!
stringlengths 1
182
| Nida işarəsi (!) — Aşağıdakı hallarda işlədilən durğu işarəsi: Nida cümləsinin sonunda. Məsələn: Azərbaycan dilində /Yanğın!/, /Fəlakət!/; əmr cümlələrində /Rədd ol burdan!/; Çağırış və müraciət həyəcanlı olanda. Məsələn: Azərbaycan dilində /Yaşasın müstəqil Azərbaycan!//; Nida cümlələrində özəksonu zəifləyir, zaman ləngiyir. /Ana! O, müqəddəs bir kainatdır//.
stringlengths 100
226k
| https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=259941
stringlengths 46
49
|
|---|---|---|
Ədviyyatların şahzadəsi (film, 2005) | Ədviyyatlar şahzadəsi(ing. The Mistress of Spices)— Pol Mayeda Bergesin filmdir. Filmin ssenari müəllifləri Qarinder Çadha və Bergesdir. Bu film Çitra Banerci Divakaruni tərəfindən yazılmış Ədviyyatlar şahzadəsi romanına əsaslanır. Filmin baş qəhrəmanı Ayşvariya Ray dır. Filmin saundtreki Kreyq Pruess tərəfindən yaradılmışdır. Filmin baş qərəmanı Tilo (Ayşvariya Ray) Hindistanlı immiqrantdır və qeyri-adi güclü gələcəyi görən seçilmiş Ədviyyatlar Şahzadəsidir. Onun öz müştərilərinə verdiyi ədviyyatlar onların müəyyən ehtiyaclarını və istəklərini ödəyir, onlara kömık edir məsələn: Səndəl ağacı ağrılı xatirələri dağıdır , Qara zirə pis gözdən qoruyur. Bir gənc qız kimi Tilo Birinci Ana adlandırılan Zöhrə Sehgal tərəfindən bir neçə cavan Ədviyyatlar Şahzadəsi arasından təklif edilir. Zöhrə Sehgal qızlara müəyyən qaydalar barədə xəbərdarlıq edir və onlara əməl etmədikdə ağır nəticələrini üzləşəcəklərini deyir.Onlar heç vaxt öz dükanlarını tərk etməmək görüşdükləri insanlara toxunmamaq yaxud da böyük və ağlasığmaz güc olan Ədviyyat gücündən özləri üçün istifadə etməmək barədə təlimatlandırılıblar. Tilo "Ədviyyat Bazarı" adlı mağazada San Fransisko Körfəzindəki Sahədə olur.Tilonun müştərilərinə taksi sürücüsü (Nitin Ganatra), əslən Amerikalı olan nəvəsi Qita (Padma Lakşmi) ilə məşğul olan baba (Anupam Kher) , Kvesi, onun rəfiqəsi (Adevale Akinnuoye-Agbaje) təəssürat yaratmaq istəyən adam və Jagjit, məktəbdə ürəkkeçməsi olan yeniyetmə daxildir(Sanni Cill Dulay).Daq (Dilan Makdermott) adında gənc memarın mağazadan kənarda onun motosikileti ilə toqquşduğu gün onun həyatını dəyişdirən bir gün olur.Tilo onun yaralarına baxarkən onlar arasında yaranan qarşılıqlı romantik əlaqəni görməməyə çalışır.Onlar bir birinə toxunduqda və onlar arasında sevgi münasibətləri yarananda onun həyatı tamamilə dəyişir. Amma Ədviyyat qəfildən hirsləndi və onu qısqandı və bu onun başqa müştəriləri ilə münasibətlərinin tutqunlaşmasına gətirib çıxardı.Harun qəzaya düşür, Qitanın ailə vəziyyəti yaxşılaşmır, Jagjit məktəbdə pis insanların əhatəsinə düşür və Kvesinin rəfiqəsi ilə əlaqəsi pozurlur. Daq gecə onu qarşılamağa gəlir və kədərlə ona əslən Amerikalı olan anasının öldüyünü deyir. Tilo bu bəlaların mənbəyinin onun qaydaları pozması ilə bağlı olduğunu etiraf edir.Birinci ana onun yanına gəlir ədviyyatlardan əlavə Daqı seçdiyi üçün Tilonu danlayır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=384613 |
Ədyal | Ədyal bir növ yataq ləvazimatındandır ki, ümumiyyətlə istifadəçini qızdırmaq üçün xüsusilə də yatmaq vaxtı nəzərdə tutulan böyük bir parçadır.Ədyallar qalınlıq və məqsədlərinə görə döşəkağıları ilə fərqlənir;ən qalın dəşəkağı hələ də ən yüngül ədyaldan daha incədir. Ədyallar ümumiyyətlə, istilik üçün istifadə olunur, halbuki döşəkağıları gigiyena, rahatlıq və estetik üçün istifadə olunur. Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=268538 |
Ədüdiddin Ay Aba | Ədüdiddin Əbubəkr Tuğanşah Ay Aba Səlcuqlu əmiri, vali Ədüdiddin Əbubəkr Tuğanşah Müəyyəd oğlu Səlcuqlu sultanlarına xidmət etmişdi.Atasının ölümündən sonra, 1174-cü ildən 1185-ci ilədək Nişapurun hakimi olmuşdu. Sultanşah Mərvdən Sərəxs üzərinə arasıkəsilməz hücumlar edirdi. Dinar bu hücumlara cavab verə bilmirdi. Buna görə də buyruğundakı oğuzların çoxu ondan üz çevirərək dağılmağa başladılar. Sərəxsı Sultanşahın hücumlarından daha qoruya bilməyəcəyini başa düşən Dinar başda Nişapur olmaqla Xorasanın mühüm bir qisminə hakim olan Müəyyəd Ay Aba oğlu Toğan şaha Sərəxsı Bistan ilə dəyişməyi təklif etdi. Toğan şah bu təklifi qəbul etdi. Ancaq Toğan şah da şəhəri müdafiə edə bilmədi. 576-cı ildə baş verən vuruşmada Sultan şah Toğan şahı məğlubiyyətə uğratdı, Sərəxsı, sonra isə Tusu tutdu.Mərv və Səraxsın təslimindən sonra dağılan və Xorasandakı siyasi tarixləri sona çatan oğuzlardan mühüm bir kütlə Kirmana, qismən daha kiçik bir kütlə Farsa öz eldaşları salqurluların yanına getdi. Onlardan bir çoxunun isə Anadoluya getdiyi ehtimal edilir. Bistamda yaşayan Dinara gəlincə, o, Xarəzmşah Təkişin İraqa yürüşü zamanı buranı da tərk edərək Nişapura, Toğan şahın yanına gəldi və onun bacısı ilə evləndi. Dinar Toğanın ölümünə qədər (məhərrəm, 581- aprel, 1185) onun yanında qaldı və həmin il Kirmana gedərək buranı ələ keçirdi. O, 1185-ci ildə vəfat edib. Həmçinin bax İmadəddin Ay Aba | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=80824 |
Ədəb | "Ədəb" — Cənubi Azərbaycanda dərc olunmuş qəzetlərdən biri. Qəzet Cənubi Azərbaycanda dövrün tanınmış şəxsiyyətlərindən biri Sadiq xan Fərəhani tərəfindən 1898-ci ildə Təbrizdə çap olunmuşdur. O, sonralar qəzetin, tək Cənubi Azərbaycanda deyil, İranın Məşhəd və Tehran şəhərlərində də çap olunmasına nail olur. Bu mətbu orqan publisistik dillə ölkənin ictimai-siyasi vəziyyətini açıb göstərir, xalqı müstəmləkəçilərə və istibdada qarşı mübarizəyə səsləyir, ölkədə islahatlar keçirilməsinə, qabaqcıl ideyaların yayılmasına səy göstərirdi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=473429 |
Ədəbi cərəyan | Ədəbi cərəyan - hәyatı әksetdirmә üsulları bir-birinә yaxın yazıçıların, әdәbi qrup vә mәktәblәrin yaradıcılığı üçün sәciyyәvi olan fundamental ideya-mәzmun vә estetik prinsiplәrin mәcmusunu, hәmçinin yaradıcılıq proqramının mәqsәd, mövzu, janr vә üslub uyğunluğunu ifadә edәn anlayış. Elmi әdәbiyyatda mәktәb, metod vә yaxud üslubun sinonimi mәnasında da işlәdilir. Ayrı-ayrı tarixi dövrlәrdә vә ölkәlәrdә müxtәlif klassisizm, sentimentalizm, romantizm, realizm vә s. kimi ədəbi cərəyanlar yaranmışdır. Ədəbi cərəyan müәyyәn tarixi şәraitdә meydana gәlir vә dövrün ideoloji, ictimai-siyasi mübarizәsini әks etdirir. Fransız klassisizminin qabaqcıl nümayәndәlәri Pyer Kornel, Jan Rasin vә Nikola Bualonun faciәlәrindә vәtәnpәrvәrlik vә qәhrәmanlıq başlıca motivlәr idi. Bu motivlәr monarxiyanın möhkәmlәndirilmәsi siyasәtinә kömәk mәqsәdilә ön plana çәkilirdi. XX əsrin әvvәllәrindә Azәrbaycan yazıçılarının bir qrupu realizm ədəbi cərəyanlarını(“mollanәsrәddinçilәr”) Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyev, Məmməd Səid Ordubadi və başqaları, digәr qrupu isә romantizm ədəbi cərəyanlarını (“füyuzatçılar”) Əli bəy Hüseynzadə, Abbas Səhhət, Məhəmməd Hadi, Abdulla Şaiq, Hüseyn Cavid, Əliabbas Müznib, Əhməd Cavad, Cəfər Cabbarlı və başqaları tәmsil edirdilәr. XX әsrin ikinci yarısı vә XXI әsrin ilk onilliklәrindә yaranan әdәbiyyat klassik-әnәnәvi vә postmodernizm olmaqla iki qrupda ümumilәşdirilir. Hansı ədəbi cərəyanlarına mәnsubluğundan asılı olmayaraq, tarixәn vә müasir dövrdә dә fәrqli sәnәtkarlıq platformalarının vahid mәqsәdi tәsirli, estetik dolğunluğa malik bәdii mәtnlәrin yaradılmasından ibarәt olmuşdur. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=591251 |
Ədəbi dil | Ədəbi dil – daha az və ya yazılı şəkildə təsbit edilmiş normalara malik olan ümumxalq dilinin emal olunmuş hissəsi; şifahi formada ifadə edilən mədəniyyətin bütün təzahürlərinin dili. Ədəbi dil adətən elmi vә bәdii әsәrlәrdә, mәtbuatda vә idarәçilik aparatında, televiziya vә radioda, mәktәblәrdә işlәdilən dildir. Dialektlәrә, loru dilә, jarqonlara qarşı qoyulan dil kimi qəbul olunur. İki qolu mövcuddur: yazılı vә şifahi ədəbi dil. Ədəbi dilin elmi-filoloji qaydaları vә normaları var. Zәngin üslublar sisteminә malik olan, daim yenilәşsә dә, sabit әnәnәni qoruyub saxlayan "Ədəbi dil" universaldır vә cәmiyyәt hәyatının bütün sahәlәrindә geniş istifadәsi zәruri hesab olunur. Milli dil daşıyıcıları arasında yüksək sosial nüfuza malik olan milli dilin dialekt alt sistemidir. Həm yazılı, həm də danışıq formalarında fəaliyyət göstərir. Bədii ədəbiyyatın dili, yazıçıların dili, adətən eyni normalara istiqamətlənsə də, özündə çox fərdi, ümumi qəbul olunmayan dili birləşdirir. Müxtəlif tarixi dövrlərdə və müxtəlif xalqlarda ədəbi dilin və bədii ədəbiyyat dilinin yaxınlıq dərəcəsi eyni deyildir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=632115 |
Ədəbi icmal | Ədəbi icmal və ya narrativ icmal — müasir dünya ədəbi tənqidinin əsas janrlarından biridir. Ədəbi prosesi nəzərdən keçirmək, təhlil etmək, qiymətləndirmək istiqamətində aparılan ümumi səpkili araşdırmadır. Ədəbi icmal müəyyən bir mövzuya nəzəri və metodoloji töhfələr daxil olmaqla mövcud məlumatları ümumiləşdirən elmi-nəzəri tədqiqatdaır. Daha çox akademik yönümlü bu cür icmallar akademik dərgilərdə yayınlanır və eyni nəşrdə görünə biləcək kitab icmalları ilə qarışdırılmamalıdır. Ədəbi icmallar demək olar ki, hər akademik sahədə tədqiqat üçün əsas götürülə bilər. Yeni tədqiqat aparan, müvafiq ədəbiyyatın təməlindəki mövcud araşdırmanın vəziyyətini canlandırmağa və oxucu üçün kontekst yaratmağa xidmət edən yazının bir hissəsi kimi yarana bilər. Belə bir vəziyyətdə təhlil ümumiyyətlə işin metodologiyası və nəticələr bölmələrindən əvvəl gəlir. Ədəbi icmalı hazırlamaq, tezis, dissertasiya və ya dərgi məqaləsi hazırlamaq da daxil olmaqla, magistr və aspirant işinin bir hissəsi ola bilər. Ədəbiyyatla bağlı hər hansı bir tədqiqata başlamazdan ümumi səpkili dəyərləndirmə də ədəbi icmal hesab olunur. Ədəbi tənqidin və ədəbiyyatşünaslığın müstəqil janrı kimi ədəbi icmallar əsasən mətbuatın yaranması ilə paralel şəkidə meydana çıxmış və populyarlıq qazan-mışdır. Azərbaycan ədəbi tənqidində ilk ədəbi icmallar Həsən bəy Zərdabi, Firidun bəy Köçərli, Seyid Hüseyn tərəfindən yazılmışdır. Sonralar ədəbi icmal janrı inkişaf edərək Azərbaycan ədəbi tənqidinin əsas janrlarından birinə çevrilmişdir. Ədəbiyyat icmallarının əsas növləri bunlardır: qiymətləndirmə, araşdırma və təsvir. Dördüncü növ, sistematik icmal əsasən ayrı-ayrılıqda təsnif edilir, lakin mahiyyət etibarilə bu sualla əlaqəli bütün yüksək keyfiyyətli tədqiqat dəlillərini və arqumentlərini müəyyənləşdirməyə, qiymətləndirməyə, seçməyə və sintez etməyə çalışan bir tədqiqat üsuluna yönəlmiş ədəbi təhlildir. Meta-analiz ümumiyyətlə daha etibarlı bir nəticə əldə etmək üçün bütün seçilmiş tədqiqatlarda istifadə olunan məlumatları effektiv birləşdirmək üçün statistik metodlardan istifadə edərək sistematik bir təhlildir. Riçard Torraco (2016) inteqrativ ədəbi təhlilin nəzərdən keçirməsini təsvir edir. İnteqrativ ədəbi icmalın məqsədi araşdırılan ədəbiyyatı nəzərdən keçirmək, tənqid etmək və sonra sintez etmək yolu ilə bir mövzunu yeni müddəalarla zən-ginləşdirməkdir. Ədəbi icmallarda müəllif təqdimatı daha aktual, daha əhəmiyyətli edəcək tarixi, psixoloji, sosioloji analiz elementlərini aktiv şəkildə araşdırmaya cəlb edə bilər. Janr və məzmun özəllikləri Ədəbi icmalın məzmununda aşağıdakı məsələlərin elmi-nəzəri həllinin tapılması nəzərdə tutulur: Mühüm və qeyri-mühüm ədəbi faktların dəyərləndirilməsi; mövzu ilə bağlı zəruri gəlişmələrin üzə çıxarılması; sintez edilməsi fonunda yeni perspektin üzə çıxarılması; ideya və təcrübə arasındakı əlaqələrin müəyyənləşdirilməsi; araşdırılan probleminin kontekstinin müəyyənləşdirilməsi; problemin mahiyyətinin rasionalizisiya edilməsi; mövzu ilə bağlı qaynaqların zənginləşdirilməsi; ideya və nəzəriyyənin tətbiq edilməsi; indiyə qədər istifadə olunan əsas metodologiyanın və tədqiqat metodlarının müəyyənləşdirilməsi; son nailiyyətlərlə tanışlıq üçün tarixi kontekstdə araşdırma aparılması və s. Cooper, Harris M. (1998). Synthesizing Research: A Guide for Literature Reviews. Applied Social Research Methods (3rd ed.). Thousand Oaks, California: SAGE Publications. ISBN 978-0761913481. Creswell, John W. (2013). "Review of the Literature". Research Design. Qualitative, Quantitative, and Mixed Method Approaches (4th ed.). Thousand Oaks, California: SAGE Publications. ISBN 9781452226101. Dellinger, Amy B. (2005). "Validity and the Review of Literature". Research in the Schools. 12 (2): 41–54. Dellinger, Amy B.; Leech, Nancy L. (2007). "Toward a Unified Validation Framework in Mixed Methods Research". Journal of Mixed Methods Research. 1 (4): 309–332. doi:10.1177/1558689807306147. S2CID 145367484. Galvan, José L. (2015). Writing Literature Reviews: A Guide for Students of the Social and Behavioral Sciences (6th ed.). Pyrczak Publishing. ISBN 978-1936523375. Green, Bart N.; Johnson, Claire D.; Adams, Alan (2006). "Writing Narrative Literature Reviews for Peer-Reviewed Journals: Secrets of the Trade". Journal of Chiropractic Medicine. 5 (3): 101–114. doi:10.1016/S0899-3467(07)60142-6. PMC 2647067. PMID 19674681. Phelps, Richard P. (2018). "To save the research literature, get rid of the literature review". LSE Impact Blog, London School of Economics. Ədəbiyyatşünaslıq: Ensiklopedik lüğət. Tərtib edəni Əziz Mirəhmədov, Bakı: Azərbaycan Ensiklopediyası nəşriyyatı, 1998; Vaqif Sultanlı. Azərbaycan ədəbi tənqidi, Bakı: “Nurlar” nəşriyyatı, 2019; | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=678610 |
Ədəbi janr | Ədəbiyyat janrlarını — əvvəlcə ikiyə ayırmaq mümkündür. Birincisi şifahi ikincisi yazılı. Yazılımüəyyən bir ölçü və qəlib əsas alınaraq çıxarılmış ədəbiyyat əsərləridir. Ya da qısaca bütün şeir və poetik mətnlərdir. Heca vəzni kimi müəyyən bir qalıb və ölçü qayğısı əsas götürülərək yazılır. Şifahi isə sərbəst, ölçüsüz düz yazıdır. Yazılı ümumiyyətlə bütün şeir növlərini əhatə edir. Şifahi isə ədəbiyyatın şeir xaricindəki bütün formalarını. MəsnəviNəsr Tərcümeyi-hal Xatirə, Memoar Gəzinti yazısı Ədəbi dastan SöhbətŞifahi izahat Natiq (Nitq) Müsahibə (Görüş Həmçinin bax Poeziya janrları | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=804900 |
Ədəbi janrlar | Ədəbiyyat janrlarını — əvvəlcə ikiyə ayırmaq mümkündür. Birincisi şifahi ikincisi yazılı. Yazılımüəyyən bir ölçü və qəlib əsas alınaraq çıxarılmış ədəbiyyat əsərləridir. Ya da qısaca bütün şeir və poetik mətnlərdir. Heca vəzni kimi müəyyən bir qalıb və ölçü qayğısı əsas götürülərək yazılır. Şifahi isə sərbəst, ölçüsüz düz yazıdır. Yazılı ümumiyyətlə bütün şeir növlərini əhatə edir. Şifahi isə ədəbiyyatın şeir xaricindəki bütün formalarını. MəsnəviNəsr Tərcümeyi-hal Xatirə, Memoar Gəzinti yazısı Ədəbi dastan SöhbətŞifahi izahat Natiq (Nitq) Müsahibə (Görüş Həmçinin bax Poeziya janrları | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=383690 |
Ədəbi məclis | Ədəbi məclis — Dünyagörüşü, yaradıcılığı, bədii zövqü, ədəbi dairəsi və s. cəhətlərdən bir-birinə yaxın olan yazıçıların birliyi, əsərindəki ideya, mövzu, təsvir üsulundan, fikir və düşüncəsinə uyğun söz və ifadədən istifadə etməsi.Azərbaycan poeziyasının inkişafında müxtəlif dövrlərdə yaranmış ədəbi məclislərin önəmli rolu olmuşdur. Belə məclislər zaman-zaman təkcə Bakıda deyil, ölkənin müxtəlif şəhərlərində fəaliyyət göstərmiş və bir çox parlaq imzaların tanınmasına yol açmışdır. XIX əsri belə ədəbi məclislərin meydana çıxması baxımından ən məhsuldar dövr kimi qiymətləndirmək olar. Həmin dövrdə, Gəncədə (sonralar Tiflisdə) “Divani-hikmət”, Bakıda “Məcməüş-şüəra”, Şamaxıda “Beytüs-Səfa”, Qubada “Gülüstan”, Lənkəranda “Fövcül-füsəha”, Qarabağda “Məclisi-üns” və “Məclisi-fəramuşan” adlanan ədəbi məclislər Azərbaycandan kənarda da çox məşhurlaşmışdır. Azərbaycanda mövcud olan əsas ədəbi məclislər Divani-hikmət Əncüməni-şüəra Qönçeyi-ülfət Fövcül-füsəha Məclisi-üns Beytüs-səfa Məclisi-fəramuşan Məcməüş-şüəra Dizaq şairləri məclis | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=50449 |
Ədəbi məclislər | Ədəbi məclis — Dünyagörüşü, yaradıcılığı, bədii zövqü, ədəbi dairəsi və s. cəhətlərdən bir-birinə yaxın olan yazıçıların birliyi, əsərindəki ideya, mövzu, təsvir üsulundan, fikir və düşüncəsinə uyğun söz və ifadədən istifadə etməsi.Azərbaycan poeziyasının inkişafında müxtəlif dövrlərdə yaranmış ədəbi məclislərin önəmli rolu olmuşdur. Belə məclislər zaman-zaman təkcə Bakıda deyil, ölkənin müxtəlif şəhərlərində fəaliyyət göstərmiş və bir çox parlaq imzaların tanınmasına yol açmışdır. XIX əsri belə ədəbi məclislərin meydana çıxması baxımından ən məhsuldar dövr kimi qiymətləndirmək olar. Həmin dövrdə, Gəncədə (sonralar Tiflisdə) “Divani-hikmət”, Bakıda “Məcməüş-şüəra”, Şamaxıda “Beytüs-Səfa”, Qubada “Gülüstan”, Lənkəranda “Fövcül-füsəha”, Qarabağda “Məclisi-üns” və “Məclisi-fəramuşan” adlanan ədəbi məclislər Azərbaycandan kənarda da çox məşhurlaşmışdır. Azərbaycanda mövcud olan əsas ədəbi məclislər Divani-hikmət Əncüməni-şüəra Qönçeyi-ülfət Fövcül-füsəha Məclisi-üns Beytüs-səfa Məclisi-fəramuşan Məcməüş-şüəra Dizaq şairləri məclis | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=160550 |
Ədəbi portretlər (kitab, 2013) | Ədəbi portretlər — marksist jurnalist-yazar Məmməd Süleymanovun ikinci kitabıdır. Fransız yazıçısı Andre Moruanın (1885-1967) əsərinin adına müvafiq adlandırılan “Ədəbi portretlər” kitabında müxtəlif dövrlərdə yaşamış yazıçı və şairlərin bioqrafiyasının konkret dövründən və ya ayrıca götürülmüş əsərindən bəhs olunur. Kitab 19 əsr əvvəl yaşamış filosof-imperator Mark Avrelinin “Düşüncələr” əsəri ilə başlayır və müasir yazıçı Ameli Notombun “Sulfat turşusu” romanı haqqında qeydlərlə tamamlanır. Bəzi müəlliflər (Qabriele D`Annuntsio, Karl Kraus, Kurtsio Malaparte, Ernesto Kardenal və b.) barədə Azərbaycan dilində ilk dəfə bu kitabda yazılmışdır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=357977 |
Ədəbi proses | Ədəbi proses — ədəbiyyatın istər bir dövrdə, istərsə də, xalqın, ölkənin cəmiyyətin tarixi boyunca mövcudluğu, yaşarlığı və təkamülü. Hər bir tarixi dövrdə ədəbi proses sosial, ideoloji və estetik baxımdan müxtəlif səpkili və səviyyəli bütün ədəbi-bədii nümunələri (nəsr, şeir, dramaturgiya, ədəbi tənqid və ədəbiyyatşünaslıq) ehtiva edir. Bir çox hallarda, bədii əsərlər, müxtəlif səbəblər üzündən, yarandıqları vaxtdan, yaxud ilk nəşrindən xeyli sonra ədəbi proses nəticəsinə çevrilir (məs., Mirzə Fətəli Axundzadənin “Kəmalüddövlə məktubları” ilk dəfə 1924-cü ildə, Cəlil Məmmədquluzadənin “Danabaş kəndinin əhvalatları” povesti isə 1936-cı ildə çap edilmişdir). Bədii ədəbiyyatın və incəsənətin növləri, həmçinin ideoloji və linqvistik hadisələrlə qarşılıqlı əlaqə və təsiri ədəbi prosesin mühüm cəhətlərindəndir. Dövrün ədəbi “özünüdərk”i (ədəbi yaradıcılıq proqram və manifestləri), həmçinin müxtəlif estetik cərəyanlar (məsələn, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ədəbiyyatında “mollanəsrəddinçilər”lə “füyuzatçılar”) arasında mübarizə, qarşılıqlı beynəlmiləl ədəbi əlaqələr ədəbi prosesin ayrılmaz tərkib hissələrindəndir. “Ədəbi proses” termini XX əsrin 20-30-cu illərində meydana gəlmiş, 60-cı illərdən geniş işlənməyə başlamışdır. Ədəbi prosesin küll halında, bütün bədii, ideya-estetik təzahürləri ilə dərindən təhlil edilib öyrənilməsi, ümumiləşdirilməsi ədəbiyyatın inkişaf meyillərini, perspektivlərini aydınlaşdırmaq baxımından müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Azərbaycanda ədəbi prosesin sistemli şəkildə intensiv öyrənilməsinə 60-70-ci illərdən başlanılmışdır. Müasir Azərbaycan ədəbi prosesinin xüsusiyyətləri sırasına mənəvi-əxlaqi problematikaya marağın güclənməsi, insan konsepsiyasının inkişafı, tarixiliyin qüvvətlənməsi, janr-üslub sayəsində yeni axtarışlar və s. daxildir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda bu sahədə müəyyən işlər görülür. İnstitutda son illərin ədəbi prosesinə aid məqalə topluları, illik ədəbi icmallar, monoqrafik tədqiqatlar nəşr edilmişdir. Nəbiyev B. Tənqid və ədəbi proses. 1976. Hüseynov A. Nəsr və zaman. Bakı. 1980. Hüseynov A. Sənət meyarı. Bakı. 1986. Qarayev Y. Ədəbi üfüqlər. Bakı. 1985. Salmanov Ş. Poeziya və tənqid. Bakı. 1987. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=688759 |
Ədəbi tənqid | Әdəbi tənqid — әdәbiyyatşünaslığın әsas sahәlәrindәn biri; әdәbi prosesin, bәdii әsәrlәrin izahına, tәhlilinә, qiymәtlәndirilmәsinә, hәmçinin yaradıcılıq prinsiplәrinin müәyyәnlәşdirilmәsinә vә tәsdiqinә hәsr edilәn әdәbi-bәdii yaradıcılıq növü. Ədəbi tənqidin vәzifәsi müasir әdәbi prosesi, yeni yaradılan әsәrlәri, habelә keçmiş irsi müasir ictimai vә әdәbi-estetik tәlәblәr baxımından dәyәrlәndirmәkdir. Şәrq әdәbiyyatşünaslığında bu termin müstәqim anlamında da işlәnmiş, әsasәn, bәdii әsәrin qüsurlarını ortaya çıxaran elm hesab olunmuşdur. Qәrb ölkәlәrindә Ədəbi tənqidin tarixi әdәbiyyatşünaslığın inkişafı ilә sıx bağlı olmuş, әdәbiyyatın tәnqidi müzakirәsi bәdii әsәrin meydana gәlmәsi ilә eyni vaxta tәsadüf etmişdir. Ümumi məlumat müasir ədəbi proseslə məşğul olur. Tənqidçi yaranmaqda olan ədəbiyyatın dəyərini müəyyən edir, ayrı-ayrı ədəbi-bədii nümunələrə, yazıçıların yaradıcılığına qiymət verir, ümumiləşdirmələr aparır, müasir ədəbi prosesin dərk edilməsində oxucuya kömək edir. Azərbaycan ədəbi tənqidinin banisi Mirzə Fətəli Axundov sayılır. Әdəbiyyat tarixçisindən və nəzəriyyəçisindən fərqli olaraq, tənqidçi elmlə yaradıcılıq təcrübəsini əlaqələndirir, yazıçı ilə oxucu arasında anlaşma, ünsiyyət yaradır. Ədəbi tənqid (və ya ədəbi tədqiqatlar) ədəbiyyatın öyrənilməsi, qiymətləndirilməsi və təfsiridir. Müasir ədəbi tənqid tez-tez ədəbi nəzəriyyədən təsirlənir, bu, ədəbiyyatın məqsəd və metodlarının fəlsəfi müzakirəsidir. Bu iki fəaliyyət yaxından əlaqəli olmasına baxmayaraq, ədəbi tənqidçilərin və ədəbi nəzəriyyəçilərin fikri həmişə eyni olmur. Ədəbi tənqidin ədəbiyyat nəzəriyyəsindən ayrı bir tədqiqat sahəsi hesab edilməsi və ya əksinə, kitablar barəsində rəy bildirməkdən fərqli olması mübahisəli məsələdir. Məsələn, "Ədəbiyyat nəzəriyyəsi və ədəbi tənqid ilə bağlı Cons Hopkins Qaydın Təlimatları" ədəbi tənqid və ədəbiyyat nəzəriyyəsi arasında heç bir fərq qoymur və demək olar ki, eyni anlayışı təsvir etmək üçün eyni termindən istifadə edir. Bəzi tənqidçilər ədəbi tənqidi ədəbi nəzəriyyənin praktik tətbiqi hesab edirlər, çünki tənqid həmişə xüsusi ədəbi əsərlərlə birbaşa məşğul olur, ədəbiyyat nəzəriyyəsi isə daha ümumi və ya abstrakt ola bilər. Ədəbi tənqid tez-tez inşa və ya kitab şəklində dərc olunur. Akademik ədəbi tənqidçilər ədəbiyyat şöbələrində dərs deyirlər və akademik jurnallarda dərc edirlər və daha çox məşhur tənqidçilər, Times Literary Supplement, New York Times Book Review, New York Review of Books, London Review of Books, Nation, and The New Yorker kimi dövrü mətbuatda əsərlərini yayımlayırlar. Klassik və orta əsr ədəbi tənqidi Ədəbi tənqidi ədəbiyyat olduğu müddətcə mövcud olmuşdur. Aristotel e.ə. 4-cü əsrdə müasir sənət əsərlərinin bir çox xüsusi tənqidləri ilə ədəbi formaların tipologiyası və təsviri olan “Poetika” əsərini yazmışdır. Poeziya ilk dəfə ədəbi tədqiqatlarda hələ də vacib olan mimesis və katarsis anlayışlarını inkişaf etdirmişdir. Platonun poeziyaya istiqamətli, ikitərəfli və yalan kimi yanaşmaları da təsirlidir. Eyni zamanda Bharata Muni, Natya Şastra qədim Hind ədəbiyyatı və Sanskrit dramasında ədəbi tənqid yazmışdı. Daha sonralar klassik və orta əsr tənqidləri tez-tez dini mətnlərə yönəldilmişdir və hermenevtikanın və mətnlərin dini ənənələri dünyəvi mətnlərin öyrənilməsinə böyük təsir göstərmişdir. Bu xüsusilə üç İbrahimi dinlərin ədəbi ənənələri idi: Yəhudi ədəbiyyatı, Xristian ədəbiyyatı və İslam ədəbiyyatı. İntibah dövrünün ədəbi tənqidi İntibah dövrünün ədəbi tənqidi şairi və müəllifi uzun bir ədəbi ənənənin qoruyub saxlayaraq və ədəbi tənqidi mədəniyyətin mərkəzi fiqur hesab edərək ədəbi neoklasisizmə forma və məzmun birliyinin klassik ideyalarının inkişaf etdirirdi. İntibah dövrünün ədəbi tənqidinin yaranması 1498-ci ildə klassik mətnlərin bərpası ilə, xüsusən, Aristotelin “Poetika”-sının Giorgio Vallan tərəfindən Latın tərcüməsi ilə başladı. Aristotelin əsərləri, xüsusilə “Poetika” əsəri XVIII əsrin sonlarına qədər ədəbi tənqidlərə ən mühüm təsir göstərmişdir. Lodoviko Kastelvetro 1570-ci ildə Aristotelin “Poetika” əsəri ilə əlaqədar şərh yazan ən nüfuzlu İntibah dövrü tənqidçilərindən biri idi. Maarifçilik dövrünün ədəbi tənqidi Maarifçilik dövründə (1700-1800-cü illər) ədəbi tənqid ixtira və çap mətbuatının istifadəsi ilə daha da məşhurlaşdı. Bu dövrdə ictimai səviyyəsində savadlılıq dərəcələri yüksəlməyə başladı, artıq oxumaq sadəcə zəngin təbəqə və ya elmi adamalrı üçün deyildi. İctimai savadlılığın yüksəlməsi və çapın sürətlənməsi ilə ədəbi tənqid də inkişaf elədi. Oxumaq artıq yalnız təhsil məqsədləri və ya müqəddəs bir dini vəzifə kimi nəzərdən keçirilmirdi; o, artıq bir əyləncə növü idi. Ədəbi tənqidlər aydın, əhatəli, dəqiq yazı və ya yazıçıların dini inanclarının mübahisəli meyarları da daxil olmaqla dəyərlər və yazı üslublarından təsirlənmişdir. Bu tənqidi rəylər bir çox dərgilərdə və qəzetlərdə dərc edilmişdir. Conatan Sviftin bir çox əsərləri, xüsusilə, “Qulliverin səyahəti” kitabı tənqid edilmişdir və bir tənqidçi onları “"Yahoo"-ların xəyanətkar hekayəsi” adlandırmışdır. 19-cu əsr Romantizmin ədəbi tənqidi XIX əsrin əvvəllərində İngilis romantik hərəkatı ənənəvi ədəbiyyata yeni estetik fikirlər gətirmişdir. Məsələn, ədəbiyyatın məqsədi həmişə gözəl, nəcib və ya mükəmməl olmur, ancaq ədəbiyyat özü ümumi mövzunu orta səviyyəyə qaldıra bilər. Alman klassissizminin gec inkişafından sonra yaxından təqib olunan alman romantizmi ingilis ədəbiyyatının oxucularına şüurlu şəkildə görünən parçalanma estetikasını vurğuladı. XIX əsrin sonlarında Metyu Arnold kimi öz ədəbi yazılarına görə ədəbi tənqidləri ilə tanınan müəlliflər daha çox diqqəti çəkmişdir. Yeni kritisizm Lakin bu estetik hərəkatların hamısı eyni dərəcədə vacibdir; ədəbi tənqidlərlə bağlı mövcud fikirlər demək olar ki, tamamilə XX əsrin əvvəllərində götürülmüş yeni istiqamətdən yaranır. Əsrin əvvəllərində rus formalizmi kimi tanınan tənqidi məktəb və bir qədər sonra İngiltərədə və ABŞ-də yeni kritisizm ingilisdilli dünyada ədəbiyyatın öyrənilməsi və müzakirəsinə hakim olmuşdur. Nəzəriyyəsi İngilis və Amerika ədəbi-estetik fikrində 1960-cı illərin sonlarına qədər Yeni Kritisizm az və ya çox dərəcədə üstünlük təşkil edirdi. Həmin dövrdə Anqlo-Amerika universitetlərinin ədəbiyyat şöbələri strukturizm, sonra post-strukturizm və digər qitə fəlsəfəsinin təsirindən daha aydın fəlsəfi ədəbi nəzəriyyənin yüksəlməsinə şahidlik etməyə başladılar. 1980-ci illərin ortalarına qədər, "nəzəriyyəyə" marağın artması davam etdi. Bir çox tənqidçilər, şübhəsiz ki, nəzəri araşdırmalardan təsirlənsə də, onlar üçün sadəcə metodologiya və fəlsəfi fərziyyələr haqqında yazı yazmaq deyil, adət-ənənəni şərh etmək rahat idi. Kitabın tarixi Bədii tənqidin digər formaları ilə əlaqəli kitabın tarixi biblioqrafiya, mədəniyyət tarixi, ədəbiyyat tarixi və mediya nəzəriyyəsi metodlarına əsaslanan fənlərarası tədqiqat sahəsidir.Mətnlərin və onların maddi formalarının istehsal, tiraj və qəbulu ilə əlaqədar, kitab tarixləri əsasən metafizik formalarını maddi cəhətdən birləşdirməyə çalışır. Kitab tarixinin kəsişdiyi ədəbiyyat tarixindəki məsələlər arasında aşağıdakılar da tapıla bilər: müəlliflik peşə kimi inkişaf, oxucu kütləsinin formalaşması, senzura və müəlliflik hüququ məhdudluğu və ədəbi formanın iqtisadiyyatıdır. Hazırkı vəziyyəti Bu gün universitetlərin filoloji bölümlərində ədəbiyyat nəzəriyyəsi və qitə fəlsəfəsinə olan maraq ədəbi tənqidi yeni tənqidçilərin təsdiqləyə biləcəyi daha mühafizəkar bir ədəbi tənqid ilə birləşdirir. Tədqiqatın "yüksəlməsi" əsnasında tənqidçilər tərəfindən qəbul edilən hər iki tərəfi xarakterizə edən ədəbi tənqidin məqsədi və metodları üzərində fikir ayrılığı azalmışdır. Bir çox tənqidçilər indi seçmək üçün daha çox üsul və yanaşmalara malik olduğunu düşünürlər. Elmi kritisizmin dəyəri Geniş ədəbi təhlilin dəyəri bir neçə görkəmli sənətkar tərəfindən müzakirə olunmuşdur. Vladimir Nabokov bir dəfə belə qeyd etmişdi ki, yaxşı oxucular kitabı oxumurlar və xüsusilə də o kitabları ki onlar ədəbi şah əsərlər kimi qəbul olunur, onlar “kitabları akademik məqsədlər üçün ümumiləşdirirlər”. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=172874 |
Ədəbi və incəsənət əsərlərinin mühafizəsi haqqında Bern Konvensiyası | Ədəbi və incəsənət əsərlərinin mühafizəsi haqqında Bern Konvensiyası — müәlliflik hüquqları sahәsindә beynәlxalq saziş; əqli mülkiyyətin qorunması sahəsində qəbul edilmiş ən qədim hüquqi sənədlərdən biridir. Bern Konvensiyası müqaviləsinin ilk versiyası 9 sentyabr 1886-cı ildə Belçika, Fransa, Almaniya, Böyük Britaniya, Haiti, İtaliya, Liberiya, İspaniya, İsveçrə və Tunis tərəfindən Berndә (İsveçrә) imzalanmışdır. 5 sentyabr 1887-i ildə qüvvәyә minmişdir. 1886-cı ildə qəbul olunan, sonralar əlavələr edilən və müasirləşdirilən Konvensiyaya hazırda dünyanın əksər ölkələri qoşulub. balımsan Xədicə Amerika Birləşmiş Ştatları 16 noyabr 1988-ci ildə konvensiyaya qoşuldu və konvensiya 1 mart 1989-cu ildə ABŞ üçün qüvvəyə mindi. Əvvəllər Birləşmiş Ştatlar Konvensiyaya üzv olmaqdan imtina edirdi, çünki bu, müəllif hüququ qanununda, xüsusən mənəvi hüquqlar, müəllif hüququ əsərlərinin qeydiyyatı üçün ümumi tələbin aradan qaldırılması və məcburi müəllif hüququ bildirişinin ləğvi ilə bağlı məsələlərdə ciddi dəyişikliklər tələb edirdi. Bütün bunlar əvvəlcə ABŞ-nin 1910-cu ildə Buenos Ayres Konvensiyasını (BAC), daha sonra 1952-ci ildə digər ölkələrin istəklərini nəzərə alaraq Ümumdünya Müəlliflik Konvensiyasını (UCC) təsdiqləməsinə gətirib çıxardı. ÜƏMT-nin Paris 1971-ci il tarixli Berne revizyonu ilə bir çox başqa ölkələr, 1975-ci il Braziliya federal qanunu ilə ifadə edildiyi kimi müqaviləyə qoşuldu. Azərbaycan 1998-ci ildə Konvensiyaya qoşulmuşdur. Konvensiya iştirakçı dövlәtlәrin vәtәndaşlarının öz әrazilәrindә ilk dәfә çap edilmiş әsәrlәrinә müәlliflik hüquqlarını tәminetmә üzrә vәzifәlәrini müәyyәnlәşdirir. Qәbul edildiyi dövrdәn dәfәlәrlә yenidәn baxıldığına (sonuncu dәfә 1971 ildә) vә әlavәlәr edildiyinә (1896, 1914, 1979) görә hәr bir iştirakçı dövlәt konvensiyanın hansı redaksiyasına qoşulubsa, hәmin redaksiyaya uyğun fәaliyyәt göstәrir. Konvensiya qoşulmaq üçün açıqdır. 2020-ci ilin sentyabr ayından etibarən, Bern Konvensiyasının tərəfdarı olan 179 dövlət var. Buraya 176 BMT üzvü dövlət və Kuk Adaları, Müqəddəs Taxt-Tac və Niue daxildir. "Ədəbi və bədii əsərlər" termini hansı üsulla və hansı formada ifadə olunmasından asılı olmayaraq ədəbiyyat, elm və incəsənət sahəsində bütün əsərləri, o cümlədən: kitab, broşura, başqa yazılı əsərlər; mühazirə, müraciət, nitq və başqa bu tipli yaradıcılıq əsərləri; dram, musiqili-dram əsərləri; xoreoqrafiya əsərləri və pantomimalar; mətnli və ya mətnsiz musiqili əsərlər; kinematoqrafiya əsərləri, kinematoqrafiyaya analoji üsullarla ifadə olunan əsərlər onlara bərabər tutulur; rəsmlər, rəngkarlıq əsərləri, memarlıq, heykəltaraşlıq, qrafika və litoqrafiya işləri; fotoqrafiya əsərləri, fotoqrafiyaya analoji üsullarla ifadə olunan əsərlər onlara bərabər tutulur; tətbiqi sənət əsərlərini; coğrafiya, topoqrafiya, memarlıq və elmə aid olan illüstrasiyaları, coğrafi xəritələri, planları, eskizləri və plastik əsərləri əhatə edir. Konvensiya üç aparıcı prinsipә әsaslanır: milli rejim, avtomatik qorunma vә qorunmanın müstәqilliyi. Ədәbiyyat, elm vә incәsәnәt sahәsindә yaradılmış bütün әsәrlәr ifadә üslubundan vә formasından asılı olmayaraq qorunan әsәrlәrә daxildir. Konvensiya qorunan hüquqların (әmlak hüquqları da daxil olmaqla) minimum hәcmini müәyyәnlәşdirir vә bu zaman әsәrlәrdәn azad istifadә hallarını, hәmçinin mәcburi lisenziya imkanlarını yaradır. İnkişaf etmәkdә olan ölkәlәrin humanitar mәqsәdlәrlә istifadә edә bilmәsi üçün xüsusi kvotalar nәzәrdә tutulmuşdur. Konvensiya müәllif hüquqlarının qorunmasının xüsusi qaydaları vә mümkün mәhdudiyyәtlәrini müstәqil müәyyәnlәşdirir (birbaşa tәsir normaları), yaxud ayrı-ayrı әsәr növlәrinә vә ya istifadә hallarına (mәsələn, kinematoqrafik, fotoqrafik, xoreoqrafik әsәrlәr, rәsmlәr, modellәr, dekorativ-tәtbiqi sәnәt әsәrlәri, siyasi nitqlәr, rәsmi mәtnlәr vә sәnәdlәr, tәrcümәyә, mexaniki yolla yenidәn canlandırmaya verilәn hüquqlar vә s.) münasibәtdә iştirakçı dövlәtlәrin milli qanunvericiliklәri sәviyyәsindә imkan verir. Konvensiya müәlliflәrin hüquqları pozulduğu halda qoruma, o cümlәdәn preventiv qoruma tәdbirlәrini müәyyәnlәşdirәn normaları ehtiva edir. 1994-cü ildә әnәnәvi mülki hüquqlardan tutmuş, cinayәt vә gömrük hüquqlarına qәdәr müәlliflik hüquqlarının şaxәlәnmiş sistemini müәyyәnlәşdirәn ÜTT çәrçivәsindә Əqli mülkiyyәt hüquqlarının ticari aspektlәri üzrә saziş yarandıqdan sonra Konvensiyanın bu müddәaları aktuallığını itirmişdir. Hazırda ədəbi və incəsənət əsərlərinin mühafizəsi haqqında Bern Konvensiyası müddәalarının yerinә yetirilmәsinә Ümumdünya Əqli Mülkiyyәt Tәşkilatı (ÜƏMT) nәzarәt edir. Azәrbaycan Respublikasında Əqli mülkiyyәt hüquqlarının müxtәlif sahәlәr üzrә qorunması bir sıra qanunvericilik aktları ilә tәnzimlәnir. 14 oktyabr 2019-cu ildə Cenevrə şəhərində Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatına (ÜƏMT) üzv dövlətlərin Baş Assambleyasının 59-cu sessiyası keçirilmişdir. Sessiyada beynəlxalq əqli mülkiyyət sisteminin inkişafı istiqamətləri müzakirə edilmiş, müxtəlif komitələrin hesabatları dinlənilmiş, regional qrup və üzv dövlətlərin nümayəndələrinin çıxışları olmuşdur. Sessiya çərçivəsində regional komitələrdə, eləcə də əqli mülkiyyət sahəsində qəbul olunan konvensiyaların assambleyalarında mühüm qərarlar qəbul edilmiş, rəhbər orqanlara seçkilər keçirilmişdir. Keçirilmiş seçki nəticələrinə əsasən Azərbaycan Respublikasının Əqli Mülkiyyət Agentliyinin İdarə Heyətinin sədri Kamran İmanov Bern Konvensiyası Assambleyasına sədr seçilmişdir. 3-cü maddəyə əsasən, Konvensiyanın qorunması konvensiyanın iştirakçısı olan ölkələrin vətəndaşları və sakinləri üçün tətbiq edilir və iştirakçı olan hər bir ölkədə ilk dəfə nəşr olunan və ya eyni vaxtda nəşr olunan əsərlərə (3-cü maddənin 4-cü bəndinə əsasən) tətbiq olunur. İlk çapından sonra otuz gün müddətində iki və daha artıq ölkədə işıq üzü görmüş əsər bir neçə ölkədə eyni vaxtda dərc edilmiş sayılır. 4-cü maddəyə əsasən, bu qanun istehsalçısının mənzil-qərargahı və ya adi yaşayış yeri İttifaq ölkələrindən birində olan kinematoqrafiya əsərlərinin müəlliflərinə, o cümlədən bu ölkələrdən hər birində yaradılan memarlıq əsərlərinə də aiddir. Bern Konvensiyasına qoşulmayan ölkələrin və bölgələrin siyahısı Anqola (lakin TRIPS müqaviləsinə qoşulmuşdur) Kamboca (TRIPS Sazişinə və Universal Cenevrə Müəllif Hüquqları Konvensiyasına qoşulmuşdur) Efiopiya (lakin müşahidəçi qismində TRIPS Sazişinə qatıldı) İran (TRİPS müqaviləsinə müşahidəçi qismində qatılmışdır) İraq (TRİPS müqaviləsinə müşahidəçi qismində qatılmışdır) Maldiv adaları (lakin TRİPS müqaviləsinə qatılmışdır) Marşall Adaları Myanma (lakin TRİPS müqaviləsinə qatılmışdır) Papua Yeni Qvineya (lakin TRİPS müqaviləsinə qatılmışdır) Seyşel adaları (lakin TRİPS müqaviləsinə qatılmışdır) Syerra-Leone (lakin TRİPS müqaviləsinə qatılmışdır) Somali (lakin TRIPS Sazişinə müşahidəçi qismində qatıldı) Cənubi Sudan (lakin TRIPS Sazişinə müşahidəçi qismində qatıldı) Tayvan (lakin TRIPS müqaviləsinə Çin Taipei olaraq qatıldı) Şərqi Timor (lakin Universal Müəllif Hüquqları Konvensiyasına (Paris) müşahidəçi qismində qatıldı Uqanda (TRİPS müqaviləsinə qatılmışdır). | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=692781 |
Ədəbi İrəvan | Ədəbi İrəvan — almanax Kitab haqqında Ədəbi İrəvan (almanax) adlanan kitabı toplayıb tərtib edəni şairKamil Novruz və Əli Vəkildir. Nəşriyyat redaktoru isə Kamil Novruzdir. Kitabın cildində əməkdar rəssam Cabbar Quliyevin rəsm əsərindən istifadə olunmuşdur. Redaksiya heyəti İsmayıl Öməroğlu Eldar İsmayıl Telli Pənahqızı İnqilab Vəlizadə Kamil Novruz Miraslan Bəkirli Eldar Həsənli Kitabın seriyaları "Ədəbi İrəvan - 2004", Bakı, "Yurd" NPB, 2005. 456 səh., 300 tiraj. "Ədəbi İrəvan - 2005", Bakı, "Nurlan", 2006. 464 səh., 300 tiraj. "Ədəbi İrəvan - 2006", Bakı, "Nurlan", 2007. 464 səh., 300 tiraj. "Ədəbi İrəvan - 2007", Bakı, "Nurlan", 2008. 464 səh., 300 tiraj. "Ədəbi İrəvan - 2008", Bakı, "Nurlan", 2009. 464 səh., 300 tiraj. "Ədəbi İrəvan - 2009", Bakı, "Nurlan", 2009. 464 səh., 300 tiraj. "Ədəbi İrəvan - 2010", Bakı, "Nurlan", 2011. 464 səh., 300 tiraj. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=160931 |
Ədəbi əlaqə və təsir | Ədəbi əlaqə və təsir — bir әdәbi hadisәnin başqa әdәbi hadisә ilә ideya yaradıcılıq әlaqәlәri. Ayrı-ayrı yazıçılar, yaxud әdәbi cәrәyanlar, mәktәblәr vә bütöv әdәbi dövrlәr sәviyyәsindә yaranır. Ədәbiyyatla digәr sәnәt növlәri (teatr, rәssamlıq, musiqi vә s.) arasında da әlaqә vә qarşılıqlı tәsir mövcuddur. Bir sәnәtkarın yaradıcılığında olduğu kimi, ümumi әdәbi prosesdә dә hәr şey bir-biri ilә qarşılıqlı әlaqәdә olur . Ədәbi әlaqә iki aspektdә öyrәnilir: yazıçı, yaxud әdәbi mühitin tәsir altında olması vә onun özünün tәsir göstәrmәsi. Bir milli әdәbiyyat daxilindә әdәbi әlaqә bir yazıçı, yaxud yazıçılar qrupunun öz müasirlәrinә, yaxud sonrakı әdәbi nәsillәrә tәsiri, millәtlәrarası әdәbi әlaqә isә bir xalqın bәdii kәşflәri vә nailiyyәtlәrinin başqa bir xalqa tәsiridir. Başqa ədəbiyyatlarla əlaqə, qarşılıqlı mübadilə və hətta təsirlənmə milli ədəbiyyatın zəiflik əlaməti yox, dinamik inkişaf əlamətidir. Milli ədəbiyyat qapalı, yalnız öz çərçivəsində inkişaf edə bilməz, milli ədəbiyyatın gücü onun qeyri-milli ədəbiyyatlarla, inkişaf etmiş ədə-biyyatlarla yaradıcılıq ünsiyyətinin dərinliyində və çoxcəhətliliyindədir . Antik yunan әdәbiyyatı, orta әsrlәr Azәrbaycan, fars-tacik şeiri, İtaliya İntibah dövrü әdәbiyyatı, Fransa Maarifçilik әdәbiyyatı, rus realist әdәbiyyatı beynәlmilәl әhәmiyyәtә malikdir. Sәnәtin inkişafında müәyyәn nisbi müstәqilliyә baxmayaraq, bәdii şüurun inkişafında ümumi, tәkrarlanan cәhәtlәri mәhz sosial-tarixi vә ictimai-iqtisadi prosesin ümumi qanunauyğunluqları şәrtlәndirir. Ədәbi әlaqәnin fәrdi әlaqә, iqtibas, yaradıcılıq yarışı, epiqonçuluq vә s. tiplәri dә var. Ədәbi әlaqәlәr hәm bәdii yaradıcılıq, hәm dә elmi-nәzәri cәhәtdәn araşdırılır . Xüsusiyyətləri Ədəbi təsir qarşılıqlı proses olub, ədəbiyyatın inkişafı üçün stimul yaradır. Azərbaycan ədəbiyyatı da müxtəlif dövrlərdə dünya xalqlarının mədəniyyəti, ədəbiyyatı ilə qarşılıqlı təsirdə olmuş, onun qabaqcıl ənənələrindən bəhrələnərək inkişaf etmişdir. Lakin bu əlaqələrin tarixi əsrin 50-ci illərinə qədər çox zəif öyrənilmiş, ciddi tədqiqatların obyekti olmamışdır . Müharibədən sonrakı dövrdə ədəbiyyatşünaslığın əsas tədqiqat istiqamətlərindən biri milli ədəbiyyatlar arasında ədəbi əlaqələr problemi, onun tarixi, inkişaf yolları və nəticələrinin öyrənilməsi olmuşdur. Bu baxımdan həmin dövrün tədqiqatlarında rus ədəbiyyatının klassikləri ilə yaradıcılıq əlaqələri ön plana çəkilir. Aleksandr Sergeyeviç Puşkin, Mixail Yuryeviç Lermontov, Nikolay Vasilyeviç Qoqol, Lev Nikolayeviç Tolstoy, Anton Pavloviç Çexov, Aleksandr Ostrovski və başqa görkəmli rus yazıçıları ilə milli ədəbiyyatın əlaqələrinə həsr edilmiş əsərlər ən mühüm tədqiqatlar hesab olunurdu. Həmin məqsədlə dövrün görkəmli ədəbiyyatşünasları Məmməd Arif, Mikayıl Rəfili, Məmməd Cəfər, Cəfər Cəfərov, Feyzulla Qasımzadə, Əliəjdər Seyidzadə və başqa tədqiqatçılar Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin müxtəlif problemlərinə dair məqalələr, əsərlər yazıb dərc etdirmişdilər. Lakin 50-ci illərdə ədəbiyyatşünaslığın bu mühüm sahəsində aparılan bütün 97 tədqiqatlarda saxta metodoloji təhlillər, yanlış təfərrüatlar aydın şəkildə nəzərə çarpırdı. Həmin dövrün tədqiqatlarında, hətta 70-ci illərə qədər yazılmış məqalə və monoqrafiyaların demək olar ki, hamısında ədəbi əlaqələr problemi obyektiv mövqedən işıqlandırılmayıb, yanlış metodologiya ilə tədqiq edilirdi. Bu illərdə milli ədəbiyyatlar arasında yaradıcılıq əlaqələri rus ədəbiyyatının SSRİ tərkibinə daxil olan digər xalqların ədəbiyyatlarına təsiri kimi birtərəfli izah şərh olunurdu. Ədəbiyyatşünas Nizaməddin Şəmsizadə məsələyə belə münasibəti həmin vaxtlarda elmin, incəsənətin bütün sahələrində olduğu kimi, ədəbiyyatda da rus şovinizminin hakimlik prinsiplərinin ön plana keçməsi ilə əlaqələndirirdi. Tədqiqatçı göstərirdi ki, o dövrün ədəbiyyatşünaslığında «…C.Məmmədquluzadədən danışanda Nikolay vasilyeviç Qoqol təsiri, Nəcəf bəy Vəzirovdan bəhs olunanda Aleksandr Ostrovski təsiri, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevdən söz düşəndə Anton Çexov təsiri həlledici sayılıb. Halbuki XIX əsrin rus ədəbiyyatı çoxəsrlik Şərq ənənələrindən, o cümlədən Azərbaycan ədəbi-bədii fikrinin yaradıcılıq və poetik təcrübəsindən az bəhrələnməmişdir.» | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=696718 |
Ədəbiyat | Ədəbiyyat — insanın, cəmiyyətin hisslərini, emosiyalarını, düşüncələrini, arzu və istəklərini obrazlı şəkildə əks etdirən söz sənətidir. Ədəbiyyat iki yolla yaranıb, inkişaf edir: şifahi və yazılı. Yazılı ədəbiyyat ilə şifahi ədəbiyyat arasındakı fərqlər: Şifahi ədəbiyyat şifahi şəkildə, yazılı ədəbiyyat isə yazılı şəkildə yaranıb, yayılır. Şifahi ədəbiyyat yazılı ədəbiyyata nisbətən daha qədimdir. Şifahi ədəbiyyatın konkret müəllifi olmur, anonim ədəbiyyatdır, ümumxalq yaradıcılığının məhsuludur. Yazılı ədəbiyyat isə müəllifli ədəbiyyatdır. Şifahi ədəbiyyatın bəzi nümunələri çoxvariantlıdır, yazılı ədəbiyyat isə təkvariantlıdır. Şifahi ədəbiyyat yarandığı dövrün dil-üslub xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamır. Yazılı ədəbiyyat isə saxlayır.Həm yazılı həm də şifahi ədəbiyyat üç ədəbi növə bölünür: Dramatik növBu bölgünü ilk dəfə verən, nəzəri cəhətdən əsaslandıraraq təsnif edən antik dövrün ən böyük filosofu və nəzəriyyəçisi Aristotel (384–322) olmuşdur. Lirik növ əsasən nəzmlə verilir. Burada duyğuların, psixoloji ovqatın emosional ifadəsi və tərənnüm anlayışı əsas yer tutur. Bu növə xalq nəğmələri, bayatılar, nəğmələr, aşıq şeirləri, qəzəllər, qəsidələr, müxəmməslər, mürəbbelər və s. janrlar daxildir. Lirik növə aid həmin janrların əsas obrazı lirik qəhrəmandır. Lirik əsərlərini fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biri də nitqin, ifadənin ekspressiv funksiyasıdır (intonasiya). Lirikada müəllifin –şair sənətkarın həyata münasibəti emosional şəkildə verilir. Epik sözü "epos" sözündən götürülüb, "söz, hekayə, mahnı" deməkdir. Epos sözü ədəbiyyatımızda "dastan" sözünü də əvəz edə bilir ("Koroğlu" eposu). Epik növ təhkiyə, nəql etmə , nağıl etmək yolu ilə yazılır. Epik növün janrları yazıçıya həyat hadisələrini oxucuya hərtərəfli çatdırmağa imkan yaradır. Epik növ əsasən nəsr şəklində olur. Bu növdə həyat hadisələri ətraflı təsvir edilir. Süjet xətti geniş və çoxşaxəlidir. Epik növdə təhkiyə və təsvir əsas yer tutur. Bu növə xalq nağılları, dastanlar, hekayələr, povestlər, romanlar, poemalar, oçerklər, novellalar daxildir. Dramatik növ Dramatik növ həm nəzmlə, həm də nəsrlə verilir. Bu növdə yazılan əsərlər səhnədə oynanılmaq, tamaşaçılar qarşısında ifa edilmək üçündür. Dramatik növdə əyani göstərmə əsas yer tutur. Buraya xalq oyunları, meydan tamaşaları, faciələr, pyeslər, komediyalar daxildir.Dram əsərləri əsasən səhnədə tamaşaya qoyulmaq üçün yazıldığından, o, digər ədəbi növlərdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Dram əsərlərində müəllif epik-lirik təsvirlərdən, hadisələr, obrazlar haqqında mühakimə yürütmək imkanlarından məhrumdur. Müəllif öz fikrini, ideyasını obrazların nitqi vasitəsilə verir. Bu tipli əsərlərdə obrazların nitqi özünü iki şəkildə göstərir: monoloq, dialoq. Monoloq qəhrəmanın özünün özü ilə, dialoq isə digər iştirakçılarla danışmasına deyilir. Ədəbiyyat qanunauyğunluqları Ədəbiyyatın özünəməxsus qanunauyğunluqları var. Bu qanunauyğunluqları, prinsipləri öyrənən elmə ədəbiyyatşünaslıq deyilir. Xarici keçidlər Babayev Yaqub. Ana dilli Azərbaycan ədəbiyyatının təşəkkülü və epik şeirin inkişafı (XIII–XIV əsrlər). Bakı: ADPU, 2008. Babayev Yaqub. XIII–XIV əsrlər ana dilli lirik şeirimizin inkişaf yolu. Bakı: "Elm və təhsil", 2009. Babayev Yaqub. Təriqət ədəbiyyatı: sufizm, hürufizm (ali məktəblərin filolji fakültələri üçün dərs vəsaiti). Bakı: "Nurlan", 2007. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=809860 |
Ədəbiyyat | Ədəbiyyat — insanın, cəmiyyətin hisslərini, emosiyalarını, düşüncələrini, arzu və istəklərini obrazlı şəkildə əks etdirən söz sənətidir. Ədəbiyyat iki yolla yaranıb, inkişaf edir: şifahi və yazılı. Yazılı ədəbiyyat ilə şifahi ədəbiyyat arasındakı fərqlər: Şifahi ədəbiyyat şifahi şəkildə, yazılı ədəbiyyat isə yazılı şəkildə yaranıb, yayılır. Şifahi ədəbiyyat yazılı ədəbiyyata nisbətən daha qədimdir. Şifahi ədəbiyyatın konkret müəllifi olmur, anonim ədəbiyyatdır, ümumxalq yaradıcılığının məhsuludur. Yazılı ədəbiyyat isə müəllifli ədəbiyyatdır. Şifahi ədəbiyyatın bəzi nümunələri çoxvariantlıdır, yazılı ədəbiyyat isə təkvariantlıdır. Şifahi ədəbiyyat yarandığı dövrün dil-üslub xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamır. Yazılı ədəbiyyat isə saxlayır.Həm yazılı həm də şifahi ədəbiyyat üç ədəbi növə bölünür: Dramatik növBu bölgünü ilk dəfə verən, nəzəri cəhətdən əsaslandıraraq təsnif edən antik dövrün ən böyük filosofu və nəzəriyyəçisi Aristotel (384–322) olmuşdur. Lirik növ əsasən nəzmlə verilir. Burada duyğuların, psixoloji ovqatın emosional ifadəsi və tərənnüm anlayışı əsas yer tutur. Bu növə xalq nəğmələri, bayatılar, nəğmələr, aşıq şeirləri, qəzəllər, qəsidələr, müxəmməslər, mürəbbelər və s. janrlar daxildir. Lirik növə aid həmin janrların əsas obrazı lirik qəhrəmandır. Lirik əsərlərini fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biri də nitqin, ifadənin ekspressiv funksiyasıdır (intonasiya). Lirikada müəllifin –şair sənətkarın həyata münasibəti emosional şəkildə verilir. Epik sözü "epos" sözündən götürülüb, "söz, hekayə, mahnı" deməkdir. Epos sözü ədəbiyyatımızda "dastan" sözünü də əvəz edə bilir ("Koroğlu" eposu). Epik növ təhkiyə, nəql etmə , nağıl etmək yolu ilə yazılır. Epik növün janrları yazıçıya həyat hadisələrini oxucuya hərtərəfli çatdırmağa imkan yaradır. Epik növ əsasən nəsr şəklində olur. Bu növdə həyat hadisələri ətraflı təsvir edilir. Süjet xətti geniş və çoxşaxəlidir. Epik növdə təhkiyə və təsvir əsas yer tutur. Bu növə xalq nağılları, dastanlar, hekayələr, povestlər, romanlar, poemalar, oçerklər, novellalar daxildir. Dramatik növ Dramatik növ həm nəzmlə, həm də nəsrlə verilir. Bu növdə yazılan əsərlər səhnədə oynanılmaq, tamaşaçılar qarşısında ifa edilmək üçündür. Dramatik növdə əyani göstərmə əsas yer tutur. Buraya xalq oyunları, meydan tamaşaları, faciələr, pyeslər, komediyalar daxildir.Dram əsərləri əsasən səhnədə tamaşaya qoyulmaq üçün yazıldığından, o, digər ədəbi növlərdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Dram əsərlərində müəllif epik-lirik təsvirlərdən, hadisələr, obrazlar haqqında mühakimə yürütmək imkanlarından məhrumdur. Müəllif öz fikrini, ideyasını obrazların nitqi vasitəsilə verir. Bu tipli əsərlərdə obrazların nitqi özünü iki şəkildə göstərir: monoloq, dialoq. Monoloq qəhrəmanın özünün özü ilə, dialoq isə digər iştirakçılarla danışmasına deyilir. Ədəbiyyat qanunauyğunluqları Ədəbiyyatın özünəməxsus qanunauyğunluqları var. Bu qanunauyğunluqları, prinsipləri öyrənən elmə ədəbiyyatşünaslıq deyilir. Xarici keçidlər Babayev Yaqub. Ana dilli Azərbaycan ədəbiyyatının təşəkkülü və epik şeirin inkişafı (XIII–XIV əsrlər). Bakı: ADPU, 2008. Babayev Yaqub. XIII–XIV əsrlər ana dilli lirik şeirimizin inkişaf yolu. Bakı: "Elm və təhsil", 2009. Babayev Yaqub. Təriqət ədəbiyyatı: sufizm, hürufizm (ali məktəblərin filolji fakültələri üçün dərs vəsaiti). Bakı: "Nurlan", 2007. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=851 |
Ədəbiyyat (qəzet) | "Ədəbiyyat qəzeti" — Həftəlik ədəbi-bədii qəzet. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı. "Ədəbiyyat qəzeti" həftədə bir dəfə, şənbə günü, 32 səhifə həcmində çıxır. Tirajı 1700 nüsxədir. 1934-cü ildə nəşrə başlayıb. "Ədəbiyyat qəzeti"nin ilk sayı 1 yanvar 1934-cü ildə çapdan çıxıb. 1934 −1953-cü illərdə (aprelə qədər) "Ədəbiyyat qəzeti", 1959-cu ilin aprelindən "Ədəbiyyat və incəsənət" (Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı və Respublika Mədəniyyət Nazirliyinin orqanı), 1991-ci ildən isə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı kimi yenidən "Ədəbiyyat qəzeti" adı ilə nəşr edilib. 24 noyabr 1997-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin fərmanı ilə qəzetin dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına çap olunması qərara alınmışdır. Ədəbiyyat qəzetinin saytı "edebiyyatqazeti.az" isə 2017-ci il mayın 26-dan fəaliyyətə başlayıb. Sayt "Ədəbiyyat qəzeti"nin materiallarını elektron mediaya daşıyır. Saytın redaktoru Mətanət Vahiddir. Baş redaktorları Müxtəlif vaxtlarda "Ədəbiyyat qəzeti"nin baş redaktorları olmuşdur: Hacıbaba Nəzərli — 1934 Məmməd Kazım Ələkbərli −1934–1936 Seyfulla Şamilov — 1936 −1937 Redaksiya heyəti — 1937–1938 Qəzənfər Məmmədov — 1938–1939 Məmməd Səid Ordubadi — 1939–1939 Məmməd Cəfər Cəfərov — 1945–1949 Ənvər Əlibəyli — 1949–1951 Süleyman Rüstəm — 1951–1957 Qasım Qasımzadə — 1957–1963 Yusif Əzimzadə — 1963–1966 Hüseyn Abbaszadə — 1966–1971 Nəriman Həsənzadə — 1978–1991 Cabir Novruz — 1991 −1993 Sabir Əhmədov — 1993–1996 Ayaz Vəfalı — 1996–2014 Elçin Hüseynbəyli — 2014 Azər Turan — 2015-ci ilin yanvarından Qəzetin İnternet saytı: edebiyyatqazeti.az E-mail: [email protected] Əlaqə üçün telefon və faks nömrələri: Baş redaktor: (+99412) 539 52 59 Baş redaktor müavinləri: (+99412) 510 88 61, (+99412) 539 50 67 Məsul katib: (+99412) 539 91 68 Şöbələr: (+99412) 538 03 17 tel. / faks.: (+99412) 538 85 70 Ünvan: Bakı – AZ1073, Mətbuat pr. 529-cu məhəllə, "Azərbaycan" nəşriyyat, 9-cu mərtəbə Təsisçilər: Azərbaycan Yazıçılar Birliyi, qəzetin yaradıcı əməkdaşları. Baş redaktor: Azər Turan. İnternet ünvanı: Xarici keçidlər "Ədəbiyyat qəzeti"nin elektron saytı Nizami Gəncəvi — 880: "Ədəbiyyat qəzeti"nin Xüsusi buraxılışı "Nizami Gəncəvi İli"nə həsr olunan xüsusi buraxılışının təqdimatı keçirilib] "Ədəbiyyat qəzeti"ndən iki yeni kitab | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=53767 |
Ədəbiyyat (qəzet, Azərbaycan) | "Ədəbiyyat qəzeti" — Həftəlik ədəbi-bədii qəzet. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı. "Ədəbiyyat qəzeti" həftədə bir dəfə, şənbə günü, 32 səhifə həcmində çıxır. Tirajı 1700 nüsxədir. 1934-cü ildə nəşrə başlayıb. "Ədəbiyyat qəzeti"nin ilk sayı 1 yanvar 1934-cü ildə çapdan çıxıb. 1934 −1953-cü illərdə (aprelə qədər) "Ədəbiyyat qəzeti", 1959-cu ilin aprelindən "Ədəbiyyat və incəsənət" (Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı və Respublika Mədəniyyət Nazirliyinin orqanı), 1991-ci ildən isə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı kimi yenidən "Ədəbiyyat qəzeti" adı ilə nəşr edilib. 24 noyabr 1997-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin fərmanı ilə qəzetin dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına çap olunması qərara alınmışdır. Ədəbiyyat qəzetinin saytı "edebiyyatqazeti.az" isə 2017-ci il mayın 26-dan fəaliyyətə başlayıb. Sayt "Ədəbiyyat qəzeti"nin materiallarını elektron mediaya daşıyır. Saytın redaktoru Mətanət Vahiddir. Baş redaktorları Müxtəlif vaxtlarda "Ədəbiyyat qəzeti"nin baş redaktorları olmuşdur: Hacıbaba Nəzərli — 1934 Məmməd Kazım Ələkbərli −1934–1936 Seyfulla Şamilov — 1936 −1937 Redaksiya heyəti — 1937–1938 Qəzənfər Məmmədov — 1938–1939 Məmməd Səid Ordubadi — 1939–1939 Məmməd Cəfər Cəfərov — 1945–1949 Ənvər Əlibəyli — 1949–1951 Süleyman Rüstəm — 1951–1957 Qasım Qasımzadə — 1957–1963 Yusif Əzimzadə — 1963–1966 Hüseyn Abbaszadə — 1966–1971 Nəriman Həsənzadə — 1978–1991 Cabir Novruz — 1991 −1993 Sabir Əhmədov — 1993–1996 Ayaz Vəfalı — 1996–2014 Elçin Hüseynbəyli — 2014 Azər Turan — 2015-ci ilin yanvarından Qəzetin İnternet saytı: edebiyyatqazeti.az E-mail: [email protected] Əlaqə üçün telefon və faks nömrələri: Baş redaktor: (+99412) 539 52 59 Baş redaktor müavinləri: (+99412) 510 88 61, (+99412) 539 50 67 Məsul katib: (+99412) 539 91 68 Şöbələr: (+99412) 538 03 17 tel. / faks.: (+99412) 538 85 70 Ünvan: Bakı – AZ1073, Mətbuat pr. 529-cu məhəllə, "Azərbaycan" nəşriyyat, 9-cu mərtəbə Təsisçilər: Azərbaycan Yazıçılar Birliyi, qəzetin yaradıcı əməkdaşları. Baş redaktor: Azər Turan. İnternet ünvanı: Xarici keçidlər "Ədəbiyyat qəzeti"nin elektron saytı Nizami Gəncəvi — 880: "Ədəbiyyat qəzeti"nin Xüsusi buraxılışı "Nizami Gəncəvi İli"nə həsr olunan xüsusi buraxılışının təqdimatı keçirilib] "Ədəbiyyat qəzeti"ndən iki yeni kitab | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=707795 |
Ədəbiyyat Məbədi | Ədəbiyyat Məbədi — Vyetnamın Hanoy şəhərində məbəd. Məbədin əsası 1070-ci ildə imperator Li Than Tonq tərəfindən qoyulmuşdur. Məbəd Çin alimi Konfutsiyə həsr edilmişdir. İmperial Akademiya 1076-cı ildə Ədəbiyyat Məbədinin ərazisində Kral, dövlət qulluqçuları, zadəgan və digər elit təbəqəyə məxsus ailələrin övladlarının təhsil alması məqsədilə universitet - İmperial Akademiya yaradılmışdır. Bu, Vyetnamın ilk milli universiteti hesab olunur. Dövlət imtahanlarında yüksək nəticələr əldə etmiş şəxslərin adları məbədin həyətindəki xüsusi daş lövhələrin üzərində qeyd olunurdu. Həmin daş lövhələrdən 82-si hazırda məbədin həyətində nümayiş etdirilir. Ümumi sahəsi 54 min kvadratmetr olan kompleksin ərazisində Ədəbiyyat gölü, park və s. vardır. Yenidənqurma işləri Tran sülaləsinin hakimiyyəti dövründə (1225-1400-cü illər) məbəddə yenidənqurma işləri aparılmışdır. Təmir işləri digər sülalələrin hakimiyyətləri dövründə də ardıcıllıqla davam etdirilmişdir. Təqribən iki əsr ərzində müharibələrə və fəlakətlərə baxmayaraq, binanın orijinal memarlıq üslubu qorunub saxlanmışdır.Ədəbiyyat Məbədində əsaslı təmir işləri 1920-ci, 1954-cü və 2000-ci illərdə aparılmışdır. Tarixi abidə Ədəbiyyat Məbədi 1906-cı ildə - Fransa müstəmləkəçiliyi dövründə tarixi abidə kimi qeydiyyata alınmışdır. Kompleks 2010-cu ildə UNESCO-nun dünya mədəni irs siyahısına daxil edilmişdir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=805301 |
Ədəbiyyat ensiklopediyaları və lüğətlər | Ədəbiyyat ensiklopediyaları və lüğətlər — mәlumat nәşrlәri. Ədəbiyyat ensiklopediyaları bәdii әdәbiyyat vә әdәbiyyatşünaslıq, әdәbi cәrәyan vә nәzәriyyә, yazıçı vә personajlar haqqında, hәmçinin folklor, dilçilik, kitabşünaslıq, estetika, publisistika, jurnalistika vә s. haqqında sistemlәşdirilmiş mәlumat verir. Avropada әdәbiyyat ensiklopediyasının әn qәdim nümunәsi yunan şair vә qrammatiki Kallimaxın "Elmin bütün sahәlәrindә mәşhur olan adamlar vә onların әsәrlәri haqqında cәdvәllәr" kataloqu hesab olunur. İsgәndәriyyә kitabxanasının kataloqu kimi yaradılan "Cәdvәllәr" tәdricәn qәdim yunan әdәbiyyatının әsas sorğu mәnbәyinә çevrilmiş vә sonrakı sorğu kitabları üçün nümunә olmuşdur. İntibah dövründә ensiklopedik lüğәtlәr tez-tez çap olunurdu. Onlardan Konrad Gesnerin (1515–65) "Universal kitabxana"sı (1545) xüsusi әhәmiyyәtә malik idi. Kataloqa tәqribən 5 min müәllif haqqında mәlumat daxil edilmişdi. İohan Albert Fabrisius İntibah dövrünәqәdәrki әdәbiyyatlarda olan biliklәrә özünün silsilә sorğu kitablarında [2 cildlik "Latın kitabxanası, yaxud Qәdim latın müәlliflәrinin siyahısı" (Hamburq, 1697), 3 cildlik "Yunan kitabxanası" (Hamburq, 1705–1711) vә 6 cildlik "Orta әsrlәr vә sonrakı illәr latın kitabxanası" (Hamburq, 1734–36)] yekun vurdu. Biliklәrin yeni, ensiklopedik icmalı vә tәsnifatı ingilis filosofu Frensis Bekon tәrәfindәn "Yeni Orqanon" әsәrindә irәli sürülmüşdür. Deni Didro vә D’Alamberin redaktәsi ilә çıxan "Ensiklopediya, yaxud Elm, incәsәnәt vә peşәlәrә dair izahlı lüğәt" (Paris, 1751–72) Bekon sisteminә uyğun tәrtib edilmişdir. XIX әsrdә Avropada qәdim dövr әdәbiyyatına dair sorğu kitabları yaradıldı: naşir V.Roşerin 6 cildlik "Yunan vә Roma mifologiyasının geniş leksikonu" (Leypsiq, 1884– 1937), V.Folmerin 3 cildlik "Bütün xalqların mifologiyasının tam lüğәti" (Ştutqart, 1836), Olden amerikan nәşriyyatının 20 cildlik "Dünya әdәbiyyatı ensiklopediyası" (Nyu-York, 1885–91) vә s. XX әsrdә folklorşünaslığın genişlәnmәsi ilә әlaqәdar olaraq, bu sahәyә aid maraqlı lüğәtlәr yarandı: "Əsas folklor, mifologiya vә әfsanәlәr lüğәti" (Nyu-York, 1949–50, c. 1–2). Yazıçı vә şairlәrә hәsr olunmuş biblioqrafik ensiklopediyalar geniş yayıldı: Koş Alman әdәbiyyatı lüğәti. Bioqrafik vә biblioqrafik sorğu kitabı, c. 1–4, Bern, 1949–58; Ensiklopedik italyan әdәbiyyatı lüğәti, c. 1–6, Roma – Bari, 1966–70 vә s.. Fәrdi ədəbiyyat ensiklopediyaları vә lüğәtlәr XX әsrin 2-ci yarısında fәrdi ədəbiyyat ensiklopediyaları vә lüğәtlәrә maraq artdı: "Göte haqqında soraq kitabı" (c.1–4, Ştutqart, 1955–61), Adolf Vilhelm Şmidtin "Şekspir leksikonu" (c.1–2, Berlin–Nyu-York, 1971), "Dante ensiklopediyası" (c. 1–5, Roma, 1970–76) vә s. Bir çox ölkәdә әdәbiyyatşünaslıq terminlәri lüğәtlәri çıxmışdır: L.Georgiyevin (Sofiya, 1963, 1969), Q.fon Vilpetin, Q.Sounun (Nyu-York, 1972) vә s. Rusiyada XIX әsr – XX әsrin әvvәllәrindә Nikolay Fyodoroviç Ostolopovun "Qәdim vә yeni poeziya lüğәti" (c.1–3, SPb, 1821); Semyon Vengerovun natamam "Rus yazıçı vә alimlәrinin tәnqidi-bioqrafik lüğәti…" (SPb, 1886–1904, c. 1–5, 6-cı әlavә cild çıxmışdır) vә s. nәşr edilmişdir. SSRİ-dә 2 cildlik "Ədәbiyyat ensiklopediyası. Ədәbi terminlәr lüğәti" (1925), 12 cildlik "Ədәbiyyat ensiklopediyası" (c. 1–9, 11 c. 1929–39; 10 vә 12-ci cildlәr çıxmamışdır), "Qısa әdәbiyyat ensiklopediyası" (c. 1–9, 1962–78), bircildlik "Ensiklopedik әdәbiyyat lüğәti" (1987) nәşr olunmuşdur. Ayrı-ayrı yazıçı vә şairlәrә hәsr edilmiş ensiklopediyalar da vardır ("Şevçenko lüğәti", c.1–12, Kiyev, 1976– 77; "Lermontov ensiklopediyası", M., 1981; "Dünya xalqlarının miflәri", c.1–2, M., 1980–82) vә s. Çin, Hindistan, Türkiyә, Vyetnam, Yaponiya vә s. ölkәlәrdә yazıçı vә şairlәrә hәsr olunmuş lüğәt-sorğu kitabları nәşr edilmişdir. Azərbaycanda nəşri Yaxın vә Orta Şәrqdә, elәcә dә Azәrbaycanda geniş yayılmış tәzkirәlәr ədəbiyyat ensiklopediyaları vә lüğətləri sayıla bilәr: Dövlәtşah Sәmәrqәndinin "Tәzkirәt üş-şüәra" (1481–87), Əlişir Nәvainin "Mәcalis ün-nәfais" (1491), Əhdi Bağdadinin "Gülşәni üş-şüәra" (1563), Sam Mirzәnin "Töhfeyi-Sami", Sadıq bәy Əfşarın "Mәcmә ül-xәvas" (1599), Lütfәli bәy Azәrin "Atәşgәdә" (1762), Mir Möhsün Nәvvabın "Tәzkireyi-Nәvvab" (nәşri 1913), Məhəmmədəli Tәrbiyәtin "Danişmәndani-Azәrbaycan" (1935) tәzkirәlәri. Əziz Mirәhmәdovun "Ədәbiyyatşünaslıq. Ensiklopedik lüğәt"i tәkmillәşdirilmiş variantlarda 1957, 1965, 1988 vә 1998 illәrdә nәşr olunmuşdur. "Kitabi Dәdә Qorqud Ensiklopediyası" (2 cilddә. B., 2000) son dövr Azәrbaycan әdәbiyyatşünaslığının bu qәbildәn olan әn fundamental әsәridir. Teymur Əhmәdovun redaktәsi ilә "XX әsr Azәrbaycan yazıçıları" (B., 2004) kitabı irihәcmli biobiblioqrafik lüğәti, Z.Ş.Əsgәrlinin "Poetika: izahlı sözlük" (B., 2014) kitabı çapdan çıxmışdır. Həmçinin bax Müxtəsər Ədəbiyyat Ensiklopediyası Süleymanlı Ş. Azərbaycan ədəbiyyatı ensiklopediyası: ən qədim dövrlərdən 1920-ci ilədək: I cild. Bakı: Nağıl evi. 2008. səh. 414. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=693003 |
Ədəbiyyat janrları | Ədəbiyyat janrlarını — əvvəlcə ikiyə ayırmaq mümkündür. Birincisi şifahi ikincisi yazılı. Yazılımüəyyən bir ölçü və qəlib əsas alınaraq çıxarılmış ədəbiyyat əsərləridir. Ya da qısaca bütün şeir və poetik mətnlərdir. Heca vəzni kimi müəyyən bir qalıb və ölçü qayğısı əsas götürülərək yazılır. Şifahi isə sərbəst, ölçüsüz düz yazıdır. Yazılı ümumiyyətlə bütün şeir növlərini əhatə edir. Şifahi isə ədəbiyyatın şeir xaricindəki bütün formalarını. MəsnəviNəsr Tərcümeyi-hal Xatirə, Memoar Gəzinti yazısı Ədəbi dastan SöhbətŞifahi izahat Natiq (Nitq) Müsahibə (Görüş Həmçinin bax Poeziya janrları | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=804903 |
Ədəbiyyat janrı | Ədəbiyyat janrlarını — əvvəlcə ikiyə ayırmaq mümkündür. Birincisi şifahi ikincisi yazılı. Yazılımüəyyən bir ölçü və qəlib əsas alınaraq çıxarılmış ədəbiyyat əsərləridir. Ya da qısaca bütün şeir və poetik mətnlərdir. Heca vəzni kimi müəyyən bir qalıb və ölçü qayğısı əsas götürülərək yazılır. Şifahi isə sərbəst, ölçüsüz düz yazıdır. Yazılı ümumiyyətlə bütün şeir növlərini əhatə edir. Şifahi isə ədəbiyyatın şeir xaricindəki bütün formalarını. MəsnəviNəsr Tərcümeyi-hal Xatirə, Memoar Gəzinti yazısı Ədəbi dastan SöhbətŞifahi izahat Natiq (Nitq) Müsahibə (Görüş Həmçinin bax Poeziya janrları | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=320867 |
Ədəbiyyat nəzəriyyəsi | Ədəbiyyat nəzəriyyəsi — Bədii ədəbiyyatın mahiyyətini, xüsusiyyətlərini, ictimai həyatda onun mövqeyini, rolunu və əhəmiyyətini təhlil etmək və hərtərəfli qiymətləndirmək prinsiplərini müəyyənləşdirən, bədii yaradıcılığın inkişafına istiqamətləndirən qanunları öyrənən elm. Ədəbiyyat tarixini ilk dəfə ingilis filosofu Frensis Bekon 1605-ci ildə öz traktatlarından birində müstəqil elm adlandırmışdır. Bu elmin Avropa universitetlərində tədrisi isə XIX əsrdən başlanır. İlk ədəbiyyat tarixi kursları yunan-Roma ədəbiyyatları tarixinə aid idi, sonralar konkret Avropa ədəbiyyatlarının tarixləri də müstəqil fənlər kimi tədris olunmağa başlamışdır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=50454 |
Ədəbiyyat qəzeti | "Ədəbiyyat qəzeti" — Həftəlik ədəbi-bədii qəzet. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı. "Ədəbiyyat qəzeti" həftədə bir dəfə, şənbə günü, 32 səhifə həcmində çıxır. Tirajı 1700 nüsxədir. 1934-cü ildə nəşrə başlayıb. "Ədəbiyyat qəzeti"nin ilk sayı 1 yanvar 1934-cü ildə çapdan çıxıb. 1934 −1953-cü illərdə (aprelə qədər) "Ədəbiyyat qəzeti", 1959-cu ilin aprelindən "Ədəbiyyat və incəsənət" (Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı və Respublika Mədəniyyət Nazirliyinin orqanı), 1991-ci ildən isə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı kimi yenidən "Ədəbiyyat qəzeti" adı ilə nəşr edilib. 24 noyabr 1997-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin fərmanı ilə qəzetin dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına çap olunması qərara alınmışdır. Ədəbiyyat qəzetinin saytı "edebiyyatqazeti.az" isə 2017-ci il mayın 26-dan fəaliyyətə başlayıb. Sayt "Ədəbiyyat qəzeti"nin materiallarını elektron mediaya daşıyır. Saytın redaktoru Mətanət Vahiddir. Baş redaktorları Müxtəlif vaxtlarda "Ədəbiyyat qəzeti"nin baş redaktorları olmuşdur: Hacıbaba Nəzərli — 1934 Məmməd Kazım Ələkbərli −1934–1936 Seyfulla Şamilov — 1936 −1937 Redaksiya heyəti — 1937–1938 Qəzənfər Məmmədov — 1938–1939 Məmməd Səid Ordubadi — 1939–1939 Məmməd Cəfər Cəfərov — 1945–1949 Ənvər Əlibəyli — 1949–1951 Süleyman Rüstəm — 1951–1957 Qasım Qasımzadə — 1957–1963 Yusif Əzimzadə — 1963–1966 Hüseyn Abbaszadə — 1966–1971 Nəriman Həsənzadə — 1978–1991 Cabir Novruz — 1991 −1993 Sabir Əhmədov — 1993–1996 Ayaz Vəfalı — 1996–2014 Elçin Hüseynbəyli — 2014 Azər Turan — 2015-ci ilin yanvarından Qəzetin İnternet saytı: edebiyyatqazeti.az E-mail: [email protected] Əlaqə üçün telefon və faks nömrələri: Baş redaktor: (+99412) 539 52 59 Baş redaktor müavinləri: (+99412) 510 88 61, (+99412) 539 50 67 Məsul katib: (+99412) 539 91 68 Şöbələr: (+99412) 538 03 17 tel. / faks.: (+99412) 538 85 70 Ünvan: Bakı – AZ1073, Mətbuat pr. 529-cu məhəllə, "Azərbaycan" nəşriyyat, 9-cu mərtəbə Təsisçilər: Azərbaycan Yazıçılar Birliyi, qəzetin yaradıcı əməkdaşları. Baş redaktor: Azər Turan. İnternet ünvanı: Xarici keçidlər "Ədəbiyyat qəzeti"nin elektron saytı Nizami Gəncəvi — 880: "Ədəbiyyat qəzeti"nin Xüsusi buraxılışı "Nizami Gəncəvi İli"nə həsr olunan xüsusi buraxılışının təqdimatı keçirilib] "Ədəbiyyat qəzeti"ndən iki yeni kitab | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=797104 |
Ədəbiyyat qəzeti (Azərbaycan) | "Ədəbiyyat qəzeti" — Həftəlik ədəbi-bədii qəzet. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı. "Ədəbiyyat qəzeti" həftədə bir dəfə, şənbə günü, 32 səhifə həcmində çıxır. Tirajı 1700 nüsxədir. 1934-cü ildə nəşrə başlayıb. "Ədəbiyyat qəzeti"nin ilk sayı 1 yanvar 1934-cü ildə çapdan çıxıb. 1934 −1953-cü illərdə (aprelə qədər) "Ədəbiyyat qəzeti", 1959-cu ilin aprelindən "Ədəbiyyat və incəsənət" (Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı və Respublika Mədəniyyət Nazirliyinin orqanı), 1991-ci ildən isə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı kimi yenidən "Ədəbiyyat qəzeti" adı ilə nəşr edilib. 24 noyabr 1997-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin fərmanı ilə qəzetin dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına çap olunması qərara alınmışdır. Ədəbiyyat qəzetinin saytı "edebiyyatqazeti.az" isə 2017-ci il mayın 26-dan fəaliyyətə başlayıb. Sayt "Ədəbiyyat qəzeti"nin materiallarını elektron mediaya daşıyır. Saytın redaktoru Mətanət Vahiddir. Baş redaktorları Müxtəlif vaxtlarda "Ədəbiyyat qəzeti"nin baş redaktorları olmuşdur: Hacıbaba Nəzərli — 1934 Məmməd Kazım Ələkbərli −1934–1936 Seyfulla Şamilov — 1936 −1937 Redaksiya heyəti — 1937–1938 Qəzənfər Məmmədov — 1938–1939 Məmməd Səid Ordubadi — 1939–1939 Məmməd Cəfər Cəfərov — 1945–1949 Ənvər Əlibəyli — 1949–1951 Süleyman Rüstəm — 1951–1957 Qasım Qasımzadə — 1957–1963 Yusif Əzimzadə — 1963–1966 Hüseyn Abbaszadə — 1966–1971 Nəriman Həsənzadə — 1978–1991 Cabir Novruz — 1991 −1993 Sabir Əhmədov — 1993–1996 Ayaz Vəfalı — 1996–2014 Elçin Hüseynbəyli — 2014 Azər Turan — 2015-ci ilin yanvarından Qəzetin İnternet saytı: edebiyyatqazeti.az E-mail: [email protected] Əlaqə üçün telefon və faks nömrələri: Baş redaktor: (+99412) 539 52 59 Baş redaktor müavinləri: (+99412) 510 88 61, (+99412) 539 50 67 Məsul katib: (+99412) 539 91 68 Şöbələr: (+99412) 538 03 17 tel. / faks.: (+99412) 538 85 70 Ünvan: Bakı – AZ1073, Mətbuat pr. 529-cu məhəllə, "Azərbaycan" nəşriyyat, 9-cu mərtəbə Təsisçilər: Azərbaycan Yazıçılar Birliyi, qəzetin yaradıcı əməkdaşları. Baş redaktor: Azər Turan. İnternet ünvanı: Xarici keçidlər "Ədəbiyyat qəzeti"nin elektron saytı Nizami Gəncəvi — 880: "Ədəbiyyat qəzeti"nin Xüsusi buraxılışı "Nizami Gəncəvi İli"nə həsr olunan xüsusi buraxılışının təqdimatı keçirilib] "Ədəbiyyat qəzeti"ndən iki yeni kitab | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=621247 |
Ədəbiyyat tarixi | Ədəbiyyat tarixi oxucuya/dinləyiciyə/müşahidəçiyə əyləncə , maarifləndirmə və ya təlimat verməyə çalışan nəsr və ya poeziyada yazıların tarixi inkişafı , eləcə də bu parçaların ünsiyyətində istifadə olunan ədəbi üsulların inkişafıdır. Bütün yazılar ədəbiyyat təşkil etmir . Bəzi qeydə alınmış materiallar, məsələn, məlumatların tərtibi (məsələn, yoxlama reyestri ) ədəbiyyat hesab edilmir və bu məqalə yalnız yuxarıda göstərilən işlərin təkamülünə aiddir. Ədəbiyyatın başlanğıcı Ədəbiyyat və yazı bir-birinə bağlı olsa da, sinonim deyil. Qədim Şumerdən gələn ilk yazılar heç bir ağlabatan tərifə görə ədəbiyyat təşkil etmir - eyni şey bəzi erkən Misir heroqliflərinə və ya qədim Çin rejimlərinə aid minlərlə loglara da aiddir. Yazılı qeydlərin nə vaxt hər şeydən daha çox “ədəbiyyata” bənzədiyi ilə bağlı alimlər tez-tez fikir ayrılığına düşmüşlər; tərif əsasən subyektivdir. Üstəlik, əvvəlki əsrlərdə mədəni təcrid kimi məsafənin əhəmiyyətini nəzərə alsaq, ədəbiyyatın tarixi inkişafı bütün dünyada bərabər sürətlə getməmişdir. Ədəbiyyatın vahid qlobal tarixinin yaradılması problemləri bir çox mətnlərin minilliklər ərzində ya qəsdən, təsadüfən itirilməsi, ya da yaranan mədəniyyətin tamamilə yox olması ilə daha da çətinləşir. Məsələn, eramızdan əvvəl 1-ci əsrdə İsgəndəriyyə Kitabxanasının dağıdılması və alovlar altında əbədi olaraq itdiyi güman edilən saysız-hesabsız əsas mətnlər haqqında çox yazılıb. Mətnlərin (və çox vaxt onların müəlliflərinin ) istər mənəvi, istərsə də müvəqqəti xarakter daşıyan təşkilatlar tərəfindən qəsdən sıxışdırılması mövzunu daha da əhatə edir.Bununla belə, ədəbiyyatın ilk hərəkətləri kimi müəyyənedici rola malik olan bəzi ilkin mətnlər təcrid oluna bilər. Çox erkən nümunələrə eramızdan əvvəl 2000- ci ildən əvvəlki Şumer versiyasında Gilqameş Dastanı və təxminən eramızdan əvvəl 1250-ci ildə Ani Papirusunda yazılmış , lakin yəqin ki, təxminən eramızdan əvvəl 18-ci əsrə aid olan Misir Ölülər Kitabı daxildir . Qədim Misir ədəbiyyatı ədəbiyyat tarixinin erkən tədqiqatlarına daxil edilmədi, çünki Qədim Misir yazıları 19-cu əsrin əvvəllərində Rosetta daşı deşifrə olunana qədər Avropa dillərinə tərcümə olunmadı . Homerin " İliada " və " Odisseya "sı eramızdan əvvəl 8-ci əsrə aiddir və klassik antik dövrün başlanğıcını qeyd edir . Onlar həmçinin son Tunc dövrünə qədər uzanan şifahi ənənədə dayanırlar. Poeziya klassikası ( və ya Shijing ) eramızdan əvvəl 11-7-ci əsrlərə aid anonim müəlliflərin 305 əsərindən ibarət ən qədim Çin poeziya toplusudur. Çu Ci antologiyası (və ya Çu mahnıları ) Qu Yuanın şeir yazısına aid edilən və ya ondan ilhamlandığı hesab edilən şeirlər toplusudur . Qu Yuan , adının əsəri ilə əlaqəli olduğu Çində ilk şeir müəllifidir və eyni zamanda Çin klassik ədəbiyyatında romantizmin ən görkəmli simalarından biri hesab olunur. Hərbi taktika və strategiyaya dair ilk böyük müəllif Sun Tzu idi , onun “Müharibə Sənəti” əsəri bir çox müasir hərbi zabitlərin rəflərində qalır (və onun məsləhətləri korporativ dünyaya da tətbiq edilmişdir ). Fəlsəfə Çində Yunanıstandakından çox fərqli şəkildə inkişaf etdi - geniş dialoqlar təqdim etmək əvəzinə , Konfutsi Analektləri və Lao Tzinin Tao Te Çinq əsəri deyimləri və atalar sözlərini daha birbaşa və didaktik şəkildə təqdim etdi . Zhuangzi _yaradıcı lətifələr, alleqoriyalar, məsəllər və təmsillərin böyük toplusundan ibarətdir; həm fəlsəfi, həm də ədəbi məharətin şah əsəri olmaqla, Han sülaləsindən bu günə qədər 2000 ildən çox müddət ərzində yazıçı və şairlərə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdir . Povest tarixinin və klassik nəsrin ən erkən Çin əsərləri arasında Döyüşən Dövlətlər dövründə yazılmış Bahar və Payız Salnamələrinin şərhi olan Zuo Zhuan da var . Bu əsər və Sima Qianın Şiji və ya Böyük Tarixçinin Yazıları qədim Çində nəsr stilistlərinin bir çox nəsilləri tərəfindən son model kimi qəbul edilirdi . Şiji həmçinin Qərbi Handan Mingə qədər Çin tarixində hakim sülalələrə diqqət yetirən İyirmi Dörd Tarix üçün bir model rolunu oynadı . İbrani, Finikiya və Aramey ədəbiyyatı Şimal- qərb semit dilləri aramey dilini , həmçinin Finikiya və İvrit də daxil olmaqla Kənan dillərini ehtiva edən dil qrupudur . Kənan və Aramey yazılarının korpusu (və ya "Şimal-Qərb Semit yazıları") qədim Finikiyalıların , İbranilərin və Aramilərin yazıları üçün Bibliyadan kənar əsas mənbədir . Bu yazılar daş plitələrdə, saxsı qablarda , ornamentlərdə rast gəlinir və sadə adlardan tutmuş tam mətnlərə qədər dəyişir. Köhnə yazılar aKənan – Aramey ləhcəsi davamlılığı , alimlərin Zəkkur Stelası və Deyr Alla Yazısı kimi hər iki kateqoriyaya sığmaq üçün mübarizə apardıqları yazılarla nümunə göstərilmişdir . İbranicə Müqəddəs Kitabı təşkil edən kitablar təxminən minillik ərzində inkişaf etmişdir. Ən qədim mətnlər eramızdan əvvəl XI və ya X əsrlərə aiddir, digər mətnlərin əksəriyyəti isə bir qədər sonradır. Onlar mürəkkəb və diqqətlə bir-birinə toxunmuş müxtəlif mənbələrin toplusu olan redaktə əsərlərdir. Əhdi-Ətiq müxtəlif müəlliflər [5] tərəfindən əsrlər boyu tərtib edilmiş və redaktə edilmişdir , çox alimlər İbrani kanonunun təxminən eramızdan əvvəl 3-cü əsrdə möhkəmləndiyi qənaətinə gəlmişlər. Əsərlər müxtəlif ədəbi qiymətləndirmələrə (həm dünyəvi, həm də dini) məruz qalmışdır. Fridrix Nitsşeyazırdı: “Yəhudilərin Əhdi-Cədidində o qədər möhtəşəm üslubda olan insanlar, əşyalar və nitqlər var ki, Yunan və Hindistan ədəbiyyatının onunla müqayisə olunası heç nə yoxdur. İnsan bir zamanlar insanın necə olduğunun bu nəhəng qalıqlarının qarşısında heyran və ehtiramla dayanır... Əhdi-Ətiqin zövqü “böyüklük” və “kiçiklik”in məhək daşıdır”. Klassik antik dövr Yunan ədəbiyyatı Qədim Yunan cəmiyyəti ədəbiyyata böyük əhəmiyyət verirdi. Bir çox müəlliflər Qərb ədəbi ənənəsini müharibə və sülhün, şərəf və rüsvayçılığın, məhəbbət və nifrətin məharətlə və canlı təsvirinə görə ədəbi kanonda nəhəng olaraq qalan “ İliada ” və “ Odisseya ” epik poemaları ilə başladığı hesab edirlər. Sonrakı yunan şairləri arasında bir çox cəhətdən lirik şeiri bir janr kimi təyin edən Safo idi. Esxil adlı dramaturq dramaturgiyaya dialoq və qarşılıqlı əlaqə ideyalarını gətirdiyi zaman Qərb ədəbiyyatını həmişəlik dəyişdi . Bununla o, mahiyyətcə "drama" icad etdi: onun Oresteia pyeslərinin trilogiyası onun ən böyük nailiyyəti hesab olunur. Drama yazısının digər inkişaf etdiriciləri Sofokl və Evripidlər idi . Sofokl ədəbi texnika kimi istehzanı məharətlə inkişaf etdirdiyinə görə, ən məşhuru onun Edip Reks pyesindədir . Euripides, əksinə, sosial norma və adətlərə qarşı çıxmaq üçün pyeslərdən istifadə etdi - sonrakı 2300 il və ondan sonrakı Qərb ədəbiyyatının çox hissəsinin əlaməti - və Medeya kimi əsərləri, The Bacchae və The Trojan Women hələ də bizim ədəb-ərkan, gender və müharibə haqqında təsəvvürlərimizə etiraz etmək bacarığı ilə diqqət çəkir. Komik dramaturq Aristophanes komediya ideyasını demək olar ki, Esxilin faciəni bir sənət forması kimi formalaşdırdığı kimi müəyyənləşdirir və formalaşdırır - Aristofanın ən məşhur pyeslərinə Lisistrata və Qurbağalar daxildir . Fəlsəfə ədəbiyyata Platonun dialoqlarında daxil oldu , o, Sokratik sorğu-sualları yazılı formaya çevirdi. Platonun tələbəsi olan Aristotel bir çox elmi fənlər üzrə onlarla əsər yazdı, lakin onun ədəbiyyata verdiyi ən böyük töhfə, çox güman ki, onun dramaturgiya haqqında anlayışını ortaya qoyan və bununla da ədəbi tənqidin ilk meyarlarını müəyyən edən Poetikası oldu . Əhdi - Cədid qeyri-adi mətnlər toplusudur -- Yəhyanın Vəhy Kitabı öz növünün ilki olmasa da, mahiyyətcə apokalipsisi ədəbi janr kimi müəyyən edir . Latın ədəbiyyatı Bir çox cəhətdən Roma Respublikası və Roma İmperiyasının yazıçıları böyük yunan müəlliflərini təqlid etmək lehinə yenilikdən qaçmağa üstünlük verdilər. Virgilin " Eneid " əsəri bir çox cəhətdən Homerin "İliadasını" təqlid edirdi ; Komik dramaturq Plaut , Aristofanın yolunu davam etdirdi; Tacitus ' Annals və Germania , mahiyyətcə Fukididin hazırladığı eyni tarixi yanaşmaları izləyir (xristian tarixçisi Eusebius da bunu edir, baxmayaraq ki, Tacitus və Fukididin Yunan və Roma politeizmindən daha çox onun dinindən təsirlənməsinə baxmayaraq); Ovidvə onun Metamorfozları eyni yunan miflərini yenidən yeni üsullarla araşdırır. Mübahisə etmək olar və belə də olmuşdur ki, Roma müəllifləri ağılsız surətçi olmaqdan uzaq, öz yunan sələfləri tərəfindən yaradılmış janrları təkmilləşdirmişlər . Məsələn, Ovidin Metamorfozları şüur axını janrının aydın sələfi olan bir forma yaradır . Danılmaz olan odur ki, romalılar yunanlar ilə müqayisədə nisbətən az sayda öz ədəbi üslubunu yeniləyirlər. Satira ədəbiyyata bir neçə Roma əlavələrindən biridir - Horace satiradan mübahisə üçün bir vasitə kimi geniş istifadə edən ilk şəxs idi və Juvenal onu silaha çevirdi. Hippolu Avqustin və onun “Tanrının Şəhəri” əsəri əsasən Platonun fəlsəfə üçün etdiklərini dini ədəbiyyat üçün edir, lakin Avqustinin yanaşması daha az danışıq və daha didaktik idi. Onun Etirafları bəlkə də ilk əsl tərcümeyi -haldır və bu , indi həmişəkindən daha populyar olan konfessional ədəbiyyat janrının yaranmasına səbəb oldu. Hindistanda bilik ənənələri fəlsəfi anlayışları və teoloji konsepsiyaları Şruti və Smritinin iki ənənəsi vasitəsilə ötürdü , yəni öyrənilən və yaşanan , o cümlədən Vedalar . Sanskrit dilində linqvistik əsərlər eramızdan əvvəl 1000-ci ildən əvvəl mövcud olsa da , ümumiyyətlə Puranların Hindistan tarixindəki ən erkən fəlsəfi yazılar olduğuna inanılır. Hindistan dastanları: Ramayana və Mahabharata kimi puran əsərləri saysız-hesabsız digər əsərlərə, o cümlədən Bali Keçakına və kölgə kuklası kimi digər tamaşalara təsir göstərmişdir.wayang ) və bir çox Avropa əsərləri. Pali ədəbiyyatı Buddizmin yüksəlişində mühüm mövqeyə malikdir . Klassik Sanskrit ədəbiyyatı , təxminən eramızdan əvvəl 2-ci əsrdən eramızın 8-ci əsrinə qədər olan Maurya və Gupta dövrlərində çiçək açır . Klassik Tamil ədəbiyyatı da eramızdan əvvəl 300-cü ildən 300-cü ilə qədər olan erkən tarixi dövrdə ortaya çıxdı və Hindistanın ən erkən dünyəvi ədəbiyyatıdır, əsasən sevgi və müharibə kimi mövzularla məşğul olur. Orta əsrlər Romanın süqutundan sonra (təxminən 476-cı ildə) yunanlar və romalılar tərəfindən icad edilən bir çox ədəbi yanaşma və üslub Avropada gözdən düşdü. Romanın süqutu ilə Florensiya İntibahı arasındakı təxminən minillikdə orta əsr ədəbiyyatı iman və imanla bağlı məsələlərə getdikcə daha çox diqqət yetirirdi, çünki qismən Yunanlar tərəfindən yazılmış əsərlər Avropada qorunub saxlanılmamışdı və buna görə də az idi. öyrənmək və kənara çıxmaq üçün klassik ədəbiyyat modelləri. Orada olan az şey dəyişdi və təhrif olundu, təhriflərdən yeni formalar inkişaf etməyə başladı. Yeni üslubların bu təhrif olunmuş başlanğıclarından bəziləri ümumiyyətlə Roma Məsələsi kimi təsvir edilən ədəbiyyatda görülə bilər.Fransa məsələsi və İngiltərə məsələsi . Zamanın dağıntıları (və İsgəndəriyyə Kitabxanasının yandırılmasında olduğu kimi fəlakət) nəticəsində çox şey itirilsə də, bir çox yunan əsərləri qorunub saxlanıldı: onlar müsəlman katibləri tərəfindən diqqətlə qorunub saxlanıldı və köçürüldü. Avropada agioqrafiyalar və ya " müqəddəslərin həyatı " erkən orta əsr mətnləri arasında tez-tez olur. Bede - Historia ecclesiastica gentis Anglorum - və başqalarının yazıları 4-cü əsrin əvvəllərində Eusebius tərəfindən başlayan inanca əsaslanan tarixi ənənəni davam etdirir. Xristian inancını sadə insanlara çatdırmağa yönəlmiş sirli pyeslər və ehtiraslı pyeslər istisna olmaqla, dramaturgiya mahiyyətcə dayandı . Təxminən eramızın 400-cü illərində Prudenti Psixomaxiyası alleqorik nağıllar ənənəsinə başladı. Bununla belə, poeziya nəzakətli romansları və şanson de gestləri olan trubadurların əlində çiçəkləndi.himayədarı olan yuxarı təbəqələri əyləndirir və əyləndirirdi. Monmutlu Geoffrey, Britaniya tarixi olduğunu iddia etdiyi əsərlər yazdı. Bunlar çox fantastik idi və sehrbaz Merlin və Kral Arturun hekayələrini ehtiva edirdi . Epik poeziya Şimali Avropanın mifologiyalarının əlavə edilməsi ilə inkişaf etməyə davam etdi: Beovulf və Skandinaviya dastanları Homer və Virgilin müharibə və şərəfə yanaşmaları ilə çox oxşardır, Dantenin İlahi Komediya və Geoffrey Chaucer -in Kenterberi kimi şeirləri . Nağıllar çox fərqli üslub istiqamətləri alır. 1095-ci ilin noyabrında Papa II Urban Klermont Şurasında Birinci Səlib yürüşünü təbliğ etdi . Səlib yürüşləri uzun illər Avropada və Yaxın Şərqdə hər şeyə təsir edəcək və ədəbiyyat, hər şeylə yanaşı, bu iki mədəniyyət arasındakı müharibələr nəticəsində dəyişəcək. Məsələn, cəngavər obrazı fərqli bir əhəmiyyət kəsb edəcək. Həmçinin İslamın elmi araşdırmalara və yunan fəlsəfi yazılarının qorunub saxlanmasına önəm verməsi son nəticədə Avropa ədəbiyyatına da təsir göstərəcək. Avqustin və İncil arasında dini müəlliflər xristianlığın əlavə izahat və şərhə ehtiyacı olan çoxsaylı aspektlərinə malik idilər. Thomas Aquinas , hər hansı digər şəxsdən daha çox ilahiyyatı bir növ elmə çevirə bildi, çünki o, 13-cü əsrdə əsərləri Avropaya qayıdan Aristoteldən çox təsirləndi. İslam dünyası İslam dünyasının ən məşhur bədii ədəbiyyatı Fars kraliçası Şehrazadenin söylədiyi bir çox qədim xalq nağıllarından ibarət olan “ Min bir gecə kitabı” ( Ərəb gecələri ) idi . Epos 10-cu əsrdə formalaşmış və XIV əsrdə son formasına çatmışdır; nağılların sayı və növü bir əlyazmadan digərinə dəyişirdi. Bütün ərəb fantaziya nağılları “ Min bir gecə kitabı”nda yer alıb-verməməsindən asılı olmayaraq, ingilis dilinə tərcümə edildikdə çox vaxt “Ərəb gecələri” adlandırılırdı ., istənilən versiyada və bir sıra nağıllar heç bir ərəb əlyazmasında olmamasına baxmayaraq, Avropada “Ərəb gecələri” kimi tanınır. Bu dastan 18-ci əsrdə ilk dəfə Antuan Qalland tərəfindən tərcümə olunduqdan sonra Qərbdə təsirli olmuşdur . Xüsusilə Fransada çoxlu təqlidlər yazılmışdır. Bu eposun müxtəlif personajları Ələddin , Sinbad və Əli Baba kimi Qərb mədəniyyətinin mədəni ikonalarına çevriliblər . Bununla belə, Ələddinlə bağlı heç bir orta əsr ərəb mənbəsi tapılmadı, o, fransız tərcüməçisi Antuan Qalland tərəfindən “ Min bir gecə kitabı” na daxil edilib və onu ərəb suriyalı xristiandan eşidib.Hələbdən olan nağılçı . Əsərin populyarlığı qismən onun yazılmasından bəri tarix və coğrafiyaya dair daha çox məlumat əldə etməsi ilə bağlı ola bilər. Bu o demək idi ki, böyük möcüzələrin inandırıcılığı daha böyük bir zaman ("çoxdan") və məkan ("uzaq") məsafəsində müəyyən edilməli idi. Bu, davam edən və nəhayət real vaxt və yerlərlə az əlaqəsi olan fantastik fantastika ilə nəticələnən bir prosesdir. Ərəb mifologiyasından və fars mifologiyasından bir sıra elementlər indi müasir fantaziyada geniş yayılmışdır , məsələn cinlər , bahamutlar , sehrli xalçalar , sehrli lampalar və s. L. Frank Baum zaman .cin, cırtdan və pərinin qarşısını almaq üçün stereotiplər olduğunu hiss etdiyi stereotip elementləri aradan qaldıran müasir nağıl yazmağı təklif etdi.“ Min bir gecə” ( “ Ərəb gecələri ” ) daxilindəki bir sıra hekayələrdə elmi fantastika elementləri də var. Bir nümunə "Bulukiyanın sərgüzəştləri"dir, burada baş qəhrəman Bulukiyanın ölümsüzlük otu axtarışı onu dənizləri kəşf etməyə, Eden bağına və Cahannama səyahətə və kosmosda özününkindən çox daha böyük olan müxtəlif dünyalara səyahətə aparır. dünya, qalaktika elmi fantastika elementlərinin gözlənilməsi; yolda cin cəmiyyətləri , su pəriləri ilə qarşılaşır. , danışan ilanlar , danışan ağaclar və digər həyat formaları. Başqa bir Ərəb Gecələri nağılında baş qəhrəman Abdullah Balıqçı su altında nəfəs almaq bacarığı qazanır və sualtı cəmiyyət quruda cəmiyyətin tərs əksi kimi təsvir edilən sualtı sualtı cəmiyyəti kəşf edir. pul və geyim kimi anlayışlar mövcud deyil. Digər Ərəb Gecələri nağılları itirilmiş qədim texnologiyalardan, yolunu azmış qabaqcıl qədim sivilizasiyalardan və onları alt-üst edən fəlakətlərdən bəhs edir. "The City of Brass" əsərində bir qrup səyahətçi təsvir edilmişdirarxeoloji ekspedisiya qədim itirilmiş şəhəri tapmaq və Süleymanın bir vaxtlar cinləri tələyə salmaq üçün istifadə etdiyi mis qabı bərpa etməyə cəhd etmək üçün və yolda mumiyalanmış kraliça ilə, daşlaşmış sakinlərlə qarşılaşır, [ canlı insanabənzər robotlar və avtomatlar , simsiz rəqs edən cazibədar marionetlər və şənliyi qədim şəhərə doğru istiqamətləndirən mis atlı robot . "The Ebony Horse"da robot var kosmosa və Günəşə doğru uça bilən düymələrdən istifadə edərək idarə olunan uçan mexaniki at şəklində , "Üçüncü Qələndərin nağılı" da qeyri-adi qayıqçı şəklində bir robot təqdim edir . "Mirin şəhəri" və "Qara at" proto-fantastikanın erkən nümunələri sayıla bilər. İtalyan ədəbiyyatının ən böyük dastanı hesab edilən Dante Alighierinin İlahi Komediyası axirətlə bağlı bir çox xüsusiyyətləri və epizodları birbaşa və ya dolayısı ilə islam esxatologiyasına dair ərəb əsərlərindən götürmüşdür : Hədis və Kitab əl-Miraj (1264-cü ildə və ya qısa müddətdə latın dilinə tərcümə edilmişdir). əvvəl kimi Liber Scale Machometi , "Məhəmmədin Nərdivanının Kitabı") Məhəmmədin Cənnətə yüksəlişi ilə bağlı və İbn Ərəbinin mənəvi yazıları . Moors Corc Pile və Uilyam Şekspirin əsərlərinə də nəzərəçarpacaq təsir göstərmişdir. Onların bəzi əsərlərində Moorish personajları var idi, məsələn, Pilin Alcazar döyüşü və Şekspirin " Venesiya taciri" , Titus Andronik və Otello kimi. Bu əsərlərin 17-ci əsrin əvvəllərində Mərakeşdən İngiltərənin Yelizaveta dövrünə qədər bir neçə Moorish nümayəndə heyəti tərəfindən ilhamlandığı deyilir . Ərəb ədəbiyyatı İbn Tufeyl (Əbubəkir) və İbn ən- Nəfis (1213-1288) fəlsəfi romanın qabaqcıllarıdır . İbn Tufeyl əl-Qəzalinin “ Filosofların qeyri-bərabərliyi”nə cavab olaraq ilk ərəb romanı “ Həyy ibn Yəqdhan ” ı ( Filosof Autodidactus ) yazdı, sonra İbn ən-Nəfis də İbn Tufeyli Autodidactus İbn Tufeyliyə cavab olaraq “ Theologus Autodidactus ” romanını yazdı. . Bu povestlərin hər ikisində autodidaktik xarakter daşıyan qəhrəmanlar ( Philosophus Autodidactus -da Hayy və Theologus Autodidactus -da Kamil ) var idi. səhra adada tənha yaşayan vəhşi uşaqlar , hər ikisi də səhra ada hekayəsinin ən erkən nümunələridir. Bununla belə, Philosophus Autodidactus hekayəsinin qalan hissəsi üçün Hayy səhra adasında heyvanlarla tək yaşayarkən, Kamilin hekayəsi Theologus Autodidactusdakı səhra ada mühitindən kənara çıxır və məlum olan ən erkən yetkinlik süjetinə çevrilir və nəticədə birinci olur. elmi fantastika romanının nümunəsi . Theologus Autodidactus spontan nəsil , futurologiya , dünyanın sonu və qiyamət , dirilmə və axirət həyatı kimi müxtəlif elmi fantastika elementləri ilə məşğul olur . İbn ən-Nəfis bu hadisələrə fövqəltəbii və ya mifoloji izahlar verməkdənsə , öz dövründə məlum olan biologiya , astronomiya , kosmologiya və geologiya elmi biliklərindən istifadə edərək bu süjet elementlərini izah etməyə çalışmışdır. Onun bu elmi-fantastik əsərinin arxasında duran əsas məqsədi İslam dini təlimlərini elm baxımından izah etmək idivə bədii ədəbiyyatdan istifadə etməklə fəlsəfə . İbn Tufeylin əsərinin Latın dilinə tərcüməsi olan Philosophus Autodidactus ilk dəfə 1671-ci ildə Kiçik Edvard Pokok tərəfindən hazırlanmış, ardınca 1708-ci ildə Simon Oklinin ingilis dilinə tərcüməsi , həmçinin alman və hollandca tərcümələri nəşr edilmişdir. Bu tərcümələr daha sonra Daniel Defonu " İngilis dilində ilk roman " adına namizəd Robinzon Kruzo yazmağa ruhlandırdı . Filosof Autodidaktus da Robert Boylu adada öz fəlsəfi romanını yazmağa ilhamlandırdı. Aspiring Naturalist . Hekayə həm də Russonun Emile: və ya “Təhsil haqqında ” əsərini müəyyən mənada gözləyirdi və eyni zamanda Rudyard Kiplinqin “ Cəngəllik kitabı ” ndakı Mauqlinin hekayəsinə, eləcə də Tarzanın hekayəsinə bənzəyir, çünki körpə uşaqdır. tərk edilmiş amma ana qurd tərəfindən baxılmış və bəslənmişdir . [ sitat lazımdır ]Ərəb ədəbiyyatındakı digər yeniliklər arasında İbn Xəldunun keçmiş hadisələrin xronikasına baxışı da var idi - fövqəltəbii izahatları tamamilə rədd edərək, Xəldun tarixə elmi və ya sosioloji yanaşmanı icad etdi. [ sitat lazımdır ] Fars ədəbiyyatı İranın milli dastanı olan Firdovsinin “ Şahnamə ”si fars tarixinin mifik və qəhrəmancasına təkrarıdır . Bu, indiyə qədər yazılmış ən uzun epik poemadır. Fars mədəniyyətindən Qərbdə nəhayət ən məşhurlaşacaq kitab Ömər Xəyyamın rübailəridir . Rübaiyyə fars riyaziyyatçısı və astronomu Ömər Xəyyamın (1048-1122) şeirlər toplusudur. “Rübayət” “dördlüklər” deməkdir: dörd misradan ibarət beytlər. Əmir Arsalan həm də məşhur mifik fars hekayəsi idi və o , Arslanın Qəhrəmanlıq Əfsanəsi kimi bəzi müasir fantastik fantastika əsərlərinə təsir göstərmişdir. Erkən fars proto - fantastikasına misal olaraq Əl- Fərəbinin utopik cəmiyyət haqqında möhtəşəm şəhər sakinlərinin fikirlərini və uçan xalça kimi elementləri göstərmək olar . Osmanlı ədəbiyyat Osmanlı yazılı ədəbiyyatının iki əsas axını şeir və nəsrdir . Bu ikisi arasında divan poeziyası açıq-aydın üstünlük təşkil edirdi. 19-cu əsrə qədər Osmanlı nəsrində bədii ədəbiyyat nümunəsi yox idi ; yəni, məsələn, Avropa romantikası , hekayəsi və ya romanının qarşılığı yox idi (baxmayaraq ki, analoji janrlar həm türk xalq ənənəsində, həm də divan şeirində müəyyən dərəcədə mövcuddur). 19-cu əsrə qədər Osmanlı nəsri heç vaxt müasir divan poeziyası qədər inkişaf edə bilmədi. Bunun səbəbinin böyük bir hissəsi o idi ki, çoxlu nəsrin sec qaydalarına riayət etməsi gözlənilirdi (سجع, həmçinin transliterasiya olaraq tərcümə olunur).seci ) və ya qafiyəli nəsr [ səcindən törəmiş və cümlədəki hər sifət və isim arasında qafiyənin olmasını şərtləndirən yazı növü . Yəhudi ədəbiyyatı Orta əsr yəhudi fantastikası tez-tez qədim yəhudi əfsanələrinə əsaslanırdı və ibrani və yəhudi-ərəb də daxil olmaqla müxtəlif dillərdə yazılmışdır . İbrani dilində liturgik yəhudi poeziyası VII və VIII əsrlərdə Yose ben Yose , Yanai və Eleazar Kalirin yazıları ilə Fələstində çiçəkləndi Sonralar İspaniyada, Provansda və İtaliyada yaşayan yəhudi şairləri ivrit dilində həm dini, həm də dünyəvi şeirlər yazdılar; xüsusilə görkəmli şairlər ispan yəhudi şairləri Solomon ibn Gabirol və Yehuda Halevi idi . Şeir və bədii ədəbiyyatla yanaşı, orta əsr yəhudi ədəbiyyatı da daxildirfəlsəfi ədəbiyyat , mistik (kabbalistik) ədəbiyyat , etik (musar ) ədəbiyyat , hüquqi (halaxik ) ədəbiyyat və Müqəddəs Kitabın şərhləri . Hindistanda Erkən Orta əsrlər ( Gupta dövrü ) ədəbiyyatı Sanskrit dramaturgiyasının , klassik Sanskrit poeziyasının və Puranların tərtibinin çiçəklənməsini görür . Sanskrit 2-ci minilliyin əvvəllərində azalır, Kathasaritsagara kimi 11-ci əsrə aid olan gec əsərlər Köhnə Benqal dili , Köhnə Hind dili kimi Orta Hind dillərində yazılmış ədəbiyyatın xeyrinədir . Han , Tan və Sonq sülalələrində çoxsaylı yeni formalar inkişaf etdikcə, lirik poeziya 1000-ci ildən əvvəl Çində Avropaya nisbətən daha çox inkişaf etdi : Çin ədəbiyyatında bəlkə də bu dövrün ən böyük şairləri Li Bai və Du Fu idi . Çap Çində Tan sülaləsi dövründə başladı. 20-ci əsrin əvvəllərində Çində bir mağarada möhürlənmiş şəkildə tapılan əsas Buddist mətn olan Diamond Sutranın bir nüsxəsi 868-ci ilə aid çap tarixi ilə məlum olan ən qədim çap kitabıdır. İstifadə olunan üsul blok çap idi . Alim, dövlət xadimi və general Şen Kuo (1031-1095) maqnitləşdirilmiş kompasın ən qədim təsvirini özündə əks etdirən böyük elmi ədəbiyyat kitabının (1088) müəllifi idi . Sonq sülaləsi dövründə Zizhi Tongjian -ın 1084-cü ilə qədər 3 milyon yazılı Çin simvolundan ibarət 294 cilddə tərtib edilmiş nəhəng tarixi əsəri də var idi. Əsl xalq romanı Çində Ming sülaləsi dövründə (1368-1644) işlənib hazırlanmışdır. Bəzi şərhçilər Çinin roman formasını Luo Quanzhong tərəfindən (14-cü əsrdə) Üç Krallığın Romantikası ilə yaratdığını düşünürlər, baxmayaraq ki, bəziləri bu eposun əsas cəhətlərinə görə romandan fərqli olduğunu düşünürlər. ] Minq dövründə nəşr olunan bədii romanlara Çin ədəbiyyatının Dörd Böyük Klassik Romanından ikisini təmsil edən Su Haşiyəsi və Qərbə Səyahət daxildir. Klassik Yapon ədəbiyyatı ümumiyyətlə Heian Dövründə istehsal olunan ədəbiyyata aiddir , bəziləri bunu sənət və ədəbiyyatın qızıl dövrü hesab edir. Murasaki Şikibunun “Genji nağılı” (11-ci əsrin əvvəlləri) Heian fantastikasının görkəmli şah əsəri və roman şəklində bədii əsərin erkən nümunəsi hesab olunur . Bəzən onu dünyanın ilk romanı, ilk müasir romanı, ilk sevgi romanı və ya hələ də klassik hesab edilən ilk roman adlandırırlar. Bu dövrün digər mühüm əsərləri arasında Vaka-şeir antologiyası olan Kokin Vakaşu (905) və Murasaki Şikibunun müasiri və rəqibi Sei Şonaqon tərəfindən sevilən həyat haqqında esse kimi yazılmış “Yastıq kitabı” (990-cı illər) daxildir. və imperator sarayında zadəganların əyləncələri. Yapon hecası üçün iki standart sifarişdən biri olan iroha şeiri də bu dövrün əvvəllərində yazılmışdır. 10-cu əsrdə yapon hekayəsi olan “Bambuk kəsicinin nağılı” proto- fantastikanın erkən nümunəsi sayıla bilər . Hekayənin qəhrəmanı Kaguyahime səmavi müharibə zamanı təhlükəsizlik üçün Yerə göndərilən Aydan olan şahzadədir və Yaponiyada bambuk kəsən tərəfindən tapılıb böyüdülür. Daha sonra o, əsl yerdənkənar ailəsi tərəfindən Aya qaytarılır . Əlyazma illüstrasiyasında uçan boşqaba bənzər disk formalı uçan obyekt təsvir edilmişdir . Bu dövrdə imperator sarayı şairləri himayə edirdi, onların əksəriyyəti saray əyanları və ya intizarda olan xanımlar idi. Poeziya antologiyalarını redaktə etmək milli əyləncə idi. Aristokratik ab-havanı əks etdirən poeziya nəfis və incə olub, emosiyaları ritorik üslubda ifadə edirdi. 15-ci əsrdə İntibahdan başqa ədəbiyyatı dəyişdirəcək heç nə baş verməsəydi, orta əsr yanaşmaları ilə qırılma kifayət qədər aydın olardı. Bununla belə, 15-ci əsr həm də İohann Qutenberqi və onun çap maşını ixtirasını, ədəbiyyatı əbədi olaraq dəyişdirəcək bir yenilik (ən azı Avropa üçün) gətirdi. Mətnlər artıq qiymətli və bahalı deyildi - onları ucuz və sürətlə bazara çıxarmaq olardı. Savadlılıq seçilmiş bir neçə nəfərin qiymətli sahibliyindən əhalinin daha geniş təbəqəsinə keçdi (baxmayaraq ki, universal deyil). Nəticədə, 1455-ci ildə Qutenberqin mətbəəni açmasından sonra iki əsr ərzində Avropada ədəbiyyat haqqında çox şey köklü şəkildə dəyişdi. William Caxton ilk ingilis çapçısı idi və ingilis dilində mətnlər, o cümlədən Le Morte d'Arthur ( romanın öncülü olan Artur Cəngavərlərinin şifahi nağılları toplusu ) və Geoffrey Chaucer - in Canterbury Nağılları nəşr etdi . Bunlar ədəbiyyatda gələcək istiqamətlərin göstəricisidir. Mətbəənin gəlişi ilə xalq iplikləri və əfsanələrinin bir çərçivə hekayəsi daxilində toplanaraq kütləvi şəkildə nəşr olunduğu bir proses başlayır. İntibah dövründə öyrənmə naminə öyrənməyə diqqət ədəbiyyatın axınına səbəb olur. Petrarka soneti poetik forma kimi məşhurlaşdırdı ; Giovanni Boccaccio - nun Decameron romanı nəsrdə, eləcə də şeirdə məqbul etdi; François Rabelais Gargantua və Pantagruel ilə satiranı cavanlaşdırır ; Mişel de Montaigne esseni təkbaşına icad etdi və ondan həyatını və fikirlərini kataloqlaşdırmaq üçün istifadə etdi. Dövrün bəlkə də ən mübahisəli və mühüm əsəri Nürnberqdə çap olunmuş De Revolutionibus Orbium Coelestium adlı traktat idi : orada astronomNikolay Kopernik Yer kürəsini kainatdakı imtiyazlı mövqeyindən uzaqlaşdırdı və bu, təkcə elmdə deyil, ədəbiyyatda və onun insanlığa, iyerarxiyaya və həqiqətə yanaşmasında geniş təsirlərə malikdir. Erkən müasir dövr Əlavə məlumat: Barokko ədəbiyyatı , ədəbiyyatda 16-cı əsr və ədəbiyyatda 17 -ci əsr Avropada yeni elm və araşdırma ruhu, 1492-ci ildə Avropanın Yeni Dünyanın kəşfi ilə başlayan və sonrakı əsrlər boyu, hətta bu günə qədər davam edən insan anlayışında ümumi çevrilişin bir hissəsi idi. İndi bütün dünyada adi olan yazı forması - roman - erkən müasir dövrdən yaranıb və növbəti əsrdə populyarlıq qazandı. Müasir roman bir forma kimi təsbit edilməzdən əvvəl ilk növbədə epik poema üslubunda “yeniliyin” görünməyə başladığı bir keçid mərhələsi olmalı idi. Əyləncə üçün pyeslər (dini maarifləndirmədən fərqli olaraq) erkən müasir dövrdə Avropa səhnələrinə qayıtdı. Uilyam Şekspir erkən müasir dramaturqların ən görkəmlisidir, lakin bir çox başqaları, o cümlədən Molière , Pierre Corneille , Jean Racine , Pedro Calderon de la Barca , Lope de Vega , Christopher Marlowe və Ben Jonson kimi mühüm töhfələr vermişlər . 16-cı əsrdən 18-ci əsrə qədər Commedia dell'arte ifaçıları İtaliya və Fransa küçələrində improvizə etdilər. Bəzi Commedia dell'arte pyesləri yazılmışdır. Həm yazılı pyeslər, həm də improvizasiyadövrün ədəbiyyatına, xüsusən də Molyerin yaradıcılığına təsir göstərmişdir. Şekspir yeni üslublu komediyalar yaratmaqda zarafatçıların və gəzən oyunçuların sənətindən istifadə edirdi. Bütün rolları, hətta qadınları da kişilər ifa edirdilər ( en travesti ), lakin bu, 17-ci əsrin sonlarında əvvəlcə Fransada, sonra İngiltərədə də dəyişəcək. Edmund Spenserin Elizabet dövrünə aid “ The Faerie Queene ” epik poeması ilk hissəsində 1590-cı ildə, sonra isə tamamlanmış formada 1597-ci ildə nəşr edilmişdir. “Pəri Kraliçası ” “yeniliyin” povest mənasında povestə daxil olmağa başladığı keçid dövrünü qeyd edir. aşmaq və hadisələrin axını ilə oynamaq. Spenserin dövründə məşhur olan "Maska" və " Mummers' Play" kimi teatr formaları poemaya ənənəni döndərən və Kraliça I Yelizavetanın xidmətində siyasi təbliğata çevirən üsullarla daxil edilmişdir . Opera hesab edilən ilk əsər , adətən, təxminən 1597-ci ilə aiddir. Bu, Jacopo Peri tərəfindən " Kamerata " kimi toplaşan savadlı Florensiyalı humanistlərin elit dairəsi üçün yazılmış Dafnedir (indi itmişdir) . 17-ci əsr həm İspan Qızıl Dövrü (Siglo de Oro) adlanan İspaniyada, həm də Böyük Siecle (Böyük Əsr) kimi tanınan Fransada ədəbiyyatın ən böyük dövrü hesab olunur . Ən məşhur fransız müəllifləri, dramaturqlardan başqa, ilk növbədə öz təmsilləri ilə tanınan Jan de La Fonten və Şarl Perrodur . Migel de Servantesin “ Don Kixot ”u bir çox ədəbiyyatşünaslar (yaxud müasir Avropa romanlarının birincisi) tərəfindən “ilk roman” adlandırılmışdır. İki hissədə nəşr olundu. Birinci hissə 1605-ci ildə, ikinci hissə isə 1615-ci ildə nəşr olundu. Bu, Le Morte d'Arthurun parodiyası kimi baxıla bilər (və cəngavər romantizminin digər nümunələri ), bu halda roman forması əylənməyin birbaşa nəticəsi olacaqdır. qəhrəmanlıq xalq əfsanələri toplusunda. Bu, təxminən bu vaxtdan başlayan və keçmişin hekayələrinə və ideyalarına satirik bir bükülmə verməkdən məmnun olan maarifçilik dövrünün ruhuna tamamilə uyğundur. Qeyd etmək lazımdır ki, əvvəlki yazıları satirikləşdirməyə doğru bu tendensiya yalnız mətbəə vasitəsilə mümkün olmuşdur.. Kitabın kütləvi istehsal olunmuş nüsxələrinin ixtirası olmasaydı , oxucunun əvvəlki əsəri görəcəyini və beləliklə də mətndəki istinadları anlayacağını güman etmək mümkün olmazdı. 17-ci əsrdə ingilis poeziyasında yeni üslub metafizik hərəkat idi. Metafizik şairlər John Donne , George Herbert , Andrew Marvell və başqaları idi . Metafizik poeziya bir çox əvvəlki ingilis şeirlərinin mistik pərəstişindən daha çox, ruhani intellektual araşdırma ruhu ilə xarakterizə olunur. Metafizik şairlər açıq-aşkar iman əsasında doqmanı qəbul etmək əvəzinə, ətraf aləmi və onun arxasındakı ruhu anlamağa çalışırdılar . Əsrin ortalarında İngiltərə kralı devrildi və respublika elan edildi . Yeni rejimdə (1649-cu ildən 1653-cü ilə qədər davam edən) incəsənət əziyyət çəkirdi. İngiltərədə və Britaniya adalarının qalan hissəsində Oliver Kromvelin hakimiyyəti müvəqqəti olaraq bütün teatrları, festivalları , zarafatçıları , mummers oyunlarını və qeyri-ciddi çıxışları qadağan etdi. Çarlz II ilə monarxiya bərpa edildikdən sonra qadağa götürüldü . Drury Lane teatrı Kral Çarlzın sevimlisi idi. Metafizik şairlərdən fərqli olaraq Con Miltonun boş şeirlə yazılmış epik dini poeması olan “ İtirilmiş Cənnət ” əsəri idi . Milton Oliver Kromvelin baş təbliğatçısı idi və Bərpa zamanı əziyyət çəkdi . İtirilmiş Cənnət müasir nəsr romanı dövründən dərhal əvvəl poeziyada epik formanın ən yüksək inkişaflarından biridir. John Bunyan tərəfindən 1678-ci ildə nəşr olunan alleqorik bir roman olan "Hacının Bu Dünyadan Gələcəklərə Tərəqqi" . Digər erkən romançılar arasında Daniel Defo (1660-cı il təvəllüdlü) və Conatan Svift (1667-ci il təvəllüdlü) var. Müasir dövr Əlavə məlumat: Avqust ədəbiyyatı və 18-ci əsr fransız ədəbiyyatı Bu, Maarifçilik dövrüdür və onun ən mühüm müəllifləri Volter , Jan-Jak Russo , İmmanuel Kant və Adam Smitdir . Əsrin ikinci yarısı Höte ilə romantizmin başlanğıcını görür . İngiltərədə 19-cu əsrdə William Wordsworth , Lord Byron və ya Samuel Taylor Coleridge kimi romantik şairlər və qotik roman kimi janrlarla Romantizm ilə xarakterizə olunan Viktoriya dövrü hökm sürür . İngilis ədəbiyyatı tarixinin bəlkə də ən məşhur romançısı olan Çarlz Dikkens bu dövrdə fəal idi və romanın Viktoriya İngiltərəsinin aparıcı ədəbi janrı kimi yaranmasına töhfə verdi. Almaniyada 18-ci əsrin sonlarında Şturm və Dranq dövrü əsrin ilk üçdə birini əhatə edən Hötenin fəaliyyətinin uzun erası ilə təzahür edən Klassikist və Romantik dövrə birləşir. Mühafizəkar Biedermeier üslubu Napoleon müharibələrinin sonunu 1848-ci il inqilablarından ayıran təlatümlü dövrdə radikal Vormärz ilə ziddiyyət təşkil edir . Danimarkada 19-cu əsrin əvvəllərində Qızıl Əsr Søren Kierkegaard və Hans Christian Andersen kimi məhsuldar ədəbi müəlliflər yetişdirdi . 19-cu əsrin sonlarında romantizmə realizm və naturalizm qarşı çıxır . Belle Epoque kimi tanınan 19-cu əsrin sonu, Fin de siècle ilə retrospektiv olaraq 1914-cü ildə Birinci Dünya Müharibəsinin başlaması ilə qısaldılmış Avropa mədəniyyətinin "qızıl dövrü" kimi göründü . 20-ci əsr ədəbiyyatının əsas dövrləri təxminən 1900-cü ildən 1940-cı ilə və 1945-ci ildən 1980-ci ilə qədər çiçəklənən, bir qayda olaraq, İkinci Dünya Müharibəsi ilə bölünən ikitərəfli bölmədə, Modernist ədəbiyyatda və Postmodern ədəbiyyatda tutulur . Populyar ədəbiyyat fantaziya , elmi fantastika kimi özünəməxsus janrları inkişaf etdirir . Əsas ədəbi tənqidə məhəl qoymayan bu janrlar Nebula Mükafatı (1965-ci ildən), İngilis Fantaziya Mükafatı (1971-ci ildən) və ya Mitopoeik Mükafatlar (1971-ci ildən) kimi öz təsisatlarını və tənqidi mükafatlarını inkişaf etdirir . | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=486758 |
Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivi | Azərbaycan Respublikasının Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivi (tam adı: S.Mümtaz adına Azərbaycan Respublikasının Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivi, qısaca: ARDƏİA) — Azərbaycan Respublikası Milli Arxiv İdarəsinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumlardan və Azərbaycan Respublikasının dövlət arxivlərindən biri. Bu arxivdə ədəbiyyat və incəsənət əsərlərinin saxlanılır. Bakıda yerləşir. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 1965-ci il 17 iyul tarixli qərarı ilə yaradılmış, 1966-cı ilin yanvar ayından fəaliyyət göstərir. İlk adı Azərbaycan SSR Mərkəzi Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivi olmuşdur. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 13 sentyabr 1996-cı il tarixli Sərəncamı ilə arxivə Azərbaycan ədəbiyyatı qarşısında xidmətlərini nəzərə alaraq görkəmli ədəbiyyatşünas Salman Mümtazın adı verilmişdir. Arxivin fondu Arxivdə 19 əsrin sonları — 2005-ci illərə aid 717 fond üzrə 98215 iş saxlanılır. Arxiv Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti tarixinə aid sənədlərin aşkar edilməsi, toplanması, elmi-texniki cəhətdən işlənilib qaydaya salınması, hərtərəfli mühafizəsi və istifadəsinin təşkili istiqamətində fəaliyyət göstərir. Arxivdə Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin, Azərbaycan SSR Xalq Komissarları (Nazirlər) Soveti İncəsənət İşləri İdarəsinin, Azərbaycan SSR D"vlət Kinematoqrafıya Komitəsinin, Cəfər Cabbarlı adına " Azərbaycanfılm" kinostudiyasının, mədəniyyət sahəsindəki ali və orta ixtisas təhsili məktəblərinin, yaıadıcılıq ittifaqlarının, teatr və musiqi təşkilatlarınm qəzet və jurnal redaksiyalarının və digər yaradıcılıq təşkilatlarının 50-dən artıq fondu mühafizə olunur. Arxivdə 660-a yaxın görkəmli ədəbiyyat, incəsənət xadiminin, o cümlədən, ədabiyyat sahəsində (Hüseyn Cavid, Əliağa Vahid, Abdulla Şaiq, Mir Cəlal Paşayev, Süleyman Rüstəm, Mirvarid Dilbazi, Əziz Şərif, Abbas Zamanov və b.), teatr sahəsində (Ələsgər Ələkbərov, Sidqi Ruhulla, Mirzağa Əliyev, İsmayıl Osmanlı, Ağasadıq Gəraybəyli, Fatma Qədri, Mehdi Məmmədov, Aleksandr Tuqanov, Şəmsi Bədəlbəyli, Əli Zeynalov, Bəşir Səfəroğlu, Rza Əfqanlı və b.), musiqi sahəsində (Müslüm Maqomayev, Fikrət Əmirov, Soltan Hacıbəyov, Tofiq Quliyev, Əfrasiyab Bədəlbəyli, Səid Rüstəmov, Nazim Rzayev, Qənbər Hüseynli, Fatma Muxtarova, Xan Şuşinski, Şövkət Ələkbərova, Sara Qədimova, Rübabə Muradova və b.), memarlıq və təsviri sənət sahəsində (Mikayıl Hüseynov, Mikayıl Abdullayev, Səttar Bəhlulzadə, Kazım Kazımzadə, Fuad Əbdürrəhmanov, Maral Rəhmanzadə, Bədurə Əfqanlı və b.), kino sahəsində (Rza Təhmasib, Ağarza Quliyev, Hüseyn Seyidzadə, Lətif Səfərov, Həsən Seyidbəyli və b.) çalışan xadimlərin şəxsi fondkırı mühafizə olunur. Arxivdəki şəxsi fondlarda Mirzə Fətəli Axundzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Cəlil Məmmədquluzadə, Həsən bəy Zərdabi, Nəriman Nərimanov, Üzeyir Hacıbəyov, Abbas Səhhət, Mikayıl Müşfiq, Maksim Qorki Nazim Hikmət və b. sənət adamlarının moklublan, avtoqrafiarı, habelə həyat və yaradıcılıqlarına aid nadir sənədlər var. Əziz Şərifin arxivdə mühafizə olunan şəxsi fondu təxminən 100 ildən artıq Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyəti tarixi haqqında qiymətli məlumatlarla zəngindir. Burada onun 1910–1987 illər arasında yazdığı gündəlikləri, atası Qurbanəli Şərifzadənin Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir, Hüseyn Cavid, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Ömər Faiq Nemanzadə, Məmmədağa Şahtaxtlı və b. ilə, Əziz Şərifin özünün isə Cəlil Məmmədquluzadə, Məmməd Səid Ordubadi, Səməd Vurğun, Mehdi Hüseyn, Mirzə İbrahimov, Süleyman Rəhimov, Tağı Şahbazi və b. ilə yazışmaları, eləcə də "Molla Nəsrəddin" "Dəbistan", "Füyuzat", "Gələcək", "Plamya" , "Dan ulduzu" və s. nadir qəzet və jurnalların komplektləri saxlanılır. Arxiv mühacirətdə yazıb yaratmış Əlibəy Hüseynzadə, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Ceyhun Hacıbəyli, Ümmülbanu, Almas İldırım, Səlim Turan və başqalarının sənədləri ilə də komplektləşdirilmişdir. Arxivdə saxlanılan sənəd və materiallar əsasında bir sıra kitab və toplular hazırlanaraq nəşr olunmuşdur. Direktorları Ataxan Paşayev — 1966–1982 Maarif Teymur — 1987–? Könül Nəsibova — ?–indiyədək. Maliyyələşməsi Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsindən maliyyələşir. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. Elmi Mərkəzi. Bakı-2007. səh.730. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=439533 |
Ədəbiyyat və İncəsənət ordeni (Fransa) | "İncəsənət və ədəbiyyat" ordeni (fr. L'Ordre des Arts et des Lettres) — Fransa mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olan müəssisə mükafatı. Tez-tez mükafatın adının tərcüməsi İncəsənət və (zərif) ədəbiyyat ordeni kimi istifadə olunur. André Souyris-Rolland. Guide des ordres civils français et étrangers, des médailles d’honneur, des médailles de sociétés. — Paris: Préal — Supcam, 1979. — 148 p. Jacques Demougin. Les décorations françaises. — Paris: Trésor du patrimoine, 2003. — 95 p. — ISBN 2-911468-99-6. Décret n°57–549 du 2 mai 1957 portant institution de l'Ordre des Arts et des Lettres. (fr.) Ordre des Arts et des Lettres : Les décorations Francaises. Arxivləşdirilib 2015-09-24 at the Wayback Machine (fr.) Ordre des Arts et des Lettres. France-phaleristique. (fr.) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=578851 |
Ədəbiyyat üzrə "Nobel" mükafatı | Ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatı — ədəbiyyat sahəsindəki nailiyyətlərə görə Stokholmda yerləşən Nobel Komitəsinin hər il təqdim etdiyi ali mükafat. Mükafat Alfred Nobelin vəsiyyətinə əsasən "idealist tərzdə" yazan yazıçılara verilir. Ceyms Coys, Lev Tolstoy, Anton Çexov, Marsel Prust, Henrik İbsen və Henri Ceyms kimi yazıçıların bu mükafata layiq görülmədiklərinin səbəbi kimi də bu göstərilir. Namizədliklərin irəli sürülməsi mexanizmi Nobel fondunun nizamnaməsinə görə namizədləri aşağıdakı şəxslər təqdim edə bilər: İsveç Akademiyasının, eləcə də analoji vəzifə və məqsədləri olan digər akademiyaların, institutların və birliklərin üzvləri; Universitetlərin ədəbiyyat və dilçilik tarixi fənlərinin professorları; Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatları; Müvafiq ölkələrdə ədəbi yaradıcılığı təmsil edən müəllif birliklərinin sədrləri. Maraqlı faktlar Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı alan ən gənc yazıçı Redyard Kiplinqdir. O, 1907-ci ildə, 42 yaşında bu mükafata layiq görülüb. Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı almış yazıçıların ən uzun ömürlüsü Bertran Rasseldir. O, 1970-ci il fevral ayının 2-də. 97 yaşında vəfat edib. Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı almış yazıçıların ən qısa ömürlüsü Alber Kamyudur. O, 1960-cı il yanvar ayının 4-də, 46 yaşında, avtomobil qəzasında həlak olub. Laureatların öz əsərlərini yazarkən üstünlük verdikləri dillər Nobel Prize | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=9528 |
Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı | Ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatı — ədəbiyyat sahəsindəki nailiyyətlərə görə Stokholmda yerləşən Nobel Komitəsinin hər il təqdim etdiyi ali mükafat. Mükafat Alfred Nobelin vəsiyyətinə əsasən "idealist tərzdə" yazan yazıçılara verilir. Ceyms Coys, Lev Tolstoy, Anton Çexov, Marsel Prust, Henrik İbsen və Henri Ceyms kimi yazıçıların bu mükafata layiq görülmədiklərinin səbəbi kimi də bu göstərilir. Namizədliklərin irəli sürülməsi mexanizmi Nobel fondunun nizamnaməsinə görə namizədləri aşağıdakı şəxslər təqdim edə bilər: İsveç Akademiyasının, eləcə də analoji vəzifə və məqsədləri olan digər akademiyaların, institutların və birliklərin üzvləri; Universitetlərin ədəbiyyat və dilçilik tarixi fənlərinin professorları; Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatları; Müvafiq ölkələrdə ədəbi yaradıcılığı təmsil edən müəllif birliklərinin sədrləri. Maraqlı faktlar Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı alan ən gənc yazıçı Redyard Kiplinqdir. O, 1907-ci ildə, 42 yaşında bu mükafata layiq görülüb. Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı almış yazıçıların ən uzun ömürlüsü Bertran Rasseldir. O, 1970-ci il fevral ayının 2-də. 97 yaşında vəfat edib. Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı almış yazıçıların ən qısa ömürlüsü Alber Kamyudur. O, 1960-cı il yanvar ayının 4-də, 46 yaşında, avtomobil qəzasında həlak olub. Laureatların öz əsərlərini yazarkən üstünlük verdikləri dillər Nobel Prize | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=748920 |
Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatlarının siyahısı | Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı — İsveç Kral Elmlər Akademiyası tərəfindən ədəbiyyat sahəsində əhəmiyyətli töhfələr verən müəlliflərə təqdim olunan illik mükafat. Bu mükafat Alfred Nobelin 1895-ci ildəki vəsiyəti əsasında təsis edilmiş beş Nobel mükafatından biridir. Nobelin vəsiyyətinə əsasən, mükafat Nobel Fondu tərəfindən idarə olunur və İsveç Akademiyası tərəfindən seçilmiş beş üzvdən ibarət komitə tərəfindən verilir. Ədəbiyyat üzrə ilk Nobel mükafatı 1901-ci ildə Sülli-Prüdoma təqdim edildi. Hər laureat bir medal, bir diplom və illər ərzində dəyişən miqdarda pul mükafatı alır. 1901-ci ildə Prüdoma verilən mükafat pulu 150.782 SEK təşgil edirdi. Bu məbləğ yanvar 2018-ci ildə 8.823.637,78 SEK idi. Mükafat Stokholmda 10 dekabr Alfred Nobelin ölüm ildönümü ilə bağlı illik mərasimdə təqdim olunur.2021-ci ildən etibarən mükafat 118 şəxsə təqdim edilmişdir. Ən gənc laureat 1907-ci ildə mükafatlandırılarkən 41 yaşı olan Redyard Kiplinq idi. Mükafatı alan ən yaşlı laureat 2007-ci ildə mükafatlandırılarkən 88 yaşı olan Doris Lessinq olub. Erik Karlfeldt 1931-ci ildə ölümündən sonra mükafata layiq görülüb. 1958-ci ildə bu mükafata layiq görülmüş Rusiyalı Boris Pasternak, SSRİ hökumətinin təyziqləri altında mükafatdan imtina etməyə məcbur olmuşdur. 1964-cü ildə Jan Pol Sartr, keçmişdə bütün rəsmi mükafatlardan imtina etdiyi kimi bu mükafatdan da imtina etmişdir. Bütün bunlara baxmayaraq, Nobel komiteti mükafatdan imtinanı qəbul etməyib və Pasternak və Jan Pol Sartrı Nobel laureatları siyahısına daxil etmişdir.16 qadın Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı olmuşdur. 1904, 1917, 1966 və 1974-cü ildə mükafat iki nəfərə verilmişdir. 1914, 1918, 1935, 1940–1943 və 2018-ci ildə isə mükafat verilməmişdir. 2018-ci ilin Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı 2019-cu ilin mükafatı ilə birlikdə 2019-cu ilin oktyabrında verildi. 2021-ci ilə qədər Ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatının 29 ingilis dilli, 15 fransız dilli və 14 alman dilli qalibi mövcuddur. 1930-cu illər 1940-cı illər 1950-ci illər 1960-cı illər 1970-ci illər 1980-ci illər 1990-cı illər 2000-ci illər 2010-cu illər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=371232 |
Ədəbiyyat İnstitutu | Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının strukturuna daxil olan elmi təşkilat. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu şərəfli tarixi, böyük elmi ənənələri, adlı-sanlı alimləri olan mühüm elmi mərkəzlərdən biridir. Azərbaycanda elmi qurumların əsaslı şəkildə yaradılması işinə 29 dekabr 1932-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyası Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan Bölməsinin təşkilindən sonra başlanılmışdır, bundan sonra Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutunun bütün səlahiyyətləri yeni təşkil olunmuş akademik quruma verilmişdir. SSRİ Elmlər Akademiyası Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan Bölməsində 22 mart 1933-cü ildə Ədəbiyyat Sektorunun yaradılması haqqında qərar qəbul olunmuşdur. Əli Nazim Mahmudzadənin rəhbərlik etdiyi həmin Ədəbiyyat Sektorunun təşkili Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun yaranma tarixi kimi qeyd oluna bilər. 25 oktyabr 1935-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan Filialı təşkil olunduqdan sonra bu akademik qurumun tərkibində müstəqil Dil və Ədəbiyyat İnstitutu yaradılmışdır. Bu qurum 1939-cu ildən sonra Tarix, Dil və Ədəbiyyat İnstitutu kimi fəaliyyət göstərmişdir. SSRİ EA Azərbaycan Filialının 2 yanvar 1939-cu il tarixli qərarı ilə Tarix, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun bazasında iki elmi müəssisə təşkil olunmuşdur: Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutu; Tarix, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu. Dil və Ədəbiyyat İnstitutuna 8 sentyabr 1938-ci ildə Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin 4925 saylı qərarı ilə Nizami Gəncəvinin adı verilmişdir. Direktorları Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutuna müxtəlif illərdə aşağıdakı elm xadimləri rəhbərlik etmişlər: Artur Rudolfoviç Zifeldt-Simumyaqi (1889–1938) – 27 fevral 1936 – 1 iyun 1937-ci il Əhməd Əli oğlu Əhmədov (1903–1937) – 1 iyun 1937 – 11 iyul 1937-ci il İdris Zaman oğlu Həsənov (1897–1950) – 19 iyul 1937 – 17 fevral 1938-ci il Aleksey Alekseyeviç Klimov (1894-?) – 17 fevral 1938 – 31 dekabr 1938-ci il Heydər Hüseynov (1908–1950) – 1 yanvar 1939 – 25 sentyabr 1939-cu il Yakov Dmitriyeviç Kozin (1896–1973) – direktor vəzifəsini icra edən: 20 iyun 1939 – 1 avqust 1939-cu il Fəzləddin Babayev – (1903–1939) 1 avqust 1939 – 1 oktyabr 1939-cu il Məmməd Arif Dadaşzadə (1904 –1975) – 25 sentyabr 1939 – 27 iyul 1950-ci il. İkinci dəfə: 7 dekabr 1957 – 17 sentyabr 1959-cu il Akademik Mirzə Əjdər oğlu İbrahimov (1911–1993) – 15 avqust 1950 – 29 fevral 1952-ci il Professor MirzağaYüzbaşi oğlu Quluzadə (1907–1979) – 29 fevral 1952 – 7 dekabr 1957-ci il. İkinci dəfə: 19 aprel 1968 – 9 aprel 1979-cu il. Akademik Məmmədağa Şirəli oğlu Şirəliyev (1909–1991) – 1 iyun 1960 – 19 aprel 1968-ci il Akademik Kamal Abdulla Şaiq oğlu Talıbzadə (1923–2006) – direktor vəzifəsini icra edən – 19 aprel 1979 – 15 may 1980-ci il Akademik Məmməd Cəfər Zeynalabdin oğlu Cəfərov (1909–1992) 15 may 1980 – 10 aprel 1981-ci il AMEA-nın müxbir üzvü Əziz Mirfeyzulla oğlu Mirəhmədov (1920 –2002) – 10 aprel 1981 – 9 sentyabr 1985-ci il AMEA-nın müxbir üzvü Yaşar Vahid oğlu Qarayev (1936–2002) – 9 sentyabr 1985 – 25 avqust 2002-ci il Akademik Bəkir Əhməd oğlu Nəbiyev (1930–2012) – 10 fevral 2003 – 15 mart 2012-ci il Akademik Teymur Həşim oğlu Kərimli (1953, 2 oktyabr) direktor vəzifəsini icra edən – 4 iyul 2002 – 10 fevral 2003-cü il; İkinci dəfə: 15 mart 2012 – 19 iyun 2013-cü il Akademik İsa Əkbər oğlu Həbibbəyli (1949, 16 oktyabr) – 19 iyun 2013-cü il tarixindən indiyə qədər. İnstitutun baş direktoru: Akademik İsa Həbibbəyliİnstitutun icraçı direktoru: Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Mehman HəsənliElmi katib: Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Aygün Bağırlı Struktur bölmələri Hazırda Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elmi aşağıdakı şöbələr və sektorlar üzrə araşdırılıb tədqiq edilir: Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı və yazılı abidələr (Fil.e.d., prof.Məhərrəm Qasımlı). Ortaq başlanğıc və intibah dövr Azərbaycan ədəbiyyatı (Fil.e.d. prof. İmamverdi Həmidov) Orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı (Fil.e.d., dos. Fəridə Əzizova) Nizamişünaslıq şöbəsi (AMEA-nın müxbir üzvü Nüşabə Araslı) Füzulişünaslıq sektoru (Fil.e.d., dos. Ataəmi Mirzəyev) Erkən realizm və Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı (Fil.e.d. İslam Qəribli) XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı (Fil.e.d., prof. Şirindil Alışanlı) Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı (Fil.e.d., dos. Nikpur Cabbarlı) Müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı (AMEA-nın müxbir üzvü Tehran Mustafayev) Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı (Fil.e.d. Rəhim Əliyev) Ədəbiyyat nəzəriyyəsi (Fil.e.d., prof. Tahirə Məmməd) Ədəbi tənqid (Fil.e.d., dos. Vaqif Yusifli) Mətbuat tarixi və publisistika (Fil.e.d., prof. Vüqar Əhməd) Dünya ədəbiyyatı və komparativistika (Fil.e.d., prof. Gülər Abdullabəyova) Azərbaycan- Asiya ədəbi əlaqələri (Fil.e.d., prof. Bədirxan Əhmədov) Türk xalqları ədəbiyyatı (Fil.e.d. prof. Məmməd Əliyev) Azərbaycan-Türkmənistan-Özbəkistan ədəbi əlaqələri (Fil.e.d., dos. Almaz Ülvi Binnətova) Uşaq ədəbiyyatı şöbəsi (Fil.e.d., dos. Elnarə Akimova)Köməkçi şöbələrdən Beynəlxalq Əlaqələr, Elmi nəşrlər və proqnozlaşdırma, İctimaiyyətlə Əlaqələr və Təhsil şöbələri İnstitutun çoxcəhətli fəaliyyətini əlaqələndirir. Bundan başqa, İnstitutda Çin Tədqiqatları Mərkəzi (4 fevral 2015-ci il), Koreya mərkəzi (9 fevral 2015-ci il) və Əlişir Nəvai adına Ədəbiyyat Mərkəzi (29 iyun 2018-ci il) fəaliyyət göstərir. Fəaliyyət istiqamətləri Folklorun tarixi və nəzəriyyəsi, toplanması və nəşri, ən qədim dövrlərdən bu günə qədər Azərbaycan ədəbiyyatının tarixi mərhələləri və inkişaf qanunauyğunluqları, nəzəri problemləri, ədəbi əlaqələr, Cənubi Azərbaycanda ədəbi proses, xaricdə Azərbaycan ədəbiyyatı, ortaq türk ədəbi abidələri, müasir və klassik bədii irsin nəşri. Beynəlxalq əlaqələri Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu aşağıdakı akademik qurumlar və universitetlərlə əməkdaşlıq müqaviləsi və memorandum imzalamışdır: Almaniyanın Berlin Humboldt Universitetinin (HU Berlin) Azərbaycan tarixi kafedrası (2 noyabr 2013-cü il) Astanada yerləşən Beynəlxalq Türk Akademiyası (6 noyabr 2013-cü il) Gürcüstan Respublikasının Şota Rustaveli adına Gürcü Ədəbiyyatı İnstitutu (19 dekabr 2013-cü il) Türkiyə Cümhuriyyətinin Qafqaz Universitetlər Birliyi (17 yanvar 2014-cü il) Moskva Dövlət Humanitar Universitetinin Stavropol filialı (27 may 2014-cü il) Sankt-Peterburq "Smolnı Universiteti" İnnovasiya Elmi-təhsil Konsorsiumu (16 oktyabr 2014-cü il) Polşa Elmlər Akademiyasının Ədəbi Tədqiqatlar İnstitutu (19 noyabr 2014-cü il) Bakı Dövlət Universitetinin nəzdindəki Konfutsi İnstitutu (4 fevral 2015-ci il) İran İslam Respublikasının Təbriz Universiteti (14 sentyabr 2016-cı il) Rusiya Elmlər Akademiyasının A. M. Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutu (20 dekabr 2016-cı il) Belarus Milli Elmlər Akademiyasının Belarus mədəniyyəti, dili və ədəbiyyatı tədqiqatları mərkəzinin Yanki Kupala adına Ədəbiyyatşünaslıq İnstitutu (20dekabr 2016-cı il) Türkiyənin İqdır İnstitutu (3may 2017-ci il) Türkiyənin İLESAM (Türkiyə Elm və Ədəbi Əsər Sahibləri Birliyi) təşkilatı (27 aprel 2017-ci il) Əlişir Nəvai adına Daşkənd Dövlət Özbək dili və Ədəbiyyatı Universiteti və Azərbaycanın Özbəkistandakı Heydər Əliyev adına Mədəniyyət Mərkəzi (8dekabr 2017-ci il) Pekin Xarici Dillər Universiteti (19 aprel 2018-ci il) Bolqarıstan Elmlər Akademiyasının Ədəbiyyat İnstitutu (21 may 2018-ci il) Monqolustan Elmlər Akademiyası Dil və Ədəbiyyat İnstitutu (6 avqust 2018-ci il) Çin Milli Mədəniyyətşünaslıq Mərkəzi (19 oktyabr 2018-ci il) Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu və Türk Dil Qurumu (22 oktyabr 2018-ci il) AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu və Pakistan Muslim İnstitutu arasında akademik və tədqiqatlar üzrə Anlaşma Memorandomu. (21 iyun 2019-cu il) Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu və Türk Dil Qurumu (22 oktyabr 2018-ci il) Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu ilə Fərqanə Dövlət Universiteti arasında müqavilə (2020-ci il) Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu və Özbəkistan Respublikası Ali və Orta İxtisas Təhsil Nazirliyinin Gülüstan Dövlət Universiteti arasında əməkdaşlıq müqaviləsi. (2020-ci il) Elmi nəticələr Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda bir sıra əhəmiyyətli tədqiqat əsərləri hazırlanıb nəşr edilmişdir: Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı: tarixi gerçəklikdən ideala. I kitab Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı: tarixi gerçəklikdən ideala. II kitab Ədəbiyyat nəzəriyyəsi: inkişaf mərhələləri və problemləri. I cild Ədəbiyyat nəzəriyyəsi: inkişaf mərhələləri və problemləri. II cild Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi X cilddə Molla Nəsrəddin ensiklopediyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşlarının elmi əsərlərinin biblioqrafik göstəriciləri 2014-cü ildən etibarən ardıcıl olaraq kitab halında çap olunur. Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutun elmi jurnalı olan "Ədəbiyyat məcmuəsi" (hazırda "Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı") jurnalı 1946-cı ildən çıxan respublika miqyasında əsas elmi nəşrlərdən biri hesab olunur. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun elmi jurnalı olan — "Poetika.izm" 2014-cü ildən nəşr olunur. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun elmi jurnalı olan — "Müqayisəli ədəbiyyatşünaslıq" 2004-cü ildən 2018-ci ilə qədər "Ədəbi əlaqələr" adı ilə nəşr olunub. Jurnal 19 fevral 2019-cu ildən "Müqayisəli ədəbiyyatşünaslıq" adı ilə yenidən Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində dövlət qeydiyyatına alınmışdır. "Sənətkarın elmi pasportu" seriyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat institutunda görkəmli yazıçı və şairlərimizin ədəbiyyatşünas alimlərimizin həyat və yaradıcılıqlarının öyrənilməsi məqsədilə "Sənətkarın elmi pasportu" seriyası yaradılmışdır. "Sənətkarın elmi pasportu" seriyasında aşağıdakı kitablar nəşr olunmuşdur: Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev. Həyatı və yaradıcılığı (kollektiv). Bakı, "Elm və təhsil",2018, 332 s. Yadigar Əsgərova. Səməd Mənsur. Həyatı və yaradıcılığı. Bakı, 2019. 176 s. Böyük Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsimi (kollektiv monoqrafiya). Bakı,"Elm", 2019, 400 s. Firudin Qurbansoy. İmadəddin Nəsimi. Bakı, "Elm", 2019, 136 s. Lətifə Mirzəyeva. Kərim Məşrutəçi Sönməz. Bakı, "Elm və təhsil", 2019, 184 s. Akademik Məmməd Cəfər Cəfərov: şəxsiyyəti və yaradıcılığı (kollektiv monoqrafiya). Bakı, "Elm və təhsil", 2019, 208 s. Abid Tahirli. Ceyhun Hacıbəylinin həyat və yaradıcılıq yolu. Bakı, "Elm və təhsil", 2019, 344 s. Uşaq ədəbiyyatında Xanımana Əlibəyli imzası. (kollektiv monoqrafiya). Bakı, "Elm və təhsil", 2020, 148s. Əfzələddin Xaqani. Həyatı və yaradıcılığı (kollektiv monoqrafiya). Bakı, "Elm və təhsil", 2020, 395 s. Mehman Həsənli. Çingiz Aytmatov fenomeni və Azərbaycan. Bakı, "Elm və təhsil", 2020, 406 s. Almaz Ülvi. Əlişir Nəvainin əsri və nəsri (elmi- filoloji və dini-təsəvvüf əsərləri). Bakı, "Elm və təhsil", 2020, 570 s. İslam Qəribli. Məhəmməd Hadi: həyatı və yaradıcılığı. Bakı, "Elm və təhsil", 2020, 570 s. Elmira Babayeva. Mövlud Süleymanlı: həyatı və yaradıcılığı. Bakı, "Elm və təhsil", 2020, 204 s. Lətifə Mirzəyeva. Həsən Məcidzadə Savalan: həyatı və yaradıcılığı. Bakı, "Elm və təhsil", 2020, 200 s. Solmaz Daşdəmirova. Pərvin Etisaminin həyat və yaradıcılığı. Bakı, "ULU" İKF, 2020, 68 s. Teymur Əhmədov. Nəriman Nərimanov (həyatı, mühiti və ədəbi-bədii yaradıcılığı). Bakı, "Nurlar", 2020, 552 s. Əlizadə Əsgərli. Teymur Əhmədov: ədəbiyyat və mətbuat xadimi. Bakı, "Nurlar", 2020, 338 s. Muxtar Auezov: həyatı və yaradıcılığı (kollektiv). Bakı, "Elm və təhsil", 2020, 180 s. İsa Həbibbəyli, İsmixan Osmanlı. Qabdulla Tukay və Azərbaycan. Bakı, "Elm və təhsil", 2021, 536 s. Bədirxan Əhmədli. Rabindranat Taqor: Yeni Hindistanın manifesti. Bakı: "Elm və təhsil", 2021, 372 s. Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı: həyatı və yaradıcılığı (kollektiv). Bakı, "Elm və təhsil", 2021, 484s. Salidə Şərifova. Fərəc Fərəcov yaradıcılığının problematikası, janr müxtəlifliyi və bədii xüsusiyyətləri. Bakı, "Qanun", 2021, 164 s. İsa Həbibbəyli. Molla Pənah olan Vaqif. Bakı, "Elm və təhsil", 2021, 160 s. Bəsirə Əzizəli. Məhəmməd İqbal. Eşq və düşüncə şairi. Bakı, "Elm və təhsil", 2021, 228 s. Nizami Gəncəvi: həyatı və yaradıcılığı (kollektiv). Bakı, "Elm", 2021, 982 s. Qəndab Haqverdi. Fədai Şair Qaflantının həyatı və sənəti. Bakı, 2022, 232 s. İsa Həbibbəyli. Məhəmməd Tağı Sidqinin həyatı və ədəbi-maarifçi fəaliyyəti. Bakı, "Elm və təhsil", 2022, 84s. Mahmizər Mehdibəyova. Zeynalabdin Marağalının həyatı, mühiti, yaradıcılığı. Bakı, "Elm və təhsil", 2022, 178 s. İslam Qəribli. Xurşidbanu Natəvan: həyatı və yaradıcılığı. Bakı, "Elm və təhsil", 2022, 280 s. İsa Həbibbəyli. Akademik Məmməd Cəfər Cəfərovun bədii yaradıcılığı. Bakı, "Elm və təhsil", 2022, 152 s. Molla Pənah Vaqif. Həyatı və yaradıcılığı. Bakı, "Elm və təhsil", 2022, 342 s. Əlizadə Əsgərli. Bəxtiyar Vahabzadə (həyatı, mühiti və yaradıcılığı). Bakı, "Elm və təhsil", 2022, 556 s. İsa Həbibbəyli. Hüseyn Cavid (həyatı və sənəti). Bakı, "Elm və təhsil", 2022, 104 s. Gülçin Babayeva. Azərbaycan poeziyasının XV əsr mərhələsi: Cahanşah Həqiqi və Həbibi. Bakı, "Elm", 2022, 160 s. Səadət Vahabova. Ömər Faiq Nemanzadə: həyatı və yaradıcılığı. Bakı, "Elm və təhsil", 2022, 164 s. Elnarə Qaragözova. Yunus Oğuz: həyatı və yaradıcılığı. Bakı, "Elm və təhsil", 2022, 118 s. Bahar Bərdəli (Məmmədova). Elçin İsgəndərzadə: həyatı, yaradıcılığı. Bakı, "Vektor" Beynəlxalq Nəşrlər Evi. 2023, 160 s. Kifayət Məmmədova. Qulamrza Səbri Təbrizinin elmi-bədii fəaliyyəti. Bakı, "OPTİ-MİST" MMC çap mərkəzi", 2022, 174 s. Əmir Xosrov Dəhləvi (kollektiv). Bakı, "Elm və təhsil", 2022, 184 s. Baba Babayev. Həsən Seyidbəyli: həyatı və nəsr yaradıcılığı. Bakı, "Elm və təhsil", 2022, 220 s. Abid Tahirli. Məhəmməd Altunbayın həyatı və yaradıcılığı. Bakı, "Xəzər Universiteti Nəşriyyatı", 2023, 140 s. Ədəbi proses Ədəbi proses bədii yaradıcılıq, ədəbiyyat sahəsində gedən prosesləri, baş verən dəyişmələri, çətinlikləri və mübarizəni əhatə edən hadisədir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda müşavirələrin keçirilməsinə 1976-cı ildən başlanılmışdır. "Ədəbi proses" yaradıcılıq müşavirələrinin keçirilməsi 1976–1984-cü illərdə ənənəyə çevrilmişdir. Ədəbi prosesə həsr olunmuş ilk yaradıcılıq müşavirəsinin materialları ondan bir il sonra 1977-ci ildə nəşr olunmuşdur. Yaradıcılıq müşavirəsinin 1983–1984-cü illərin ədəbiyyatına həsr olunmuş materialları on ildən sonra, yəni 1994-cü ildə nəşr olunmuşdur. Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda otuz illik fasilədən sonra keçirilmiş "Ədəbi-proses-2013" yaradıcılıq müşavirəsi yeni tarixi epoxanın ədəbi tənqidinin parolunu vermişdir. "Ədəbi proses" sessiyalarının ənənələrinə 30 ildən sonra, 2014-cü ildə yenidən qayıdılmışdır.Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda ədəbiyyat üzrə ilin yekunlarına həsr edilmiş "Ədəbi proses" yaradıcılıq müşavirələrinin materialları 2013-cü ildən etibarən ardıcıl olaraq kitab halında çap olunmuşdur. Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu tərəfindən təqdim olunan "Ədəbi proses" icmalları müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatının yüksək elmi səviyyədə yazılmış ədəbi-tarixi oçerkləridir. Ədəbi proses müşavirəsinin məruzələri əhatə etdiyi dövrün Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin konkret bir mərhələsinin janrlar üzrə təhlillər aparılmış elmi icmallarıdır. "Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı kitabxanası" seriyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda çoxcildlik "Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı kitabxanası" seriyası yaradılmışdır. "Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı kitabxanası" seriyası üzrə aşağıdakı kitablar nəşr olunmuşdur: Məmməd Əmin Rəsulzadə. "Mühacirət dövrü ədəbi-elmi irsindən seçmələr". Bakı, "Elm", 2016, 386 s. Ceyhun Hacıbəyli. Seçilmiş əsərləri. Bakı, "Elm", 2017, 368 s. Səlim Rəfiq Rəfioğlu. Füzuli. Bakı, "Elm və təhsil", 2019, 440 s. Teymur Atəşli. Seçilmiş əsərləri. Bakı, "Elm və təhsil", 2020, 336 s. Alazan Baycan. Seçilmiş əsərləri. Bakı, "Elm və təhsil", 2021, 204 s. Süleyman Təkinər. Seçilmiş əsərləri. Bakı, "Elm və təhsil", 2022, 277 s. Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı: tarixi gerçəklikdən ideala. Monoqrafiya. Bakı, "Elm və təhsil", 2018–400 s. Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı: tarixi gerçəklikdən ideala. Monoqrafiya. Bakı, "Elm və təhsil", 2019–332 s. Nizami Ganjavi almanac – III. Baku, "Elm ve tehsil", 2021–188 p. Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu-2016. Biblioqrafik göstərici. – Bakı: 2017 – 427 s. Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun əməkdaşlarının 2018-ci ildə nəşr edilmiş elmi əsərləri:biblioqrafik göstərici. – Bakı: Elm və təhsil, 2019 – 513 s. "Molla Nəsrəddin" ensiklopediyası. Bakı: Elm, 2020–466 s. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi: inkişaf mərhələləri və problemləri. I cild. Bakı: Elmin İnkişafı Fondu, 2018–399 s. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi: inkişaf mərhələləri və problemləri. II cild. Bakı: Elmin İnkişafı Fondu, 2018–358 s. Həmçinin bax Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Xarici keçidlər AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanası Arxivləşdirilib 2009-02-06 at the Wayback Machine Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=403861 |
Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı: tarixi gerçəklikdən ideala (kitab) | Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı: tarixi gerçəklikdən ideala — akademik İsa Həbibbəylinin ideya müəllifliyi və ümumi redaktəsi ilə hazırlanmış ikicildli monoqrafiya. Kitab AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu tərəfindən iki cilddə nəşr edilmiş, ümummilli lider Heydər Əliyevin 95 illik yubileyinə həsr olunmuşdur. Kitabda ilk dəfə olaraq ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı tədqiqata cəlb edilərək, ədəbiyyatın Heydər Əliyev fenomeninə münasibəti, reaksiyası, dahi şəxsiyyətin bədii əsərlərdə obrazının təcəssümlənməsi məsələləri sistemli tədqiq olunmuşdur.Kitabın təqdimatı Misir Mədəniyyət və Təhsil Əlaqələri Mərkəzində keşirilmişdir. Birinci cild İnstitutun elmi şurasının qərarı ilə çap olunan monoqrafiyanın birinci hissəsinin rəyçiləri professorlar Məmməd Əliyev və Məhərrəm Qasımlı, məsul redaktoru isə Tehran Əlişanoğludur. Birinci kitab 400 səhifə həcmində, altı fəsildən ibarətdir. Giriş - "Ədəbiyyatın yüksək amalı və böyük borcu" (akademik İsa Həbibbəyli) birinci fəsli - “Böyük ədəbiyyat siyasəti və möhtəşəm bədii obraz” (akademik İsa Həbibbəyli) ikinci fəsli - “Poeziyada Heydər Əliyev idealı” (Filologiya üzrə elmlər doktoru, dosent Elnarə Akimova) üçüncü fəsli - “Folklorda və bədii nəsrdə Heydər Əliyev obrazı” (AMEA-nın müxbir üzvü Tehran Əlişanoğlu) dördüncü fəsil - “Dahiyə layiq bədii-sənədli epopeya” (Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Lalə Həsənova) beşinci fəsil - “Uşaq ədəbiyyatında Heydər Əliyev mövzusu” (Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Aygün Bağırlı) altıncı fəsil - “Heydər Əliyevin ədəbi-filoloji portreti” (Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Əlizadə Əsgərli) İkinci cild 2019-cu ildə çap olunan “Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı tarixi gerçəklikdən ideala” kitabının ikinci cildi Ümummilli Liderin ölkəmizdə siyasi hakimiyyətə başlamasının 50 illiyinə ithaf olunub. Monoqrafiyada akademik İsa Həbibbəyli “Heydər Əliyev epoxası: dahilik, zaman və müasirlik”, “İlham Əliyev erası”, “Azərbaycan Heydər Əliyevşünaslığı: nailiyyətlər və vəzifələr” başlıqlı üç sanballı tədqiqatla Ümummilli Liderin tarixi və bədii obrazını yaradıb. İkinci kitabda, həmçinin Elnarə Akimovanın “Ulu Öndər yolunun davamı və sabahı – İlham Əliyev”, Tehran Əlişanoğlunun “Heydər Əliyevin tarixi obrazı və ədəbiyyat”, Lalə Həsənovanın “Beynəlmiləl məfkurədən milli ideyaya doğru (xarici ölkələrin publisistikasında Heydər Əliyev obrazı)”, Aygün Bağırlının “Heydər Əliyevin bədii obrazı dramaturgiya və teatrda”, Əlizadə Əsgərlinin “Elmi-ədəbi fikirdə Heydər Əliyev dühası” kimi əhatəli yazıları da yer alıb.İkinci kitabın rəyçisi AMEA-nın müxbir üzvü Ərtegin Salamzadə, məsul redaktoru Tehran Əlişanoğludur. Xarici keçidlər “Ədəbiyyatda Heydər Əliyev obrazı: tarixi gerçəklikdən ideala” (ONLAYN OXU) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=779724 |
Ədəbiyyatşünas | Ədəbiyyatşünaslıq — bədii ədəbiyyatı öyrənən elmdir. Ən qədim elmlərdən biridir. Bu elmin qədim və dövrümüzə qədər gəlib çıxmış klassik nümunəsi – Aristotelin "Poetika" əsəri bizim eradan əvvəl IV əsrdə Yunanıstanda meydana çıxmışdır. Elmin müxtəsər təsviri Ədəbiyyatşünaslıq 3 şöbənin vəhdətindən yaranır: ədəbiyyat nəzəriyyəsi, ədəbiyyat tarixi, ədəbi tənqid.Ədəbiyyat nəzəriyyəsi bədii ədəbiyyatın özünəməxsusluğunu, bədii inikas qanunlarını şərh edir.Ədəbiyyat tarixi ədəbiyyatı tarixi inkişafına görə sistemə salır, onun keçdiyi mərhələləri müəyyənləşdirir, inkişafına təsir etmiş ictimai-siyasi, ədəbi və mədəni amilləri göstərir, ədiblərin həyatını, mühitini, qarşılıqlı əlaqələrini öyrənir.Ədəbi tənqid daha çox çağdaş ədəbi proseslə məşğul olur. Ədəbi tənqidin başlıca vəzifəsi təzəcə qələmə alınan əsərin uğurlu və qüsurlu cəhətlərini, müəllifin yaradıcılığında, eləcə də ədəbiyyat tarixində tutduğu yeri, cəmiyyət üçün faydasını və s. ətraflı araşdırmaqdır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=685463 |
Ədəbiyyatşünaslıq | Ədəbiyyatşünaslıq — bədii ədəbiyyatı öyrənən elmdir. Ən qədim elmlərdən biridir. Bu elmin qədim və dövrümüzə qədər gəlib çıxmış klassik nümunəsi – Aristotelin "Poetika" əsəri bizim eradan əvvəl IV əsrdə Yunanıstanda meydana çıxmışdır. Elmin müxtəsər təsviri Ədəbiyyatşünaslıq 3 şöbənin vəhdətindən yaranır: ədəbiyyat nəzəriyyəsi, ədəbiyyat tarixi, ədəbi tənqid.Ədəbiyyat nəzəriyyəsi bədii ədəbiyyatın özünəməxsusluğunu, bədii inikas qanunlarını şərh edir.Ədəbiyyat tarixi ədəbiyyatı tarixi inkişafına görə sistemə salır, onun keçdiyi mərhələləri müəyyənləşdirir, inkişafına təsir etmiş ictimai-siyasi, ədəbi və mədəni amilləri göstərir, ədiblərin həyatını, mühitini, qarşılıqlı əlaqələrini öyrənir.Ədəbi tənqid daha çox çağdaş ədəbi proseslə məşğul olur. Ədəbi tənqidin başlıca vəzifəsi təzəcə qələmə alınan əsərin uğurlu və qüsurlu cəhətlərini, müəllifin yaradıcılığında, eləcə də ədəbiyyat tarixində tutduğu yeri, cəmiyyət üçün faydasını və s. ətraflı araşdırmaqdır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=262079 |
Ədəbsizlik | Ədəbsizlik ədəb qanunlarının, normalarının və ya standartlarının pozulmasıdır. Ədəbsizlik adətən insanlara və ya hərəkətlərə, daha geniş mənada qruplara, korporativ orqanlara və sənət əsərlərinə tətbiq edilir. Ədəb düzgün olan şeyləri nəzərdə tutduğundan, ədəbsizlik oğurluq, yalan danışmaq və öldürmək kimi yanlış şeylərə aiddir. Ancaq bu, tamamilə doğru bir fikir deyildir və çaşdırıcıdır, çünki fərdlərin ədəbsizlik haqqında özlərinə məxsus olan fərdi fikirləri mövcuddur. Bir çox insanlar öldürməyi ədəbsizlik nümunəsi olaraq düşünür, lakin bəzi insanlar jarqon kəlmələrdən istifadə kimi şeylərin ədəbsizlik olub-olmaması ilə bağlı razılaşa bilmirlər. Fərqli dinlərin ədəbsizlik haqqında özlərinə məxsus olan fikirləri mövcud olsa da, bu söz həmişə yanlış hərəkətlər və təcavüzlə əlaqələndirilmişdir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=764401 |
Ədəd | Ədəd — varlıqların miqdar və say xarakteristikası üçün istifadə olunan anlayışdır. Bu anlayış qədim insanlar arasında saymaya olan təlabatdan yaranıb, hazırda isə dəyişib zənginləşdirilərək, mühüm riyazi anlayışa çevrilib. Riyaziyyatda mənfi rəqəmlər anlayışı borcları hesablamaq üçün orta əsrlərdə yaranıb. Ədədlərin növləri Natural ədədlər əşyaları sayarkən istifadə olunan ədədlərə deyilir. Natural ədədlər çoxluğu N {\displaystyle \mathbb {N} } ilə işarə olunur. Yəni N { 1 , 2 , 3 , . . . } Tam ədədlər. Natural ədədlər, onların əksi və 0 tam ədədlər çoxluğunu əmələ gətirir. Tam ədədlər çoxluğu Z {\displaystyle \mathbb {Z} } ilə işarə olunur. Yəni Z { . . . − 2 , − 1 , 0 , 1 , 2 , . . . } Rasional ədədlər m/n şəklində göstərilə bilən ədədlərdir, burada m — tam ədəd, n isə natural ədəddir. Rasional ədədlər çoxluğu Q {\displaystyle \mathbb {Q} } ilə işarə olunur. İrrasional ədədlər Həqiqi ədədlər Kompleks ədədlər Həmçinin bax Ərəb rəqəmləri Çin rəqəmləri | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=9995 |
Ədəd Ələsov | Ədəd Mayıl oğlu Ələsov – Birinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. Ələsov Ədəd Mayıl oğlu 3 aprel 1960-cı ildə Gədəbəy rayonunun Arıqdam kəndində anadan olub. O, 1967-ci ildə həmin kənddə orta məktəbə getmiş, 1978-ci ildə orta məktəbi bitirmişdir. Evli idi. İki oğlu var. Hərbi xidməti 1978–1980-ci illərdə RSFSR-də hərbi xidmətdə olub. Birinci Qarabağ müharibəsində iştirak edib. Onun döyüş yolu Tərtərdən başlayıb. 1994-cü il fevralın 28-də itkin düşüb. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=748990 |
Ədədi analiz | Ədədi analiz (Numerical analysis) - riyaziyyatın, riyazi formalaşdırılmış probemlərin həll üsullarının tapılmasına həsr olunmuş bölməsi; mücərrəd riyazi məsələlərin dəqiq və ya tətbiqi həllərinin tapılması üsullarının axtarılması. Kompüterlər öz sürətləri və hesablama imkanları hesabına belə araşdırmaları əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirir və tezləşdirir. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=492570 |
Ədədi aralıqlar | Aşağıdakı bərabərsizliklərlə təyin olunan ədədi çoxluqlar: | {\displaystyle a,b} parçası" | {\displaystyle a,b} intervalı" | {\displaystyle a,b} yarımintervalı" | {\displaystyle a,b} yarımintervalı" | {\displaystyle a} , müsbət sonsuzluq şüası" | {\displaystyle a} , müsbət sonsuzluq açıq şüası" | - "mənfi sonsuzluq {\displaystyle b} | - "mənfi sonsuzluq {\displaystyle b} açıq şüası" - "Bütün həqiqi ədədlər çoxluğudur.a<b olduqda a<x<b münasibətini ödəyən bütün həqiqi ədədlər çoxluğuna (a;b)intervalı deyilir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=496012 |
Ədədi ifadələr | Əməl işarələri və mötərizələrin köməyi ilə təşkil olunmuş ifadəyə ədədi ifadə deyilir. İfadənin qiyməti Əməl qaydalarını gözləməklə ədədi ifadədə göstərilən əməllərin yerinə yetirilməsi nəticəsində alınan ədədə həmin ədədi ifadənin qiyməti deyilir Dəyişəni olan ifadələr Əməl işarələri və mötərizələrin köməyi ilə ədədlər və dəyişənlərdən təşkil olunmuş ifadəyə dəyişəni olan ifadə deyilir. Hərfi ifadələr Hərflərdən və Müxtəlif əməml işarələrindən ibarət olunmuşdur. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=265617 |
Ədədi orta | Ədədi orta — bir neçə ədədin cəminin onların sayına bölunməsindən alınan ədədə deyilir. Verilmiş n sayda x1, x2, ..., xn ədədlərinin ədədi ortası aşağıdakı kimi hesablanır: x ¯ 1 n ∑ i 1 n x i 1 n x 1 x n Məsələn, x1, x2, x3 ədədlərinin ədədi ortası onların cəminin 3-ə bölünməsindən alınan ədəddir: x 1 + x 2 + x 3 3 {\displaystyle {\frac {x_{1}+x_{2}+x_{3}}{3}}.} | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=79226 |
Ədədi silsilə | 1) 2; 5; 8; 11; 14; ... , 2) – 1; 3; 7; 11; 15; ... , 3) 3; 1; – 1; – 3; – 5; ... , ədədi ardıcıllıqlarından (1)-də ikincidən başlayaraq hər bir hədd özündən əvvəlki hədlə 3-ün cəminə, (2)-də ikincidən başlayaraq hər bir hədd özündən əvvəlki hədlə 4-ün cəminə, (3)-də ikincidən başlayaraq hər bir hədd özündən əvvəlki hədlə (– 2)-nin cəminə bərabərdir. Bu növ ədədi ardıcıllıqlar ədədi silsilə adlanır. İkincidən başlayaraq hər bir həddi özündən əvvəlki hədlə eyni bir ədədin cəminə bərabər olan ədədi ardıcıllığa ədədi silsilə deyilir. Başqa sözlə, istənilən natural {\displaystyle n} a n + 1 a n olarsa, a n {\displaystyle a_{n}} ardıcıllığına ədədi silsilə deyilir, burada {\displaystyle d} hər hansı ədəddir. Ədədi silsilənin bu tərifindən görünür ki, ikincidən başlayaraq hər bir həddən özündən əvvəlki həddi çıxsaq, eyni bir {\displaystyle d} ədədi alınar. {\displaystyle d} ədədinə ədədi silsilənin fərqi deyilir: a n + 1 a n bu düsturda əgər {\displaystyle d>0} olarsa, ədədi silsilə artan ardıcıllıq, {\displaystyle d<0} olarsa, azalan ardıcıllıq, olarsa, sabit ardıcıllıq olur. Ədədi silsilə o zaman verilmiş hesab edilir ki, onun a 1 {\displaystyle a_{1}} - birinci həddi və {\displaystyle d} - silsilə fərqi verilmiş olsun. Yəni a 1 {\displaystyle a_{1}} {\displaystyle d} verilsə a n {\displaystyle a_{n}} ədədi silsiləsinin istənilən həddini a n a 1 düsturu ilə tapmaq olar. Bu düstura ədədi silsilənin n-ci həddinin düsturu deyilir. a n a 1 düsturunu a n a 1 şəklində yazıb, a 1 işarə etsək, a n Ədədi silsilənin xassələri Ədədi silsilənin {\displaystyle n} -ci həddinin düsturunun tətbiqi ilə onun aşağıdakı xassələri alınır:1. Sonlu ədədi silsilədə uclardan eyni uzaqlıqda duran hədlərin cəmi kənar hədlərin cəminə bərabərdir. Yəni, a 1 {\displaystyle a_{1}} a 2 {\displaystyle a_{2}} a 3 {\displaystyle a_{3}} a n − 1 {\displaystyle a_{n-1};} a n {\displaystyle a_{n}} ədədi silsiləsində bu düstur alınır: a k a n − k + 1 a 1 a n burada, a k {\displaystyle a_{k}} əvvəldən {\displaystyle k} -cı hədd, a n − k + 1 {\displaystyle a_{n-k+1}} isə axırdan {\displaystyle k} -cı həddir.2. Ədədi silsilədə indekslərinin cəmi bərabər olan hədlərin cəmi bərabərdir. Yəni, olarsa, a n a m a k a l olar.3. k + l 2 olduqda, ədədi silsilədə a n a k + a l 2 olur.4. Ədədi silsilədə ikincidən başlayaraq hər bir hədd özündən əvvəlki və sonrakı hədlərin ədədi ortasına bərabərdir. Yəni, a n a n − 1 + a n + 1 2 buna ədədi silsilənin xarakterik xassəsi deyilir.5. a n {\displaystyle a_{n}} ədədi silsiləsində {\displaystyle n>m} olduqda, a n a m bərabərliyi doğrudur.6. {\displaystyle n>m} olduqda, a n {\displaystyle a_{n}} ədədi silsiləsi üçün a n − a m n − m bərabərliyi doğrudur, {\displaystyle d} ədədi silsilənin fərqidir. a n {\displaystyle a_{n}} ədədi silsiləsinin ilk {\displaystyle n} həddinin cəmi, yəni a 1 {\displaystyle a_{1}} a 2 {\displaystyle a_{2}} a 3 {\displaystyle a_{3}} a n {\displaystyle a_{n}} cəmi bu düsturla hesablanır: S n a 1 + a n 2 . Bu düsturda a n a 1 olduğunu nəzərə alsaq daha ətraflı olan bu düsturu alarıq: S n 2 a 1 + ( n − 1 ) d 2 . Bu düsturların hər ikisi ədədi silsilənin ilk {\displaystyle n} həddinin cəmi düsturları adlanır.7. Ədədi silsilənin {\displaystyle k} -cı həddi məlum olduqda onun ilk {\displaystyle (2k-1)} sayda həddinin cəmi S 2 k − 1 a k düsturu ilə hesablanır.8. Ədədi silsilənin ilk {\displaystyle n} həddinin cəmi S n {\displaystyle S_{n}} -in ifadəsi məlum olduqda onun hər hansı {\displaystyle k} nömrəli həddini a k S k S k − 1 düsturu ilə hesablamaq olar. Həmçinin bax Həndəsi silsilə | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=78734 |
Ədədin kvadratı | Kvadrat — ədədi özünə vurduqda alınan hasil onun kvadratı adlanır. 5²-görünüşü. Burada yuxarıdaki 2 ədədi kvadratın simvoludur. Misalda 5-in kvadratı yazılıb. Ədədin kvadratı ardıcıllığı aşağıdakı ardıcıllıqla aparılır: Weisstein, Eric W., Ədədin kvadratıMathWorld saytından | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=284471 |
Ədədlər | Ədəd — varlıqların miqdar və say xarakteristikası üçün istifadə olunan anlayışdır. Bu anlayış qədim insanlar arasında saymaya olan təlabatdan yaranıb, hazırda isə dəyişib zənginləşdirilərək, mühüm riyazi anlayışa çevrilib. Riyaziyyatda mənfi rəqəmlər anlayışı borcları hesablamaq üçün orta əsrlərdə yaranıb. Ədədlərin növləri Natural ədədlər əşyaları sayarkən istifadə olunan ədədlərə deyilir. Natural ədədlər çoxluğu N {\displaystyle \mathbb {N} } ilə işarə olunur. Yəni N { 1 , 2 , 3 , . . . } Tam ədədlər. Natural ədədlər, onların əksi və 0 tam ədədlər çoxluğunu əmələ gətirir. Tam ədədlər çoxluğu Z {\displaystyle \mathbb {Z} } ilə işarə olunur. Yəni Z { . . . − 2 , − 1 , 0 , 1 , 2 , . . . } Rasional ədədlər m/n şəklində göstərilə bilən ədədlərdir, burada m — tam ədəd, n isə natural ədəddir. Rasional ədədlər çoxluğu Q {\displaystyle \mathbb {Q} } ilə işarə olunur. İrrasional ədədlər Həqiqi ədədlər Kompleks ədədlər Həmçinin bax Ərəb rəqəmləri Çin rəqəmləri | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=759574 |
Ədədlər nəzəriyyəsi | Ədədlər nəzəriyyəsi — riyaziyyatın ilk növbədə tam ədədləri öyrənən bölməsidir. Müasir ədədlər nəzəriyyəsində həm də cəbri, transsendent ədədlər kimi ədədlər nəzərdən keçirilir, həmçinin tam ədədlər və onların ümumiləşməsi hesabı ilə bağlı olan müxtəlif mənşəli funksiyalar öyrənilir. Ədədlər nəzəriyyəsi üzrə tədqiqatlarda elementar və cəbri metodlarla yanaşı həndəsi, analitik üsullar, həmçinin ehtimal nəzəriyyəsinin metodları tətbiq edilir. Öz növbəsində ədədlər nəzəriyyəsi riyazi analizin, həndəsənin, klassik və müasir cəbrin, sıralar nəzəriyyəsinin, ehtimal nəzəriyyəsinin və s. inkişafına təsir göstərmişdir.Öz metodlarına görə ədədlər nəzəriyyəsi dörd hissəyə bölünür: elementar, analitik, cəbri və həndəsi. Ədədlər nəzəriyyəsinin metodları kriptoqrafiyada, hesablama riyaziyyatında, informatikada geniş istifadə olunur. Elementar ədədlər nəzəriyyəsi Elementar ədədlər nəzəriyyəsində tam ədədlər riyaziyyatın başqa bölmələrinin metodları istifadə edilmədən öyrənilir. Elementar ədədlər nəzəriyyəsinin əsas istiqamətləri arasında aşağıdakıları qeyd etmək olar: Tam ədədlərin bölünməsi nəzəriyyəsi; Ən böyük ortaq bölənin və ən kiçik ortaq bölünənin hesablanması üçün Evklid alqoritmi; Ədədin sadə vuruqlara ayrılması və hesabın əsas teoremi; Modula görə müqayisə nəzəriyyəsi və müqayisə həlli; Dövrü kəsrlər, yaxınlaşma nəzəriyyəsi; Diofant tənlikləri, yəni qeyri-müəyyən tənliklərin tam (tam ədədlərdə) həlli; Tam ədədlərin bəzi siniflərinin öyrənilməsi — mükəmməl ədədlər, Fibonaççi ədədləri, fiqurlu ədədlər və s. Kiçik Ferma teoremi və onun ümumiləşməsi: Eyler teoremi; Pifaqor üçlüklərinin tapılması, dörd kub haqqında məsələ; Əyləncəli riyaziyyat, məsələn, sehirli kvadratların qurulması. Analitik ədədlər nəzəriyyəsi Analitik ədədlər nəzəriyyəsində ədədlər və ədədi funksiyalar haqqında iddiaların çıxarılması və isbat edilməsi üçün riyazi (həm həqiqi, həm də kompleks) analizin güclü aparatı, bəzən də diferensial tənliklər nəzəriyyəsi istifadə olunur. Bu, ədədlər nəzəriyyəsinin tədqiqat sahəsini əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirməyə imkan verdi. Xüsusilə, buraya aşağıdakı yeni bölmələr daxil edilmişdir: Sadə ədədlərin natural ədədlər sırasında və digər ardıcıllıqlarda (məsələn, verilmiş çoxhədlinin qiymətləri arasında) paylanması; Natural ədədlərin müəyyən növ (sadə ədədlər, qüvvətlər, fiqurlu ədədlər və s.) toplananların cəmi şəklində göstərilişi (bax: Additiv ədədlər nəzəriyyəsi); Diofant yaxınlaşmalar. Cəbri ədədlər nəzəriyyəsi Cəbri ədədlər nəzəriyyəsində tam ədəd anlayışı genişlənir, cəbri ədədlər olaraq rasional əmsallı çoxhədlilərin köklərinə baxılır. Cəbri və transsendent ədədlərin ümumi nəzəriyyəsi işlənmişdir. Bu zaman tam ədədlərin analoqu olaraq tam cəbri ədədlər, yəni tam əmsallı unitar çoxhədlilərin kökləri çıxış edir. Tam ədədlərdən fərqli olaraq, tam cəbri ədədlər halqasında faktoriallıq xüsusiyyəti, yəni sadə vuruqlara ayrılmanın yeganəliyi yerinə yetirilməyə bilər. Cəbri ədədlər nəzəriyyəsinin meydana çıxmasında Diofant tənliklərinin öyrənilməsi, o cümlədən Böyük Ferma teoremini isbat etmək cəhdləri mühüm rol oynamışdır. x n z n y n ∏ i 1 n a i bərabərliyi Kummerə məxsusdur, burada a i {\displaystyle a_{i}} -lər — vahidin {\displaystyle n} -ci dərəcədən kökləridir. Beləliklə, Kummer yeni a i {\displaystyle z+a_{i}y} şəkilli tam ədədləri təyin etdi. Daha sonra Liuvill göstərdi ki, əgər cəbri ədəd tənliyin {\displaystyle n} dərəcəli köküdürsə, onda ona / {\displaystyle P/Q} şəkilində olan kəsrlərlə Q − n {\displaystyle Q^{-n}} -dən çox yaxınlaşmaq olmaz, burada {\displaystyle P} {\displaystyle Q} — qarşılıqlı tam ədədlərdir.Cəbri və transsendent ədədlər təyin edildikdən sonra cəbri ədədlər nəzəriyyəsində iki istiqamət — konkret ədədlərin transsendentliyinin isbatı ilə məşğul olan istiqamət və cəbri ədədləri, onların rasional və cəbri ədədlərlə yaxınlaşma dərəcəsini öyrənən istiqamət ayrılmışdır.Əsas üsullarından biri cəbri ədədlər sahəsinin öz tamamlayıcısına hər hansı — Arximed (məsələn, həqiqi və ya kompleks ədədlər sahəsinə), yaxud qeyri-Arximed (məsələn, p—adik ədədlər sahəsinə) metrika üzrə daxil edilməsidir. Həndəsi ədədlər nəzəriyyəsi İnkişaf tarixi Qədim dövrdə ədədlər nəzəriyyəsi Qədim Misirdə riyazi əməliyyatlar tam ədədlər və alikvot kəsrlər üzərində aparılmışdır. Riyazi papiruslarda həll yolları və köməkçi cədvəllərlə məsələlər saxlanılır. Cədvəllərin daha geniş tətbiqi şümerlərdən sonra altmışlıq say sistemindən istifadə edilmiş Babilistan üçün xarakterikdir. Babil mixi riyazi mətnlərinə vurma və tərs ədədllər, natural ədədlərin kvadratları və kubları cədvəlləri daxildir. Babilistanda çoxlu Pifaqor üçlüyü tanıyırdılar, onları tapmaq üçün, ehtimal ki, naməlum ümumi qaydadan istifadə etmişlər. Hesablama tarixində ən qədim arxeoloji tapıntı — eramızdan əvvəl 1800-cü illərə aid Plimpton 322 gil lövhəsinin fraqmentidir. Onun üzərində Pifaqor üçlüyünün siyahısı, yəni a 2 b 2 c 2 şərtini ödəyən {\displaystyle (a,b,c)} natural ədədləri əks olunur. Üçlüklərdə beşrəqəmli ədədlər var və onların sayı variantların mexaniki sayılması ilə əldə edildiyini söyləmək üçün həddindən artıq çoxdur.Ədədlər nəzəriyyəsinin inkişafına pifaqorçular Evklid və Diofant tərəfindən əhəmiyyətli töhfələr verilmişdir. Pifaqorçular yalnız müsbət tam ədədlərə baxırdılar və ədədi vahidlər toplusu hesab edirdilər. Vahidlər bölünməz və nizamlı həndəsi fiqurlar şəklində düzülmüşdü. Pifaqorçulara "fiqurlu ədədləri" ("üçbucaq", "kvadrat" və s.) müəyyən etmək xasdır. Ədədlərin xassələrini öyrənərək onları cüt və tək, sadə və mürəkkəb ədədlərə böldülər. Ehtimal ki, məhz pifaqorçular yalnız ikiyə bölünmə əlamətindən istifadə edərək sübut edə bilmişlər ki, əgər 2 n sadə ədəddirsə, onda 2 n {\displaystyle 2^{n}p} mükəmməl ədəddir. İsbatı Evklidin "Elementlər" kitabında verilmişdir (IX, 36). Yalnız XVIII əsrdə Eyler isbat etdi ki, başqa mükəmməl ədədlər mövcud deyil, mükəmməl ədədlərin sayının sonsuzluğu məsələsi isə hələ də həllini tapmayıb. Pifaqorçular həmçinin x 2 y 2 z 2 tənliyinin Pifaqor üçlüyü adlandırılan sonsuz tam həllər çoxluğunu tapdılar və onlar üçün ümumi bir düstur əldə etdilər.Eramızdan əvvəl 399-cu ildə Teetetə məxsus olduğu güman edilən bölünmə nəzəriyyəsi meydana çıxdı. Evklidin VII "Elementlər" kitabı və IX kitabının bir hissəsi buna həsr olunmuşdur. Bu nəzəriyyə iki ədədin ən böyük ortaq bölənini tapmaq üçün Evklid alqoritminə əsaslanır. Alqoritmin nəticəsi istənilən ədədin sadə vuruqlara ayrılmasının mümkünlüyü və bu cür ayrılışın yeganəliyidir. Ədədin sadə vuruqlara ayrılmasının yeganəliyi qanunu tam ədədlər hesabının əsasını təşkil edir.Evklidin VII, VIII və IX "Elementlər" kitabları sadə ədədlərə və bölünməyə həsr olunmuşdur. Burada, xüsusilə, iki ədədin ən böyük ortaq bölənini tapmaq üçün alqoritm (Evklid alqoritmi) təsvir edilmiş və sadə ədədlər çoxluğunun sonsuz olması isbat edilmişdir.İskəndəriyyəli Diofant, Qədim Yunanıstanın əvvəlki riyaziyyatçılarından fərqli olaraq, klassik cəbrin məsələlərini həndəsi şəkildə təsvir edərək onları həll etdi. "Hesab" adlı əsərində o, çoxhədli tənliklər sistemlərinin (indiki Diofant tənliklər sistemi) tam həllərinin tapılması üzrə məsələləri sadalayır. Diofantın qeyri-müəyyən tənliklərin rasional ədədlərdə həllinə dair işləri ədədlər nəzəriyyəsi ilə cəbri həndəsənin kəsişməsində dayanır. O, konus kəsiyinin tənliyi olan ikidərəcəli ikidəyişənli F 2 tənliyini araşdırır. Diofantın, ən azı biri məlum olduqda əyrinin digər rasional nöqtələrini tapmaq üsulu müəyyən edir ki, ikitərtibli əyri ya koordinatları bir parametrli rasional funksiyalar kimi ifadə olunan sonsuz sayda nöqtələrə malikdir, ya da belə nöqtələrə malik deyil. Üçdərəcəli və dörddərəcəli tənliklərin tədqiqi üçün daha mürəkkəb həndəsi üsullardan (rasional nöqtədə toxunanın və ya növbəti kəsişməni tapmaq üçün iki rasional nöqtədən keçən düz xəttin qurulması) istifadə olunur. Orta əsrlərdə ədədlər nəzəriyyəsi Çin qalıq teoremi Sun Tzunun "Sun Tzu Suan Jing" (Çin misalları 孙子算经, pinyin sūnzǐ suànjīng) əsərinə misal kimi daxil edilmişdir. Onun həllində mühüm addımlardan biri buraxılmışdı, tam isbatı ilk dəfə eramızın VI əsrində Aryabhata tərəfindən verilmişdir. Hind riyaziyyatçıları Aryabhata, Brahmaqupta və Bhaskara tam ədədlərdə şəklində olan Diofant tənliklərini həll etdilər. Bundan əlavə, x 2 y 2 şəkillı tənliklərin tam həllini tapdılar ki, bu da hind riyaziyyatçılarının ədədlər nəzəriyyəsi sahəsində ən yüksək nailiyyəti idi. Sonradan bu tənlik və onun üçün xüsusi halı Ferma, Eyler və Laqranjın diqqətini çəkdi. Həllin tapılması üçün Laqranjın təklif etdiyi üsul hind riyaziyyatçılarınkına yaxın idi. Ədədlər nəzəriyyəsinin sonrakı inkişafı Fermanın Diofant tənliklərinin həlli və tam ədədlərin bölünməsi ilə bağlı əsərlərində ədədlər nəzəriyyəsi daha da inkişaf etdirildi. Xüsusilə, Ferma, Fermanın kiçik teoremi adlandırılan belə bir teorem formalaşdırdı ki, istənilən sadə {\displaystyle p} {\displaystyle a} ədədi üçün a p {\displaystyle a^{p}-a} {\displaystyle p} -yə bölünür. Bundan başqa, o, Fermanın böyük və ya son teoremi adlandırılan a n b n c n Diofant tənliyinin tam ədədlərdə həll olunmazlığı haqqında teoremi formalaşdırdı. XVIII əsrin əvvəllərində Eyler kiçik teoremin ümumiləşdirməsi və xüsusi hallar üçün böyük teoremin isbatı ilə məşğul olmuşdur. O, həmçinin ədədlər nəzəriyyəsində problemləri həll etmək üçün, funksiyaların generasiyası üsulunu, Eyler eyniliyini, habelə sadə ədədlərin əlavə edilməsi ilə bağlı məsələləri formalaşdıraraq güclü riyazi analiz aparatından istifadə etməyə başladı.XIX əsrdə bir çox görkəmli alimlər ədədlər nəzəriyyəsi üzərində işləmişlər. Qauss müqayisələr nəzəriyyəsini yaratdı, onun köməyi ilə sadə ədədlər haqqında bir sıra teoremlər isbat edildi, kvadratik çıxıqların və qeyri-çıxıqların xassələri, o cümlədən kvadrat qarşılıqlılıq qanunu öyrənildi. Bu qanunun isbatının tapılması üçün Qauss, sonradan triqonometrik cəmlərə ümumiləşdirilmiş müəyyən tip sonlu sıraları nəzərdən keçirdi. Eylerin işlərini inkişaf etdirərək, Qauss və Dirixle kvadratik formalar nəzəriyyəsini yaratdılar. Bundan əlavə, onlar müstəvidə oblastların tam nöqtələrinin sayına dair bir sıra məsələlər tərtib etdilər ki, onların xüsusi həlləri {\displaystyle nk+l} şəklində silsilələrdə sadə nöqtələrin sayının sonsuzluğu haqqında ümumi teoremi isbat etməyə imkan verdi, burada {\displaystyle k} {\displaystyle l} qarşılıqlı sadə ədədlərdir. Sadə ədədlərin paylanmasının tədqiqini Çebışev davam etdirdi, o, Evklid teoremindən, sadə ədədlərin sayının sonsuzluğa yaxınlaşması qanununu, daha dəqiq göstərdi, {\displaystyle (x,2x),x\geq 2} intervalında sadə ədədin varlığı haqqında Bertran fərziyyəsini isbat etdi, və eyni zamanda qonşu sadə ədədlər arasındakı fərqin ən kiçik qiymətinin yuxarıdan qiymətləndirilməsi məsələsini qoydu (əkiz sadə ədədlər haqqında məsələnin genişlənməsi).XX əsrin əvvəllərində A. N. Korkin, Y. İ. Zolotarev və A. A. Markov kvadratik formalar nəzəriyyəsi üzərində işləri davam etdirdilər. Korkin və Zolotarev müsbət kvaternar kvadratik formanın dəyişənləri haqqında teoremi isbat etmiş, Markov isə müsbət determinantın binar kvadratik formalarının minimumlarını tədqiq etmişdir. Müstəvi oblastlarındakı tam nöqtələr üçün Dirixle tərəfindən tərtib edilmiş düsturlar G. F. Voronoyun əsərlərində inkişaf etdirildi, o, 1903-cü ildə qalıq həddin tərtibini müəyyən etdi. 1906-cı ildə metod V.Serpinski tərəfindən uğurla dairədə tam ədədlərin sayı haqqında Qauss məsələsinə gətirildi.1909-cu ildə D.Hilbert Varinqin additiv problemini həll etdi.Ferma teoremini isbat etməyə çalışan E.Kummer dörd cəbri əməli tətbiq etdiyi ədədlər çoxluğu üçün cəbri ədədlər meydanı ilə işləmiş, və beləliklə, a i {\displaystyle a_{i}} -lərin doğurduğu cəbri ədədlər meydanının tam ədədlər hesabını qurmuş, ideal vuruqlar anlayışını daxil etmiş və cəbri ədədlər nəzəriyyəsinin yaradılmasına təkan vermişdir. 1844-cü ildə J. Liuvill cəbri və transsendent ədəd anlayışlarını daxil etdi, və beləliklə, Eylerin tam ədədlərin kvadrat kökləri və loqarifmlərinin prinsipial fərqlərə malik olması barədə qeydini riyazi terminlərlə ifadə etdi. Liuvill göstərdi ki, cəbri ədədlər rasional kəsrlərlə zəif yaxınlaşır. XIX əsrin sonlarında Ş. Ermit və F. Lindeman kimi riyaziyyatçılar xüsusi ədədlərin transsendentliyini isbat etmək üzərində işləmişlər – Ş. Ermit 1873-cü ildə {\displaystyle e} ədədinin, F. Lindeman 1882-ci ildə {\displaystyle \pi } ədədinin transsendentliyini isbat etmişdir. Digər istiqamət cəbri ədədlərin rasional və ya cəbri ədədlərlə yaxınlaşma dərəcəsinin öyrənilməsi idi. Bu istiqamətdə işləyən Aksel Tue 1909-cu ildə onun adı ilə adlandırılan teoremi isbat etdi.Digər istiqamətdə Riemann tərəfindən zeta funksiyasının tərifi verildi, onun analitik olaraq bütün kompleks müstəviyə davam etdiyinin və bir sıra başqa xüsusiyyətlərə malik olmasının isbatı verildi. Riemann həmçinin zeta funksiyasının sıfırları haqqında hipotez irəli sürdü. Zeta funksiyası üzərində işləyərək, Valle Pussen və Jak Adamar 1896-cı ildə sadə ədədlərin paylanması üçün asimptotik qanunu tərtib etdilər. Onların asimptotik düsturları əldə etmək üçün istifadə etdikləri metod, yaxud kompleks inteqrallama üsulu sonralar geniş istifadə olunmağa başladı.XX əsrin birinci yarısında ədədlər nəzəriyyəsi problemləri üzərində H. Veyl, Q. Hardy, C.Litlvud, A. O. Gelfond, T. Qneyder, K. Zigel, B. N. Delone, D. K. Fadeyev, A.Selberq kimi riyaziyyatçılar çalışmışlar. Herman Veyl tam qiymətli funksiyaların kəsr hissələrinin müntəzəm paylanması üçün münasibətləri formalaşdırmış, Q.Hardy və C.Litlvud additiv məsələlərin həlli üçün dairəvi metod tərtib etmiş, A. O. Qelfond və T. Qneyder Hilbertin 7-ci problemini həll etmiş, K. Zigel funksiyaların qiymətlərinin transsendentliyinə dair bir sıra teoremlər isbat etmiş, B. N. Delone və D. K. Fadeyev x 3 y 3 Diofant tənliyini tədqiq etmiş, A. Selberq Rieman zeta funksiyasının nəzəriyyəsi üzərində tədqiqatlar aparmıdır.Ədədlər nəzəriyyəsinin inkişafına böyük töhfə verən İ.M.Vinoqradov parçada kvadrat çıxıqların və qeyri-çıxıqların sayına dair bərabərsizliyi isbat etmiş, Varinq məsələsinin, eləcə də funksiyanın kəsr hissələrinin paylanmasına dair bir sıra məsələlərin həllini sadələşdirməyə, müstəvi və fəza oblastlarında tam nöqtələri təyin etməyə, kritik zolaqda zeta funksiyasının artma tərtibini təyin etməyə imkan verən triqonometrik cəmlər metodunu formalaşdırmışdır. Triqonometrik cəmlərlə bağlı məsələlərdə onların modulunu mümkün qədər dəqiq qiymətləndirmək vacibdir. Vinoqradov belə bir qiymətləndirmə üçün iki üsul təklif etmişdir. Bundan əlavə, o, tələbələri ilə birlikdə Riemann hipotezindən irəli gələn məsələlərin həllinə imkan verən bir sıra üsullar işləyib hazırlamışdır.Ədədlər nəzəriyyəsinə dair çoxsaylı əsərlər XX əsrin ikinci yarısına aiddir. Y.V.Linnik dispersiya metodunu işləyib hazırladı ki, bu da Hardi-Litlvud problemini və Titçmarçın sadə bölənlər problemi üçün asimptotik düsturlar əldə etməyə imkan verdi. 2003-cü ildə N. M. Səbziyev natural ədədlər ardıcıllığında sadə ədədlərin paylanma funksiyasını vermiş, bu funksiyadan istifadə etməklə istənilən intervalda olan sadə ədədləri və əkiz sadə ədədləri hesablamaq üçün alqoritm təqdim etmişdir. 2004-cü ildə çap olunmuş məqaləsində Səbziyev alqoritminin tətbiqi ilə nümunə üçün hesablanaraq, 10 9 10 9 6000 {\displaystyle [2\times 10^{9};~2\times 10^{9}+6000]} intervalında yerləşən sadə ədədlərin və 10 9 6000 10 9 46000 {\displaystyle [2\times 10^{9}+6000;~2\times 10^{9}+46000]} intervalında yerləşən əkiz sadə ədədlərin cədvəli təqdim edilmişdir.Eyni zamanda, ədədlər nəzəriyyəsində çoxlu sayda açıq problemlər mövcuddur. Həmçinin bax Pifaqor [5] | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=341126 |
Ədəhim Niftəliyev | Ədəhim Niftəliyev (7 sentyabr 1976-cı ildə Azərbaycanda anadan olub) — Azərbaycan milli futbol komandasında müdafiəçi kimi çıxış edən keçmiş peşəkar Azərbaycanlı futbolçudur. Niftəliyev bir müddət İran təmsilçilərindən olan Mes Kerman klubunda çıxış etmişdir. Karyera statistikası Milli komanda statistikası Xarici keçidlər Ədəhim Niftəliyev National-Football-Teams.com'da | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=502353 |
Ədən | Ədən — keçmişdə Yəmənin paytaxtı olmuşdu. Ədənə və Əsənə adı ilə antik dövrlərdən məlumdur. 1839-cu ildə Böyük Britaniyanın müstəmləkəsi olmuşdu. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=262214 |
Ədən (Lemin romanı) | Ədən — Polşa yazıçısı Stanislav Lem tərəfindən 1959-cu ildə yazılmış fantastik roman. Polyak dilindədir. Stanislav Lem digər romanlarında olduğu kimi texnoloji inkişaf, yenilik mövzusuna müraciət etmişdi. Amma digər romanlarından əsas fərqi siyasi baxışlara yol verilməsidir. Kosmosda hərəkət edən kosmik gəminin heyəti robot mühəndislərindən, kapitandan, kimyaçıdan və fizikdən ibarətdir. Gəmiləri naməlum planetə enməyə məcbur olur və onlar planeti öyrəməyə başlayırlar. Tərk edilmiş fabrik tapırlar və planetdə mədəniyyətin olub-olmamasını müzakirə edirlər. Kosmik gəmidə qəribə canlının tapılmasından sonra bu planet haqqında daha çox şey öyrənirlər. Xarici keçidlər Polyak dilində kitab haqqında | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=384848 |
Ədən bağı | Ədən bağı (İvritcə גַּן עֵדֶן, Gan ʿEdhen; Ərəbcə: جنة عدن, Jannat ʿAdn; İngiliscə:Garden of Eden)İncildə Adəm ilə Həvvanın yaşadığı cənnət bağıdır. Harada olduğu mübahisəli olsa d Orta Şərqdə bir yerdə olduğu düşünülməkdədir. Deyvid Rol ıddia edibdir ki Ədən,Səhənd vulkanik dağının şimalında olan geniş düzənlikdə və Təbriz yaxınlığında yerləşir.." | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=257449 |
Ədən körfəzi | ƏdƏsn körfəzi (ərəb. خليج عدن, fr. golfe d'Aden) Ərəb dənizində yerləşən və Hind okeanına aid olan körfəz. Körfəzinin şimal sahilində Ərəbistan yarımadası və orda olan Yəmən ölkəsi məskunlaşıb, şərq və qərbdə isə Afrika kontinenti ilə Somali və Cibuti. Həmdə qərbdə Tacura körfəzinidə qeyd etmək olar. Şərq sərhədi Qvardafuy burnunun meridianı sayılır (51°16’E). Körfəz Babülməndəb boğazı vasitəsilə Qırmızı dənizlə birləşir. Körfəzin iqtisadi əhəmiyyəti ondadıki, o, Fars körfəzindən Avropaya neftin nəqli üçün su yolu kimi istifadə edilir. XXI əsrdən başlayaraq burada dəniz quldurluğu problemi ortaya çıxmışdı. Əsas limanları: Əl Mukəlla (Yəmən), Ədən (Yəmən), Cibuti (Cibuti), Berabera (Somali) Etimologiyası Körfəz Öz adını Yəmənin əvvəlki paytaxtı və ən böyük şəhəri olan Ədən şəhərindən alıb.Liman-şəhər olan Ədən bu körfəzin ismini daşıyır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=395774 |
Ədən mühafəzəsi | Aden mühafazası — Aden mühafazasının ərazisi 1 114 km2-dır. 2013-cü ilə olan məlumatlara əsasən Aden mühafazasının əhalisi 1 088 654 nəfərdir. Əhalinin mütləqi ərəblərdən ibarətdir. İnzibati bölgüsü Aden mühafazasına daxil olan rayonlar: | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=570050 |
Ədənin alınması | Ədənin alınması — 1547-ci ildə yerli əl-Tevlaki qəbiləsinin nəzarətinə keçən Ədənin Portuqaliya imperiyasının işğal etməsinə qarşı 26 Fevral 1548-ci ildə Piri Rəisin komandanlığı altında Osmanlı imperiyası tərəfindən keçirilən hərbi əməliyyat. Ədən əməliyyatı Osmanlı-Portuqaliya müharibəsi (1538-1557) zamanı əsas hadisələrdən olmuşdur. Yəmən və onun ən əhəmiyyətli limanı olan Ədən, Məmlük Sultanlığına daxil olduğu üçün 1517-ci ildə Ridaniyə döyüşüdən sonra, bu ölkənin bütün torpaqları ilə Osmanlı imperiyasının tabeliyinə keçdi. Tahirilər sülaləsinin nümayəndələri tərəfindən idarə olunan bölgənin strateji əhəmiyyəti və yerli hökmdarların Qırmızı dəniz bölgəsində getdikcə daha təhlükəli olan Portuqaliyaya rəğbət bəsləməsi səbəbindən Yəmən və Ədənin birbaşa Osmanlı rəhbərliyi altında olacağı təxmin edilirdi. Lakin portuqaliyalıların artan iddiası Osmanlı imperiyasını xüsusilə narahat edirdi. Onlar hər vəchlə Hind Okeanında nəzarəti ələ alaraq, Avropa ilə bütün Şərqi Asiyanın ticarətini inhisara almağa çalışırdılar. Bu səbəbdən portuqallar Ərəbistan yarımadasında olan əsas liman və boğazları ələ keçirməyə çalışırdılar. Məmlük dövlətinin süqutundan sonra Portuqaliyalılara mübarizə aparacaq yeganə dövlət Osmanlı imperiyası idi. Çünki, regionda olan daha bir müsəlman dövləti Səfəvi imperiyasının donanması və odlu silahı az olduğundan onlarla mübarizə aparacaq potensiala malik deyildi. Bu məqsədlə 1525-ci ildə Salman Rəisin komandanlığı altında 18 gəmidən ibarət Osmanlı donanması Ədəni ələ keçirməklə Portuqaliyanın bu bölgədəki mövqelərinə ciddi zərbə vurdu. Lakin 1535-ci ildə Diu Portuqaliyalılar tərəfindən tutuldu. 1538-ci ildə Misir valisi Süleyman Paşanın təmsil etdiyi türklər Ədəni yerli ərəb şeyxlərinin əlindən aldılar. Bu Qucarat Sultanı Bahadır şahın I Süleyman Qanunidən Portuqallara qarşı kömək istəməsindən sonra baş verdi. I Süleyman Qucarata kömək göstərməyə başladı. Bu səbəbdən Ədən Hindistandakı Portuqaliya koloniyalarına basqın üçün qiymətli dayaq idi. 1538-ci ilin sentyabrında Diuya edilən uğursuz hücumdan sonra türklər Ədənə 100-ə yaxın top yerləşdirdilər. Döyüş əməliyyatlarının aktivləşməsi 1540-cı illərin ilk yarısında yerli ərəb şeyxiləri Portuqaliyanın dəstəyi ilə sultanın hökmranlığına qarşı üsyan qaldırdı və bu əhəmiyyətli limanı ələ keçirdilər. Şeyx Əli bin Süleyman əl-Tevlaki Hörmüzdəki Portuqal komandanına xəbər göndərərək qalayı qorumaq üçün hərbi dəstək istədi. Türklərin Ədəndən qovulma tarixi və şərtləri mübahisəlidir. Portuqaliyalılar tez bir zamanda şeyxə kömək üçün öz nümayəndələrini göndərdilər.. Osmanlı dövləti dərhal Portuqaliya hərbi qüvvəsinin bu mühüm limana yerləşdirilməsinin Məkkə, Mədinə və Qırmızı dənizdəki gəmiçiliyin təhlükəsizliyini təhlükə altında qoyacağını gördü və Piri Rəisə Ədəni geri qaytarmağı tapşırdı. Bu məqsədlə Piri Rəis 29 oktyabr 1547-ci ildə müxtəlif ölçülü 60 gəmidən ibarət donanması ilə Süveyşdən yola düşdü. Yəmənin Muha limanına çatdıqda, Yəmən valisi Ferhad Paşadan əlavə beş gəmi alaraq donanmasına əlavə etdi və Ədənə doğru yola çıxdı. Sancaqbəyi Kasım bəyin komandanlığı altında bir Osmanlı bölüyü Ədəni quru yolu ilə mühasirəyə aldı.Donanma 15 Noyabr 1547-ci ildə Ədən yaxınlığına çatdıqda, Şeyx Əli bin Süleyman əl-Tavlaki təxminən 3.000 nəfərlik bir qüvvə ilə Osmanlı qoşunlarına hücum etdi. Onun bunda məqsədi donanma gəlməmişdən əvvəl mühasirəni qaldırmaq idi. Ancaq Əli bin Süleyman əl-Tavlaki ağır itkilər verdi və özüdə döyüş meydanında öldü. Məğlub olan ərəb qüvvələri qalaya geri çəkildikdə, Əli bin Süleymanın oğlu Məhəmməd komandanlığı öz üzərinə götürdü. 1948-ci il yanvarın 19-da köməyə gələn Portuqaliya donanması, Osmanlı donanmasını Ədən kənarında gördü və geri döndü. Təqib olunan gəmilər, Somali sahilindəki Osmanlı imperiyasının limanı olan Zeyla sahillərində yaxalandı və 120 Portuqaliya dənizçisi əsir düşdü. Gəmilər də yandırıldı.Piri Rəisin komandanlığı altında olan Osmanlı donanması 1548-ci il yanvarın sonunda Ədən qalası divarları qarşısında görünəndə Portuqaliyalı zadəgan Paju-de-Naronya şəhərin müdafiəsinə rəhbərliyi üzərinə götürdü. Tərflərin qüvvələri bərabər deyildi. Di Noronyanın sərəncamında Hörmuzdən gələn yalnız iki qaleradan ibarət bir komanda var idi. Piri Rəis şəhər istehkamlarının kütləvi bombardmanına rəhbərlik edərkən, di Noronya hərəkətsiz qalaraq, Qoadan kömək gəlməsini gözləyirdi. Nəhayət, 1548-ci il fevralın 26-da türklər şəhər divarını dağıdaraq şəhərə daxil oldular. Osmanlılar Ədən şəhərini ələ keçirərək mühasirəyə son verdilər. Portuqaliya donanması Hindistandan Qırmızı dənizə böyük bir gecikmə ilə, yalnız mart ayında gəldi. Donanmanın komandiri Alvaros di Kastro (Hindistanın portulaq IV vitse kralı don Juanın oğlu) Ədənin süqutundan xəbər tutaraq, şəhərə yaxınlaşmağa qərar vermədi və Qoaya döndü. 1548-ci ildə Yəmən üsyanı tamamilə yatırılırkən, Osmanlı hakimiyyəti cənubdakı strateji Ədən limanında yenidən quruldu. Ədənin alınması Piri Rəisə 1552-ci ilin avqustunda Maskatı fəth etməsinə yol açdı. Bu şəhər, 1580-ci illərin sonlarına qədər Osmanlı imperiyasının Hind Okeanındakı hərbi əməliyyatlarının ən vacib bazası olmağa davam etsə də, ticarət baxımından Yəmənin Qırmızı dəniz sahilindəki Moha limanından geri qaldı. Cənubi Ərəbistan Kampaniyası (1546) və Ədənin fəthi ilə Cənubi Ərəbistanda Osmanlı hökmranlığını təsdiqləyən Piri Rəis, Portuqaliyanın Fars körfəzindəki varlığına son qoymağı hədəflədi. Bu məqsədlə admiral II Hindistan Ekspedisiyası olaraq bilinən hərbi əməliyyat hazırlıqlarına başladı. Ədən üzərində nəzarətin itirilməsi Portuqaliya imperiyasının "Axilles vətəri" oldu və imperiyanın sonrakı parçalanmasını sürətləndirdi. Portuqaliyalılar Hörmuz və Ədən üzərində nəzarət qursaydılar (Afonso d'Albukerku 1513-cü ildə bunu etməyə çalışmışdı), Avropanın Hindistan və Uzaq Şərq ölkələri ilə dəniz ticarətində tam inhisarına nail olmuş olardılar. Ədəndəki Osmanlı hakimiyyəti 1627-ci ildə Zeydi imamlarının başlatdığı qiyam nəticəsində Ədən bir daha itirildi. 1635-ci ildə Osmanlı imperiyasının Yəməndən tamamilə geri çəkilməsi ilə Ədəndəki türk hakimiyyəti rəsmi olaraq sona çatdı və bir daha qurulmadı. 1839-cu ildə İngiltərə, Hindistan koloniyalarına gedən gəmilərinin maddi-texniki ehtiyacları üçün Ədəndəkiki kömür anbarını icarəyə götürdü və daha sonra orada tam hakimiyyətini qurdu. 1870-ci illərdə Yəməndə hakimiyyətlərini bərpa edən Osmanlılar, Birinci Dünya müharibəsi dövründə Ədəni mühasirəyə alsalar da, şəhəri və qəsri ala bilmədilər. Xarici keçidlər The Piri Reis Map Book - Kitab-ı Bahriye - Book on Navigation. Pîrî Reis Belgeseli Arxivləşdirilib 2018-12-30 at the Wayback Machine 1995 yılında anısına basılan hatıra para Muhyiddin Pîrî (Pîrî Reis) 1465 - 1470 'Piri Reis Dünya Haritacısı Belgeseli' ön gösterim / first preview Piri Reis Belgeseli - Tarihi Değiştiren Yüzler Denizleri Piri 1513 (Piri Reis Belgeseli) Hayatın İçinden 06.12.2016 (Piri Reis Belgesel Filmi Hayat Buluyor) Can Atilla / Piri Reis Film Piri Reis Haritası Arxivləşdirilib 2010-12-27 at the Wayback Machine Piri Reis derleme yazı Arxivləşdirilib 2011-11-01 at the Wayback Machine The Piri Reis Map Project Arxivləşdirilib 2007-02-06 at the Wayback Machine (İngilizce) The Piri Reis Project, with links to an early edition of A. Afetinan's book and to a reproduction of the Piri Reis Map Arxivləşdirilib 2007-02-06 at the Wayback Machine The Piri Reis map Arxivləşdirilib 2013-08-13 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=805493 |
Ədənin tutulması (1548) | Ədənin alınması — 1547-ci ildə yerli əl-Tevlaki qəbiləsinin nəzarətinə keçən Ədənin Portuqaliya imperiyasının işğal etməsinə qarşı 26 Fevral 1548-ci ildə Piri Rəisin komandanlığı altında Osmanlı imperiyası tərəfindən keçirilən hərbi əməliyyat. Ədən əməliyyatı Osmanlı-Portuqaliya müharibəsi (1538-1557) zamanı əsas hadisələrdən olmuşdur. Yəmən və onun ən əhəmiyyətli limanı olan Ədən, Məmlük Sultanlığına daxil olduğu üçün 1517-ci ildə Ridaniyə döyüşüdən sonra, bu ölkənin bütün torpaqları ilə Osmanlı imperiyasının tabeliyinə keçdi. Tahirilər sülaləsinin nümayəndələri tərəfindən idarə olunan bölgənin strateji əhəmiyyəti və yerli hökmdarların Qırmızı dəniz bölgəsində getdikcə daha təhlükəli olan Portuqaliyaya rəğbət bəsləməsi səbəbindən Yəmən və Ədənin birbaşa Osmanlı rəhbərliyi altında olacağı təxmin edilirdi. Lakin portuqaliyalıların artan iddiası Osmanlı imperiyasını xüsusilə narahat edirdi. Onlar hər vəchlə Hind Okeanında nəzarəti ələ alaraq, Avropa ilə bütün Şərqi Asiyanın ticarətini inhisara almağa çalışırdılar. Bu səbəbdən portuqallar Ərəbistan yarımadasında olan əsas liman və boğazları ələ keçirməyə çalışırdılar. Məmlük dövlətinin süqutundan sonra Portuqaliyalılara mübarizə aparacaq yeganə dövlət Osmanlı imperiyası idi. Çünki, regionda olan daha bir müsəlman dövləti Səfəvi imperiyasının donanması və odlu silahı az olduğundan onlarla mübarizə aparacaq potensiala malik deyildi. Bu məqsədlə 1525-ci ildə Salman Rəisin komandanlığı altında 18 gəmidən ibarət Osmanlı donanması Ədəni ələ keçirməklə Portuqaliyanın bu bölgədəki mövqelərinə ciddi zərbə vurdu. Lakin 1535-ci ildə Diu Portuqaliyalılar tərəfindən tutuldu. 1538-ci ildə Misir valisi Süleyman Paşanın təmsil etdiyi türklər Ədəni yerli ərəb şeyxlərinin əlindən aldılar. Bu Qucarat Sultanı Bahadır şahın I Süleyman Qanunidən Portuqallara qarşı kömək istəməsindən sonra baş verdi. I Süleyman Qucarata kömək göstərməyə başladı. Bu səbəbdən Ədən Hindistandakı Portuqaliya koloniyalarına basqın üçün qiymətli dayaq idi. 1538-ci ilin sentyabrında Diuya edilən uğursuz hücumdan sonra türklər Ədənə 100-ə yaxın top yerləşdirdilər. Döyüş əməliyyatlarının aktivləşməsi 1540-cı illərin ilk yarısında yerli ərəb şeyxiləri Portuqaliyanın dəstəyi ilə sultanın hökmranlığına qarşı üsyan qaldırdı və bu əhəmiyyətli limanı ələ keçirdilər. Şeyx Əli bin Süleyman əl-Tevlaki Hörmüzdəki Portuqal komandanına xəbər göndərərək qalayı qorumaq üçün hərbi dəstək istədi. Türklərin Ədəndən qovulma tarixi və şərtləri mübahisəlidir. Portuqaliyalılar tez bir zamanda şeyxə kömək üçün öz nümayəndələrini göndərdilər.. Osmanlı dövləti dərhal Portuqaliya hərbi qüvvəsinin bu mühüm limana yerləşdirilməsinin Məkkə, Mədinə və Qırmızı dənizdəki gəmiçiliyin təhlükəsizliyini təhlükə altında qoyacağını gördü və Piri Rəisə Ədəni geri qaytarmağı tapşırdı. Bu məqsədlə Piri Rəis 29 oktyabr 1547-ci ildə müxtəlif ölçülü 60 gəmidən ibarət donanması ilə Süveyşdən yola düşdü. Yəmənin Muha limanına çatdıqda, Yəmən valisi Ferhad Paşadan əlavə beş gəmi alaraq donanmasına əlavə etdi və Ədənə doğru yola çıxdı. Sancaqbəyi Kasım bəyin komandanlığı altında bir Osmanlı bölüyü Ədəni quru yolu ilə mühasirəyə aldı.Donanma 15 Noyabr 1547-ci ildə Ədən yaxınlığına çatdıqda, Şeyx Əli bin Süleyman əl-Tavlaki təxminən 3.000 nəfərlik bir qüvvə ilə Osmanlı qoşunlarına hücum etdi. Onun bunda məqsədi donanma gəlməmişdən əvvəl mühasirəni qaldırmaq idi. Ancaq Əli bin Süleyman əl-Tavlaki ağır itkilər verdi və özüdə döyüş meydanında öldü. Məğlub olan ərəb qüvvələri qalaya geri çəkildikdə, Əli bin Süleymanın oğlu Məhəmməd komandanlığı öz üzərinə götürdü. 1948-ci il yanvarın 19-da köməyə gələn Portuqaliya donanması, Osmanlı donanmasını Ədən kənarında gördü və geri döndü. Təqib olunan gəmilər, Somali sahilindəki Osmanlı imperiyasının limanı olan Zeyla sahillərində yaxalandı və 120 Portuqaliya dənizçisi əsir düşdü. Gəmilər də yandırıldı.Piri Rəisin komandanlığı altında olan Osmanlı donanması 1548-ci il yanvarın sonunda Ədən qalası divarları qarşısında görünəndə Portuqaliyalı zadəgan Paju-de-Naronya şəhərin müdafiəsinə rəhbərliyi üzərinə götürdü. Tərflərin qüvvələri bərabər deyildi. Di Noronyanın sərəncamında Hörmuzdən gələn yalnız iki qaleradan ibarət bir komanda var idi. Piri Rəis şəhər istehkamlarının kütləvi bombardmanına rəhbərlik edərkən, di Noronya hərəkətsiz qalaraq, Qoadan kömək gəlməsini gözləyirdi. Nəhayət, 1548-ci il fevralın 26-da türklər şəhər divarını dağıdaraq şəhərə daxil oldular. Osmanlılar Ədən şəhərini ələ keçirərək mühasirəyə son verdilər. Portuqaliya donanması Hindistandan Qırmızı dənizə böyük bir gecikmə ilə, yalnız mart ayında gəldi. Donanmanın komandiri Alvaros di Kastro (Hindistanın portulaq IV vitse kralı don Juanın oğlu) Ədənin süqutundan xəbər tutaraq, şəhərə yaxınlaşmağa qərar vermədi və Qoaya döndü. 1548-ci ildə Yəmən üsyanı tamamilə yatırılırkən, Osmanlı hakimiyyəti cənubdakı strateji Ədən limanında yenidən quruldu. Ədənin alınması Piri Rəisə 1552-ci ilin avqustunda Maskatı fəth etməsinə yol açdı. Bu şəhər, 1580-ci illərin sonlarına qədər Osmanlı imperiyasının Hind Okeanındakı hərbi əməliyyatlarının ən vacib bazası olmağa davam etsə də, ticarət baxımından Yəmənin Qırmızı dəniz sahilindəki Moha limanından geri qaldı. Cənubi Ərəbistan Kampaniyası (1546) və Ədənin fəthi ilə Cənubi Ərəbistanda Osmanlı hökmranlığını təsdiqləyən Piri Rəis, Portuqaliyanın Fars körfəzindəki varlığına son qoymağı hədəflədi. Bu məqsədlə admiral II Hindistan Ekspedisiyası olaraq bilinən hərbi əməliyyat hazırlıqlarına başladı. Ədən üzərində nəzarətin itirilməsi Portuqaliya imperiyasının "Axilles vətəri" oldu və imperiyanın sonrakı parçalanmasını sürətləndirdi. Portuqaliyalılar Hörmuz və Ədən üzərində nəzarət qursaydılar (Afonso d'Albukerku 1513-cü ildə bunu etməyə çalışmışdı), Avropanın Hindistan və Uzaq Şərq ölkələri ilə dəniz ticarətində tam inhisarına nail olmuş olardılar. Ədəndəki Osmanlı hakimiyyəti 1627-ci ildə Zeydi imamlarının başlatdığı qiyam nəticəsində Ədən bir daha itirildi. 1635-ci ildə Osmanlı imperiyasının Yəməndən tamamilə geri çəkilməsi ilə Ədəndəki türk hakimiyyəti rəsmi olaraq sona çatdı və bir daha qurulmadı. 1839-cu ildə İngiltərə, Hindistan koloniyalarına gedən gəmilərinin maddi-texniki ehtiyacları üçün Ədəndəkiki kömür anbarını icarəyə götürdü və daha sonra orada tam hakimiyyətini qurdu. 1870-ci illərdə Yəməndə hakimiyyətlərini bərpa edən Osmanlılar, Birinci Dünya müharibəsi dövründə Ədəni mühasirəyə alsalar da, şəhəri və qəsri ala bilmədilər. Xarici keçidlər The Piri Reis Map Book - Kitab-ı Bahriye - Book on Navigation. Pîrî Reis Belgeseli Arxivləşdirilib 2018-12-30 at the Wayback Machine 1995 yılında anısına basılan hatıra para Muhyiddin Pîrî (Pîrî Reis) 1465 - 1470 'Piri Reis Dünya Haritacısı Belgeseli' ön gösterim / first preview Piri Reis Belgeseli - Tarihi Değiştiren Yüzler Denizleri Piri 1513 (Piri Reis Belgeseli) Hayatın İçinden 06.12.2016 (Piri Reis Belgesel Filmi Hayat Buluyor) Can Atilla / Piri Reis Film Piri Reis Haritası Arxivləşdirilib 2010-12-27 at the Wayback Machine Piri Reis derleme yazı Arxivləşdirilib 2011-11-01 at the Wayback Machine The Piri Reis Map Project Arxivləşdirilib 2007-02-06 at the Wayback Machine (İngilizce) The Piri Reis Project, with links to an early edition of A. Afetinan's book and to a reproduction of the Piri Reis Map Arxivləşdirilib 2007-02-06 at the Wayback Machine The Piri Reis map Arxivləşdirilib 2013-08-13 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=712511 |
Əfdalzadə Həmidəddin | Əfdalzadə Həmidəddin Əfəndi (v. fevral 1503, Konstantinopol) — Osmanlı alimi və şeyxülislamı. Sultan II Murad dövrü alimlərindən Əfzələddin əl-Hüseyninin oğludur. İlk təhsilini atasından almış, daha sonra mədrəsəyə daxil olaraq burada din təhsilini tamamlamışdır. Müdərrislik fəaliyyətinə isə Bursada Kaplıca mədrəsəsində başladı. Fateh Sultan Mehmed səltənətinin ilk illərində vəzifədən alındı və yeni paytaxta – İstanbula gəldi. Rəvayətə görə, şəhərdə gəzintiyə çıxan Sultan II Mehmedlə təsadüfən tanış olmuş və ertəsi gün 50 axca maaşla Bursadakı Muradiyə mədrəsəsinə müdərris təyin olunmuşdur. 23 mart 1473 tarixində sultanın əmriylə Sahn-ı səman mədrəsələrindən birinə müdərris oldu. Bioqrafiyasına görə, bu vəzifədə ikən Sultan II Mehmed səfərə çıxmış, bu əsnada paytaxtda yayılan vəba epidemiyası səbəbilə ailəsi ilə birlikdə yaxınlıqdakı bir kəndə çəkilmişdir. Yayılan epidemiyaya baxmayaraq həftədə 4 gün İstanbula gələrək dərs deməyə davam etmişdir. Buna görə də, səfərdən dönən Sultan II Mehmed Həmidəddin Əfəndiyə hədiyyələr təqdim edərək İstanbul qazısı təyin etdi. Bu vəzifəsindən öncə bir müddət Ədirnə qazısı olaraq da fəaliyyət göstərmişdir. Sultan II Bəyazid dövründə daha da şöhrətlənən Əfdalzadə Həmidəddin Əfəndi 1496-cı ilin martında şeyxülislamlığa gətirildi və 7 il bu vəzifədə qaldı. 1503-cü ilin fevralında vəfat etdi və Əyyub Sultan məscidinin həyətində dəfn edilmişdir. Əfdalzadənin oğlu olan Səlahəddin Musa Çələbi də elm sahəsinə mənsub olub, Sahn-ı səman mədrəsələrinin müdərrisliyinə qədər yüksəlmiş və 1556-cı ilin sentyabrında vəfat etmişdir. İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546), s. 199–200; Taşköprizâde, eş-Şeķāǿiķ, s. 171–173; Mecdî, Şekāik Tercümesi, s. 154, 155, 191–193, 318, 331, 358, 481; Hoca Sâdeddin, Tâcü’t-tevârîh, II, 496–498; Atâî, Zeyl-i Şekāik, s. 238, 277; Keşfü’ž-žunûn, II, 1116; Târîh-i Silsile-i Ulemâ, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 2142, vr. 216a; Ayvansarâyî, Hadîkatü’l-cevâmi‘, I, 185; Devhatü’l-meşâyih, s. 14–15; Sicill-i Osmânî, II, 256; İlmiyye Salnâmesi, s. 341; Osmanlı Müellifleri, I, 222; Gökbilgin, Edirne ve Paşa Livâsı, s. 339; Danişmend, Kronoloji2, I, 434; Uzunçarşılı, İlmiye Teşkilâtı, s. 79–80, 176; Baltacı, Osmanlı Medreseleri, s. 438–441; Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi II, s. 33, 171, 195; R. C. Repp, The Müfti of Istanbul, Oxford 1986, s. 187–192; Mübahat S. Kütükoğlu, "1869’da Faal Osmanlı Medreseleri", TED, sy. 7–8 (1976–77), s. 319. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=536525 |
Əfifə Kərəm | Əfifə Kərəm (ərəb. عفيفة كرم; 22 iyul 1883 – 28 iyul 1924, Şrivport) — Livan əsilli jurnalist, roman yazıçısı və tərcüməçi. Afifa Kərəm Amxitdə,(indi Livan Mutasarrifate dağları ətrafında məkan) Osmanlı ordusuna xidmət edən varlı bir həkim ailəsində anadan olmuşdur.Qohumu Con Karamla evlənəndə onun on üç yaşı vardı və ona qədər yerli missioner məktəblərində təhsil almışdı. 1897-ci ildə əri ilə birlikdə ABŞ-yə köçdü və Luiziana ştatının Şrivport şəhərində yerləşdi. Jurnalistika Kərəm ərəb dili və ədəbiyyatı öyrənməyə davam etdirirdi. 1903-cü ildə iyirmi yaşında yazısını Nyu-Yorkda yerləşən ərəbdilli Əl-Hoda qəzetinə rəhbər təqdim etməyə başladı. Onun baş redaktoru Naoum Mokarzel ona ərəb ədəbi mətnlərini oxumaq üçün təmin etdi və şəxsən onun yazısını tənqid etdi. 1911-ci ildə, ölkədən kənarda olduğu müddətdə onu altı ay müddətinə kağıza tapşırdı. Elə həmin il Kərəm iki il sonra ikinci nəşr olan Əl-İmra'a əl-ələ verərək Məcallat əl-İlam əl-Cədid əl-Nis’iyyə (Yeni Dünya: Bir Xanımlar Aylıq Ərəb Jurnalı, 1911) qurdu. 1913-cü ildə Kərəm tərəfindən qurulan "Suriyyi Karramyya" (Suriyalı Qadın) dünyada şöhrət topladı. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=627611 |
Əflan İbrahimov | Əflan Həsən oğlu İbrahimov (5 mart 1956, Nərimankənd, Mərəzə rayonu) — Müstəqil Xalq Partiyasının sədri, "El" Hərəkatı Ali Məclisinin sabiq sədr müavini, Müasir Müsavat Partiyasının sabiq sədr müavini, Qobustan Rayon İcra Hakimiyyətinin sabiq başçısı, siyasətçi. Əflan Həsən oğlu İbrahimov 5 mart 1956-cı ildə Nərimankənd kəndində doğulub. O, 1973-cü ildə Şamaxı rayonunun Nərimankənd orta məktəbində, 1973–1977-ci illər Dadaş Bünyadzadə adına Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı İnstitutunun maliyyə-statistika fakültəsində təhsil alımışdır. 1977–1979-cu illərdə Sovet ordusunda xidmət etmişdir.Əflan İbrahimov 1981–1988-ci illərdə Azərbaycan SSR Daxili İşlər Nazirliyinin İslah-Əmək Müəssisələri İdarəsində, 1988–1992-ci illərdə Avtomobil Nəqliyyatı Nazirliyinin nəzdində olan idarələrdə usta-mexanik kimi çalışmışdır. O, 1992–1993-cü illərdə Milli Ordu sıralarında Qarabağın müdafiəsi uğrunda döyüşlərdə iştirak edib. Ehtiyatda olan zabit-kapitandır.Əflan İbrahimov 1994–1996-cı illərdə Qobustan rayon Səhmdar-Kommersiya Əmanət Bankının müdiri işləmişdir. 2002–2005-ci illərdə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi nəzdində Dövlət Əmək Müfəttişliyinin baş əmək müfəttişi olmuş və 3-cü dərəcəli dövlət qulluqçusu ixtisas dərəcəsi verilmişdir. 2008–2009-cu illərdə isə Loğman Tibb Məktəbində şöbə müdiri vəzifəsində işləmişdir.Ailəlidir, 4 övladı var. Siyasi fəaliyyəti Əflan İbrahimov 1990-cı illərdə prezident Ayaz Mütəllibovun tərəfdarlarından olmuşdur.Əflan İbrahimov 1993–1994-cü illərdə Qobustan Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı vəzifəsində çalışmışdır. Əflan İbrahimov bir müddət Müasir Müsavat Partiyasının üzvü və sədr müavini olmuş, 2008-ci il prezident seçkilərində prezidentliyə namizəd, Müasir Müsavat Partiyasının sədri Hafiz Hacıyevin seçki qərargahının sədri olmuşdur, lakin daha sonra partiyadan ixrac olunmuşdur.Əflan İbrahimov Eldar Namazovun rəhbəri olduğu "El" Hərəkatının üzvü, Hərəkatın Ali Məclisinin sədri Eldəniz Quliyevin müavini olmuşdur, lakin o, "EL" hərəkatının Ali Məclisinin sədr müavini Əflan İbrahimovun "Milli Şura"nın qapalı keçirilən iclaslarında şuranın bəzi üzvləri tərəfindən Bakı şəhərində iğtişaşların törədilməsi məqsədi ilə müzakirələrin aparılması barədə kütləvi informasiya vasitələrinə açıqlama vermiş və bu səbəbdən Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğuna çağrılraq dindirilmişdir. O, izahatında Demokratik Qüvvələrin Milli Şurasının xaricdən, Soros Fondundan maliyyələşdiyini və dövlət çevrilişi planladığını qeyd etmişdir. Bu hadisənin ardınca Müasir Müsavat Partiyasının sədri Hafiz Hacıyev Əflan İbrahimovun "onun adamı" olduğunu açıqlamış, İbrahimovun planlı şəkildə Milli Şuraya daxil edildiyini söyləmişdir, Əflan İbrahimov isə bunu təkzib etmişdir.Bu səbəbdən o, 10 avqust 2013-cü il tarixində "El" Hərəkatından ixrac olunmuşdur. Bunun ardınca Əflan İbrahimov əvvəlcə "El" Hərəkatı İctimai Birliyini təsis etmiş, daha sonra isə, 20 dekabr 2013-cü il tarixində Azərbaycan El Hərəkatı Partiyasını təsis etmiş və partiyanın sədri seçilmişdir. Partiya adı ilə bağlı mübahisələr yaranmışdır. Əflan İbrahimov partiyanın 5200 üzvü olduğunu və tezliklə dövlət qeydiyyatına alınacağını qeyd etmişdir. Lakin, bu reallaşmadı. Yalnız 7 il sonra, 7 may 2020-ci il tarixində partiya adını dəyişərək Müstəqil Xalq Partiyası adı ilə dövlət qeydiyyatından keçmişdir.Əflan İbrahimov 2021-ci ildə Ləman Əliəşrəfqızının aparıcılıq etdiyi onlayn kanal olan LAF TV-də sabiq deputat, Müasir Müsavat Partiyasının sədr müavini Gülər Əhmədovanın Ramiz Mehdiyevin və onun xanımı Qalina Mehdiyevanın adamı olduğu, Əhmədovanın partiyaya gəlişinin səbəbini partiya sədri Hafiz Hacıyevi zəhərləmək olduğu haqda iddia səsləndirmişdir. Gülər Əhmədova isə iddiaları təkzib edərək Əflan İbrahimovu məhkəməyə vermişdir. Məhkəmədə Əflan İbrahimov ürəyində yaranan problemlər səbəbindən iştirak etməmiş, yazılı surətdə Gülər Əhmədovadan üzr istəmiş və açıqlamalarının Müstəqil Xalq Partiyasının sədr müavini, Gülər Əhmədova olayının səbəbkarı, Azərbaycan Beynəlxalq Universitetinin rektoru, Fransada mühacir həyatı yaşayan Elşad Abdullayev tərəfindən planlandığını açıqlamışdır."Siyasi partiyalar haqqında" yeni qanunun qəbulundan sonra, 18 aprel 2023-cü il tarixində Əflan İbrahimovun sədrlik etdiyi Müstəqil Xalq Partiyası onun imzasıyla partiyanın ləğvi haqqında bəyanat yayımlamışdır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=792679 |
Əflatun | Platon (yun. Πλάτων; ən tezi e.ə. 428 və ən geci e.ə. 427[…], Afina – ən tezi e.ə. 348 və ən geci e.ə. 347, Afina), şərq mənbələrində Əflatun — qədim yunan filosofu, Klassik yunan fəlsəfəsinin ikinci nümayəndəsi, Sokratın şagirdi, Aristotelin müəllimi. Platon Afinada aristokrat ailəsində dünyaya gəlmiş, orada yaşayıb yaratmışdır. Platonun atası Ariston (m. ö. 465–424) Attika çarı Kodrunun, anası isə Afinalı islahatçı Solonun nəslindən idilər. Platonun Adimant və Qlavkon adında iki qardaşı və Poton adında bacısı var idi. Platonun İlk müəllimi Kratiles olmuş, sonra isə o Sokratdan dərs almışdır. Ona görə də Sokrat Platonun dialoq formasında yazılmış əsərlərinin iştirakçısıdır. Dioqenes Laertiusa görə, Platonun əsl adı Aristokl idi. Platon (yunan sözü olan "Plato" — genişlik) adını isə ona Sokrat vermişdir. Ancaq bu rəvayətin ellinizim dövründə uydurulduğunu iddia edənlər də var. M.ö. 389-cu ildə Sokratın ölümündən sonra Platon çoxlu səyahətlər etmişdir. Siciliya adasında olarkən orada təsəvvür etdiyi ideal dövləti qurmaq niyyətində olmuşdur. Onun dünyagörüşünün formalaşmasına qədim Misir elmi, mədəniyyəti, inancı və düşüncəsi əhəmiyyətli dərəcədə təsir etmişdir. Çünki, Platon bir zaman Misirdə olmuş, kahinlərdən dərs almış, sonra Siciliya və Cənubi İtaliyaya səfərlər etmişdir. Orada olarkən Elea məktəbinin və pifaqorçuların təlimləri ilə də tanış olmuş, sonra isə öz fəlsəfi fikirləri ilə çıxış etmişdir. M. ö. 387-ci ildə Afinaya qayıtdıqdan sonra orada Akademiya (yun. ‘Ακαδήμεια) adlanan bir məktəb təsis etmişdir. Platon öz fəlsəfəsində əsas diqqəti ontoloji (varlıqla bağlı) məsələlərə; eləcə də, dövlət və cəmiyyət problemlərinə yönəltmişdir. Sokratın ideyalarını davam etdirərək o, sofistlərin iddialarına qarşı çıxmış və obyektiv biliyin əldə edilməsini mümkün hesab etmişdir. İdeyalar haqqında Platon özündən öncəki filosoflardan fərqli olaraq hər şeyin əsasını hər hansı bir maddədə deyil, ideyada (yun. ἰδέα) görürdü. O hesab edirdi ki, bizim yaşadığımız və duyduğumuz dünya gerçək deyil, çünki dəyişkəndir. Bütün şeylərin əsl mahiyyəti onların görüntülərində yox, səbəblərində və ya ideyalardadır. Deməli, bu dünyada hər bir şey ideya ilə müqayisədə tanınır. İdeyalar sanki qəliblərə bənzəyir, hər şey onların formalarında olur. Eyni zamanda, duyğu aləmində hər şey ideyalara doğru yönəlir, onlara can atır. İdeyaları duymaq olmaz, onları yalnız düşüncə ilə dərk etmək mümkündür. Buna örnək kimi at, qoyun, bəbir və siçanı göstərmək olar. Onların hər biri fərqli varlıq olmasına baxmayaraq, biz onların hamısını "heyvan" adlandırırıq. Halbuki, onların hər biri fərqli varlıqlardır: biri at, başqası siçan və s. Ancaq Platona görə həmin "heyvan" anlayışı təkcə bizim beynimizin məhsulu deyildir. O müəyyən bir məkanda doğrudan da vardır. At, siçan, bəbir, qoyun və s. onun görüntüləridirlər. Deməli o "heyvan" bunların pərdə arxasında olan ideyasıdır. Platona görə, bu dünyanı yalnız ideyalar aləmini dərk etməklə anlatmaq mümkün deyildir. Hər şey müvəqqəti və keçici olduğuna görə, burada "varlıq"dan başqa "yoxluq" da vardır. Bununla da o, Parmenidesin fəlsəfəsinə zidd getmiş, yoxluğun maddə olduğunu, ideyaların isə onda təcəssüm etdiyini iddia etmişdir. Deməli, yuxarıdakı örnəkdə sözü keçən at, qoyun, bəbir və siçan əslində yoxdur. Onlar ideya olan həqiqi varlığın yansımasıdırlar (əks olunmasıdırlar). Beləliklə, Platonun fəlsəfəsində varlıq ideya, yoxluq isə materiyadır. Bu dünya əslində varlıq olan ideyalarla, yoxluq olan materiyanın (maddənin) arasındadır. Bir tərəfdən onun var olması ideyalar aləmindən xəbər verir; başqa tərəfdən isə o həm də yoxluqdur, çünki bu dünya keçicidir və onun üzərində olan hər şey ölümə, həmçinin məhv olmağa məhkumdur. İdeyalar aləmi Platonun fəlsəfəsində çoxpilləli və piramida şəkilindədir. Bu piramidanın başında xeyir və həqiqət rəmzi olan Əql (yun. νοῦς) durur, hər şeyin məqsədi də odur. Əbədi olan ideyalar da Əqldədir. Eyni zamanda, ideyalar yaradılmamış və ölməzdirlər, zaman və məkandan asılı deyil, dəyişməzdirlər. Duyğular aləmində isə hər şey əksinə cərəyan edir, orada hər şey keçici və ölümə məhkumdur. Bundan başqa bu dünya zaman və məkandan asılıdır. Həyatın məqsədi ideyalar aləminə (Tanrıya) yaxınlaşmaq, ona bənzəmək, müvəqqəti xarakter daşıyan maddi aləmdən uzaqlaşmaqdır. Tanrı haqqında Platon tanrı barəsində özəl fikirlərlə çıxış etmişdir. Onun fikrincə, ideyaları maddi aləmdə təzahür etdirən və onları əlaqələndirməyə çalışan bir tanrı vardır. Bu tanrı "Demiurqos"dur (yun. Δημιουργός — sənətkar). Ancaq nə ideyalar, nə də maddə ondan asılı deyildir. Çünki, onları o yaratmamışdır. Demiurqos əbədi olan ideyaları onun təzahürləri ilə uyğunlaşdırmışdır. Bu baxımdan Demiurqosu "yaradıcı" adlandırmaq olar. Bununla da, Platonun tanrısı hər şeyi heçdən yaradan monoteistik Tanrıdan fərqlənir. Eyni zamanda, Demiurqos hər şeyə qadir də deyildir. O yalnız materiyanın müqavimətini qıraraq onu ideyaya uyğunlaşdırmaq istəyir, ancaq bunu qismən edə bilir. Gələcəkdə bəzi qnostik xristian cərəyanlarının təlimində Demiurqos "ikinci" və ya "saxta" tanrı kimi tanınmışdır. Onlara görə həqiqi Tanrı kainatı yaratdıqdan sonra, yerdə hakimiyyəti şər qüvvələr ələ keçirmişdirlər. Onların başçısı da Demiurqos olmuşdur. Bu səbəbdən də dünyada şər vardır. Tanrı (Vahid) və dünya anlayışları Platon fəlsəfəsində həm də eyniləşir. "Parmenides" dialoqunda o, Vahidin mahiyyətini açmış və onun çoxluqla (başqa şeylərlə) əlaqəsi probleminə toxunmuşdur. Bunu edərkən o, Vahidin dərk olunmazlığı (transsendentliyi) ilə eyni zamanda dünyada təzahür etməsi məsələləri haqqında düşünmüşdür. Çünki, bir tərəfdən Vahid sonsuz uzaqlardadır və onu duymaq mümkün deyildir. Digər tərəfdən isə o dünyada da təzahür etməli və duyulmalıdır. Burada Vahidin eyni zamanda həm var olması, həm də yoxluğu; həm bir, həm də çox olması kimi paradoksal nəticələrə gəlinir. Belə ki, Platon "Parmenides" dialoqunda hipotezlər (ehtimallar) irəli sürmüşdür. Burada iddia edilir ki, əgər Vahid vahiddirsə, onda onun hissələri yoxdur. Çünki, bu anlayışda hissə bölgüsü ola bilməz. Deməli, o tamlıq deyil, çünki tam olan şeyin hissələri olmalıdır. Belədirsə, onda onun əvvəli, ortası, sonu yoxdur, yəni o hüdudsuzdur. O nə başqa şeydə, nə də özü özündə yoxdur; nə hərəkət edir, nə də sükunətdədir. O heç nəyə də bənzəmir, onu dərk etmək ya da duymaq olmaz. Onun haqqında nə bilik, nə fikir, nə də söz irəli sürmək mümkündür. Nəticədə isə Vahid haqqında hər bir iddia, fikir, söz və düşüncə yalnız inkara çevrilir. O bu dünya anlayışlarına sığmayan bir şeydir, olmamış kimidir, yəni yoxdur. Başqa tərəfdən isə dünya varsa Vahid də var. Çünki, dünyanın başlanğıcı olmalıdır. Belədirsə, onda deməli bu dünya elə Vahidin özüdür və o mövcuddur. Bu da o deməkdir ki, bir tərəfdən Vahid özü-özü üçün var, digər tərəfdən isə dünya üçün mövcuddur. Deməli, Vahidi dərk etmək üçün çoxluq anlayışına keçilməlidir. Bu da "vardır" və "mövcuddur" ikiliyindən başlanır; ikilik isə çoxluğun başlanğıcıdır. Çoxluqda olduğuna görə Vahid haqqında fikir irəli sürmək də olar. Beləliklə, Vahidi ancaq o durumda dərk etmək və onun haqqında fikir yürütmək olar ki, o çoxluq olsun. Daha sonra "Vahid yoxdur" iddiasının nəticələri onun özü və ondan ayrısı üçün araşdırılır. Sonda isə bu iddia Vahidə çoxluğun və çoxluğun çoxluğa münasibəti baxımından baxılır. Əgər Vahid yoxdursa, onda başqa şeylər nə tək, nə də cəm olaraq düşünülməz, çünki Vahidsiz çoxluq haqqında düşünmək mümkün deyildir. Ruh haqqında Platon ruh haqqında da düşünmüş və onu bədənə qarşı qoymuşdur. Hər bir insan ideal aləmin və eyni zamanda materiyanın (maddənin) daşıyıcısıdır. Bədən keçici və ölümə məhkum olan materiya, ruh isə dəyişməz və ölməz ideyadır. Ona görə də həyatın mənası əbədiliyə hazır olmaq, onu qazanmaqdan ibarət olmalıdır. Platona görə ruhların ağıllı, qəzəbli və nəfsi səviyyələri vardır. Ağıllı səviyyə insanı ideyalar aləminə yaxınlaşdırır, onun mənəviyyatının əsasında durur və onu həmişə xeyrə yönəldir. Qəzəbli səviyyə onu nizamlayır və çətinliklərə qarşı dözümlü edir. Nəfsi səviyyə isə insanı maddi aləmə bağlayır, onu geriyə çəkir və ideyalar aləmindən uzaqlaşdırır. Durumdan asılı olaraq insanlarda bəzən ağıllı, bəzən qəzəbli, bəzən isə nəfsli səviyyə üstün olur. Ruhların köçməsi Qeyd etmək lazımdır ki, Platon reinkarnasiyaya da inanırdı. O hesab edirdi ki, öz əməllərinə görə insan gələcək həyatda müxtəlif bədənlərdə yeni həyat qazanacaqdır. Ancaq, yetkinlik səviyyəsinə çatmış ruhlar əbədi olaraq bu dünyadan ayrılır və ideyalar aləmi ilə qovuşur. Beləliklə, Platon ruhun maddə (bədən) ilə qovuşmasına bir mənalı baxmırdı. Onun üçün bədən ruhun zindanıdır. Ruh o zindandan qurtarmağa və öz azadlığına qovuşmağa can atır. Ona görə də, insan ruhunu azad etmək üçün dünya ilə bağlarını qırıb ən yüksək məqsəd olan "Xeyrə" yönəlməlidir. Ruhun öncədən var olması Bundan başqa, Platon ruhların insan bədənində olmasından öncə var olmasına da inanırdı. Buna görə də, insan ideal aləmdə olanları xatırlayır. Orada ruh hər şeyi ən mükəmməl və gözəl şəkildə görürdü. O, maddi aləmdə hər şeyin həqiqi mahiyyətini dərk etməyə çalışır və onların ideyalarını yada salır. Sonralar, Platonun "ruhun xatirələri" haqqında fikri apriorizm adlanmışdır. Ruhun ölməzliyi Platona görə ruh ölməzdir, çünki insanın bilikləri onun ruhunun məhsuludur. Onlar səbəbsiz yaranmır, keçmiş həyatın xatirələridir. Bu baxımdan da bilik itmir və heç bir vaxt yaddan çıxarıla bilməz. Bu da unutma və xatırlama silsiləsini təşkil edir. Platon qeyd etmişdir ki, heç də hər bir insanın ruhu ölümdən sonra tanrılar aləminə ucalmır. Ancaq həyatı boyu özünü tanıma ilə məşğul olan, hər şey haqqında düşüncələrə qapına və həqiqəti axtaranların (filosofların) ruhları bu məqamlara çatır. Filosof olmayan insan isə saflaşaraq tanrılara bilməz. Filosoflar bədənin ölümündən sonra yeni bədəndə dünyaya gəlməzlər. Başqa insanların ruhları isə yaşadıqları həyat tərzinə uyğun olaraq yeni bədənlərə köçürlər. Beləliklə, öncə dini məzmun daşıyan ölməzlik ideyası ilk dəfə fəlsəfəyə keçmişdir. Filosofun ölümü adi insanın ölümünə bənzər deyil. Onun ruhu ilahi əbədilik ideyasının təcəssümüdür. Yenə Platona görə yüksək məqamlara çatmaq üçün dini ayinlərə riayət etmək deyil, fəlsəfi məqamlara yüksəlməklə mümkündür. Ümumiyyətlə, ideyalar intuisiya (həqiqətə məntiqi təhlil və düşüncənin nəticəsində deyil, duyğu, öncədəngörənlik və təsəvvür vasitəsilə çatmaqdır) vasitəsilə dərk edilir və bu həqiqi bilikdir. Maddi aləmin təzahürləri isə yalnız təsəvvürlərdir. Bu təsəvvürlər isə heç də həqiqi bilik deyildir. Sevgi haqqında Platon fəlsəfəsində sevgi hissinə də böyük əhəmiyyət verilir. Buna "Simposium" (rusca "Pir") adlı dialoq həsr edilib Onun təsiri o qədər böyükdür ki, onsuz heç nə təsəvvür edilməz. Hətta, gözəlliyə və xeyrə olan sevgi hissi insan ruhunun ideyasıdır. Ən böyük güc isə sevgi tanrısı Erotdur. Onun verdiyi güc heç nə ilə müqayisə edilə bilməz. Erot təkcə insanda deyil, bütün təbiətdə yaşayır və onu idarə edir. Hər şey sevgidən yaranır və ondan doğulur. Ona görə Erota ən böyük sayğı bəslənilməlidir. Eyni zamanda, Erot bəlkə də tanrı da deyildir. Sadəcə insan təbiətini tanrılarla bağlayan bir gücdür. Ola bilsin ki, Erot gözəl də deyildir, sadəcə gözəlliyə və xeyrə yönəlir. Çünki, onda olmayan bir şeyi əldə etməyə çalışır. Həmçinin Erot, cismani və mənəvi sevgini birləşdirən bir gücdür. Bədənə qarşı olan bir sevgidə bayağılıq olsa belə, o lazımdır. Çünki, öncə gözəl bədənə vurulan insan, sonra onun ruhunda olan Xeyri və mənəvi gözəlliyi axtarır və ona qovuşmaq istəyir. Sonra isə sevgi gücü insanı İdeal Gözəlliyə yönəlməklə tərbiyələndirir, elmini artırır və onu yüksək dəyərlərlə yaşamağa vadar edir. Beləliklə, sevgi hissi bizi mənəvi cəhətdən də təkmilləşdirir. Nəticədə, bu hisslər ədəbiyyatda əks olunur. Ona görə də, sevgi xeyrin təcəssümüdür. Platonun sevgi haqqındakı fikrini sonrakı dövrlərdə müxtəlif xristian və müsəlman (sufi) mistik təlimləri mənimsəmişdirlər. Ancaq, onlar sevgini yalnız mənəviyyatda görmüş, onu Tanrıya qovuşma yolunda əsas vasitə kimi dəyərləndirirdilər. Elmdə isə Platonun bu fikirlərini Ziqmund Freyd istifadə etmişdir. Onun psixoanalizində Sevgi hissi insan təbiətinin aparıcı güvəsidir. Dövlət və cəmiyyət haqqında Əsas məqalə: Dövlət (Platon) Platon öz fəlsəfəsində dövlət və cəmiyyət məsələlərinə də böyük əhəmiyyət vermişdir. Bu məsələlər əsasən insan və ruh fəlsəfəsi aspektində açıqlanır. O hesab edirdi ki, insanlar yetkin cəmiyyəti fərdi şəkildə qura bilməzlər. Ona görə də, dövlətə və qanunlara ehtiyac vardır. Ancaq dövlət öz vəzifəsini yerinə yetirmək üçün ideala yaxın olmalıdır. Bu məqama çatmaq üçün isə idarəçilik üsullarının və qanunun müəyyən tələblərə cavab verməsi lazımdır. Ümumiyyətlə, Platon insanları üç təbəqəyə bölmüşdür. Birinci təbəqədə ağıl sahibləri olan insanlar yer almaqdadır. Çünki, onların mənəviyyatında düşüncə digər duyğuları üstələyir. Bu səbəbdən də ağıl sahibi olan insanlarda ideyaların ardıcıllığı ilə ahəngi əks olunur və bu kimi insanlar ideal gözəlliyi də dərk edə bilirlər. Onlar həmçinin Xeyrə doğru yönələrək ədalət və həqiqət tərəfdarları olub, dünyanın aldadıcı özəlliklərinə aldanmırlar. Məhz, ağıl sahibi olan insanlar müdrik filosoflardır və onlar dövləti idarə etməlidirlər. İkinci təbəqəni emosianal insanlar təşkil edir. Onların mənəviyyatında emosianallıq (affektlik) payı daha çox olur. Bu kimi insanlar əsasən özlərinə qapanırlar. Ancaq, bu təbəqədən olanlar igidlik və mərdlik örnəyi də ola bilərlər. Onlar əsasən orduda qulluq etməli, ictimai asayışı qorumalı, öz xidməti borclarını yerinə yetirməlidirlər. Üçüncü təbəqəni isə dünyaya bağlı olanlar təşkil edirlər. Onların ruhları maddi aləmdən həzz almağa meyillidir. Bu təbəqədən olan insanlar əsasən fiziki əməklə məşğul olmalı, dövlətin maddi vəziyyətini yaxşılaşdırmalı, ölkəyə qulluq etməlidirlər. Dövlət quruluşları Platona görə bir neçə dövlət quruluşu vardır. Bunlar əsasən aşağıdakılardır: 1. Aristokratiya (yun. ἀριστεύς-sayğın soydan olan + κράτος-hakimiyyət) — azlığı təşkil edən ən yaxşı vətəndaşların ədalətli hakimiyyəti; 2. Timokratiya (yun. τῑμή-dəyər + κράτος-hakimiyyət) — azlığı təşkil edən hərbçilərin və başqa dəyərli insanların ədalətsiz hakimiyyəti; 3. Oliqarxiya (yun. ὀλίγος-azlıq + κράτος-hakimiyyət) — azlığı təşkil edən varlıların ədalətsiz hakimiyyəti; 4. Demokratiya (yun. δῆμος-xalq + κράτος-hakimiyyət) — çoxluğun həm ədalətli, həm də ədalətsiz hakimiyyəti; 5. Tiranlıq (yun. τυραννίς-istibdad) — bir nəfərin ədalətsiz hakimiyyəti; 6. Monarxiya (yun. μοναρχία-təkhakimiyyətlilik) — bir nəfərin ədalətli hakimiyyəti. Platonun fəlsəfəsində ədalətli və kamil dövlət ən yüksək idealdır. Bu dövlətdə hamı öz vəzifəsini yerinə yetirməlidir. O hesab edirdi ki, şəxsi mülkiyyət və ailə toplumda qarşıdurmaların yaranmasına gətirib çıxardır. Bu isə toplumun və dövlətin birliyini pozur. Ona görə də, hakimiyyətdə olan təbəqənin və əskərlərin mülkiyyəti və qadınları ümumi olmalıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, insanların təbəqələrə bölünməsi prinsipi hind fəlsəfəsində də vardır. Orada bu kimi təbəqələr "varna"lar adlanır. Varnalar dörddür: kahinlər (brahmanlar), hərbçilər (kşatriyalar), tacirlər və sənətkarlar (vayşyalar), aşağılanan və heç bir hüquqları olmayanlar (şudralar). Platon korpusu (Corpus Platonicum) — daha doğrusu, antik dövrdən bəri Platonun adı ilə əlaqələndirilən və əksər hissəsi dialoq formasında yazılmış əsərlər külliyatı uzun müddət ərzində formalaşmışdır. Uzun zaman sürəsində bu əsərlərə əlavələr də edilmiş, bəziləri isə itirilmişdir. Platonun əsərlərinin bir yerə toplanılması işini m.ö. III yüzillikdə yaşamış antik dövrün tanınmış filoloqu Bizanslı Aristofan görmüşdür. Onun topladığı əsərlər Platon korpusunun əsasını təşkil edir. Çox güman ki, Bizanslı Aristofanes, həmçinin Platonun əsərlərini sistemləşdirilməsinin də əsasını qoymuşdur. Belə ki, onun nəşrində əsərlər trilogiya şəklində verilmişdir. Trilogiyaların birində "Dövlət", "Timeus" və "Kritius", digərində "Qanunlar", "Minos" və "Qanundan sonrakı dövr", üçüncüdə isə "Kriton", "Fedon" və "Məktublar"ın birləşdirilməsi həmin əsərlərin tematik təsnifləşdirilməsini göstərir. Tematik analoqu tapılmayan əsərlər heç bir trilogiyaya daxil edilməmiş və pərakəndə şəkildə təqdim edilmişdir. Platon korpusunun tarixinin digər mərhələsi Trasillusun (I yüzillik) fəaliyyəti ilə bağlıdır. Onun külliyatından müasir alimlər də istifadə edirlər. Trasillus Platonun əsərlərini tetralogiyalarda cəmləşdirmişdir. Platon korpusunun müasir şəklə düşməsində həlledici rolu XVI yüzilliyin görkəmli fraznsız filoloq-ellinisti Stefan ounamışdır. Xronologiya Platonun yaradıcılığını 4 mərhələyə bölmək mümkündür. Ancaq "İon", "Böyük Hippias", "Meneksen", həmçinin "Qanundan sonrakı dövr" mübahisəlidir. Erkən mərhələ (təxminən m.ö. IV yüzilliyin 90-cı illəri) Sokratın Apologiyası, Kriton, Evtifron, Lahet, Lisis, Harmides, Protaqor, Dövlət (1-ci kitab)Keçid mərhələ (80-ci illər) Qorgias, Menon, Evtidemos, Kratiles (2), Kiçik Hippius, İon, Böyük Hippias, Meneksen.Yetkin mərhələ (70–60-cı illər) Fedon, Simposiuon, Fedros, Dövlət (ideyalar barədə təlim, 2–5-ci kitablar), Teetet, Parmenid, Sofist, Siyasətçi, Fileb, Timeus, KritiasSon mərhələ Qanunlar (50-ci illər), Qanundan sonrakı dövr. Həmçinin bax Platon mağarası Platon Akademiyası Orta platonizm Neoplatonizm Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 72-82. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16. Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 72-82. ISBN 5-89968-061-X. 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16. Alican, Necip Fikri (2012). Rethinking Plato: A Cartesian Quest for the Real Plato. Amsterdam and New York: Editions Rodopi B. V. Arieti, James A. Interpreting Plato: The Dialogues as Drama, Rowman & Littlefield Publishers, Inc. Bakalis, Nikolaos (2005). Handbook of Greek Philosophy: From Thales to the Stoics Analysis and Fragments, Trafford Publishing Barrow, Robin (2007). Plato: Continuum Library of Educational Thought. Continuum. ISBN 0-8264-8408-5. Cooper, John M.; Hutchinson, D. S., eds. (1997). Plato: Complete Works. Hackett Publishing Company. Corlett, J. Angelo (2005). Interpreting Plato's Dialogues. Parmenides Publishing. Durant, Will (1926). The Story of Philosophy. Simon & Schuster. Finley, M. I. (1969). Aspects of antiquity: Discoveries and Controversies The Viking Press, Inc., USA Garvey, James (2006). Twenty Greatest Philosophy Books. Continuum. Guthrie, W. K. C. (1986). A History of Greek Philosophy (Plato — The Man & His Dialogues — Earlier Period), Cambridge University Press. Guthrie, W. K. C. (1986). A History of Greek Philosophy (Later Plato & the Academy) Cambridge University Press. Harvard University Press publishes the hardbound series Loeb Classical Library, containing Plato's works in Greek, with English translations on facing pages. Irvine, Andrew David (2008). Socrates on Trial: A play based on Aristophanes' Clouds and Plato's Apology, Crito, and Phaedo, adapted for modern performance. Toronto: University of Toronto Press. Hermann, Arnold (2010). Plato's Parmenides: Text, Translation & Introductory Essay, Parmenides Publishing, Jowett, Benjamin (1892). [The Dialogues of Plato. Translated into English with analyses and introductions by B. Jowett.], Oxford Clarendon Press, UK. Xarici keçidlər AzTV Adil Əsədov Dahilər seriyasından Platonla bağlı çıxış etmişdir 1. 2. 3. Works by Plato at Perseus Project — Greek & English hyperlinked text Works of Plato (Jowett, 1892) Works by Plato at Project Gutenberg Works by or about Plato at Internet Archive Works by Plato at LibriVox (public domain audiobooks) Plato complete works, annotated and searchable, at ELPENOR Quick Links to Plato's Dialogues (English, Greek, French, Spanish) The Dialogues of Plato with Apocryphal Works from Loeb Classical Library edition (1925–1968) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=42957 |
Əflatun Amaşov | Əflatun Əhməd oğlu Amaşov (26 aprel 1957, Faxralı, Bolnisi rayonu) — jurnalist və publisist, Azərbaycan Respublikasının əməkdar jurnalisti, Azərbaycan Mətbuat Şurasının Sədri (2003–2022), Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin V çağırış deputatı, "RUH" Azərbaycan Jurnalistlərinin Hüquqlarının Müdafiə Komitəsinin keçmiş sədri."Xalq qəzeti"nin baş redaktoru Əflatun Amaşov 26 aprel 1957-ci ildə Gürcüstan Respublikasının Bolnisi rayonunun Faxralı kəndində anadan olub. 1974-cü ildə Faxralı kənd orta məktəbini bitirib. 1976–1978-ci illərdə SSRI Silahlı Qüvvələrində hərbi xidmət keçib. 1979-cu ildə Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olmuş, 1984-cü ildə Moskva Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirmişdir. Jurnalistika fəaliyyəti 1985–1994-cü ildə "AzərTAC" Dövlət Teleqraf Agentliyində müxbir, şöbə müdiri, redaktor, baş redaktor və baş direktorun I müavini vəzifələrində çalışıb. İctimai-siyasi fəaliyyəti 1995-ci ildə "Yeni Nəsil" Jurnalistlər Birliyinin yaradıcılarından olmuş, 1995–1998-ci illərdə təşkilatın sədr müavini vəzifəsini tutmuşdur. 1998-ci ildə "RUH" Azərbaycan Jurnalistləri Müdafiə Komitəsinin sədri seçilib. 2003-cü ildə Azərbaycan jurnalistlərinin I qurultayında Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri seçilib. 2005 və 2008-ci illərdə keçirilən qurultaylarda bu vəzifə yenidən ona həvalə olunub. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 22 may 2009-cu il tarixli sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun Müşahidə Şurasının üzvü təyin edilib. Ailəlidir, bir övladı var. Mükafatları "Əməkdar jurnalist" fəxri adı — 22.07.2010 3-cü dərəcəli "Vətənə xidmətə görə" ordeni — 15.07.2015 "Şöhrət" ordeni — 25.04.2017 "Fəxri mədəniyyət işçisi" döş nişanı — 25.04.2017 (Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən) Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu Dünya Mətbuat Şuraları Təşkilatının İdarə Heyətinin və Avropa Mətbuat Şuraları Assosiasiyasının üzvüdür. Xarici keçidlər Əflatun Amaşov: "Erməni jurnalist Qarabağdan bizə xəbər daşıyırdı, biz isə …" — MÜSAHİBƏ | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=133137 |
Əflatun Fərəcov | Əflatun Mircangir oğlu Fərəcov (7 oktyabr 1999; Osakücə, Lənkəran rayonu, Azərbaycan — 20 noyabr 2020; Suqovuşan, Tərtər rayonu, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. Əflatun Fərəcov 7 oktyabr 1999-cu ildə Lənkəran rayonunun Osakücə kəndində doqquzuşaqlı ailədə anadan olmuşdur. Ailəsində özü ilə birgə 5 bacısı və 4 qardaşı var idi. Atası Mircangir Fərəcov və anası Mahirə Səmədova Əflatun uşaq yaşında olarkən vəfat etmişdir. Subay idi. Hərbi xidməti Azərbaycan Ordusunun əsgəri olan Əflatun Fərəcov 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsində könüllü olaraq iştirak etmişdir. Suqovuşanın azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə vuruşmuşdur. Əflatun Fərəcov Tərtər rayonunun Suqovuşan qəsəbəsi istiqamətində döyüş tapşırığını yerinə yetirərkən həlak olmuşdur. Bir müddət sonra tapılan nəşi 20 noyabr 2020-ci ildə Lənkəran rayonunda dəfn edilmişdir. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əflatun Fərəcov ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Laçın rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 29.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əflatun Fərəcov ölümündən sonra "Laçının azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Suqovuşan qəsəbəsinin işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 05.11.2021-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əflatun Fərəcov ölümündən sonra "Suqovuşanın azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi. (15.12.2020) — "Vətən uğrunda" medalı (ölümündən sonra) (29.12.2020) — "Laçının azad olunmasına görə" medalı (ölümündən sonra) (05.11.2021) — "Suqovuşanın azad olunmasına görə" medalı (ölümündən sonra) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=742756 |
Əflatun Kazımov | Əflatun Kazımov (azərb. Kazımov Əflatun Həşim oğlu) - 20 yanvar şəhidi. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 31 mart 1998-ci il tarixdə fərmanı ilə ölümündən sonra 20 Yanvar Şəhidi fəxri adı verilmişdir. Əflatun Kazımov 1959-cu ildə Lənkəran rayonunun Girdəni kəndində anadan olub. Bakıdakı 28 nömrəli tikinti idarəsində fəhlə işləyib. Dörd övladı var. 20 yanvar gecəsi təxminən saat 04:00 radələrində Moskva prospektində hərbçilər tərəfindən vəhşicəsinə öldürülmüşdür. Bədənində 14 güllə yarası olub. Moskva prospektindəki körpünün yanında bir neçə adamın qarşısına bir dəstə əsgər çıxıb, xəbərdarlıq etmədən atəş açıblar. Oradaca həlak olub. Dostları meyidini yanvarın 20-də mərkəzi ölüxanadan tapıblar. Şəhid 22 yanvarda Şəhidlər xiyabanında dəfn edilib. Bu ünvanda yaşamışdır: Bakı, 8-ci kilometr, Zərdabi küçəsi, ev 2a. Həmçinin bax "20 Yanvar Şəhidi" fəxri adı alanların siyahısı Azərbaycan Respublikasının Azadlıq uğrunda mübarizlərinin siyahısı Şəhidlər Xiyabanında dəfn olunanlar Qulu Kəngərli. 20 Yanvar şəhidləri (PDF). Bakı: Gənclik. 1992. 312 səh. ISBN 4702060204. 2015-07-17 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-18. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=475970 |
Əflatun Kərimov | Əflatun Xudkar oğlu Kərimov (23 noyabr 1941, Bakı) — tibb elmləri doktoru, professor. Kərimov Əflatun Xudkar oğlu 23 noyabr 1941-ci ildə Bakı şəhərində anadan olmuşdur. 1960-1966-cı illərdə N.Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunda oxuyub. 1968-1971-ci illərdə Aspiranturaya, Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun Döş qəfəsi cərrahiyyəsi kafedrasında oxuyub. 1983-1987-ci illərdə isə Sankt-Peterburq Həkimləri Təkmilləşdirilməsi İnstitutunda doktorluq oxuyub. 1988-ci ildən onkologiya kafedrasında işləyir. Onkologiya kafedrasının professoru, tibb elmləri doktorudur. 19.12.2015-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən Azərbaycan səhiyyəsinin inkişafındakı xidmətlərinə görə Əməkdar elm xadimi fəxri adı ilə təltif olunub Görkəmli cərrah, tibb elmləri doktoru, professor Bəybala Abbasovun qardaşıdır. Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutu | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=266121 |
Əflatun Nemətzadə | Əflatun Nemətzadə (25 aprel 1944, Ərçivan, Astara rayonu) — Azərbaycan və Türkiyə teatr rejissoru, yazıçı və şair. Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi (2011) və xalq artisti (2018). Ankara Qazi Universitetinin professoru, fəlsəfə və sənətşünaslıq doktoru, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü. Yəməndə milli operanın qurucusu. Əflatun Nemətzadə 1944-cü ildə Astara rayonunun Ərçivan qəsəbəsində anadan olub. 1962–1967-ci illərdə M.Əliyev adına Azərbaycan Teatr İnstitutunun musiqili komediya fakültəsində təhsil almışdır. 1970–1975-ci illərdə Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) Rimski-Korsakov Dövlət Konservatoriyasının opera rejisorluğu fakültəsini bitirib. 1976-cı ildə Moskvada Böyük Opera və Balet teatrında dünyada məşhur olan Boris Pokrovskinin yanında rejissor köməkçisi olub. 1980-ci ildə Yəmən Xalq Respublikasında işə göndərilən rejissor, Adendə Dövlət Milli Musiqi Teatrını qurub və bununlada Yəməndə milli operanın qurucusu hesab olunur. 1984–1992-ci illər arasında Bakı Dövlət Opera və Balet teatrında bir çox operalara rejisorluq edib. 1988-ci ildə Gürcüstanın İncəsənət Universitetində incəsənət elmləri doktoru elmi dərəcəsi alıb. 1991-ci ildə Ankara Dövlət Opera və Balet teatrına dəvət olunan Ə.Nemətzadə, daha sonra Mersin Dövlət Opera və Balet Teatrında rejissor kimi işə başlayıb. Əflatun Nemətzadənin 100-dən çox elmi araşdırması, məqalələri və şerləri "Ədəbiyyat və incəsənət", "Qobustan", "Azərbaycan gəncləri", "Literaturnıy Azerbaydjan" və Rusiya, Yəmən, Misir, Türkiyə və Polşada yayınlanmışdır. Keçmiş sovetlər dövründə Azərbaycanda, eləcə də Rusiyanın Sankt-Peterburq, Moskva, Özbəkistanın Karşi, Qazaxıstanın Almaata, Qırğızıstanın Bişkek, Tatarıstanın Kazan şəhərlərində tamaşalar səhnələşdirib. 1970–1980-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Televiziyasında "Opera haqqındasöhbətlər" silsilə verlişlərin aparıcısı olmuşdur. "Koroğlu" və "Alpamış" operası kimi Türk Dünyasına aid bir çox önəmli projeni həyata keçirərək, böyük uğurlar qazanmışdır. Onun səhnələşdirdiyi operalar bütün Türk dünyasında, eləcə də Avropada böyük maraqla qarşılanıb. Ulu Öndər Heydər Əliyevə həsr olunmuş "Üstün zəka" kitabı Türkiyədə nəşr olunub. Türkiyədə ilk dəfə "Opera rejissorluğu" dərs kitabının müəllifi olub. Uzun illərdir Türkiyədə Qazi Unversitetinin müəllimi olmaqla yanaşı, "İl" qəzetinin köşə yazarı, Yeni Azərbaycan Yardımlaşma və Kültür Dərnəyinin başqanı, eyni zamanda Azərbaycanlıların və digər Türk Xalqlarının Əməkdaşlıq Mərkəzinin (ATXƏM) Türkiyə təmsilçisidir. Əflatun Nemətzadə bütün bu geniş fəaliyyəti ilə yanaşı, həm də Türk dünyası diasporaları arasında əlaqələrin qurulmasında,bu əlaqələrin inkişaf etdirilməsində xüsusi rol oynayıb. 2014-cu ildə Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı (TÜRKSOY) tərəfindən Ankarada Əflatun Nemətzadənin yaradıcılığının 50 illik ömürünün 70 illiyinə həsr olunmuş tədbir keçirilib və tədbir zamanı türk dünyası qarşısında səmərəli fəaliyyətinə görə Əflatun Nemətzadəyə TÜRKSOY-un yubiley medalı təqdim olunub.Mədəniyyətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə hər zaman dövlət tərəfindən yüksək qiymətləndirilib,15 mart 2011-ci il Azərbaycan Respublikasının "Əməkdar incəsənət xadimi" , 27 may 2018-ci il-ci ildə Azərbaycan Respublikasının "Xalq artisti" fəxri adları ilə təltif olunub.O, 2022-ci ildə “tikinti dələduzlarının” həqiqətən də Bakıdakı mənzilini əlindən aldıqlarını bildirib və prezident İlham Əliyevdən kömək istəyib. "İsmayıl Dağıstanlı" (1981), "Yəmən düşüncələri" (1990), "İllərdə izlər…" (1991) "Opera rejissorluğu" (2000) "Dəmir pərdə" romanı Xarici keçidlər Yazıçı Əflatun Nemətzadənin 75 illiyi "Vətənimin incəsənətini, keçmişini və bu gününü təbliğ etmək mənim amalımdır" Ankarada Əflatun Nemətzadənin 70 illiyi ilə bağlı tədbir keçirilib Ankarada Üzeyir Hacıbəylinin "Leyli və Məcnun" operasının premyerası olub ADPU-da "Yüksəlişin sirri" sənədli filmi nümayiş etdirilib | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=666018 |
Əflatun Qubadov | Əflatun Sultan oğlu Qubadov (4 sentyabr 1968, Babaxanlı, Cəlilabad rayonu) — Azərbaycan müğənnisi. Əflatun Qubadov 1968-ci ilin sentyabrın 4-də Azərbaycanın dilbər guşəsi olan Cəlilabad rayonunun Babaxanlı kəndində anadan olmuşdur.Valideynləri Qubadov Sultan Ağalar oğlu və Qubadova Tamamzər Qılıncxan qızıdır.7 uşaqlı ailənin 2-ci övladı olmuşdur. 1975-ci ildə Babaxanlı kənd məktəbinə getmişdir. 1985-ci ildə isə Əliqasımlı kənd orta məktəbini bitirmişdir. 1986-cı ildə hərbi xidmətə getmişdir. 1989-cu ildə Muğam kollecinə qəbul olmuşdur. Müəllimləri İslam Rzayev , Şövkət Ələkbərova , Nəriman Əliyev , Vahid Abdullayev və Qəzənfər Abbasov olmuşdur. Təhsil aldığı illərdə öz xarakteri və səs rəngi ilə seçilmiş,müəllimlərinin hörmət və diqqətini qazanmışdır. 1991-ci ildə “Muğam ifaçısı və nəzəriyyəsi” ixtisasını bitirmişdir. 1991-ci ildə ailə həyatı qurmuşdur. 2 oğlu 1 qızı və 5 nəvəsi var. Oğlu Orxan ikinci Qarabağ müharibəsində iştirak etmiş və Prezident tərəfindən müharibə veteranı adına layiq görülübdür. Övladlarınnan Həbibi Qubadzadə atasının sənətini davam etdirməkdədir. Yaradıcılığı 1988-ci ildən başlayaraq el şənliklərində edir. 1993-cü ildə ilk albomu (Bir gözələ vurulmuşam) işıq üzü görmüşdür . Bu illərdən başlayaraq Azərbaycan dövlət televiziyasında programlarda iştirak etmişdir. Əflatun Qubadov ifaçılıqda olduğu qədər bəstəkarlıqdada bacarıqlıdır.İfa etdiyi və xalq tərəfindən sevilən mahnıların çoxu özünə məxsusdur. 2000-ci ildə “Şahanə” instrumental ansambılını yaradıb və bu günə kimi fəaliyyət göstərir. 2004-cü ildə ilk dueti (De görüm kimin yarısan) mahnısını Aşıq Zülfiyyə İbadova ilə ifa etmişdir. Bu duet xalq tərəfinnən sevilmişdir. Bunnan sonrakı illərdədə duetlər oxumuşdur. Aşıq Telli Borçalı,Bahar Lətifqızı və Nazənin xanım duet ortaqları olmuşdur. 2009-cu ildə yerli telekanalda keçirilən və ilk dəfə təşkil olunan “Toylar Kralı” yarışmasında finalçı olmuşdur. Son illərdə ifa etdiyi mahnılar (Ceyran amandı,Canım dədə və Nəvəcan ) Əflatun Qubadovu dahada sevdirmiş və milyonlarnan dinləyici toplamışdır. Əflatun Qubadov vətənpərvər mahnıları ilədə sevilir. (Güclü Azərbaycan Yol gedir düz Şuşaya Ana gedək Zəngilana Cəbrayıl) Hal hazırda sənətini davam etdirməkdədir 1993 - Bir gözələ vurulmuşam 1995 - Ağlatma məni 1996 - Gəl hardasan 1997 - Düymələsin 1998 - Bəyaz gülüm 1999 - Sənin olsun 2000 - Nə vermisən mənə dünya 2004 - De görüm kimin yarısan 2005 - Bu gözəli necə sevməyim 2006 - Mənim gizli məhəbbətim 2007 - Sən mənimsən 2010 - Anama qıyma dünya 2015 - Ceyran amandı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=612936 |
Əflatun Rufiyev | Əflatun Rufiyev — Ağsu Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı (2002–2007), Siyəzən Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı (2007–2011). Əflatun Rufi oğlu Rufiyev Lənkəran şəhərində anadan olub. 2002-ci ilədək Lənkəran Şəhər İcra Hakimiyyəti başçısının müavini, 2002–2007-ci illərdə Ağsu Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı, 2007–2011-ci illərdə isə Siyəzən Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı vəzifələrində çalışmışdır. Hal-hazırda Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasında çalışır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=347115 |
Əflatun Saraçlı | Məmmədov Əflatun Yunis oğlu (Əflatun Saraçlı) (5 dekabr 1936 – 22 yanvar 2008, Bakı) – şair, tərcüməçi, ədəbiyyatşünas. Əflatun Saraçlı 1936-cı il dekabr ayının 5-də Gürcüstan Respublikası Bolnisi rayonun Saraçlı kəndində anadan olmuşdur. 1944–1952-ci illərdə kənd səkkizillik məktəbində, 1952–1956-cı illərdə isə Borçalı (Marneuli) Pedaqoji Məktəbində təhsil almışdır. 1956-cı ildə Tbilisi Dövlət Pedaqoji İnstitutunun tarix-filologiya fakültəsinə daxil olmuş, 1961-ci ildə oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirərək həmin institutun Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasında laborant və müəllim vəzifələrində işləmişdir. 1961-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyası Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutuna kiçik elmi işçi vəzifəsinə qəbul olunmuş, 1967-ci ildə "Azərbaycan uşaq mətbuatında ədəbiyyat məsələləri" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır. 1969-cu ildən baş elmi işçi vəzifəsində işləyən Ə. Məmmədov 1984-cü ildə "XIX əsrin sonu–XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan bədii nəsrinin inkişaf problemləri" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi almışdır. 1984-cü ildən həmin institutun aparıcı elmi işçisi, sonra isə ömrünün sonuna kimi şöbə müdiri vəzifəsində çalışmışdır. Azərbaycanın tanınmış ədəbiyyatşünas alimlərindən olan Əflatun Saraçlının yüzlərlə elmi məqaləsi və kitabları nəşr olunmuşdur. "Azərbaycan bədii nəsri" , "Abdulla Şaiq", "Zeynalabdin Marağalı", "Azərbaycan yazıçıları Cümhuriyyət dönəmində" və s. monoqrafiyaları ona böyük şöhrət qazandırmışdır. Azərbaycan Yazarlar Birliyinin üzvü professor Əflatun Saraçlı həm də şair kimi tanınmışdır. O, ədəbi yaradıcılığa ötən əsrin 50-ci illərində başlamışdır. Bir çox şeirləri dillər əzbəri olan şairin ilk şeri 1956-cı ildə "Stalin yolu" adlı rayon qəzetində işıq üzü görmüşdür. Onun "Borçalı Harayı" adlı şeirlər toplusu çap olunmuşdur. Əflatun Saraçlı tərcüməçi kimi də səmərəli fəaliyyət göstərmiş, Azərbaycan-gürcü ədəbi əlaqələri, xüsusilə gürcü ədəbiyyatının orijinaldan tərcüməsi sahəsində çox mühüm işlər görmüşdür. M. Cavaxişvilinin "Günahsız Abdulla", "Ləmbəli" əsərlərini, S. S. Orbelianinin "Uydurmanın hikməti" əsərini, "Bir sinədə iki ürək" (gürcü şairlərinin Azərbaycan mövzusunda şeirləri), gürcü poeziyasından ibarət "Kür Araza qovuşur" kitablarını Azərbaycan oxucusuna təqdim etmişdir. Onun haqqında "Əflatun Saraçlı" adlı kitab (müəllifi professor Ş. Vəliyevdir) nəşr olunmuşdur. Azərbaycan-gürcü ədəbi-mədəni əlaqələri sahəsindəki xidmətlərinə görə Gürcüstan Respublikasının "Şərəf ordeni" ilə təltif olunmuşdur. 2008-ci il yanvarın 22-də Bakı şəhərində vəfat etmişdir. Fikrət Süleymanoğlu. Borçalı Saraçlısı. Bakı,2009 | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=76679 |
Əflatun soğanı | Əflatun soğanı (lat. Allium aflatunense) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin nərgizçiçəyikimilər fəsiləsinin soğan cinsinə aid bitki növü. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=155097 |
Əflü | Əflü (ərəb. أفلو) — Əlcəzairin şimal-mərkəz hissəsində, Laquat vilayəti ərazisində şəhər. Coğrafi mövqe Şəhər vilayətin şimal-qərb hissəsində, Cəbəl-Amur dağ silsiləsi ərazisində, dəniz səviyyəsindən 1,430 metr (4,690 ft) yüksəklikdə yerləşir. 2008 -ci ilin siyahıyaalınmasına əsasən, əhalinin sayı 102,025 nəfər idi. İllər üzrə şəhər əhalisinin dinamikası: | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=758223 |
Əfqan | Əfqanıstan İslam Respublikasının Mərkəzi Statistika Təşkilatının məlumatlarına əsasən 2012 – ci ilin əvvəlinə ölkə əhalisinin cəmi sayının 25,500,100 (2011 – ci ilin əvvəlinə 24,485,600) nəfər olduğu ehtimal edilir . Ölkə əhalisinin milli tərkibini təşkil edən etnik qruplar : puştunlar, taciklər, həzaralar, özbəklər, türkmənlər, aymaqlar, bəluclar, qızılbaşlar, nuristanlılar, paşayilər və sairədir. Etnik tərkib Böyük Sovet Ensiklopediyasının II nəşri, III cildinin (1950-ci ildə çap edilib), 494-cü səhifəsində yazılıb: Əfqanıstan Türkləri Əfqanıstanda indiyə qədər bütün ölkəni əhatə edən və nəticələri şübhə doğurmayan siyahıya alma aparılmadığından onun əhalisinin etnik tərkibi haqqında dəqiq məlumatlar yoxdur , bütün rəqəmlər müxtəlif mənbələrin qeyri-rəsmi təxmininə əsaslanır . Pan-İranizm ideyasını bəyənən və ona felən dəstək verən Avropanın "müstəqil sosial təşkilatları" İranda olduğu kimi Əfqanıstanda da Türk kökənli əhalinin sayını öz rəsmi məlumatlarında süni şəkildə azaldırlar . Əksər qərb mənbələrinə əsasən Əfqanıstanda Türk kökənli xalqlar ölkə əhalisinin təxminən 12%-ni təşkil edirlər (özbəklər-9% , türkmənlər-3%) . Ancaq Əfqanıstandakı Türk mənşəli etnik qrupların (əsasən Özbək və Türkmən) liderlərinin iddialarına əsasən həzaralar və çahar aymaqlar daxil edilmədən bütün Türk əsilli xalqlar Əfqanıstan əhalisi içində təxminən 35%-lik paya sahibdirlər (19% – özbəklər, 13% – türkmənlər , 3% – qızılbaşlar , qırğızlar , tatarlar , qaraqalpaqlar , qazaxlar) . Əfqanıstanda Türk toplumunu özbəklər , türkmənlər , qızılbaşlar , qırğızlar , qaraqalpaqlar , qazaxlar , tatarlar əmələ gətirirlər . Özbəklər – Əfqanıstanda puştun və taciklərdən sonra üçüncü ən böyük etnik qrupdurlar . sayları 4,000,000 nəfərdən çoxdur . Türkmənlər – sayları 900,000 nəfərdən çoxdur (bəzi təxminlərə görə 3,000,000 nəfərdir) . Qızılbaşlar – Azərbaycan Səfəvilər və Əfşarlar İmperiyası zamanı imperiyanın dayaqlarını möhkəmlətmək məqsədiylə tarixi Böyük Azərbaycanın ərazisindən Əfqanıstana köçürülmüş və ya siyasi yanaşmalarından dolayı sürgün edilmiş Azərbaycan türkcəsində danışan türk kökənli Əfşar , Bayat , Şahağası , Ansarlı , Otuzikilər , İyirmidörtlər tayfalarından ibarətdirlər . Qızılbaşlar əsasən şəhərlərdə kompakt halda Kabil , Herat, Lögər və Qəndahar şəhərlərində həmçinin Əfqanıstanın mərkəzində bəzi kəndlərdə yaşayılar . Onlar evdə , ailə içində Azərbaycan dilinin şimal ləhcələrində danışırlar ancaq digər millətlərin nümayəndələri ilə ünsiyyətdə fars dilinin şərq ləhcəsi olan Daricədən istifadə edirlər . Saylarına dair müxtəlif təxminlər mövcuddur . Buna əsas səbəb onların Avropa məbələrində Dari dilli Əfqanıstan Taciklərinin tərkibinə daxil edilmələridir . Sayları müəyyən təxminlərə əsasən 60,000-200,000 nəfər arası və ya 30,000-1,000,000 nəfər arasındadır . Receb Albayrakın 2004-cü ildə İstanbulda həşr etdirdiyi "Afganistan Türkleri" adlı kitabında 2004-cü il üçün qeyd etdiyi 450,000 nəfərlik sayı daha çox həqiqətə uyğun hesab oluna bilər . Qaraqalpaqlar – özbəklərin çoxluq olduqları bölgələrdə məskunlaşıblar , mədəni həyatlarında , ənənələrində özbək mədəniyyətinin güclü təsiri hiss olunur . Əfqanıstanda sayları 20,000 nəfərdən çoxdur . Qırğızlar – Əfqanıstanın Bədəxşan vilayətinin Vahan rayonunda Pamir dağlarının ətəyində məskunlaşıblar . Əfqanıstanda sayları 20,000 nəfərdən çoxdur . Digər xalqlar Puştunlar – Əfqanıstan əhalisinin 35%-ni təşkil edirlər . Taciklər – Əfqanıstan əhalisinin təxminən 25% təşkil edirlər . Bəluclar – sayları təxminən 253,000 nəfərdir . Kürdlər – XVI əsrin sonu XVII əsrin əvvəlində I Şah Abbas tərəfindən Əfqanıstana sürgün ediliblər . Əsasən kürd , dari və türkmən dillərində danışırlar . Sayları təxminən 20,100 nəfərdir . Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=384341 |
Əfqan Abdurahmanov | Əfqan Ağasəf oğlu Abdurahmanov (25 may 1976, Bakı – 10 oktyabr 2020, Qlobus yüksəkliyi, Tərtər rayonu) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin polkovnik-leytenantı, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı. Əfqan Abdurahmanov 1976-cı il mayın 25-də Bakı şəhərində anadan olub. 1982–1993-cü illərdə Binəqədi rayonunda Vahid Əzizov adına 30 nömrəli tam orta mətəbdə təhsil alıb. 1995–1997-ci illərdə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin sıralarında müddətli həqiqi hərbi xidmətdə olduqdan sonra, 1997–2001-ci illərdə Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbində təhsil alıb. 2001–2002-ci illərdə isə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Təlim Tədris Mərkəzində təcrübədə olduqdan sonra isə 2002-ci ildən Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin sıralarında xidmətə başladı. Hərbi xidməti Aprel döyüşləri Əfqan Abdurahmanov 2016-cı il aprelin 1-dən 2-nə ötən gecədən Azərbaycan və Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri arasında cəbhənin Tərtər istiqamətlərində başlanan döyüşlərdə savaşıb. İkinci Qarabağ müharibəsi Azərbaycan ordusunun polkovnik-leytenantı olan Əfqan Abdurahmanov 2020-ci il sentyabrın 27-də Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Suqovuşan qəsəbəsinin azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə savaşıb. Əfqan Abdurahmanov oktyabrın 10-da Suqovuşan yaxınlığında Qlobus yüksəkliyi uğrunda gedən döyüşlər zamanı şəhid olub. Şəhid polkovnik Qəbələ rayonunun Əmirvan kəndində dəfn olunub. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsində xüsusi xidmətlərinə və işğal olunmuş ərazilərin azad olunması zamanı düşmənin məhv edilməsi üzrə qarşıya qoyulmuş döyüş tapşırığını yerinə yetirən zaman göstərdiyi qəhrəmanlıq nümunəsinə görə, həmçinin hərbi qulluq vəzifəsini yerinə yetirən zamanı igidliyin və mərdliyin nümayiş etdirilməsinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Abdurahmanova "Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı" adı verildi.Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Abdurahmanov ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Suqovuşan qəsəbəsinin işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 29.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Abdurahmanov ölümündən sonra "Suqovuşanın azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi. (26.06.2001) — "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi" yubiley medalı (26.06.2008) — "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi" yubiley medalı (26.06.2010) — "Qüsursuz xidmətə görə" 3-cü dərəcəli medalı (26.06.2013) — "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi" yubiley medalı (26.06.2015) — "Qüsursuz xidmətə görə" 2-ci dərəcəli medalı (26.06.2016) — "Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə" 3-cü dərəcəli medalı (26.06.2018) — "Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi" yubiley medalı (26.06.2020) — "Qüsursuz xidmətə görə" 1-ci dərəcəli medalı (09.12.2020) — "Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı" medalı (ölümündən sonra) (15.12.2020) — "Vətən uğrunda" medalı (ölümündən sonra) (29.12.2020) — "Suqovuşanın azad olunmasına görə" medalı (ölümündən sonra) İrsi və xatirəsi 2021-ci ildə Qəbələ şəhəri 3 nömrəli tam orta məktəbə Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Əfqan Abdurahmanovun adı verilmişdir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=680924 |
Əfqan Abdurəhmanov | Əfqan Ağasəf oğlu Abdurahmanov (25 may 1976, Bakı – 10 oktyabr 2020, Qlobus yüksəkliyi, Tərtər rayonu) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin polkovnik-leytenantı, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı. Əfqan Abdurahmanov 1976-cı il mayın 25-də Bakı şəhərində anadan olub. 1982–1993-cü illərdə Binəqədi rayonunda Vahid Əzizov adına 30 nömrəli tam orta mətəbdə təhsil alıb. 1995–1997-ci illərdə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin sıralarında müddətli həqiqi hərbi xidmətdə olduqdan sonra, 1997–2001-ci illərdə Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbində təhsil alıb. 2001–2002-ci illərdə isə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Təlim Tədris Mərkəzində təcrübədə olduqdan sonra isə 2002-ci ildən Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin sıralarında xidmətə başladı. Hərbi xidməti Aprel döyüşləri Əfqan Abdurahmanov 2016-cı il aprelin 1-dən 2-nə ötən gecədən Azərbaycan və Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri arasında cəbhənin Tərtər istiqamətlərində başlanan döyüşlərdə savaşıb. İkinci Qarabağ müharibəsi Azərbaycan ordusunun polkovnik-leytenantı olan Əfqan Abdurahmanov 2020-ci il sentyabrın 27-də Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Suqovuşan qəsəbəsinin azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə savaşıb. Əfqan Abdurahmanov oktyabrın 10-da Suqovuşan yaxınlığında Qlobus yüksəkliyi uğrunda gedən döyüşlər zamanı şəhid olub. Şəhid polkovnik Qəbələ rayonunun Əmirvan kəndində dəfn olunub. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsində xüsusi xidmətlərinə və işğal olunmuş ərazilərin azad olunması zamanı düşmənin məhv edilməsi üzrə qarşıya qoyulmuş döyüş tapşırığını yerinə yetirən zaman göstərdiyi qəhrəmanlıq nümunəsinə görə, həmçinin hərbi qulluq vəzifəsini yerinə yetirən zamanı igidliyin və mərdliyin nümayiş etdirilməsinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 09.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Abdurahmanova "Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı" adı verildi.Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Abdurahmanov ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Suqovuşan qəsəbəsinin işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 29.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Abdurahmanov ölümündən sonra "Suqovuşanın azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi. (26.06.2001) — "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 10 illiyi" yubiley medalı (26.06.2008) — "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 90 illiyi" yubiley medalı (26.06.2010) — "Qüsursuz xidmətə görə" 3-cü dərəcəli medalı (26.06.2013) — "Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 95 illiyi" yubiley medalı (26.06.2015) — "Qüsursuz xidmətə görə" 2-ci dərəcəli medalı (26.06.2016) — "Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə" 3-cü dərəcəli medalı (26.06.2018) — "Azərbaycan Ordusunun 100 illiyi" yubiley medalı (26.06.2020) — "Qüsursuz xidmətə görə" 1-ci dərəcəli medalı (09.12.2020) — "Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı" medalı (ölümündən sonra) (15.12.2020) — "Vətən uğrunda" medalı (ölümündən sonra) (29.12.2020) — "Suqovuşanın azad olunmasına görə" medalı (ölümündən sonra) İrsi və xatirəsi 2021-ci ildə Qəbələ şəhəri 3 nömrəli tam orta məktəbə Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Əfqan Abdurahmanovun adı verilmişdir. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=696826 |
Əfqan Aslanov | Əfqan Aslanov (18 aprel 1959, Ağcabədi rayonu) — azərbaycanlı riyaziyyatçı,[mənbə göstərin]alim, Amerika Tətbiqi və Hesablama Riyaziyyatı jurnalının redaksiya heyətinin üzvü. Əfqan Əkbər oğlu Aslanov 18 aprel 1959-cu ildə Ağcabədi rayonunun Taynaq kəndində doğulub. O, orta təhsilini Taynaq kənd orta məktəbində aldıqdan sonra indiki Gəncə Dövlət Universitetinin riyaziyyat ixtisasına qəbul olmuş və 1978-ci ildə yüksək qiymətlərlə bitirmişdir. Əfqan Aslanov 1987-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Riyaziyyat İnstitutunda funksional analiz üzrə dissertasiya müdafiə edərək "riyaziyyat elmləri namizədi" alimlik dərəcəsini almışdır. Elmi-pedaqoji fəaliyyəti Əfqan Aslanov 1989-1993-cü illərdə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetində müəllim, 1993-1995-ci illərdə baş müəllim işləmişdir. Həmçinin 1992-2001-ci illərdə Xəzər Universitetində dosent,sonra professor vəzifələrini tutmuşdur. O, 2009-cu ildə Türkiyə Cümhuriyyətində dosent elmi adını almışdır.2014-cu ildə Beykent Universitetində professor vəzifəsinə təyin olmuşdur. Hazırda Bilgi Universitetinin riyaziyyat bölümündə çalışır. Elmi əsərləri Beynəlxalq jurnallarda nəşr olunan məqalələri A Aslanov, H Isaev, "On the Theory of two Parameter Spectral Problems (English Translation)", American Mathematics Society (Translation of Doklady Akademii Nauk), 225-227 (1985) SCI A Aslanov, M Almamedov, "On the constructive description of the spectral measure of a three parameter spectral problem", Doklady Akademii Nauk (ISSN: 0869-5652), , Moscow, 780-782 (1986) SCI A Aslanov, H Isaev, "On the Tensor Determinants associated with multi-parameter spectral Problems", Izvestiya: Mathematics (ISSN: 1064-5632), Moskow, (1987) SCI A Aslanov, "Positivity Results for operators and multi-parameter definiteness conditions", Ulyanovsk, 19 (1990) A Aslanov, H. Isahanly, "A multi-dimensional complex analytical view on the multiparameter spectrum and the construction of the spectral measure (english)", Khazar Math Journal, ISSN 1028-7647, 3-65 (1998) A Aslanov, "About the existence of the minimum and maximum of two positive operators", International Congress MASSEE 2003, Bulgaria, (2003) A Aslanov, "Definiteness Conditions in the Multiparameter Spectral Theory", WSEAS Transactions on Mathematics, 717-721 (2004) A Aslanov, "The Existence and Uniqueness Theorem from a new Viewpoint", WSEAS Transactions on Mathematics , 575-578 (2004) A Aslanov, Existence of the minimum and maximum of two positive operators", Mathematika Balkanika, 19, 255-266 (2005) A Aslanov, A New Approach to the Singularity, International Conf on Engineering and Mathematics, 155-159 (2006) A Aslanov, Determination of convergence intervals of the series solutions of EmdenFowler equations using polytropes and isothermal spheres, Physics Letters A, 372,3555- 3561, (2008) SCI A Aslanov, A generalization of Lane-Emden equation, International Journal of Computer Mathematics, 85(11) (2008), 1709-1725. SCI A Aslanov, I. Abu-AlShaikh, Further developments to decomposition methods for solving IVPs, Mathematical and Computer Modelling, 48 (2008), 700-711. SCI A Aslanov, Approximate solutions of Emden-Fowler type of equations, International Journal of Computer Mathematics 86,5 807-826, (2009). SCI A.Aslanov, Existence and Uniqueness Results For Ordinary Differential Equations, Rocky Mountain Journal of Mathematics, 39,6, 1809-1835, (2009) . SCI A. Aslanov, The Homotopy Perturbation Method for Solving Klein-Gordon-Type Equations With Unbounded Right-Hand Side, Journal of Physical Sciences, (Zeitschrift für Naturforschung A), 64a, 2009, 149-152, SCI, A. Aslanov, Homotopy Perturbation Method for Solving Wave-Like Nonlinear Equations with Initial-Boundary Conditions, DISCRETE DYNAMICS IN NATURE AND SOCIETY, Article Number: 534165 DOI: 10.1155/2011/534165, Published: 2011, SCI. A. Aslanov, Analyzing "Homotopy Perturbation Method for Solving Fourth-Order Boundary Value Problem", MATHEMATICAL PROBLEMS IN ENGINEERING Article Number: 296796 DOI: 10.1155/2011/296796 Published: 2011, SCI. A. Aslanov, Comments on "Homotopy Perturbation Method for Solving ReactionDiffusion Equations" MATHEMATICAL PROBLEMS IN ENGINEERING Article Number: 650472 DOI: 10.1155/2012/650472 Published: 2012 , SCI. A. Aslanov, A general formula for the series solution of high-order linear and nonlinear boundary value problems A. Aslanov, A singular initial-value problem for second order differential equations, ABSTRACT AND APPLIED ANALYSIS Article Number: 526549, Volume 2014 (2014). SCI A. Aslanov, On the existence of a solution of a second-order singular initial value problem, MATHEMATICAL METHODS IN THE APPLIED SCIENCES, Volume: 38 Issue: 5 Pages: 980-990 Published:MAR 30 2015, SCI A. Aslanov, A Homotopy-Analysis Approach for Nonlinear Wave-Like Equations with Variable Coefficients, ABSTRACT AND APPLIED ANALYSIS Volume 2015 (2015), Article ID 628310, 7 pages A. Aslanov, A note on the existence of positive solutions of singular initial-value problem for second order differential equations, ELECTRONIC JOURNAL OF QUALITATIVE THEORY OF DIFFERENTIAL EQUATIONS Issue: 84 Article Number:UNSP 84, 2015, SCI A. Aslanov, An elegant exact solutions for the Emden–Fowler equations of the first kind, MATHEMATICAL METHODS IN THE APPLIED SCIENCES, Volume: 39 Issue: 5 Pages: 1039-1042, 2016, DOI: 10.1002/mma.3541, SCI A. Aslanov, A note on the positive solutions of second order differential equations, Monatshefte für Mathematik, 2017, Volume 183, Issue 2, SCI A. Aslanov, On the existence of monotone positive solutions of second order differential equations, Monatshefte für Mathematik, 2017, Volume 184, Issue 4, SCI On the asymptotic behavior of positive solutions to nonlinear second-order differential equations, Monatshefte für Mathematik, 2022, SCI A note on the asymptotic solution of the second order nonlinear differential equations, Mediterranean Journal of Mathematics, 2022, SCI. in press A. Aslanov, A Note on Two (3+1)-Dimensional Gardner-Type Equation with Multiple Kink Solutions, Journal of Applied Mathematics and Computation, 2021, 5(4) DOI： A. Aslanov, Positive solutionsof Semilinear Schrödinger Equations in Two-Dimensional Exterior Domains, Monatshefte für Mathematik, 2022, SCI Accepted Digər məqalələri: A Aslanov, "Directedness and Order Completeness of the set of self-adjoint operators in Hilbert Space", Hilbert_Schmidt Conjecture (Istanbul Bilgi University), Sep. 2002 A Aslanov, "On some problems associated with two-parameter spectral problems", Conference on Mathematics and Mathematical Modeling, Jan. 1988 A Aslanov, "A theory of two parameter and three parameter spectral problems", PhD dissertation, Jan. 1987 A Aslanov, "On some inequalities for determinantal operators", Elm, Baku, Azerbaijan, Vol. 1, Jan. 1986, pp. 40-41 A Aslanov, "On the Essential Self_Adjointness of the Separating Sustem of Operators", Elm, Baku, Vol. v 6, Jan. 1985, pp. 3-19 A Aslanov, "Positivity Results for Determinantal Operators.", Elm, Baku 6th conference on Mathematics and Mechanics, Jan. 1985, pp. 40-41 A Aslanov, "On the description of a spectral measure of MP self-adjoint problems", 6th Conference on Math and Mechanics, Elm, Baku, Azerbaijan, 37-39 (1986) A Aslanov, "Cauchy'nin Bir Eşitsizliği", Matematik Dünyası, 83 (2003) A Aslanov, On The Positivity Of The Difference Operators With Nonlocal Boundary Conditions, Journal of Science and Technology, Beykent University #1, (2009). A Aslanov, On The Convergence Of The Series Solution Of A Lane – Emden Equation Of The Second Kind, Journal of Science and Technology, Beykent University #1, (2009). A Aslanov, On Some Properties of Linear Inequalities for Operators, Journal of Science and Technology, Beykent University #3, (2009). A Aslanov, On the Model of the Effect of External Magnetic Field on Blood Flow in Stenotic Artery, Journal of Science and Technology, Beykent University #3, (2009) A Aslanov, On Bounds of Extremal Eigenvalues of Matrices, Journal of Science and Technology, Beykent University #4, (2011) Tədqiqat sahəsi Alim riyazi və funksional analiz,adi diferensial tənliklər,çoxparametrli spektral nəzəriyyə və s. sahələrdə elmi əsərlər yazmışdır.Beynəlxalq jurnallarda 20-dən artıq elmi məqalənin müəllifi olan Əfqan Aslanovun 15-dən artıq beynəlxalq konfrans materiallarında da əsərlərinə rast gəlmək mümkündür. Xarici keçidlər Prof. Dr .Afgan Aslanov Arxivləşdirilib 2017-01-10 at the Wayback Machine Afgan Aslanov's publications Afgan Aslanov. A Singular Initial-Value Problem for Second-Order Differential Equations A generalization of the Lane–Emden equationAmerican Journal of Computational and Applied Mathematics | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=516887 |
Əfqan Axundov | Əfqan Hüseyn oğlu Axundov (16 fevral 2000; Salyan, Azərbaycan — 16 oktyabr 2020; Suqovuşan, Tərtər rayonu, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. Əfqan Axundov 16 fevral 2000-ci ildə Salyan şəhərində anadan olmuşdur. 2006-2015-ci illərdə Salyan şəhər 1 saylı humanitar məktəbdə təhsil almışdır. 2015-2019-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyası nəzdində Azərbaycan Dənizçilik Kollecində təhsilini başa vurmuşdur. Subay idi. Hərbi xidməti Əfqan Axundov 2019-cu ildə kolleci bitirərək Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin Salyan şəhər Hərbi Komissarlığı tərəfindən hərbi xidmətə yollanmışdır. O, Tərtər rayonunda, Azərbaycan-Ermənistan təmas xəttində yerləşən "N" saylı hərbi hissədə xidmət edirdi. Azərbaycan Ordusunun əsgəri olan Əfqan Axundov 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsində iştirak etmişdir. Suqovuşanın azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə vuruşmuşdur. Əfqan Axundov 16 oktyabr 2020-ci ildə Tərtər rayonunun Suqovuşan qəsəbəsi istiqamətində döyüş tapşırığının yerinə yetirilməsi zamanı həlak olmuşdur. 28 oktyabr tarixində nəşi döyüş meydanından götürülmüş və doğulduğu Salyan şəhərində dəfn olunmuşdur. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Axundov ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad olunması zamanı döyüş tapşırıqlarını uğurla yerinə yetirdiyinə, düşmənin əsas qruplaşmalarının məhv edilməsi ilə qoşunların döyüş qabiliyyətinin qorunub saxlanılmasında fərqləndiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Axundov ölümündən sonra "Cəsur döyüşçü" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Suqovuşan qəsəbəsinin işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Axundov ölümündən sonra "Suqovuşanın azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi. (15.12.2020) — "Vətən uğrunda" medalı (ölümündən sonra) (24.06.2021) — "Cəsur döyüşçü" medalı (ölümündən sonra) (24.06.2021) — "Suqovuşanın azad olunmasına görə" medalı (ölümündən sonra) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=740562 |
Əfqan Bayramov | Əfqan Bayramov (14 oktyabr 1983, Suraxanı) — Azərbaycanı təmsil edən ağır atlet. Karyerası ərzində Əfqan Bayramov dəfələrlə Dünya və Avropa Çempionatlarında mübarizə apardı. Karyerası ərzində Əfqan Bayramovun beynəlxalq turnirlərdə qeydə alınan ən ciddi uğuru 2012-ci ildə Antalya şəhərində baş tutan Avropa Çempionatınıda qızıl medala sahib olmaq oldu. Əfqan Bayramov həm də Azərbaycanı 2 dəfə olimpiadalarda təmsil elədi.2008-ci ilin avqustunda Çində baş tutan XXIX Yay Olimpiya Oyunlarında Əfqan Bayramov ümumi nəticədə olimpiadanı 320 (145+175) nəticə ilə altıncı pillədə başa vurdu.Dörd il sonra, 2012-ci ilin avqustunda London şəhərində (Birləşmiş Krallıq) baş tutan XXX Yay Olimpiya Oyunlarında isə Əfqan Bayramov uğursuz çıxış elədi. Əfqan Bayramov birdən qaldırma turnirində hər üç cəhdidə də uğursuz oldu və olimpiadanı nəticəsiz başa vurdu. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=432120 |
Əfqan Hüseynov | Əfqan Hüseynov (24 fevral 1963, Bakı – 1 noyabr 1992, Qubadlı rayonu) — Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı; Qarabağ müharibəsi şəhidi. Mayor Əfqan Qaraxan oğlu Hüseynov 24 fevral 1963-cü ildə Bakı şəhərində keçmiş "Tələbələr" indiki"Çobanzadə "küçəsi 46 saylı evdə fəhlə ailəsində anadan olmuşdur. 1970-ci ildə 109 saylı orta məktəbə getmiş, 1980-cı ildə C.Naxçıvanski adına hərbi təmaüllü orta internat məktəbində təhsilini başa vurmuş, sonra Bakı Ümumqoşun Komandirləri Məktəbinə qəbul olmuş və taqım komandirinin müavini təyin edilmişdir. 1984-cü il tarixdə SSRİ Müdafiə Nazirinin əmrinə əsasən leytenant hərbi rütbəsi verilmişdir. 11 oktyabr 1985-ci ildən 25 iyun 1987-ci ilə kimi Əfqanıstan Demokratik Respubllikasında gedən döyüşlərdə fəal iştirak etmiş və ağır yaralanmışdır. Onun döyüş xidməti yüksək qiymətləndirilmiş, "Qırmızı ulduz" ordeni ilə təltif edilmişdir. 1986-cı ildə ona baş leytenant rütbəsi verilmişdir. 1988-ci ildə SSRİ-nin hərbi Silahlı Qüvvələrinin yaranmasının 70 illiyi ilə əlaqədar olaraq Hüseynov Əfaqan Qaraxan oğlu "SSRİ Hərbi Silahlı Qüvvələrinin yaranmasının 70 illik "medalı ilə təltif edilmişdir. O, 1988-ci ildə C.Naxçıvanski adına Bakı hərbi təmayülli məktəbə tərbiyəçi bölük komandiri təyin edilmiş və növbəti kapitan hərbi rütbəsini almışdır. Yüksək dərəcəli biliyə malik bir zabit olduğu nəzərə alınaraq Hüseynov Əfqan Qaraxan oğlu 2 dekabr 1991-ci ildə Azərbaycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin 1-ci şöbəsində döyüş hazırlığı üzrə baş zabit vəzifəsinə təyin edilmişdir. 1991-ci il 25 dekabrda Azərbaycan Respublikası Milli Qvardiyasının yaranması ilə əlaqədar olaraq bir çox bacarıqlı zabitlər Qvardiyanın təşkili işlərinə cəlb edilmişdir. Hüseynov Əfqan Qaraxan oğlu 21 yanvar 1992-ci ildə Milli Qvardiyanın sıralarına daxil olmuş və qulluq etdiyi müddət ərzində bacarıqlı zabit kimi fərqlənmişdir. O, bütün bacarıq və biliyini müstəqil Azərbaycan Respublikasının ilk hərbi qurumlarından olan Milli Qvardiyanın formalaşmasına sərf etmişdir. Milli Qvardiya Hüseynov Əfqan Qaraxan oğlu kimi bacarıqlı zabitlərinin əməyi nəticəsində bu günə kimi şərəfli bir yol keçmiş, heç bir şəxsi mənafeyə qulluq etməmiş, onun əsas vəzifəsi Azərbaycan dövlətçiliyinin qorunması ilə bərabər qanuni yolla seçilmiş respublika Prezidentinin və Ali hakimiyyət Orqanlarının inzibati ərazilərini, eləcə də yüksək vəzifəli nümayəndələrinin mühafizəsini təmin etmək olmuşdur. Milli Qvardiyanın şəxsi heyəti erməni təcavüzkarlarına qarşı gedən döyüş əməliyyatlarında uğurla iştirak etmişdir. 1992-ci ilin iyun ayında Füzuli bölgəsində yaranan ağır vəziyyət zamanı Milli Qvardiyanın şəxsi heyəti xüsusi fəallıq göstərmişdir. Milli ordu rəhbərləri tərəfindən yaxşı planlaşdırılmayan hücum əməliyyatı baş tutmuşdur, nəticədə ordunun bəzi hissələri döyüş mövqelərini tərk etmiş, əhali arasında qorxulu əhvali-ruhiyyə yayılmışdır. Milli Qvardiyanın bacarıqlı zabitləri və şəxsi heyəti, o cümlədən Hüseynov Əfqan Qaraxan oğlu döyüşə girərək erməni birləşmələrinə zərbə endirmiş, düşmənin hücumunun qarşısını almış və onu geri oturtmuşdur. Bu döyüşlərdən sonra kapitan Hüseynov Əfqan Qaraxan oğlu mayor hərbi rütbəsinə layiq görülmüşdür. Gün-gündən mətinləşən yüksək döyüş hazırlığına yiyələnən Milli Qvardiyanın nəzdində yeni alay yaranması məsləhət görmüşdür. Həmin alayın ilk komandiri Əfqanıstan müharibəsində böyük döyüş təcrübəsi keçmiş mayor Hüseynov Əfqan Qaraxan oğlu təyin edilmişdir. Yeni təyin olunmuş təcrübəli komandir Milli Qvardiyanın rəhbərliyinin köməyi və özünün təşkilatçılıq bacarığı ilə alayın şəxsi heyətinin döyüş hazırlığını və təlimini qısa bir vaxt ərzində lazımı səviyyəyə çatdırmışdır. Cəbhə bölgəsində yaranmış acınacağlı vəziyyət yeni yaranmış alayın şəxsi heyətinin tam komplekləşdirilməsinə imkan verməmişdir, Qubadlı, Laçın bölgələrində yaranmış acınacaqlı vəziyyətlə əlaqədar olaraq Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 186 saylı sərəncamı ilə 26 oktyabr 1992-ci il tarixində alayın şəxsi heyəti, başda alay komandiri mayor Hüseynov Əfqan Qaraxan oğlu olmaqla Qubadlı, Laçın bölgəsinə göndərilmişdir. Alay komandirinin şəxsi iştirakı ilə, alayın şəxsi heyəti bu bölgədə düşmənlə üzbəüz düşmüş, onun hücumunun qarşısı alınmış və 31 oktyabrda alay əks hücuma keçərək düşmənin bir çox mövqelərini ələ keçirmiş, əsas qüvvəsini məhv edib, öz döyüş mövqelərini möhkəmləndirmişdir. Bu döyüşdə alay komandiri mayor Ə.Hüseynov xüsusi fədakarlıq göstərmişdir. Bacarıqlı igid komandir Milli Qvardiyanın adını yüksəyə qaldırmışdır. Lakin özü 1 noyabr 1992-ci ildə alayın düşmən üzərinə yeni hücumu zamanı başına dəyən düşmən gülləsindən əbədi olaraq gözlərini yummuşdur. Mayor Hüseynov Əfqan Qaraxan oğlunun bu igidliyi Milli Qvardiyanın zabit və əsgərlərini heç də məyus etməmiş sonrakı döyüşlərdə onun intiqamını almaq arzusu ilə ağır döyüşlərə girmiş belə döyüşlərdə itkilər versələr də döyüşdən şərəflə çıxmışdılar. Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti rəisinin 9 mart 1995-ci il tarixli 63 saylı əmri ilə Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı mayor Hüseynov Əfqan Qaraxan oğlu əbədi olaraq Milli Qvardiyanın şəxsi heyətinin siyahısına salınmışdır. Əfqan Hüseynovun bir qız övladı var. Bakı şəhərinin Şəhidlər xiyabanında dəfn edilmişdir. C.Naxçıvanski adına Liseydə və Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti Milli Qvardiyada onun büstləri qoyulmuşdur. Leyla Hüseynova ilə ailəli idi, bir qızı yadigar qalıb. Milli Qəhrəman Azərbaycan Respublikası prezidentinin 15 yanvar 1995-ci il tarixli 262 saylı fərmanı ilə Əfqan Qaraxan oğlu Hüseynova ölümündən sonra "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı" adına layiq görülmüşdür. Bakı şəhərinin Şəhidlər xiyabanında dəfn edilmişdir. Vüqar Əsgərov. "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları" (Yenidən işlənmiş II nəşr). Bakı: "Dərələyəz-M", 2010, səh. 123. Xarici keçidlər Hüseynov Əfqan Arxivləşdirilib 2014-10-22 at the Wayback Machine Əfqan Hüseynov Arxivləşdirilib 2011-11-17 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=118922 |
Əfqan Həmzəyev | İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra şəhid olan Azərbaycan hərbçilərinin siyahısı — aşağıda 10 noyabr 2020-ci ildən sonra Ermənistan və Azərbaycan silahlı qüvvələri arasında baş vermiş silahlı toqquşma zamanı həyatını itirən Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 21 hərbi qulluqçusu barədə məlumat verilmişdir. Siyahıda 12-15 sentyabr 2022-ci ildə və 19-20 sentyabr 2023-cü ildə baş verən hərbi əməliyyatlar zamanı şəhid olan 80 və 204 hərbi qulluqçu barədə məlumatlar ayrıca siyahılarda verilmişdir. Təsnifləndirmə Həmçinin bax Aprel döyüşlərində şəhid olan Azərbaycan hərbçilərinin siyahısı Sentyabr döyüşlərində şəhid olan Azərbaycan hərbçilərinin siyahısı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=726615 |
Əfqan Milli Muzeyi | Kabil muzeyi və ya Əfqan Milli Muzeyi — Əfqanıstanın paytaxtı Kabilin mərkəzindən 9 km cənub-qərbdə yer alan milli arxeologiya muzeyi. İki mərtəbəli bir bina. Muzey, Əfqan əmiri Emanullah Xanın hakimiyyəti dövründə 1922-ci ildə qurulub. Ölkənin digər şəhərlərindən müxtəlif kolleksiyalar bu binaya gətirilibdir. Dəyişik min illərə aid 100.000-dən çox əsərin sərgilənməsi sayəsində Orta Asiyanın ən əhəmiyyətli muzeylərindən biri hesab olunur. 1973-cü ildə Danimarkalı memarlar tərəfindən muzey üçün yeni bir bina inşa etmə planlaşdırılsa da siyasi problemlər üzündən bina tikilmədi. 1979-cu ildə Sovet işğalı və sonra da davam edən müharibə Kabilin böyük hissəsini xarabaya çevirdi, muzeyə ağır ziyan verdi. Əfqan döyüşçüləri şəhərin idarəsini ələ keçirmək üçün döyüşərkən, döyüşçülər milli muzeyə basqın edib ən qiymətli əsərləri oğurladılar. 1994-cü ildə bina bombalandı və bu bombalama nəticəsində ən üst qatına və damına böyük ziyan dəydi. 2001-ci ildə fanatik Talibançılar sənət əsərlərini bütpərəstlik olduğunu hesab edərək dağıtdılar. Bu döyüş illərində muzeyin müdiri olmuş olan Ömər xan Məsudi Muzeydəki Baktria qızıllarını 1988-ci ildə Əfqan Mərkəz Bankının zirzəmisində saxladıqlarını açıqladı. Muzey işçilərinin 15 il boyunca sirr olaraq saxladıqları bu məlumat sayəsində, itdiyinə inanılan Baktria qızılları 2003-cü ildə yenidən üzə çıxarılmış oldu. Xarici keçidlər Qədimliyi ilə seçilən Əfqanıstandakı Kabil Milli Müzeyi | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=353957 |
Əfqan Məmmədov | Əfqan Ağasən oğlu Məmmədov()- Birinci Qarabağ döyüşlərində şəhid olmuşdur. Məmmədov Əfqan Ağasən oğlu– 08 dekabr 1974-cü ildə Lerik rayonunda anadan olub. 1981-ci ildə Lerik rayon 1 saylı orta məktəbinin birinci sinfinə daxil olub,1988-ci ildə həmin məktəbin səkkizinci sinfini bitirib Hərbi xidməti 23 oktyabr 1993-cü ildə Lerik rayon Hərbi komissarlığı tərəfindən həqiqi hərbi xidmətə çağrılan Əfqan Məmmədov cəbhə bölgəsinə yola salınıb.Hərbi xidmətə 703 saylı hərbi hissədə başlasa da, daha sonra Qarabağ cəbhəsinin müxtəlif bölgələrində döyüş yolu keçib.Ağdam uğrunda gedən döyüşlərdə şücaətlər göstərib.Son döyüş yeri də Ağdam rayonunun Salahlı kəndi olub.Əfqan Məmmədov 12 yanvar 1994-cü ildə Ağdam rayonunun Salahlı kəndi uğrunda gedən döyüşlər zamanı itkin düşüb.04 fevral 1997-ci ildə Lerik Rayon Məhkəməsi tərəfindən Məmmədov Əfqan Ağasən oğluna şəhid statusu verilib. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=799912 |
Əfqan Məmmədov (şəhid) | Əfqan Ağasən oğlu Məmmədov()- Birinci Qarabağ döyüşlərində şəhid olmuşdur. Məmmədov Əfqan Ağasən oğlu– 08 dekabr 1974-cü ildə Lerik rayonunda anadan olub. 1981-ci ildə Lerik rayon 1 saylı orta məktəbinin birinci sinfinə daxil olub,1988-ci ildə həmin məktəbin səkkizinci sinfini bitirib Hərbi xidməti 23 oktyabr 1993-cü ildə Lerik rayon Hərbi komissarlığı tərəfindən həqiqi hərbi xidmətə çağrılan Əfqan Məmmədov cəbhə bölgəsinə yola salınıb.Hərbi xidmətə 703 saylı hərbi hissədə başlasa da, daha sonra Qarabağ cəbhəsinin müxtəlif bölgələrində döyüş yolu keçib.Ağdam uğrunda gedən döyüşlərdə şücaətlər göstərib.Son döyüş yeri də Ağdam rayonunun Salahlı kəndi olub.Əfqan Məmmədov 12 yanvar 1994-cü ildə Ağdam rayonunun Salahlı kəndi uğrunda gedən döyüşlər zamanı itkin düşüb.04 fevral 1997-ci ildə Lerik Rayon Məhkəməsi tərəfindən Məmmədov Əfqan Ağasən oğluna şəhid statusu verilib. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=824355 |
Əfqan Nağıyev | Əfqan Vəli oğlu Nağıyev (1 oktyabr 1966, Ağdaş, Astraxanbazar rayonu) — Azərbaycan Respublikası Dövlət Sərhəd Xidməti rəisinin müavini, General-leytenant, İkinci Qarabağ müharibəsi iştirakçısı. Əfqan Nağıyev 1966-cı il oktyabrın 1-i Cəlilabad rayonunda anadan olmuşdur. Hərbi xidməti Azərbaycanın Cəbrayıl rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Vəli oğlu Nağıyev "Cəbrayılın azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Zəngilan rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 25.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Vəli oğlu Nağıyev "Zəngilanın azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Füzuli rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Vəli oğlu Nağıyev "Füzulinin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi. (30.07.2014) — "Azərbaycan Bayrağı" ordeni (18.08.2008) — "Hərbi xidmətlərə görə" medalı (14.08.2009) — "Vətən uğrunda" medalı (15.08.2014) — "Vətənə xidmətə görə" 3-cü dərəcəli ordeni (09.12.2020) — "Qarabağ" ordeni (24.12.2020) — "Cəbrayılın azad olunmasına görə" medalı (25.12.2020) — "Zəngilanın azad olunmasına görə" medalı (24.06.2021) — "Füzulinin azad olunmasına görə" medalı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=685285 |
Əfqan Nuriyev | Əfqan Rövşən oğlu Nuriyev (11 aprel 1997, Sarıqamış, Samux, Azərbaycan — 3 noyabr 2020, Laçın, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələri'nin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. Əfqan Nuriyev 11 aprel 1997-ci ildə Samux rayonu Sarıqamış kəndində anadan olub. 2019-cu ildə əsgərliyə çağırılıb, Beyləqan rayonunda xidmət edib. Hərbi xidmətləri 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Əfqan Nuriyev Qubadlı və Laçın döyüşlərində savaşıb. 3 noyabr 2020-ci ildə Laçın uğrunda gedən döyüşlərdə artilleriya atəşi nəticəsində şəhid olub. Əfqan Nuriyev Samuxda torpağa tapşırılmışdır.Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı verilmiş tapşırıqları şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Nuriyev ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Laçın rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 29.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Nuriyev ölümündən sonra "Laçının azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Qubadlı rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 29.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Nuriyev ölümündən sonra "Qubadlının azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad olunması zamanı döyüş tapşırıqlarını və xidməti vəzifələrini yerinə yetirən zaman fərqləndiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 30.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Nuriyev ölümündən sonra "Hərbi xidmətlərə görə" medalı ilə təltif edildi. (15.12.2020) — "Vətən uğrunda" medalı (ölümündən sonra) (29.12.2020) — "Laçının azad olunmasına görə" medalı (ölümündən sonra) (29.12.2020) — "Qubadlının azad olunmasına görə" medalı (ölümündən sonra) (30.12.2020) — "Hərbi xidmətlərə görə" medalı (ölümündən sonra) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=769028 |
Əfqan Nəsirov | Əfqan Ramil oğlu Nəsirov (29 mart 2001, Zabrat, Azərbaycan — 14 oktyabr 2020, Füzuli, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələri'nin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. Əfqan Nəsirov 2001-ci il martın 29-da Sabunçu rayonu, Zabrat 2 qəsəbəsində anadan olub. 2007-2018 illərdə 71 saylı orta məktəbdə oxuyub. 2019-cu ildə əsgərliyə çağırılıb, Beyləqan rayonunda xidmət edib. Hərbi xidmətləri 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Əfqan Nəsirov Füzulinin azad edilməsində savaşıb. Oktyabrın 12-si Füzulidə şəhidlik zirvəsinə ucalıb. Əfqan Nəsirov Zabratda torpağa tapşırılmışdır.Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı verilmiş tapşırıqları şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Nəsirov ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Füzuli rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24.06.2021-ci il tarixli sərəncamı ilə Əfqan Nəsirov "Füzulinin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad olunması zamanı döyüş tapşırıqlarını uğurla yerinə yetirdiyinə, düşmənin əsas qruplaşmalarının məhv edilməsi ilə qoşunların döyüş qabiliyyətinin qorunub saxlanılmasında fərqləndiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Nəsirov ölümündən sonra "Cəsur döyüşçü" medalı ilə təltif edildi. (15.12.2020) — "Vətən uğrunda" medalı (ölümündən sonra) (24.06.2021) — "Füzulinin azad olunmasına görə" medalı (ölümündən sonra) (24.06.2021) — "Cəsur döyüşçü" medalı (ölümündən sonra) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=769021 |
Əfqan Premyer Liqası | Əfqan Premyer Liqası — Əfqanıstanda futbol üzrə ən yüksək diviziondur. Əfqan Premyer Liqasının tarixi 2012-ci ildən başlayır. Həmçinin bax Kabil Premyer Liqası Xarici keçidlər Afghan Premier League Website RSSSF.com – Afghanistan – List of Champions | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=497835 |
Əfqan Qorçuyev | Əfqan Xanış oğlu Qorçuyev (20 aprel 1970, Güləbird, Laçın rayonu – 10 fevral 1994, Füzuli rayonu) - Qarabağ müharibəsi iştirakçısı, şəhid. Əfqan Qorçuyev 1970-ci il aprelin 20-də Laçın rayonunun Güləbird kəndində anadan olub. 1977-1978-ci illərdə Güləbird kənd orta məktəbində təhsil alıb. Əfqan əla müvəffəqiyyətinə və nümunəvi davranışına görə 1 sentyabr 1980-ci ildə Respublika Təhsil Nazirliyinin 18 nömrəli tərifnaməsi ilə təltif edilib. 1988-1990-cı illərdə hərbi xidmətdə olub. 1990-cı ildə ordudan tərxis olunduqdan sonra Laçın rayonuna qayıdıb, rayondakı RTS-də sürücü işləyib. 1994-cü il yanvarın 1-də Laçın Rayon Polis Şöbəsində işə düzəlib. Füzuli rayonu ərazisində gedən döyüşlədə iştirak edir. Horadiz kəndi ətrafındagedən döyüşlərdə igidliklə vuruşub. Əfqanın qardaşı Qorçuyev Həbib Xanış oğlu 1990-1993-cü illərdə erməni təcavüzkarları ilə gedən döyüşlərdə iştirak edib. 1993-cü il Qubadlı işğal olanda ağır yaralanıb və II qrup əlil olur. Əfqanın yaxşı səsi var idi və o, döyüşlərdən sonra həmişə məlahətli səsi ilə kollektiv önündə çıxış edərdi. 1994-cü il fevralın 10-da Əfqan Füzuli rayonu Mehdili kəndində gedən döyüşlərdə şəhid olub. Ailəli idi, iki övladı yadigar qalıb. Məzarı Sumqayıt şəhərindəki Şəhidlər Xiyabanındadır. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=302229 |
Əfqan Soltanov | Əfqan Soltan oğlu Soltanov (1957, Mingəçevir) — Azərbaycanlı aktyor. 1957–ci ildə Mingəçevir şəhərində fəhlə ailəsində anadan olub. Mehdi Hüseynzadə adına 3 saylı şəhər orta məktəbini bitirib. 1975–ci ildə M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun kino və dram aktyorluğu fakültəsinə daxil olaraq orada təhsilini davam etdirib. İnstitutda ilk dəfə "Zəng edin və gəlin" tamaşasında həkim rolunu oynayıb. 1979–cu ildə institutu müvəffəqiyyətlə bitirdikdən sonra onu təyinatla Mərziyə Davudova adına Mingəçevir Dövlət Dram Teatrına göndəriblər. Qeybulla Rəsulovun "Əlvida Hindistan" əsərində Ramo obrazını yaradıb. Sonralar C.Cabbarlının "Solğun çiçəklər"ində Bəhram, M.İbrahimovun "Kəndçi qızı" və "Don Juan" əsərlərində Vahid və Don Juan, İ.Əfəndiyevin "Unuda bilmirəm" pyesində Kamran, A.Şaiqin "Eloğlu"sunda Eloğlu və başqa rollarda çıxış etmişdir. 1993–cü ildə Bakı Bələdiyyə Teatrında fəaliyyətə başlayan Əfqan "Tomris" əsərində Arxalan rolu ilə ilk dəfə səhnəyə çıxır. Az sonra Əfqan Soltanov Süleyman Rəşidinin "Mənim Ərdəbilim" komediyasında Kərim, N.Nərimanovun "Nadir şah" faciəsində Xan, C.Cabbarlının "Dönüş"ündə Əli Muxtar, A.Məmmədovun "Dəli Domrul"unda Əzrayıl, R.İçərişəhərlinin "Vətənə igidlər gərəkdir" əsərində Sarkis, C.Məmmədquluzadənin "Ölülər"ində Hacı Baxşəli və başqa rollarda teatr rəhbərliyinin və tamaşaçıların böyük rəğbətini qazanır. Hazırda Əfqan Soltanov Cavidin "İblis" tamaşasında Yaralı zabit, Xalid Əlimirzəyevin "Daşa dönmüş ürəklər"də Ziya, Abdulla Qurbaninin "Türk sancağı" tamaşasında Kəlbəlayı Abbas, Aqşin Babayevin "Oğul"unda – Vaqif, İnqilab Kərimovun "Xəyanətin müsibəti"ndə İmam Həsən, Nigar Rəfibəylinin "Məhsəti" tamaşasında şair xanəndə rollarında müvəffəqiyyətlə çıxış edir. 2002–ci ildə Bakı Bələdiyyə Teatrının 10 illiyində Əfqan Soltanova yaradıcılığındakı nailiyyətlərinə görə Azərbaycanın əməkdar artisti fəxri adı verilib. Filmoqrafiya Kişilər (film, 1979) — Ələbbas Şeytan göz qabağında (film, 1987) — polis Tomris (film, 1993) — Arxalan Vətənə igidlər gərəkdi (film, 1994) — Sarkiz Mənim Ərdəbilim (film, 1994) — Kərim Nadir Şah (film, 1996) — Məhəmməd Xan Ah, ədalət! Ağ və qara — sərgərdan İnsan və İblis (film, 1999) — hökmdar Dəli Domrul (film, 1999) — əzrayil Dönüş (film, 2000) — Əlimuxdar Salur Qazanın evi talandığı boy (film, 2001) Ölülər (film, 2001) — Hacı Baxşəli Tənha bülbülün rəqsi (film, 2003) — Mircəfər Bağırov Oğul (film, 2003) — Vaqif Bir anın həqiqəti (film, 2003) İslamda xəyanət (film, 2004) — İmam Həsən Türk sançagı (film, 2006) — Kərbəlayi Abbas Yoxlama (film, 2006) Bəylik dərsi (film, 2009) — Bolu Mürafiə vəkilləri (film, 2012) — Aga Mərdan Səndən sonra (teleserial, 2013) — Rövşən Həmişəyaşar sənətkar... Əli Zeynalov (film, 2015) Məkir və məhəbbət (film, 2016) — Müller Ögey ana (teleserial, 2017) — Namiq Nargin faciəsi (film, 2017) — Əjdər Aşurbəyov 28 iyun (teleserial, 2018) — Nazim Qara yazı (teleserial, 2019) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=39094 |
Əfqan Səfərov | Əfqan Nadir oğlu Səfərov (8 mart 1997; Həsənsu, Ağstafa rayonu — 26 oktyabr 2020; Füzuli rayonu, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. Əfqan Səfərov 1997-ci il martın 8-də Ağstafa rayonunun Həsənsu kəndində anadan olub. 2003–2014-cü illərdə A. Mustafayev adına Həsənsu kənd tam orta məktəbində təhsil alıb. Subay idi. Hərbi xidməti Əfqan Səfərov 2017–2018-ci illərdə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin sıralarında müddətli həqiqi hərbi xidmətdə olub. İkinci Qarabağ müharibəsində iştirakı Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri olan Əfqan Səfərov 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Füzuli və Qubadlının azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə könüllü olaraq savaşıb. Əfqan Səfərov oktyabrın 26-da Füzulinin azad edilməsi zamanı şəhid olub. Ağstafa rayonunun Həsənsu kəndində dəfn olunub. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Səfərov ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad olunması zamanı döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirən zaman cəsarət və fədakarlıq göstərdiyinə, habelə təşəbbüskar və qətiyyətli addımlar nümayiş etdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 18.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Səfərov ölümündən sonra "Döyüşdə fərqlənməyə görə" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Füzuli rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 25.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Əfqan Səfərov ölümündən sonra "Füzulinin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi. (15.12.2020) — "Vətən uğrunda" medalı (ölümündən sonra) (18.12.2020) — "Döyüşdə fərqlənməyə görə" medalı (ölümündən sonra) (25.12.2020) — "Füzulinin azad olunmasına görə" medalı (ölümündən sonra) | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=698514 |
Əfqan Türkistanı | Əfqan Türküstanı, həmçinin Cənubi Türküstan və ya Çar-vilayət — XIX əsrin ikinci yarısında Əfqan dövlətinin bir vilayətini təşkil edən Murqab çayından Hindukuş dağlarına qədər olan ərazi Əfqan Türkistanı adlandırılmağa başlandı. Əfqanıstanın şimalında, Türkmənistan, Özbəkistan və Tacikistanla sərhəd bölgə. XIX əsrdə Əfqanıstanda mərkəzi Məzari-Şərifdə olan Türküstan vilayəti vardı. Vilayət Əfqanıstan əmiri Əbdürrəhman xanın tərəfindən ləğv edildi. Onun yerində müasir Bəlx, Künduz, Cövzcan, Səri-Pul və Fəryab vilayətləri yaradıldı. Coğrafiyası Tarixi mənbələrdə Əfqanıstan Türküstanı, Kokça çayının Amudərya ilə birləşməsindən şimal-şərqdən, cənub-qərbə Herat əyalətinə qədər olan uzunluğu təxminən 500 mil (800 km) olan ərazi daxil edilir. Əfqanıstanın şimal sərhədi olan Hindukuşa qədər 114 mil (183 km) də Cənubi Türküstan ərazisi sayılır. Beləliklə, bu əraziyə təxminən 57.000 kvadrat mil (150.000 km2) və ya müasir Əfqanıstan ərazisinin təxminən 2/9 hissəsi daxil edilir. Cənubi Türküstana keçmiş Özbək xanlıqlarının əraziləri də daxildir: Çar vilayəti Akçı xanlığı Andxoy xanlığı Sarı-pul xanlığı Şibirxan xanlığı Bədəxşan xanlığı Bəlx xanlığı Qurzivan xanlığı Darzab xanlığı Künduz xanlığı Meymen xanlığı Hulum xanlığı Etnik tərkibi Cənubi Türküstanın əhalisinin əsas hissəsini özbəklər və türkmənlər təşkil edir. 2018-ci il məlumatlarına görə Əfqanıstan ərazisində 3,843,000 min özbək,1,1 milyon türkmən vardır. Lakin bölgədə xeyli sayda həzaralar, taciklər və puştun da yaşayır. Qədim Bəlx və ya Baktriya, Baqtriya-Margiana arxeoloji kompleksinin ayrılmaz hissəsi idi və hindi-iranlılar tərəfindən işğal edilmişdir. Eramızdan əvvəl V əsrdə Əhəmənilər imperiyasının bir vilayətinə çevrilmiş və daha sonra Selevkilər imperiyasının bir hissəsi olmuşdur. Eramızdan əvvəl təqribən 250-ci ildə Selevkilər dövründə Baktriya hökmdarı I Diodot müstəqilliyini elan etdi. Bununla burada yunan-baktiriya sülaləsinin hökmranlığı başladı. Yunan-baktiriya sülaləsinin hökmranlığı eramızdan əvvəl 126-cı illərə qədər, Parfiya və köçəri tayfaların hücumlarına qədər davam etdi. Bu ildən etibarən yunan-baktriya sülalələrinin tarixi sona çatdı. Bundan sonra Bamyandakı nəhəng heykəllərdə və qayaya həkk olunmuş Xaybaka məbədinin binalarında izlərini qoyan Buddizm dövrü başladı. Bölgə Çingiz xan tərəfindən viran qoyuldu və o vaxtdan bəri əvvəlki inkişaf və çiçəklənmə kimi heç vaxt tam bərpa olunmadı. Monqollardan sonra bölgə Teymurilərə və XVI əsrdən Buxara xanlığına mənsub oldu. Cənubi Türküstan XVIII əsrdə Dürranilər imperiyasının tərkibinə daxil idi. Əvvəlcə ərazi Əhməd-şah Durraninin (1747-1772), ondan sonra oğlu Timur şah Durraninin (1772-1793) Əfqan mülklərinin bir hissəsinə aid olmuşdur. Timur şahın oğullarının arasında davam edən daxili müharibələr, bölgəyə sahib olmağa çalışan müxtəlif özbək tayfa başçılarının müstəqillik əldə etməsinə şərait yaradırdı. 1785-ci ildə Narin dairəsinin əmiri əslən Əndicandan olan Kuvat xan Timur şahın Sind və Pəncabda olan çətinliklərindən istifadə edərək Künduz şəhərini ələ keçirdi. Kuvat xan da Künduz şəhərini ələ keçirdikdən sonra müstəqil dövlət yaratdığını elan etdi. Bunun ardınca digər özbək xanları da müstəqilliklərini elan etdilər. XIX əsr və Əfqan işğalı XIX əsrin ortalarında bütün Cənubi Türküstan Buxara əmirliyinin nəzarəti altında idi. Lakin daimi daxili müharibələr və xarici müdaxilələr bölgədə yerli xanların zəifləməsinə gətirib çıxarırdı. Bölgədə əsas mübarizə yerli sakinlər ilə əfqan tayfaları arasında gedirdi. Əfqanlar bu əraziləri Şimali Əfqanıstan hesab etdiklərindən, buraya sahib olmağa çalışırdılar. Yerli xanlar Buxara əmirliyi tərəfindən dəstəklənirdi. Əfqanlar isə britaniyalılardan kömək alırdı. Xüsusən Əfqanıstan əmiri Dost Məhəmməd xanın dövründə bu müdaxilələr güclənməyə başladı. Əfqanıstanda mərkəzləşmiş dövlət yaratmağa çalışan Dost Məhəmməd xanın rəhbərliyi ilə əfqanlar 1850-ci ildə Bəlx və Taşqurqanı, 1855-ci il Akça daxil olmaqla daha dörd qərb xanlığını əla keçirdilər. Bununla əfqanlar Günduzə təhlükə yaratmağa başladılar. 1859-cu ildə Dost Məhəmməd xan tərəfindən Günduz fəth edildikdən sonra bütün Cənubi Türküstan işğal olundu.Cənubi Türküstan əhalisinin müstəqillik uğrunda mübarizəsi uzun müddət davam etdi. Buxara xanlığı əmiri Müzəffər əfqanlara qarşı mübarizədə yerli əhaliyə dəstək göstərməsinə baxmayaraq, bu mübarizə uğusuzluqla bitdi. Buxara əmirliyi ilə Əfqanıstan höküməti arasında mübarizə əsasən Andxan, Sarı-pul, Şibirxan, Meymenə nəzarət uğrunda gedirdi. Bu mübarizə 1873-cü ildə imzalanmış İngilis-Rusiya müqaviləsi ilə bitdi. Belə ki, Rusiya və Britaniya imperiyaları bütün Cənubi Türküstanı Əfqanıstan ərazisi kimi tanıdı. Əbdürrəhman xanın (1880-1901) sərt siyasəti ilə bu uzaq əyalət bütünlüklə Kabula tabe edildi. Həbibulla xanın taxta çıxmasından sonra Əfqan Türküstanında mərkəzi hakimiyyət yenidən zəiflədi. 1890-cı ildə Kataqan və Bədəxşan Cənubi (Əfqan) Türküstanından ayrıldı və yeni Kataqano-Bədəxşan vilayəti yaradıldı. Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=768701 |
Əfqan Türküstanı | Əfqan Türküstanı, həmçinin Cənubi Türküstan və ya Çar-vilayət — XIX əsrin ikinci yarısında Əfqan dövlətinin bir vilayətini təşkil edən Murqab çayından Hindukuş dağlarına qədər olan ərazi Əfqan Türkistanı adlandırılmağa başlandı. Əfqanıstanın şimalında, Türkmənistan, Özbəkistan və Tacikistanla sərhəd bölgə. XIX əsrdə Əfqanıstanda mərkəzi Məzari-Şərifdə olan Türküstan vilayəti vardı. Vilayət Əfqanıstan əmiri Əbdürrəhman xanın tərəfindən ləğv edildi. Onun yerində müasir Bəlx, Künduz, Cövzcan, Səri-Pul və Fəryab vilayətləri yaradıldı. Coğrafiyası Tarixi mənbələrdə Əfqanıstan Türküstanı, Kokça çayının Amudərya ilə birləşməsindən şimal-şərqdən, cənub-qərbə Herat əyalətinə qədər olan uzunluğu təxminən 500 mil (800 km) olan ərazi daxil edilir. Əfqanıstanın şimal sərhədi olan Hindukuşa qədər 114 mil (183 km) də Cənubi Türküstan ərazisi sayılır. Beləliklə, bu əraziyə təxminən 57.000 kvadrat mil (150.000 km2) və ya müasir Əfqanıstan ərazisinin təxminən 2/9 hissəsi daxil edilir. Cənubi Türküstana keçmiş Özbək xanlıqlarının əraziləri də daxildir: Çar vilayəti Akçı xanlığı Andxoy xanlığı Sarı-pul xanlığı Şibirxan xanlığı Bədəxşan xanlığı Bəlx xanlığı Qurzivan xanlığı Darzab xanlığı Künduz xanlığı Meymen xanlığı Hulum xanlığı Etnik tərkibi Cənubi Türküstanın əhalisinin əsas hissəsini özbəklər və türkmənlər təşkil edir. 2018-ci il məlumatlarına görə Əfqanıstan ərazisində 3,843,000 min özbək,1,1 milyon türkmən vardır. Lakin bölgədə xeyli sayda həzaralar, taciklər və puştun da yaşayır. Qədim Bəlx və ya Baktriya, Baqtriya-Margiana arxeoloji kompleksinin ayrılmaz hissəsi idi və hindi-iranlılar tərəfindən işğal edilmişdir. Eramızdan əvvəl V əsrdə Əhəmənilər imperiyasının bir vilayətinə çevrilmiş və daha sonra Selevkilər imperiyasının bir hissəsi olmuşdur. Eramızdan əvvəl təqribən 250-ci ildə Selevkilər dövründə Baktriya hökmdarı I Diodot müstəqilliyini elan etdi. Bununla burada yunan-baktiriya sülaləsinin hökmranlığı başladı. Yunan-baktiriya sülaləsinin hökmranlığı eramızdan əvvəl 126-cı illərə qədər, Parfiya və köçəri tayfaların hücumlarına qədər davam etdi. Bu ildən etibarən yunan-baktriya sülalələrinin tarixi sona çatdı. Bundan sonra Bamyandakı nəhəng heykəllərdə və qayaya həkk olunmuş Xaybaka məbədinin binalarında izlərini qoyan Buddizm dövrü başladı. Bölgə Çingiz xan tərəfindən viran qoyuldu və o vaxtdan bəri əvvəlki inkişaf və çiçəklənmə kimi heç vaxt tam bərpa olunmadı. Monqollardan sonra bölgə Teymurilərə və XVI əsrdən Buxara xanlığına mənsub oldu. Cənubi Türküstan XVIII əsrdə Dürranilər imperiyasının tərkibinə daxil idi. Əvvəlcə ərazi Əhməd-şah Durraninin (1747-1772), ondan sonra oğlu Timur şah Durraninin (1772-1793) Əfqan mülklərinin bir hissəsinə aid olmuşdur. Timur şahın oğullarının arasında davam edən daxili müharibələr, bölgəyə sahib olmağa çalışan müxtəlif özbək tayfa başçılarının müstəqillik əldə etməsinə şərait yaradırdı. 1785-ci ildə Narin dairəsinin əmiri əslən Əndicandan olan Kuvat xan Timur şahın Sind və Pəncabda olan çətinliklərindən istifadə edərək Künduz şəhərini ələ keçirdi. Kuvat xan da Künduz şəhərini ələ keçirdikdən sonra müstəqil dövlət yaratdığını elan etdi. Bunun ardınca digər özbək xanları da müstəqilliklərini elan etdilər. XIX əsr və Əfqan işğalı XIX əsrin ortalarında bütün Cənubi Türküstan Buxara əmirliyinin nəzarəti altında idi. Lakin daimi daxili müharibələr və xarici müdaxilələr bölgədə yerli xanların zəifləməsinə gətirib çıxarırdı. Bölgədə əsas mübarizə yerli sakinlər ilə əfqan tayfaları arasında gedirdi. Əfqanlar bu əraziləri Şimali Əfqanıstan hesab etdiklərindən, buraya sahib olmağa çalışırdılar. Yerli xanlar Buxara əmirliyi tərəfindən dəstəklənirdi. Əfqanlar isə britaniyalılardan kömək alırdı. Xüsusən Əfqanıstan əmiri Dost Məhəmməd xanın dövründə bu müdaxilələr güclənməyə başladı. Əfqanıstanda mərkəzləşmiş dövlət yaratmağa çalışan Dost Məhəmməd xanın rəhbərliyi ilə əfqanlar 1850-ci ildə Bəlx və Taşqurqanı, 1855-ci il Akça daxil olmaqla daha dörd qərb xanlığını əla keçirdilər. Bununla əfqanlar Günduzə təhlükə yaratmağa başladılar. 1859-cu ildə Dost Məhəmməd xan tərəfindən Günduz fəth edildikdən sonra bütün Cənubi Türküstan işğal olundu.Cənubi Türküstan əhalisinin müstəqillik uğrunda mübarizəsi uzun müddət davam etdi. Buxara xanlığı əmiri Müzəffər əfqanlara qarşı mübarizədə yerli əhaliyə dəstək göstərməsinə baxmayaraq, bu mübarizə uğusuzluqla bitdi. Buxara əmirliyi ilə Əfqanıstan höküməti arasında mübarizə əsasən Andxan, Sarı-pul, Şibirxan, Meymenə nəzarət uğrunda gedirdi. Bu mübarizə 1873-cü ildə imzalanmış İngilis-Rusiya müqaviləsi ilə bitdi. Belə ki, Rusiya və Britaniya imperiyaları bütün Cənubi Türküstanı Əfqanıstan ərazisi kimi tanıdı. Əbdürrəhman xanın (1880-1901) sərt siyasəti ilə bu uzaq əyalət bütünlüklə Kabula tabe edildi. Həbibulla xanın taxta çıxmasından sonra Əfqan Türküstanında mərkəzi hakimiyyət yenidən zəiflədi. 1890-cı ildə Kataqan və Bədəxşan Cənubi (Əfqan) Türküstanından ayrıldı və yeni Kataqano-Bədəxşan vilayəti yaradıldı. Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=710016 |
Əfqan Xaşalov | Əfqan Xaşalov (7 iyun 1997, Qazax) — Azərbaycanı təmsil edən sərbəst güləşçi. Əfqan Xaşalov 2014-cü ildə yeniyetmələr arasında Avropa Çempionatının qızıl medalına, yeniyetmələr arasında Dünya Çempionatının isə gümüş medalına sahib olub. Daha sonra Əfqan Xaşalov 2016-cı ildə Fransada gənclər arasında Avropa Çempionatının və 2017-ci ildə Almaniyada gənclər arasında Dünya Çempionatının qalibi oldu. 2017-ci ildə Finlandiyada gənclər arasında Dünya Çempionatını bürünc medalla başa vuran Əfqan Xaşalov 2018-ci ildə İstanbul şəhərində U23 Dünya Çempionatının gümüş medalına sahib oldu.2019-cu ildə Budapeşt şəhərində U23 Dünya Çempionatında bürünc medala sahib olan Əfqan Xaşalov bir il sonra, 2020-ci ildə İstanbul şəhərində Yaşar Doğunun xatirəsinə həsr olunan beynəlxalq turniri də bürünc medalla başa vurdu. Həmin ilin fevralında Roma şəhərində Avropa Çempionatlarında debüt edən Əfqan Xaşalov turniri yeddinci pillədə başa vurdu.Əfqan Xaşalov 2020-ci ilin sentyabr-noyabr aylarında Vətən müharibəsi zamanı Füzuli-Xocavənd-Şuşa istiqamətində gedən hərbi əməliyyatlarda oldu. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24 iyun 2021-ci il tarixli Sərəncamlarına əsasən Əfqan Kamil oğlu Xaşalov "Füzulinin azad olunmasına görə" medalı və "Şuşanın azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi. Müharibə zamanı Əfqan Xaşalov sol gözündən yaralandı. Müharibədən sonra Əfqan Xaşalov 2021-ci ildə Polşanın Varşava şəhərində baş tutan Avropa Çempionatında bürünc medalın sahibi oldu. Həmin il Norveçin Oslo şəhərində Dünya Çempionatlarında debüt edən Əfqan Xaşalov turniri 12-ci pillədə başa vurdu.2022-ci il ərzində Əfqan Xaşalov Bolqarıstan və Polşada baş tutan beynəlxalq turnirlərdə uğurlu nəticələrə imza ata bilmədi. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=793312 |
Əfqan dağsiçanı | Əfqan dağsiçanı (lat. Calomyscus mystax) — gəmiricilər dəstəsinin Kəsəyən dağ siçancıqları fəsiləsinə (lat. Calomyscidae) aid növdür. 1925-ci ildə məşhur sovet zooloqu və ekololoqu Daniel Nikolayeviç Kaşkarov (1878-1941) tərəfindən aşkar edilmişdir. Əsasən Cənub-Şərqi Türkmənistan, Şimali İran və Azərbaycanın cənub ərazilərində yayılmışdır. Tsytsulina, K. 2008. Calomyscus mystax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=538696 |
Əfqan gündəliyi (film, 1988) | Filmdə haqqında danışılan azərbaycanlı oğlanlar naməlumluğa gedirdilər. Onların Əfqanıstanda qulluq etmələri isə uzun müddət hamı üçün sirr olaraq qalırdı. İndi valideynlər övladlarını hərbi xidmətə yola salarkən hərbi komissarlığın qapısı ağzında dayanıb, tələb edirlər: "Bizim uşaqlarımızı qoruyun!" Bu çağırış filmdə Əfqanıstanda həlak olmuş əsgərin dəfnini əks etdirən kadrlarda səslənir. Belə hadisə unudulmur və bağışlanılmır. Filmin heyəti Film üzərində işləyənlər Rejissor: Teymur Bəkirzadə Ssenari müəllifi: Eldar Quliyev, Tatyana Bəkirzadə Operator: Elxan Əliyev Səs operatoru: Akif Nuriyev Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 357-358. Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=179204 |
Əfqan küləyi | Əfqan küləyi – Amu – Dərya çayının yuxarı axarı boyunca cənub – qərb istiqamətində əsən çox tozlu, yerli küləkdir.. Həmçinin bax | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=519305 |
Əfqan mücahidləri | Əfqan mücahidləri (ərəb. مجاهد mujāhid, mujahiddin) — 1979–1992-ci illərdə ƏDR və Əfqanıstanda vətəndaş müharibəsi zamanı vahid üsyançı qüvvəyə çevrilmiş islam ideologiyasına əsaslanan qeyri-nizami silahlı dəstələrin üzvləri. Düşmənlər yerli əhali ilə eyni ənənəvi əfqan geyimlərini (köynəklər, qara gödəkçələr, çalma və ya pakol) geyinirdilər. İdeologiya və strategiyaları Mücahidlərin məfkurəsinin əsas xətti və siyasi platformasın əsas prinsipin elan edilməsi idi: "Vətənini — Əfqanıstanı və imanını — müqəddəs İslamı kafirlərdən qorumaq hər bir əfqanın borcudur". Bütün mömin müsəlmanların müqəddəs İslam bayrağı altında birləşməsi: "… Allahın adı ilə hər bir mömin müsəlmanın vəzifəsi müqəddəs müharibə — Cihaddır, bunun üçün kafirlər öldürülməlidir, yalnız bu zaman o cənnət qapılarına girə bilər". Mücahidlərin ruhani və siyasi liderləri silahlı dəstələrin sıralarında və yerli əhali arasında siyasi təbliğat və təşviqat işlərinə xüsusi diqqət yetirirdilər. Mücahidlərin siyasi partiyaları və xarici sponsorları bu məqsədlərə xeyli vəsait xərcləmişlər. Mücahidlər yerli əhalinin dəstəyi uğrunda təbliğat mübarizəsində qeyd-şərtsiz qələbə qazandı. Mücahidlər təcili döyüş tapşırıqlarının həllinin bir hissəsi olaraq müxtəlif ölçülü qrupların bir hissəsi kimi çıxış etdilər: kiçik mobil hissələr, əhəmiyyətli qruplar və böyük birləşmələr. 1979–1989-cu illər müharibəsi boyu hökumət dairələrində, ordu komandanlığı sıralarında, Dövlət Təhlükəsizliyi Nazirliyi, ƏDR Daxili İşlər Nazirliyi və yerli əhali arasında mücahidlər yaxşı inkişaf etmiş və yaxşı qurulmuş bir kəşfiyyat şəbəkəsinə sahib idi. Mücahid dəstələri coğrafi, partiya, milli, konfessional, qəbilə xüsusiyyətləri əsasında yaradıldı, hərəkətləri yerli sahə komandirlərinin və yerli rəhbərlərin səlahiyyətli komandanlığı tərəfindən əlaqələndirildi və nəzarət edildi, bu da əlaqələndirilmiş və səmərəli şəkildə hərəkət etməyə imkan verdi. Mücahidlərin OKSVA, dövlət hakimiyyəti və ƏDR silahlı qüvvələrinə qarşı silahlı mübarizəsində məqsəd Sovet qoşunlarının geri çəkilməsi və Əfqanıstanda sovet tərəfdarı hökumətin devrilməsi olmuşdur. Döyüş taktikası həyata keçirən mücahidlərin döyüş nəzarətinin əsas prinsipləri bunlar idi: nizami qoşunların üstün qüvvələri ilə birbaşa qarşıdurmaların qarşısını almaq; döyüş mövqelərinin müharibəyə çevirilməməsi, uzun müddət işğal olunmuş ərazilərin birləşdirilməsindən və saxlanılmasından imtina; basmaçılar taktikasının geniş tətbiqi ilə qəfil hücumlar/Silahlı qarşıdurma şərti olaraq üç mərhələyə ayrıldı: Hərəkətsizliyin bir forması olan mütəşəkkil müqavimət, müəyyən nöqtələrin və ərazilərin tutulması, əhali arasında geniş təbliğat kampaniyalarının keçirilməsi və onları öz tərəflərinə çəkmək. Təxribat və terror hücumları, qarnizon və hökumət qoşunlarının postlarına basqınlar, sütunlara hücumlar səbəbindən hərbi əməliyyatların artması. Əsas məqsəd silah, döyüş sursatı və müxtəlif maddi-texniki vasitələrin ələ keçirilməsidir. Düşmənin tam və geniş şəkildə məhv edilməsi. BUR vintovkaları (Li-Metford və Lee-Anfield (Lee-Metford. Mk. I, II, Lee-Enfield Mk I, I *)) — 1890–1905-ci illərdə İngiltərədə istehsal olunan 30 atışlı .303 düym (7.71x56 mm) çaplı tüfənglər; Çin, Misir, SSRİ-də istehsal olunan 7,62 mm-lik Kalaşnikov avtomatı ABŞ avtomatik vintovkaları M-16A1; Almaniya, İsrail, İngiltərə, İsveçdə istehsal olunan avtomatlar Çində istehsal olunan 12,7 mm çaplı DShK ağır pulemyotlar; SSRİ, Çin, Folsknet — İsveçrə, Lants-2 — Almaniya, M72 LAW — ABŞ, Sarpak — Fransa, Piket — İsrail istehsalı olan RPG-2, RPG-7 tank əleyhinə əl qumbaraatanları; Çin, Pakistan və ABŞ-də istehsal olunan 75 mm və 82 mm kalibrli silahlar; minomyotlar — 60 və 82 mm;Hava hücumundan müdafiə Çin, SSRİ, Çexoslovakiyada istehsal olunan ZGU, ZU-25–2, ZU-23–4 zenit qurğuları; Kiçik kalibrli zenit silahları "Erlikon"; Portativ hava hücumundan müdafiə sistemləri MANPADS "Strela-2" — SSRİ, Çin, Misir, "Jewelin", "Bloipipe" — İngiltərə, "Stinger", "Redeye" — ABŞ; Həmçinin bax Qazax mücahidləri Xarici keçidlər Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=607484 |
Əfqan qalası | Ordubad şəhərində orta əsrlər zamanı şəhərin həyatında mühüm rol oynamış bir qala vardır. Şəhərin qərb tərəfində, Dübəndiçayın sağ sahilində yerləşən qala əhali arasında "Əfqan qalası" adı ilə tanınır. Çox da yüksək olmayan təpə üzərində yerləşən qala şərq tərəfdən sıldırım qayalarla məhdudlaşır. Digər tərəflərdə müdafiə məqsədi ilə iri qaya parçalarından hörülmüş müdafiə divarı vardır. Divarın hörgüsündə bərkidici kimi əhəng məhlulundan istifadə edilmişdir. Qala divarının aşınma nəticəsində dağılmasına baxmayaraq bəzi yerlərdə 5 metr hündürlükdə salamat qalmışdır.Qalanın daxilində vaxtilə inşa olunmuş tikintilər tamamilə dağılmış vəziyyətdədir. Bəzi qisimlərdə dördkünc formalı binaların qalıqlarını izləmək mümkündür. Araşdırmalar zamanı qalanın ərazisində son orta əsrlər dövrünə aid şirli və şirsiz keramika məmulatı toplanmışdır. Əldə olunan yerüstü arxeoloji materiallara və qala divarının tikinti texnikasına əsasən Əfqan qalasını XIV-XIX əsrlərə aid etmək olar. | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=501524 |
Əfqan qızı | Şərbət Güla (puşt. شربت ګله, tərcümədə "Şirin su, şərbət" deməkdir. 20 mart 1972, Nəngərhar) — Əfqanıstanlı qadın, 1972-ci ildə doğulub, başqa bir soyadı Bibidir — Şərbət Bibi. Fotosu çəkilən vaxt Sovet İttifaqı Əfqanıstana hücum etdiyinə görə Pakistana qaçıb, qaçqın kimi ora sığınıbmış. Yaşıl gözlü, qırmızı yaylıqlı, düz kameraya baxan gənc qız Qərbdə çoxlu şərhlərə səbəb olub, ictimaiyyət bu fotoya böyük maraq göstərib. Fotonu bir çox cəhətlərinə görə, Leonardo da Vincinin "Mona Liza"sına bənzədirlər və "Birinci Dünyanın Üçüncü Dünyalı Mona Lizası" adlandırırlar. Bu foto günümüzdə Şərq ölkəsində yaşayan, Qərbdə mərhəmət doğuran qaçqın qızların simasına çevrilib. Foto "Əfqan qızı" adıyla 1985-ci ilin iyun ayında National Geographic jurnalının üz qabığında çıxıb. Fotonun tarixçəsi Stiv Makkurinin bir çox məşhur fotoları mövcuddur. Stiv öz fotoları ilə dünyada yetərincə tanınmışdır, ancaq ona ən böyük şöhrəti məhz Şərbət Gülanın fotosu bəxş etdi. 1984-cü ilin sonunda Stiv əfqan qaçqınlarının yerləşdiyi Nazır-Baqx (Pakistan) düşərgəsində olur. Düşərgədə ona qızlar üçün məktəbdə şəkil çəkməyə icazə verilir və o bir neçə şəkillə yanaşı Şərbət Gülanın da fotosunu çəkir. Bu zaman Stivin heç ağlına da gəlmir ki, qızın adını soruşsun. Stiv təsəvvür belə etmirdi ki, bu şəkil sonradan ona nə qədər məşhurluq gətirəcək. 1985-ci ilin iyununda "National Geographic" jurnalının üz qabığında bu şəkil çap olunur. Tezliklə şəkil zamanının ən populyar fotosuna və əfqan xalqının azadlıq mücadiləsinin simvoluna çevrildi. Foto bir çox jurnallarda, açıqcalarda, lövhələrdə və tatularda özünə yer tapır. ABŞ Milli Coğrafiya Cəmiyyətinin rəyinə görə ən yaxşı 100 foto, 2005-ci ildə isə son 40 ilin ən yaxşı 10 jurnal üz qabığı siyahısına daxil oldu. Əfqan qızının axtarışında 1990-cı illərdə jurnalist Stiv Makkuri əfqan qızını tapmaq üçün bir neçə dəfə cəhd etdi, amma bu cəhdlər səmərəsiz oldu. Fotodakı qızın öz şəxsiyyətilə isə ciddi şəkildə 2002-ci ildə maraqlanıblar. 2002-ci ilin yanvar ayında "National Geographic" jurnalından bir komanda Əfqanıstana səfər etdi. O zaman Stiv Nazir-Baqx qaçqın düşərgəsinin tezliklə bağlanacağını öyrənir, oranın sağ qalan sakinlərinin kimliyi haqda araşdırma aparır, sakinlərdən biri Şərbət Gülanın qardaşını tanıyır, onun şəhərinə xəbər göndərməyə nail olur. Bundan sonra bir neçə qadın özlərini məşhur Əfqan qızı kimi təqdim edir. 1984-cü ildə çəkilmiş fotonu görən bir neçə cavan oğlan hətta qızın öz arvadları olduğunu deyirlər. Nəhayət, jurnalın heyəti 30 yaşlarında Şərbət Gülanı Əfqanıstanın ucqar əyalətlərnin birində tapır; o, Pakistandakı qaçqın düşərgəsindən öz doğma ölkəsinə 1992-ci ildə qayıtmışdı. Con Dauqman göz bülluru testi ilə onun kimliyini təsdiq etdi. Güla Əfqanıstanın Cəlalabad və Pakistannın Pişəvər şəhərləri arasında yerləşən bir bölgədə yaşayır. Onun dəqiq yerini Güla və ərinin xahişi ilə Stiv və "National Geographic" gizlin saxlayır.. Şəxsi həyatı Gülanın valideynləri Sovet İttifaqı Əfqanıstanı bombalayanda öldürülüb. O zaman Şərbətin 6 yaşı varmış. Nənəsi, qardaşı, üç bacısıyla birlikdə dağları keçərək Pakistana sığınıb. O, 13 yaşı olanda Rahmat Gül ilə evlənib və 1990-cı illərin ortalarında Əfqanıstandakı kəndinə qayıdıb. Gülanın üç qızı var. Dördüncü qızı uşaq ikən ölüb. Uşaqlarının təhsil alacağına ümid etdiyini deyib. Güla özünü səmimi qəlbdən müsəlman hesab edir. Burka geyinir və naməhrəm jurnalist Stiv ilə görüşməkdən çəkinib. Ondan özünü təhlükəsiz hiss edib-etmədiyini soruşanda cavab verib: "Yox, amma Taliban dövründə həyat daha yaxşı idi. Ən azı sülh və nizam-intizam vardı." Ondan necə sağ qaldığını soruşduqda, "Allahın iradəsilə" — cavabını verib. Şərbətin axtarışı haqda sənədli film çəkilib. "National Geographic" onun şərəfinə Əfqan qızı Fondu yaradıb. Bu fond xeyriyyə təşkilatıdır, məqsədi əfqan qızları və gənc qadınlarının təhsilinə yardımçı olmaqdır. 2008-ci ildə fondun məqsədləri genişlənib və onun adı dəyişilərək Əfqan Uşaq Fondu adlandırılıb. Gülanı tapandan sonra "National Geographic" onun ailəsinin tibbi xərclərini ödəyib. Daha nə arzusu varsa, onun üçün maliyyə ayıra biləcəklərini deyiblər. Şərbət Məkkəyə Həcc ziyarəti səfərinin pulunu istəyib və "National Geographic" onun ziyarət xərclərini ödəyib. Həmçinin bax Stiv Makkari Xarici keçidlər Əfqan qızı – Şərbət Güla Arxivləşdirilib 2015-09-13 at the Wayback Machine Afghan Girl 'Afghan Girl': Taking National Geographic's Most Famous Photo Bir fotonun tarixçəsi – "Əfqan qız" | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=429818 |
Əfqan salatı | Əfqan salatı — Əfqan mətbəxinə məxsusdur. Salatın əsas tərkib hissəsi (inqrediyentlər): xırda doğranmış pomidor, xiyar, soğan, yerkökü, keşniş toxumu, nanə və limon şirəsindən ibarətdir. Duz və istiot da əlavə edilə bilər (ağız dadına görə). Əlavə inqrediyent kimi bəzən şirin bibər, cəfəri, turp, göyərti və s. də istifadə edilir. Həmçinin baxın Şiraz salatı | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=536900 |
Əfqan Əsgərov | Əfqan Hacıağa oğlu Əsgərov (23 sentyabr 1929, Qarabağlı – 13 fevral 2022, Bakı) — Azərbaycan yazıçısı, jurnalist, dramaturq. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi (1989). Təfəkkür Universitetinin jurnalistika professoru. Əfqan Hacıağa oğlu Əsgərov 23 sentyabr 1929-cu ildə Şirvanın Qarabağlılar (indiki Salyan rayonunun Qarabağlı kəndi) kəndində anadan olub. Ağır müharibə illərində orta təhsil almaq imkanından məhrum olmuş, cəmi üç sinif oxusa da ona 8-ci sinfi bitirmək haqqında şəhadətnamə verilmiş və o bir qohumunun məsləhəti ilə tibb texnikumuna daxil olaraq feldşer ixtisasına yiyələnmişdir. Uşaqlıqdan şeir yazmağa böyük həvəsi olan Əfqan Əsgərov Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olub, lakin rektor Abdulla Qarayevin köməyi ilə jurnalistika şöbəsində oxuyub. 1953-cü ildə universiteti bitirdikdən sonra mətbuatda çalışan Ə.Əsgərov jurnalist kimi ilk dəfə "Azərbaycan gəncləri" qəzetində fəaliyyətə başlayıb. Qəzetin səhifələrində bir-birinin ardınca publisistik yazıları, oçerkləri, felyeton və hekayələri, hətta "Poçtalyon" kino-ssenarisi çap edilib. Əfqan Əsgərov eyni zamanda bu qəzetdə elan olunan gənclik mövzusunda səhnə əsəri müsabiqəsində iştirak edərək üçüncü mükafata layiq görülüb. Bundan sonra o, daha bir səhnə əsəri yazıb. Yaradıcılığa hekayələrlə başlayan Əfqan bu ilk səhnə əsərləri ilə şöhrət qazanıb və bir-birinin ardınca yazıçının "Gecikmisən" (1961), "Gözəllik sorağında" (1962), "Sən belə deyilsən" (1963), "Sarı əlcək" (1965) və başqa hekayə topluları nəşr edilib. Bir müddətdən sonra isə Moskvada ali ssenarist kursunda oxuyan Əfqan iki ildən sonra Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında redaktor kimi fəaliyyətini davam etdirib. Kinostudiyanın problemləri ilə bağlı "Kommunist" qəzetində məqalə ilə çıxş edən Əfqan Əsgərovun bu yazısı həmin vaxt Azərbaycan KP MK-nın şöbə müdiri Şıxəli Qurbanovun da iştirak etdiyi müşavirədə müzakirə olunub və Əfqana "Kommunist" qəzetində işləməyi məsləhət görüb. Beləliklə, Əfqan Əsgərov həmin qəzetdə ədəbiyyat şöbəsinin müdiri vəzifəsinə təyin edilib. 1989-cu ildə "Sovet kəndi" qəzetinin redaktoru olub. 1991-ci ildə Ali Sovetin orqanı olan "Həyat" qəzetinin baş redaktoru işləyib. 1 sentyabr 1989-cu ildə "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adına layiq görülüb. Əfqan Əsgərov yazıçı və dramaturq kimi də fəaliyyət göstərib. "Gülyanaq", "Katib", "Həsrət də bir vüsaldır", "Qartal əfsanəsi" romanları, "Dədə Bəhmən" trilogiyası, "Qozbel", "Məhəbbət ətirli qərənfilim", "Dünya gözəlliyindir", "O, daş deyildir" və başqa povestləri onin əsərləri sırasındadır. Dramaturgiya sahəsində də qələmini sınayan Əfqanın "Sarı əlcək", "O mənim oğlumdur", "Dağ seli", "Gülməyən adam" adlı pyesləri respublikanın müxtəlif teatrlarında tamaşaya qoyulub. "Qız atası" komediyası Əfqan Əsgərovun teatrlarda ən çox oynanılan əsərlərindən biri olub. 70-ci illərin başlanğıcında oxucuların qəlbinə geniş şəkildə yol tapmış Əfqan milli həyatın daha qlobal problemlərini əks etdirən romanları ilə nəsrimizi zənginləşdirdi. Əslində o, XX əsr Azərbaycan kəndində baş verən ciddi siyasi və sosial dəyişiklikləri nəsrə gətirdi. Bu məsələlər yazıçının "Dədə Bəhmən" trilogiyasında öz əksini tapmışdır. Trilogiya "Gülyanaq" romanı ilə başlayır. "Gülyanaq" 70-ci illərin ən təsirli, cəmiyyət həyatındakı ziddiyyət və iztirabların geniş lövhəsini özündə əks etdirən romandır. Professor Azad Nəbiyev: "Əfqanın yaradıcılığında tarixi romanlar xüsusi yer tutur. Tarixi roman yazmağın məsuliyyətini yaxşı başa düşən yazıçı Azərbaycan tarixində analitik araşdırılmalar aparmışdır. Bu mənada "Bəy Inal", "Şahlar şahı", "Cənnətməkan" romanlarını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Əfqan Azərbaycan ərazisindəki hökmdarlıq dövrünü, həmin dövrdə azərbaycanlıların adət-ənənəsinin, həyat və məişətinin bu günümüz üçün son dərəcə əhəmiyyətli və maraqlı olan xüsusiyyətlərini öyrənmiş, bir neçə ilin axtarışından sonra trilogiyanın ilk romanı olan "Bəy Inal"ı yazmışdır. Əsər xalqımızın qədim dövr tarixini, dövlətçilik ənənəsini öyrənmək baxımından maraqlı olduğu kimi, Azərbaycan xalqının tarixi taleyini, müxtəlif qonşu ölkələr əhatəsində keşməkeşli taleyini öyrənmək baxımından da bir o qədər əhəmiyyətlidir. Yazıçı haqqında tənqidçi fikirləri… Əfqanın tarixi romanlarının başqa bir cəhətini də qeyd etmək vacibdir. Məlumdur ki, sovetlər dönəmində yaranan bütün bədii ədəbiyyatda şahlara, padşahlara və sultanlara münasibət birmənalı olmamışdı. Əksər nümunələrdə onlar zalım, qaniçən, ədalətsiz insanlar kimi təqdim edilmişdi. Təbii ki, bu da tarixi həqiqətlərin təhrifi idi. Xalqımızın tarixi taleyində ədalətli, ağıllı, mərhəmətli, xalqın yüksəliş və tərəqqisi uğrunda çalışan hökmdarlar da az olmamışdır. Onların bir çoxu yaxşı tərbiyə görmüş, ölkəni ədalətlə idarə etmişdir. Yazıçı bütün bu dəyərlərə söykənərək trilogiyasında ədalətli hökmdarların bədii obrazını yaratmaq üçün bir sıra mühüm tarixi qaynaqlara istinad etmişdir. "Bəy Inal"a olduğu kimi, Xosrov Ənuşirəvan şaha həsr etdiyi "Şahlar şahı" romanı da tarixi həqiqətlərə söykənir. "Şahlar şahı" yazıçının yaradıcılığında özünə xüsusi yer tutan tarixi-əfsanəvi romandır. Əfqan burada tarixi roman janrının yeni hüdudlarını müəyyənləşdirməklə yanaşı, ona eyni zamanda bu mövzuda indiyədək yazılmış əsərlərdən fərqli olaraq tamamilə yeni məzmun gətirmiş, hökmdar-xalq qarşılıqlı əlaqəsi zəminində ədalətli hökmdarın yeni tipini yaratmışdır. Tarixdə bütün sonrakı nəsli Söhrab kimi "türkzadə" adlandırılan Şahlar şahı Xosrov Ənuşirəvan adil, xalqın sevimli övladı, xalqa arxalanan, onun köməyi ilə şahlıq taxıtını qoruyub saxlayan hökmdar kimi oxucuya təqdim edilmişdir. Trilogiyanın Şah Abbasa həsr edilmiş və yaxın macalda işıq üzü görəcək üçüncü kitabında da cənnətməkan Şah Abbasın mənəvi və əxlaqi saflığı, kamil və güclü hökmdar şəxsiyyəti maraqlı üslubda işlənmişdir". Əfqan Əsgərov müharibə mövzusunu da nəsrə gətirən yazıçılardan olub. 60-cı illərin sonunda yazıçı bu mövzunu partizan hərəkatı kontekstində qələmə alıb… Alman faşistlərinə qarşı işğal zonasında — Pskov yaxınlığında həmyerlimiz göyçaylı Ismayıl Əliyevin qəhrəmanlığını geniş bədii epizodlarda qələmə alıb və əsər çap ediləndən sonra geniş marağa səbəb olub. Qəhrəmanın valideynlərinin Müdafiə Nazirliyinə müraciəti nəticəsində İsmayıl Əliyevin sənədləri tapılaraq, təltif edildiyi orden və medallar Azərbaycana göndərilib. Bu romanda yazıçının Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq tarixini əks etdirən əfsanə və rəvayətlərdən də məharətlə bəhrələndiyini qeyd etmək vacibdir. Onun "Qız atası", "Tamah dişi", "Cənnət alması" və başqa səhnə əsərləri yüksək tamaşaçı zövqünə cavab ən yaxşı ədəbi nümunələrdir. Onun qələmə aldığı səhnə əsərlərində bunu görmək olur. Əfqan Əsgərov Milli Qəhrəman Gültəkin Əsgərovanın əmisidir. Mükafatlar. Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi (1989) Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanı (1969) "Təfəkkür" Univeritetinin elmi şurasının qərarı ilə 25 noyabr 2004-cü il qərarı ilə Jurnalistika kafedrası üzrə "Professor" elmi adı verilmişdir. Azərbaycan Milli Yaradıcılıq Akdemiyasının 23 yanvar 1991-ci il tarixli qərarı ilə Azərbaycan Milli Yaradıcılıq Akademiyasın "jurnalistika doktoru" seçilmişdir. Katib romanı 1982-ci ildə Azərbaycan SSR Dövlət mükafatına təqdim olunmuşdur. "Bəy İnal". Roman. Yazıçı, 1989.- 332 s. "Qartal əfsanəsi". Roman. Azərnəşr, 1974.- 359 s. "Gülyanaq". Roman. Gənclik, 1977.-289 s. "Katib". Roman. Yazıçı, 1981.- 377 s. "Həsrət də bir vüsaldır". Roman. Yazıçı, 1984.- 350 s. "Şahlar Şahı". Roman. Mütərcim, 2019.-264 s. "Cənnətməkan". Roman. Mücrü, 2021.-102s.Povestlər: "Dədə Bəhmən" "Məhəbbət ətirli qərənfilim" "Dünya gözəlliyindir", "O, daş deyildir"Hekayə topluları: "Gecikmisən" (1961) "Gözəllik sorağında" (1962) "Sən belə deyilsən" (1963) "Sarı əlcək" (1965)Pyeslər: "Sarı əlcək" "O mənim oğlumdur" "Qız atası" "Gülməyən adam" "Tamah dişi" "Cənnət alması" Filmoqrafiya Bizim Gülbala (film, 1961) Pambığın mexanikləşdirilmiş yığımı (film, 1961) Xarici keçidlər | https://az.wikipedia.org/w/index.php?curid=384319 |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.