Datasets:
akylbekmaxutov
/
KK_calibration_dataset

Dataset card Data Studio Files Community
1
text
stringlengths
3
252k
Шаянмойын таран, Жылантаран (лат. Botsc) – тарандар тұқымдасының жылан таран туысына жататын көп жылдық шөп тектес өсімдік. Биіктігі 50-80 см. Тамырға жақын орналасқан жапырақтары ұзын, қанатты, қандауырлы-сопақша сағақты болып келеді. Сабақтары қысқа сағақты болады. Жапырақтарының бәрі қымыздық сияқты. Гүлдері-қалың масақ. Жемісі- жаңғақ. Шілде-тамыз айларында гүлдейді. ## Қолданылуы КСРО-ның Еуропалық бөлігінің барлық жерлерінде, дымқыл жайылымдарында, орман шетінде өседі. ## Химиялық құрамы Тамыр сабағында илі заттар, крахмал, глюкоза, С витамині кездеседі. Дәрі мақсатында тамыр сабағы пайдаланылады. Жылантаран өте күшті қан тоқтататын, несеп жүргізетін және ас қорыту жолының функциялық қызметін реттейтін дәрі. Бұл өсімдіктің препаратын халық медицинасында қуық ауруларын мен өт тасы ауруларына, ішкі органдардан қан кеткенде, қарын мен ұлтабар жарасында, іш өту, дизентерия ауруларына (ішкізу арқылы) пайдаланылады. Дене сырт жарақаттанып, қан аққанда, шиқан шыққанға, қызылиек қабынғанға, ақ етеккір келуіне қарсы пайдаланды. Жылантаранды тек қайнатынды немесе сығынды түрінде ғана емес, сонымен қатар ұнтақ түрінде (қан аралас іш өту кезінде) де ішеді. Егер деректерге сүйенетін болсақ, жылантаран препараттарын жаңадан пайда болған қатерлі ісікке қолдануға болатын көрінеді. ## Дереккөздер
Мұз бен от жыры немесе Мұз бен алау жыры (ағылш. A Song of Ice and Fire) — америкалық жазушы және сценарийші Джордж Рэймонд Ричард Мартинның эпикалық фэнтези-романдарының циклы. Дж. Р. Р. Мартин оны 1991 жылы жаза бастаған. Басында трилогия болатын, алайда қазір бес кітапқа жетті, жоспарда тағы да екі кітап бар. Бірінші үш кітап «Локус» сыйлығына 1997, 1999, 2001 жылы ие болды. 2015 жылы сәуірде сатылған кітаптардың саны 60 миллионға жетті, олар 45 тілге аударылды. The New York Times бестселлер тізімінде төртінші мен бесінші томдар бірінші орынға көтерілді. HBO телекомпаниясы осы роман бойынша түсірілген "Тақтар ойыны" телехикаясын шығарады (2017 ж. декре бойынша 7 маусым жарық көрді). ## Сюжет «Мұз бен от жыры» романның оқиғасы ойдан шығарылған әлемде өтеді. Осы романда қыс пен жаз бірнеше жылға созылады. ## Кітаптар * Тақтар ойыны (1996) (358 бет) * Патшалар қақтығысы (1998) (365 бет) * Семсерлер дауылы (2000) (473 бет) * Құзғындар думаны (2005) (338 бет) * Айдаһар биі (2011) (511 бет) * The Winds of Winter / Қысқы желдер (2018) * A Dream of Spring / Көктем арманы (2023) ## Дереккөздер
Алға ауылдық округі — Қызылорда облысы Қазалы ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Түктібаев ауылы кіреді. Тұрғыны 1803 адам (2009). Орталығы – Түктібаев ауылы.. ## Халқы 2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1803 адамды құрады. ## Дереккөздер
Алға ауылдық округі: * Алға ауылдық округі — Атырау облысы, Махамбет ауданындағы әкімшілік бірлік. * Алға ауылдық округі — Жамбыл облысы, Қордай ауданындағы әкімшілік бірлік. * Алға ауылдық округі — Жамбыл облысы, Шу ауданындағы әкімшілік бірлік. * Алға ауылдық округі — Қызылорда облысы, Қазалы ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Тағы қараңыз * Алға (айрық)
Алмалы ауылдық округі — Атырау облысы Атырау қалалық әкімдігіне қарасты әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Алмалы, Береке ауылдары кіреді. Орталығы – Алмалы ауылы. ## Тарихы 2020 жылы Алмалы ауылдық округінің 13665 га жері Бейбарыс ауылдық округіне қосылып, Махамбет ауданынан Атырау қаласының қарамағына өтті. ## Халқы 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 6807 адамды (3460 ер адам және 3347 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Жаңатұрмыс — Жамбыл облысының Қордай ауданы, Жамбыл ауылдық округінің құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Қордай ауылынан солтүстік-батысқа қарай 18 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Алмалы ауылдық округі — Түркістан облысы Бәйдібек ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Алмалы, Байжансай, Бәйдібек ата, Жарықбас ауылдары кіреді. Орталығы – Жарықбас ауылы. ## Дереккөздер
Алмалы ауылдық округі — Қызылорда облысы Шиелі ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Алмалы, Тоғайлы ауылдары және №20-шы, №21-ші темір жол айрықтары кіреді. Орталығы – Алмалы ауылы. ## Халқы 2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша округтегі халық саны 1966 адамды құрады. ## Дереккөздер
Көктөбе — Жамбыл облысының Қордай ауданы, Сұлутөр ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Қордай ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 45 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Тереңкөл ауылдық округі: * Тереңкөл ауылдық округі – Батыс Қазақстан облысы Казталов ауданындағы әкімшілік бірлік. * Тереңкөл ауылдық округі – Павлодар облысы Тереңкөл ауданындағы әкімшілік бірлік.
Сарытоғай ауылдық округі: * Сарытоғай ауылдық округі — Атырау облысы, Махамбет ауданы құрамында болған әкімшілік бірлік. * Сарытоғай ауылдық округі — Ақтөбе облысы, Байғанин ауданындағы әкімшілік бірлік. * Сарытоғай ауылдық округі — Батыс Қазақстан облысы, Ақжайық ауданындағы әкімшілік бірлік.
Қарасай батыр ауылы (1993 жылға дейін – Михайловка) — Жамбыл облысы Қордай ауданындағы ауыл, Қарасай ауылдық округінің орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Қордай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 82 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Қақпатас (1993 жылға дейін – Рисороб) — Жамбыл облысы Қордай ауданындағы ауыл, Қақпатас ауылдық округінің орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Қордай ауылынан солтүстік-батысқа қарай 32 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Қарасу — Жамбыл облысы Қордай ауданындағы ауыл, Қарасу ауылдық округінің орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Қордай ауылының оңтүстік-шығысында 17 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Бүргешөп (лат. Pulicaria) – астралылар тұқымдасына жататын бір, екі не көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. ## Түрлері * Pulicaria salviifolia – шалфей жапырақты бүргешөп * Pulicaria vulgaris – кәдімгі бүргешөп ## Дереккөздер
Қаракемер — Жамбыл облысы Қордай ауданындағы ауыл, Қаракемер ауылдық округінің орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Қордай ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 52 шақырымдай жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Масанчи — Жамбыл облысы Қордай ауданындағы ауыл, Масанчи ауылдық округінің орталығы. Ауыл мемлекет қайраткері Мағазы Масанчидің есімімен аталған. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Қордай ауылының оңтүстік-шығысында 46 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Аққайың: ## Елді мекендер * Аққайың — Ақмола облысы, Бурабай ауданындағы ауыл. * Аққайың — Ақмола облысы, Бұланды ауданындағы ауыл. * Аққайың — Ақмола облысы, Целиноград ауданындағы ауыл. * Аққайың — Ақтөбе облысы, Мәртөк ауданындағы ауыл. * Аққайың — Алматы облысы, Талғар ауданындағы таратылған ауыл. * Аққайың — Атырау облысы, Махамбет ауданындағы ауыл. * Аққайың — Жетісу облысы, Сарқан ауданындағы ауыл. * Аққайың — Павлодар облысы, Железин ауданындағы ауыл. * Аққайың — Павлодар облысы, Тереңкөл ауданындағы ауыл. * Аққайың — Шығыс Қазақстан облысы, Зайсан ауданындағы ауыл. ## Басқа мағыналар * Аққайың — санаторий. * Аққайың қысқа көшесі (Астана) ## Тағы қараңыз * Аққайың ауданы * Ақ қайың (пьеса)
Бейбарыс ауылдық округі — Атырау облысы, Махамбет ауданындағы әкімшілік бірлік. 2007 жылға дейін Чкалов ауылдық округі деп аталған. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Бейбарыс, Талдыкөл, Аққайың ауылдары кіреді. Орталығы – Бейбарыс ауылы. Барлық елді мекен Жайық өзенінің оң жағалауында орналасқан. Округ құрамында болған Қызылжар ауылы 2013 жылы таратылған. ## Халқы 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 3764 адамды (1896 ер адам және 1868 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Сарытоғай ауылдық округі — Атырау облысы, Махамбет ауданында болған әкімшілік бірлік. Құрамындағы жалғыз елді мекен әрі әкімшілік орталығы болған – Сарытоғай ауылы. ## Таратылуы 2013 жылы Атырау облысының әкімшілік-аумақтық құрылысына өзгерістер енуіне байланысты, округ Махамбет ауылдық округінің құрамына енді. ## Халқы 2009 жылғы санақ бойынша округте 1752 адам тұрды. ## Дереккөздер
Аққайың: ## Елді мекендер * Аққайың — Ақмола облысы, Бурабай ауданындағы ауыл. * Аққайың — Ақмола облысы, Бұланды ауданындағы ауыл. * Аққайың — Ақмола облысы, Целиноград ауданындағы ауыл. * Аққайың — Ақтөбе облысы, Мәртөк ауданындағы ауыл. * Аққайың — Алматы облысы, Талғар ауданындағы таратылған ауыл. * Аққайың — Атырау облысы, Махамбет ауданындағы ауыл. * Аққайың — Жетісу облысы, Сарқан ауданындағы ауыл. * Аққайың — Павлодар облысы, Железин ауданындағы ауыл. * Аққайың — Павлодар облысы, Тереңкөл ауданындағы ауыл. * Аққайың — Шығыс Қазақстан облысы, Зайсан ауданындағы ауыл. ## Басқа мағыналар * Аққайың — санаторий. * Аққайың қысқа көшесі (Астана) ## Тағы қараңыз * Аққайың ауданы * Ақ қайың (пьеса)
Махамбет ауылдық округі — Атырау облысы Махамбет ауданындағы әкімшілік бірлік. ## Әкімшілік құрамы Құрамына Махамбет, Сарытоғай ауылдары кіреді. Орталығы – Махамбет ауылы. ## Халқы 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 12441 адамды (6146 ер адам және 6295 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Талдыкөл: ## Көл * Талдыкөл — Есіл алабындағы көл. ## Елді мекендер * Талдыкөл – Атырау облысы, Махамбет ауданындағы ауыл. * Талдыкөл – Қостанай облысы, Қамысты ауданындағы ауыл. * Талдыкөл – Солтүстік Қазақстан облысы, Тайынша ауданындағы ауыл.
Қалғұты — Жамбыл облысы Қордай ауданы, Степной ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Қордай ауылының солтүстік-батысында 17 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Қызылсай — Жамбыл облысы Қордай ауданы, Ауқатты ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Қордай ауылының оңтүстік-шығысында 40 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Қазақстан Суперкубогы — мемлекет чемпионы мен кубок иегері арасындағы матч. 2008 жылы Ақтөбе Чемпионат пен Кубокты жеңгендіктен 2009 жылы Суперкубок өткізілмеді. 2016 жылы Астана Чемпионат пен Кубок жеңімпазы атанды және 2016 жылы вице-чемпион атанған Қайратқа 2017 жылғы Суперкубокта есе жіберді. 2020 жылы Қазақстан Кубогы өтпеуі себебінен 2021 жылы Суперкубокты чемпионаттың үздік төрт командасы сарапқа салды. ## Тарихы ### Сипаттамасы Бірінші ойын 1995 жылы ойналды, онда 1994 жылдың чемпионы мен кубок иегері ойнады. 2008 жылға дейін турнир өткізілген жоқ. Суперкубок ойынынан бір аптадан кейін Қазақстанда футбол маусымы басталады. Егер негізгі уақытта тең есеп аяқталса, қосымша — 2 тайм 15 минуттан уақыт қосады. Қосымша уақыттың ішінде жеңуші шықпаса, пенальти сериясы қосылады. ### Матчтар ## Жетістіктер
Мұзбел — Жамбыл облысы Қордай ауданы, Алға ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Қордай ауылының солтүстік-шығысында 37 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Шарбақты — Жамбыл облысы Қордай ауданы, Ноғайбай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Қордай ауылының солтүстік-шығысында 25 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Аңырақай — Жамбыл облысы Қордай ауданы, Отар ауылдық округі құрамындағы ауыл, темір жол айрығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Қордай ауылынан солтүстікке қарай 101 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Кəдірбай Ешенқұлұлы Жарқынбеков (сәуір 1961 жыл, Көкібел, Түркістан облысы) — Қазақстан инженер-геологы. Ташкент мемлекеттік университететін бітірген. Шымкент қаласындағы ЮжГИИЗ мемлекеттік инженерлік іздестіру институтында, комсомол органдарына жұмыс атқарды. 2002 жылдан Астана қаласына келіп, өзінің жобалау мекемесін ашып, Астана қаласының сәулет саласына өзіндік үлес қосып келеді. Қазақстан Темір Жолы Акционерлік қоғамының 40 қабаттық əкімшілік-кеңсе ғимаратының жобалау жұмыстарын жүргізді. Өзі басқаратын "ТехноАктив" ЖШС-гі Қорғаныс министрлігіне қарасты Астана қаласындағы 20 га аумаққа орналасқан "Қазақстан Қорғаныс Университетінің" техникалық-экономикалық негіздемесінің авторы. Байқоңыр қаласындағы салынған 1200 орындық қазақ мектебі, 340 орындық балабақша комплексі жобаларының егесі. Сонымен қатар Солтүстік Қазақстан облысындағы Мамлютка қаласындағы 300 орындық орыс мектебі, Новоишимка кеніндегі 400 орындық мектеп пен 200 орындық интернаттың жобалау жұмыстарын, Қорғаныс министрлігіне қарасты Щучинск қаласындағы "Ботакөз" санаториясы, Қарағанды, Павлодар, Екібастұз қалаларындағы "Қазақстан Темір Жолы" Акционерлік қоғамына қарасты объектілердің жобалау жұмыстарын жүргізді. Кəдірбай Ешенқұлұлы өзінің туған жеріне, туыс-бауырларына деген қамқорлығын үзген емес. Көкібел ауылындағы ата-бабалар мекені "Оқжүніс" мешітінің құрылысына өзіндік үлес қосып, ішкі əрлендіру және құрылыс жұмысын сонау 1994 жылы өз қаражатына істетті. 2007 жылы "Суан ата" ұрпағына ас беріп, ел ағалаларына ат мінгізіп, қажылыққа жолдама алып беріп, тұрмысы төмен отбасыларына қаржылай көмек жасады. Əр жылы "Суан қорына" қаржылай жəрдемін үзген емес. 2010 жылы Совет одағының батыры генерал Сабыр Рахымов туралы белгілі қоғам қайраткері Əкім Ысқақ жазған "Тұңғыш генерал" кітабының қаржылай демеушісі болды. Кəдірбай Ешенқұлұлының бастауымен Астана, Алматы, Тараз қалаларының көшелеріне Совет одағының батыры генерал Сабыр Рахымовтың есімі берілді. Қазақстан Республикасының Қорғаныс Министрлігінің Оңтүстік қорғаныс шебі бөліміне Сабыр Рахымовтың атының берілуі ықпал етілді. ## Дереккөздер
Бауыржан Кеңесбекұлы Оспанов (12 наурыз, 1968 жыл, Жыланды ауылы, Алматы облысы) - белгілі қазақ кәсіпкері, меценат. "ZHERSU" инвестициялық-өндірістік корпорациясының бақылау кеңесінің төрағасы, Қазақстан бокс және күрес федерацияларының вице-президенті. Forbes Kazakhstan журналы Бауыржан Оспановты 2014 жылғы Қазақстанның 50 бай адамы тізіміне кіргізді. Ол тізімде 320 миллион доллармен 32 орынға орналасты. ## Өмірбаяны ### Білімі Бауыржан Оспанов 1985 жылы мектепті бітіргеннен кейін Алматы қаласындағы Энегетика институтының Электр станциялары мамандығына түседі.2000 жылы Қазақ мемлекеттік басқару академиясын "Халықаралық экономикалық қатынастар" мамандығы бойынша оқыған. ### Еңбек жолы * 1992 – 1995 ж. – НПП «Технопром», директордың коммерция жөніндегі орынбасары * 1995 – 1997 ж. – «Назар» АҚ, вице-президент * 1997 – 2001 ж. – «АЕК Инжиниринг» ЖШС, директордың орынбасары * 2001 – 2008 ж. – «TSC Group Corporation» ЖШС, Директорлар кеңесінің төрағасы * 01.10.2008 ж. бастап – «ZHERSU» ИӨК" ЖШС, бақылау кеңесінің төрағасы ### Жеке өмірі Үйленген. Әйелі: Айтжанова Аида Меңдешқызы. 6 баланың әкесі. ### Қоғамдық өмірі Бауыржан Оспанов 2006 жылы балалар жазушыларын қолдауға арналған "Дарабоз" сыйлығын тағайдаған. Аталмыш сыйлық жыл сайын дәстүрлі түрде ұйымдастырылып келеді. Бауыржан Оспанов Қанат Исламға және Жанқош Тұраровқа демеушілік қолдау көрсетеді. ## Дереккөздер
Теңіз ауылдық округі: * Теңіз ауылдық округі – Атырау облысы Құрманғазы ауданындағы әкімшілік бірлік. * Теңіз ауылдық әкімдігі – Қостанай облысы Меңдіқара ауданындағы әкімшілік бірлік.
Попов қазжуасы (лат. Gagea neopopovii) – лалагүлдер тұқымдасының қазжуа туысына жататын көп жылдық жуашықты өсімдік. Іле Алатауында кездеседі. Жуашығы сұр қабықпен қапталған. Дегелек жапырағы сабағын биіктетеді сабақ жапырағы қандауыр пішінді, қысқа. Үлкен бip гүлi болады. Гүлсерігінің бip бөлігі жалпак, ұзындығы 12-14 мм, ені 4-5 мм, сарғыш ақ түсті. Маусым-шілдеде гүлдеп, тамызда жемістенеді. Тұқымынан кебейеді. Сирек кездесетін жидешік. Қазақстанның "Қызыл кітабына" енгізілген. ## Дереккөздер * Қазақстан өсімдіктер әлемінің асыл қазынасы
Тамырдәрі (лат. Veratrum) – Melanthiaceae тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. ## Түрлері * Veratrum album – Ақ тамырдәрі * Veratrum lobelianum – Маралқурай немесе Лобель тамырдәрісі * Veratrum nigrum – Қара тамырдәрі немесе қоянқұлақ ## Дереккөздер
Бауыржан Кеңесбекұлы Оспанов (12 наурыз, 1968 жыл, Жыланды ауылы, Алматы облысы) - белгілі қазақ кәсіпкері, меценат. "ZHERSU" инвестициялық-өндірістік корпорациясының бақылау кеңесінің төрағасы, Қазақстан бокс және күрес федерацияларының вице-президенті. Forbes Kazakhstan журналы Бауыржан Оспановты 2014 жылғы Қазақстанның 50 бай адамы тізіміне кіргізді. Ол тізімде 320 миллион доллармен 32 орынға орналасты. ## Өмірбаяны ### Білімі Бауыржан Оспанов 1985 жылы мектепті бітіргеннен кейін Алматы қаласындағы Энегетика институтының Электр станциялары мамандығына түседі.2000 жылы Қазақ мемлекеттік басқару академиясын "Халықаралық экономикалық қатынастар" мамандығы бойынша оқыған. ### Еңбек жолы * 1992 – 1995 ж. – НПП «Технопром», директордың коммерция жөніндегі орынбасары * 1995 – 1997 ж. – «Назар» АҚ, вице-президент * 1997 – 2001 ж. – «АЕК Инжиниринг» ЖШС, директордың орынбасары * 2001 – 2008 ж. – «TSC Group Corporation» ЖШС, Директорлар кеңесінің төрағасы * 01.10.2008 ж. бастап – «ZHERSU» ИӨК" ЖШС, бақылау кеңесінің төрағасы ### Жеке өмірі Үйленген. Әйелі: Айтжанова Аида Меңдешқызы. 6 баланың әкесі. ### Қоғамдық өмірі Бауыржан Оспанов 2006 жылы балалар жазушыларын қолдауға арналған "Дарабоз" сыйлығын тағайдаған. Аталмыш сыйлық жыл сайын дәстүрлі түрде ұйымдастырылып келеді. Бауыржан Оспанов Қанат Исламға және Жанқош Тұраровқа демеушілік қолдау көрсетеді. ## Дереккөздер
«Ақ жайық» – Атырау облысындағы кең тараған әрі тұңғыш тәуелсіз апталық басылым. Орыс тілінде шығады, 1999 жылы таралымның бір бөлігі қазақшаға аударылып таратыла бастады. Алғашқыда «Компаньон» (1991), кейін «Местное обозрение» (1992) аталып, шағын көлемде жарық көрген газет 1993 жылы мамыр айынан «Ақ жайық» аталды. Бұл - нарық жағдайына бейімделген, облыс, республика көлемінде өзін-өзі қаржыландыруға толық көшкен алғашқы газеттердің бірі. Басылымды шығарушылар ЖШС құрып, аталған газетке құрылтайшы болды. Алғашқы редакторы Ә. Мұқашев (кейін «Ақ жайық» серіктестігінің директоры), ал дербес тәуелсіз газетке көшкеннен бастап (1994) редакторы С. Қайырханов. «Ақ жайық» апталығының негізгі бет-бейнесі бүгінгі күннің өзекті жаңалықтарын жедел көрсетуімен, мәселелерді ашық та өткір қоя білуімен ерекшеленеді. Жарнамаға кең орын беріледі. «Ақ жайық» «СОРОС - Қазақстан» қорының грантына ие болды (1998). Басылым интернет жүйесіне қосылған. Газет 2000 жылы 40 бет болып, 16 мың таралыммен шығып жүрді. Қазіргі кезде бет саны 160-қа дейін барады. ## Дереккөздер ## Сыртқы сілтемелер * «Ақ Жайық» газетінің жеке торабы (сайты)
Ақ жайық * Ақ Жайық — Атырау облысы көлемінде таралып шығатын газет. * Ақ Жайық — Ән-би ансамблі. ## Тағы қараңыз * Ақжайық
Ақжайық — Атырау облысы, Махамбет ауданындағы ауыл, Ақжайық ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Махамбет ауылынан солтүстікке қарай 23 км-дей жерде, Жайық өзенінің сол жақ жағалауында Атырау—Индер тас жолының бойында орналасқан. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 964 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 1214 адам (640 ер адам және 574 әйел адам) болса, 2009 жылы 1179 адамды (627 ер адам және 552 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 1128 адамды (569 ер адам және 559 әйел адам) құрады. ## Мәдени-әлеуметтік мекемелері * Қызылүй орта мектебі — 1880-1890 жылдарда патшалық Ресей үкіметі қазақ балаларын орысша оқытып, қызметке пайдалану үшін, әр жерден орыс-қазақ бастауыш білім беретін мектептер салдыра бастады. Солардың бірі Есбол Қызылүйі аталған мектеп. Оның негізі 1881 жылы қаланды. Есбол қазіргі кездегі 7 және 8 ауылдың ортасындағы Есбол сайының жағасынан жергілікті азаматтар кірпіш құйып, күйдіріп дайындаған. Мектеп құрылысы негізгі екі оқу корпусынан, жатаханадан, асханадан, моншадан және мұғалімдерге арналған екі пәтерден тұрған. Азамат соғысы жылдарындағы аласапыранда мектепте оқу процесі уақытша тоқтаған. 1924 жылдан бастап қайтадан жұмыс жасаған. 1929 жылдан бастап мектеп «Есбол шаруа жастарының жеті жылдық мектебі» болып қайта аталған. 1934-1940 жылдары мектеп орталау деп аталып, 1940 жылдан соң орта мектепке айналған. 1944 жылы су тасуға байланысты «Есбол» деген жерде орналасқан «Қызылүй» маңындағы ел жаңа қонысқа – осы күнгі «Ақжайық» (№8 ауыл) ауылының орталығына көшуге орай сол жердегі (бұрынғы ескі ауыл) бастауыш мектеп үйіне көшіріліп, жыл сайын қосымша сынып бөлмелері салынып кеңейтілді. Сонымен жаңа орынға көшірілген мектеп 1957 жылдан 1977 жылға дейін сегіз жылдық мектеп ретінде жұмыс жасайды. 1978-1979 оқу жылынан бастап Қызылүй қайтадан орта білім ордасына айналды. Бүгінгі таңда Қызылүй орта мектебінде 217 оқушы білім алып, 39 мұғалім дәріс беруде. Мектеп 2012-2013 оқу жылында күрделі жөндеуден өтіп, кабинеттер бүгінгі заман талабына сай безендірілген. * "Арай" бөбекжай-бақшасы * "Ақжайық" мәдениет үйі * Балалар-жасөспірімдер спорт кешені — 2019 жылы қыркүйекте ашылды. Кешеннің сыйымдылығы - 160 адам. ## Ауыл көшелері * Ақжайық көшесі * Ақтөбе көшесі * Ғұбайдолла Бердиев көшесі * Есбол көшесі * Көшқали Ыбыраев көшесі * Қарашығанақ көшесі * Қызылүй көшесі * Махамбет Өтемісұлы көшесі * Мұхтар Рахметов көшесі * Тәуелсіздік (Жеңістің 40 жылдығы) көшесі ## Дереккөздер
Аққайың (2006 ж. дейін – Сорочинко) — Атырау облысы Махамбет ауданы, Бейбарыс ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 36 км-дей жерде, Жайық өзенінің оң жағалауында орналасқан. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 174 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 130 адам (60 ер адам және 70 әйел адам) болса, 2009 жылы 89 адамды (46 ер адам және 43 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 78 адамды (52 ер адам және 26 әйел адам) құрады. ## Елді мекендегі көшелер * Нұрпейіс Байғанин көшесі * Тұрар Рысқұлов көшесі ## Дереккөздер
Сарыбастау — Жамбыл облысы Қордай ауданы, Ноғайбай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Қордай ауылының солтүстік-шығысында 18 км-дей жерде орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Бейбарыс — қазақтан шыққан Мысыр сұлтаны. Елді мекен: * Бейбарыс — Атырау облысы, Махамбет ауданындағы ауыл. Басқа мағыналар: * Бейбарыс — Атырау қаласының атынан ойнайтын хоккей клубы. * Бейбарыс сұлтан мешіті
Ірі гүлді шолпанкебіс (лат. Cypripedium macranthos) — сүйсіндер тұқымдасының шолпанкебіс туысына жататын Қазақстанда сирек кездесетін, таралу аймағы тарылып бара жатқан түр. шағын топ болып анда-санда Солтүстік Қазақстан мен Алтайда кездеседі. Қазақстан жерінен тыс Еуразия мен Азияның орманды аймақтарында, Қиыр Шығысқа дейін таралған. Жапырақты, сирек қарағайлы және аралас ормандарда, шалғынды алаңқай мен ылғал шабындықтарында өсетін тамыр сабақты ірі орхидея. Тұқымы арқылы көбейеді, қайта өсуі әлсіз. Алғашқы үш жылда жер астында тіршілік етеді. Тек төртінші жылы бір жасыл жапырағы бар жер беті өскені пайда болады. Көшеттің өскінінен алғашқы гүлденгенге дейін 15 жыл уақыт өтеді. ## Дереккөздер * ISBN 9965-24-750-1 ↑Қазақстан өсімдіктер әлемінің асыл қазынасы
Жалғансай — Атырау облысы Махамбет ауданындағы ауыл, Жалғансай ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 4 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 1133 адам (555 ер адам және 578 әйел адам) болса, 2009 жылы 1246 адамды (630 ер адам және 616 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 1240 адамды (633 ер адам және 607 әйел адам) құрады. ## Мәдени-әлеуметтік мекемелері * Жалғансай орта мектебі — 2015 жылы жаңа мектеп ғимараты пайдалануға берілген. * "Көктем гүлі" бөбекжай-бақшасы — 1960 жылы «Первомайский» совхозының бөлімшесі болған Жалғансай ауылында тұрғындардың балалары үшін қарапайым шатырлы үйде, 15-20 балаға арналып ашылды. Балабақша 1970 жылдан бастап 50 орындық, 1972 жылдан бастап 80 орындық болып кеңейтілді. 1976 жылы Жалғансай  бөлімшесі өз алдына кеңшар болып шаңырақ  көтеруіне байланысты, 1980 жылы 90 орындық типтік жобамен балабақша ғимараты салынып, пайдалануға берілді. 1998-2002 жылдар аралығында балабақша маусымдық жұмыс кестесінде жұмыс жасады. 2004 жылы балабақша толық жөндеуден өтіп, балабақша толық қуатында жылдық жұмыс жүйесіне көшті. * «Шалқыма» мәдениет үйі ## Дереккөздер
Өтешқали Атамбаев (2006 ж. дейін – Топайлы) — Атырау облысы Махамбет ауданы, Ақтоғай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан солтүстікке қарай 34 км-дей жерде. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 112 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 94 адам (55 ер адам және 39 әйел адам) болса, 2009 жылы 71 адамды (38 ер адам және 33 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 29 адамды (16 ер адам және 13 әйел адам) құрады. ## Елді мекендегі көшелер * Ғабдол Сланов көшесі ## Дереккөздер
Бала Ораз ауылы (2006 ж. дейін – Канал) — Атырау облысы Махамбет ауданы, Ақтоғай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан солтүстікке қарай 18 км-дей жерде. ## Тарихы Ауылдың Бала Ораз аталуының ерекше мәні бар. Өткен ғасырларда ауыздыға сөз бермейтін, атағы дүйім елге жайылған айтыскер Ораз ақын болды. Оның зираты бұл ауылдан 25 шақырым жерде. Бұдан үш-төрт жыл бұрын ақынның есімі осы елді мекенге берілді. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 56 адам (33 ер адам және 23 әйел адам) болса, 2009 жылы 54 адамды (29 ер адам және 25 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 53 адамды (24 ер адам және 29 әйел адам) құрады. ## Елді мекендегі көшелер * Айша бибі көшесі ## Дереккөздер
Кеңөріс (2006 ж. дейін – Карманово) — Атырау облысы Махамбет ауданы, Ақтоғай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан солтүстікке қарай 23 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 62 адам (30 ер адам және 32 әйел адам) болса, 2009 жылы 57 адамды (32 ер адам және 25 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 17 адамды (10 ер адам және 7 әйел адам) құрады. ## Елді мекендегі көшелер * Шоқан Уәлиханов көшесі ## Дереккөздер
Талдыкөл (2006 ж. дейін – Редут) — Атырау облысы Махамбет ауданы, Бейбарыс ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 40 км-дей жерде. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 591 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 751 адам (368 ер адам және 383 әйел адам) болса, 2009 жылы 871 адамды (415 ер адам және 456 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 1133 адамды (553 ер адам және 580 әйел адам) құрады. ## Мәдени-әлеуметтік мекемелері * Талдыкөл орта мектебі — 1920 жылы Редутта 2 кластық орыс және қазақ мектебі ашылған. 1931 жылдан бастап Редут бастауыш мектебі 7 жылдық орыс-қазақ мектебі болып үлкейтілді. 1962 жылы Редут сегіз жылдық мектебі болып атала бастады. Мектеп үйі Шампалов Федордың (орыс көпесі) ағаштан тұрғызылған үйіне көшірілді. 2001 жылдан бастап Редут негізгі мектебі орта мектеп болып құрылды. 2006 жылдан бастап Редут орта мектебі Талдыкөл орта мектебі деп атала бастады. 2010 жылы ауылымызда 250 орындық «100 мектеп, 100 аурухана» мемлекеттік бағдарламасы бойынша жаңа үлгідегі мектеп салынды. 2012 жылдан бастап мектеп жанынан 50 орындық балабақша ашылып, Талдыкөл мектеп-балабақша кешені деп атала бастады. * "Айналайын" бөбекжай-бақшасы — 2018 жылы ашылды. Балабақша 160 орынға шақталған. * «Талдыкөл» ауылдық мәдениет үйі * Талдыкөл фельдшерлік-акушерлік пункті — 2023 жылы желтоқсанда жаңа ғимараты ашылды. Емхана 25 келушіге арналған. ## Діни мекемелері * «Жәмил» мешіті — 2022 жылы сәуірде пайдалануға берілді. Мешіттің сыйымдылығы 300 орындық. ## Елді мекендегі көшелер * Аман Есалыұлы көшесі * Әбдірахман Құскелдиев көшесі * Әлия Молдағұлова көшесі * Жамбыл Жабаев көшесі * Қаныш Сәтбаев көшесі * Мәңгілік ел көшесі * Мұхтар Әуезов көшесі * Оңай Шонаев көшесі * Ораз Жандосов көшесі * Сәкен Сейфуллин көшесі * Шәкен Айманов көшесі ## Дереккөздер
Бейбарыс (2006 ж. дейін – Чкалово) — Атырау облысы Махамбет ауданындағы ауыл, Бейбарыс ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Жайық өзенінің оң жағалауында, аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 26 км-дей, Атырау қаласынан солтүстік-батысқа қарай 23 км жерде орналасқан. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 1837 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 2125 адам (1089 ер адам және 1062 әйел адам) болса, 2009 жылы 2429 адамды (1211 ер адам және 1218 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 2553 адамды (1291 ер адам және 1262 әйел адам) құрады. ## Тарихы Бейбарыс ауылының негізі 1938 жылы қаланған. Сол кездегі "Сарайшық ауылдық" советіне қарасты «Павлов» колхозын төраға Ян-Бон Чун, «Авангард» колхозын төраға Ким Семен басқарды. 1953 жылы ұсақ колхоздарды ірілендіру саясаты негізінде Жаманқаладағы «Верный путь» колхозымен және Жалғансайдағы «1 Май» колхозы бірігіп, іріленіп, «1 Май» колхозы құрылады. Жалғансайдағы «1 Май» колхозын 1май мерекесі қарсаңында құрылуына байланысты осылай атау ұйғарылған. Ал «Сарайшық» ауылдық советіне қарасты «Павлов» және «Авангард» колхоздарының бірігуі нәтижесінде «Чкалов» колхозы құрылды. 1960 жылдары «1 Май» мен «Чкалов» колхоздары қосылып «1 Май» совхозы құрылды. Совхоз орталығы әуелгі кезде МТС орналасқан Жаманқалада болса, кейін 1965 жылы Чкалов селосына көшіріледі. Сол жылдардан бері қарай совхозға И.Д.Брагин, Ш.Қуанышалиев, Ғ.Нұғыманов, Н.Сұлтанов, Қ.Сиранов сияқты азаматтар басшылық жасап, оның көркейіп, өркендеуіне елеулі үлестерін қосты. Қазіргі уақытта «1 Мамыр» ЖШС-тігін А.Ескариев басқарады. Чкалов селосы атауы 2007 жылы Бейбарыс селосы болып өзгертілді. Чкалов селосы болып, 1937 жылы Советтер Одағының батыры В.П. Чкаловтың Америкаға тура қонбастан ұшып баруын ұлығылау аталған еді. 1978 жылы «Чкалов ауылдық советі» «Чкалов селолық Кеңесі» болып қайта құрылды.1992 жылдан бері «Чкалов селолық округі» болып аталады. Округ қарамағына Редут, Сорочинко, Чкалов селолары кірген. Қарамырза, Тоқал, Бұзаутүбек, Қызылжар, Мойнақ учаскелері де округке енеді. 2006 жылы Чкалов селосы Бейбарыс селосы болып қайта аталды. ## Мәдени-әлеуметтік мекемелері * А.Байтұрсынұлы атындағы орта мектеп - алғашқы мектеп 1938 жылдың күзінде шағын бір бөлмелі саман тастан қаланған шатырсыз жәй үйде 1-ші, 2-ші, 3-ші орыс-кәріс сыныптары болып ашылды. Ол үй күні бүгінге дейін бар. Мектептің арнаулы құрылысын салу 1940-1941 жылдары басталды. Мектеп алғашқы кезде «Сарайшық орта мектебі» деп аталған. Жаманқала мен Сарайшықтағы бұзылған шіркеулердің тастарын әкеліп, орталау (1-8 сыныптар) орыс-кәріс мектебіне пайдалануға берілді. Ал, 9-10 сыныптар оқушылары Сорочинко мен Жаманқаладағы интернаттарда жатып оқыды. Мектепке Чкалов есімі 1938 жылы В.П.Чкаловтың еш жерге қонбастан Америкаға ұшып баруын ұлығылау негізінде селоға Чкалов есімін беруге байланысты аталды. Ал Чкалов орта мектебінің алғашқы құрылысына қосымша ғимараттар 1953-1965 жылдары салынды. 2013 жылы "100 мектеп, 100 аурухана" бағдарламасымен салынған 300 орындық мектеп ғимараты пайдалануға берілді. 2019 жылы 24 қаңтарда Чкалов орта мектебіне Ахмет Байтұрсынұлының есімі берілді. * "Балдырған" бөбекжай-бақшасы – алғаш рет 1938 жылы ашылған. 1966 жылы наурызда жаңа 40 балалық балабақша ашылды. 1971 жылы балабақша совхоз кеңсесінің босаған ғимаратына көшірілді. 1987 жылы 140 орындық жаңа балабақша пайдалануға берілді. * «Жас Дәурен» мәдениет үйі – Чкалов селолық клуб үйінің іргетасы 1942 жылы қаланды. 1987 жылы типтік жобада 2 қатарлы жаңа иәдениет үйі пайдалануға берілді. ## Діни ұйымдары * "Қасым хан" мешіті - 2020 жылы қазан айында ашылған. Мешіт сыйымдылығы 300 адамға шақталған. ## Елді мекендегі көшелер * Абай Құнанбаев көшесі * Амангелді Иманов көшесі * Астана көшесі * Әжігерей Қалымов көшесі * Әйтеке би көшесі * Бану Хисмеденова көшесі * Бауыржан Момышұлы көшесі * Бейбітшілік көшесі * Дінмұхамед Қонаев көшесі * Жамал Дүйсенғалиева көшесі * Қуаныш Сиранов көшесі * Төле би көшесі ## Дереккөздер
Қанды алмаз немесе қақтығыс алмазы деп белгілі бір аймақта соғыс жүріп жатқан кезде алмаз өндіруден түскен ақша билікке қарсы шығып жатқан халықтың өз ішіндегі қаруланған отрядтарын, басқыншылық әскерін немесе далалық командирлер әрекетін қаржыландыруға кетуін айтады. "Қанды алмаз" термині әлемдік алмаз саудасында үштен екі бөлігін өндіретін Африкаға қатысты айтылады. ## Тарихы ### Ангола Ангола,  Португалияның бұрынғы отары, тәуелсіздігін 11 қараша 1975 жылы алды. Анголаны азат ету үшін ұлттық қозғалыс (МПЛА - Movimento Popular de Libertação de Angola, MPLA), Анголаның толық тәуелсіздігі үшін ұлттық одақ (УНИТА - португал тілінде União Nacional para a Independência Total de Angola, UNITA) және Анголаны азат ету ұлттық майданы (ФНЛА - португал тілінде Frente Nacional de Libertação de Angola, FNLA) 1974 жылдан 2001 жылға дейін азаматтық соғыс жүргізді.  1992 жылдан 1998 жылға дейін Биссес келісімінің ырқынан тыс билікпен болған соғысты қаражатпен қамтамасыз ету үшін, УНИТА алмаздарды  3,72 миллиард АҚШ доллары көлеміндегі суммаға сатты УНИТА қозғалысын қаржыландырудағы алмаздың рөлін түсінген БҰҰ 1998жылы БҰҰ Қауіпсіздігі Кеңесінің 1173 және 1176- резолюцияларын қабылдады, мұнда Анголадан қақтығысты алмаздарды сатып алуға тыйым салды. 1173-Резолюция алмаз саудасын әскери жағдайды қаржыландырудың көзі ретінде алғаш айтылған БҰҰ-ның резолюциясы болды. Деректерге сәйкес, 1980 жылдары өндірілген алмаз саудасынан түскен қаржының 20%-ы заңсыз болған, ал 19%-ы қақтығысты алмаз саудасы болған. 1999 жылы Бүкіләлемдік алмаз кеңесі бағалауына сәйкес заңсыз алмаз саудасы 3,06%-,а дейін, ал 2004 жылы шамамен 1%-ға төмендеген.. ### Конго Республикасы 2004 жылы Конго Республикасы Кимберли Процесінен шығарылды, себебі мемлекеттің ресми түрде алмаз өндіретін өндірістері болмаса да, экспортқа күдік тудырарлықтай көр көлемдегі алмаз шығарылды. Сонымен қатар Конго Республикасы алмаз шығарудың сертификатын жалған жасады деп айыпталды. 2007 жылы Конго Республикасы Кимберли Процесіне қайта қабылданды ### Зимбабве Кимберли Процесін Сертификациялау схемасы  Зимбабвені шиеленісті деп таппады. Бұрындары алмасты Марангеде ретсіз өндірудің салдарынан Зимбабведегі алмаз контрабанда жағдайы Бүкіләлемдік алмаз кеңесі бақылауына көшті. 2010 жылы шілдеде Кимберли Процесін Сертификациялау схемасы бұған дейін талас тудырып келген Маранге территориясында өндірілетін алмаздарды заңды деп тауып, халықаралық нарықта сауда жасауға рұқсат берді, осыдан кейін бір ай өтпей, бақылаушының есебі шықты. ## Қанды алмазбен күрес Global Witness 1998 жылы өзінің "A Rough Trade" есебінде Африкадағы қақтығысты алмазбен байланыстырған бірінші ұйым болды. БҰҰ да қақтығыс алмаздарының соғыс шараларын қаржыландырудағы рөлін мойындады және 1998 жылы 1173 Қауіпсіздік Кеңесінің Резолюциясын қабылдады. 2008 жылы Фаулер өзінің есебінде УНИТА-ның (Анголаның толық тәуелсіздігі үшін ұлттық одақ) әскери қозғалыстарды қаржыландырып отырғаны туралы толық жазды, бұл сол жылы көктемде 1295 БҰҰ Резолюциясын қабылдауға мәжбүр етті және  Кимберлиде, ОАР, алмаз өндіретін оңтүстікафрикалық ел-экспортшылары жетекшілерінің кездесуі болды. Мұндағы мақсат - қақтығысты алмаз саудасын тоқтататын әдіс және сатып алушыларға әскери істерге алмаздардың қатысы жоқтығын дәлелдейтін көрініс механизмін ойлап табу ### Кимберли процесін сертификациялаудың схемасы 19 шілде 2000 жылы Бүкіләлемдік алмаз конгресінде,  Антверпенде, қақтығыс алмазы саудасына қарсы бағытталған резолюция қабылданды. Резолюцияға сәйкес, алмаздарды экспорттау және импорттауды сертификациялаудың халықаралық жүйесін жүргізу керек болды, ал сертификациялау процедурасынан өтпеген алмаз саудасына барлық елдерде заңды тұрғыдан тыйым салынуы керек. Барлық елдер қақтығысты алмаз контрабандасы үшін қылмыстық жауапкершілікке тартыруы тиіс, ал  алмаз саудасы бойынша айыбы дәлелденген тұлғалар  одан кейін Әлемдік алмаз ұйымдары биржасында алмаз саудасына қайта кіре алмайды . Сонымен қатар кейбір туристік орталықтардан (мысалы, Дубай) алмаз алып шығу үшін, алмаз иесі әуежайда Кимберли Процесі сертификатын көрсетуі тиіс болатын. Кимберлилік процесс, тіпті алмаз өндірудің отаны африкалық елдердің өзінде де жүргізілді. ## Ескерту
Томан — Атырау облысы Махамбет ауданы, Бақсай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 46 км-дей жерде. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 112 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 142 адам (66 ер адам және 76 әйел адам) болса, 2009 жылы 114 адамды (52 ер адам және 62 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 58 адамды (30 ер адам және 28 әйел адам) құрады. ## Елді мекендегі көшелер * Каспий көшесі ## Дереккөздер
Көздіқара — Атырау облысы Махамбет ауданы, Бақсай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 17 км-дей жерде, Нарын каналының жағалауында орналасқан. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 260 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 241 адам (120 ер адам және 121 әйел адам) болса, 2009 жылы 185 адамды (89 ер адам және 96 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 81 адамды (46 ер адам және 35 әйел адам) құрады. ## Елді мекендегі көшелер * Бәйтерек көшесі * Сарыарқа көшесі * Ұлытау көшесі ## Дереккөздер
«Қанды алма́з» (ағылшын тілінде Blood Diamond) —  экранға 2006 жылы шыққан режиссёр Эдвард Цвиктің шытырман оқиғалы драмасы. Фильмде басты рөлді Леонардо Ди Каприо, Джимон Хонсу және Дженнифер Коннелли ойнады. Оқиға 1999 жылы Сьерра- Леонде азаматтық соғыс кезінде жас контрабандист әрі алмаз өндірісін іздеп, сонымен айналысатын Дэнни Арчердің басынан өтеді. ## Сюжеті Балықшы Соломон Вандиді ауылына бас көктеп кірген Революциялық Біріккен майдан бүліншілік әскері жаулап алған еді. Ол отбасынан көз жазып қалады. Соломонды жас әрі күшті еркек ретінде қатыгез әскербасы Пуазон қадағалауындағы алмаз кен орнындағы жұмысқа жегеді. Алмаздар Революциялық Біріккен майданға олардың әскери экономикасын қаржыландыру, яғни бағалы тастарды қару-жарақтарға алмастыру үшін қажет. Соломонның кішкентай баласы Диа да басқа балалармен бірге бүліншілік әскерінің қолына түседі. Олардың «миын тазалау» арқылы Ревмайданның жас жауынгері етіп шығармақшы. Бір күні Соломон өзеннен үлкен алқызыл алмаз тауып алады, алайда оны тығып қою әрекетін Пуазон байқап қалады. Аз уақыт өтпей-ақ үкімет әскері шахтаға шабуыл жасағандықтан, капитан Пуазон тұтқынның көзін жойып үлгермейді. Ол да, Соломон да басқа бүлікшілермен бірге Фритаундағы түрмеге түседі. Сол уақытта Дэнни Арчер, ОАР әскерінің бұрынғы әскери адамы, қазір жалдамалы адам және қару-жарақ контрабандашысы, Либериядан алмаз контрабандасын өткізу үстінде ұсталған еді. Бұл алмаздар Арчердің бұрынғы командирі баукеспе дүниеқор полковник Кутзееге берілу керек. Ал оның артында Рудольф Ван де Каап және оның өкілі Руперт Симмонс басқаратын Tiara Diamond Company тұрған болатын. Ерекше алмаз туралы ел құлағынан естіген Арчер Соломонды түрмеден «босатуды» ұйымдастырады және ол Арчерді алмазға алып баратын болса, отбасын тауып беруге көмектесетінін айтады. Революциялық Біріккен майдан Фритаунға жаппай шабуыл жасайды әрі үкімет күшін талқан етеді, Арчер мен Соломон түн жамылғанда қаладан сытылып шығады. Америкалық журналист қыз Мэдди Боуэн Арчермен жарасып кетеді де, оны және Соломонды телеоператор кейпінде шекарадан өткізеді, есесіне екі жігіт Африканың «қанды алмазын» жеткізушілерді судан таза, сүттен ақ ету үшін, репортажға ақпарат тауып беруі керек еді. Алайда жолаушылар Ревмайданның жаудырған оғының астында қалады, атыс барысында барлық жаңалық жаршылары қайтыс болады. Арчер, Соломон және Мэдди өлімнен аман қалады және полковник Кутзее басқаратын оңтүстікафрикалық баскесерлер лагеріне жол тартады. Арчер мен Соломон лагерьді тастап, джунгли арқылы жолға шығады. Ал бұл кезде Мэдди қақтығыс аймағынан аластап жатқан шетелдіктермен бірге ұшаққа отырады. Өзімен бірге ол Арчердің қойын дәптерін алып кетеді, онда алмаздарды заңсыз жолмен алып шығу туралы ақпараттар, сызбалар — «адам аттары, фактілер, оқиғалар» бар еді. Әйтеуір Арчер мен Соломон капитан Пуазонның лагеріне жетеді, бірақ Соломон ендігісі әке ретінде мойындаудан бастартып отырған Дианы құтақарамын деп, қолға түсіп қалады. Арчер Кутзееге бүлікшілер лагерінің координатын хабарлайды, олар әуеден соққы жасап, абыр-сабырда Соломон капитан Пуазонды өлтіреді, Ревмайданның қалған бүлікшілері қақпанға түседі. Полковник Кутзее өзінің алмаздан үлесін алу (немесе оны толығымен алу) мақсатында Арчермен кездесуді қалайды және Соломонға тығып қойған тасын беруді, болмаса баласы Дианың өмірін қиятынын айтып қорқытады. Кутзеенің алмазды ала сала, бұні да, Соломонды да өлтіретінін түсінген Арчер Кутзеені атып өлтіреді, алайда өзі атыс кезінде қатты жараланады. Қатты қорыққан Диа Соломон мен Арчерді қарауылдайды, алайда әкесі мен баласының сыр шертіп әңгімелесуінен кейін, Соломон ұлын үйіне қайтуға көндіреді. Диа әкесімен бірге үйге қайтуға келіседі. Арчер, Соломон және Диа көрші тау жотасындағы ұшып-қону жолағына жетеді де, Арчер алдын-ала жоспарлаған ұшқышпен кездеседі. Алайда Арчер өзінің өлім аузында жатқанын сезіп, алмазды Соломонға береді, сосын соңғы рет Мэддиге хабарласады. Өзінің қойын дәптеріндегі «барлық ақпараттың шынайы» екенін хабарлайды да, Соломонға көмектесуін сұрайды. Осыдан кейін көп қан жоғалтқан Арчер қайтыс болады. Лондонда Соломон алмазды Симмонсқа 2 миллион фунт стерлингке сатып, өз отбасымен қауышады. Мэдди осы көріністі құпия түрде суретке түсіріп, көп ұзамай, сенсациялық мақала жариялайды. Онда алмаз саудасының қылмыстық сызбасын анық көрсеткен Мэдди Ван де Каап, Симмонс және оның компаниясын әшкере етеді. Соломон Мэддидің мақаласын оқып, Арчердің суретін танып, Кимберли (ОАР) конференциясында «қанды алмаз» туралы әңгімесін айтуды бастайды. ## Рөлдерде ## Марапаттар мен  номинациялар * 2006 — АҚШ киносыншылары Ұлттық кеңесінің премиясы бойынша екінші кезектегі ең үздік ер адам рөлі үшін Джимон Хонсуға берілді әрі жылдың ең үздік фильмдерінің ондығына кірді. * 2007 —  5 номинация бойынша "Оскар" премиясына ие болды: үздік ер адам рөлі (Леонардо Ди Каприо), екінші кезектегі ең үздік ер адам рөлі (Джимон Хонсу), үздік монтаж (Стивен Розенблюм), үздік дыбыстық монтаж (Лон Бендер), дыбысрежиссері (Энди Нельсон, Анна Белмер, Айвэн Шаррок). * 2007 — "Золотой глобус" премиясында үздік драмалық ер адам рөлі номинациясына қол жеткізді (Леонардо Ди Каприо). * 2007 — АҚШ киноактерлерінің Гильдия премиясында екі номинацияға ие болды: үздік ер адам рөлі (Леонардо Ди Каприо) және екінші кезектегі үздік ер адам рөлі (Джимон Хонсу). * 2008 —  «Грэмми» премиясында үздік альбом-саундтрек номинациясына ие болды (Джеймс Ньютон Ховард). ## Саундтрек Фильмге саундтректі «Blood Diamond» атаумен сазгер Джеймс Ховард шығарды. ### Композиция тізімі * Blood Diamond Titles (1:32) * Crossing the Bridge (1:41) * Village Attack (1:52) * RUF Kidnaps Dia (3:02) * Archer & Solomon Hike (1:55) * Maddy & Archer (1:56) * Solomon Finds Family (2:09) * Fall of Freetown (4:45) * Did You Bury It? (1:36) * Archer Sells Diamond (1:40) * Goodbyes (2:40) * Your Son is Gone (1:21) * Diamond Mine Bombed (4:31) ) * Solomon’s Helping Hand (1:11) * G8 Conference (2:36) * Solomon & Archer Escape (2:12) * I Can Carry You (1:30) * Your Mother Loves You (2:24) * Thought I’d Never Call? (3:56) * London (2:38) * Solomon Vandy (2:11) * Ankala (4:12) * Baai (4:37) * When Da Dawgs Come Out to Play (Album Version) (3:19) ## Дереккөздер * Официальный сайт фильма  (ағыл.)(ағылш.) * «Кровавый алмаз» (ағыл.) Internet Movie Database сайтында(ағылш.) на сайте Internet Movie Database * Кровавый алмаз (ағылш.) на сайте allmovie * «Кровавый алмаз» на сайте Box Office Mojo
Еңбекшіл — Атырау облысы Махамбет ауданы, Есбол ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 16 км-дей жерде, Жайық өзенінің сол жақ жағалауында Атырау—Индер тас жолының бойында орналасқан. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 216 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 427 адам (230 ер адам және 197 әйел адам) болса, 2009 жылы 272 адамды (142 ер адам және 130 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 250 адамды (123 ер адам және 127 әйел адам) құрады. ## Мәдени-әлеуметтік мекемелері * Еңбекшіл ауылының негізгі мектебі — 1990-1991 оқу жылында мектеп-балабақша болып ашылған. Мектеп сыйымдылығы 50 балаға арналған. Балабақша жабылып, 1996-1997 оқу жылында орталау мектеп статусын алып, 2004 жылдан бастап Еңбекшіл ауылының негізгі мектебі деп аталды. 2006 жылдың мамырынан бастап шағын орталық ашылды. 2019 жылы мектептің жаңа 80 орындық ғимараты салынып, пайдалануға берілді. ## Елді мекендегі көшелер * Мұстафа Шоқай көшесі ## Дереккөздер
Қызылжар — Атырау облысы Махамбет ауданы, Бейбарыс ауылдық округі құрамында болған ауыл. 2013 жылы таратылған. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстікке қарай 60 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 87 адам (48 ер адам және 39 әйел адам) болса, 2009 жылы 46 адамды (26 ер адам және 20 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Таңдай — Атырау облысы Махамбет ауданындағы ауыл, Бақсай ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 10 км-дей жерде, Бақсай каналының жағалауында Махамбет—Новобогат тас жолының бойында орналасқан. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 2086 адам (1055 ер адам және 1031 әйел адам) болса, 2009 жылы 1913 адамды (957 ер адам және 956 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 1943 адамды (1010 ер адам және 933 әйел адам) құрады. ## Тарихы Таңдай селосының табан тасы «Бақсай» кеңшарының құрамымен бірге қаланды. 1930-шы жылдардың басында селода жаңадан тұрғын үйлер салу жедел қарқындады. Сарайшықтағы бұрынғы орыс байларының үйлері бұзылып, құрылыс материалдары Таңдайға өгізбен, түйемен жеткізілген. Селоның Таңдай аталуы жайында сөз етер болсақ өз кезінде аты шыққан Бабыл есімді байдың Айдай және Таңдай деген екі сұлу қызы болған. Үлкені Айдайға атақты Бала Ораз Өтебайұлы ғашық болыпты. «Салайын сол Ораздың Айдайына» деп келетін өлең жолдары осыны аңғартады. Айдайдың сіңлісі Таңдай қайтыс болып, биік төбеге жерленген. Осы жер қазіргі Таңдай селосы. Ауылда 2000 жылы 624 орындық жаңа мектеп үйі пайдалануға берілсе, мектеп жанында 75 орындық интернат жұмыс істейді. 40-қа жуық бүлдіршін тәрбиеленетін «Райхан гүлі» балабақшасы 2004 жылдан бері жылдық жүйеге көшірілген. ## Мәдени-әлеуметтік мекемелері * Қ.Ахмедияров атындағы орта мектеп — алғашқы мектеп 1930 жылы 30 балалық интернаты бар, 160 оқушыға арналған бір қабатты бастауыш мектеп болып ашылған. Мектеп 1935 жылы орталау мектеп болып құрылды. 1958-59 оқу жылында мектеп толықтай орта мектеп болып қалыптасты. 1964-65 оқу жылында 320 балалық типтік мектеп үйі пайдалануға берілді. Мектеп 2000 жылы жаңа 624 орындық ғимаратқа көшті. 2017 жылы Таңдай орта мектебіне Қаршымбай Ахмедияровтың есімі берілді. * "Райхан гүлі" бөбекжай-бақшасы ## Діни ұйымдар қызметі * Таңдай ауылдық мешіті — 2022 жылы қыркүйек айында ашылған. Мешіттің сыйымдылығы 150 орынға шақталған. Заман талаптарына толықтай жауап беретін мешіт ерлер және әйелдер залы, дәрісхана, Құран оқитын бөлме, асхана, таһаратханамен қамтамасыз етілген. Сонымен бірге, мешіт жанынан 100 орындық асхана салынған. ## Елді мекендегі көшелер * Абай Құнанбаев көшесі * Амангелді Иманов көшесі * Әлия Молдағұлова көшесі * Бала Ораз көшесі * Бақсай көшесі * Жаңа ауыл көшесі * Исатай Тайманов көшесі * Қажымұқан Мұңайтпасұлы көшесі * Қаныш Сәтбаев көшесі * Қаршыға Ахмедияров көшесі * Құрманғазы Сағырбайұлы көшесі * Махамбет Есенбаев көшесі * Махамбет Өтемісұлы көшесі * Мәншүк Мәметова көшесі * Нұрмұхан Жантөрин көшесі * Пангерей Бердешов көшесі ## Дереккөздер
Ортақшыл — Атырау облысы Махамбет ауданындағы ауыл, Есбол ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 10 км-дей жерде, Жайық өзенінің сол жақ жағалауында Атырау—Индер тас жолының бойында орналасқан. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 1150 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 1403 адам (698 ер адам және 705 әйел адам) болса, 2009 жылы 1322 адамды (681 ер адам және 641 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 1169 адамды (588 ер адам және 581 әйел адам) құрады. ## Мәдени-әлеуметтік мекемелері * Қосарал орта мектебі * "Балақай" бөбекжай-бақшасы * «Самал» мәдениет үй" * Заурал селолық учаскелік ауруханасы ## Елді мекендегі көшелер * Абай көшесі * Алаш Тұржанов көшесі * Жабу Дөкесов көшесі * Жолдас Жаскеленов көшесі * Исатай көшесі * Кеңес көшесі * Құрманғазы көшесі * Махамбет көшесі * Сағын Алпатанов көшесі ## Дереккөздер
Алмалы — Атырау облысы Атырау қалалық әкімдігіне қарасты Алмалы ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Атырау қаласынан солтүстікке қарай 16 км жерде Жайық өзенінің оң жағасында орналасқан. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 1688 адам (855 ер адам және 833 әйел адам) болса, 2009 жылы 2263 адамды (1132 ер адам және 1131 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 3684 адамды (1904 ер адам және 1780 әйел адам) құрады. ## Әлеуметтік және мәдени нысандары Алмалыда орта мектеп, бала бақша, халыққа қызмет көрсету нысандары бар. Тұрғындары елді мекендермен автомобиль жолдары арқылы қатынасады.«Алмалы құс» серіктестігі – өңірде құс еті мен жұмыртқа шығаратын ірі кәсіпорынның бірі болып саналады. * Алмалы орта мектебі * «Бұлбұл» бөбекжай-балабақшасы * "Алмалы" ауылдық мәдениет үйі * Дәрігерлік амбулатория ## Ауыл суреттері ## Елді мекендегі көшелер * Атырау көшесі * Балуан Шолақ көшесі * Бәйтерек көшесі * Бейбітшілік көшесі * Болашақ көшесі * Ғали Орманов көшесі * Ғарифолла Құрманғалиев көшесі * Даңқ көшесі * Доспамбет жырау көшесі * Есбол көшесі * Жаңа құрылыс көшесі * Жас желек көшесі * Жастар көшесі * Жәнібек хан көшесі * Жәңгір хан көшесі * Зейнолла көшесі * Камал Ізмұхамедов көшесі * Көгалды алаң көшесі * Көшен көшесі * Қабдолла көшесі * Мұқан Төлебаев көшесі * Мұстафа Өзтүрік көшесі * Нәубет Нұралин көшесі * Өзен жағасы көшесі * Сандуғаш көшесі * Сары дала көшесі * Сатыбалды Дощанов көшесі * Теңдік көшесі * Хисмеденов көшесі * Шара Жиенқұлова көшесі ## Дереккөздер
Батпақ жылантамыры (лат. Epipactis palustris) — сүйсіндер тұқымдасының жылантамыр туысына жататын сирек кездесетін, саны қысқарып бара жатқан түр. Қазақстанның солтүстігінде және шығыс пен оңтүстік тауларында – Алтайдан Батыс Тянь-Шаньға дейін кезедеседі. Республика жерінен тыс Азия мен Еуропада кең таралған. Ылғал, балшықты шалғынарда, қияқөлеңді саз балшықтарда, бұталар арасында және жағалаудағы жапырақты ормандарда өседі. Ұзын жатағай тамырсабағымен және кәдімгі биік сабағымен (70 см-ге дейін), көптеген сопақша жарырақтарымен ерекшеленеді. Ернінің қабыршақ тәрізді бөлігінен бөлінетін шырын, тозаңдандырғыш насекомдарға есірткілік әсер етеді. Оның ұйықтататын әсерінен (сондықтан «ұйықтатқыш» деп атайды) жабыйы бал аралары мен аралар ұша алмай, тек гүлден гүлге жорғалап қозғалады. Осылай жаппай тозаңдандыруға жетеді, яғни 80 % жеміс береді. Тұқымы жеңіл, ұсақ (әр жемісте 4500-ге дейін). Туыстың ең сәнді өкілдерінің бірі, өте ертеден мәдени өсіріледі.(III ғасырдан бері). Табиғаттағы саны батпақты жерлердің құрғауынан, өзендердің су тәртібінің бұзылуынан, малдың таптауынан және отаудан қысқарып отыр. Шағын популяциялары Ақсу-Жабағылы қорығы мен «Бурабай» ұлттық паркінде қорғалады. ## Дереккөздер Қазақстан өсімдіктер әлемінің асыл қазынасы. Қазақстан Қызыл кітап беттерінен. Алматы: «Алматыкітап» ЖШС, 2006. – 34 бет.
Мияко (жап. 宮古島) (Миякодзима) — Мияко аралдар тобының ең үлкені, Жапониядағы Рюкю архипелагінің Сакисима аралдарының арасында көлемі бойынша екінші арал. Әкімшілік жағынан Окинава префектурасының Мияко уездінің Мияко округіне кіреді. ## Географиясы Жазықтық арал, ең биік нүктесі — биіктігі 115 м. Накао тауы. Өзендер жоқ, алайда аралдың оңтүстігінде Ираэван кішігірім көлі бар. Аралдың ауданы — 158,7 км². ## Халық саны Халық саны шамамен 55 914 адамды құрайды (2006). Арал өте тығыз қоныстанған, қоныстар бір-біріне тығыз орналасқан. Олардың арасында ең үлкені Хирара қаласы болып табылады, сондай-ақ Гусукубэ (Фукудзато), Есино, Бор, Мацубару және Каримата елді мекендері бар. Көпір арқылы Икэма аралымен қосылған. ## Галерея * * * * ## Сілтемелер * Официальный сайт  (жап.). Басты дереккөзінен мұрағатталған 12 мамыр 2012. Тексерілді, 19 қаңтар 2011. * Pantu in Japanese  (жап.). Басты дереккөзінен мұрағатталған 12 мамыр 2012. Тексерілді, 19 қаңтар 2011. * Miyako Folklore English translation by Mark Wisniewski  (ағыл.). Басты дереккөзінен мұрағатталған 12 мамыр 2012. Тексерілді, 19 қаңтар 2011. * THE NATURE OF THE MIYAKO ISLANDS  (ағыл.). Басты дереккөзінен мұрағатталған 12 мамыр 2012. Тексерілді, 19 қаңтар 2011.
Алға — Атырау облысы Махамбет ауданындағы ауыл, Алға ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Жайықтың сол жағалауында, аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 32 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы тұрғындар саны 1746 адам (888 ер адам және 858 әйел адам) болса, 2009 жылы 1859 адамды (962 ер адам және 897 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 2051 адамды (1036 ер адам және 1015 әйел адам) құрады. ## Тарихы Өткен ғасырдың отызыншы жылдары Жайық жағасынан үйлер тұрғызылып, шашыраңқы отырғандар ұжымдастырылып, бір қонысқа орналасады да, ол мекенге алғашқы үй салған Құлтай деген кісінің есімі беріліп, «Құлтай» атанады. Ол мекен 1957 жылғы тасқында суға кетіп, жаңа орыннан Алға ауылы бой көтереді. Осында құрылған «Қызыл ақырап» ұжымшары егін егіп, мал шаруашылығын кәсіп еткен болса, соғыс жылдары «Жаңа жол», «Жаңа шаруа», «Красный Каспий» ұжымшарлары балық аулаумен айналысқан. 1959 жылы «Жаңа шаруа» ұжымшары Алғаға көшіріліп, іріленген «ХХІ партсъезд атындағы» ұжымшар құрылып, 1972 жылы ол атауы өзгермей, кеңшар болды. 1991 жылы кеңшар таратылып, «Алға» ұжымдық кәсіпорны, 1994 жылы «Мұра» өндірістік кооперативі және 11 шаруа қожалық құрылды. ## Мәдени-әлеуметтік мекемелері * Алға орта мектебі * "Қарлығаш" бөбекжай-бақшасы * Алға ауылдық мәдениет үйі ## Ауыл көшелері * Ақжайық көшесі * Ақсай көшесі * Әбілхайыр хан көшесі * Елорда көшесі * Желтоқсан көшесі * Каспий көшесі * Құрманғали Иманғазиев көшесі * Махамбет Өтемісұлы көшесі * Нұрмұхан Жантөрин көшесі * Орталық көшесі * Өткелбай Жиеналиев көшесі * Тегісшіл көшесі * Халел Досмұхамедұлы көшесі ## Ауыл суреттері ## Дереккөздер
Өтешқали Атамбаев (2006 ж. дейін – Топайлы) — Атырау облысы Махамбет ауданы, Ақтоғай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан солтүстікке қарай 34 км-дей жерде. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 112 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 94 адам (55 ер адам және 39 әйел адам) болса, 2009 жылы 71 адамды (38 ер адам және 33 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 29 адамды (16 ер адам және 13 әйел адам) құрады. ## Елді мекендегі көшелер * Ғабдол Сланов көшесі ## Дереккөздер
Есбол — қазақ халқында ер адам есімі. Сондай-ақ елді мекен атаулары: * Есбол — Атырау облысы, Индер ауданындағы ауыл. * Есбол — Атырау облысы, Махамбет ауданындағы ауыл.
Ақтоғай — Атырау облысы Махамбет ауданындағы ауыл, Ақтоғай ауылдық округі орталығы. ## Тарихы Ауылдың жаңаруы 1981 жылы "Қазақ КСР-ның 60 жылдығы" атындағы жем-шөп кеңшарының құрылуымен байланысты. "Ақтоғай" деп атау қойған 1981-1990 жылдары осы кеңшардың директоры болған, кеңшарды құруда атаулы еңбек сіңірген ардагер Атиғолла Жарылғасов болатын.Аталған кеңшар Шой, Бақсай ауылының солтүстігінен бой көтерген. Шойдың іргесі XVII ғасырдың 1615-1620 жылдары қаланғандығы жайлы дерек бар. Патша үкіметі Еділ бойы, Орал, Сібір мен Қазақстан өңірінде әскери бекіністер салуға кіріскен кезде, Жайық өзенінің жағалауында орыс-казактардың күшімен Сахарная, Калмыков, Гребенщиков, Кулагино, Зелёный, Карманово, Тополинск (Топайлы), Чуйский (Шой) т.б. әскери бекіністер салып, патша үкіметінің суық қаруланған орыс-казак әскерлері тұрақтаған. Кейін "Бақсай бекінісі" аталады. Ресей империясының 1868 жылғы әкімшілік реформасына байланысты село дәрежесі берілген.Азамат соғысы жүріп жатқан кезеңнің қақ ортасында 1919 жылы Бақсай селолық советі құрылып, 1942 жылға дейін орталығы міндетін Бақсай селосы атқарған.Бақсай ауылының орнынан Ақтоғай селолық кеңесі 1981 жылы 10 қарашада Қазақ КСР-ның Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен құрылған. Ақтоғай селолық кеңесі Ақтоғай селолық округі болып 1994 жылдың сәуір айында өзгертілген. 1996 жылдың 31 желтоқсанында "Ақтоғай ауылдық округінің әкімі аппараты" болып өзгеріп, мемлекеттік қайта тіркеу туралы куәлігі берілген.1981 жылы қайта ұйымдастырылған "Қазақ КСР-ның 60 жылдығы" атындағы кеңшар 1994 жылы тарап, кооператив болып құрылған. Бұл кооператив 1998 жылға дейін өмір сүріп, өнеркәсіп салалары жекешелендірілген. ## Географиялық орны Жайықтың оң жағалауында, аудан орталығы Махамбет ауылынан 15 км-дей солтүстікке қарай орналасқан. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 764 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 864 адам (439 ер адам және 425 әйел адам) болса, 2009 жылы 965 адамды (488 ер адам және 477 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 939 адамды (477 ер адам және 462 әйел адам) құрады. ## Мәдени-әлеуметтік мекемелері * Ақтоғай орта мектебі — 1981 жылғы 28 шілдедегі №316 шешімге сәйкес жем-шөп дайындайтын кеңшардың орталығынан сегізжылдық мектеп ретінде ашылған. Ақтоғай сегізжылдық мектебі 1983-1984 оқу жылында орта мектеп ретінде қайта ұйымдастырылған. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 19 қазанындағы №1566 қаулысына сәйкес Ақтоғай орта мектебі Исатай ауданынан Махамбет ауданының қарамағына берілді. 2014 жылы Каспий құбыр консорциуымы кезінде уақытша деп салынған ескі ғимараттың жанынан жаңа заманауи үлгідегі 120 орынға есептелген мектеп салып берді. * "Жас Дәурен" бөбекжай-бақшасы * «Ақтоғай» ауылдық мәдениет үйі ### Денсаулық сақтау * Махамбет ауданаралық өкпе аурулар ауруханасы ## Діни ұйымдар қызметі * Ақтоғай ауылдық мешіті — 2022 жылы шілде айында ашылды. Мешіт 150 адамға есептелген. 2023 жылы қаңтарда мешітке Дүйсәлі қажының есімі берілді. ## Ауыл көшелері * Астана көшесі * Бақсай көшесі * Достық көшесі * Зейнеш Сауықов көшесі * Исатай Тайманұлы көшесі * Махамбет Өтемісұлы көшесі * Наурыз көшесі ## Ауыл суреттері ## Дереккөздер
Шиқылдақ сөйлемі мынадай мағыналарға жатуға мүмкін: * Шиқылдақ (лат. Certhia) — торғайтәрізділер отрядының негізгі туысы; * Шиқылдақ (лат. Iris subg. Scorpiris немесе Juno) – құртқашаштар тұқымдасына жататын құртқашаш туысының кіші тегі.
Алға! — қазақ және өзге де туыстас тілдердегі ұран түрі. ## Елді мекендер * Алға — Ақмола облысы, Біржан сал ауданындағы ауыл. * Алға — Ақтөбе облысы, Алға ауданындағы қала. * Алға — Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданындағы ауыл. * Алға — Атырау облысы, Құрманғазы ауданындағы ауыл. * Алға — Атырау облысы, Махамбет ауданындағы ауыл. * Алға — Жамбыл облысы, Қордай ауданындағы ауыл. * Алға — Жамбыл облысы, Шу ауданындағы ауыл. * Алға — Павлодар облысы, Ақтоғай ауданындағы Абжан ауылының бұрынғы атауы. ## Тағы қараңыз * Алға ауылдық округі
Есбол — Атырау облысы Махамбет ауданы, Есбол ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан солтүстік-шығысқа қарай 3 км-дей жерде, Жайық өзенінің сол жақ жағалауында Атырау—Индер тас жолының бойында орналасқан. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 645 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 733 адам (373 ер адам және 360 әйел адам) болса, 2009 жылы 761 адамды (384 ер адам және 377 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 668 адамды (343 ер адам және 325 әйел адам) құрады. ## Мәдени-әлеуметтік мекемелері * Есбол орта мектебі — 1931-32 жылдан Есбол жеті жылдық мектебі, 1972-73 оқу жылында Есбол сегізжылдық мектебі болып қайта құрылды. 1957 жылы Қызылүй орта мектебі көшіп келіп, мектеп үйі 1929 салынған аурухана үйіне көшті. 1969 жылы мектепке Фурманов есімі берілді. 1995-1996 оқу жылында Есбол сегізжылдық мектебіне Есбол орта мектебі мәртебесі берілді. 2001 ж. екі қатарлы 250 орындық мектеп үйі салынып пайдалануға берілді. * "Айгүл" бөбекжай-бақшасы — ең алғашқы табаны 1957 жылдың маусым айында құрылды. Бөбекжайдың алғашқы атауы Есбол балабақшасы болды. Балабақша алғаш 5 балалық болып ашылды. 1957 жылы Есбол ауылындағы аурухана Бақсай ауданының орталығына көшіріліп, сол жерден бір бөлмесі балабақшаға берілген. Кейіннен аурухана орны Д.Фурманов орта мектебіне беріліп, Есбол балабақшасы 1958 жылы басқа мекенжайға көшірілді. 1960 жылы бала санының көбеюіне орай кеңейтілген жерге көшірілді. 1986 жылғы қаңтар айында Есбол балабақшасы екі пәтерлік тұрғын үйге көшірілді. 1999 жылы Есбол балабақшасы атауы «Айгүл» балабақшасы болып өзгертілді. 2016 жылдың қаңтар айынан бастап «Айгүл» балабақшасы атауы «Айгүл» бөбекжайы болып өзгертілді. * Есбол ауылдық клубы ## Елді мекендегі көшелер * Абай көшесі * Әйтеке би көшесі * Исатай көшесі * Махамбет көшесі * Төле би көшесі ## Дереккөздер
Ескі Сарайшық — Атырау облысы Махамбет ауданы, Сарайшық ауылдық округі құрамындағы ауыл. Ауыл жанында Сарайшық көне қаласының орны орналасқан. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 20 км-дей жерде. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 539 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 573 адам (282 ер адам және 291 әйел адам) болса, 2009 жылы 662 адамды (328 ер адам және 334 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 591 адамды (296 ер адам және 295 әйел адам) құрады. ## Елді мекендегі көшелер * Ескендір Шәкіліков көшесі * Жаролла Жакупов көшесі * Нұрбол Уалиев көшесі ## Дереккөздер
Северцов қарақабығы (лат. Ungernia sewerzowii) – амариллистер тұқымдасына жататын ,сирек кездесетін ,дерлік эндемик түрлі өсімдік. Мәртебесі: сирек кездесетін, дерлік эндемик түр. Батыс Тянь-Шаньда (Талас Алатауы, Угам жотасы, Қаржантау) және Сырдария Қаратауының оңтүстік бөлігінде (Боролдай, Кіші Қаратау) кездеседі. Қазақстаннан тыс Өзбекстанның шекаралас аудандарында да таралған. Таудың төменгі және ортаңғы белдеулеріндегі тасты және ұсақ шағыл тасты беткейлерінде, бұталар арасында өседі. Ерекше маусымдық даму ырғағымен ерекшеленеді. Ерте көктемде жапырақтары пайда болады, сөйтіполар жаз басында қурап қалады. Гүл өсетін сабағы маусым соңында шығады. Оның жапырағы болмайды, ұшында қызыл түсті 3-17 гүлден тұратын шатыр тәрізді гүлшоғыры болады. Қара қабыршақпен қапталған үлкен пиязшықтың жуандығы 7 см, онда қор заттар жиналған, соның нәтижесінде сабағы жақсы дамиды. Мәдени өсірілуі дерлік белгісіз. Алматыда жақсы өседі. Гүлдеуі мен жеміс беруі ретсіз. Табиғатта жекелеген популяциялары кездеседі, тұқымымен және вегетативті жолмен көбейеді. Соңғы жағдайда ондаған пиязшықтан тұратын тығыз топ құрайды. Ақсу-Жабағылы қорығы, Боролдай және Бөріқара қорықшаларында қорғалады. ## Дереккөздер «Қазақстан өсімдіктер әлемінің асыл қазынасы» Қызыл кітап беттерінен. А.А.Иващенко. Алматы 2006 жыл.
Сарайшық — Қазіргі Атырау облысының аумағында орналасқан, кезінде Қазақ хандығының астанасы болған көне қала. ## Қазіргі кездегі елді мекендер * Сарайшық — Атырау облысы, Махамбет ауданындағы ауыл. * Ескі Сарайшық — Атырау облысы, Махамбет ауданындағы ауыл. ## Тағы қараңыз * Сарайшық көшесі — Астана қаласындағы көше. * Сарайшық ауылдық округі — Махамбет ауданындағы әкімшілік бірлік.
Северцов қарақабығы (лат. Ungernia sewerzowii) – амариллистер тұқымдасына жататын ,сирек кездесетін ,дерлік эндемик түрлі өсімдік. Мәртебесі: сирек кездесетін, дерлік эндемик түр. Батыс Тянь-Шаньда (Талас Алатауы, Угам жотасы, Қаржантау) және Сырдария Қаратауының оңтүстік бөлігінде (Боролдай, Кіші Қаратау) кездеседі. Қазақстаннан тыс Өзбекстанның шекаралас аудандарында да таралған. Таудың төменгі және ортаңғы белдеулеріндегі тасты және ұсақ шағыл тасты беткейлерінде, бұталар арасында өседі. Ерекше маусымдық даму ырғағымен ерекшеленеді. Ерте көктемде жапырақтары пайда болады, сөйтіполар жаз басында қурап қалады. Гүл өсетін сабағы маусым соңында шығады. Оның жапырағы болмайды, ұшында қызыл түсті 3-17 гүлден тұратын шатыр тәрізді гүлшоғыры болады. Қара қабыршақпен қапталған үлкен пиязшықтың жуандығы 7 см, онда қор заттар жиналған, соның нәтижесінде сабағы жақсы дамиды. Мәдени өсірілуі дерлік белгісіз. Алматыда жақсы өседі. Гүлдеуі мен жеміс беруі ретсіз. Табиғатта жекелеген популяциялары кездеседі, тұқымымен және вегетативті жолмен көбейеді. Соңғы жағдайда ондаған пиязшықтан тұратын тығыз топ құрайды. Ақсу-Жабағылы қорығы, Боролдай және Бөріқара қорықшаларында қорғалады. ## Дереккөздер «Қазақстан өсімдіктер әлемінің асыл қазынасы» Қызыл кітап беттерінен. А.А.Иващенко. Алматы 2006 жыл.
Есмахан — Атырау облысы Махамбет ауданы, Бақсай ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 20 км-дей жерде, Бақсай өзенінің жағалауында орналасқан. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 79 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 170 адам (86 ер адам және 84 әйел адам) болса, 2009 жылы 200 адамды (105 ер адам және 95 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 107 адамды (63 ер адам және 44 әйел адам) құрады. ## Елді мекендегі көшелер * Алатау көшесі * Байқоңыр көшесі ## Дереккөздер
Сарайшық (1993 ж. дейін — Опытное) — Атырау облысы Махамбет ауданындағы ауыл, Сарайшық ауылдық округі орталығы. Ауыл жанында Сарайшық көне қаласының орны орналасқан. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Махамбет ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 18 км-дей жерде. ## Тарихы Сарайшық селосында 1929 жылы Тәжірибе алқабы құрылды. Кейін шаруашылық кеңейіп, 1956 жылы Гурьев мемлекеттік ауылшаруашылығы тәжірибе станциясына айналды. Ол Сарайшық (бұрынғы Опытное) селосында орын тепті. Ауыл шаруашылығы ғылымының докторы, профессор, академик Аймақ Жайғалиұлы Жанғалиев басшылық еткен 1953 жылдан бастап ауылға жеміс бағы егілді (30 гектар жерге 10 800 түп жеміс ағашы отырғызылып, кейін 60 гектарға жетті). Алуан түрлі сорттар зерттеліп, бақта алманың 153, алмұрттың 15,  шиенің 12,  өріктің бес, алхорының сегіз, жүзімнің 16 сорты отырғызылып, ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді.1962 жылдан 1969 жылға дейін станция директоры Гурьев облысына танымал агроном Нұрмұхан Ауданов болды. Шаруашылық партия комитетінің секретары болып Х.Аманов, селолық кеңестің төрағасы болып Б.Ержанов қызмет етті. Бұл жылдары тәжірибе станциясы Махамбет ауданындағы Заурал кеңшарымен біріктіріліп, №5 Сарайшық бөлімшесі атанды. Ірі шаруашылық құрылып, ғылыми жұмыстар мен шаруашылық қатар, ұштастырып жүргізілді.1968 жылы Гурьев мемлекеттік ауыл шаруашылығы тәжірибе станциясы Заурал кеңшарынан бөлініп, қайтадан Сарайшыққа көшіп, ғылым саласындағы дербес мекемеге айналды. 1987-1990 жылдар аралығында биология ғылымының кандидаты Жанай Берқалиев директор қызметін атқарды. Бұл жылдары тәжірибе станциясының техникалық базасы нығайтылып, мал басы өсіп, егіс көлемі едәуір кеңейтілді. Тың жерлер игеріліп, көкөніс, мал азығы дақылдары мол дайындалды. Айта кетерлік жайт, осы директор ауылға көптеген жаңа үйлер салғызды. Әр көшеге асфальт төселіп, көшелерге жарық жүргізіліп, көптеген техникалар жаңартылды.1990 жылы станция тәжірибе шаруашылығына айналды. 1995 жылдың аяқ шенінде Қазақстан Республикасы Министрлер Кеңесінің қаулысымен және облыстық жекешелендіру комитетінің шешімімен тәжірибе шаруашылығы таратылып, Атырау қаласындағы ауыл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтына қосылды. Тәжірибе станциясының ғылыми бөлімдері мен ғылыми кітапханасы да сонда көшірілді. 2010 жылы институттың аты өзгеріп, ол Оңтүстік-Батыс мал және егін шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының Атырау филиалы атанды.Жалпы өмір сүру, жұмыс істеу барысында станция ғылымнан басқа, кәдімгі кеңшарлар секілді шаруашылықпен де айналысты. «Егіз» жайлауында көптеген қой отарлары болса, ауыл басында сауын сиыр кешені, жемдеу цехы, сиыр қора (коровник), ат қоралары болды. «Қаратал», «Жайсаң», «Нұрабай», «Егіз», «Тіленші», «Қосымбай», «Байнияз», «Бескемпір», «Алтын», «Мойнақ» деген қыстақтарда қой, жылқы малдары бағылды. Сөйтіп, 66 жыл бойы республика мен облыстың ғылымын, шаруашылығын дамытуға ауқымды үлес қосқан станция нарықтық экономика талаптарына байланысты Сарайшықтағы жұмысын тоқтатты. Сонымен қатар, Сарайшықтың өзінде тоқсаныншы жылдары Ержан Мұқашев жетекшілік еткен «Сарайшық» кооперативі құрылды. 2000 жылдың 30 қазанында коопертивті жауып, құжаттарын облыстық жекешелендіру жөніндегі комитетке табыс етті.Сөйтіп, 60-70-80 жылдары Сарайшық ауылын гүлдендірумен қатар, елдің ауыл шаруашылығы ғылымының дамуына өлшеусіз үлес қосқан станция тарихы қойнауына кетті. ## Халқы 1989 жылы елді мекенде 1757 адам тұрған. 1999 жылы тұрғындар саны 1939 адам (970 ер адам және 969 әйел адам) болса, 2009 жылы 1900 адамды (910 ер адам және 990 әйел адам) құрады. 2021 жылғы санақ қорытындысы бойынша 2260 адамды (1114 ер адам және 1146 әйел адам) құрады. ## Мәдени-әлеуметтік мекемелері ### Мектеп * Қ.Қарашаұлы атындағы Сарайшық орта мектебі — 1917 жылғы Октябрь революциясынан кейін мектепті шіркеуден ажырату жөніндегі декретке сай діни мектеп жабылып, ауылдағы зиялылар мектебі шаруа жастар мектебі (школа крестьянской молодежи) болып қайта құрылды. Шаруа жастар мектебі сауатсыздықты жою бағытында жұмыс істеп, кейін бастауыш мектепке айналған. 1933 жылдан бастап Сарайшық бастауыш мектебі орталау мектеп болып қайта құрылған. 1937-38 жылдан бастап Сарайшық орталау мектебі — Молотов атындағы Сарайшық орта мектебі атанды. 1957 оқу жылында Молотов атындағы Сарайшық орта мектебі жабылып, орнына 6 сыныптық орыс-қазақ бастауыш мектебі ашылды. Осы мектеп негізінде 1961 жылы Сарайшық сегізжылдық мектебі болып, жаңа Сарайшық селосына көшірілді. 1993 жылы Махамбет аудандық әкімдігі жанындағы ономастикалық комиссияның шешімімен мектеп «Қазмұхамбет Қарашаұлы атындағы Сарайшық орта мектебі» болып аталды. ### Мектепке дейінгі білім * "Бүлдіршін" бөбекжай-бақшасы — 1963 жылғы 1 шілдеде 30 балалық орынмен ашылды. 1976 жылы балабақша 120 орындық ғимаратқа көшті. 1981 жылдан бастап Сарайшық «Бүлдіршін» балабақшасы болып аталды. 1999 жылдан бастап балабақша коммуналдық қазыналық мемлекеттік кәсіпорны «Бүлдіршін» балалар бақшасы болып өзгерді. Балабақша 2005 жылы жаңа заманға сай икемделген жобада қайта жасақталған екі қатарлы ғимаратқа көшті. ### Колледж * Махамбет көп бейінді ауыл-шаруашылық колледжі — Қазақ ССР Министрлер Советінің 22.04.1958 жылғы №632 –Р нұсқауына сәйкес және облыстық еңбекші депутаттар советінің шешімімен «Сарайшық ауыл шаруашылығын механикаландыру училищесі» болып құрылды. 1971 жылдан бастап арнаулы мамандықтармен қоса, орта білім беретін оқу орнына айналдырылды. 1985 жылы «№10 орта кәсіптік-техникалық училище» болып өзгертілді. 1999 жылы «№7 кәсіптік-техникалық мектеп» болып жасақталды. 2007-2012 жылдар аралығында «№10 кәсіптік лицей» болып нәтижелі жұмыстар атқарылды. 2012 жылдан бастап мекеме «Махамбет көп бейінді ауыл шаруашылық колледжі» болып жұмыс атқарды. 2013 жылы мекеме атауы: Атырау облысы Білім беру басқармасының «Махамбет көп бейінді ауыл шаруашылық колледжі» коммуналдық мемлекеттік қазыналық кәсіпорны болып өзгертілді. ### Мәдени мекемелер * Сарайшық ауылдық мәдениет үйі * «Сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы * «Сарайшық» сапар орталығы — 2023 жылы мамыр айында ашылды. Мұнда экспозициялық көрме залдары, қор қоймасы, конференц-зал, сондай-ақ зертханалық және реставрациялық бөлмелер, электронды деректер базасы бар кітапхана кіреді. Орталықта дәріс өткізуге арналған алаңдар, ашық аспан астындағы музей және этноауыл орналасқан. ## Діни ұйымдар қызметі * Сарайшық ауылдық мешіті (музей-қорық жанындағы) ## Дереккөздер
Сарыоба — Ақмола облысы Аршалы ауданы, Сарыоба ауылдық округі құрамындағы темір жол бекеті. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Аршалы кентінен солтүстікке қарай 44 км жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Сарыоба — Ақмола облысы Аршалы ауданындағы ауыл, Сарыоба ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Аршалы кентінен солтүстікке қарай 39 км жерде, Кіші Сарыоба көлінің солтүстік-батыс жағасында орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Түпті жуа (лат. Allium caespitosum) – амариллистер тұқымдасының жуа туысына жататын Қазақстанда сирек кездесетін түр. Сабағы 20 см.
Елтоқ (2023 жылға дейін — Волгодоновка) — Ақмола облысы Аршалы ауданындағы ауыл, Елтоқ ауылдық округі орталығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Аршалы кентінен солтүстік-батысқа қарай 21 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Анаркөл (2023 жылға дейін — Донецкое) — Ақмола облысы Аршалы ауданы, Анар ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Аршалы кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 26 км-дей жерде, Анаркөл көлінің шығысында орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Жалтыркөл (2007 жылға дейін – Мартыновка) — Ақмола облысы Аршалы ауданы, Жібек жолы ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Аршалы кентінен солтүстік-батысқа қарай 30 км-дей жерде, Жалтыркөл көлінің жағасында орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Қойкелді — Ақмола облысы Аршалы ауданы, Елтоқ ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Аршалы кентінен солтүстік-батысқа қарай 33 км-дей жерде, Қойкелді көлінің оңтүстік-шығыс жағасында орналасқан. ## Халқы ## Дереккөздер
Шалғын жуа , шнитт пиязы (лат. Allium schoenoprasum) – амариллистер тұқымдасының жуа туысына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. Жапырақтары майда тікенекті, оларда С витамині (7 —105 мг %) және каротин болады. Жапырақтары жас кезінде жұмсақ , нәрлі. Өсе келе тез іріленіп кетеді. Бұл аязға төзімді және ерте өкім беретін пияз. Оны аз мөлшерде ғана, кейде сәндік және шырын жинайтын өсімдік ретінде өсіреді. ## Дереккөздер
Шалғын жуа , шнитт пиязы (лат. Allium schoenoprasum) – амариллистер тұқымдасының жуа туысына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. Жапырақтары майда тікенекті, оларда С витамині (7 —105 мг %) және каротин болады. Жапырақтары жас кезінде жұмсақ , нәрлі. Өсе келе тез іріленіп кетеді. Бұл аязға төзімді және ерте өкім беретін пияз. Оны аз мөлшерде ғана, кейде сәндік және шырын жинайтын өсімдік ретінде өсіреді. ## Дереккөздер
Шалғын жуа , шнитт пиязы (лат. Allium schoenoprasum) – амариллистер тұқымдасының жуа туысына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік. Жапырақтары майда тікенекті, оларда С витамині (7 —105 мг %) және каротин болады. Жапырақтары жас кезінде жұмсақ , нәрлі. Өсе келе тез іріленіп кетеді. Бұл аязға төзімді және ерте өкім беретін пияз. Оны аз мөлшерде ғана, кейде сәндік және шырын жинайтын өсімдік ретінде өсіреді. ## Дереккөздер
Индер қасқыржемі (лат. Asparagus inderiensis) – қасқыржемдер тұқымдасының қасқыржем туысына жататын емдік қасиеті бар көпжылдық өсімдік.Биікт. 20-50 см. Сабағы тік немесе ұшына қарай ирелеңдеп келген. Бұтағы бұдырлы, бунақты, кей жерлері тегіс, кейде әр келкі жуан. Ұзындығы 8 см-ге дейін,ені 0,8-1,0 мм. Жапырағықабыршақтанған 4-6 мм. Гүлсерігінің күлтелері сарғыш; тозаңқабы сопақша келген. Жемісі шар тәрізді, қызыл, ұзын 6-7 мм. Ақсай қаласы маңында тараған. Құмда, өзен аңғарларындағы сортанда, борлы жерлерде өседі. Тұқымынан көбейеді.Мамыр-маусымда гүлдеп, шілде-тамызда жеміс береді. Облыста өсімдік түрі аз зерттелген ## Дереккөздер
* Қостомар – Ақмола облысы Аршалы ауданындағы ауыл. * Қостомар – Қостанай облысы Қостанай ауданындағы ауыл.
Су сүмбілесі (лат. Eichhornia crassipes) – понтедериялар тұқымдасының эйхорния туысына жататын көп жылдық пиязшалы су өсімдігі. Су сүмбілесі өсімдігінің отаны Оңтүстік Америка, сонымен бірге жер шарының барлық тропикалық аймақтарында жəне басқада жасанды су арналарда кеңінен таралған. ## Дереккөздер
Ойыл ауылдық округі: * Ойыл ауылдық округі — Атырау облысы, Қызылқоға ауданындағы әкімшілік бірлік. * Ойыл ауылдық округі — Ақтөбе облысы, Ойыл ауданындағы әкімшілік бірлік.
Миялы ауылдық округі: * Миялы ауылдық округі — Ақтөбе облысы, Байғанин ауданындағы әкімшілік бірлік. * Миялы ауылдық округі — Алматы облысы, Балқаш ауданындағы әкімшілік бірлік. * Миялы ауылдық округі — Атырау облысы, Қызылқоға ауданындағы әкімшілік бірлік.
* №41-темір жол айрығы – Абай облысы Бородулиха ауданындағы темір жол айрығы. * №41-темір жол айрығы – Ақмола облысы Аршалы ауданындағы темір жол айрығы.
Николаевка — Ақмола облысы Аршалы ауданы, Михайлов ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Ауданы орталығы – Аршалы кентінің солтүстік-шығысында 34 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Ольгинка — Ақмола облысы Аршалы ауданы, Михайлов ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Ауданы орталығы – Аршалы кентінің солтүстік-шығысында 40 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
* №102-темір жол айрығы – Ақмола облысы Аршалы ауданындағы ауыл, темір жол айрығы. * №102-темір жол айрығы – Қызылорда облысы Қазалы ауданындағы ауыл, темір жол айрығы.
№42-темір жол айрығы — Ақмола облысы Аршалы ауданы, Елтоқ ауылдық округі құрамындағы ауыл, темір жол айрығы. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аршалы кентінің солтүстік-батысында 29 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Шортанды — Ақмола облысы Аршалы ауданы, Константинов ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы – Аршалы кентінен оңтүстік-шығысқа қарай 23 км жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Родники — Ақмола облысы Аршалы ауданы, Түрген ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Аршалы кентінен солтүстік-шығысқа қарай 10 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Шымған ұлықбекиясы (лат. Ulugbekia tschimganica) – айлауыктар тұқымдасының елікшөп тегінің монотипті туыс өкілі. ## Таралуы Шөптесін беткейлерде, төменгі және ортаңғы тау белдеулеріндегі бұта шіліктерінің арасында, солтүстік және Батыс Тянь-Шаньдакездеседі. ## Ботаникалық сипаттамасы Шөптесін көпжылдық шашақ тамырлытамырсабағымен және жалбыр түкті сабағымен (биіктігі 60 см-ге дейін). Жапырақ саны көп, кезектесе орналасқан отырыңқы, сопақ, қандауыр пішінді, барынша үлкен (ұзындығы 6-8 см, ені 2 см). Жапырақты түгелімен түк басқан, сұрғылт жасыл, жүйкелері анық көрінеді. Гүлшоғыры бұйраланған, гүлдеу мерзімінің басында олар сабақтың ұшына бас құрайды, жеміс салғанда түзеледі, біртіндеп ұзарады. Тостағанша (ұзындығы 1 см) бес бөлікті, таспа тәрізіді түкті. Күлте ашық-сары, ұзын түтікті, сәл ғана қоңыраулы желбірімен, дөңгеленген бес қалпақшаға бөлінген. Аталықтары, күлтенің ішіне жасырынған. Түйін төрт қалақшалы, ұзын бағаналы жәнебастанған аналықтарымен. Ұлықбекия көктемде сәуір-мамырда гүлдейді, жемістері күңгірт-сұр түсті, жылтыр төрт жаңғаққа бөлінеді, тұқымының құрамында қою май бар (15%). ## Синонимдары * Arnebia tschimaganica (B.Fedtsch.) G.L.Chu * Lithospermum tschimganicum B.Fedtsch.Үлгі:Базионим * Macrotomia tschimganica (B.Fedtsch.) Popov & Zakirov ## Қолдануы Бұл өсімдік түрлі халықтық медицинада қолдану жайлы мағлұмат жоқ. Ал ғалымдар тамырынан және үсті бөлігінен жасалған препараттар бүйректің жұмысын жақсартатындығын, сондай-ақ саңырауқүлақтарды жоятындығын дәлелдеді. ## Дереккөздер
Қарабау сөзі келесі мағыналарды білдіреді: Елді мекендер: * Қарабау – Атырау облысы Қызылқоға ауданындағы ауыл. * Қарабау – Түркістан облысы Қазығұрт ауданы, Алтынтөбе ауылдық округі құрамындағы ауыл. * Қарабау – Түркістан облысы Қазығұрт ауданы, Қарабау ауылдық округі құрамындағы ауыл. * Қарабау – Түркістан облысы Сарыағаш ауданындағы ауыл. Өзен: * Қарабау – Атырау облысындағы өзен.
Красное Озеро — Ақмола облысы Аршалы ауданы, Түрген ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы — Аршалы кентінен шығысқа қарай 14 км-дей жерде. ## Халқы ## Дереккөздер
Қосқұлақ сөзі келесі мағыналарды білдіреді: ## Ойын * Қосқұлақ — ұлттық ойын түрі. ## Елді мекен * Қосқұлақ — Атырау облысы, Қызылқоға ауданындағы ауыл. ## Тұлға * Қосқұлақ Керейұлы —XVIII ғ. өмір сүрген қазақ биі.
Отынағаш — Қостанай облысы Ұзынкөл ауданы, Ершов ауылдық округі құрамындағы ауыл. ## Географиялық орны Аудан орталығы - Ұзынкөл ауылынан батысқа қарай 8 км-дей жерде. ## Халқы 1999 жылы ауыл тұрғындарының саны 200 адам (103 ер адам және 97 әйел адам) болса, 2009 жылы 193 адамды (100 ер адам және 93 әйел адам) құрады. ## Дереккөздер
Қатты жапырақты шисабақ (лат. Koeleria sclerophylla) – астық тұқымдасының дұғаш туысына жататын көп жылдық өсімдік. ## Ботаникалық сипаты * Бикітігі 50 см. * Сабағы бұтақталған, мықты, гүлі орналасқан жоғарғы бөлігін аздап түк басқан. * Жапырағы жалпақ, ені 3,5 мм, көкшіл сұр түсті, екі жағы жалаң, ұшы мен жиегі бұдырлы. Жапырақ қынабы жалаң. * Цилиндр тәрізді сыпыртқы гүлшоғыры ірі, ұзындығы 10 см-дей. Масақшасының ұзындығы 7 мм, сағағы қысқа. * Тұқымынан көбейеді. Мамыр-маусымда гүлдейді. ## Өсетін жері мен таралуы Қиыршықтасты ұсақ шоқыларда және тау баурайында өседі. Қуаң жер өсімдігі. Қазақстанда Ақтөбе облысының солтүстік аудандарында және Жалпы Сырт сілемдерінде өте сирек кездеседі. Сондықтан қорғауға алынып, Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген. ## Дереккөздер