспек болады, алайда оны үйінен таба алмайды. Орал болған жағдайды түсіндіретін хатты ағасына қалдырып кетеді. Бірақ ағасы бұл хатты өртеп жібереді. Жеңіс Гүлназды Оралдың оны тастап кеткеніне сендіріп, махаббатына ант етіп, онымен бірге болуын сұрайды.
Біраз уақыттан кейін Алматыда жұмыс істейтін және тұратын Орал көшеде Жеңісті кездестіреді. Жеңіс оған Гүлназға үйленетінін айтады және тойға шақырады. Неке тойында Орал мен Гүлназ көрісіп, бір біріне бәрін тілсіз түсіндіреді, бірақ тым кеш болды.
Жылдардан кейін Орал пойызда туған «Махаббат» станциясына барады. Вагонда ол кішкентай қызды кездестіреді, онымен сөйлесіп, қыздың анасы әкесімен ажырасқанын біледі. Пойыз станцияда тоқтаған кезде, қыз анасы Гүлназбен бірге шығады. Фильм Гүлназ бен Оралдың бір бірімен көз жанарлары түйіскен жерден аяқталады.
## Рөлдерде
* Гүлназ — Баян Мұхитденова (Есентаева)
* Орал — Кубанычбек Адылов
* Жеңіс — Бопеш Жандаев
## Түсірілім тобы
* Қоюшы-режиссер — Талғат Теменов
* Сценарий — Талғат Теменов и Ләйлә Ақынжанова
* Қоюшы-оператор — Алексей Беркович
* Қоюшы-суретші — Александр Ророкин
* Композитор — Төлеген Мұхамеджанов
* Дыбыс операторлар — Зинаида Мухамедханова және Жанабек Мухамедханов |
«Оқушылар сарайы» — Астанадағы әйелдер волейбол клубы, жоғарғы В лигасында ойын ойнайды.
## Тарихы
Команда 2009 жылы №61 мектепте Аркабаев У.Н. негізі бойынша қаланған.
2010-2012 жылдары Астана қаласының оқушылары арасындағы спартакиада да 1,2 орындарға ие болған.
2012 жылы команда Петропавловск қаласында әйелдер арасында Қазақстан Республикасы бойынша бірінші орынға ие болады.
2012 жылдың қазанынан бастап, Команда атауы Оқушылар сарайы Астана қаласының әкімшілігі деп аталып, Жоғарғы В лигасында ойнайтын болады.
## Жетістіктер
* 1996-1997 жылдар аралығында Қазақстан Республикасында әйелдер арасында екі дүркін чемпион
* ҚР кубогының иегерлері
* ҚР арасында оқушылар спартакиада да екінші жүлдегерлер
## Құрамы |
Әбдіхалық — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Жаңаауыл ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 5 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
## Онжылдықтар және жылдар
## Онжылдықтар және жылдар |
Сырабат (2008 жылға дейін – Ленинабад) — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Шаблан Ділдәбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстікке қарай 25 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Жемісті — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Атамекен ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 25 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Жібекші — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Атамекен ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2023 жылы таратылды.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан батысқа қарай 20 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Баянды (2021 ж. дейін – Жеңіске 40 жыл) — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Атамекен ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны және тарихы
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан батысқа қарай 21 км-дей жерде. Округтің орталығымен бірге орналасқан, ауылдың солтүcтік жағы осы "Жеңіске 40 жыл" ауылына қарайды, оңтүстік жағы орталыққа тиесілі. Кезінде "Өзбекстанның 40 жылдығы" кеңшарының төртінші бөлімшесі атанған. 1992 жылдан бері қазіргі атымен аталады.
Ауылдың іргесі шамамен 60-жылдары (кей мәліметтерде — 1958 жылы) қаланған. Ол кезде бұл өңір көрші Мақталы ауылына қарасты аумақ болған. Кейін "Өзбекстанның 40 жылдығы" кеңшары құрылып, соның құрамына өткен.
## Басқа да мәліметтер
Ауыз сумен, газбен, ағын сумен қамтамасыз етілген. Округтік амбулатория осы ауылда орналасқан. Кезінде мал фермасы да болған, кейін талан-талажға ұжырап, қазір орны ғана қалған.
Кеңес дәуірінде ауылдың шығыс жағымен жүк темір жолы өткен.
Шаруашылыққа пайдаланатын ағын су "Достық" каналының тармақтары арқылы келеді.
Тұрғындары мақта, жоңышқа, қырыққабат, жүгері, қарбыз, қауын, қызанақ, қияр, картоп, пияз егумен айналысады.
Ауылдың аумағында 2023 жылға дейін ешқандай мектеп болған жоқ. Мектеп жасындағы балалар орталықтағы "Жібек жолы" жалпы білім беру орта мектебіне барып оқыды.
## Халқы
Ұлттық құрамы толығымен қазақтар. Тұрғындар саны Өзбекстаннан көшіп келген оралмандармен толыққан.
## Дереккөздер |
Қалпақсай — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Атамекен ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2023 жылы таратылды.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан батысқа қарай 20 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Тыңдала — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Атамекен ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан батысқа қарай 26 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Талапты — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Атамекен ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан батысқа қарай 18 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Әлімбетов — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Атамекен ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 26 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Мақташы — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Атамекен ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 27 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Бейбітшілік — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Абай ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 28 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Жаныс мавзолейі - ХІХ ғ. ескерткіші. Ырғыз ауданының Құрылыс а. оңтүстік-батыс аймағынан 20 км жерде. Қабырғасының төменгі бөлігі 8 қырлы, жоғарғы бөлігі сағанаға ұқсас 8 және 41 қырлы барабан шеңбері түрінде қаланған. Күмбезі пирамида тәріздес сатылап қаланып аяқталған. Қабырғалары күйдірілген саз балшық араластырылып өрілген. Жаныс мавзолейі Әлімнің төртқара руының биі Жаныс көзі тірісінде халық шебері Мейірбекке салдырған. |
Атамұра (2008 жылға дейін – Победа) — Түркістан облысы Мақтаарал ауданы, Аязхан Қалыбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Мырзакент кентінен солтүстік-батысқа қарай 13 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Тұран (2008 жылға дейін – Прогресс) — Түркістан облысы Мақтаарал ауданы, Аязхан Қалыбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Мырзакент кентінен солтүстік-батысқа қарай 10 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Жамбыл — Түркістан облысы Мақтаарал ауданы, Аязхан Қалыбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Мырзакент кентінен солтүстік-батысқа қарай 14 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Төрткүл (2008 жылға дейін – Октябрьге 40 жыл) — Түркістан облысы Мақтаарал ауданы, Аязхан Қалыбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Мырзакент кентінен солтүстік-батысқа қарай 15 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Үлгілі — Түркістан облысы Мақтаарал ауданындағы ауыл, Аязхан Қалыбеков ауылдық округі орталығы.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Мырзакент кентінен солтүстік-батысқа қарай 14 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Абат — Түркістан облысы Мақтаарал ауданы, Аязхан Қалыбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Мырзакент кентінен солтүстік-батысқа қарай 14 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Әл-Фараби — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Жылысу ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 12 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Мырзашоқы — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Жылысу ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 17 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Байқоныс — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Жылысу ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 14 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Гандболдан Қазақстан ұлттық қыздар құрамасы — әлемдік жарыстарға гандболдан қатысатын Қазақстанның ұлттық құрамасы. Азия Чемпионатын 2 дүркін чемпионы. Олимпиада Ойындарына 1 рет қатысты, Әлем Чемпионаттарына 6 рет қатысты.
## Нәтижелері
### Олимпиада ойындары
* 1996 - іріктеуден өтпеді
* 2000 - іріктеуден өтпеді
* 2004 - іріктеуден өтпеді
* 2008 - 10 орын
* 2012 - іріктеуден өтпеді
* 2016 - іріктеуден өтпеді
* 2020 - іріктеуден өтпеді
### Әлем чемпионаттары
* 2007 - 18 орын
* 2009 - 22 орын
* 2011 - 19 орын
* 2013 - іріктеуден өтпеді
* 2015 - 22 орын
* 2019 - 22 орын
* 2022 - 24 орын
* 2023 - 30 орын
### Азия Чемпионаттары
* 1993 - 5 орын
* 2000 - 5 орын
* 2002 - 1 орын
* 2006 - 4 орын
* 2008 - 5 орын
* 2010 - 1 орын
* 2012 - 4 орын
* 2015 - 4 орын
* 2017 - 4 орын
* 2018 - 4 орын
* 2021 - 3 орын
* 2022 - 5 орын
### Азия ойындары
* 1994 - 4 орын
* 1998 - 5 орын
* 2002 - 2 орын
* 2006 - 2 орын
* 2010 - 4 орын
* 2014 - 3 орын
* 2018 - 4 орын
* 2022 - 4 орын
## Құрамасы
### Жазғы Азия ойындары 2002
Наталья Шаповалова Ирина Мельникова, Ольга Аджидерская, Людмила Сидоренко, Наталья Кубрин, Светлана Грамсик, Юлия Пузанова, Золина Ольга, Бағдат Майлюбаева, Ольга Егунова, Ләззат Килибаева, Ольга Травникова, Елена Козлова, Лилия Зубкова, Марина Бузмакова, Ирина Боречко.
Жаттықтырушы: Лев Яниев
### Жазғы Азия ойындары 2006
Ольга Аджидерская, Анастасия Батуева, Ирина Боречко, Марина Бузмакова, Юлия Гончарова, Ләззат Килибаева, Елена Козлова, Наталья Кубрин, Гүлнар Меңдібаева, Евгения Николаева, Марина Пекалова, Елена Портова, Ольга Травникова, Яна Васильева, Наталья Яковлева, Александра Ефимова.
Жаттықтырушы: Лев Яниев
### Жазғы Олимпиадалық ойындар 2008
Ольга Травникова, Елена Илюхина, Екатерина Тяпкова, Юлия Маркович, Татьяна Парфенова, Ксения Никандрова, Наталья Кубрин, Гүлзира Ысқақова, Аджигерская Ольга, Марина Пикалова, Яна Васильева, Наталья Яковлева, Елена Портова, Ирина Боречко
Жаттықтырушы: Лев Яниев
### Əлем чемпионаты 2011
### Құрамы (әлем чемпионатында 2015)
### Құрамы (әлем чемпионатында 2019)
Бас бапкер: Берік Бекназаров
### Құрамы (әлем чемпионатында 2023)
Бас бапкер: Ляззат Ишанова
## Сілтемелер
* Қазақстан құрамасының құрамы: |
Ғасырдан да ұзақ күн — Шыңғыс Айтматовтың алғашқы романы. 1980 жылы "Новый мир" журналында шығарылған. Соңынан "Боранды бекет" деген атқа ие болды. 1990 жылы "Знамя" журналында "романға повесть" ,"Шыңғысханның ақ бұлты", содан кейін бірақ роман болды.
Романның атауына арнап 1959 жылы Борис Пастернак "Жалғыз күндер" атты өлең жолдарын жазды.
## Сюжет
Бұл үзіндіден "Ғасырдан да ұзақ күн " романы басталады.
Г.Гачаевтың жазбасы бойынша осы романның басты екі кейіпкері бар. Олар:Боранды Едігесі және Боранды Қаранары.
## Ескертпелер
## Әдебиет
* Ш. Айтматов. Ғасырдан да ұзақ күн. СПб.: Азбука-классика 2004
* Адам және оның рухани отаным " романы "ғасырдан да ұзақ күн" Мұрағатталған 17 мамырдың 2008 жылы.
* Шыңғыс Төреқұлұлы Айтматов. Ғасырдан да ұзақ күн
* Шыңғыс Айтматов және оның романы "ғасырдан да ұзақ күн", "Энциклопедия фантастики. Кім бар, кім. Под ред. Әж. Гакова, 1995" |
Ғарышкер (2011 жылға дейін – Гагарино) — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Атамекен ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан батысқа қарай 23 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Пірәлі — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Атамекен ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2023 жылы таратылды.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан батысқа қарай 29 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Жорабек — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Қарақай ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2023 жылы таратылды.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 16 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Ғабдуллин — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Атамекен ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан батысқа қарай 23 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Серікбай — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Қарақай ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2023 жылы таратылды.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 14 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Қарақай — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Қарақай ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 10 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Хан моласы қорымы (19 ғасырдың ескерткіші) – Қабырға өзенінің Өлкейек өзеніне құяр сағасынан 4 км жерде. А.Левшиннің, Н.Рычковтың деректері бойынша бұл қорымда Кіші жүз ханы Әбілқайыр жерленген.
Капитан Н.Рычковтың 1771 жылы «Қазақ даласына жорығының күнделік жазбаларында»: «Ханның зираты – күйдірілмеген кірпіштен қаланып, ақ балшықпен сыланған, төрт бұрышты кесене. Бұл ғимараттың батыс қабырғасында кең ашық кірме қалдырылған, мұның өзі салынған жайдың қақпасы іспетті. Тамның батысындағы есіктен кіргенде, бейіт ішіндегі шұңқырда кәдімгі киімімен адам жатыр. Қасында қылыш, садақ оғымен қойылған. Қазақтар бұл моланы әулие тұтады, әсіресе хан бейітінің аяқ жағына шыққан биік Ағашхан моласының әулиелігін тіптен көтерген...», - деп сипаттайды. Қорым бірнеше құлыптастар мен төмпешіктен тұрады. Төмпешіктің көлемі 15х10, ондағы құлыптастар ақшыл көк мрамор тасқа ұқсас жазуы араб әрпімен терілген, ал өрнектердің орналасуы әртүрлі. Биіктігі әртүрлі – 0,62 - 0,84 м. Бір ерекшелігі – параллелепипед-құлыптастар сыртқы түрімен Батыс Қазақстан қойтастарына, белгі-өрнектері Оңтүстік үлгілеріне (түркістандық-сырдариялық) келеді. Бұл құлыптастар жерге көмілмеген, биіктігі көмуге келмейді. Тағы бір дәлелі Әбілқайыр ханның қазақ халқының тағдырына байланысты батыл шешім қабылдаған орны, яғни тарихи құжатқа 1731 жылы 10 қазанда қол қойылған жер – Ырғыздар 25 шақырым шамасында. Ол Маңтөбе деп аталады.
«Хан моласы» қорымын зерттеу үшін ғылыми экспедиция 1-ші рет 1987, 2-ші рет 1998, 3-ші рет 2003 жылы келіп, тексеру жұмыстары тиянақты жүргізіліп, 600-ге жуық қабір жерлеу орны бар екені анықталған. 2007 жылдың тамыз айында С.Е.Әжіғалиев (этнология ғылымының меңгерушісі, тарих ғылымдарының докторы, ғалым) бастаған құрамында Тұрғанбаева Л.Т., Новиков А.С. (геофизик), Біләлов С.Ө. (Москва этнография тарих институтының студенті) бар ғылыми топ тарихи орында болып, Әбілхайыр хан жерленген қорым туралы тың материалдармен толықтырды.
## Дереккөздер |
Кетебай — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Қарақай ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 11 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Сәтбаев — Түркістан облысы Жетісай ауданындағы ауыл, Қарақай ауылдық округі орталығы.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 7 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Баққоныс — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Жылысу ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 15 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Сәңкібай батыр (1687-1804) - тарихи тұлға, батыр әрі би. Жем өзені бойында туған. Шектінің назарынан. Әбілқайыр хан, тама Есет батыр, кете Әжібай бидің замандасы, пікірлесі.
Қазақ халқының азаттығы, тәуелсіздігі жолында күрескен. "Ақтабан шұбырынды" жылдары қалмақтарды Еділ, Жайықтан ығыстыру кезінде Әжібай би мен Арал батыр сарбаздарына көмектескен. Сәңкібай батыр әулеті мал шаруашылығымен, әсіресе, жылқы өсірумен айналысқан. Байлығымен Әбілқайыр ханның назарында болып, мейір-рахымын иеленген. Жарлы, кедей шаруаларға қамқорлық, көмек жасаған, қайырымды болған. "Бай болсаң, бәсең бол" деген. Сәңкібай батыр туғанына 310 жылдығына орай 1997 ж. 23 тамызда Кенжалы өзені бойындағы Еділсайда кесене салынып, ас берілді. Ақтөбе қаласында Сәңкібай даңғылы бар.
## Дереккөздер |
Сейфуллин — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Жылысу ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 24 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Бескетік — Түркістан облысы Мақтаарал ауданы, Достық ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Мырзакент кентінен солтүстік-батысқа қарай 20 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Жазира Сайлауқызы Байырбекова — қазақ эстрадасының әншісі.
## Өмірбаяны
Қоңырат тайпасының Құлшығаш руынан шыққан. 1978 жылы 30- қыркүйекте Түркістан облысының Бөген ауданына қарасты Мақташы елді-мекенінде дүниеге келген. Жазира бастауыш сыныптағы кезінен бастап домбыра шертіп, ән айтып, көзге түскен. Мектептің домбыра оркестрінде ойнап, аудан, облыс көлеміндегі байқауларға қатыса бастады.
1992 жылы Алматы қаласына «Тамаша» ойын- сауық отауының кешіне арнайы шақырылды. Алғаш рет көгілдір экран арқылы қазақ әлеміне халық әні «Сәулем-ай»-мен танылды. Одан соң Тынышбай Рахымовтың «Кеш жарық» бағдарламасына қатыстырылып, әпкесі Ләззат Байырбековамен бірге дуэтте және ағасы Ербол, әпкесі Ләззат болып триода ән орындады.
Арыс қаласында орта мектепті бітірген соң, Жазира Алматы қаласындағы Жүсіпбек Елебеков атындағы эстрадалық цирк училищесінде оқыған.
2002 жылдан бастап жары Жанболат Ербатыровпен дуэт болып, эстрада әлеміне енді. 2010 жылы Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетін бітіреді.
Алғашқы репертуары Жазираның туған ағасы Ербол Байырбековтың «Сүйгеніңді бағала», «Арманым», тағы басқа әндерімен басталған. Бүгінгі күні репертуарында әр түрлі жастағы тыңдарманға арналған елуден астам әндері, жиырмаға тарта бейнебаяны бар.
## Марапаттаулары
* «Қазақстанның мәдениет қайраткері» белгісімен марапатталған. |
Сейіт медресесі - шамамен XVIII ғ.-дың 60 ж. қалыптасқан, 80 ж. мұнда ІІ Екатеринаның жарлығымен Азия мектебі ашылған. Сейіт медресесі Орал, Торғай облыстарындағы ауылдық мұсылмандық мектептерді үздік бітірген балалар қабылданатын болған. Мысалы, 1903 ж. Ақтөбе у. Елек, I-Бөрте, Қаратоғай, Теректі, Тұзтөбе болыстарынан, Темір у. - Қарағанды, Ойыл, Ырғыз у. - Құланды болыстықтарынан барлығы 30 оқушы жіберілген. 1910 ж. олар медресені бітіріп, ауылдық молда құқығымен балаларды оқытуға куәлік алған. Медресені үздік бітірген Маменов Мұхамбетияр, Мұхаммадиев Мұхамбетжан өз болыстықтарында медресе ашуға рұқсат алған. Сейіт медресесі Ақтөбе, Ырғыз, Темір уездерінен жылына 20-30 жастар бітіріп отырған. Олар жастарға ислам дінін насихаттап, имандылық тәрбие берумен айналысқан. |
Қуаныш Жұбанов (1900ж., Ырғыз уезі – 15.11.1937 ж.) – педагог-ұстаз, 1916 жылы Ақтөбе мұғалімдер семинариясын бітірген. 1926 жылы Ақтөбе уездік атқару комитетінің мүшесі. 1916-1918 жылдары Аманкөл болысы Құтикөл ауылында, 1919-1922 жылдары Ырғыз орыс-қазақ екі кластық училищесінде мұғалім болды. 1922-1925 жылдары Ырғыз уездік оқу бөлімінің меңгерушісі бола жүріп, Ырғыз жеріне жаңадан 6 мектеп аштырады. 1925-1927 жылы Ақтөбе губерниялық оқу бөлімінде инспектор әрі Ақтөбе педтехникумында оқытушылық қызметті қосып атқарды. 1927-1931 жылдары Ақтөбе губерниялық оқу бөлімін басқарды, қазақ балаларын мектепке көбірек тартуға салмақты үлес қосты, жаңадан 200-ден астам мектеп ашуға себепші болды. 1932 жылы Кеңес өкіметі балық аулауды ұлғайтуды қолға алып, Арал балық комбинатына, оның оқу комбинатына мұғалім әрі аудандық оқу бөліміне инспектор болып тағайындалады. 1937 жылы жазда Аралдан келіп Ырғызда жүрген жерінде қамауға алынады, оған ұлттық шпиондық-диверсиялық бүлдіруші ұйымының белсенді мүшесі, «Алашорданың белгілі қайраткері» деген айып тағылады. Үштіктің шешімімен ату жазасына бұйырылады. Қызылорда облыстық соты «үштіктің» үкімінің негізсіздігіне байланысты Қ.Жұбановты 1958 жылы 29 қаңтарда ақтады. |
Жаңажол — Түркістан облысы Мақтаарал ауданы, Аязхан Қалыбеков ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Мырзакент кентінен солтүстік-батысқа қарай 12 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Қараөзек — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Қарақай ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан солтүстік-батысқа қарай 16 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Еңбек — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Қарақай ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан батысқа қарай 14 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Абай (2021 жылға дейін – Жалын) — Түркістан облысы Мақтаарал ауданы, Жамбыл ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Мырзакент кентінен солтүстікке қарай 23 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Гүлістан — Түркістан облысы Мақтаарал ауданы, Достық ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Мырзакент кентінен солтүстік-батысқа қарай 13 км-дей жерде.
## Халқы
## Тарихы
1946–1991 жылдары «Путь к коммунизму», 1991–1997 жылдары «Достық» мақта ұжымшарының құрамында болды. 1999 жылға дейін «Советабад» ауылы аталып келді. Ауылда ұжымшар негізінде шаруа қожалықтары ұйымдастырылған, мектеп, клуб, дәрігерлік пункт, т. б. мекемелер бар.
## Дереккөздер |
Батырхан — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Қарақай ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2023 жылы таратылды.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан батысқа қарай 13 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Хайдар (2003 жылға дейін – Бостандық) — Түркістан облысы Мақтаарал ауданы, Достық ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Мырзакент кентінен батысқа қарай 16 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Жамбыл — Түркістан облысы Мақтаарал ауданы, Жамбыл ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Мырзакент кентінен солтүстікке қарай 20 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Қабырға – Торғай алабындағы өзен.
## Географиялық орны
Қостанай облысы Жангелді ауданы жерімен ағады. Ұзындығы 144 км, су жиналатын алабы 3870 км2.
## Бастауы
Тікбұлақ және Ащыбұлақ өзендері құйылысынан басталып, Өлкейек өзеніне құяды.
## Гидрологиясы
Аңғары бас жағында тар, төм. бөлігінде кең, жайпақ өзектерге бөлінеді. Су деңгейі көктемде көтеріледі. Жазда суы тартылып, қарасуларға бөлініп қалады. Жылдық орташа су ағымы сағасында секундына 1,11 м3-ді құрайды. Өзен суы мал суаруға, шабындықты көлтабандатып суландыруға пайдаланады.
## Дереккөздер |
Жазира Сайлауқызы Байырбекова — қазақ эстрадасының әншісі.
## Өмірбаяны
Қоңырат тайпасының Құлшығаш руынан шыққан. 1978 жылы 30- қыркүйекте Түркістан облысының Бөген ауданына қарасты Мақташы елді-мекенінде дүниеге келген. Жазира бастауыш сыныптағы кезінен бастап домбыра шертіп, ән айтып, көзге түскен. Мектептің домбыра оркестрінде ойнап, аудан, облыс көлеміндегі байқауларға қатыса бастады.
1992 жылы Алматы қаласына «Тамаша» ойын- сауық отауының кешіне арнайы шақырылды. Алғаш рет көгілдір экран арқылы қазақ әлеміне халық әні «Сәулем-ай»-мен танылды. Одан соң Тынышбай Рахымовтың «Кеш жарық» бағдарламасына қатыстырылып, әпкесі Ләззат Байырбековамен бірге дуэтте және ағасы Ербол, әпкесі Ләззат болып триода ән орындады.
Арыс қаласында орта мектепті бітірген соң, Жазира Алматы қаласындағы Жүсіпбек Елебеков атындағы эстрадалық цирк училищесінде оқыған.
2002 жылдан бастап жары Жанболат Ербатыровпен дуэт болып, эстрада әлеміне енді. 2010 жылы Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетін бітіреді.
Алғашқы репертуары Жазираның туған ағасы Ербол Байырбековтың «Сүйгеніңді бағала», «Арманым», тағы басқа әндерімен басталған. Бүгінгі күні репертуарында әр түрлі жастағы тыңдарманға арналған елуден астам әндері, жиырмаға тарта бейнебаяны бар.
## Марапаттаулары
* «Қазақстанның мәдениет қайраткері» белгісімен марапатталған. |
Орысқұдық — Түркістан облысы Жетісай ауданы, Қарақай ауылдық округі құрамында болған ауыл, 2023 жылы таратылды.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жетісай қаласынан батысқа қарай 12 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Көксу — Түркістан облысы Мақтаарал ауданы, Достық ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Мырзакент кентінен солтүстік-батысқа қарай 18 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Аркадий Борисович Малисов (желтоқсан, 1967 жыл, Тбилиси, КСРО) — кеңестік, грузиндік және ресейлік футболист, қақпашы.
## Мансабы
Клубтық мансабын Ткибуладағы «Мешахта» бастады және осының арқасында екінші лига бойынша КСРО чемпионатының екінші матчын өткізді. Кейінірек «Динамо» тбилисский командасында ойнады және «Гурия» командасының құрамында болды. 1988 жылдан 1989 жылдар аралағында Қызылорда қаласынан шығып «Мелиоратор» сапында 30 матч өткізді. 1991 жылдың басында Грузия чемпионатында ойнаған «Алазани» командасының құрамына ауысты. Келесі бір жарым жыл ейлік «Старт» сапынды ел чемпионаттарында 46 матчта ойнады.
## Дереккөздер |
Ермек Кәрімжанұлы Тұрсынов (20 шілде 1961 жыл, Алматы облысы) — қазақстандық жазушы, кинорежиссёр, сценарист, бұрынғы Қазақстанның мини-футболдан құрамасының ойыншысы.
## Өмірбаяны
Әл-Фараби атындағы ҚҰУ журналистика факультетін тәмәмдап, кейін ВГИК-тың сценарлы-кинотану факультетін аяқтаған.
Ермек Тұрсыновтың режиссерлік мансабын «Келін» фильмінен бастады. Кинокритиктер «Легенда о Нараяме» фильмімен ұқсастықты тапты. Бұл фильм («Келін») Америка Киноакадемиясының шешімімен «Оскар» премиясына лауреат ретінде «Шет тілдік ең үздік фильмдер» қатарына кірді.
2012 жылдың қазанында прокатқа «Шал» атты жаңа кинофильмі шықты. Ол Эрнест Хэмингуэйдің «Старик и море» деген кітабының мотиві бойынша түсірілген. Алматы қаласында өткен XIII «Выбор года» фестивалінде «Шал» фильмі «Жыл фильмі» атағына ие болды. Фильмге жылдың ең үздік туындысы ретінде Қазақстан халық «Құлагер» премиясы берілген. 2013 жылы «Киношок» фестивалінде фильм гра-приге ие болды. 2014 жылы «Ника» премиясына ТМД және Балтия елдерінің «Ең үздік фильмі» атына үміткер болды.
## Сценарийлері
Ермек Тұрсынов төмендегі фильмдердің сценариін жазды:
* 2015 жыл — «Жат», режиссёр Ермек Тұрсынов
* 2015 жыл — «Кенже», режиссёр Ермек Тұрсынов
* 2014 жыл — «Кемпiр», режиссёр Ермек Тұрсынов \
* 2012 жыл — «Шал»режиссёр Ермек Тұрсынов
* 2009 жыл — «Сіз кімсіз, Ка мырза? («Волчий след», «Цветочник»), режиссёр Қуат Ахметов
* 2009 жыл — «Сабалақ» (анимациялық), Темір Бекмамбетовпен бірге
* 2008 жыл — «Мұстафа Шоқай», режиссёр Сатыбалды Нарымбетов
* 2008 жыл — «Келін», режиссёр Ермек Тұрсынов
* 2008 — «Сталинге сыйлық», режиссёр Рустем Әбдірашев
* 2008 жыл — «Бақсы», Сергей Бодров пен Гульшад Омаровамен бірге
* 2007 жыл — «Ближний бой», режиссёр Еркен Ялгашев
* 2007 жыл — «Құрақ көрпе», режиссёр Рустем Абдрашов — ең жақсы сценарий үшін 2007 жылғы «Киношок» фестивалінде мадақтама алды
* 1993 жыл — «Әбілқайыр Хан», режиссёр Виктор Пусурманов
* 1990 год — «Мытарь», «Золотое перо» драматургиялық конкурсының лауреаты, Мәскеу қаласы |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.