id
stringlengths 53
3.58k
| num_docs
int64 1
932
| title
stringlengths 1
142
| intro
stringlengths 1
37.5k
| section_name
stringlengths 0
3.53k
| previous_text
stringlengths 0
54.8k
| question
stringlengths 0
340
| en_gold_section_text
stringlengths 0
76.9k
| gold_section_text
stringlengths 0
147k
| citations
list | citation_urls
list |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q1366602--Ad və mükafat-1
| 1 |
Fərəc Qarayev
|
Qarayev Fərəc Qara oğlu (19 dekabr 1943) — Azərbaycan bəstəkarı, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti (2018), dosent (1982), professor (1998).
|
Ad və mükafat
|
Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi (1982)
"Humay" mükafatı (1999)
Azərbaycan Respublikasının xalq artisti (27 may 2018)
|
[
"“Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi haqqında Əsasnamənin, nazirliyin strukturunun təsdiq edilməsi və aparatının işçilərinin say həddinin müəyyən edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006-cı il 25 may tarixli 413 nömrəli Fərmanında dəyişiklik edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı\nAzərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\nAzərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006-cı il 25 may tarixli 413 nömrəli Fərmanı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2006,...\n08 oktyabr 2022, 17:43"
] |
[
"http://www.president.az"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q1366602--Xarici keçidlər-2
| 1 |
Fərəc Qarayev
|
Qarayev Fərəc Qara oğlu (19 dekabr 1943) — Azərbaycan bəstəkarı, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti (2018), dosent (1982), professor (1998).
|
Xarici keçidlər
|
Prof. Fərəc Qarayev
Kometanın izi-Bonişevskinin həyat səhifələri
https://news.milli.az/culture/22325.html
Həmçinin bax
Qarayevlər
Kateqoriya:Azərbaycan bəstəkarları
Kateqoriya:Azərbaycan kino bəstəkarları
Kateqoriya:Azərbaycan balet bəstəkarları
Kateqoriya:Qarayevlər
Kateqoriya:Professorlar
Kateqoriya:Azərbaycan Respublikasının xalq artistləri
Kateqoriya:SSRİ kişi bəstəkarları
|
[
"- Fərəc müəllim, Moskvaya köçməyiniz hancı şəraitdə baş verdi?\n- 1990-cı illərin əvvəllərində qərara gəldim ki, yolu gənclərə verməliyəm. İstəyirdim ki, ən yaxşı tələbələrimdən biri olan Elmir Mirzəyev mənim assistentim olsun. İşlə əlaqədar Bakıda olmadığım vaxtlarda tələbələrimlə o məşğul olsun. Belə təcrübə mövcuddur. Axı təhsil prosesində fasilə yarananda məzunların səviyyəsinə təsir edir. Bundan başqa professoru olduğum bəstəkarlıq kafedrasının müdiri ilə təhsilin incəliklərinə, tələbələrin dünyagörüşünün formalaşmasına aid fikirlərimiz ziddiyyət təşkil edirdi.\n- Moskva ilə əlaqələriniz yəqin ki, kifayət qədər sıx idi...\n- Bəli. Anam neçə il idi oraya köçmüşdü, artıq yaşlı idi, mənim onun yanında olmağım lazım idi. Moskva konservatoriyasının prorektoru Aleksandr Sergeyeviç Sokolov isə 1995-ci ildən məni orada çalışmağa dəvət edirdi. Nəhayət 2003-cü ildə qərara gəlib Moskva konservatoriyasında çalışmağa başladım. Sokolov təklif edirdi ki, orda daha bir alətşünaslıq kafedrası açım. Amma mən buna ehtiyac olmadığını dedim.\n- Bu illər ərzində paralel olaraq həm Moskvada, həm də Bakıda yaşasanız da Azərbaycanın musiqi mədəniyyətini kənardan müşahidə etmək imkanınız da olub. Hansı qənaətlərə gəlmisiniz?\n- Elə vaxtlar olub ki, hər şeyin o qədər də yaxşı olmadığını düşünmüşəm. Amma musiqi sahəsində istedadlı xalq olmağımız öz sözünü deməyə bilməz. Maraqlı tapıntıları ilə seçilən yaradıcı gənclər az deyil. Məsələn Rostropoviçlər adına 21 nömrəli musiqi məktəbinin məzunlarına ümidim çoxdur. Bizim ən böyük problemimiz Azərbaycan dilində dərsliklərin olmamasıdır. Bu problem dövlət səviyyəsində həll olunmalıdır. Unutmaq olmaz ki, sovet təhsil sistemi bir çox müsbət keyfiyyətlərə malik idi. Keçmiş quruluşdur deyə, ondakı yaxşı cəhətlərin üstündən xətt çəkmək doğru deyil.\n- Bir neçə il öncə sizin rəhbərlik etdiyiniz \"Yeni musiqi\" Müasir Musiqi Cəmiyyəti çox maraqlı layihələr gercəkləşdirirdi. Nəyə görə bu, davamlı olmadı?\n- \"Yeni musiqi\" Cəmiyyətini gözəl musiqişünas Cahangir Səlimxanovla birlikdə yaratmışdıq. Cəmiyyətlə bərabər \"SoNoR\" müasir ansamblı fəaliyyət göstərirdi, eyniadlı festival keçirdik. Təəssüf ki, bir müddətdən sonra maddi problemlər səbəbindən ansambl dağıldı, \"SoNoR\" Müasir Musiqi Festivalı isə ənənəyə çevrilmədi. Musiqiçilər də insandır - uzun müddət heç bir maddi bünövrə olmadan musiqinin inkişafına xidmət edə bilməzlər.\n- Akademik musiqinin inkişafında prodüser, menecer işinin roluna münasibətiniz necədir?\n- Mən yaşca başqa nəsildən olduğum üçün belə fəaliyyət forması tanış deyil. Bununla belə hesab edirəm ki, bacarıqlı prodüserlərin, menecerlərin potensialından istifadə etmək lazımdır. Müasir dövrdə bu, çox lazımlı fəaliyyət sahəsidir. Bu sahədə peşəkar olan insanların keçirdiyi internet-müsabiqələr sayəsində bu gün simfonik musiqi əsərləri fərqli dinləyici auditoriyası qazana bilir. Bizdə isə son dövrdə musiqi festivalları ənənəsi dirçəlməkdədir. Üzeyir Hacıbəyli adına Beynəlxalq Musiqi Festivalı, Qəbələdə Pianoçuların Beynəlxalq Festivalı və s. Bunların hər il baş baş tutmasının özü son dərəcə yaxşı haldı. Amma hər bir festivalın ideyası olmalıdı. Adlarını çəkdiyim musiqi bayramları haqqında isə bunu demək mümkün deyil. Onları festival yox, Azərbaycanın və əcnəbi ölkələrin ən yaxşı musiqiçilərinin iştirak etdiyi konsertlər silsiləsi adlandırmaq daha düzgün olar. Amma məsələn, oktyabrın 31-də start götürəcək \"Zamanla üz-üzə\" layihəsinin dəqiq ideyası var: kamera orkestrinin ifasında klassik, Azərbaycan və müasir bəstəkarlarının musiqisinin təqdimatı. Mən çox şadam ki, Qara Qarayev adına Müasir Musiqi Festivalı yenidən Azərbaycanın mədəni həyatının bir hissəsinə çevriləcək. Gələn ilin aprelində IV festivalın keçrilməsi nəzərdə tutulub. Birinci dəfə bu festival 1986, ikinci dəfə 1989, üçüncü dəfə 1990-cı ildə baş tutub.\n- Fərəc müəllim, sizin yaradıcılığınız teatrla sıx bağlıdı. Bu teatra məhəbbətdən irəli gəlir, yoxsa belə alınır?\n- Belə alınır. \"Azdrama\"da qoyulan \"Pompeyin Qafqaza səyahəti\" və \"Arılar arasında\" tamaşaları hələlik son işlərimdir. İnstumental teatr üçün əsərlərim daha çoxdur. Doğrusu, musiqiçilərin tamaşa qurmasının müəllifi olmaqdan böyük həzz alıram.\n- Həm də ən müxtəlif alətlərin köməyilə...\n- Bu, əsərin ideyasından asılı olur. Məsələn, Amsterdamda ifa olunan üçhissəli əsərdə tardan, mugamın canlı ifasından və \"Qurani-Kərim\"dən bir surənin səsləndirilməsindən istifadə etmişdim. \"Babil qülləsi\" əsərinə isə tar və kamançadan başqa bütün Şərq xalqlarının alətlərini daxil etmişdim. Bu əsərlərin təqdimatı zamanı Möhlət Müslümov, Fəxrəddin Dadaşov, Elşən Mansurovla əməkdaşlıqdan böyük zövq aldım. Onların Avropa səhnəsini fəth etmələrinin şahidi olmaq isə sözlə ifadə oluna bilməyən ruh yüksəkliyi idi.\n\"Pianoçu kimi o qədər də istedadlı olmadığımı aşkarladım\"\n- Qara Qarayev məişətdə necə insan idi? Dahi bəstəkarın oğlunun uşaqlığı necə keçib?\n- Uşaqlığım gün ərzində beş saat royal çalmağı öyrənməklə keçib. Bizim üçün ən qiymətli hədiyyə kitab və musiqi valları idi. Birinci kostyum mənə orta məktəbi bitirəndə alınıb. Atam işləyəndə evdə tam sakitlik yaradırdıq. Onun işləməyi yalnız royal arxasında yeni əsəri üzərində çalışmaqdan ibarət deyildi. Hər yeni əsərə qədər o, xeyli müddət düşünürdü. Atam bizə öyüd-nəsihətlə deyil, şəxsi və yaradıcı keyfiyyətləri nümunəsi ilə tərbiyə verirdi. 12-13 yaşım olanda atamın Rimski-Korsakovun \"Şəhrizad\" əsərini çalması, mənim isə partituraya baxmağım ən parlaq xatirələrimdən biridir.\n- Ağlınız kəsəndən yalnız musiqiçi olmaq istəmisiniz?\n- Evdə həmişə musiqiçiləri gördüyüm, musiqi haqqında söhbətləri eşitdiyim üçün bu, öz-özünə baş verdi. Amma yadıma gəlir ki, 7-8-ci siniflərdə oxuyanda pianoçu kimi o qədər də istedadlı olmadığımı aşkarladım. Atam təhsilimi yarımçıq qoymağı məsləhət görmədi. Dedi ki, musiqi məktəbini bitir, sonra hansı sənəti istəyirəmsə, seçə bilərəm. Tələbə vaxlarmda isə jazzla nəinki maraqlanır, həm də ifa edirdim. Vaqif Sadıxovla birlikdə \"Dostluq\" restoranında çalırdıq.\n\"Dedim, öz əsərlərimi dinləyə bilmirəm, siz qulaq asın, mən gedim gəzişim\"\n- İlk əsərinizi neçə yaşında yazmısınız?\n- Doqquz yaşında. Hansısa mahnıya variasiya idi. Mənim bəstəkar kimi formalaşmağımda atamdan savayı daha iki nəfərin böyük rolu olub - Alfred Şnitke və Edison Denisov. 1978-ci ildə isə musiqi ilə məşğul olmaq mənə mənasız göründü. Fikirləşdim ki, bundan sonra fotojurnalistika ilə məşğul olaram. Dostlarım məsləhət gördülər ki, əsərlərimi Şnitkeyə göstərim. Onun yanına gələndə dedim ki, mən öz əsərlərimi dinləyə bilmirəm, siz qulaq asana qədər mən gedim gəzişim. Qayıdanda o, dedi ki, musiqini atmağıma heç bir səbəb görmür. Edison Denisov isə əsərlərimin dünya səhnələrində səslənməsinə yardım etmiş şəxsdir. Ümumiyyətlə o, çalışırdı ki, gənc bəstəkarları daha geniş dairə tanısın. Mən də bu yolu davam etdirməyə çalışıram. \"Nostalgiya\" Simfoniyasını bu üç insanın xatirəsinə həsr etmişəm.\n- Övladlarınız hansı peşəni seçiblər?\n- Oğlum Əjdər uşaq vaxtı deyirdi ki, babam bəstəkardı, atam bəstəkardı, mən də bəstəkar olacam. Amma sonradan qərara gəldi ki, böyük babası Əbülfəs Qarayev kimi həkim olsun. Bakıda Tibb İnstitutunu bitirəndən sonra beş il təcili yardımda işlədi. 90-cı ilin 20 yanvarında o da növbədə idi. Evə gələndə üst-başı qan içində idi. Qızım Mədinə isə kompüter qrafikası, dizayn üzrə mütəxəssisdi, rəssamlığı da var. İndi isə telefimlər çəkir.\n\"Elita nə ali təhsil deməkdi, nə də maddi zənginlik\"\n- Fərəc müəllim, sizcə cəmiyyətin elit təbəqəsi nə deməkdi?\n- Elita, ziyalı anlayışı Rusiyada meydana gəlib. Təbii ki, Avropada da belə insanlar olub. Amma orda bunu o qədər də qabartmayıblar. Elita nə ali təhsil deməkdi, nə də maddi zənginlik. Bu, daha çox daxili aləmlə bağlı olan bir məsələdi. Bizim cəmiyyətdə quruculuq prosesi gedir. Bu proses spiralvaridi - enmələr də var, yüksəliş də. İndi bu prosesə qiymət vermək çətindir. Mən illərdən bəri simfonik konsertlərə gəldiyini müşahidə etdiyim bir neçə nəfər yaşlı insanı elitar təbəqəyə aid edirəm.\nSamirə Behbudqızı\nMilli.Az\nFərəc Qarayev bacısı Zulya ilə, Leninqrad, 1956-cı il\nQarayevlər ailəsi, Fərəc atası, anası və bacısı ilə, 1950-ci illər\nFərəc Qarayev atası Qara Qarayevlə, 1960-ci illərin sonu\nQarayevlər Fransada qastrolda, Eyfel Qülləsi, 1969-cu il\nAta-oğul Qarayevlər, Bakı, 1970-ci illər\nFərəc Qarayev sonatasının notoqrafiyası ilə\nBir qrup musiqiçi ilə \"Neft Daşları\"nda, Bakı, 1981-ci il\nRusiyalı bəstəkarlarla, 1990-ci illərin əvvəli\n\"TaG\" və \"SoNoR\" ansamblları ilə məşqlər, Bakı, 1996-cı il\nBəstəkar Xəyyam Mirzəzadə ilə, İsveçrə, 90-ci illərin ortası\nVintertur muzeyi, İsveçrə, 1995-ci il\nBakı, 1999-cu il\n\"Məşhər qülləsi\"nin premyerası, Berlin, 2002-ci il\nAzərbaycanlı musiqiçilərlə, Berlin, 2002-ci il\nBerlin, 2002-ci il\nAzərbaycan bayrağı ilə, Nyu-York, 2003-cü il\nPostlüdiyanın premyerasından sonra, Nyu-York, 2003\nNyu-York, 2003-cü il\nV.Polyanski ilə, 2009-cu il\nMilli.Az"
] |
[
"https://news.milli.az/culture/22325.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q467491--Tarix-1
| 1 |
Şəmkir rayonu
|
Şəmkir rayonu — Azərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi vahidi. Azərbaycan Respublikasının şimal-qərbində yerləşir.
Şəmkir rayonu (1991-ci ilədək Şamxor) 1930-cu ildə təşkil olunmuşdur.
|
Tarix
|
Şəmkir toponiminin mənası haqqında müxtəlif mülahizələr mövcuddur. Orta əsr ərəb və fars mənbələrində Şəmkür, türk mənbələrində isə Şəmkür, Şəmkir kimi göstərilmişdir. 1924-cü ildə İstanbulda "Müxtəsər Azərbaycan tarixi" kitabını çap etdirən Zeynaloğlu bu adı aşağıdakı kimi izah etmişdir. Şəms-Günəş-Kür-Tapınan, yəni Günəşə tapınanlar yurdu deməkdir. Dilçi alim Cahangirov isə bu adı "Şamkür", yəni "Kür qırağı" kimi izah etmişdir. Şəmkir erkən orta əsr şəhərlərindəndir. Qədim Şəmkir şəhərinin xarabalıqları Şəmkir çayının sol sahilindədir. Şəhərin qala yerinin sahəsi 20 hektar olmuşdur. Şəhər qala yeri çayın sağ sahilində iki körpü vasitəsilə birləşmişdir. Bu körpünün qalıqları indi də qalmaqdadır. VII əsrin ortalarında Şəmkir ərəblər tərəfindən işğal olundu. Ərəb xəlifəsi Mütəvəkkilin şərəfinə Mütəvəkkilliyə adlandırıldı. Şəhərin adı sonralar özünə qaytarıldı. Şəmkir haqqında yazan bütün tədqiqatçıların yekdil fikri belədir ki, şəhərin çiçəklənmə dövrü IX–XII əsrləri əhatə edir. Bu dövrdə Şəmkir səlcuqlar tərəfindən işğal olundu. X–XII əsrlərdə Şəmkir özünün yüksəliş dövrünü keçirirdi. XII əsrdə Eldəgizlərin hakimiyyəti dövründə Şəmkirə xüsusi diqqət yetirildi. XIII əsrdə monqol işğalçılarına qarşı qanlı döyüş gedən Azərbaycan şəhərlərindən biri Şəmkir olmuşdur. Şəhər əhalisi Bəhram hakimiyyətindən işğalçılara qarşı ciddi müqavimət göstərməyi tələb etmişdir. XVI əsrin əvvəllərindən Şəmkir mahalı Azərbaycanın Zülqədəz tayfa başçısının irsi hakimiyyətinə keçdi. Azərbaycanda xanlıqlar dövründə Şəmkir, Gəncə xanlığının tərkibində olmuşdur. 1803-cü ildə çar qoşunları tərəfindən tutulan Şəmkir Rusiyaya birləşdirildi. 1826–1828-ci illərdə, yəni sonuncu Rusiya-İran müharibəsinin qanlı səhifələrindən biri də Şəmkir yaxınlığında olmuşdur. 1826-cı il sentyabrın 3-də Şəmkir yaxınlığında baş vermiş döyüşdə çar qoşunları İran ordusunu məğlub etdi. XIX əsrin I yarısında çar hökumətinin icazəsi ilə Zaqafqaziyaya köçürülmüş alman kalonistlərindən bir qrupu Şəmkirdə məskunlaşdı. Həmin dövrdən Şamxor Anino adlandırıldı. 1918-ci il yanvarın 8–10-da Şamxor (indiki Şəmkir) stansiyası yaxınlığında Türkiyə cəbhəsindən geri qayıdan Rusiya hərbi hissələri tərk-silah edilmiş və bir çoxu güllələnmişdir. Bu hadisə tarixdə Şamxor hadisəsi kimi yadda qalıb. 1938-ci ildə şəhərin köhnə adı bərpa edildi. 1991-ci ildə isə yenidən Şəmkir şəhəri adlandırılmışdır.//
7 fevral 1991-ci ildə Şamxor şəhəri dəqiqləşdirmə qaydasında Şəmkir şəhəri və müvafiq olaraq Şamxor rayonu Şəmkir rayonu adlandırılmışdır.
|
[
"Azərbaycan Respublikasının Bakı, Gəncə və Sumqayıt şəhərlərinin, Abşeron, Ağdaş, Ağsu, Ağcabədi, Balakən, Bərdə, Beyləqan, Vartaşen, Quba, Qutqaşen, Daşkəsən, İmişli, Yevlax, Kəlbəcər, Kürdəmir, Gədəbəy, Goranboy, Laçın, Lerik, Lənkəran, Mirbəşir, Puşkin, Saatlı, Füzuli, Cəbrayıl və Şamxor rayonlarının, Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Şuşa rayonunun inzibati ərazi bölgüsündə qismən dəyişikliklər edilməsi haqqında\nAZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ALİ SOVETİNİN QƏRARI\nƏhalinin, əmək kollektivlərinin, ictimai təşkilatların və yerli Sovet orqanlarının çoxsaylı xahişlərini nəzərə alaraq Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti qərara alır:\nRespublikanın Bakı, Gəncə və Sumqayıt şəhərlərinin, Abşeron, Ağdaş, Ağsu, Ağcabədi, Balakən, Bərdə, Beyləqan, Vartaşen, Quba, Qutqaşen, Daşkəsən, İmişli, Yevlax, Kəlbəcər, Kürdəmir, Gədəbəy, Goranboy, Laçın, Lerik, Lənkəran, Mirbəşir, Puşkin, Saatlı, Füzuli, Cəbrayıl və Şamxor rayonlarının, Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Şuşa rayonunun inzibati ərazi bölgüsündə aşağıdakı dəyişikliklər edilsin:\nBakı şəhəri üzrə\nNizami rayonunun Keşlə yaşayış massivində yerləşən qəsəbə — Keşlə qəsəbəsi adlandırılsın, şəhər tipli qəsəbələr kateqoriyasına aid edilsin və rayonun yaşayış məntəqələri siyahısına daxil edilsin. Şəhər tipli Keşlə qəsəbəsi mərkəz olmaqla Keşlə qəsəbə Soveti yaradılsın.\nGəncə şəhəri üzrə\nGəncə rayonu Nizami rayonu adlandırılsın.\nSumqayıt şəhəri üzrə\nNasoslu qəsəbəsi Hacı Zeynalabdin qəsəbəsi və müvafiq olaraq Nasoslu qəsəbə Soveti Hacı Zeynalabdin qəsəbə Soveti adlandırılsın.\nAbşeron rayonu üzrə\nAşağı Güzdək qəsəbəsi Ceyranbatan qəsəbə Sovetindən ayrılaraq, həmin qəsəbə mərkəz olmaqla Aşağı Güzdək qəsəbə Soveti yaradılsın.\nFaktiki mövcud olan Pirəkəşkul və Qobustan kəndləri dəqiqləşdirmə qaydasında rayonun yaşayış məntəqələri siyahısına daxil edilsinlər.\nPirəkəşkül kəndi mərkəz olmaqla Pirəkəşkül kənd Soveti yaradılsın. Qobustan kəndi Pirəkəşkül kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nAğdaş rayonu üzrə\nDəhnəxəlil kəndi Yuxarı Qolqəti kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Dəhnəxəlil kənd Soveti yaradılsın. Yuxarı Qolqəti kənd Sovetinin Aşağı Ağcayazı, Yuxarı Ağcayazı kəndləri və Turyançay fəhlə qəsəbəsi Dəhnəxəlil kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nPirkəkə kəndi Qoşaqovaq kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Pirkəkə kənd Soveti yaradılsın. Qoşaqovaq kənd Sovetinin Ərəbocağı kəndi Pirkəkə kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nAğsu rayonu üzrə\nPadarqışlaq kəndi Bico kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Padarqışlaq kənd Soveti yaradılsın.\nAğcabədi rayonu üzrə\nŞaumyankənd kəndi Qaradolaq kəndi və müvafiq olaraq Şaumyankənd kənd Soveti Qaradolaq kənd Soveti, Üzeyirkənd kəndi Avşar kəndi və müvafiq olaraq Üzeyirkənd kənd Soveti Avşar kənd Soveti adlandırılsın.\nBalakən rayonu üzrə\nŞərif kəndinin M. Əzizbəyov adına kolxozun ərazisindəki hissəsi Şərif kənd Sovetindən ayrılaraq Yeni Şərif kəndi adı ilə rayonun yaşayış məntəqələri siyahısına daxil edilsin və həmin kənd mərkəz olmaqla Yeni Şərif kənd Soveti yaradılsın.\nXalatala, Meşəşambul və Şərif kəndlərindən ayrılmış ərazidəki yaşayış məntəqəsi Qabaqçöl adı ilə rayonun yaşayış məntəqələri siyahısına daxil edilsin. Qabaqçöl yaşayış məntəqəsi şəhər tipli qəsəbələr kateqoriyasına aid edilərək, o mərkəz olmaqla Qabaqçöl qəsəbə Soveti yaradılsın.\nBərdə rayonu üzrə\nBabək adına kolxozun ərazisindəki yaşayış məntəqəsi Abadlı kəndi adlandırılsın və rayonun yaşayış məntəqələri siyahısına daxil edilsin. Abadlı kəndi mərkəz olmaqla Abadlı kənd Soveti yaradılsın.\nŞirvanlı kənd Sovetinin Təzəkənd kəndi Uğurbəyli kəndi adlandırılsın.\nBeyləqan rayonu üzrə\nBünyadlı kənd Sovetinin Birinci İmamverdili kəndi — İmamverdili, İkinci İmamverdili kəndi — Qaralılar kəndi adlandırılsın.\nVətağa kəndi dəqiqləşdirilmə qaydasında rayonun yaşayış məntəqələri siyahısına daxil edilsin.\nQaralılar kəndi Bünyadlı kənd Sovetinin tərkibindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Qaralılar kənd Soveti yaradılsın. Bünyadlı kənd Sovetindən İmamverdili və Vətağa kəndləri Qaralılar kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nŞəfəq qəsəbəsi Komsomol kənd Sovetindən Beyləqan şəhər Sovetinin tərkibinə verilsin.\nVartaşen rayonu üzrə\nVartaşen şəhəri Oğuz şəhəri və müvafiq olaraq Vartaşen rayonu Oğuz rayonu, Vardanlı kəndi Kərimli kəndi və müvafiq olaraq Vardanlı kənd Soveti Kərimli kənd Soveti adlandırılsın.\nQuba rayonu üzrə\nSusay kəndi Alpan kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Susay kənd Soveti yaradılsın. Alpan kənd Sovetindən Gəray kəndi Susay kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nFaktiki mövcud olan Aşağı Atuc kəndi rayonun yaşayış məntəqələri siyahısına daxil edilsin.\nAşağı Atuc kəndi mərkəz olmaqla Aşağı Atuc kənd Soveti yaradılsın. Yelenovka kənd Sovetindən Susayqışlaq kəndi Aşağı Atuc kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nİspik kəndi Tüləkəran kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla İspik kənd Soveti yaradılsın.\nFaktiki mövcud olan Çayqışlaq kəndi Zərqava kənd Sovetinin tərkibində rayonun yaşayış məntəqələri siyahısına daxil edilsin.\nQutqaşen rayonu üzrə\nQutqaşen şəhəri Qəbələ şəhəri və müvafiq olaraq Qutqaşen rayonu Qəbələ rayonu adlandırılsın.\nDaşkəsən rayonu üzrə\nQabaqtəpə kənd Sovetinin Şaumyan kəndi Pirverdilər kəndi, Zağalı kənd Sovetinin Xaçbulaq kəndi Xoşbulaq kəndi, Şaumyan kənd Sovetinin Şaumyan kəndi Gurbulaq kəndi və müvafiq olaraq Şaumyan kənd Soveti Gurbulaq kənd Soveti adlandırılsın.\nİmişli rayonu üzrə\n1 May qəsəbə Sovetinin Aşağı Qaragüvəndli və Yuxarı Qaragüvəndli kəndləri faktiki birləşdiyinə görə həmin kəndlər Qaragüvəndli kəndi adlandırılsın.\nQaragüvəndli kəndi 1 May qəsəbə Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Suvorovka kənd Soveti yaradılsın.\nSuvorovka kəndi Poltavka kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Suvorovka kənd Soveti yaradılsın.\nSemyonovka kəndi Qızılkənd və müvafiq olaraq Semyonovka kənd Soveti Qızılkənd kənd Soveti adlandırılsın.\nAğamalılar kəndi Muradxanlı kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Ağamalılar kənd Soveti yaradılsın.\nQaravəlili kəndi Bəcirəvan kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Qaravəlili kənd Soveti yaradılsın. Bəcirəvan kənd Sovetinin Mirili kəndi Qaravəlili kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nQulubəyli kəndi Muradalılı kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Qulubəyli kənd Soveti yaradılsın.\nTelişli kəndi Məmmədli kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Telişli kənd Soveti yaradılsın. Məmmədli kənd Sovetindən Allahmədədli kəndi Telişli kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nGöbəktala kəndi Rəsullu kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Göbəktala kənd Soveti yaradılsın. Rəsullu kənd Sovetinin Şahverdili kəndi Göbəktala kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nOruclu kəndi Ağaməmmədli kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Oruclu kənd Soveti yaradılsın.\nBoşçalılar kəndi Sarıxanlı kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Boşçalılar kənd Soveti yaradılsın.\nYevlax rayonu üzrə\nŞilyan kəndi Ərəş kəndi və müvafiq olaraq Şilyan kənd Soveti Ərəş kənd Soveti adlandırılsın.\nKəlbəcər rayonu üzrə\nŞaplar kəndi Dalqılıclı kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Şaplar kənd Soveti yaradılsın. Dalqılıclı kənd Sovetindən Məmməduşağı kəndi Şaplar kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nDəmirçidam kəndi Seyidlər kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Dəmirçidam kənd Soveti yaradılsın. Seyidlər kənd Sovetindən Qanlıkənd kəndi Dəmirçidam kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nƏli Bayramlı kəndi Zar kənd Sovetinin tərkibindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Əli Bayramlı kənd Soveti yaradılsın. Zar kənd Sovetindən Vəzirxana kəndi Əli Bayramlı kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nYellicə kəndi Keşdək kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Yellicə kənd Soveti yaradılsın. Keşdək kənd Sovetindən Armudlu, Həsənlər, Təkdam, Kaha və Alolar kəndləri Yellicə kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nTaxtabaşı kəndi Başlıbel kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Taxtabaşı kənd Soveti yaradılsın.\nKürdəmir rayonu üzrə\nƏrşəli kəndi Pirili kənd Sovetindən Karrar kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nGədəbəy rayonu üzrə\nNovoqorelovka kəndi Ərtəpə kəndi və müvafiq olaraq Novoqorelovka kənd Soveti Ərtəpə kənd Soveti, Novospasovka kəndi Pirbulaq kəndi, Arıqıran kəndi Çiçəkli kəndi və müvafiq olaraq Arıqıran kənd Soveti Çiçəkli kənd Soveti, Çay Rəsullu kənd Sovetinin Kilsəli kəndi Turşsu kəndi adlandırılsın,\nGoranboy rayonu üzrə\nNizami kəndi Xoylu kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Nizami kənd Soveti yaradılsın.\nNadirkənd kəndi Borsunlu kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Nadirkənd kənd Soveti yaradılsın.\nQırıqlı kəndi Goranlı kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Qırıqlı kənd Soveti yaradılsın. Goranlı kənd Sovetindən. Qarapirimli və Gülməmmədli kəndləri Qırıqlı kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nQaramusalı kəndi Xınalı kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Qaramusalı kənd Soveti yaradılsın. Xınalı kənd Sovetindən Həmənli kəndi Qaramusalı kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nMixaylovka kəndi Baxçakürd kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Mixaylovka kənd Soveti yaradılsın. Baxçakürd kənd Sovetindən Azad kəndi Mixaylovka kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nDəliməmmədli şəhər tipli qəsəbəsinin əvvəlki adı saxlanılmaqla o, rayon tabeli şəhərlər kateqoriyasına aid edilsin. Dəliməmmədli qəsəbə Soveti ləğv edilərək Dəliməmmədli şəhəri mərkəz olmaqla Dəliməmmədli şəhər Soveti yaradılsın.\nQızılhacılı kəndi şəhər tipli qəsəbələr kateqoriyasına aid edilsin. Qızılhacılı kənd Soveti ləğv edilərək Qızılhacılı şəhər tipli qəsəbəsi mərkəz olmaqla Qızılhacılı qəsəbə Soveti yaradılsın.\nLaçın rayonu üzrə\nSəfiyan kəndi Aşağı Fərəcan kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Səfiyan kənd Soveti yaradılsın. Aşağı Fərəcan kənd Sovetindən Suarası, Xanalılar və Türklər kəndləri Səfiyan kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nSadınlar kəndi Hacılar kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Sadınlar kənd Soveti yaradılsın.\nMalxələf kəndi Mığıdərə kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Malxələf kənd Soveti yaradılsın. Mığıdərə kənd Sovetindən Mazutlu və Məlikpəyə kəndləri Malxələf kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nFaktiki mövcud olan Ağalaruşağı kəndi rayonum yaşayış məntəqələri siyahısına daxil edilsin.\nOğuldərə kəndi Qorçu kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Oğuldərə kənd Soveti yaradılsın. Ağalaruşağı kəndi Oğuldərə kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nİrçan kəndi Köhnəkənd kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla İrçan kənd Soveti yaradılsın. Köhnəkənd kənd Sovetindən Xumarta və Çəmbərxaç kəndləri İrçan kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nŞəlvə kənd Sovetinin Zorkeşiş kəndi Hacıxanlı kəndi adlandırılsın. Hacıxanlı kəndi Şəlvə kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Hacıxanlı kənd Soveti yaradılsın. Şəlvə kənd Sovetindən Budaqdərə və Qovuşuq kəndləri Hacıxanlı kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nQuşçu kəndi Mirik kənd Sovetindən ayrılaraq həmin kənd mərkəz olmaqla Quşçu kənd Soveti yaradılsın.\nBozlu kəndi Mirik kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Bozlu kənd Soveti yaradılsın. Mirik kənd Sovetindən Qalaça kəndi Bozlu kənd Soveti tərkibinə verilsin.\nQozlu kəndi Təzəkənd kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Qozlu kənd Soveti yaradılsın. Təzəkənd kənd Sovetindən Fingə kəndi Qozlu kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nArdıclı kəndi Vaqazin kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Ardıclı kənd Soveti yaradılsın. Vaqazin kənd Sovetindən Ağcayazı kəndi Ardıclı kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nArdıclı kəndi Vaqazin kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Ardıclı kənd Soveti yaradılsın. Vaqazin kənd Sovetindən Ağcayazı kəndi Ardıclı kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nFərraş kəndi Vaqazin kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Fərraş kənd Soveti yaradılsın. Vaqazin kənd Sovetindən Nurəddin kəndi Fərraş kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nQarıkaha kənd Sovetinin Qarıkaha və Laçınkənd kəndləri Laçın şəhəri ilə birləşdiyinə görə rayonun yaşayış məntəqələri siyahısından çıxarılsınlar. Qarıkaha kənd Sovetinin mərkəzi Zerti kəndinə keçirilərək həmin kənd Soveti Zerti kənd Soveti adlandırılsın.\nLerik rayonu üzrə\nSiyov kənd Sovetinin İyirminci kəndi Piran kəndi, Vizəzəminkənd Sovetinin 30-cu Kilometr kəndi Hamarmeşə kəndi və 37-ci Kilometr kəndi Peştətük kəndi adlandırılsın.\nLənkəran rayonu üzrə\nSütəmurdov kəndi Gərmətük kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Sütəmurdov kənd Soveti yaradılsın.\nMirbəşir rayonu üzrə\nMirbəşir şəhəri Tərtər şəhəri və müvafiq olaraq Mirbəşir rayonu Tərtər rayonu adlandırılsın.\nPuşkin rayonu üzrə\nPuşkin şəhərinin və Puşkin rayonunun tarixi adları özlərinə qaytarılaraq, Puşkin şəhəri Biləsuvar şəhəri və müvafiq olaraq Puşkin rayonu Biləsuvar rayonu adlandırılsın.\nArxangelovka kəndi Bağbanlar kəndi və müvafiq olaraq Arxangelovka kənd Soveti Bağbanlar kənd Soveti, Novomixaylovka kəndi Zəhmətabad kəndi, Kirovka kənd Sovetindəki Tatyanovka kəndi Aranlı kəndi, Novoqrajdanovka kəndi Çinarlı kəndi, Novotroitskoye kəndi Nəsimi kəndi və müvafiq olaraq Novotroitskoye kənd Soveti Nəsimi kənd Soveti adlandırılsın.\nSaatlı rayonu üzrə\nKirovka kəndi Mircəlal kəndi və müvafiq olaraq Kirovka kənd Soveti Mircəlal kənd Soveti adlandırılsın.\nLeninkənd kənd Sovetinin ərazisində yeni salınmış yaşayış məntəqəsi Yeni Novruzlu kəndi adı ilə, Qaracalar kənd Sovetinin mövcud Seyidoba kəndi dürüstləşdirmə qaydasında rayonun yaşayış məntəqələri siyahısına daxil edilsin,\nFüzuli rayonu üzrə\nHüseynbəyli kəndi dəqiqləşdirmə qaydasında Mirzəcamallı kənd Sovetinin tərkibində rayonun yaşayış məntəqələri siyahısına daxil edilsin.\nCəbrayıl rayonu üzrə\nDəqiqləşdirmə qaydasında Qaracaq, Çələbilər, Söyüdlü və Xanağabulaq kəndləri Dağ Tumas kənd Sovetinin tərkibində, Aşağı Sirik, Yuxarı Nüsüs, Molla Həsənli, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Əsgərxanlı və Quşçular kəndləri Sirik kənd Sovetinin tərkibində, Çapand kəndi Horovlu kənd Sovetinin tərkibində, Yanarxac kəndi Soltanlı kənd Sovetinin tərkibində, Qoşabulaq və hacı İsaqlı kəndləri Şahvəlili kənd Sovetinin tərkibində və Yuxarı Məzrə kəndi Şükürbəyli kənd Sovetinin tərkibində rayonun yaşayış məntəqələri siyahısına daxil edilsinlər.\nQazanzəmi kəndi Dağ Tumas kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Qazanzəmi kənd Soveti yaradılsın. Dağ Tumas kənd Sovetindən Çullu, Dağ Maşanlı, Söyüdlü və Xanağabulaq kəndləri Qazanzəmi kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nMaşanlı kəndi Soltanlı kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Maşanlı kənd Soveti yaradılsın. Soltanlı kənd Sovetindən Alıkeyxalı kəndi Maşanlı kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nSarıcalı kəndi Şükürbəyli kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Sarıcalı kənd Soveti yaradılsın. Şükürbəyli kənd Sovetindən Əmirvarlı və Məzrə kəndləri Sarıcalı kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nÇərəkən kəndi Horovlu kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Çərəkən kənd Soveti yaradılsın. Horovlu kənd Sovetindən Papı və Əfəndilər kəndləri Çərəkən kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nXələfli kəndi Sirik kəndi Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Xələfli kənd Soveti yaradılsın. Sirik kənd Sovetindən Tatar, Kürdlər və Nüsüs kəndləri Xələfli kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nCocuq Mərcanlı kəndi Mehdili kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Cocuq Mərcanlı kənd Soveti yaradılsın.\nŞamxor rayonu üzrə\nŞamxor şəhəri dəqiqləşdirmə qaydasında Şəmkir şəhəri və müvafiq olaraq Şamxor rayonu Şəmkir rayonu adlandırılsın.\nDQMV-nin Şuşa rayonu üzrə\nŞuşa şəhəri Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti tabeliyində olan şəhər kateqoriyasına aid edilsin.\nYuxarı Quşçular kəndi Malıbəyli kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Quşçular kənd Soveti yaradılsın. Malıbəyli kənd. Sovetindən Aşağı Quşçular kəndi Quşçular kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nQeybalı kəndi Xəlfəli kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Qeybalı kənd Soveti yaradılsın. Xəlfəli kənd Sovetindən Laçınlar kəndi Qeybalı kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nFaktiki mövcud olan Nəbilər kəndi Daşaltı kənd Sovetinin tərkibində rayonun yaşayış məntəqələri siyahısına daxil edilsin. Zarıslı kəndi Daşaltı kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Zarıslı kənd Soveti yaradılsın. Daşaltı kənd Sovetindən Nəbilər kəndi Zarıslı kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nYextsahoğ kənd Sovetinin Qanaçtala kəndi Göytala kəndi adlandırılsın. Göytala kəndi Yextsahoğ kənd Sovetindən ayrılaraq, həmin kənd mərkəz olmaqla Göytala kənd Soveti yaradılsın.\nŞırlan kəndi Xanalı kənd Sovetindən ayrılaraq həmin kənd mərkəz olmaqla Şırlan kənd Soveti və Səfixanlar kəndi Xanalı kənd Sovetindən ayrılaraq həmin kənd mərkəz olmaqla Səfixanlar kənd Soveti yaradılsın. Xanalı kənd Sovetindən Çaykənd, Paşalar, Məmişlər və Cəmillər kəndləri Şırlan kənd Sovetinin, Xanlıqpəyə və Allahqulular kəndləri isə Səfixanlar kənd Sovetinin tərkibinə verilsin.\nAzərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri\nE. QAFAROVA\nBakı şəhəri, 7 fevral 1991-ci il.\n№ 54-XII."
] |
[
"http://e-qanun.az/framework/10264"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2285--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
28 yanvar
|
27 yanvar — Qriqorian təqvimi ilə ilin 28-ci günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1923 — "Azərbaycan" ədəbiyyat jurnalı nəşr olunub.
1992 — Qarabağ müharibəsi: Şuşa yaxınlığında Mi-8 helikopteri erməni terrorçuları tərəfindən vurulub.
|
[
"Bakı - APA. Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Dağlıq Qarabağda mülki əhaliyə qarşı törətdiyi növbəti terror hadisəsindən 23 il ötür.\nAPA-nın xəbərinə görə, 1992-ci il yanvarın 28-də Ağdamdan Şuşaya uçan \"Mİ-8\" mülki vertolyotu ermənilər tərəfindən Xankəndi istiqamətindən qumbaraatanla vurulub.\nTerror hadisəsi Şuşanın Xəlfəli kəndi yaxınlığında baş verib. Hadisə nəticəsində əksəriyyəti qadın və uşaqlardan ibarət 41 sərnişin və 3 ekipaj üzvü, ümumilikdə 44 nəfər həlak olub.\nXatırladaq ki, bu hadisədən iki ay əvvəl - 20 noyabr 1991-ci ildə ermənilərin Xocavənd rayonunun Qarakənd kəndi yaxınlığında \"Mİ-8\" vertolyotunu atəşə tutması nəticəsində Azərbaycanın bir çox dövlət xadimləri və jurnalistlər həlak olublar. Həlak olanlar arasında dövlət katibi Tofiq İsmayılov, baş prokuror İsmət Qayıbov, dövlət müşaviri, sabiq daxili işlər naziri Məhəmməd Əsədov, millət vəkilləri Vaqif Cəfərov, Vəli Məmmədov, baş nazirin müavini Zülfü Hacıyev, Prezident Aparatının şöbə müdiri, jurnalist Osman Mirzəyev, Qazaxıstan daxili işlər nazirinin müavini Sanlal Serikov, Azərbaycan Dövlət Televiziyasının jurnalisti Alı Mustafayev də olub. Ümumilikdə qəza nəticəsində 22 nəfər həlak olub.\n- 31/01/2015 Əli Əhmədov: “Ermənistan beynəlxalq təşkilatların çıxardığı qərarlara əhəmiyyət vermir” - VİDEO\n- 30/01/2015 Ermənilərin Həsən Həsənovu öldürməsi, Dilqəm Əsgərov və Şahbaz Quliyevi girov götürməsi faktı ilə bağlı cinayət işi başlanıb - VİDEO\n- 30/01/2015 Ceyms Uorlik: “Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zonasında pilotsuz uçuş aparatından istifadə edilməsi təxribatdır”\n- 30/01/2015 Ermənilərin girov götürdüyü Şahbaz Quliyev, Dilqəm Əsgərov və qətlə yetirilən Həsən Həsənovla bağlı Avropa Məhkəməsinə müraciət olunub - FOTO - VİDEO\n- 29/01/2015 Avropa Şurasının baş katibi: “”Dondurulmuş” münaqişələr olan bölgələr insan haqlarının qorunması baxımından qara dəliklərdir”\n- 29/01/2015 Erməni girovluğunda olan Şahbaz Quliyev və Dilgəm Əsgərovun vəkilləri apellyasiya şikayəti veriblər\n- 29/01/2015 Prezident: “Fransa Dağlıq Qarabağ probleminin həlli üçün səylərini davam etdirəcək”\n- 29/01/2015 AŞPA-da Dilqəm Əsgərov və Şahbaz Quliyevin ədalətli mühakimə hüququnun təmin edilməsinə dair qətnamə layihəsi hazırlanıb\n- 28/01/2015 Britaniya hökuməti Dilqəm Əsgərov və Şahbaz Quliyev üzərində keçirilmiş məhkəmənin qərarını tanımır - VİDEO\n- 28/01/2015 Serj Sarkisyanın hərbi cinayətkar kimi tanınması üçün 100 min səsin toplanmasına başlanıb - VİDEO\n- 28/01/2015 Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi: Ermənilər atəşkəsi 113 dəfə pozub\n- 28/01/2015 Ermənilərin Şuşada içərisində qadın və uşaqlar olan vertolyotu vurmasından 23 il ötür\n- 27/01/2015 Həmsədrlər Azərbaycan və Ermənistan qoşunlarının təmas xəttində baş verən son toqquşmalarla bağlı narahatlıqlarını ifadə ediblər\n- 27/01/2015 ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri Ermənistanı və Azərbaycanı atəşkəsə tam əməl etməyə çağırıb\n- 27/01/2015 Azərbaycanın xarici işlər naziri Krakovda ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri ilə görüşüb\n- 27/01/2015 Erməni girovluğunda olan Şahbaz Quliyev uydurma “məhkəmə”nin “hökm”ündən şikayət verəcək\n- 27/01/2015 Cavad Zərif: “İran Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin beynəlxalq hüquq normaları əsasında həllinə ümid edir”\n- 27/01/2015 Ermənistanın müdafiə naziri Dağlıq Qarabağda vurulan helikopterin kursdan çıxdığını etiraf edib\n- 26/01/2015 AŞ Nazirlər Komitəsinin sədri Dilqəm Əsgərov və Şahbaz Quliyevin Dağlıq Qarabağda girov götürülməsi barədə məlumatı olmadığını açıqlayıb\n- 26/01/2015 Azərbaycan XİN: Bütün məsuliyyət Ermənistanın üzərinə düşür\n- 26/01/2015 Türkiyə səfiri Azərbaycan əsgərlərinin şəhid olması ilə əlaqədar başsağlığı verib\n- 26/01/2015 Daşaltı əməliyyatından 23 il ötür\n- 24/01/2015 Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasının iclası keçirilib - FOTO\n- 24/01/2015 Azərbaycanın Dövlət Komissiyası: İtkin düşmüş 31 nəfərin işğal olunmuş ərazilərdə sağ qaldığı, əsir-girov götürüldüyü ehtimalı var - VİDEO\n- 24/01/2015 Dövlət Komissiyası: Dilqəm Əsgərov və Şahbaz Quliyevlə bağlı “məhkəmə” qərarının heç bir hüquqi əsası yoxdur\n- 23/01/2015 Azərbaycan XİN rəhbəri yanvarın 27-də Krakovda ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri ilə görüşəcək\n- 23/01/2015 Ceyms Uorlik Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinə müraciət edib\n- 23/01/2015 Anjey Kaspşik: “Qoşunların təmas xəttində baş verənlərdən narahatıq”\n- 23/01/2015 Finlandiya XİN: Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün lazım olan elementlər artıq mövcuddur\n- 23/01/2015 Paskal Monye: “ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri danışıqların bərpasına çalışırlar”\n- 22/01/2015 Azərbaycan prezidenti: “Bir münaqişə həll edilmirsə və uzanırsa, başqa münaqişələrə səbəb olur” - VİDEO\n- 22/01/2015 Cəmil Çiçək: “Azərbaycan torpaqlarının işğal altında qalması qəbul edilməzdir” - VİDEO\n- 21/01/2015 Merkel: “Son vaxtlar Ermənistan və Azərbaycan qoşunlarının təmas xəttində atəşkəsin tez-tez pozulmasından təəssüflənirik”\n- 21/01/2015 Azərbaycan prezidenti: “Ermənistan mövcud “status-kvo” vəziyyətini saxlamaqda maraqlıdır”\n- 21/01/2015 Nüfuzlu Avropa təşkilatı Qarabağın işğalına son qoyulmasını tələb edir\n- 21/01/2015 Derek Hoqan: “ABŞ prezidentlər səviyyəsində danışıqların bərpa olunmasını istəyir”\n- 21/01/2015 Azərbaycan XİN: “Azadlıq Radiosu”nun əməkdaşının işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərinə səfəri qanunsuzdur\n- 21/01/2015 Sergey Lavrov: “Dilqəm Əsgərovun məsələsi erməni tərəfi ilə müzakirə olunacaq” - VİDEO\n- 21/01/2015 Qazaxıstandakı mobil operatorun Dağlıq Qarabağla qanunsuz mobil rabitə əlaqəsi yaratdığı məlum olub\n- 20/01/2015 XİN: “Nur Telecom” şirkətinin Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində qeyri-qanuni fəaliyyət göstərən şirkətlə rouminq razılaşması dayandırılıb"
] |
[
"http://www.az.baku-art.com/az/azerbaycan-jurnalin-n-ilk-say-n-n-ish-q-uz-gord-y-tarixden-98-il-t-r"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2299--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
7 dekabr
|
7 dekabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 341-ci günü (uzun illərdə 342-ci).
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1919 — Bakıda Azərbaycan İstiqlal Muzeyi açılıb.
|
[
"|\n|\n|\n|\n|\n|\n|\n|\n|\n|\nMüəssisələr siyahısı\nMuzeylər\n|\n|\n|\n|\nAzərbaycan İstiqlal Muzeyi\n|\n|\n|\n|\n|\n|\n|\n||\n||\n|\nAzərbaycan İstiqlal Muzeyi 1991-ci il yanvarın 9-da yaradılıb. O vaxt muzeyin cəmi 7000 eksponatı olub. Kollektivin birgə səyi və axtarışları sayəsində hazırda bu göstərici 20 000 eksponatdan artıqdır. Muzeyin əsas vəzifəsi qədim zamanlardan bu günədək Azərbaycan xalqının milli-azadlıq hərəkatını işıqlandırmışdır.\nMuzeyin ekspozisiyası 6 zalda nümayiş etdirilir :\n1 zal Azərbaycanın qədim zamanlardan XIX əsrə gədər olan tarıxı göstərilir.\n2 zal Azərbaycanın tarixinin XIX əsrin ikinci yarısı və XX əsrin əvvəlləri dövrü əks etdirilir.\n3 zal XX əsrin birinci yarısında Cənubi Azərbaycanda olan milli-azadlıq hərəkatları göstərilir.\n4 zal Azərbaycanın repressiya illərində və Böyük Vətən Müharıbısi illərindəki tarixi nümayiş olunur.\n5zal XX əsrin axırlarında Azərbaycanda mill-azadlıq hərəkatına, Qarabağ müharibəsində həsr dilib.\n6 zal Müstəqil Azərbaycan Respublikasının tarixi və ümummilli lider Heydər Əliyevin fəaliyyəti əks etdirilir.\nAzərbaycan İstiqlal Muzeyində rəsm və heykəltaraşlıq əsərləri,xəritələr,şəkillər,kitablr, pul əskinazları və başqa eksponatlar nümayiş etdirilir. Muzeyin ekspozisiyasında müxtəlif tarixi hadisılırı aid maraqlı tematik sırgilər və tədbirlər keçirilir.\n|\n|\nÜnvan: Neftçilər prospekti, 123a\nTelefon: (+994 12) 493-30-17, 598-43-94\nİş vaxtı: 09.00 - 18.00\nÇərşənbə axşamı - bazar günləri\n|\n|\n|\n|\n|\n|\n|\n|\n|\n||\n||\n|\n|\n|\n|\n|"
] |
[
"https://web.archive.org/web/20160304072122/http://www.bakulife.az/catalog.php?lang=az&pt2=12&nid=125"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2301--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 2 |
8 dekabr
|
8 dekabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 342-ci günü (uzun illərdə 343-cü).
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
2004 — "Neftçi" və "Xəzər Lənkəran" arasında ilk "Böyük Oyun" futbol derbisi keçmişdir.
2006 — Şahdağ Milli Parkı yaradılmışdır.
2020 — YAŞAT Fondu təsis edilib.
|
[
"Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2020-ci il\n8 dekabr tarixli\nFərmanı ilə təsdiq edilmişdir\n1. Ümumi müddəalar\n1.1. Bu Qayda Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün müdafiəsi ilə əlaqədar yaralananların və şəhid ailələrinin təminatına dəstək fondunun (“YAŞAT” Fondu) (bundan sonra – Fond) vəsaitinin formalaşdırılması, idarə olunması və həmin vəsaitdən istifadə ilə bağlı münasibətləri tənzimləyir.\n1.2. Fondun məqsədi “Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün müdafiəsi ilə əlaqədar yaralananların və şəhid ailələrinin təminatına dəstək fondunun (“YAŞAT” Fondu) yaradılması haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2020-ci il 8 dekabr tarixli Fərmanının 3.1-ci bəndində qeyd olunan şəxslərin (bundan sonra – şəxs) sosial müdafiəsi sahəsində dövlətin həyata keçirdiyi tədbirlərə əlavə dəstək verilməsidir.\n1.3. Fondun vəsaitinin sərəncamçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyidir (bundan sonra – Dövlət Agentliyi).\n2. Fondun vəsaitinin formalaşdırılması və ondan istifadə\n2.1. Fondun vəsaiti aşağıdakı mənbələr hesabına formalaşdırılır:\n2.1.1. fiziki və hüquqi şəxslərin könüllü olaraq maliyyə vəsaiti şəklində verdiyi yardımlar (ianələr);\n2.1.2. qanunla qadağan olunmayan digər mənbələr.\n2.2. Fondun vəsaitinin toplanması və ondan təyinatı üzrə istifadə edilməsi məqsədilə bank hesabı açılır.\n2.3. Fondun vəsaiti Azərbaycan manatı ilə və xarici valyutalarla formalaşdırılır.\n2.4. Maliyyə vəsaiti şəklində verilən yardımların (ianələrin) Fond tərəfindən toplanılması aşağıdakı üsullarla həyata keçirilir:\n2.4.1. onlayn qaydada – fiziki və hüquqi şəxslərin Fondun rəsmi internet səhifəsi və elektron ödəniş sistemləri üzərindən etdikləri ödənişlər;\n2.4.2. SMS vasitəsilə – fiziki və hüquqi şəxslərin Fondun qısa nömrəsinə SMS göndərməklə etdikləri ödənişlər;\n2.4.3. bank köçürməsi vasitəsilə – Fondun bank hesabına fiziki və hüquqi şəxslərin banklar və pulköçürmə sistemləri vasitəsilə etdikləri ödənişlər;\n2.4.4. terminal vasitəsilə – fiziki və hüquqi şəxslərin xüsusi ödəmə terminalları vasitəsilə etdikləri ödənişlər;\n2.4.5. qanunla qadağan olunmayan digər ödəniş vasitələrindən istifadə etməklə edilən ödənişlər.\n2.5. Fondun vəsaitindən aşağıdakı istiqamətlərdə istifadə olunur:\n2.5.1. şəhid ailəsi statusu alana və ya əlilliyi müəyyən edilənədək götürülən istehlak kreditlərinin və digər borc öhdəliklərinin qarşılanması;\n2.5.2. müalicə və psixoloji dəstək xərclərinin ödənilməsi;\n2.5.3. təhsil almasına, habelə əlavə təhsilinə, peşə hazırlığının artırılmasına, eləcə də yaradıcı potensialının inkişafına kömək edilməsi ilə bağlı xərclərin ödənilməsi;\n2.5.4. məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması;\n2.5.5. Himayəçilik Şurasının müəyyən etdiyi digər istiqamətlər.\n2.6. Fondun vəsaiti bu Qaydanın 2.5-ci bəndində nəzərdə tutulmayan istiqamətlərdə istifadə edilə bilməz.\n3. Müraciətlərin qəbulu və ehtiyacların prioritetləşdirilməsi\n3.1. Fond tərəfindən şəxsə əlavə dəstək onun müraciəti əsasında göstərilir.\n3.2. Şəxsin müraciəti elektron qaydada Fondun rəsmi internet səhifəsi üzərindən qəbul edilir. Müraciətlərin elektron qaydada formalaşdırılması ilə bağlı könüllülər müraciət edən şəxsə yardım göstərirlər.\n3.3. Fonda edilən müraciətlər, ehtiyacların prioritetliyi nəzərə alınmaqla, Dövlət Agentliyinin bu məqsədlə yaratdığı informasiya sistemində növbəlilik prinsipi ilə sıralanır. Ehtiyacların prioritetliyi müvafiq dövlət orqanlarından (qurumlarından) və müraciət edən şəxsdən əldə edilmiş məlumatlar nəzərə alınmaqla, aşağıdakı meyarlar əsasında Dövlət Agentliyinin müəyyən etdiyi əmsallara uyğun olaraq qiymətləndirilir:\n3.3.1. bu Qaydanın 2.5-ci bəndinə müvafiq ehtiyac istiqaməti;\n3.3.2. müraciətin ilkin və ya təkrar olması;\n3.3.3. müraciət edən şəxsin maddi vəziyyəti, orta aylıq gəliri;\n3.3.4. himayəsində azyaşlı uşağın olması;\n3.3.5. ailədə əmək qabiliyyətli şəxslərin sayı;\n3.3.6. Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün müdafiəsi ilə əlaqədar dövlət təltiflərinin olması;\n3.3.7. dövlət tərəfindən digər dəstək tədbirlərinin göstərilməsi.\n4. Müraciətlərə baxılma qaydası və dəstək göstərilməsi müddəti\n4.1. Dövlət Agentliyi daxil olan müraciətlərə “Vətəndaşların müraciətləri haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olaraq baxır və nəticəsi barədə müraciət edən şəxsə bildiriş göndərir.\n4.2. Şəxsə dəstək göstərilməsi barədə qərar qəbul edildikdən sonra 10 iş günü müddətində maliyyə yardımı müraciət edən şəxsə bank vasitəsilə təqdim olunur.\n4.3. Eyni müraciətlə bağlı Fondun vəsaiti hesabına və ya müvafiq dövlət orqanının (qurumunun) əvvəllər yardım etdiyi, habelə müraciətdə göstərilən dəstəyin verilməsi üçün Fondun balansında kifayət qədər vəsait olmadığı hallarda, müraciət edən şəxsin razılığı ilə alternativ maliyyələşdirmə üsulu tətbiq olunur. Alternativ maliyyələşdirmə üçün şəxsin müraciəti Fondun rəsmi internet səhifəsində yerləşdirilir və onun fiziki və ya hüquqi şəxslər tərəfindən maliyyələşdirilməsinə imkan yaradılır.\n5. Fondun vəsaitinin formalaşdırılmasına və ondan istifadəyə nəzarət\n5.1. Fondun vəsaitinin formalaşdırılmasına və idarə olunmasına ümumi nəzarəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yaratdığı Himayəçilik Şurası həyata keçirir. Himayəçilik Şurası Dövlət Agentliyinin təklifləri əsasında Fondun xərc istiqamətlərini müəyyən edir;\n5.2. Dövlət Agentliyi:\n5.2.1. Fonda daxil olan vəsaitin xərclənməsi istiqamətlərinə dair təkliflərini Himayəçilik Şurasına təqdim edir.\n5.2.2. Himayəçilik Şurasının qərarına əsasən Fondun vəsaitinin idarə edilməsi ilə bağlı cəlb edilmiş kənar auditor yoxlamalarının keçirilməsinə lazımi şərait yaradır;\n5.2.3. Fondun vəsaitinin idarə edilməsinə dair yarımillik və illik hesabatları, eləcə də digər zəruri məlumatları Himayəçilik Şurasına təqdim edir."
] |
[
"https://www.azerbaycan24.com/en/third-bison-cub-born-in-shahdag-national-park/"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2382--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
14 dekabr
|
14 dekabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 348-ci günü (uzun illərdə 349-cu).
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1928 — Bakı Zooloji Parkı təsis edilib.
2015 — Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti və Xarici Kəşfiyyat Xidməti təsis edilib.Azərbaycan Respublikasının Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin və Azərbaycan Respublikasının Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin yaradılması haqqında AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN FƏRMANI
2016 — Buta Airways təsis olunub.
|
[
"Azərbaycan Respublikasının Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin və Azərbaycan Respublikasının Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin yaradılması haqqında\nAZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN FƏRMANI\nAzərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 7-ci bəndini rəhbər tutaraq, Azərbaycan Respublikasında xüsusi xidmət orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyini artırmaq və dövlət idarəetmə strukturunu təkmilləşdirmək məqsədi ilə qərara alıram:\n1. Azərbaycan Respublikası Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin əsasında Azərbaycan Respublikasının Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti və Azərbaycan Respublikasının Xarici Kəşfiyyat Xidməti yaradılsın.\n2. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinə və Azərbaycan Respublikasının Xarici Kəşfiyyat Xidmətinə tapşırılsın ki, əsasnamələrinin layihələrini, strukturları və işçilərinin say tərkibi barədə təkliflərini bir ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsinlər.\n3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti:\n3.1. Azərbaycan Respublikasının 2015-ci il və 2016-cı il dövlət büdcələrində Azərbaycan Respublikasının Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi üçün nəzərdə tutulmuş vəsait çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin və Azərbaycan Respublikasının Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin 2015-ci və 2016-cı illərdə fəaliyyətinin maliyyələşməsini təmin etsin;\n3.2. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin və Azərbaycan Respublikasının Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin fəaliyyətinin təşkili üçün maddi-texniki təminatı ilə bağlı məsələləri həll etsin;\n3.3. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktlarının bu Fərmana uyğunlaşdırılması ilə bağlı təkliflərini bir ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n3.4. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin normativ hüquqi aktlarının bu Fərmana uyğunlaşdırılmasını bir ay müddətində təmin edib Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n3.5. mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Fərmana uyğunlaşdırılmasını nəzarətdə saxlasın və bunun icrası barədə beş ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n3.6. bu Fərmandan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.\n4. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının və normativ xarakterli aktların bu Fərmana uyğunlaşdırılmasını təmin edib Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə məlumat versin.\nİlham ƏLİYEV,\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 14 dekabr 2015-ci il\n№ 706"
] |
[
"https://archive.is/iqvy4"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2705--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
24 dekabr
|
24 dekabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 358-ci günü (uzun illərdə 359-cu).
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1989 — "Azadlıq" qəzeti ilk dəfə nəşr olunub.
2008 — Bakıda Ağ Şəhər layihəsinin təməlqoyma mərasimi baş tutmuşdur.
|
[
"Bu gün, dekabrın 24-də Azərbaycanın müstəqillik dövrününün ilk müstəqil qəzeti “Azadlıq” qəzetinin ilk nömrəsinin çapından 31 il keçir.\nİlk nömrəsi 1989-cu il dekabrın 24-də Nəcəf Nəcəfovun redaktorluğu ilə çap olunan “Azadlıq” qəzeti tez bir zamanda ölkədə sovet mətbuatının yalançı simasını ifşa edib. Sovet rəhbərləri barədə dərc edilən tənqidi məqalələr insanların rejimə qarşı mübarizə əhval-ruhiyyəsini daha da artırıb.\nSovet dönəmində senzura bir çox ifşaedici məqalələrin çapını qadağan edib, qəzetin səhifəsindən çıxarıb, bu səbəbdən bəzən qəzetin bir səhifəsi senzuraya etiraz olaraq ağ buraxılıb. Nəşrin baş redaktoru daxil olmaqla jurnalistlər bir qayda olaraq təqib və təzyiqlərə məruz qalıb.\nMüstəqillik dövründə də təzyiqlər qəzetdən və əməkdaşlarından yan keçməyib. Qəzetin baş redaktoru, onun müavinləri həbs edilib. Bir çox jurnalistlər naməlum şəxslər və ya qurumlar tərəfindən oğurlanaraq işgəncələrə məruz qalıb.\nNəhayət, 2016-cı ilin sentyabrın 5-də qəzetin çapı dayandırılıb.\n“Azadlıq\" qəzetinin redaktoru Rövşən Hacıyev Amerikanın Səsinə müsahibəsində bildirib ki, hazırda qəzetin sayt variantı fəaliyyətdədir, o da qənaətbəxş şəkildə işləmir.\n“Çünki qəzet bağlanandan sonra əməkdaşlar maliyyə problemi üzündən dağıldılar. Hazırda qəzetin əməkdaşları qalmayıb. Yalnız xaricə mühacirətə getmiş bəzi əməkdaşlarımızın sayəsində saytda yenilənmələr olur,” o qeyd edib.\nRedaktorun sözlərinə görə, qəzet daim təzyiqlər altında olub.\nQəzetin çoxsaylı əməkdaşları təzyiqlər nəticəsində mühacirətə gedib. Əməkdaşları oğurlanaraq işgəncələrə məruz qalıb. Həbs edilənlər olub. Qəzetin baş redaktoru Qənimət Zahid, onun qardaşı Mirzə Sakit həbsdə olub. Qəzetlə əməkdaşlıq edən Elçin İsmayıllı indi də həbsdədir. Bir qədər əvvəl qəzetin əməkdaşı Ziya həbsdən azad edilib. Məşhur “Zeytun bağları” reportajına görə müxbir Aqil Xəlil təqib və təzyiqlərə məruz qalıb.\n“Bu və ya digər şəkildə qəzetin təzyiqlə üzləşməyən əməkdaşı olmayıb. Qəzetin çoxsaylı əməkdaşları təzyiqlər nəticəsində mühacirətə gedib. Əməkdaşları oğurlanaraq işgəncələrə məruz qalıb. Həbs edilənlər olub. Qəzetin baş redaktoru Qənimət Zahid, onun qardaşı Mirzə Sakit həbsdə olub. Qəzetlə əməkdaşlıq edən Elçin İsmayıllı indi də həbsdədir. Bir qədər əvvəl qəzetin əməkdaşı Ziya həbsdən azad edilib. Məşhur “Zeytun bağları” reportajına görə, müxbir Aqil Xəlil təqib və təzyiqlərə məruz qalıb. Oğurlanıb, istintaqa cəlb edilib və nəhayət məcbur olub mühacirətə gedib. Qəzetin əməkdaşı Fikrət Hüseynli oğurlanıb, təzyiqlərlə üzləşib, bıçaqlanıb, nəhayət mühacirətə gedib. Müxbir Ramin Deko oğurlanmışdı. Seymur Həzi oğurlanıb döyülmüşdü, sonra həbsə məhkum edildi. Bundan başqa Bahəddin Həziyev təzyiqlərlə üzləşmişdi, oğurlanıb ayaqlarının üzərindən avtomobil sürülüb. Bir sözlə təzyiqlərlə üzləşməyən qəzet əməkdaşı demək olar ki, olmayıb. Bu gün baş redaktor Qənimət Zahid, baş redaktorun birinci müavini Rahim Hacıyev, baş redaktorun müavini Alı Rza, jurnalistlər Xəyal Babayev, Könül Babayeva, Aqil Xəlil, Mirzə Sakit, Fikrət Hüseynli, qəzetin fotoqrafı Tariyel Zahidov və başqaları mühacirət həyatı yaşayır,” Hacıyev qeyd edib.\nQəzet bütün dövrlərdə ölkədə ən çox tirajla nəşr olunan çap mediası olub.\n“Buna baxmayaraq QASİD dövlət firması qəzetin satışından əldə edilən vəsaiti qəzetin redaksiyasına köçürməkdən imtina etdi və bu gün də borclarını qaytarmır,” redaktor deyib.\nRövşən Hacıyev indiki dövrdə qəzetin çap versiyasının bərpasını mümkün saymır.\n“Ölkədə azad sözə, tənqidi fikrə münasibt hamıya bəllidir. İnanmıram ki, “Azadlq” qəzetinin çap versiyasının bərpasını siyasi rejim sinirə bilsin. Hesab edirəm ki, nə qəzetin çapına, nə də əməkdaşların toplanmasına bizim bəlli vəsaitimiz yoxdur, nə də hakimiyyət buna hazır deyil,” o qeyd edib."
] |
[
"https://www.amerikaninsesi.org/a/azadl%C4%B1q-q%C9%99zeti-31-il-%C9%99vv%C9%99l-%C3%A7apa-ba%C5%9Flay%C4%B1b---indi-ba%C4%9Fl%C4%B1d%C4%B1r/5711832.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2745--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
25 dekabr
|
25 dekabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 359-cu günü (uzun illərdə 360-cı).
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1991 — İran və İsrail Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır.
2000 — Azad Azərbaycan Televiziyası (ATV) təsis edilib.
|
[
"Azərbaycanın özəl telekanallarından biri - Azad Azərbaycan Müstəqil Teleradio Kompaniyası 13 may 1998-ci ildə Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən dövlət qeydiyyatına alınıb, 25 dekabr 2000-ci ildə xəbər verilişi ilə informasiya proqramlarının yayımına başlamışdır.\n“Azad Azərbaycan” Müstəqil Teleradio Kompaniyasına “ATV”, “ATV PLUS” kabel televiziyası, ATV CİNEMA, ATV VİVACE, ATV.az saytı, 106.3 fm və 106 fm radio kanalları daxildir. Hazırda “Azad Azərbaycan” Müstəqil Teleradio Kompaniyasında yayımlanan verilişlər ictimai-siyasi və yaradıcılıq departamentlərinin məhsullarıdır.\nİctimai-siyasi departamentə daxil olan proqramlar: “ATV Xəbər”, “Ağdam və Mən”, “ATV Aktual”, “İqtisadi Zona”, “Futbolumuz”, “ATV səhər”, \"Komando”, “Yadındamı” verilişləridir.\nYaradıcılıq departamentinə daxil olan proqramlar: “Bizimləsən”, “Zaurla Günaydın”, “7Canlı”, “Günün Sədası”, “Nanəli”, “Babayevlər”, “Xoş Beş”, “1 Dəqiqə”, “Fortuna”, “ATV Akustik”, “Gündən günə”, “Qısa Qapanma”, “Axşamın oyunu”, “Bir balaca oyun”, “Həkimsən”, “7Özəl”, “Bu Şəhərdə 2050”, “Karaoke Özəl”, “Mətbəxt”, “Qonağım ol” verilişləridir.\nTelevizyanın Gürcüstan və Almaniyada 2 xarici bürosu, həmçinin ölkə daxilində Gəncə, Qarabağ, Tovuz, Şəki, Göyçay, Quba, Şirvan, Lənkəran üzrə bölgə müxbirləri fəaliyyət göstərir."
] |
[
"https://mfa.gov.az/az/category/asiya-ve-okeaniya/iran"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2761--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
26 dekabr
|
26 dekabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 360-cı günü (uzun illərdə 361-ci).
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1991 — Albaniya, Əlcəzair, Hindistan, Macarıstan, Misir və Şimali Koreya Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır.
2014 — Bakıda Heydər məscidinin açılış mərasimi olub.
|
[
"Bakıda Heydər məscidinin açılışı olub.\nPrezident İlham Əliyev, xanımı Mehriban Əliyeva və ailə üzvləri mərasimdə iştirak ediblər.\nDövlətimizin başçısının tapşırığı ilə inşa olunan bu yeni məscid 12 min kvadratmetr sahədə salınıb. Məscidin fasadı Şirvan-Abşeron memarlıq üslubunda xüsusi daşlarla üzlənib, ornamentlərin zənginliyi fasadda xüsusi arxitektura harmoniyası yaradıb. Burada 95 metr hündürlüyündə 4 minarə inşa olunub.\nQeyd edək ki, Prezident İlham Əliyev məscidin tikintisini daim diqqət mərkəzində saxlayıb, burada həyata keçirilən inşaat işlərinin gedişi ilə yaxından maraqlanıb, mütəmadi olaraq buraya gələrək görülən işlərlə bağlı müvafiq tapşırıqlarını verib. Ümumi sahəsi 4200 kvadratmetr olan məscidin daxilində də xüsusi bəzək elementlərindən istifadə olunub, günbəzin kənarlarına Quran ayələri yazılıb. 55 metr hündürlüyündə olan baş günbəz, o cümlədən hündürlüyü 35 metr olan ikinci günbəz məscidin daxilinə xüsusi gözəllik verir.\nSonra Prezident İlham Əliyev, xanımı Mehriban Əliyeva və ailə üzvləri Heydər məscidinin açılışı münasibətilə keçirilən mərasimdə iştirak etdilər.\nMərasim “Qurani-Kərim”dən ayənin oxunması ilə başladı.\nDövlətimizin başçısı mərasimdə çıxış etdi.\nPrezident İlham Əliyevin çıxışı\n- Hörmətli şeyx həzrətləri.\nHörmətli din xadimləri, hörmətli qonaqlar, mərasim iştirakçıları.\nBu gün ölkəmizin həyatında çox əlamətdar və tarixi bir gündür. Bu gün biz Azərbaycanın ən böyük məscidi olan Heydər məscidinin açılışına toplaşmışıq. Bu münasibətlə sizi və bütün Azərbaycan xalqını ürəkdən təbrik edirəm.\nBu gün ölkəmizin hər bir rayonundan dindarlar, ictimai xadimlər, nümayəndələr gəlmişlər və bu mərasimdə iştirak edirlər. Eyni zamanda, Şimali Qafqaz müftiləri də bizim qonaqlarımızdır. Mən onları səmimiyyətlə salamlayıram. Mənim dəvətimi qəbul edib bugünkü mərasimdə iştirak etdiklərinə görə onlara minnətdaram. Onların bu mərasimdə iştirakı Qafqaz müsəlmanlarının birliyini bir daha təsdiq edir.\nİki il bundan əvvəl bu məscidin tikintisi ilə bağlı müvafiq Sərəncam verilmişdir. 2012-ci ilin sentyabr ayında bu məscidin tikintisi başlamışdır. Cəmi iki il ərzində belə möhtəşəm memarlıq əsəri yaradılmışdır. Tikinti zamanı mən dəfələrlə burada olmuşam, işlərin gedişi ilə maraqlanmışam. Şadam ki, biz Heydər məscidinin tikintisinə qısa müddət ərzində nail ola bildik. Bu ərazi genişləndirildi, yeni yollar salındı. Bu məscidə üç istiqamətdən yeni yollar çəkilib, ərazi abadlaşdırılıb, mərasim zalı tikilib.\nBu, doğrudan da tarixi hadisədir. Çünki bu, Azərbaycanın gücünü, inkişaf dinamikasını, bizim öz milli, dini ənənələrimizə nə qədər sadiq olduğumuzu göstərir. Bu məscid ulu öndər Heydər Əliyevin adını daşıyır. Bu da təbiidir. Heydər Əliyev dahi şəxsiyyətdir. Azərbaycan xalqına bütün dövrlərdə ləyaqətlə xidmət etmişdir. Onun rəhbərliyi altında hələ sovet dövründə - 1970-1980-ci illərdə Azərbaycanda böyük inkişaf prosesi getmişdir. Azərbaycan qabaqcıl respublikaya çevrilmişdir. Məhz o illərdə yaradılan böyük sənaye potensialı bu gün müstəqil Azərbaycanın uğurlu inkişafına xidmət göstərir. O illərdə - sovet dövründə Ulu Öndər milli dəyərlərə böyük diqqət göstərirdi. Onun bu sahədəki fəaliyyəti xalq tərəfindən yüksək qiymətləndirilibdir. Heydər Əliyev öz xalqına həmişə çox bağlı olub və onun məşhur kəlamı - “Mən fəxr edirəm ki, mən azərbaycanlıyam” bu gün hər bir azərbaycanlı üçün yol göstərir.\nMüstəqillik dövründə Ulu Öndərin xalq qarşısında əvəzolunmaz xidmətləri olmuşdur. Hətta müstəqilliyə qədər olan dövrdə müstəqilliyə aparan yola da Heydər Əliyev birinci qədəm qoymuşdur. Məhz onun təşəbbüsü ilə hələ sovet dövründə Naxçıvanda, Naxçıvanın Ali Məclisinin sessiyasında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin üçrəngli bayrağı dövlət bayrağı kimi təsdiq edilmişdir. Yəni, budur müstəqilliyə aparan yollarımız.\nAzərbaycan xalqı Ulu Öndərə böyük etimad göstərərək onu özünə rəhbər seçəndən sonra ölkədə vəziyyət müsbətə doğru dəyişməyə başlamışdır. Biz o illəri yaxşı xatırlayırıq. Müstəqilliyimizin ilk illəri ölkəmiz üçün çox ağır keçmişdir. Ölkəmizin, ümumiyyətlə, müstəqil ölkə kimi yaşaması sual altında idi. İqtisadi böhran, siyasi böhran, sənaye istehsalının tənəzzülü, demək olar ki, ölkə iflic vəziyyətinə düşmüşdü. Bundan əlavə, erməni işğalı, vətəndaş müharibəsi Azərbaycanı sarsıdırdı, dağıdırdı. Azərbaycan xalqı öz müdrikliyini bir daha göstərərək Ulu Öndərə üz tutub onu hakimiyyətə dəvət etmişdir və böyük dəstək göstərərək 1993-cü ildə Heydər Əliyevi Prezident vəzifəsinə seçmişdir.\nOndan sonra Azərbaycanda sabitlik və inkişaf dövrü başlamışdır. Məhz Ulu Öndərin dünyagörüşü, baxışları, siyasi bacarığı sayəsində Azərbaycan bütün ağır sınaqlardan şərəflə, üzüağ çıxa bilmişdir. Onun qoyduğu strateji xətt bu gün də dəyişməz olaraq qalır. Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycanın bütün istiqamətlər üzrə strateji hədəflərini müəyyən etmişdir. Biz bu hədəflərə çatmaq üçün bu gün də çalışırıq və bu yolda böyük uğurlara imza atmışıq.\nEyni zamanda, məhz Heydər Əliyevin fəaliyyəti nəticəsində o illərdə sağlam zəmində dövlət-din münasibətləri qurulmuşdur. O, həmişə qeyd edirdi ki, biz öz milli, dini adət-ənənələrimizə sadiq olaraq müasir, güclü dövlət qurmalıyıq. Bu idi onun strateji baxışları. Dövlət-din münasibətlərinin qurulması, formalaşması böyük nailiyyətimizdir. Bu gün də bu siyasət davam etdirilir.\nHeydər Əliyevin dövründə Azərbaycanda 500-dən çox məscid tikilmişdir. Yüzlərlə məscid təmir edilmişdir. Ulu Öndər müqəddəs Kəbənin içində namaz qılmışdır. Mən xoşbəxtəm ki, bu xoşbəxtlik mənə də nəsib olmuşdur. Yəni, o illərdə milli, dini dəyərlərə göstərilən diqqət və müəyyən edilmiş istiqamət bugünkü Azərbaycanın güclənməsinə xidmət edirdi. Çünki indi bizim güclü iqtisadiyyatımız var. Siyasi dayaqlarımız da möhkəmdir. Ən önəmlisi, cəmiyyətdə ölkəmizin inkişafı ilə bağlı vahid yanaşma, vahid mövqe var. İctimai-siyasi vəziyyət müsbətdir və əlbəttə ki, dövlət-din münasibətləri burada böyük rol oynayır.\nBir sözlə, Ulu Öndərin Azərbaycan xalqı qarşısında xidmətləri misilsizdir, əvəzolunmazdır. Azərbaycan xalqı Ulu Öndərin xatirəsinə olan məhəbbətini öz ürəyində daim saxlayır. Biz - onun davamçıları isə onun yolu ilə gedərək ölkəmizi daha da gücləndiririk, onun müəyyən etdiyi siyasi xətti davam etdiririk.\nAzərbaycan bu gün dünyada ən sürətlə inkişaf edən ölkədir. Heydər Əliyev siyasəti bu gün Azərbaycanda yaşayır, möhkəmlənir, yeni formalarla zənginləşdirilir. Azərbaycanda çox gözəl ictimai-siyasi vəziyyət hökm sürür, xalqla iqtidar arasındakı birlik möhkəmdir, sarsılmazdır. Bu birliyin təməlində xalq tərəfindən bizim siyasətimizə olan dəstək dayanır. Bizim siyasətimiz isə milli maraqlara söykənir. Azərbaycan xalqının maraqları bizim üçün hər şeydən üstündür.\nAzərbaycan iqtisadi sahədə dünyada ən böyük nailiyyətlərə çata bilibdir. Bunu bütün mötəbər beynəlxalq qurumlar qeyd edir. İqtisadi inkişaf, iqtisadi islahatlar, sosial məsələlərin həlli, insanlara göstərilən diqqət, regionların inkişafı, bütün bunlar reallıqdır. Qeyd etdiyim kimi, bu gün bu məscidin açılışı mərasimində iştirak edən soydaşlarımız Azərbaycanın bütün rayonlarını təmsil edirlər. Onlar, orada yaşayan insanlar yaxşı görürlər ki, bu dəyişikliklər insanlara nə qədər yeni imkanlar açır, rahatlıq verir. İnfrastruktur layihələri, sosial layihələr, iqtisadi inkişaf, yoxsulluğun, işsizliyin aradan qaldırılması, bütün bunlar Azərbaycan reallıqlarıdır.\nBütün bunlara biz o qədər də asan olmayan beynəlxalq vəziyyətdə nail olmuşuq. Dünyada indi maliyyə-iqtisadi böhranın artıq ikinci mərhələsi yaşanır. Ancaq mən həmişə demişəm ki, Azərbaycan sabitlik adasıdır. Biz Azərbaycanı bütün bəlalardan qoruyuruq və qoruyacağıq. Azərbaycan xalqı təhlükəsizlik şəraitində, rifah içində yaşamalıdır. Biz təhlükəsizliyi qoruyuruq, ölkəmizin sürətli inkişafını təmin edirik və beləliklə, Ulu Öndərin yoluna bir daha öz işimizlə, əməlimizlə sadiq olduğumuzu sübut edirik.\nAzərbaycan bu gün dünyada söz sahibidir. Bizim beynəlxalq nüfuzumuz gündən-günə möhkəmlənir. Dünya birliyinin üzvlərinin mütləq əksəriyyəti Azərbaycanı dəstəkləyir və bu dəstəyi bizə verilən səslərdə ifadə edir. Azərbaycan dünyada etibarlı tərəfdaş kimi özünü təsdiq edibdir. Azərbaycanın regional inkişaf üçün gördüyü işlər həlledici rol oynayır. Regional təhlükəsizlik, əməkdaşlıq, regional məsələlərin həlli – bunlar bizim bu bölgədə ümumi işimizə verdiyimiz töhfələrdir.\nBir sözlə, ictimai-siyasi vəziyyət sabitdir, ölkə daxilindəki problemlər öz həllini tapmaqdadır. Beynəlxalq mövqelərimiz kifayət qədər möhkəmdir, iqtisadi dayaqlar isə bu gün özünü göstərir. Hətta dünyada, bölgədə, yaxın qonşuluqda yaşanan istənilən xoşagəlməz hallar Azərbaycana təsir etmir. Ona görə yox ki, biz özümüzü təcrid etmişik, əksinə, biz dünyaya açığıq. Ona görə ki, Azərbaycanda aparılan siyasət milli maraqlara söykənir. O ölkələrdə ki, siyasət milli maraqlara söykənir, o ölkələrdə sabitlik də, inkişaf da olacaq. Dəfələrlə demişəm, Ulu Öndərin adını daşıyan möhtəşəm məsciddə bir daha demək istəyirəm ki, Azərbaycan müstəqillik yolu ilə gedir, müstəqil siyasət aparır, öz məsələlərini özü həll edir. Mənim üçün Prezident kimi əsas vəzifə xalqın etimadını doğrultmaqdır, xalqa xidmət etməkdir. Mən bütün dövlət məmurlarını dəfələrlə buna çağırmışam, onlara öz göstərişlərimi vermişəm. Demişəm ki, biz hamımız - Prezident başda olmaqla xalqın xidmətçiləriyik. Budur bizim vəzifəmiz.\nAzərbaycanda bütün azadlıqlar - mətbuat azadlığı, söz azadlığı, sərbəst toplaşmaq azadlığı, vicdan azadlığı təmin edilir. Azərbaycanda bütün dini azadlıqlar tam şəkildə təmin edilir. Bu da hesab edirəm ki, bizim ümumi inkişafımızda çox böyük əhəmiyyətə malik olan bir sahədir. Din, etiqad azadlığı Azərbaycanda tam şəkildə təmin edilir.\nSon 11 il ərzində Azərbaycanda 250-yə yaxın məscid tikilmiş və ya təmir edilmişdir. Xalqımız üçün çox böyük dəyər kəsb edən Bibiheybət, Təzəpir, Əjdərbəy, 743-cü ildə tikilmiş Şamaxı məscidi onların arasındadır. Hazırda İmamzadə dini, tarixi, mədəni mərkəzində təmir-bərpa işləri aparılır. Bu gün ölkəmizin ən böyük, möhtəşəm, əzəmətli Heydər məscidi açılır. Azərbaycanda digər başqa dinlərin məbədləri, o cümlədən dövlət vəsaiti hesabına tikilir, təmir edilir. Onu da qeyd etməliyəm ki, bu məscid dövlət vəsaiti hesabına tikilmişdir, necə ki, rus pravoslav, katolik, alban kilsələrinin tikintisi, təmiri işlərində dövlət öz dəstəyini vermişdir. Azərbaycanda sinaqoqlar tikilir, təmir edilir. Yəni, Azərbaycanda bu sahədə nadir təcrübə əldə edilibdir. Bu, bizim üçün təbiidir. Çünki bu, bizim üçün normal həyat tərzidir, cəmiyyətin normal yaşamasıdır. Eyni zamanda, bu, bizim dövlət siyasətimizdir. Bax, bu iki amil bu müsbət ab-havanı yaradır. Həm cəmiyyətdən gələn istəklər, sifarişlər, eyni zamanda, dövlət siyasətimiz.\nAzərbaycanda təhlükəsizlik tam şəkildə təmin edilib. İctimai iqlim müsbətdir. Burada dövlət-din münasibətləri və dinlərarası münasibətlər xüsusi yer tutur. Bu gün bu, belədir, sabah da belə olacaqdır. Azərbaycanda bütün xalqların, bütün konfessiyaların, dinlərin nümayəndələri bir ailə kimi yaşayırlar və yaşayacaqlar. Heç vaxt ölkəmizdə dini zəmində heç bir qarşıdurma olmamışdır və olmayacaqdır. Hətta heç bir anlaşılmazlıq da olmamalıdır və yoxdur. Biz bu yolla gedirik və dünyaya bu yolu göstəririk.\nBu gün sivilizasiyalararası dialoq haqqında müxtəlif fikirlər, fərziyyələr irəli sürülür. Alimlər, jurnalistlər, ictimai xadimlər, hətta siyasətçilər də bəzi hallarda bu münasibətlərin gələcəyinə o qədər də müsbət baxmırlar, yanaşmırlar. Çox təəssüf edirəm. Gəlsinlər Azərbaycanın təcrübəsini görsünlər, öyrənsinlər. Görsünlər ki, bir ölkədə bütün dinlərin nümayəndələri mehribanlıq şəraitində necə yaşaya bilərlər, bütün millətlərin hüquqları necə təmin edilə bilər. Biz buna necə nail ola bilmişik? Bəzi hallarda xarici qonaqlar məndən bunu soruşurlar. Bunu izah etmək üçün gərək bir neçə gün vaxt sərf edəsən. Çünki yenə də deyirəm ki, bu, dövlət siyasətimizdir. Eyni zamanda, tarixən belə olubdur. Azərbaycan da və cəmiyyət də bu gözəl mənzərəni görərək öz töhfəsini verir ki, bu proses daim davam etsin.\nEyni zamanda, biz bu gün beynəlxalq aləmdə dinlərarası dialoqun möhkəmləndirilməsi üçün öz dəyərli töhfəmizi veririk. Təsadüfi deyil ki, məhz Azərbaycan dünyanın multikulturalizm mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. Ölkəmizdə keçirilən beynəlxalq tədbirlər, dialoqlar, mədəniyyətlərarası dialoq, humanitar forum, dünya dinlərinin liderlərinin zirvə görüşləri - bütün bunlar bu gün Azərbaycan reallıqlarıdır. Biz çalışırıq bu tədbirlərin keçirilməsi ilə ümumi işimizə töhfəmizi verək ki, dünyada da dini, milli zəmində heç vaxt anlaşılmazlıq, qarşıdurma olmasın. Əfsuslar olsun ki, biz bir çox hallarda bunun əksini görürük. Yaxın Şərqdə, Avropada, digər yerlərdə dini amil əsasında müharibələr, davalar, qanlı toqquşmalar baş verir. Bu, əlbəttə ki, bizi çox narahat edir. Yenə də deyirəm, ümid edirəm ki, Azərbaycan öz müsbət təcrübəsini başqa ölkələrlə bölüşərək ümumbəşəri dəyərlərə qiymətli töhfəsini verir və verəcəkdir.\nBir daha demək istəyirəm ki, biz Azərbaycanda bütün məsələləri ardıcıllıqla, məqsədyönlü şəkildə həll edirik. Bizim siyasətimizin mənbəyi Azərbaycan xalqıdır. Azərbaycan xalqının arzularını Azərbaycan iqtidarı gerçəkləşdirir. Biz bundan sonra da bu yolla gedəcəyik. Əminəm ki, ölkənin qarşısında duran bütün vəzifələr uğurla icra ediləcəkdir. O cümlədən ən ağrılı problem - Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ problemi də öz həllini tapacaq, Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa edəcək.\nBu gün güclü Azərbaycan ordusu, güclü Azərbaycan iqtisadiyyatı, beynəlxalq mövqelərimiz imkan verir ki, biz bu istiqamətdə istədiyimizə nail olaq. Bizim istədiyimiz bizim haqqımızdır. Haqlı tələblərimiz var. Biz ərazi bütövlüyümüzü bərpa etmək istəyirik. Biz istəyirik ki, azərbaycanlılar bütün tarixi Azərbaycan torpaqlarında, Dağlıq Qarabağda, digər işğal edilmiş torpaqlarda yaşasınlar. Vaxt gələcək azərbaycanlılar bizim tarixi torpaqlarımızda - İrəvan xanlığında, Göyçə, Zəngəzur mahallarında da yaşayacaqlar. Ona görə biz daha da fəal işləməliyik, çalışmalıyıq, hər bir vətəndaş öz sahəsində ümumi işimizə töhfə verməlidir. Mən tam əminəm ki, gün gələcək biz Şuşa məscidini, Ağdam məscidini və hazırda Azərbaycanın erməni vəhşiləri tərəfindən dağıdılmış bütün digər məscidlərini bərpa edəcəyik, orada birlikdə namaz qılacağıq. Biz ölkəmizin ərazi bütövlüyünü bərpa edəcəyik.\nMən bir daha Sizi və bütün Azərbaycan xalqını bu tarixi hadisə - Heydər məscidinin açılışı münasibətilə ürəkdən təbrik etmək istəyirəm. Qarşıdan Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü və Yeni il bayramı gəlir. Bu bayramlar münasibətilə bütün Azərbaycan xalqını təbrik etmək istəyirəm. Azərbaycan xalqına rifah, sülh, tərəqqi arzulayıram. Sağ olun.\nX X X\nSonra Şimali Qafqaz Müftilərinin Əlaqələndirmə Şurasının sədri, Rusiya Federasiyası Qaraçay-Çərkəz müftisi İsmayıl BERDİYEV çıxış edərək dedi:\n- Hörmətli cənab Prezident.\nHörmətli Mehriban xanım.\nHörmətli şeyx. Hörmətli həmkarlar, müftilər, qardaş və bacılar.\nBu gün həqiqətən əsl bayramdır. Mən də bu fürsətdən istifadə edərək Sizi ad gününüz münasibətilə təbrik edirəm. Bu, ən gözəl məscidlərdən biridir. Bu, mənim gözlədiyimdən də ecazkar bir mənzərə idi. Belə bir möhtəşəm bina səmavi bir təəssürat oyadır. Sanki hər bir nəqşi əsl möcüzədir. Mən belə bir möcüzəni heç yerdə görməmişəm. Həqiqətən də bu binaya verilən ad belə gözəlliyə layiqdir. Biz hələ sovet dövründə onunla fəxr edirdik. Həmin vaxtlar o, Siyasi Büronun üzvü kimi hakimiyyətin zirvəsində olanda, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adını daşıyanda hamımız fəxr edirdik ki, hakimiyyətdə belə bir müsəlman var.\nİsmayıl Berdiyev yenidənqurma dövründə Azərbaycanın qarşılaşdığı çətinliklərdən danışaraq dedi:\n- O dövrdə həqiqətən çox qorxunc bir müharibə gedirdi. Şəhidlərin də sayı çox idi. Bütün bu məşəqqətlərə dövlətin başçısı da, siz hamınız da davam gətirdiniz. Allah-Taala “Qurani-Kərim”də belə buyurur: “Siz çətinliklərə tab gətirdiniz, bu isə sizə yüngüllük bəxş edəcək”. Belə bir çətin dövrdə xalq Heydər Əliyevi çağırdı, o, əsl müdrik insan kimi ayağa qalxaraq, xalqın çağırışına səs verdi. Bu müdrik insan qarşıda duran vəzifələrin öhdəsindən məharətlə gəldi. Onun dediyi ilk kəlmədən biri də bu oldu ki, Azərbaycan müstəqil dövlətdir. O, öz milləti və xalqı ilə fəxr edirdi və o, həqiqətən fantastik uğurlara nail oldu. Siz hamınız bütün bunları görmüsünüz və onunla bir yerdə olmusunuz. Belə bir məsəl də var ki, ağac öz bəhrəsini zəhmət görəndə verir. Siz də bu istiqamətdə fəaliyyətinizi davam etdirirsiniz. Mən Sizə bu yolda uğurlar arzu edirəm. Mən buraya gələndə həmişə şeyx həzrətlərinə deyirəm ki, siz xoşbəxt xalqsınız. Belə bir dövlət başçısı hər bir xalq üçün böyük xoşbəxtlikdir. Mən həmişə şeyxə deyirəm ki, bəxtəvər insanlarsınız ki, bu cür Prezidentiniz var.\nX X X\nRus Pravoslav kilsəsinin Bakı və Azərbaycan Yeparxiyasının rəhbəri ALEKSANDR çıxış edərək dedi:\n- Möhtərəm cənab Prezident.\nHörmətli Mehriban xanım.\nHörmətli şeyx həzrətləri. Hörmətli müftilər, din xadimləri, xanımlar və cənablar.\nBu gün ümummilli liderimiz Heydər Əliyev haqqında xeyli söhbət açıldı. Həqiqətən də müasir Azərbaycan Heydər Əliyevin şah əsəridir. O, həm müdrik siyasi xadim, həm peşəkar təşkilatçı, həm də istedadlı, dahi iqtisadçı idi. Cənab Prezident də öz çıxışında qeyd etdi ki, Heydər Əliyevin həyatında ən mühüm hadisələrdən biri Məkkədə müqəddəs Kəbəni ziyarət etmək olub. Təbii ki, onun ziyarətgahda duaları təkcə öz ailəsi üçün deyil, həm də doğma xalqı və ölkəsi üçün idi. Həm də demək lazımdır ki, Heydər Əliyevin bu fəaliyyəti hələ sovet dövründə özünü büruzə verirdi. Heydər Əliyev xalqın, cəmiyyətin həyatında dinin əhəmiyyətini çox gözəl başa düşürdü. Mən keçmiş din xadimlərinin sözlərini xatırlayıram. Onlar deyirdilər ki, bütün Sovet İttifaqından fərqli olaraq, Azərbaycanda dini dəyərlərə münasibət tamam fərqlidir. Məlum olduğu kimi, Sovet İttifaqında dinə ateist münasibət bəslənirdi. Amma Azərbaycanda hətta o dövrün tanınmış din xadimlərinə hörmətlə yanaşırdılar. Elə buna görə də mömin insanların minnətdarlıq əlaməti olaraq Heydər Əliyev adına məscid ucaldılıb.\nSon illərdə Azərbaycanda bir çox yeni məscidlərin inşa olunduğunu, Bibiheybət, Şamaxı Cümə məscidlərində bərpa və yenidənqurma işlərinin görüldüyünü vurğulayan Aleksandr dedi:\n- Belə bir məscidin ucaldılması son dərəcə əlamətdardır. Bu, müasir cəmiyyətin tələbatına uyğun hadisədir. Amma bu, təkcə Heydər Əliyevin xatirəsinə ithaf deyil, həm də Azərbaycanın gələcəyi deməkdir. Cənab Prezident, şəhərə və xalqa verdiyiniz bu töhfəyə görə çox sağ olun.\nX X X\nBakı Dağ Yəhudiləri Dini İcmasının sədri Milix YEVDAYEV mərasimdə çıxış edərək dedi:\n- Möhtərəm Prezident.\nHörmətli, Mehriban xanım.\nŞeyx həzrətləri.\nDünyada dostlara hörmət göstərən,\nHəyatda dözümə baş əyən mənəm.\nÖlən mən deyiləm öldüyüm zaman,\nÖləndən sonra da yaşayan mənəm.\nBəli, Ulu Öndər ölməzliyə qovuşub. Ulu Öndər Sizin üçün böyük bir xəzinə qoyub gedib. Ulu Öndər öz amallarını, öz arzularını, öz niyyətlərini Sizin üçün böyük bir xəzinə olaraq saxlamışdır. Hər şeydən əvvəl isə o, Sizin üçün öz təmiz, ülvi adını saxlayıb getmişdir.\nAllah-Taalaya çox şükürlər olsun ki, Prezident həzrətləri, Siz o xəzinənin üstündən xərcləmirsiniz, öz əməllərinizlə, öz arzularınızla o xəzinənin üstünə gətirirsiniz. Bu xalqa, bu millətə göstərdiyiniz fövqəlbəşər xidmətlərinizlə Siz o xəzinəni zənginləşdirirsiniz. Məhz budur ölməzlik.\nMilix Yevdayev Azərbaycanda gedən inkişafın dünyada bəzi dairələrdə qısqanclıq hissi yaratdığını, buna baxmayaraq, ölkəmizin tərəqqi yolu ilə uğurla irəlilədiyini diqqətə çatdıraraq dedi:\n- Azərbaycan Prezidentinin daxili və xarici siyasəti xalqa, millətə, məmləkətə, bu məmləkətdə yaşayan bütün xalqlara arxalanır. Çünki Siz həm Azərbaycanın, həm də hər bir Azərbaycan vətəndaşının Prezidentisiniz. Siz həmişə əlçatmaz yox, əlçatan bir Prezidentsiniz. Ona görə də mən Sizə, ailənizə, bütün Azərbaycan xalqına əmin-amanlıq, xoş günlər, səadət arzulayıram.\nHər eldən-obadan Sizə var salam,\nHamının qəlbində Sizədir inam.\nMöhtərəm Prezident, sadə bir insan,\nDərin minnətdarıq Prezident Sizə.\nOna görə də mən bu qısa çıxışımda Sizə və bütün Azərbaycan xalqına Ulu Tanrıdan yolunuzun uğurlu, gözünüzün nurlu, çörəyinizin isti, suyunuzun sərin, dizinizin taqətli olmasını diləyirəm. Allah amanında.\nX X X\nSonra Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin Rusiya Federasiyasındakı səlahiyyətli nümayəndəsi Şafik PŞİXAÇEV çıxış edərək dedi:\n- Möhtərəm cənab Prezident.\nHörmətli Mehriban xanım.\nHörmətli Şeyximiz Allahşükür Paşazadə.\nƏziz həmkarlarım, əziz dostlarım.\nBu gün təkcə bizim qardaş Azərbaycanın müsəlman əhalisi üçün deyil, bütün müsəlman icması üçün əlamətdar gündür. Mən də Allaha dua edirəm ki, Sizin ailənizdən xeyir-bərəkətini əsirgəməsin. Allahın rəsulu Məhəmməd Peyğəmbər deyib ki, Allaha ibadət etmək üçün bir məscid tikdirən insanın yeri behiştdir. Mən Allaha dua edirəm ki, Siz uzun müddət öz sevimli xalqınızı sevindirəsiniz.\nCənab Prezident, biz bu gün Azərbaycan Respublikasının ərazisində - dini ayrı-seçkiliyə yol verməyən, dini zəmində qarşıdurmalara qəti etirazını bildirən torpaqda görüşürük. Bütün dünyada xalqların və millətlərin bir-birilərinə qarşı qalxdığı bir vaxtda şükür Tanrıya ki, Sizin respublikanızın ərazisində sülh, əmin-amanlıq və qarşılıqlı anlaşma hökm sürür. Həqiqətən də heç kəs inkar edə bilməz ki, bu gerçəkliyin təməlini ümummilli lider Heydər Əliyev qoyub.\nBu gün Azərbaycan xalqı inamla gələcəyə irəliləyir. Sizin də, şeyxülislamın da fəaliyyəti bu məqsədə xidmət edir. Öz xalqına, öz ölkəsinə belə bir xidmət Allah tərəfindən bəyənilməyə bilməz.\nŞafik Pşixaçev ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan xalqı qarşısındakı misilsiz xidmətlərini vurğulayaraq dedi:\n- Mən bütün bunları layiqincə qiymətləndirən, böyük Heydər Əliyevin vəsiyyətlərinə əməl edən Azərbaycan xalqına sonsuz minnətdarlığımı bildirirəm. Mən Ulu Tanrıya dua edirəm. Azərbaycana hər dəfə gələndə gördüklərimdən, buradakı tərəqqidən heyrətə gəlirəm.\nMöhtərəm Prezident, Sizə, ailənizə xalqınızın bu paklığını qorumaq yolunda böyük uğurlar arzulayıram, həm də əldə olunan nailiyyətləri daha da artırmağı diləyirəm. Çünki hər dəfə Bakıya gələndə dünyanın heç bir diyarında rast gəlmədiyimiz xoş mənzərənin şahidi oluruq.\nSizin ürəyinizə təpər, cansağlığı, xalqınıza isə müdriklik arzu edirəm.\nX X X\nÇıxışına dua oxumaqla başlayan Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin sədri şeyxülislam Allahşükür PAŞAZADƏ dedi:\n- Möhtərəm cənab Prezident İlham Əliyev həzrətləri,\nMöhtərəm Mehriban xanım,\nLeyla xanım,\nHeydər Əliyev ocağı,\nHörmətli müftilər, din xadimləri.\nƏziz iştirakçılar, bu gün bizim üçün çox böyük və müqəddəs gündür. Bu müqəddəsliyin bir neçə amili vardır. Bu, Allahdandır. Yəni, bu günün seçilməsi təsadüfi deyil. Bu gün peyğəmbər əleyhissəlamın bizə buyurduğu cümə günüdür. Bu, bütün müsəlmanlar üçün çox əziz cümə günüdür. İkincisi, Rəbiül-əvvəl ayının başlanğıcı, Mövlud günüdür, peyğəmbər əleyhissəlamın anadan olan günüdür.\nUlu öndər Heydər Əliyev həzrətlərinin adını daşıyan məscidin açıldığı bu gün mənim üçün böyük müqəddəs günlərdən biridir. Onun ruhu buradadır, Allah-Taala onun ruhunu şad etsin, inşallah!\nMəndən əvvəlki natiqlərin çıxışları mənə çox təsir etdi. Mən bu gün Ulu Öndəri həyatımda yenidən dərk etdim. Mən elə bilirdim ki, Heydər Əliyevi dərk etmişəm. Amma illər ötdükcə görürəm ki, bu dahi insanın böyüklüyü daha ucadadır. Bu insan dünyadan getmiş olsa da, dediyi sözlər, qoyduğu dövlətçilik məktəbi, onun siyasəti, mənəviyyata olan münasibəti, xalqa, torpağa məhəbbəti o qədər böyük idi ki, onu dillə ifadə etmək çox çətindir. Heydər Əliyev çox böyük şəxsiyyət idi. Deyə bilərəm ki, Allah-Taala onu bizə, Azərbaycan xalqına bir örnək, bir töhfə göndərmişdi. Mən heyfsilənirəm ki, bunu bəzi adamlar başa düşmürlər. Əgər Heydər Əliyev olmasaydı, bəlkə də bu gün müstəqil Azərbaycan da yox idi.\nHeydər Əliyev həzrətləri Bakıya qayıdandan sonra birinci Təzəpir məscidini ziyarət etdi. Bu günlər idi. Peyğəmbər əleyhissəlamın Mövludu günündə bütün xalqı Allah yolunda bir olmağa dəvət etdi. Heydər Əliyev həzrətlərinin adını daşıyan çox müəssisələr var. Amma onun haqqı var ki, bu məscid onun adını daşısın. Bu, xalqın istəyi, diləyi idi. Bu məscid, doğrudan da Ulu Öndərimizin adına layiqdir.\nMöhtərəm cənab Prezident, Siz Kəbə evini yada saldınız. Biz Heydər Əliyev həzrətləri ilə birlikdə Kəbə evində namaz qılarkən Ulu Öndər ancaq xalqı, Vətəni, torpağı, şəhidlər üçün dua etdi. Möhtərəm Prezident, biz Sizinlə də Məkkədə olmuşuq. Mehriban xanım da orada idi. Siz də xalqımız, Vətənimiz, torpağımız və Qarabağ torpaqlarının tezliklə azad olunması, şəhidlərimiz üçün dua etdiniz. Siz Kəbə evində bir neçə il bundan əvvəl söz verdiniz ki, “mən məscid tikdirəcəm”. Kəbənin içində edilən dualar müstəcəb oldu və Heydər Əliyevin adına belə bir məscid tikildi. Mən inanıram, orada Qarabağ haqqında, şəhidlərimiz haqqında edilən dualar da inşallah müstəcəb olacaq. Mən buna inanıram. Çünki bu dualar Kəbə evində oxunub.\nMən Heydər Əliyev həzrətləri ilə çox görüşlərdə olmuşam, söhbət etmişik. Yadımdadır, BMT-nin 50 illiyi idi, Nyu-Yorkdan geri qayıdırdıq. Əlimdə “Quran” var idi, “Quran” oxuyurdum. Rəhmətlik Heydər Əliyev həzrətləri mənə dedi ki, “Quran”dan bir az oxu və mənə tərcümə et ki, orada nə deyilir. Orada bir ayə var ki, Allah-Taala buyurur: “Bəzi müşriklər, istəməyənlər, həqiqəti, haqqı dananlar, istəyirlər ki, Allahın yandırdığı çırağı söndürsünlər. Üfürməklə söndürmək istəyirlər. Deyir, mən yandırmışam o çırağı, sən onu üfürməklə söndürə bilməzsən”. Sonradan dedi ki, bu, mənə çox təsir etdi.\nHəqiqətən də bir çox adamlar bəlkə də ola bilsin xarici ölkələri görməyiblər deyə, Azərbaycana qiymət verə bilmirlər. Azərbaycan bu gün həqiqətən də cənnətdir. Baxın, bütün müsəlman dövlətləri bir-birinə qarışıb, vuruşur, məzhəb ayrı-seçkiliyi mövcuddur. Bu gün heç yerdə rast gəlməzsən ki, buradakı kimi yəhudi, xristian, katolik - bütün din xadimləri bir yerə, bir məscidə gəlib çıxış etsinlər. Bu, yalnız Azərbaycandadır. Çünki bu bünövrəni qoyan Heydər Əliyev həzrətləri olub. Heydər Əliyev həzrətləri bizi tolerantlığa, qardaşlığa, dinlər arasında dialoqa və bir-birinə hörmətə çağırırdı və bunu bizə öyrətdi. Bu siyasət bu gün də davam edir. Mən çox sevinirəm ki, İlham Əliyev həzrətləri də, onun ailəsi də bu gün bunu davam etdirir.\nMöhtərəm İlham Əliyev həzrətləri, prezident seçkiləri dövründə minlərlə dindar Kəbə evində dua edə-edə öz gələcəyinə, Azərbaycanın birliyinə və Sizə səs verdi. Onlar Sizin qələbənizə sevinirdilər və dualar edirdilər. Allah-Taala Sizi qoruyur, Tanrının nəzərləri, mərhəməti Sizin üzərinizdədir. Mən Allahdan dua edirəm ki, inşallah bu mərhəməti Sizin üzərinizdən heç vaxt əskik etməsin.\nMənim bir qardaş kimi Heydər Əliyev həzrətlərini və Zərifə xanımı xatırlamadığım gün yoxdur. İnanın ki, mən hər gecə yatmazdan əvvəl anamı, atamı yada salıramsa, Heydər Əliyevi də, Zərifə xanımı da yada salıram. Allah onlara rəhmət etsin!\nMənim bu gün çıxışım başqa səpkidə idi. Bu dövrlər duaların müstəcəb olan vaxtıdır. Mən arzu edirəm ki, - keçən səfər də dedim, sizin gözəl nəvələriniz var və onları çox istəyirsiniz, - Mehriban xanım, Allah-Taala inşallah, sizə oğul nəvəsi də nəsib etsin.\nHörmətli İlham Əliyev həzrətləri, Sizin özünüzə də demişəm, hərdən elə qəti addımlar atırsınız ki, həmin addımı heç kim gözləmir. Avropa Şurasında əyləşib barmaq silkələdiniz. Onu hər adam edə bilməz. Amma Siz bunu etdiniz. Çünki Siz Heydərin oğlusunuz və buna görə də biz fəxr etməliyik. Azərbaycan xalqı Sizinlə fəxr edir.\nMən bir şeyxülislam kimi yaratdığınız bu gözəl məkanda Sizə, Azərbaycan xalqına dualar edirəm. Bu məsciddə 95 metrlik minarənin ucalması əlbəttə, Sizin istəyinizlədir. Allah-Taala Sizi, ailənizi daha da uca etsin. Allah-Taala bütün Azərbaycan xalqını Sizinlə bərabər xoşbəxt etsin. Allah-Taala inşallah, bizə torpaqlarımızın tezliklə azad olunmasını nəsib etsin. Siz çoxlu işlər görmüsünüz, yeni məscidlər, sinaqoqlar, kilsələr tikilir, təmir olunur. Həqiqətən də dünya gəlib bizdən öyrənə bilər. Sizin yaratdığınız multikulturalizm məktəbi, tolerantlıq mərkəzi bu gün davam edir və inşallah, bizim müstəqilliyimiz də, Azərbaycan da daimidir. Çünki onun bünövrəsini ulu öndər Heydər Əliyev qoymuşdur və inşallah daimi də olacaq.\nMənim ürəyim doludur, çoxlu sözlərim var. Amma qəlbən, ruhən onu Sizə dualarla çatdıracağam. İnşallah mən həmişə Sizə dua edəcəyəm. Bu gün Heydər Əliyevin, Zərifə xanımın ruhu buradadır, bizi eşidirlər. Çünki ruhlar heç vaxt ölmürlər, onlar yaşayırlar. Mən istərdim ki, bütün şəhidləri yada salaq və dünyadan gedənləri, xüsusən Ulu Öndəri yada salaq və onun ruhuna, Zərifə xanımın ruhuna, bütün şəhidlərin ruhuna bir fatihə verim.\nFatihə verəndən sonra çıxışını yekunlaşdıran şeyxülislam Allahşükür Paşazadə dedi:\n- Mübarək olsun, bir daha təbrik edirəm. Bu yeni məscid inşallah, bütün xalqımız üçün xeyirli olsun.\nX X X\nSonra Prezident İlham Əliyev mərasimdə iştirak edən Şimali Qafqaz respublikalarının din xadimləri ilə görüşdü.\nX X X\nDaha sonra Prezident İlham Əliyev, xanımı Mehriban Əliyeva və ailə üzvləri Fəxri xiyabana gəldilər.\nDövlətimizin başçısı ulu öndər Heydər Əliyevin məzarını ziyarət edərək üzərinə gül dəstəsi qoydu.\nGörkəmli oftalmoloq alim, akademik Zərifə Əliyevanın da xatirəsi yad olundu.\nTanınmış dövlət xadimi Əziz Əliyevin və professor Tamerlan Əliyevin də xatirələri anıldı."
] |
[
"https://mfa.gov.az/az/category/amerika/kuba"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q109--Xarici keçidlər-1
| 1 |
Fevral
|
Fevral — Qriqorian təqvimi ilə ilin ikinci ayıdır. 28 gündən (uzun illərdə 29) ibarətdir. İlin ən qısa ayıdır.
Yuli təqvimində - 4 ildən bir, nömrəsi 4-ə bölünən illərdə fevral ayı 29 gün olurdu. Hazırda Azərbaycan da daxil olmaqla dünyanın əksər ölkələrində əsas təqvim kimi istifadə edilən Qriqori təqvimində də belədir, amma nömrəsi iki sıfırla qurtaran illər 400-ə bölünmürsə həmin illərdə fevral ayı 28 gün olur; nömrəsi iki sıfırla qurtaran illər istisna edilməklə, 4 oktyabr 1582 tarixdən sonrakı hər hansı ilin nömrəsi 4-ə qalıqsız bölünərsə, həmin ildə fevral ayı 29 gündən ibarət olur. Göstərilən tarixdən sonrakı nömrəsi iki sıfırla qurtaran illərdə isə, ilnin nömrəsi 400-ə qalıqsız bölündükdə həmin ildə fevral ayı 29 gündən ibarət olur. Məsələn, 1900, 1800, 1700-cü illərdə fevral ayı 28, 1600 və 2000-ci illərdə isə fevral ayı 29 gündür.
Eramızdan əvvəl I yüzillikdə Roma hökmdarı Yuli Sezar təqvimdəki qarışıqlığı aradan qaldırmağı tapşırır. O zamana qədər il 365 gün 6 saat hesablanırmış. Misirli astroloq Sosiginesin hesablaması ilə ilin 365 gün çəkməsi, hər ildən qalan 6 saatın isə təqvimə 4 ildən bir əlavə olunması qərara alınır.
Beləliklə, il dörd ildən bir 366 gün çəkir. 366 gün 12 bərabər hissəyə bölünmədiyi üçün 6 ay 30 gün, 6 ay isə 31 gün müəyyən edilir. Sezarın əmri ilə 365 gün çəkən illərin son ayından 1 gün çıxılır. O zaman ilin son ayı fevral olduğundan bu ay 4 ildən bir 30, digər illərdə isə 29 gün hesablanır.
Sezar başqa bir əmri ilə aylardan birinə öz adını verir - iyul ayına. Sonradan imperator Oktavian Avqust da növbəti aya öz adını verir və o, avqustun iyuldan 1 gün az çəkməsini şəninə sığışdırmadığından fevraldan 1 gün kəsib avqusta calayır. O zamandan bəri fevral ayı 4 ildən bir 29, qalan illərdə isə 28 gün çəkir.
Fevralın 29-da doğulan adamlar doğum günlərini dörd ildən bir qeyd edirlər. İtalyan bəstəkarı Antonio Rossini, fransız aktrisası Mişel Morqan, Azərbaycan yazıçısı Ənvər Məmmədxanlı, məşhur xizəkçi Raisa Smetanina həmin gün anadan olublar.
|
Xarici keçidlər
|
Qısa ayın tarixçəsi
|
[
"Fevralın ən qısa ay olmasının tarixi var. “Media forum” saytı bununla bağlı qısa arayış hazırlayıb.\nEramızdan əvvəl I yüzillikdə Roma hökmdarı Yuli Sezar təqvimdəki qarışıqlığı aradan qaldırmağı tapşırır. O zamana qədər il 365 gün 6 saat hesablanırmış. Misirli astroloq Sosiginesin hesablaması ilə ilin 365 gün çəkməsi, hər ildən qalan 6 saatın isə təqvimə 4 ildən bir əlavə olunması qərara alınır.\nBeləliklə, il dörd ildən bir 366 gün çəkir. 366 gün 12 bərabər hissəyə bölünmədiyi üçün 6 ay 30 gün, 6 ay isə 31 gün müəyyən edilir. Sezarın əmri ilə 365 gün çəkən illərin son ayından 1 gün çıxılır. O zaman ilin son ayı fevral olduğundan bu ay 4 ildən bir 30, digər illərdə isə 29 gün hesablanır.\nSezar başqa bir əmri ilə aylardan birinə öz adını verir - iyul ayına. Sonradan imperator Oktavian Avqust da növbəti aya öz adını verir və o, avqustun iyuldan 1 gün az çəkməsini şəninə sığışdırmadığından fevraldan 1 gün kəsib avqusta calayır. O zamandan bəri fevral ayı 4 ildən bir 29, qalan illərdə isə 28 gün çəkir.\nFevralın 29-da doğulan adamlar doğum günlərini dörd ildən bir qeyd edirlər. İtalyan bəstəkarı Antonio Rossini, fransız aktrisası Mişel Morqan, Azərbaycan yazıçısı Ənvər Məmmədxanlı, məşhur xizəkçi Raisa Smetanina həmin gün anadan olublar."
] |
[
"https://web.archive.org/web/20110309040711/http://www.mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=04&article_id=20110228014427433"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2324--Azərbaycana aid hadisələr-2
| 2 |
9 fevral
|
9 fevral — Qriqorian təqvimi ilə ilin 40-cı günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1952 — Azərbaycan Milliyyətçilər Dərnəyi təsis edilib.
1995 — Azərbaycan və Bosniya və Herseqovina arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
2004 — Hirkan Milli Parkı yaradılmışdır.
2020 — Azərbaycanda Parlament seçkiləri keçirilib.
|
[
"Həsən bəy Zərdabinin varisi\nAkif AşırlıPaylaş\n\"Ot kökü üstə bitər” deyiblər. Ataların başqa bir misalı da var: \"Köksüz ağac bar verməz”. Milləti mənəvi baxımdan ucaldan, azərbaycançılığın əsaslarını yaradan Həsən bəy Zərdabi də öz soy-kökü üstündə qol-budaq atdı. Babası Rəhim bəyin xarakterindən, tərbiyəsindən doğan keyfiyyətlərə sahib oldu və Azərbaycan üçün böyük miqyaslı işlər gördü. Həsən bəy bu yanaşmanı, tərbiyəni öz ailəsinə daşıdı, çətinliklərə sinə gərdi, səbr etdi və mübarizəsinə sadiq qaldı.\nMoskvada ali təhsil aldığı illərdə ona evlilik təklif edən müəllimi Salavyovun qızı ilə deyil, Hənifə xanım kimi gözəl bir türk qızı ilə ailə qurub millət üçün fədailər yetişdirdi. Təəssüf ki, ataları kimi xalqın nəfinə çalışan bu 4 övladın da bəxti gətirmədi, böyük çətinliklərlə, faciələrlə üz-üzə qaldılar, repressiya olundular.\nAilənin böyük övladı Pəri xanım millət cəfakeşi Əlimərdan bəy Topçubaşovla ailə qurduqdan sonra 1919-cu ildə Parisə Azərbaycanın istiqlal savaşını aparmağa yollandı, 1920-ci ildə Azərbaycanın sovetləşməsindən dolayı bir daha geri dönə bilmədi. Parisdə dünyasını dəyişib elə oradaca dəfn olundu.\nAilənin böyük oğlu Midhət bəy repressiya edildi, millətçi kimi Sovet \"KQB”si tərəfindən güllələndi.\nAilənin sonbeşiyi, atası barədə xatirələrini Sovet ideologiyasının tələblərinə uyğun qələmə alan Qəribsoltan xanım ölkənin bir çox rayonlarında müəllimlik etdi. \"Səffət, Səffət” deyərək qardaş nisgilinə dözə bilməyən Qəribsoltan xanım nümunəvi pedaqoji fəaliyyətinə görə 1948-ci ildə Respublikanın Əməkdar müəllimi adı ilə təltif olundu. Ailəsinə qarşı aparılan repressiyaların, təzyiqlərin nəticəsində psixoloji gərginliyə tab gətirməyərək 1965-ci ildə dünyadan köçdü.\nTəzada bax. Qardaşın biri Türkiyədə sürgün həyatı yaşayır, biri 37-ci ilin repressiyasının qurbanı olur, bacısı Parisdə mühacirətdə yaşayır, ailənin yeganə Sovet Azərbaycanında qalan övladı bir tərəfdən mükafatlandırılır, digər tərəfdən isə ailə faciəsi yaşadılır. Qəribsoltan xanım ömrünün sonlarında bu faciələrə dözə bilmir, psixoloji sarsıntı keçirir və qardaşı Səffətin sağ olmasından xəbərsiz dünyasını dəyişir.\nQəribsoltan xanımın son nəfəsdə üzünü görmək istədiyi qardaşı Səffət bəy ailənin üçüncü övladıdır. Çox təəssüf ki, Həsən bəy Zərdabi haqqında yazılan kitablarda onun barəsində heç bir məlumat verilmir. Sadəcə, adı xatırlanır, fəaliyyəti barəsində geniş məlumat verilmir və bütün bunlar bir kənara qalsın, heç ölüm tarixi də dəqiq yazılmır.\nSəffət bəy Zərdabinin izinə təsadüfən düşə bildim. Türkiyənin kitab hərracı bazarından əldə etdiyim \"Azərbaycan Milliyyətçilər Dərnəyi”nin nizamnaməsi bu yöndə bələdçim oldu. Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin öndərliyi ilə 1949-cu ildə yaradılan \"Azərbaycan kültür dərnəyi”nə paralel qurulan \"Azərbaycan Milliyyətçilər Dərnəyi” 1952-ci ildə Ankarada təsis olunub. Türkiyə Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçən dərnəyin 11 nəfər qurucusu var və onlardan biri də Səffət bəy Zərdabidir.\n1952-ci il fevralın 8-də yaradılan \"Azərbaycan Milliyətçilər Dərnəyi”nin qurucuları sırasında Azərbaycanın istiqlal savaşını aparan xeyli sayda tanınmış isimlər var. İsgəndər xan (Xoyski), \"Azadlığa uçan” ilk Azərbaycan türkü Mehmet Altunbay, Əhməd Ulusoy, Hidayət Turanlı kimi xalqımızın cəsur övladlarının yaratdığı dərnək qarşısına böyük türk aləminin bir parçasını təşkil edən Azərbaycanın tarixini, mədəniyyətini, iqtisadiyyatını araşdırmaq və yaymaq kimi böyük məqsədlər qoyurdu”. Zahirən mahiyyətində siyasi iddia görünməyən bu tələblərin arxasında Azərbaycanın istiqlalının bərpası kimi böyük siyasi savaş dayanırdı.\n1952-ci ilin mayında çapa başlayan \"Türk izi” jurnalının ilk sayında S.Zərdabinin də imzası ilə Avropaya, Amerikaya, Türkiyəyə və dünyanın bir çox qitəsinə yayılan, Azərbaycanın istiqlalının bərpası üçün mücadilə verən soydaşlarımıza ünvanlanan \"Azərbaycan Milliyyətçilər Dərnəyinin bəyannaməsi” dərc olundu. Qurucular heyəti tərəfindən yayılan bəyannamədə Azərbaycanın hüquq və azadlıq savaşının yeni bir mərhələyə qədəm qoyduğu bildirilir və bu işdə bütün yurddaşların iştirakı vacib hesab olunurdu: \"Dəyərli yurddaşlar! 1952-ci ilin fevralında mərkəzi Ankara olmaq üzrə qurulan \"Azərbaycan Milliyyətçilər Dərnəyi” fəaliyyətə başlamışdır. Böyük türk milləti dünya tarixinin hər çağında böyük dövlətlər quraraq, cəngavərliyini, əzim və şücaətini, elm, irfan və sənət sahəsindəki əzəmətini tarix boyunca bütün cahana sübut etmişdir. Bu şanlı tarixin sahibi olan böyük türk ulusunun bir parçası olan Azərbaycan, bu gün istismar olunur, haqq və hürriyyət yolunda apardığı mücadiləsi və varlığını azad dünyaya bəyan etmə imkanlarından məhrumdur. Dərnəyimizin əsas qayəsi varlığımızı bütün dünyaya tanıtmaqdır”.\nAzərbaycanın varlığının hürr dünyaya tanıdılması, azadlığının zorən əlindən alınıb kölə kimi talan olunmasına qarşı SSRİ kimi nəhəng bir imperiyaya savaş edənlərin əsas öncüllərindən biri də Səffət Zərdabi oldu. Nizamnamədəki qeyddən bəlli olur ki, S.Zərdabi ali təhsilli inşaat mühəndisidir, Ankarada yaşayır.\nİnternet üzərindən apardığım axtarışlarından bəlli oldu ki, H.Zərdabinin bu məlum olduğu qədər də \"naməlum oğlu”nun yaşadığı məhəllə, ev hələ də durur və 1960-cı illərin ortalarınadək Səffət bəy bu evdə yaşayıb. Sonra nə səbəbdənsə qısa bir müddətə Türkiyədən köçüb, Almaniyada qərarlaşıb və yenidən özünün ikinci ana Vətəninə, Türkiyəyə dönüb. Onun Almaniyada qərarlaşmasını 1967-ci ilin yanvarın 1-də nəşr olunan \"Türkiyə mühəndislik xəbərləri” dərgisinin yubiley sayından öyrənmək mümkündür. Türkiyə Mühəndislər Cəmiyyətinin qurucuları sırasında yer alan S.Zərdabi yubiley törəninə qatılmamasına baxmayaraq digər həmkarları kimi adı dərgidə hörmətlə çəkilir. Türkiyə inşaat mühəndisliyinə, memarlığına etdiyi xidmətdən dolayı ünvanına göndərmək şərtilə ona xatirə plaketi təqdim olunur. Təltif olunanların sırasında ilk yerlərdə qərarlaşan Səffət bəyin adı qarşısında \"Almaniyada yaşayır” sözü yazılıb.\nSon araşdırmalar zamanı bəlli olur ki, Azərbaycan tarixində öz layiqli qiymətini almayan Səffət bəyin şəkli Türkiyə memarlıq muzeyində qorunur.\n\"Türkiyə mühəndislik xəbərləri” dərgisinin yubiley sayında Türkiyənin ən tanınmış memarı kimi şəkli çap edilib və barəsində yığcam bir tərcümeyi-hal da var. Fəaliyyəti barədə oxuculara məlumat verilən məqalədə S.Zərdabi özü barədə bunları deyir: \"1314 sənəsində (yəni 1886-cı ildə) Qafqaz Azərbaycanında mülkümüz olan Zərdabda doğulmuşam. İlk və orta təhsilimi Azərbaycanda - Bakıda aldıqdan sonra təhsilimi Riqa Ali Mühəndislik məktəbində davam etdirmişəm. Rusiyada 1917-ci il inqilabından sonra məktəbi və məmləkətimi tərk etməyə məcbur qalmışam. Bundan sonra Almaniyada Karleruhe Ali Mühəndislik məktəbinin memarlıq şöbəsini bitirdikdən sonra 1928-ci ildə Türkiyəyə gəlmiş və burada fasiləsiz olaraq məsləyimdə çalışmışam”. Zərdabişünas, tədqiqatçı-alim Eldəniz Həsənovun 2013-cü ildə nəşr olunan \"Həsən bəy Zərdabi irsi: Keşməkeşli həyat yolu” kitabında Səffət bəyin təhsilini davam etdirmək üçün mübarizəsini əks etdirən iki maraqlı məlumat və sənəd çap olunub. Bu arxiv sənədlərindəki faktlar S.Zərdabinin özü haqqında Türkiyə mətbuatına verdiyi məlumatlarla üst-üstə düşür. Belə ki, S.Zərdabi 1915-ci ilin aprel ayından 1917-ci ilin əvvəllərinədək Bakı şəhər idarəsi tərəfindən ayrılmış təqaüdlə Riqa Politexnik İnstitutunda təhsil alıb. Rusiyada hərbi-siyasi çevrilişlə hakimiyyətə gələn bolşeviklərin yaratdığı anarxiya, özbaşınalıq onun ali təhsil almasına mane olub və Səffət bəy Vətənə dönüb. 1918-ci ilin mayın 28-də dünya dövlətlərinə öz müstəqilliyini elan edən Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulması Zərdabilər ailəsində də sevinclə qarşılanır. Ailənin kürəkəni Əlimərdan bəy Topçubaşov Azərbaycanın istiqlalının dünya dövlətləri tərəfindən tanınması üçün böyük bir missiyanı həyata keçirdi. Azərbaycan Cümhuriyyətinin fövqəladə səlahiyyətli nümayəndəsi kimi Türkiyədə çalışdı və Paris Sülh konfransında Azərbaycan nümayəndə heyətinin sədri vəzifəsini ləyaqətlə daşıdı. Həsən bəyin cəfakeş xanımı Hənifə xanım pedaqoji fəaliyyətini davam etdirdi, Səffət bəy Əlimərdan bəyin rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətinin tərkibinə daxil edildi.\nAzərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəri Ə.Topçubaşovun şəxsi katibi kimi diplomatik fəaliyyət göstərən Səffət bəy bir müddət İstanbulda nümayəndə heyətinin maliyyə məsələlərinə də rəhbərlik edir.\nHansısa bəlli olmayan səbəblərə görə Səffət bəy Parisə getmir və İstanbulda Azərbaycan konsulluğunda çalışır. Ali təhsilini başa vurmaq arzusuyla yaşayır və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ali təhsil almaq üçün Avropaya göndərdiyi tələbələrin cərgəsinə qatılmaq istəyir. Hənifə xanım Zərdabi 1919-cu ilin 16 avqustunda Azərbaycan Cümhuriyyəti maarif nazirinə ərizə ilə müraciət edərək oğlunun ali təhsilini davam etdirməsinə razılıq verilməsini xahiş edir. Hənifə xanım ərizəsində bildirir ki, Səffət bəy Riqa Politexnik İnstitutunun 4-cü kurs tələbəsidir, yaranmış vəziyyətlə əlaqədar təhsilini davam etdirə bilmir: \"Siz, əlahəzrət cənabları, 100 nəfər gənci ali təhsil almaq üçün xaricə göndərəcəyinizi bəyan etmisiniz və bu barədə yazılı müraciət etməyi bildirmişsiniz. Ali təhsilini başa vurmaq arzusunda olan oğlum Səffət bəy hazırda Konstontinopolda Xarici İşlər Nazirliyində xidməti işdədir. Təbiidir ki, o tezliklə Sizə yazılı müraciət etmək imkanından məhrumdur. Ona görə də oğlumun əvəzinə mən, onun anası Sizdən xahiş edirəm ki, Səffət bəyi də xaricə ali təhsil almağa göndərəsiniz”.\nHənifə xanımın məktubda göstərdiyi səbəbdən dolayı, yəni Səffət bəy İstanbulda diplomatik xidmətdə çalışdığına görə Avropaya ali təhsilini davam etdirməyə gedə bilmir.\nAzərbaycan sovetləşəndən sonra Bakıya dönən Səffət bəy təhsilini davam etdirmək üçün bolşeviklərdən kömək istəyir. 1921-ci ilin fevralın 7-də Azərbaycan SSRİ Maarif Komissarı Dadaş Bünyadzadəyə ərizə ilə müraciət edərək yazır: \"Dördüncü kursun tələbə-arxitektoru olan mənim inqilab nəticəsində təhsilimi qurtarmaq imkanım olmadı. Tələbə olarkən politexnikum özünün istedadlı tələbələrindən biri kimi məni Almaniyaya göndərmək istəyirdi. Lakin 1917-ci ilin fevral inqilabı nəinki mənim xarici səfərimə, ümumiyyətlə təhsilimi başa vurmağıma mane oldu.\n(Davamı gələn sayımızda)\nMəqalə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi ilə hazırlanıb\nBizi Facebookda izləyin"
] |
[
"https://web.archive.org/web/20190719075714/https://sherg.az/x%C9%99b%C9%99r/10297/"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2427--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
20 mart
|
20 mart — Qriqorian təqvimi ilə ilin 79-cu (uzun illərdə 80-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1919 — Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında Müslüm Maqomayevin "Şah İsmayıl" operasının premyerası keçirilmişdir.,
1982 — Bakıda Cəfər Cabbarlının ev-muzeyi açılıb.
|
[
"Novruz bayramı\nBülbül - əbədiyaşar sənətkar\nAprel döyüşləri\nNəriman Nərimanov - 150\nVətənimdir Azərbaycan\nAzərbaycanın Milli Qəhrəmanları\nBiblioqrafik sorğu\nVirtual Sifariş\nMetodik xidmət\nSənədlərin Sifarişi Və Elektron Çatdırılması\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi\nAzərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi\nAzərbaycan Kitabxanaları\nHeydər Əliyev Fondu\nAvropa Milli Kitabxanaları Konfransı təşkilatı\nAvrasiya Kitabxanalar Assambleyası\nPetruççi Beynəlxalq Musiqi Kitabxanası"
] |
[
"https://web.archive.org/web/20161105185539/http://citylife.az/content.php?lang=ru&et=2&nid=439"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2536--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
30 aprel
|
30 aprel — Qriqorian təqvimi ilə ilin 120-ci (uzun illərdə 121-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1937 — Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında Üzeyir Hacıbəyovun "Koroğlu" operasının premyerası keçirilmişdir.Hajibeyov.com, Uzeyir Hajibeyov Bibliography p. 4 (translated into English by Farida Sadikhova from the original published in Azeri by Elm, Baku, 1978)
1991 — Qarabağ müharibəsi: Qarabağ və Ermənistanda Çaykənd əməliyyatı başlamışdır.
1992 — Kəlbəcər rayonundakı Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin təcili olaraq hərbi əməliyyatları dayandırmasını tələb edən BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822 saylı qətnaməsi qəbul edilib.
1996 — Azərbaycan və Andorra arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
2009 — Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında terror hadisəsi baş vermişdir.
|
[
"Baş Prokurorluq və Daxili İşlər Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasına silahlı basqın zamanı «Makarov» tipli tapançadan atəş açıldığını bildirirlər.\nMütəxəssislər isə hesab edirlər ki, «Makarov»dan uzaq məsafə üçün istifadə etmək mümkün deyil. Digər silahlarla müqayisədə bu tapançanın patron darağında güllələrin sayı məhduddur: cəmi 8 patron.\nBu göstəricilərə malik tapança ilə 13 nəfəri öldürmək üçün nə dərəcədə peşəkar olmaq lazımdır?\nHərbi ekspert Üzeyir Cəfərov deyir ki, bu silahla asanlıqla bir qrup insanı öldürmək yalnız peşəkarlara məxsus qabiliyyətdir:\n- «Makarov»la bu qədər adamın öldürülməsi və yaralanması mənim üçün bir az qaranlıq qalır. Nəzərə alsaq ki, bu adam peşəkar hərbçi deyil, mülki şəxsdir, yoxlanılsa, bəlkə də heç hərbi xidmətdə də olmayıb. Bunun xüsusi hazırlığı olmalıydı ki, bu qədər insanı qətlə yetirsin, yaralasın.\nÜ.Cəfərov Akademiyaya basqın edəni professional hesab etmir və istifadə olunan silahın «Makarov» olmasına şübhə ilə yanaşır:\n- Bu silahla bu qədər insanı belə asanlıqla qətlə yetirmək mümkün deyil. Ümumiyyətlə, tapança ilə bu qədər insanın qətlə yetirilməsi şübhə oyadır. Ola bilsin ki, bu, tapançaya bənzər başqa bir silahdır. Düşünürəm ki, ballistik və digər ekspertizalar məsələyə aydınlıq gətirəcək.\nÜ.Cəfərov deyir ki, Azərbaycanda indiyədək olan qətllər zamanı istifadə olunan silahların nə nömrəsi, nə də hansı güc strukturuna aid olması açıqlanmayıb:\n- Hər bir silah Azərbaycan ərazisində qeydiyyatdadır. Silahların istehsal olunduğu zavod, hətta patronların belə hansı ölkəyə, hansı seriya altında göndərilməsi aydın olan məsələlərdir.\n«Makarov» Rusiyada istehsal olunur. Silahın 50 illik tarixi var.\nMütəxəssislər isə hesab edirlər ki, «Makarov»dan uzaq məsafə üçün istifadə etmək mümkün deyil. Digər silahlarla müqayisədə bu tapançanın patron darağında güllələrin sayı məhduddur: cəmi 8 patron.\nBu göstəricilərə malik tapança ilə 13 nəfəri öldürmək üçün nə dərəcədə peşəkar olmaq lazımdır?\nHərbi ekspert Üzeyir Cəfərov deyir ki, bu silahla asanlıqla bir qrup insanı öldürmək yalnız peşəkarlara məxsus qabiliyyətdir:\n- «Makarov»la bu qədər adamın öldürülməsi və yaralanması mənim üçün bir az qaranlıq qalır. Nəzərə alsaq ki, bu adam peşəkar hərbçi deyil, mülki şəxsdir, yoxlanılsa, bəlkə də heç hərbi xidmətdə də olmayıb. Bunun xüsusi hazırlığı olmalıydı ki, bu qədər insanı qətlə yetirsin, yaralasın.\nÜ.Cəfərov Akademiyaya basqın edəni professional hesab etmir və istifadə olunan silahın «Makarov» olmasına şübhə ilə yanaşır:\n- Bu silahla bu qədər insanı belə asanlıqla qətlə yetirmək mümkün deyil. Ümumiyyətlə, tapança ilə bu qədər insanın qətlə yetirilməsi şübhə oyadır. Ola bilsin ki, bu, tapançaya bənzər başqa bir silahdır. Düşünürəm ki, ballistik və digər ekspertizalar məsələyə aydınlıq gətirəcək.\nÜ.Cəfərov deyir ki, Azərbaycanda indiyədək olan qətllər zamanı istifadə olunan silahların nə nömrəsi, nə də hansı güc strukturuna aid olması açıqlanmayıb:\n- Hər bir silah Azərbaycan ərazisində qeydiyyatdadır. Silahların istehsal olunduğu zavod, hətta patronların belə hansı ölkəyə, hansı seriya altında göndərilməsi aydın olan məsələlərdir.\n«Makarov» Rusiyada istehsal olunur. Silahın 50 illik tarixi var."
] |
[
"https://mfa.gov.az/az/category/avropa/andorra"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2816--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 2 |
29 avqust
|
29 avqust — Qriqorian təqvimi ilə ilin 241-ci (uzun illərdə 242-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1992 — "İnşaatçı" Azərbaycan Kubokunu qazanıb.
1993 — Azərbaycanda Etimad Referendumu keçirilib.Dieter Nohlen, Florian Grotz & Christof Hartmann (2001) Elections in Asia: A data handbook, Volume I, p360
2004 — Afinada keçən 2004 Yay Olimpiya Oyunlarında boksçular Ağası Məmmədov və Fuad Aslanov bürünc medal qazanıb.
2005 — İctimai Televiziya və Radio Yayımları Şirkəti (İTV) təsis edilib.
|
[
"23:00Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı\n22:59Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı\n22:57Regionların sosial-iqtisadi inkişafı daim dövlətin diqqət mərkəzindədir\n22:56Azərbaycanın neft strategiyası davamlı və sabit inkişafa təminat yaradır\n22:55VII Beynəlxalq Multikulturalizm Yay Məktəbinin iştirakçıları İsmayıllıda\n22:54Sumqayıtda yerləşən yataqxanalarda müvəqqəti məskunlaşmış məcburi köçkünlərlə görüş keçirilib\n22:53Azərbaycan Prezidenti şəhid ailələrinin dayağıdır\n22:52Sərnişindaşımada gediş haqqının artırılması bu sahədə iqtisadi layihələrin reallaşmasına müsbət təsir göstərəcək\n22:52Pərviz Heydərov: Tarif Şurasının nəqliyyatda qiymət dəyişikliyi ilə bağlı qərarı inflyasiyaya səbəb olmayacaq\n22:51Zabrat istiqamətində yolda yaranan sıxlıq aradan qaldırılıb\n22:51Türkiyəli hərbi qulluqçular ailə üzvləri ilə birlikdə Azərbaycanda səfərdədirlər\n22:50Azərbaycanda dövlət siyasətinin mərkəzində insan amili dayanır\n22:49Məlahət İbrahimqızı: Sosialyönümlü layihələrin icrası dövlət siyasətinin prioritetidir\n22:48Liberal dünya nizamı: böhranın səbəbləri və “qapalı dairə” sindromu\n22:47“Sosial şəbəkələrdə şər-böhtan yayanlar qanun qarşısında cavab verməlidirlər”\n22:47Milli Məclisin deputatı Flora QASIMOVA: Nəqliyyatın mövcud infrastruktur xərcləri ilə müqayisədə artım elə də ciddi deyil\n22:46Antiazərbaycan qüvvələrin bəd niyyətləri ürəklərində qalacaq\n22:45Rusiyalı gənclərin bir qrupunun Azərbaycana səfəri başa çatıb\n22:45Azərbaycanda turizmin inkişafına xüsusi diqqət yetirilir\n22:44Ermənistan sutka ərzində atəşkəs rejimini 81 dəfə pozub\n22:44ETSN: Azərbaycanda meşə yanğınlarının 97 faizi insan amili ilə bağlıdır\n22:43Bosniyalılar Sumqayıt Bələdiyyəsində\n22:42“Azərxalça”nın İsmayıllı filialının kollektivi mükafatlandırılıb\n22:41Avropa çempionatının qalibi olan ağır atletlərlə Gənclər və İdman Nazirliyində görüş keçirilib\n22:40Media nümayəndələri “Qoşa Təpə” gömrük postuna səfər edib\n22:40MMC-nin vəzifəli şəxsləri barələrində həbs qətimkan tədbiri seçilməklə axtarışa veriliblər\n22:39Şabranda 26 kilometr uzunluğunda avtomobil yolu yenidən qurulur\n22:38SOCAR-ın Türkiyədəki “Star” zavoduna ilk neft yükü Azərbaycandan çatdırılıb\n22:37Populyar amerikan radio-şousunun efirində Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təminində Azərbaycanın rolundan bəhs edilib\n22:37Astarada ilin birinci yarısının nəticələri müzakirə olunub"
] |
[
"http://old.xalqqazeti.com/az/news/sport/57783"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2859--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 2 |
1 sentyabr
|
1 sentyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 244-cü (uzun illərdə 245-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1919 — Bakı Dövlət Universiteti təsis edilib.
1992 — Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Sırxavənd kəndini azad edir və Dağlıq Qarabağın təxminən, yarısına nəzarəti qaytarırlar.
2000 — Lider TV təsis edilib.
2010 — Bakı şəhərində Dövlət Bayrağı Meydanının açılışı keçirilmişdir.
2016 — Bakıda 42-ci Şahmat Olimpiadasının açılışı olmuşdur.
|
[
"“Lider TV” bağlanır - RƏSMİ\n“Lider TV” bağlanır - RƏSMİ\nMilli Televiziya və Radio Şurasının iclası keçirilib.\nMTRŞ-dan bildirilib ki, iclasda televiziya və radio yayımı sahəsində mövcud vəziyyət müzakirə olunub.\n“Lider TV və Radio-Azərbaycan” MMC-nin müflisləşməsinin məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş qətnaməsi ilə təsdiq olunduğunu nəzərə alaraq Milli Televiziya və Radio Şurası “Lider TV və Radio-Azərbaycan” MMC-yə ümumrespublika televiziya və radio yayımı üçün verilmiş 19 yanvar 2018-ci il tarixli, 169 qeydiyyat nömrəli lisenziyanın qüvvəsinə xitam verilməsi və “Lider TV və Radio-Azərbaycan” MMC-nin televiziya və radio yayımının 1 iyun 2021-ci il tarixdə saat 00:00-dan etibarən dayandırılması barədə qərar qəbul edib.\nİclasda, həmçinin, “Kaspi Global” MMC-nin (Dalğa TV) peyk televiziya yayımının ardıcıl olaraq 30 gündən artıq müddətdə həyata keçirilmədiyini, “Mingəçevir” Televiziya və Radio Şirkətinin (Mingəçevir TV) və “Alternativ Tele-Radio” MMC-nin (ARB Ulduz TV) regional televiziya yayımının bir il ərzində 60 gün əsassız həyata keçirilmədiyini nəzərə alaraq bu televiziya yayımçılarının lisenziyalarına xitam verilməsi barədə müvafiq qərarlar qəbul edilib.",
"|\nAna səhifə > Xəbər >\nSosial\n|\nBakıda Dövlət Bayrağı Meydanının təntənəli açılış mərasimi keçirilib\n|\n|\n|\n||\n||\nFont ölçüsü : a | A\n|\n[\n02 Sentyabr 2010 00:29 ]\nBakı-APA. Sentyabrın 1-də Bakıda Dövlət Bayrağı Meydanının təntənəli açılış mərasimi olub. Bu barədə APA ’’Azərtac’’a istinadən məlumat verir.\nAzərbaycan Respublikasının prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyeva mərasimdə iştirak ediblər.\nPrezident təntənəli mərasimdə nitq söyləyib.\nBöyük bir sahəni əhatə edən Dövlət Bayrağı Meydanının əhəmiyyətindən danışan dövlət başçısı deyib ki, dünyanın ən hündür bayraq dirəyi bu gün paytaxtın bütün nöqtələrindən görünür və gələcəkdə meydanın ətrafında geniş abadlıq-quruculuq işləri aparılacaq.\nAzərbaycanın istənilən memarlıq nümunəsini yaratmağa imkanı olduğunu vurğulayan prezident İlham Əliyev bildirdi ki, onun Sərəncamına əsasən hər il noyabrın 9-u Azərbaycanda Dövlət Bayrağı Günü kimi qeyd ediləcək.\nAzərbaycanın beynəlxalq aləmdə yüksək imicə malik ölkəyə çevrildiyini qeyd edən dövlət başçısı əsas məqsədin respublikamızın daha da güclənməsinə, xalqımızın daha yaxşı yaşamasına yönəldiyini vurğulayıb.\nAzərbaycanın dünya birliyi üçün etibarlı tərəfdaşa çevrildiyini bildirən prezident İlham Əliyev qazanılan nailiyyətlər əsasında gələcəkdə yeni layihələrin icra olunacağını, ölkəmizin heç bir xarici yardımdan asılı olmadığını və təhlükəsizliyini təmin etdiyini diqqətə çatdırıb.\nÖlkəmizin gözəl təbiətə malik olduğunu qeyd edən dövlət başçısı bildirib ki, təbii ehtiyatlarımız gücümüzü daha da artırır. Prezident İlham Əliyev bir neçə ildən sonra Azərbaycanın beynəlxalq donor ölkəyə çevriləcəyini və bununla bağlı artıq konkret işlər görüldüyünü söyləyib.\nDövlət başçısı deyib ki, regionda gedən proseslərdə Azərbaycan fəal, bəzi hallarda isə həlledici rol oynayır. Müstəqilliyin xalqımızın ən böyük sərvəti olduğunu bildirən prezident İlham Əliyev Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin əbədi və dönməz olduğunu xüsusi vurğulayıb.\nAzərbaycan xalqının öz taleyinin sahibi olduğunu vurğulayan prezident İlham Əliyev deyib ki, ölkəmizdə milli həmrəylik və vətənpərvərlik ruhu yüksək səviyyədədir.\nMüstəqil ölkəmizin həyatında bu gün unudulmaz tarixi hadisənin baş verdiyini qeyd edən Azərbaycan prezidenti dövlət bayrağının məna və mahiyyətinin yüksək tutulmasının əhəmiyyətini bir daha vurğulayıb.\nSonra dövlət bayrağı Azərbaycan əsgərlərinin çiyinlərində meydana gətirilib.\nPrezident İlham Əliyev bayrağın ilgəyini qarmağa keçirib. Xüsusi qurğu dövlət bayrağını aramla səmaya – dirəyin zirvəsinə qaldırmağa başlayıb.\nAzərbaycan Respublikasının dövlət bayrağının xalqımızın milli həmrəyliyinin yaradılması və möhkəmləndirilməsindəki rolundan, Dövlət Bayrağı Meydanının tikintisindən bəhs edən film nümayiş olunub.\nDövlət başçısı İlham Əliyev bayrağı açıb. Azərbaycan Respublikasının dövlət himni səslənib. Toplardan yaylım atəşi açılıb. Fəxri qarovul dəstəsi hərbi marşın sədaları altında Dövlət Bayrağı Meydanından keçib. Daha sonra dövlət bayrağının ucaldılması şərəfinə Bakı səmasında lazer-şou nümayiş olunub.\nTəntənəli mərasim atəşfəşanlıqla başa çatıb.\nPrezident İlham Əliyev 2007-ci il noyabrın 17-də Bakıda Dövlət Bayrağı Meydanının yaradılması barədə, 2009-cu il noyabrın 17-də isə Dövlət Bayrağı Gününün təsis edilməsi haqqında sərəncamlar imzalayıb. İndən belə hər il noyabrın 9-u respublikamızda Dövlət Bayrağı Günü kimi qeyd olunacaq.\n2007-ci il dekabrın 30-da Bakının Bayıl qəsəbəsində - Hərbi Dəniz Qüvvələrinin bazası yaxınlığında prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə Dövlət Bayrağı Meydanının təməli qoyulub. Meydan üçün seçilmiş yer dövlət bayrağının paytaxtın müxtəlif nöqtələrindən görünməsinə imkan yaradır.\nAmerika Birləşmiş Ştatlarının “Trident Support” şirkəti tərəfindən hazırlanmış layihənin icrasını Azərbaycanın “Azenko” şirkəti yerinə yetirib. Ümumi ərazisi 60 hektar, yuxarı hissəsinin sahəsi 31 min kvadratmetr olan meydanda bütün infrastruktur yaradılıb. Xüsusi layihə əsasında reallaşdırılan tikinti işlərini xarici və yerli mütəxəssislər həyata keçiriblər.\nİnşa olunmuş dayağın hündürlüyü 162, bünövrəsinin diametri 3,2, bünövrənin üst hissəsinin diametri 1,09 metrdir. Qurğunun ümumi çəkisi 220 tondur. Bayrağın eni 35 metr, uzunluğu 70 metr, ümumi sahəsi 2450 kvadratmetr, çəkisi isə təqribən 350 kiloqramdır. Ginnes dünya rekordları təşkilatı 2010-cu il mayın 29-da Azərbaycan dövlət bayrağı dirəyinin dünyada ən hündür bayraq dirəyi olduğunu təsdiq edib.\nMeydanda qurulmuş Azərbaycan Respublikasının gerbi, dövlət himninin mətni və ölkəmizin xəritəsi qızıl suyuna salınmış bürüncdən hazırlanıb. Meydanda Dövlət Bayrağı Muzeyi də yaradılıb."
] |
[
"http://ikisahil.com/post/sherqin-ilk-avropa-tipli-ali-tehsil-ocagi",
"https://oxu.az/society/496825"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2858--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
6 sentyabr
|
6 sentyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 249-cu (uzun illərdə 250-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1994 — Azərbaycan və Qəmər adaları arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
1995 — Oser faciəsi: Fransanın Oser şəhərində Azərbaycan milli futbol komandası Fransa milli futbol komandasına 10:0 hesabı ilə məğlub olmuşdur.
|
[
"Sportnet.az saytı AFFA yanında Media Komitəsinin qaliblərindən olan \"Azərbaycan çempionatı, kuboku, yığması və avrokuboklarda iştirak ilə bağlı bütün statistik boşluqların aradan qaldırılması” istiqaməti üzrə \"Yubilyar Azərbaycan millisi\" layihəsində növbəti silsilə yazılarına başlayır. Onuncu yazı \"Darmadağınlarla bol olan \"qara tarix\": Oser faciəsi və digərləri\" mövzusundadır.\nMəlum olduğu kimi, milli komandamız 25 ildə 227 oyunda keçirib. Bunlardan yarıdan çoxunda - 123 matçda uduzan millimiz mənfi saldoya malikdir. Həmin məğlubiyyətlərdən böyük əksəri - 77-si seçmə mərhələlərdə, 46-sı yoldaşlıq görüşlərində qeydə alınıb. Yığmamız 384 qol buraxıb ki, bunun 236-sı rəsmi, 184-ü qeyri-rəsmi matçlarda olub.\nTəəssüf ki, məğlubiyyətlərimiz arasında böyük hesablı olanlar çoxluq təşkil edir. Bu yazıda ən azı 4 top fərqli olanlardan bəhs edəcəyik. Ona görə ki, 3 top fərqli məğlubiyyətlər yetərincə çoxdur. Millimiz 3 top fərqli məğlubiyyətlərindən yalnız 2-ni göstərmişik ki, bu da səbəbsiz deyil. Əvvəla, Gürcüstan yığması ilə səfərdəki həmin yoldaşlıq görüşü millimizin tarixində ilk matçıdır. İkincisi də məhsuldar keçən həmin qarşılaşmada 6 top buraxmışıq. Bir də ki böyükhesablı məğlubiyyətlərimiz arasında ən çox məhz bu qarşılaşmada qol vurmuşuq. Qalanlarının çoxunda fərqlənməmişik, bunu etdiyimiz zaman isə uzağı 1 dəfə rəqib qapısına yol tapmışıq.\nBəli, əfsuslar olsun ki, Azərbaycan milli komandası tarixinə böyükhesablı məğlubiyyətlə başlayıb. Ancaq ilk böyük darmadağın bundan sonra zəif rəqiblə matçda olub. Bu, Avropada futbol ölkəsi sayılmayan Malta yığması ilə qarşılaşmada gerçəkləşib. Bu, millimizin tarixində yeganə matçdır ki, ona baş məşqçi dueti - Ağasəlim Mircavadov-Kazbek Tuayev tandemi olub.\nYığmamız seçmə mərhələdə debütünə də böyük hesablı məğlubiyyətlə olması diqqət çəkir. Bu da 3 top fərqli məğlubiyyətdir və debüt olduğundan istisna kimi göstərmişik. Həmin matçda da baş məşqçi postunda A. Mircavadov olub.\nAzərbaycan yığması tarixində ən ağır məğlubiyyətini Fransa yığmasından alıb. Bu rəsmi oyun millimizin 25 illik tarixinə \"Oser faciəsi\" kimi düşüb. Onda Ağasəlim Mircavadovun baş məşqçisi olduğu komanda Eme Jakenin yetirmələrindən 10 cavabsız qol buraxıb. Bu qollardan 3-ü Elxan Həsənovun, 7-i onu 37-ci dəqiqədə qapıda əvəzləyən Nizami Sadıqov buraxıb. Yeri gəlmişkən, dünya və Avropa çempionu olan Fransa yığması tarixində hələ də ən böyükhesablı qələbədir.\nA.Mircavadovu Oserdəki darmadağından sonra əvəzləyən K.Tuayev isə millimizin vətəndə ilk böyükhesablı məğlubiyyətini aldığı matçda baş məşqçi olub. Bu, Tofiq Bəhramov adına Respublika stadionunda Macarıstan yığmasında 0:4 hesablı məğlubiyyətdir. K.Tuayev məhz bu oyundan sonra istefaya göndərilib.\nMillimizin səfərdə zəif çıxış etdiyindən, məğlubiyyətlərindən çoxu rəqib meydanında qeydə alınıb. Ancaq evdə də darmadağınlar az olmayıb. Bunlardan seçmə mərhələdə ən ağır məğlubiyyət Şahin Diniyevin baş məşqçiliyi dövründə olub. Söhbət Serbiya yığmasına 1:6 hesablı məğlubiyətdən gedir ki, Ş.Diniyev həmin nəticədən sonra millidən gedib. Yığmamızın Azərbaycanda ən böyük darmadağını da \"Tofiq Bəhramov\"da buraxdığı 6 qolla olub. Ancaq Serbiyadan fərqli həmin vaxt artıq Avropa çempionu olan İspaniya yığmasının qapısına yoldaşlıq görüşündə yol tapa bilməmişik.\nYığmamız Fransadan sonra ən ağır məğlubiyyətini Polşadan alıb. Millimizin seçmə mərhələdə qazandığı bu rəqib sonralar bizə qarşı amansız olub. Polşalılar braziliyalı Karlos Alberto Torresin vaxtında Azərbaycana 8, Ş.Diniyevin dövründə 5 cavabsız qolla qalib gəliblər. Almanlar isə həmyerliləri Berti Foqts millimizə başçılıq etdiyi dövrdə öz meydanlarında darmadağınla yadda qalıblar - 6:1, 4:0. Portuqaliya yığmasından aldığımız 0:7 hesablı məğlubiyyət də bizim üçün ən üzücü nəticələrdir.\nÜmumiyyətlə, millimizin tarixinə \"Oser faciəsi\", \"Varşava faciəsi\", \"Gimarayeş faciəsi\", \"Kiyev faciəsi\", \"Ramat Qan faciəsi\", \"Osiyek faciəsi\" kimi düşən nəticələr olub. Son 3 oyunda 0:6 hesabı ilə düşmüşük və hər birində diqqətiçəkən məqam var. Kiyevdə Ukraynadan alınan ağır məğlubiyyətdən sonra Ş.Diniyev millidə böyük islahatlar apararaq Rəşad Sadıqov daxil olmaqla bir sıra təcrübəli futbolçuları kənarlaşdırıb. Ramat Qanda İsrailə məğlubiyyət K.A.Torresin millimizdə debütünə təsadüf edib və braziliyalı mütəxəssis də heyətdə \"təmizləmə əməliyyatı\" aparıb. Burda da əsas qurban kapitan müdafiəçi - Tərlan Əhmədov olub. Nəhayət, Osiyekdə Xorvatiyaya məğlubiyyət B.Foqtsun millimizdən istefaya göndərilməsi ilə nəticələnib.\nSonda onu da bildirək ki, millimizin darmadağınlarda futbolçularımız, daha dəqiq desək, mərkəz müdafiəçilərimiz avtoqollarla iştirak edib. Aftandil Hacıyev Polşada (0:8) bu planda \"fərqlənib\". R.Sadıqov isə 2 dəfə - Almaniya (1:6) və Xorvatiya (0:6) ilə səfər matçlarında topu öz qapısına göndərib.\nAzərbaycan milli komandasının darmadağın olunduğu oyunlar (ən azı 4 top fərqli məğlubiyyətlər)\n17 sentyabr 1992-ci il\nBeynəlxalq yoldaşlıq görüşü\nGürcüstan – Azərbaycan – 6:3\nQollar: David Kizilaşvili, 20, 48, Georgi Daraseliya, 52, Şota Arveladze, 69,\nKaxaber Qoqişaişvili, 71-pen, Qiya Jişkariani, 79 - Nazim Süleymanov, 42, 85-pen, Vidadi Rzayev, 75\nGürcaani. David Kipiani adına stadion\nBaş hakim: Quram Sepiaşvili (Gürcüstan)\nBaş məşqçi: Əhməd Ələsgərov\n19 aprel 1994-cü il\nBeynəlxalq yoldaşlıq görüşü\nMalta – Azərbaycan – 5:0\nQollar: Niki Saliba, 2, Kristian Laferla, 17, Karmel Bussuttil, 69, Cozef Kamilleri, 78, Çarles Skerri, 80\nTa Qali. Milli stadion\nBaş hakim: Abdullah Salem (Liviya)\nBaş məşqçilər: Ağasəlim Mircavadov, Kazbek Tuayev\n7 sentyabr 1994-cü il\nAVRO-1996-nın rəsmi oyunu\n6 sentyabr 1995-ci il\nAVRO-1996-nın rəsmi oyunu\nFransa – Azərbaycan – 10:0\nQollar: Marsel Dezayi, 13, Yuri Corkayeff, 17, 78, Vinsent Querin, 33, Reynald Pedros, 49, Frank Lebof, 64, 74, Kristof Düqarri, 66, Zinəddin Zidan, 72, Krostof Kokard, 90\nBaş hakim: Alfred Mikallef (Malta)\nOser. \"İ Abbe-Deşams” stadionu\nBaş məşqçi: Ağasəlim Mircavadov\n2 iyun 1996-cı il\nDÇ-1998-nin seçmə mərhələ oyunu\nNorveç – Azərbaycan – 5:0\nQollar: Stal Solbakken, 7, 46, Ole Qunnar Solskyaer, 37, 89, Frank Strandli, 59\nBaş hakim: Alan Snoddi (Şimali İrlandiya)\nOslo. \"Ullevaal” stadionu\nBaş məşqçi: Kazbek Tuayev\n11 oktyabr 1997-ci il\nDÇ-1998-nin seçmə mərhələ oyunu\nİsveçrə - Azərbaycan – 5:0\nQollar: Kubilay Türkilmaz, 13, 23, 69-pen, Murat Yakın, 23, Stefan Şapyuiza, 51\nBaş hakim: Con Roubotam (Şotlandiya)\nSürix. \"Hardturm” stadionu\nBaş məşqçi: Vaqif Sadıqov\n10 oktyabr 1998-ci il\nAVRO-2000-nin sçemə mərhələ oyunu\nAzərbaycan – Macarıstan – 0:4\nQollar: Pol Dardai, 59, Bela İlleş, 85-pen, İstvan Pisont, 88, Mikloş Feher, 90\nBaş hakim: Stefan Bre (Fransa)\nBakı. Tofiq Bəhramov adına Respublika stadionu\nBaş məşqçi: Vaqif Sadıqov\n26 mart 1999-cu il\nAVRO-2000-nin sçemə mərhələ oyunu\nPortuqaliya – Azərbaycan – 7:0\nQollar: Rikardo Sa Pinto, 28, Joao Pinto, 36, 77, Paulo Madeyra, 67, Serjio Konseysao, 75, Pedro Pauleta, 82, 83\nBaş hakim: Yasek Qranat (Polşa)\nGimarayeş. \"Estadio D.Alfonso Enrikes” stadionu\nBaş məşqçi: Əhməd Ələsgərov\n9 iyun 1999-cu il\nAVRO-2000-nin sçemə mərhələ oyunu\nRumıniya – Azərbaycan – 4:0\nQollar: İon Qanea, 36, Dorinel Mutyanu, 44, İoan Vladou, 50, Laurentu Roşu, 90\nBaş hakim: Jelko Şiriç (Xorvatiya)\nBuxarest. \"Styaua” stadionu\nBaş məşqçi: Əhməd Ələsgərov\n9 iyun 1999-cu il\nBeynəlxalq yoldaşlıq görüşü\nÖzbəkistan – Azərbaycan – 5:1\nQollar: İlham Şaripov, 6-pen, Maksim Şatskix, 25, 39, 58, Əlişir Bazarov, 50 – Zaur Tağızadə, 47\nBaş hakim: Qayrat Kərimov (Özbəkistan)\nSəmərqənd. \"Dinamo” stadionu\nBaş məşqçi: Əhməd Ələsgərov\n29 mart 2003-cü il\nAVRO-2004-ün seçmə mərhələ oyunu\nUels – Azərbaycan – 4:0\nQollar: Simon Deyvis, 1, Qarri Spid, 40, Con Hartson, 42, Rayan Giqqz, 52\nBaş hakim: Filip Leuba (İsveçrə)\nKardiff. \"Millenium” stadionu\nBaş məşqçi: Əsgər Abdullayev\n11 oktyabr 2003-cü il\nAVRO-2004-ün seçmə mərhələ oyunu\nİtaliya – Azərbaycan – 4:0\nQollar: Kristian Vyeri, 15, Filippo İndzaqi, 24, 87, Marko Di Vayo, 64\nBaş hakim: Stüart Duqal (Şotlandiya)\nReggio Kalabriya. \"Orestte Qranillo” stadionu\nBaş məşqçi: Əsgər Abdullayev\n18 fevral 2004-cü il\nBeynəlxalq yoldaşlıq görüşü\nİsrail – Azərbaycan – 6:0\nQollar: Şlomi Abreytman, 9, 66, 69, İdan Tal, 25-pen, Yaniv Katan, 45+2, 61\nBaş hakim: Paolo Parati (Portuqaliya)\nRamat Qan. Şəhər stadionu\nBaş məşqçi: Karlos Aleberto Torres (Braziliya)\n26 mart 2005-ci il\nDÇ-2006-nın seçmə mərhələ oyunu\nPolşa – Azərbaycan – 8:0\nQollar: Tomaş Frankovski, 12, 63, 66, Aftandil Hacıyev, 16-öz qapısına, Kamil Kosovski, 40, Yatsek Krjnovek, 72, Marek Şaqanovski, 84, 90\nBaş hakim: Nikolay Vollquartz (Danimarka)\nVarşava. \"Polish Army” stadionu\nBaş məşqçi: Karlos Alberto Torres (Braziliya)\n15 avqust 2006-cı il\nBeynəlxalq yoldaşlıq görüşü\nUkrayna – Azərbaycan – 6:0\nQollar: Andrey Vorinin, 3, Sergey Nazarenko, 12, Ruslan Rotan, 25, Oleq Qusev, 45, Andrey Vorobey, 71, Aleksey Belik, 90+1\nBaş hakim: Stanislav Suxina (Rusiya)\nKiyev. Valeri Lobanovski adına stadion\nBaş məşqçi: Şahin Diniyev\n24 mart 2007-ci il\nAVRO-2008-nin seşmə mərhələ oyunu\nPolşa – Azərbaycan – 5:0\nQollar: Yatsek Bak, 3, Dariuş Dudka, 6, Voyçex Lobodzinski, 34, Yatsek Krjnovek, 58, Przemislav Kazmyerçak, 84\nBaş hakim: Kristin Yakobson (İslandiya)\nVarşava. \"Voyska Polsyeqo” stadionu\nBaş məşqçi: Şahin Diniyev\n17 oktyabr 2007-ci il\nAVRO-2008-nin seşmə mərhələ oyunu\nAzərbaycan – Serbiya – 1:6\nQollar: Samir Əliyev, 26 – Duşko Toşiç, 4, Nikola Jiqiç, 22, 42, Boşko Yankoviç, 41, Milan Smilyaniç, 75, Danko Lazoviç, 84\nBaş hakim: Tomas Eynvaller (Avstriya)\nBakı. Tofiq Bəhramov adına Respublika stadionu\nBaş məşqçi: Şahin Diniyev\n9 iyun 2009-cu il\nBeynəlxalq yoldaşlıq görüşü\nAzərbaycan – İspaniya – 0:6\nQollar: David Vilya, 34, 38, 45, Albert Riera, 67, David Quiza, 70, Fernando Torres, 87\nBaş hakim: İqor İşenko (Ukrayna)\nBakı. Tofiq Bəhramov adına Respublika stadionu\nBaş məşqçi: Berti Foqts (Almaniya)\n9 sentyabr 2009-cu il\nDÇ-2010-nun seçmə mərhələ oyunu\nAlmaniya – Azərbaycan – 4:0\nQollar: Mikael Ballak, 14-pen, Miroslav Kloze, 55, 65, Lukas Podolski, 71\nBaş hakim: Anastasios Kakos (Yunanıstan)\nHannover. \"AWD Arena” stadionu\nBaş məşqçi: Berti Foqts (Almaniya)\n7 sentyabr 2010-cu il\nAVRO-2012-nin seçmə mərhələ oyunu\nAlmaniya – Azərbaycan – 6:1\nQollar: Heyko Vestermann, 28, Lukas Podolski, 45+1, Miroslav Kloze, 45+2, 90+2, Rəşad Sadıqov, 53-öz qapısına, Holqer Badştuber, 86\nBaş hakim: Markus Strqomberqsson (İsveç)\nKöln. \"Rheyn Enerji” stadionu\nBaş məşqçi: Berti Foqts (Almaniya)\n3 sentyabr 2014-cü il\nBeynəlxalq yoldaşlıq görüşü\nRusiya – Azərbaycan – 4:0\nQollar: Aleksandr Kerjakov, 6, 12, Serhey İqnaşeviç, 41, Vladimir Qranat, 81\nBaş hakim: Rövşən İrmatov (Özbəkistan)\nXimki. \"Ximki Arena” stadionu\nBaş məşqçi: Berti Foqts (Almaniya)\n13 oktyabr 2014-cü il\nAVRO-2016-nın seçmə mərhələ oyunu\nXorvatiya – Azərbaycan – 6:0\nQollar: Andrey Kramariç, 11, İvan Perişiç, 34, 45, Marselo Brozoviç, 45+1, Luka Modriç, 57-pen, Rəşad Sadıqov, 61-öz qapısına\nBaş hakim: Stefan Studer (İsveçrə)\nOsiyek. \"Qratski vrt” stadionu\nBaş məşqçi: Berto Foqts (Almaniya)"
] |
[
"https://mfa.gov.az/az/category/afrika/qemer-adalari"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2846--1918-1
| 3 |
15 sentyabr
|
15 sentyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 258-ci (uzun illərdə 259-cu) günü.
|
1918
|
"Azərbaycan" qəzeti ilk dəfə nəşr olunub.
Bakı döyüşündən sonra Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin könüllü dəstələrinin köməyi ilə Bakını azad edib.
2006 — Böyük Britaniyada azərbaycan dilində nəşr edilən ilk qəzet olan "Araz" dərc edilmişdir.Böyük Britaniyada "ARAZ Azərbaycan" qəzetinin ilk sayı işıq üzü görüb — az.trend.az saytı
2011 — Moskva şəhərində Azərbaycan müğənnisi Müslüm Maqomayevin abidəsiin açılışı olmuşdur.На открытие памятника Магомаеву пришли две тысячи москвичей. metronews.ru
2012 — Bakıda 28 Mall ticarət mərkəzinin açılışı olmuşdur.
|
[
"İyunun 27-də bu mövzuda “Azərbaycan” qəzetinin 100 illiyinə həsr olunmuş elmi konfrans və “100 yaşlı “Azərbaycan” kitabının təqdimatı keçirildi.\nTədbiri giriş sözü ilə açan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) Tarix İnstitutunun direktoru, Milli Məclisin deputatı, akademik Yaqub Mahmudov söylədi ki, “Azərbaycan” qəzeti Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaşıdıdır: “Bu qəzetdə dərc olunmuş materialların Cümhuriyyət tarixinin öyrənilməsində ilkin mənbə kimi əhəmiyyəti böyükdür. Qəzetin ilk nömrəsi 1918-ci il sentyabrın 15-də Gəncə qubernatorunun mətbəəsində çap edilib. Qəzetin Gəncədə Azərbaycan dilində buraxılmış səhifələrinin başında qəzetin adı ilə yanaşı “Türk və islamçılığa aid məqalələrə “Azərbaycan”ın səhifələri açıqdır” yazısı da verilib. “Azərbaycan” qəzeti 1918-20-ci illər ərzində çap olunan saylarında Azərbaycanın ictimai-siyasi, iqtisadi və mədəni həyatını geniş əks etdirib. Qəzetdə erməni-daşnak qulduru Andronikin Zəngəzur, Naxçıvan və Qarabağda Azərbaycan xalqına qarşı törətdiyi soyqırımı, Qərbi Azərbaycan torpaqlarında yaşayan azərbaycanlıların acı taleyi, onların kütləvi surətdə məhv edilməsi və ata-baba torpaqlarından qovulması haqqında çoxlu məlumatlar dərc edilib”.\nY.Mahmudov bildirdi ki, Cümhuriyyət dövründə ölkənin böyük ziyalıları - Ceyhun bəy Hacıbəyli, Şəfi bəy Rüstəmbəyli, Xəlil İbrahim və Üzeyir bəy Hacıbəyli “Azərbaycan” qəzetinin baş redaktorları olublar: “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası”nda “Azərbaycan” qəzeti və onun ilk redaktorları barədə geniş məqalələr yer alıb. Cümhuriyyət tarixinin bəzi xadimləri ağır təqiblər şəraitində ölkəni tərk etsələr də, Üzeyir bəy Hacıbəyli onu nələr gözlədiyini bildiyi halda, heç yana getmədi. Yəni Vətən yolunda şəhid olmağı şərəf sayaraq ölümün gözünə dik baxıb burada yaşadı”.\nElmi konfransda Milli Məclisin deputatı, “Azərbaycan” qəzetinin baş redaktoru Bəxtiyar Sadıqov “Dövrümüzün obyektiv salnaməçisi və etibarlı arxivi” mövzusunda məruzə ilə çıxış etdi. Bildirdi ki, müstəqil Azərbaycanın quruculuq və inkişaf dövrünün salnaməsini öz səhifələrində əbədiləşdirən “Azərbaycan” qəzeti Xalq Cümhuriyyəti zamanında çıxan eyni adlı qəzetin varisidir: “Azərbaycan” qəzeti bizim müstəqilliyimizin qeyri-rəsmi simvoludur. Qəzetin ilk redaktoru Üzeyir bəy Hacıbəylinin kiçik qardaşı Ceyhun bəy Hacıbəyli olub. Qəzetin səhifələrində Üzeyir bəy Hacıbəylinin Azərbaycanın tarixinə, siyasi vəziyyətinə, iqtisadiyyatına, sənayesinə, maarif və mədəniyyətinə və s. aid 100-dən çox məqaləsi dərc olunub. “Xalq Cümhuriyyəti dövründə “Azərbaycan” qəzetinin dörd baş redaktoru olub. Onlardan yalnız Üzeyir Hacıbəyli özünün musiqi dühası ilə sovet repressiyasından xilas ola bilib. Ceyhun bəy Hacıbəyli, Şəfi bəy Rüstəmbəyli ömürlərini qürbətdə, sıxıntılar içində başa vurublar. Xəlil İbrahimin isə heç qəbrinin harada olduğu məlum deyil. Sovet dövründə Cümhuriyyətin qurucuları kimi, qəzetin üzərinə də qadağa qoyulub. Hətta BDU-nun Jurnalistika fakültəsində bu qəzetlə bağlı ümumiyyətlə, heç bir söhbət getmirdi”.\nB.Sadıqov qeyd etdi ki, “Azərbaycan” qəzeti ölkəmizin tarixində, xalqımızın milli-mənəvi dəyərlərinin qorunmasında mühüm rol oynayıb: “Ulu öndər Heydər Əliyev daim redaksiyamızla əlaqə saxlayıb tövsiyə və məsləhətlərini verirdi. Jurnalist yaradıcılığına bu qayğını cənab Prezident İlham Əliyevdən də görürük. Ulu öndər Heydər Əliyev və cənab Prezident İlham Əliyev “Azərbaycan” qəzetinin kollektivinə müxtəlif dövrlərdə təbrik məktubları göndəriblər”.\nSonra Bəxtiyar Sadıqov Tarix İnstitutuna “Azərbaycan” qəzetinin cümhuriyyət dövründə dərc edilmiş nömrələrini elektron variantda, Yaqub Mahmudov isə qəzetə institutun nəşrlərini - “Nadir şah Əfşar: tarixin gedişini dəyişdirən dahi sərkərdə”, “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti xadimlərinin dövlətçilik fəaliyyətinin Tiflis dövrü” və “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixi Hindistan Milli Arxivinin sənədlərində” kitablarını təqdim etdi.\nKonfransda, həmçinin “100 yaşlı “Azərbaycan” adlı kitabın təqdimatı oldu. Kitabda ölkənin tanınmış ictimai-siyasi xadimlərinin, elm adamlarının qəzet haqqında məqalələri dərc olunub və bu nəşrin bütün fəaliyyətinə nəzər salınıb. Nəşrin redaktoru “Azərbaycan” qəzetinin baş redaktoru Bəxtiyar Sadıqov, buraxılışa məsul şəxs isə Əməkdar jurnalist İxtiyar Hüseynlidir.\nDaha sonra tarixçi alimlər Tofiq Nəcəfli və Cəbi Bəhramov “Müstəqillik dövründə Azərbaycan tarixi məsələləri “Azərbaycan” qəzetinin səhifələrində”, Vaqif Abışov “Azərbaycan” qəzetinin səhifələrində Türkiyə tarixinin əksi (1918-1920-ci illər)”, Rəşad Rüstəmov “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti mövzusu “Azərbaycan” qəzetinin səhifələrində (müasir dövr)” və Akif Vəliyev “Qafqaz İslam Ordusu hərəkatı “Azərbaycan” qəzetində” mövzularında çıxış etdilər.\nCavid Əkbərov, “İki sahil”",
"Khurshidbanu Natavan\nBiz səni dirçəldəcəyik Əziz Şuşa!\nHüseyn Cavid\nAzərbaycan Xalq Cümhuriyyəti - 100\nMolla Pənah Vaqif 300\nBöyük Qələbə\nBiblioqrafik sorğu\nVirtual Sifariş\nMetodik xidmət\nSənədlərin Sifarişi Və Elektron Çatdırılması\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi\nAzərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi\nAzərbaycan Kitabxanaları\nHeydər Əliyev Fondu\nAvropa Milli Kitabxanaları Konfransı təşkilatı\nAvrasiya Kitabxanalar Assambleyası\nPetruççi Beynəlxalq Musiqi Kitabxanası"
] |
[
"http://ikisahil.az/post/126797-azerbaycan-qezeti-tariximizin-guzgusu",
"http://anl.az/down/meqale/ses/ses_sentyabr2009/89709.htm"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2897--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
16 sentyabr
|
16 sentyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 259-cu (uzun illərdə 260-cı) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1951 — Bakıda Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionunun açılışı olub.
2021 — "Qarabağ" futbol klubu UEFA Konfrans Liqasında ilk oyununu keçirmişdir.
|
[
"T.Bəhramov adına Respublika Stadionu\nTofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu 1951-ci il sentyabrın 16-da istifadəyə verilib.\nArenanın ümumi sahəsi 20 hektardır. Stadionun əsas futbol meydançasının ölçüləri 105x72 metrdir. Meydançanın ətrafında salınmış 8 zolaqdan ibarət atletika cığırının uzunluğu 400 metrdir. Stadionda bir neçə köməkçi zallar da mövcuddur. Buraya eni 25, uzunluğu 50 metr olan güləş zalı, eləcə də boks zalı (25 m x 10 m), 2 ayrı futzal zalı, 1 açıq havada mini-futbol meydançası daxildir.\n2012-ci il avqustun 16-da Tofiq Bəhramov adına Respublika Stadionu əsaslı təmir və yenidənqurmadan sonra istifadəyə verilib. Oturacaqların sayı 31 min 200-ə çatdırılıb. Stadionun ön giriş hissəsində bilet satışı binası inşa edilib. Burada eyni vaxtda 50 nəfərin keçə biləcəyi turniket keçid sistemi quraşdırılıb. Stadionun ön fasadında uzunluğu 30 metr olan elektron monitor quraşdırılıb.\nİlk vaxtlar İ.Stalinin və V.İ.Leninin adını daşımış stadiona 1993-cü ildən dünyaca məşhur futbol hakimi Tofiq Bəhramovun adı verilib."
] |
[
"https://www.mys.gov.az/qurumlar/idman-qurgulari/9/tbhramov-adina-respublika-stadionu"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0000.jsonl--Q2885--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 2 |
26 sentyabr
|
26 sentyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 270-ci (uzun illərdə 271-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
2016 — Azərbaycanda Konstitusiya Referendumu keçirilib.Azerbaijan President Aliyev makes wife Mehriban his deputy BBC News, 21 February 2017
2018 — Qızılağac Milli Parkı yaradılıb.Azərbaycan Respublikasının Qızılağac Milli Parkının yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı. president.az, 26.09.2018
|
[
"Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq, xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri şəbəkəsinin genişləndirilməsini, biomüxtəlifliyin qorunub saxlanılmasını, təbii resurslardan səmərəli istifadəsini və ekoturizmin inkişafını təmin etmək məqsədi ilə qərara alıram:\n1. Kiçik Qızılağac Dövlət Təbiət Yasaqlığına aid torpaqlardan 10390,89 hektar və Neftçala rayonunun inzibati ərazisində yerləşən dövlət ehtiyat fondu torpaqlarından 309,11 hektar ayrılmaqla, Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğunun (88360,0 hektar) bazasında bu Sərəncama əlavə edilən yerquruluşu planında göstərilmiş 99060,0 hektar sahədə Azərbaycan Respublikasının Qızılağac Milli Parkı yaradılsın.\n2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etsin.\nİlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 26 sentyabr 2018-ci il."
] |
[
"https://president.az/articles/30122"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2994--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
4 noyabr
|
4 noyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 308-ci günü (uzun illərdə 309-cu). İlin sonuna 57 gün qalır.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Cəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
|
[
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2991--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 3 |
9 noyabr
|
9 noyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 313-cü günü (uzun illərdə 314-cü). İlin sonuna 52 gün qalır.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1918 — Azərbaycan bayrağı ilk dəfə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurası tərəfindən təsdiq edilmişdir.
1921 — "Şərq qapısı" qəzeti ilk dəfə nəşr olunub.
1991 — Türkiyə Azərbaycanın müstəqilliyini tanımışdır.
2020
İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Rusiyaya məxsus Mi-24 helikopterinin vurulmuşdur.
İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Zəngilan rayonunun Bartaz qəsəbəsini, Xocavənd rayonunun Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalı rayonunun Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzuli rayonunun Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayıl rayonunun Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlı rayonunun Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçın rayonunun Güləbird, Səfiyan, Türklər kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
|
[
"Noyabrın 9-da zəngin ənənələrə malik olan “Şərq qapısı” qəzetinin ilk nömrəsinin işıq üzü görməsindən 99 il keçir. 1921-ci il noyabrın 9-da “Cavanlar həyatı” adı ilə Naxçıvanda nəşr olunan “Şərq qapısı” qəzeti ötən dövr ərzində şərəfli yol keçib, milli mətbuatımızın inkişafına öz töhfəsini verib.\n\"İki sahil\" xəbər verir ki, AZƏRTAC-ın Naxçıvan bürosuna müsahibəsində “Şərq qapısı” qəzetinin məsul katibi Muxtar Məmmədov qəzetin keçdiyi böyük yoldan, onun anadilli mətbuatımızın inkişafına verdiyi töhfələrdən bəhs edib. Bildirib ki, “Şərq qapısı”nın əsl inkişafı ötən əsrin 70-80-ci illərinə təsadüf edir. 1969-cu ildən sonra qəzetin fəaliyyətində yeni mərhələ başlanıb. Həmin dövrdə digər sahələr kimi, mətbuatın inkişafına da böyük diqqət və qayğı göstərilib, “Şərq qapısı”nın gündəlik və böyük formatda nəşri təmin edilib. Bu dövrdə qəzetdə xalqımızın milli mənəvi dəyərlərinə, mədəniyyət və tarixinə həsr olunmuş yazılar işıq üzü görüb.\nMuxtar Məmmədov vurğulayıb ki, ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində qəzet müstəqillik ideyalarının həyata keçirilməsində fəal iştirak edib. Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin Moskvadan Naxçıvana qayıdışından sonra “Şərq qapısı”nın həyatında yeni dövr başlanıb, 1990-1993-cü illərdə qəzet Azərbaycanın çoxsaylı mətbu orqanları arasında birinci olaraq ölkəmizin düşdüyü bəlalardan yeganə xilas yolunu görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin yenidən siyasi hakimiyyətə qayıdışında görüb, bu mövzuda yazılarla çıxış edib. Həmin dövrdən başyaraq qəzet muxtar respublikanın informasiya blokadasının aradan qaldırılmasında mühüm rol oynayıb.\nUlu Öndər Naxçıvana qayıtdıqdan sonra ilk müsahibəsini “Şərq qapısı” qəzetinə verdiyini xatırladan Muxtar Məmmədov diqqətə çatdırıb ki, həmin müsahibədə qəzetin fəaliyyətini yüksək qiymətləndirən dahi şəxsiyyət deyib: “Mən “Şərq qapısı” qəzetinin təsiri altında tərbiyə almışam. Hələ gənc ikən burada orta məktəbdə, pedaqoji texnikumda oxuyanda müxtəlif məsələləri öyrənmək üçün “Şərq qapısı”ndan çox istifadə etmişəm. O vaxtdan nüfuzlu qəzet kimi hafizəmdə qalıb”. “Şərq qapısı” qəzeti müstəqilliyimizin ilk illərində muxtar respublikamızda yaşayıb fəaliyyət göstərən Ulu Öndərimiz dövlətçiliyimizin möhkəmləndirilməsi yolunda həyata keçirdiyi tədbirlərin fəal təbliğatçısı olub. Görkəmli dövlət xadiminin rəhbərliyi altında milli dövlətçiliyimizin bərpası ilə bağlı Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisində qəbul edilən tarixi qərarlar ilk dəfə məhz bu qəzetdə dərc edilib.\n“Ulu Öndərimiz 1993-cü ildə Azərbaycanda yenidən siyasi hakimiyyətə qayıdışından sonra mətbuat orqanlarının fəaliyyətinin yaxşılaşdırılmasına göstərilən diqqət və qayğıdan “Şərq qapısı” da bəhrələnib, qəzetin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi istiqamətində ardıcıl tədbirlər həyata keçirilib. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin “Naxçıvan Muxtar Respublikasında dövlət mətbuat orqanlarının maddi-texniki vəziyyətini yaxşılaşdırmaq tədbirləri haqqında” 2000-ci il 29 mart tarixli Sərəncamından sonra muxtar respublikanın digər kütləvi informasiya vasitələri kimi, “Şərq qapısı” qəzetinə də dövlət qayğısı artırılıb”, - deyən Muxtar Məmmədov bildirib ki, milli mətbuatımızın 135 illik yubileyində – 2010-cu il iyulun 22-də “Şərq qapısı” qəzeti redaksiyası və “Əcəmi” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi üçün yeni redaksiya - nəşriyyat kompleksi istifadəyə verilib, ən müasir mətbəə və texnoloji avadanlıq quraşdırılıb, qəzetin rəngli nəşrinə başlanılıb.\n“Şərq qapısı” qəzetinin muxtar respublikanın müasir tarixinin salnaməçisi olduğunu vurğulayan Muxtar Məmmədov qeyd edib ki, bu gün Naxçıvanda kütləvi informasiya vasitələrinə göstərilən dövlət qayğısı “Şərq qapısı” qəzeti redaksiyasını və kollektivini də əhatə edib. Qəzetin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, hərtərəfli yaradıcılıq şəraitinin yaradılması, işçilərin əməkhaqlarının artırılması, onların yaşayış şəraitlərinin daha da yaxşılaşdırılması üçün evlə təmin edilmələri fəaliyyətin günün tələbləri səviyyəsində qurulmasına imkan verir. Muxtar respublikada kütləvi informasiya vasitələri üçün yüksək maddi-texniki təchizatın yaradılması, mətbuatın yüksək peşəkarlıq və poliqrafik keyfiyyətlə nəşrə hazırlanması, üstəlik, diyarımızda tələbkar elektron media izləyicilərinin də sayının artması “Şərq qapısı” qəzeti saytının da təkmilləşdirilərək yenilənməsi aktuallığını ortaya çıxarmışdı. Buna görə də ötən il “Şərq qapısı”nın internet saytı tamamilə yenilənib, həm funksionallıq, həm də dizayn baxımından müasir tələblərə uyğunlaşdırılıb.\nMuxtar Məmmədov deyib: “Azərbaycanda fasiləsiz nəşr edilən mətbuat orqanı olan “Şərq qapısı” qəzeti Naxçıvanda maarif və mədəniyyətin, elmin inkişafına mühüm töhfələr verib, peşəkar jurnalist kadrların hazırlanmasında baza rolunu oynayıb, ictimai fikrə öz təsirini göstərib. Bu gün qəzetin əməkdaşları onlar üçün yaradılan şəraitdən səmərəli istifadə edərək cəmiyyətin informasiyaya olan ehtiyacının dolğun ödənilməsində səylə çalışır, muxtar respublikanın sosial-iqtisadi və ictimai-mədəni həyatının, quruculuq və müasir inkişaf salnaməsinin yaradılmasına, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunması və təbliğinə öz töhfələrini verirlər”.",
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"http://axc.preslib.az/az_a5-1.html",
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2986--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 2 |
12 noyabr
|
12 noyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 316-cı günü (uzun illərdə 317-ci). İlin sonuna 50 gün qalır.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1995 — Azərbaycanda Parlament seçkiləri keçirilib.Azerbaijan: Parliamentary Chamber: Milli Mejlis: Elections held in 1995 Inter-Parliamentary Union
1997 — İlk neft Azərbaycanın Çıraq neft yatağından Supsaya göndərilir.
2014 — Ağdam rayonunun Kəngərli kəndi yaxınlığında Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə məxsus hərbi helikopteri vurmuşdur.
|
[
"Azərbaycan, Bakı, 13 noyabr /Trend, müxbir İlkin İzzət/\nAğdam rayonu istiqamətində mövqerlərimizi atəşə tutarkən məhv edilən Mi-24 döyüş helikopteri Ermənistan Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsusdur. Bu barədə Trend-ə Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin mətbuat xidmətindən məlumat verilib.\nErmənistan Müdafiə Nazirliyinin Ağdam rayonu istiqamətində müdafiənin ön xəttində yerləşən mövqelərimizi atəşə tutan Mi-24 döyüş helikopterinin vurulması ilə əlaqədar yaydığı xəbərlərə cavab olaraq Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi bildirir ki, Azərbaycan Respublikasının işğal olunmuş ərazilərində döyüş uçuşları keçirərkən məhv edilən hərbi helikopter Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Yerevan yaxınlığındakı \"Erebuni\" hərbi aerodurumunda dislokasiya olunan 15-ci helikopter bazasına məxsusdur.\nAzərbaycan Müdafiə Nazirliyinin məlumatında qeyd olunur: \"Həmişə olduğu kimi, yenə də Ermənistan tərəfi riyakarlıqdan əl çəkmir və Mi-24 döyüş helikopterini və həlak olan hərbi qulluqçuları qondarma Dağlıq Qarabağın hərbi qulluqçuları kimi təqdim etməyə çalışır. Halbuki məhv edilən Mi-24 döyüş helikopterinin ekipaj üzvlərinin hər 3 üzvü Ermənistan Hərbi Hava Qüvvələrinin zabitidir\".\nEkipaj komandiri mayor Sergey Saakyan Yerevan şəhərində anadan olub, 15-ci helikopter bazasında, 32822 saylı hərbi hissədə xidmət edirmiş, ailəlidir. Ermənistan Hərbi Hava Qüvvələrinin zabitidir.\nBaş leytenant Sarkis Nazaryan isə Hərbi Aviasiya məktəbini bitirib, Ermənistan Hərbi Hava Qüvvələrinin döyüş helikopterlərində ekipaj üzvü kimi xidmət edirmiş.\nEkipajın digər üzvü leytenant Azat Saakyan Yerevan şəhərində yaşayıb, Ermənistan Hərbi Hava Qüvvələrində xidmət edirmiş, hərbi pilotdur.\nBeynəlxalq qanunlara zidd olaraq Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş ərazilərdə təlimlərə cəlb edilmiş hərbi aviasiyanın tərkibində, cəbhənin ön xəttində döyüş uçuşları keçirən həmin hərbi helikopter provokasiya məqsədilə mövqerlərimizə atəş açdığına görə döyüşçülərimiz tərəfindən vurulub.\nAzərbaycan Müdafiə Nazirliyi bir daha rəsmi olaraq bildirir ki, beynəlxalq qanunlar və Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatının qərarlarına əsasən, işğal olunmuş Daglıq Qarabağ üzərində həyata keçirilən bütün razilaşdırılmamış aviauçuşlar ölkəmizin hava sərhədlərinin pozulması kimi qiymətləndiriləcək və belə hal baş verdikdə ən müasir vasitələrə malik Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri həmin hava hədəflərini dərhal məhv edəcək.\nMəqalə müəllifi ilə əlaqə ünvanı: [email protected]"
] |
[
"https://web.archive.org/web/20141115165617/http://az.trend.az/azerbaijan/karabakh/2332675.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q3028--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 2 |
17 noyabr
|
17 noyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 321-ci günü (uzun illərdə 322-ci). Dünyanın sonuna 44 gün qalır.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1959 — Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası təsis edilib.
1988 — Şuşada Topxana meşəsinin qırılmasına etiraz əlaməti olaraq Bakının Lenin meydanında kütləvi etiraz aksiyasi keçirilmişdir.
1992 — "525-ci qəzet" ilk dəfə nəşr olunub.
2011 — Qəbələ Beynəlxalq Hava Limanı təsis edilib.azal.az – Gabala Airport
|
[
"Xalqın tarix yazdığı gün - Milli Dirçəliş Günü\nAzərbaycanın üçrəngli bayrağı meydana gətirildi və xalq öz tarixini yazdı\nBu gün – noyabrın 17-i Azərbaycanda Milli Dirçəliş Günüdür.\nBu bayram 1988-ci ilin noyabr-dekabr aylarında Bakıda başlayan milli-azadlıq hərəkatı ilə bağlıdır.\nHəmin vaxt SSRİ rəhbərliyinin Qarabağ məsələsi ətrafında apardığı anti-azərbaycan siyasəti nəticəsində Azərbaycanda anti-sovet xalq hərəkatı təşəkkül tapdı. 1988-ci ilin 17 noyabrında Bakının əsas meydanı sayılan “Azadlıq”da (keçmiş Lenin meydanı-red.) Azərbaycan xalqının uzunmüddətli mitinqləri başladı. Milyonlarla insan meydana toplaşaraq Moskvanın anti-Azərbaycan siyasətinə qarşı çıxıb. Dekabrın əvvəllərində mitinqlər SSRİ-nin daxili qoşunları tərəfindən dağıdılsa da, Moskva Azərbaycan xalqının milli azadlıq hərəkatının qarşısını ala bilməyib.\nQazet.az bu tarixi günlə bağlı tarix üzrə fəlsəfə doktorları Firdovsiyyə Əhmədova və Azad Rzayevdən müsahibə alıb.\n17 noyabr tarixinin Milli Dirçəliş günü adlandırılmasına toxunan Firdovsiyyə Əhmədova bu tarixin Azərbaycan milli demokratik, azadlıq hərəkatının vüsət tapması, ilk dəfə xalqın ayağa qalxması öz haqqını tələb etməsilə bağlı adlanan gün olduğunu qeyd edib.\n“Bəllidir ki, 17 noyabr tarixində Azərbaycan xalqı təcavüzə qarşı etiraz edərək, mütəşəkkil şəkildə indi Azadlıq meydanı adlanan məkana axışdı. Təssadüfi deyil ki, həmin vaxtda Topxana meşəsinin məhv edilməsilə bağlı xalqın etirazı, artıq mərkəzi hakimiyyətə qarşı bir siqnal idi. Bununla da göstərildi ki, bu xalq hansısa bir halda himayə etdikləri qüvvələrə ərazi güzəştinin gedilməsilə heç bir halda barışmayacaqdır”, deyə Firdovsiyyə Əhmədova əlavə edib.\nMəhz 1988-ci ilin noyabrın 17-də Şuşada yerləşən məşhur, əzəmətli palıd, çinar meşəsi - Topxana meşəsinin qırılmasına etiraz əlaməti olaraq Azərbaycan xalqı Azadlıq meydanında (keçmiş Lenin meydanı) ilk mitinq keçirib. Mitinqin təşkil olunmasında məqsəd xalqın səsini Mərkəzə - Moskvaya çatdırmaq idi. O dövrün respublika hakimiyyətinin qarşısında xalqın adından əsasən üç tələb qoyulmuşdu:\n– Topxana meşəsinin qırılması dayandırılsın;\n– Dağlıq Qarabağ muxtar vilayəti ərazisində respublika hakimiyyətinin səlahiyyətləri bərpa olunsun;\n– SSRİ Ali Sovetinin növbəti sessiyasında Qarabağ məsələsi müzakirə olunsun, olunmazsa bizim deputatlar geriyə – Respublikaya qayıtmasınlar.\nAdıçəkilən hadisələr Azərbaycan dövlətçiliyi tarixində çox mühüm bir hadisə oldu. Belə ki, Şimali Azərbaycan torpağında xalq mütəşəkkil şəkildə meydan hərəkatına başladı. Bu baxımdan milli məfkurənin, şürun oyanışında hərakatın böyük bir rolu oldu.\nFirdovsiyyə Əhmədovanın fikirlərinə görə, həmin günlərdə xalq sovet təffəkküründən uzaqlaşıb, öz tarixinə böyük bir diqqət yetirməyə başladı.\n“Azərbaycanın tarixi insanlara çatdırıldı, Azərbaycanın üçrəngli bayrağı meydana gətirildi və xalq artıq özünün real tarixi barəsində bilgilər əldə etməyə başladı. Ona görə 17 noyabr günü “Milli Dirçəliş Günü” kimi mühümdür ki, o gündən başlayaraq böyük bir prosesi və nəhayət etibarı ilə Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin bərpasının rəsmi şəkildə status alması ilə nəticələnən aktla yekunlaşan bir prosesi özündə ehtiva edir”, deyə Firdovsiyyə Əhmədova müsahibədə bildirib.\nQeyd edək ki, Milli Dirçəliş günü 17 noyabr 1992-ci ildə elan olunub.\nBu, il ilk dəfədir ki, Milli Dirçəliş Günü Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etdiyi bir şəraitdə qeyd olunur. Ötən il sentyabrın 27-dən başlayaraq Azərbaycan Ordusunun həyata keçirdiyi əks-hücum əməliyyatları nəticəsində uzun illər düşmən tapdağı altında olan torpaqlar azad edilib.\nHəmin günlərdə Azərbaycanda etirazların başlamasına və SSR-nin hansı səbəblərdən dağıldığına toxunan Azad Rzayev bildirib ki, “Həmin dövrdə SSRİ-nin dağılması sözsüz ki, yaxınlaşırdı. SSRİ-nin dağılmasından öncə ölkədə baş verən hadisələr zatən bunu göstərirdi. Bu ancaq iqtisadi məsələlərlə bağlı deyildi, burada həmçinin Azərbaycan-Ermənistan məsələsi də üzə çıxmışdı və həmin dövrdə hakimiyyətdə olan Qorbaçov çalışırdı ki, bu mübahisələrdən istifadə edərək SSRİ-ni dağıtsın. Azərbaycanda başlayan etiraz isə məhz ermənilərin etdiyi düzgün olmayan hadisələr əsasında başladı. İlkin məsələ azərbaycanlıların Ermənistandan qovulması, sonra Topxana meşəsinin qırılmasından başladı”, deyə tarixçi Azərbaycanda 17 noyabr etirazlarının başlamasını səbəb gətirib.\nAzərbaycanda baş verən etirazlardan xalq üçün deyil, Azərbaycan hakimiyyəti kreslo davası üçün istifadə etdi və nəticə etibarilə “20 Yanvar” hadisəsi kimi Azərbaycan tarixinə qanlı bir səhifə əlavə olundu.\n“Həmin dövrdə Azərbaycan hakimiyyətində olan şəxslər isə ölkədə baş verən etirazların məhz SSRİ-yə qarşı olduğunu Moskvaya bildirirdi. Halbuki Azərbaycan hakimiyyəti uzaq görən olsaydı, onda bilərdilər ki, SSRİ dağılacaq və bu addımı atmazdılar. Məhz mən sonradan Azərbaycanın eks-prezidenti Heydər Əliyevin yazılarını və çıxışlarını izləyəndə buna şahid oldum ki, o hər tərəfli SSRİ-nin dağılmağa getdiyini qeyd edib. Qonşu ölkəmiz olan Gürcüstanda bunu çox yaxşı başa düşdülər, əfsuslar olsun ki, Azərbaycan hakimiyyəti bunu anlamadı, üstünə 20 yanvar hadisələri törətdi. Bunu etməkdə tək məqsəd var idi, öz vəzifələrində qala bilmək. Amma elə olmadı və Azərbaycanda Milli Azadlıq Hərəkatı başladı. Bu gün isə həmin tarixi günlərə baxanda bunun müasir Azərbaycanın müstəqilliyinə gedən yol olduğunu görürük”, deyə Azad Rzayev fikirlərinə əlavə edib.\nDönməz Hüseyin",
"\"525-ci qəzet”in baş redaktorunun müavini Yusif Rzayevi doğum günü münasibətilə Modern.az kollektivi olaraq təbrik edirik.\n- Yusif müəllim, öncə oxucuların sizi daha yaxından tanıması üçün özünüz haqqında ətraflı məlumat verə bilərsinizmi?\n- Düzü, inanmıram ki, elə də zəngin olmayan bioqrafiyam kiməsə maraqlı gəlsin. Ağcabədidə doğulmuşam, Ağdamda orta məktəbi bitirmişəm, Bakıda ali məktəb oxumuşam, Sovetlər birliyi dövründə Moskvada hərbi xidmət çəkmişəm, yaşım əllini haqlayıb, Bakıda yaşayıram, az qala 25 ildir \"525-ci qəzet”də işləyirəm. Əgər bir ömrün bütöv mənzərəsi vur-tut 25-30 sözlə ifadə oluna bilirsə və o sözlər heç bu ömrün yiyəsi üçün də qeyri-adi bir şey ifadə eləmirsə, çətin ki, başqasına da cəlbedici görünsün. Ona görə də yaxşısı budur, növbəti suala keçək.\n- Adətən müxtəlif peşə adamlarına \"niyə bu peşəni seçdiniz” sualı ünvanlanır. Bizə də maraqlıdır, niyə jurnalistika? Bu sahəni sizə sevdirən səbəb nə olub?\n- Hələ orta məktəb illərindən kitablara qəribə bir bağlılığım vardı. Orta məktəbin ilk 5 ilini Ağcabədidə kəndimizdə oxumuşam. Günümün böyük bir hissəsi məktəbimizin və kəndin kitabxanalarında keçirdi. Sonra Ağdama gəldim. Burada mühit daha fərqli, xeyli qaynar idi. Həm çoxlu kitabxanalar, kitab mağazaları vardı, həm də ədəbiyyata, sözə bağlı insanlarla ünsiyyətdə olmaq imkanı geniş idi.\nO dövrün reallıqları elə idi ki, oxucuların etibar elədiyi imzalar öz sözlərini daha çox ya bədii yazılarla, ya da publisistik materiallarla deyirdilər. Belə yazılar adətən o vaxtkı \"Ulduz”, \"Azərbaycan”, \"Qobustan” jurnallarında dərc olunardı. O jurnalların, demək olar, hər sayını izləyirdim. Qalın bir dəftərim vardı, oxuduğum yazılar, kitablar, ünsiyyətdə olduğum adamlar, mənə təsir edən hansısa bir hadisə ilə bağlı qeydlər eləyərdim. Arada şeir yazan vaxtlarım da olub. Beləcə, bir gördüm, bu mühit, bu aura mənə çox doğmalaşıb, daha doğrusu, özümü bu mühitdə, bu aurada daha rahat hiss edirəm. Yəqin elə o səbəblərdən də məndə jurnalist olmaq arzusu yaranmışdı. Atam iqtisadçı idi, mənim də onun yolunu davam etdirməmi istəyirdi. Orta məktəbi bitirib əvvəlcə, sənədlərimi indiki İqtisadiyyat Universitetinə vermişdim, amma qədul oluna bilmədim. Növbəti il sənədlərimi indiki Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsinə verdim və qədul olundum.\n- Tələbə vaxtından bu günə qədər \"525-ci qəzet”də işləyirsiniz. Qəzetin yaranma mərhələsində iştirak etmisiniz. Maraqlıdır, Rəşad Məcidlə yollarınız necə birləşdi? Qəzet necə yarandı?\n- Bəzən söz düşəndə zarafatla deyirəm ki, ömrümün yarısını \"525-ci qəzet”də işləmişəm. Qəzet yarananda tələbə idim. Rəşad Məcid təsisçi kimi qəzetin ilk sayında kiçik bir yazı yazmışdı, özünə güvənən gəncləri qəzetə dəvət eləmişdi. Belə də oldu və qısa vaxtda qəzet populyarlaşdı.\nRəşad Məcidlə yollarımızın kəsişməyinin yaşı isə, az qala, \"525”in yaşının iki misli qədərdir. Rəşad Məcidi hələ uşaqlıqdan, ağlım kəsəndən tanıyıram. Yəni \"525” yarananda biz artıq çoxdan onunla bir-birimizə doğma adamlar idik.\nQəzetin necə yaranması haqda indiyəcən çox danışmışıq. Ötən əsrin 90-cı illərində Azərbaycanda yeni-yeni qəzetlər nəşr olunmağa başlayırdı. Biz də qərara gəldik ki, yeni bir qəzet təsis edək. Beləcə, \"525-ci qəzet” yarandı və ilk sayı 1992-ci il noyabrın 17-də nəşr olundu. Yadımdıdır, qəzetin ilk sayını həmin gün Azadlıq meydanında Milli Dirçəliş Günü ilə bağlı keçirilən mitinqdə iştirakçılara paylamışdıq və çox böyük maraqla qarşılanmışdı.\n- Bildiyimizə görə, diplom işinizin mövzusu çalışdığınız qəzetlə bağlıdır. Həmin vaxtı necə xatırlayırsınız? Diplom müdafiəniz necə keçdi? Müəlliminiz Famil Mehdi razı qaldımı işinizdən?\n- Diplom işi ilə bağlı mövzu götürəndə \"525” artıq bir neçə ay idi, nəşr olunurdu. Mən qəzetin baş redaktoru idim. Elmi rəhbərim əziz müəllimimiz, mərhum professor Famil Mehdi idi. Diplom işinin mövzusu kimi \"525”i seçmək təklifi də elə Famil müəllimdən gəldi. Dedi ki, götür baş redaktoru olduğun qəzeti müdafiə elə. Sonra da qayıtdı ki, bu, bizim fakültənin tarixində birinci hadisə olacaq - tələbə özü baş redaktor olduğu qəzeti diplom işi mövzusu kimi götürür və müdafiə edir. Famil müəllim dediyi kimi də elədik, qəzetin 17 sayını götürüb diplom işi hazırladım. Yadımdadır, müdafiədə Famil müəllim hamıdan çox sevinirdi. Ruhu şad olsun!\n- İndiki gənclər tez-tez iş yeri dəyişirlər. Lakin siz hələ də \"525-ci qəzet”ə sadiqsiniz. Sizi bu qəzetə bağlayan nədir?\n- Əgər ciddi bir səbəb yoxdursa, mən tez-tez iş yeri dəyişməyin tərəfdarı deyiləm. Zərurət yaranar, sosial şərtlər məcbur edər, iş yerini dəyişərsən, bunu başa düşürəm. Amma tez-tez iş yeri dəyişməyin, hər gördüyün ocaq başında bir iz buraxmaq istəyinin əleyhinəyəm.\nMən yarandığı gündən \"525”dəyəm. Bura mənim üçün sadəcə, iş deyil, ondan qat-qat ötədir. Noyabrda qəzetin 25 yaşı tamam olacaq. Bu 25 ildə ”525”də çoxlu insanlarla bir yerdə işləmişəm, onların əksəriyyəti mənim üçün doğmalaşıb. İndi onların bir xeylisi müxtəlif yerlərdə çalşır. Bu qəzet mənə həm o adamlarla, həm də indi çalışdığım insanlarla çox əzizdir, doğmadır. Özümü burada rahat hiss edirəm.\n- Artıq son 7-8 ildir ki, qəzetin bütün yükü sizin üzərinizdədir. Bu, sizi yormur ki? Mətbuatdan bezib getmək istədiyiniz anlar olub? Nə vaxtsa mətbuata gəldiyinizə görə peşman olmusunuz?\n- Yox, elə bir yük yoxdur, həmişə necə olubsa, indi də elədir, öz işimi görürəm, vəssalam. Məncə, insan işdən yorulmur, gördüyü işdən zövq ala bilməyəndə yorulur. Bu mənada, əlbəttə, yorulduğum vaxtlar da olub, peşmançılıqlar da olub, həm də çox olub. İdeal heç nə yoxdur. Bütün başqa sahələr kimi jurnalistikanın da öz problemləri var. Təsəvvür edin, dəmir yoludur, bu yolda uzun bir qatar gedir. Bu qatarda olan vaqonların biri o birindən sürətli gedə bilər? Gedə bilməz. Cəmiyyəti uzun bir qatara bənzətsək, jurnalistika da o qatara qoşulmuş vaqonlardan biridir və sürəti o biri vaqonlarınkı qədərdir. Bu gün jurnalistikanın problemləri var, amma bu problemlər təkcə jurnalistikanın özünün yaratdığı, ya da jurnalistikanın özündən yaranan problemlər deyil. Ona görə də yorulsan da, bəzən hətta peşmançılıq keçirsən də, əgər hər hansı bir sahədə çalışırsansa, gərək onun əngəllərinə, çətinliklərinə qatlaşasan.\n- Uzun müddətdir ki, jurnalist kimi fəaliyyət göstərirsiniz. Bu müddət ərzində \"525-ci qəzet”də yaddaqalan imzalar olub. Gənclərlə işləyirsiniz. Maraqlıdır, gənc jurnalistlərlə bağlı nə düşünürsünüz?\n- Bayaq da dedim, bu 25 ildə \"525”də çox adam işləyib. Aralarında bugünün bir çox tanınmış imzaları var. Azərbaycanda elə bir nüfuzlu televiziya, qəzet, jurnal yoxdur ki, nə vaxtsa orada \"525”in yetirməsi olmuş jurnalistlər işləməsinlər. İndi də gənclər gəlirlər, \"525”də çalışırlar, müəyyən zamandan sonra başqa yerlərə gedənlər də olur, qalanlar da. Bu, təbiidir, indiyəcən olub, bundan sonra da olacaq. Biz də gənc olmuşuq, bizim vaxtımızda da bizdən yaşca böyüklər, öyrəndiyimiz insanlar olublar. Vaxt gələcək bu gün bizdən öyrənənlərdən də kimlərsə öyrənəcək. Bu, zaman məsələsidir, kimsə gənc olanda kimsə də yaşlı olmalıdır. Nə deyə bilərəm ki? İndi jurnalistikaya gələn gənclər sabah bu sahənin yükünü çəkən insanlar olacaqlar. Hamısına uğurlar arzulayıram, yolları açıq olsun.\n- Yusif müəllim, biz o vaxt təcrübə üçün \"525-ci qəzet”ə gələndə bizimlə maraqlanırdınız. Belə deyim, çox səmimi və mehriban, o cümlədən mülayim insan təəssüratı bağışlamışdınız. İnanmıram ki, kiminləsə mübahisəniz olar. Amma maraqlıdır, mətbuatda işlədiyiniz bu müddət ərzində hansısa həmkarınızla sözünüz çəp gəlibmi?\n- İlk müşahidənin adamı aldatdığı məqamlar da az olmur. O qədər də mülayim adam deyiləm. Əvvəllər iş prosesində lap sərt olardım. İndi, ola bilər, yaş da öz işini görüb. Amma siz gələndə yəqin əhvalımın xoş vaxtına düşmüsünüz. Bir də, siz 3-5 günün qonağı idiniz, qonaqla da gərək xoş davranasan.\n(Rəşad Məcid, İlhamə Qasımlı, Anar, Yusif Rzayev. Ankara.)\n- O dövrün mətbuatı ilə indiki dövr arasında kifayət qədər fərq var. Sizcə, mətbuatımızın əsas problemləri nələrdir? O dövrün mətbuatının hansı xüsusiyyətinin indi də olmasını istəyərdiniz?\n- Məncə, 15-20 il qabaq jurnalistika mühiti daha qaynar idi. Jurnalistikanın elə janrları var ki, bu gün, ümumiyyətlə, onlara müraciət edilmir. Bu gün bizdə otaq, ofis jurnalistikası daha geniş yayılıb. Yazıların böyük əksəriyyəti masa arxasında, telefonla, internetlə, sosial şəbəkələr vasitəsi ilə hazırlanır. İndi daha çox ya müsahibə yazırlar, ya da köşə yazıları. Daha əziyyətli, maliyyə vəsaiti tələb edən janrlara, demək olar ki, müraciət olunmur. Bunun bir çox səbəbləri var, əsas səbəb də, məncə, medianın maddi durumu ilə bağlıdır. Bahalı layihələr üçün maliyyə lazımdır.\n- Bir jurnalist kimi indiyə qədərki fəaliyyətinizdən razısınızmı? Bu peşə ilə bağlı elə bir şey varmı ki, çox etmək istəmisiniz, amma reallaşmayıb.\n- Bayaq dedim ki, bioqrafiyamı 25-30 sözlə ifadə eləmək mümkündür. İndi, sizcə, 27 illik jurnalistika fəaliyyəti bir-iki cümlə ilə ifadə olunan bir adam öz fəaliyyətindən razı qala bilərmi? Əlbəttə, qala bilməz. Cavan vaxtı insan arzularının sərhədi olmur. Əlbəttə, reallaşmayan çox arzular, istəklər olub. Amma ta indən belə onları yada salmağın da əhəmiyyəti yoxdur. O tamaşada necə deyir, dünyada hər nə ki olub olacaq, olmayan şey də ola bilməz və bir şey ki, ola bilməz, o heç vaxt olmayacaq.\n- Adətən indiki gənclərin jurnalistikanı seçmə səbəbi müəyyən qədər məşhurluq qazanmaqdır. Sizcə, öndə olub tanınmaq, yoxsa \"gözəgörünməz” qalmaq yaxşıdır?\n- Kimin üçün necə rahatdırsa, o yaxşıdır. Tanınmaq, məşhur olmaq istəyi insana xas olan hissdir və bunun nəyi pisdir ki? Kim istəyirsə və buna çalışırsa, qoy olsun. Onsuz da bu dünyada heç kəs kiminsə yerini tutmur. Müvəqqəti, ötəri yalnışlıqlar olsa da, zaman hər kəsi öz yerinə qoyur. Ona görə də narahat olmağa dəyməz, məncə.\n- Bu il \"525-ci qəzet”in 25 yaşı tamam olacaq. Sizcə, qəzetin indiyə kimi ən böyük nəaliyyəti nə olub?\n- Hə, noyabrın 17-də 25 yaşı tamam olacaq. Ən böyük naliyyət nədir? Bu 25 ildə saysız-hesabsız qəzetlər açılıb və çoxusu da bir neçə ildən sonra bağlanmağa, fəaliyyətini dayandırmağa məcbur olub. Amma bütün qalxmalara-enmələrə, uğurlara və uğursuzluqlara baxmayaraq \"525” 25 yaşına gəlib çata bilib. Məncə, bu illər ərzində qəzeti qoruyub saxlaya bilməyin özü elə ən böyük nailiyyətdir.\n- Son olaraq, Yusif müəllim, media nümayəndələrinə, gənc jurnalistlərə hansı tövsiyyələr verə bilərsiniz? Bu yolda yeni addımlamağa başlayan bir gənc kimi mənə də maraqlıdır.\n- Nə deyə bilərəm ki? Mənim tövsiyyə, nəsihət verməklə aram yoxdur, daha doğrusu, belə şeylərdən utanıram. Əstağfürüllah, Dədə Qorqud deyiləm ki, kiməsə öyüd-nəsihət vermək iddiasina düşəm. Mən ancaq öz arzularımı deyə bilərəm. Çox istərdim ki, hər kəs, illah da gənclər doğru hesab elədikləri işləri görsünlər, arzularını reallaşdırmaq üçün çalışmaqdan yorulmasınlar, lap hardansa səhv eləsələr də, yenə ruhdan düşməsinlər, bezməsinlər. Zəhmət, əziyyət heç vaxt itmir, nəticəsi əvvəl-axır olur, mütləq olur."
] |
[
"https://science.gov.az/az/news/open/4110",
"https://qazet.az/az/article/xalqin-tarix-yazdigi-gun-milli-dircelis-gunu"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q3020--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 2 |
25 noyabr
|
25 noyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 329-cu günü (uzun illərdə 330-cu). İlin sonuna 36 gün qalır.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1667 — Şamaxıda 80 000 nəfərin həlak olduğu zəlzələ baş vermişdir.
1910 — Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında Üzeyir Hacıbəyovun "Rüstəm və Söhrab" operasının premyerası keçirilmişdir.
1983 — Ağdam şəhərində Çörək muzeyi açılmışdır.
2020 — Kəlbəcər rayonu Azərbaycana rəsmi olaraq geri qaytarılmışdır.
|
[
"Dünyada ikinci hesab edilən Ağdam Çörək Muzeyinin yaradılması ideyası 1982-ci ildə rayon partiya komitəsinin birinci katibi işləmiş Sadıq Murtuzayevə məxsusdur. Həmin il dəyirmanda başlanan təmir-bərpa işləri növbəti ildə başa çatdırılmış və 25 noyabr 1983-cü ildə muzey ilk ziyarətçilərini qəbul etmişdi.\nÇörək Muzeyinin yerləşdiyi dəyirman XIX əsrin sonlarında rayonun tanınmış nəsllərindən olan Məhəmməd Qarayev tərəfindən inşa edilmişdi. Yerli mədəniyyət abidəsi kimi dövlət tərəfindən qorunurdu. Kompleksə karvansaray da daxil idi. Sovet dönəmində “Dəyirman həyəti” adlanan ərazidəki karvansaray yaşayış üçün uyğunlaşdırılaraq yerli sakinlərə verilir.\nDəyirman 1987-ci ildə tam işlək vəziyyətə gətirilir.\nMuzeydə aparılan tərtibat işlərini Mədəniyyət nazirliyin bədii tərtibat idarəsinin əməkdaşı Eduard Krupkinin rəhbərlik etdiyi qrup həyata keçirir. Nümayəndə heyətinə isə muzeylər idarəsinin rəisi Səriyyə İsmayılova rəhbərlik edir.\nMuzey üç əsas bölmədən ibarət idi.\nGiriş birbaşa yay zalına açılırdı. Bir hissəsi örtülü olan zalın ortasında kiçik fəvvarə vardı. Buradan həm “Sünbül” kafesinə, həm mətbəxə, həm də iki kiçik yemək otağına keçmək mümkün idi. Zala girən kimi sola dönməklə sərgi salonuna daxil olurdun. Muzeyin ikinci girişi də vardı, oradan yol müdiriyyətin otağına aparırdı. Sərgi salonu hündür olduğundan onun müəyyən hissəsi alt-üst mərtəbələrə ayrılmışdı. Giriş qapısının solundan qalxmaqla antresol hissədə 20 kvadratmetrlik inzibati otaq, foye var idi. Həmin yerin yuxarısından muzeyin çardağına giriş də vardı. Çardaqda muzeyin əlavə eksponatları saxlanırdı.\nBirinci sərgi zalının sahəsi 80 kv/m, ikincininki 30 kv/m idi. Birinci zalda gündə 8-10 ton buğda üyütmək gücü olan mexaniki dəyirman yerləşirdi. Burada həmçinin ötən əsrin 30-cu illərində istifadə edilən “Triyer” taxıl təmizləyici qurğusu sərgilənirdi. İkinci sərgi zalı da maraqlı eksponatlarla zəngin idi. Burada əmək alətləri – xış, vəl, çin, oraq, II əsrə aid əl dəyirmanı (kirkirə), “çarçar” adlı taxıldöyən nümayiş olunurdu. Dəyirmanın sağ tərəfindəki taxta pilləkənlə ikinci mərtəbəyə qalxırdın. Burada undan hazırlanan məhsullar, o cümlədən, Gəncə, Naxçıvan, Qarabağ, Gürcüstan, Ermənistan, Dağıstan, Səmərqənddə bişirilən çörək növləri sərgilənirdi. Bundan əlavə, aşağı zalda qədim küp və mətbəx əşyaları sərgilənirdi. Ondan sonrakı zal sırf taxılçılıq və əkinçiliklə bağlı məsələlərə həsr edilmişdi. Burada müxtəlif taxıl növləri, buğdadan hazırlanmış eksponatlar, müharibə dövrundə uşaqlara verilən çörək kartoçkaları, eləcə də, buğda dənələrindən düzəldilmiş Azərbaycan xəritəsi nümayiş olunurdu.\nMuzeyin ştat cədvəlinə dəyirmançı ştatı da salınmışdı. Məqsəd gələn qonaqlara hazır məhsul təqdim edə bilmək üçün dəyirmanı işlək vəziyyətdə saxlamaq idi.\nMuzey eksponatlarının ən qədimi – eramızdan əvvəl VII minilliyə aid olan daşlaşmış buğda dənləri diqqəti daha çox çəkirdi. Buğdanı muzeyə akademik İmam Mustafayev təqdim etsə də, dənləri Ağdamın Əfətli kəndi ərazisindəki Çalağan təpədə aparılan qazıntılar zamanı tanınmış arxeoloq, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, professor İdeal Nərimanovun səyi nəticəsində tapılmışdı. Sonradan yalnız daşlaşmış buğda dənləri xilas edilərək mədəniyyət şöbəsinin müdiri işləmiş Çimnaz Əliyeva tərəfindən Azərbaycan Tarix Muzeyinə əmanət verilir…\nErmənistan Silahlı Qüvvələrinin hücumları nəticəsində muzeyə iki dəfə mərmi düşmüşdü. Birinci mərmi üçüncü sərgi zalına düşsə də, partlamamışdı. İkinci mərmi isə 1992-ci ilin avqust ayının 12-də, saat 16:40 radələrində hədəf götürmüşdü. Qarabag üzrə rayonlararası prokurorluğun baş müstəntiqi işləyən Zahid Vəliyev 64525 №li cinayət işinin materiallarında qeyd edilir ki, 12 avqust 1992-ci ildə Ağdam şəhəri keçmiş Əsgəran rayonunun Xanabad və Naxçivanik kəndləri tərəfdən güclü raket və top atəşinə tutulmuş, nəticədə raketlərdən biri Çörək Muzeyinə düşmüşdü. Məhz bu mərmi muzeyin varlığına birdəfəlik son qoyası oldu. Yanğını söndürməyə cəhd göstərilsə də, bu, mümkün olmur. Nəticədə muzeydə olan 1500-dək eksponat yanaraq məhv olur…\nMuzeyin ilk direktoru Allahverdi Əsədov olub. Müxtəlif vaxtlarda Ofelya Zeynalova (1984-1987), Niyazi Quliyev (1987-1988) və 1988-ci ildən sonrakı illər ərzində Hafiz Əliyev bu vəzifədə çalışmışdır.\nHazırladı: Vüqar Tofiqli",
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"https://archive.today/20121127025521/http://old.portal.edu.az:82/Uzeyir_Hacibeyov/16.html",
"https://web.archive.org/web/20190321100724/http://karabakh.tv/dunyada-ikinci-hesab-edil%C9%99n-agdam-cor%C9%99k-muzeyi/"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q3019--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
26 noyabr
|
26 noyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 330-cu günü (uzun illərdə 331-ci). İlin sonuna 35 gün qalır.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1991
ANS TV televiziya kanalı yayıma başlayıb.
Azərbaycan parlamenti Dağlıq Qarabağın muxtariyyətinin ləğvini bəyan edir və Stepanakertin adını dəyişdirib Xankəndi qoymuşdur.
1996 — Azərbaycan və Mali arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
2015 — Bakının Nardaran qəsəbəsində qarşıdurma baş verib.
|
[
"Azərbaycanda olan hadisələr\n1924 – Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin (DQMV) Əsasnaməsi dərc edilib.\n1991 – Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti milli ərazi qurumu kimi ləğv edilib.\n1991 – Paritet əsasında Azərbaycan Respublikası Ali Sovetində 25 nəfər “demblok”, 25 nəfər “komblok” deputatlarından ibarət Milli Şura yaradılıb.\n1991 – Post-sovet məkanında ilk müstəqil televiziya – ANS TV yayıma başlayıb.\n1996 – Azərbaycan Respublikası ilə Mali arasında diplomatik əlaqələr qurulub.\n2002 – İşgəncələrin qarşının alınması üzrə Avropa Komitəsi (CPT) Azərbaycana ilk dövri səfərinə başlayıb.\n2006 – İSESKO-nun baş direktoru Əbdüləziz bin Osman əl-Tüveycri sivilizasiyaların yaxınlaşmasındakı fəaliyyətinə görə Mehriban Əliyevaya İSESKO-nun xoşməramlı səfiri adının verilməsi haqqında diplom təqdim edib.\nDünyada olan hadisələr\n1394 – Seul Koreyanın paytaxtı olub.\n1548 – Qanuni Sultan Süleymanın komandanlığı altında Osmanlı ordusu Hələbə daxil olub.\n1812 – Napoleon qoşunu məğlub olaraq Rusiyadan geri çəkilməyə başlayıb.\n1865 – Lewis Carrollun yazdığı “Alisa möcüzələr diyarında” kitabı ilk dəfə nəşr olunub.\n1917 – Milli Xokkey Liqası (NHL) yaradılıb. İlk dəfə NHL-ə 5 klub daxil idi: Montreal Canadiens, Montreal Wanderers, Ottawa Senators, Quebec Bulldogs və Toronto Arenas.\n1922 – Gelibolu (Türkiyə) azad edilib.\n1922 – Arxeoloq Hovart Karter Misir fironu Tutanxamonun sarkofaqını açıb.\n1924 – Böyük Xalq Xuralı Monqolustan Xalq Respublikasını elan edib və dünyanın ikinci sosialist dövlətinin konstitusiyasını təsdiq edib.\n1925 – Sovet TБ-1 (ANT-4) bombardmançı təyyarəsi ilk uçuşunu edib.\n1939 – Sovet-Fin müharibəsinin başlanmasının rəsmi səbəbi olan Maynil insidenti baş verib.\n1941 – Vitse-admiral Tuiçi Naqumonun komandanlığı altında Yapon donanmasının zərbə qüvvəsi Kuril adalarında Hitokappu körfəzindəki (Kasatka) bazanı tərk edərək Pearl Harbora yollanıb.\n1942 – Sovet ordusu Stalinqradda əks hücuma başlayıb.\n1943 – Vorkutaya (Rusiya, Komi) şəhər statusu verilib.\n1943 – Belorusiya Cəbhəsinin qoşunları Qomel-Reçitsa əməliyyatı zamanı Qomel şəhərini azad ediblər.\n1950 – Türkiyə Koreyada müharibəyə qoşulub.\n1959 – “Pioner” seriyasından olan Amerika kosmik gəmisinin uğursuz buraxılışı olub: kosmik gəmi Atlantik okeanına düşüb.\n1962 – ABŞ Türkiyədəki raket bazalarını çıxarmaq qərarına gəlib.\n1965 – İlk Fransız peyki \"Asterix\" orbitə buraxılıb.\n1969 – Səudiyyə Ərəbistanı ilə Yəmən arasında silahlı münaqişə başlayıb.\n1976 – “Microsoft”un yeni ticarət nişanı Nyu-Meksiko Dairə Katibliyində qeydə alınıb.\n1978 – İranda mollalar əhalini Pəhləvi rejiminə qarşı kütləvi tətilə çağırıb və ölkə iflic vəziyyətinə gəlib.\n1979 – Boeing 707 Taif yaxınlığında qəzaya uğrayıb, 156 nəfər həlak olub.\n1983 – Polkovnik-leytenant Stanislav Petrov Sovet İttifaqının raketlərin erkən xəbərdarlıq sistemində nasazlığı görüb və mümkün nüvə müharibəsinin qarşısını alıb.\n1988 – Beynəlxalq ekipaj (Aleksandr Volkov, Sergey Krikalev, Jan-Lup Kretyen) ilə birlikdə \"Soyuz TM-7\" pilotlu kosmik gəmisi buraxılıb.\n1991 – Buqulmada An-24 təyyarəsinin qəzaya uğraması nəticəsində 41 nəfər həlak olub.\n1993 – Almaniya PKK-nı terror təşkilatı kimi tanıyıb.\n1994 – Çeçen müxalifətinin dəstələri Qroznıya uğursuz hücum edib. Hücumda iştirak edən rus hərbçiləri Dudayevin tərəfdarları tərəfindən əsir götürülüb.\n2003 – Concorde səsdən sürətli sərnişin təyyarəsinin son uçuşu olub.\n2005 – Hind milyoneri Vijaypat Singhania aerostatla 21291 metr yüksəyə qalxaraq dünya rekordunu təzələyib.\n2008 – Bombeydə terror hücumlar nəticəsində 173 nəfər həlak olub, 300-dən çox insan yaralanıb.\nBayramlar və xüsusi günlər\n- Azərbaycan Kəlağayısı Günü.\n- Beynəlxalq Çəkməçilər Günü. Çəkməçilərin peşə bayramı.\n- Dünya İnformasiya Günü.\nDoğumlar\n1138 – Səlahəddin Əyyubi, Misir, Suriya, Yəmən, Hicaz və Fələstinin soltanı və Əyyubilər dövlətinin ilk hökmdarı (ö. 1193).\n1607 – Con Harvard, Harvard Universitetinin varlığına borclu olduğu amerikalı kolonist (ö. 1638).\n1893 – Aleksandr Lebedev, rus sovet fiziki, SSRİ Elmlər Akademiyasının akademiki (ö. 1969).\n1894 – Norbert Wiener, amerikalı riyaziyyatçı, kibernetikanın banilərindən biri (ö. 1964).\n1927 – Həsən Mirzə, filologiya elmləri doktoru, dilçi-türkoloq, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Elm Xadimi, professor, Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin üzvü (ö. 2015).\n1928 – Müxlis Cənizadə, Azərbaycanın teatr, kino və dublyaj aktyoru, bədii qiraətçi, Azərbaycan SSR əməkdar artisti (1960) (ö. 1972).\n1939 – Tina Törner (Anna Mey Bullok) amerikalı müğənni, bəstəkar, aktrisa və rəqqasə, səkkiz Qremmi mükafatı laureatıdır.\n1943 – Alisa Stroqaya, balet artisti, müəllim, RSFSR-in əməkdar artisti.\n1948 – Qalina Prozumenşçikova, üzgüçülük üzrə ilk sovet olimpiya çempionu (1964), üçqat dünya çempionu (ö. 2015).\n1949 – İvan Patsaykin, rumıniyalı kanoeçi, 4 qat Olimpiya çempionu."
] |
[
"https://www.respublika-news.az/today/26-noyabr"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2931--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
3 oktyabr
|
3 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 276-cı (uzun illərdə 277-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1993 — Azərbaycanda Prezident seçkiləri keçirilib.Dieter Nohlen, Florian Grotz & Christof Hartmann (2001) Elections in Asia: A data handbook, Volume I, p357
2009 — Azərbaycan Türk Dövlətləri Təşkilatınə qoşulub.
2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Tərtər rayonunun Suqovuşan su anbarını, Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, və Füzuli rayonunun Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
|
[
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2929--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 3 |
4 oktyabr
|
4 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 277-ci (uzun illərdə 278-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
2019 — Azərbaycan şahmatçısı Teymur Rəcəbov Dünya Şahmat Kubokunu qazanmışdır.
2020
İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Cəbrayıl şəhərini və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
Azərbaycanın Gəncə, Mingəçevir, Xızı, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən bombalanmışdır.
|
[
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2920--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
12 oktyabr
|
12 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 286-cı (uzun illərdə 287-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1813 — Qacar dövləti və Rusiya imperiyası arasında Gülüstan müqaviləsi imzalanmışdır.
1997 — Space Televiziyası (Space TV) təsis edilib.
|
[
"SPACE Müstəqil Teleşirkətinin ilk televerilişi 12 oktyabr 1997-ci ildə nümayiş olunub. Görkəmli bəstəkar və ictimai xadimi Sevil xanım Əliyeva Telekanalın qurucusudur. Dövlət Mükafatı laureatı, Əməkdar İncəsənət xadimi, kinorejissor Vaqif Mustafayev Telekanalın rəhbəridir. Kanalın xəbərlər xidməti media aləmində lider hesab edilən CNN və Reuters ilə əməkdaşlıq edir. Yayım şəbəkəsi respublikanın sosial, siyasi və mədəni həyatını əks etdirən müəllif proqramlarından ibarətdir. Gündəlik infornasiya buraxılışları və informasiya-analitik verilişləri ilə yanaşı SpaceTV maraqlı tok-şou, musiqili-əyləncəli, intellektual oyun və maarifləndirici proqramları ilə də seçilir. Hal-hazırda şirkətdə 365 işçi çalışır. 1997-ci ildən başlayaraq ümumiyyətlə SpaceTV-də bir çox telelayihələr dəfələrlə Milli Mükafatlara layiq görülüb. Proqram şəbəkəsinin 30%-i xarici teleməhsullardan təşkil olunub. Biz həm Rusiya, həm də xarici aparıcı distribyutor şirkətləri ilə əməkdaşlıq edirik. SPACE telekanalında verilişlər azərbaycan və rus dilində Türksat 3A sputniki vasitəsilə 42.0 mövqeyindən translyasiya olunur. Yayım ərazisi Avrasiya və Şimali Afrikadır. SpaceTV sutka ərzində orta hesabla 20 saat yayımlanır.\n2001-ci il 12 oktyabr tarixi Space Radiosunun ilk efir günüdür. Fm 104 Mhz dalğasında yayımlanır. Yayım 24 saatdır və verilişlərin 70%-i milli məhsuldur. Space Radiosunun nüxtəlif janrlı verilişləri Azərbaycan hüdudlarından kənard da dinləyicilərin məhəbbətini qazanıb. Space 104 Fm dalğasında hər saat xəbərlər informasiya buraxılışı yayımlanır. Space Radiosu dəfələrlə beynəlxalq tenderlər qalibi olub. Həmçinin beynəlxalq Avrasiya fondunun tenderi də bu siyahıdadır.Аzərbaycan, АZ 1073 Bakı, H.Cavid pr., 8\nTel: +994-(12)-510-0003\nFax: +994-(12)-492-7665\nE-mail: [email protected]\nWWW: http://spacetv.az\n|Peyk: Türksat 3A 42.0°E|\n|Paket||Tezlik, GHz||Polyar.|| İşarənin növü||Kodlama||Axın sürəti|\n(SR)\n|FEC||Teletekst|\n|SpaceTV Azerbaijan||12577||H||DVB-S/MPEG-2|| ||2590||5/6|| |\nОбновлено : 08/11/2006 ~ 17:24 Создано : 28/10/2012 ~ 08:02"
] |
[
"https://books.google.com/books?id=XPfcfF8LRWQC&pg=PA469"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2922--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 2 |
14 oktyabr
|
14 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 288-ci (uzun illərdə 289-cu) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1999 — Azərbaycan və Benin arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
2011 — "Rabitə Bakı" Voleybol üzrə klublararası dünya çempionatının qalibi olub.
2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Füzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
|
[
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2963--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
16 oktyabr
|
16 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 290-cı (uzun illərdə 291-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Xocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
|
[
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2962--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 2 |
17 oktyabr
|
17 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 291-ci (uzun illərdə 292-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1916 — "Babayi-Əmir" jurnalı ilk dəfə nəşr olunub.
2019 — Azərbaycan və Namibiya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Füzuli şəhərini və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
|
[
"Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti - 100\nƏhmədiyyə Cəbrayılov – 100\nXalq yazıçısı Elçin\nƏhməd bəy Ağaoğlu\nHəsən Seyidbəyli 100\nNəriman Həsənzadə\nBiblioqrafik sorğu\nVirtual Sifariş\nMetodik xidmət\nSənədlərin Sifarişi Və Elektron Çatdırılması\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi\nAzərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi\nAzərbaycan Kitabxanaları\nHeydər Əliyev Fondu\nAvropa Milli Kitabxanaları Konfransı təşkilatı\nAvrasiya Kitabxanalar Assambleyası\nPetruççi Beynəlxalq Musiqi Kitabxanası",
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"http://anl.az/down/meqale/xalqcebhesi/2014/sentyabr/392335.htm",
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2961--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
19 oktyabr
|
19 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 293-cü (uzun illərdə 294-cü) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Cəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
|
[
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2960--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 2 |
21 oktyabr
|
21 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 295-ci (uzun illərdə 296-cı) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1997 — "Futbol+" qəzeti ilk dəfə nəşr olunub..
2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Zəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı, Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər, Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
|
[
"\"Futbol+\" qəzeti\n\"Futbol+\" qəzeti 1997-ci il oktyabrın 21-dən işıq üzü görür.\nİlk baş redaktoru Mahir Rüstəmovdur. \"Futbol +\" əvvəllər həftədə 1 dəfə işıq üzü görüb, 1998-ci ilin martından isə həftədə 2 dəfə nəşr olunmağa başlayıb. Sonrakı illərdə dövrülük 3, 4, 2009–cu ilin 1 fevralından isə 5 dəfəyə çatdırılıb.\nQəzet adətən futbol üzrə dünya və Avropa çempionatları ərəfəsində oxucuların mühakiməsinə xüsusi buraxılış təqdim edir. Bundan başqa Azərbaycandakı vacib futbol olayları, klubların uğurları xüsusi buraxılış və ya plakatla işıqlandırılır. \"Futbol+\" Azərbaycan futbol çempionatının bütün oyunlarına reportyor göndərir, hər ilin sonunda Azərbaycanda ilin ən yaxşı futbolçusunu və ən yaxşı idmançını müəyyənləşdirən geniş sorğu keçirir. 1-ci, 4-cü, 5-ci və 6-cı günkü saylar 16, 2-ci günkü saylar 24 səhifədən ibarət olur.\nQəzetin 30-a yaxın əməkdaşı, bir neçə bölgədə müxbiri var. Qəzet ölkənin bütün Azərbaycanda yayılır.\n\"Futbol+\"un \"Bukmeyker\" adlı əlavəsi isə müstəqil qəzetə çevrilib.",
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"https://sportsmedia.az/news.php?id=1358&lang=az",
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2957--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
22 oktyabr
|
22 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 296-cı (uzun illərdə 297-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1996 — Azərbaycan və Cibuti arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Zəngilan rayonunun Ağbənd qəsəbəsi və Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli, Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
|
[
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2958--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 2 |
23 oktyabr
|
23 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 297-ci (uzun illərdə 298-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1992 — Azərbaycan və Braziliya arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
2012 — Azərbaycan və Cənubi Sudan arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
2013 — "Xəzər Lənkəran" Azərbaycan Superkubokunu qazanıb.Superkubokun keçirilmə tarixi və yeri müəyyənləşdi. pfl.az Azərbaycan Superkuboku Naxçıvanda keçiriləcək. pfl.az
2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Xocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli, Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli, Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
|
[
"|\n|\n22-ci\nAzərbaycan kubokunun püşkatma mərasimində iştirak edən Peşəkar Futbol Liqasının\nprezidenti Ramin Musayev fikirlərini bildirmişdir: “22-ci Azərbaycan kubokunda\n20 komanda mübarizə aparacaq. Bunlardan 10-u Topaz Premyer Liqasını, qalanları\nisə I Divizionu təmsil edir. “Karvan”, “Turan-T”, “Energetik”, “Göyəzən”, “Şəmkir”\nvə “Bakılı” komandaları kubok uğrunda mübarizə aparmayacaqlar. Püşkatmanın\nkeçirilməsində yeniliklər etmişik. Yeni qaydaya əsasən komandaların reytinqinə\ngörə müəyyən olunmuş səbətlərin qarşılaşması dəyişilmişdir. Belə ki, 1-ci səbətdə\nolan komandalarla 3-cü səbətdəkilər, 2-ci səbətdəki komandalarla 4-cü səbətdəkilər\nqarşılaşacaq”.\nPüşkatma\nmərasimindən sonra Ramin Musayev Azərbaycan Superkubokunun keçirilmə tarixi və\nyerinin müəyyənləşdiyini bildirmişdir: “Azərbaycan Superkuboku uğrunda oyun oktyabrın\n23-də Naxçıvan şəhərində keçiriləcək. Azərbaycanın hər bir güşəsi bizim üçün əzizdir.\nGəncədə keçirilmiş “Qızıl oyun”da, Quzanlı qəsəbəsində “Qarabağ” – “İnter”\noyununda stadiona gələn azarkeşləri görmək çox gözəl hiss idi. Ümid edirəm ki,\nbu hissləri Naxçıvanda da yaşayacağıq, Naxçıvan əhalisinin futbola böyük sevgisi\nvar. Hər bir komandanın Azərbaycanın istənilən yerində azarkeşləri var”.\n“Şahin\nDiniyevin “Rəvan”a baş məşqçi təyin olunması münasibəti ilə klubu təbrik edirəm.\nKomandaya çox xeyir verəcəyini düşünürəm və gələn mövsüm mükafatçılar sırasında\nolacağına inanıram”.",
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"https://mfa.gov.az/az/category/amerika/braziliya",
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2955--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
24 oktyabr
|
24 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 298-ci (uzun illərdə 299-cu) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1813 — Qacar dövləti və Rusiya imperiyası arasında Gülüstan müqaviləsi imzalanmışdır.
1992 — ABŞ-da erməni lobbisinin təşəbbüsü ilə ABŞ Konqresi Azadlığa Dəstək Aktına 907-ci düzəlişi qəbul edir, Azərbaycana ABŞ dövlət yardımına qadağa qoyulur.
1993 — Qarabağ müharibəsi: Ermənistan Silahlı Qüvvələri Horadizi işğal edirlər.
2002 — Bakıda Hüseyn Cavidin Ev Muzeyi açılıb.http://www.huseyncavid.az/az.php?go=tarix
2008 — Azərbaycan və Zimbabve arasında diplomatik əlaqələr qurulmuşdur.
|
[
"MUZEYİN TARİXİ\nAzərbaycan KP MK-nın 21 iyul 1981-ci ildə \"Hüseyn Cavidin anadan olmasının 100 illiyi haqqında\" qəbul etdiyi qərarda Bakı və Naxçıvan şəhərlərində Hüseyn Cavidin xatirə muzeylərinin yaradılması, Bakı şəhərinin İstiqlaliyyət (keçmiş Kommunist) küçəsində Hüseyn Cavidin 1920-ci ildən 1937-ci ilədək yaşamış olduğu 8 saylı evin fasadının təzələnməsi və ona yazıçının xatirə lövhəsinin vurulması göstərilirdi. Bu qərar əsasında Mədəniyyət Nazirliyninin 14 avqust 1981-ci il tarixli 228 saylı əmri ilə Hüseyn Cavidin 100 illik yubileyinin keçirilməsi və 15 dekabr 1981-ci il tarixli 522 saylı əmri ilə Bakı şəhərində Hüseyn Cavidin memorial muzeyinin açılması nəzərdə tutulurdu. Mədəniyyət Nazirliyinin 1991-ci il 16 aprel tarixli əmrinə əsasən adı çəkilən binanın 5 otağı Hüseyn Cavidin ev muzeyi üçün ayrılmışdı. Lakin bina həmin bina olsa da, ayrılmış 5 otaq Cavidlərin yaşadığı otaqlar deyildi. Yeganə üstünlük onda idi ki, Hüseyn Cavid vaxtı ilə bu otaqlarda dərs demişdi. Əlyazmalar institutunun o zamankı rəhbərliyi səhv olaraq belə fikirləşirdi ki, bina instituta məxsus olduğu üçün, Hüseyn Cavidin vaxtı ilə yaşadığı və əsərlərini yaratdığı otaqlarda muzey yerləşə bilməz. Ancaq zaman göstərdi ki, Hüseyn Cavidin ev muzeyi başqa otaqlarda deyil, məhz onun və ailəsinin yaşadığı və ölməz əsərlərini yaratdığı otaqlarda yerləşməlidir. Binada isə, əslində hansı idarənin və ya institutun yerləşməsinin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Cavid şəxsiyyəti, Cavid yaradıcılığı yerləşdiyi məkana, məxsus olduğu millətə ancaq şərəf gətirər. 10 iyun 1995-ci ildə Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyevin yanında tarixi müşavirə keçirildi və 14 illik fasilədən sonra Hüseyn Cavidin Naxçıvanda məqbərəsinin, Bakıda ev muzeyinin yaradılması ilə əlaqədar məsələlər müzakirə olundu və dərhal öz həllini tapdı. Bununla əlaqədar Nazirlər Kabinetinin 10 iyul 1995-ci il 160 saylı qərarı ilə Hüseyn Cavidin ev muzeyinin yaradılması, onun Azərbaycan EA-nın tabeliyinə verilməklə ədibin yaşadığı binanın, (İstiqlaliyyət küçəsi,8) 2-ci mərtəbəsində giriş də daxil olmaqla, 3-cü mərtəbəsində yerləşməsi və Hüseyn Cavidin ev muzeyi adlandırılması məsələsi həll olundu. H.Cavidin ev muzeyi 245 kv metr sahəni əhatə edir və onun 130 kv metrində ekspozisiya yerləşir. Muzeyin tərtibatı elə düşünülüb ki, ekspozisiya artıq 2-ci mərtəbədən başlanır və muzeyə gələn hər bir adam artıq girişdən Cavidlər mühitinə düşüb, Cavidlər dünyasına qatılır. Ekspozisiyada 1000-ə yaxın eksponat nümayiş etdirilir. Bu eksponatlar içərisində məhz H.Cavidin əlyazmaları, Cavidlər ailəsinə məxsus məişət və geyim əşyaları, Hüseyn Cavidin müxtəlif illərdə çap olunmuş əsərləri, şəxsi kitabları, ailəvi fotolar, dram əsərlərinin tamaşalarından proqramm, afişa və fotolar, Ərtoğrol Cavidin istifadə etdiyi kitablar, bəstələdiyi musiqi əsərlərinin notları, bunlardan Ü. Hacıbəyova həsr etdiyi fortepiano üçün \"9 variasiya\", \"Eşq olsun\", \"Skripka ilə fortepiano üçün poema\" və s. əsərləri, daha sonra vallar, müxtəlif sənədlər, məktublar vardır. Həmçinin Turan Cavidin fəaliyyəti ilə bağlı olan materiallar nümayiş edilir. Hüseyn Cavidin yazı masası, Mişkinaz xanıma məxsus tikiş maşını, radioqəbuledici, yemək masası və bir çox eksponatlar ekspozisiyada əsas yer tutur. Ekspozisiyanın tərtibatı zamanı bir neçə görkəmli sənət xadimlərinə süjetli əsərlər sifariş olunmuş və bu əsərlər ekspozisiyanı daha da zənginləşdirmiş, onu baxımlı və maraqlı etmişdir. Bunlardan Oqtay Sadıqzadənin \"Cavid dünyası\" triptixi, \"Mişkinaz xanım\" portreti, Ömər Eldarovun \"Hüseyn Cavid\", \"M. Cavid\", \"Ə.Cavid\", \"T.Cavid\" mərmər büstləri, A. Hacıyevin \"Son yay\" və \"Hüseyn Cavid\" əsərləri, İ.İbrahimovun \"Naxçıvandakı məqbərənin maketi\", Cavidlər ailəsinin hər birinə həsr olunmuş süjetli xalça, Ə.Əliyevin \"İblis operasının yaranması\" əsəri, S. və F.Məmmədvəliyevlərin ağacda oyma üsulu ilə Hüseyn Cavidin ərəb qrafikası ilə adı və soyadı yazılmış miz və üstündə \"Azər\"dən parçalar olan gümbəz şəkilli fiqur, Cavid əsərlərinin adlarının ağac üzərində oymaları və s. əsl sənət nümunələrini göstərmək olar. Muzeydə məxsusi olaraq 1 otaq, Cavidin iş otağı, repressiya otağı kimi ayrılıb. Bu otaqda O.Sadıqzadənin böyük ürək yanğısı ilə işlədiyi \"1937-ci ilin repressiya qurbanları\" - \"Qara yazı\" əsəri və V. Ucatayın \"Zordan üstün\" əsəri həm Hüseyn Cavidə, həm də Azərbaycanın digər repressiya qurbanlarının xatirəsinə rekviem kimi qəbul olunur. Muzeyin əsas fondunda 11000 eksponat mühafizə olunur. Bunların sayı yeni materiallar hesabına daima artır. Muzeyin fondunda H.Cavidə məxsus əlyazmaları, əsərləri, tədqiqat əsərləri, tarixi sənədlər, fonoteka, videoteka, multimedia, xatirə əşyaları, Ə.Cavidin və T.Cavidin şəxsi arxivləri kimi bölmələr yaradılmışdır. Təəssüflər olsun ki, 2000-ci il noyabrın 25-də Bakıda baş vermiş zəlzələ nəticəsində muzeyin ekspozisiya sahəsi zədələndiyinə görə muzey bir müddət ekspozisiyasını aça bilmədi. Muzeyin ekspozisiya sahəsi bir daha təmir olunduqdan sonra bu mümkün oldu. 23 oktyabr 2002 ci il tarixdə Prezident Heydər Əliyev \"Hüseyn Cavidin 120 illik yubileyi haqqında\" sərəncam imzaladı. 24 oktyabr 2002-ci il tarixdə, Hüseyn Cavidin 120 illik yubileyi günündə, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev Hüseyn Cavidin ev muzeyinin açılış lentini kəsərək, ekspozisiya ilə tanış olub, muzeyin rəy kitabına ürək sözlərini yazdı və gələcək fəaliyyətinə xeyir-dua verdi. Beləliklə, 24 oktyabr 2002-ci il tarixdən Hüseyn Cavidin ev muzeyinin ekspozisiyası qapılarını geniş tamaşaçı auditoriyasının üzünə açdı. Bu müddət ərzində, məhz Hüseyn Cavidin 120 illik yubileyi ilə əlaqədar verilmiş sərəncama müvafiq olaraq, muzeyin ekspozisiyasında günümüzlə səsləşən müəyyən yeniləşmə işləri aparılır. Hazırda Hüseyn Cavidin ev muzeyi tam hüquqla tərkibinə daxil olduğu Milli Elmlər Akademiyasının elmi idarələrindən biridir. Muzeydə Elmi Şura və 5 şöbə (\"Cavidşünaslıq\" - H.Cavid və ümumiyyətlə cavidlər irsinə aid materialların tədqiqi; ekspozisiya və səyyar sərgilərin hazırlanması və təkmilləşdirilməsi, \"Elmi kütləvi işlər şöbəsi\" - H.Cavid və ümumiyyətlə cavidlər irsinin təbliği, sərgilərin nümayişi və tədbirlərin təşkili, \"Elmi fondlar şöbəsi\" - H.Cavid və ümumiyyətlə cavidlər irsinə aid materialların toplanması, qeydiyyata salınması, elmi təsvirinin verilməsi və mühafizəsi, \"Elmi və bədii tərtibat şöbəsi\" - Ekspozisiyanın və səyyar sərgilərin bədii tərtibatı, Hüseyn Cavidin Ev Muzeyinin VEB saytının dizayn tərtibat işləri, \"Elmi ekspozisiya şöbəsi\" - H.Cavid və ümumiyyətlə cavidlər irsinə aid materialların qorunması və təqdimi, \"Elmi informasiya və kitabxana şöbəsi\" - H.Cavid və ümumiyyətlə cavidlər irsinə aid kitabların toplanması, saxlanması və oxuculara xidmət, \"Ümumi şöbə\" - Təssərrüfat işlərinin təşkili) fəaliyyət fəaliyyət göstərir. Bu gün H.Cavidin Ev Muzeyinin nəşrləri geniş oxucu kütləsinə təqdim olunmuşdur: Hüseyn Cavid \"Əsərləri\" (şeirlər və poema, 2005), \"Hüseyn Cavid: həyat və sənət yolu\" (Biblioqrafik göstərici-2006), Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin \"Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında\" sərəncamı ilə nəşr olunan \"Hüseyn Cavid əsərləri 5 cilddə\" külliyyatı (2005), \"Hüseyn Cavid əsərləri 5 cilddə\" külliyyatının təkrar nəşri (2007), \"Məhəbbətdir ən böyük din\" seçmə şeirləri fransız dilində (2007), \"Cavid hikməti - Seçmə aforizmlər\" (2008), Cavid hikməti - seçmə aforizmlər (miniatür kitab, 2010), Hüseyn Cavid və Abdulla Şaiq \"Ədəbiyyat dərsləri\" (2010), Hüseyn Cavid \"Topal Teymur\" (2010), G.Babaxanlı \"Azərbaycan ədəbi fikri və Hüseyn Cavid\" (monoqrafiya), Hüseyn Cavidin anadan olmasının 125 illiyinə həsr edilmiş \"Hüseyn Cavid irsi və müasir dövr\" (beynəlxalq elmi konfransın materiallarını əhatə edən məqalələr toplusu, 2007), Hüseyn Cavidin ev muzeyinin bukleti, muzeyin fəaliyyətini əks etdirən \"Hüseyn Cavidin Ev Muzeyi\" (albom-kitab, 2009), Ərtoğrol Cavidin musiqi əsərlərindən ibarət CD və DVD disklər, Hüseyn Cavidin \"Şeyx Sənan\" əsəri fars dilində, H.Cavidin əsərlərindən seçmə aforizmlər fars əlifbasında, \"Azərbaycan qeyri-maddi mədəniyyət abidələri və Ərtoğrol Cavid\" çoxcildliyi 10 cilddə (2011), çoxcildli \"Cavidşünaslıq\" elmi araşdırmalar toplusunun 10 cildi (2012), \"Hüseyn Cavid yaradıcılığı çağdaş təfəkkür işığında\" Beynəlxalq elmi konfransın materialları (H.Cavid-130, 2012), \"Sözləri Hüseyn Cavidindir\" adlı mahnı albomu (2012), H.Cavidin \"Şeyda\" dramı 10 dildə (rus, ingilis, fransız, yunan dillərində - 2012, alman, çex, polyak, belarus, bolqar, ukrayna dillərində - 2013), \"Türk dünyasını işıqlandıranlar: M.Akif Ersoy, Hüseyn Cavid\" Beynəlxalq konfransın materialları (2013), Gülbəniz Babaxanlı \"Heydər Əliyev və Hüseyn Cavid\" (monoqrafiya-2013), Timuçin Әfәndiyev. Hüseyn Cavid: ideal həqiqət axtarışı (2013). Muzeydə Cavidlər ailəsinin doğum və anım günləri hər il bu ailəyə məxsus bənzərsiz, ilıq və munis bir ab-havada keçirilir. Hüseyn Cavidin ev muzeyi Naxçıvanda yerləşən Hüseyn Cavidin ev muzeyi ilə mütəmadi yaradıcılıq əlaqələri saxlayır, ona lazımi metodiki yardım göstərir. Hüseyn Cavidin ev muzeyi gələcəkdə də Cavidlər irsinin tədqiqi, öyrənilməsi, qorunması və təbliği istiqamətində öz fəaliyyətini müvəffəqiyyətlə davam etdirəcək."
] |
[
"https://eurasianet.org/iran-considers-annexing-azerbaijan"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2954--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 1 |
25 oktyabr
|
25 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 299-cu (uzun illərdə 300-cü) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Qubadlı şəhərini və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd, Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər, Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
|
[
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2952--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 3 |
28 oktyabr
|
28 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 302-ci (uzun illərdə 303-cü) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
1995 — Bakı metropolitenində baş vermiş yanğın nəticəsində 289 nəfər həlak olmuşdur.
2020
İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Zəngilan rayonunun Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzuli rayonunun Mandılı, Cəbrayıl rayonunun Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
İkinci Qarabağ müharibəsi: Ermənistan Silahlı Qüvvələri və Qondarma Dağlıq Qarabağ Müdafiə Ordusu Azərbaycanın Tərtər rayonundakı şəhər, qəsəbə və kəndlərin artilleriya, raket və kasset bombalı silahlarla bombardman etmişdir.
|
[
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2950--Azərbaycana aid hadisələr-1
| 2 |
30 oktyabr
|
30 oktyabr — Qriqorian təqvimi ilə ilin 304-cü (uzun illərdə 305-ci) günü.
|
Azərbaycana aid hadisələr
|
2004 — Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında Niyazinin "Rast" baletinin premyerası keçirilmişdir.
2017 — Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolu xətti istismara verilmişdir.
2020 — İkinci Qarabağ müharibəsi: Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Cəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndlərini Ermənistanın işğalından azad etmişdir.
|
[
"POLITICON.COM\nAzərbaycan və “Kəmər və Yol” Təşəbbüsü: regional nəqliyyat mərkəzi olma yolunda\nFoto: Kəmər və Yol Təşəbbüsü çərçivəsində Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi. https://middlecorridor.com/en/route\nABŞ-ın Cənubi Qafqazda təsirinin azaldığı, Avropa Birliyinin regionla tam məşğul olmadığı bir dövrdə (Valiyev, 2019) Azərbaycanın regional tranzit mərkəzi olaraq fəaliyyət göstərməsi və potensialının artırılması fonunda Cənubi Qafqazda yeni oyunçu olaraq Çin Xalq Respublikası (ÇXR) strateji əhəmiyyət daşımaqdadır. Xüsusilə 2013-cü ildə Qazaxıstanın Astana (indiki Nur-Sultan) şəhərində ÇXR-nin sədri Si Tsinpin tərəfindən elan olunan “Kəmər və Yol” Təşəbbüsü (KYT) ilk gündən etibarən Azərbaycanda maraq doğurmuştur.\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 2015-ci ildə Çinə ziyarəti zamanı iki dövlət arasında İpək Yolu İqtisadi Kəmərinin yaradılmasının birgə təşviqinə dair Anlaşma Memorandumu imzalanmışdır (Karimov, 2016). Azərbaycanın müstəqilliyinin yenidən qazanmasından etibarən Azərbaycanın əlverişli coğrafi mövqeyindən istifadə edilməsi üçün infrastruktur layihələrinə sərmayə/investisya qoyulmuşdur. Azərbaycan hazır infrastrukturun olması və fəaliyyət göstərməsi Çin baxımından Azərbaycanın strateji əhəmiyyətini daha da artırmışdır. KYT fonunda Azərbaycanda Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolu (BTQ) və Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı (BDTL) həm Azərbaycan, həm də Çinin planları üçün həlledici rol oynamaqdadır.\n30 oktyabr 2017-ci ildə Azərbaycan və Gürcüstan Türkiyə ilə birlikdə rəsmi olaraq 826 kilometr uzunluğunda Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolu xəttini istifadəyə verdilər (Rzayev, 2019). 24 iyul 2019-cu ildə Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolu xətti vasitəsilə Türkiyədən Gürcüstana ilk yük göndərildi (Gambino, 2019). BTQ illik 5 milyon ton yük daşıma qabiliyyətinə malikdir və Şərq-Qərb dəhlizi üzərində olan digər dəmir yollarına alternativ olmaqdadır (Rzayev, 2019). BTQ əlavə olaraq, 18 mart 2007-ci il tarixində Prezident İlham Əliyev tərəfindən imzalanmış sərəncama əsasən “Yeni Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı Kompleksinin tikintisi” Bakıdan 70 kilometr məsafədəki Ələt qəsəbəsində başlamışdı. Limanın birinci fazasi artıq tamamlanmışdır. Ümumilikdə, ilkin mərhələdə limanın yükləmə qabiliyyətinin 15 milyon ton yükə qədər olması nəzərdə tutulmuşdur. İkinci fazanında tamamlanması ilə limanın yükləmə qabiliyyəti 25 milyon tona qədər artacaqdır. BDTL Bakıdan 70 km uzaqda Şərq-Qərb və Şimal-Cənub dəhlizlərinin və Azərbaycanın əsas magistral yollarının və dəmiryollarının kəsişdiyi hissədə yerləşməkdədir. Mayın 18-də Azərbaycan Parlamentinin “Ələt Azad İqtisadi Zonasının” yaradılması haqqında qanunu qəbul etməsi limanın əhəmiyyətini daha da artırmaqda və həm region, həm də regiondan olmayan ölkələrin diqqətini cəlb etməkdədir (Seah, 2018).\nAzərbaycan İpək Yolu İqtisadi Kəmərinin Orta dəhlizində yerləşməkdədir. 4.256 km dəmir yolu və 508 km dəniz yolunu əhatə edən bu dəhliz Çin-Qazaxıstan sərhəddindən Azərbaycana (Xəzər dənizi ilə) və buradan da Gürcüstan və Türkiyəyə qədər uzanır (Middle East Institute, 2019).\nHəm BTQ, həm də BDTL Azərbaycanı KYT-nın gerçəkləşməsi və tam potensialı çatması baxımından kilit ölkə etməkdədir. Orta dəhliz digər dəhlizlər ilə müqayəsədə daha qısa və dəyər baxımdan da daha əlverişlidir. İqtisadi baxımdan dəniz yolu ilə Çindən yola çıxan mallar 36 günə, trans-Sibir marşurutu ilə yola çıxan mallar 20 günə Avropaya çatarkən, Orta dəhliz ilə hərəkət edən mallar eyni təyinat nöqtəsinə 12 günə çatmaqdadır (Humbatov, 2018). İqtisadi olaraq əlvərişli olmasına əlavə olaraq, siyasi baxımdan da Orta dəhliz Çin üçün daha əlverişlidir, çünki bu dəhliz boyunca yerləşən ölkələr həm coğrafi baxımdan, həm də digər ölkələr ilə stabil münasibətlərin olması səbəbi ilə daha etibarlıdır. Üstəlik bu dəhliz vasitəsi ilə Çin mallarını ixrac etmək üçün güzərgahlarını şaxələndirir, Şimal dəhlizində əsas oyunçu olan Rusiyadan olan asılılığı azaldır, Cənub dəhlizində isə ABŞ sanksiyaları altında olan İran güzərgahından istifadə etmədən məhsullarınə təhlükəsiz şəkildə Avropaya göndərə bilir.\nAzərbaycan baxımından isə Orta dəhliz Azərbaycanın regional tranzit mərkəzi olaraq mövqeyini gücləndirir və həmçinin Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə strateji üçbucağının daha da dərinləşməsinə töhfə verir. Bu dəhlizdə Azərbaycanın həlledici rol oynaması, Azərbaycanın sadəcə Çin baxımından deyil, həmdə Avropa və region ölkələri baxımından da strateji əhəmiyyətini daha da artırmaqdadır. Azərbaycanın Şərq-Qərb dəhlizində kilid ölkə olaraq fəaliyyət göstərməsi, ölkənin Şimal-Cənub dəhlizi boyuncada cəlb ediciliyini artırmaqda və region ölkələrinin xüsusən İran və Rusiyanın Azərbaycan ilə əməkdaşlığını dərinləşdirməsi üçün həvəsləndirməkdədir. Orta dəhliz Azərbaycana sadəcə tranzit ölkə olaraq deyil, həmdə iqtisadiyyatın şaxələndirməsi və neftdən asılılığın azalması fonunda da fürsətlər verməkdədir. Azərbaycanın Orta dəhlizdə əsas oyunçu olması Azərbaycan-Çin münasibətlərinində inkişaf etməsinə və Çinli investorların ölkəyə cəlb edilməsi üçün şərait yaratmaqdadır. Xüsusilə Ələt İqtisadi Zonasına Çinli şirkələrin investisyalarının cəlb edilməsi Azərbaycanın iqtisadı inkişafına töhfə verə bilər, neft sektorundan asılılığını azalda bilər və qeyri-neft sektorunun inkişafına təkan verə bilər. Əlavə olaraq, ölkədə biznes mühitinin inkişafına və ölkənin beynəlxalq təchizat şəbəkəsinin ayrılmaz hissəsinə çevirərək regionun nəqliyyat mərkəzinə çevrilmə potensialını artıra bilər. Siyasi baxımdan, Azərbaycanın Orta dəhlizdə həll edici rol oynaması və Azərbaycan-Çin münasibətlərinin dərinləşməsi, Çinin regionda təsirini artıraraq Rusiyanın balanslaşdırılması və Azərbaycanın siyasi arenada manevr qabiliyyətinin artmasına və Çinin aparıcı ölkə olduğu (məsələn: Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankı) beynəlxalq təşkilatlarla münasibətlərinin inkişaf etməsinə zəmin yarada bilər.\nCOVİD-19 virusunun Çində ortaya çıxması və sürətlə digər regionlara yayılması ilə beynəlxalq ticarətdə durğunluq yaşanmağa başlamışdır. Pandemiya dövründə ölkələrin virusun yayılmasını qarşısı almaq üçün aldığı tədbirlər nəticəsində hava və dəniz yolları öz funksionallığını itirmişdir. Pandemiya səbəbiylə hava və dəniz marşrutlarının bağlanması çoxsaylı sənayə sahələrinə ciddi təsir göstərmişdir. Mütəxəssislər, önümüzdəki aylarda Avropanın bir çox limanının yalnız 20-30% gücü ilə işləyəcəyini təxmin edirlər (Forbes, 2020). Bu zaman hava nəqliyyatı qiymətlərinin yüksəlməsi və həm hava, həm də okean yüklərinin çatdırılma üçün daha çox vaxt tələb etməsi o deməkdir ki, dəmiryolları şirkətlər üçün Avropa ilə Çini birləşdirən yeganə etibarlı nəqliyyat vasitəsi olaraq qalmaqdadır (The Wall Street Journal, 2020).\n19 apreldə 82 konteyner daşıyan 940 metrlik yük qatarı (BTQ dəmir yolu xətti ilə indiyə qədər hərəkət edən ən uzun qatardır) Orta dəhliz boyunca Türkiyədən Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistan üzərindən Özbəkistana göndərildi (The Jamestown Foundation, 2020). Pandemiya zamanı BTQ dəmiryolu üzrə yük daşınmasında tələbat artdığı üçün dəmir yolu xəttinin tutumunu 3,500 ton artırmaq üçün Türkiyə-Gürcüstan sərhəddinin Türkiyə tərəfində yerləşən Canbaz stansiyasında konteyner ötürmə sistemi qurulub (RayHaber, 2020). BTQ dəmiryolunun yük daşıma qabiliyyətinin artırılması və bu dəmiryolu üzrə yük daşınmasına tələbatın artması KYT fonunda Azərbaycanın strateji əhəmiyyətini dahada artıra bilər. Xüsusilə pandemiya dövründə, digər nəqliyyat yollarının funksiyanallığını itirməsi və dəmiryollarına üstünlük verilməsi, post-pandemiya dövründə də davam edə bilər və bu vəziyyət Çin baxımından Azərbaycanın geosiyasi və geostrateji dəyərini artıra bilər. Bu, həm də neftin qiymətinin kəskin enməsi və iqtisadiyyata pandemiya ilə əlaqəli olaraq təzyiqin artması fonunda Azərbaycan üçün ümid verici bir perspektivdir.\nNəticə olaraq, bu gün Orta dəhliz Avropa ilə Asiya arasında ən təhlükəsiz və ən qısa ticarət yoluna çevrilməkdə və Azərbaycan bu dəhlizdə kilid rol oynamaqdadır. 2015-ci ildən Azərbaycan-Çin münasibətlərinin sürətlə inkişaf etməsi nəzərə alındıqda, neft qiymətlərinin kəskin şəkildə düşməsi və pandemiya səbəbi ilə Azərbaycan iqtisadiyyatı üzərində təzyiqin artması və dəmir yollarının strateji əhəmiyyətinin artması, Azərbaycan-Çin münasibətlərinin daha da dərinləşməsinə səbəb ola bilər. Post-pandemiya dövründə münasibətlərin dərinləşməsi fonunda, Azərbaycana Çinli şirketlərin investisyaların artması, pandemiya sonrası iqtisadıyyatın canlanmasına və Azərbaycanın KYT-da daha fəal iştirak etməsinə səbəb ola bilər. Üstəlik münasibətlərin dərinləşməsi, Çinin ixracat yollarını şaxələndirməsi, nəqliyyat xərclərini azaldaraq öz mallarını Avropaya ən qısa yol ilə çatdırılması planlarına uyğun olduğu kimi, Azərbaycanın regional nəqliyyat mərkəzi olması yolunda inkişafı planlarınada töhfə verə bilər.\nİstinadlar:\n- Capacity of Baku Tbilisi Kars Railway Line Increased, RayHaber, May 13, 2020, https://www.raillynews.com/2020/05/capacity-of-baku-tbilisi-kars-railway-line-increased/\n- China-Europe Rail Is Set To Boom As COVID-19 Chokes Air, Sea And Road Transport, Forbes, March 31 2020, https://www.forbes.com/sites/wadeshepard/2020/03/31/china-europe-rail-is-set-to-boom-as-covid-19-chokes-air-sea-and-road-transport/#6876af0037db\n- Coronavirus Has Been a Boon for China’s Railways, The Wall Street Journal, May 13, 2020, https://www.wsj.com/articles/coronavirus-has-been-a-boon-for-chinas-railways-11589364002\n- COVID-19 Increases Importance of Middle Corridor, The Jamestown Foundation, April 27 2020, https://jamestown.org/program/covid-19-increases-importance-of-middle-corridor/?fbclid=IwAR02U2axNu8enOgaavE4ImR3ZEjpzvCFXjvxIP0xuPI9Txgyt6QU6GOiWao\n- Gambino, Evelina (2019) “Georgia, the South Caucasus and the BRI: a Situated View”, (Edt: Smolnik, Franziska), China’s “Belt and Road” Initiative and The South Caucasus, Caucasus Analytical Digest, No 111, p. 10-14.\n- Humbatov, Mahir (2018) “A Hub of Hubs Initiative and İt Successful İmplementation: The Case of Azerbaijan”, (Edt. Cavid Veliyev ve İlgar Qurbanov), Caucasus International, Center for Strategic Studies under the President of the Republic of Azerbaijan (SAM), Cilt 8 No.2, Azerbaijan, s. 111-122.\n- Kərimov, Rəşad (2016) Azərbaycan-Çin münasibətləri: Qədim İpək Yolundan başlanan tarix, (Edt: Məmmədov, Fərhad, Vəliyev, Cavid, Məmmədov, Aqşin), Azərbaycan Respublikasının Xarici Siyasətinin Əsas İstiqamətləri 1991-2016, Baku, s. 423-451.\n- Rzayev, Ayaz (2019), Towards Greater Connectivity: The South Caucasus as a Railway Hub between the EU and China, United Nations University Institute on Comparative Regional Integration Studies, No 1, p. 1-9.\n- Seah, Eugene (2018), “Azerbaijan: A Linchpin for Eurasian Transportation and Transit Routes”, (Edt. Cavid Veliyev ve İlgar Qurbanov), Caucasus International, Center for Strategic Studies under the President of the Republic of Azerbaijan (SAM), Cilt 8 No.2, Azerbaijan, s. 11-19.\n- Setting the Middle Corridor on track, Middle East İnstitute, November 18, 2019, https://www.mei.edu/publications/setting-middle-corridor-track#:~:text=The%20Middle%20Corridor%20is%20a,and%20Iran%20in%20the%20south.&text=More%20to%20the%20point%2C%20it,away%20from%20reliance%20on%20Russia.\n- Valiyev, Anar (2019), “Azerbaijan Through the Prism of BRI China’s Mounting Interests and Influence İn The Region”, PONARS Eurasia, No 621, p. 1-5.\n- ETİKETLƏR :\n- Azərbaycan\n- Çin\n- Bir Kəmər, Bir Yol\n- MÖVZULAR :\n- İqtisadiyyat\n- Geosiyasət\n- BÖLGƏLƏR :\n- Rusiya və MDB",
"İkinci Qarabağ müharibəsi - əsas hadisələrin xronologiyası\nAzərbaycan və Ermənistan arasında 27 sentyabrda başlayan müharibə 44 gün davam edib. Bu müddət ərzində üç dəfə humanitar atəşkəs elan edilib. Lakin o hər dəfə pozulub.\nAzərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında imzalanmış bəyanata görə, 10 noyabrda Qarabağda döyüşlər dayandırılıb və atəşkəs barədə razılığa gəlinib.\nHazırda Rusiya sülhməramlıları Qarabağdadır. Onlar 5 il müddətinə orada qalacaqlar.\nTərəflərin razılığı əsasında növbəti üç il ərzində Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən Laçın dəhlizi üzrə yeni hərəkət marşrutunun inşası planı müəyyən ediləcək.\nBBC News Azərbaycanca İkinci Qarabağ müharibəsi kimi adlandırılan döyüşlərə dair əsas hadisələrin xronologiyasını hazırlayıb.\nİkinci Qarabağ müharibəsi - xronologiya\nHəm Azərbaycan, həm Ermənistan cəbhədə hərbi əməliyyatların başlamasını elan edib. Ermənistan hərbi səfərbərlik elan edib. Azərbaycan isə qismən səfərbərlik elan edib.\nErmənistan Xankəndinin atəşə tutulduğunu bildirib.\nView on Twitter\nAzərbaycan: Ermənistanın atəşləri nəticəsində 10 mülki şəxs ölüb, 30 nəfər yaralanıb.\nView on Twitter\nSuqovuşan (keçmiş adı ilə - Madagiz) su anbarı və Tərtər rayonunun Talış, Cəbrayıl rayonunun Mehdili, Çaxırlı, Aşağı Maralyan, Şəybəy, Quycaq, Füzuli rayonu Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndləri azad edilib.\nView on Twitter\nGəncə, Mingəçevir, Xızı, Abşeron, Füzuli, Tərtər və Cəbrayıl şəhərləri raket atəşinə tutulub. Cəbrayıl şəhəri və rayonunun Karxulu, Şükürbəyli, Çərəkən, Daşkəsən, Horovlu, Mahmudlu, Cəfərabad, Yuxarı Maralyan, Decal kəndləri azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Şıxəli Ağalı, Sarıcalı, Məzrə kəndlərini və müxtəlif istiqamətlərdə bir neçə strateji yüksəklik azad olunub.\nBərdə şəhərinə raket atılıb.\nÇinarlı (Hadrut) qəsəbəsi və Çaylı, Yuxarı Güzlək, Gorazıllı, Qışlaq, Qaracalı, Əfəndilər, Süleymanlı, Sur kəndləri azad olunub.\nErmənistan döyüşlərdə 376 hərbçisini itirdiyini elan edib.\nMoskvada Birinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nFüzuli rayonunun Qaradağlı, Xatunbulaq, Qarakollu, Xocavənd rayonunun Bulutan, Məlikcanlı, Kəmərtük, Təkə, Tağaser kəndləri azad olunub.\nFüzuli rayonunun Arış, Cəbrayıl rayonunun Doşulu, Xocavənd rayonunun Edişə, Düdükçü, Edilli, Çiraquz kəndləri azad olunub.\nXocavənd rayonunun Xırmancıq, Ağbulaq, Axullu kəndləri azad olunub.\nFüzuli şəhəri və rayonun Qoçəhmədli, Çimən, Cuvarlı, Pirəhmədli, Musabəyli, İşıqlı, Dədəli kəndləri azad olunub.\nErmənistan Azərbaycanın Gəncə və Mingəçevir şəhərlərinə raket hücumu edib.\nİkinci humanitar atəşkəs razılaşması imzalanıb.\nTarixi Xudafərin körpüsü azad olunub.\nCəbrayıl rayonunun Soltanlı, Əmirvarlı, Maşanlı, Həsənli, Əlikeyxanlı, Qumlaq, Hacılı, Göyərçinveysəlli, Niyazqullar, Keçəl Məmmədli, Şahvəlli, Hacı İsmayıllı, İsaqlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan şəhəri və Füzuli rayonunun Dördçinar, Kürdlər, Yuxarı Əbdürrəhmanlı, Qarğabazar, Aşağı Veysəlli, Yuxarı Aybasanlı, Cəbrayıl rayonunun Safarşa, Həsənqaydı, Fuğanlı, İmambağı, Daş Veysəlli, Ağtəpə, Yarəhmədli, Xocavənd rayonunun Ağcakənd, Mülküdərə, Daşbaşı, Günəşli, Çinarlı, Zəngilan rayonunun Havalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri azad olunub.\nZəngilan rayonunun Mincivan qəsəbəsi və Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qırax Müşlan, Üdgün, Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı Füzuli rayonunun Gecəgözlü, Aşağı Seyidəhmədli, Zərgər Cəbrayıl rayonunun Bələnd, Papı, Tulus, Hacılı, Tinli kəndləri azad olunub.\nZəngilanın Ağbənd qəsəbəsi və Zəngilanın Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli Füzuli rayonunun Mollavəli, Yuxarı Rəfidinli, Aşağı Rəfidinli, Cəbrayıl rayonunun Sirik, Şıxlar, Məstəlibəyli, Dərzili kəndləri azad olunub.\nQəbələ, Kürdəmir və Siyəzən rayonlarına taktiki-operativ raket atılıb.\nXocavənd rayonunun Dolanar, Bünyadlı Cəbrayıl rayonunun Dağ Tumas, Nüsüs, Xələfli, Minbaşılı, Veysəlli Zəngilan rayonunun Vənədli, Mirzəhəsənli Qubadlı rayonunun Zilanlı, Kürd Mahrızlı, Muğanlı və Alaqurşaq kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Azərbaycanın Dağlıq Qarabağda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nQubadlı şəhəri və Zəngilan rayonunun Birinci Alıbəyli, İkinci Alıbəyli, Rəbənd, Yenikənd Cəbrayıl rayonunun Qovşudlu, Sofulu, Dağ Maşanlı, Kürdlər, Hovuslu, Çələbilər Qubadlı rayonunun Padar, Əfəndilər, Yusifbəyli, Çaytumas, Xanlıq, Sarıyataq, Mollabürhan kəndləri azad olunub.\nWashingtonda üçüncü humanitar atəşkəs razılaşdırılıb.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə artileriya hücumu nəticəsində 3 nəfər ölüb, 10 nəfər yaralanıb.\nZəngilanın Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Zərnəli, Füzulinin Mandılı Cəbrayılın Qazanzəmi, Xanağabulaq, Çüllü, Quşçular, Qaraağac Qubadlının Qiyaslı, Ədilcə, Qılıcan kəndləri azad olunub.\nErmənistanın Azərbaycanın Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb, 40 nəfər yaralanıb.\nAmnesty International Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nCəbrayıl rayonunun Xudaverdili, Qurbantəpə, Şahvələdli, Xubyarlı, Zəngilan rayonunun Aladin, Vecnəli, Qubadlı rayonunun Kavdadıq, Məmər, Mollalı kəndləri azad olunub.\nHuman Rights Watch Ermənistanın Bərdəyə hücumda qadağan olunmuş klaster bombasından istifadə etdiyini deyib.\nAtəşkəs pozulandan sonra Ermənistan Rusiyadan kömək istəyib.\nCəbrayıl rayonunun Çaprand, Hacı İsaqlı, Qoşa Bulaq, Zəngilan rayonunun Dərə Gilətağ, Böyük Gilətağ, Qubadlı rayonunun İşıqlı, Muradxanlı, Milanlı kəndləri azad olunub.\nBMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarı Michelle Bachelet Ermənistanı və Azərbaycanı mülki ərazilərə, məktəblərə və xəstəxanalara hücumları dayandırmağa çağırıb.\nCəbrayıl rayonunun Mirək, Kavdar, Zəngilan rayonunun Məşədiismayıllı, Şəfibəyli, Qubadlı rayonunun Başarat, Qarakişilər, Qaracallı kəndləri azad olunub.\nSərhədsiz Reportyorlar Təşkilatı BMT-ni, Avropa Şurasını və Azərbaycanı Xankəndidə qalmış 80 nəfər yerli və xarici jurnalist daxil olmaqla mülki şəxslərin təxliyyəsinə icazə verilməsinə çağırıb.\nErmənistan Azərbaycanın artileriya hücumu nəticəsində Xankəndidə 3 mülki şəxsin öldüyünü deyib.\nFüzulinin Yuxarı Veysəlli, Yuxarı Seyidəhmədli, Qorqan, Üçüncü Mahmudlu, Qacar, Divanalılar, Cəbrayılın Yuxarı Məzrə, Yanarhac, Qubadlının Qəzyan, Balasoltanlı, Mərdanlı, Zəngilanın Beşdəli, Xocalının Qarabulaq, Moşxmaat, Xocavəndin Ataqut, Tsakuri kəndləri azad olunub.\nŞuşa şəhəri işğaldan azad olunub.\nDağlıq Qarabağda separatçılar Şuşa şəhərinə nəzarəti itirdiklərini etiraf ediblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan Ordusu Xankəndinin astanasındadır.\nBartaz qəsəbəsi və 8 yüksəklik, eləcə də Xocavəndin Mets Tağlar, Salakətin, Zoğalbulaq, Aragül, Tağavard, Böyük Tağavard, Zərdanaşen, Şəhər, Xocalının Şuşakənd, Muxtar, Daşaltı, Füzulinin Aşağı Güzdək, Qovşatlı, Mirzəcamallı, Şəkərcik, Mərdinli, Şıxlı, Qaraməmmədli, Dövlətyarlı, Hacılı, Hüseynbəyli, Saracıq, Zəngilanın Sobu, Qaragöz, İsgəndərbəyli, Cəbrayılın Qalacıq, Mollahəsənli, Əsgərxanlı, Yuxarı Nüsüs, Aşıq Məlikli, Niftalılar, Qərər, Çələbilər, Qubadlının Qaramanlı, Xəndək, Həmzəli, Mahrızlı, Hal, Ballıqaya, Ulaşlı, Tinli, Xocahan, Boyunəkər, Qaraqoyunlu, Çərəli, Laçının Güləbürd, Səfiyan, Türklər kəndləri azad olunub.\nErmənistan, Azərbaycan və Rusiya Qarabağda hərbi əməliyyatların bitməsi və atəşkəs barədə birgə bəyanat imzalayıb.\nAtəşkəs razılaşmasına görə Ağdam, Kəlbəcər, Laçın rayonları dekabrın 1-dək Azərbaycan qaytarılır. Ermənistan qoşunları Qarabağdan çıxır və ora Rusiya sülhməramlıları daxil olur.\nAzərbaycan əsgərləri Ağdam şəhərinə girirlər.\nView on Twitter\nAğdam rayonunun Azərbaycana geri qaytarılması rəsmən baş tutur.\nKəlbəcər rayonu Azərabaycana geri qaytarıldı.\nView on Twitter\nLaçın rayonu Azərabaycana qaytarıldı.\nPrezident İlham Əliyev izah edib ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən yeni bir dəhlizin parametrləri müəyyən edildikdən sonra Laçın şəhəri Azərbaycana qaytarılacaq. Dağlıq Qarabağı Ermənistanla əlaqələndirən yol Laçın şəhərinin içindən keçir.\nView on Twitter\nErmənistanda itaətsizlik aksiyaları başlayıb. Müxalif siyasi qüvvələr Yerevanda şəhərdaxili yolları bağlayaraq Baş nazir Nikol Paşinyanın istefasını istəyiblər. Nikol Paşinyana və onun hökumətinə qarşı etirazlar onun Azərbaycan və Rusiya ilə Dağlıq Qarabağda atəşkəs haqqında razılaşma sənədi imzalanmasından sonra başlayıb.\nAzərbaycan Zəfər Paradı keçirib. Paradda Türkiyənin Prezidenti Recep Tayyip Erdoğan və Türkiyə hərbçiləri iştirak ediblər.\nMüharibəyə dair xəbərlər saytımızda, canlı rejimdə yenilənir."
] |
[
"https://politicon.co/az/analytics/33/azerbaijan-and-belt-and-road-initiative-on-the-way-of-becoming-a-regional-transport-center",
"https://www.bbc.com/azeri/region-55031057"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q57618--Ailəsi-1
| 1 |
Artur Rasizadə
|
Artur Tahir oğlu Rasizadə () — Azərbaycan Respublikasının 6-cı Baş naziri; İslah-əmək Müəssisələrinin və İstintaq Təcridxanalarının İşinin Təkmilləşdirilməsi Sahəsində Kompleks Tədbirlərin Həyata Keçirilməsi üzrə Prezident yanında Komissiyanın sədri (11.02.1999 — )
|
Ailəsi
|
Artur Rasizadə kənd təsərrüfatı mütəxəssisi, şair Tahir Rasizadənin oğlu, Azərbaycanlı ədib Hüseyn Cavidin qardaşı nəvəsidir.
|
[
"“Cavid bizi teatra piyada aparırdı. Qabağına çıxan xanımlar, bəylər “Cavid əfəndi, salam” deyib keçirdilər”\nKulis.az xəbər verir ki, bu sözləri keçmiş Baş nazir Artur Rasizadə modern.az-a verdiyi müsahibədə Hüseyn Cavidlə bağlı xatirələrindən bəhs edərkən söyləyib:\n“Anam həmişə mənə danışırdı ki, atan müharibəyə gedəndə bir xahişi olub: “Oğlum azərbaycanlılığını itirməsin”. Çünki biz Hüseyn Cavidin ailəsi ilə sıx əlaqədə idik. Qohum kimi gedib-gəlirdik. Mənim Azərbaycan ruhunda böyüməməyim qeyri-mümkün idi. Mən kiçik olanda valideynlərim tez-tez Bakıya gəlib-gedirlərmiş. Həmişə də Hüseyn Cavidin evində qalardıq. Xatırlayıram ki, anam Cavid həbs olunmazdan qabaq Bakıya gəldiyimizi danışıb. 2 ay Cavidin evində qalmışdıq. Cavid bizi teatra piyada aparırdı. Qabağına çıxan xanımlar, bəylər “Cavid əfəndi, salam” deyib keçirdilər.”\nHüseyn Cavidin yaradıcılığını çox sevdiyini bildirən keçmiş Baş nazir onun bir çox şeirlərini əzbər bildiyini deyib. Ədəbiyyata poeziyaya marağı olsa da heç vaxt şeir yazmaq qabiliyyətinin olmadığını bildirib:\n“Heç vaxt şeir yazmaq istedadım olmayıb. Mən mühəndisliyi sevib-seçdim. Ancaq atam şeirlər yazıb. Dəftərləri hələ də qalır. Cavidin bütün əsərlərini çox sevirəm”.\nJurnalistin “Yeri gəlmişkən, nə əcəb, memuar yazmaq haqqında düşünmürsüz?” ualına isə Artur Rasizadə belə cavab verib:\n“Bunun 2 səbəbi var. Birinci səbəb Hüseyn Cavidin həyat yoldaşı Müşgünaz xanım və qızı Turan xanımla bir vaxtlar daimi sıx əlaqədə olmağımızla bağlıdır. Anam Cavidin yoldaşını və qızını bütün qohumlarından üstün tuturdu. Cavidə görə evi gəlib yoxlayırdılar. Əlyazmaları-filan götürüb aparırdılar. O zamandan beynimdə qalıb ki, sənədləri saxlamaq doğru deyil. Ələ keçən yazışmalardan hansısa mənalarda istifadə edə bilərlər. İkinci səbəb isə tarixlə bağlıdır. Gərək tarixə 50 ildən sonra qayıdasan. Çünki indi yazsam, kiminsə xoşuna gəlməyəcək, yazmasam da.... Bu da adamın özünə əziyyət olacaq”.\nKeçmiş Baş nazir adı ilə bağlı uzun illərdir dolaşan söz-söhbətlərə də aydınlıq gətirib:\n“Mən dünyaya gələndə anam ölüm-dirim savaşı aparıb. Məni güclə dünyaya gətirib. Voyniçin “Ovod” əsərini oxumusuz? Bax əsərdəki həmin oğul, yəni Artur adını da atam mənə qoyub. Ancaq anam adımın ya Teymur, ya da Tofiq olmasını çox istəyib. Atam isə əsərdən təsirlənib deyə, adımı Artur qoyub. Savadı olmayanlar da durub deyirlər ki, Artur erməni adıdır. Çünki kitab oxumayanlar belə şeyləri bilməz. Oxusaydılar, rast gəldikləri adları bilərdilər...”\nQeyd edək ki, Artur Rasizadə Hüseyn Cavidin qardaşı nəvəidir."
] |
[
"https://kulis.az/news/32224"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q129352--SSRİ dövrü-1
| 2 |
Xankəndi
|
Xankəndi — Azərbaycan Respublikasında şəhər, 1991-ci il dekabrın 26-da Ermənistan Silahlı Qüvvələri və Qarabağdakı erməni separatçıları tərəfindən işğal ediləndən sonra yaradılan qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının paytaxtı.http://cbc.az/az/az/news/xankndnn-alindan-26-l-tr1514443617
İnzibati cəhətdən Xankəndi şəhər əhatə dairəsinə Xankəndi şəhəri və Kərkicahan şəhər tipli qəsəbəsi daxildir. Sahəsi 8 km²-dir. Paytaxt Bakıdan 329 km uzaqlıqda yerləşir. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsinin 1 yanvar 2012-ci il tarixinə olan rəsmi məlumatına əsasən Xankəndi şəhərinin 53,3 min nəfər, Kərkicahan qəsəbəsinin isə 2 min nəfər əhalisi vardır.Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: 2.5. 2012-ci ilin əvvəlinə iqtisadi və inzibati rayonlar, eləcə də şəhər yaşayış məntəqələri üzrə əhalinin cins bölgüsündə sayı (min nəfər) İkinci Qarabağ müharibəsinin nəticələrinə əsasən imzalanmış 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanata uyğun olaraq Xankəndi şəhərində həmin tarixdən Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin mərkəzi qərargahı yerləşdirilmişdir.
|
SSRİ dövrü
|
Azərbaycanın Sovet İmperiyası tərəfindən işğalından sonra təşkil olunan əhalinin siyahıya alınmasının nəticələrinə əsasən 1921-ci ildə Xankəndi qəsəbəsində 85 təsərrüfatda 398 azərbaycanlı, 226 təsərrüfatda 981 erməni yaşayırdı. Sovet hakimiyyəti illərində erməni millətçi dairələrinin Azərbaycan torpaqları iddiası Lenin, Stalin və Orconikidzenin dəstəyi ilə yeni forma almağa başladı. Buna 1920-ci ildə Azərbaycan Kommunist Partiyası MK-nın birinci katibi olmuş erməni Anostas Mikoyanın və 1921-1925-ci illərdə həmin vəzifəni tutmuş ermənipərəst bolqar Sergey Kirovun apardığı siyasət də rəvac verdi. Bu siyasət nəticəsində 1923-cü il iyulun 4-də Rusiya Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi Zaqafqaziya bürosunun iclasında Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin taleyi məsələsi müzakirə edildi. Azərbaycan torpağının taleyini buna müstəsna hüququ olan Azərbaycan xalqı deyil, siyasi təşkilatın büronun 9 nəfər üzvü həll etməyə girişdi. Onların isə 3-ü erməni, 3-ü gürcü, 1-i bölgəyə tamamilə yad olan bolqar, ancaq biri - Nəriman Nərimanov azərbaycanlı idi. Bu çoxluq isə həmin iclasda bütn qanunları və reallıqlar kənara qoyaraq Dağlıq Qarabağı Ermənistana vermək qərarına gəlir. Ancaq N.Nərimanovun Moskvaya qəti etirazı bir gün sonra büronun əvvəlki qərarını ləğv edərək bölgəyə muxtariyyat verilməklə Azərbaycanın tərkibində saxlamaq qərarını verməyə məcbur edir. Görünür, Lenin və Stalin artıq İrəvan, Zəngəzur və Göyçəsi əlindən alınmış Azərbaycanın Qarabağ itkisində gərgin situasiyanın yaranacağını nəzərə alırdılar. Həmçinin Azərbaycan rəhbərlərinin kənardan gəlmə 1921-ci ildə A.Mikoyan, 1921-25-ci illərdə isə S.Kirov olmasını respublikanı ikinci Ermənistan kimi qəbul etməsinə şərait yaradırdı. Beləliklə, RKP MK Zaqafqaziya bürosu Dağlıq Qarabağa mərkəzi Şuşa şəhəri olmaqla Azərbaycan daxilində muxtariyyat verilməsi qərarı verir. Ancaq o dövr Azərbaycan rəhbəri olan ermənipərəst Sergey Kirov və onun ətrafı sırf azərbaycanlı şəhəri olan Şuşada erməni muxtariyyatını qurmağın çətin olacağını dərk edirdilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, Zaqafqaziya bürosunun adıçəkilən hər iki iclasında Azərbaycan rəhbəri S.Kirov Dağlıq Qarabağın Ermənistana verilməsi variantını müdafiə edirdi. 7 iyul 1923-cü ildə Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi Dağlıq Qarabağ Muxtar vilayətinin təşkil edilməsi barədə qərar qəbul edir. Vilayətin erməniləşdirilməsi məqsədi ilə vilayət mərkəzi büronun qərarının əleyhinə olaraq Şuşa deyil, əhalisinin yarıya qədəri erməni sakini olan Xankəndi götürülür.
Ermənipərəst Kirovun dəstəyi ilə qısa bir zamandan sonra Xankəndinin adı da dəyişdirilir. 6 oktyabr 1923-cü ildə Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin qərarı ilə DQMV-nin erməni əhalisinin "müraciəti" nəzərə alınaraq Xankəndi qəsəbəsinin adı dəyişdirilərək Stepanakert adlandırıldı. Nəyə görə bütün vilayət əhalisinin deyil, ancaq erməni əhalisinin müraciətinin nəzərə alınması sualına isə cavab yoxdur. Bu zaman Stepan Şaumyanın Azərbaycana 1914-cü ildə gələrək 1918-ci ildə yoxa çıxdığı, 1917-1918-ci illərdə Azərbaycan xalqına qarşı qətliamın təşkilatçısı olduğu, onun Dağlıq Qarabağla, konkret olaraq Xankəndi ilə heç bir əlaqəsi olmadığı respublikanın o vaxtkı rəhbərliyini qətiyyən maraqlandırmırdı. Elə indi də erməni işğalçılarının işğal altında olan Xankəndini bolşevik və qətliam törədicisi Şaumyanın adı ilə Stepanakert adlandırması onların əsl mahiyyətindən xəbər verir. Ancaq bütün sovet dövründə Azərbaycan ictimaiyyəti şəhəri qeyri-rəsmi olaraq Xankəndi adlandırmaqda davam edirdi. Sonralar tarix sübut etdi ki, Moskvanın məqsədi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü qorumaq yox, onun içərisində erməni millətçiliyinin dayağı olaraq respublikaya daim problem yaradacaq mərkəzin yaradılması idi. DQMV yaradılandan SSRİ dağılanadək nəinki Xankəndinin, hətta vilayətdəki irili-xırdalı bütün təşkilatların rəhbərləri ancaq erməni millətindən olan şəxslər təyin edilirdilər. Regionun və şəhərin tarixi, mədəni ənənələri və etnik tərkibi bir kənara atılaraq ancaq erməni xətti qabardılmağa çalışılırdı. Məsələn, 1926-cı ildə Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Levon Mirzoyan (o, 1926-1929-cu illərdə respublikaya rəhbərlik edib) Xankəndinin baş planının tərtib edilməsi üçün Ermənistandan Azərbaycana Aleksandr Tamanyan adlı arxitektor dəvət edir. Bu o Mirzoyandır ki, hakimiyyətinin axırıncı ilində Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan bölgəsi arasındakı Mığrı rayonu (ermənilər ora sonradan Meqri adı verdilər) Ermənistana verildi və bununla da Naxçıvan anklava çevrildi. A.Tamanyan region üçün yad adam idi. O ancaq 1923-cü ildə 46 yaşında doğulduğu və həmişə yaşadığı Rusiyadan İrəvana köçərək Ermənistan Xalq Komissarları Sovetinin baş mühəndisi təyin edilir. Həm İrəvanda, həm Bakıda Avropa səviyyəsində tanınan xeyli sayda yerli azərbaycanlı arxitektorların olmasına baxmayaraq qədim Azərbaycan şəhərlərinin baş planının hazırlanması məhz ona tapşırılır. O, 1924-cü ildə İrəvanın (sonradan ermənilər oranı Yerevan adlandırdılar), 1927-ci ildə Bəyazidin, 1925-ci ildə Gümrünün (sonradan ermənilər oranı Leninakan adlandırdılar) 1927-28-ci ildə Üçmüəzzənin (sonradan ermənilər oranı Eçmiadzin adlandırdılar) baş planını hazırlayır. Bununla da Ermənistana verilmiş bu Azərbaycan şəhərlərinin şərq arxitekturası, əsrlərdən gələn inkişaf xətti və mədəni siması itirilir. A.Tamanyanın təklifi və Azərbaycanın rəhbəri L.Mirzoyanın razılığı ilə 1926-cı ildə Xankəndinin baş planı qəbul edilir. Onun planı isə Qarabağ şəhərsalma mədəniyyəti ilə tam ziddiyyət təşkil edirdi. Maraqlıdır ki, A.Tamanyanın nəvəsi və adaşı Aleksandr Tamanyan 1988-ci ildən başlayan Qarabağ erməni icmasının separatizm hərəkatında fəal etmişdir.
Xankəndi Qarabağ xanlarının istirahət mərkəzi kimi salınsa da, XX əsrdə o, Azərbaycanın yeni sənaye və mədəniyyət mərkəzi kimi inkişaf etməyə başlayır. Bu zaman bu işə daima Azərbaycanın ümumi respublika resurslarından böyük dəstək verilir. Bu səbəbdən də onun bütün sahələr üzrə inkişafı digər Azərbaycan şəhərlərindən daha sürətlə getməyə başlayır. 1920-ci illərin əvvəllərində Xankəndi kəndini erməni əhalisi ilə fəal məskunlaşdırmağa başladılar.Bakıda Qarabağın Azərbaycanlı İcmasını niyə ləğv etdilər? Bu, böyüməkdə olan şəhərin əhali artımında da özünü bariz göstərməyə başlayır. 1939-cu ildə şəhərdə 10 min, 1959-cu ildə 20 min, 1970-ci ildə 30 min, 1988-ci ildə 60 min əhali yaşamağa başlayır. Bu rəqəmlər Dağlıq Qarabağ regionunun sosial inkişafdan geri qalması barədə erməni millətçilərin 1988-ci ildə ortaya atdıqları iddianı tamamilə rədd edir. Çünki hər 20 ilə əhalisinin sayının iki dəfə artması istənilən əyalət şəhəri üçün böyük inkişaf göstəricisi idi. Artan əhali üçün nəinki mənzillər tikilir və müvafiq sosial və kommunal infrastruktur yaradılırdı, eyni zamanda onlar üçün iş yerləri olacaq müasir müəssisələr tikilirdi. Eyni zamanda bu, təkcə Xankəndi üçün deyil, bütün Dağlıq Qarabağ üçün xarakterik idi. Yada salmaq düzgün olardı ki, bütün bunlar Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin deyil, onilliklərlə Azərbaycanın maliyyə-texniki resursları və iradəsi hesabına yaradılırdı. Xankəndində tikilmiş müəssisələr keçmiş muxtar vilayətin sənaye məhsulunun yarısından çoxunu buraxırdı. Sovet dövrünün axırına Xankəndində bütün Cənubi Qafqazda tanınan ipək kombinatı, ayaqqabı, xalça, tikiş fabrikləri, süd kombinatı və şərab zavodu fəaliyyət göstərirdi. Elektrotexniki zavodun, mebel fabrikinin, tikinti materialları kombinatının, asfalt-beton zavodunun məhsulları Azərbaycanın daxili bazarında özünə müştəri tapırdı.
Xankəndinin sürətlə böyüməsi nəticəsində 1978-ci ilin may ayında Xankəndi şəhər statusunu aldı. Şəhər Xankəndi rayonu tabeçiliyindən çıxarıldı, həmin rayonun adı isə dəyişdirilərək Əsgəran rayonu adlandırıldı.
|
[
"|\n||\n|\nAydın Mirzəzadə\nXankəndi - Azərbaycanın mirvari şəhəri\n|\n|\n|\n||\n||\nFont ölçüsü : a | A\n|\nAzərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı, siyasi elmlər namizədi\nTanınmış Azərbaycan şəhəri Xankəndi bölgəmizin gənc şəhərlərindən sayılır. 5 minillik tarixi olan Naxçıvan, 3 minillik tarixi olan Gəncə, 2 minillik tarixləri olan Bakı, Bərdə ilə müqayisədə Xankəndinin 250 illik tarixi əlbəttə çox az hesab edilir.\nArxiv sənədlərinə görə şəhər XVIII əsrin axırlarında o dövrdə müstəqil Azərbaycan dövlətlərindən biri olan Qarabağ xanlıqlarının başçılarının - xanların istirahəti üçün yaşayış məskəni kimi salınır. Xanların fəaliyyətinə maksimum şərait yaradılması üçün məskən xanlığın paytaxtı Pənahabadın (indiki Şuşanın) 10 kilometrliyində, nisbətən dağ ətəyində salınır. Bu zaman onun xanlığın digər vacib şəhər və kəndlərinə, A]dama,Xocalıya,Malıbəyliyə,Kərkicahana vədigərilərinə yaxın olması da əsas götürülüb. Belə ki, yeni yaşayış məntəqəsi kimi digər yaşayış məntəqələrində də ancaq yerli əhali, azərbaycanlılar yaşayırdı.\nİlk illər yeni yaşayış məskənində ancaq xan ailəsi və onun yaxınları yaşadığından el arasında \"Xanın kəndi\" kimi tanınır. Qısa bir müddətdən sonra qəsəbə Xankəndi adını alır.\nQeyd edilməlidir ki, Azərbaycanın İsmayıllı rayonunun ərazisində də Xankəndi adlanan yaşayış məntəqəsi var. Araşdırmalar onun da o regionun xanları tərəfindən salındığını sübut edir. Digər tərəfdən ölkəmizin 19 rayon ərazisində Xan adı ilə başlayan 26 yaşayış məntəqəsi vardır. (Xanabaq, Xanbulaq, Xankeçən, Xanagah və s.) Elə Xankəndinin yerləşdiyi Əskəran rayonu inzibati dairəsinə Xan adı ilə başlayan 2 kənd - Xanadrax və Xansk daxildir. Həmin inzibati dairəyə daxil olan 53 kəndin 39 min adı isə təmiz Azərbaycan adıdır. Xan adlı iki kənd də - Xanlıqpəyə və Xanalı Qarabağ xanlığının mərkəzi olan Şuşa rayonunun inzibati ərazisində yerləşir.\nQarabağ xanlığını zorən Rusiya imperiyasına birləşdirən 1813-cü il Gülüstan müqaviləsinə qədər Xankəndi ancaq xan ailəsinin və ona yaxın azsaylı əyanların yaşadığı kiçik yaşayış məskəni kimi formalaşmışdı. Rusiyanın Qarabağı işğal etməsi bütün bölgələrə olduğu kimi, Xankəndinin də taleyinə ciddi təsir edir. Əvvəlki həyat tərzi dağıdılır, Azərbaycan cəmiyyəti üçün ənənəvi olan sülalələr bölgüsü qadağan edilir, hər şey imperiyanın maraqlarına tabe etdirilir.\nEyni zamanda keçmiş xanlıq ərazisində tez-tez baş verən üsyanların qarşısını almaq üçün bütün ərazi boyu hərbi hissələr yerləşdirilməyə başlayır. Onların biri də Xankəndində yerləşdirilir.\nYer hərbi hissə üçün çox əlverişli idi. Bir tərəfdən çara tabe olmaq istəməyən Şuşanı və ətrafdakı xeyli Azərbaycan məskənlərini nəzarətdə saxlamaq mümkün idi. Digər tərəfdən, Xankəndiyə İrandan köçürülən və rus hərbi bazalarında onlara qulluq edəcək erməni ailələrini yerləşdirmək planı var idi.\nÇar çinovniklərinə digər bölgələrdə olmasa da, Xankəndində etnik proporsiyanı müəyyən qədər pozmaq mümkün oldu. 1813-ci ildə Xankəndində heç bir erməni və rus ailəsi yaşamasa da, artıq 1847-ci ildə orada 80 erməni, 52 rus ailəsinin yaşadığı ev və erməni kilsəsi var idi.\nRusiya işğalından dərhal sonra orada çar ordusunun Qafqaz süvari diviziyasının qərargahı və kazarmaları yerləşdirildi. Ermənilər və rus zabitləri yaşayış məskənini \"ştab\" adlandırsalar da, 1847-ci il çar Rusiya xəritələrinə qəsəbə rəsmi şəkildə Xankəndi adı ilə düşür.\nÇar işğalından sonra böyüyən Xankəndi şəhərinə bir qayda olaraq İrandan köçürülən ermənilər yerləşdirilir, etibar doğurduqlarına görə çar ordusunun hərbi hissələrində və dövlət idarələrində işlə təmin edilirdilər. 1900-cu ildə Xankəndində artıq 3 min əhali yaşayır, hətta ikisinifli məktəb də fəliyyət göstərirdi. Şəhərdə 1-ci Sujeno-Vladiqafqaz Tersk kazak qoşun postu yerləşdirilir.\nMəqsədli yeridilən etnik siyasət nəticəsində ötən əsrin əvvəllərində Xankəndində erməni və rus əhalisinin sayı xeyli artır. Ancaq bununla belə şəhərdə xeyli sayda xan nəslinin nümayəndələri, azərbaycanlı ziyalılar, musiqiçilər və sənətkarlar yaşayırdılar. Məqsədli təcrid siyasətinə baxmayaraq onlar Xankəndində ciddi söz sahibi idilər və hakimiyyət onlarla hesablaşmalı olurdular.\n1917-ci ildə Rusiya imperiyasında baş verən Oktyabr inqilabından sonra Cənubi Qafqazda cərəyan edən mürəkkəb proseslər Xankəndindən də yan ötmədi . XIX əsrdə tarixi Azərbaycan dövləti olan İrəvan xanlığı torpaqlarına yerləşdirilmiş İran erməniləri orada Ermənistan dövləti elan etdilər. Bununla kifayətlənməyən erməni millətçiləri Azərbaycanın Naxçıvan, Zəngəzur, Dağlıq Qarabağ, ümumilikdə bütün Azərbaycan torpaqlarına iddia etməyə başladılar. Bunun üçün erməni hərbi birləşmələri həmin bölgələrdəki azərbaycanlılar yaşayan şəhər və kəndlərə hücum edir, dinc insanları qətliam edirdilər. Bakı, Şamaxı, Quba, Göyçay, Göyçə, Zəngəzur qırğınlarına aid arxiv sənədləri indi də durur.\nHəmin dövrdə qanlı qarşıdurmalar eyni zamanda Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsində, o cümlədən Xankəndində də baş verirdi. Erməni millətçiləri vaxtilə qulluq etdikləri Xankəndində yerləşən çar ordusu hərbi hissəsinin imkanlarından da geniş istifadə edirdilər. Sonradan 1992-ci il fevralın 26-da onlar bu metodu təkrarlayaraq Stepanakertdə yerləşən dağılan Sovet Ordusunun 366-cı polkundan istifadə edərək Xocalı soyqırımını törətdilər.\n1918-1920-ci illərdə müstəqil Azərbaycanın Cümhuriyyəti hökumətinin apardığı siyasət və Azərbaycan Ordusunun qətiyyəti nəticəsində erməni millətçilərinin Dağlıq Qarabağ və Xankəndi iddialarını dəf etmək mümkün oldu.\n1921-ci ildə Xankəndi qəsəbəsində 85 təsərrüfatda 398 azərbaycanlı, 226 təsərrüfatda 981 erməni yaşayırdı. Sovet hakimiyyəti illərində erməni millətçi dairələrinin Azərbaycan torpaqları iddiası Lenin, Stalin və Orconikidzenin dəstəyi ilə yeni forma almağa başladı. Buna 1920-ci ildə Azərbaycan Kommunist Partiyası MK-nın birinci katibi olmuş erməni Anostas Mikoyanın və 1921-1925-ci illərdə həmin vəzifəni tutmuş ermənipərəst bolqar Sergey Kirovun apardığı siyasət də rəvac verdi. Bu siyasət nəticəsində 1923-cü il iyulun 4-də Rusiya Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi Zaqafqaziya bürosunun iclasında Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin taleyi məsələsi müzakirə edildi.\nAcınacaqlıdır ki, Azərbaycan torpağının taleyini buna müstəsna hüququ olan Azərbaycan xalqı deyil, siyasi təşkilatın büronun 9 nəfər üzvü həll etməyə girişdi. Onların isə 3-ü erməni, 3-ü gürcü, 1-i bölgəyə yad olan bolqar, ancaq biri - Nəriman Nərimanov azərbaycanlı idi. Bu çoxluq isə həmin iclasda bütn qanunları və reallıqlar kənara qoyaraq Dağlıq Qarabağı Ermənistana vermək qərarına gəlir.\nAncaq N.Nərimanovun Moskvaya qəti etirazı bir gün sonra büronun əvvəlki qərarını ləğv edərək bölgəyə muxtariyyat verilməklə Azərbaycanın tərkibində saxlamaq qərarını verməyə məcbur edir. Görünür, Lenin və Stalin artıq İrəvan, Zəngəzur və Göyçəsi əlindən alınmış Azərbaycanın Qarabağ itkisində gərgin situasiyanın yaranacağını nəzərə alırdılar. Həmçinin Azərbaycan rəhbərlərinin kənardan gəlmə 1921-ci ildə A.Mikoyan, 1921-25-ci illərdə isə S.Kirov olmasını respublikanı ikinci Ermənistan kimi qəbul etməsinə şərait yaradırdı.\nBeləliklə, RKP MK Zaqafqaziya bürosu Dağlıq Qarabağa mərkəzi Şuşa şəhəri olmaqla Azərbaycan daxilində muxtariyyat verilməsi qərarı verir. Ancaq o dövr Azərbaycan rəhbəri olan ermənipərəst Sergey Kirov və onun ətrafı sırf azərbaycanlı şəhəri olan Şuşada erməni muxtariyyatını qurmağın çətin olacağını dərk edirdilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, Zaqafqaziya bürosunun adıçəkilən hər iki iclasında Azərbaycan rəhbəri S.Kirov Dağlıq Qarabağın Ermənistana verilməsi variantını müdafiə edirdi.\n7 iyul 1923-cü ildə Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi Dağlıq Qarabağ Muxtar vilayətinin təşkil edilməsi barədə qərar qəbul edir. Vilayətin erməniləşdirilməsi məqsədi ilə vilayət mərkəzi büronun qərarının əleyhinə olaraq Şuşa deyil, əhalisinin yarıya qədəri erməni sakini olan Xankəndi götürülür.\nMaraqlı məqamlardan biri də ermənipərəst Kirovun dəstəyi ilə qısa bir zamandan sonra Xankəndinin adının dəyişdirilməsidir. 6 oktyabr 1923-cü ildə Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin qərarı ilə DQMV-nin erməni əhalisinin müraciəti nəzərə alınaraq Xankəndi qəsəbəsinin adı dəyişdirilərək Stepanakert adlandırıldı. Nəyə görı bütün vilayət əhalisinin deyil, ancaq erməni əhalisinin müraciətinin nəzərə alınması sualına isə cavab yoxdur.\nBu zaman Stepan Şaumyanın Azərbaycana 1914-cü ildə gələrək 1918-ci ildə yoxa çıxdığı, 1917-1918-ci illərdə Azərbaycan xalqına qarşı qətliamın təşkilatçısı olduğu, onun Dağlıq Qarabağla, konkret olaraq Xankəndi ilə heç bir əlaqəsi olmadığı respublikanın o vaxtkı rəhbərliyini qətiyyən maraqlandırmırdı. Elə indi də erməni işğalçılarının işğal altında olan Xankəndini bolşevik və qətliam törədicisi Şaumyanın adı ilə Stepanakert adlandırması onların əsl mahiyyətindən xəbər verir.\nAvstriyanın Erix Fayql tarix professoru 2006-cı ildə bildirmişdi: \"Xankəndi və Şuşa simvoldurlar. Xankəndinin tarixi Azərbaycanın yüksək mədəniyyətinin göstəricisidir. Bu gün tarix saxtakarları Xankəndini Azərbaycan xalqına qarşı genosid törətmiş cinayətkar Stepan Şaumyanın adı ilə çağırırlar\".\nAncaq bütün sovet dövründə Azərbaycan ictimaiyyəti şəhəri qeyri-rəsmi olaraq Xankəndi adlandırmaqda davam edirdi.\nSonralar tarix sübut etdi ki, Moskvanın məqsədi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü qorumaq yox, onun içərisində erməni millətçiliyinin dayağı olaraq respublikaya daim problem yaradacaq mərkəzin yaradılması idi. DQMB yaradılandan SSRİ dağılanadək nəinki Xankəndinin, hətta irili-xırdalı bütün təşkilatların rəhbərləri ancaq erməni millətindən olan şəxslər təyin edilirdilər.\nRegionun və şəhərin tarixi, mədəni ənənələri və etnik tərkibi bir kənara atılaraq ancaq erməni xətti qabardılmağa çalışılırdı. Məsələn, 1926-cı ildə Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Levon Mirzoyan (o, 1926-1929-cu illərdə respublikaya rəhbərlik edib) Xankəndinin baş planının tərtib edilməsi üçün Ermənistandan Azərbaycana Aleksandr Tamanyan adlı arxitektor dəvət edir. Bu o Mirzoyandır ki, hakimiyyətinin axırıncı ilində Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan bölgəsi arasındakı Mığrı rayonu (ermənilər ora sonradan Meqri adı verdilər) Ermənistana verildi və bununla da Naxçıvan anklava çevrildi.\nA.Tamanyan region üçün yad adam idi. O ancaq 1923-cü ildə 46 yaşında doğulduğu və həmişə yaşadığı Rusiyadan İrəvana köçərək Ermənistan Xalq Komissarları Sovetinin baş mühəndisi təyin edilir. Həm İrəvanda, həm Bakıda Avropa səviyyəsində tanınan xeyli sayda yerli azərbaycanlı arxitektorların olmasına baxmayaraq qədim Azərbaycan şəhərlərinin baş planının hazırlanması məhz ona tapşırılır. O, 1924-cü ildə İrəvanın(sonradan ermənilər oranı Yerevan adlandırdılar), 1927-ci ildə Bəyazidin, 1925-ci ildə Gümrünün (sonradan ermənilər oranı Leninakan adlandırdılar) 1927-28-ci ildə Üçmüəzzənin (sonradan ermənilər oranı Eçmiadzin adlandırdılar) baş planını hazırlayır. Bununla da Ermənistana verilmiş bu Azərbaycan şəhərlərinin şərq arxitekturası, əsrlərdən gələn inkişaf xətti və mədəni siması itirilir .\nA.Tamanyanın təklifi və Azərbaycanın rəhbəri L.Mirzoyanın razılığı ilə1926-cı ildə Xankəndinin baş planı qəbul edilir. Onun planı isə Qarabağ şəhərsalma mədəniyyəti ilə tam ziddiyyət təşkil edirdi.\nMaraqlıdır ki, A.Tamanyanın nəvəsi və adaşı Aleksandr Tamanyan 1988-ci ildən başlayan Qarabağ erməni icmasının separatizm hərəkatında fəal etmişdir.\nXankəndi Qarabağ xanlarının istirahət mərkəzi kimi salınsa da, XX əsrdə o, Azərbaycanın yeni sənaye və mədəniyyət mərkəzi kimi inkişaf etməyə başlayır. Bu zaman bu işə daima Azərbaycanın ümumi respublika resurslarından böyük dəstək verilir. Bu səbəbdən də onun bütün sahələr üzrə inkişafı digər Azərbaycan şəhərlərindən daha sürətlə getməyə başlayır.\nBu, böyüməkdə olan şəhərin əhali artımında da özünü bariz göstərməyə başlayır. 1939-cu ildə şəhərdə 10 min, 1959-cu ildə 20 min, 1970-ci ildə 30 min, 1988-ci ildə 60 min əhali yaşamağa başlayır.\nBu rəqəmlər Dağlıq Qarabağ regionunun sosial inkişafdan geri qalması barədə erməni millətçilərin 1988-ci ildə ortaya atdıqları iddianı tamamilə rədd edir. Çünki hər 20 ilə əhalisinin sayının iki dəfə artması istənilən əyalət şəhəri üçün böyük inkişaf göstəricisi idi.\nArtan əhali üçün nəinki mənzillər tikilir və müvafiq sosial və kommunal infrastruktur yaradılırdı, eyni zamanda onlar üçün iş yerləri olacaq müasir müəssisələr tikilirdi. Eyni zamanda bu, təkcə Xankəndi üçün deyil, bütün Dağlıq Qarabağ üçün xarakterik idi. Yada salmaq düzgün olardı ki, bütün bunlar Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin deyil, onilliklərlə Azərbaycanın maliyyə-texniki resursları və iradəsi hesabına yaradılırdı.\nXankəndində tikilmiş müəssisələr keçmiş muxtar vilayətin sənaye məhsulunun yarısından çoxunu buraxırdı. Sovet dövrünün axırına Xankəndində bütün Cənubi Qafqazda tanınan ipək kombinatı, ayaqqabı, xalça, tikiş fabrikləri, süd kombinatı və şərab zavodu fəaliyyət göstərirdi. Elektrotexniki zavodun, mebel fabrikinin, tikinti materialları kombinatının, asfalt-beton zavodunun məhsulları Azərbaycanın daxili bazarında özünə müştəri tapırdı.\nHeydər Əliyev dönəmində dəmiryol xətti Xankəndinə qədər çəkilmiş, şəhərdə müasir dəmiryol stansiyası inşa edilmişdi.\nBu müəssisələrin bir çoxu Heydər Əliyevin birinci hakimiyyəti dövründə tikilmiş, onminlərlə yerli sakin yüksək əməkhaqqı, mənzil və digər sosial dəstəklə təmin edilmişdi. İqtisadi sahədəki inkişaf humanitar sahəyə də öz təsirini göstərmişdi. Şəhərdə sovxoz-texnikum, tibb və musiqi məktəbləri fəaliyyət göstərmişdir. 1969-cu ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Xankəndi filialı açılmışdır. 1973-cü ildə filial o dövr Azərbaycan rəhbəri Heydər Əliyevin təşəbbüsü və dəstəyi ilə müstəqil Pedaqoji İnstituta çevrilmiş, onun erməni, Azərbaycan və rus bölmələri daha geniş çərçivədə fəaliyyət göstərmişdir.\nŞəhərdə Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi açılmış, Dram Teatrı fəaliyyət göstərmişdir. Şəhərin arxitektura siması vilayət mərkəzi statusuna uyğun gücləndirilmişdir. 1960-cı ildə o dövrün məşhur arxitektoru Q.Məcidovun layihəsi əsasında mərkəzi Lenin meydanı olmaqla vilayət partiya komitəsinin binası istifadəyə verilmiş, 1972-ci ildə arxitektor N.Kəngərlinin layihəsi əsasında vilayət icraiyyə komitəsinin binası tikilmişdir. Hal-hazırda arxitektor Məcidovun layihələndirdiyi binada separatçı rejimin administrasiyası yerləşir, mərkəzi meydanında isə vaxtaşırı erməni millətçilərinin Azərbaycan əleyhinə mitinqləri keçirilir.\nXankəndi Azərbaycanın Milli qəhrəmanları Nizami Məmmədov və Şirin Mirzəyev, respublikanın Xalq artisti Fəxrəddin Manafovun vətənidir. Qonşu Ermənistanın keçmiş başçısı Robert Köçəryan və indiki prezidenti Serj Sarkisyan və Rusiya Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, atom energetikası üzrə alim Armen Abaqyan da bu şəhərdə doğulublar.\nXankəndi adı bu gün dünya gəmiçiliyində də tanınır. Ötən ilin dekabrın 24-də Türkiyənin məşhur \"Palmali\" şirkətlər qrupunun sifarişi ilə \"Xankəndi\" tankeri hazırlanaraq suya buraxılıb. 142, 98 metr uzunluğu, 21,7 metr enli, yük tutumu 14 min ton olan gəmi dünya sularında kimya sənayesi məhsulları daşımaq üçün nəzərdə tutulub.\n1967-ci ildə Xankəndinin yaxınlığında Əskəran rayonu ərazisində heykəltaraş Çərkis Baqdasaryanın \"Biz və bizim dağlar\" adlı abidəsi açıldı. Qısa zamanda heykəl kompleksi məşhurlaşdı və hal-hazırda Azərbaycan mədəni irsinin ayrılmaz hissəsidir. Əsərin erməni əsilli müəllif tərəfindən yaradılması heç də onu Ermənistanın mədəni sərvəti hesab etməyə imkan vermir. Çünki, əsər Azərbaycanın büdcəsindən ayrılan vəsait ilə Azərbaycan vətəndaşı tərəfindən Azərbaycan ərazisində yaradılıb. Dünyanın hər yerində bütün sənət əsərləri yerləşdiyi ölkənin sərvəti sayılır.\nBu gün fəxr yerimiz Xankəndi şəhəri Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin işğalı altındadır. Ermənistan işğalına qədər orda yaşayan 17 minə qədər azərbaycanlı sakin şəhərdə erməni separatizminə bacardıqları qədər mübarizə aparmışlar. Bu çətin mübarizə bir çox hallarda çox saylı itkilərlə müşayiət olunurdu. Erməni millətçilərinin əvvəldən ciddi hazırlığı və Moskva tərəfindən hərtərəfli dəstəyi şəhərin Ermənistanın nəzarəti altına keçməsinə səbəb oldu. Axırıncı azərbaycanlılar 1991-ci ilin dekabrında tərk etməli oldular. Bu gün xankəndililər respublikamızın bütün bölgələrində qaçqın həyatı yaşayırlar.\nBununla belə respublikamızın ərazi bütövlüyü uğrunda əzmi qırılmazdır. Dağlıq Qarabağın və digər işğal edilmiş ərazimizin işğaldan azad olacağı gün isə heç də uzaqda deyildir. Bunu bizdən xalqımızın dəyərli tarixi və onun görkəmli oğullarının ruhu tələb edir.\nLENT.AZ\n|\n|"
] |
[
"https://web.archive.org/web/20110130105935/http://lent.az/news.php?id=38487"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q152825--İqtisadiyyatı-2
| 1 |
Naftalan
|
Naftalan — Azərbaycan Respublikasında rayon. Azərbaycanın qərb bölgəsində Goranboy rayonu yaxınlığında turistik əhəmiyyətli şəhər.
|
İqtisadiyyatı
|
Naftalan şəhəri 1 şəhər 2 kənddən (Qaşaltı-Qaraqoyunlu və Qasımbəyli) ibarətdir. Naftalan şəhərinin iqtisadiyyatının əsasını Sanatoriya-Kurort infrastrukturu təşkil edir. Naftalan kurortu 1933-cü ildən fəaliyyət göstərir. Eləcə də 1965-ci ildə Naftalan şəhərində Elmi-tədqiqat laboratoriyası yaradılmışdır. Azərbaycanda Naftalan neftinin öyrənilməsində Y.Q. Məmmədəliyevin, professorlar T.H. Paşayevin, S.Ə. Quliyevanın və tibb elmləri doktoru T.H. Hüseynovun böyük xidmətləri olmuşdur.
Naftalanda və regionda ilk-alternativ enerji mənbələrindən istifadə olunur. Abadlıq-quruculuq işləri çərçivəsində pilot layihə olaraq şəhərin ən böyük parklarından sayılan Qələbə parkında yerli və xarici istehsalçıların birgə məhsulu olan yeni işıqlandırma sistemi quraşdırılmışdır. Yeni işıqlandırma sistemi günəş enerjisi ilə qidalanan lampa və solar batareyalarla təchiz olunub. Gələcəkdə şəhər ərazisində bir neçə belə işıqlandırma sistemlərinin quraşdırılması nəzərdə tutulub. Alternativ enerjidən istifadə ilə həm də elektrik enerjisinə qənaət olunacaqdır. Şəhər İcra Hakimiyyətinin təşəbbüsü ilə gələcəkdə həmin işıqlanma sistemlərindən şəhərin müxtəlif yerlərində quraşdırlması nəzərdə tutulmuşdur. Şəhər əhalisi və turistlər artıq gecə saatlarında da istirahət etmək və asudə vaxtlarını səmərəli keçirmək üçün sözügedən parka üz tuta bilirlər.
Naftalanda 1994-cü ildə fəaliyyətini dayandırmış hava limanı da yerləşir. 1988-ci ilədək illik Naftalan şəhərinə turist axınını təxminən 80–84 min nəfər təşkil edirdisə, 2015-ci ildə isə onların sayı 20 minə çatıb, onlardan 4800 nəfəri xarici turistlər olub.
|
[
"Azərbaycanda yeddinci beynəlxalq hava limanı olacaq\nBakı. İlahə Məmmədli - Trend:\nAzərbaycanda sayca yeddinci beynəlxalq hava limanı olacaq Naftalanda yerləşən aeroportunun təmiri 2017-ci ildə başlayacaq.\nBunu Trend-ə şənbə günü Naftalanın mədəniyyət və turizm şöbəsinin direktoru Zöhrab Adıgözəlov bildirib.\nOnun sözlərinə görə, aerport fəaliyyətini bərpa etdikdən sonra beynəlxalq hava limanı statusu alacaq.\nBundan öncə bu hava limanı vasitəsilə təyyarələr Bakı - Naftalan istiqamətində \"Yak-40\" təyyarələri uçurdu, indi isə xarici istiqamətlərdə uçuşlarda mümkün olacaq.\n\"Bəzən bir gün ərzində aeroport beş reys qəbul edirdi, tədricən onların sayı gündə iki və bir reys qədər azalıb. Ona görə də uçuşların dayandırılması barədə qərar qəbul olundu,\", - Adıgözəlov bildirib.\nYeni aeroportun tikintisi dövlət vəsaiti hesabına həyata keçiriləcək. Şöbənin direktoru işlərinin başa çatması müddətini və hava limanının istismara verilməsi tarixi, həmçini xərcləri açıqlamağa çətinlik çəkib.\n\"Hava limanının fəaliyyəti 1994-cü ildə dayandırılıb və o vaxtdan Gəncədə və Bakıda hava limanları üzərindən uçuşlara bilet almaq üçün kassa funksiyasını yerinə yetirir. Lakin aviareyslərin bərpası, o cümlədən turistlərin sayının artmasına səbəb olacaq\", - deyə Adıgözəlov bildirib.\nOnun sözlərinə görə, 1988-ci ilədək illik Naftalan şəhərinə turist axınını təxminən 80-84 min nəfər təşkil edirdisə, 2015-ci ildə isə onların sayı 20 minə çatıb, o cümlədən 4800 xarici ölkələrdən. 2016-cu ilin beş ayı ərzində turistlərin ümumi sayı beş min (1200 nəfərlik artım) , o cümlədən 900 xarici turist olub.\n\"Hələ sovet dövründə Naftalandan turizmdən gələn gəlirlər Krımın, Yaltanın inkişafı üçün göndərilirdi, Naftalanda isə hərbçilər, ana və uşaq üçün sanatoriya tikilib. Şəhərin 2030-ci ilə qədər nəzərdə tutulmuş yeni baş planına əsasən, Naftalanda yeni \"Kəpəz\" sanatoriyası istifadəyə verilib və hazırda burada doqquz sanatoriya fəaliyyət göstərir. Və onların hamısı müalicə sanatoriyalarıdır. Qiymətlər burada münasibdir və üçdəfəlik qida və müalicəvi prosedurlar nəzərə alsaq, bu gündə adambaşına 30 manatdan başlayır və qiymət, xidmətlər paketi üzrə asılı olaraq artır\", - Adıgözəlov bildirib.\nBununla yanaşı, onun sözlərinə görə, Naftalanda xeyli sayda beş manata günlük ev icarəyə götürən var ki, sanatoriyaya müalicəyə gəlir və bu onlara daha ucuz başa gəlir. Onların müalicə xərcləri 12 gün ərzində 120-180 manat arası ola bilər.\nNaftalan İcra hakimiyyətinin sektorunun rəhbəri Ülfət Əliyev Trend-ə bildirib ki, şəhərin baş planına uyğun olaraq, hələ fin evlərinin tikintisi nəzərdə tutulur ki, burada sanatoriyaya müalicə üçün gələnlər qala bilərlər.\n\"Bu, şəhərin qonaqlarına mədəniyyət və mətbəxi ilə tanış olmağa, eləcə də təbiətlə ləzzət almağa imkan verəcək, hansı ki müalicəvidir, xüsusilə mart-aprel aylarında bronxial astma xəstələri üçün\", - Əliyev bildirib."
] |
[
"https://web.archive.org/web/20210725204710/https://az.trend.az/business/economy/2553378.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q7295330--Siyasi fəaliyyəti-1
| 2 |
Rəsul Quliyev
|
Rəsul Bayram oğlu Quliyev () — Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sabiq sədri, Gələcək Azərbaycan Partiyasının (GAP-ın) fəxri üzvü.
|
Siyasi fəaliyyəti
|
1985-ci ildə Bakı şəhər xalq deputatları sovetinə deputat seçilir. 1988-ci ildə SSRİ-də başlayan yenidənqurma və aşkarlıq siyasətinin müdafiəçilərindən olub.
1989-cu ildə Sovet İttifaqında ilk dəfə olaraq, rəhbərlik etdiyi Baki Neftayırma zavodunda alternativ əsasla seçki təşkil edir.
1990-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Ali Sovetinə deputat seçilir.
1992-ci il dekabrın 7-də Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin vitse-prezidenti-Neft və qaz emalı üzrə Baş İdarənin rəisi təyin edilir.
11 may 1993-cü ildə Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini təyin edilmişdir"R. B. Quliyevin Azərbaycan Respublikası baş nazirinin müavini təyin edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 11 may 1993-cü il tarixli, 595 nömrəli Fərmanı. e-qanun.az və 9 noyabr 1993-cü ilədək bu vəzifədə çalışmışdır"R. B. Quliyevin Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini vəzifəsindən azad edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 8 noyabr 1993-cü il tarixli, 16 nömrəli Fərmanı. e-qanun.az "R. B. Quliyevin Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini vəzifəsindən azad edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 9 noyabr 1993-cü il tarixli, 727 nömrəli Qərarı. e-qanun.az .
29 iyul 1993-cü ildə Azərbaycan Respublikasının xalq deputatı olan Rəsul Quliyev Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin üzvü seçilmişdir"Azərbaycan Respublikasının xalq deputatı R. B. Quliyevin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin üzvü seçilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 29 iyul 1993-cü il tarixli, 663 nömrəli Qərarı. e-qanun.az . 5 noyabr 1993-cü ildə isə Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri seçilmişdir"R. B. Quliyevin Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri seçilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 5 noyabr 1993-cü il tarixli, 726 nömrəli Qərarı. e-qanun.az və 1995-ci ilin noyabrınadək həmin vəzifədə işləmişdir.
1995-ci ildə yenidən Milli Məclisin üzvü və Azərbaycan Parlamentinin sədri seçilib.
1996-cı il sentyabrın 11-də Milli Məclisin sədri postundan istefa verib. Həmin ildən bu günə kimi ABŞ-da siyasi mühacir həyatı yaşayır.
16 dekabr 1997-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi onun deputatının səlahiyyətlərini itirməsi haqqında Qərar qəbul etmişdir"R. B. Quliyevin Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi deputatının səlahiyyətlərini itirməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 16 dekabr 1997-ci il tarixli, 413-I QR nömrəli Qərarı. e-qanun.az .
2003-cü ildə keçirilmiş Azərbaycan Respublikası prezidentinin seçkilərində Azərbaycan Demokrat Partiyası tərəfindən Azərbaycan Respublikası prezidentliyinə namizədliyi irəli sürülmüş, lakin Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən Azərbaycan Respublikası prezidentliyinə namizəd kimi təsdiq olunmamışdır"2003-cü il oktyabrın 15-də keçiriləcək Azərbaycan Respublikası prezidentinin seçkilərində Azərbaycan Demokrat Partiyası tərəfindən namizədliyi irəli sürülmüş Rəsul Bayram oğlu Quliyevin Azərbaycan Respublikası prezidentliyinə namizəd kimi təsdiq olunmaması haqqında" Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Seçki Komissiyasının 2 iyul 2003-cü il tarixli, 6/44 nömrəli Qərarı. e-qanun.az .
2005-ci ildə Azərbaycanda parlament seçkilərinə qatılmaq məqsədilə vətənə qayıdarkən, Azərbaycanın Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanı Rəsul Quliyevin mindiyi təyyarəni qəbul etməkdən imtina edir. Buna görə də, təyyarə məcburi olaraq Ukraynanın Simferopol şəhərinə enir. Orada Rəsul Quliyev həbs edilir. ABŞ və nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların təzyiqi nəticəsində 3 gündən sonra azadlığa buraxılır. 2011-ci ildə Strasburq Beynəlxalq Məhkəməsi onun 2005-ci ildə Azərbaycanda keçirilən parlament seçkilərində qələbə qazanması barədə qərar qəbul edib.
Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyasının baş katibi Əli Orucovun Rəsul Quliyevin 1992-ci ildə Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyasının üzvü olduğunu iddia etmişdir. Rəsul Quliyev isə bu iddianı təkzib etmişdir.
|
[
"Modern.az saytının “Siyasi partiyalara gəlib-getmiş tanınmışlar” adlı rubrikasının ilk araşdırma yazısı siyasi prosesləri izləyən oxucular tərəfindən maraqla qarşılanıb.\nAMİP-ə gəlib-getmiş tanınmışlar – onlar Etibar Məmmədovu niyə tərk etdilər?” başlıqlı ilk araşdırmaya reaksiyalar gəlməkdə davam edir.\nBu araşdırmada müstəqil Azərbaycanda ilk qeydiyyatdan keçmiş siyasi təşkilatın - Milli İstiqlal Partiyasının üzvləri olmuş tanınmış simalardan, tarixindən söz açılıb.\n1992 il iyulun 3-4-də təsis edilən AMİP həmin il iyulun 17-də Ədliyyə Nazirliyindən ilk rəsmi qeydiyyatdan keçən partiyadır. AMİP eyni zamanda siyasi hakimiyyət uğrunda mübarizə apardığını elan edən ilk siyasi təşkilatdır.\nVaxtilə Etibar Məmmədov AMİP-ə sədrlik edəndə adı çəkilən siyasi təşkilatın onlarla məşhur üzvləri olub ki, onlar 1993-cü ildə Heydər Əliyev iqtidara gələndən sonra bu siyasi qurumu tədricən tərk ediblər. Bəziləri sonralar hakim Yeni Azərbaycan Partiyasına keçməklə iqtidarda vəzifəyə təyinat aldılar. Onlardan bu gün də yüksək postlar tutanlar var.\nModern.az-ın AMİP-lə bağlı bu araşdırmasından sonra saytımıza müraciət edən xeyli oxucu YAP-ın sədr müavini-icra katibi, baş nazirin müavini Əli Əhmədovun və Milli Məclisin eks-spikeri Rəsul Quliyevin də vaxtilə AMİP üzvü olduğunu bildirərərk, onların da adlarını yazıya əlavə etməyi istəmişdilərlər.\nƏməkdaşımız bu məlumatı dəqiqləşdirmək üçün öncə AMİP-in sabiq baş katibi Elşad Musayevlə əlaqə saxlamış və ondan belə bir cavab almışdı ki, Əli Əhmədovla Rəsul Quliyev AMİP-çi olmayıblar.\nAmma bu gün Modern.az saytı ilə əlaqə saxlayan AMİP Mərkəzi Şurasının üzvü, partiyanın ilk vaxtlarından indiyədək onun sıralarında addımlayan Əli Orucov sabiq baş katibin yanıldığını vurğulayıb. Ə.Orucov deyib ki, AMİP-də sənədlərlə işləyən şəxs olaraq tanınmış simalardan vaxtilə kimlərin partiya üzvü olduğunu, bu quruma gəlib-getdiyini daha dəqiq söyləyə bilər.\n“Mən AMİP-in arxiv sənədləri əsasında deyirəm ki, həm Əli Əhmədov, həm də Rəsul Quliyev 1992-ci ildə partiyamızın sıravi üzvü olublar. Onlar sonradan vəzifəyə gedəndə AMİP-dən çıxıblar”.\nƏli Orucov vaxtilə AMİP-in üzvü olmuş daha bir neçə məşhur simanın adını açıqlayıb:\n“Hazırda Prezident Administrasiyasında Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri Novruz Məmmədov da sabiq AMİP-çidir. Bir maraqlı faktı da qeyd edim ki, Novruz Məmmədov sonralar vəzifəyə gedəndə heç AMİP-dən çıxmaq barədə ərizə də yazmayıb.\nEyni zamanda yəqin çoxları bunu bilmir, xalq şairi Məmməd Araz da rəhmətə gedənə qədər AMİP-in üzvü olub. Bundan başqa, mərhum yazıçı İsi Məlikzadə də AMİP-də təmsil olunub”.\nƏ.Orucovun sözlərinə görə, 1992-93-cü illərdə AMİP siyasi kadrlar yetişdirən akademiya rolunu oynayıb. O, hazırda ayrı-ayrı müxalifət partiyasında təmsil olunanlar xeyli tanınmış sabiq AMİP-çinin olduğunu qeyd edib.\nModern.az",
"Modern.az saytının “Siyasi partiyalara gəlib-getmiş tanınmışlar” rubrikasında “AMİP-ə gəlib-getmiş tanınmışlar - onlar Etibar Məmmədovu niyə tərk etdilər?” adlı araşdırma yazısı eks-spiker Rəsul Quliyevin narazılığına səbəb olub.\nQeyd edək ki, sözügedən yazıdan sonra Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyasının (AMİP) Mərkəzi Şurasının üzvü Əli Orucov Modern.az-a açıqlamasında eks-spiker Rəsul Quliyevin, baş nazirin müavini Əli Əhmədovun, Prezident Administrasiyası Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri Novruz Məmmədovun da vaxtilə AMİP-çilər olduğunu bildirmişdi.\n“Mən AMİP-in arxiv sənədləri əsasında deyirəm ki, həm Əli Əhmədov, həm də Rəsul Quliyev 1992-ci ildə partiyamızın sıravi üzvü olublar. Onlar sonradan vəzifəyə gedəndə AMİP-dən çıxıblar. Hazırda Prezident Administrasiyasında Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinin müdiri Novruz Məmmədov da sabiq AMİP-çidir. Bir maraqlı faktı da qeyd edim ki, Novruz Məmmədov sonralar vəzifəyə gedəndə heç AMİP-dən çıxmaq barədə ərizə də yazmayıb.\nEyni zamanda yəqin çoxları bunu bilmir, xalq şairi Məmməd Araz da rəhmətə gedənə qədər AMİP-in üzvü olub. Bundan başqa, mərhum yazıçı İsi Məlikzadə də AMİP-də təmsil olunub”,-deyə Ə.Orucov qeyd edib.\nO yazının dərc olunmasından bir xeyli vaxt keçən sonra, bu günlərdə Azərbaycan parlamentinin keçmiş sədri Rəsul Quliyev AMİP üzvü olması ilə bağlı deyilənlərə reaksiya verib. Rəsul Quliyev Modern.az-a deyib ki, o, heç bir vaxt AMİP üzvü olmayıb: “Bu yalandır, belə şey heç vaxt olmayıb.\nMəni gah AMİP, gah da YAP-ın üzvü elan edirlər. Ancaq təsdiqləyici bir sənəd ortaya çıxarda bilmirlər, çünki belə bir şey olmayıb. Mənim AMİP üzvü olmağımla bağlı açıqlama verən şəxsdən bunu təsdiqləyən bir sənəd tələb etmək lazımdır”,-deyə Rəsul Quliyev söyləyib.\nAqşin Kərimov"
] |
[
"https://modern.az/articles/64963/1/",
"https://modern.az/az/news/74278"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q7295330--Xarici keçidlər-2
| 3 |
Rəsul Quliyev
|
Rəsul Bayram oğlu Quliyev () — Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin sabiq sədri, Gələcək Azərbaycan Partiyasının (GAP-ın) fəxri üzvü.
|
Xarici keçidlər
|
Rəsmi bloqu
Rəsmi saytı
Rəsmi facebook hesabı
Rəsmi facebook səhifəsi
Rasul Bayram Book Collection
amerikaninsesi.org/content/rsul-quliyevl-musahib-vdeo-145915525/1214343.html
violavoncramon.de/aktuelles/aktuelles-news-single/article/rasul_guliyev_in_berlin/
de.paperblog.com/demokratie-statt-monarchie-in-aserbaidschan-283357/
Kateqoriya:Azərbaycan siyasətçiləri
Kateqoriya:Azərbaycanlı siyasətçilər
Kateqoriya:Azərbaycan Milli Məclisinin I çağırış deputatları
Kateqoriya:Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin sədrləri
Kateqoriya:Bakı Şəhər Xalq Deputatları Sovetinin deputatları
|
[
"Açıq Cəmiyyət Üçün Həmrəyliyə Dəstək\nHörmətli bloqun oxucuları və Azərbaycandakı acınacaqlı həyatlarından narazı olanlar.\nSiz başqa xalqlar kimi azad, rahat,maddi çətinliksiz və övladlarınızın gələcəyinə inam hissi ilə yaşamaq istəyirsinizsə mənə həm mənəvi həm də maddi yardım göstərməlisiniz. Əllbəttə söhbət mənə inananlardan gedir.\nÖzünüz fikirləşin. Milyardları olan hökümət hər ölkədə rejimini dəstəkləmək üçün milyonlar xərcləyir. Tək Vaşinqtonda lobiçilərə və başqa dəstəkləyənlərə xərclənən pulların miqdarı 10 milyonlarladır. 1000-lərlə adamlar səfirliklərdə və diaspora ,ölkələr arasında dostluq əlaqələri və sair təşkilatlar adı altında hökümətdən maaş alır və onun xalqın əleyhinə siyasətini təbliğ edir.\nBiz xalqa olan bu total hücumun qarşısını almaq üçün Vaşinqtonda, Avropada, Türkiyə, Rusiyada və başqa ölkələrdə heç olmazsa 10 ağıllı adamın köməyi ilə bu total hücumu kompensasiya etməliyik.\nİnternet qəzet,internet TV və başqa vasitələrlə həqiqətləri xalqa çatdırmalıyıq. Onları öz azadlığı uğrunda mübarizəyə qaldırmalıyıq.\nAzərbaycanda gedəcək proseslərdə hökümət tərəfindən represiyaya məruz qalmışların ailələrinə kömək etmək də əsas məsələlərdər biridir.\nƏgər maddi kömək olmasaydı əlbəttə Berlində o konfransı keçirmək olmazdı. Bir daha bu işi görməyə köməklik etmiş insanlara təşəkkürümü bildirirəm.\nHörmətli Azərbaycan vətəndaşları, əgər bundan sonra qorxusuz, hürküsüz, qanunların işlədiyi bir ölkədə yaşamaq istəyirsinizsə bu səhifəyə qoyulmuş hesaba imkanınız daxilində pul keçirin. Bir dollar keçirənlərdə sağ olsunlar. Bu iş bizim hamımızın işidir. Qorxmayın, konfidensiallığa maksimum əməl ediləcək. Ellilikcə Azərbaycanın gələcəyi uğrunda mübarizəyə qoşulun."
] |
[
"https://web.archive.org/web/20200317101854/http://www.rasulguliyev.org/"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4493588--Köynək dəyişdirmək-4
| 1 |
Futbol
|
Futbol ( — ayaq, ball — top) — hər biri 11 oyunçu olmaqla iki komanda arasında sferik topla komanda şəklində oynanılan idman növü. Dünyanın 200-dən çox ölkəsində 250 million futbolçu tərəfindən oynalınır, bu da onu dünyanın ən populyar idman növü edir. Oyun hər sonunda qapı olan düzbucaqlı meydanda oynalınır. Oyunun məqsədi mümkün qədər çox dəfə rəqib qapısına qol vurmaq və öz qapından qol keçirdməməyə çalışmaqdır.
Qapıçılar əllə oynamaq icazəsi olan yeganə oyunçulardılar, bir şərtlə ki, onlar bunu öz qapılarının önündəki cərimə meydançasının daxilində edirlər. Digər oyunçular zərbə vurmaq və ya pas vermək üçün əsasən ayaqlarından istifadə edirlər, həmçinin onlar başlarını və bədənlərinin qoldan başqa hissələrini də istifadə edə bilərlər. Oyunu ən çox qol vuran komanda udur. Əgər hesab bərabər olarsa, yarışın formatından asılı olaraq ya heçheçə elan edilir, ya da oyun əlavə vaxtla və ya penaltilər seriyası ilə davam etdirilir. Futbolun qaydaları ilkin olaraq 1863-cü ildə İngiltərənin Futbol Assosiasiyası tərəfindən sistemləşdirilmişdir. Futbol beynəlxalq səviyyədə Beynəlxalq Futbol Federasiyaları Assosiasiyası (FİFA; ) tərəfindən tənzimləşdirilir, hansı ki hər 4 ildən bir kişilər və qadınlar üçün Dünya Çempionatlarını təşkil edir."2002 FIFA World Cup TV Coverage". FIFA. 5 December 2006. Archived from the original on 14 March 2005. Retrieved 6 January 200
|
Köynək dəyişdirmək
|
Dünyada futbol matçından sonra ilk dəfə rəqiblə köynək dəyişdirmək ritualı 1921-ci ildə baş vermişdir. 1921-ci il 14 mayına kimi Fransa İngiltərə ilə 15 oyun keçirsə də, yalnız 1921-ci ildə qələbə qazana bilmişdi. Qeyri-peşəkar fransız futbolçular 35.000 azarkeşin önündə 5:2 hesabla peşəkar ingilis futbolçuları üzərində qələbə qazanırlar. Deyilənə görə, fransızlar o qədər sevinirlər ki, xatirə olsun deyə, rəqib oyunçulara köynəklərini dəyişdirmək təklifi edirlər. İngilislər təklifi qəbul etməyə məcbur olurlar. Bu zaman fransızların köynəkləri pambıqdan, ingilislərinki isə ipəkdən imiş.http://bilirsenmi.blogspot.com/2014/07/ny-gor-futbolcular-oyundan-sonra.html
|
[
"Futbolçu formasının rəqiblə dəyişdirilməsi idman dünyasında kəşf olunmuş ən maraqlı rituallardan biridir. Dəyişdirilmiş formaların başına çox işlər gəlir. Bunların hər biri özlüyündə ayrıca hekayədir. Yuyulmuş və ya tər qoxan vəziyyətdə evin bir küncündə unudulan, evin ən yaxşı yerində sərgilənən, hədiyyə kimi bağışlanan, aksionda satılan və s. kimi aqibətlərlə qarşılaşmaq mümkündür.\nBəs ümumiyyətlə, bu adətin meydana gəlməsi necə olmuşdur?\n1931-ci il 14 mayına kimi Fransa İngiltərə ilə 15 oyun keçirsə də, yalnız 1921-ci ildə qələbə qazana bilmişdi. On illik fasilədən sonra qeyri-peşəkar fransız futbolçular 5-2 hesabla peşekar ingilis futbolçuları üzərində qələbə qazanırlar. Özü də 35 minlik tamaşaçı qarşısında. Deyilənə görə, fransızlar o qədər sevinirlər ki, xatirə olsun deyə, rəqib oyunçulara köynəklərini dəyişdirmək təklifi edirlər. Məğlub ingilislər bunu qəbul etməyə \"məcbur\" idi. Bu arada, fransızların köynəkləri pambıqdan, ingilislərinki isə ipəkdən imiş.\nSonuncu Dünya kubokunda hansı ölkə bu ritualı qadağan edib?\nDüzgün cavab: İran.\nİran tərəfi bunu oyunçuların artıq israfçılığı ilə izah ediblər. Ölkənin futbol federasiyasından açıqlama: \"Biz hər oyun üçün oyunçulara t-shirt vermirik. Futboolçular bu məsələdə daha qənaətcil olmalıdırlar\".\nBunları bilmək də maraqlıdır:\n- Pele-nin 1970-ci ildə geyindiyi forma 2002-ci ildə bir italyan futbolçusunun ailəsi tərəfindən $310,000-a satılmışdı.\n- Braziliyalı futbolçular 1950-ci ildə Uruqvaya Marakana stadionunda 1-2 məğlub olanadək ağ-qara rəngli formada oynayırdılar. Məğlubiyyəti unutdurmaq üçün federasiya tərəfdarlar arasında sorğu keçirərək sarı rəngli formanı tətbiq edir. Sonuncu Almaniya məğlubiyyətindən sonra da belə bir ehtimal haqqında danışırlar.\n-Almaniyanın formasındakı rənglər Prussiya krallığının XIX əsrdə istifadə etdiyi bayraqdan alınmışdır.\nsitus judi online terpercaya dan terbaik di IndonesiaReplyDelete"
] |
[
"http://bilirsenmi.blogspot.com/2014/07/ny-gor-futbolcular-oyundan-sonra.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q355850--Həyatı-1
| 3 |
Ayaz Mütəllibov
|
Ayaz Niyazi oğlu Mütəllibov () — Azərbaycan siyasi və dövlət xadimi, Azərbaycan Respublikasının 1-ci prezidenti, Azərbaycan SSR Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin sonuncu, 14-cü birinci katibi.
|
Həyatı
|
Ayaz Niyazi oğlu Mütəllibov 12 may 1938-ci ildə Bakıda ziyalı ailəsində anadan olub. Əslən Şamaxının Sarıtorpaq məhəlləsindəndir.AYAZ MÜTƏLLİBOV BİRİNCİ VİTSE-PREZİDENTDƏN DANIŞDI:"Ana Vətən bu xanımı hazırlaşdırıb"-VİDEO 1962-ci ildə Azərbaycan Neft-Kimya İnstitutunu maşınqayırma ixtisası üzrə bitirib.
Əmək fəaliyyətinə 1958-ci ildə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Hidrotexnika və Meliorasiya İnstitutu bürosunun böyük texnik-konstruktoru kimi başlamışdır. 1959–1974-cü illərdə Bakı məişət elektrik cihazlar zavodunda işləmişdir. Burada o, quraşdırma sexinin ustası, mühəndis, texniki nəzarət şöbəsinin rəisi, baş konstruktor, baş mühəndis, zavodun direktoru olmuşdur. 1974–1977-ci illərdə "Bakelektroməişətmaş" istehsalat birliyinin baş direktoru olmuşdur.
Ayaz Mütəllibov 27 mart 2022-ci ildə 83 yaşında vəfat etmişdir.Ayaz Mütəllibov vəfat edib Sabiq prezident Birinci Fəxri Xiyabanda torpağa tapşırılmışdır.Ayaz Mütəllibov dəfn olundu
|
[
"Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da müsahibə götürmək ilk günlərdən planımızda vardı. Bunun üçün siyahımızda olan digər siyasi xadimlər kimi, onunla da zaman-zaman əlaqə yaratmağa təşəbbüs etmişdik. Onun köməkçisi ilə (indi o, köməkçisi deyil) təxminən, ilyarım danışıqlar apardıq. Nə etdik, nə dediksə, təsiri olmadı, Ayaz Mütəllibovla xəttə çıxa bilmədik. Nəhayət, əlimizi müsahibə istəyindən üzdük.\nTa… bu günlərə qədər. “Tövbə” Cəmiyyətinin sədri Hacı Əbdülün müsahibəsindən sonra Ayaz Mütəllibovun köməkçisi Qulu müəllim zəng etdi və onunla bəzi məsələlər ətrafında söhbətləşdik. Qulu müəllimlə söhbətimiz alındı və bu, Ayaz Mütəllibovla “Qaynar Qazan”da söhbətə qədər irəlilədi və Azərbaycanın birinci prezidenti ilə tarixi bir müsahibə götürdük.\nAyaz Mütəllibov Azərbaycan tarixinin ən ziddiyyətli siyasi liderlərindən biridir. Onun dövrü elə tarixi mərhələlərə düşüb ki, demək olar, çağ dəyişib Azərbaycan. Azərbaycan müstəqilliyinin ən həssas zamanları, eyni zamanda ən böyük faciələri də bu dövrdə yaşanıb. Ən ağrılı zamanlarımız onun dövründə olub. Müstəqilliyimizin, demək olar ki, bütün atributlarını onun dövründə qazanmışıq və indi bizə xəyal kimi görünən maraqlı bir demokratiya dönəmi də məhz onun dövründə yaşanıb.\nAyaz Mütəllibov mətbuata hər zaman məsafəli adam olub. Bu məsafə onu daha da uzaqlaşdırıb ictimai-siyasi həyatdan. O səbəbdəndir, bəlkə, həm də çox az danışıb ilk prezident. Mən onun televiziya kanallarında uzun verilişlərinə heç bir zaman rast gəlməmişəm. Son illərdə bəzi-para verilişlər olub ki, onlar da çox nadirən 1 saatı keçib. Zatən Ayaz Mütəllibovun 1 saatdan çox müsahibəsini seyr etmək mümkün də olmayıb, çünki olmayıb.\nAncaq “Qaynar Qazan” bu nizamı pozdu. Mən biləni, ilk dəfə idi ki, ilk prezident bu qədər kamera qarşısında danışırdı. Həm də təxminən canlı efir kimi. Bilənlər bilir ki, “Qaynar Qazan” elə təxminən canlı kimidir – biz çəkilişdən sonra çox az dəyişikliklər edirik. Amma Ayaz Mütəllibovla danışanda onun istədiyi dəyişiklikləri edəcəyimizə söz vermişdik. O qədər də etmədi. Və çox uzun – 3 saatdan çox ekran qarşısında suallarımı ona yönəldə bildim.\nTəbii ki, Mütəllibovun miqyası çox böyükdür. Onun şəxsiyyətinə və yürütdüyü siyasətə kimin necə baxmasından asılı olmayaraq, Ayaz Mütəllibov bu ölkənin ən kritik zamanlarında bu ölkənin birinci adamı olub. Azərbaycanı ən qarışıq zamanlarda idarə edib. Moskvaya çox bağlı adam olub və çox şeyləri, çox sirləri bilir. Onunla danışarkən çox şey bildiyini, amma hələ də çox az şey danışdığını hiss etdim. Kaş ki, bütün bildiklərini Azərbaycanın gələcəyi üçün danışaydı da, biz də yorulmadan onu çəkib millətin ixtiyarına verə biləydik.\nDaşıdığı tarixi missiya və önəm digər bütün qonaqlarımız kimi, Ayaz Mütəllibova da həssas və diqqətli yanaşmamızı əmr edirdi. Suallar da həddindən artıq çox idi. Təkcə sosial şəbəkələrdən gələn suallar yox, həm də başqa suallar vardı, özümüzü maraqlandıran suallar vardı. Buna görə də Mütəllibova sualları müxtəlif kateqoriyalarda qruplaşdırdıq. Ümumi suallar, 20 yanvar 1990-cı il hadisələri ilə bağlı suallar, 20 noyabr 1991-ci il hadisələri ilə bağlı suallar, 26 fevral 1992-ci illə və 14 may 1992-ci illə bağlı suallar… Təbii ki, Heydər Əliyevlə, İlham Əliyevlə, Mehriban Əliyeva ilə bağlı suallar, eyni zamanda digər maraqlı suallar da vardı və bütün bunları ardıcıl düzmək və yerində istifadə etmək, həm də prezident olmuş bir tarixi şəxsiyyətlə, etiraf edim ki, asan iş deyildi. Həm də bu, mənim Ayaz Mütəllibovla ilk görüşüm idi və mən onu hər zaman qaraqabaq, qaşqabaqlı və bir az da əsəbi görmüşdüm kanallarda. Düşünürdüm və ehtiyat edirdim ki, elə olsa çox çətin olacaq müsahibənin taleyi.\nBiz böyük bir binanın foyesində görüşdük Ayaz Mütəllibovla. Foyenin böyük olması səsin bir az dağılmasına səbəb olub – hiss edəcəksiniz. Ayrıca, bizə səs-küy olmayacağını vəd etsələr də, binanın zəngin sakinləri sanki bir az da səs salmaq istəyircəsinə xüsusi əda ilə səs-küy salmağa çalışırdılar və sağ olsunlar, buna mümkün qədər də nail ola bildilər. Diqqətli tamaşaçılar müsahibə boyu ədalı kabluk səslərini, səs-küylü lift qapılarının cırıltısını və hündürdən danışılan səsləri eşidəcəklər. Görünür, özümüzün keyfiyyətli studiyalarımız olana qədər biz belə məşəqqətlərə dözməliyik. O da olacaqmı, hələ bilinməz…\nAyaz Mütəllibovla qarşılaşan kimi, kefini yaxşı gördüm. Ekrandan məni tanıyırdı və çoxdanın tanışı kimi görüşdük və görüşümüz müsahibə boyunca da xoş ovqatla davam etdi. Pozitiv idi. Mən onu nadir hallarda gülən görmüşdüm, müsahibə boyunca mümkün qədər pozitivliyini və gülərüzlüyünü də göstərməyə çalışdı. Təbii ki, verilən ağır suallara o qədər səmimi olacağını heç düşünmürdüm də. Ayaz Mütəllibov başından olmazın fəlakətlər keçən və qarışıqlıqlar içində ömür sürən bir adamdır. Gözü ilə od görüb. Onun tam səmimi olacağını düşünmək bir az da xəyal ola bilərdi, amma ilk müsahibə kimi, 3 saatdan çox danışmaq və yorulmamaq özü artıq bir göstərici idi. Ayrıca, Ayaz Mütəllibov elə şeylər danışıb ki, Azərbaycanda aylar boyu müzakirə olunacaq, bilirəm.\nBeləcə, sözü çox uzatmadan Ayaz Mütəllibova – Azərbaycanın ilk prezidentinə vermək istəyirəm. Hər şeyi tamaşaçı qərarlaşacaq. Harada səmimidir, harada yox, nələri daha deyə bilərdi, nələri yox – seçim onundur. Elə isə o zaman söz “Qaynar Qazan”ın 52-ci qonağınındır – Ayaz Mütəllibovun…\nƏvəz Zeynallı\n“Qaynar Qazan”\nI hissəni buradan oxuya bilərsiniz:\nAZƏRBAYCANIN İLK PREZİDENTİ 30 İLİN SİRR SANDIĞINI AÇIR:\nII hissəni buradan oxuya bilərsiniz:\nAYAZ MÜTƏLLİBOVDAN ŞOK AÇIQLAMALAR:\nIII – sonuncu hissə\nMən Şimalda qalmaq istəmirdim\n– Şükür Cəlilov soruşur: “Mən bu insanın qapalı olduğunu hiss edərək hələ də Heydər Əliyev rejimindən çəkindiyinə şübhə etmirəm – Sizi deyir – əks təqdirdə onu Bakıya buraxmazdılar. Onun hansı şərtlərdə Bakıya buraxılmasını İlham Əliyev, Putin, bir də özü bilir.”\n– Yox, mən şəxsən deyə bilmərəm ki, belə bir qərar qəbul ounmalı idi. Sözün doğrusu, belə söz-söhbətlərdən də çəkinirdim. Ancaq sonra məlum oldu ki, bu, prezidentin iradəsidir. Təkcə onun iradəsidir.\n– Sizin Azərbaycana gəliş məsələniz?\n– Onun…\n– Yəni bu, təkcə İlham Əliyevin iradəsidir. Başqa heç kimin?\n– Bəli.\n– Burada başqa heç bir faktor yoxdur.\n– Xeyr.\n– Dilqəm Əhmədli soruşur ki, “1992-ci ilin yanvarında – bayaq dediyiniz – Ayaz müəllim bir heyətlə Türkiyədə – Ankarada Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin də məzarını ziyarət etmişdi…”\n– Bəli.\n– “…Həmin görüntüləri youtube.com kanalına yükləmişəm. Mənə maraqlıdır ki, vaxtilə Azərbaycanda Kommunist Partiyasının rəhbəri olmuş, sonra isə müstəqil Azərbaycanın faktiki ilk prezidenti olmuş adam kimi M.Ə. Rəsulzadənin məzarı önündə nə hisslər keçirdi?\n– Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin adını bir dəfə müsahibələrimdən birində çəkdim. O zaman demişdim ki, mən Moskvada – Vətəndən təcrid edilmiş vəziyyətdə yaşayarkən düşünürdüm ki, sən demə, mənim də payıma qürbətdə yaşamaq düşəcəkdi. Mən də Nəriman Nərimanov, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə kimi öz həyatımı Moskvada qurmalıyam? Özümə cavab verməyə başlayırdım, – mən çalışacağam ki, Vətənə qayıdım. Mən Şimalda qalmaq istəmirdim. Torpaqlarıma qayıtmaq istəyirdim.\n– Bakını, Azərbaycanı çox istəyibsiniz? Darıxırdınız?\n– Bütün Azərbaycanı… Nəinki Bakını istəmişəm. Hər bir guşənin öz ləzzəti var. Azərbaycan Azərbaycandır, onun qədrini bilmək lazımdır. Hamımızdan bu asılıdır, hamımızdan. Birinci, hamımız bir-birimizə mehriban olmalıyıq. Bir-birimizi eşitməliyik. İndi uzaqdan-uzağa mən xəbər tuturam. Əsas toqquşan qüvvələrə də, imkan olsa, xəbərdarlıq edərdim – lazım deyil, qardaşlar. Qardaşıq biz!\n– Yol mehribançılıqdan və birləşməkdən keçir, deyirsiniz.\n– Hə, əlbəttə.\n– “Versus” saytının redaktoru Tahirə Qafarlı yazır: “Verilən hər bir sualın cavabı, yəqin ki, olacaq, amma məni bir sual düşündürdü. İlk prezident statusu alan Ayaz Mütəllibov öz fəaliyyəti dövrünü düşünəndə daha çox hansı işindən qürur keçirir və nədən təəssüf hissi yaşayır? “Yenidən prezident olsaydım, bunu edərdim… və yaxud da etməzdim”, deyirmi?”\n– Qürur hissi keçirdiyim bir məqamı deyərəm. Azərbaycanın MDB-yə daxil olmasını mən özümə klassik formada siyasi bir amil kimi qəbul edirəm. Высшей степени вертуозности…\nMəni nə Nazarbayev, nə də Yeltsin dəvət eləmədi…\n– Doğru qərar idi, deyirsiniz?\n– Doğru idi. Mən bu qərarı alanda, özümə tapşırıq verəndə ki, düş, bu məsələnin üstünə, tək idim. Azərbaycanın özündə bu fikirlə razılaşan yox idi. Yüksək səviyyədə də, ortada da, aşağıda da deyirdilər ki, bizim müstəqilliyimiz meydandadır, biz onu itirə bilmərik. Ona görə də əgər MDB-yə getsək, müstəqilliyimizi itirməli olacağıq. Respublika başçılarının toplantısının «Беловежская пуща» – dan sonra davamını 25 dekabrda Alma-Atada elədilər.\n– Bəli.\n– Məni həmin toplantıya nə Nazarbayev, nə də Yeltsin dəvət eləmədilər. Məcbur oldum, Nazarbayevə zəng edim. Nazarbayevə dedim ki, “Я только что беседовал с начальством и хочу у тебя спросить почему меня не приглашаешь?” (“Mən indicə rəhbərliklə danışdım, səndən də soruşmaq istəyirəm, məni niyə dəvət etmirsən?”) Axı, onda mən də məzuniyyətdə idim. Dedim, yanınıza gəlməliyəm, bir mühüm məsələni müzakirə etməliyik. Dedi ki, “Ты знаешь, по этому вопросу надо тебе обратится Борису Николаевичу” (“Sən bu məsələ üzrə Boris Nikolayeviçə müraciət etməlisən”). Barmağımı dişlədim; “Хорошо” (“Yaxşı”). Hazırlaşıb, tez Moskvaya uçdum. Yanımda keçmiş müşavir Sabir Hacıyev var idi. İkimiz gəldik.\n– Deputat?\n– Deputat. Dedim, “Sabir, sən get, bax gör, Baş nazirlərin iclası keçirilir, orada nədən danışırlar və bizim də yerimiz var orada, yoxsa yox?” Sabir getdi, bir-iki saatdan sonra gəldi ki, “Ayaz müəllim, bizim adımız heç bir dəftərdə yoxdur. Siyahını mən gördüm, Ermənistanın adı ilə başlayır.” Dedim, “yaxşı, gəl hazırlaşaq, sabah saat 09.30-da birinci iclasda görüşürük. Yəni Məşvərət-hazırlıq iclasında”. Otağa onun yarısında girdim. Orada da saat 10-da böyük bir iclas təyin olunmuşdu. Məşvərət aparılan otaqda mən ki, içəri girdim, həriflər mənə baxıb təəccübləndilər ki, bu haradan peyda oldu.\nYeltsini utandırdım\n– Sizi gözləmirdilər…\n– Gözləmirdilər. Müzakirə də gedir. Mən bunlara bir toy tutdum. Utandılar, Yeltsin utandı. Dedim, bu sizin “çox sağ ol”unuzdur? Azərbaycan nefti olmasaydı, siz harada idiniz indi? Buna niyə qiymət vermirsiniz, axı bu günahdır. Məni təkləyirsiniz? Siz o boyda xalqı təkləyirsiniz. Soruşmaq istəyirəm ki, bu xalqın günahı nədir? Sizə nə pislik eləyib? Azərbaycanda dava-şavanı idarə eləyən Ter-Petrosyandır, Boris Nikolayeviç, o da sənin yanında oturub. Siz isə burada qurum yaradırsınız Azərbaycanın əleyhinə. Sizin Azərbaycan haqqında planlarınız var. Ona görə də bizi dəvət etməmisiniz.”\nNazarbayevlə telefon danışığından sonra ora gəlib, bütün bu sözləri tam həcmdə işlətdim. Dedim, “İndi mən buradan çıxacağam və beynəlxalq mətbu orqanlarının hamısını çağırıb, qarşılarında press-konfrans keçirəcəyəm və deyəcəyəm ki, siz burada nə ilə məşğulsunuz.”\nMən bunu dediyim zaman sakit, başıaşağı oturan Yeltsin başını Belarusiyanın ovaxtkı rəhbəri Şuşkeyeviçə çevirib dedi, “оставить Азербайджан” (“Azərbaycan qalsın”). Bu olub, dekabrın 27-də. Dekabrın 28-də mən kolleqalarımla Minskə gəldik. Minskdə bir günlük müşavirə elan olunmuşdu. Orada olanda mən çıxışımda Azərbaycan ordusu haqqında məsələni ortaya qoydum.\n– Yəni biz də ordu yaradacağıq, eləmi?\n– “Biz tələb edirik, Azərbaycan Milli Ordusuna nə lazımdırsa, verəsiniz. Xahiş edirik, bizim payımıza düşəni verin. Bu, quru qoşunlarına aiddir, hərbi-dəniz donanmasına aiddir. Hərbi-hava qüvvələrinə aiddir”. Bu sözlərdən sonra məsələni gündəmə saldım və rahatlaşdım. Fevralın əvvəlində Rusiyanın hərbi nazirinin birinci müavini Boris Qromov, bir də SSRİ Hərbi Donanmasının komandanı Çernavin gəldilər. Onlara cəbhəçiləri qoşdum. Oturduq, siyahı tutduq, komissiyanın tərkibini müəyyənləşdirdik. Dedim, “uşaqlar, gedin, skladlarda, arsenallarda nə var-nə yox, nəzarətə götürün”. Beləliklə, mən Azərbaycanı tərk eləyəndə Azərbaycan ordusu tərəfimdən təmin olunmuşdu. Mənim əlim və mənim dilimlə. Hər şeyi almışdıq. Zirehli texnikadan tutmuş hər şeyi…\n– Keçmiş müdafiə naziri Rahim Qazıyev də müsahibələrində deyib ki, “Azərbaycanın heç bir şeyi yox idi, biz hamısını zorla aldıq…”\n– Qələt eləyir Rahim Qazıyev. Xahiş edirəm, bu adamın adını çəkməyəsiniz. O, Azərbaycana ziyan verən adamdır.\n– Ayaz müəllim, Əziz Tağıyev soruşur ki, “Ayaz müəllimi salamlayıram. Siz Kommunist partiyasını ləğv etməklə özünüzü siyasi dəstəkdən məhrum etdiniz. Kommunist partiyasının bazasında başqa adla partiya yaratmaq olmazdımı? ”\n– Bu, nə verəcəkdi? Başqa adla bu partiya nə edəcəkdi? 25 ildir bunun üstündən keçib.\n– İnsanlar maraqlanır, soruşur…\n– Soruşur soruşsun da… Yox, biz buna gedə bilməzdik. Sizə bir misal çəkim. Sentyabr ayında Yeltsin Azərbaycana ziyarət proqramı ilə gəlmişdi…\nQısa fasilə…\n– Maşında Zaqulba tərəfə gedirik. Qərara gəlmişdim ki, bunları dənizdə çimdirim – Yeltsin həvəskardır. Yolda deyirəm ki, “Boris Nikolayeviç, bizdə Azərbaycan Kommunist partiyasının qurultayı keçirildi. Məni darıxdıran, mənə toxunan o oldu ki, Kommunist partiyasının lehinə çıxış edənlər əksər halda fəhlə-kəndlilər oldu. Onlar ağlayırdılar, səmimi olaraq, heyfsilənirdilər ki, artıq bu partiya yoxdur.” Dedi ki, “Biz Kommunist partiyasının yerinə başqa bir partiya yaratmaq niyyətində deyilik. Qurtardı. O dövr getdi. Biz çalışarıq yeni, sosial yönümlü variantda olan partiyanı yaradarıq və bu da bizə bəs eləyər. Kommunist partiyasının fəaliyyəti bağlandı.”\nElçibəy özünə bir gün yaratmadı – mənim kimi\n– Ramiz Mirzəoğlu soruşur ki, “Heydər Əliyevlə Elçibəy arasındakı fərqi necə dəyərləndirir?”\n– Fərq, təbii ki, var.\n– Əmrah Vətənsevər də soruşur ki, “Elçibəy sizin üçün kim idi?”\n– Elçibəy mənim üçün kim idi?\n– Bəli.\n– Azərbaycanın prezidenti. Onun prezident olduğunu heç kim əlindən ala bilməz. Olub prezident. Ümumiyyətlə, demək lazımdır ki, Elçibəy pis insan deyildi. Он порядочным был человеком… Başqa bir şey deyə bilmərəm, heç bir zaman. O özünə bir gün yaratmadı. Mənim kimi!\n– Siz də yaratmadınız, eləmi?\n– (Başı ilə “yox” işarəsini verir) Moskvaya bir çanta ilə getdim.\n– Amma həmişə elə yazılıb-çizilib ki… Ayaz Mütəllibov belə, elə…\n– Yox. Nə danışırsınız? Nə danışırsınız? Elə şey yoxdur.\n– Siz Moskvada olanda, mən bilən, Əbülfəz Elçibəy sizi Azərbaycana dəvət etmişdi.\n– Yox. Belə söhbət var idi. Bu söhbəti mənə Rəhim Hüseynov çatdırmışdı, telefonla: “Bir ərizə yaz, prezidentin ünvanına…” Dedim, “Rəhim, ərizə yazıb, mən nə deməliyəm? Xahişimi nəylə əsaslandırmalıyam? Mənim məsələmi prezident səlahiyyətli bir şəxs özü həll edə bilər. Və həll edəcək. Mən xahişdən imtina eləyirəm.” Belə. Bununla da məsələ bitdi.\n– Çünki mən belə bir məsələ olduğunu bu yaxınlarda Pənah Hüseyndən eşitdim. Dedi ki, “biz Ayaz Mütəllibovu dəvət etmək üçün yanına adam göndərdik və hər cür şərtləri dedik – gəlsin, işləsin, əgər istərsə, Prezidentlik haqqında qanun çıxsın…”\n– Görəsən, kimi göndəriblər? Kimi göndəriblər?\n– Onu Pənah Hüseyn demişdi. Haradasa nazirliklərdən birində işləyən, Şamaxı əsilli, sizinlə münasibəti olan bir adama. Adını da dedi, amma mən onu unutdum. Amma o deyir ki, “həmin adam getdi, Ayaz Mütəllibovu ziyarət etdi.”\n– Mənim yanıma gələn iki, ya da üç nəfər oldu. Onlardan biri rəhmətə gedib – Nizami Süleymanov…\n– Yox, deyilən adam Nizami Süleymanov deyildi.\n– Nizami Süleymanov gəldi, görüşdü mənimlə. Bu məsələni dedi. Mən də dedim ki, “mənə sizdən heç nə lazım deyil. Sən səlahiyyətli adam deyilsən. Bu söhbəti mən səlahiyyətli adamla apara bilərəm, səninlə yox. Sən könüllüsən və könüllü olaraq gəlmisən, çatdırırsan ki, belə bir variant var. Ancaq bunun arxasında kim duracaq, kim durmayacaq mənə bəlli deyil.”\n– Pənah Hüseyn bu haqda “Azadlıq Salnaməsi”ndə Hacı Əbdüllə olan debatında deyib.\n– Mən baxdım o verilişə.\n– Eləmi?\n– Hə, baxdım.\n– Həmin debatda Pənah Hüseyn deyib ki, “biz Ayaz Mütəllibovun yanına adam göndərdik…”\n– (Gülür…) Hamama getdiniz?\n– Getdilər… Getdilər, and içdilər. Hər ikisi and içdi.\n– Yaxşı oldu. Yaxşı oldu.\n– Baxdınızmı, o verilişə?\n– Baxdım.\nAna Vətən bu xanımı hazırlaşdırıb\n– Tərlan Malik Rzazadə yazır ki, “Ayaz Mütəllibovun Mehriban Əliyevanın vitse-prezident təyinatına münasibəti maraqlı olardı… Ayaz Mütəllibov Mehriban Əliyevanı prezidentlik postuna layiq görür, səbəbini bilmək istərdim…”\n– Səbəbsiz. O, bu vəzifəyə layiqdir. Demək olar ki, Ana Vətən bu xanımı hazırlaşdırıb. Onu bütün dünya tanıyır. Biz bu işlə fəxr etməliyik. Bilirsinizmi, başqa cür də yanaşmaq olmaz. Mənim fikirlərimə qalanda, mənim dediklərimin hamısı həqiqətdir. Lazım olsa, məsləhət olsa, biz həmişə onu dəstəkləməyə hazırıq. Çünki, bilirsinizmi, elə hallar olur ki, (pauza…) Burada təəccüblü bir şey var? Biz tanış deyilik. Mən sadəcə olaraq bir sabiq prezident kimi, işin içində olan adam kimi, televiziyada bəzilərinin səsləndirdiyi bir çox çıxışlara, millət vəkillərinin çıxışlarına əsəbiləşirəm. O qalır mənim ürəyimdə. Kimsə yaxşı, kimsə pis.\n– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, Azərbaycana gələndən sonra ya İlham Əliyev, ya da Mehriban xanımla görüşmüsünüzmü?\n– Yox, görüşməmişəm…\n– Sizi qəbul eləməyiblər?\n– Görüşməmişəm.\n– Özünüz də buna cəhd eləməmisiniz?\n– Görüşümüz olmayıb, ancaq telefon söhbətimiz olub.\n– Siz bura gələndə, yoxsa Prezidenlik haqqında qanun çıxanda?\n– Qanun çıxanda.\n– Namiq Salam soruşur ki, “Ayaz müəllim, Milli Şuraya dəvət etsələr, üzv olarsınızmı? ”\n– Mənim bu yaşda…. (Gülür…) Nə üzvlükdən danışmaq olar?\nQurban Məmmədovu həbs yox, azad etdirmişəm\n– Qurban Məmmədov maraqlı bir sual verib: “Mənim həbs edilməmə kimin təklifilə razılıq vermişdi? 14 may 1992-ci ildə kimlərin vədilə yenidən hakimiyyətə qayıtmağa cəhd etdi?” Qurban Məmmədovu siz həbs etdirmişdiniz?\n– Qurban Məmmədovu mən həbs etdirməmişəm, əksinə, türmədən azad etdirmişəm.\n– Azad eləmisiniz?\n– Bəli.\n– Pənah Hüseyn isə deyirdi ki…\n– Bu adam Sabirabadda yaşayır və işləyirdi. Hüquqşünas idi. Onun da adını yanımda çəkən Araz Əlizadə olub. Araz Əlizadə ümumiyyətlə, yanımda Qurban Məmmədovun da, Əlikram Hümbətovun da adını çəkib.\n– Azadlığa buraxmaq üçün?\n– Bəli. Həqiqətən də 20 yanvar hadisələrindən sonra həbs olunan şəxslərin hamısını mən buraxdırdım. Türmədə heç kim qalmadı. Belə olan halda bir misal da çəkmək istəyirəm. Həmin o bayaq danışdığım “KQB-şnik” Babkov komissiyanın sədri idi. Bir gün yanıma bir təkliflə gəldi ki, “gərək, AXC-nin fəaliyyətini qanundankənar hesab edəsiniz. – Надо их распустить!”\nAXC-ni qanundankənar hesab etməyimi tələb etdilər\n– Babkov dedi?\n– Babkov dedi. Dedim, “Филип Денисович, а армянские движение Карабах будет распушена?”, “- А причем тут это?”, “- А как причем? Тема которое этом схвадка был создан это Карабах. Основная проблема это. А мы а чем-то другом говорим и решаем дедовским методом ”. Belə. Vermədim Cəbhəni, çünki Cəbhə müxtəlif simalardan formalaşan bir qurum idi. Ancaq bütövlükdə onun fəaliyyətinə də baxmaq lazım idi – demokratik islahatlar yolunda onun ziyanı nə ola bilər?\n– Amma o zaman bunu eləyə də bilərdiniz, eləmi?\n– Eləyə bilərdim. Bilərdim.\n– Amma Sizin Cəbhənin rəhbərləri ilə münasibətləriniz heç də pis olmayıb, Ayaz müəllim?\n– Mən pislik eləməmişəm. Ümumiyyətlə, mən pislik eləyən adam deyiləm. Ancaq onlar həmişə, bilirsinizmi, özlərini reaksioner kimi aparırdılar. Onlar hesab edirdilər ki, nə qədər çox bağırsan, bir o qədər də effektli olar. Bu, düz deyil.\n– Əmrah Vətənsevərin bir neçə sualı var: “QKÇP dövründə Ayaz Mütəllibov gerçəkdənmi artıq Yanayevin qələbə çaldığına inanırdı? Sizin iqtidarınız o vaxt həqiqətənmi xuntanı dəstəklədi?” Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, bu söhbətlər hər zaman baş alıb gedir.\n– Mən heç kimi dəstəkləməmişəm. Sizə sidq ürəkdən, açıq deyirəm. Mən o zaman İranda – Tehranda olmuşam. Tehrandan avqustun 20-də Xorasana – Məşhədə qayıtdım. Oranı ziyarət etdim. Mən Məşədiyəm. (Gülür…)\n– Demək, siz də məşədisiniz? (Gülür…)\n– Hə.\n– Amma Həccə getməmisiniz…\n– Yox.\n– Kərbəlaya da getmədiniz?\n– Yox. Ancaq indi də yadımdadır. Kommunist partiyasının I katibi İmam Rzanın məzarına pəncəsini qoyub, bir-iki kəlmə deyib. (Gülür…) Mənim bu hərəkətimi çox sevinclə qarşıladılar.\n– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, elə o vaxtlarda da dinə münasibətiniz necə olub?\n– Yaxşı. Kommunist partiyasının I katibi təyin olunanda da mən ilk ziyarətimi yanvar ayında Allahşükür Paşazadəyə elədim. Ofisində.\n– İlk?\n– İlk.\nYanayev mənə zəng elədi – telefonda da ağzından spirt iyi gəlirdi\n– Vəzifəyə başlayanda?\n– Vəzifəyə başlayanda. Niyə? Mən indi də belə düşünürəm. Çünki bu adam Azərbaycan xalqının dini rəmzi, nümayəndəsi kimi qəbul olunur. Və mən bildirməliyəm ki, dindarlar da mənimdirlər.\n– Bəli.\n– Mən də onların atasıyam, rəhbəriyəm. Ayrı-seçkiliyə yol vermək olmaz. Və biz oturduq, xeyli danışdıq. Elə o söhbətin nəticəsi idi ki, biz məscidləri qaytarmağa başladıq. Yeni məscidlər tikilməyə başladı. Mədrəsə təşkil olundu, bir neçəsi…\n– Yəni sizin ilk işlərinizdən biri, dini sahədə islahatlarınız oldu?\n– Bəli.\n– Maraqlıdır. Mənim üçün çox şey maraqlı oldu… Hə, bayaq xuntanı dəstəkləmək məsələsindən danışırdıq. Deməli, sizin Yanayevə elə bir dəstəyiniz olmayıb?…\n– Qorbaçovun xuntası? Hə. Yox, yox. Yanayev 22, ya da 23-də mənə zəng elədi – iş işdən keçəndən sonra. Telefonda da ağzından spirt iyi gəlirdi.\n– Telefonda?\n– (Gülür…)\n– O qədər içmişdi, eləmi? Onda nə dedi?\n– “Ты знаешь, ну ты знаешь, как я к тебе отношусь. Ну ты там с армянами побольше пообщайся… Да, ты поддержи нас”. Mən də dedim ki, “Я поддержал-бы вас в том случае если бы я понял что вы как новый власть решите Карабахскую проблему. А вы мне звоните что бы я вас поддержал по такому-то поводу случившимся с Карабахом. Это не серьезно”. И все.\n– Deməli, 23-də sizə zəng vurub?\n– Hə.\n– Hadisələr bitəndən sonra?\n– Hə. Bakıya qayıdan kimi, iclas çağırdım və dedim: “Biz heç kimə dəstək verməyəcəyik. Sadəcə olaraq ondan ötəri ki, biz fövqəladə vəziyyətdən çıxmamışıq. Bu, bizə aid deyil. Məntiqi belə tutduq. Ona görə kim nə deyib, nə deməyib, bilin, bundan sonra heç kimlə heç kəslə bu söhbəti aparmayacağıq.” “Мы находимся в режиме черезвычайного положения”. Bununla da məsələ qurtardı.\n– Ayaz müəllim, baxın, həmin QKÇP dövründə Cəbhəyə bir hücum oldu, Əbülfəz Elçibəyi də vurdular.\n– Başa düşdüm. Bilirsinizmi, o da Rüfət Ağayevin, o mütrüfün işlərindən biri idi.\n– Bu da onun işi idi?\n– O, onun işləri idi. Mən bunu eşidəndə, zəng elədim ona. Dedim ki, “sən dəli olmusan? Moskvada QKÇP ilə məşğuldurlar, bu gün, sabah Allah eləməsin girişərlər bizə. Sən bu yeni demokratik qüvvələrə niyə sataşırsan?” “Да, нет…”, “Да брось, слушай.” “Ölkə prezidenti var, sən kimsən…” Onda da Sabir Rüstəmxanlının başı…\n– Hə, Sabir Rüstəmxanlının başını yarmışdılar, hə…\n– Bir həftə “povyazka” ilə gəzdi, başıyarıq… (Gülür…)\n– Referendumun nəticələrini saxtalaşdıraraq, SSRİ-nin saxlanılmasının tərəfdarı olan Ayaz Mütəllibov Azərbaycan müstəqilliyini əldə edəndən sonra o kresloda necə oturdu?\n– (Gülür…) Qəribə adamlar var. Referendumu saxtalaşdırmağa ehtiyac yox idi.\n– Amma Ayaz müəllim, 97 faiz müstəqilliyin əleyhinə nəticə çıxmışdı.\n– Bu indi köhnə qaydada, kim gəlib, kim gəlməyib məsələsi deyil, ancaq olsun 60 faiz lehinə səs vermişdi. Lap olsun 55 faiz.\n– 50+1 deyirsiniz, yəni…\n– Hə. Daha bütün millətə ləkə yaxmaq nəyə lazım idi. Bu bir. İkincisi, referendum formal bir tədbir idi. Moskvada Qorbaçovun timsalında hesab edirdilər ki, referendumun köməkliyi ilə SSRİ-də olan vəziyyəti ayırd eləyib, bir əndazəyə gətirmək olar. Görək xalq bizə nə qiymət verir? Xalqın etimadını doğrultmuşuq, ya yox? Məqsəd bu idi.\n– Yəni deyirsiniz ki, referendumun nəticələrinə heç bir müdaxilə olmamışdı?\n– Yox.\n– Heç bir saxtalaşdırma, müdaxilə olmamışdı?\n– Yox, yox…\nMütəllibovu rədd elədiniz, nə uddunuz?\n– Ayaz müəllim, daha bir sual var: “Rahim Qazıyev müdafiə naziri olanda Moskvada heç sizinlə əlaqə saxladımı?”\n– Saxladı. Mən də ona dedim ki, “Ay başı bəlalı nazir. Sən də gəldin, düşdün bu zibilə…” (Gülür…)\n– Moskvaya gələndə?\n– Hə.\n– Orada görüşdünüz?\n– Hə, görüşdük.\n– Maraqlıdır, nə müzakirə elədiniz?\n– Görüşdük e… Amma bilirsən, indiyə qədər bunlar mənim təmiz olduğuma inanmırlar. Niyə inanmırsınız? Mən sənin adını çəkərəm, çəkinmədən öz fikrimi ifadə eləyərəm. Sən bunu niyə eləyirsən? Niyə girişmisən bu məsələyə? Mütəllibovu rədd elədiniz, nə uddun sən? Nə uddular?\n– Onda Rahim Qazıyevin də rolu oldu?\n– Əlbəttə. Rahim Qazıyev hətta bir dəfə Moskvada olan görüş zamanı mənə dedi ki, “Mən kitab yazmışam, bu tarixdir. Mən istəyirəm ki, bunu siz məndən eşidəsiniz, başqasından yox. Mən Yeltsinə bunu, bunu, bunu demişəm.” Eyni zamanda Yeltsinə deyib ki, “Mütəllibov səni “şizofrenik” adlandırır.” Qabağından yeməyən adama bu sözü demək olar? Yox. Beləliklə də Azərbaycanda hər şey alt-üst oldu.\n– Yəni deyirsiniz ki,…\n– Rahim Qazıyev nəyi ilə fərəhlənir? Kimdir o Azərbaycan tarixində? Hamını başına yığıb, inandırmaq istəyir ki, “Он с собой что-то представляет. Кто он такой?” Bilirsiniz, AXC-nin iyi indi də çıxmır binalardan, kabinetlərdən. Vallah. Nə bəd bir şeydir bu? Kimi dindirirsən, AXC-dən danışır. Bəsdir, 27 il keçib onun üstündən, bir özünüzdən danışın da… Pənah Hüseynov. Pənah Hüseynov kimdir ki? Kimdir Pənah Hüseynov?\nBütün təqsirlər mənim boynumda sınmalıdır?\n– Ölkənin baş naziri olub.\n– Olub baş nazir? Baş nazir olub, nə edib vəzifəsində? Nə edib bu adam? Başa düşmürəm bunu… Mənə pisliyi çatmayıb. Mən ona pislik də eləmək istəmirəm. Ancaq təvazökarlıqdan uzaqda olmaq olmaz axı. Pressa verir, filankəslər qulaq asırlar, hara getsə, “buyur-buyur”dur. Onda nə oldu? Bütün təqsirlər mənim boynumda sınmalıdır? “Mən Ayaz Mütəllibova dedim”, bu “дежурный” kəlmə də hər yanda gedir.\n– Hamı da elə deyir…\n– Daha Ayaz Mütəllibovdan soruşan yoxdur ki, bu adam səndən danışıb, bunu deyib, sənin xəbərin var, yoxsa yox? Mən deyim ki, “xəbərim yoxdur! Mən belə işlərlə məşğul deyildim.” Deyib-deyib də, cəhənnəmə desin.\n– 4 iyun hadisələri zamanı Moskva sizə nə vəd etdi? Siz Bakıya prezident olaraq dönəcəyinizə ümid edirdinizmi? Ümumiyyətlə, 4 iyun hadisələrində sizin adınız hallanırdımı ki, gələcəksiniz?\n– 4 iyun?\n– Hə. 1993-cü il 4 iyun – Sürət Hüseynovla bağlı hadisələr zamanı.\n– Yox.\n– Ümumiyyətlə, o hadisədə olmamısınız?\n– Yox, yox, yox… O ərəfədə bir gün mənə Gəncədən Araz Əlizadə zəng elədi.\n– O hadisələr dövründə…\n– Hə. Dedi ki, “Siz bura gəlməlisiniz…”\n– Gəncəyə?\n– Gəncəyə. Niyə? “Siz bura gəlib, Bakıya getməlisiniz.” Dedim, “Başın xarab olubdur sənin?” (Gülür…)\n– Araz Əlizadə dedi bunu sizə?\n– Hə.\n– Adətən, belə bir fikir hakimdir. O dövrdə də, elə indi də, söhbət əsnasında istər Nemət Pənahlı, Rahim Qazıyev, rəhmətlik Əbülfəz bəy də sağlığında onlardan soruşanda ki, onları günahlandıranda ki, “siz Heydər Əliyevi hakimiyyətə gətirdiniz”, deyirlər ki, “axı Ayaz Mütəllibov gəlirdi. Biz Ayaz Mütəllibovun qarşısını almaq üçün hakimiyyətə Heydər Əliyevi gətirdik.”\n– Çox böyük hünər etmisiniz…\n– Ona görə deyirəm. Siz, Araz Əlizadənin sözü olmasın, Bakıya gəlirsinizmi? Elə bir fikir var idimi?\n– Bu misalı mən sizin üçün dedim. Lazım deyil, qeybət olmasın, istəmirəm. Ancaq bu həqiqətdir. “Gəlməlisən”. Dedim ki, “sən bu qədər qeyri-ciddiliyə yol verməməlisən”. Dedim, “Ты знаешь на каком основании я оттуда ушел …” Mənə bu nə təklifdir?\n– Əlikram Hümbətov Lənkəranda üsyan qaldıranda və Sürət Hüseynovla Rahim Qazıyev Əlikramın yanından sizinlə əlaqə saxlayıblarmı? O zaman məhz Əlikram hadisəsinin törədilməsi sizi iqtidara gətirmək üçün Rusiyanın siyasi planı olduğu deyilirdi. Bu doğrudurmu?\n– Mənə Əlikram söhbətini Araz Əlizadə deyib, telefon bağlantısı vasitəsilə.\n– Əlikramın yanından zəng eləyib?\n– Hə.\n– Araz Əlizadə də, maşallah, həm Gəncədən zəng eləyib, həm Lənkərandan zəng eləyib… Heydər Əliyev demiş, “bunlar elə hər yerdə olublar…”\n– Hə.\nƏlikram Hümbətov məni Lənkərana dəvət etdi\n– Onda niyə zəng eləmişdi, Ayaz müəllim, nə deyirdi?\n– Əlikram Hümbətov mənimlə danışdı, dedi ki, “nə var, nə yox? Nə edirsən? Biz sizi dəvət edirik. Gəlin biz tərəfə.”\n– Yəni Lənkərana?\n– Lənkərana. Mən də özüm-özümə deyirəm ki, “bu da vaxt tapdı. Gör, telefonla mənə nələr danışır.” (Gülür…) Dedim ki, “Lənkəranın tayı-bərabəri olmaz. Azərbaycanın təbiəti zəngindir. Allah qoysa gələndə, ziyarət eləyərik.” (Şəxsi telefonu zəng çalır…)\n– Ayaz müəllim, cavab verin.\n– (Danışır…) Hə, qardaş, salam. Sağ ol qardaş, sağ ol. Çox sağ ol. Qərəzli şeylərdir, qərəzli… Paxıllıq eləyirlər, paxıllıq… Fikir vermə, özünü incitmə. Deyirlər, desinlər. (Gülür…) Hə, yaxşı. Çox sağ ol, qardaş, çox sağ ol.\n– Ayaz müəllim, kimdir?\n– Ağamalı kimdir, Ağamalı?\n– Fəzail Ağamalı?\n– Hə. Deyir, sizin ünvanınıza axmağın sözlərini deyib.\n– Fəzail Ağamalı deyib?\n– Hə.\n– Deputatdır…\n– Hə. “Aldadıb bizi, nə edib…” Bilmirəm, mən onu niyə aldatmışam, kimdir ki o?\nFəzailə iki verdə alsınlar…\n– Ana Vətən Partiyasının sədridir.\n– Hə. Dedim, “deyib deyib də…”, “Yox, necə yəni?” İstədim deyəm ki, “2 vedrə alsınlar ona gələn il” (Gülür…)\n– Fəzail Ağamalı nə deyib ki, sizin haqqınızda?\n– Haradasa çıxışında deyib ki, “Ayaz Mütəllibov bizi aldadıb…” Nədə aldatmışam, heç bilmirəm.\n– Yeri gəldi, soruşuram. Ümumiyyətlə, Fəzail Ağamalı ilə hər hansı münasibətləriniz varmı? Əvvəldən onu tanımısınızmı, yoxsa indi kənardan belə tanıyırsınız?\n– Yox. Münasibətim olmayıb. Kənardan tanıyıram. Daim məni tənqid edən adamdır. Elə o idi deyən ki, “Ayaz Mütəllibova eks-prezidentlik düşmür.”\n– Hə, həmişə qanunun müzakirələrində, o fikri deyib. …Bu iki sual çox maraqlıdır, sizin bu suallara verəcəyiniz cavab da mənim üçün maraqlıdır. Rəşad Əliyev yazır: “Hakimiyyətdə olduğu dönəmdə niyə naxçıvanlılardan xoşlanmırdı?”\n– (Gülür…)\nNaxçıvanlılar və ermənistanlılar…\n– Onun hakimiyyəti dövründə əksər iri müəssisələrdən naxçıvanlılar rəhbər vəzifələrdən nə səbəbdən çıxarılırdı?\n– Ata-babasıyla yalan, əvvəldən-axıracan böhtan və başqa ifadələr də yapışardı ona.\n– Onun bütün bunlardan xəbəri var idimi, yoxsa ətrafının onun üçün yaratdığı provokasiya idi?\n– Mən sizə deyim, provokasiyadan da böyükdür…\n– Mən digər sualı da verim, əvvəlki sual açılsın.\n– Hə.\n– Mərdan Seyidbəyli də – Avropada yaşayan bir həmvətənimizdir. Soruşur ki, “Əvəz bəy, Ayaz müəllim ilk dəfə Azərbaycanda parlament seçkilərinin demokratik şəraitdə keçirilməsinə şərait yaratdı. Hərəkat nümayəndələrindən Sabir Rüstəmxanlını, Firudin Cəlilovu, İsa Qəmbəri, Tamerlan Qarayevi və s. vəzifəyə gətirdi. AXC ilə koalisiya da yaratmaq istəyirdi. Regionçuluq amilləri ona tamamilə yad idi…” Sanki yuxarıdakı suala cavab verir.\n– Düppədüz…\n– “…Naxçıvan və qərbi azərbaycanlıları tayfabaz, qohumbaz olduqlarına görə vəzifələrindən kənarlaşdırırdı. Milli islahatçı komandası var idi. O da məhv edildikdən sonra, hakimiyyətdə qalması inandırıcı görsənmirdi. Bir sözlə, xalqla açıq dialoq qura bilmədiyinə görə klanlar savaşında məğlub oldu…”\n– Mən?\n– Bəli. Bu naxçıvanlı, ermənistanlı məsələsi nə deməkdir?\n– Demək, Naxçıvana gələk. Mən bütün məsul vəzifədə olduğum zamanda fəaliyyətimi Naxçıvana ziyarət etməkdən başlayırdım.\n– Naxçıvana getmisiniz…\n– Getmişəm e, dəfələrlə. Və demişəm də, “Mən Naxçıvana ona görə gedirəm ki, Naxçıvan bizdən ayrıdır. Azərbaycandan ora quru yol yoxdur.” Ona görə də bütün yaxşı fikirlərimiz bu regionla bağlı olmalı idi, halbuki ermənilər də bu işdən kənarda deyildilər. Erməni xətası Naxçıvan üçün də var.\n– Yadınızdadır, Vəzirov “qoz-qoz” məsələsini deyirdi.\n– (Gülür…) Hə…\n– O söz bilirsinizmi, nədən irəli gəlib? Mən Naxçıvanı bir neçə nazirlə ziyarət etdim. Qarşımda bir məqsəd var idi ki, Naxçıvandan mer-meyvə, tərəvəz, başqa nemətlərdən də aparmaq olar. Ona görə də necə edək ki, bu sahəni inkişaf etdirək? Çünki bütün bu şirniyyatlar Naxçıvandan xaricə gedirdi. İndinin özündə də bilmirəm, necədir, ancaq o zaman tələbat çox yüksək idi. Belə olan halda biz əkinçilik üçün yeni torpaq sahələrini araşdırmalı idik.\n– Orada bu sahəni inkişaf etdirirdiniz ki, xaricə – Türkiyə və İrana ixrac etmək mümkün olsun?\n– Bəli, bəli. Buna da biz nail olduq. Xüsusi sərəncam qəbul olundu. Naxçıvan MR-in Nazirlər Sovetinin sərəncamı qəbul olundu. Hətta biz gedib Estoniyada kombayn axtarmışıq. Orada – Ordubad tərəflərdə daşlıq çoxdur. Gil qarışıq… Oranı təmizləmək üçün sən demə, Estoniyada xüsusi kombayn var, onu istehsal edirlər.\n– Torpaqları təmizləmək üçün…\n– Hə. Torpaqları təmizləmək üçün. Onu da biz gedib gördük. Sonra mən yerli sənaye naziri vəzifəsində işləyərkən, Sovet İttifaqının “qosplan”ında bir məsələni həll elədim. Böyük bir dəzgah aldım. 1 milyon dollar qiymətində.\n– O da torpağı təmizləmək üçün idi?\n– Yox. Mərmərdən “plitka”lar istehsal etmək mümkün idi. Naxçıvanda daş var, daş ehtiyatı yaxşıdır. Ona görə də mən bu məsələni Baybakovla həll etdim və pulu çatdırdım. Özüm də vaxtaşırı gedib, nəzarət eləyirdim. Və mən o sexi Heydər Əliyevə təhvil verdim. (Əli ilə “qayçı ilə açılış” işarəsini göstərir).\n– Əliyev Naxçıvan Ali Məclisinin sədri vəzifəsində işləyəndə?\n– Yox. Ondan əvvəl. Söhbət Sovet dövründən gedir.\n– Hə, Sovet dövründən…\n– O vaxtdan, bəli. Ona görə də Naxçıvanla mən ciddi məşğul olmuşam. Bir dəfə də bir vaqon adamla Heydər Əliyev bizi apardı ora.\n(Telefon zəng çalır: – Да, ало… Все нормально, да все нормально. Просто много вопросов, хороших в том числе…. Да нет, нормально, нормально все. Хорошо. )\nMənim yerlibazlığa aidiyyatım yoxdur\n– Ayaz müəllim, tam hiss olunur ki, həyat yoldaşınızdır. Elə çox tez-tez nəzarət edir sizi? Siz də qorxursunuz?\n– Yox. Niyə qorxuram ki…\n– Ümumiyyətlə, cavanlıqda necə, qorxmusunuz?\n– Yox, hörmət eləmişəm. Hər zaman hörmət eləmişəm.\n– (Gülür…) Təbii ki… Buyurun, Naxçıvandan danışırdıq.\n– Hə. Ona görə də bu sözlər mənə yaraşmaz. Mənim yerlibazlığa aidiyyatım yoxdur. “Ayaz Mütəllibov naxçıvanlıları işdən çıxarıb…” Rəhmətlik Afiyəddin Cəlilovla günlərin bir günündə Sədərəkə getdik. Ermənilər Sədərəki topa tutmuşdular. Gəldik Sədərəkə, zal doludur. Qışqır-bağır… “Ay camaat, nə olub?”, “Bizi Sədərəkdən atəşə tutublar.” “Vinzavod” var idi, oradan… Dedim, “həlak olan var?”, dedilər, yox. Dedim, “Şükür Allaha, yoxdur da… Daha niyə həyəcanlanırsınız? Lazım deyil bu səs-küy, tədbir görərik. Daha sonra istəyiniz nədr?”, “Biz qəsəbə yox, rayon olmaq istəyirik.” Dərhal əmr verdim, “sabahdan etibarən Sədərək rayonu “işə salınır”… Daha nə istəyirsiniz?” (Gülür…)\n– Hə, deməli, Sədərəkə siz rayon statusu vermisiniz?\n– Hə. Belə münasibətlərim olub. Rayonlarda mənim xalqla ünsiyyətim yaxşı olub. Ümumiyyətlə, mənə hörmət ediblər, eşidiblər, inanıblar. Mən də öz növbəmdə çalışırdım etimadlarını doğruldum.\n– Ayaz müəllim, ümumiyyətlə, sizə də Azərbaycan siyasi analitikləri zaman-zaman “Bakı klanı” deyib. Bakı klanının zaman-zaman sizin ətrafınızda cəmləşməsi belə bir fikir yaradıb.\n– Bu tamamilə boş fikirdir, çünki Bakı klanı Ağa Nəsirovun timsalında…\n– “Qardaşlıq” cəmiyyətini nəzərdə tutursunuz?\n– Yox. Bakı Kəndlər Birliyi.\n– Nəsir Ağayev?\n– Hə, Nəsir Ağayev mənim istefaya getməyimin təşəbbüskarlarından biridir.\n– Niyə? Nəsir Ağayev hərəkatçı idi, Cəbhəçi idi.\n– Hə, Cəbhəçi idi.\n– Mənim yadımdadır, o zamanlar sizin də bəzi bəyanatlarınız var idi – “Бакинцы особый нация!” kimi bir şey…\n– Yox.\n– Bu mənaya gələn bir şey…\n– Yox. Mən həmişə demişəm ki, Bakı, Gəncə, Sumqayıt, başqa bölgələr – Şirvan və s. kimi söz-söhbətləri qurtarın! Olmaz! Mənə şamaxılılar bəzi halda irad tuturlar ki, bu adam biz şamaxılılara nə edib e? Mən bir dəfə onlardan birinə – Bakıdan cavan oğlan idi – özüm cavab verdim, mən sizin üçün nə etməliyəm? Tərbiyə etməliyəm? Köməklik etməliyəm ki, bazarlıq edəsən? Nə? Fikrin nədir? Bu nə söhbətdir? Hə, belə söhbətlər də var. “Bizə nə edib?” Deyirəm, “Mən millətin atası vzifəsindəyəm. Sən bunu indiyənə qədər duymursan. Mən Şamaxıya gələrəm, ancaq… (əli ilə uzaqları göstərir) …etapları keçəndən sonra… İşlər həll olunandan sonra”…Deməsinlər ki, bu da bizim prezidentimiz!\n– Ayaz müəllim, siz özünüz Şamaxı əsillisiniz? Mən heç onu bilmirdim.\n– Bəli, Şamaxıdan, Sarıtorpaqdanıq…\n– Mən sizi bakılı bilirdim, ona görə soruşdum.\n– Yox, Şamaxıdanam.\n– Sarıtorpaq kəndindən?\n– Yox. Sarıtorpaq deyilən yer var.\n– Heç kəndinizə getmisinizmi?\n– Yox, olmamışam.\n– Ümumiyyətlə, olmamısınız?\n– Olmamışam.\n– Yoxsa, son illərdə olmamısınız?\n– Ümumiyyətlə…\n– Niyə getməmisiniz, sizin üçün maraqlı deyil?\n– Yoldaşımın vəziyyəti çox pisdir, ona görə onu da apara bilmirəm.\nAXC-nin qeydiyyata alınmasının səbəbkarı mən idim – Polyaniçko xahiş etdi\n– Azərbaycan müxalifəti ilə münasibətləriniz zaman-zaman heç də pis olmayıb.\n– Mən həmişə…\n– Üzr istəyirəm, mən müsahibələrin çoxunda müxalifət nümayəndələrindən eşitmişəm ki, deyiblər “getdik Ayaz Mütəllibovun yanına, Ayaz Mütəllibovla görüşdük…” Mən həmişə sual vermişəm ki, “siz Ayaz Mütəllibovla bu qədər rahat görüşə bilirdinizsə…”\n– Mənim qapım onların üzünə açıq idi. Gəlirdilər, ən çox gələn də Rahim Qazıyev idi. Elçibəylə də hələ prezident seçilməmişdən qabaq bir dəfə görüşdük. Onlar da bilirdilər ki, AXC-nin qeydiyyata alınmasının səbəbkarı mən idim.\n– Siz qeydə almısınız?..\n– Mən… Yox, mən Vəzirova təklifimi vermişəm, Vəzirov da Polyaniçkoya deyib, o da məndən xahiş elədi, mən də qol çəkdim. 15 nəfər o tərəfdən, bir nəfər də mən. Bir balaca zarafat da elədim ki, “15 nəfərlə bir nəfərin mütənasibliyi bir balaca şübhəli gəlir… Siz 15 nəfər, mən də tək. Yəni mənim belə gücüm var?” Zarafata saldıq. Ancaq bu həqiqət olub. Mən kontrolda – nəzarətdə saxlamışam.\n– Cəbhəni?\n– Cəbhəni. Həmişə. Məsələn, xaricdən kimsə nəsə etmək istəsəydi, mən də öz sözümü deməli idim. Düşmən mövqeyində olmamışam. Sadəcə olaraq bunların da o qədər təcrübəsi yox idi.\n– Maraqlı bir şey dediniz. Cəbhənin qeydiyyata alınması məsələsini Polyaniçko sizə təklif edib?\n– Bəli.\n– Cəbgənin yaradılmasında sizin rolunuz olmayıb ki?\n– Cəbhənin yaradılmasında?\n– Bəli.\n– Yox.\n– 1989-cu il iyulun 16-da?\n– Yox.\n– Çünki Polyaniçkonun AXC-ni qeydiyyata alma məsələsini təklif etməsi mənə çox maraqlı gəldi.\n– Kağız gətirdilər, müraciəti ora göndərdik. Mən dedim ki, “siz gedin, rəsmi qaydada müraciətinizi edin və mən də Mərkəzi Komitəyə öz fikrimi deyərəm…” Və belə də oldu. Göndərdilər, orada da götür-qoy elədilər. Günlərin bir günü də Polyaniçko məni ziyarət elədi: “Аяз Ниязович, вот они здесь, надо зарегистрировать”. Orada vacib bir bənd də var idi ki, “Азербайджанская организация Халг Джебхеси обьязуется не покущатся на конституционную власть.” Hüquqi nöqteyi-nəzərindən onu əsas tutaraq bunların hamısını “basmaq” olardı.\n– Hə, burada bəziləri deyir. Mən indi o sualları vermədim. Amma burada çox maraqlı məqamları siz də dediniz.\n– Aha…\n– Burada Zahid Bardinskiy deyir ki, “Mənim Ayaz müəllimə böyük hörmətim var. Sual verməyəcəm, amma iradım var ki, nə üçün o dövrdə Ayaz müəllim Xalq Cəbhəsinin liderlərini məhv eləmədi? Həmin adamlar da ölkəni pis günə saldı.” Düzdür, burada başqa bir adam da Rüfət Zahidoğlu – bu adam kimdirsə, həmişə sizi müdafiə edir – deyib ki, “Ayaz Mütəllibov Cəbhə liderlərini məhv etsəydi, onun Səddamdan, Pinoçetdən nə fərqi olardı?”\n– (Gülür…)\n– Yəni deyirsiniz, belə də ola bilərdi, elə də ola bilərdi.\n– Ola bilərdi, hə.\nMeydanı qaldıran xalq idi – Azərbaycan Xalqı!\n– Ayaz müəllim, Meydan hərəkatının 30 illiyidir. Meydan Hərəkatı başlayanda siz Plan Komitəsinin sədri idiniz…\n– Plan Komitəsinin sədri idim, bəli.\n– 15 gün Meydanda insanlar toplaşdılar, onlar yeyib-içməklə təchiz olundular…\n– Hamısını görmüşəm. Mənim kabinetim Meydana çıxırdı.\n– Hamısını görürdünüz?\n– Bəli.\n– Bəs, bir köməyiniz var idimi? Siz də ora nəsə elədinizmi? Bu, mənim üçün çox maraqlıdır.\n– Ora xalq köməklik edirdi – Xalq Cəbhəsi yox. Xalq Cəbhəsi öz növbəsində idi. Ancaq Meydanı qaldıran xalq idi – Azərbaycan Xalqı! Və mən vaxtaşırı məqam düşəndə deyirdim, indi də deyirəm, Azərbaycanın onurğa sistemini sındıran, ümumiyyətlə, Azərbaycanı sındırdı. Azərbaycanı sınmış bir vəziyyətdə saxladı. Niyə?\n– Kim sındırdı bizi?\n– Zaman… Zaman… Bir dəstə sistemli qaydada müəyyən qüvvələri kənarlaşdırdı. Sonradan da başqalarını yarada bilmədik. Ancaq bu sistem də sındı. Baxın görün, 1993-cü ildən bəri indinin özünə qədər həmin Meydanda səs var? Meydandan səs çıxır?\n– Yox.\n– Niyə? Mən hesab edirəm ki, xalqla hər hansı bir xadimin arasında körpü olaraq mütləq ictimaiyyət olmalıdır. İctimaiyyət. Bizim rəsmilərin səsinə həmin Meydanda ictimaiyyət də səs versəydi, o zaman baxıb deyəcəkdilər ki, burada xalq var. Ancaq o vaxtdan bəri ki, onurğanı sındırdılar, Meydan söndü.\n– Yəni deyirsiniz ki, xalqın inamını sındırdıq deyə, xalq gəlmədi.\n– Hə. Gəlmədi.\n– Bunun günahı həm sizdə, həm də müxalifətdədir. Həm də hamıdadır.\n– Hamıdadır, hamıda. Niyə? Bir dəfə kabinetdən Meydana baxırıq. Meydan da gur-gur guruldayır. Yanımda da Moskvadan bir adam var idi. Mən baxıram, gözlərim kövrəlir, yaşarır. Üzümü qonağa çevirib dedim ki, “Вот это Азербайджанский Народ! Я горжусь этим народом. Посмотрите! Ни кто не сумеет совлодать с этим народом.” Doğrudan da hamı çəkinir, qorxurdular. Bilirdilər ki, Azərbaycanın qüdrəti nə qədərdir. Ancaq işlətmədik.\n– Ayaz müəllim, bir neçə sualımız qalır. Söhbətimiz çox şirin gedir. Sizi, bilmirəm, yormuram ki?\n– Yox.\n– Bir neçə sual qalıb gələcəklə bağlı. Azərbaycan tarixinin hər yerində siz varsınız. Biz də sizinlə tez-tez söhbət eləmirik, inşallah bundan sonra eləyərik. Ona görə də belə çox suallar yığılmaz. Elvin Cavadzadə soruşur ki, “Azərbaycanda hansı dəyişiklkləri görmək istəyir? Hakimiyyətdə kimin olmasından asılı olmayaraq.”\n– Mən, vallah, onu deyə bilərəm ki, prezident İlham Əliyevin və Xanımın (Birinci Vitse-prezident Mehriban Əliyeva nəzərdə tutulur-red.) gördüyü işlər, misal üçün məni qane edir. Birnci növbədə iqtisadiyyatda, siyasətin özündə də. Var müəyyən şərtlər, daha da yaxşı olmaq niyyətinə olan şərtlərdən danışıram. Ruslar demiş, bunun üçün bazis var – əsas var. Əsas qoyulub. Onları inkişaf etdirməliyik.\n– Bir neçə dəfə demisiniz ki, “mən də hansı sahədə olursa-olsun, kömək etməyə hazıram…”\n– Əlbəttə, mən bunu deməliyəm, çünki əks təqdirdə deməliyəm ki, “məni maraqlandırmır.” Nə olur-olsun, biganəliyə yol vermək istəmərəm.\n– Eldar Mirzəyev soruşur: “Ayaz müəllim, müxalifətdə yeni lider kimi görürsünüz?” Ümumiyyətlə, müxalifəti izləyirsinizmi, müxalifət partiyalarının fəaliyyətindən xəbərdarsınızmı?\n– Yox.\n– İzləmirsiniz?\n– Mən dəyişikliyi görmürəm. Bu illər ərzində heç bir dəyişiklik olmayıb. Elə həmin şeylərdir.\n– Deyirsiniz ki, haranı açırsan oradan AXC-nin iyi gəlir?\n– Hə. (Gülür…)\n– Amma Mehdi Mustafayev soruşur: “Azərbaycanın siyasi və iqtisadi gələcəyini necə görür? Yaxın 10 ildə ReAL hərəkatının və ya digər bir siyasi liderin rəhbər olacağını gözləyirmi?” Müxalifətdə cavanlar da var. Bilmirəm, ReAL-ın rəhbəri İlqar Məmmədovu tanıyırsınızmı?\n– Eşitmişəm, hə. Onunla tanış deyiləm, amma haqqında eşitmişəm. O, deyəsən, Harvard universitetini qurtarıb.\n– Yox. O, Harvardda oxumayıb, Moskvada oxuyub. Harvardı bizim gənc var – Bəxtiyar Hacıyev bitirib.\n– Hə. Mən də belə eşitmişdim ki, guya, Harvardı qurtarıb… O, SOROS-la əməkdaşılıq edirdi.\n– Bəli, bəli. Onun beynəlxalq təşkilatlarla – Avropa Birliyi ilə, Avropa Şurası ilə yaxşı əməkdaşlığı olub.\n– Yəqi,n bilərsiniz, SOROS da nəyin müəllifidir?\n– İnqilabların?\n– Hə, inqilabların.\n– Açığı, mən İlqar Məmmədovu elə bilmirəm, amma yeni müxalifət kimi diqqətinizi çəkməyib?\n– Yox.\n– Abbasoğlu soruşur ki, “son zamanlar baş tutan Qarabağ mitinqinə, Qarabağ Komitəsinə münasibəti necədir? Növbəti – 24 noyabrda olacaq mitinqdə iştirak edəcəkmi?”\n– Mən?\n– Bəli.\n– Yox, hər kəsin öz işi var. Mənim də mənə münasib sferam var. Mən ondan kənara çıxa bilmərəm. O, cavanların işidir. Yox, ümumiyyətlə, yersiz deyil. Bilmirəm, nə qədər adam yığılır.\n– Gəlmişdi. Son mitinqə 7-8 min adam yığılmışdı. Bəzən az da deyirlər, çox da deyirlər.\n– Azdır, çox azdır. Çox olmalıdır.\n– Amma indiki zamanda da, bilərsiniz, çətindir belə şeylər – mitinq eləmək. Sizin dövrünüz deyil. Elə rahat əlini-qolunu sallaya-sallaya hamı mitinq eləmir. İndi bir də görürsən adamları birdən-birə həbs edirlər. Belə olur. Ümumiyyətlə, həbsdə olan siyasi məhbuslarla maraqlanırsınızmı?\n– Yox.\n– Mən suallarımı bitirdim. Amma bir şeyi də etiraf edim ki, uzun müddətdir proqramlarda, verilişlərdə həmişə sizə baxanda sizi qaraqabaq, qaşqabaqlı görürdüm. Amma bu dəfə sizi səmimi gördüm, gülərüz gördüm. Həmişə üzünüz gülsün, Ayaz müəllim.\n– Çox sağ olun.\n– Ömrünüz uzun olsun.\n– Çox sağ olun.\n– Bizim müsahibəmizdən razı qaldınızmı?\n– Razı qaldım. Çox gözəl. Ətraflı… Çox gözəl…\n– Ümid edirəm ki, sizinlə tez-tez müsahibələşəcəyik.\n– Əlbəttə…\n– Çünki mən bilirəm ki, tariximizin çox gizlinləri var, siz onları hələ demirsiniz. Amma nə zaman deyəsi olsanız…\n– Birinci sizə deyəcəm…. (Gülür…)\n– Birinci “Qaynar Qazan”a deyin…\nSON\nStrateq.az",
"Azərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov 84 yaşında vəfat edib.\nLent.az-ın xəbərinə görə, bunu APA-ya Ayaz Mütəllibovun gəlini bildirib.\nAyaz Mütəllibov — Azərbaycan Respublikasının birinci prezidenti, Azərbaycan SSR Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin sonuncu, 14-cü birinci katibi. 12 may 1938-ci ildə Bakıda ziyalı ailəsində anadan olub. 1962-ci ildə Azərbaycan Neft-Kimya İnstitutunu bitirib. 1959-cu ildə Soyuducular Zavodunda işə düzəlib və 26 yaşında zavodunun müdiri təyin olunub.\n1974-cü ildə isə «Bakelektromaş» istehsalat birliyinin müdiri vəzifəsinə keçib. 1977-ci ildə Bakı şəhəri Nərimanov Rayon Partiya Komitəsinin ikinci katibi, 1979-cu ildə respublikanın yerli sənaye naziri, 1982-ci ildə Azərbaycan SSR-in Dövlət Plan Komitəsinin sədri və Nazirlər Şurasının sədr müavini vəzifələrini tutub.\n1988-ci ildən Nazirlər Sovetinin sədri olub. 1990-cı ilin yanvar ayında Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi, daha sonra – 1990-cı ilin mayında Azərbaycan SSR-in Ali Soveti tərəfindən Azərbaycanın prezidenti seçilib. 1990-cı ilin iyulundan 1991-ci ilin avqustuna kimi Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası MK-nin və Sov.İKP MK-nin Siyasi Bürosunun üzvü olub.\n1991-ci il sentyabrın 8-də ümumi seçkilərdə Azərbaycanın prezidenti seçilib, 1992-ci il martın 6-da istefa verib.\nAzərbaycan Sosial Demokrat Partiyasının 2012-ci il iyunun 30-da Bakıda keçirilən qurultayına təbrik məktubu göndərən Ayaz Mütəllibov partiyanın həmsədri vəzifəsindən və siyasətdən getdiyini bəyan edib.\n***\n22.56\nAzərbaycanın keçmiş prezidenti Ayaz Mütəllibovun 84 yaşında vəfat etməsi xəbəri yayılıb.\nLent.az-ın xəbərinə görə, bu barədə sosial şəbəkələrdə məlumat yayılıb.",
"Ayaz Mütəllibov dəfn olundu - YENİLƏNİB + FOTO/VİDEO\nAyaz Mütəllibov dəfn olundu - YENİLƏNİB + FOTO/VİDEO\nAzərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov dəfn edilib.\nOxu.Az-ın məlumatına görə, mərhum I Fəxri xiyabanda torpağa tapşırılıb.\n14:02\nAzərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov ilə vida mərasimi keçirilib.\nDövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin Mədəniyyət mərkəzində keçirilən mərasimdə mərhumun ailəsi, ictimai xadimlər iştirak ediblər.\nBaku TV-nin vida mərasimindən canlı yayıma çıxıb.\nHəmin görüntüləri təqdim edirik:\nİlhamə Əbülfət\nFOTO: Firudin Səlimov\n10:44\nAzərbaycanın ilk prezidenti Ayaz Mütəllibov Birinci Fəxri xiyabanda dəfn olunacaq.\nBu barədə APA-ya Ayaz Mütəllibovun sabiq köməkçisi Anar Ağayev məlumat verib.\n10:36\nÖtən gecə dünyasını dəyişən eks-prezident Ayaz Mütəllibovun dəfn mərasiminə hazırlıq prosesi başlayıb.\nBu barədə Bizim.Media-ya Mütəllibovun köməkçisi Qulu Həsənoğlu məlumat verib.\nOnun sözlərinə görə, eks-prezidentin nəşi Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyevanın xüsusi tapşırığı ilə “Heydər” məscidinə aparılıb:\n“Sağ olsun dövlətimiz, Ayaz müəllimin dəfn mərasimini nəzarətinə götürüb. Cənazəni “Heydər” məscidinə apardıq. Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətindən də nümayəndələr gəlmişdi. Eks-prezidentin harada dəfn olunacağı barədə hələlik məlumatsızam”.\nXatırladaq ki, 84 yaşında dünyasını dəyişən Ayaz Mütəllibov uzun müddətdir ki, yüksək qan təzyiqindən əziyyət çəkirdi.\nAyaz Niyazi oğlu Mütəllibov 12 may 1938-ci ildə Bakıda ziyalı ailəsində anadan olub.\nO, 1991-ci il sentyabrın 8-də ümumi seçkilərdə Azərbaycanın prezidenti seçilib. 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıda törədilən qətliamdan sonra 1992-ci il martın 6-da istefa verib."
] |
[
"https://strateq.az/manshet/297496/ayaz-mut%C9%99llibov-birinci-vitse-prezidentd%C9%99n-danisdi.html",
"https://lent.az/xeber/hadise/ayaz-mutellibov-vefat-etdi-yenilenib-40535846",
"https://oxu.az/politics/586829"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q355850--Xarici keçidlər-3
| 2 |
Ayaz Mütəllibov
|
Ayaz Niyazi oğlu Mütəllibov () — Azərbaycan siyasi və dövlət xadimi, Azərbaycan Respublikasının 1-ci prezidenti, Azərbaycan SSR Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin sonuncu, 14-cü birinci katibi.
|
Xarici keçidlər
|
Ayaz Mütəllibovun bioqrafiyası
AYAZ MÜTƏLLİBOV: "TALEYİMİN ƏSİRİYƏM"
AYAZ MÜTƏLLİBOV SİYASƏTDƏN GETDİ
Ayaz Mütəllibov: "55 yaşımda həyata sıfırdan başlamalı idim"
ÖLKƏNİN İLK PREZİDENTİ OLDUĞU VƏ GÖRÜNDÜYÜ KİMİ
O DA BU XALQIN OĞLUDUR
Ayaz Mütəllibovdan keçmişlə bağlı acı həqiqətlər
Keçmiş prezident Ayaz Mütəllibov maraqlı detallar haqda danışır
"Keçmiş SSRİ-də ilk dəfə tam müstəqilliyi biz qazandıq" – Ayaz Mütəllibov
Kateqoriya:Azərbaycan prezidentləri
Kateqoriya:Azərbaycan siyasətçiləri
Kateqoriya:Azərbaycanın Baş nazirləri
Kateqoriya:Azərbaycan prezidentliyinə namizədlər
Kateqoriya:Birinci Fəxri xiyabanda dəfn olunanlar
Kateqoriya:Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibləri
|
[
"Hazırda saytda 3188 adam haqqında məlumat var\nDJ Fateh\nMirzə Babayev\nMəmmədəli Nazim oğlu Məmmədov (DJ Fateh) 1 fevral 1983-cü ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1990-cı ildə paytaxtın 42 saylı orta məktəbinə gedib. 2000-ci ildə məktəbi əla qiymətlərlə bitirən M.Məmmədov, Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasına yüksək nəticə ilə daxil olub.\nMirzə Əbdülcabbar oğlu Babayev 1913-cü ilin iyulun 16-da Maştağada anadan olmuşdur. O, 1935-1940-cı illərdə Bakı Sənaye İnistitunun memarlıq şöbəsində təhsil almışdır.Musiqiyə olan böyük marağıonu 1948-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına gətirib çıxartmışdır.\nQoşqar Səlimli\nNodar Şaşıqoğlu\nQoşqar Səlimli - İlahiyyat elmləri namizədi, BDU-nun İlahiyyat fakültəsinin İslam elmləri kafedrasının müəllimi1975-ci ilmayın 18-də Balakən şəhərində anadan olmuşdur.1982-1992-ci illərdə orta məktəbdə təhsil almışdır.1992-1997-ci illərdəBDU-nun İlahiyyat fakültəsində təhsil almışdır.\nNodar Şaşıqoğlu 12 aprel 2013-cü ildə uzunsürən xəstəlikdən sonra dünyasını dəyişdi. 1950-ci ildə Moskva Teatr Məktəbini bitirib. Leninqrad Akademik Dram Teatrında işləyib. \"Nikbin faciə\" tamaşasında Aleksey (V.Vişnevski), \"Sevilya ulduzu\"nda Sanço Ortis (Lope de Veqa), \"Mariya\nSina Bərköz\nƏbdürrəhman Düdənginski\n|Kökcə Azərbaycana bağlı dünya şöhrətli memar Prof. Dr. Sina Bərköz, Şəkidə doğulmuş, 1905-də ailəsiylə birgə Türkiyəyə mühacirət etmiş və sonralar Türkiyə Jandarmasının Baş Komutanı olmuş general-polkovnik Mehmet Nuri Bərköz’ün (1889-1975) oğlu, T.C. Üçüncü Ordusunun komandanı...||Əbdürrəhman Əli oğlu Fətəlibəyli (Abo Düdənginski) 1908-ci ilin iyun ayının 12-də Naxçıvanın Şərur rayonunun Düdəngə kəndində anadan olmuşdur. Tiflisdəki hərbi- piyada məktəbini bitirib, sonra Azərbaycan diviziyasında xidmət edib.|\nTelman İsmayılov\nƏzim Əzimzadə\nİsmayılov Telman Mərdan oğlu 1956-cı il oktyabrın 26-da Göyçay rayonunda anadan olub. Milliyyətcə yəhudidir. 1989-cu ildən AST (Alik (Ələkbər), Sərxan və Telman) şirkətlər qrupunun prezidentidir. Moskvadakı Çerkizovo, Varşavski bazarlarının,\n|Əzim Aslan oğlu Əzimzadə 1880-ci ilin aprel ayında Novxanı kəndində anadan olub. Atasının etirazına baxmayaraq, ibtidai təhsilini rus-tatar məktəbində alıb. Azərbaycanın xalq rəssamı olan Əzim Əzimzadə xüsusi rəssamlıq təhsili almamışdır.|\nElşən Mustafaoğlu\nMurad Şirəliev\n|\nMustafayev Elşən Mustafa oğlu (Elşən Mustafaoğlu) 8 noyabr 1974-cü ildə Bakı şəhərində anadan olub.\n|\nİbtidai təhsilini 1981-1984-cü illərdə Bakı şəhər 6 saylı məktəbdə alıb. Daha sonra 150 saylı məktəbdə təhsilini davam etdirib və 1991-ci ildə burada orta təhsilini başa vurub.\n|Şirəliyev Murad Oqtay oğlu İdarə Heyəti sədrinin müavini, Səhiyyə Naziri Oqtay Şirəliyevin oğlu1978-ci il 2 mart tarixində Bakı şəhərində anadan olmuşdur.1994-1998-ci illər ərzində Azərbaycan İnşaat Mühəndisləri Universitetində təhsil almış, 2000-ci ildə isə Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin.....|\nVahid Ələkbərov\nSevda Güləhmədova\nVahid Yusif oğlu Ələkbərov 1950-ci il sentyabrın 1-də Bakıda neftçi ailəsində doğulub. Əslən Cənubi Azərbaycandan olan atası Yusif Kərbəla, oğlunu 3 yaşında itirib.\nV.Ələkbərov əmək fəaliyyətinə Məşədi Əzizbəyov adına Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunda....\nSevda Güləhmədova 21 sentyabr 1979-cu ildə Bakıda anadan olub.\n2001-ci ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin Dram teatrı və kino aktyorluğu fakultəsini bitirib. Aparıcılıq fəaliyyətinə 2001-ci ilin may ayında ANTENN FM Radiosunda başlayıb. 22 aprel 2002-ci ildən ANS ÇM Radiosunda DJ işləyib.",
"“Media forum” saytının suallarını sabiq prezident Ayaz Mütəllibov cavablandırır. Mayın 12-də onun 72 yaşı tamam olub.\nAyaz Mütəllibov 1938-ci ildə Bakıda anadan olub. İndiki Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasını bitirib. 1959-cu ildən Bakı Soyuducular Zavodunda çalışıb. 26 yaşından bu müəssisəyə rəhbərlik edib. 1974-cü ildə “Bakelektromaş” İstehsalat Birliyinin müdiri təyin olunub. 1977-ci ildə Nərimanov Rayon Partiya Komitəsinin ikinci katibi seçilib. 1979-cu ildən yerli sənaye naziri, 1982-ci ildən Dövlət Plan Komitəsinin sədr vəzifələrini tutub.\n1988-ci ildən Nazirlər Sovetinin sədri olub. 1990-cı ildə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi, daha sonra Azərbaycan prezidenti seçilib.\n1992-ci il martın 6-da istefa verib. Həmin il mayın 14-də yenidən vəzifəsinə qayıdıb, ancaq bir gün sonra xalq hərəkatının təzyiqi altında prezidentlikdən çəkilərək ölkəni tərk edib. O vaxtdan Rusiya paytaxtı Moskvada yaşayır. Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyasının həmsədridir.\nAzərbaycanda sabiq prezidentə cinayət işləri qaldırılıb. Baş Prokurorluq Ayaz Mütəllibovu Nazirlər Sovetinin sədri və prezident vəzifələrində işlədiyi, habelə istefa verəndən sonrakı dövrdə çoxsaylı ağır cinayət əməlləri törətməkdə ittiham edir.\n- Ad gününü necə qeyd etdiniz?\n- Evdə, öz doğmalarımla birlikdə.\n- Övladlarınız da yanınızdaydı?\n- Yalnız kiçik oğlum Moskvadadır. Digər övladlarım isə Bakıda yaşayır.\n- Hazırda nə işlə məşğul olursuz? Övladlarınız işləyirmi?\n- Doğrusu, övladlarım işsizdir. Mən isə, nə deyim, öz taleyimin əsiriyəm. Yazı-pozu ilə məşğul oluram. Xatirələrimi yazıram. Başqa elə bir işim yoxdur.\n- Ailə üzvlərinizdən başqa belə günlərdə sizi təbrik edənlər olurmu? Ad günlərinizdə, bayramlarda Rusiyanın siyasət adamlarından, dövlər xadimlərindən...\n- Xeyr, Rusiyanın siyasi və dövlət elitası ilə əlaqəm yoxdur. Sadəcə, tanıdığım müxtəlif insanlar var. Onlar da siyasətdən kənar insanlardır. Mən Rusiyanın siyasi həyatında iştirak etmirəm, məsələlərə münasibət bildirmirəm. Çünki bu ölkənin vətəndaşı deyiləm.\nAzərbaycandan isə çoxlu zənglər olur. Mayın 12-də hesabladım, təxminən 45 zəng gəldi. Müxtəlif insanlar, hətta tanımadığın adamlar haradansa telefonumu öyrənib zəng edirlər, təbriklərini çatdırırlar, mənə ürük-dirək verirlər...\n- Xatirələriniz nə vaxt işıq üzü görəcək?\n- Bu haqda düşünürəm. Yəqin ki, xatirələrim kitab halında çap olunacaq. Lakin dəqiq tarix deyə bilmərəm. Bəlkə yaxın bir necə ay ərzində qəti qərara gəldim.\nHəyatım boyu kimlərlə işləmişəm, ünsiyyətdə olmuşam, onların əksəriyyətinin adı xatirələr kitabında yer alacaq. Hadisələri, siyasi olayları, xüsusən də 1990-cı illərin əvvəllərində baş verənləri, siyasi, iqtisadi təhlilləri, öz düşüncələrimi, təkliflərimi qeyd edirəm. Yəqin ki, maraqlı olacaq. Xatirələrim bir necə kitabda toplanacaq.\n- Adətən siyasi xadimlərin xatirələrini çap etməyə maraq göstərən təşkilatlar olur. Xatirələrinizi hansısa təklif, sifariş əsasında yazırsız, yoxsa bu, daxili tələbatdan irəli gəlir?\n- Xatirələrimi çap etmək, yaymaqla bağlı heç kimlə rəsmi müqaviləm yoxdur, bu barədə söhbətim olmayıb. Ancaq yəqin ki, buna maraq olar. Çünki pis-yaxşı adımız var. Hələlik kitablar üzərində işləyirəm. Burada mənim xatirələrimi çap etməyə, yaymağa maraq göstərən təşkilatlar var. Bəlkə mən əvvəllcə internet versiyasından istifadə etdim. Bunlara baxarıq.\n- Xatirələr yazmaq həm də keçmişi xatırlamaq, ömrün arxada qalan hissəsinə nəzər yetirmək imkanıdır. Həyatınız haqda nə düşünürsüz? Müqayisə edəndə nə daha çoxdur - səhvlər, yanlışlar, ya uğurlar? Nəyi əvvəl etdiyiniz kimi etməzdiz?\n- Xatirələrimin toplandığı kitablarda 1990-cı illərin əvvəllərində baş verən hadisələrə, xüsusən də dövlət çevrilişlərinə müəyyən rəy verirəm. Ancaq o zaman tutduğum mövqedən, atdığım addımlardan öz-özümə şikayət etmirəm. Hesab edirəm ki, o zamana müvafiq olaraq düz hərəkət etmişəm. Tarix də bunu göstərir. Mən o gərgin zamanlarda başqa cür davrana bilməzdim. Yəqin bu, insan taleyinin bu cür sifarişi idi. Ümumiyyətlə, heç nəyə heyfisilənmirəm. Nə var, mənim həyatımdır - yaxşısı da, pisi də.\nTaleyimdən razıyam. Yaşadığım həyatdan razı olmuşam. Ancaq mənə qarşı münasibəti nəzərə alsaq... Bir azərbaycanlı kimi tarixi şəxsiyyətə olan bu münasibətdən narazıyam. Bilirsiz ki, mənim vətənimə məhrum qalmağım artıq 18 ildir. Nə olur-olsun, mən buna heç cür bəraət qazandıra bilmərəm.\n- Sizə qarşı bu münasibət nə ilə bağlıdır? Necə hesab edirsiz, fəaliyyətinizdə buna əsas verən məqamlar varmı?\n- Xeyr, mənim faəliyyətimdə özümə qarşı belə münasibətə əsas verən heç bir amil yoxdur. Bu münasibət qısqanclıqla, yanlış təsəvvürlə, müəyyən dərəcədə paxıllıqla, iyrənc rəqabətlə bağlıdır.\n- Uzun illər müxtəlif vəzifələrdə işləmisiz, siyasətçi üçün ən yüksək olimp olan prezident vəzifəsinə qədər yüksəlmisiz. Vəzifəyə təyin etdiyiniz, qabağa çəkdiyiniz insanlar olub. Keçmişdə ətrafınızda olan insanların, komandanızın üzvlərinin sizə bugünkü münasibətindən razısınızmı? Ən azı ad gününüzdə, bayramlarda sizinlə əlaqə saxlayırlarmı, arayıb-axtarırlarmı?\n- Təəssüflər olsun ki, vəzifədən gedən insanları axtarmaq, onlarla əlaqə saxlamaq ümumiyyətlə azərbaycanlılara xas olan xüsusiyyət deyil. Çox əfsuslar olsun ki, belədir. Ona görə də nə deyə bilərəm?..\nNadir hallarda olur ki, kimsə zəng edir. Bu da sistemli deyil, təsadüfü olur. Ancaq bütövlükdə deyə bilərəm ki, vaxtilə mənimlə işləyənlər, vəzifəyə təyin etdiyim insanlar vəzifələrini itirərkən hər şeyi də itiriblər. Mənim heç kimlə əlaqəm yoxdur. Hətta bir müddət adımı çəkmək qorxusu vardı. Ona görə də kimsə cürət edib mənimlə telefonla danışa bilməzdi. Nə deyim, vəziyyət belədir.\nMənim yadımdadır, mərhum prezident Heydər Əliyev şikayətlənirdi ki, neçə il işləmişəm, amma özümə qarşı belə münasibəti heç təsəvvür də etməmişəm. Yəni o da bir zaman unudulmuşdu. Bunlara təbii baxmaq lazımdır.\n- Sədaqətsiz çıxan insanları vaxtilə vəzifəyə təyin etdiyinizə görə təəssüf hissi keçirirsizmi?\n- Yox, heç bir təəssüf keçirmirəm. Yaxşısı da, pisi də mənim həyatımdır. Təəssüf keçirməyin mənası da yoxdur. Həyatı yaşanan kimi qəbul etmək lazımdır. Mən həmişə bütün millətimizə, tanışına da, tanış olmayana da, bütövlükdə insanlara xoş arzular diləmişəm. Narazılıqla, giley-güzarla və bu kimi hərəkətlərlə mənim aram olmayıb, buna yol də verməmişəm.\nBəli, rəqiblərim, düşmənlərim də az olmayıb. Mənə, taleyimə, ailəmə qarşı pis mənada hərəkət edənlər də olub. Bunların da səbəbkarları var. Mən dindar olmasam da, el ənənəsi var, onları Allaha tapşırmışam. Bu mənim işim deyil.\n- Azərbaycana qayıtmağınızla bağlı hər hansı iş gedirmi? Bu məsələni kimlərləsə müzakirə edirsizmi və qayıtmağa ümidiniz varmı?\n- Xeyr, heç bir yenilik yoxdur. Mənim bu məsələ ilə məşğul olmağa, demək olar ki, imkanım da yoxdur. Bir neçə dəfə demişəm ki, mənim vətənə qayıdışım yalnız ölkə prezidentinin səlahiyyətinə daxildir. İndi də bu fikirdəyəm. Ona görə də, sözün doğrusu, heç nə deyə bilmərəm. Hesab edirəm ki, burada bir çətinlik də yoxdur. Əgər qayıdışımın müəyyən şərtləri varsa, ölkənin rəsmi nümayəndəsi ilə onu istənilən vaxt müzakirə edə bilərik. Digər tərəfdən, status məsələsi var. Biliyimə görə, bunu nəzərdə tutan qanun layihəsi müzakirə çıxarılacaq. Bəlkə də məsələ bununla öz həllini tapdı. Ümidlə yaşayırıq və gözləyirik ki, bəlkə doğrudan da taleyimizdə yeni mərhələnin başlamasının şahidi ola bildik.\nPis-yaxşı, kimin xoşuna gəlir-gəlmir, amma faktiki olaraq mən real şəkildə Azərbaycanın ilk prezidenti olmuşam. Mənim imzamla qanunlar qəbul olunub. O qanunların heç biri ləğv olunmayıb. Deməli, mən real şəkildə prezident olmuşam. Bu da yetərlidir.\n- Qarşıdan parlament seçkisi gəlir. Deputatlığa namizədliyinizi irəli sürəcəksizmi?\n- Hələlik bu barədə düşünməmişəm. Doğrusu, elə bir şərait yaranmayıb ki, bu barədə düşünəm. Bu məsələ mənim yaxın planlarıma daxil olmayıb. Hətta deyə bilərəm ki, yəqin ki, namizəd olmayacam, bundan imtina edəcəm. Ancaq həmsədri olduğum Sosial Demokrat Partiyası seçkidə iştirakı müzakirə edəcək.\n- Son vaxtlar müxalifətin parlament seçkisində hansı formada iştirak etməsi məsələsi geniş müzakirə olunur. Necə hesab edirsiz, müxalifət partiyaları parlament seçkisində ayrı-ayrılıqda, yoxsa blok formasında iştirak etməlidir? Hansı variant uğurlu olar?\n- Son zamanlar dünyanın hər yerində seçki ərəfəsində müxalifət birləşir. Çünki hər hansı siyasi qüvvənin ayrı-ayrılıqda qalib gəlməsi çətindir. Xüsusən də bizdə. Mən xalqıma ən xoş arzular, əmin-amanlıq, səadət, birlik, yerkinlik diləyirəm. Çünki hələ bizim mühüm problemlərimiz həllini tapmayıb.\nParlament seçkisinə gəlincə, hesab edirəm ki, müxalifət bu prosesdə daha geniş təmsil olunmalıdır. Çünki biz Avropa Şurasına üzv olan bir müsəlman ölkəsiyik. Avropa və demokratik prinsiplərə üstünlük vermək Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində də böyük rol oynayır. Hesab edirəm ki, iqtidar-müxalifət münasibətlərində savaş tarixdə qalmalıdır. Müxalifətsiz ölkə olmaz.\n- ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün Azərbaycan və Ermənistana yenilənmiş Madrid prinsipləri təqdim ediblər. Necə hesab edirsiz, münaqişənin Madrid prinsipləri əsasında həlli Azərbaycanın maraqlarına cavab verirmi?\n- Madrid prinsipləri müəyyən dərəcədə Azərbaycanın maraqlarına cavab verir. Bütün variantlardan istifadə etmək olar. Ancaq bir şərtlə ki, Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın tərkibində olmalıdır. Yenilənmiş Madrid prinsipləri ilk addım kimi bunu təmin edir. Ancaq Dağlıq Qarabağın statusunu müəyyənləşdirəcək referendum istənilən halda bütün Azərbaycan ərazisində keçirilməlidir. Bu, əsas şərtdir.\nİmdad ƏLİZADƏ"
] |
[
"https://web.archive.org/web/20160305064103/http://www.adam.az/az.php?subaction=showfull&id=1206340675&archive=&start_from=&ucat=2,37&category=2",
"https://web.archive.org/web/20100524191330/http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=02&article_id=20100513062539817"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q16736939--Pul aqreqatları-1
| 1 |
Pul
|
Pul — müasir dövrdə hamının maddi, sosial və mədəni maraqlarını əhatə edən məhsuldur. Pul vasitəsilə insanlar, xalqlar, ölkələr arasında iqtisadi və mədəni münasibətlər həyata keçirilir.
Pul vasitəsilə həyata keçirilən mübadiləyə əmtəə tədavülü deyilir. Qızıl tədavülü Birinci dünya müharibəsinədək mövcud olmuşdur. Həqiqi pulların əvəzediciləri aşağıdakılar daxildir:
Metal dəyər nişanələri, sürtülmüş qızıl sikkə, bilon sikkə, yəni ucuz metaldan hazırlanmış xırda sikkələr;
Kağız dəyər nişanələri (əsginaslar), bir qayda olaraq kağızdan hazırlanmışdır. Burada kağız və kredit pullar fərqləndirilir.
Pullar iki formada ola bilər:
nağd
nağdsız
|
Pul aqreqatları
|
Pul aqreqatları pul kütləsinin struktur göstəriciləridir. Bir-biri ilə likvidlik səviyyəsinə görə (tez bir zamanda nağd pul vəsaitinə çevrilə bilmə imkanına görə) fərqlənən pul və pul vəsaitlərinin növləri pul aqreqatları adlanır.Pul aqreqatları özlüyündə ierarxik sistemi təcəssüm etdirir – hər növbəti aqreqat əvvəlki aqreqatı öz tərkibinə daxil edir.
Müxtəlif ölkələrdə pul aqreqatları müxtəlif tərkib ilə fərqlənir. BVF bütün dünya ölkələri üçün ümumi M1 göstəricisinə və daha geniş göstərici olan "kvazivalyuta"-ya (təcili və əmanət bank hesabları, bazarda dövriyyədə olan daha likvid maliyyə alətləri) malikdir.
Azərbaycan Mərkəzi bankı M0, М1, М2, М3 pul aqreqatlarına sahibdir:
М0 = dövriyyədə olan nağd pullar (qəpiklər, banknotlar).
М1 = М0 + çeklər, tələb olunanadək əmanət və depozitlər, (həmçinin bank debet kartları), təşkilatların hesablarındakı milli valyuta qalıqları.
М2 = М1 + təcili yatırımlar.
М3 = М2 + əmanət yatırımları, sertifikat və dövlət istiqrazları.
Bir sıra ölkələrdə əlavə olaraq M4 aqreqatı da istifadə olunur. Məsələn, Böyük Britaniyada M4 aqreqatı özündə dövriyyədə olan nağd valyutanın həcmini, banklar tərəfindən verilmiş kreditlərin ümumi məbləğini, həmçinin dövlət borclarının məbləğini birləşdirir.http://banker.az/pul-aqreqatlari-n%C9%99dir/
|
[
"Pul aqreqatları pul kütləsinin struktur göstəriciləridir. Bir-biri ilə likvidlik səviyyəsinə görə (tez bir zamanda nağd pul vəsaitinə çevrilə bilmə imkanına görə) fərqlənən pul və pul vəsaitlərinin növləri pul aqreqatları adlanır.\nPul aqreqatları özlüyündə ierarxik sistemi təcəssüm etdirir – hər növbəti aqreqat əvvəlki aqreqatı öz tərkibinə daxil edir.\nMüxtəlif ölkələrdə pul aqreqatları müxtəlif tərkib ilə fərqlənir. BVF bütün dünya ölkələri üçün ümumi M1 göstəricisinə və daha geniş göstərici olan “kvazivalyuta”-ya (təcili və əmanət bank hesabları, bazarda dövriyyədə olan daha likvid maliyyə alətləri) malikdir.\nAzərbaycan Mərkəzi bankı M0, М1, М2, М3 pul aqreqatlarına sahibdir:\n- М0 = dövriyyədə olan nağd pullar (qəpiklər, banknotlar).\n- М1 = М0 + çeklər, tələb olunanadək əmanət və depozitlər, (həmçinin bank debet kartları), təşkilatların hesablarındakı milli valyuta qalıqları.\n- М2 = М1 + təcili yatırımlar.\n- М3 = М2 + əmanət yatırımları, sertifikat və dövlət istiqrazları.\nBir sıra ölkələrdə əlavə olaraq M4 aqreqatı da istifadə olunur. Məsələn, Böyük Britaniyada M4 aqreqatı özündə dövriyyədə olan nağd valyutanın həcmini, banklar tərəfindən verilmiş kreditlərin ümumi məbləğini, həmçinin dövlət borclarının məbləğini birləşdirir."
] |
[
"http://banker.az/pul-aqreqatlari-n%C9%99dir/"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2384994--Həyatı və yaradıcılığı-1
| 3 |
Əcəmi Naxçıvani
|
Memar Əcəmi və ya Əcəmi ibn Əbubəkr Naxçıvani () — Mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan, XI-XII əsrlərdə indiki Azərbaycan ərazisində Fıslele məktəbinin banisi və bir çox memarlıq əsərlərinin müəllifi.Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvani. portal.azertag.az
|
Həyatı və yaradıcılığı
|
XI və XII əsrlər - Azərbaycan intibahının çiçəklənmə dövrüdür. Şəhərlər böyüyür, saraylar, məscidlər, müdafiə və xatirə tikililəri qurulur. Sənətlər, elm, incəsənət və poeziya inkişaf edir. Bu dövrdə bir sıra dahi şəxsiyyətlər yaşayıb-yaratmışlar: Qətran Təbrizi, Bəhmənyar əl-Azərbaycani, Xətib Təbrizi, Nizami Gəncəvi, Xaqani Şirvani, Ömər Kafiəddin, Əbülüla Gəncəvi, Məhsəti Gəncəvi və başqaları.Əcəmi Naxçıvani:Azərbaycan memarlığı və İslam mədəniyyəti memarı. serqqapisi.az
Yalnız Şərqdə deyil, əksər qismi həm də Qərb dünyasında yaxşı tanınan bu kəhkəşanın ulduzları arasında ən çox işıq saçanlarından biri də Əcəmi Naxçıvanidir. O, orta əsrlər Azərbaycanının dahi memarı kimi şöhrət qazanmışdır.
Tanınmış sənətşünaslardan Ə.V.Salamzadə onun haqqında yazır: "Yaxın Şərqin bir çox memarlarının yaradıcılığına onun təsirini izləmək çətin deyil. Onun yaratdığı nadir arxitektura əsərləri əsrlər keçməsinə baxmayaraq, böyük estetik həzz mənbəyi kimi sənətkarın yaradıcı dühasının gücünü əks elətdirir. Bu əsərlər sübut edir ki, Əcəminin ölməz irsi haqlı olaraq, memarlıq sənətinin əbədi nümunələrindən sayılır. Yenidən doğulmuş bu sənət abidələri belə bir fikrə gəlməyə əsas verir ki, Əcəmi Naxçıvani öz dövründə tayı-bərabəri olmamış sənətkarlardandır. Təsadüfi deyil ki, XIII əsr mənbələri onun "şeyxül-mühəndisin" (mühəndislər başçısı) rütbəsi daşıdığından xəbər verir. Hələ Qərb dünyasında arxitektura sənəti anonim səciyyə daşıyan bir Dövrdə Əcəmi bir çox memarlıq incilərinin müəllifi kimi bizim qarşımızda parlaq və təkrar olunmaz yaradıcı simaya malik böyük sənətkar, bədii və mühəndis təfəkkürünün nəhəngi kimi canlanır."
Əcəmi öz ömrünü İraq Sultanlığında - Azərbaycan Atabəylər dövlətinin ərazisində yaşamışdır. Bu dövlətin mərkəz şəhərlərindən biri də Naxçıvan idi. Atabəylər dövləti böyük atabəy Şəmsəddin Eldənizin dövründə yaranmış, onun oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvanın dövründə çiçəklənmişdi.
Tarix öz qoynunda Əcəminin həyatı haqda onun ölməz əsərlərindən başqa heç nə saxlamayıb. Görünür, dahi memar bunu qabaqcadan gördüyündən öz şah əsərinin-İl-Dənizin xanımı Mömünə Xatun türbəsi üzərində belə yazmışdı:
"Biz gedəriyik. Dünya əbədi qalandır. Biz gedəcəyik, dünya qalacaq. Biz ölərik - bu, bizdən xatirə qalar. İlahi, bəd nəzərdən uzaq elə."
Bəli, xatirə qaldı. Müsəlman şərqində yalnız bir neçə memarlıq ansamblı məşhurdur. Bunların içərisində Səmərqəndin, İsfahanın memarlıq ansambllarını, eləcə də Tac-Mahalı göstərmək olar. Güman ki, həmin ansamblların yaranmasından çox-çox qabaqlar dünyanın ən qədim şəhərlərindən olan Naxçıvanda (Bibliyadakı rəvayətlərə görə, bu şəhərin əsası Nuh peyğəmbər tərəfindən qoyulub) orta əsrlərin dahi memarı Əcəmi Naxçıvaninin layihəsi əsasında möhtəşəmlikdə bunlardan heç də geri qalmayan arxitektura kompleksi tikilmişdir. Nəhəng bir ərazidə İl-Dənizlərin Sarayı, Cümə məscidi, Xatirə abidələri, çox güman ki, mədrəsə, karvansara və digər hökumət tikililəri qurulmuşdu. Bütün bu məlum və ehtimal olunan tikililərdən bizim dövrümüzə yalnız iki məqbərə gəlib çatsa da Naxçıvanda saray ansamblının mövcudluğu XIII əsrdə anonim bir müəllif tərəfindən farsca yazılmış "Əcaib əd-dünya" adlı əsərdə də müəyyən dərəcədə təsdiq edilir. Həmin əsərdə bu sətirləri oxumaq olar:
"Naxçıvan Azərbaycanda yüksək bir yerdə salınmış və möhkəmləndirilmiş, əhalisi gur olan iri şəhərdir. Burada çoxlu saraylar, şəhərətrafı qalalar, malikanələr (köşk) və parad təyinatlı tikililər qurulmuşdur. Şəhərin yaxınlığında daşdan qalalar, qalanın içində isə mədrəsə və məscidlər tikilib. Qalanın içində həmçinin gözəl bir bulaq var. Deyilənə görə, dünyada bundan çox məskunlaşmış şəhər yoxdur. Bütün inşaat kirəcdən və bişmiş kərpicdən aparılırdı. Üç və dördmərtəbəli köşklərin əksər qismi əslində qalalardır. Şəhərin ətrafındakı kəndlər (savad) olduqca gözəldir, axar suları var. Çoxlu bağ-bağat salınıb, göz oxşayan çəmənliklər var. Araz çayı şəhərin içindən keçir... İl-Dənizin mübarək zamanında (Naxçıvan) tamamilə əzəmətli bir görkəm aldı. Burada şah iqamətgahı (dar-əl-mülk) və hökumət binaları (dövlətxana) tikildi..."
MEMAR ƏCƏMİ NAXÇIVANİ YARADICILIĞINDA AHƏNGDARLIQ. genderi.org
O zamanın mənbələrinə əsaslansaq, Əcəmi dövründə Naxçıvanda 250 min nəfər əhali yaşayırdı. Xatırlanan meydandan dövrümüzə gəlib çıxmış tikililər arasında ən qədimi xalq arasında Atababa Günbəzi adlanan Yusif Küseyir oğlu türbəsidir. Türbənin məzar hissəsi yerin altındadır. Yerüstü qülləvari hissə piramida formalı səkkizguşəli çadır şəklində işlənmişdir. Məqbərənin çölə baxan tərəfi kərpic bloklarla hörülmüş naxışlarla bəzədilmişdir. Abidənin giriş hissəsində kufi xətti ilə yazılıb:
"Bu, şərəfli dinimizin məşhur rəisi, İslamın gözəlliyi, şeyxlər başçısı Hacı Yusif ibn Küseyrin məqbərəsidir. Şəvval ayı yeddinci, əllinci və beş yüzüncü il (557/1162-ci il)."Məqbərənin üzərində kufi xətti ilə Qurandan dekorativ ayələr yazılmışdır. Girişin sol tərəfində memarın adı həkk olunmuşdur: "Əcəmi ibn Əbubəkr Naxçıvani."
Azərbaycanda daha gözəl və daha möhtəşəm bir məqbərə isə Mömünə Xatunun şərəfinə salınmış və xalq arasında Atabəy Gümbəzi kimi məşhur olan xatirə abidəsidir. Mömünə xatun Atabəy Şəmsəddin Eldənizin birinci arvadı idi və Azərbaycan Atabəylər dövlətinin yaranması, möhkəmləndirilməsi üçün çox böyük işlər görmüşdü. O,1175-ci ildə dünyasını dəyişir. Bundan az sonra Eldəniz özü də rəhmətə gedir və yalnız 1186-ci ildə başa çatmış məqbərənin tikintisini onların oğlu Cahan Pəhləvan davam etdirir. Bu məqbərə də yeraltı və yerüstü hissələrdən ibarətdir. Birinci qismə xatunun məzarı, ikinci hissəyə isə xatirə abidəsi daxildir. Məqbərə öz formasına görə kəsik onbucaqlını xatırladır. Giriş üçün nəzərdə tutulmuş fasadı çıxmaq şərti ilə qalan bucaqların hamısı eyni cür işlənmiş və naxışlarla bəzədilmişdir. Məqbərənin üzərində kufi xətti ilə Qurandan ayələr həkk olunmuş haşiyə yerləşdirilib. Təqribən bir metr hündürlüyündə olan bu yazı minalanmış kərpiclərlə işlənmişdir və məqbərənin bəzəyi sayılır. Hündürlüyünə və monumentallığına baxmayaraq, məqbərə çox zərif və dikdir. Bu da onun qadın şərəfinə ucaldıldığından xəbər verir.
ƏCƏMİ NAXÇIVANİ. tarixklubu.blogspot.com
Bu məqbərəyə baxanda istər-istəməz adamın yadına Hindistan arxitekturasının ölməz incisi Tac-Mahal düşür. Həmin kompleks də qadın - Mümtaz Mahalın (1648-ci il) şərəfinə, həm də Cahan adlı türk hakimi tərəfindən ucaldılmışdır. Möminə xatun məqbərəsi haqqında akademik V.M.Alpatovun "Ümumi incəsənət tarixi" külliyyatında deyilənlərə nəsə əlavə eləmək çox çətindir. O yazır:
"Bu cür inkişaf tapmış forma hissiyyatı, bu cür klassik kompozisiya bitkinliyi və kompozisiyanın gerçəkləşdirilməsindəki bu cür kamillik o dövrlərdə Orta Avropa arxitekturasında rast gəlinmir. Klassik şərq ədəbiyyatının ən gözəl nümunələrindən olan Firdovsinin (X-X1 əsrlər) "Şahnamə", Nizaminin (XII əsr) "Leyli və Məcnun" kimi ölməz poemalarında olduğu kimi, Naxçıvandakı bu məqbərə də bəşəri mahiyyəti ilə fərqlənir."
İslam dini canlıların heykəlini qoymağı qadağan etdiyindən Şərqdə yüksək qülləli məqbərələr Qərbi Avropadakı qəbirüstü abidələri əvəz edirdi. Bu tikililərin məzarlıq hissələri yerin altında olur, yerüstü hissəsi isə bəzən hətta 30 metrə qədər yüksələrək, öz gözəlliyi və ifadəliliyi ilə dəfn olunmuş şəxsin xatirəsini əbədiləşdirməyə xidmət edirdi.Böyük memar hər iki əsərində həmin qayəni yüksək sənətkarlıqla gerçəkləşdirə bilmişdi.
Bu meydanda yerləşən tikililərdən biri də hansısa möhtəşəm bir memarlıq abidəsinin qoşa minarəli piştağıdır. Həmin abidə XIX əsrdə dağıdılmış, onun şəkilləri və təsviri isə qalmışdır. Abidə dağıdılmamışdan onun üzərindəki "Memar Əcəmi ibn Əbubəkr Naxçıvaninin əsəridir" sözləri aydın oxunurdu.
Piştağ 1187-ci ildə, Mömünə Xatun türbəsindən bir il sonra tikilmişdir. Mütəxəssislər təsdiq edirlər ki,qoşa minarəli portal kompozisiyası ilk dəfə Əcəmi tərəfindən tətbiq edilmişdir. Sonralar müsəlman dünyasının bir çox ölkələrində bu kompozisiyaya tez-tez rast gəlinir.
Əcəminin xatırladığımız tikililərinin ümumi kompleksinə nəhəng bir Cümə məscidi (Cümə məscidi (Naxçıvan))də daxil idi. Bu məscidin təsviri fransız səyyahları Tavernye və Delafruanın qeydlərindəki şəkillərdə verilmişdir. XIX əsrin ortalarında V.Engelqart "Qafqaz" qəzetində bu məscid haqda yazırdı:
"Bu - yonulmuş daşlardan tikilmiş və tağları olan nəhəng bir binadır. İçəridə hələ də gözəl relyefli oymaların izləri qalmaqdadır. Məscidin bir hissəsi artıq dağılıb, o biri his-səsi isə dağılmaq üzrədir. Məsciddən 50 sajen aralıda hündürlüyü 20 sajenə çatan qoşa minarəli darvaza yerləşir. Darvaza da həmin kompleksə daxildir. Əvvəllər məscidlə darvazanın arasındakı yerdə müxtəlif tikililər olub, ancaq indi bunlar yoxdur və adama elə gəlir ki, darvaza bir qədər yaxındakı tənha qalaya aiddir."
Tamamilə mümkündür ki, həmin- boş qalmış yerdə adətən belə komplekslərə daxil olan mədrəsələr və ya karvansaralar da tikilibmiş. Üstəlik Bretanitskinin yazdıqına görə, atabəyin Naxçıvanda Möminə xatun vəqfinə daxil olan bir mədrəsə tikdirdiyi qeyd edilmiş yarlıq da mövcuddur.
Memarlar. azerbaijans.com
Maraqlıdır ki, zaman keçdikcə Əcəminin ustalıqı ilə bərabər, cəmiyyətdə tutduqu mövqe də artır. Bunu məlum abidələrdə onun adının yazılış forması da aydın köstərir. Yusif ibn Küseyrin məqbərəsində bu yazı o qədər namünasib şəkildədir ki, ilk tədqiqatçılar hətta bunu körə də bilməmişlər. Üstündən 20 il keçdikdən sonra Möminə xatun məqbərəsində isə həmin yazı girişin üzərində və diqqəti cəlb edən bir tərzdə həkk olunmuşdur. Növbəti yazı isə monumental piştağın üzərindədir.
Əcəminin yaradıcılığı uzun əsrlər boyunca Azərbaycanın və dikər ölkələrin bir çox memarları üçün ilham və təqlid mənbəyi olmuşdur. Hətta Əcəmidən 300 il sonra yaşamış Böyük Türkiyə memarı Memar Sinanın əsərlərində də tədqiqatçılar dahi ustadın təsirini qeyd edirlər. Qoy çağdaş memarlar da Əcəminin devizini yaddan çıxarmasınlar: "Biz öləcəyik, bu əsərlərsə xatirə kimi qalacaq."
|
[
"| |\nMEMAR ƏCƏMİ NAXÇIVANİ\nYARADICILIĞINDA\nAHƏNGDARLIQ\nQADİR ƏLİYEV\nMEMAR ƏCƏMİ NAXÇIVANİ\nYARADICILIĞINDA\nAHƏNGDARLIQ\nElmi redaktor və ön sözün müəllifi memarlıq doktoru,\nAzərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü\nCəfər Qiyasidir.\nMÜƏLLİFDƏN\nSonsuz bir ümmana bənzəyən zəngin mədəniyyət tariximiz insan zəkasının məhsulu olan nadir elm, fəlsəfə və sənət inciləri ilə doludur. Xalqımız üçün daimi qüvvət və qürur duyma qaynağı təşkil edən bu tarixi incilərin qeyrətlə araşdırılması, dəyərləndirilməsi və mühafizə edilməsi yaşadığımız bu böhranlı günlərdə son dərəcə vacib olan müqəddəs vəzifələrimizdən biridir.\nMədəniyyət tariximizi bu gün də dönə-dönə diqqət və hörmətlə arayanlar min illik tariximizin içindən süzülüb gələn və bizi «biz» edən mədəniyyətimizdə «guşədaşı» vəzifəsini görən bu əsərləri tarixin qaranlıqlarından qurtarıb nəsillərə çatdırmağa çalışmalıdırlar. Hər nə olursa olsun bunların deformasiyası nəticə etibarı ilə cəmiyyəti çökməyə sürüklər. Tarixin əngin dərinliklərinə daldıqca dövrünün maddi mədəniyyətlərinin yüksəlməsinə baxmayaraq əski mənəvi dəyərləri heçə yendiyindən çökmüş neçə millət və xalqlardan ibrət dərsi almalıyıq.\nZaman-zaman bu əsərlərin mənasını, onların quruluşundakı fövqəladə incəliyi, zəngin və əngin əhatəni qavramayan bir zümrə öz dünyagörüşlərinə və ictimai-siyasi quruluşun mahiyyətinə uyğun görmədiklərini rədd və inkar etmişlər.\nBir çox fikir sahiblərimiz də bunu ilahi bir qaynaqdan gələn həqiqət və hidayət işığı kimi salamlamış, onların forma və quruluşundkı dərinlik və incəlikləri haqqı ilə olduğu kimi dərk etməyə çalışmış, bu incəlikləri yaradanların «dilini» anlamağa cəhd etmişlər.\nBiz Əcəmi yaradıcılığını idrakımızın və biliyimizin yetdiyi qədər dərk etməyə çalışmış, bunun nə qədər dərin, müxtəlif elm sahələri ilə əlaqəli olduğunu qətiyyətlə anlamışıq. Bəşəriyyətin bilgi və idrak dairəsinə girən bütün elm və fənlərin bu şəkillənmə ilə əlaqəli olduğunu təsvir etdikdən sonra hələ kəşf edilməmiş, adları bəlli olmayan neçə gizli elmin bununla əlaqəli olduğunu etiraf edirik. Hələ sirri açılmamış, dərk edə bilmədiklərimizin tamamlanmasını gələcək nəsillərin öhdəsinə buraxmışıq.\nAraşdırma işi illərin məhsulu olsa da şübhəsiz nöqsansız deyil. Oxuculardan dilədiyimiz ən səmimi arzu bu nöqsanların müəllifə bildirilməsidir. Bu yolla onlar Böyük Əcəminin yaradıcılığı haqqında olan düşüncələrimizin tamamlanmasına xidmət etmiş olarlar.\nSözümün sonunda bu əsərin hazırlanmasında böyük xidməti olan Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü Cəfər Qiyasiyə öz dərin təşəkkürümü bildirir, əsərin yazılmasının səbəbkarı olan, haqqa qovuşan Azərbaycan MEA-nın mərhum əməkdaşları Əbülfəzl Hüseyninin və Tağı Qasımoğlunun unudulmaz xatirəsini hörmətlə yad edir, Allahdan (c.c) rəhmət diləyirəm.\nƏCƏMI SƏNƏTINƏ YENI ELMI YANAŞMA\nMemarlıq namizədi Qadir Əliyevin “Memar Əcəmi Naxçıvani yaradıcılıbında ahəngdarlıq” adlı elmi əsəri dahi memar, klassik Azəraycan memarlq məktəbinin banisi Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvaninin həyat fəaliyyəti və sənətinə həsr olunmuş ilk və dəyərli monoqrafik tədqiqat kimi mühüm əhəmiyyətə malikdir. Bu əsərlə Qadir Əliyev görkəmli sənət xadimi Əcəmi Naxçıvani haqqında memarlıqda mövcud olan boşluğu doldurmağa xidmət edir. Oxuculara təqdim olunan kitab memar Əcəminin dövri, həyatı, sənəti və fəlsəfəsinə həsr olunmuş, dərin elmi-nəzəri qənaətlərdən yoğrulmuş dəyərli elmi mənbədir. Xüsusən Əcəmi sənətinin özünəməxsusluğunu müəyyən edən bənzərsiz naxışların sirlərinin açılması sahəsində Qadir Əliyevin apardığı araşdırmalar həm əcəmişünaslıqda, həm də memarlıq elmində yeni hadisədir. Qadir müəllimin dünyanı heyran qoyan Əcəmi naxışlarının sirrini mühitin, müxtəlif elmlərin və dini düşüncələrin vəhdətində axtarması mövcud problemə yeni yanaşmanın ifadəsi kimi ciddi maraq doğurur. Bütün bunlar həm Mömünə xatun türbəsi kimi möhtəşəm sənət abidəsinin mahiyyətini düzgün müəyyən etməyə, həm də geniş mənada Əcəmi Naxçıvaninin sənətkar kimi özünəməxsusluğunu, onun fəlsəfəsini daha tam və aydın şəkildə təqdim etməyə imkan yaradır.\nƏsərdə Qadir Əliyevin Əcəmi sənəti ilə Nizami Gəncəvinin yaradıcılığı arasında apardığı paralellər də dövrün sənət düşüncəsinin tamlığını, bütövlüyünü, əzəmətini bütün genişliyi və mükəmməlliyi ilə təsəvvür etməyə meydan açır. Bundan başqa Nizaminin müxtəlif əsərlərindən nümunə kimi gətirilən şer parçaları sanki dahi şairin müasiri Əcəmi Naxçıvanini yaxından tanıdığına, onun sənətinə bələd olduğuna şahidlik edir. Nizami Gəncəvinin universal biliyə malik olan ustad memar haqqındakı poetik qənaətləri də elə bil ki, tam mənası ilə Əcəmi Naxçıvaniyə aiddir. Bütün bunlar isə nizamişünaslıqda müəyyən yer tutan bu iki nəhəng sənətkarın bir-birlərini tanımaları, görüşləri barədəki mülahizələrin həqiqətə yaxınlığını bir daha təsdiqləməkdədir. Fikrimizcə, məsələnin bu cəhəti də elmimiz üçün heç də az əhəmiyyət kəsb etmir.\nMemarlıq namizədi Qadir Əliyevin “Memar əcəmi yaradıcılığında ahəngdarlıq” adlı monoqrafiyasının Naxçıvanda, Əcəmi Naxçıvaninin vətənində yazılması müəllifin yerli materialları daha dərindən, əhatəli şəkildə öyrənməsinə şərait yaratmışdır. Təqdim olunan kitab həm də Qadir Əliyevin Əcəmi Naxçıvaninin sənətinə və şəxsiyyətinə böyük sevginin elmi ifadəsidir.\n“Memar Əcəmi Naxçıvaninin yaradıcılığında ahəngdalıq” monoqrafiyası sənətşünaslar, memarlar, inşaatçılar, filosoflar, ömürlərini bu sahəyə həsr etmiş müəllimlər və tələbələr üçün qiymətli töhvədir.\nİSA HƏBİBBƏYLI\nNaxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru,\nakademik\nÖN SÖZ\nÜzlük materialının təbii özümlülükləri və onun memara hansı imkanları verməsindən çox şey asılıdır. Bu baxımdan Səlcuqlar dövrü bişmiş kərpicin tikinti və bəzək materialı kimi memarlıqda təntənəsi dövrü oldu. Böyük Səlcuqlar ərazisinin çox yerində olduğu kimi, Azərbaycanın da Gəncədən Qəzvinəcən əsas hissəsində kərpicdən yığılan «səlcuq üslubu» bəzək aparıcı memarlıq dekoru idi.\nBöyük konstruktiv-texniki, iqtisadi, eləcə də dekorativ imkanları olan bişmiş kərpic XI-XIII yüzillərdə Azərbayanın çox yerində başlıca tikinti materialı olmuşdur. Bişmiş kərpic xoş rənginə, gözəl fakturasına, biçim rəngarəngliyinə, atmosfer təsirlərinə dözümünə görə bu çağda yaxşı üzlük materialı olaraq işlədilmiş, sənətkara zəngin bəzək çeşidləri yaratmaq imkanı vermişdi.\nKərpic dekoru Azərbaycan memarlığında özünün inkişaf zirvəsinə XII yüzildə relyefli şəkildə çatdı. Bu bəzək texnikası dekorda işlədilən kərpiclərdən biçim rəngarəngliyini artırır və nəticədə naxış quruluşlarının olduqca mürəkkəbləşməsinə səbəb olur, zəngin komrozisiya imkanları yaradır. Burada sənətkar təxəyyülünə geniş meydan açılır. Relyefli kərpic dekoru üzlükdə üçüncü ölçü yaratmaqla parlaq günəşli ölkə memarlığı üçün zəruri olan dürlü işıq-kölgə effekti törədirdi.\nRelyefli bəzəklərdə kərpiclərarası səthlər batıq olub, çox vaxt gəc məhlulu ilə doldurulur və onun üzərində bitgisəl naxışlar cızılırdı. Beləliklə, iri olçülü kəpric naxış kölgəli incə yerlikdə daha qapanıq və təsirli görünürdü.\nKərpicin hazırdanma texnikası sınıq xətli həndəsi naxışlara daha uyğun idi. Ona görə bütün Səlcuq memarlıq bəzəyində olduğu kimi Azərbaycanın XI-XIII əsrlər dövrü memarlığında da relyefli kərpic dekoru ilə yalnız düzxətli həndəsi naxışlar qurulmuşdur. Bu naxış quruluşlarında sadədən murəkkəbə yüksələn böyük təkamül müşahidə edilir.\nSəlcuq memarlığında kərpic dekorun ən mürəkkəb, ən zəngin örnəkləri «girih» (düyün) adlanan xüsusi həndəsi ornamentlərlə yaradılmışdır. Girih naxışlarını əmələ gətirən elementlər həndəsi formalardan (çoxbucaqlılar, yaxud ulduzlardan, ya da onların hissələrindən) ibarətdir. Ciddi riyazi qanuna tabe olan bu naxışlar bütünlüklə xətlərin bir-biri ilə bağlı ahəngdar birləşməsindən yaranır. Girih quruluşları XI-XIII yüzillərin Azərbaycan memarlıq bəzəyində aparıcı yer tutmuşdur.\nAzərbaycan memarlığında hələlik əldə olan materiallara əsasən «girih» naxışların dəqiq evolyusiyasını, xüsusilə onun ilkin mərhələsini izləmək çətindir. IX-X əsrlərin memarlıq abidələri qalmadığından bu naxışların Azərbaycan memarlığında ibtidai örnəkləri əlimizdə yoxdur. Buna görə də Azərbaycanın memarlıq bəzəyində kərpic girih naxışları birdən-birə XI yüzildə Savə minarəsi və Xərrəqan türbələrində bitkin quruluşda dayanır. Xərrəqan türbələrinin üzlərində həm sadə, həm də mürəkkəb quruluşlu kərpic girihlər vardır.\nGirih naxışlarının memarlıq dekorunda aparıcı olması və memarlıq obrazına güclü təsiri baxımından Yusif Küseyir oğlu türbəsi Azərbaycan memarlığında yeni mərhələdir. Səkkizüzlü gövdəsi olan bu incə nisbətli abidənin üz tağçalarının düzbucaqlı səthləri mürəkkəb quruluşlu, iri elementli kərpic girih naxışları ilə örtülmüşdür.\nMemar Əcəmi Naxçıvani öz şah əsərində – Möminə xatun türbəsinin memarlıq dekorunda Yusif Küseyir oğlu türbəsində qoyduğu konsepsiyanı inkişaf etdirərək kərpic girih yaradıcılığını tam zirvəyə qaldırmış, sanki onu yekunlaşdırmışdır. Bu abidədə türbənin nəhəng özülü-gövdəsi başdan-başa kərpic naxış üzlüyünə tutulmuşdur. Onun üzərindəki tağçaların iç səthində ən mürəkkəb quruluşlu və sıx elementli girih kompozisiyaları işlədilmişdir. Tağçaların timpanlarındakı girihlər nisbətən sadə və aydın quruluşludur. Türbənin kərpic bəzəyində dürlü və bənzərsiz çeşidli lentvari həndəsi naxış örnəkləri də vardır.\nMemar Əcəmi yaradıcılığı keçən əsrin ortalarında geniş tədqiqat obyekti olmuş, tarixi və nəzəri baxımdan araşdırılmışdır. Bu dahi memarın əsərlərinin memarlıq bəzəyinə, özəlliklə düzxətli həndəsi naxışları haqqında da müxtəlif müxtəlif az – ya çox dərəcədə öz münasibətlərini bildirmişlər. Ancaq bu naxışları ayrıca və önəmli bir mövzu obyektinə ilk dəfə Qadir Əliyev çevirmişdir.\nQadir Əliyevin tədqiqat mövzusu Agərbaycan memarlığı üçün yeni olub nəzəri xarakter daşıyır və Azərbaycan orta əsr memarlığının korifeylərindən biri olan, əsərləri daha çox tarixi aspektdə araşdırılmış Əcəmi Naxçıvaninin yaradıcılıq konsepsiyasının təməl problemlərinin açılmasına həsr edilmişdir. Bu səbəbdən araşdırılan mövzu aktual olduğu qədər də mürəkkəb və çətindir.\nYaxın və Orta Şərq memarlıq ornamentlərinin araşdırılması və xarakteristikasına, o sıradan düzxətli həndəsi naxışların qurulma prinsiplərinə keçən əsrin otuzuncu illərindən başlayaraq dünyanın müxtəlif ölkələrinin alimləri çoxlu əsərlər həsr etmişdir. Qadir Əliyev bu böyük təcrübəyə arxalanaraq ilk dəfə Naxçıvanın nadir abidələrinin harmoniya və mütənasiblik probleminin açılmasını qarşısına məqsəd qoymuş və buna müəyyən qədər nail olmuşdur. Müəllif Əcəminin yaşadığı dövrəcən memarlıqda harmoniya və bütövlük məsələlərinin təhlilini vermiş, təbiətdə formayaranma və «qızıl bölgü» mütənasiblik qanununun mahiyyətini açıqlamış, Müsəlman Şərqinin harmoniya ideya təliminin formalaşma prosesi və bu təlimin görkəmli nümayəndələrini bəlliləşdirmişdir. Kitabda həndəsi mütənasiblik prinsiplərinin izahına geniş yer verilmiş, ön Asiyanın orta əsr memarlığının, o sıradan Əcəmi Naxçıvaninin yaradıcılığının əsasında yatan həndəsi mütənasiblik konsepsiyasını açıqlamışdır.\nAzərbaycan Səlcuq dövrü memarlıq bəzəyində həlledici yer tutan və bədii mədəniyyətimizin parlaq hadisəsi sayılan həndəsi ornamentlərin qurulması məsələsi üzərində işlərkən Qadir Əliyev tədqiqata çoxlu materiallar cəlb etməklə yanaşı yeni, sanballı nəticələr də əldə etmişdir. Məsələn o, onbir və onüç bucaqlı fiqurların kombinasiyasından yaranan həndəsi ornamentin qurulması yolunu aça bilmişdir.\nƏcəminin yaratdığı memarlıq-məkan quruluşları ilə canlı varlıqların quruluşları arasında struktur eyniliyi olmasını qrafiki yolla açıqlayan müəllif dahi memarın yaradıcılığının elmi-fəlsəfi mahiyyətini və yaşarlılıq səbəbini izah edir, onun hikmətini düzgün olaraq elm ilə sənətin, dərin ensiklopedik biliklə incə duyğunun birliyində görür.\nUzun zaman bizim sənət araşdırmalarında yasaq edilən, dövrün hakim ideologiyasının – İslam dininin bədii yaradıcılığa, o sıradan memarlığa da yönəldici təsir göstərməsi faktı da Qadir Əliyevin kitabında öz gerçək həllini tapmışdır.\nBütün araşdırmalarda olduğu kimi Qadir Əli oğlu Əliyevin kitabanda da bir sıra mübahisəli, elmi dəqiqləşməyə ehtiyacı olan fikirlərin olması təbiidir. Bütövlükdə orta əsr memarlığımızın memarlıq formalarının və həndəsi ornament növlərinin araşdırılmasına həsr olunmuş kitab şəksiz maraq doğurur.\nCəfər Qiyasi\nMemarlıq doktoru,\nAMEA-nın müxbir üzvü\nGİRİŞ\nGenetik kökləri tarixin dərin qatlarına gedib çıxan yeraltı sərdabə və uca yerüstü tutumdan qurulan yığcam planı, vertikal kompozisiyası, dinamik bayır quruluşu ilə seçilən qülləvari türbələr XI - XII yüzillikdə Azərbaycan memarlığında üstün yer tuturdu. Təxminən 850 il bundan əvvəl Orta əsr Müsəlman Şərqinin böyük memarı, Naxçıvan memarlıq məktəbinin nümayəndəsi Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvaninin yaratdığı memarlıq abidələri həmin dövr müsəlman memarlığının inkişafının zirvəsi səviyyəsinə yüksəlmiş, özündən sonrakı memarlığın formalaşmasına həlledici təsir göstərmişdir. Quruluş və formaları harmoniyanın əbədi canlı qanunlarına əsaslanan Əcəmi memarlıq nümunələri öz ilahi gözəlliyinin cazibədar qüvvəsini áu göí äÿ áèçÿ íöìàéèø åòäèrèr.\nYaddan çıxarmaq lazım deyil ki, Əcəmi kimi dühaların yetişməsi zəminsiz ola bilməz. X əsrin sonu XI əsrin əvvəllərində Məlikşah zamanında Azərbaycan Səlcuqların qurduqları qüdrətli bir imperatorluğun tərkibində idi. XII əsrdə isə həmin soydan olan Eldənizlər Azərbaycanda qüdrətli bir dövlət yaratdılar.\nBu dövrdə mədəniyyət və elmin bütün sahələrinin inkişafı üçün əlverişli şərait yaranır, şəhərsalma, memarlıq və eləcə də tətbiqi və təsviri incəsənət xeyli inkişaf edir. Yabançı dil və mədəniyyətlərə məğlub olmayan türklər uzun müddət davam edən iman savaşları ilə böyük ölçüdə yüksək bir mədəniyyət qurmuşdular.\nKlassik dönəm dediyimiz bu dövrdə İslam aləmi çox canlı elm və düşüncə həyatının parlaq olduğu bir dünya idi. İlahi sənəti, bu sənətdəki bəlli gözəllikləri anlamaq, varlığımızın əsasını təşkil edən maddi və mənəvi dəyərlərdəki harmonikliyin, gözəlliyin kamalla, kamalın da gözəlliklə qucaqlaşdığı bir sehr dünyası idi. Bu dövrdə mənbəyini iki ana qaynaqdan:- maddi qaynaq olan elmdən və mənəvi qaynaq olmaqla islamın fəzilət və əxlaq ölçülərindən alan islam mədəniyyəti, əski mədəniyyətlərin yüksək yönlərinin inkişafına səbəb olan ən böyük elm və kəşf üfüqünü açmışdır.\nHəyatın hər sahəsini içinə alan bir həyat nizamı olmaqla özündən əvvəlki mədəniyyətlərin əksinə olaraq insanların yaşadıqları hər dövrdə yüksək səviyyədə rahatlıq və xoşbəxtlik bəxş etmiş ilahi vəhyin gerçəkləşdirdiyi elmi araşdırmalar yeni bir mədəniyyət dünyası ortaya çıxarmışdır. «Tarixi hadisələrin təsiri ilə baş verən qaynayıb-qarışmalar nəticəsində əski mədəniyyətlər yatağı olan» [66. s.5] Azərbaycan bir Şərq İslam məmləkəti olmaq yzrə bu işdə çox mühüm rol oynamışdır. Türk olmaları etibarı ilə azərbaycanlılar orta əsr Müsəlman Şərq intibahı mədəniyyətinə qaynağını türk-islam sintezindən alan əvəzsiz incilər bəxş etmişlər.\nƏcəmi memarlığının təşəkkülü dövründə bu inciləri bəxş edənlərin içərisində Orta əsr Müsəlman Şərqi bədii-estetik, elmi, fəlsəfi fikirlərin dahi nümayəndələri Xəqani Şirvani, Əbülhəsən Bəhmənyar, Şihabəddin Mərağai, Nizami Gəncəvi, Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi, Eynəlqüzat Miynəci və b. müstəsina yer tuturdular. Canlılığını və parlaqlılığını beş əsr qoruyan bu dünya müasir dövrə əvəzsiz miraslar qoyub getmişdir.\nBelə bir şəraitdə özünü arayan türk millətləri XII əsr Azərbaycan intibahının böyük insanını dünyaya bəxş etdi. Əcəmi deyə anılan bu insan istedadını öz dövründə mərkəzi yer tutan harmoniya ideya təliminin əzəli və əbədi qanununa yönəldərək şəkilləndirib, orta əsr Müsəlman Şərqində bir ulduz kimi parlamışdır. Həyat, varlıq və ilahiyyatın bir çox məsələləri haqqında dövrünün fəlsəfi görüşlərinin ifadəçisi olan bu dahi sənətkarın sənətinin mayası əbədiyyətdir.\nGedişatın gerçəklərini düşünən, yaradıcı olan Allahu - təalanın sənətinin incəliklərinə və qüdrət əlamətlərinə görə bilən bu mütəfəkkir bütün hallarda tükənməz bir sevgi ilə Allahı anmışdır. Antik və orta əsr müsəlman Şərq filosoflarının zəngin irsindən bəhrələnib öz sələflərinin təlimlərini inkişaf etdirərək yeni bir sistem yaradan dahi memar, orta əsr Azərbaycan intibahının bu dahi nümayəndəsi Fərabi, İbn Sina, Biruni, Bəhmənyar kimi zamanının ən böyük ensiklopedisti olmuşdur.\nƏcəmi özündən əvvəlki antik və müsəlman filosoflarının mülahizələrini yenidən işləyib memarlıq formaları şəklində şəkilləndirmiş, keyfiyətcə yeni bir zirvəyə qaldırmışdır.\nƏcəmi dövründə zamanın ən böyük enisklopedisti olan dahi filosofların bilik dairəsinə rəngarəng və bir-birindən fərqli fənlər daxil idi. Cəbr və dialektika, həndəsə və sofistika, kimya və ritorika, məntiq və təbiət, astronomiya və stilistika, coğrafiya və astrologiya, tarix və mifologiya və s. Sənətkarın yaradıcılığında bir - birinin içərisinə hopmuş bu müxtəlif ünsürlər bütöv bir şəkildə təzahür etmiş, bu isə orta əsr müsəlman Şərq intibahının nadir incilərinin - memarlıq əsərlərinin meydana çıxması ilə nəticələnmişdir.\nBu şəkillənmə, quruluş, bu var oluş məsələsinin özünü yaxşı düşünüb , idrakımızın və biliyimizin yetdiyi qədər dərk etməyə çalışsaq, bunun nə qədər dərin, müxtəlif elm sahələri ilə əlaqəli olduğunu qətiyyətlə anlarıq. Bəşəriyyətin bilgi və idrak dairəsinə girən elm və fənlərin bu şəkillənmə ilə əlaqəli olduğunu təsvir etdikdən sonra hələ kəşf edilməmiş adları bəlli olmayan neçə gizli elmin bununla əlaqəli olduğunu etiraf edərik. Halbuki \"Bu həqiqi ağıl nəzəri düşüncə ilə bilinməz. Bəlkə bu fənn ilahi kəşf yolu ilə anlaşıla bilər və ruhlarına takılan aləm surətlərinin əsli bundan bəlli olar\"[80. s. 23].\n“İnsanlar üçün bilik hansı səviyyədə olursa olsun, yenə də açılmayan və Allah bilgisinə həvalə edilməsi gərəkən gerçəklərin heç bir zaman tükənməyəcəyini, məhsulların var olacağını bilmək və etiraf etmək bəşər elmi üçün böyük bir olğunluq və insanlığın qayəsi üçün böyük bir xeyir demək olduğu anlaşılır. İlahi elm bütün varlığın üzərində bərqərar olduğu əzəli bir elmdir. Elmin rütbəsi bütün rütbələrin üstündədir. \"Çünki, elm məluma tabedir... Mümkün varlıqlar yoxluqdakı əsilləri üzərində sabitdirlər\" [80. s. 109].\nAraşdırma obyekti seçdiyimiz Əcəmi sənətində göstərdiyimiz kimi elə işarələr var ki, onları uzun-uzadı araşdırdıqdan sonra mənaları sezilməyə, sonra da onların inkişafı ilə gerçək mənaları anlaşılmağa başlayar.\nBu nəhəng simanın yaradıcılığının həqiqi önəmini və mənasını yaxşı düşünsək görərik ki, əsərlərinin mənası haqdır. Haqq olan hər hansı bir şey özünü birbaşa və dolayı yolla göstərir.\nİstər dış, istər iç dünyaya dərindən vaqif olmaq yolu ilə əldə olunan bilik bir sıra dəlillərə əsaslanan nəzəri bilikdən üstündür. Həqiqi elm sahibi olanlar, bütün peyğəmbərlər, böyük alimlər onun birliyinə inanan məşhur filosoflar şahidlik edirlər.\nBu çağda yaşı bilinməyən Eldənizlərin paytaxt şəhərlərindən biri olan Naxçıvan öz tarixinin ən zəngin mərhələsini yaşamış, təkcə Azərbaycanın deyil, yaxın Şərqin məşhur mədəniyyət və memarlıq mərkəzlərindən birinə çevrilmşdir. Orta əsr harmoniya ideya təliminin görkəmli nümayəndələri, enisklopedik bilikli Naxçıvan memarları müxtəlif üsullar yaratmış və tətbiq etmişlər. Həmin dövr elmi və memari biliklərin nəticəsi olan özlərinin təkrarsız biçimi və gözəlliyi ilə elm və incəsənət nümayəndələrinin diqqətini zaman-zaman özünə cəlb edən Əcəmi memarlıq nümunələri haqqında müxtəlif fikirlər bir çox elmi mənbələrdə öz əksini tapmış, müxtəlif elmi baxışların meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Hələ XIX əsrin əvvələrində Naxçıvanda olan fransız səyyahı Düba de-Monpere Möminə xatun türbəsinin kitabələrini Peterburqa göndərmiş, N. Xanıkov, M. Delafua və başqa alim, şərqşünas və səyyahlar abidələr haqqında maraqlı fikirlər söyləmişlər.\nŞərq memarlıq sənətinin şah əsəri olan Möminə xatun türbəsinin ilk ətraflı elmi tədqiqi XIX əsrin sonuna aiddir. 1897-ci ildə Naxçıvana gələn Alman memarı E. Yakobstal abidəni hərtərəfli tədqiq etmişdir. Öz tədqiqatını 1897-ci ildə Almaniyada kitabça şəklində nəşr etdirən Yakobstal bu əsərində Yusif Küseyir oğlu türbəsi haqqında da məlumat vermişdir. Naxçıvan abidələri haqqında hələ o zaman qərb mənbələrində məlumat verilməsi bu abidələri məşhurlaşdırmış, bir çox Şərqşünas və alimlərin diqqətini özünə cəlb etmişdir. 1939-1940-sı illərdə Əcəmi əsərləri bir qrup memar tərəfindən tədqiq edilmişdir. Əcəmi sənətinin öyrənilməsi sahəsində materiallar içərisində L.Bretanitskinin, K. Məmmədzadənin, Ə.V. Salamzadənin,C. Qiyasinin əsərlərini qeyd etmək olar. Uzun illərdən bəri tədqiq edilən qədim və orta əsr harmoniya ideya təlimi materiallarına əsaslanan araşdırma nəticəsində aydın olur ki, Əcəmi memarlıq abidələrinin quruluşları kainat və onun hissələrinin- cansız və canlı təbii varlıqlırın quruluşları ilə eynilik təşkil edir. Biz də kainatın harmonik quruluşu olan, harmoniya nəzəriyyəsinin memarlıq formaları şəklində maddiləşən Əcəmi yaradıcılığının araşdırılmasında bu prinsipə əsaslanmışıq.\nAntik dövrdən başlayaraq harmorniya ideya təliminin böyük nümayəndələri Aristotel, Platon, Evklid, M. Vitruviy, Əl Qəzali, İbn Sina, Əl Fərabi, Əl Xarəzm, Ə. Bəhmənyar, N. Gəncəvi, Y. Sührəvərdi, İbn Haldun, İbn Ərəbi irsindən faydalanmış, son dövrlərdə harmoniyanın müxtəlif problemlərinə həsr edilən çoxsaylı elmi ədəbiyyatlardan geniş istifadə etmişik:\n1. Avropa; G. Veyl, Violle-le-Dyuk , M. Qik , L.Y. Lauer, Massel, L. Karbuzye.\n2. Orta Asiya; N. B. Baklanov, M.S. Bulatov, E. İ. Qaqanov, P. Ş. Zahidov, L. İ. Rempl\n3. Rusiya; İ. Ş. Şevelyev, A. B. Şubnikov, A. K, Konçik.\n4. Türkiyə; D. Tuna, Erol Güngör, Doğan, M. Ərsoy, O. Aslanapa, S. Aydın, E. H. Yazar, M. Xəlil.\n4. Azərbaycan. L. Bretanitski, S. Dadaşov, C. Qiyasi, X. S. Məmmədov, Q. M. Əlizadə, K.M. Məmmədzadə, N. Rzayev. Ə.V, Salamzadə, M. Ə. Rəsulzadə.\n3. İran; Bəxtiyar, Ərdalan. S. H. Nəsir, H. Zəmərşidi.\nTƏBİƏTDƏ VƏ MEMARLIQDA HARMONİYA\n1. Harmoniya və bütövlük\nVarlıqlar içərisində ən şərəfli, ən gözəl və üstün canlı olan, müşahidəsi, iradəsi, dərin zəkası və mükəmməl fiziki quruluşu ilə seçilən insan oğlu minilliklər boyu başdan - başa möcüzəli aləmin dərkinə çalışmış, araşdırmalar aparmış, çoxsaylı fərziyyələr, nəzəriyyələr ortaya çıxarmış, durğun və hərəkətsiz qəbul etdiyi kainatın dinamik və hərəkətli olduğunu anlamış, əlaqəsiz görünən bütün varlıqların əslində bir harmonik qanuna tabe olması nəticəsinə gəlmişdir. Müasir struktur nəzəriyyəsinin əsasını qoymaqla riyaziyyata bir yenilik gətirən M. F. Ramsey kainatda qeyri - mütəşəkkilliyin mümkün olmadığını göstərmiş, sonsuz müxtəlif ədədlər və nöqtələr çoxluğunun yüksək nizamlılıq prinsipinə malik olduğunu riyazi cəhətdən əsaslandırmış, beləliklə müəyyən etmişdir ki, istənilən struktur çox böyük dəqiqliklə yüksək nizamlılığa- harmonik qanunauğunluğa malikdir [56 s. 71].\nBu dünyanın harmoniya adlı əzəli və əbədi bir qanunu mövcuddur. Bütün canlı və cansız, şüurlu və şüursuz varlıqlar bu qanuna - harmoniyanın vahid qanununa tabedir.\nBəşər mədəniyyətinin antik nümunələrinin yaranması ilə başlanan orta əsr Müsəlman Şərqində mərkəzi yer tutan harmoniya ideya təlimi son dövrlər araşdırıcıların diqqətini daha çox cəlb edir. Orta əsrlərdə yaradılan mədəniyyət və incəsənət əsərlərinin harmonik quruluşu bütün dövrlərdə olduğu kimi müasir dövrdə də insanı heyran edir, düşündürür.\nHeraklit göstərir ki, \"harmoniya əkslikdir\". Harmoniya bu ucsuz-bucaqsız kainatın hər yerində hökm sürür, təbiətdə hər şey harmoniya qanunu ilə idarə olunur. Kökü antik şumerlərə və qədim Misirə dayanan harmonik ideya təlimi bəşəriyyətin bütün tarixi ərzində görkəmli mütəfəkkirlərin diqqət mərkəzində olmuş, onlar daim bu mürəkkəb və sirli aləmin harmoniyasının dərkinə çalışmışlar. Qədim Yunan fəlsəfəsinin böyük mütəfəkkirləri Pifaqor, Aristotel, Poliklit fəlsəfəsi bu qanun üzərində qurulmuşdur. Orta əsr Müsəlman Şərqində harmoniya ideya təlimi mərkəzi yer tutmuş, İbn Sina, Əl Biruni, Əl Bağdadi, Əl Xarəzm, o cümlədən Nizami, Bəhmənyar, Nəsirəddin Tusi, Füzuli və b. kimi dahi Şərq ensiklopedistləri tərəfindən inkişaf etdirilərək ən yüksək zirvəyə çatdırılmışdır. \"Göyün və yerin yaradılmısında, gecə ilə gündüzün ardıcıl gəlməsində ağıl sahiblərinə şübhəsiz dəlillər vardır. Onlar ayaq üstə duranda da, oturanda da, yatanda da Allahı anarlar. Göylərin və yerin yaradılmısını düşünərlər\" [63. s. 74].\nHarmoniya üçün ayrı bir elm sahəsi yoxdur. Təbii canlı və cansız varlıqlar, ta qədimdən günümüzə qədər yaradılan mükəmməl memarlıq və incəsənət əsərləri harmoniyanın əbədi canlı qanununa tabedir. Elmi qanunlar həmişə müxtəliflikdə vahidlik axtarıb tapan harmonik prinsiplərdir, tamın harmoniyası- kainatın harmoniyasıdır. Beləliklə, ümumilikdən xüsusiliyə, makroaləmdən mikroaləmə, tamdan onun hissələrinə keçməklə, harmoniyanın təyini və dərki, hissələr arasında əlaqənin təyinindən və dərkindən asılı olur. Deməli biz harmoniyanın dərki üçün əksiliklər cütünün- ümumiliklə xüsusiliyin, mütləqlə nisbiliyin, eyniliklə müxtəlifliyin, müsbətlə mənfinin və s. vahidliyinin anlamına gəlirik: Zira Allah varlıqları və həyatı dəyişim- dönüşüm, gəlişmə-təkamül qanunlarına (gedərək bir nöqtəyə ulaşma) bağlamışdır. Allah hər şeyi cütlər halında yaratmış, dəyişim və dönüşümü, dolayısı ilə təkamülü kainatın işləyişində təməl bir prinsip qılmışdır. \"Kainatın xamuru içində bu zitlərin birliyi ilə sürəkli ətkiləşməsi nəticəsində dəyişimə bağlı təkamül və dinamiki dəngə saxlanılır. Kainatdakı nizam və intizam, ekolocik dəngə, zitlərin birliyi ilə qarşılaşması nəticəsində ortaya çıxır\" [51.s .400].\nMüasir şəraitdə praktiki məsələlərin həlli ilə əlaqədar olaraq elmi fikirlərin diferensiallanması başlamış, təbiətin vahid dərki ayrı-ayrı elm sahələri arasında paylanmış, nəticədə elm məlum uğurlar qazanmışdır.\nQədim yunanlara görə harmoniya vahid tamı təşkil edən müxtəlif hissələrin mürəkkəb, incə, çoxsahəli əlaqəsidir. Tam və onun hissələri arasında əlaqələr müəyyən olduqdan sonra harmoniya dərk oluna bilər. Bu da təbiətin fundamental məsələsi olan əksiliklər cütünün dərkidir ki, bunlar ümumi -xüsusi, mütləq-nisbi, eynilik-müxtəliflik və s. olmaqla üç növə ayrılır. Fiziki kateqoriyalar olan hərəkət və sükunəti də buraya daxil etmək olar. Sükunət- hərəkətin xüsusi halıdır.\nƏksiliklər cütü tərkibinə daxil olan tam və hissələri arasında əlaqə hərəkət və sükunət arasında olan əlaqə kimidir. Bu mənada tam və onun hissələri arasındakı əlaqə mürəkkəb problemdir. Əksiliklərin dərki başlanğıcların, başlanğıcların dərki isə harmoniyanın dərkidir. Fundamental məsələlərin həlli üçün mütləq bu başlanğıca qayıdılır. Bu başlanğıca söykənmədən harmoniya problemi həll edilə bilməz. İstənilən sistemin bütövlüyü və daxili tamlığı konstruktiv olaraq hissələrin dayanıqlığı və tarazlığından asılıdır. Harmoniyanın kateqoriyaları arasındakı əlaqələrin təyini sistemin dayanıqlığının və tarazlığının müəyyən olunması ilə nəticələnir.\nBütövlüyün mahiyyətini açmaq, onun harmoniyasını araşdırmaq üçün araşdırıcının əlində hər şeydən əvvəl təbii silah olmalıdır. İnsan təbiətin hissəsidir. Onun həyat və fəaliyyəti təbiətin idarə olunduğu əbədi və əzəli harmoniya qanunudur, insanın təbii silahı onun özüdür, özünü dərkidir. Harmoniyanın (gözəllik) qanunlarının mənimsənilməsi yaradıcının universal proqramı ilə bu qanunlar əsasında yaranan və özü mikrokosmos olan insanın özünün dərkinə gətirib çıxarır. Dərketmənin də yeganə yolu kainatı idarə edən vahid harmoniya qanunlarının - mütənasiblik, simmetriya, ortaq ölçülülük, həndəsi oxşarlıq qanunlarının mənimsənilməsidir. Bu prinsiplər harmoniyanın riyazi anlayışlarıdır.\nMüasir dövrdə keçmişin ənənəsinə söykənən G. Veyl nəzəriyyəsi araşdırmanın müasir ideya isitqamətini təyin edir. \"Bu istiqamət əsatir yaradıcılığını, dili, musiqini, riyaziləşdirir. Buradan bəşəriyyətin ən dərin və canlı şüur formasının yaranması ilə ifadə edilən harmoniya coşur\" [79. s.340].\nTəbiətşünaslıq və fəlsəfənin tarixi ərzində əksiliklər cütü arasında əlaqələrin izahı problemi daim araşdırıcıların diqqət mərkəzində olmuş, onlar göstərdiyimiz başlanğıca söykənən harmoniya problemini elmi üsullarla izah etməyə çalışmışlar.\nDostları ilə paylaş:",
"XI-XII əsrlər Azərbaycan intibahının çiçəklənməsi dövrüdür. Həmin dövrdə şəhərlər böyüyür, bir-birinin ardınca yeni saraylar, məscid və mədrəsələr inşa edilir, müdafiə və xatirə tikililəri qurulurdu.Sənətkarlıq, elm, incəsənət və poeziya sürətlə inkişaf edirdi. Bu əsrlərdə neçə-neçə görkəmli sənətkarın və alimin yetişməsi də adamı heyrətə salır. Qətran Təbrizi,Bəhmənyar,Xətib Təb-rizi, Nizami Gəncəvi, Xaqani\nŞirvani, Ömər Kafiəddin, Əbubəkr Gəncəvi, Məhsəti Gəncəvi və başqaları həmin dövrdə Azərbaycanın nəinki türk-islam aləminə, həm də dünyaya bəxş etdiyi böyük şəxsiyyətlərdir.\nYalnız Şərqdə deyil, eyni zamanda Qərb dünyasında da yaxşı tanınan bu insanlardan biri, Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvanidir.O, orta əsrlərdə Azərbaycanda yetişmiş və dünya şöhrəti qazanmış memardır. Əcəmi irsi Azərbaycan və Yaxın Şərq ölkələri memarlığına böyük təsir göstərmişdir.\nBelə ki,\nMarağadakı Göy günbəzdə (1196-cı il), Naxçıvan yaxınlığındakı Gülüstan türbəsində(XIII əsr), Qarabağlar, Bərdə və Salmas türbələrində (XIV əsr), türk memarı Sinanın(XVI əsr) İstanbulda ucaltdığı türbələrdə Əcəmi sənətinin ənənələri yaşayır.Əcəmi Naxçıvaninin adı Azərbaycan memarlığının ən görkəmli nümayəndəsi və Naxçıvan memarlıq məktəbinin banisi kimi mədəniyyət tariximizə əbədi həkk olunmuşdur. O, sənət dühası ilə orta əsrlər Azərbaycan memarlığına yeni təkan vermiş, Səlcuqlular dövrü memarlığının sərt üslubuna incəlik və dinamizm bəxş etmiş, Yaxın Şərq memarlığına güclü təsir göstərmişdir. Əcəminin adı həm də Azərbaycan ictimai fikir tarixində şərəfli yer tutur. Əcəmi eyni zamanda dövrünün memarları arasında daha çox fəaliyyətlərinin elmə bəlli olması ilə seçilir. Yüksək sənət əsərləri üzərindəki kitabələrdə özünü \"Əbubəkr oğlu Əcəmi, Naxçıvanlı memar\" adlandıran sənətkar gözəl memarlıq nümunələrində təsviri sənəti və mühəndisliyi memarlıqla ahəngdar və elmi şəkildə birləşdirmişdir.Əcəmi Naxçıvani irsi XII əsr Azərbaycan mədəniyyəti və ictimai fikrindəki intibahın parlaq təzahürlərindəndir. Onun əsərlərindəki zəriflik, əsərlərin həndəsi quruluşu, ornamentlər bədii təfəkkürün ən yüksək məhsuludur. Əcəminin ornamentlərdən ibarət kompozisiyaları bədiiliklə riyazi təfəkkürün üzvi birləşməsinə əsaslanır. \"Əcəmi Naxçıvani memarlıq sənətinin başlıca problemlərindən olan tektonikliyin (arxitektonika) dünya memarlığında az təsadüf edilən parlaq həllini tapmış mühəndis və sənətkar olmuşdur.Onun yüksək mühəndislik qabiliyyəti Qərbi Avropa memarlarından bir əsr əvvəl Mömünə xatun türbəsinin sərdabəsində qurduğu nervürlü tağlar sistemində və\nonun oturacağındakı mürəkkəb ornamentlərin əvvəlcədən hazırlanmış tavalar şəklində tərtibində, Cümə məscidinin nəhəng günbəzində və qoşa minarələrdə özünü göstərir\"(\"Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası\", IV cild, səh.260).\nTanınmış sənətşünas Əbdulvahab Salamzadə onun sənəti haqqında yazır:\"Yaxın Şərqin bir çox irsində onun təsirini izləmək çətin deyil. Onun meydana gətirdiyi nadir arxitektura əsərləri əsrlər keçməsinə baxmayaraq, böyük estetik həzz mənbəyi kimi sənətkar dühasının gücünü əks etdirir. Bu əsərlər sübut edir ki, Əcəminin ölməz irsi, haqlı olaraq, memarlıq sənətinin əbədi nümunələrindən sayılır.\nYenidən doğulmuş bu sənət abidələri belə bir fikrə gəlməyə əsas verir ki,Əcəmi Naxçıvani öz dövründə tayı-bərabəri olmayan sənətkarlardandır. Təsadüfi deyil ki, XIII əsr mənbələri onun \"şeyxül-mühəndis\" (mühəndislərin başçısı) rütbəsi daşıdığından xəbər verir. Hələ Qərb dünyasında arxitektura sənəti anonim səciyyə daşıyan bir dövrdə Əcəmi bir çox memarlıq incilərinin müəllifi kimi bizim qarşımızda parlaq və təkrarolunmaz qurucu simaya malik böyük sənətkar, bədii və mühəndis təfəkkürünün nəhəngi kimi canlanır\".Əcəminin həyat və fəaliyyəti Azərbaycanda Atabəylər dövlətinin hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir. Bu dövlətin böyük şəhərlərindən biri də Naxçıvan idi. Atabəylər dövləti Böyük Atabəy Şəmsəddin Eldənizin dövründə formalaşmış, onun oğlu Nüsrəddin Məhəmməd Cahan Pəhləvanın hakimiyyəti illərində çiçəklənmişdir.Əcəminin irsi Naxçıvanla bağlı olmuşdur. Onun müəllifi olduğu ilk abidə Yusif ibn Küseyir türbəsidir.\nNaxçıvanda yerləşən və el arasında \"Ata baba günbəzi\" adı ilə tanınan bu türbə 1162-ci ildə ucaldılmışdır. Türbənin giriş qapısından soldakı kitabədə memarın adı belə yazılmışdır: \"Bənna Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvaninin əməli\".\nTəkcə Azərbaycanda deyil, bütün İslam aləmində ən hündür və incə kompozisiyalı sənət əsərlərindən sayılan Mömünə xatun türbəsi Əcəminin layihəsi əsasında 1186-cı ildə Naxçıvan şəhərinin qərbində ucaldılmışdır. Elin yaddaşında \"Atabəy günbəzi\" adı ilə qalan bu türbə Atabəy Şəmsəddin Eldənizin arvadı,Məhəmməd Cahan Pəhləvanın anası Mömünə xatunun şərəfinə tikilmişdir. Türbə özünün iri ölçüləri, monumental biçimləri və dinamik silueti ilə böyük memarlıq kompleksidir. Memarlıq prinsiplərinin təkmilləşdirilməsi əsasında ucaldılmış on guşəli Mömünə xatun türbəsi monumental abidədir.\nTarix öz qoynunda Əcəminin həyatı haqqında, onun ölməz əsərlərindən başqa heç nə saxlamayıb. Görünür, dahi memar bunu qabaqcadan gördüyündən öz şah əsəri Mömünə xatun türbəsi üzərində belə yazmışdır: \"Biz gedəriyik. Dünya əbədi qalandır. Biz gedəcəyik, dünya qalacaq. Biz ölərik bu bizdən xatirə qalar. İlahi, bədnəzərdən uzaq elə\". Bəli, o ölməz sənət abidəsi bu gün də yaşayır.Müsəlman Şərqində bir neçə memarlıq abidəsi çox məşhurdur. Onlardan Səmərqəndin və İsfahanın memarlıq komplekslərini, eləcə də, Hindistandakı TacMahalı misal göstərmək olar. Həmin memarlıq komplekslərinin meydana çıxmasından çox-çox qabaqlar dünyanın ən qədim şəhərlərindən olan Naxçıvanda (Bibliyadakı\nrəvayətlərə görə, bu şəhərin əsası Nuh Peyğəmbər tərəfindən qoyulub) Əcəmi Naxçıvaninin layihəsi əsasında, möhtəşəmlikdə onlardan heç də geri qalmayan arxitektura kompleksi ucaldılmışdır. Ehtimal ki, nəhəng bir ərazidə Eldənizlərin sarayı, Cümə məscidi, xatirə abidələri, mədrəsə, karvansara və digər hökumət tikililəri də inşa edilmişdir.\nHəmin tikililərdən dövrümüzə yalnız iki məqbərə gəlib çatsa da, Naxçıvanda saray kompleksinin mövcudluğu XIII əsrdə anonim bir müəllif tərəfindən farsca yazılmış \"Əcaib əd-dünya\" adlı əsərdə də müəyyən dərəcədə təsdiq edilir. Həmin əsərdə bu cümlələri oxumaq olar: \"Naxçıvan Azərbaycanda yüksək bir yerdə salınmış və möhkəmləndirilmiş, əhalisi gur olan iri şəhərdir. Burada çoxlu saraylar, şəhər ətrafı qalalar, malikanələr (köşk) və parad təyinatlı tikililər qurulmuşdur. Şəhərin yaxınlığında daşdan qalalar, qalanın içində isə mədrəsə və məscidlər tikilib. Qalanın içində, həmçinin, gözəl bir bulaq var. Deyilənə görə, dünyada bundan çox məskunlaşmış şəhər yoxdur. Bütün inşaat kirəcdən və bişmiş kərpicdən aparılırdı. Üç və dörd mərtəbəli köşklərin əksər qismi əslində qalalardır. Şəhərin ətrafındakı kəndlər olduqca gözəldir və axar suları var. Çoxlu bağ-bağat salınıb, göz oxşayan çəmənliklər var. Araz çayı şəhərin içindən keçir... Eldənizin mübarək zamanında Naxçıvan\ntamamilə əzəmətli bir görkəm aldı. Burada şah iqamətgahı (\"darül-mülk\") və hökumət binaları (dövlətxanalar) tikildi...\"\nYazılı mənbələrə əsaslansaq, Əcəmi dövründə Naxçıvanda 250 min nəfər əhali yaşayırdı. O vaxtdan dövrümüzə qədər gəlib çıxmış tikililər arasında ən qədimi Yusif ibn Küseyr türbəsidir. Türbənin məzar hissəsi yerin altındadır. Yerüstü qülləvari hissə\npiramida formalıdır və səkkizgüşəli işlənmişdir. Türbənin çölə baxan tərəfi kərpic bloklarla hörülmüş, naxışlarla bəzədilmişdir. Abidənin giriş hissəsində kufi xətti ilə belə yazılıb: \"Bu, şərəfli dinimizin məşhur rəisi, İslamın gözəlliyi, şeyxlər başçısı Hacı Yusif ibn Küseyrin məqbərəsidir. Şəvval ayı yeddinci, əllinci və beş yüzüncü il(557/1162-ci il)\". Türbənin üzərində kufi xətti ilə Qurandan ayələr dekorativ forma ilə\nyazılmışdır. Girişin sol tərəfində memarın adı həkk olunmuşdur: Əcəmi ibn Əbubəkr Naxçıvani\".Azərbaycanda daha gözəl və daha möhtəşəm bir türbə isə Mömünə xatunun şərəfinə salınmış məşhur xatirə abidəsidir. Qeyd edək ki, Mömünə xatun Atabəy Şəmsəddin Eldənizin birinci xanımı olmuşdur və o, Azərbaycan Atabəylər dövlətinin yaranması və möhkəmləndirilməsi üçün çox böyük işlər görmüşdür. O, dünyasını 1175-ci ildə dəyişmişdir. Atabəy Şəmsəddin Eldəniz xəstələnərək vəfat etdiyindən türbənin inşasını başa çatdırmaq ona nəsib olmur. Yarımçıq qalmış türbənin tikintisini onun oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvan davam etdirir. Yaxın Şərqin ən nadir incilərindən olan Mömünə xatun türbəsinin tikintisi 1186-cı ildə başa çatır. Abidəni digər analoji tikililərdən fərqləndirən əsas xüsusiyyət onun yeraltı və yerüstü hissələrdən ibarətolmasıdır. Türbədə Mömünə xatunun məzarı və xatirə abidəsi vardır. Tikili formasına görə kəsik onbucaqlını xatırladır, içərisindəki naxışlar çox gözəldir və olduqca incə işlənmişdir. Orta əsr Şərq memarlığında formalaşmış ənənələrə uyğun olaraq,abidənin divarlarındakı kitabədə Qurandan götürülmüş ayələr həkk olunub.Günümüzdə tanınmış sənətşünasların, demək olar ki, hamısı Mömünə xatun türbəsini Tac-Mahalla müqayisə edirlər. Xatırladaq ki, gözəlliyi ilə hər bir insanı heyrətə gətirən Tac-Mahal sarayını inşa etdirən də Cahan adlı türk hökmdarı, türk oğlu olmuşdur. Tac-Mahal da dövrünün tanınmış hökmdarının xanımının şərəfinə ucaldılmışdır. Bir sözlə, Mömünə xatun türbəsi özündən sonra yeni ölməz sənət əsərlərinin ucaldılması üçün bir ilham mənbəyi olmuşdur.\nMəhz bu amilə diqqət yetirən tanınmış sənətşünas V. M. Alpatov özünün\"Ümumi incəsənət tarixi\" kitabında Mömünə xatun türbəsi haqqında belə yazır: \"Bu cür inkişaf tapmış forma hissiyyatına, bu cür klassik kompozisiya bitkinliyinə və\nkompozisiyanın gerçəkləşdirilməsindəki belə kamilliyə orta əsrlər Avropa arxitekturasında rast gəlinmir. Klassik Şərq ədəbiyyatının ən gözəl nümunələrindən olan Firdovsinin (X-XI əsrlər) \"Şahnaməsi\", Nizami Gəncəvinin (XII əsr) \"Leyli və\nMəcnun\"u kimi ölməz poemalarında olduğu kimi, Naxçıvandakı bu məqbərə də bəşəri mahiyyəti ilə fərqlənir\".\nOnu da deyək ki, İslam dini dünyagörüşünə görə insanların heykəlini qoymaq düzgün hesab edilmir. Buna görə də, o dövrün Şərq memarları heykəli əvəzləmək üçün inşa etdikləri abidələrin möhtəşəmliyini, daxili və xarici gözəlliyini önə\nçəkirdilər. Memarlar bu baxımdan abidənin hündür olmasına xüsusi diqqət yetirirdilər.Yəni abidə nə qədər hündür olurdusa, onu inşa edən memarı bir o qədər şöhrətləndirir və abidə sahibini daha qüdrətli göstərirdi. Mömünə xatun türbəsinin hündür olması da məhz bu amillə bağlıdır. Naxçıvanda memar Əcəmidən yadigar qalan abidələrdən biri də qoşa minarəli piştağıdır. Abidə günümüzə dağılmış halda gəlib çatıb. Amma onun üstündəki incə naxışlar, qismən də olsa, ilkin şəkildədir. Təəssüf ki, abidənin üzərinə həkk olunan \"Memar Əcəmi ibn Əbubəkr Naxçıvaninin əsəridir\" sözləri müxtəlif təsirlərdən pozulub. Bu abidə Mömünə xatun türbəsi ilə yaşıd hesab edilir və ondan bir il sonra inşa edilib. Tikilini fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdən biri, onun qoşa minarəli portal kompozisiya şəklində inşa edilməsidir. Yeri gəlmişkən deyək ki, qoşa minarəli portal formalı abidə ilk dəfə Şərqdə memar Əcəmi tərəfindən inşa edilib. Sonralar Şərqdə memarlar bu formadan geniş istifadə etməklə, bu sənətə yeni nəfəs, yeni istiqamət və yeni ruh gətiriblər. Əcəminin müəllifi olduğu digər ölməz sənət incisi nəhəng Cümə məscidi hesab edilir. Bu məscid onun sənət fantaziyasının ən parlaq nümunələrindəndir. Məşhur sənətşünas V. Engelqart XIX əsrin ortalarında Cümə məscidi haqqında \"Qafqaz\"qəzetində yazıb: \"Bu, yonulmuş daşlardan tikilmiş və tağları olan nəhəng bir binadır. İçəridə hələ də gözəl relyefli oymaların izləri qalmaqdadır. Məscidin bir hissəsi artıq dağılıb, o biri hissəsi isə dağılmaq üzrədir. Məsciddən 50 sajın aralıda hündürlüyü 20sajına çatan qoşa minarəli darvaza yerləşir. Darvaza da həmin kompleksə daxildir.\nƏvvəllər məscidlə darvazanın arasındakı yerdə müxtəlif tikililər olub, ancaq indi onlar yoxdur və adama elə gəlir ki, darvaza bir qədər yaxındakı tənha qalaya aiddir\".Güman edilir ki, Cümə məscidi də o dövrün memarlıq ənənələrinə uyğun gələn mədrəsələr və karvansaralardan ibarət vahid bir kompleks olub.Əcəminin irsində şah əsərlərdən biri də Yusif ibn Küseyr türbəsidir. Bu abidə yuxarıda qeyd edildiyi kimi, xalq arasında \"Atababa günbəzi\" adı ilə tanınır.Günümüzə yarı dağılmış vəziyyətdə gəlib çatan bu sənət əsəri ötən əsrin ortalarında\nyenidən bərpa edilib. Yusif ibn Küseyr abidəsi də Mömünə xatun türbəsində olduğu kimi, yeraltı və yerüstü hissələrdən ibarətdir. Divarlarının qalınlığı 80 santimetrdir. Türbənin\nsəkkizbucaqlı gövdəsi daxildən və xaricdən günbəzlər şəklindədir. Qeyd edək ki, Şərq memarlıq tarixində ikiqat günbəzli memarlıq abidələrinə az hallarda təsadüf edilir.\nXaricdəki günbəz piramida formalı kərpiclə qurulub. Daxildəki günbəz isə çatmatağ formasındadır. Ümumiyyətlə, belə bir inşa üslubu Əcəmi irsinə xas olan cəhətdir.\nTürbənin naxışları da özünəməxsus şəkildə işlənib. Belə ki, naxışlar bir-birini tamamlayan həndəsi ornamentlərdən ibarətdir. Kiçik kərpiclərdən hazırlanan ornamentlər o dövrdə tikintidə istifadə edilən xüsusi inşaat məhlulu ilə tavalar şəklində birləşdirilib. Amma türbənin digər tərəfi, xüsusilə, qərbə baxan üzü fərqli formada quraşdırılıb. Girişindəki qapı çatmatağ formasındadır. Giriş qapısının ətrafı haşiyələr şəklində olan çıxıntılarla birləşdirilərək baştağ portal şəkli almışdır. Türbənin Əcəmiyə verilən xüsusi sifarişlə inşa edildiyi şübhə doğurmur.Abidənin xarici görkəmi insanda olduqca xoş təəssürat oyadır. Türbəyə xaricdən baxanda adama elə gəlir ki, türbə günümüz üçün də xarakterik olan xüsusi karkaslardan və dekorativ materiallardan inşa edilib. Tikiliyə dekorativ forma\nverilməsi məqsədilə müxtəlif şəkilli (üçbucaqlı, altıbucaqlı, rombşəkilli) kiçik kərpiclərdən istifadə edilib.\nYusif ibn Küseyr türbəsi o dövr üçün bir elə də böyük və möhtəşəm sayılmayıb. Onun həcmi kiçikdir. Buna səbəb, ola bilsin ki, abidənin Əcəminin irsinin ilk illərində inşa edilməsi ilə bağlıdır. Türbənin bəzəkləri də digər abidələrlə müqayisədə sadədir. Bununla belə, abidə o qədər incə üslubda inşa edilib ki, ona baxanda istər-istəməz orta əsr memarlığının səviyyəsindən heyrətə gəlirsən. Bu baxımdan, türbə çox qiymətli sənət incilərindən biri hesab edilir və incəsənət tariximizdə seçilən abidələrdəndir.\nMarağadakı Göy günbəzdə (1196-cı il), Naxçıvan yaxınlığındakı Gülüstan türbəsində(XIII əsr), Qarabağlar, Bərdə və Salmas türbələrində (XIV əsr), türk memarı Sinanın(XVI əsr) İstanbulda ucaltdığı türbələrdə Əcəmi sənətinin ənənələri yaşayır.Əcəmi Naxçıvaninin adı Azərbaycan memarlığının ən görkəmli nümayəndəsi və Naxçıvan memarlıq məktəbinin banisi kimi mədəniyyət tariximizə əbədi həkk olunmuşdur. O, sənət dühası ilə orta əsrlər Azərbaycan memarlığına yeni təkan vermiş, Səlcuqlular dövrü memarlığının sərt üslubuna incəlik və dinamizm bəxş etmiş, Yaxın Şərq memarlığına güclü təsir göstərmişdir. Əcəminin adı həm də Azərbaycan ictimai fikir tarixində şərəfli yer tutur. Əcəmi eyni zamanda dövrünün memarları arasında daha çox fəaliyyətlərinin elmə bəlli olması ilə seçilir. Yüksək sənət əsərləri üzərindəki kitabələrdə özünü \"Əbubəkr oğlu Əcəmi, Naxçıvanlı memar\" adlandıran sənətkar gözəl memarlıq nümunələrində təsviri sənəti və mühəndisliyi memarlıqla ahəngdar və elmi şəkildə birləşdirmişdir.Əcəmi Naxçıvani irsi XII əsr Azərbaycan mədəniyyəti və ictimai fikrindəki intibahın parlaq təzahürlərindəndir. Onun əsərlərindəki zəriflik, əsərlərin həndəsi quruluşu, ornamentlər bədii təfəkkürün ən yüksək məhsuludur. Əcəminin ornamentlərdən ibarət kompozisiyaları bədiiliklə riyazi təfəkkürün üzvi birləşməsinə əsaslanır. \"Əcəmi Naxçıvani memarlıq sənətinin başlıca problemlərindən olan tektonikliyin (arxitektonika) dünya memarlığında az təsadüf edilən parlaq həllini tapmış mühəndis və sənətkar olmuşdur.Onun yüksək mühəndislik qabiliyyəti Qərbi Avropa memarlarından bir əsr əvvəl Mömünə xatun türbəsinin sərdabəsində qurduğu nervürlü tağlar sistemində və\nonun oturacağındakı mürəkkəb ornamentlərin əvvəlcədən hazırlanmış tavalar şəklində tərtibində, Cümə məscidinin nəhəng günbəzində və qoşa minarələrdə özünü göstərir\"(\"Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası\", IV cild, səh.260).\nTanınmış sənətşünas Əbdulvahab Salamzadə onun sənəti haqqında yazır:\"Yaxın Şərqin bir çox irsində onun təsirini izləmək çətin deyil. Onun meydana gətirdiyi nadir arxitektura əsərləri əsrlər keçməsinə baxmayaraq, böyük estetik həzz mənbəyi kimi sənətkar dühasının gücünü əks etdirir. Bu əsərlər sübut edir ki, Əcəminin ölməz irsi, haqlı olaraq, memarlıq sənətinin əbədi nümunələrindən sayılır.\nYenidən doğulmuş bu sənət abidələri belə bir fikrə gəlməyə əsas verir ki,Əcəmi Naxçıvani öz dövründə tayı-bərabəri olmayan sənətkarlardandır. Təsadüfi deyil ki, XIII əsr mənbələri onun \"şeyxül-mühəndis\" (mühəndislərin başçısı) rütbəsi daşıdığından xəbər verir. Hələ Qərb dünyasında arxitektura sənəti anonim səciyyə daşıyan bir dövrdə Əcəmi bir çox memarlıq incilərinin müəllifi kimi bizim qarşımızda parlaq və təkrarolunmaz qurucu simaya malik böyük sənətkar, bədii və mühəndis təfəkkürünün nəhəngi kimi canlanır\".Əcəminin həyat və fəaliyyəti Azərbaycanda Atabəylər dövlətinin hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir. Bu dövlətin böyük şəhərlərindən biri də Naxçıvan idi. Atabəylər dövləti Böyük Atabəy Şəmsəddin Eldənizin dövründə formalaşmış, onun oğlu Nüsrəddin Məhəmməd Cahan Pəhləvanın hakimiyyəti illərində çiçəklənmişdir.Əcəminin irsi Naxçıvanla bağlı olmuşdur. Onun müəllifi olduğu ilk abidə Yusif ibn Küseyir türbəsidir.\nNaxçıvanda yerləşən və el arasında \"Ata baba günbəzi\" adı ilə tanınan bu türbə 1162-ci ildə ucaldılmışdır. Türbənin giriş qapısından soldakı kitabədə memarın adı belə yazılmışdır: \"Bənna Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvaninin əməli\".\nTəkcə Azərbaycanda deyil, bütün İslam aləmində ən hündür və incə kompozisiyalı sənət əsərlərindən sayılan Mömünə xatun türbəsi Əcəminin layihəsi əsasında 1186-cı ildə Naxçıvan şəhərinin qərbində ucaldılmışdır. Elin yaddaşında \"Atabəy günbəzi\" adı ilə qalan bu türbə Atabəy Şəmsəddin Eldənizin arvadı,Məhəmməd Cahan Pəhləvanın anası Mömünə xatunun şərəfinə tikilmişdir. Türbə özünün iri ölçüləri, monumental biçimləri və dinamik silueti ilə böyük memarlıq kompleksidir. Memarlıq prinsiplərinin təkmilləşdirilməsi əsasında ucaldılmış on guşəli Mömünə xatun türbəsi monumental abidədir.\nTarix öz qoynunda Əcəminin həyatı haqqında, onun ölməz əsərlərindən başqa heç nə saxlamayıb. Görünür, dahi memar bunu qabaqcadan gördüyündən öz şah əsəri Mömünə xatun türbəsi üzərində belə yazmışdır: \"Biz gedəriyik. Dünya əbədi qalandır. Biz gedəcəyik, dünya qalacaq. Biz ölərik bu bizdən xatirə qalar. İlahi, bədnəzərdən uzaq elə\". Bəli, o ölməz sənət abidəsi bu gün də yaşayır.Müsəlman Şərqində bir neçə memarlıq abidəsi çox məşhurdur. Onlardan Səmərqəndin və İsfahanın memarlıq komplekslərini, eləcə də, Hindistandakı TacMahalı misal göstərmək olar. Həmin memarlıq komplekslərinin meydana çıxmasından çox-çox qabaqlar dünyanın ən qədim şəhərlərindən olan Naxçıvanda (Bibliyadakı\nrəvayətlərə görə, bu şəhərin əsası Nuh Peyğəmbər tərəfindən qoyulub) Əcəmi Naxçıvaninin layihəsi əsasında, möhtəşəmlikdə onlardan heç də geri qalmayan arxitektura kompleksi ucaldılmışdır. Ehtimal ki, nəhəng bir ərazidə Eldənizlərin sarayı, Cümə məscidi, xatirə abidələri, mədrəsə, karvansara və digər hökumət tikililəri də inşa edilmişdir.\nHəmin tikililərdən dövrümüzə yalnız iki məqbərə gəlib çatsa da, Naxçıvanda saray kompleksinin mövcudluğu XIII əsrdə anonim bir müəllif tərəfindən farsca yazılmış \"Əcaib əd-dünya\" adlı əsərdə də müəyyən dərəcədə təsdiq edilir. Həmin əsərdə bu cümlələri oxumaq olar: \"Naxçıvan Azərbaycanda yüksək bir yerdə salınmış və möhkəmləndirilmiş, əhalisi gur olan iri şəhərdir. Burada çoxlu saraylar, şəhər ətrafı qalalar, malikanələr (köşk) və parad təyinatlı tikililər qurulmuşdur. Şəhərin yaxınlığında daşdan qalalar, qalanın içində isə mədrəsə və məscidlər tikilib. Qalanın içində, həmçinin, gözəl bir bulaq var. Deyilənə görə, dünyada bundan çox məskunlaşmış şəhər yoxdur. Bütün inşaat kirəcdən və bişmiş kərpicdən aparılırdı. Üç və dörd mərtəbəli köşklərin əksər qismi əslində qalalardır. Şəhərin ətrafındakı kəndlər olduqca gözəldir və axar suları var. Çoxlu bağ-bağat salınıb, göz oxşayan çəmənliklər var. Araz çayı şəhərin içindən keçir... Eldənizin mübarək zamanında Naxçıvan\ntamamilə əzəmətli bir görkəm aldı. Burada şah iqamətgahı (\"darül-mülk\") və hökumət binaları (dövlətxanalar) tikildi...\"\nYazılı mənbələrə əsaslansaq, Əcəmi dövründə Naxçıvanda 250 min nəfər əhali yaşayırdı. O vaxtdan dövrümüzə qədər gəlib çıxmış tikililər arasında ən qədimi Yusif ibn Küseyr türbəsidir. Türbənin məzar hissəsi yerin altındadır. Yerüstü qülləvari hissə\npiramida formalıdır və səkkizgüşəli işlənmişdir. Türbənin çölə baxan tərəfi kərpic bloklarla hörülmüş, naxışlarla bəzədilmişdir. Abidənin giriş hissəsində kufi xətti ilə belə yazılıb: \"Bu, şərəfli dinimizin məşhur rəisi, İslamın gözəlliyi, şeyxlər başçısı Hacı Yusif ibn Küseyrin məqbərəsidir. Şəvval ayı yeddinci, əllinci və beş yüzüncü il(557/1162-ci il)\". Türbənin üzərində kufi xətti ilə Qurandan ayələr dekorativ forma ilə\nyazılmışdır. Girişin sol tərəfində memarın adı həkk olunmuşdur: Əcəmi ibn Əbubəkr Naxçıvani\".Azərbaycanda daha gözəl və daha möhtəşəm bir türbə isə Mömünə xatunun şərəfinə salınmış məşhur xatirə abidəsidir. Qeyd edək ki, Mömünə xatun Atabəy Şəmsəddin Eldənizin birinci xanımı olmuşdur və o, Azərbaycan Atabəylər dövlətinin yaranması və möhkəmləndirilməsi üçün çox böyük işlər görmüşdür. O, dünyasını 1175-ci ildə dəyişmişdir. Atabəy Şəmsəddin Eldəniz xəstələnərək vəfat etdiyindən türbənin inşasını başa çatdırmaq ona nəsib olmur. Yarımçıq qalmış türbənin tikintisini onun oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvan davam etdirir. Yaxın Şərqin ən nadir incilərindən olan Mömünə xatun türbəsinin tikintisi 1186-cı ildə başa çatır. Abidəni digər analoji tikililərdən fərqləndirən əsas xüsusiyyət onun yeraltı və yerüstü hissələrdən ibarətolmasıdır. Türbədə Mömünə xatunun məzarı və xatirə abidəsi vardır. Tikili formasına görə kəsik onbucaqlını xatırladır, içərisindəki naxışlar çox gözəldir və olduqca incə işlənmişdir. Orta əsr Şərq memarlığında formalaşmış ənənələrə uyğun olaraq,abidənin divarlarındakı kitabədə Qurandan götürülmüş ayələr həkk olunub.Günümüzdə tanınmış sənətşünasların, demək olar ki, hamısı Mömünə xatun türbəsini Tac-Mahalla müqayisə edirlər. Xatırladaq ki, gözəlliyi ilə hər bir insanı heyrətə gətirən Tac-Mahal sarayını inşa etdirən də Cahan adlı türk hökmdarı, türk oğlu olmuşdur. Tac-Mahal da dövrünün tanınmış hökmdarının xanımının şərəfinə ucaldılmışdır. Bir sözlə, Mömünə xatun türbəsi özündən sonra yeni ölməz sənət əsərlərinin ucaldılması üçün bir ilham mənbəyi olmuşdur.\nMəhz bu amilə diqqət yetirən tanınmış sənətşünas V. M. Alpatov özünün\"Ümumi incəsənət tarixi\" kitabında Mömünə xatun türbəsi haqqında belə yazır: \"Bu cür inkişaf tapmış forma hissiyyatına, bu cür klassik kompozisiya bitkinliyinə və\nkompozisiyanın gerçəkləşdirilməsindəki belə kamilliyə orta əsrlər Avropa arxitekturasında rast gəlinmir. Klassik Şərq ədəbiyyatının ən gözəl nümunələrindən olan Firdovsinin (X-XI əsrlər) \"Şahnaməsi\", Nizami Gəncəvinin (XII əsr) \"Leyli və\nMəcnun\"u kimi ölməz poemalarında olduğu kimi, Naxçıvandakı bu məqbərə də bəşəri mahiyyəti ilə fərqlənir\".\nOnu da deyək ki, İslam dini dünyagörüşünə görə insanların heykəlini qoymaq düzgün hesab edilmir. Buna görə də, o dövrün Şərq memarları heykəli əvəzləmək üçün inşa etdikləri abidələrin möhtəşəmliyini, daxili və xarici gözəlliyini önə\nçəkirdilər. Memarlar bu baxımdan abidənin hündür olmasına xüsusi diqqət yetirirdilər.Yəni abidə nə qədər hündür olurdusa, onu inşa edən memarı bir o qədər şöhrətləndirir və abidə sahibini daha qüdrətli göstərirdi. Mömünə xatun türbəsinin hündür olması da məhz bu amillə bağlıdır. Naxçıvanda memar Əcəmidən yadigar qalan abidələrdən biri də qoşa minarəli piştağıdır. Abidə günümüzə dağılmış halda gəlib çatıb. Amma onun üstündəki incə naxışlar, qismən də olsa, ilkin şəkildədir. Təəssüf ki, abidənin üzərinə həkk olunan \"Memar Əcəmi ibn Əbubəkr Naxçıvaninin əsəridir\" sözləri müxtəlif təsirlərdən pozulub. Bu abidə Mömünə xatun türbəsi ilə yaşıd hesab edilir və ondan bir il sonra inşa edilib. Tikilini fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdən biri, onun qoşa minarəli portal kompozisiya şəklində inşa edilməsidir. Yeri gəlmişkən deyək ki, qoşa minarəli portal formalı abidə ilk dəfə Şərqdə memar Əcəmi tərəfindən inşa edilib. Sonralar Şərqdə memarlar bu formadan geniş istifadə etməklə, bu sənətə yeni nəfəs, yeni istiqamət və yeni ruh gətiriblər. Əcəminin müəllifi olduğu digər ölməz sənət incisi nəhəng Cümə məscidi hesab edilir. Bu məscid onun sənət fantaziyasının ən parlaq nümunələrindəndir. Məşhur sənətşünas V. Engelqart XIX əsrin ortalarında Cümə məscidi haqqında \"Qafqaz\"qəzetində yazıb: \"Bu, yonulmuş daşlardan tikilmiş və tağları olan nəhəng bir binadır. İçəridə hələ də gözəl relyefli oymaların izləri qalmaqdadır. Məscidin bir hissəsi artıq dağılıb, o biri hissəsi isə dağılmaq üzrədir. Məsciddən 50 sajın aralıda hündürlüyü 20sajına çatan qoşa minarəli darvaza yerləşir. Darvaza da həmin kompleksə daxildir.\nƏvvəllər məscidlə darvazanın arasındakı yerdə müxtəlif tikililər olub, ancaq indi onlar yoxdur və adama elə gəlir ki, darvaza bir qədər yaxındakı tənha qalaya aiddir\".Güman edilir ki, Cümə məscidi də o dövrün memarlıq ənənələrinə uyğun gələn mədrəsələr və karvansaralardan ibarət vahid bir kompleks olub.Əcəminin irsində şah əsərlərdən biri də Yusif ibn Küseyr türbəsidir. Bu abidə yuxarıda qeyd edildiyi kimi, xalq arasında \"Atababa günbəzi\" adı ilə tanınır.Günümüzə yarı dağılmış vəziyyətdə gəlib çatan bu sənət əsəri ötən əsrin ortalarında\nyenidən bərpa edilib. Yusif ibn Küseyr abidəsi də Mömünə xatun türbəsində olduğu kimi, yeraltı və yerüstü hissələrdən ibarətdir. Divarlarının qalınlığı 80 santimetrdir. Türbənin\nsəkkizbucaqlı gövdəsi daxildən və xaricdən günbəzlər şəklindədir. Qeyd edək ki, Şərq memarlıq tarixində ikiqat günbəzli memarlıq abidələrinə az hallarda təsadüf edilir.\nXaricdəki günbəz piramida formalı kərpiclə qurulub. Daxildəki günbəz isə çatmatağ formasındadır. Ümumiyyətlə, belə bir inşa üslubu Əcəmi irsinə xas olan cəhətdir.\nTürbənin naxışları da özünəməxsus şəkildə işlənib. Belə ki, naxışlar bir-birini tamamlayan həndəsi ornamentlərdən ibarətdir. Kiçik kərpiclərdən hazırlanan ornamentlər o dövrdə tikintidə istifadə edilən xüsusi inşaat məhlulu ilə tavalar şəklində birləşdirilib. Amma türbənin digər tərəfi, xüsusilə, qərbə baxan üzü fərqli formada quraşdırılıb. Girişindəki qapı çatmatağ formasındadır. Giriş qapısının ətrafı haşiyələr şəklində olan çıxıntılarla birləşdirilərək baştağ portal şəkli almışdır. Türbənin Əcəmiyə verilən xüsusi sifarişlə inşa edildiyi şübhə doğurmur.Abidənin xarici görkəmi insanda olduqca xoş təəssürat oyadır. Türbəyə xaricdən baxanda adama elə gəlir ki, türbə günümüz üçün də xarakterik olan xüsusi karkaslardan və dekorativ materiallardan inşa edilib. Tikiliyə dekorativ forma\nverilməsi məqsədilə müxtəlif şəkilli (üçbucaqlı, altıbucaqlı, rombşəkilli) kiçik kərpiclərdən istifadə edilib.\nYusif ibn Küseyr türbəsi o dövr üçün bir elə də böyük və möhtəşəm sayılmayıb. Onun həcmi kiçikdir. Buna səbəb, ola bilsin ki, abidənin Əcəminin irsinin ilk illərində inşa edilməsi ilə bağlıdır. Türbənin bəzəkləri də digər abidələrlə müqayisədə sadədir. Bununla belə, abidə o qədər incə üslubda inşa edilib ki, ona baxanda istər-istəməz orta əsr memarlığının səviyyəsindən heyrətə gəlirsən. Bu baxımdan, türbə çox qiymətli sənət incilərindən biri hesab edilir və incəsənət tariximizdə seçilən abidələrdəndir.\n\"Tariximizdə iz qoyanlar \" kitabından.",
"|\nBaş səhifə\n» MEMARLIQ\n» Memarlar\n|\nMemarlar\nƏcəmi Naxçıvani (XII əsrin 20-ci illəri – XII əsrin sonu)\nƏcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvani Azərbaycan memarlığının görkəmli nümayəndəsi, Naxçıvan memarlıq məktəbinin banisidir. Yaratdığı abidələrin üzərindəki kitabələrdə özünü \"Əbubəkr oğlu Əcəmi, Naxçıvanlı memar\" adlandıran sənətkarın təsviri sənəti, mühəndisliyi memarlıqla sintetik şəkildə birləşdirdiyi aydın görünür. Şərqin böyük dühaları ona \"Şeyxül-mühəndis\" (mühəndislərin başçısı) fəxri adı vermişdilər.\nƏcəminin yaradıcılığı XII əsrdə qüdrətli Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin paytaxtı Naxçıvanla bağlı olmuşdur. Əcəminin yaratdığı ilk məlum abidə Yusif ibn Küseyir türbəsidir. Naxçıvan şəhərinin mərkəzində yerləşən və el arasında \"Atababa günbəzi\" adı ilə tanınan bu türbə 1162-ci ildə tikilmişdir. Təkcə Azərbaycanda deyil, islam aləmində ən hündür və incə kompozisiyalı türbələrindən sayılan Mömünə xatun türbəsini Əcəmi 1186-cı ildə Naxçıvanın qərb hissəsində ucaltmışdır.\nƏmirəddin Məsud Naxçıvani (XII əsr)\nNaxçıvan memarlıq məktəbinin nümayəndələrindəndir. Naxçıvanda Eldənizlər sarayında yaşamışdır. Əcəmi memarlıq üslubunun davamçısı оlmuş, dini və xatirə memarlığı ilə yanaşı, ictimai binaların inşasında və bəzədilməsində də iştirak etmişdir. Müasiri Nizami Gəncəvi kimi Əmirəddin Məsud Naxçıvani də ulduzların Yerdə baş verən hadisələrə müdaxiləsi barədə saray münəccimlərinin fikirlərini qəbul etməmiş, оnlar atəbəyi guya 40 gəz (42 m) tоrpağı sоvurub aparacaq qasırğa qоpacağına inandırmağa cəhd göstərərkən buna etirazını bildirmişdir. Təkzibində haqlı оlan Ə.M.N. bunu şeirlə də ifadə etmişdir. Bu barədə “Əcaib əl-buldan” əsərində bəhs оlunur\nƏhməd ibn Əyyub əl Hafiz Naxçıvani Naxçıvanın memarlıq məktəbi üslubunda abidə və tikililər yaradaraq Naxçıvanın memarlığının inkişafında mühüm rol oynamışdır. Bərdədəki kərpicdən hazırlanmış minarəli məqbərə (1322) və Baba məqbərəsinin (XIV əsr) memarı Əhməd ibn Əyyub əl Hafiz hesab edilir.\nQasım bəy Hacıbababəyov (1812-1874)\nParapet bağı (Fəvvarələr bağı), Nizami muzeyi (1860), \"Araz\" kinoteatrı kompleksi, Sahil (1860-1861), Sisiyanov parkı (1860), Vorontsov küçəsi 1-də yaşayış binası, (1870), Əyri (Krivaya) küçəsindəki yaşayış binaları (1870) Qasım bəy Hacıbababəyovun əl işləridir\nSəfixan Qarabaği (1817-1910)\nMikayıl Hüseynov (1905-1989)\nMikayıl Ələskər oğlu Hüseynovun layihələri əsasında Bakıda, Gəncədə, Naxçıvanda, Şəkidə və digər bölgələrdə mədəni-məişət binaları tikilmişdir.\nDavud Axundov (1918-)\nDövlət mükafatı laureatı, Beynəlxalq Şərq Akademiyasının fəxri üzvü olan Davud Axundov Bakıda, Sumqayıtda, Ağdamda, Mingəçevirdə və digər şəhərlərdə bir sıra yaşayış binalarının müəllifidir.\nDavud Axundov islama qədərki və ondan sonrakı dövrün memarlıq abidələri ilə bağlı elmi araşdırmalar aparıb.\nAbbas Ələsgərov (1937)\nAzərbaycan Memarlar İttifaqı İdarə heyətinin sədri, Azərbaycanın Əməkdar memarı. O, “Bakıdövlətlayihə\" institutuna rəhbərlik edərkən, Günəşli, Qanlıgöl, Yeni Yasamal, Əhmədli, Sahil, Badamdar, Lökbatan yaşayış rayonlarının, ÇXR səfirliyi binasının, Milli Parkın baş planının, Milli Məclis deputatları üçün yaşayış evinin layihələrinə və s. başçılıq etmişdir. Bakı şəhəri Baş Planının müəlliflərindən biridir.\nGülçöhrə Məmmədova (1953)\nElmi fəaliyyətlə də məşğul olan G. Məmmədova bir çox beynəlxalq elmi konfranslarda məruzələrlə çıxış etmiş və bir sıra beynəlxalq layihələrə rəhbərlik etmişdir. O, Beynəlxalq Elmlər Akademiyası Şərqi Avropa bölməsinin və Şərq ölkələri Beynəlxalq memarlıq Akademiyasının həqiqi üzvüdür. Şəki rayonunda Kiş məbədinin, Qəbələ rayonunda Nic məbədinin, Qax rayonunda Qum bazilikasının bərpası, Bakıda \"Şərq\" MTK-nın 16 mərtəbəli yaşayış binası G. H. Məmmədovanın layihələri əsasında həyata keçirilmişdir.\nRizvan Qarabağlı (1956)\nRizvan Sarı oğlu Qarabağlı Azərbaycan Memarlar İttifaqının üzvüdür. Onun işlədiyi layihələr əsasında Füzuli rayonu ərazisində \"Şəhidlər xatirəsinə abidə\" kompleksi, \"Heydər parkı\", Xırdalan şəhərinin məzarlığında \"Seyid Əşrəf məqbərə-məscid memarlıq kompleksi\", eləcə də müxtəlif yerlərdə bir çox yaşayış binaları inşa olunub."
] |
[
"http://genderi.org/memar-ecemi-naxcivani-yaradiciliginda-ahengdarliq.html",
"http://tarixklubu.blogspot.com/2012/12/cmi-naxcivani.html",
"http://www.azerbaijans.com/content_926_az.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q1880548--Mətbəx-1
| 1 |
Lənkəran
|
Lənkəran — Azərbaycan Respublikasının ən böyük və qədim şəhərlərindən biri, cənub bölgəsinin ən böyük şəhərdir. Cənub mirvarisi sayılır. 28 iyul 1971-ci ildən respublika tabeli şəhərdir. Azərbaycanın qədim şəhərlərindən olan Lənkəran şəhəri 38 şimal, 40 şərq en dairəsinin kəsişdiyi, Xəzər dənizinin cənub-qərb sahilində, Lənkərançayın Xəzər dənizinə töküldüyü yerdə yerləşir. Rütubətli subtorpik iqlim, qışın sərt keçməməsi, quru və qızmar yay günləri, yağışlı payız fəsli bu regionun zəngin flora və faunasını şərtləndirmişdir. Lənkərançay, Veravul, Qumbaşı, Boladi, çayları yazda və payızda əsasən yağış suları hesabına daşır, yayda isə sakitləşir və nəzərə çarpacaq dərəcədə dayazlaşırlar. Buna görə də bu ərazidə kənd təsərrüfatı bitkilərinin suvarılması məqsədilə Xanbulançay su anbarı yaradılmışdır.
Ərazisinin sahəsi 21.435 hektar olan Hirkan qoruğu da bu rayonda yerləşir. 2004-cü ildə həmin qoruq Hirkan Milli Parkina çevrilmişdir. Milli park Astarahttps://en.wikipedia.org/wiki/Astara_District və Lənkəran rayonlarının ərazisinin bir hissəsini tutur. Kiçik Qızılağac yasaqlığı (sahəsi 10,7 min hektar) 1978-ci ildə kiçik Qızılağac körfəzində qışlayan, köçəri su, bataqlıq və suətrafı sahədə yaşayan, o cümlədən nadir və məhv olmaq həddində olan quşların mühafizə edilməsi və onların baş sayının bərpa olunması məqsədilə yaradılmışdır. Bu yasaqlıq bilavasitə Qızılağac qoruğu ilə həmsərhəddir.Lənkəran rayonunun inzibati mərkəzi Lənkəran şəhəridir. Əhalinin sayı 193.700 nəfər, Bakıdan məsafsi 268 km-dir.Şəhərin ilkin adı “Ləngərkünan” olmuşdur. Bu sözün mənası lövbərli dayanacaq, yəni liman deməkdir.Lənkərandakı tarixi memarlıq abidələrindən indiyədək salamat qalanlar orijinal fasad naxışları ilə diqqəti cəlb edən Xan evi, Kiçik qala məscidi, Güldəstə minarəsi və qədim Hacı Mirzə hamamıdır. Şəhərdəki tarix muzeyinə baş çəksəniz bu diyarın tarixi ilə tanış ola bilərsiniz. Muzeyin özünün binası da memarlıq baxımından çox maraqlıdır. Şəhərdə dekorativ-tətbiqi sənət emalatxanaları çoxdur. Orada çılışanlar ağac, daş və metal üzərində oyma sənəti ilə məşğul olur. Lənkəranın ətrafındakı memarlıq və tarix abidələrindən bir qismi zəmanəmizə qədər salamat qalmışdır: Yuxarı Nüvədi kəndindəki Əbirlər qülləsi, Şıxakaran kəndindəki Şeyx Zahid qülləsi, Lənkərandan bir qədər qərb tərəfdə isə qədim Balabur qalasının xarabaları qalmışdır. Bu qalanın tikintisində inşaat materiallarının çox maraqlı bir qarışığından – bişmiş qırmızı kərpicdən və çay daşından istifadə edilmişdir. Xalq arasında Boz qala deyilən bu qalada keramikadan hazırlanmış su kəməri boruları hələ də salamat qalmışdır.
|
Mətbəx
|
thumb|250px|Balıq Ləvəngisi
Lənkəran mətbəxi Azərbaycanın ən tanınmış mətbəxlərindən biri olmaqla, çox zəngindir. Burada hazırlanan ənənəvi plovlardan Daşma plov, Süzmə plov, Mərci plov, Qara plov, Döşəmə plov, Paxla plov, Boranı plov, Lərgə plov, Kartof plov,
Çəngüru,
Çölmək plov və
Kəlləpaça plovun adını çəkmək olar. Balıq yeməklərindən Girdəbic balıq,
Balıq sırdağı,
Qovurma balıq,
Şor balıq, Balıq ləvəngisi, Kükülərdən Qozlu kükü, Balıqlı kükü, Səbzi kükü, Kartof küküsü, Badımcan kükü, Ət küküsü, Ləvəngilərdən balıq, toyuq və badımcan ləvəngisi, Şirniyyatlardan isə Şorçörək,
Bişi,
Ziren çörək,
Məcüm halvası,
Lənkəran külçəsi, Qəndi külçə və Lənkəran çörəyini örnək göstərmək olar. Ayrıca Taskababı,
Murkutuş (Turş toyuq),
Fisincan, Mütəlcəm,
Turşu kabab, Qiyməqatıq,
Çölmək kababı, Badımcan sırdağı, Yelpənək dolması və
Mərci bozbaş Lənkəranın ən sevimli yerli yeməkləridir.Qadınnet: Lənkəran mətbəxi
|
[
"Bu dəfə sizlərə gözəl Lənkəranımız və Talış mətbəxindən yazacam. Bu mətbəxin adı gəldikdə ilk öncə ləvəngi və limon düşür yadımıza. Lənkəranın, o cümlədən Talış zonasının gəzməli-görməli yerləri olduqca çoxdur. Limonlu çayı isə xüsusi ləzzət verir insana. Odur ki, keçək mətbəximizə.\nƏgər bilmədiyim, əlavə etmədiyim hansısa yemək varsa, üzürlü sayın.\nP.S. Sizlərdən də öz bölgənizə aid olan yeməkləri mənə təqdim etməyinizi xahiş edirəm. Ola bilsin ki, mənim də bilmədiklərim olar, sizlərdən öyrənərəm. Öncədən təşəkkür edirəm.\nXƏBƏR LENTİ\nBunları sosial media hesablarınızda paylaşmayın!\nKərə yağının təbii olduğunu müəyyən etməyin 10 yolu\nNecə edək ki, öyrəndiklərimizi unutmayaq? - 4 məsləhət\nÜzdəki tükləri tökən maska\nTavada \"Lahmacun\" (video-resept)\nBoyunuza görə ideal kilo necə hesablanır?\nŞorqoğal (foto resept)\nSəməni, nə vaxt cücərdim səni?\nBeynəlxalq qadınlar günü dünyada...\nİlham Əliyev: “Azərbaycan xalqı əsrlərboyu azadlıq, müstəqillik eşqi ilə yaşayıb”\nİlham Əliyev: “Cıdır düzündə toy-bayram olacaq” - VİDEO\nKoronavirusun qorxunc təsiri\nPrezident Cıdır düzündə çay içib - VİDEO\nANAMA ləğv edildi\nƏrdoğan peyvənddən sonra özünü necə hiss etdiyindən danışdı\nAzərbaycanda vaksinasiya prosesi necə həyata keçiriləcək? - AÇIQLAMA\nAzərbaycanda daha 12 nəfər koronavirusdan öldü: 349 yeni yoluxma\nAli Baş Komandan: “Müharibəyə hazırlaşırdıq və bunu gizlətmirdik”\nPrezident: “Bütün şəhid ailələrinə dövlət tərəfindən mənzillər, evlər veriləcək”\nHərbi geyimdən qanunsuz istifadə edənlər nə qədər cərimələnəcək? - RƏSMİ\nAzərbaycanda vaksinasiyanın başlayacağı vaxt AÇIQLANDI\n“Jurnalistlər binası”ndakı bəzi mənzillər hazırkı sahiblərindən geri alına bilər - AÇIQLAMA\n\"Aristokrat\" salatı (video-resept)\nQubadlı rayonunun Xanlıq kəndində FHN-in yerli strukturu fəaliyyətə başlayıb\nCəbrayılın Böyük Mərcanlı kəndindən görüntülər - VİDEO\n- ŞƏRHLƏR"
] |
[
"https://qadin.net/muxtelif/diger/27568-hazir-deyil.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4917--ABŞ dolları haqqında maraqlı faktlar-1
| 1 |
ABŞ dolları
|
ABŞ dolları ($, USD: United States Dollar) — Amerika Birləşmiş Ştatlarının pul vahididir.
|
ABŞ dolları haqqında maraqlı faktlar
|
1. Hesab edilir ki, 1 dollar nominalında olan banknotda masonların simvolları şifrələnmişdir. Axtarış saytlarında əskinasda təsvir olunmuş piramidanın aşağısında yazılan MDCCLXXVI – simvollarını yığmaq kifayətdir, sorğuya cavab olaraq şifrələnmiş simvollar mövzusunda çox sayda məqalələr çıxacaq.Həmçinin Pramidanın altında yazılan "Novus Ordo Seclorum" latın dilində "Yeni dünya Nizamı" deməkdir.
2. Bəzi müəlliflər 1935-ci ilin bir dollarlıq əskinasının dizaynını yanlış olaraq rus rəssamı Nikolay Rerixə aid edirlər. Ancaq onun görünüşünün dəyişilməsinin təşəbbüskarları Henri Volles və Franklin Ruzvelt olmuşdu. Onun dizayneri ABŞ-ın Maliyyə nazirliyi yanında pul nişanları və qiymətli kağızlar buraxan Qravyur Bürosunun rəisi Edvard M. Uiksdir.
3. ABŞ dolları çap olunan kağız – 25% kətandan və 75% pambıqdan ibarətdir. O, bütün parça boyu səpələnmiş müxtəlif ölçüdə qırmızı və göy rəngdə xırda sintetik lifləri olan neytral rəngdədir.
4. Dollar nəyə görə yaşıldır? 1869-cu ildə ABŞ-ın Maliyyə nazirliyi Filadelfiyadan olan Messers J. М. & Сох şirkəti ilə pul istehsalı üçün eni 2–3 düym çətinliklə görünən şaquli zolaqlı xüsusi su nişanı olan kağız buraxmaq üçün müqavilə bağlamışdı. Təxminən həmən illər xəzinədarlıq ilk dəfə yaşıl boyadan istifadə edərək dollarları çap etməyə başladı.
Yeniliyin səbəbi fotoşəkilin yaranması idi: ancaq kənarları yaşıl rəngdə olan qara boya ilə işlənmiş köhnə əskinasları çox asan olaraq fotoşəkil üsulu ilə yenidən çap etmək mümkün idi. Hazırlanmasında yaşıl rəng istifadə edildiyi səbəbindən, rənglər seçmək və boya almaq lazım deyildi. Bununla əlaqədar olaraq yaşıl boyanı böyük həcmlərdə istifadə etməyə başladılar. 1929-cu ilə qədər dollarların istehsalında müxtəlif rənglərdən istifadə olunurdu, birtonlu rəngdən ancaq 1929-cu ildə istifadə etməyə başladılar. Bu faktın izahı belə səslənir: yaşıl boyalar kifayət qədər ucuz idi, rəngin özü xarici təsirlərə nisbətən davamlı idi və psixoloji cəhətdən pullara etibar hissi yaradırdı. Son illər dollar banknotları yenidən müxtəlif rəngdə istehsal olunaraq, sarı və çəhrayı rənglərə çalmağa başladılar.
5. Dolların bir banknotunun təxmini çəkisi, dəyərindən asılı olmayaraq 1 qrama bərabərdir.
6. Dollar əskinasının ömrü orta hesabla təxminən 22 ay təşkil edir.
7. Hər bir banknotu çat əmələ gəlincə eninə və uzununa 4 min dəfə qatlamaq olarhttps://banker.az/abs-dollari-haqqinda-maraqli-faktlar/%
|
[
"Xəbər lenti\nAnalitika\nBlog yazıları\nPutinin indiki mərhələdə yeganə çıxışı – Bloq\nPutin rejimi eskalasiyanı mümkün olduğu qədər artırmaqla dünyanı qorxudub, siyasi nəticə əldə etmək istəyir. Məqsəd Ukrayna və ya Qərblə (yaxud hər ikisi ilə) masaya oturub,...\nRusiya “səbrinin həddi” – atom silahına qarşı “plan hazırlanıb”\nMüəllif: Elman Sadıqov, iqtisadçı-ekspert RUSİYA QOŞUNLARI UKRAYNAYA daxil olacaq dedilər. Rusiya qoşunları Ukrayna sərhədlərinə yığmağa başladı. Rusiya bütün Ukraynanı işğal etmək, Kiyevi tutmaq, hakimiyyəti devirmək istəyir dedilər....\nSülhə doğru — Görüşdə üç müsbət məqam\nAVROPA SİYASİ BİRLİYİ PRAQADA KEÇİRİLƏN toplantısı çərçivəsində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Fransa Prezidenti Emmanuel Makron, Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti Şarl Mişel və Ermənistanın Baş..."
] |
[
"https://banker.az/abs-dollari-haqqinda-maraqli-faktlar/%"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2656636--Qadın azadlığı məsələsi-1
| 1 |
Cəlil Məmmədquluzadə
|
Cəlil Məmmədqulu oğlu Məmmədquluzadə () — Azərbaycan yazıçısı, dramaturqu, jurnalisti, ictimai xadimi; "Molla Nəsrəddin" ədəbi məktəbinin banisi və ideya rəhbəri.
Cəlil Məmmədquluzadə həmçinin Azərbaycanda və Şərqdə ilk feminizm, qadınların və kişilərin hüquq bərabərliyi ideologiyasının əsasını qoymuş ictimai xadim hesab olunur."Azərbaycanda ilk feministlər kişilər olub". Azadliq.org. 2016–03–08 az
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Cəlil Məmmədquluzadə Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.
|
Qadın azadlığı məsələsi
|
thumb|274x274px|Tiflisdə erməni dilində çap olunan "Xatabala" jurnalında ruhani və cəhalətpərəstlərin Mirzə Cəlilə hücüm etdiklərini və azərbaycanlı bir qadının sinəsini gərərək onu müdafiə etdiyini göstərən karikatura (№26, 23 iyun 1907-ci il). Rəssam: Oskar Şmerlinq
Cəlil Məmmədquluzadənin hekayələrində qadın əsarətinə qarşı mübarizə mövzusu mühüm yer tutmuşdur. Ədib "Molla Nəsrəddin" jurnalı səhifələrində olduğu kimi, hekayələrində də həmişə qadınların ağır kölə vəziyyətinə qarşı çıxmış, onların azadlığı uğrunda ciddi mübarizə aparmışdır. Mirzə Cəlilin 1905–1920-ci illərdə yazdığı hekayələrdə ən çox işlənən mövzulardan biri də məhz qadın azadlığı məsələsi ilə bağlı olmuşdur.
Ədib həmin illərdə qadın əsarətinə qarşı "İranda hürriyyət", "Xanın təsbehi", "Konsulun arvadı", "Qəssab", "Molla Fəzləli", "Pirverdinin xoruzu" və s. hekayələri yazmışdır. "Molla Fəzləli" (1915) hekayəsində ədib qadın səadətini alt-üst edən köhnə əxlaq normalarından, siğə məsələsindən bəhs etmişdir. "Xanın təsbehi", "Konsulun arvadı" hekayələrində isə qadına olan xüsusi mülkiyyətçilik əlaqəsinin başqa bir cəhəti, qadın alverinin başqa bir forması öz əksini tapmışdır.
Eyni zamanda ədib sovet dövründə qələmə aldığı "İki ər", "Qiyamət", "Eydi-rəməzan" hekayələrində də bu məsələyə toxunmuşdur. 1927-ci ildə yazılmış "İki ər" hekayəsi "Şərq qadını" jurnalının həmin il 10–11-ci nömrəsində dərc edilmişdir. Həmçinin ədibin 1927-ci ildə Oktyabr inqilabının on illiyi münasibətilə yazdığı "Qiyamət", "Eydi-rəməzan" hekayələrində qadının ictimai həyatdakı fəaliyyəti əks olunmuşdur.
Mirzə Cəlil qadın azadlığı məsələsinə həm hekayələrində, həm də dramaturji və publisist fəaliyyətində geniş yer vermişdir. Ədib uzun illər arzusunda olduğu "Şərq qadını" jurnalının nəşrini sevinclə qarşılamış, "Molla Nəsrəddin"də dərc etdiyi "Şərq qadını" məqaləsində onu təbrik etmişdir. Mirzə Cəlilin həmin jurnalda "Hünərli qadınlar", "İki ər", "Bir balaca yanlışlıq" hekayələri, həmçinin "Köhnə dərdim", "Mirzə Fətəli Axundov dinlər haqqında", "Mirzə Fətəli Axundov və qadm məsələsi" məqalələri dərc olunmuşdur.
Yazıçı 1924-cü ildə "Şərq qadını" jurnalının ildönümü münasibətilə yazdığı "Köhnə dərdim" adlı məqaləsində demişdi:
(Cəlil Məmmədquluzadə "Köhnə dərdim, "Şərq qadını" jurnalı, 1924, № 10, səh.25").
Ədib müsəlman aləmində dəbdə olan siğəni əxlaqa, ailə məsuliyyətinə zidd hesab etmiş və bu cür fikirlərinə görə ruhanilər tərəfindən təqib olunmuş, ölümlə hədələnmişdir. Bu barədə Həmidə xanım öz xatirələrində belə yazırdı:
Buna baxmayaraq, Şərq qadınının azadlığı uğrunda ədibin apardığı mübarizəyə yüksək qiymət verən dövrün mütərəqqi ziyalıları da az deyildi. Y.Vəzirov "Millət" qəzetində çap etdirdiyi məqaləsində yazırdı:
|
[
"Ş\n\"Şərq qadını\"\n|\"Şərq qadını\"jurnalı.|\n\"Şərq qadını\" - ictimai-siyasi və ədəbi-bədii aylıq jurnal. İlk nömrəsı 1923 ilin noyabrında Bakıda çıxmışdır. Jurnal Azərb.-da, eləcə də bütün Şərq aləmində qadın azadlığı uğrunda mübarizə aparan, qadınlar arasında azadlıq ideyalarını geniş yayan ilk qadın jurnalı olmuşdur. İlk red. Ayna Sultanova idi. Uzun illər arzusunda olduğu \"Ş.q.\" jurnalının nəşrini M. böyük şadlıqla qarşılamış, \"Molla Nəsrəddin\"də dərc etdiyi \"Şərq qadını\" məqaləsində onu ürəkdən təbrik etmişdir. \"Ş.q.\" jurnalında M.-nin \"Hünərli qadınlar\", \"İki ər\", \"Bir balaca yanlışlıq\" hekayələri, \"Köhnə dərdim\", \"Mirzə Fətəli Axundov və qadm məsələsi\", \"Mirzə Fətəli Axundov dinlər haqqında\" məqalələri dərc olunmuşdur.\n\"Şərq qadını məsələsini\" özünün \"köhnə dərdi\" adlandıran Mirzə Cəlil yazırdı ki, \"bütün ömrümdə vurduğum qələmin. çox hissəsi Şərq qadını məsələsi üstündə vurulub\". Şərq qadınını şəriətin kəməndindən, müsəlmançılığın zəncirindən, hərəmxanaların zindanından, qara çarşabın zülmətindən\" azad görmək istəyən ədib, \"Ş.q.\" jurnalının redaktonı Xavər xanımın \"Ey şərq qadınları, oxuyun, oxuyun, oxuyun! Əgər oxuyub savad və elm qazansanız, onda azadlığın qədrini bilərsiniz.\nOnda xoşbəxtlik yolunu taparsınız; oxumasaz, qaranlıqda qalacaqsınız, oxumasaz, bədbəxt olacaqsınız və öz bədbəxt olmağınızdan savayı, uşaqlarınızı da bədbəxt edəcəksiniz\" müraciətini alqışlayır və ona azad Şərq qadınını tərbiyə etməkdə, ona həqiqi yol göstərməkdə, öz vəzifəsini başa salmaqda, qadınlıq şərtlərini anlatmaqda, analıq borcu və övlad tərbiyəsi məsələlərini yerinə yetirməkdə uğurlar arzulayırdı. Jurnal 1938 ilin fevralından \"Azərbaycan qadını\" adı ilə çıxır."
] |
[
"https://web.archive.org/web/20170517072937/http://calilbook.musigi-dunya.az/sh/sherg_qadini.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2656636--Xatirəsi-2
| 1 |
Cəlil Məmmədquluzadə
|
Cəlil Məmmədqulu oğlu Məmmədquluzadə () — Azərbaycan yazıçısı, dramaturqu, jurnalisti, ictimai xadimi; "Molla Nəsrəddin" ədəbi məktəbinin banisi və ideya rəhbəri.
Cəlil Məmmədquluzadə həmçinin Azərbaycanda və Şərqdə ilk feminizm, qadınların və kişilərin hüquq bərabərliyi ideologiyasının əsasını qoymuş ictimai xadim hesab olunur."Azərbaycanda ilk feministlər kişilər olub". Azadliq.org. 2016–03–08 az
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Cəlil Məmmədquluzadə Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.
|
Xatirəsi
|
C.Məmmədquluzadənin əsərləri bir sıra dillərə tərcümə edilmişdir. Azərbaycan Respublikasında bir sıra küçə və mədəni-maarif müəssisəsinə (o cümlədən Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrına və Naxçıvan Muxtar Respublika Ədəbiyyat Muzeyinə) C.Məmmədquluzadənin adı verilmişdir. Keçmiş Astraxan rayonu və şəhəri 1967-ci ildə onun şərəfinə Cəlilabad, vaxtilə müəllimlik etdiyi Baş Noraşen kəndi isə Cəlilkənd adlandırılmışdır. Naxçıvanda və Cəlilabadda heykəli qoyulmuşdur. Bakıda və Naxçıvanda ev-muzeyləri, Nehrəm və Cəlilkənd kəndlərində xatirə muzeyləri açılmışdır. Anadan olmasının 100 və 125 illik yubileyləri geniş qeyd olunmuşdur.
17 yanvar 2019-cu ildə Azərbaycan prezidenti Cəlil Məmmədquluzadənin 150 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında sərəncam imzalamışdır.
thumb|244x244px|Cəlil Məmmədquluzadənin 25 il redaktoru olduğu "Molla Nəsrəddin" jurnalının üz qabığı (1906)
|
[
"“Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi haqqında Əsasnamənin, nazirliyin strukturunun təsdiq edilməsi və aparatının işçilərinin say həddinin müəyyən edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006-cı il 25 may tarixli 413 nömrəli Fərmanında dəyişiklik edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı\nAzərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\nAzərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006-cı il 25 may tarixli 413 nömrəli Fərmanı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2006,...\n08 oktyabr 2022, 17:43"
] |
[
"http://www.president.az"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q649--Görməli yerlər-1
| 1 |
Moskva
|
Moskva () — Rusiya Federasiyasının paytaxtı, ölkəsinin federal əhəmiyyətli şəhəri, Mərkəz Federal Dairəsinin inzibati mərkəzi və Moskva vilayətinin (tərkibinə aid olmasa da) mərkəzi. (2019) əhalisi ilə bu göstəriciyə görə Rusiyanın ən böyük şəhəri və subyektidir. Ərazisi bütövlüklə Avropada yerləşən şəhərlər içərisində ən çox əhaliyə maikdir, əhalisinin sayına görə dünya şəhərlərin onluğuna daxildirWorld: largest cities and towns and statistics of their population world-gazetteer.com (2010) Arxivləşdirilib, dünyanın ən böyük rusdilli şəhəridir.
Böyük Moskva knyazlığı, Çar Rusiyası, Rusiya imperiyası (1728–1730-cu illərdə), RSFSR və SSRİ-nin paytaxtı olmuşdur. II Dünya müharibəsi dönəmində hərbi əməliyyatlarda fərqləndiyinə görə Qəhrəman şəhər statusunu almışdır.
Şərqi Avropa düzənliyində, Oka və Volqa çayları arasında yerləşir. Rusiya Federasiyasının subyekti kimi Moskva və Kaluqa vilayətləri ilə həmsərhəddir.
Moskva Rusiyanın məşhur turizm mərkəzidir. Burada yerləşən Kreml, Qırmızı meydan, Novodeviçi monastırı UNESCO Ümumdünya irsi siyahsına əlavə edilib.Sİyahı Ümumdünya irsi Şəhər mühüm nəqliyyat qovşağı sayılır, burada 6 aeroportl, 9 dəmir yolu vağzalları və 3 çay limanı var. 1935-ci ildən Moskvada metropoliten fəaliyyət göstərir. Moskva həmçinin ölkənin idman mərkəzi sayılır. 1980-ci ildə burada XXII Yay Olimpiya Oyunları, 2018-ci ildə isə futbol üzrə dünya çempionatı keçirilən şəhərlərdən biri olub.
|
Görməli yerlər
|
Moskvanın görməli yerlərindən ən birincisi bütün Rusiyanın simvolu sayılan Moskva Kremlidir. Tarixi mənbələrdə ilk dəfə 1156-cı ildə adı çəkilən Kreml şəhərin mərkəzində Borovitsk təpəliyində yerləşir. Vasili Blajennı kilsəsi Moskvanın ən möhtəşəm qədim memarlıq abidələrindən sayılır. Hələ XVI əsrdə səyahətçiləri heyrətə gətirən bu kilsə ruslar üçün milli xarakterin və vətən tarixinin simvoluna çevrilib. Moskvanın cənub-qərbində yerləşən Novodeviçi adlanan qadın monastrı XVI–XVII əsrdə yaranıb.
UNESCO tərəfindən dünyanın mədəni sərvətləri siyahısına salınan monastır Rusiyanın ən gözəl memarlıq abidəsi sayılır. Şəhərin mərkəzi meydanı olan Qızıl meydan Kremlin şərq divarının qarşısında yerləşir. Bu meydan yüz illər boyu Rusiyanın tarixində baş verən ən önəmli hadisələrə şahidlik edib. Xrista Spasitel məbədi 1812-ci ildə Napoleon üzərində qələbənin şərəfinə rus çarı I Aleksandrın əmri ilə tikilib. Arbat Moskvanın ən məşhur küçəsidir. 1993-cü ildə bu küçə 500 illiyini qeyd etdi. Burada Puşkinin, Lermontovun ev-muzeyləri yerləşir.
|
[
"Moskva - dünyanın ən bahalı şəhərlərindən biri\nRusiyanın paytaxtının yaranma tarixi 1147-ci ilə təsadüf edir\nRusiya Federasiyasının paytaxtı Moskva dünyanın ən iri şəhərləri sırasındadır. Çoxlu sayda fabrik-zavodları, 6 aeroportu, dəmiryol vağzalları, yüzlərlə ali təhsil müəssisələri, muzeyləri, teatr və konsert zalları, nadir tarixi və memarlıq abidələri, özünəməxsus meydanları, prospektləri olan bu şəhərin yaranma tarixi 1147-ci ilə təsadüf edir. Moskvada müxtəlif millətlərin nümayəndələri yaşayır, təhsil alır, işləyir. Əhalisinin sayı 10 milyondan artıqdır. Ərazisi 1081 kvadrat kilometrdir. Son zamanlar postsovet məkanında baş verən dəyişikliklər Moskvadan da yan keçməyib. Ancaq yeni-yeni göydələnlər, kafelər, restoranlar, əyləncə-istirahət mərkəzlərinin durmadan artmasına baxmayaraq, şəhər əsas simasını qoruyub-saxlayır. Əsası hələ XVI əsrdən qoyulan dairəvi planlaşdırma, Moskva çayının əyri yolları, şəhər məhəllələrini bir-birindən ayıran yaşıllıq sahələri, köhnə məhəllələrin qədim döngələri toxunmaz olaraq qalır. Şəhərin əvvəllər boş çöllüklər olan ətrafında yeni-yeni rayonlar, yaşıl parklar, süni meşələr salınır. Moskva həm də dünyanın ən bahalı şəhərləri sırasında illərdir birinci və yaxud Tokiodan sonra ikinci yeri tutur.\nGÖRMƏLİ YERLƏR\nMoskvanın görməli yerlərindən ən birincisi bütün Rusiyanın simvolu sayılan Moskva Kremlidir. Tarixi mənbələrdə ilk dəfə 1156-cı ildə adı çəkilən Kreml şəhərin mərkəzində Borovitsk təpəliyində yerləşir. Vasili Blajennı kilsəsi Moskvanın ən möhtəşəm qədim memarlıq abidələrindən sayılır. Hələ XVI əsrdə səyahətçiləri heyrətə gətirən bu kilsə ruslar üçün milli xarakterin və vətən tarixinin simvoluna çevrilib. Moskvanın cənub-qərbində yerləşən Novodeviçiy adlanan qadın monastrı XVI-XVII əsrdə yaranıb. YUNESKO tərəfindən dünyanın mədəni sərvətləri siyahısına salınan monastır Rusiyanın ən gözəl memarlıq abidəsi sayılır. Şəhərin mərkəzi meydanı olan Qızıl meydan Kremlin şərq divarının qarşısında yerləşir. Bu meydan yüz illər boyu Rusiyanın tarixində baş verən ən önəmli hadisələrə şahidlik edib. Xram Xrista Spasitelya 1812-ci ildə Napoleon üzərində qələbənin nəticəsi olaraq rus çarı I Aleksandrın əmri ilə tikilib. Arbat Moskvanın ən məşhur küçəsidir. 1993-cü ildə bu küçə 500 illiyini qeyd etdi. Burada Puşkinin, Lermontovun ev-muzeyləri yerləşir.\nMƏTBƏX\nQədimdə rus mətbəxinin əsasını müxtəlif suplar, sıyıqlar, xəmir məmulatları təşkil edirdi. XVIII əsrdə Fransadan dəvət olunan aşpazlar rus mətbəxinə sosiska, omlet, kotlet, kompot gətirdilər. Ukraynadan Rusiya mətbəxinə donuz və dana əti bulyonunda hazırlanmış borş daxil olur və bu günə kimi əsas yeməklərdən biri sayılır. Kartofun hələ geniş yayılmadığı dövrlərdə əsas qarnir şalğam (turp) sayılırdı. Tərkibinə xama və kəsmik əlavə olunan yeməklər rus mətbəxinin əsas atributlarındandır. Xaricdə rus mətbəxi, əsasən blinləri, kürüsü və pelmenləri ilə tanınır. Balıqdan müxtəlif yeməklər hazırlanır. Ən nəfis balıq çökə hesab olunur. Balıq suda bişirilib dəfnə yarpağı əlavə olunaraq uxa adlanan sup halında, qızardılmış, sobada bişirilmiş, içinə göbələk və müxtəlif yarmalar doldurulmuş halda süfrəyə verilir. Həmçinin qurudulmuş, hisə verilmiş, duza qoyulmuş müxtəlif balıq növləri də əsas menyuya daxildir. Balıq kürüsünü həm çiy, həm də bişirilmiş şəkildə yeyirlər. Rus mətbəxinin milli desertinə bişmiş alma və başqa bişirilmiş meyvələr daxildir. Bundan başqa, şirin un məmulatlarından qalac (kömbə) və pryanik məşhurdur.\nYENİ İL ƏNƏNƏLƏRİ\nRusiyada ən çox sevilən bayram Yeni ildir. Uşaqlar yeni ildən hədiyyələr, böyüklər isə səadət, xoşbəxtlik gözləyir. Bu ənənənin əsası 300 il bundan əvvəl Birinci Pyotrun əmri ilə qoyulub. Əmrdə, həmçinin ağac bəzəmək də öz əksini tapıb. Məhz küknar ağacı 19-cu əsrin axırlarında dəbə mindi.\nYeni il gecəsi süfrəyə mütləq müxtəlif yeməklər, salatlar, içkilər, piroqlar qoyulur. İnanca görə, süfrə nə qədər dolu və gözəl olarsa, qarşıdan gələn il də elə olacaq. Süfrənin ortasına mütləq odda qızardılmış donuz balası qoyulur. Çünki donuz ruslarda bolluq və var-dövlət simvolu kimi tanınır. Süfrəyə quş ətindən heç nə qoyulmur, hesab edilir ki, evdən xoşbəxtlik uça bilər. Xəmirdən müxtəlif heyvan fiqurları bişirilib gələn qonaqlara paylanır. Yeni ili mütləq təzə paltar və ayaqqabıda qarşılayırlar ki, gələn il də həmişə təzə paltar, ayaqqabı almaq imkanı olsun. Yeni il qabağı hamı çalışır ki, bütün borcları qaytarsın, küsülülər barışsın. Evdən sınmış qab-qacağı atır, pəncərə və güzgülər parıldayana qədər silinir. Müxtəlif karnavallar, ballar təşkil olunur, hamı səhərə kimi rəqs edir.\nSUVENİRLƏR\nMatryoşka ən geniş yayılmış rus suveniridir. Yaranma tarixi 1890-ci ilə təsadüf edir. «Matryona» sözündən götürülüb, mənası ailənin anası deməkdir. Taxtadan olub, üzərinə müxtəlif rəngli boyalarla naxış vurulur. Hər birinin içində özündən balacası yerləşir, 6 və daha çox sayda olur. Ən axırıncı balaca matryoşka açılmır. Xoxloma - taxta qabların üzərində xüsusi bəzək növüdür. Başlanğıcını XVII əsrdən götürmüş bu rəngkarlıq nümunəsi, əsasən qızılı fonda qara və qırmızı boyalarla quşüzümü, dağ çiyələyi, müxtəlif çiçək və budaq rəsmləri çəkməkdən ibarətdir. Hərdən quş, heyvan və balıq şəkilləri də çəkilir. Qjel - rus farforu olub, adını yarandığı Qjel şəhərindən götürüb. Adı ilk dəfə 1328-ci ildə çəkilir. Farfordan düzəldilmiş qablar, oyuncaqlar ağ və mavi rəngli boyalarla bəzədilir. Balalayka - üçsimli rus xalq musiqi alətidir. 6 sm-dən 1,7 m-ə qədər böyüklükdə olur. Qarmonla birlikdə balalayka da rus xalqının musiqi simvolu sayılır. Yaranma tarixi təxminən XVII əsr hesab olunur. Güclü, ancaq yumşaq səsi var. Faberjenin pasxa yumurtaları - inqilabdan əvvəlki Rusiyanın var-dövlət rəmzi idi. Karl Faberje və onun firmasının zərgərləri ilk yumurtanı 1885-ci ildə düzəltmişdilər. Bu yumurtanı III Aleksandr öz xanımı Mariya Fyodorovna üçün sifariş vermişdi.\n\"Bakıda seçkinin keçirildiyi hiss olunmur\"\nAqil Səmədbəyli İqbal Ağazadədən şikayət edib\nİlham Əliyev Türkmənistan prezidentinə məktub ünvanlayıb\nİran Əfqanıstana maliyyə yardımı edəcək\nNeft yataqlarından atmosferə atılan səmt qazı azaldılacaq\nİndoneziyada sunamidən ölənlərin sayı 100-ü keçib\nMüsəlman ölkələri qoyunları Gürcüstandan alır\nÖzbəkistanda Azərbaycanın Milli Sərgisi keçiriləcək\nQeyri-neft sektorunun artım tempi neft sektorunu üstələyir\n\"Bank VTB\" SKMF-in müvəkkil bankı statusu almağı planlaşdırır\nTürkiyə İraqın taleyi haqda düşünür\nİndoneziyada vulkan puskürüb\nMŞ müxalifət qəzetlərinə tövsiyyələr verib\n\"Bahar Enerji\" məhkəməyə verildi\nMəişət zorakılığı ilə bağlı konfrans keçirilib\nRusiya ABŞ-a helikopter göndərəcək?\nAzərbaycanda 8,6 milyon mobil telefon nömrəsi var\nƏhalinin banklardakı əmanətləri 32 faiz artıb\nYasamalda \"qaş düzəldən yerdə, vurub göz çıxarıblar\"\nZəfər Çağlayan Naxçıvandadır\n“Transparency International”: Azərbaycan korrupsiyanın indeksinə görə 134-cü yerdədir\nNeftin qiymətində qeyri-sabitlik yaranıb\nİdmançımız İtaliyada yüksək ustalıq nümayiş etdirir\nJaba Super Liqa klubundan imtina etdi\nPrezidentin internet saytının mobil versiyası fəaliyyətə başlayıb\nADU-da “İtalyan dili həftəsi” keçiriləcək\n20-ci mərtəbədən düşən uşaq sağ qaldı\nQeyri-yaşayış obyektlərinin satışı artıb\nPolad Bülbüloğlu Həştərxanın qubernatoru ilə görüşüb\nPFL-in mükafatı Gəncəyə gedir\nQardaş qardaşı niyə qayçı ilə yaraladı?\n\"\"8-ci kilometr\" bazarı 2 ay müddətinə yenidən tikiləcək\"\n“MasterCard Platinum” sahiblərinə endirim\nDünya Çempionatı-2010-nun qəhrəmanı öldü\nAvtomobil bazarı \"köhnəlir\"\nSarkisyan Əhmədinejadı Ermənistana dəvət edib\n“Qarabağ veteranları” məğlub olub\n“Qızıl top”a namizəd futbolçuların adı açıqlanıb\nİraqın keçmiş baş naziri ölüm hökmünə məhkum edilib\nQoşunların təmas xəttində monitorinq başa çatıb\nYerin altından çıxan şaxtaçılar xilasedicilərinə uduzdular\nDünyanın 5 ekoloji təmiz avtomobili\nSarkisyan jurnalistdən qaçıb ayaqyoluna girdi\nA. Rəhimov Milli Olimpiya Komitələri Assosiasiyasının XVII Assambleyasında iştirak edib\nUcarda iki maşın toqquşdu:1 ölü, 1 yaralı\nİki qardaş neft borularını kəsərkən tutulub\nAzərbaycanın üçüncü ən şəffaf bankı\n8-ci mərtəbədən yıxılan fəhlə öldü\n“Güneş Kardeşlər” də saxta çıxdı\nAğsuda yol qəzası iki can aldı\nAzərbaycanda kütləvi zəhərlənmə: iki ölü\nErmənistan ordusunun zabiti biabırçı şəkildə ölüb\nKeçmiş məhkum kimyəvi məhlul içərək intihar edib\nQurban bayramında 4 gün istirahət edəcəyik\n“Neftçi”ni cəzalandırdılar\n“Bank of Azerbaijan” Sumqayıtda filial açdı\nATƏT nümayəndələri əsgərimizin şəhid olduğu ərazidə olublar\nKamran Ağayev “Beşiktaş”dan ona təklif gəldiyini təsdiqlədi\n“Bank Silk Way” yeni şöbə açır\n“Qalatasaray” Bakıya gəlir\nEtibar Mirzəyev: \"Bazarda yanğın 4,5 ha ərazini əhatə edib\"\nGənclik dairəsi boşaldılacaq\nRusiyada KTMT-nın hərbi təlimlərinə start verilib\nAzərbaycanlı və erməni ekspertlər birgə bəyanatla çıxış ediblər\nBakı-Tiflis-Qarsın tikintisi sürətləndirilir\nFutbolçunun meydanda ürəyi dayandı\nEtirazçı: “Bax, bu İraqda ölənlər üçündür!”\nMillimiz yoldaşlıq görüşü keçirəcək\nToni Bleyerin baldızı müsəlman olmasının səbəbini açıqladı\n“Beşiktaş” son dəqiqələrdə məyus oldu\nAzərbaycan səfiri Argentinanın xarici işlər naziri ilə görüşüb\n“MBASK” öz müştərisinə 12 863 manat ödədi\nPlanetin ən çox qazanan futbolçuları\nErmənilər mövqelərimizi atəşə tutublar\nBu günün tarixi (10.26.2010)\nNeçrivan Bərzani Türkiyədə rəsmi səfərdədir\nTürkiyə təhlükəsizlik qüvvələri PKK-ya qarşı əməliyyatlara başlayıb\nZığ-Heydər Əliyev Beynəlxalq Aeroportu yolunun ətrafında 6500 ağac və kol əkilib\nBu gün çiskinli yağış gözlənilir\n“Yaprak Dökümü”ndə Leylanın 14 ay davam edən hamiləliyi\nDünya bazarında neftin qiyməti artıb\nBu gün qoşunların təmas xəttində monitorinq keçiriləcək\nİndoneziyada iki güclü zəlzələ baş verib\nMyanmada güclü qasırğa nəticəsində 27 nəfər ölüb\nAzərbaycanda Özbəkistan Kinosu Günlərinin təntənəli açılışı olub\nKüveytin vəliəhdi: “Küveyt Azərbaycanla əməkdaşlığın inkişafında maraqlıdır”\n“Şərq tərəfdaşlığı”nın ikinci sammiti 2011-ci ilin mayında keçiriləcək\nSerj Sarkisyanın “genetik araşdırma”sı Azərbaycan diasporunun etirazına səbəb olub\nMeksikada 13 narkoman güllələndi\nÖtən payız və yaz Azərbaycanda 8 milyondan çox ağac və kol bitkisi əkilib\nMoskvada Müslüm Maqomayevin xatirə ulduzunun təntənəli açılış mərasimi keçirilib\n“8-ci kilometr” bazarındakı yanğın söndürüldü\nKubok yarışlarının baş sponsoru \"NBC Bank\" oldu"
] |
[
"https://web.archive.org/web/20101026173650/http://www.anspress.ws/index.php?a=2&lng=az&nid=16699"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q269--Adı-1
| 1 |
Daşkənd
|
Daşkənd (, ) — Özbəkistanın paytaxtı. Sahəsi 334,8 km², əhalisi 2,5 milyon nəfərdir (2020). Mərkəzi Asiyada metropoliteni olan yeganə şəhərdir.
Şəhərin su ehtiyaclarını təmin etmək üçün onun yaxınlığında süni Çarvak gölü yaradılmışdır. 2009-cu ilə olan məlumata görə şəhərin əhalisi 2 milyon 221 min nəfərdir. Şəhər 11 inzibati rayona bölünür.
|
Adı
|
Şəhərin əsasının e.ə. V-III əsrlərdə qoyulduğu güman edilir. Qədim mənbələrdə Çaç, Şaş, Caç, Şaşkənd adlarına rast gəlinir. Çaç müasir Daşkəndin ən qədim adıdır.«Türkologiya» jurnalı, (3-4), Bakı, «Elm», 2008, s. 90-96 :MAHMUD KAŞĞARİ VƏ TARİXİ ONOMASTİKA MƏSƏLƏLƏRİ Dillərində ç səsi olmadığına görə ərəblər onu Şaş şəklində yazmışlar. Şaşkənd sonralar Daşkəndə çevrilmişdir. Maraqlıdır ki, şəhərin adını Çin qaynaqları Çö-Çi, Çö-Şi, yaxud sadəcə Şi şəklində transkripsiya etmişlər ki, bu da çincə daş deməkdir. Firdovsi öz "Şahnamə"sində şəhəri Çaç adlandırır. XVI əsrdən başlayaraq şəhər indiki adı ilə adlanmağa başlamışdır. "Daşkənd" sözü "daş" və türk dillərində şəhər mənasını verən "kənd" sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır.
|
[
"|\n||\n|\nCAHİD KAZIMOV,\nAMEA, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun aspirantı\nMAHMUD KAŞĞARİ VƏ TARİXİ ONOMASTİKA\nMƏSƏLƏLƏRİ\n«Türkologiya» jurnalı, (3-4), Bakı, «Elm», 2008, s. 90-96.\nTarixi onomastika məsələləri çox mürəkkəb,\ndəqiq və mütəşəkkil bir sistemi xatırladır. Bu onomastikanın\nöz dövrü üçün xüsusi formalaşma və işlənmə qanunauyğunları\nmövcuddur. Həmin qanunauyğunluqların tədqiqi bir çox məsələlərin\nhəlli üçün önəm daşıya bilər.\nV. A. Juçkeviçin fikrincə, hər bir tarixi\nepoxa onun «toponimik lüğətləri» ilə xarakterizə olunur. Cəmiyyətin\ninkişafının hər bir tarixi mərhələsində formalaşmış toponimlərdə\nonların maddi-mənəvi həyatı, ərazi özünəməxsusluğu mövcuddur\n[1. S. 57]. «Dilçiliyin müasir inkişaf mərhələsində onomastik\nleksikanın tarixi istiqamətdə araşdırılmasına olan tələb daha\nda artırılmalıdır» [2].\nTürkologiyada tarixi onomastika problemlərinin\nöyrənilməsi üçün müxtəlif tarixi mənbələr, yazılı abidələr,\nlüğətlər və s. böyük və zəngin materiallar verə bilir. Tarixi\nonomastik layın əks olunduğu mənbələrdən ən tutarlısı Mahmud\nKaşğarinin «Divani lüğət-it-türk» əsəridir [3].\n«Divan» tarixi onomastik vahidlərin toplandığı\nböyük bir xəzinədir; onun üzərində bir çox alimlərin tədqiqat\naparması heç də yetərli sayıla bilməz. Bəsim Atalayın qeyd\netdiyi kimi, «Divan»ın üzərində zaman-zaman yüzlərlə araşdırıcı\nçalışacaq və hər tədqiqat aparan yeni bir cövhər əldə edəcək\n[4]. Xüsusən də, «Divan»da şəxs və ərazi adları ayrıca bir\ntədqiqat tələb edir, araşdırıcısını gözləyir [3. S . 32].\nBu əsəri yaza bilmək üçün o dövr türk dünyasını addım-addım\ndolaşaraq xeyli sayda söz və adlar toplamışdır. Abı, Alp\naya, Alp Ər Tonqa, Alp tegin, Bətzən, Boğra Kara xan\n(antroponimlər), Bəgdili, Bulak, Başğırt, Bayat, Oğuz\n(etnonimlər), Buxara, Artuç, Beş, Barçan, Jan balık\n(toponimlər), Ila, İşig köl, İtil, Sidhinq köl,\nTaman (hidronimlər) və s.\n«M.Kaşğarlının lüğəti məzmun etibarilə çox\nzəngindir. Burada türk dillərinə məxsus sözlər və onların\nsemantikasına aid dolğun və əhatəli məlumatlar verilmişdir.\nSözlər qeydə alınanda və onun elmi şərhi verilərkən həmin\nleksik vahidin hansı dilə mənsub olduğu və necə işləndiyi\ngöstərilir. Lüğətə daxil edilmiş bütün sözlər insan fəaliyyətinin\nmüxtəlif sahələrini əhatə edir» [5. S. 98]. Bu məsələni aydınlaşdırmaq\nüçün ilk öncə Qaraxanlı türklərinin dövrü, mühiti və onların\nonomastik sistemi ilə tanış olmaq lazım gəlir.\nBu dövr haqqında əsas məlumatları Mahmud\nKaşğarinin «Divan»ından, Yusif Balasaqunlunun «Kutadğu b ili\nk »indən və dövrün digər abidələrindən almaq olur. Qaraxanlı\ndövləti islam dövləti idi. Kaşğar bu dövlətin mərkəzi sayılırdı.\nMahmud Kaşğarinin dövründə Qaraxanlı ərazisindəki\nxüsusi adlar qədim türk onomastik sisteminin mühüm bir tərkib\nhissəsini təşkil etməkdədir. Bu baxımdan Mahmud Kaşğarinin\n«Divan»ı canlı ensiklopediyadır və o dövrdə təsadüf edilən\nonomastik vahidlərlə zəngindir [6–11].\nQaraxanlılar dövlətinin toponimlərlə zəngin\ncoğrafi mühiti qərbi və şərqi bir-birindən ayırırdı. Qərbi\nQaraxanlılar dövlətinə ölkənin Mavəra ün-nəhr bölgəsi,\nFərqanə vadisinin bir qismi, Zərəfşan\nçayı üzərindəki Buxara və Səmərqənd, Sır-Dəryanın\norta axarında yerləşən Fərab (digər adı: Otrar\n), həmin çayın yuxarı axarındakı Əndican şəhərləri,\nOş və onun şərqindəki Özkənd ( Özçənd\n) daxil idi. Paytaxt əvvəlcə Özkənd , sonra\nSəmərqənd olmuş, birinci xaqan bu şəhərlərdə, ikinci\nxaqan isə Buxarada oturmuşdur.\n«Şərqi Qaraxanlılar dövlətinə Şaş ,\nyaxud Çaç (sonrakı adı: Daşkənd ), onun\nşərqində Talas , şimalında İsfıcab (Çimkənd),\nYeddisu bölgəsi, Fərqanə vadisinin\nböyük bir qismi, Qaragölə tökülən Kaşğar\nçayı üzərindəki Ordu-Kənd, yaxud Kaşğar ,\nonun cənubunda Yarkənd, Issık-Kulun qərbindən axan\nÇu çayının üzərində yerləşən Kuz-Ordu ,\nyaxud Balasağun , onun yaxınlığındakı Qara-Ordu\n, Balxaş gölünə tökülən İli çayının\nsahilindəki Almalıq , cənub-şərqdə Cunqariya\nbozqırları, Alagöl, İrtış çayı, Təklə-Məkan\nsəhrası, sərhəddə yaxın Xotən şəhəri, Hindiquş\nvə Qaraqorum dağları arasındakı Gilgit\nşəhəri daxil idi. Ölkənin əsas mərkəzi Kaşğar ,\nikinci mərkəzi gah Balasağun , gah da Talas\nidi. “Kutadğu b ili k ” və “Divan” yazılan dövrdə paytaxt\nKaşğar idi» [12. S. 17; 3. S. 16].\nMahmud Kaşğarinin «Divan»da verdiyi bir çox\nməlumatlar arasında onomastika məsələləri də əsas yerlərdən\nbirini tutur. O, öz əcdadları barədə yazır ki, «bizim atalarımız\nolan bəylərə Xəmir deyirlər, çünki oğuzlar Əmir\ndeyə bilmədikləri üçün əlifi X -yə çevirib söyləyirlər.\nAtamız türk ellərini Samanoğullarına mənsub bəydir, adına\nXəmir Təkin deyilir. Təkin sözünə gəlincə,\nhərfi mənası ‘qul' olan bu söz xaqanın övladlarına və xanədanın\nkişi cinsindən olan bütün üzvlərinə verilən ünvandır» [3.\nS. 22].\nMahmud Kaşğarinin onomastik məlumatları içərisində\nKaşğari nisbəsi haqqındakı fikirləri də maraqlıdır.\n«Mahmud Kaşğarinin bir əhli-qələm olaraq Kaşğari\nnisbəsini qəbul etməsi isə heç də onun mütləq Kaşğarda\ndoğulması demək deyil, burada böyümək, yaşamaq və oxumaq\nda onun üçün kifayətdir, bir xanədan üzvü kimi ağası olduğu\nimperiyanın paytaxtının adını daşımaq onun haqqıdır. Hətta\nkiçik bir şəhər və ya kənddən, sadə ailələrdən çıxmış sənətkarlar\nda çox vaxt iri və məşhur şəhərlərin adını nisbə olaraq almışlar»\n[3. S. 23].\nMahmud Kaşğari əsərdə toponimik arealların\naşkar olunması üçün qədim şəhər, göl, çay və digər ərazi adlarını\nxəritəyə köçürmüşdür. O, bu materialları xəritəyə köçürməzdən\nəvvəl ən müxtəlif mənbələrdən toponimləri toplamış, sistemə\nsalmış və lüğətini hazırlamışdır. Bunun üçün mərhələli prinsipdən\nistifadə etmişdir. Toponimik landşaft çoxalıb genişləndiyi\nüçün böyük coğrafiyaşünas dilçi müəyyən bir qatı əks etdirən\nxəritə tərtib etmişdir. Bu xəritədə onomastik layın keçid\nzonaları, yaxud iki arealın kəsişdiyi yerdə yayılma zonası\nöz əksini tapa bilmişdir. Demək olar ki, toponimlərin ucqar\nyayılma nöqtələrini birləşdirən izoqlosslar da olmaqla Qaraxanlılar\ndövrünün toponimik sistemi haqqında təfərrüat əks oluna bilmişdir.\nBuradan belə bir nəticə çıxara bilərik ki, M. Kaşğari bir\ntoponimçi alim kimi dilçilik coğrafiyası (areal metod) metodundan\nda gərəyincə istifadə etmiş, toponimik obyektlərin öyrənilməsinin\nçətinliyini nisbətən aradan qaldırmışdır.\n«Divan»da verilmiş dünya xəritəsi ərazi toponimlərini\nəks etdirdiyi üçün böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu, ilk türk\nxəritəsi və orta əsrlərin ən dəqiq xəritələrindən biridir.\nBalasağun şəhərini mərkəz olaraq qəbul edən, diametri\n17, 75 sm olan bu xəritədə miqyas tətbiq edilməmiş, paralel\nvə meridianlar göstərilməmişdir. Lakin buna baxmayaraq onun\nxəta payı çox azdır. Məsələn, « Kaşğarla Yarkəndin\narası 8 mm olaraq verilmişdir. Bu isə gerçək məsafəyə (195\nkm) nisbətdə 1: 25 000 000-luq bir miqyasa uyğun gəlir.\nBurada cəhətlər və coğrafi yönlər, türk ellərinin və ölkələrin\ncoğrafi ardıcıllığı, hətta ekvator və şimal qütbü, dağlar\nvə çaylar, səhralar və dənizlər təsvir edilmişdir. Xəritədə\nadı ərzi-Azərabadqan kimi çəkilən Azərbaycanın coğrafi\nmövqeyi və qonşu sərhədləri də öz əksini tapmışdır. Bu xəritə\nmin il bundan əvvəlki dövr üçün ideal sayıla bilər» [3. S.\n27].\nMahmud Kaşğari «Divan»ındakı onomastik vahidləri\n«Özəl adlar» adlandırmışdır. M. Şakir Ülkütaşir bu mövzudan\nbəhs edərkən yazır ki, dil və ağız dərəcələri dışında, «Divan»da\ntoplanan bilgilər arasında, zamanın türk toponimikasına\n(yer adlarına) aid olanlar türk tarixi və mədəniyyəti\nbaxımından önəm daşımaqdadır. İlk öncə Mahmud Kaşğarinin böyük\nsəyi, köməyi nəticəsində XI əsr türk dünyasının coğrafi-toponimik\ndurumu formalaşdırılmışdır. Dolaşdığı ərazilər və yazdığı\nincələmələr dövrün istifadə etdiyi əsərlərə istinad Mahmud\nKaşğari bəhrələndiyi və şərhini verdiyi onomastik vahidlər\nvə coğrafi məlumatlar ərəb və i ran mənbələrilə də uyğun gəlir.\nBöyük türkoloq məlumatları qiymətləndirmək və oxucuları inandırmaq\nməqsədilə «Divan»da yuxarıda qeyd edildiyi kimi ayrıca bir\ntürk xəritəsi də tərtib etməyi unutmamış, ona görə də doqquz\nyüzillik türk coğrafiyası və toponimikasında öndərlik şərəfi\nMahmud Kaşğariyə qismət olmuşdur [8. S. 76].\nElmi-nəzəri baxımdan Mahmud Kaşğarinin nəzərdən\nkeçirdiyi türk yer adlarının tədqiqinin bir çox xüsusiyyətləri\nvardır. Həmin xüsusiyyətlərdən biri türkün və bəşəriyyətin\nbeşiyi sayılan Orta Asiyada türk yer adlarının tarixən meydana\ngəlməsini şərtləndirən başlıca amillərdir. Bu ərazi VI–VII\nəsrlərdə qurulmuş, təməli qoyulmuş Göytürk dövləti idi. Bu\ndövlətdə balık, oba, yazı, yurt, yış, yar, kaş və\ns. bu kimi ilk coğrafi apelyativlər təşəkkül etməyə başlamışdır.\nDaha sonralar Göytürk dövlətinin yerini alan Uyğur xanlığında\nfərqli türk yer adları sistemi formalaşmışdır. Müxtəlif\ndinləri qəbul etsə də, heç bir maneəyə tuş gəlməyən türk xanlığı\nköçəri həyatdan oturaq həyata keçərkən də türk coğrafiyası\nvə onun toponimikasını, türk toplumunun yer adları sistemini\ndəyişməyə imkan verməmişdir. Türk adlı yeni şəhərlər, balıqlar\ntörəməyə başlamışdır. Bu türk yerləşməsinin ilk yer adı olduğu\nirəli sürülən balıq sözünün törəyişi, VII əsrdən\netibarən türk dövlət və mədəniyyət işləri içərisində yer tutmuş,\nyerinə və qavranmasına görə xüsusi məna qazanmışdır. Əslində,\nbu söz (balıq) dövlət idarələrində rəsmən ‘şəhər,\nqala' mənasında istifadə olunduğu halda, XI əsr Arğularında\n(arğu dilində – C.K.) ‘camur, balçık (palçıq)' anlamında işlənmişdir.\nEyni rəmzi söz köçəri türk dairələrində yurd sözü\nilə əvəzlənmiş, dəyişdirilmişdir. Müxtəlif dəyişmələrə məruz\nqalan türk yer adları sistemi zaman-zaman tayfaların yayılma\narealı (məkanı) və miqrasiyası ilə bağlı olaraq, olduqca zəngin\ninkişaf yolu keçirmişdir.\nMahmud Kaşğarinin «Divan»ındakı yer adları,\nəsasən, onun tərtib etdiyi xəritədə öz əksini tapanlardır.\nBəlli olur ki, bəzi kişi və qadın adları digər obyektlərin\nadlarına da verilmişdir. Ümumiyyətlə, eyni adın müxtəlif obyektlərə\nverilməsi, o dövrün toponimik vahidləri üçün başlıca xüsusiyyət\nsayılmışdır. Məsələn, böyük toponimçinin sözlüyə aldığı Ayas\nkölə qadın adını daha sonrakı yüzilliklərdə Xarəzm bölgəsindəki\nqazılar bir qalanın da adına vermişlər.\nQaraxanlıların ən mühüm elm və mədəniyyət\nmərkəzləri Səmərqənd , Buxara, Fərab, Şaş, Balasağun\nvə Kaşğar idi. M. Kaşğari həmin adları lüğətində\ntez-tez çəkməklə müəyyən məsələlər haqqında informasiya ötürür.\nƏski adı Marakanda olan Səmərqənddə\nirandilli soqlar əhalinin əksəriyyətini təşkil edirdilər.\nŞəhərdə xeyli türk də yaşayırdı. Buxara isə qədimdən\nbəri buddist şəhəri kimi tanınırdı. Hətta şəhərin adı da sanskrit\ndilində Vihara , yəni monastır deməkdir. Buxara\n710-cu ildə ərəblər tərəfindən işğal edilmişdir. Qaraxanlı\ndövlətinin tərkibinə daxil olduqdan sonra şəhər sürətlə türkləşməyə\nbaşlamışdır.\nÇaç müasir Daşkəndin\nən qədim adıdır. Dillərində ç səsi olmadığına görə\nərəblər onu Şaş şəklində yazmışlar. Şaşkənd\nsonralar Daşkəndə çevrilmişdir. Maraqlıdır\nki, şəhərin adını Çin qaynaqları Çö-Çi, Çö-Şi, yaxud\nsadəcə Şi şəklində transkripsiya etmişlər ki, bu\nda çincə daş deməkdir.\nKaşğar şəhərinin tarixi adı Ordu-kənddir\n. Bu ad onun paytaxt olmasına işarədir. Qədim Çin mənbələrində\nşəhərin adı Solek və ya Sorak , çincə transkripsiyası\nSu-lek , çincə bugünkü adı Sufu , transkripsiyası\nisə Ku-şa və ya Ka-şadır. İndiki Kaşğar\nAtadağdan axan Qızılsu çayının qolu olan Tümənin\nsağ sahilində yerləşir. Əski Kaşğar isə bir\nqədər uzaqdakı təpə üzərində salınmış, qala divarları ilə\nəhatə edilmişdir. Qədim Kaşğarın xarabalıqları hələ\ndə qalır. Mühüm karvan yollarının qovşağında yerləşən bu şəhərin\ntarixi b. e. ə. 76-cı ildən başlanır.\nBalasağun orta əsrlər türk dünyasının\nən əhəmiyyətli şəhərlərindən biridir. Əsası VII əsrdə qoyulmuşdur.\nİlk adı türkcə ‘şimaldakı şəhər' mənasına gələn Qara-Ordu,\nQuz-Ordu, Quz-Balıq, soqdca eyni mənada ‘ Quz-Uluş'\n[13. S. X] ‘şərqdəki şəhər' mənasını verən Kök-Sağun\nolmuşdur. Monqollar ona Gu-Balıq ( guo\n- monqolca ‘gözəl' deməkdir) adını vermiş, ərəblər isə\nBiladi-Sağun ( bilad - ərəbcə ‘ölkə', ‘şəhər'\ndeməkdir) adlandırmışlar. Sağun şəhərinin monqol\ndilində «qala» mənasına gəldiyi ehtimal edilir. (Bu toponimlərin\nforma və mənaları haqqında məlumatları Ramiz Əskərin «Kutadğu\nbilik» monoqrafiyasından götürmüşük [14. S. 16–18].\nMahmud Kaşğari «Divan»da təsvir etdiyi eyni\ntoponimik vahidin etnolinqvistik əsaslarını müəyyənləşdirmiş,\ntoponimik sistemlərin (alt və üst sistemlər – C.K.) qarşılıqlı\nəlaqəsinin tarixini işıqlandırmışdır.\nMahmud Kaşğarinin xəritəsində verilmiş şəhər\nadları mövsümlə bağlı dəyişirdi. Bir məlumata görə «Qaraxanlı\nxanları qışda Kaşğarda , yazda isə Balasağunda\notururdular. Amma həqiqi paytaxt Kaşğar idi.\nElə bu səbəbdən də Kaşğara Ordu-Kənd deyilirdi»\n[15. S. 179].\nMahmud Kaşğari bir coğrafiyaşünas kimi türklərin\nyaşadıqları şəhər, kənd, dağ, çöl, dərə, göl və s. adlara\nöz münasibətini bildirmişdir. O, bu məqsədlə qeyd etmişdir\nki, barəsində yazdığım dağlar, çöllər, dərələr, sular, göllər\nislam türklərinin ellərində olanlardır. Çünki dillərdə dolaşan\nbunlardır. Bunları tanınmış olduqları üçün yazdım; tanınmamış\nolanların bir çoxlarını buraxdım. Müsəlman olmayan türk ellərindən\nbir çoxunu daha yazdım; digərini yazmadım; çünki onları yazmaqda\nbir fayda yoxdur. Türk dilinə sonradan daxil olan kəlmələri\nyazdım; kişi və qadın adları da yazılmadı. Bunlardan ancaq\ndoğru bilinməsi üçün çox istifadə olunanlar, hər kəs tərəfindən\ntanılan adlar yazıldı [3. S. 24, 28].\nAhmet Caferoğlu yazır: «Coğrafiya deyimləri,\nyer adları, daha çox dövrün bəlli başlı yerlərinə münhazır\nolmaq üzrə əsərə alınmışdır. Yer adlarından bəziləri “Divan”a\nalındığı halda, nədənsə xəritədə işarə edilməmişdir» [16.\nS. 41].\nRamiz Əskərin tərcüməçilik fəaliyyətindən\nsavayı, mühüm xidmətlərindən biri də Mahmud Kaşğarinin çəkdiyi\nxəritədəki yer adlarını latın qrafikası ilə verməsidir. Hazırladığı\ncədvəlin əvvəlində R. Əskər yazır ki, xəritədəki coğrafi məkanları,\nşəhər, məntəqə, ölkə və boy adlarını, eləcə də digər işarələri\nnömrələyərək cədvəl halına saldıq, tanınmaları üçün bəzi şəhər\nvə ölkələrin müasir adlarını da göstərdik [3].\nƏsərin əsas mənası – Türk dilləri Kamusu\ndeməkdir; bu kitabın ən qiymətli dəyərlərindən biri də burada\nonomastik vahidlərin toplanmasıdır. Bu əski türkün o zamankı\ncoğrafi durumunu öyrənmək üçün çox əhəmiyyətlidir.\nMahmud Kaşğari böyük əziyyətlərə qatlaşaraq\ntürk dünyasını qarış-qarış gəzmiş, dolaşmış, türkün keçmişini\nindiyə gətirib çıxara bilmişdir: «Türklərin həmən təkmil illərini,\nobalarını, bozkırlarını (çöllərini) incədən-incəyə gəzdim,\ndolaşdım. Türk, türkmən, oğuz, çiğil, yağma, qırğız boylarının\ndillərini və qafiyələrini, tamamən zehnimdə nəqş etdim ki,\nhər tayfanın şivəsi ən mükəmməl bir surətdə ortaya çıxmışdır»\n[9. S. 53].\nÖzünün qeyd etdiyi kimi, Mahmud Kaşğari hələ\nlüğətində ona məlum olan xüsusi adların hamısından bəhs etməmişdi.\nDaha doğrusu, bunu lazım bilməmişdi. Beləliklə, Mahmud Kaşğari\nbir çox adların etimologiyasını da müəyyənləşdirmişdir. O,\nonomastik vahidlərin əmələ gəlməsində ekstralinqvistik amillərin\nroluna üstünlük vermişdir.\n«Divan»dakı onomastik vahidlərin tarixi-etimoloji\ntədqiqi qədim substrat layların açılmasına imkan verir, toponimlərin\ntəbəqələşməsini yerinə yetirir. Təbəqələşmədə onomastik vahidin\nhansı xalqa mənsub olduğu müəyyənləşir.\nTədqiqat göstərir ki, bütün qədim türk toponimlərində\nsemantika, necə deyərlər, tündləşir. Tarixi-etimoloji tədqiqat\nyolu ilə xeyli topoleksemin dəqiq mənaları semantik prinsip\nəsasında açılır.\nTədqiqat nəticəsində tarixi onomastik vahidlərə\nistinadən türk xalqlarının etnik tarixini, onların digər xalqlarla\nəlaqə və münasibətini, tarixi-mədəni əlaqələrini, etnogenez\nməsələlərini də öyrənmək, aydınlaşdırmaq mümkün olur. Etnogenezi\nöyrənməklə «Divan»dakı etnonim və etnotoponimlərin yaranma\nsəbəblərini dəqiqləşdirmək olur. Bu sahədə tədqiqat göstərir\nki, sözügedən ərazilərdəki toponimlərdə öz əksini tapan türk\nqəbilə və tayfaları ancaq avtoxton (yerli) olmuşlar. Bunu\nsonrakı tədqiqatlar, xüsusən də arxeoloji qazıntılardan əldə\nolunan materiallar da təsdiqləyir. Amma tarixin müxtəlif epoxalarında\nbu ərazilərə ərəb, monqol, irandilli tayfalar da axın etmiş\nvə bu zaman etnokomponentlərdə bəzi dəyişiklik baş vermiş,\ndemək olar ki, etnik tərkib «təzələnmiş»dir.\nNəhayət, «Divan»dakı onomastik vahidlərin\ntədqiqi göstərir ki, bu aspektdə tarixi leksikologiya və tarixi\nmorfologiya problemlərini də həll etmək mümkündür.\nƏDƏBİYYAT\n- Жучкевич В. А. Общая топонимика.\nВышэйш. шк., Минск: 1968.\n- Qurbanov A. Azərbaycan dilinin\nonomalogiyası. Maarif, Bakı: 1988.\n- Kaşğari Mahmud. Divani lüğət-it-türk.\nI. Bakı: Ozan, 2006 (Tərcümə edən və nəşrə hazırlayan Ramiz\nƏsgər).\n- Divanü lüğat it-türk tercümesi. Ankara;\n1985. 1. Çevirən Besim Atalay.\n- Qurbanov A. M. Ümumi dilçilik.\nBakı: Maarif, 1989. Pedaqoji institut üçün dərslik.\n- Axundov A. Torpağın köksündə\ntarixin izləri. Bakı, 1983.\n- Махпиров В. Имена древних предков.\nАлма-Ата, 1977.\n- Ülkütaşır M. Şakir. Büyük Türk\nDilçisi Kaşğari Mahmut. Ankara: A. Ü. Basımevi, 1972.\n- Genç R. Kaşgari Mahmuta göre\nXI yüzyılda Türk dünyası. Ankara, 1977.\n- Sümer F. Türk devletleri tarihinde\nşahıs adları. İstanbul, 1990.\n- Quliyev Ə. A. Qədim türk onomastikasının\nleksik-semantik sistemi: Dokt. diss. avtoref., Bakı, 2003.\n- Dilaçar A. Kutadğu Bilig İncelemesi.\nAnkara: TDK yay., 1995.\n- Arat R. R. Kutadgu bilik. 1:\nMetin. Ankara, 1979..\n- Ramiz Əskər. Kutadğu Bilig, Bakı:\nElm, 2003.\n- Emin Muhammet Buğra. Şarki Türkistan\ntarihi. Ankara, 1987.\n- Ahmed Caferoğlu. Kaşğarlı\nMahmut. İstanbul, 2004.\n|\n|"
] |
[
"http://www.ismayiloglu.com/3_5.php"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q177076--thumb|200px|left|Alban yazılı şamdan-4
| 1 |
Qafqaz Albaniyası
|
Albaniya, Qafqaz Albaniyası, (ekzonim məlum deyil; , ) Ağvan, (qəd. erm. Աղուանք [Aluank], [Aqvank]) və ya Arran — tarixi Azərbaycan ərazisində,books.google.com books.google.com Yevgeni Paxomov. Краткий курс истории Азербайджана. Баку, 1923Алиев К.Г. Кавказская Албания. Баку, 1974Igor S. Zonn,Andrey Kostianoy,Aleksey N. Kosarev,Michael Glantz – The Caspian Sea Encyclopedia, page 12 müasir Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanın bir hissəsi, həmçinin Cənubi Dağıstan ərazilərində mövcud olmuş tarixi dövlət.Яновский А.О. О древней Кавказской Албании. ЖМНП, ч. 52, 1846Ямпольский З.И. "Гегемоны" древнего Азербайджана//ДАН АзССР, 1953, № 3 Eramızdan əvvəl təqribən IV–III əsrlərdə Makedoniyalı Iskəndərin Imperiyası dağılmasından sonra formalaşmış,Алиев К.Г. Античные источники по истории Азербайджана, Баку, 1986. eramızın VIII əsrində Ərəb xilafəti tərəfindən işğal edilmişdir. Paytaxtı əvvəlcə Qəbələ, sonra isə Bərdə şəhərləri olmuşdur. Eramızın IV əsrində xristian dinini rəsmi dövlət dini elan edən Alban dövləti mövcudluğunun sonuna qədər bu və ya digər dərəcədə xristian ideologiyasının təsir dairəsində olmuşdur.Кудрявцев О.В. Колхида, Иберия, Албания в III–I в. до н.э.//Всемирная история. М., 1956, т. 2
Görkəmli qafqazşünas tarixçi Yevgeni İqnatyeviç Krupnov yazırdı: "Albaniya tarixinin öyrənilməsi işində heç bir məhdudiyyət və məcburiyyət olmamalıdır. Albaniya tarixini müxtəlif ölkələrin tarixçiləri öyrənirlər. Lakin bir şey də məlumdur: Qafqaz Albaniyasının tarixi və taleyi ilə hamıdan çox azərbaycanlılar məşğul olmalıdırlar. Bu sahədə onlar dünya elmi qarşısında məsuliyyət daşıyırlar, dünya elminə borcludurlar."Крупнов Евгений Игнатьевич – Древнейшая культура Кавказа и кавказская этническая общность, "CA", 1964, No l
|
thumb|200px|left|Alban yazılı şamdan
|
Alban yazısının çiçəklənmə dövrü V–VI yüzilliklər sayılır. A. Q. Şenidze yazır: bu dövrdə albanlar Qafqazın siyasi və mədəni həyatında gürcülərlə birgə fəal iştirak edirdilər. Koryun göstərir ki, Maştos Qərbi Ermənistanda olanda onun yanına mənşəcə alban olan iyerey Benyamin gəldi.O Benyamini sorğu-suala tutdu,qarqar dilinin barbar sözlərini tədqiq edərək onlar üçün əlifba yaratdı.Koryun, Maştosun həyatı
Alban əlifbası Ərəb Xəlifəsinin göstərişi ilə Alban Həvari Kilsəsi Erməni Qriqoryan Kilsəsinə tabe edildikdən sonra erməni katolikosu İlyanın göstərişi ilə məhv edilmiş, alban əlifbasıyla yazılmış kitablar qədim erməni dilinə tərcümə edildikdən sonra məhv edilmişdir.Katolikos Drasxanakertli İohannes – "История Армении", səh. 78А.С.Вартапетов. К вопросу об историческом исследовании христианских памятников Народного Карабаха
Uzun müddət Alban əlifbası itmiş hesab edilirdi, lakin 1937-ci ildə gürcü alimi İliya Abuladze Mətndarda XV əsrə aid MS No. 7117 şifrəli əlyazmada 52 hərfdən ibarət alban əlifbasına rast gəlmiş və onu aşkara çıxarmışdır.
Az sonra 1948-ci ildə Mingəçevir qazıntıları zamanı üzərində alban yazısı olan daş tapılmış və bu barədə S. M. Qaziyev məlumat vermişdir. Lakin həm tapılmış əlifbada (Matenadaran 7117), həm Mingəçevir yazılarında qüsurlar olduğu üçün yazıları düzgün oxumaq mümkün olmamışdır. 1956-cı ildə A. Q. Abramyan həmin yazıları oxumaqla məşğul olmuş, bu yazıları cəmi iki kənddə – Qutqaşen rayonunun Nic, Vartaşen rayonunun Vartaşen kəndində yaşayan udinlərin dili əsasında oxumağa çalışmışdır. Udinlər heç vaxt ölkədə bütün Şimali Azərbaycanı əhatə edən vahid dilə və dövlətə malik olmamış, daim türkdilli utilərlə qarışdırılmışdır. Müəllifin oxuduqları inandırıcı deyildir və istədiyi yerə alban əlifbası adlandırılan 52 hərfli əlifbanın istədiyi hərfini qoymuşdur.
|
[
"Alban dilinin şimalda vahid ünsiyyət vasitəsi olduğunu\ngöstərən mühüm bir dəlil həmin dilə məxsus əlifbanın,\nalban yazısının olmasıdır. Kalankatuklu Moisey yazısı\nolan xalqlar içərisində midiyalıları və albanları\nxüsusi qeyd etmişdir: «Yazıya malik olan xalqlar\nbudur: yəhudilər, romalılar (bunların yazısından\nbizanslar da istifadə edirlər), ispanlar, yunanlar,\nmidiyalılar, ermənilər və albanlar». (7;16) Tədqiqatçılar\nmüəyyənləşdirmişlər ki, uzun müddət elmi, bədii,\npublisistik əsərlər, kargüzarlıq sənədləri alban\ndilində yazılmışdır: «X əsr də daxil olmaqla alban\nmənbələri başlanğıcdan alban dilində tərtib olunmuşdur.\nBura alban dini rəvayət ədəbiyyatı (aqioqrafiya),\nməktub şəklində yazışmalar, kanon ədəbiyyatı, qərarlar,\nsalnamələr daxildir. Musa Kalankatlının «Alban tarixi»\nkitabı əvvəl alban dilində yazılmışdır». (48;236)\nLakin alban əlifbasının nə zaman və kim tərəfindən\nyaradıldığı mübahisəlidir.\nAlban əlifbası haqqında fikrin təşəkkül tarixini\nT.M.Məmmədov daha ətraflı araşdırmışdır.(16; 100-115)\nUzun müddət alban dilinə tərcümələr və alban yazısı\nhaqqında Matenadarandakı beş müxtəlif əlyazmasında\nolan mə’lumata əsaslanmışlar. 1937-ci ildə filologiya\nelmləri doktoru, professor İ.V.Abuladze XV əsr əlyazmalarını\nöyrənərkən 1717 nömrəli əlyazmada alban əlifbasını\nəldə etmişdir. Sonra Matenadarandakı bu əlyazmanın\niki başqa surəti üzərində T.İ.Ter-Qriqoryan da tədqiqat\naparmışdır. Bunlar XV əsrdə ruhani Mkrtıçın göstərişi\nilə monastrın şagirdləri üçün dərslik kimi monax\nFoma Metsopski tərəfindən tərtib edilmişdir. Əlyazmada\nərəb, suriya, erməni, gürcü əlifbaları ilə yanaşı,\n52 hərflik alban əlifbası da vardı. 1938 və 1957-ci\nillərdə ciddi araşdırmalardan sonra akademik A.Q.Şanidzenin\nalban əlifbası haqqında yazıları çap olunmuşdur.\nT.M.Məmmədov göstərir ki, bu tapıntı akademik R.Acaryanı\nda maraqlandırmış, o bu əlifbanın həqiqətən alban\nəlifbası olması barədə məqalə ilə çıxış etmişdir.\n(16; 101) Alban yazısının, alban dilində tərcümə\nəsərlərinin olduğunu tarixi mənbələr də təsdiq edir.\nErməni, gürcü və alban əlifbalarının yaradıcısı\nən’ənəvi olaraq Mesrop Maştots sayılır. Lakin burada\nda şübhəli məsələlər çoxdur.\nV əsr erməni tarixçisi Koryun göstərir ki, Maştots\nhələ Albaniyada olmadığı zaman Benyamin adlı alban\nonun yanına gəlmiş, Maştots ondan alban dilinin\nyadelli (əcnəbi) bir şivəsi haqqında mə’lumat alıb\nəlifba düzəltmişdir. T.M.Məmmədovun dediyi kimi,\nburadan aydın olur ki, Mesrop alban dilini bilmirmiş,\nalban dili haqqında alban Beniaminin köməyi ilə\nmə’lumat almışdır: (Maştots) «...Albaniyaya yollandı\nvə bu ölkəyə gəldi. Çar iqamətgahına gəlib, Yeremiya\nadlı müqəddəs yepiskopla və onların Arsvaq adlı\nçarı və bütün ə’yanları ilə görüşdü... (Maştots)\nonların sorğusuna əsasən nə üçün gəldiyini bildirdi\nvə onlar hər ikisi, yepiskop və çar yazının hazırlanmasına\nitaətlə razılaşdılar». (16; 103)\nHəmin dövrün erməni tarixçisi Moisey Xorenasi qeyd\nedilən əlifbanın boğaz səsləri ilə zəngin olan qarqar\ndili üçün yaradılmış olduğunu söyləyir: «Mesrop\nöz yolunu Albaniyaya Arsvagenin, (bu ölkənin) çarının\nvə yepiskopların başçısı Yeremiyanın yanına salır.\nOnlar onun tə’limini məmnuniyyətlə qəbul edirlər\nvə ona seçilmiş oğlan uşaqları verirlər. Və öz yepiskopu\nAnaniyanın vasitəsilə Sünik hakimi gənc Vasakı tə’cili\ngöndərib iste’dadlı tərcüməçi Beniamini öz yanına\nçağıraraq, Mesrop onların köməyi ilə qarqar şivəsi,\nboğaz səsləri ilə zəngin olan, kobud, barbar, yüksək\ndərəcədə yöndəmsiz qarqar şivəsi üçün yazı düzəltdi».\n(16; 104)\nT.M.Məmmədov Koryunun və Xorenasinin qeydlərində\nbir sıra fərqlər müəyyənləşdirmişdir: Koryundan\nfərqli olaraq, Xorenasinin yazısından aydın olur\nki, Mesrop əlifbanı alban Beniamin və Yeremiyanın\nköməyi ilə düzəltmişdir. Koryun Beniamini «ruhani»,\nXorenasi «tərcüməçi» adlandırır. Koryun göstərir\nki, Mesrop hələ Albaniyaya gəlməmiş alban dili haqqında\nmə’lumat almışdır, Xorenasinin qeydlərindən aydın\nolur ki, Albaniyaya gəldikdən sonra bu dili öyrənmişdir.\nT.M.Məmmədov başqa bir mühüm fərq də müəyyən etmişdir:\nKoryuna görə, Mesrop alban dili üçün, Xorenasiya\ngörə, alban dilinin qarqar dialekti üçün əlifba\ndüzəltmişdir. Əgər Koryunun dediyi olduğu kimi verilmişsə,\nonun sözlərində də qarqar dilinə işarə vardır. Koryun\nbelə ifadə işlədir: «İ on (Maştots), razuznav i\nobsledovav çujezemnıy qovor albanskoqo əzıka, sostavil\nzatem pisğmena...»(16; 103) Burada aydın şəkildə\n«alban dilinin yadelli (əcnəbi) şivəsi» sözləri\nişlənmişdir. Deməli, əslində, Koryun da əlifbanın\nalban dili üçün deyil, alban dilinin bir dialekti,\ngörünür, mühüm mövqeyi olan bir tayfa dili üçün\nəlifba yaradıldığını qeyd etmişdir. Belə olduqda\nməntiqi olaraq düşünülür ki, alban dili üçün əlifba\ndaha əvvəllərdən mövcud olmuş, Mesrop alban dili\nüçün əlifba düzəltməmişdir. Kalankatuklu Moiseyin\n«Albaniya tarixi» əsərindəki aşağıdakı sözləri də\nbu fikri təsdiq edir: «O zaman ki yunanların imperatoru\nKiçik Feodosi idi, ermənilərin çarı Vramşapux idi,\nİran şahı Yezdəgird idi, Arsvakan isə Albaniyanın\nçarı, Albaniyaya, bizim patriarxımız Yeremiya və\nçarımız Yesvagenin yanına həmin Mesrob gəldi. Onların\nhər ikisi (Arsvagen və Yeremiya) ona maarifçilik\nfəaliyyətində kömək etməyə razılıq verib, (o, Müqəddəs\nRuhun köməyi ilə erməni və gürcülərə əlifba yaradıb)\nvə məmnuniyyətlə ona şagirdliyə fərasətli gəncləri\ntəhkim etdilər. Onlar Sünikdən (Zəngəzurdan) Bəncamin\nadlı tərcüməçini də’vət etdilər və onu Sünikin gənc\nknyazı Vasaq yepiskop Ananiyanın xahişi ilə Albaniyaya\ngöndərdi. Onlar Mesrobun yanına gəlib, onunla birlikdə\nqırtlaq, qaba, barbar və çətin səslənən qarqar dilinin\nəlifbasını yaratdılar.» (7; 33) Bunu Kalankatuklunun\nəsərinin 1 hissəsinin 16-cı fəslinin adından da\ngörmək olar: «Mesrobun Albaniya çarı Arsvagenin\nyanına gəlməsi. Burada əlifbanı təkmil etməsi, məktəbləri\nyenidən açması, ölkədə dağılmış bütpərəst məzhəblərin\nkökünün kəsilməsi və Albaniyada xaçpərəstliyin möhkəmlənməsi».\n(7; 32) Göründüyü kimi, burada yeni məktəblərin\naçılmasından, yeni əlifbanın yaradılmasından deyil,\nməktəblərin yenidən açılmasından, mövcud əlifbanın\ntəkmilləşdirilməsindən söhbət gedir.\nV əsr erməni tarixçisi Lazar Parbetsiyə görə, Mesrop\nyalnız erməni əlifbasının müəllifidir. Erməni tədqiqatçısı\nQ.N.Akinyan isə yazmışdır ki, Maştots heç vaxt albanlar\nüçün əlifba düzəltməyib. Elə buna görə də Q.Voroşil\nqeyd edirdi ki, alban əlifbasının mənşəyi məsələsi\naydın deyil. Aydın olan budur ki, V əsrdə ya həmin\nəlifba təzələnmiş, yaxud da həmin əlifba əsasında\nqarqarlar üçün əlifba tərtib edilmişdir.\nBütün bunlar bir şeyi təsdiq edir ki, bu dövr Albaniyada\nyazının, maarifin, məktəbin inkişaf etdiyi dövrdür:\n«Albaniya tarixi» əsərinə əsasən Urnayrdan sonra\nYesvagen hökmdar olmuşdur. Onun hakimiyyəti dövründə\nköhnə yazının islahı yolu ilə yeni alban yazısı\nyaradılır. Üç Qafqaz xalqının - albanların, gürcülərin\nvə ermənilərin əlifbasının yaradıcısı Mesrop Maştots\nhesab edilsə də, mənbələrin müqayisəli təhlili əsas\nişin iste’dadlı tərcüməçi sünikli Beniamin tərəfindən\nyerinə yetirildiyini sübut edir. Əlifba təzələndikdən\nsonra Yesvagen uşaqlar üçün xüsusi məktəblər açdırır,\nonlara yazı sənətinin sirlərini öyrətmək əmrini\nverir, hətta dövlət hesabına onları yer və yeməklə\ndə təchiz edir. Dini və dünyəvi əsərlərin siryani\nvə yunan dillərindən alban dilinə tərcüməsi də bu\ndövrdə yerinə yetirilməyə başlayır».(17; 113-114)\nK.V.Trever də bu fikirdə olmuşdur ki, V əsrin başlanğıcında\nAlbaniyada artıq hansısa köhnə bir əlifba vardı\nki, onu Maştots «təzələdi». Qonşu erməni və gürcü\nxalqlarının V əsrdən əlifbalarının olması da göstərir\nki, mütləq albanların əlifbası olmuşdur, çünki Alban\ndili Qafqazda və Ön Asiyada daha böyük rola malik\nidi. Erməni və gürcü dilləri eramızın V əsrinin\nilk rübündən e’tibarən yazısı olan dillərdir. Bununla\nbelə, onların tə’sir dairəsi heç də alban dilinin\ntə’sir dairəsi səviyyəsində olmayıb. (13; 76) Türk-alban\ndili qonşu dilləri də öz tə’siri altına almışdı.\nDoktor Mordman XIX əsrin 70-ci illərində erməni\ndilinə həsr etdiyi bir məqalədə yazırdı: «Mə’lumdur\nki, ermənilər Hind-Avropa mənşəli xalqdır, amma\nonların dili Turan dilinin güclü tə’sirinə mə’ruz\nqalmışdır. Mən həmin ifadə ilə heç də çoxəsrlik\nkontakt nəticəsində osmanlı türkcəsindən alınmış\nsözləri nəzərdə tutmuram. Söhbət IV, V, VI və VII\nəsrlərdə erməni ədəbi dilinə keçmiş Turan elementlərindən\ngedir. Bu elə bir dövr idi ki, dünyada hələ nə səlcuqlar,\nnə osmanlılar... var idi. (13; 80) Müəllif Turan\ndedikdə qonşu Aran xalqını və başqa türk tayfalarını\nnəzərdə tutmuşdur.\nƏlifbada boğaz səslərinin çox olması tədqiqatçıların\nbir qismini bu əlifbanın Qafqaz dilləri üçün tərtib\nedildiyi qənaətinə gətirmişdir. Lakin Y.B.Yusifovun\nqeyd etdiyi kimi, bə’zi türk dillərində və o cümlədən\nqarqar dilində də boğaz samitləri olmuşdur. Moisey\nKalankatuklunun «Albaniya tarixi» əsəri tərcümə\nvə nəşr edilərkən qəsdən üzərində əməliyyat aparılmış,\nbir sıra məsələlər dəyişdirilmiş və dolaşdırılmışdır.\n«Albaniya tarixi» əsərinin Yerevanda Ş.V.Smbatyan\ntərəfindən 1984-cü ildə qrabardan rus dilinə edilmiş\ntərcüməsi barədə «Qaynaqlar»da oxuyuruq: «Ancaq\nnəzərə alınmalıdır ki, bu çapı hazırlayan müəllif\nkitabın bir çox yerlərini özü istədiyi kimi dəyişdirmiş,\nbə’zən isə bilərəkdən kəsib atmışdır. Buna görə\nyeni çap bir sıra hallarda əski 1861-ci il çapı\nqədər və bəlkə daha çox naqis, qərəzli və nöqsanlıdır.»\n(4; 40) «Albaniya tarixi»nin yeni tərcüməçisi qeyd\nvə şərhlərində albanları barbar, geridə qalmış bir\nxalq kimi təsvir etməklə sübut etməyə çalışmışdır\nki, albanlar belə bir əsər yarada bilməzdi, qrabar\nbu əsərin ana dilidir. Lakin əsərin müəllifi Kalankatuklu\nMoisey xalis bir alban olaraq Albaniya haqqında,\nböyük sərkərdə və dövlət xadimi, diplomat Cavanşir\nhaqqında elə məhəbbətlə danışır ki, bunu yalnız\nhəqiqi bir alban vətəndaşı edə bilərdi. Ona görə\ndə bu əsərin vaxtilə alban dilindən qrabara tərcümə\nedilmiş olduğunu göstərən tədqiqatçılar (Z.Bünyadov,\nS.Əliyarov, Y.Yusifov, F.Məmmədova, T.Hacıyev və\nb.) haqlıdırlar.\nAlban dilinin yazısı V əsrə deyil, daha əvvəllərə\naiddir: »Mə’lumdur ki, Alban hökmdarı Oroyz (e.ə.\nI əsr) Pompeyə məktub göndərmişdi. III əsrdə albanlar\nRomaya yazılı mə’lumat çatdırmış, V əsrdə isə alban\ndilində fərman tərtib edilmişdir... Onlar yəqin\nki, qarqar dili əsasında düzəldilmiş əlifbadan da\nistifadə edirmişlər». (2; 219) Aran yazısının olmasını\nerməni katalikosu Babkenin fars provoslav xristian\nkilsəsinə 506-cı ildə yazdığı məktub da təsdiq edir:\n«Biz öz dini tə’limimiz haqqında sizə gürcülər və\nağvanlarla birlikdə, hər kəs öz dilində, əvvəllər\nyazmışıq». (18; 5) Ə.S.Sumbatzadə göstərir ki, «...V\nəsrin sonu, VI əsrin əvvəlində albanlar öz yazılarından\nartıq beynəlxalq yazışmalarda da istifadə edirdilər».\n(10; 68)\nİngilis alimi doktor Dauset «Ağvan tarixi»nin ingilis\ndilinə tərcüməsini nəzərdən keçirərək bu nəticəyə\ngəlmişdir ki, əsər iki hissədən ibarətdir, birinci\nhissəsi VII, ikinci hissəsi XI əsrdə yazılmışdır.\nBirinci hissəni Kalankatuklu Moisey, ikinci hissəni\nMovses Dasxuransi qələmə almışdır.\nAlban əlifbasının tədqiqatçısı A.Şanidze on bir\nəsrdən çox davam edən Alban mədəniyyətinin Qafqaz\nregionunda böyük rolunu nəzərdə tutaraq yazmışdır:\n«Mən belə hesab etmişəm və hazırda da belə hesab\nedirəm ki, orta əsrlərdə Qafqazın mədəni və siyasi\nhəyatında görkəmli rol oynamış bütöv bir xalqın\nyazısı izsiz yox ola bilməz. Qazıntılar bizə alban\nyazısının mövcud olması barədə mənbələrin mə’lumatını\ninandırıcı şəkildə təsdiq edən epiqrafik material\nverməlidir. Bundan əlavə, mən hələ ümidimi itirmirəm\nki, nə vaxtsa və harada isə palimpsestlərdə (perqament\nyazılarında) alban əl yazılarından parçalar üzə\nçıxacaqdır». (19; 5)\nBu sözlərdən az sonra - 1948-ci ildə Mingəçevir\nqazıntıları zamanı üzərində alban yazısı olan daş\ntapılmış və bu barədə S.M.Qaziyev mə’lumat vermişdir.\n(20; 396-403) Lakin həm tapılmış əlifbada (Matenadaran\n7117), həm Mingəçevir yazılarında qüsurlar olduğu\nüçün yazıları düzgün oxumaq mümkün olmamışdır. 1956-cı\nildə A.Q.Abramyan həmin yazıları oxumaqla məşğul\nolmuş, bu yazıları cəmi iki kənddə - Qutqaşen rayonunun\nNic, Vartaşen rayonunun Vartaşen kəndində yaşayan\nudinlərin dili əsasında oxumağa çalışmışdır. Udinlər\nheç vaxt ölkədə bütün Şimali Azərbaycanı əhatə edən\nvahid dilə və dövlətə malik olmamış, daim türkdilli\nutilərlə qarışdırılmışdır. Müəllifin oxuduqları\ninandırıcı deyildir və istədiyi yerə alban əlifbası\nadlandırılan 52 hərfli əlifbanın istədiyi hərfini\nqoymuşdur.\nQ.Voroşil Suriya mənbələrinə əsaslanaraq göstərir\nki,VI əsrin əvvəllərində Aran yepiskopu Kardost\nhun-savirlər üçün də əlifba düzəltdirmiş və İncili\nsavirlərin dilinə çevirtdirmişdir: «VI yüzilliyin\nbaşlanğıcında Suriya tarixçisi xəbər verir ki, 520-ci\nildə alban yepiskopu Kardost üç ruhani ilə hun savirlərin\nyanına getdi. Onlar savirlər üçün yazı yaratdılar.\n...orada hun dilində yazı buraxdılar».»İndiyədək\nlazımi diqqət yetirilməmiş çox vacib bir tarixi-dilçilik\namilini göstərmək gərəkdir. Bu, türklər arasında\nxaçpərəstliyin yayılması, albanların İncili onların\ndilinə çevirməsidlir». (13; 24) Qafqaz Albaniyasının\ntədqiqi sahəsində maraqlı araşdırmalar aparmış Q.Voroşil\nona görə albanların türklərə əlifba öyrətməsindən\ndanışır ki, o, albanları qafqazdilli hesab edir,\nudinlərin əcdadları sayır, gah albanları udinlərə,\ngah da udinləri albanlara aid edir (hətta bə’zən\nqarqar dilini udin dilinin dialekti hesab edir -13;\n27) və buna görə də o, S.T.Yeremyanın sözlərinə\nhaqq qazandırmağa çalışaraq yazır: «Musa Xorenlinin\nmə’lumatında bu əlamətdardır ki, alban ədəbi dilinin\nnorması üçün Albaniyanın o dövrkü şahlıq iqamətgahının\n- Paytakaran şəhərinin və onun şəhər ərazisinin,\nQarqar düzünün (indiki Mil düzü) danışdığı qarqar\ndialekti götürülmüşdür». Q.Voroşil S.T.Yeremyanın\nbu sözlərini qeyd etdikdən sonra deyir: «Ancaq,\nonun dediyinə görə, 25-30 ildən sonra, yə’ni V yüzilliyin\nikinci yarısında Albaniyanın yeni paytaxtı - Utik\nvilayətindəki Partav şəhəri meydana çıxdı. Partav\nşəhərinin və onun şəhər ərazisinin Utik vilayətinin\ndanışıq dili uti dili, bizim günlərədək saxlanmış\nudi dili idi», Alban-Arran dilinə qarqar ləhcəsinin\nnə qədər uyğun olduğu S.T.Yeremyana bəlli deyil,\nancaq o, başqa bir məsələyə - «uti, yaxud udi dilinin\nAran, yə’ni alban dili ilə eyniliyi»nə şübhə etmir.\n(13; 28) Musa Xorenlinin mə’lumatı doğrudur, lakin\nhər iki müəllifin - Yeremyan və Voroşilin uti ilə\nudini, türkdilli albanlar ilə qafqazdilli udiləri,\nçox qədim türk tayfası olan qarqarlarla udiləri\neyniləşdirməsi tamamilə yanlışdır və bəlkə də tarixi\nfaktların şüurlu təhrifidir. Q.Voroşil alban dilinin\nudi dili olduğunu əsaslandırmaq üçün ağvan əlifbasındakı\nbir sıra hərf adlarının udi dilində hazırda real\nmə’naya malik olduğunu göstərmişdir: zoq - zoğ,\nkat - qətrə, un - sən, sa - çay qumu, cav - şan,\nşöhrət, ar - armud və s. Bu sözlərin hamısının kökü\nbizim dildə də eyni mə’nadadır («zoğ» sözü, qətrə\nmə’nasında «qat» sözü, «ar» - armud, «çav» -şöhrət\n(qədim türk), «sa» - çay daşına vurmaqla od çıxaran\nsatıl sözü və s.)."
] |
[
"https://web.archive.org/web/20080617162106/http://www.uludil.gen.az/4_fesil_004.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q177076--Toponimlər-6
| 1 |
Qafqaz Albaniyası
|
Albaniya, Qafqaz Albaniyası, (ekzonim məlum deyil; , ) Ağvan, (qəd. erm. Աղուանք [Aluank], [Aqvank]) və ya Arran — tarixi Azərbaycan ərazisində,books.google.com books.google.com Yevgeni Paxomov. Краткий курс истории Азербайджана. Баку, 1923Алиев К.Г. Кавказская Албания. Баку, 1974Igor S. Zonn,Andrey Kostianoy,Aleksey N. Kosarev,Michael Glantz – The Caspian Sea Encyclopedia, page 12 müasir Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanın bir hissəsi, həmçinin Cənubi Dağıstan ərazilərində mövcud olmuş tarixi dövlət.Яновский А.О. О древней Кавказской Албании. ЖМНП, ч. 52, 1846Ямпольский З.И. "Гегемоны" древнего Азербайджана//ДАН АзССР, 1953, № 3 Eramızdan əvvəl təqribən IV–III əsrlərdə Makedoniyalı Iskəndərin Imperiyası dağılmasından sonra formalaşmış,Алиев К.Г. Античные источники по истории Азербайджана, Баку, 1986. eramızın VIII əsrində Ərəb xilafəti tərəfindən işğal edilmişdir. Paytaxtı əvvəlcə Qəbələ, sonra isə Bərdə şəhərləri olmuşdur. Eramızın IV əsrində xristian dinini rəsmi dövlət dini elan edən Alban dövləti mövcudluğunun sonuna qədər bu və ya digər dərəcədə xristian ideologiyasının təsir dairəsində olmuşdur.Кудрявцев О.В. Колхида, Иберия, Албания в III–I в. до н.э.//Всемирная история. М., 1956, т. 2
Görkəmli qafqazşünas tarixçi Yevgeni İqnatyeviç Krupnov yazırdı: "Albaniya tarixinin öyrənilməsi işində heç bir məhdudiyyət və məcburiyyət olmamalıdır. Albaniya tarixini müxtəlif ölkələrin tarixçiləri öyrənirlər. Lakin bir şey də məlumdur: Qafqaz Albaniyasının tarixi və taleyi ilə hamıdan çox azərbaycanlılar məşğul olmalıdırlar. Bu sahədə onlar dünya elmi qarşısında məsuliyyət daşıyırlar, dünya elminə borcludurlar."Крупнов Евгений Игнатьевич – Древнейшая культура Кавказа и кавказская этническая общность, "CA", 1964, No l
|
Toponimlər
|
Aran (Azərbaycanın tarixi bölgələrindən biri)
Aran iqtisadi rayonu (Azərbaycan Respublikasının iqtisadi bölgüsündə, tarixi Aran bölgəsinin adını daşıyan şərti iqtisadi rayonu; ərazisinə Mingəçevir və Şirvan (keçmiş Əli-Bayramlı) şəhərləri, habelə Ağcabədi, Ağdaş, Beyləqan, Bərdə, Biləsuvar, Göyçay, Hacıqabul, İmişli, Kürdəmir, Neftçala, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Ucar, Yevlax və Zərdab rayonları daxildirlər)
Alpan kəndi (Quba rayonu)
Alvan dərəsi / Əlvan dərəsi / Arvan dərəsi (Qəbələ və Göyçay rayonları arasında yerləşən dərə; hazırda Qəbələ Dövlət Təbiət Yasaqlığının ərazisində yerləşir)http://www.qebele-ih.gov.az/page/13.html
Arvan dağı və Arvan çayı (Göyçay rayonu ərazisində yerləşən dağ və çay; eyniadlı dərə ilə bağlı toponimlərdir)
Ağvanlar məhəlləsi (Şəki şəhərinin tarixi məhəllələrindən biri)
Ağvanlar hamamı (Şəki şəhərinin Ağvanlar məhəlləsindəki qədim hamam; hazırda Şəki Şəhər Dövlət Tarix-memarlıq qoruğunun ərazisinə aiddir)
Albantala (Qax rayonu, Ləkit və Ləkit Kötüklü kəndləri arasındakı Yeddi kilsə monastır kompleksi yaxınlığındakı düzənlik ərazi)https://aybilet.az/blog/qax/
Gəncəçay (qədim qaynaqlardakı adı Daruran / Dərya-i Arran)
Həkəriçay (qədim adı Albançay, Arrançay) (həmçinin onunla bağlı ermənicə və pəhləvicə Aranrot toponimi)
Varazabun kəndi (Yuxarı Qarabağın Xaçın nahiyəsində kənd adı)
Aranzəmin kəndi (Xocalı rayonu)
Vardaşın kəndi (Xocalı rayonu)
Ağvəng kəndi (Qarabağ xanlığı ərazisində, Yuxarı Qarabağın Xaçın nahiyəsində, təxminən indiki Kəlbəcər rayonunda yerləşən kənd; lakin kəndin adının daha düzgün açıqlaması yəqin ki "ağ" (ağ rəng) və "vəng" (kilsə) sözlərindən ibarətdir)
Alvan qalası və ya Alvan qapısı (Xocavənd rayonu, Avdur kəndi)
Ağvan çayı və ya Alvan çayı (Şuşa rayonu, Malıbəyli kəndi yaxınlığından axan çay, Qarqar çayının sağ qolu)
Ağvanbaşı və ya Ağvan düzü (Şuşa rayonu, Malıbəyli kəndi ətrafında düzənliyin adı)
Ağvani kəndi (Qafan, Zəngəzur mahalı)
Ağvanlı (Aqvanlu) kəndi (Gorus, Zəngəzur mahalı; 1918-də dağıdılmışdı, ətraflı məlumat üçün bax: Şurnuxu kəndi)
Albantəpə (Naxçıvan MR, Şərur rayonu)
|
[
"Acınohur gölü ətrafında salınmış bu kiçik rayonda ovçuluq və balıqçılıq üçün geniş şərait var. Qanıq – Əyriçay vadisindəki düzənliklər və dağətəyi yerlər əsas ovçuluq zonalarıdır. Meyvələri ilə məşhur Qaxda müxtəlif ölçülü, rəngli, sulu və şirin bir neçə növ armud yetişdirilir. Xüsusilə düşes armudlar çox sevilir. Ondan hazırlanan qazlı limonadlar hər zaman süfrədə tapılır. Meyvə bol olduğu üçün müxtəlif kompot və mürəbbələrdən başqa, xarab olmamaları üçün onları həm də qurudub saxlayırlar. Yemək süfrəsində şərbət, gül suyu, əzgil suyu, üzüm şirəsi və sair kimi iştah açıcı və müalicə əhəmiyyətli içkilər olur. Bunların içərisində baldan hazırlanan şərbətin yeri başqadır. Süskən kəndi yaxınlığında meşə ilə əhatələnmiş dağın ətəyindən süzülüb gələn təbii mineral su son illərdə ölkədə Qax suyu brendi kimi sürətlə populyarlıq qazanıb.\nArayış\nBakı – Qax arası məsafə 409 km-dir. Yevlax dəmiryolu stansiyasından 116 km məsafədədir. Dəniz səviyyəsindən 500 metr yüksəklikdə, Kürmük dağ çayının sağ sahilində, Şəki – Zaqatala şose yolunun kənarında yerləşir. Azərbaycanın şimal – qərbindəki Qax Gürcüstan və Dağıstanla həmsərhəddir. Ərazidən Kürmük, Qaşqaçay, Əyriçay çayları axır. Cənubda quru subtropik, mərkəzdə qismən isti, qismən rütubətli subtropik, yüksək dağlarda isə soyuq iqlim müşahidə olunur. Baş Qafqaz silsiləsinin yamacları dik və sıldırımdır. Ən yüksək zirvə 3480 metrlik Ahvay dağıdır. Rayon kimi 1930 – cu ildə təşkil edilib.\nKürmükçay vadisi\nQax tarixi abidələri\nQaxda 60 – dan çox dünya və ölkə əhəmiyyətli tarixi abidə qeydə alınıb. Əksəriyyəti ətraf kəndlərdə yerləşir. Ərazidə aşkar edilmiş arxeoloji abidələr, kurqanlar burada Tunc dövründə məskunlaşmanın olduğundan xəbər verir. Rayon mərkəzindəki Qala divarları (XVI əsr), Cümə məscidi (XIX əsr), Alaverdi kilsəsini (1884) gördükdən sonra Zaqafqaziyadakı ən qədim, ən böyük və ən tanınmış abidə – ziyarətgaha getmək məsləhətdir.\nKürmük məbədi (V əsr)\nQaxın ən yüksək təpələrindən birində yerləşir. Dağlıq ərazidə meşəliyin içərisi ilə abidənin bir neçə yüz metrliyinədək maşınla getmək mümkündür. Sonra bir az piyada getmək lazımdır. Ərazi bol meyvə bağları ilə zəngindir. Abidənin olduğu yerdən ətrafa mükəmməl mənzərə açılır. Məbəd adını eyniadlı çaydan alıb. Kürmük sözünün mənası bu cür yozulur: kür – dəli, şıltaq, ərköyün (kaprisli), muq isə türk – hun tayfalarından birinin adıdır.\nXIX əsrdən etibarən Müqəddəs Georgi kilsəsi kimi də tanınır. Buraya Gürcüstandan ziyarətə gəlirlər. Aprel və noyabr ayları ziyarət vaxtıdır. Müsəlman və xristian əhalinin birlikdə ziyarət və ibadət etdiyi nadir yerlərdəndir. Hər ziyarətdən sonra mütləq qurban kəsilir. Maraqlı olan fakt, xristian zəvvarların burada qurbanlıq olaraq donuz kəsməməsidir. Əslində Kürmük ilkin orta əsrlərdə inşa edilmiş Qaxdakı ən qədim Alban məbədlərindəndir. Xristianlıqdan əvvəlki dönəmlərdə Albanların aya sitayiş məbədlərindən olduğu və Ay ilahəsi şərəfinə tikildiyi bildirilir.\nStrabon (e.ə.64 -cü il)\nAlbanların həyat tərzini geniş təsvir edərək onların Helios (günəş), Zevs (göy) Allahlarına və Spena (Ay) ilahəsinə sitayiş etdiklərini yazıb. Bu cəhətdən o dövrdəki məbədlərin çoxu məhz Ay ilahəsinin şərəfinə tikilib. VI – VII əsrlərdə Albaniyada digər kilsələrdən heç bir asılılığı olmayan, digər heç bir dini mərkəz tərəfindən idarə olunmayan müstəqil kilsənin fəaliyyəti də həmin dövrdə ölkədə xristianlığın güc və nüfuzunu artırıb. Albaniyanın şimal – qərbində yerləşən Qax ərazisindəki Alban məbədləri haqqında ilk yazılı məlumat 1898 – ci ildə verilib.\nToponim\nQax deyən kimi hər kəsin ağlına ilk öncə meyvə qurusu gəlir. Çünki Azərbaycanda qurudulmuş meyvələrə qax deyirlər. Amma toponimin əslində meyvə qurusu ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Qax sözünün mənası qala, istehkam deməkdir. Bir digər versiyaya görə toponim vaxtilə burada məskunlaşmış qədim qaq tayfasının adı ilə bağlıdır. Son ehtimala görə isə söz iki kökdən ibarətdir: qa – yaşayış yeri, ax – çay. Qaax, yəni çay yaşayış yeri. Tədricən a hərfinin biri dildən düşüb. Akademik İqrar Əliyev “Midiya tarixi” əsərində Midiya və onun ətrafında yaşayan qeyri – iran mənşəli 24 tayfadan birinin Karx tayfası olduğunu bildirir. Dağlı tayfa olan karxlar geniş coğrafiyaya yayılıblar.\nQaxlılar\nQaxda 20 – yə yaxın xalqın nümayəndəsi yaşayır. Statistikaya baxanda hələ 1873 – cü ildə Qaxda 9 bəy, 23 saxur, 77 muğal (azərbaycanlı), 130 ingiloy ailəsi olmaqla cəmi 239 ailə yaşadığını görürük. Etnik azlıqların rəngarəng folkloru, adət – ənənəsi, məişətləri buranı digər yerlərdən fərqləndirir. Bu dəliqanlı insanlarla tanışlıq, ünsiyyət də maraqlıdır. Yüzillərdir bir arada yaşayan dağlı xalqlar XIX əsrin əvvəllərində başlayan rus işğalına qarşı, 25 il boyunca mübarizə apararaq imperiyaya boyun əyməyib, etiraz ediblər. Üsyan və müharibələrlə yadda qalan həmin dövrdən qalma çox xatirə Qaxda hələ də durur.\nTanqıt kəndi\nBu kiçik kənd vaxtilə burada yaşamış böyük türk nəsillərindən birinin adını daşıyır. Tarixi bilənlər Tanqıt kəndində mütləq ayaq saxlayırlar. Qax – Zaqatala yolunun üstündə, qocaman palıd meşəsinə gedən ensiz, dar bir cığır var. Bu cığırın sonunda Şeyx Şamilin naibi Hacı Muradın məzarı yerləşir. Məzarın üzərindəki daşın üstündə ərəb dilində bu sözlər yazılıb: “Burada böyük cəfakeş, avar Hacı Murad Xınzaklı dəfn edilib.” Əfsanəvi Hacı Muradın qəbri Tanqıtdakı tarixi qəbiristanlıqdadır.\nXIX əsrin əvvəllərində Dağıstanda dünyaya gəlib. Avar xalqının lideri rus qüvvələrinə saysız – hesabsız hücumlar təşkil edərək qısa zamanda İmam Şamilin ən cəsur və müvəffəqiyyətli naibi kimi ad çıxarıb. Dəfələrlə Çar höküməti ona qarşı sui – qəsd düzənləsə də sağ qalmağı bacarıb. Bir dəfə çarın özəl dəvəti ilə Tiflisə gedib, burada həbs edilib, həbsxanaya gedərkəın yolda özünü yüksək uçurumdan ataraq qaçıb. Topal qaldığı bu hadisədən sonra Şeyx Şamillə birləşərək çarın qorxulu röyasına çevrilib. Hacı Muradın gözlərindən gah şimşək çaxır, gah da gözlər elə bil qan çanağına dönürdü. Onun misilsiz cəngavərliyi ilə yanaşı, həm də ağır vəziyyətdən çıxmaq məharəti daim köməyə gəlirdi. İgid, cəld, cəsur və qorx-maz adamın qəhrəmanlığı dillərə dastan olub. Onu qısqananlar Şeyx Şamillə aralarını vurmağa başlayıb və hətta buna nail olublar. 1850 – ci ilin oktyabrında Hacı Murad öz süvari dəstəsi ilə Qax ərazisinə girir. Lakin rus hərbi hissələri ona qarşı çıxış etməyə çəkinirlər. 1851- ci ildə sirri indiyə qədər bilinməyən bir səbəblə birdən – birə rusların tərəfinə keçib. Bu hadisə bəzilərinə görə İmam Şamil ilə bərabər qurduqları planın bir parçası, digərlərinə görə isə Şamil ilə münasibətlərinin pozulmasının nəticəsi idi. Rus əsarətinə düşən Hacı Murad Şəkidə göz dustağı kimi saxlanır. 1852 – ci il aprelin 23- də əsgərlərin müşayiəti ilə ova çıxan Hacı Murad bir nəfərdən başqa bütün əsgərləri öldürərək Qax istiqamətində qaçmağa başlayır. Sağ qalan əsgərin məlumatı ilə hərəkətə keçən ruslar onu Qaxın Tanqıt kəndi ərazisində mühasirəyə alırlar. Burada baş tutan qeyri – bərabər döyüşdə Hacı Murad adına yaraşan şəkildə vuruşaraq həlak olur. Çar I Nikolayın əmri ilə başı kəsilir və mumiyalanır. Nuxa qalasının komendantı Korqanov Hacı Muradın kəsilmiş başını şəxsən Tiflisə aparıb Vorontsova təhvil verir. O da Sankt Peterburqa yollayır. Deyilənlərə görə, ordu hissələrində nümayiş etdirilən Hacı Muradın kəlləsi indiyədək Sankt Peterburq Hərbi Akademiyasının muzeyində saxlanır. Hacı Murad haqqında yüzlərlə rəvayət və dastan yazılıb. Dahi rus yazıçısı Lev Tolstoy 1896 – cı ildə qələmə aldığı “Hacı Murad” pyesini ona həsr edib.\nSon illərdə Türkiyəli bir sıra tarixçilər Qaxın başqa bir kəndində yerləşən qəbiristanlığı tez – tez ziyarət edirlər. Onları buraya gətirən səbəb məşhur türk filosof – şairi Yunus Əmrənin (1240 – 1320) burada olduğu iddia edilən məzarıdır.\nCümə məscidi\nOncallı kəndi\nBu kənddəki qədim Oğuz qəbiris-tanlığında türk poeziyasının klassiki Yunus Emreyə istinad edilən qəbir – abidə var. Bura ziyarətgahdır. 700 il əvvəl vəfat etmiş Yunus Emrenin müxtəlif ölkələrdəki 7 qəbrindən birinin burada ola biləcəyi güman edilir. Türkiyədə isə Yunus Emreye aid 22 ayrı yerdə məzar var. Bunlardan hansının dəqiq olduğu bilinmir. Digər yerlərdən fərqli olaraq Oncallıdakı qəbirstanlıqda şair müridi Hacı Tapdıqla eyni yerdə dəfn edilib. Onların bu ərazilərə gəlmə missiyaları burada yaşayan qıpçaqları islam dininə yönəltmək olub. Allah sevgisini təlqin edən, sufi təriqətinin davamçısı şair bütün Anadolunu, Azərbaycan və İranı gəzib.\nQıpçaqlar\nQədim türk tayfasıdır. İlkin vətənləri Altaydır. VIII əsrdə xəzərlərin tərkibində Qafqaza gəliblər. Qıpçaqlar Qax rayonu ərazisində məskunlaşmış ən qədim türk tayfalarındandır. Burada qıpçaq adını daşıyan çay və məkanlar var. Qıpçaq kəndindən bir qədər aralı keçən qədim karvan yolunun üstündəki Oğuz qəbirstanlığı yerləşir.\nNizami yurdu\nQaxın Qum kəndi bu adla tanınır. Söhbət Azərbaycan klassik ədəbiyyatının dahisi Nizami Gəncəvidən (XII əsr) gedir. Nizaminin həyatı və yaradıcılığı ilə bağlı xalq arasında yayılmış rəvayətlər çoxdur. Eləcə də yer adları geniş yayılıb. Belə nəql edirlər ki, Nizami Böyük Qafqaz dağlarını gəzəndə, Qumdakı bir yüksəklikdən Kəpəz dağını seyr edərmiş. Bunu bilən Atabəy hökmdarı Qızıl Arslan bu kəndi sevimli şairinə bağışlayır. Hətta onu kənddən Ağca adlı bir qızla evləndirir. Şairə çox ehtiram edən Ağcanın qohumları onunçün Qumda qala – qəsr tikdirirlər. Deyilənlərə görə, Nizami Gəncəvi arvadı Ağca xanım ilə yay aylarında buralara gəlib dincəlirmiş. Amma şairin xoşbəxtliyi uzun çəkmir. Ağcanın vaxtsız ölümündən sonra Nizaminin bu yerlərdən əli – ayağı kəsilir. Qızıl Arslanın ona bağışladığı Qumdakı qala da sahibsiz qalır.\nQum kəndi\nQıpçaq tayfalarının bir qolu ilə bağlıdır. Hələ II əsrdə Qıpçağın adı xatırlanır. Akademik Ziya Bünyadov “Azərbaycan Atabəyləri dövləti” kitabında Nizaminin arvadı Afaqın Qum kəndindəki qıpçaqlardan olması fikrini irəli sürür. Azərbaycanın ən qədim kəndlərindəndir. Ərazidəki bir neçə tarixi abidənin olması buna əyani sübutdur. Qum mərkəzdən 8 km aralıda, Baş Qafqaz silsiləsinin ətəyində, dəniz səviyyəsindən 700 metr yüksəklikdə yerləşir. Kənd ərazisindən Ərdəva dağ çayı axır. Dağ ətəkləri sıx meşə ilə əhatə olunub. Meşələrdə əzgil, alça, zoğal, meşə alması, meşə armudu ağaclarından ibarətdir. Kənddə cəmi 200 ev var. Qafqaz Albaniyası dövrünə aid tarixi abidələrlə zəngin olan kənd kənarında çox da böyük olmayan qədim Alban məbədi var. Bir vaxtlar məhəllə kilsəsi kimi fəaliyyət göstərib.\nBazilika (V əsr)\nÇox möhtəşəm tikilidir. Görənləri özünə heyran buraxır. Qum Alban məbədi, Hun məbədi kimi məşhurdur. Uzunluğu 25 metr, eni 20 metrdir. Dörd tərəfdən eyvanla əhatə olunmuş bazilikanın üç zalı var. Bunlar qurbangah və ibadət otaqlarıdır. Dağılmış vəziyyətdəki abidə ağaclıq və kolluqlar içərisində qalıb. İri daş sütunları və tağları çox incəliklə və zövqlə işlənib. Alban tarixçilərinin məlumatına görə, eramızın əvvəllərində xristian dinini yaymağa gələn fələstinli missioner Patrik Yelisey, Qomenk adlı yerdə (indiki Qum kəndi ərazisində) şəhid olub. Sonralar Qafqaz Albaniyasının hakimi III Vaçaqan həmin yerdə məbəd tikilməsi haqqında sərəncam verib. Bu, Qum məbədinin tarixi ilə bağlı mövcud olan tək ehtimaldır.\nSaxurlar\nQum sakinləri saxurlar çox qonaqpərvərdir. Bunlar Azərbaycandakı qədim dağlı xalqlardan biridir. Özlərini yixiy ya da yıxbı adlandırırlar. Tarixən onların məskunlaşdığı məkanlar Kür – Alazan çayları vadisi və Samur çayının yuxarı hissəsidir. Saxurların həmin ərazilərdə yerləşməsi barədə XIX əsrə aid tarixi məlumat və xalq rəvayətləri mövcuddur. Alban tayfalarından olan saxurların yayılma arealı Azərbaycan və Dağıstan torpaqlarıdır. Ümumi sayları 20 – 30 mindir. Dağıstan dillərinin ləzgi qrupuna daxil olan saxur dilində danışırlar. Maldarlıq, əkinçilik, toxuculuqla məşğuldurlar. Qafqaz Albaniyası dövlətinin inkişafında mühüm yer tutan saxurlar xristianlığı ilk qəbul edənlərdən olublar. Sonradan İslam dininə sitayiş etməyə başlayıblar. Qum sakinlərinin həyətlərində yetişdirdikləri izabella və amerikan üzüm növlərindən ev şəraitində hazırladıqları çaxır məşhurdur.\nBallı bulaq\nQumdan 5 km aralıda, Çinarlı kəndinə yaxın yerləşən bu kurort ərazi əsl turizm cənnətidir. Qaraçayın ətrafında, sıx meşənin içərisində gur sulu şəlalə axır və bir neçə mərtəbədən enərək töküldüyü yerlərdə suyun şiddətindən təbii vannalar əmələ gətirir. Yayda istidən ürəyi sıxılanlar burada çimir.\nSırt qalası (VIII əsr)\nQum kəndinin yuxarı başında yerləşir. Heyranedici mənzərəli yerdə, yüksək bir dağın təpəsində yerləşən qalaya dar cığır vasitəsilə çıxmaq olur. Sırt qalası haqqında ətraflı və dəqiq hər hansı məlumat yoxdur. Qalanın üstündən baxdığın zaman bütün ətraf kəndlər ovucunun içindəymiş kimi açıq görsənir. Gözətçi qalasına bənzəyir. Müdafiə məqsədilə tikildiyi ehtimal edilir.\nLəkit məscidi XVIII əsr\nLəkit kəndi\nDeyirlər ki, bu kəndin 1600 illik tarixi var. Eyni adlı yaşayış məskənləri Azərbaycanda çoxdur. Bəziləri löküt sözündən götürüldyünü deyirlər. Löküt düyünün qeyri – dənəvər halında pörtlədilmişinə deyilir. Əslində toponim türkdilli tayfa birləşmələrinin adı ilə bağlıdır. Strabon qellərdən başqa leqlərin də Qafqaz dağlıları ilə birikdə yaşadığını göstərib. Urartu mənbələrində adı çəkilən liklər də həmin leklərdir. Rayon mərkəzindən 12 km-lik məsafədədir. Sıx meşə, dağ, çaylar və bulaqlar və qalalar kompleksi ilə zəngin olan Ləkit Qaxın ən mənzərəli mütləq görülməsi gərəkən kəndlərindən biridir. Fındıq bağları çoxluq təşkil edir. Hətta yerlilər buranın fındığının daha ləzzətli, iri ölçülü və keyfiyyətli olduğunu söyləyirlər. Kənd əhalisi müsəlmandır. Kənd mərkəzindəki məscid XVIII əsrdə, çaydaşı və əhəng məhlulundan inşa edilib. Vaxtilə məscid nəzdində mədrəsə fəaliyyət göstərib. Orada dərs deyən hocalar dünyalarını dəyişdikdən sonra məscid ərazisində dəfn ediliblər. Ləkitdə dünyaca məşhur iki tarixi abidə var. Biri kəndin yuxarı, digəri isə aşağı başındadır.\nAlban məbədi (V əsr)\nKəndin kənarında, fındıq bağlarının əhatəsində yerləşir. Bizans memarlığı üslubunda tikilib. Ləkit məbədinin əsası xristianlıqdan əvvəl qoyulub. Al-ban inanclarına görə Tanrılardan birinin şərəfinə tikilib. Ləkit alban məbədi Qafqaz Albaniyasının ən önəmli tarixi abidələrindən biri hesab edilir. 1968 – ci ildə Ləkit – Kötüklü kəndlərində son tunc və ilk dəmir dövrü abidəsi aşkara çıxarılıb. Bu, müxtəlif bəzək əşyalarından ibarət dəfinədir. Bu tapıntılar burada e.ə. II minilliyin sonu I minilliyin əvvəllərində həyat olduğunu sübut edir. Ərazi e.ə. VIII əsrdə Skif çarlığına, e.ə. IV əsrdə Alban dövlətinə daxil olub. 1985 –ci ildə Ləkitdəki Alban məbədində və Qumdakı bazilikada arxeoloji tədqiqat işləri aparılıb və həmin abidələrin IV – VI yüzilliklərə aid olduğu müəyyən edilib. Memarlıq üslubuna görə Ləkit məbədinin Alban yepiskopluğuna daxil olduğunu ehtimal edirlər.\nQax 7 kilsə (V – VI əsrlər)\nAbidənin üzərində “7 kilsə sövmənişini” yazılıb. Sövmənişin monastır, kilsə deməkdir. 7 kilsə monastırı 2 bazilika və 5 kiçik sövməədən ibarət olduğu üçün belə adlanıb. Ləkitdən Kötüklüyə gedən yolda, dağüstü meşənin içində, kəndin ən üst şimal nöqtəsində yerləşir. Abidənin çox yeri dağılıb. Ərazidə qurbangah, içərisində taxıl saxlanıldığı güman edilən böyük və qızıl saxlanılan kiçik küplər aşkar edilib. Yaxınlıqdakı dağda isə burada yaşayan rahiblərin təhlükə zamanı sığınıb müdafiə olunduqları qalaların izləri durur. Monastır kiçik, yığcam bir kəndi xatırladır. Vaxtilə burada yaşayan rahiblərin natural təsərrüfat həyatı keçirdikləri ehtimal edilir. Xristianlığın inkişaf etdiyi dönəmdə inşa edilən 7 kilsədə rahiblər yaşayıb, oxuyublar. Bu kompleks bölgədə yerləşən Qafqaz Albaniyası abidələrinin ən böyüyüdür. Monastırdan az aralıdakı geniş düzən ərazi Albantala adlanır. Buradan sıx meşənin içərisiylə dik yamacdan enərək Mamırlı şəlaləyə piyada getmək mümkündür.\nMamırlı şəlalə\nLəkit – Kötüklü kəndində, sıx meşənin dərinliyində yerləşir. Çox nadir şəlalədir. Qayalardan yüzillər boyu süzülərək axan su bunların üstündə sıx mamır bitməsinə səbəb olub. Bu mamırlar qayaları elə örtüb ki, sanki yaşıl xalça sərilib. O qədər sıx ağac bitib ki, əraziyə heç vaxt gün işığı düşmür və bura daim sərin olur. Şəlalə ətrafı piknik cənnətidir. Hər zaman yeyib – içənləri, piknikçiləri görmək olar. Ləkit və Kötüklü kəndinə gedən qonaqlar mütləq buraları gəzməyə çıxırlar. Qaxda gəzilib – görüləcək yerlər çoxdur.\nQaxingiloy kəndi\n1897 – ci ildə əsası qoyulan kənd, mərkəzdən 2 km aralıda, super mənzərəsi, istiqanlı insanları ilə hamının ürəyini açan bir yerdir. Kənd mərkəzindəki kilsə XIX əsr tarixi abidəsidir. İngiloyların yaşadığı bu kənd adət – ənənəsi, məişəti ilə digər Azərbaycan kəndlərindən fərqlənir. Tarixən ingiloylar münbit suvarma torpaqlarına malik olan Alazan ətraflarında məskunlaşıblar. Geniş həyətyanı sahəsi olan evlər bir – birindən aralı salınıb. Bütün həyətlərdə kəhriz sistemi var. Burada puri – xaçapuri sexləri diqqəti çəkir. Qax – İngiloy kəndində iki ziyarətgah var. May və noyabr aylarında ziyarət dövrü sayılır. Pirlər gövdələri oyulmuş iki nəhəng ağacdan ibarətdir. Buralarda dua etmək, niyyət tutmaq, şam yandırmaq adəti var. Kəndin yuxarı başındakı mənzərəli dağa Uludağ deyirlər və kənd camaatı gələn qonaqlarını gəzmək, dincəlmək, piknik üçün oraya aparır. Təxminən 3 saatlıq bir dırmanışdan sonra möhtəşəm havası və mənzərəsi olan yüksəkliyi görməyə dəyər. Kempinq, trekinq, ekoturizm üçün ideal şərait var. Yol boyunca şəlalələr buraların gözəlliyinə başqa bir rəng qatır.\nPuri – xaçapuri\nPuri çörəyə deyirlər. Formasına və dadına görə çox fərqlidir. Uzunsov, türk pidələrinə bənzəyən bu çörəyin bir dənəsini bir oturumda yeyib bitirmək mümkündür. Xaçapuri isə pendirli çörəkdir. Qat-qatlı xəmirdən hazırlanan xaçapuri Zaqafqaziyada çox məşhur bişintidir. Xəmiri yayıb, içərisində sulquni pendiri qoyur və sonra da dördkünc formada qatlayırlar. Üzərini sulu fırça ilə fırçalayırlar ki, bişərkən çox qızarsın. Təxminən 20 dəqiqə sobada bişirirlər. Bişdikcə xamır qabararaq qalxır. Arada bir çöplə xəmirin üstünü deşirlər ki, içərisi də yaxşı bişsin. Bunlar ingiloy kənd süfrələrinin vazkeçilməz dadlarıdır.\nİngiloy qonaqlığı\nSaatlarla davam edir. Qonaqpərvər kənd camaatı yeyib – içməyi çox sevir. Süfrə arxasında mahnı oxumaq, manqal keyfi yaşamaq, kababı elə şişlərdə servis etmək, masaya mütləq pendir və puri qoymaq bu süfrə mədəniyyətinin əsas parçalarıdır. Qonaqlığın baş atributu olan çaxırdan danışmamaq olmaz.\nÇaxır\nAlban tayfaları ingiloylar arasında qədimdən bəri çaxır geniş yayılıb. Alazan vadisində qədim zamanlardan üzümçülüyün inkişafı çaxırçılıq üçün əlverişli zəmin olub. Arxeoloji qazıntılar zamanı bu ərazilərdə iri çaxır küpləri və diblərində qatranlaşmış çaxır qalıqları tapılıb. Xristian ingiloylar hər dəfə yeməkdən sonra “xəstələnməmək üçün mütləq çaxır içirlər.”\nXristian ingiloylar hər dəfə yeməkdən sonra “xəstələnməmək üçün mütləq çaxır içirlər.”\nBu zonada çaxırı demək olar hamı öz evində, əl üsulu ilə hazırlayır. Hər həyətdə çaxırlıq üzümlər yetişdirilir. Avqustun sonu, sentyabr ayında üzüm yetişir, toplanır, emal edilir və çiy çaxır dəymək üçün küplərə doldurulur. Bu küplər gildən hazırlanır və müxtəlif tutumlu olur. Ən kiçiyi 25 litr və ən böyüyü 100 litrədək olan küpləri torpağa basdırır, içərisinə şərabı doldurduqdan sonra ağzı möhkəm bağlanır ki, içinə hava dolmasın. Beləcə ən az 1 il bunları qapalı vəziyyətdə saxlayırlar. Evə əziz qonaq gələndə və yaxud başqa xüsusi səbəblərlə çaxır açılır. Küpün açılması xüsusi, izləməyə dəyər bir mərasimdir. Hamı həvəslə küpün olduğu yerə toplanır. Ev sahibi bel ilə qazıb küpün qapağını torpaqdan təmizləyir, ağzını açır və əlindəki qabla çaxırın üzündəki yığılmış maddəni atır və üstdən şərabı qarışdırır. Yanındakılar əllərində stəkan və puri-pendir-kababla həvəslə gözləyirlər. Ev sahibi çaxırı hamının stəkanına süzür və ilk tostlarını “xoş gəlmisiniz” deyərək qaldırırlar. Stəkan dibinədək boşaldılır, puri-pendir-kabab yeyilir və yalnız bundan sonra çaxır böyük sürahiyə doldurularaq süfrəyə qoyulur. Masada oturan hər kəs sıra ilə qalxaraq tost deyir: məclisdə iştirak edən və etməyən, ağla gələ biləcək hər kəsin və hər şeyin şərəfinə gözəl sözlər deyilir və qədəhlər boşaldılır. Bura ayıq girən buradan necə çıxdığını sonra xatırlamır. Açılmış küplər isə mütləq boşaldılmalıdır. Əks təqdirdə artıq hava udmuş şərab küpün içində qalıb sirkəyə dönə bilər.\n“Kurumuxi”\nKürmükü də deyilə bilər. Qaxingiloy kəndinin məktəbli oğlanlardan ibarət folklor qrupu belə adlanır. Dağlı folklorunu yaşadırlar. Mahnı ritmləri, musiqi janrları, rəqs hərəkətləri, “Cilveloy” və “Atabarı” kimi mahnılar Türkiyənin Qaradəniz bölgəsindəki folklora bənzərliyi ilə diqqəti çəkir. Uşaqlar oynadıqca, oxuduqca bir yerdə durmaq olmur, insanın bütün bədən əzələləri qeyri – ixtiyari hərəkət etməyə başlayır. Uşaqların üstündəki Qafqaz milli forması gündəlik geyim olmaqdan, məişətdən çoxdan çıxıb. Bu geyim tərzinin ən mühüm atributu və bəzək elementi, şübhəsiz, xəncərdir.\nXəncər\nKeçmiş məişətin zəruri parçasıdır. Yetkin hər kişi belində kəmərdən asma xəncər gəzdirməyi özünə borc bilir, şərəf işi sayırdı. Müdafiə məqsədilə ehtiyac duyulduğundan üstündə daim xəncər gəzdirmək həyati zərurət, bütün dağlılara xas olan bir xüsusiyyət idi.\nİngiloy – Kötüklü kəndi\nQaxın İngiloylar yaşayan, səfalı digər kəndidir. Iyunun əvvəlində, tut sezonunda buranı görmək maraqlıdır. Kənddə demək olar küçədə nəhəng tut ağaclarının altında əllərində böyük bez parçalarla toplanmış, hay – küylə danışıb – gülən, bəzən də qışqıran insanlar diqqəti cəlb edir. Yanlarından keçərkən tut yağışından ehtiyatlı olmaq lazımdır. Qayda belədir. Tutu çırparaq toplayırlar. Bunun üçün biri ağaca çıxır. Digərləri məhsul yerə tökülməsin deyə geniş parçanı çəkib ağacın altında dayanırlar. Çırpma işi bitər – bitməz hər kəs arı kimi meyvəyə daraşır. Tut şirinliyi və vitamini getməsin deyə yuyulmadan yeyilən meyvədir. Tutdan mürəbbə və doşab və ya digər adıyla bəhməz bişirirlər.\nBəhməz\nMeyvəni heç bir əlavə qatqısız bişirərək əldə edilən şirin, qatı mayedir. Bişirilməsi çox uzun və çətin prosesdir. Çox ağır əməyin bəhrəsi olduğuna görə hər deyəndə və hər kəs bişirmir. Az tapıldığından bişirənlər də baha qiymətə satırlar. Bəzi xəmir yeməklərində, xüsusilə qış aylarında bişirilən xəşil yeməyində sous kimi, eləcə də dərman kimi xalq təbabətində geniş istifadə olunur.\nİngiloy kəndlərində tutdan eksklüziv bir içki də hazırlayırlar.\nCecə\nƏldəqayırma araqdır. Buna “samoqon” da deyirlər. Toplanmış tut qıcqırdılır və xüsusi texniki avadanlıq vasitəsilə damladılaraq ekoloji təmiz, 70 dərəcəli təbii araq hazırlanır. Tut arağının açıldığı gün isə kənddə tut bayramı kimi qeyd olunur. Havalar soyuyanda içəridən qızışmaq üçün onu içirlər. İngiloylar bu xüsusi istehsallarına dərman kimi baxırlar. Bəzən soyuqdəymə və ya boğaz ağrıları zamanı içərisinə bol istiot tökülərək içilir. Cecəni alma, armud, gilas, şaftalı, tut, zoğal və sair meyvələrdən də hazırlamaq olur. Ən yaxşısı zoğal və tutdan hazırlanan cecə hesab edilir.\nİlisu\nHansı fəsildə gəlməyindən asılı olmayaraq İlisunun əsrarəngiz təbiətini görənlər özünü nağıldakı kimi hiss edir. Qışda başdan – başa ağappaq qarla örtülü olur. Hər tərəfi əhatə edən meşəli dağlar və onların üstündən əskik olmayan buludlar, yazda və yayda demək olar hər gün sel kimi yağan yağış, onun ardınca çıxan göy qurşağı, tərtəmiz hava, sakitlik və üzünü hara çevirsən, gözəl mənzərədə salınmış yüzillik evlər, eləcə də çox köhnə tarixdən qalma abidələr… Bunları qoyub geri qayıtmaq istəmirsən. Kurort zonası İlisuda 1 – 2 ay dincələn xroniki stres və onun fəsadlarından tamamilə müalicə olunaraq buranı tərk edir.\nArayış Rayon mərkəzindən 12 km aralı-da, Kürmük çayının sol sahilində, dəniz səviyyəsindən 1200 – 1400 metr yüksəklikdə yerləşir. Qax ra-yonu bir vaxtlar İlisu ilə tanınıb. Turizm cənnətidir. Vaxtilə Baş Qaf-qazdan Dağıstana gedən karvan yolları İlisu ərazisindən keçib. Bu qədim yaşayış məskəni XVI əsrin ikinci yarısından XIX əsrin orta-larına qədər mövcud olmuş İlisu sultanlığının mərkəzi olub. Indi də Qax turizm zonasının mərkəzi İlisudur.\nƏgər yer üzündə cənnət üçün müsabiqə elan edilsəydi, İlisu bu yarışmada ən ciddi rəqib olardı.\n(Xalq deyim)\nİlisuda turizm\nBurada dağ turizmi və alpinizm həvəskarları üçün hər cür təbii şərait var. Kənd yaşıl turizmi, icma turizmi, müalicə turizmi, istirahət turizmi daha geniş yayılıb. İlisuya gələnlər atla və piyada olaraq ətrafa yürüşə çıxa bilərlər. Ərazidə ovçuluq üçün ideal şərait var. Sovet vaxtından bəri istirahət zonası kimi məşhur olan İlisuda turizm infrastrukturu qurulub. İllərdir fəaliyyətdə olan pansionatlara yeni kotec və apart tipli otellər əlavə olunub. Təsislərin sayları artsa da yay fəslində buralarda yer tapmaq mümkün deyil. Çünki İlisunu bir dəfə görənlər və istirahət edənlər daha sonra davamlı buraya gəlmək istədikləri üçün yerlərini əvvəlcədən tuturlar. Yerlilərin dediyinə görə, yay tətilində İlisuya gələn qonaqların sayı əhalidən ən az 10 dəfə çox olur. Amma elə ki, havalar soyudu, əl – ayaq yığışır. Hamı çəkilib gedir. Çünki burada qış turizmi üçün lazım olan şərait hələ ki, yoxdur. Buna baxmayaraq bəzi yerlər qışda da çalışır. Otellərdə yer tapa bilməyənlər məyus olmasın deyə yerli sakinlər öz evlərinin qapılarını qo-naqların üzünə açırlar. Belə ki, tarixi İlisu evləri turistlər üçün xidmət edir. Bunlarda qalmaq otel qiymətlərinə görə daha ucuz və sərfəlidir. Məsələn, bir otel və ya pansionatda qalmaq orta hesabla 50 – 100 AZN arasında dəyişirsə, evlərdə bu qiymət 20 AZN təşkil edir. Həm də bu evlərin aurası, bunlarda qalmağın ləzzəti tamam başqadır.\nİlisu evləri\nİlisu ilk baxışdan kənd təsiri buraxmır. Küçələrin, yolların, evlərin və digər binaların özünəxas memarlığı diqqəti çəkir. Qırmızı kirəmitli, bişmiş kərpicdən, çay daşından tikilmiş evləri çay daşından hörülmüş hasarlar əhatə edir. Evlərin içində spesifik qoxu var. Hamısının daxili dizaynı da demək olar eynidir. Divarlarda xüsusi oymalar var. Bunlar şkaf və vitrini əvəz edir. Pəncərə ilə üzbəüzdəki oymalar yorğan – döşək yığmaq üçündür. Divarın üstündəki kiçik oymalar lampa və ya şam qoymaq üçün nəzərdə tutulub. Nəhayət, divar boyunca taxtalar vurulub ki, buna taxça deyirlər və bunlar da qab – qaşıq düzmək üçündür. Evlərdə kiçik otaqlar da görmək olur. Bunların taxta qapısı var. Heç bir bəzək işlənməyən bu yer vanna otağı rolunu ifa edir. İlisunun qışı çox soyuq olduğundan, şaxtalı aylarda sakinlər bu otaqlarda çimirlərmiş. Buradakı ən gənc evin ən az 100 yaşı var. Bir qayda olaraq daş hasarların üstündə evin inşa edildiyi tarix və ustanın adı, bəzən evin kimə aid olması da yazılıb. Qapılar, darvazalar, balkonlar da evlərlə eyni yaşdadır demək olar ki. Həyətlərdə meyvə ağacları boldur. Torpağa səliqə ilə çay daşı döşəyirlər ki, bu da buralara xüsusi memarlıq çaları qatır.\nMəhəllələr\nMəhəllə sistemi İlisuya da hakimdir. Səngər, Bucaq, Qala, Qacar, Bəytabun məhəllələri buranın qədim, böyük və məşhur məhəllələrdir. Bəytabun məhəlləsi Sultan məhəlləsi olub. Ruslar İlisunu işğal etdikdən sonra kəndi tamamilə yandırdıqları üçün sultan evlərindən əsər – əlamət qalmayıb. Kənd XIX əsrin ikinci yarısından sonra yenidən tikilməyə başlanıb. Buradakı evlərin bəziləri 1880 – ci illərdə inşa edilib. Əksəriyyəti tarixi əsər statusu daşıyır.\nBulaq, çay, şəlalə\nKənd dağlıq və sıx meşəliklərlə əhatə olunub Möhtəşəm mənzərəli bu yerdə iki dağ çayı, Kürmükçay və Ağçay birləşir. Bunların dərələri çox dərindir və özləri də çox iti axır. Kəndin mərkəzi “Beşbulaq” deyilən yerdir. Buradan həqiqətən eyni yerdən 5 ayrı təmiz bulaq suyu iti surətlə çıxır.\nUlu şəlalə\nKənddən 1 km məsafədə yerləşir. Kəndin yuxarı başındakı bu şəlalə İlisuya gələn qonaqların mütləq görməsi gərəkən yerlərindəndir. İkinci, nisbətən kiçik şəlalə Hamaçaya gedərkən yolun sağ tərəfindədir.\nİlisulular\nTarixən yerli əhalinin əsas hissəsi sənətkar olub. Müxtəlif peşələrlə məşğul olan bu kəndlilər öz sənətlərini nəsildən nəslə ötürərək yaşayıblar. 1500- ə yaxın kənd əhalisinin əksəriyyəti saxurlardan ibarətdir. Qoyunçuluq və əkinçiliklə məşğuldurlar. Oxumuş, savadlı insanları ilə tanınan kənddir. Zarafatla deyirlər ki, oxumuş ilisulu alim olur, oxumamış isə çoban. Buranın camaatı məişət adət – ənənələrini qoruyur. Məsələn, İlisuda qapıya qıfıl vurmurlar. Heç həyətdə it də saxlamırlar. Bu kənd sakinlərini yüksək səslə qışqıraraq danışdıqlarını görmək mümkün deyil. Bazarda – küçədə piştaxta arxasında mal satan, satıcı ilisuluya rast gəlmək də olmur. Heç kimsəyə ağız açmağı xoşlamadıqları üçün bir problem olanda özləri həll edirlər. Bunu yerlilər ilisuluların bəy nəslindən olmaları faktı ilə izah edirlər. Tovlatala sultan qəbiristanlığı indiyədək durur. Şəhid sultanlar məzarlığı kimi də tanınır. İlisunun hökmdar nəslindən olan ailə nümayəndələrinin çoxunun qəbri buradadır. Yerli aristokratiyanın kökləri orta əsrlərə gedib çıxır.\nİlisu sultanlığı (1563 – 1844)\nOrta əsrlərdə Azərbaycanda xanlıqlardan başqa onlara tabe olmayan sultanlıqlar da vardı. Bunların içərisində İlisu sultanlığı (XVII əsr) idarəçilik sistemi ilə seçilirdi. Avar, saxur, ingiloy və muğallar (azərbaycanlılar), eləcə də ləzgilər yaşayırdı. Sultanlığın təməli 3 avqust 1563 – cü ildə qoyulub. İndiki kənd vaxtilə Car – Balakən mahalının vassallığına aid olan İlisu Sultanlığının paytaxtı hesab edilirdi. Sultanlığın ilk paytaxtı indiki Qax şəhəri olsa da, sultanlığın təhlükəsizliyinin təmin edilməsi ilə əlaqədar olaraq hakim öz rezidensiyasını daha yüksəkdə yerləşən İlisu kəndinə köçürüb. XVIII əsrdə rus – türk müharibələri nəticəsində ruslar, Qafqazın daha da içərilərinə soxulmağa başladılar. Nəticədə XIX əsrin əvvəllərində şimali Azərbaycan tamamilə işğal edilsə də Qafqaz xalqları rahat və asan diz çökmədilər. Ciddi müqavimət göstərmələrinə baxmayaraq 26 avqust 1844 – cü ildə ruslar tərəfindən işğal edilib.\nRus qoşunlarının baş komandanı general Sisianov şimal – qərbi Azərbaycan hakimlərindən biri olan İlisu sultanı Əli Sultana ultimatum göndərib ki, təslim olmasa çəkmələrini onun qanı ilə yuyacaq və İlisunun daşını daş üstündə qoymayacaqlar. Buna baxmayaraq Sisianov Azərbaycandan Dağıstana gedən dağ aşırımlarını öz nəzarəti altına ala bilmədi. 1830 – cu ildə sultanlığın hakimi seçilmiş İlisunun son sultanı Daniyal bəyin zamanında bu qarşıdurmalar daha sərt xarakter aldı.\nMahalda sərtliyi, cəsurluğu ilə ad – san qazanmış İlisulu general çox alicənab, işində və qulluğunda sərt və ədalətli bir şəxsiyyət olub. O, sultanlıqda daxili qayda – qanun yaradır və çar hakimlərinə Qafqazda o zaman gedən hərbi əməliyyatları dayandırmağı, münaqişəni sülh və siyasət yolu ilə həll etməyi təklif edib. 1842 – də Daniyal bəyə əvvəlcə general – mayor rütbəsi və ardınca knyaz titulu verən Çar hökümətinin məqsədi onu Qafqazda ruslara qan udduran Şeyx Şamillə müharibəyə cəlb etmək idi. Amma sultan bundan imtina edir.\n1844 – də Sarıbaş kəndindən keçərək Şamilin Azadlıq ordusuna gəlir və burada Darqo aulunda Qurana and içir ki, son nəfəsinə qədər ruslara qarşı savaşacaq. Şeyx Şamilin qızını oğluna alır və qızını da onun oğlu ilə evləndirir. Şeyxlə birlikdə düz 15 il rus generallarını dəfələrlə bu torpaqlarda məğlub edir. Çar Rusiyası ilə aparılan müharibənin uzun və üzücü xarakterini görən Daniyal bəy, Şamilə itkiyə yol verməmək üçün ruslarla barışmağı təklif edir. Lakin rədd cavabı alır. Bu arada Çar höküməti onun əfv edildiyini, sultanlığı da yenidən özünə qaytaracağını təklif edir. Bunun qarşılığında Daniyal sultan çarın tərəfinə keçməli və rus idarəçiliyini bölgədə möhkəmlətməyə kömək etməli idi. Ruslara xidmət fikrini rədd edən Daniyal sultan 1859 – cu ildə Osmanlıya mühacirət edir və həmişəlik orada qalır. Sultan tərəfindən dostca qarşılanan Daniyal bəy, 1870 – ci ildə orada vəfat edir. Osmanlı xanədanlığında Bütün Qafqaz türklərinin qəhrəmanı kimi hörmət görən Daniyal sultan bir əsilzadəyə yaraşan şəkildə dəfn edilir.\nDaniyal bəy\nToponim\nBir neçə cür izah edilir. Bəziləri ərazidən axan mineral xassəli, kükürd qoxan suya görə “iyli su”, ilıq olduğu üçün “ilıq su” deyiblər. İlisu adlandırılması isti mineral bulaqların çoxluğu ilə əlaqəlidir. Yerlilər kəndin yuxarı hissəsində müalicə əhəmiyyətli suya inanıb ondan bəhrələnib. Təsirinə görə müqəddəs sayıb ona “Ulu su” (Böyük su) deyiblər. Qədim türk dilində işlənən il (ulu) və su sözünün birləşməsindən yaranıb ki, bu da yuxarıdan aşağıya axan mənasını daşıyır. Bu fərziyyəyə görə İlisu zirvədən enən çay deməkdir. Söz iki kökdən ibarətdir: ulus və cu. Uluscu yəni çay kənarında yaşayan xalq, çay kənd deməkdir. Ümumiyyətlə, burada ulu ilə başlayan obyekt adları çoxdur. Ulu müqəddəs kəliməsinin əvəzedicisi kimi işlənir.\nTarixi abidələri\nİlisuda qeydə alınmış 11 tarixi abidə var. Dağlardakı yüksəkliklərdə elə maraqlı abidələr var ki, buralara yayda belə gedib çıxmaq çox çətindir. Hündürlüyü 10 metrə çatan Keşikçi qalası (XIV əsr), Şamil qalası, Cinqala bu silsilədəndir. İlisuda 3 dənə rus qalası var. Ruslar İlisunu işğal etdikdən sonra dağlıların onlara qarşı göstərdiyi inadkar müqavimətə qarşı mübarizə apararkən tikiblər. İki dənəsi İlisu kəndi içərisindədir. Onlardan biri Yəzdidağın üstündədir. Ara məhəllələrdən birindən keçməklə, qalaya doğru aparan dağ cığırı vasitəsilə getmək mümkündür.\nDigəri daha asan yerdə, Qalaməhəllədə yerləşir. Və nəhayət, üçüncüsü Həsənxan qalasıdır ki, o da İlisunun bitişiyində, indiki Qaxbaş kəndi ərazisində, Kürmük çayının sahilində yerləşir.\nCinliqala\nİlisunu əhatə edən dağ silsilələrindən birinin zirvəsində yerləşir. Üç tərəfdən sıldırım qayanın üstündəki qalaya yalnız bir tərəfdən getmək mümkündür. Onu da yalnız professional dağçılar edə bilər. Təhlükəlidir.\nSumuq qala\nBucaq məhəlləsindəki bu tarixi abidə İlisunun emblemi hesab edilir. Müdafiə qülləsidir, 4 mərtəbəlidir. Üstündən hər tərəf açıq – aydın görünür. Şimali Qafqaz və Dağıstanda bu tip qalalar çoxdur. Yerli əhali sümüyə Sumuq deyir. Sümük kimi bərk olduğu üçün qalanın belə adlandırıldığı güman edilir. Sumuq qala Daniyal sultanın evinin bitişiyində tikilib və onun dayağı olub. Sultanın evindən əsər – əlamət qalmayıb. 1981 – ci ildə Sovet və Azərbaycan kinosunda vestern janrında ilk film sayılan “Qorxma mən səninləyəm” aksiyon filmindən bəzi fraqmentlər burada çəkilib.\nİlisu qalası (XIX əsr)\nYerlilər buna Bürcqala deyir. Rusların Şeyx Şamildən qorunmaq üçün tikdirdiyi müdafiə qüllələrindən biridir. Onunla bağlı yer adları və rəvayətlərin, tarixi hadisələrin çox olmasına baxmayaraq Şeyx Şamil heç vaxt bu ərazilərdə olmayıb. Kəndin düz mərkəzində yerləşən qala ikimərtəbəlidir. Dağıstandan gələn yolun üstündə tikilib. Əsasən salamat qalan binaya daxil olmaq mümkündür. İçəridə ikən film pavilyonundaymış hissinə qapılır insan.\nUlu məscid\nİlisunun ulu məscidi 1700 –cü ildə İlisu sultanlarından saxurlu Əli Sultanın sərəncamı ilə inşa etdirilib. Ilisunun ən dəyərli abidələrindəndir. Kəndin düz mərkəzində yerləşir. Uzunluğu 10, eni 7, hündürlüyü 4 metrdir. Minarəsi yoxdur. Məscid ətrafı qəbiristanlıqda bəzi din xadimlərini dəfn ediblər. Məşədixanım Nemətova İlisu kitabələrini oxuyub,\ntədqiq edib. Ulu məscidin üstündəki yazılar, Tovlatala qəbiristanlığındakı yazıların hamısını oxuyub və açıb.\nUlu körpü (XVII əsr)\nKürmük çayı üzərindəki körpü sultanlığın mərkəzi İlisuya köçürüldükdən sonra inşa edilib. Yerlilərin iftixarı olan körpü İlisunun qapısı sayılır. Deyilənlərə görə 1844 – cü ildə rus qoşunları İlisuya hücum edərkən düşmən kəndə daxil ola bilməsin deyə Ulu körpünün uçurulması fikrinə Sultan Daniyal bəy qəti etiraz edir. Körpünün inşasında yumurta sarısından bərkidici maddə kimi istifadə edildiyinə görə indiyədək sağlam və istifadəyə yarayan vəziyyətdə qaldığını deyirlər.\nİlisu Dövlət Təbiət Qoruğu\nTarixi abidələri, təkrarolunmaz memarlığı ilə çox özəl bir yer olan İlisunu və Böyük Qafqazın cənub yamacları üçün xarakterik təbiət kompleksini qorumaq məqsədilə 1987 – ci ildə yaradılıb. Ərazinin dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 350 metrdən 3600 metrə qədərdir. Ümumi sahəsi 54 min ha-dır. Yüzlərlə bitki, 35 növ məməli heyvan və 50-yə qədər quş növü yaşayır ki, bunlardan bəziləri Qırmızı kitaba düşüb. Qoruq ərazisində yüzlərlə mineral bulaq qaynayır və çaylarla zəngindir. Ərazidən Qanıx(Alazan) və respublikada sel çıxımına görə ikinci olan Kürmük çayı axır. Həqiqətən 1 az yağış yağan kimi çay dolub daşır, öz cığırından çıxaraq qarşısına çıxan hər şeyi dağıdır, bir çox dağ kəndlərinin yolunu yuyub aparır.\nHamamçay\nİlisudan şimal – şərqdə, 7 km məsafədə yerləşən Hamamçay həm İstisu, həm də Ağçay kimi tanınır. Kürmük çayının sol qolu olan Hamamçay Böyük Qafqazın ən gözəl dağ çaylarındandır. Hamamçay dərəsinin yamacları qayalıqdır. Dərənin dibi ilə getmək çətindir, tez – tez gur sulu çayı keçməli olursan. Dərə yuxarıya doğru daralır. Mineral bulağa çatanda qayalı yamaclar az qalır ki, qovuşsunlar.\nBurada müalicəvi vannalar qəbul etmək olar. Bu çayın dərəsi möcüzəvi qeyzerlərinə görə müqəddəs hesab edilir və insanlar buraya ziyarətə gəlirlər. Onun hövzəsində çox böyük müalicəvi əhəmiyyətli istisu – qeyzer yerləşir. Hövzədə həmçinin kükürdlü – müalicəvi əhəmiyyətli Mohsu su mənbəyi qaynayır. Qax ərazisindəki ən böyük Ram – ramay, Vəzirçal, Qiçal şəlalələri də Hamamçay hövzəsində yerləşir. Ərazi füsunkar dağ yamacları, bol sulu və meşəli dərələri ilə bənzərsiz lanşaft yaradır. Vəhşi təbiətin olduğu kimi müşahidə edildiyi Hamamçay təbiət abidəsi haqqında əfsanələr yayılıb.\nƏfsanə\nDeyilənlərə görə Ovçu Pirim ova çıxır, bir maralı yaralayır və sonra da izinə düşür. Yaralanmış maral bir yerdə özünü suya yatır, bir müddət suda qaldıqdan sonra güc toplayaraq yenidən iti sürətlə qaçmağa başlayır. Bu möcüzədən təəccüblənən Ovçu Pirim yaralı əlini həmin suya salır və yarasının sağaldığını görür. Ovçu Pirim tez həmin yerdə hamam düzəldir. Sonra da gəlib burada şəfa suyu olduğunu hər kəsə danışır.\nMətbəx\nİlisunun yerli mətbəxi də çox rəngarəngdir. Göy – göyərti, süd məhsulları və yerli baldan çox istifadə edilir. Bunlardan əlavə İlisuda 35 növ xəmir yeməyi mövcuddur. Bu təbiətdə isti və kalorili xəmir yeməyi bir ehtiyacdır və şəhərdəki kimi ağırlıq vermir. Bunlardan ən məşhuru sürhüllüdür.\n“Sürhüllü yeməmisənsə, deməli Qaxı görməmisən”\nSürhüllü\nXəmir xörəklərindən biridir. Sürhülə də deyirlər. Bu, xəngəl növüdür. Ən çox soyuq aylarda yeyilir. Buğda unundan yoğrulan xəmiri əllə nazildib uzunsov formaya salandan sonra xırda – xırda bərabər hissələrə doğrayırlar. Doğranmış xəmir tikələrini barmaqla üstünə basmaqla sürüşdürür və yastı hala salırlar. Nəticədə əllə hazırlanmış makarona bənzəyir. Su qaynadılır və sürhüllü makaronları suda 5 – 10 dəqiqə bişirilərək süzülür. Daha sonra geniş boşqaba tökülür. Əvvəlcədən qoyun ətindən sulu sous hazırlanır. Sürhüllü olan boşqaba sous çömçə ilə tökülür. Sarımsaqlı və göyərtili alça turşusu da yeməyin üstünə əlavə edilincə sürhüllü servisə tam hazır olur. Bu zonaya xas, səciyyəvi yemək olan sürhüllü hamıda maraq oyandırsa da, fərqli damaq dadına görə onu hər kəs bəyənmir. Sulu xəmir yeməyini xoşlamayanların mütləq sevəcəyi başqa bir ləzzət daha var ki, bunun dadına baxmadan İlisudan getmək olmaz.\nGirs\nQax – İlisu mətbəxinin ən geniş yayılmış və soyuq vaxtlarda çox xoşlanan xəmir xörəklərindən biri girs olub. Bu yemək çox geniş yayılıb. Qonaq qabağına çıxarılan ləziz yeməklər siyahısına başçılıq edir. Qonaq süfrəsinə girs bişirilib verilməsi xüsusi hörmət əlaməti sayıldığından bölgədə yaşayan bütün etnosların ənənəsinə çevrilib. Birini evə qonaq dəvət edəndə hər iki tərəf üçün də məlum idi ki, süfrədə girs olacaq. Buna digər bölgələrdə və ədəbiyyatda formasına görə gürzə də deyirlər.\nSu və undan sadə xəmir yoğrulur, kündələr nazik yayılır. Stəkanla yuxa yuvarlaq biçimdə kəsilir. Əvvəlcədən qoyun ətindən hazırlanmış qıyma yuvarlaq formaların içərisinə doldurulur və bəzəkli formada bükülür. Bükmə işi tamamlandıqdan sonra böyük qazanla bir su qaynadılır və qaynayan suyun içərisinə tökülən girslər 15 – 20 dəqiqə bişirilir. Sonra süzülərək dayaz və geniş qaba tökülür. Onun üçün xüsusi olaraq 2 cür sous hazırlanır. Sarımsaqlı qatıq və sarımsaqlı alça turşusu yeməyin üstünə əlavə edilir. Mütləq ən sonda sumax sərpişdirilir. Qax mətbəxində Girsin müxtəlif növləri hazırlanır. Bu Girsin içərisinə bükülən “iç” ət, şor, boranı, göyərti, xüsusilə gicitkan və sairdən asılı olur. Bunların içərisində ətli girs yüksək kaloriliyi və tamına görə xüsusilə fərqlənir.\nSarıbaş kəndi\nRayon mərkəzindən 18, İlisudan 7 – 8 km şimal – qərbdə, dəniz səviyyəsindən 1800 metr yüksəklikdə, Qunaxaysu ilə Ağbulaq çayları arasında 100 metrlik çay terrası üzərində, yerləşir. Buraya İlisudan keçərək getmək mümkündür. Qışı sərt, yayı isə mülayim, hər tərəfdən yüksək dağlarla əhatə olunan Sarıbaş Qaxın ən ucqar dağ kəndidir. Bu kəndin arxasından Baş Qafqaz silsiləsinin bir neçə zirvəsi ucalır. Kəndə aparan yollar dəhşətlidir. Əgər bunlara yol demək mümkündürsə. Cip və ya ağır texnika vasitəsilə keçmək mümkündür. Ora gediş – gəliş bir gün vaxt aparır. Buralara yol çəkilməyib. Torpaq yol var sadəcə. O da ki, hər dəfə yağış yağanda sel olub daşan Kürmük çayı bu torpaq yolu yuyub aparır və nəticədə kəndə gediş – gəliş kəsilir. Çayın içərisindən piyada keçməyə cəhd etmək isə təhlükəlidir. Yolda yaylağa gəlib – gedən çobanlara rast gəlmək, çoban süfrəsinə qonaq olub onlarla söhbətləşmək olar. Sarıbaşa səyahət əsl macəra və ekstrimi sevənlər üçündür. Əyləncəli yolçuluqdan sonra kəndə gedib, dəyişən hava şəraitinə görə geri qayıda bilməmək ehtimalını unutmamaq lazımdır. Yerlilərin dediyinə görə, bəzən qonaqlar bütün yayı İlisuda Sarıbaşa gedə bilmək üçün havanın düzəlməsini gözləyirlər.\nSarıbaş XIV əsrdə yaşayış məskəni kimi formalaşıb. İlk sakinləri cəlayirlər olub. 1556 – cı ildə saxurlar buranın yerli əhalisinə qaynayıb qarışıblar. Hələ 400 il bundan əvvəl Samur – çay dərələrinin birində mövcud olmuş Saxur kəndindən gəlmələr Qafqaz silsiləsinin qərb hissəsinə keçərək Sarıbaş kəndinin əsasını qoyublar. Tarixi-memarlıq abidələri ilə zəngin kəndin ən qədim abidəsi 16 – 17 –ci əsrə aid Hacı Tapdıq məscididir. Qadınlar burada orijinal naxışlı xalçalar və bol ornamentli yun corablar toxuyurlar. Qadınların məişət işləri prosesində yaranan bir folklor janrı olan Tonqay Məlik oyunu sadəcə bu kəndə aiddir.\nTonqay Məlik\nBu oyun yalnız qadınlar arasında ifa edilir. Sarıbaşda qış soyuq, gecələr də uzun keçir. Hər hansı bir təsərrüfat işi olmayan xanımlar digər məişət işlərinin hamısını evin içərisində, kollektiv halda görür, bu arada darıxmamaq üçün mahnı oxuyur,\nbayatı deyir və hətta bir az hərəkət olsun deyə rəqs də edirlər. Oyun zamanı oxuduqları mahnının hər iki misrasından bir “Tonqay Məlik” kəliməsini işlədirlər. Bu dəstənin başında yaşlı bir nənə durur, qızları idarə edir.\nToponim\n“Sarı” qədimdə bülbül kimi gözəl səsli, məlahətli mənasında işlədilib. Hətta məşhur xalq mahnısında “Sarı gəlin” deyəndə onun dərisinin rəngi yox, səsinin bülbül kimi məlahətli olması nəzərdə tutulur. Sarı ilə başlayan yer adları Azərbaycanda çoxdur. Amma heç birinin rəngi sarı deyil. Sözün etimologiyası iri, böyük, hündür kəlimələri ilə daha çox əlaqəlidir.\nSarıbaş – yəni dağ başı. Həqiqətən də Qaxın Sarıbaş kəndinə yaraşan addır. Burada səhərlər günəş doğarkən və qürub edərkən dağların arxasına tədricən endikcə kəndin üstünü sarı rəng örtür. Sarıbaş sovet liderlərindən Xruşşovun keçən əsrin 60-cı illərində məşhur regionlarda inkişaf layihəsinin bir parçasının qurbanları siyahısındadır. Bu islahatlara görə, çətin dağ şəraitində, ucqarlardakı yerləşmə mərkəzilərinə infrastruktur çəkilmək yerinə, oraların əhalisi rayon mərkəzlərinə köçürülməli idi. Beləliklə, Sarıbaş kənd camaatı da aşağıya, düzənlik yerə köçürülür və bu yerdə salınan yeni kəndin adını Cəlayır qoyurlar.\nCəlayır kəndi\nBu kənd Cəlairlər sülaləsinin adı ilə bağlıdır. XIII – XIV əsrlərdə Azərbaycana təqribən 200 min türkdilli ailə köçürülüb. Bunların içərisində olan Cəlairlərin adını daşıyan kəndlər var. Cəlairlər sülaləsi 1358 – 1410 illərdə Təbrizdə dövləti idarə edən hökmdar nəsillərdən biridir. Türk – İslam sülaləsi Azərbaycan, Cənubi Qafqaz, bütün Yaxın və Orta Şərqin dövlətçilik tarixində dərin iz qoyublar. Bu ərazilərdə mövcud olmuş müstəqil dövlət idarəçiliyi qurumudur.\n[justified_image_grid facebook_id=2222665901206802 facebook_album=2337497266390331]"
] |
[
"https://aybilet.az/blog/qax/"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q177076--Mehriban Əliyeva Qafqaz Albaniyası haqqında-7
| 1 |
Qafqaz Albaniyası
|
Albaniya, Qafqaz Albaniyası, (ekzonim məlum deyil; , ) Ağvan, (qəd. erm. Աղուանք [Aluank], [Aqvank]) və ya Arran — tarixi Azərbaycan ərazisində,books.google.com books.google.com Yevgeni Paxomov. Краткий курс истории Азербайджана. Баку, 1923Алиев К.Г. Кавказская Албания. Баку, 1974Igor S. Zonn,Andrey Kostianoy,Aleksey N. Kosarev,Michael Glantz – The Caspian Sea Encyclopedia, page 12 müasir Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanın bir hissəsi, həmçinin Cənubi Dağıstan ərazilərində mövcud olmuş tarixi dövlət.Яновский А.О. О древней Кавказской Албании. ЖМНП, ч. 52, 1846Ямпольский З.И. "Гегемоны" древнего Азербайджана//ДАН АзССР, 1953, № 3 Eramızdan əvvəl təqribən IV–III əsrlərdə Makedoniyalı Iskəndərin Imperiyası dağılmasından sonra formalaşmış,Алиев К.Г. Античные источники по истории Азербайджана, Баку, 1986. eramızın VIII əsrində Ərəb xilafəti tərəfindən işğal edilmişdir. Paytaxtı əvvəlcə Qəbələ, sonra isə Bərdə şəhərləri olmuşdur. Eramızın IV əsrində xristian dinini rəsmi dövlət dini elan edən Alban dövləti mövcudluğunun sonuna qədər bu və ya digər dərəcədə xristian ideologiyasının təsir dairəsində olmuşdur.Кудрявцев О.В. Колхида, Иберия, Албания в III–I в. до н.э.//Всемирная история. М., 1956, т. 2
Görkəmli qafqazşünas tarixçi Yevgeni İqnatyeviç Krupnov yazırdı: "Albaniya tarixinin öyrənilməsi işində heç bir məhdudiyyət və məcburiyyət olmamalıdır. Albaniya tarixini müxtəlif ölkələrin tarixçiləri öyrənirlər. Lakin bir şey də məlumdur: Qafqaz Albaniyasının tarixi və taleyi ilə hamıdan çox azərbaycanlılar məşğul olmalıdırlar. Bu sahədə onlar dünya elmi qarşısında məsuliyyət daşıyırlar, dünya elminə borcludurlar."Крупнов Евгений Игнатьевич – Древнейшая культура Кавказа и кавказская этническая общность, "CA", 1964, No l
|
Mehriban Əliyeva Qafqaz Albaniyası haqqında
|
Qafqaz Albaniyası haqqında portal (rusca)
Vaqif Piriyev, Azərbaycanın tarixi-siyasi coğrafiyası, "Müəllim" nəşriyyatı, Bakı, 2006
Qafqaz Albaniyasının məbədləri
Kateqoriya:Qafqaz Albaniyası
Kateqoriya:Tarixi dövlətlər
|
[
"Böyük tarixin söylədikləri (I hissə)\nAlbaniya və ya Qafqaz Albaniyası (Alban çarlığı) – tarixi Azərbaycan ərazisində mövcud olmuş tarixi dövlətdir. Çarlığın ərazisinə müasir Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanın bir hissəsi, həmçinin Cənubi Dağıstan daxil idi. Eramızdan əvvəl təqribən IV-III əsrlərdə formalaşmış, eramızın VIII əsrində Ərəb xilafəti tərəfindən işğal edilmişdir. Paytaxtı əvvəlcə Qəbələ, sonra isə Bərdə şəhərləri olmuşdur. Eramızın IV əsrində xristian dinini rəsmi dövlət dini elan edən Alban dövləti mövcudluğunun sonuna qədər bu və ya digər dərəcədə xristian ideologiyasının təsir dairəsində olmuşdur.\nGörkəmli qafqazşünas tarixçi Yevgeni Iqnatyeviç Krupnov yazırdı: “Albaniya tarixinin öyrənilməsi işində heç bir məhdudiyyət və məcburiyyət olmamalıdır. Albaniya tarixini müxtəlif ölkələrin tarixçiləri öyrənirlər. Lakin bir şey də məlumdur: Qafqaz Albaniyasının tarixi və taleyi ilə hamıdan çox azərbaycanlılar məşğul olmalıdır. Bu sahədə onlar dünya elmi qarşısında məsuliyyət daşıyırlar, dünya elminə borcludurlar”.\nYerli əhalinin Qafqaz Albaniyasını necə adlandırması məsələsi dövrümüzə gəlib çatmamışdır. Bu və ya digər dərəcədə ünsiyyətdə olduğu xalqlar isə ölkəni müxtəlif şəkildə adlandırmışlar. Məsələn, latınlar ölkəyə Albania demişlər. Moisey Kalankatlı ölkənin Aranilər sülaləsindən olan ilk yarıəfsanəvi hökmdar Arranın adı ilə bu cür adlandırıldığını qeyd etmişdir.\nStrabonun məlumatına görə, Albaniya əhalisi 26 dildə danışan tayfalardan ibarət idi. Qaynaqlarda Albaniyada yaşayan xalq və tayfalar sırasında utilər, qarqarlar və amazonkalar, sovdelər, kaspilər, maqlar, sisaklar, mardlar və amardlar, ariaklar və anariaklar, qellər və leqlərin adları çəkilir. Bu tayfaların ən qədimləri Qafqaz və türk dillərində danışan avtoxton etnoslar olmuşlar. Eramızın ilk əsrlərindən başlayaraq Sasani şahlarının göstərişi ilə Albaniyaya bir sıra irandilli tayfalar köçürülmüşdür, III-IV əsrlərdən başlayaraq isə şimaldan, Dərbənd keçidindən yeni türk tayfalarının, o cümlədən hunların, subarların, xəzərlərin, barsillərin və s. Qafqaz Albaniyasına axını başlamışdır. Xüsusən də, subar tayfaları Albaniyanın qədim paytaxtı Qəbələ ətrafında məskunlaşmışdılar. Buna görə də, erkən orta əsr mənbələri Qəbələni bəzən Qəbələ-Subar adlandırırlar. Ərəblərin gəlişinə qədər Albaniya əhalisi üç hissədən – qafqazdilli, türkdilli və irandilli əhalidən ibarət idi.\nÖzündə iyirmidən artıq tayfanı birləşdirən alban tayfa ittifaqının aborigen etnik massivi Qafqaz Albaniyasının ərazisində əsas, üstün massiv olmuşdur. Çox zaman albanların özləri ilə eyniləşdirilən ən iri alban tayfalarından biri utilər idi. Qədim Albaniya etnik tərkibinə görə kifayət qədər rəngarəng ölkə idi. Lakin albanlar bu massivdə daha iri tayfa idi. Buna görə də bütün ölkə Albaniya adlanmağa başlanmışdı. Lakin bu da tamamilə mümkündür ki, bu tayfanın özü adını ölkənin adından almışdır. “Albaniya” adının yozulması sahəsindəki bir çox cəhdlərə baxmayaraq, hələlik bir nəticə hasil olmamışdır.\nMütəxəssislər qeyd edirlər ki, “Alban” adını türkdilli tayfalarla bağlamaq daha uyğun variantdır. Çünki hal-hazırda Orta Asiyada konkret olaraq, Qazaxıstanda alban adlı türkdilli qəbilə yaşayır. Bundan başqa, çuvaşların öz yaranışlarına dair dastanda çuvaşların yaranması haqqında danışılarkən bildirilir ki, onların ulu əcdadları Qafqaz dağlarının o tərəfindən gəlmiş alpanlar olmuşdur. Son dövrlərdə aparılan sanballı elmi tədqiqatlar nəticəsində Qafqaz albanlarının türk mənşəli və türkdilli tayfa olması birmənalı şəkildə sübut edilmişdir.\nAnatoli Petroviç Novoseltsev və Z.I.Yampolski belə hesab edir ki, erkən orta əsrlərdə Qafqaz Albaniyasının əhatə etdiyi əraziyə, əsasən indiki Azərbaycanın, eləcə də Ermənistanın, Dağıstanın və Şərqi Gürcüstanın ərazisi daxil idi.\nGürcü alimlərinin qənaətinə (köhnə) görə, Kürün sol sahilindəki Albaniya ərazisinin Qərb hissəsi Gürcüstanın olmuşdur. Yeni gürcü elmi təsdiqinə görə isə (müəllifi D.L.Musxelişvili) erməni tədqiqatçılarının “səxavətlə pay verdikləri” sol sahil Albaniyasının ərazisi, eləcə də Kürün sol sahlindəki Azərbaycan ərazisinin qərb hissəsi, ayrı-ayrı dövrlərdə isə hamısı Gürcüstanın ərazisi olmuşdur.\nAlbaniyanın vilayətləri\nInzibati bölgü baxımından Albaniya vilayətlərə (havarlara) və əyalətlərə (nahanqlara) bölünmüşdü. Bir neçə havar nahanq təşkil edirdi. VII əsr Ermənistan coğrafiyasında göstərildiyinə görə, Albaniyanın solsahil ərazisi 11 vilayətdən ibarət idi. Alban mənbələri bunlardan dördü haqqında məlumat verir: Qəbələ, Şəki, Kambisena və Əcəri.\nBunlardan ən böyük və siyasi cəhətdən ən əhəmiyyətliləri vilayətlər sayılırdı. Üç vilayət (Qəbələ, Şəki, Kambisena) həm də inzibati-kilsə vahidləri, yepiskopluq idilər ki, bunların da nümayəndələri (yepiskoplar) bütün alban kilsə məclislərində iştirak edirdilər. Solsahil Albaniyasına adları çəkilən havarlardan başqa, iki ölkə – Lpina və Çola da daxil idi.\nÇola vilayəti Çola (Dərbənd) keçidindən cənuba doğru, təxminən Beşbarmaq dağınadək Xəzər sahili zolağı əhatə edirdi. Vilayətin iri şəhərləri Çola (məsqət (massaget, maskut) Arşakilərinin paytaxtı) və Dərbənd idi. V əsrin birinci yarısında Sasani şahı II Yezdəgirdin hakimiyyəti dövründə Çolada güclü müdafiə qurğuları, məşhur Dərbənd səddi ucaldılmışdı. Moisey Kalankatlı Çolanın strateji əhəmiyyətindən başqa, bütün Qafqazda ilk xristianlıq ocaqlarından biri kimi ideoloji cəhətdən mühüm əhəmiyyəti barədə də məlumat verir.\n“Apostol Müqəddəs Yelisey Ermənistandan yan keçərək maskutların arasına gedir və orada moizəyə başlayır”. Bu sətirlər I əsrdən xəbər verir. Alban ənənələri bu hadisə ilə Çolanın VI əsrə qədər patriarxlıq mərkəzi olaraq qaldığını və orada IX əsrin axırlarına qədər Şərq katolikosuna məxsus sarayın yerləşdiyini təsdiq edirlər.\nLpina isə Çolanın şimal-qərbində, Çola ilə Şəki arasında yerləşən vilayətdir. Bu ərazi demək olar ki, başdan-başa fındıq, qoz ağacları ilə zəngin meşələrlə örtülmüşdü. Çola və Lpina vilayətlərinin müəyyən mənada muxtariyyətə malik olması, separatçılıq meylləri Moisey Kalankatlınun “Albaniya, Lpina və Çola” adlı triadasında öz əksini tapmışdır. Hələ I-II əsrlərdə, Müqəddəs Yeliseyin apostolluq dövründə o üç ölkənin – Çola, Lpina və Albaniyanın müqəddəsi adlandırılmışdı. Bu triada ilə 626-630-cu illərin siyasi hadisələrində, bütün Albaniyanın, o cümlədən Çolanın xəzərlər tərəfindən işğal edildiyi dövrdə də rastlaşırıq. Xaqan oğlu Şat deyirdi ki, onun atası üç ölkəni – Albaniya, Lpina və Çolanı əbədi hakimiyyət altına almışdır. Həmin mülahizəyə əsaslanan K.V.Trever belə bir qənaətə gəlir ki, VII əsrdə “Albaniyanın tərkibində olan Lpina və Çola vilayətləri müəyyən daxili müstəqilliyə malik idilər və görünür, elə bu, Albaniyadan sonra həmin yerlərin adının sadalanmasına səbəb olurdu”.\nKambisena – Yunan müəlliflərində Kambisna, erməni müəlliflərində isə Kambeçan adlanan ərazi Albaniyanın şimal-qərbində, Iberiya sərhədində yerləşmişdi. Kambisena şimal-qərbdə Alazan və Iori çaylarının orta axarlarından, cənubda Kür çayınadək, şərqdə isə Alazan, Kür və Iori çaylarının qovşağınadək ərazini əhatə edirdi. Daş-kəsəli Şirak yaylasının da yarısı bu əraziyə daxil idi.\nƏcəri, yaxud Həcəri adlanan vilayət Qəbələ vilayətinin cənubunda Qarasu və Girdiman çaylarının arasında yerləşmişdi və cənubda Kür çayına söykənirdi. Burada əhali əsasən əkinçiliklə məşğul idi. VII əsr erməni coğrafiyasında Əcəri həm də Dəşt-i-Bizkan adlandırılır.\nQəbələ və Şəki də ən önəmli vilayətlərdən idi\nQəbələ vilayəti Lpinadan cənubda, tarixi Əcəri vilayətindən şimalda, Şəki və Çola vilayətləri arasındakı ərazini əhatə edirdi. Bu vilayətdə Albaniyanın paytaxtı Qəbələ şəhəri yerləşirdi ki, bu barədə ilk dəfə eramızın I əsrində Böyük Plini xəbər verir. Qəbələ antik dövrdən erkən orta əsrlərə – V əsrə qədər Albaniyanın paytaxtı, Alban Arşakilərinin iqamətgahı və alban arxiyepiskopunun qərargahı olmuşdur. 510-cu ildə Alban Arşakiləri öz hakimiyyətini başa vurduqdan sonra Qəbələ Sasanilərin təyin etdikləri mərzbanların qərargahına çevrilir və bununla əlaqədar Qəbələ həm də Vostan-i-mərzban da adlandırılır. Qəbələ vilayəti siyasi-inzibati və kilsə-inzibati vahid-yepiskopluq idi.\nŞəki vilayəti Qafqazın dağətəyi rayonlarında, Qəbələnin şimal-qərbindəki ərazini tutur. Qərbdə və cənub-qərbdə tarixi Kambisena vilayəti ilə şimal-qərbdə Lpina vilayəti ilə, cənub-şərqdə Qəbələ ilə həmsərhəd idi. III-VIII əsrlərin toxuculuq mərkəzlərindən biri idi.\nPaytakaran – (erməni mənbələrində Kaspk, Kazbk, Moisey Kalankatlıda Balasikan, fars və ərəb mənbələrində Balasakan) bu vilayət Azərbaycan Respublikasının cənub-şərq hissəsində yerləşərək, Xəzər dənizinin sahillərinə qədər uzanırdı. Mil və Muğan düzlərinin bir hissəsini əhatə edirdi. Ehtimal ki, Paytakaran ayrı-ayrı vaxtlarda vilayətin cənubunda yerləşən Atropatenanın şimal-şərq torpaqlarını da özündə birləşdirmişdir. Paytakaran e.ə. II yüzillikdə erməni çarı I Artaşes (türkcəsi – Ərtəş) tərəfindən işğal olunmuş və e.ə. 55-ci ilə qədər Ermənistanın tərkibində qalmışdır. Paytakaran siyasi cəhətdən gah Albaniyaya, gah da Atropatenaya meyl edib və ayrı-ayrı dövrlərdə onun tərkibinə daxil olmuşdur. IV əsrin II yarısında Paytakaran birdəfəlik Albaniyanın tərkibinə qatılmışdır. Vilayətin mərkəzi eyniadlı şəhər – Paytakaran idi.\nTarixi əyalət sayılan Uti Paytakaran kimi, Kürün sağ sahilində yerləşirdi. Şərqdə Paytakaranla, cənubda Artsakla həmsərhəd idi. Şimalda Kür çayı ilə əhatə olunmuşdu, qərbdə isə Albaniya və Iberiya sərhədinə kimi uzanırdı. Antik şəhərlərdən Ayniyana, Xani, Anariaka, Xalxal, Soqarn, eləcə də Moisey Kalankatlının yazdığına görə, Albaniyann V əsrdə inşa edilmiş paytaxtı Bərdə (Partav) bu vilayətdə idi. Bərdə 551-ci ildən alban katolikosunun daimi yaşayış yerinə, 630-cu ildən isə Mehranilər sülaləsindən olan böyük alban knyazları Varaz Qriqorun, Cavanşirin və başqalarının iqamətgahına çevrilir. Uti vilayəti (nahanqı) öz növbəsində ayrı-ayrı inzibati vahidlərə (havarlara) bölünmüşdü ki, bunlardan da ən əsasları Sakaşena (yunan müəlliflərində Sakasen, erməni müəlliflərində Şakaşen) və Girdman idi.\nGirdman – IV əsrdən Albaniyanın birinci böyük knyazları olan Mehranilər sülaləsinin irsi mülkü idi. Bu vilayətin lokallaşdırılması ilə bağlı üç nəzəriyyə mövcuddur. Bəziləri onun Ağsu – Girdman çayları rayonunda (I.Əliyev, F.Osmanov), digərləri müasir Qazax rayonu ərazisində (S.T.Yeremyan), üçüncü qrup isə Şəmkirçay hövzəsi ətrafında və müasir Gədəbəy rayonu ərazisində (Z.M.Bünyadov) yerləşdiyini iddia edirlər. Fəridə Məmmədova isə Girdman vilayətinin Albaniyanın şimal-qərbində, Kürün sağ sahilində, erməni və gürcü torpaqları ilə sərhəddə yerləşdiyini bildirir. Favstos Buzandın yazdığına görə, Girdman, Arsaq və Uti birlikdə 387-ci ilə qədər Ermənistanın tərkibində olmuşdur. Ancaq Ermənistan və Albaniyanın tarixi gerçəkliklərinin öyrənilməsi göstərmişdir ki, Girdman heç vaxt Ermənistana daxil olmamışdır. Mehranilər bu ərazilərdə Girdman qalasını, Mehrəvan şəhərini və çoxlu məbədlər inşa etdirmişlər.\nArtsak və ya Ərsaq tarixi vilayəti sağsahil Albaniyasının ən mühüm vilayətlərindən biri olmuş və Qarabağın dağlıq hissəsini və Mil düzünün bir hissəsini əhatə etmişdir. Əyalətin əhalisini qarqarlar, utilər, hunlar, xəzərlər və barsillər təşkil edirdi.\nSünik – (Sisakan) vilayəti Albaniyanın cənub ucqarında yerləşərək qərbdə Ermənistan və şimalda Artsak arasındakı ərazini əhatə etmiş, Göyçə gölünün cənubunda yerləşmişdir. Mənbələrdə işlənməsinə görə, Sünik (Sünük) ifadəsi Sisakandan daha qədimdir. Yevsevi və Prokopi Kesari Süniki albanların qonşusu kimi xatrladır. “Sisakan” ifadəsinə ilk dəfə VI əsrdə Suriylı müəllif Zaxari Ritorun əsərində təsadüf olunur. Həmin müəllifin yazılarında Sasakan Arran (Albaniya) və Qurzan (Gürcüstan) kimi Ermənistandan ayrı ölkə olaraq təqdim edilir. Ümumilikdə isə Sünik ayrı-ayrı dövrlərdə gah Albaniyanın, gah da Atropatenanın tərkibində olmuşdur.\n“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu\nKIV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir"
] |
[
"http://www.azadliq.info:80/9296.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q635116--İnşaat fakültəsi-1
| 1 |
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti
|
Bakı Arxitektural və İnşaat Universiteti və ya qısaca AzMİU — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan ali təhsil müəssisəsi.
|
İnşaat fakültəsi
|
Fakültənin əsası 1920-ci ildə qoyulmuşdur.
1923-cü ildə Bakı Politexnik İnstitutu Azərbaycan Politexnik İnstitutu adlananda fakültə "Tikinti-mühəndis" fakültəsi adlandırılmışdır. Fakültə bu adla fəaliyyət göstərsə də onun nəzdində xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələri üçün ixtisaslı kadrlar hazırlanmışdır.
1975-ci ildə Azərbaycan İnşaat Mühəndisləri İnstitutu yaradılarkən fakültə bu ali məktəbin tərkibinə verilir.
Fakültədə təhsil Azərbaycan və rus dillərində aparılır.
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin tabeçiliyində olan qurumlardan biri. İnstitutun direktoru əməkdar memar, professor Sabir Orucovdur. Bakı şəhəri, Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin 3 saylı tədris korpusunda yerləşir.Ərazi planlaşdırma layihələrinin işlənilməsi üçün xüsusi razılığı (lisenziya) olan layihəçilər . arxkom.gov.az
|
[
"Ərazi planlaşdırma layihələrinin işlənilməsi üçün xüsusi razılığı (lisenziya) olan layihəçilər\n14.03.2014\nAzərbaycan Respublikasının Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinin 24.1. maddəsinin və \"Azərbaycan Respublikasının Şəhərsalma və Tikinti Məcəlləsinin təsdiq edilməsi, qüvvəyə minməsi və bununla bağlı hüquqi tənzimləmə haqqında\" Azərbaycan Respublikasının 2012-ci il 29 iyun tarixli 392-IVQ nömrəli Qanununun tətbiqi barədə\" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2012-ci il 04 sentyabr tarixli 695 nömrəli Fərmanının 4.4. bəndinə əsasən müfəssəl plan layihələrinin hazırlanması yerli icra hakimiyyəti orqanları və bələdiyyələrin sifarişi əsasında həyata keçirilir.\nƏrazi planlaşdırma layihələrinin, o cümlədən müfəssəl plan layihələrinin işlənilməsi üzrə Azərbaycan Respublikası Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsi tərəfindən xüsusi razılıq (lisenziya) verilmiş layihəçilərin siyahısı aşağıda göstərilir:\ns/s\nXüsusi razılıq (lisenziya) verilmiş hüquqi şəxslərin adı\nÜnvan\nƏlaqə telefonları\n1\n\"Azərmemarlayihə\" Dövlət\nBaş Layihə İnstitutu\nAz 1014\nBakı şəhəri, Nəsimi rayonu,\nFüzuli küçəsi 65\n(012) 495-78-75\n(012) 495-79-84\n2\nBakı Dövlət Layihə İnstitutu\nAz 1001\nBakı şəhəri, İstiqlaliyyət 31\n(012) 492-69-79\n(012) 492-60-10\n3\n\"Azərinşaatlayihə\" DBLKTİ\nAz 1033\nBakı şəhəri, Nərimanov rayonu,\nƏ.Əliyev küçəsi 3\n(012) 566-29-14\n(012) 567-19-95\n(012) 566-19-20\n(012) 567-14-62\n4\n\"Azərdövlətlayihə\" Dövlət\nBaş Layihə İnstitutu\nAz 1014\nBakı şəhəri, Nəsimi rayonu,\nFüzuli küçəsi 67\n(012) 495-93-84\n(012) 596-41-08\n5\n\"Azərdövləttikintilayihə\" Dövlət Layihə İnstitutu\nAz 1014\nBakı şəhəri, Nəsimi rayonu,\nFüzuli küçəsi 69\n(012) 512-21-55\n(012) 512-21-03\n(012) 512-21-67\n(012) 512-21-76\n6\n\"EL & EN\" Firması\nAz 1065\nBakı şəhəri, Yasamal rayonu,\nBəsti Bağırova 12\nKermur Plaza 311-ci otaq\n(012) 497-22-01\n(012) 436-66-01\n(012) 436-66-02\n(055) 781-88-78\n7\n\"AZIX\" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti\nAz 1130\nBakı şəhəri, Yasamal rayonu,\nMurtuza Muxtarov 162, mən 7\n(012) 594-31-81\n(050) 323-33-72\n8\n\"Arxikod Memarlıq, İnşaat və Dizayn\" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti\nAz 1073\nBakı şəhəri,\nMətbuat prospekti 18/7\nMəhəllə 539\n(012) 440-29-84\n(012) 495-68-92\n9\n\"Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin Layihə İnstitutu\" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti\nBakı şəhəri,\nAzərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin 3 saylı tədris korpusu, 1-ci mərtəbə, 101, 102 saylı otaqlar\n(012) 510-09-16\n(012) 430-87-46\n(040) 411-44-15\n10\n\"RENESSANS STUDİO\" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti\nAz 1009\nBakı şəhəri, Yasamal rayonu,\nSüleyman Rəhimov 70\n(012) 596-76-81\n(055) 230-00-12\n(055) 555-75-87\n11\n\"ANA-KENT Planlama Yapı Yatırım Teknoloji Danışmanlıq Turizm Enerji Sanayi ve Ticaret Anonim\" Şirkətinin Azərbaycan Respublikasındakı Filialı\nAz 1008\nBakı şəhəri, Nərimanov rayonu,\nYahya Bakuvi 27\n(012) 567-90-77\n(055) 204-20-51\n(070) 204-20-51\n12\nAzərbaycan Memarlar İttifaqı \"NOVKO\" Üçüncü Yaradıcılıq İstehsalat Birliyi\nBakı şəhəri\nS.Rəhimov küçəsi 189\n(012) 498-61-71\n(050) 225-19-91\n13\n\"DAR Mühendislik Müşavirlik A.S.\" (Türkiyə)\nAz 1065\nBakı şəhəri, Bakıxanov küçəsi 6\n\"Bridge Plaza\", 4-cü mərtəbə\n(050) 230-90-83\n14\n\"İNTEGRİS\" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti\nAz 1008\nBakı şəhəri, Nərimanov rayonu,\nYahya Bakuvi 27\n(012) 567-90-77\n(050) 210-16-98\n(055) 210-16-98\n15\n\"R.İ.S.K Elmi-İstehsalat Şirkəti\" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti\nAz 1022\nBakı şəhəri, Yasamal rayonu, R.Behbudov küçəsi 59\n(012) 497-37-37\n(050) 221-13-88\n16\n\"ARCHİ LUXE\" Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti\nAz 1065\nBakı şəhəri, Yasamal rayonu, Abdulla Şaiq küçəsi 214\n(012) 596-44-30\n(012) 493-82-17\n17\n\"DATUM\" MMC\nAz 1014\nBakı şəhəri, Nəsimi rayonu, məhəllə 724, S.Rüstəm küçəsi 7\n(012) 441-57-34"
] |
[
"https://web.archive.org/web/20140701152432/http://arxkom.gov.az/Xeberler/512/"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q635116--Mənbə-3
| 1 |
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti
|
Bakı Arxitektural və İnşaat Universiteti və ya qısaca AzMİU — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan ali təhsil müəssisəsi.
|
Mənbə
|
Rüfanə Günəş, Mənim universitetim: Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti, "Azərbaycan müəllimi" qəzeti, 30.05.2015, № 19.
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin Layihə İnstitutu . azmiu.edu.az
|
[
"Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin Layihə İnstitutu\n“Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin Layihə İnstitutu” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyətinin rəhbərliyi fəliyyətə başladığı gündən bu günə qədər gördüyü işlər barədə hesabat vermişdir. Belə ki, dövlət əhəmiyyətli işlər olaraq “Azərbaycan Respublikası Məcburi Köçkünlərin Sosial İnkişaf Fondu” tərəfindən keçirilmiş tenderlərdə qalib gəlmiş və bir çox rayonlarda məcburi köçkünlər üçün tikiləcək qəsəbələrin və yaşayış komplekslərinin layihələndirilməsi öhdəçiliyini öz üzərinə götürmüşdür. Eyni zamanda “Azərbaycan Respublikası Dövlət Şəhərsalma və Arxitetkura Komitəsinin” Tikinti Normativ sənədlərinin yenidən müasir dövrün tələblərinə və dünya standartlarına uyğun olaraq işlənib hazırlanması tenderini də öz üzrərinə götürmüşdür. “Azərbaycan Respublikası Məcburi Köçkünlərin Sosial İnkişaf Fondu” ilə bağlanmış müqavilələr siyahısında “Balakən şəhəri ərazisində 43 məcburi köçkün ailəsi üçün yeni çoxmərtəbəli yaşayış binasının layihələndirilməsi” və “Qəbələ rayonu, Zarağan bələdiyyəsinin ərazisində öncə salınmış yen yaşayış məhəlləsində 155 məcburi köçkün ailəsi üçün 2 ədəd 5 mərtəbəli yaşayış binasının layihələndirlməsi” işləri müvəffəqiyyətlə yerinə yetirilmiş, müəlliflik nəzarəti aparılaraq tikintisi başa çatmış və məcburi köçkünlərə təhvil verilmişdir. Eləcə də “Hacıqabul rayonu ərazisində 101 məcburi köçkün ailəsi üçün yeni yaşayış qəsəbəsinin layihələndirilməsi” və “Sabirabad rayonu ərazisində 440 məcburi köçkün ailəsi üçün zəruri sosial-texniki infrastrukturu olan yeni yaşayış qəsəbəsinin layihələndirilməsi” işləri başa çatdırılmışdır. Qeyd etmək istəyirik ki, Hacıqabul rayonu ərazisində 101 məcburi köçkün ailəsi üçün yeni yaşayış qəsəbəsində İnstitutumuz tərəfindən müəlliflik nəzarəti aparılaraq tikintisi davam etdirilir və yaxın zamanda işlər başa çatdırılacaqdır.\nAzərbaycan Respublikası prezidenti cənab İ.Əliyevin regionların 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramı və Bakının inkişaf planı ilə əlaqədar olaraq verdiyi fərmanların icrasının keyfiyyətli və qısa müddətdə yerinə yetirilməsini nəzərə alaraq “Azərbaycan Respublikası Dövlət Şəhərsalma və Arxitetkura Komitəsi” Tikinti Normativ sənədlərinin müasir tələblərə və dünya standartlarına uyğun olaraq işlənib hazırlanması üçün tender keçirmişdir. Tender şərtlərinə uyğun olaraq əsas normativlər-\na) inzibati və məişət binaları\nb) körpülər və borular\nc) hidrotexniki qurğuların əsasları\nd) istilik şəbəkələri\ne) ictimai binalar və qurğular\nq) qazanxana qurğuları\nə) isitmə,ventilyasiya və kondisionerləşdirmə\nv) zəhərli sənaye tullantılarının zərərləşdirilməsi və basdırılması üşün poliqonlar, layihələndirmə üzrə əsas müddəalar\nn) döşəmələr\nm) müalicə-profilaktika müəssisələrinin bina və otaqları\nmüasir tələblərə uyğun işlənib hazırlanmalı idi.\nBu Tikinti Normativ sənədlərinin işlənib hazırlanmasında Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin rektoru, millət vəkili, professor Gülçöhrə xanım Məmmədova baş məsləhətçi vəzifəsində öz köməkliyini və məsləhətlərini əsirgəməmiş və bunun nəticəsi olaraq bu çətin və şərəfli işin öhtəsindən universitetin bacarıqlı mütəxəssisləri gəlmişlər. Bütün bu görülmüş işlər Layihə İnstitutu üçün nə qədər fərəhli olsada yeni görüləcək işlərə ilham verir. Beləki İnstitutumuzun qarşısında Zaqatala rayonunda və başqa regionlarda tikiləcək yeni qəsəbələrin layihələri davamiyyətli olaraq hazırlanır.\nƏlaqə:\nTel: +994 (50) 216 30 88\n+994 (40) 211 44 15"
] |
[
"https://web.archive.org/web/20181027090708/http://azmiu.edu.az/pages/getPage?p=layihe_institutu"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058260--Tarixi-1
| 3 |
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
|
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti və ya qısaca ADPU — pedaqoji kadrların hazırlığı ilə məşğul olan dövlət ali təhsil müəssisəsi.
|
Tarixi
|
Azərbaycan Pedaqoji İnstitutu Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin (XKS) sədri Nəriman Nərimanovun imzaladığı 1921-ci il 26 avqust tarixli dekret əsasında 6 nəfər tələbə ilə alitəhsilli müəllim kadrları hazırlamaq üçün təsis edilib. Onun ilk buraxılışı 1923–1924-cü tədris ilində olmuşdur. İlk dövrlərdə Ali Pedaqoji Kişi və Ali Pedaqoji Qadın İnstitutları kimi fəaliyyətə başlasa da, Azərbaycan Pedaqoji İnstitutu XX əsrin 90-cı illərində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti adını alıb. 1927–1929-cu illər və 1941–1943-cü illərdə fəaliyyəti dayandırılmış, Azərbaycan Dövlət Universiteti (indiki Bakı Dövlət Universiteti) ilə birləşdirilmişdir.
Abdulla Şaiqin təşəbbüsü ilə yaradılan ilk anadilli məşhur "Nümunə Məktəbi" də ADPU-nun nəzdində fəaliyyət göstərib. Məktəbin direktoru Qafur Əfəndizadə (Qantəmir) idi.
thumb|left|ADPU-nun möhürü. 1926-cı il.Möhürün kənar dairəsində əski əlifba ilə Azərbaycanca "Xalq Maarif Qomissarlığı. Azərbaycan Birinci Ali Darülfünunu." İkinci dairədə rusca "Azərbaycan Pedaqoji İnstitutu" yazıları qeyd olunub. Mərkəzində isə AzSSR ulduz üzərində çəkic və oraq təsvir olunmuşdur. Aypara və ulduzun ətrafında güman olunur ki, "Bütün ölkələrin proletarları, birləşin!" və "A.İ.Ş.C" yazıları qeyd olunub.
1991-ci ildə Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarı ilə bu ali məktəbə universitet statusu verilmişdir.
İnstitutun ilk direktoru Odessa Universitetinin məzunu Fətulla bəy Rzabəyli, direktor müavini Tiflis Müəllimlər İnstitutunun məzunu Həbib bəy Mahmudbəyov olmuşdur.thumb|right|1926-cı ildə Azərbaycan Dövlət Ali Pedaqoji İnstitutu tərəfindən Şuşa sakini Məhəmmədzadə Bəhmən Qərim oğluna verilmiş Şəhadətnamə. Şəhadətnamənin yuxarısında Xalq Maarif Komissarlığının emblemi, sənədin sonunda isə ADAPİ-nin (ADPU) möhürü var. Şəhadətnamənin surəti M.Mərdanov "Azərbaycan Təhsil Tarixi". II cild, ("Təhsil" nəşriyyatı, Bakı — 2011, 702 səh.) kitabının 442-ci səhifəsindən götürülüb.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 oktyabr 2013-cü il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq olunmuş "Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası"na uyğun olaraq, ölkə prezidentinin 26 noyabr 2015-ci il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun (AMİ) ADPU-ya qoşulması və onun filiallarının da ADPU-nun strukturuna daxil olması nəticəsində ADPU ölkədə pedaqoji kadr hazırlığı ilə məşğul olan vahid ixtisaslaşmış ali təhsil müəssisəsinə çevrilmişdir."Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 26 noyabr 2015-ci il tarixli, 1582 nömrəli Sərəncamı. e-qanun.az, Bununla yanaşı Nazirlər Kabinetinin 3 fevral 2016-cı il tarixli qərarı ilə Bakı Sənaye-Pedaqoji Kolleci Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kollecinə (ADPK) birləşdirilməklə ADPU-nun nəzdində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kolleci kimi fəaliyyət göstərməyə başlayıb. Həmçinij ölkə prezidentinin 2016-cı il 29 aprel tarixli Sərəncamı ilə ADPU-nun Qazax filialı Bakı Dövlət Universitetinə, Zaqatala filialı isə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinə verilib. Hazırda ölkənin 5 müxtəlif regionunda ADPU-nun Şəki, Quba, Ağcabədi, Cəlilabad və Şamaxı filialları fəaliyyət göstərir. Azərbaycan Respublikası Təhsil nazirinin 20 iyul 2016-cı il tarixli əmri ilə Bakı şəhərindəki Məmməd Rahim adına 7 nömrəli tam orta məktəb 2016–2017-ci tədris ilindən etibarən ADPU-nun baza məktəbi kimi müəyyən olunub.
Azərbaycanın 3-cü prezidenti Heydər Əliyev Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin professor-müəllim və tələbə kollektivi ilə görüşlərinin birində demişdir:
Universitetin 50 illik (28 fevral 1973). , 60 illik (23 dekabr 1981), 85 illik (2006-cı il)AZƏRBAYCAN DÖVLƏT PEDAQOJİ UNİVERSİTETİNİN 85 İLLİYİ QEYD EDİLMİŞDİR, 90 illik (20 aprel 2012)Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin 90 illik yubileyi qeyd edildi və 100 illik (17 dekabr 2021)ADPU-nun 100 illik yubiley mərasimiAzərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin 100 illik yubileyi qeyd olunub yubileyləri dövlət səviyyəsində yüksək səviyyədə keçirilmişdir. 50 və 60 illik yubileylərində Azərbaycan SSR MK birinci katibi Heydər Əliyev iştirak etmişdir.
thumb|ADPU-nun 50 illik yubiley mərasimi (28 fevral 1973)
thumb|ADPU-nun 50 illik yubileyində Azərbaycan SSR MK birinci katibi H.Əliyev İnstitutun bayrağına "Qırmızı Əmək Bayrağı" ordenini taxır. 28 fevral 1973-cü il, Bakı, Djerjinski adına Mədəniyyət Sarayı
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamında deyilir:
|
[
"Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə\nAZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI\nPedaqoji kadrların müasir tələblər səviyyəsində hazırlanmasını təmin etmək, ali təhsil müəssisələrinin sayını optimallaşdırmaq, mövcud maddi-texniki və kadr potensialından istifadənin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\n1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulsun.\n2. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Ağcabədi, Cəlilabad, Qazax, Quba, Şamaxı, Şəki və Zaqatala filialları Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filialları hesab olunsun.\n3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə tapşırılsın ki, bir ay müddətində:\n3.1. qüvvədə olan qanunvericilik aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılması barədə təkliflərini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n3.2. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin və müvafiq mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin etsin və bu barədə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n3.3. bu Sərəncamdan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.\n4. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi ilə birlikdə bu Sərəncamın icrası nəticəsində qənaət olunan maliyyə vəsaitinin Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin elmi-pedaqoji potensialının gücləndirilməsinə yönəldilməsini, həmçinin azad olmuş maddi-texniki bazadan təhsil sisteminin məqsədləri üçün istifadə olunmasını təmin etsin. [1]\nİlham ƏLİYEV,\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 26 noyabr 2015-ci il\n№ 1582\nİSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ SƏNƏDLƏRİNİN SİYAHISI\n1. 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162)\nSƏRƏNCAMA EDİLMİŞ DƏYİŞİKLİK VƏ ƏLAVƏLƏRİN SİYAHISI\n[1] 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162) ilə 4-cü hissəsində “Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi” sözləri “İqtisadiyyat Nazirliyi” sözləri ilə əvəz edilmişdir.",
"Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Qazax və Zaqatala filialları barədə\nAZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI\nRegionların sosial-iqtisadi inkişafı üçün yüksək ixtisaslı kadrlara tələbatı təmin etmək, bölgələrdə yaşayan gənclərin seçdikləri ixtisaslar üzrə keyfiyyətli ali təhsilə çıxış imkanlarını genişləndirmək, eləcə də ali təhsil müəssisələrinin mövcud maddi-texniki və kadr potensialından istifadənin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\n1. 2016-cı il iyul ayının 1-dən Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Qazax filialı Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialı, Zaqatala filialı isə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialı hesab edilsin.\n2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti:\n2.1. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasına dair təkliflərini bir ay müddətində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n2.2. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını bir ay müddətində təmin edib Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n2.3. mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını nəzarətdə saxlasın və bunun icrası barədə üç ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n2.4. bu Sərəncamdan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.\n3. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının və normativ xarakterli aktların bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin edib Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə məlumat versin.\n4. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialında və Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialında 2016-2017-ci tədris ilindən kadr hazırlığı aparılacaq ixtisasların siyahısını müəyyənləşdirsin və tədris prosesinin təşkili üçün zəruri tədbirlərin görülməsini təmin etsin.\n5. Azərbaycan Respublikasının Dövlət İmtahan Mərkəzi publik hüquqi şəxsi Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialına və Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialına 2016-2017-ci tədris ili üçün qəbul imtahanlarının keçirilməsini təmin etsin.\nİlham ƏLİYEV,\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 29 aprel 2016-cı il\n№ 2014",
"|\n|\nAprelin\n20-də Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində bu\ntəhsil ocağının 90 illik yubileyinə həsr olunmuş\ntəntənəli mərasim keçirildi.\nTəhsil naziri Misir Mərdanov mərasimi açıq elan etdikdən\nsonra universitetin tələbələrindən ibarət xor\nkollektivinin ifasında Azərbaycan Respublikasının Dövlət\nhimni səsləndi.\nBu gün ölkəmizin orta ümumtəhsil, orta ixtisas və\nməktəbəqədər təhsil müəssisələri üçün ali təhsilli\npedaqoji kadrlar hazırlayan ADPU-nun 90 illik yubileyi\nmünasibətilə professor-müəllim və tələbə heyətini təbrik\nedən təhsil naziri dövlət başçısı İlham Əliyevin hörmət\nvə ehtiramını kollektiv üzvlərinə çatdırdı.\nÖlkə Prezidentinin Azərbaycanda təhsilin inkişafındakı\nxidmətlərinə görə universitetin bir qrup əməkdaşını\nfəxri adlar və mükafatlarla təltif etdiyini deyən nazır\nbu sərəncamların bir neçə şəxsə deyil, bütün kollektivə,\nmüəllimlərə, alimlərə verilən qiymət kimi\ndəyərləndirilməli olduğunu vurğuladı.\nSonra Misir Mərdanov ölkə başçısının 18 aprel 2012-ci il\ntarixli sərəncamları ilə təltif olunanların adlarını\noxuyaraq onlara gələcəkdə yeni-yeni uğurlar arzuladı və\nuniversitetin kollektivi adından Prezident İlham Əliyevə\ntəşəkkürünü bildirdi.\nNazir\nqeyd etdi ki, 90 il ərzində zəngin inkişaf yolu keçmiş\nuniversitet yarandığı vaxtdan indiyədək Azərbaycan\ntəhsil sistemi üçün 150 minə yaxın müəllim yetişdirib.\nBu çox böyük nailiyyətdir. Ona görə də bu gün kim nəyə\nqadirdirsə, həyatda hansı nailiyyətləri əldə edibsə, ilk\nnövbədə, burada çalışan alimlərə, ziyalılara minnətdar\nolmalıdır.\nTəhsil ocağının məşhur məzunlarının adlarını diqqətə\nçatdıran Misir Mərdanov bu gün müəllim və tələbələrin\nməhz həmin şəxsiyyətlərə görə yubileyi belə təntənəli\nqeyd etməyə haqları olduğunu bildirdi.\nÇıxışının sonunda bir daha universitetin kollektivini\nAzərbaycanın bütün təhsil ictimaiyyəti adından təbrik\nedən nazir onlara yeni-yeni nailiyyətlər, böyük uğurlar\narzuladı.\nAzərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin rektoru, AMEA-nın\nmüxbir üzvü, professor Yusif Məmmədov qonaqları\nsalamlayaraq vaxtlarını sərf edib yubiley tədbirində\niştirak etdiklərinə görə onlara təşəkkür etdi və yüksək\ndövlət mükafatlarına layiq görüldüklərinə görə ölkə\nPrezidenti cənab İlham Əliyevə rəhbərlik etdiyi\nkollektiv adından minnətdarlığını bildirdi.\nSonra rektor \"ADPU-nun tarixi, bu günü, perspektivləri\"\nmövzusunda məruzə ilə çıxış etdi. Məruzədə universitetin\nyaranma tarixi, qazandığı uğurlar, ölkəmizin təhsil\nmüəssisələri ilə yanaşı, həm də xarici ölkələr üçün elmi-pedaqoji\nkadr hazırlığı sahəsində göstərdiyi mühüm xidmətlərdən\nbəhs edildi. Qeyd olundu ki, ADPU-nun məzunları\nsırasında ölkəmizdə və onun hüdudlarından kənarda\ntanınan çoxsaylı alimlər, ictimai-siyasi xadimlər,\nyazıçı və şairlər, bəstəkarlar, xalq qəhrəmanları bu ali\ntəhsil müəssisəsinin nüfuzunun geniş şəkildə artmasında\nmühüm rol oynamışlar. Şöhrətli elm və təhsil ocağına\nçevrilmiş universitetin son 40 ildə qazandığı böyük\nuğurlar ümummilli liderimiz Heydər Əliyev və onun\nideyalarının layiqli davamçısı cənab İlham Əliyevin elm\nvə təhsilə göstərdiyi böyük qayğı və diqqət sayəsində\nəldə edilmişdir. Ulu öndərimiz 5 dəfə bu universitetə\ngəlmiş, təhsil ocağını dövrün ən yüksək mükafatlarından\nolan \"Qırmızı Əmək Bayrağı\" ordeni ilə təltif etmiş,\nprofessor-müəllim heyətini və tələbələri\nmükafatlandırmış, kollektivə dəyərli tövsiyə və\nməsləhətlər vermişdir.\nTəhsilin, maddi dəyərlərin intellekt kapitalına\nçevrilməsinin vacibliyini önə çəkən ölkə Prezidenti\ncənab İlham Əliyevin müvafiq sərəncamları ilə son 6 ildə\nuniversitetin 50-dək əməkdaşı təhsilin inkişafındakı\nxidmətlərinə görə yüksək dövlət mükafatlarına layiq\ngörülmüşdür. Dövlət başçısının 18 aprel 2012-ci il\ntarixli sərəncamları ilə ADPU-nun 38 nəfər əməkdaşı \"Tərəqqi\"\nmedalı və müxtəlif fəxri adlarla təltif edilib.\nVerilən məlumata görə, ADPU son illər Türkiyə\nRespublikasının Hacəttəpə Universiteti, Mehmet Akif\nErsoy Universiteti, eləcə də Rumıniya, Fransa, Rusiya,\nBaltikyanı və digər xarici ölkələrin universitetləri ilə\nsıx əməkdaşlıq edir. ADPU həmçinin Avropa və Amerikanın\n60-dan çox qabaqcıl və nüfuzlu universitetini özündə\nbirləşdirən ETEN-ə (Avropa Müəllim Hazırlayan Ali\nMəktəblər Birliyi) və Qara Dəniz Hövzəsi Ölkələrinin\nUniversitetləri Assosiasiyasına üzv seçilmişdir.\nY.Məmmədov universitetin 60 illik yubileyində ulu öndər\nHeydər Əliyevin də iştirak etdiyini xatırlatdı və sonra\nbununla bağlı film göstərildi. Monitorda ümummilli\nliderin həyatının ayrı-ayrı məqamlarının əks olunduğu\nfotolardan ibarət slaydlar nümayiş etdirildi. Xor\nkollektivi ulu öndərə həsr olunmuş mahnı ifa etdi.\nMərasimdə çıxış edən Milli Məclis sədrinin müavini Bahar\nMuradova, BDU-nun rektoru Abel Məhərrəmov, ATU-nun\nrektoru Əhliman Əmiraslanov, YAP sədrinin müavini - icra\nkatibi Əli Əhmədov, ADİU-nun rektoru Şəmsəddin Hacıyev,\nAMİ-nin rektoru Aqiyə Naxçıvanlı, Səbail RİH-in başçısı\nAsif Əsgərov, AMEA-nın birinci vitse-prezidenti Arif\nHəşimov, BSU-nun rektoru Kamal Abdulla və başqaları ADPU-nun\nprofessor-müəllim heyətini və tələbələrini yubiley\nmünasibəti ilə təbrik etdilər.\nTədbirdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab\nİlham Əliyevə ünvanlanmış müraciət oxundu.\nSonda xor kollektivinin ifasında universitetin himni\nsəsləndi.\nHicran ƏKBƏROVA"
] |
[
"http://e-qanun.az/framework/31421",
"http://www.e-qanun.az/framework/32673",
"https://azertag.az/xeber/AZARBAYCAN_DOVLAT_PEDAQOJI_UNIVERSITETININ_85_ILLIYI_QEYD_EDILMISDIR-364987"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058260--Ləğv edilən filialları-2
| 1 |
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
|
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti və ya qısaca ADPU — pedaqoji kadrların hazırlığı ilə məşğul olan dövlət ali təhsil müəssisəsi.
|
Ləğv edilən filialları
|
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Qazax filialı"Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Qazax və Zaqatala filialları barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 aprel 2016-cı il tarixli Sərəncamı. president.az,
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Zaqatala filialı
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Gəncə filialı
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Salyan filialı
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Mingəçevir filialı
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Sumqayıt filialı
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Şuşa filialı
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Naxçıvan filialı
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Xankəndi filialı
|
[
"Regionların sosial-iqtisadi inkişafı üçün yüksək ixtisaslı kadrlara tələbatı təmin etmək, bölgələrdə yaşayan gənclərin seçdikləri ixtisaslar üzrə keyfiyyətli ali təhsilə çıxış imkanlarını genişləndirmək, eləcə də ali təhsil müəssisələrinin mövcud maddi-texniki və kadr potensialından istifadənin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\n1. 2016-cı il iyul ayının 1-dən Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Qazax filialı Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialı, Zaqatala filialı isə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialı hesab edilsin.\n2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti:\n2.1. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasına dair təkliflərini bir ay müddətində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n2.2. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını bir ay müddətində təmin edib Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n2.3. mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını nəzarətdə saxlasın və bunun icrası barədə üç ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n2.4. bu Sərəncamdan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.\n3. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının və normativ xarakterli aktların bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin edib Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə məlumat versin.\n4. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialında və Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialında 2016-2017-ci tədris ilindən kadr hazırlığı aparılacaq ixtisasların siyahısını müəyyənləşdirsin və tədris prosesinin təşkili üçün zəruri tədbirlərin görülməsini təmin etsin.\n5. Azərbaycan Respublikasının Dövlət İmtahan Mərkəzi publik hüquqi şəxsi Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialına və Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialına 2016-2017-ci tədris ili üçün qəbul imtahanlarının keçirilməsini təmin etsin.\nİlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 29 aprel 2016-cı il."
] |
[
"http://president.az/articles/19646"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058260--Fakültələr-3
| 5 |
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
|
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti və ya qısaca ADPU — pedaqoji kadrların hazırlığı ilə məşğul olan dövlət ali təhsil müəssisəsi.
|
Fakültələr
|
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Filologiya fakültəsi
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Tarix və coğrafiya fakültəsi
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Riyaziyyat fakültəsi
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Kimya və biologiya fakültəsi
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin İbtidai təhsil fakültəsi
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Məktəbəqədər təhsil fakültəsi
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Fizika fakültəsi
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin İncəsənət və fiziki tərbiyə fakültəsi
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin SABAH Mərkəzi
|
[
"MAHİRƏ HÜSEYNOVA\nAzərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Filologiya fakültəsinin dekanı, filologiya elmləri doktoru,\nUniversitet Haqqında\n5 kafedra və Xarici Dillər Mərkəzi fəaliyyət göstərən Filologiya fakültəsi var qüvvəsi ilə Respublikamızın inkişafı üçün çalışır. Çalışır ki, layiqli kadrlar yetirsin. Buna isə gücümüz yetər.\nAzərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Filologiya fakültəsinin dekanı, filologiya elmləri doktoru,\nCəfər Əsəd oğlu Cəfərov 1932-ci ildə Qərbi Azərbaycanın Əştərək rayonundakı\nİbrahim Məhəmməd oğlu Bayramov 25 yanvar 1954-cü ildə Göyçə mahalının\nBuludxan Əziz oğlu Xəlilov 1966-cı ildə Qərbi Azərbaycanın Amasya rayonunun\nMirvari Abbas qızı İsmayılova 1960-cı il mart ayının 5-də Bakı\nGünel Elçin qızı Axundova 25 dekabr 1979-cu ildə Naxçıvan şəhərində\nElnarə Gülağa qızı Niftəliyeva 09 noyabr 1981–ci ildə Bakı şəhərində\nSahilə Rafiq qızı İbrahimova 1986-cı il 22 dekabrda Füzuli rayonu\nAygün Səlim qızı Zamanova 1983-cü il 12 oktyabrda Sumqayıt şəhərində\nLeyla Rafiq qızı Allahverdiyeva 1987-ci il 25 iyulda Rusiya Federasiyasının\nMÜASİR AZƏRBAYCAN DİLİ KAFEDRASI Kafedra 1989-cu ildə mərhum alim\nFakültənin Strukturu Müasir Azərbaycan Dili Azərbaycan dilçiliyi Azərbaycan dilinin\nFiloloq Qəzeti №3 (PDF Formatda)\nBizimlə birbaşa əlaqə qurmaq üçün aşağıdakı əlaqə vasitələrindən istifadə edə bilərsiz.",
"Məktəbəqədər təhsil fakültəsi\n|Əliyeva Şəhla |\nDekan\nProfessor\n|İmanov Allahyar |\nDekan müavini\nDosent\n| Namazəliyeva Səkinə |\nTyutor\n| Rəhimova Qönçə |\nTyutor\n| Əhmədova Rəna |\nTyutor\n|Əliyeva Nərgiz |\nTyutor\n|İsmayılova Qədəmli |\nTyutor\n| Cəfərzadə Leyla |\nOperator\nİş telefonu: +994 (0)12 465 75 91\ne-poçt: Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.\nBu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.\nÜnvan: Bakı ş., Nəsimi r., Koroğlu Rəhimov 13\nTarixi\nAzərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin tədris, elm və inzibati bölməsi olub, pedaqoji kadr hazırlığı istiqamətində hazırda tələbə sayına görə ən böyük fakültələrdən biri olan, bu gün daha çox tələbat olan ixtisasları özündə birləşdirən Məktəbəqədər təhsil, Psixoloji xidmət və Korreksiyaedici təlim fakültəsi müstəqil olaraq 1981–ci ildən fəaliyyət göstərir. 1981 ci ildə “Məktəbəqədər tərbiyə”, 1992-ci ildən “Pedaqogika və psixologiya (məktəbəqədər)”, 2001-ci ildən 2015-ci ilin oktyabrınadək “Pedaqogika və psixologiya”, 2015-ci ilin oktyabrından” Məktəbəqədər təhsil, psixoloji xidmət və korreksiyaedic təlim “ adlanır.\n1996-cı ilə qədər fаkültədə yаlnız bir –“ Məktəbəqədər təhsilin pedaqogikası və metodikası” (əyani və qiyabi şöbə) ixtisası, 1996-cı ildən Korreksiyaedici pedaqogika və xüsusi psixologiya (məktəbəqədər ) ixtisası üzrə kаdr hаzırlаnırdı, 1997-ci ildən еtibаrən fаkültədə “Defektologiya”, 1998-ci ildən isə “Psiхоlоgiyа” iхtisаsı üzrə ali təhsilli kadr hazırlığına başlanmışdır. Bu ixtisaslar yerini 2009-cu ildən“Məktəbəqədər təlim və tərbiyə”, “Korreksiyaedici təlim” və “ Təhsildə sosial-psixoloji xidmət” ixtisaslarına vermişdir. 2015 ci ilin dekabr ayından fakültədə Korreksiyedici təlim kafedrası açılmışdır. 2015/2016-cı tədris ilindən başlayaraq hər üç ixtisas üzrə rus bölməsi fəaliyyət göstərir. Fakülədə əcnəbi vətəndaşlar da təhsil almaqdadır.(TC və ÇXR vətəndaşları) Fakültədə 4 ixtisas kafedrası fəaliyyət göstərir: Məktəbəqədər təhsilin pedaqogikası və metodikası, Yaş və pedaqoji psixologiya ,Ümumi psixologiya və Korreksiyaedici təlim .\nMəktəbəqədər təhsil sahəsində Əfşan xanım Qədimbəyovadan başlanan fəaliyyət R.Şapiro, dos.N.Rüstəmova, dos.B.Paşayeva, dos.S.Axundova, S.Əfəndiyeva, dos.R.Mursaqulova ilə davam etmiş və dos.Z.Vəliyeva, prof.Ş.Əliyeva, prof.M.İlyasov və b. ilə davam etdirilməkdədir.\n1921-ci ildə APİ fəaliyyətə başladığı ildən pedaqogika və psixologiya kafedrası yaranmışdır. Respublikanın ilk psixoloqları və psixologiya müəllimləri pleyadasında respublikanın əsasən görkəmli filosofları –H.Şahtaxtinski, A.Makiovelski, Ə.Zəkuyev və b. həlledici rol oynamışlar. R.Məhərrəmov, M.Hacıyev, M.Abbasov, Ş.Ağayev, Z. Mehdizadə və b.psixoloqların adı bu gün universitet tarixində fəxrlə anılır.. Fakültənin Ümumi psixologiya kafedrasına uzun illər görkəmli psixoloq- alim, professor Əbdül Əlizadə rəhbərlik etmişdir. Fakültədə prof.Ə.Baxşəliyev, prof.R.Əliyev kimi psixoloqlar çalışır. Korreksiyaedici təlim sahəsi üzrə dos.N.Hüseynova, dos.T.Ağayeva, dos.S.Aslanova və digər mütəxəssislər fəaliyyət göstərirlər. 2009/2010-cu tədris ilindən başlayaraq fakültə tələbələri baloniya sistemi ilə təhsil alır. 2011/2012 tədris ilində ilk dəfə olaraq “Müasir təhsil və tədrisə yardım mərkəzi”, “Dünyaya baxış” təşkilatı və Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin dəstəyi ilə inklüziv təhsilə dair pilot layihəsi həyata keçirilmiş və bunun nəticəsi olaraq hər üç ixtisasın tədris planına İnklüziv təhsil fənni daxil edilmişdir. İnklüziv təhsillə bağlı seminarlar və konfranslar keçirilmiş, bu seminarlarda bir çox mütəxəssislər o cümlədən Aberdeen və Cambridge universitetləriinin İnklüziv təhsil üzrə professorları dəfələrlə iştirak etmişlər. Fakültədə Polşa Respublikası səfirliyinin dəstəyi və Polşa səfirinin iştirakı ilə 2013-cü ildə “Uşaq inkişaf mərkəzi” yaradılmışdır. Polşa Respublikasının bu sahə üzrə mütəxəssis-metodistləri, o cümlədən Türkiyədən gəlmiş mütəxəssislər müəllim və tələbələrimizlə təlimlər, seminarlar keçirmişlər.\nFakültə ixtisaslarına son iki ildə maraq daha da artmış və yüksək balla qəbul olanların sayı fərqli dərəcədə artmışdır. Universitetimizə və ixtisaslara olan bu maraq və müsbət münasibətin bir sıra səbəbləri vardır.\nADPU-da görülən işlər\n1.ADPU rəhbərliyi tərəfindən sağlam, şəffaf və obyektiv təhsil mühitinin yaradılması\n2. Universitet rəhbərliyinin müxtəlif qurumlar və təşkilatlarla ölkədaxili və beynəlxalq əməkdaşlıqlar yaratmağa dərindən diqqət göstərməsi.\n3.Beynəlxalq və respublika səviyyəsində layihələrə qoşulma və onların həyata keçirilməsi\n4.Beynəlxalq və respublika konfranslarının keçirilməsi\n5. Tanınmış alim, pedaqoq, ictimai xadim və incəsənət adamları ilə görüşlərin, tədbirlərin keçirilməsi.\n6. «Açıq qapı» gününün keçirilməsi, məktəblərdə yuxarı sinif şagirdləri ilə görüşlərin keçirilməsi\n7.Müəllim peşəsi ilə bağlı peşəyönümlü işlərin aparılması.\n8. I kursa qəbul olunmuş tələbələr və onların valideynləri ilə rektorun bilavasitə görüşlərinin keçirilməsi və s.\nMPK fakültəsi ixtisaslarına marağın artmasının səbəbləri\n1.Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət strategiyasında “xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün təhsil və inkişaf”ın mühüm strateji istiqamət kimi nəzərdən keçirilməsi\n2. ADPU-da tələbələrə və müəllimlərə humanist münasibət, onların asudə vaxtlarının səmərəli təşkili üçün şəraitin yaradılması\n3. Fakültənin hər üç ixtisasının- tələb olunan peşə olması və rəqabət mühitinə davamlı olması səbəbindən bu ixtisaslara marağın daha da artması.\n4. Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların təlim-tərbiyəsi, inklüziv təhsillə bağlı yüksək ixtisaslı kadr hazırlığının respublikamızda əsasən ADPU-da həyata keçirilməsi\n5. Korreksiyaedici təhsil üzrə daha yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması üçün dissertant və doktorantların qəbuluna xüsusi diqqət yetirilir. “Korreksiya pedaqogikası” ixtisası üzrə müdafiələr də ADPU-nun nəzdində fəaliyyət göstərən müdafiə şurasında aparılır\n6. Məktəbəqədər təhsilin inkişafı dövlətin təhsil siyasətində xüsusi yer tutur. Bunun üçün məktəbəqədər təlim-tərbiyə müəssisələrinin şəbəkəsi ilbəil genişlənir. Deməli, bu sahədə işləyə biləcək kadrlara da ehtiyac artır və fakültə olaraq biz bu işlərə xüsusi diqqət yetiririk.\n7. Azərbaycanda ümumtəhsil məktəblərində, hərbidə, tibbdə, sosial sferada demək olar ki, bütün sahələrdə psixoloq kadrlarına ehtiyacın artması bu ixtisasa marağı daha da artırmışdır.\nFakültə Elmi Şurasının16 üzvü vardır.\nFakültə əməkdaşları ayrı-ayrı sahələrdə fəaliyyət göstərən məktəbəqədər təhsil müəssisəsi əməkdaşları üçün treninq, konsaltinq və s. bu tipli xidmətlərin göstərilməsi yolu ilə professor-müəllim heyətinin əlavə maliyyə vəsaitləri əldə etmələrinin təmin edilməsi üçün təlimlər keçirir.\nFakültə Türkiyənin Hacəttəpə Universiteti, Tatarstanın Yelabuj Universiteti, BDU, BSU, “Medeks” şirkəti, Q.Kostyuk adına Ukrayna Psixologiya institutu Məktəbəqədər psixologiya laboratoriyası ,”Qayğı” ictimai birliyi, «Elit otizm» mərkəzi, AMEA-nın Fəlsəfə institutu “Sosial psixologiya” şöbəsi ilə və s. təşkilatlarla əməkdaşlıq edir.\nMüəllimlərimiz yeni fənn kurikulumlarının tətbiqi ilə əlaqədar təşkil olunmuş treninqlərdə, kurslarda iştirak etmişlər. Onlardan bir çoxu təlimçi olaraq hazırda fəaliyyət göstərirlər. TEC xətti ilə bir çox tələbə elmi tədqiqat işi yazır. MPKF kafedraları üzrə hər tədris ilində yüksək səviyyədə elmi seminarlar keçirilir. “Gənc pedaqoq” və “Loqoped” adlı dərnəklər neçə ildir ki, fəaliyyət göstərir. Fakültədə TGT və THİK xətti ilə tələbələrimiz çox həvəslə universitet və respublika tədbirlərində fəal iştirak edir, öz yeni layihələrini həyata keçirirlər. Fakültədə tələbələrlə mütəmadi aparılan tərbiyəvi işlər müxtəlif görüşlər və tədbirlər vasitəsilə həyata keçirilir. Respublikanın tarixində və həyatındakı önəmli hadisələrə həsr olunmuş ictimai-siyasi, əyləncəli və s. müxtəlif formatlı tədbirlər, xeyriyyə aksiyaları tələbələrin dünyagörüşünün formalaşmasında, onların dəyərli insanları tanımasında önəmli rol oynayır.\nMəzunlarımız təhsil aldıqları ali məktəbin və fakültənin şərəfini uca tutmuş, respublikanın sayılıb seçilən ziyalıları kimi şöhrət qazanmışlar.\nMəktəbəqədər təhsil, psixolohi xidmət və korreksiyaedici təlim fakültəsinə:\n- dоs. Еldаr Аbbаszаdə (1981-1985)\n- dоs. Gülаrə Qаyıbоvа (1985-1987)\n- prоf. Хəlil Fətəliyеv (1987-1989)\n- prоf. Məmməd Məmmədоv (1989-1997-əyаni)\n- dоs. Musа Həsənоv (1989-1997-qiyаbi)\n- dоs. Şəhlа Əliyеvа (1997-2001)\n- dos. Аllаhvеrdi Hаcıyеv (2001-2011) rəhbərlik etmişlər.\n- 2011-ci ilin sentyabr ayından fakültəyə elmlər doktoruŞəhla xanım Əliyeva rəhbərlik edir.\nStrukturu\n- Məktəbəqədər təhsilin pedaqogikası kafedrası(kafedra müdiri prof. M.İ.İlyasov),\n- Ümumi psixologiya kafedrası(kafedra müdiri prof. R.İ.Əliyev),\n- Pedaqoji psixologiya kafedrası(kafedra müdiri prof.Ə.T.Baxşəliyev)\n- Xüsusi təhsil kafedrası(kafedra müdiri dos.N.T.Hüseynova)\nBAKALAVR İXTİSASLARI\n- 050120 - Məktəbəqədər təlim və tərbiyə (azərbaycan və rus bölmələri)\n- Tədris planları:əyani, qiyabi\n- 050119- Korreksiyaedici təlim (azərbaycan və rus bölmələri)\n- Tədris planları:əyani\n- 050121- Təhsildə sosial-psixoloji xidmət (azərbaycan və rus bölmələri)\n- Tədris planları:əyani\nMAGİSTR İXTİSASLARI\n- 060116 -Korreksiyaedici təlimin metodika və metodologiyası ixtisası (azərbaycan və rus bölmələri)\n- Tədris planları:əyani\n- 060117 -Məktəbəqərər təlim və tərbiyənin metod və metodologiyası ixtisası (azərbaycan və rus bölmələri)\n- Tədris planları:əyani\n- 060118 -Təhsildə sosial psixoloji xidmət ixtisası\n- Tədris planları:əyani\nDOKTOR İXTİSASLARI\n- 5804.01 - Ümumi pedaqogika, pedaqogikanın və təhsilin tarixi ixtisası\n- 6104.01- Pedaqoji psixologiya ixtisası\n- 6107.01- Ümumi psixologiya ixtisası\nStatistik göstəricilər\n- Fakültəni indiyə qədər 6 mindən çox mütəxəssis bitirmişdir.\n- Hazırda fakültənin bakalavr pilləsində 1460 tələbə\n- 1424 nəfər əyani şöbədə ,\n- 36 nəfər qiyabi şöbədə ,\n- 148 nəfər əcnəbi tələbə ,\n- Magistr pilləsində 101 nəfər magistr\n- Elmi-pedaqoji kadrlar:\n- 4 elmlər doktoru, professor,\n- 16 nəfər fəlsəfə doktoru, dosent,\n- 13 nəfər fəlsəfə doktoru, baş müəllim, müəllim\n- 29 dərəcəsi olmayan\n- İmtahan cədvəlləri ►",
"Fizika fakültəsi\n|Daşdəmirov Arzu |\nDekan\n|Məmmədov Xankişi |\nDekan müavini\n|Şərifov Qabil |\nDekan müavini\n|Adıgözəlova Xatirə |\nDekan müavini\n|Rüstəmova Gülbəniz |\nTyutor\n|Abdurahmanova Vəfa |\nTyutor\n|Məmmədova Nuran |\nTyutor\n|Məmmədova Gülnar |\nTyutor\n|Əliyeva Şahnisə |\nTyutor\nİş telefonu: +994 (0)12 498 75 84\ne-poçt: Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.\nBu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.\nÜnvan: Bakı, AZ1000, Ü.Hacıbəyli küç., 68\nTarixi\nFakültə fəaliyyətə Ali Pedaqoji İnstitut yaradılarkən yaranan 3 şöbədən biri kimi başlamışdır. O vaxt həmin şöbə fizika-riyaziyyat şöbəsi olub. Həmin şöbənin ilk dekanı Peterburq Universtetinin məzunu, prof. Məmməd Rəşid oğlu Əfəndiyev olmuşdur. Şöbənin fizika bölməsində dos. R.M.Məlikov, N.Q.Berq və başqaları çalışmışdır. Keçən əsrin 30-cu illərində şöbə Fizika –riyaziyyat fakültəsi adlandırılmış və fakültəyə professor A.Q.Abbaszadə dekan təyin edilmişdir. Fizika-riyaziyyat fakültəsi 1968/1969-cu tədris ilində iki müstəqil fakültəyə - \"Fizika\" və \"Riyaziyyat\" fakültələrinə ayrılmışdır. Fizika fakültəsinin ilk dekanı dos. Teyfur Xasməmmədov (1968-1971) olmuşdur. Sonralar fakültəyə dos. Əlisa Əhmədov, prof. Ələkbər Kərimov, prof. Kamal Hüseynov, dos. Mikayıl Əliyev, prof. Edil Eyvazov, prof. İsgəndər Cəfərov və digərləri rəhbərlik etmişlər. 2015-ci il oktyabrın 20-dən \"Fizika\" və “Mühəndis-pedaqoji və bədii qrafika” fakültələri birləşdirilərək “Fizika və Texnologiya” fakültəsi yaranmışdır. 09.07.2019- cu il tarixdə isə “Fizika və Texnologiya” fakültəsi yenidən \"Fizika\" fakültəsi adlandırılmışdır. Fakültəyə 2016-cı il noyabr ayından fizika və riyaziyyat elmləri namizədi, dos. Arzu Oruc oğlu Daşdəmirov rəhbərlik edir. Fizika fakültəsi üç kafedradan və çoxsaylı tədris laboratoriyalarından ibarətdir. Kafedralar və laboratoriyalar haqqında geniş məlumatla kafedraların pasportlarında tanış olmaq olar. Fakültədə \"Fizika müəllimliyi\" və \"Texnologiya müəllimliyi\" üzrə bakalavriat, \"Fizikanın tədrisi metodikası\" və \"Texnologiya fənninin tədrisi metodikası və metodologiyası\" ixtisasları üzrə magistratura, \"Yarımkeçiricilər fizikası\", \"Molekulyar və istilik fizikası\", \"Fizikanın tədrisi metodikası və metodologiyası\" və \"Bərk cisimlər fizikası\" ixtisasları üzrə doktorluq səviyyəsində mütəxəssislər hazırlanır.\nBundan başqa fakültə “Riyaziyyat müəllimliyi”, “İnformatika müəllim-liyi”, “Riyaziyyat və informatika “müəllimliyi”, “Biologiya müəllimliyi”, “Kimya müəllimliyi” və “Kimya və biologiya müəllimliyi” və digər qeyri ixtisas istiqamətlərində Ümumi fizika kursunun tədrisini həyata keçirir. Kafedranın tədris etdiyi fənlər, yüksək ixtisaslı mütəxəssislər tərəfindən azərbaycan və rus dillərində tədris olunur.\nFakültəni indiyə qədər 4 mindən çox mütəxəssis bitirınişdir. Məzunlar arasında respublikamızın tanınmış ziyalıları Mehdi Əliyev, Abasqulu Abaszadə, Xanməmməd Mirzəyev, Həsən Abdullayev, Sədi İmanov, Bahadur Tağıyev, Abdulla Mehrabov, Behbud Şəfizadə, Bəhram Süleymanov, Əlif Əhmədov, Məbud İsmayılov, Baba Haqverdiyev, Zahid Qaralov, Yusif Əsədov, Cavad Abdinov, Oktay Rəcəbov, Fikrət İsmayılov, Əbülfət Rüstəmov, Tofiq Məmmədov, Fikrət İsayev və digərləri vardır.\nFAKÜLTƏ HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT\nFakültənin nəzdində 3 kafedra – “Ümumi fizika”, “Fizikanın tədrisi texnologiyası”, “Əməyin texnologiyası” kafedrası və çoxsaylı tədris labo-ratoriyaları fəaliyyət göstərir. Fakültənin professor-müəllim heyətinin tərkibində 9 nəfər elmlər doktoru, o cümlədən 5 professor, 4 nəfər elmlər doktoru dosent, 20 nəfər fəlsəfə doktoru, dosent, 1 nəfər elmi dərəcəsiz dosent, 2 nəfər fəlsəfə doktoru -baş müəllim, 9 nəfər elmi dərəcəsiz başmüəllim, 4 nəfər elmi dərəcəsiz müəllim, beləliklə, professor-müəllim heyəti - 45 nəfər, laboratoriya müdiri - 6 nəfər, böyük laborant - 13 nəfər, laborant - 3 nəfər, tədris ustası - 1, tədris-köməkçi heyət isə - 24 nəfərdir. Ümumi dərs yükü 9069 (ümumi fizika) +1421(magistratura =963+458), 7181(fiz. təd. texnologiyası) + 8712 (Əməyin texnologiyası)= 26383saatdır.\nHazırda fakültənin bakalavr pilləsində 621 nəfər tələbə, magistr pilləsində 40 nəfər magistr təhsil alır. Onlardan \"Fizika müəllimliyi\" ixtisası üzrə 351 nəfər, \"Texnologiya müəllimliyi\" ixtisası üzrə 259 nəfər (onlardan 610 nəfərəyani, 11 nəfər qiyabi) təşkil edir. Fakültədə hazırda fəsəfə doktoru proqramı üzrə 3 nəfər doktorant və 2 nəfər dissertant, elmlər doktoru proqramı üzə 1 nəfər doktorant vardır. Bakalavriat pilləsində tələbələr iki ixtisasa: \"Fizika müəllimliyi\" və “Texnologiya müəllimliyi\" (əyani və qiyabi), \"Fizikanın tədrisi metodikası\" ixtisası üzrə magistratura, \"Yarımkeçiricilər fizikası\", \"Molekulyar və istilik fizikası\", \"Fizikanın tədrisi metodikası və metodologiyası\" və \"Bərk cisimlər fizikası\" ixtisasları üzrə doktorluq səviyyəsində mütəxəssislər hazırlanır. Bakalavr və magistrlərin yüksək ixtisaslara yiyələnmələri üçün fakültədə hər cür şərait yaradılmış, yüksəkixtisaslı professor-müəllim heyəti var gücü ilə çalışır. Aparılan işlər, keçirilən çoxsaylı tədbirlər onların elmlərə yiyələnməsinə, gənc bir müəllim kimi formalaşmasına xidmət edir. Hər bir gəncin elmi yaradıcılıqla məşğul olması üçün lazımi şərait yaradılmışdır.\nBu gün fakültəmizin beynəlxalq əlaqələri gün – gündən genişlənir. Əməkdaşlarımız beynəlxalq konfranslarda və simpoziumlarda məruzələrlə çıxış edirlər. Elmi nailiyyətlərimizin beynəlxalq arenaya çıxmasında Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin keçirdiyi beynəlxalq konfrans və simpoziumların imkanlarından qədərincə faydalana bilirlər.\nFizika fakültəsinə:\n- dos. Əlisa Əhmədov (1971-1975)\n- prof. Ələkbər Kərimov (1975-1981)\n- prof. Kamal Hüseynov (1981-1984)\n- dos. Mikayıl Əliyev (1984-1987)\n- prof. Edil Eyvazov (1988-1989)\n- prof. İsgəndər Cəfərov (1989-1995) rəhbərlik etmişlər.\n- Fizika fakültəsinə 1996-cı ilin mart ayından 2016-cı ilə qədər professor Mirzəli Murquzov rəhbərlik edib.\n- Fizika fakültəsinə 2016-cı il noyabr ayından fizika-riyaziyyat elmləri namizədi Arzu Daşdəmirov rəhbərlik edir.\nStrukturu\n- Ümumi fizika kafedrası (kafedra müdiri dos. C.İ.Hüseynov),\n- Fizikanın tədrisi texnologiyası kafedrası (kafedra müdiri dos.S.Cəlilova),\n- Əməyin texnologiyası kafedrası (kafedra müdiri. dos. f.f.d S.M.Musayeva)\n- Bakalavr ixtisasları\n- Fizika müəllimliyi\n- Texnologiya müəllimliyi\nMagistr ixtisasları\n- Fizikanın tədrisi metodikası\n- Texnologiya fənninin tədrisi metodikası və metodologiyası\nDoktor ixtisasları\n- Yarımkeçiricilər fizikası\n- Molekulyar və istilik fizikası\n- Fizikanın tədrisi metodikası və metodologiyası\n- Bərk cisimlər fizikası\nStatistik göstəricilər\n- Fakültəni indiyə qədər 4 mindən çox mütəxəssis bitirınişdir\n- Hazırda fakültənin bakalavr pilləsində 834 tələbə757 nəfər əyani şöbədə (bunlardan 3 nəfəri əcnəbi vətəndaşdır)\n- Dövlət sifarişi 347\n- Ödənişli 410\n- Magistr pilləsində 40 nəfər magistr\n- Elmi-pedaqoji kadrlar\n- 5 elmlər doktoru, professor\n- 28 fəlsəfə doktoru, dosent\n- 7 fəlsəfə doktoru, baş müəllim\n- 11 baş müəllim\n- 10 müəllim\nİnformasiya yardımı\n- Fizika və texnologiya fakültəsi Mövcüd vəziyyət, görülən işlər və inkişaf perspektivləri, 20 dekabr 2017-ci il",
"İncəsənət və fiziki tərbiyə fakültəsi\n| Həsənova Laçın |\nDekan\n| Fərmayılov Anar |\nDekan müavini\n| Fərzəliyeva Türkan |\nTyutor\n|Abuşova Aydan |\nTyutor\n|Dursunova Kəmalə |\nTyutor\n|Rüstəmova Zeynəb |\nTyutor\n|Təhməzova Jalə |\nTyutor\n| Abbaszadə Aygün |\nTyutor\n|Həmidova Ləyaqət |\nOperator\n|Hümbətli Leyla |\nOperator\nİncəsənət və fiziki tərbiyə fakültəsi\nHimn\nMusiqisi: Nailə Mirməmmədli\nSözləri: Asəf Həsənov\nBu gün biz öyrənirik\nSabah öyrədəsiyik.\nBu günün tələbəsi,\nSabahın müəllimiyik.\nFırçamızla kətanda\nDil açır rənglərimiz.\nYeddi notun içindən\nBoy atır ahəngimiz.\nƏldə silah tutmağı,\nHərb işini bilirik.\nDöyüşə hazır duran\nVətənin əsgəriyik.\nQolumuzda gücümüz,\nDilimizdə nəğməmiz,\nMin rəng çalır rəsmimiz,\nİlhamlı gənclərik biz.\nTarixi\nAzərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində “Təsviri incəsənət müəllimliyi” ixtisası 1971–cı ildən, “Musiqi müəllimliyi”, “Fiziki tərbiymüdd və bədən tərbiyəsi” ixtisasları isə 1981-ci ildən müxtəlif fakültələrdə tədris olunmuşdur. Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Elmi Şuranın 2015-ci il 9 oktyabr tarixli qərarı ilə (3/287 nömrəli, 20.10.2016-cı il tarixli əmr) Musiqi və təsviri incəsənət fakültəsi yaradılmışdır. Elmi Şuranın 2016-cı il 19 fevral tarixli iclasında fakültənin yenidən təşkili məsələsinə baxılmış və “Fiziki tərbiyə və çağırışaqədər hazırlığın tədrisi metodikası” kafedrasının Musiqi və təsviri incəsənət fakültəsinin tərkibinə verilməsi barədə qərar qəbul edilmişdir.\n2016-cı il 9 mart tarixli 3/87 nömrəli əmr ilə Musiqi, təsviri incəsənət, fiziki tərbiyə və çağırışaqədər hazırlıq fakültəsi yaranmış, fələsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Laçın Xalid qızı Həsənova fakültənin dekanı təyin olunmuşdur.\nFakültədə “Musiqi müəllimliyi”, “Təsviri incəsənət müəllimliyi”, “Fiziki tərbiyə və çağırışaqədər hazırlıq” ixtisasları üzrə görkəmli alimlər, pedaqoqlar, musiqişunaslar, rəssamlar, sənətşunaslar, heykəltaraşar, görkəmli məşqçilər, hərbçilər çalışarlar. Fakültədə vaxtilə tədris işi ilə məşğul olanlar arasında Azərbaycanın əməkdar incəsənət hadimi, bəstəkar Faiq Sücəddinov, Adil Bəbirov, professor Sabir Quliyev, dosent Nəcməddin Məlikməmmədov, texniki elmlər doktoru AMEA-nın həqiqi üzvü, professor Arif Quliyev, xalq rəssamları Nadir Əbdürəhmanov, İbrahim Zeynalov, Ağəli İbrahimov, Çingiz Fərzəliyev, əməkdar rəssamlar Nüsrət Hacıyev, Həsənağa Məmmədov, Böyük Vətən müharibəsinin veteranı, dosent Eyyub Səfərov, polkovniklər L.Vorontsov və Y. Tatarenko olmuşdur. Fakültənin 18 məzunu Qarabağ döyüşlərində qəhrəmancasına həlak olmuş, orden və medallarla təltif edilmişlər. Döyüşlərdə mərdliklə vuruşaraq həlak olmuş 2 məzunumuz - Mirələkbər İbrahimov və Mətləb Quliyev Azərbaycanın Milli Qəhramanı adına layiq görülmüşdür.\nHazırda fakültədə qocaman rəssam-müəllimlər Rauf Səmədov, Hikmət Qəhrəmanov, dosent Tofiq Məmmədov, həmçinin Universitetimizin məzunları - əməkdar rəssam, dosentlər Rəis Rəsulov, Fərahim Zeynalov, dosent Çingiz Rüstəmov, əməkdar incəsənət xadimi, bəstəkar Nailə Mirməmmədli, əməkdar idman ustası, professor Rafiq Baxşəliyev, əməkdar məşqci Əli Mehdiyev fəaliyyət göstərirlər.\nFakültə son illər ərzində bir neçə layihələrə imza atmışdır: “Dünya tələbələrin gözü ilə”, “Rənglərin sirri”, ”Bizi tanıyın”, “Azərbaycan filmlərinə səyyahət”,”Gələcəyin müəllimi” İncəsənət Universitetilə birqə I açıq musiqi müsabiqəsi, “Bir gün rəhbər olsaydım”, ”Kəlağayı günü”, Uşaqların Beynəlxalq müdafiəsi gününə həsr olunmuş“Xoşbəht olsun uşaqlar”, “Bayraq günün”, Beynəlxalq Muğam Mərkəzində, Emin Sabit oğluna həsr olunmuş yaradıçılıq gecəsi, Milli gəhrəmanlar Əhmədiyə Cabrayılov və Mikail Cəbrayılova Şəki şəhərində “Unutsaq unudularıq” lahiyısi, “Aprel döyüşlərinə həsr olunmuş” Azərbaucan Respublikasının Veteranlar Şurasında, “N”saylı hərbi hisədə “Yeni il 2019”, “Novruz” tədbirləri keçirilmişdir..Tələbərimiz arasında Azər Dadaşovun yaradıclığına həsr olunmuş Beynəlxalq müsabiqənin laureatıları da vardır.\nDekanlıq:\n- Dekan: dosent Laçın Həsənova\n- Dekan müavini: Anar Fərmayılov\n- Operator: Ləyaqət Həmidova\n- Operator: Leyla Hümbətli\n- Tyutor: Jalə Təhməzova\n- Tyutor: Aydan Abuşova\n- Tyutor: Kəmalə Dursunova\n- Tyutor: Zeynəb Rüstəmova\n- Tyutor: Türkan Fərzəliyeva\n- Tyutor: Nübar Əliyeva\n- Tyutor: Aygün Abbaszadə\nStrukturu\n- Musiqi və onun tədrisi texnologiyası kafedrası (kafedra müdiri, professor Z.K.Abdullayeva)\n- Təsviri incəsənət və onun tədrisi texnologiyası kafedrası (kafedra müdiri, dosent Y.G.Cəlilova\n- Fiziki tərbiyə və çağırışaqədər hazırlığın tədrisi texnologiyası kafedrası (kafedra müdiri E.Ə.Abdullayev)\nBakalavr ixtisasları:\n- 050109 Musiqi müəllimliyi\n- Tədris planı: əyani\n- 050117 Təsviri incəsənət müəllimliyi\n- Tədris planı: əyani\n- 050107 Fiziki tərbiyə və çağırışaqədər hazırlıq müəllimliyi\n- Tədris planı: əyani\nMagistr ixtisasları:\n- İstiqamət: 060108 – Musiqi müəllimliyi\n- İxtisaslaşmas: Musiqinin metodikası və metodologiyası\n- İstiqamət: 060114 – Təsviri incəsənət müəllimli\n- İxtisaslaşlaması – Təsviri incəsənətin fənnin tədrisi metodikası və metodologiyası\n- İstiqamət: 060106 – Fiziki tərbiyə və çağırışaqədər hazırlıq müəllimlyi\n- İxtisaslaşlama: Fiziki tərbiyə və çağırışaqədər hazırlıq fəninin tədrisi metodikası və metodologiyası\nStatistik göstəricilər\nHazırda fakültədə 927 nəfər təhsil alır\nBakalavr pilləsində - 910\nMagistr pilləsində - 17\nİncəsənət və fiziki tərbiyə fakültəsinin elmi-pedaqoji kadrları\n- 1 nəfər – Əməkdar incəsənət xadimi\n- 2 nəfər – Əməkdar rəssam\n- 4 nəfər – Əməkdar məşqçi\n- 1nəfər – Əməkdar müəllim\n- 2 nəfər – elmlər doktoru, profesor\n- 3 nəfər – fəlsəfə doktoru, professor\n- 14 nəfər – fəlsəfə doktoru dosent\n- 1 nəfər – dosent\n- 3 nəfər – fəlsəfə doktoru, baş müəllim\n- 41 nəfər – baş müəllim\n- 22 nəfər – müəllim\n- 6 nəfər – baş laborant\n- 4 nəfər – laborant\n- 2 nəfər – tədris ustası\n- 1 nəfər – təlim ustası\nİnformasiya yardımı:\nİş telefonu: +994 (0) 12 440 38 20\nFacebook: ADPU – İncəsənət və fiziki tərbiyə fakültəsi\nİnstagram: adpu_art\ne-poçt: Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.\nBu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.\nÜnvan: Bakı ş., Nəsimi r., Nəsibbəy Yusifbəyli küç. 60",
"Sabah mərkəzi\n|Mürsəlbəyova Lalə |\nKoordinator\n|Vəlibəyova Aytən |\nTyutor\ne-poçt: Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.\nBu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.\nÜnvan: Bakı, AZ1000, Ü.Hacıbəyli küç., 68\nSABAH qruplarında 2 ixtisas: İbtidai sinif müəllimliyi (050118) və Riyaziyyat və İnformatika müəllimliyi (050105) üzrə kadr hazırlığı aparılır.\nSABAH qruplarında çalışan professor-müəllim heyəti semestrlər üzrə yenilənir. Hazırkı 2018/2019 tədris ilinin payız semestri üzrə 32 nəfər: 2 professor, 10 dosent, 4 baş müəllim və 16 müəllim çalışır.\nSABAH qruplarında ali təhsilin bakalavriat səviyyəsinin əyani şöbəsində 135 nəfər tələbə təhsil alır: İbtidai sinif müəllimliyi ixtisası üzrə 85 tələbə, Riyaziyyat və informatika müəllimliyi ixtisası üzrə 50 tələbə.\n“İbtidai sinif müəllimliyi” ixtisası üzrə təhsil alan tələbələr, ilk növbədə, əsas fundamental sahələri olan Pedaqogika, Ana dili, Riyaziyyat, Xarici dil, Uşaq ədəbiyyatı, Nitq mədəniyyəti, Tibbi biliklərin əsasları və baza fənlərinin tədrisi metodikası üzrə yüksək səviyyəli təhsil alıb bilik və bacarıqlarını zənginləşdirirlər.\n“Riyaziyyat və informatika müəllimliyi” ixtisasında təhsil alan tələbələr Pedaqogika, Riyazi analiz, Cəbr, Həndəsə, Elementar riyaziyyat, Adi differensial tənliklər, Riyazi məntiq, Həqiqi dəyişənli funksiyalar nəzəriyyəsi, İnformatika, Riyazi fizika tənlikləri, Proqramlaşdırma dilləri, Mülki müdafiə və tibbi biliklərin əsasları kimi əsas fənləri və sahələrinə uyğun seçmə fənləri mənimsəyib, bilik və bacarıqlarını zənginləşdirirlər.\nTələbələrin peşə inkişafını artırmaq, aldıqları nəzəri bilikərini möhkəmləndirmək və tətbiq etmək məqsədi ilə onlar tədris planına uyğun fəaliyyətə, həmçinin müxtəlif könüllülük və dərsdən kənar (tədris planından əlavə) pedaqoji və müxtəlif ixtisas təcrübə proqramlarına (Sağlam təhsil – sağlam millət layihəsi, İnternat məktəbləri, Təhsil Nazirliyinin könüllüsü, Asan xidmət və s.), sahə mütəxəssisləri ilə görüş, müxtəlif təlim, seminar və infoturlara yönəldilir."
] |
[
"https://web.archive.org/web/20210424092653/https://filologiya.az/",
"https://adpu.edu.az/az/t-dris/fak-lt-l-r/tarikh-v-dzo-rafiya-fak-lt-si",
"https://adpu.edu.az/az/t-dris/fak-lt-l-r/riyaziyyat-v-fak-lt-si",
"https://adpu.edu.az/az/t-dris/fak-lt-l-r/kimya-v-biolozhiya-fak-lt-si",
"https://adpu.edu.az/az/t-dris/fak-lt-l-r/ibtidai-t-hsil-fak-lt-si"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058260--Elmi tədqiqat strukturları-4
| 2 |
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
|
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti və ya qısaca ADPU — pedaqoji kadrların hazırlığı ilə məşğul olan dövlət ali təhsil müəssisəsi.
|
Elmi tədqiqat strukturları
|
ADPU-da elmi və elmi-təşkilati fəaliyyət 8 fakültə üzrə 33 kafedrada, o cümlədən Azərbaycanda ilk dəfə 2017-ci ildə yaradılmış Türksoy kafedrasında, Elmi Tədqiqat Mərkəzində, Elmi-təşkilati şöbəhttps://adpu.edu.az/az/elmi-taeshkilati-shoebae və Magistratura və doktorantura şöbələrində həyata keçirilir. Son dövrlərdə universitetdə təsdiq edilən mövzu planı əsasında 741 nəfərdən ibarət professor-müəllim heyəti 67 istiqamətdə, 106 problem üzrə 386 mövzuda elmi tədqiqat işlərini davam etdirib. Tətbiqi və innovasiya xarakterli ən əhəmiyyətli 164 iş tədris prosesində praktik tətbiq hüququ qazanmışdır.
Elm və təhsil sahəsində beynəlxalq əlaqələr çərçivəsində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti dünyanın 52 nüfuzlu universiteti ilə əməkdaşlıq müqaviləsi imzalamışdır.
|
[
"Türksoy kafedrası 2017-ci il dekabr ayının 7-də Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində yaradılmışdır. Bu münasibətlə 2017-ci il dekabr ayının 7-də Türksoy kafedrasının açılışı olmuşdur. Açılışla bağlı tədbirdə ADPU-nun rəhbərliyi, Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatının (Türksoy) baş katibi professor Düsen Kaseinov, Türkiyə Respublikasının Azərbaycandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Erkan A-zoral, Türksoyun Azərbaycan nümayəndəliyinin rəhbəri Elçin Qafarlı, Qazaxıstanın Azərbaycandakı səfirliyinin əməkdaşları, Qırğızıstanın və Şimali Kipr Türk Respublikasının təmsilçiləri, Universitetin fakültə dekanları və kafedra müdirləri, şair və yazıçılar, media nümayəndələri iştirak ediblər. ADPU ilə Türksoy arasında təhsil və mədəniyyət sahəsində əməkdaşlıq protokolu imzalanıb. Protokolda ADPU və Türksoy, eləcə də Türksoya üzv olan ölkələr arasında mədəni əlaqələri və elmi-mədəni mübadiləni təmin etmək, türk mədəniyyəti ilə bağlı elmi araşdırmalar aparmaq, təhsil sahəsində ortaq layihələr hazırlamaq, inkişaf etdirmək və qarşılıqlı əməkdaşlıq öz əksini tapıb. Türksoyun və ADPU-nun rektorunun birgə qərarı əsasında TÜRKSOY kafedrasına Elm və innovasiyalar üzrə prorektor, professor Asəf Zamanov müdir, professor Buludxan Xəlilov və professor Elman Quliyev isə müavin təyin edilmişdir.",
"Magistratura və doktorantura şöbəsi\n|Sadıqov Rəşad |\nŞöbə müdiri\n| Quliyeva Sevinc |\nMüdir müavini\n|Əliyev Rəhim |\nBaş mütəxəssis\n|Ağakişiyeva Gülnar |\nMütəxəssis\n|İbrahimova Xanım |\nMütəxəssis\n|Təhməzova Dilrubə |\nTyutor\n|Quliyeva Aytən |\nTyutor\n|Zamanlı Dilbər |\nOperator\nMagistratura və doktorantura şöbəsi\nİş telefonu: +994 (0) 12 465 81 53\nE-mail: Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.\nBu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.\nÜnvan: Bakı şəh., AZ1072, Akademik Həsən Əliyev küç.104\nTARİXİ\nAzərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində magistratura və doktorantura şöbəsi 1997-ci ildə yaradılmışdır. 1997-2003-cü illərdə şöbəyə Pedaqoji elmlər namizədi, dosent İsa İsmayılov, 2003-2021-ci ilin oktyabr ayınadək filologiya elmləri doktoru, professor İbrahim Bayramov rəhbərlik etmişdir. 2021-ci ilin oktyabr ayında struktur dəyişikliyi aparılaraq ADPU Elmi Şurasının qərarına əsasən Magistratura və doktorantura şöbəsinin nəzdində Davamlı təhsil və innovasiyalar bölməsi yaradılmışdır.\n2021-ci ilin oktyabrından Magistratura və doktorantura şöbəsinə siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Sadıqov Rəşad Əsəd oğlu rəhbərlik edir.\nMAGİSTRATURA\nAzərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 13 fevral 1997-ci il tarixli, 15 saylı qərarı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının çoxpilləli təhsil sistemində magistr hazırlığı (magistratura) haqqında Əsasnamə”yə uyğun olaraq Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitentində 1997-ci ildən magistr hazırlığı həyata keçirilir. Bakalavriatura səviyyəsinin davamı olaraq magistratura səviyyəsində mütəxəssis hazırlığının əsas məqsədi müxtəlif sahələr üzrə yüksək ixtisaslı mütəxəssislər, gələcək tədqiqatçılar və ali məktəblər üçün elmi-pedaqoji kadrlar yetişdirməkdən ibarətdir.\nBu gün magistr hazırlığında bakalavr səviyyəsi diqqətdən kənarda qalmamalıdır. Belə ki, bu və ya digər ixtisas üzrə bakalavr səviyyəsində tədris olunan bəzi fənlər dərinləşdirilmiş formada magistraturada tədris olunur. Məhz bu səbəbdən magistratura səviyyəsi ixtisaslaşmanın tamamlayr və bakalavr səviyyəsinin ixtisasları magistratura səviyyəsinin ixtisasları ilə uyğun gəlməlidir.\nMagistr hazırlığı Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 20 aprel 1998-ci il tarixli 202 nömrəli əmri ilə tədiq edilmiş “Magistr dissertasiyasının hazırlanması, təqdim olunması, müdafiəsi haqqında Əsasnamə”yə, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 10 noyabr 1998-ci il tarixli 742 nömrəli əmri ilə təsdiq edilmiş “Magistr disssertasiyasının müdafiəsi üçün İxtisaslaşdırılmış Elmi Şuralar haqqında Əsasnamə”yə, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2010-cu il 12 may tarixli 88 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Magistratura təhsilinin məzmunu, təşkili və “magistr” dərəcələrinin verilməsi Qaydaları”na, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 24 dekabr 2013-cu il tarixli 348 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Ali təhsil müəssisələrinin bakalavriat və magistratura səviyyələrində kredit sistemi ilə təhsilin təşkili Qaydaları”na əsasən həyata keçirilir.\nMagistratura səviyyəsində təhsilin müasir tələblərə cavab verməsi, tədrisin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması, yüksək elmi dünyagörüşünə və elmi-tədqiqatçılıq qabiliyyətinə malik gənclər yetişdirmək qarşıda duran əsas vəzifələrdən biridir. Məhz buna görə də təhsilin təşkili Avropa və dünya təhsil standartlarına uyğunlaşdırılmalıdır.\nMagistratura və doktorantura şöbəsi Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin tədris, elm və inzibati bölməsi olub magistratura səviyyəsi üzrə Azərbaycan, rus və ingilis bölmələrində aşağıdakı ixtisaslarda mütəxəssis hazırlığını həyata keçirir:\n060101 – «Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimliyi» ixtisasının «Azərbaycan dili və ədəbiyyatının tədrisi metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060103 – «Xarici dil (İngilis dili) müəllimliyi» ixtisasının «Xarici dilin (ingilis dilinin) tədrisi metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060104 – «Fizika müəllimliyi» ixtisasının «Fizika fənninin tədrisi metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060105 – «Riyaziyyat müəllimliyi» ixtisasının «Riyaziyyatın tədrisi metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060106 – “Fiziki tərbiyə və çağrışaqədərki hazırlıq müəllimliyi” ixtisasının “Fiziki tərbiyə və çağrışaqədərki hazırlıq fənninin tədrisi metodikası və metodologiyası” ixtisaslaşması\n060107 – «Texnologiya müəllimliyi» ixtisasının «Texnologiya fənninin tədrisi metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060108 – «Musiqi müəllimliyi» ixtisasının «Musiqi fənninin tədrisi metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060109 – «Biologiya müəllimliyi» ixtisasının «Biologiya fənninin tədrisi metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060110 – «Kimya müəllimliyi» ixtisasının «Kimya fənninin tədrisi metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060111 – «Tarix müəllimliyi» ixtisasının «Tarix fənninin tədrisi metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060112 – «Coğrafiya müəllimliyi» ixtisasının «Coğrafiya fənninin tədrisi metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060113 – «İnformatika müəllimliyi» ixtisasının «İnformatika fənninin tədrisi metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060114 – «Təsviri incəsənət müəllimliyi» ixtisasının «Təsviri incəsənət fənninin tədrisi metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060115 – «İbtidai sinif müəllimliyi» ixtisasının «İbtidai sinifdə tədrisin metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060116 – «Korreksiyaedici təlim» ixtisasının «Korreksiyaedici təlimin metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060117 – «Məktəbəqədər təlim və tərbiyə» ixtisasının «Məktəbəqədər təlim və tərbiyənin metodikası və metodologiyası» ixtisaslaşması\n060118 – «Təhsildə sosial-psixoloji xidmət» ixtisasının «Təhsildə sosial-psixoloji xidmət» ixtisaslaşması\n060119 – «Pedaqogika» ixtisasının «Pedaqogika nəzəriyyəsi və tarixi», «Təhsildə qiymətləndirmə və monitorinq», «Sosial pedaqogika», “Təlim və tədrisin təşkili və metodikası” (SABAH) ixtisaslaşmaları\n060407 – «Menecment» ixtisasının «Menecment (Təhsilin təşkili və idarə olunması)» ixtisaslaşması (Azərbaycan və ingilis bölməsi (Corc Vaşinqton Universiteti ilə ikili diplom))\n060409 – “Biznesin idarə edilməsi” (MBA) ixtisasının “Biznesin təşkili və idarə olunması (təhsilin təşkili və idarə olunması)” ixtisaslaşması\n060805 – «Sosial iş» ixtisasının «Həyat fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində sosial iş», “Gənclərlə iş” ixtisaslaşmaları\n«Menecment» ixtisasının «Menecment (Təhsilin təşkili və idarə olunması)» ixtisaslaşmasına qəbul olmaq üçün müsabiqədə bakalavriat səviyyəsinin “Təhsil”, “İqtisadiyyat və idarəetmə”, “Humanitar və sosial” və “Təbiət” ixtisasları qruplarında yer alan ixtisaslardan birini bitirən şəxslər iştirak edə bilərlər.\nİngilis dilli ixtisasda müsabiqə Azərbaycan və rus bölmələri ilə birgə aparılır, mütəxəssis hazırlığı ABŞ-ninCorc Vaşinqton Universiteti ilə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti arasında birgə beynəlxalq proqramı üzrə həyata keçirilir. “2019-2023-cü illər üçün Azərbaycan Respublikasında ali təhsil sisteminin beynəlxalq rəqabətliliyinin artırılması üzrə Dövlət Proqramı” çərçivəsində magistratura ixtisası üzrə ikili diplom proqramının əsas məqsədi qabaqcıl elmi nailiyyətlərdən, innovativ təlim-tədris texnologiyalarından yararlanaraq, təhsilin idarəedilməsi sahəsində Azərbaycanda yeni nəsil mütəxəssislər yetişdirmək, bu sahədə Azərbaycan ali təhsil sisteminin məzmun və keyfiyyət göstəricilərini beynəlxalq ikili diplom proqramları ilə müasirləşdirməkdir. Proqrama üzrə təhsil almış tələbələr ixtisaslar üzrə təhsil alıb diplomlar əldə edəcəklər. Müvafiq keçid balını toplamış namizədlərin ali təhsil müəssisəsinə qəbulu təhsil müəssisəsi tərəfindən müsahibə əsasında aparılır. Tədris dilinə uyğun olaraq namizədlər tərəfindən ingilis dili bacarıqlarını təsdiq edən İELTS, TOEFL və ya Duolingo sertifikatı tələb olunur.\nAzərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin dəstəyi ilə ali təhsilin magistratura səviyyəsi üzrə həyata keçirilən SABAH Magistratua layihəsi çərçivəsində ADPU-da “Təlim və tədrisin təşkili və metodikası” ixtisaslaşması 2021-2022-ci tədris ilindən başlayaraq fundamental təlim və tədrisin təşkili və metodikası, pedaqoji problemlərin həlli, elmi-tədqiqat və elmi axtarışların aparılması sahəsində dərin bilik və bacarıqlara yiyələnən mütəxəssislərin yetişdirilməsi üçün yaradılmışdır. Bununla yanaşı, əsas hədəf müasir əmək bazarı və cəmiyyətin tələblərinə uyğun, beynəlxalq rəqabətə davamlı peşəkar kadr hazırlığını təmin edəcək yeni məzmun və təlim infrastrukturunun yaradılmasını və dayanıqlığını stimullaşdırmaqdan ibarətdir. “Təlim və tədrisin təşkili və metodikası” (SABAH) ixtisaslaşmasına qəbul olunmaq üçün müsabiqədə bakalavriat səviyyəsini “Menecment” ixtisasını və “Təhsil ixtisasları” qrupu üzrə ixtisaslardan birini bitirən şəxslər iştirak edə bilərlər. Müəyyən olunmuş keçid balını toplamış namizədlərin ali təhsil müəssisəsinə qəbulu müvafiq təhsil müəssisəsi tərəfindən müsahibə əsasında aparılır. Bu ixtisaslaşma üzrə müsabiqə Azərbaycan və rus bölmələri üzrə birgədir. Tədris Azərbaycan dilindədir. Tələbə qəbulu yalnız dövlət sifarişi əsasında aparılır.\nDOKTORANTURA\nDoktorantura və hərbi təhsil müəssisələrində adyunktura — Azərbaycan Respublikasında yüksək ixtisaslı elmi və elmi-pedaqoji kadrların hazırlanması ali təhsilin ən yüksək səviyyəsi, dоktоrluq elmi dərəcəsinin alınmasını həyata keçirən yüksək səviyyəli elmi-pedaqоji kadr hazırlığı fоrmasıdır. Doktoranturada təhsil fəlsəfə doktoru və elmlər doktoru proqramları üzrə həyata keçirilir. Elm sahələri göstərilməklə fəlsəfə doktoru və elmlər doktoru elmi dərəcəsinin verilməsi ilə başa çatır. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin \"Doktoranturaların yaradılması və doktoranturaya qəbul Qaydaları”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2010-cu il 1 iyul tarixli, 129 nömrəli Qərarı ilə həyata keçirilir.\nQaydalara əsasən doktoranturada təhsilalma əyani (istehsalatdan ayrılmaqla) və qiyabi (istehsalatdan ayrılmamaqla) formalar üzrə həyata keçirilir. Doktorantura təhsilini həyata keçirən ali təhsil müəssisələri və elmi təşkilatlar elmi və elmi-pedaqoji kadr hazırlığını dissertantlıq (dissertantura) yolu ilə də reallaşdırır. Doktoranturada təhsil dövlət hesabına və (və ya) ödənişli əsaslarla həyata keçirilir. Fəlsəfə doktoru proqramı üzrə doktoranturada əyani təhsil müddəti 3 il, qiyabi 4 il, dissertantlıq yolu ilə 4 ildir. Elmlər doktoru proqramı üzrə doktoranturada əyani təhsil müddəti 4 il, qiyabi 5 il, dissertantlıq yolu ilə 5 ildir.\nADPU-da fəlsəfə və elmlər doktoru proqramları üzrə doktorantura və dissertanturada kadr hazırlığı aparılan ixtisaslar (2015-2020-ci illər)\n1202.01 – Analiz və funksional analiz\n1203.01 – Komputer elmləri\n1211.01 – Diferensial tənliklər\n2220.01 – Yarımkeçiricilər fizikası\n2301.01 – Analitik kimya\n2303.01 – k Qeyri-üzvi kimya\n2306.01 – Üzvi kimya\n2401.01 – Zoologiya\n2411.01 – İnsan və heyvan fiziologiyası\n2417.01 – Botanika\n5401.01 – İqtisadi coğrafiya\n5502.01 – Ümumi tarix\n5503.02 – Vətən tarixi\n5706.01 – Azərbaycan dili\n5710.01 – Türk dilləri\n5716.01 – Azərbaycan ədəbiyyatı\n5717.01 – Türk xalqları ədəbiyyatı\n5718.01 – Dünya ədəbiyyatı\n5719.01 – Folklorşünaslıq\n5801.01 – Rus dilinin tədrisi metodikası\n5801.01 – Biologiyanın tədrisi metodikası\n5801.01 – İnformatikanın tədrisi metodikası\n5801.01 – Fizikanın tədrisi metodikası\n5801.01 – İngilis dilinin tədrisi metodikası\n5801.01 – Riyaziyyatın tədrisi metodikası\n5801.01 – Tarixin tədrisi metodikası\n5801.01 – Texnologiyanın tədrisi metodikası\n5801.01 – Həyat bilgisinin tədrisi metodikası\n5801.01 – Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası\n5801.01 – Kimyanın tədrisi metodikası\n5801.01 – Coğrafiyanın tədrisi metodikası\n5802.01 – Təhsilin təşkili və planlaşdırılması\n5803.01 – Müəllim hazırlığı və fəaliyyəti\n5804.01 – Ümumi pedaqogika, pedaqogikanın və təhsilin tarixi\n5805.01 – Korreksiya pedaqogikası\n6104.01 – Pedaqoji psixologiya\n6107.01 – Ümumi psixologiya\nDAVAMLI TƏHSİL VƏ İNNOVASİYALAR BÖLMƏSİ"
] |
[
"https://web.archive.org/web/20211108171949/https://adpu.edu.az/az/elm/t-rksoy-kafedras",
"https://adpu.edu.az/az/elmi-taeshkilati-shoebae"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058260--Kitabxana-5
| 1 |
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti
|
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti və ya qısaca ADPU — pedaqoji kadrların hazırlığı ilə məşğul olan dövlət ali təhsil müəssisəsi.
|
Kitabxana
|
Universitetin kitabxanasının fondu 755.715 nüsxə ədəbiyyat təşkil edir. Bunlar içərisində 686.632 nüsxə kitab və kitabçalar, 3106 nüsxə jurnal, 1179 ədəd dissertasiya, 17.514 ədəd avtoreferat, 4085 ədəd magistr dissertasiyaları, 1016 nüsxə referativ jurnallar və 2270 nüsxə universitet müəllimlərinin elmi tədqiqat işləri yer alır. Eyni zamanda fondda 1000 nüsxə nadir kitablar mühafizə olunur.
2013-cü ildə 5 cildən ibarət "Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetininprofessor-müəllim heyətinin 1921–2011-ci illərdə nəşr olunmuş əsərlərininbiblioqrafiyası" kitabxana əməkdaşları tərəfindən tərtib edilmişdir.
Kitabxananın fondunda hal-hazırda kiril əlifbası ilə 640 adda 47360 nüsxə, latın əlifbası ilə 9451 adda 75154 nüsxə dərslik və dərs vəsaiti mövcuddur. Fondun həcminə görə universitetin kitabxanası respublika universitet kitabxanaları arasında
ikinci yerdədir. Kitabxana hazırda 4 şöbəsi, 27 əməkdaşı ilə oxuculara xidmət edir. 2019-cu ilin iyul ayından Kitabxana İnformasiya Mərkəzinin rəsmi saytı fəaliyyətə başlamışdır. Burada tələbələr elektron kitabxana xidmətindən istifadə edə bilərlər.
|
[
"| Həsənova Zinharə |\nKitabxana direktoru v.i.e\nİş telefonu: (012) 498-85-21\ne-poçt: Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.\nÜnvan: Bakı, AZ1000, Ü.Hacıbəyli küç., 68\nAzərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti mürəkkəb və şərəfli bir yol keçmiş, respublikamızda maarifin, elmin, milli mədəniyyətin təşəkkülü, təkamülü və hərtərəfli inkişafı sahəsində xüsusi xidmətlər göstərmiş, qədim, zəngin tarixə malik xalqımızın çoxəsrlik elmi fikrini, mədəni, mənəvi irsini ləyaqətlə davam etdirmiş, 97 illik fəaliyyəti ərzində təhsil sistemi və elmi-tədqiqat müəssisələri üçün, 85 mindən çox yüksək ixtisaslı pedaqoji və elmi-pedaqoji kadr hazırlanmışdır.[gallery ID=18]\nAzərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti 1921-ci il 26 avqust tarixli-Azərbaycan XKS-nın sədri N.Nərimanovun imzaladığı dekret əsasında 6 nəfər tələbə ilə milli dildə fəaliyyətə başlamışdır. Həmin ildən də kitabxananın yaranmasının əsası qoyulmuşdur. İlk dövrdə dərs deməyə müəllimlər çatmadığı kimi dərsliklər də çatışmırdı(xüsusən ana dilində) İlk illər institut əməkdaşları və müəllimləri kitabxananın təşkil olunmasına çalışırdılar-onlar özlərində olan ədəbiyyatı və hətta öz mühazirə mətnlərinin surətini tələbələrin istifadəsi üçün kitabxanaya verirdilər. İnstitutda dərs deyən müəlimlərdən Fətulla Rzabəyli, Həbib Mahmudbəyov, Rəhim Cəfərov, Abdulla Şaiq və onlarla başqalarının səyi nəticəsində bu çətinliklər tədricən aradan qaldırlırdı.\nArtıq 30-cu illərdə institut müəllimləri dərsliklər yazmağa başlamışdı. 1936- 1946-cı illərdə müəllimlər tərəfindən müxtəlif bilik sahələrinə dair dərslik və dərs vəsaiti hazırlanıb kitabxanaya təhvil verilmişdir.\n1949-50-ci illərdə kitabxananın fondu 64.698 nüsxə, oxucuların sayı isə 2300 nəfər idi.\nDaim inkişaf etməkdə olan kitabxananın fondu 1970-ci illərdə müqayisə edilməz dərəcədə genişlənmişdir. Bu illərdə kitabxana digər respublikalarla və Sovet ölkəsinin 10 ən böyük şəhərlərinin pedaqoji institutlarının kitabxanaları ilə əlaqə saxlayır, həm də institutun nəşrlərini daha geniş yaymaq məqsədilə kitabxana mübadiləsi aparırdı. Moskva, Leninqrad, Kiyev və onlarla böyük şəhərlərdən poçt vasitəsilə ədəbiyyat alırdı. Hətta kitabxanamız Bolqarıstanın Safiya şəhərinin universitet kitabxanası ilə də kitab mübadiləsi aparırdı.\nÜmummilli lider H.Əliyev kitabxanaları “xalq, millət üçün müqəddəs bir yer, mənəviyyat, zəka mənbəyi” adlandırmışdır. Kitaba və kitabxanaya böyük qiymət verən ümummilli lider özü də bir çox dünya başçısına müyəssər olmayan qiymətli, çoxcildli kitabların müəllifi kimi tanınmışdır.\nH.Əliyevin təşəbbüsü ilə respublikamızda mədəniyyətin ayrı-ayrı sahələri haqqında qanunlar qəbul edilmişdir.\n1999-cu ildə “Kitabxana işi haqqında”Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir. Əsası ümummilli lider H.Əliyev tərəfindən qoyulmuş kitabxana siyasətini son illərdə respublikamızın Prezidenti İlham Əliyev böyük məhəraətlə həyata keçirir.\n20 aprel 2007-ci ildə Prezidentin imzaladığı “Azərbaycanda Kitabxanaların fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması haqqında” sərəncamı bir daha sübut edir ki, İlham Əliyev ulu öndər Heydər Əliyevin bütün sahələrdə olduğu kimi kitabxana işi sahəsində də apardığı siyasətin layiqli davamçısıdır.\nHal-hazırda kitabxananın fondu 753.438 nüsxə ədəbiyyat təşkil edir. Bunlardan 686.632 nüsxə kitab və kitabçalar, 3106 jurnal, 1179 dissertasiyalar, 17.514 avtoreferatlar, 4085 magistr dissertasiyaları, 1016 referativ jurnallar, 2270 nüsxə universitet müəllimlərinin elmi tədqiqat işləridir.\nEyni zamanda fondda 1000 nüsxə nadir kitablar mühafizə olunur.\n2013-cü ildə 5 cildən ibarət “Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin professor-müəllim heyətinin 1921-2011-ci illərdə nəşr olunmuş əsərlərinin biblioqrafiyasi” kitabxana əməkdaşları tərəfindən tərtib edilmişdir.\nUniversitetin elm tarixini izləmək istəyən hər bir tədqiqatçı bu göstəri vasitəsi ilə 90 il ərzində hər hansı bir alimin və ya hər hansı bir elmin inkişaf səviyyəsini müəyyən edə bilər. Göstəricidə hər bir elm sahəsi nəzəri və praktiki olaraq bölünmüş və tədrisi metodikası olmaq şərti ilə ayrı-ayrı seçilmişdir.\nKitabxananın fondunda hal-hazırda kiril əlifbası ilə 640 adda 47360 nüsxə dərs və dərs vəsaiti, latın əlifbası ilə isə 1423 adda 17927 nüsxə dərslik və dərs vəsaiti mövcüddur.\nFondun həcminə görə universitetin kitabxanası respublika universitet kitabxanaları arasında ikinci yerdədir.\nKitabxana hazırda 4 şöbəsi, 27 əməkdaşı ilə oxuculara xidmət edir.\nKitabxananın oxucularının sayı 11.299 nəfərdir. 2 ixtisaslaşmış xidmət şöbəsi vardır: dəqiq və humanitar elmləri. Eyni zamanda 3 tədris binasında kitabxana və oxu zalı fəaliyyət göstərir."
] |
[
"https://web.archive.org/web/20211011093626/https://adpu.edu.az/az/universitet/idar-etm/m-rk-zl-r/kitabxana-informasiya-m-rk-zi"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q12836428--Tələbə Gənclər Təşkilatı-1
| 1 |
Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyası
|
Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyası (ADBTİA) — Azərbaycanda ali təhsil müəssisəsi. Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyasının 90 illik tarixi var. Əsası 1930-cu ildə qoyulmuşdur. İlk illər institutda 11 kafedra yaradılmışdır. Tədris Azərbaycan, rus, gürcü və erməni dillərində aparılmış, əvvəlcə 3 illik, sonra isə 4 illik təhsil sistemi qəbul edilmişdir. 1936-cı ildən bu ali məktəb Zaqafqaziyada Dövlət Bədən Tərbiyəsi İnstitutu kimi fəaliyyətini davam etdirmişdir. Bu dövrdə institutda ictimai elmlər, anatomiya, biologiya, kimya, gigiyena, fizika, fiziologiya, riyaziyyat, bədən tərbiyəsinin texnikası və metodikası kafedraları açılmışdır.
1941-ci ildə başlayan İkinci Dünya müharibəsi dövründə institutun yüzlərlə müəllim və tələbəsi ölkəni müdafiə etmək üçün müharibəyə qoşuldu, arxa cəbhədə müalicə bədən tərbiyəsi vasitəsilə yaralı əsgərləri yenidən həyata qaytarmaq üçün çalışdılar.
1969-cu ildə institut üçün yeni binanın tikintisinə başlamış və 1972-ci ildə onun açılışı olmuşdur.
1998-ci ildə institutun bazasında Milli Olimpiya Akademiyası yaradılmışdır və o, Azərbaycanda Olimpiya ideyalarını, sağlam həyat tərzini, ədalətli oyun və davranış qaydalarını gənclər arasında, ümumiyyətlə, əhali arasında təbliğ etməyi öz üzərinə götürmüşdür. 1999-cu ildə Milli Olimpiya Akademiyası "Olimpizmin tarixi və fəlsəfəsi" üzrə I konfransını keçirmiş, bu konfransda Rusiyanın və Gürcüstanın Milli Olimpiya Akademiyalarının nümayəndələri də iştirak etmişlər.
|
Tələbə Gənclər Təşkilatı
|
thumb|ADBTİA TGT-nin fəalları Heydər Əliyev mərkəzində
ADBTİA Tələbə Gənclər Təşkilatı (TGT) 30 may 2005-ci ildə təsis edilmişdir. Təşkilatın ilk sədri Yusif Babanlı olmuşdur. Təşkilat tələbələrin özlərini idarəetmə orqanı, tələbələrin fərdi və peşəkar inkişafı üçün müxtəlif imkanlar yaradan bir platformadır.
ADBTİA Tələbə Gənclər Təşkilatının üzvləri TGT-nin imkanlarından yararlanaraq özlərini departament rəhbəri, klub rəhbəri, dizayner, müəllim, fotoqraf və s. peşələrdə sınaya bilərlər. ADBTİA Tələbə Gənclər Təşkilatının mütəmadi şəkildə tələbələr arasında idman yarışları, intellektual oyun və debat turnirləri, ekskursiyalar və xeyriyyə aksiyaları, görkəmli idmançılarla görüş və s. tədbirlər həyata keçirir.
TGT-nin nəzdində hazırda 11 maraq klubu fəaliyyət göstərir. Bunlar danışıq klubu (ingilis dilini öyrənmək istəyən tələbələr üçün conversation club), musiqi klubu (ödənişsiz gitara dərsləri təşkil olunur), idman klubu (tələbələr arasında müxtəlif idman növləri üzrə yarışlar təşkil olunur), kitab klubu (tələbələr arasında kitablara maraq artırmaq üçün müxtəlif tədbirlər təşkil olunur), rəqs klubu (ödənişsiz rəqs dərsləri təşkil olunur), foto və incəsənət klubu (tələbələrin fotoqrafiya bacarıqlarını artırmaq üçün müxtəlif təcrübə sessiyaları təşkil olunur), debat klubu (tələbələrin müxtəlif debat turnir və təlimlərində iştirakı təmin olunur), gənclik klubu (FAİREX ilə əməkdaşlıq çərçivəsində Heydər Əliyev zirvəsinə və digər rayonlara səfərlər təşkil olunur), KVN klubu (KVN turnirlərində çıxışlar edir, KVN yarışları keçirir), Fan klub (Akademiyanın idman komandalarına çıxışları zamanı dəstək verir) və Qadınlar klubudur (Akademiyada təhsil alan xanımları öz ətrafında birləşdirir).http://sport.edu.az/az/student-life/tgt
|
[
"ADBTİA Tələbə Gənclər Təşkilatı (TGT) 30 may 2005-ci ildə təsis edilmişdir. Bu, tələbələrin özlərini idarəetmə orqanı, tələbələrin fərdi və professional inkişafı üçün müxtəlif imkanlar yaradan bir platformadır.\nTələbə Gənclər Təşkilatının strategiyası aşağıdakılardan ibarətdir:\n- tələbə özünüidarəetməsində məşğulluğun gücləndirilməsi;\n- tələbələrin fərdi inkişafı üçün qeyri-formal təhsil metodların istifadə edilməsi;\n- tələbələrin asudə vaxtını səmərəli təşkil etmək üç maraq dairəsi üzrə klubların yaradıılması və dəstəklənməsi;\n- tələbələrin vətəndaşlıq mövqeyinin gücləndirilməsi və sosial məsuliyyətinin formalaşdırılması üçün müxtəlif\n- aksiyaların keçirilməsi\n- tələbələr və məzunlar üçün yeni perspektivlərin yaradılması məqsədilə əməkdaşlıq etdiyi təşkilat və qurumların sayının genişləndirilməsi.\nTGT-yə üzv olan hər bir tələbə böyük bir ailənin üzvü olur. ADBTİA Tələbə Gənclər Təşkilatının üzvləri TGT-nin imkanlarından yararlanaraq özlərini departament rəhbəri, klub rəhbəri, dizayner, müəllim, fotoqraf və s. peşələrdə sınaya bilərlər.\nADBTİA Tələbə Gənclər Təşkilatının mütəmadi şəkildə tələbələr arasında idman yarışları, intellektual oyun və debat turnirləri, ekskursiyalar və xeyriyyə aksiyaları, görkəmli idmançılarla görüş və s. tədbirlər həyata keçirir.\n- Yerləşmə\nTGT otağı\[email protected]\n/IdmanAkademiyasiTGT\n@adbtia"
] |
[
"http://sport.edu.az/az/student-life/tgt"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058264--Ağcabədi filialı-1
| 1 |
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu
|
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olmuş ali təhsil müəssisəsi.""Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 iyul 2011-ci il tarixli, 118 nömrəli Qərarı.
|
Ağcabədi filialı
|
13 iyun 2000-ci il tarixində"Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 13 iyun 2000-ci il tarixli, 349 nömrəli Fərmanı. e-qanun.az Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Şuşa filialı, Bakı Mədəni-Maarif Texnikumunun Ağcabədi şöbəsi və Ağdaş Pedaqoji Texnikumunun Ağcabədi şöbəsinin bazasında yaradılmışdır.
26 noyabr 2015-ci il tarixində Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması nəticəsində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Ağcabədi filialına çevrilmişdir."Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 26 noyabr 2015-ci il tarixli, 1582 nömrəli Sərəncamı. e-qanun.az,
|
[
"Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə\nAZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI\nPedaqoji kadrların müasir tələblər səviyyəsində hazırlanmasını təmin etmək, ali təhsil müəssisələrinin sayını optimallaşdırmaq, mövcud maddi-texniki və kadr potensialından istifadənin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\n1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulsun.\n2. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Ağcabədi, Cəlilabad, Qazax, Quba, Şamaxı, Şəki və Zaqatala filialları Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filialları hesab olunsun.\n3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə tapşırılsın ki, bir ay müddətində:\n3.1. qüvvədə olan qanunvericilik aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılması barədə təkliflərini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n3.2. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin və müvafiq mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin etsin və bu barədə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n3.3. bu Sərəncamdan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.\n4. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi ilə birlikdə bu Sərəncamın icrası nəticəsində qənaət olunan maliyyə vəsaitinin Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin elmi-pedaqoji potensialının gücləndirilməsinə yönəldilməsini, həmçinin azad olmuş maddi-texniki bazadan təhsil sisteminin məqsədləri üçün istifadə olunmasını təmin etsin. [1]\nİlham ƏLİYEV,\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 26 noyabr 2015-ci il\n№ 1582\nİSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ SƏNƏDLƏRİNİN SİYAHISI\n1. 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162)\nSƏRƏNCAMA EDİLMİŞ DƏYİŞİKLİK VƏ ƏLAVƏLƏRİN SİYAHISI\n[1] 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162) ilə 4-cü hissəsində “Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi” sözləri “İqtisadiyyat Nazirliyi” sözləri ilə əvəz edilmişdir."
] |
[
"http://e-qanun.az/framework/31421"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058264--Cəlilabad filialı-2
| 1 |
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu
|
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olmuş ali təhsil müəssisəsi.""Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 iyul 2011-ci il tarixli, 118 nömrəli Qərarı.
|
Cəlilabad filialı
|
13 iyun 2000-ci il tarixində"Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 13 iyun 2000-ci il tarixli, 349 nömrəli Fərmanı. e-qanun.az ilə Cəlilabad Kənd Təsərrüfatı Texnikumunun bazasında yaradılmışdır.
26 noyabr 2015-ci il tarixində Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması nəticəsində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Cəlilabad filialına çevrilmişdir."Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 26 noyabr 2015-ci il tarixli, 1582 nömrəli Sərəncamı. e-qanun.az,
|
[
"Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə\nAZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI\nPedaqoji kadrların müasir tələblər səviyyəsində hazırlanmasını təmin etmək, ali təhsil müəssisələrinin sayını optimallaşdırmaq, mövcud maddi-texniki və kadr potensialından istifadənin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\n1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulsun.\n2. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Ağcabədi, Cəlilabad, Qazax, Quba, Şamaxı, Şəki və Zaqatala filialları Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filialları hesab olunsun.\n3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə tapşırılsın ki, bir ay müddətində:\n3.1. qüvvədə olan qanunvericilik aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılması barədə təkliflərini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n3.2. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin və müvafiq mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin etsin və bu barədə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n3.3. bu Sərəncamdan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.\n4. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi ilə birlikdə bu Sərəncamın icrası nəticəsində qənaət olunan maliyyə vəsaitinin Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin elmi-pedaqoji potensialının gücləndirilməsinə yönəldilməsini, həmçinin azad olmuş maddi-texniki bazadan təhsil sisteminin məqsədləri üçün istifadə olunmasını təmin etsin. [1]\nİlham ƏLİYEV,\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 26 noyabr 2015-ci il\n№ 1582\nİSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ SƏNƏDLƏRİNİN SİYAHISI\n1. 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162)\nSƏRƏNCAMA EDİLMİŞ DƏYİŞİKLİK VƏ ƏLAVƏLƏRİN SİYAHISI\n[1] 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162) ilə 4-cü hissəsində “Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi” sözləri “İqtisadiyyat Nazirliyi” sözləri ilə əvəz edilmişdir."
] |
[
"http://e-qanun.az/framework/31421"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058264--Gəncə filialı-3
| 1 |
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu
|
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olmuş ali təhsil müəssisəsi.""Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 iyul 2011-ci il tarixli, 118 nömrəli Qərarı.
|
Gəncə filialı
|
13 iyun 2000-ci il tarixində"Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 13 iyun 2000-ci il tarixli, 349 nömrəli Fərmanı. e-qanun.az Gəncə Zona Müəllimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun və Gəncə şəhəri təsərrüfat hesablı Məişət Kollecinin bazasında yaradılmışdır.
2000-ci il tarixli 13 iyun tarixində Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Gəncə filialının fəaliyyəti dayandırılmışdır. Bundan sonra tələbələr Gəncə Dövlət Universitetinə köçürülmüşdür.İyulun 24-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev ölkənin ali təhsil müəssisələrinin şəbəkəsinin təkmilləşdirilməsinə və idarəetməsinin yaxşılaşdırılmasına xidmət edən, mövcud maddi-texniki bazadan və elmi-pedaqoji potensialdan dövlətin sosial-iqtisadi siyasətinə uyğun səmərəli istifadə olunmasını təmin edən normativ aktlar qəbul edib. edu.gov.az, 29.07.2015
|
[
"Ölkə başçısının Fərmanı ilə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Mingəçevir, Salyan və Sumqayıt filialları ləğv edilib, eyni zamanda digər Sərəncamla Mingəçevir Politexnik İnstitutunun bazasında Mingəçevir Dövlət Universiteti yaradılıb.\n“Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Mingəçevir, Salyan və Sumqayıt filiallarının ləğvi və “Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2000-ci il 13 iyun tarixli 349 nömrəli Fərmanında dəyişikliklər edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nın həyata keçirilməsi ilə bağlı Fəaliyyət Planına müvafiq olaraq ali təhsil şəbəkəsinin rasionallaşdırılması, müəllim kadr hazırlığının keyfiyyətinin yüksəldilməsi və bu sahədə pərakəndəliyin aradan qaldırılması məqsədini daşıyır.\nKənd məktəblərində işə başlamış gənc mütəxəssislər üçün stimullaşdırma tədbirlərinin həcminin və müddətinin artırılması, paytaxtda həyata keçirilmiş və yaxın vaxtlarda bölgələrdə də aparılacaq müəllimlərin dərs yükünün və vəzifə maaşının artırılması istiqamətində islahat tədbirləri nəticəsində bu peşəyə maraq xeyli artıb. Əvvəlki dövrlərdə mövcud olmuş müəllim çatışmazlığı problemi əsasən, öz həllini tapmaqdadır. Hazırda ixtisaslaşmış ali təhsil müəssisələri yetərli sayda müəllim kadrlarının hazırlanmasını təmin edir. 2009-2010-cu tədris ilindən başlayaraq hər il mərkəzləşdirilmiş qaydada keçirilən müəllimlərin işə qəbulu müsabiqələrində namizədlərin sayı vakansiya sayını bir neçə dəfə üstələyir. Belə şəraitdə əvvəlki sayda müəllim kadrlarının hazırlanmasına və ali təhsil müəssisələrinin saxlanılmasına lüzum qalmır.\nDigər tərəfdən tədris prosesindəki çatışmazlıqlar Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun filiallarının fəaliyyət göstərməsi məsələsinə yenidən baxmağı tələb edir. Məlum olduğu kimi, ötən il neqativ hallara yol verildiyinə görə AMİ-nin Gəncə filialının fəaliyyəti dayandırılıb və tələbələr Gəncə Dövlət Universitetinə köçürülüb.\nLəğv edilmiş filialların maddi-texniki bazası, işçi heyəti və tələbə kontingentinin müvafiq qaydada digər təhsil müəssisələrinə verilməsi və yerləşdirilməsi məsələləri ilə Təhsil Nazirliyi tərəfindən yaradılan səlahiyyətli komissiya məşğul olacaqdır.\nAzərbaycan Respublikasının regionların sosial-iqtisadi inkişaf planlarında yeni istehsalat və xidmət sahələrinin qurulması üçün ixtisaslı kadr təminatının olması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu planlar eyni zamanda, mövcud təhsil şəbəkəsinin optimallaşdırılmasını tələb edir və bu istiqamətdə atılan addımlar gələcəkdə də davam etdiriləcək.\nMingəçevir Politexnik İnstitutunun bazasında Mingəçevir Dövlət Universitetinin yaradılması barədə Prezidentin Sərəncamı təsdiq edilmiş dövlət proqramlarına uyğun olaraq, ökənin sənaye mərkəzlərindən biri olan Mingəçevir şəhərinin və ətraf rayonlarının sosial-iqtisadi inkişafı və ali təhsilli kadrlara olan tələbatın ödənilməsi məqsədinə xidmət edir.\nYeni yaradılan universitet regionda yaşayan və ali təhsil almaq arzusunda olan şəxslərin təhsillərinin davam etdirilməsi üçün imkan yaratmaqla yanaşı, yüksək ixtisaslı mütəxəssisləri iş yerləri ilə də təmin edəcəkdir. Bu da öz növbəsində, regionda müasir tələblərə cavab verən elmi-intellektual mərkəzin formalaşmasına şərait yaradacaqdır.\nBeləliklə, Gəncə, Sumqayıt, Lənkəran şəhərləri ilə yanaşı Mingəçevirdə də Dövlət Universitetinin yaradılması Azərbaycanın tarazlı inkişafının göstəricisidir."
] |
[
"https://web.archive.org/web/20180704135825/http://edu.gov.az/az/page/9/11112"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058264--Qazax filialı-4
| 2 |
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu
|
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olmuş ali təhsil müəssisəsi.""Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 iyul 2011-ci il tarixli, 118 nömrəli Qərarı.
|
Qazax filialı
|
13 iyun 2000-ci il tarixində"Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 13 iyun 2000-ci il tarixli, 349 nömrəli Fərmanı. e-qanun.az Gəncə Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Qazax filialının bazasında yaradılmışdır.
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Qazax filialı 26 noyabr 2015-ci il tarixində Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması nəticəsində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Qazax filialına çevrilmişdir."Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 26 noyabr 2015-ci il tarixli, 1582 nömrəli Sərəncamı. e-qanun.az,
29 aprel 2016-cı il tarixindən Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Qazax filialı Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialı hesab olunmuşdur."Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Qazax və Zaqatala filialları barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 aprel 2016-cı il tarixli Sərəncamı. president.az,
|
[
"Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə\nAZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI\nPedaqoji kadrların müasir tələblər səviyyəsində hazırlanmasını təmin etmək, ali təhsil müəssisələrinin sayını optimallaşdırmaq, mövcud maddi-texniki və kadr potensialından istifadənin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\n1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulsun.\n2. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Ağcabədi, Cəlilabad, Qazax, Quba, Şamaxı, Şəki və Zaqatala filialları Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filialları hesab olunsun.\n3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə tapşırılsın ki, bir ay müddətində:\n3.1. qüvvədə olan qanunvericilik aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılması barədə təkliflərini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n3.2. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin və müvafiq mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin etsin və bu barədə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n3.3. bu Sərəncamdan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.\n4. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi ilə birlikdə bu Sərəncamın icrası nəticəsində qənaət olunan maliyyə vəsaitinin Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin elmi-pedaqoji potensialının gücləndirilməsinə yönəldilməsini, həmçinin azad olmuş maddi-texniki bazadan təhsil sisteminin məqsədləri üçün istifadə olunmasını təmin etsin. [1]\nİlham ƏLİYEV,\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 26 noyabr 2015-ci il\n№ 1582\nİSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ SƏNƏDLƏRİNİN SİYAHISI\n1. 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162)\nSƏRƏNCAMA EDİLMİŞ DƏYİŞİKLİK VƏ ƏLAVƏLƏRİN SİYAHISI\n[1] 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162) ilə 4-cü hissəsində “Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi” sözləri “İqtisadiyyat Nazirliyi” sözləri ilə əvəz edilmişdir.",
"Regionların sosial-iqtisadi inkişafı üçün yüksək ixtisaslı kadrlara tələbatı təmin etmək, bölgələrdə yaşayan gənclərin seçdikləri ixtisaslar üzrə keyfiyyətli ali təhsilə çıxış imkanlarını genişləndirmək, eləcə də ali təhsil müəssisələrinin mövcud maddi-texniki və kadr potensialından istifadənin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\n1. 2016-cı il iyul ayının 1-dən Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Qazax filialı Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialı, Zaqatala filialı isə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialı hesab edilsin.\n2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti:\n2.1. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasına dair təkliflərini bir ay müddətində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n2.2. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını bir ay müddətində təmin edib Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n2.3. mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını nəzarətdə saxlasın və bunun icrası barədə üç ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n2.4. bu Sərəncamdan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.\n3. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının və normativ xarakterli aktların bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin edib Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə məlumat versin.\n4. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialında və Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialında 2016-2017-ci tədris ilindən kadr hazırlığı aparılacaq ixtisasların siyahısını müəyyənləşdirsin və tədris prosesinin təşkili üçün zəruri tədbirlərin görülməsini təmin etsin.\n5. Azərbaycan Respublikasının Dövlət İmtahan Mərkəzi publik hüquqi şəxsi Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialına və Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialına 2016-2017-ci tədris ili üçün qəbul imtahanlarının keçirilməsini təmin etsin.\nİlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 29 aprel 2016-cı il."
] |
[
"http://e-qanun.az/framework/31421",
"http://president.az/articles/19646"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058264--Quba filialı-5
| 1 |
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu
|
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olmuş ali təhsil müəssisəsi.""Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 iyul 2011-ci il tarixli, 118 nömrəli Qərarı.
|
Quba filialı
|
Keçmiş Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Quba filialı.
26 noyabr 2015-ci il tarixində Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması nəticəsində Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Quba filialı Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Quba filialı hesab olunmuşdur."Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 26 noyabr 2015-ci il tarixli, 1582 nömrəli Sərəncamı. e-qanun.az,
|
[
"Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə\nAZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI\nPedaqoji kadrların müasir tələblər səviyyəsində hazırlanmasını təmin etmək, ali təhsil müəssisələrinin sayını optimallaşdırmaq, mövcud maddi-texniki və kadr potensialından istifadənin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\n1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulsun.\n2. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Ağcabədi, Cəlilabad, Qazax, Quba, Şamaxı, Şəki və Zaqatala filialları Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filialları hesab olunsun.\n3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə tapşırılsın ki, bir ay müddətində:\n3.1. qüvvədə olan qanunvericilik aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılması barədə təkliflərini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n3.2. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin və müvafiq mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin etsin və bu barədə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n3.3. bu Sərəncamdan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.\n4. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi ilə birlikdə bu Sərəncamın icrası nəticəsində qənaət olunan maliyyə vəsaitinin Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin elmi-pedaqoji potensialının gücləndirilməsinə yönəldilməsini, həmçinin azad olmuş maddi-texniki bazadan təhsil sisteminin məqsədləri üçün istifadə olunmasını təmin etsin. [1]\nİlham ƏLİYEV,\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 26 noyabr 2015-ci il\n№ 1582\nİSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ SƏNƏDLƏRİNİN SİYAHISI\n1. 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162)\nSƏRƏNCAMA EDİLMİŞ DƏYİŞİKLİK VƏ ƏLAVƏLƏRİN SİYAHISI\n[1] 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162) ilə 4-cü hissəsində “Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi” sözləri “İqtisadiyyat Nazirliyi” sözləri ilə əvəz edilmişdir."
] |
[
"http://e-qanun.az/framework/31421"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058264--Mingəçevir filialı-6
| 3 |
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu
|
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olmuş ali təhsil müəssisəsi.""Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 iyul 2011-ci il tarixli, 118 nömrəli Qərarı.
|
Mingəçevir filialı
|
13 iyun 2000-ci il tarixində"Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 13 iyun 2000-ci il tarixli, 349 nömrəli Fərmanı. e-qanun.az Mingəçevir Politexnik Texnikumunun və Azərbaycan Maliyyə-İqtisad Kollecinin Xocalı filialının bazasında yaradılmışdır.
24 iyul 2015-ci il tarixində ləğv edilmişdir."Mingəçevir Dövlət Universitetinin yaradılması barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 iyul 2015-ci il tarixli Sərəncamı. 24.07.2015, president.az Filialın maddi-texniki bazasının Mingəçevir Dövlət Universitetinin balansına verilməsi nəzərdə tutulmuşdur."Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Mingəçevir, Salyan və Sumqayıt filiallarının ləğvi və "Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2000-ci il 13 iyun tarixli 349 nömrəli Fərmanında dəyişikliklər edilməsi barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 iyul 2015-ci il tarixli Fərmanı. 24.07.2015, president.az
|
[
"Azərbaycan Respublikasında təhsil müəssisələri şəbəkəsinin rasionallaşdırılması məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraqqərara alıram:\n1. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan Mingəçevir Politexnik İnstitutunun bazasında ali təhsilin bütün səviyyələri üzrə kadr hazırlığını həyata keçirən, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində Mingəçevir Dövlət Universiteti yaradılsın.\n2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti:\n2.1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun ləğv edilmiş Mingəçevir filialının maddi-texniki bazasının iki ay müddətində Mingəçevir Dövlət Universitetinin balansına verilməsini təmin etsin;\n2.2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasına dair təkliflərini üç ay müddətində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n2.3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını üç ay müddətində təmin edib Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n2.4. mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını nəzarətdə saxlasın və bunun icrası barədə beş ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin.\n2.5. Mingəçevir Dövlət Universitetinin yaradılması ilə bağlı digər məsələləri həll etsin.\n3. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının və normativ xarakterli aktların bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin edib Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə məlumat versin.\nİlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 24 iyul 2015-ci il.",
"Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraqqərara alıram:\n1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Mingəçevir, Salyan və Sumqayıt filialları ləğv edilsin.\n2. “Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2000-ci il 13 iyun tarixli 349 nömrəli Fərmanının (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2000, № 6, maddələr 428, 431, № 8, III kitab, maddə 614; 2001, № 7, maddə 459; 2006, № 9, maddə 743; 2007, № 10, maddə 945; 2008, № 6, maddə 496; 2009, № 9, maddə 687; 2011, № 2, maddə 85; 2014, № 4, maddə 364, № 9, maddə 1064) 10-cu hissəsindən “Mingəçevir (Mingəçevir Politexnik Texnikumunun və Azərbaycan Maliyyə-İqtisad Kollecinin Xocalı filialının bazasında),” və “Salyan (Salyan Kənd Təsərrüfatı Texnikumunun bazasında), Sumqayıt (Sumqayıt Politexnik Texnikumunun bazasında),” sözləri çıxarılsın.\n3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Fərmandan irəli gələn məsələləri həll etsin.\nİlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 24 iyul 2015-ci il.",
"Azərbaycan Respublikasında təhsil müəssisələri şəbəkəsinin rasionallaşdırılması məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraqqərara alıram:\n1. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan Mingəçevir Politexnik İnstitutunun bazasında ali təhsilin bütün səviyyələri üzrə kadr hazırlığını həyata keçirən, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində Mingəçevir Dövlət Universiteti yaradılsın.\n2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti:\n2.1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun ləğv edilmiş Mingəçevir filialının maddi-texniki bazasının iki ay müddətində Mingəçevir Dövlət Universitetinin balansına verilməsini təmin etsin;\n2.2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasına dair təkliflərini üç ay müddətində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n2.3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını üç ay müddətində təmin edib Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n2.4. mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını nəzarətdə saxlasın və bunun icrası barədə beş ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin.\n2.5. Mingəçevir Dövlət Universitetinin yaradılması ilə bağlı digər məsələləri həll etsin.\n3. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının və normativ xarakterli aktların bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin edib Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə məlumat versin.\nİlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 24 iyul 2015-ci il."
] |
[
"http://president.az/articles/15905",
"http://president.az/articles/15904",
"http://president.az/articles/15905"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058264--Sumqayıt filialı-7
| 1 |
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu
|
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olmuş ali təhsil müəssisəsi.""Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 iyul 2011-ci il tarixli, 118 nömrəli Qərarı.
|
Sumqayıt filialı
|
13 iyun 2000-ci ildə"Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 13 iyun 2000-ci il tarixli, 349 nömrəli Fərmanı. e-qanun.az Sumqayıt Politexnik Texnikumunun bazasında yaradılmışdır.
24 iyul 2015-ci il tarixində ləğv edilmişdir."Mingəçevir Dövlət Universitetinin yaradılması barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 iyul 2015-ci il tarixli Sərəncamı. 24.07.2015, president.az Bundan sonra Sumqayıt Dövlət Universitetinin nəzdinə keçirilməsi qərara alınmışdır.Müəllimlər İnstitutunun ləğv olunan filialı Sumqayıt Dövlət Universitetinə birləşdirildi . apa.tv
|
[
"Azərbaycan Respublikasında təhsil müəssisələri şəbəkəsinin rasionallaşdırılması məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraqqərara alıram:\n1. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan Mingəçevir Politexnik İnstitutunun bazasında ali təhsilin bütün səviyyələri üzrə kadr hazırlığını həyata keçirən, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində Mingəçevir Dövlət Universiteti yaradılsın.\n2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti:\n2.1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun ləğv edilmiş Mingəçevir filialının maddi-texniki bazasının iki ay müddətində Mingəçevir Dövlət Universitetinin balansına verilməsini təmin etsin;\n2.2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasına dair təkliflərini üç ay müddətində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n2.3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını üç ay müddətində təmin edib Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n2.4. mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını nəzarətdə saxlasın və bunun icrası barədə beş ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin.\n2.5. Mingəçevir Dövlət Universitetinin yaradılması ilə bağlı digər məsələləri həll etsin.\n3. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının və normativ xarakterli aktların bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin edib Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə məlumat versin.\nİlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 24 iyul 2015-ci il."
] |
[
"http://president.az/articles/15905"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058264--Şamaxı filialı-8
| 1 |
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu
|
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olmuş ali təhsil müəssisəsi.""Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 iyul 2011-ci il tarixli, 118 nömrəli Qərarı.
|
Şamaxı filialı
|
13 iyun 2000-ci il tarixində"Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 13 iyun 2000-ci il tarixli, 349 nömrəli Fərmanı. e-qanun.az Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Şamaxı filialının bazasında yaradılmışdır.
ADPU-nun Şamaxı tədris məntəqəsinin fakültələri ilə yanaşı, yenidən "İbtidai təhsilin pedaqogikası və metodikası" ixtisası da fəaliyyətə başlamışdır. 2004-cü ildən institutun fəaliyyətinə 3 ixtisas da əlavə olunur. 2007-ci ildə "Ümumelmi fənlər" kafedrası yaradılır.
26 noyabr 2015-ci il tarixində Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması nəticəsində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Şamaxı filialına çevrilmişdir."Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 26 noyabr 2015-ci il tarixli, 1582 nömrəli Sərəncamı. e-qanun.az,
|
[
"Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə\nAZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI\nPedaqoji kadrların müasir tələblər səviyyəsində hazırlanmasını təmin etmək, ali təhsil müəssisələrinin sayını optimallaşdırmaq, mövcud maddi-texniki və kadr potensialından istifadənin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\n1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulsun.\n2. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Ağcabədi, Cəlilabad, Qazax, Quba, Şamaxı, Şəki və Zaqatala filialları Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filialları hesab olunsun.\n3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə tapşırılsın ki, bir ay müddətində:\n3.1. qüvvədə olan qanunvericilik aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılması barədə təkliflərini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n3.2. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin və müvafiq mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin etsin və bu barədə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n3.3. bu Sərəncamdan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.\n4. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi ilə birlikdə bu Sərəncamın icrası nəticəsində qənaət olunan maliyyə vəsaitinin Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin elmi-pedaqoji potensialının gücləndirilməsinə yönəldilməsini, həmçinin azad olmuş maddi-texniki bazadan təhsil sisteminin məqsədləri üçün istifadə olunmasını təmin etsin. [1]\nİlham ƏLİYEV,\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 26 noyabr 2015-ci il\n№ 1582\nİSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ SƏNƏDLƏRİNİN SİYAHISI\n1. 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162)\nSƏRƏNCAMA EDİLMİŞ DƏYİŞİKLİK VƏ ƏLAVƏLƏRİN SİYAHISI\n[1] 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162) ilə 4-cü hissəsində “Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi” sözləri “İqtisadiyyat Nazirliyi” sözləri ilə əvəz edilmişdir."
] |
[
"http://e-qanun.az/framework/31421"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058264--Şəki filialı-9
| 1 |
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu
|
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olmuş ali təhsil müəssisəsi.""Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 iyul 2011-ci il tarixli, 118 nömrəli Qərarı.
|
Şəki filialı
|
13 iyun 2000-ci il tarixində"Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 13 iyun 2000-ci il tarixli, 349 nömrəli Fərmanı. e-qanun.az Bakı Dövlət Universitetinin Şəki filialının və Azərbaycan Pedaqoji Kadrların İxtisasının Artırılması və Yenidən Hazırlanması Baş İnstitutunun Şəki filialının bazasında yaradılmışdır.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 22 iyun 2000-ci il tarixli nömrəli sərəncamı ilə filial yenidən təşkil olunmuş, onun strukturu dəyişdirilmiş, fəaliyyət dairəsi genişləndirilmiş, məktəbəqədər müəssisələr və ibtidai siniflər üçün ilkin kadr hazırlığı ilə yanaşı, müəllimlərin ixtisasının artırılması, təkmilləşdirilməsi və yenidən hazırlanması ilə məşğul olmağa başlamışdır.
Filialın ixtisasartırma üzrə dislokasiyasına Şəki, Oğuz və Qəbələ rayonları daxildir.
26 noyabr 2015-ci il tarixində Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması nəticəsində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Şəki filialına çevrilmişdir."Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 26 noyabr 2015-ci il tarixli, 1582 nömrəli Sərəncamı. e-qanun.az,
|
[
"Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə\nAZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI\nPedaqoji kadrların müasir tələblər səviyyəsində hazırlanmasını təmin etmək, ali təhsil müəssisələrinin sayını optimallaşdırmaq, mövcud maddi-texniki və kadr potensialından istifadənin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\n1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulsun.\n2. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Ağcabədi, Cəlilabad, Qazax, Quba, Şamaxı, Şəki və Zaqatala filialları Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filialları hesab olunsun.\n3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə tapşırılsın ki, bir ay müddətində:\n3.1. qüvvədə olan qanunvericilik aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılması barədə təkliflərini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n3.2. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin və müvafiq mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin etsin və bu barədə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n3.3. bu Sərəncamdan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.\n4. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi ilə birlikdə bu Sərəncamın icrası nəticəsində qənaət olunan maliyyə vəsaitinin Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin elmi-pedaqoji potensialının gücləndirilməsinə yönəldilməsini, həmçinin azad olmuş maddi-texniki bazadan təhsil sisteminin məqsədləri üçün istifadə olunmasını təmin etsin. [1]\nİlham ƏLİYEV,\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 26 noyabr 2015-ci il\n№ 1582\nİSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ SƏNƏDLƏRİNİN SİYAHISI\n1. 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162)\nSƏRƏNCAMA EDİLMİŞ DƏYİŞİKLİK VƏ ƏLAVƏLƏRİN SİYAHISI\n[1] 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162) ilə 4-cü hissəsində “Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi” sözləri “İqtisadiyyat Nazirliyi” sözləri ilə əvəz edilmişdir."
] |
[
"http://e-qanun.az/framework/31421"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4058264--Zaqatala filialı-10
| 2 |
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu
|
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olmuş ali təhsil müəssisəsi.""Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 iyul 2011-ci il tarixli, 118 nömrəli Qərarı.
|
Zaqatala filialı
|
13 iyun 2000-ci il tarixində"Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 13 iyun 2000-ci il tarixli, 349 nömrəli Fərmanı. e-qanun.az Zaqatala Politexnik Texnikumunun bazasında yaradılmışdır.
26 noyabr 2015-ci il tarixində Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə birləşməsi nəticəsində Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Zaqatala filialı Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Zaqatala filialı hesab olunmuşdur."Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 26 noyabr 2015-ci il tarixli, 1582 nömrəli Sərəncamı. e-qanun.az,
29 aprel 2016-cı il tarixində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Zaqatala filialı Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialı hesab olunmuşdur."Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Qazax və Zaqatala filialları barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 29 aprel 2016-cı il tarixli Sərəncamı. president.az,
|
[
"Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulması barədə\nAZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI\nPedaqoji kadrların müasir tələblər səviyyəsində hazırlanmasını təmin etmək, ali təhsil müəssisələrinin sayını optimallaşdırmaq, mövcud maddi-texniki və kadr potensialından istifadənin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\n1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinə qoşulsun.\n2. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Ağcabədi, Cəlilabad, Qazax, Quba, Şamaxı, Şəki və Zaqatala filialları Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin filialları hesab olunsun.\n3. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə tapşırılsın ki, bir ay müddətində:\n3.1. qüvvədə olan qanunvericilik aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılması barədə təkliflərini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n3.2. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin və müvafiq mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin etsin və bu barədə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n3.3. bu Sərəncamdan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.\n4. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi ilə birlikdə bu Sərəncamın icrası nəticəsində qənaət olunan maliyyə vəsaitinin Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin elmi-pedaqoji potensialının gücləndirilməsinə yönəldilməsini, həmçinin azad olmuş maddi-texniki bazadan təhsil sisteminin məqsədləri üçün istifadə olunmasını təmin etsin. [1]\nİlham ƏLİYEV,\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 26 noyabr 2015-ci il\n№ 1582\nİSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ SƏNƏDLƏRİNİN SİYAHISI\n1. 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162)\nSƏRƏNCAMA EDİLMİŞ DƏYİŞİKLİK VƏ ƏLAVƏLƏRİN SİYAHISI\n[1] 2 avqust 2022-ci il tarixli 3400 nömrəli Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı (“Xalq” qəzeti, 3 avqust 2022-ci il, № 162) ilə 4-cü hissəsində “Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi” sözləri “İqtisadiyyat Nazirliyi” sözləri ilə əvəz edilmişdir.",
"Regionların sosial-iqtisadi inkişafı üçün yüksək ixtisaslı kadrlara tələbatı təmin etmək, bölgələrdə yaşayan gənclərin seçdikləri ixtisaslar üzrə keyfiyyətli ali təhsilə çıxış imkanlarını genişləndirmək, eləcə də ali təhsil müəssisələrinin mövcud maddi-texniki və kadr potensialından istifadənin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\n1. 2016-cı il iyul ayının 1-dən Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Qazax filialı Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialı, Zaqatala filialı isə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialı hesab edilsin.\n2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti:\n2.1. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasına dair təkliflərini bir ay müddətində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n2.2. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını bir ay müddətində təmin edib Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n2.3. mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını nəzarətdə saxlasın və bunun icrası barədə üç ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n2.4. bu Sərəncamdan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.\n3. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının və normativ xarakterli aktların bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin edib Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə məlumat versin.\n4. Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialında və Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialında 2016-2017-ci tədris ilindən kadr hazırlığı aparılacaq ixtisasların siyahısını müəyyənləşdirsin və tədris prosesinin təşkili üçün zəruri tədbirlərin görülməsini təmin etsin.\n5. Azərbaycan Respublikasının Dövlət İmtahan Mərkəzi publik hüquqi şəxsi Bakı Dövlət Universitetinin Qazax filialına və Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Zaqatala filialına 2016-2017-ci tədris ili üçün qəbul imtahanlarının keçirilməsini təmin etsin.\nİlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 29 aprel 2016-cı il."
] |
[
"http://e-qanun.az/framework/31421",
"http://president.az/articles/19646"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q12836485--Xarici keçidlər-1
| 1 |
Azərbaycan Milli Konservatoriyası
|
Azərbaycan Milli Konservatoriyası — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan ali təhsil müəssisəsi.
|
Xarici keçidlər
|
Azərbaycan Milli Konservatoriyası
Kateqoriya:Azərbaycan universitetləri
Kateqoriya:Azərbaycan konservatoriyaları
|
[
"Azərbaycan Respublikası Prezidenti Heydər Əliyev 2000-ci il 13 iyun tarixli qərarı ilə Azərbaycan Milli Konservato-riyasının təsis edilməsi haqqında xüsusi fərman verir.Bu fərmandan təxminən bir il sonra Respublika Prezidenti Heydər Əliyevin 10 avqust 2001 ci il tarixli Azərbaycan Milli Konservatoriyasının maddi-texniki bazasının yaradılması haqqında verdiyi geniş sərəncamına əsasən Azərbaycan Milli Konservatoriya tərkibinə Bakı Musiqi Kolleci və Respublika İncəsənət Gimnaziyası daxil olmuşdur.Bu sərəncama əsasən Konservatoriyanın rektoru Siyavuş Əşrəf oğlu Kərimi təyin edilir.\nKONSERVATORİYA\nELMI JURNAL\nXƏBƏRLƏR\nBeynəlxalq Muğam Festivalı Azərbaycanı muğamın paytaxtı kimi tanıtmağa imkan verəcək - Milli Konservatoriyanın rektoru Siyavuş Kərimi\nСиявуш Керими: «Мугам этот состояние души, это философия»\nAzərbaycan Milli Konservatoriyası yeni bina gözləntisindədir\nBakıda Muğamı öyrənən Amerikalı cazmen: İlk müəllimim Agaxan Abdullayev oldu\nФильм «Мугам в Монтане» победил на американском кинофестивале в Сьерра-Неваде\nTarı yeniləşdirən müəllim: Elə elementlər tapmalıydım ki, erməni ömrü boyu onu çala bilməsin\nДоктор искусствоведения Севиль Фархадова: «Мугам является нашим генетическим кодом»\nAzərbaycan xalqının həyatında musiqi qədim zamanlardan xüsusi yer\ntutmuşdur. Hələ orta əsrlərdə bütün Şərq musiqi nəzəriyyəsinin\nSəfiəddin Urməvi və Əbdülqadir Marağayi kimi korifeyləri meydana\ngəlmişdir. XIII-XV əsrlərdə Yaxın və Orta Şərq ölkələrində musiqi\nnəzəriyyəsinin inkişafı onların adları ilə sıx bağlıdır.Cənubi\nAzərbaycanı özlərinin yiyəlik etdikləri geniş ərazilərin mərkəzi\netmiş monqol Xulaki hökmdarlarının imperiyası XIV əsrin ortalarında\ndağıldıqdan sonra Azərbaycanın şimalındakı Şirvan torpaqlarında\nŞirvanşahlar sülaləsi öz müstəqilliyini bərpa etmişdi. Ölkənin qalan\nhissələrində türk Cəlairlər sülaləsi möhkəmlənmişdi. Həmin dövrdə\nsənətkarlıq inkişaf etməyə, ticarət əlaqələri genişlənməyə\nbaşlamışdı. Gəncə, Şamaxı, Bərdə, Təbriz, Ərdəbil kimi şəhərlərlə\nyanaşı, Marağa da Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzlərindən birinə\nçevrilmişdi. Şərq aləminin böyük musiqiçisi, şairi, xəttatı\nƏbdülqadir bin Qeybi Marağayi 1353-cü ildə Marağa şəhərində\ndoğulmuşdu. Əbdülqadir Marağayi böyük istedada malik musiqiçi,\nmüğənni, bir çox musiqi alətlərində çala bilən ifaçı idi. Onun\nyazdığı əsərlər musiqi nəzəriyyəsinin inkişafına güclü təsir\ngöstərmişdir...\nXan Şuşinski, Bəhram Mansurov və Tələt Bakıxanov\n2000 - 2010\nwww.conservatory.az © Azərbaycan Milli Konservatoriyası\nTel/Fax: (012) 5105328\ne-mail: Beynəlxalq əlaqələr şöbə : [email protected]\nElmi tədqiqat şöbə: [email protected]"
] |
[
"https://web.archive.org/web/20101023013337/http://conservatory.az/"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q1640428--AMİ Sumqayıt filialı-1
| 1 |
Sumqayıt Dövlət Universiteti
|
Sumqayıt Dövlət Universiteti və ya qısaca SDU — Azərbaycanın Sumqayıt şəhərində yerləşən və Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan ali təhsil müəssisəsi.
|
AMİ Sumqayıt filialı
|
Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Sumqayıt filialı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin 13 iyun 2000-ci il tarixli 349 nömrəli Fərmanı ilə Sumqayıt Politexnik Texnikumunun bazasında yaradılmışdır.
Filial fəaliyyətinə keçmiş Sumqayıt Politexnik Texnikumunun üç tədris korpusundan ibarət ikimərtəbəli, tədris üçün yararsız olan və o zamanlar köçkünlər məskunlaşmış binasında başlamışdır.
Filial Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 iyul 2015-ci il tarixli Sərəncamına əsasən ləğv edilmişdir."Mingəçevir Dövlət Universitetinin yaradılması barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 iyul 2015-ci il tarixli Sərəncamı. 24.07.2015, president.az Bundan sonra təhsil nazirinin sərəncamına əsasən filialın bütövlükdə öz maddi-texniki bazası, pedaqoji və tələbə heyəti ilə birlikdə Sumqayıt Dövlət Universitetinin nəzdinə keçirilməsi qərara alınmışdır.Müəllimlər İnstitutunun ləğv olunan filialı Sumqayıt Dövlət Universitetinə birləşdirildi . apa.tv
|
[
"Azərbaycan Respublikasında təhsil müəssisələri şəbəkəsinin rasionallaşdırılması məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraqqərara alıram:\n1. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan Mingəçevir Politexnik İnstitutunun bazasında ali təhsilin bütün səviyyələri üzrə kadr hazırlığını həyata keçirən, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində Mingəçevir Dövlət Universiteti yaradılsın.\n2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti:\n2.1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun ləğv edilmiş Mingəçevir filialının maddi-texniki bazasının iki ay müddətində Mingəçevir Dövlət Universitetinin balansına verilməsini təmin etsin;\n2.2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasına dair təkliflərini üç ay müddətində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n2.3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını üç ay müddətində təmin edib Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n2.4. mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını nəzarətdə saxlasın və bunun icrası barədə beş ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin.\n2.5. Mingəçevir Dövlət Universitetinin yaradılması ilə bağlı digər məsələləri həll etsin.\n3. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının və normativ xarakterli aktların bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin edib Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə məlumat versin.\nİlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 24 iyul 2015-ci il."
] |
[
"http://president.az/articles/15905"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q1640428--Digər təşkilatlar-2
| 1 |
Sumqayıt Dövlət Universiteti
|
Sumqayıt Dövlət Universiteti və ya qısaca SDU — Azərbaycanın Sumqayıt şəhərində yerləşən və Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan ali təhsil müəssisəsi.
|
Digər təşkilatlar
|
2014-cü il noyabrın 12-də Sumqayıt şəhər Veteranlar Şurasının müraciətinə əsasən SDU-da Veteranlar təşkilatının ilk özəyi yaradılmışdır.SDU-da Veteranlar Təşkilatı yaradıldı. sdu.edu.az, 12.11.2014
|
[
"Fizika və elektroenergetika fakültəsinin bir qrup müəllim v...\nAzərbaycan Respublikasının azadlığı, suverenliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda həlak olan, hərbi əməliyyatla əlaqədar itkin düşən və qanunvericiliklə müəyyənləşdirilmiş...\nTəhsil Tələbə Krediti Fondunun nümayəndələri SDU-da oldular\nOktyabrın 10-da Təhsil Tələbə Krediti Fondunun nümayəndələri Sumqayıt Dövlət Universitetində oldular.\nSDU-nun Sosial məsələlər və ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə prorektoru dosent Elm...\nİqtisadiyyat və idarəetmə fakültəsinin bir qrup müəllim və t...\nOktyabrın 8-də Sumqayıt Dövlət Universitetinin İqtisadiyyat və idarəetmə fakültəsinin bir qrup müəllim və tələbə heyəti İkinci fəxri xiyabanı ziyarət edib.\nƏvvəlcə ...\nSumqayıt Dövlət Universitetində İnnovasiya Yaradıcılıq Mərkə...\nAzərbaycan Respublikasının Dövlət Proqramının müvafiq müddəalarını əsas tutaraq SDU-nun Elmi Şurasında təsdiq olunmuş 2020-2025-ci illər üçün Strateji İnkişaf Plan...\nSDU-da “Mənim universitetim” adlı tədbir keçirildi\nOktyabrın 7-də Sumqayıt Dövlət Universitetinin 60-cı ildönümünə həsr olunmuş Tələbə Gənclər Təşkilatının tərkibində fəaliyyət göstərən Kitab klubunun və Tələbə Həmkarlar ...\nTəhsilimizin məqsədi gənc nəslə, uşaqlara təhsil verib onları gələcəyə hazırlamaqdır. Hər bir insan gərək, eyni zamanda vətəndaş olsun. Mütləq vətəndaş olsun. Dövlətinə sadiq, millətinə sadiq, ənənələrinə sadiq, xalqına sadiq vətəndaş olsun."
] |
[
"http://sdu.edu.az/news/46"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q1640428--Beynəlxalq əlaqələri-3
| 2 |
Sumqayıt Dövlət Universiteti
|
Sumqayıt Dövlət Universiteti və ya qısaca SDU — Azərbaycanın Sumqayıt şəhərində yerləşən və Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan ali təhsil müəssisəsi.
|
Beynəlxalq əlaqələri
|
Qafqaz Universitetlər Birliyinin üzvüdür.Tüm Uyeler. kunib.com
Universitetin alimləri MDB ölkələrinin aparıcı universitetləri və elmi-tədqiqat mərkəzləri ilə, Fransanın Nitse, Sorbonna Universitetləri, Türkiyənin İstanbul Texniki Universiteti, Bursadakı Uludağ Universiteti, Pakistanın Sidh və Mehran universitetləri və Ukrayna Milli Texniki UniversitetiSDU Ukrayna Milli Texniki Universiteti ilə əməkdaşlıq edəcək. sdu.edu.az, 09.06.2015 ilə qarşılıqlı əməkdaşlıq edirlər.
|
[
"Fizika və elektroenergetika fakültəsinin bir qrup müəllim v...\nAzərbaycan Respublikasının azadlığı, suverenliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda həlak olan, hərbi əməliyyatla əlaqədar itkin düşən və qanunvericiliklə müəyyənləşdirilmiş...\nTəhsil Tələbə Krediti Fondunun nümayəndələri SDU-da oldular\nOktyabrın 10-da Təhsil Tələbə Krediti Fondunun nümayəndələri Sumqayıt Dövlət Universitetində oldular.\nSDU-nun Sosial məsələlər və ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə prorektoru dosent Elm...\nİqtisadiyyat və idarəetmə fakültəsinin bir qrup müəllim və t...\nOktyabrın 8-də Sumqayıt Dövlət Universitetinin İqtisadiyyat və idarəetmə fakültəsinin bir qrup müəllim və tələbə heyəti İkinci fəxri xiyabanı ziyarət edib.\nƏvvəlcə ...\nSumqayıt Dövlət Universitetində İnnovasiya Yaradıcılıq Mərkə...\nAzərbaycan Respublikasının Dövlət Proqramının müvafiq müddəalarını əsas tutaraq SDU-nun Elmi Şurasında təsdiq olunmuş 2020-2025-ci illər üçün Strateji İnkişaf Plan...\nSDU-da “Mənim universitetim” adlı tədbir keçirildi\nOktyabrın 7-də Sumqayıt Dövlət Universitetinin 60-cı ildönümünə həsr olunmuş Tələbə Gənclər Təşkilatının tərkibində fəaliyyət göstərən Kitab klubunun və Tələbə Həmkarlar ...\nTəhsilimizin məqsədi gənc nəslə, uşaqlara təhsil verib onları gələcəyə hazırlamaqdır. Hər bir insan gərək, eyni zamanda vətəndaş olsun. Mütləq vətəndaş olsun. Dövlətinə sadiq, millətinə sadiq, ənənələrinə sadiq, xalqına sadiq vətəndaş olsun."
] |
[
"http://sdu.edu.az/news/188"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4294061--Tarixi-1
| 1 |
Mingəçevir Politexnik İnstitutu
|
Mingəçevir Politexnik İnstitutu və ya qısaca MPİ — Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olmuş ali təhsil müəssisəsi""Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 iyul 2011-ci il tarixli, 118 nömrəli Qərarı. .
|
Tarixi
|
thumb|250 px|Mingəçevir Politexnik İnstitutu
İnstitut fəaliyyətə 1991-ci ildə Azərbaycan Dövlət Neft və Kimya İnstitutunun (hazırkı Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti) filialı kimi başlamışdır.
Mingəçevir Politexnik İnstitutu Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 1991-ci il 23 aprel 274 saylı qərarı ilə M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Sənaye Universitetinin (hazırki Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası) filialı kimi fəaliyyətə başlamış, Nazirlər Kabinetinin 371 saylı 1992-ci il 01 iyul tarixli qərarı ilə Mingəçevir Energetika İnstitutuna çevrilmiş və Nazirlər Kabinetinin 427 say1ı 1993-cü il 04 avqust tarixli qərarı ilə Mingəçevir Politexnik İnstitutu adlandırılmışdır.
İnstitut Mingəçevir şəhərinin mərkəzində yüksək səviyyədə təmir edilmiş, müasir tələblərə cavab verən üçmərtəbəli binada yerləşmişdir. İnstitutda sahəsi 3942,8 m² olan 24 auditoriya, müxtəlif fənn laboratoriyaları, kabinetlər, müasir standartlara uyğun idman-sağlamlıq kompleksi və 280 yerlik akt zalı olmuşdur.
Tədris prosesində eyni zamanda "Azərbaycan İstilik Elektrik Stansiyaları" MMC-də yaradılmış, ixtisas fənlərini daha mükəmməl mənimsəməyə imkan verən iki otaqdan – 20–30 yerlik auditoriyalardan istifadə olunub.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 iyul 2015-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan Mingəçevir Politexnik İnstitutunun bazasında ali təhsilin bütün səviyyələri üzrə kadr hazırlığını həyata keçirən Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində Mingəçevir Dövlət Universiteti yaradılmışdır."Mingəçevir Dövlət Universitetinin yaradılması barədə" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 iyul 2015-ci il tarixli Sərəncamı. 24.07.2015, president.az
|
[
"Azərbaycan Respublikasında təhsil müəssisələri şəbəkəsinin rasionallaşdırılması məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraqqərara alıram:\n1. Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan Mingəçevir Politexnik İnstitutunun bazasında ali təhsilin bütün səviyyələri üzrə kadr hazırlığını həyata keçirən, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin tabeliyində Mingəçevir Dövlət Universiteti yaradılsın.\n2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti:\n2.1. Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun ləğv edilmiş Mingəçevir filialının maddi-texniki bazasının iki ay müddətində Mingəçevir Dövlət Universitetinin balansına verilməsini təmin etsin;\n2.2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasına dair təkliflərini üç ay müddətində hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etsin;\n2.3. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını üç ay müddətində təmin edib Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin;\n2.4. mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını nəzarətdə saxlasın və bunun icrası barədə beş ay müddətində Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə məlumat versin.\n2.5. Mingəçevir Dövlət Universitetinin yaradılması ilə bağlı digər məsələləri həll etsin.\n3. Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının normativ hüquqi aktlarının və normativ xarakterli aktların bu Sərəncama uyğunlaşdırılmasını təmin edib Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə məlumat versin.\nİlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 24 iyul 2015-ci il."
] |
[
"http://president.az/articles/15905"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q302835--Adının əbədiləsdirilməsi-1
| 1 |
Nəsirəddin Tusi
|
Nəsirəddin Tusi (tam adı: Xacə Nəsirəddin Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Həsən Tusi; ) Bir çox mənbələrdə milliyəti iranlı (fars) göstərilsə də,James Winston Morris, "An Arab Machiavelli? Rhetoric, Philosophy and Politics in Ibn Khaldun’s Critique of Sufism", Harvard Middle Eastern and Islamic Review 8 (2009), pp 242–291. [۱] excerpt from page 286 (footnote 39): "Ibn Khaldun’s own personal opinion is no doubt summarized in his pointed remark (Q 3: 274) that Tusi was better than any other later Iranian scholar". Original Arabic: Muqaddimat Ibn Khaldūn : dirāsah usūlīyah tārīkhīyah / li-Aḥmad Ṣubḥī Manṣūr-al-Qāhirah : Markaz Ibn Khaldūn : Dār al-Amīn, 1998. ISBN 977-19-6070-9. Excerpt from Ibn Khaldun is found in the section: الفصل الثالث و الأربعون: فی أن حملة العلم فی الإسلام أکثرهم العجم (On how the majority who carried knowledge in Islam were Persians) In this section, see the sentence sentence where he mentions Tusi as more knowledgeable than other later Persian ('Ajam) scholars: . و أما غیره من العجم فلم نر لهم من بعد الإمام ابن الخطیب و نصیر الدین الطوسی کلاما یعول علی نهایته فی الإصابة. فاعتیر ذلک و تأمله تر عجبا فی أحوال الخلیقة. و الله یخلق ما بشاء لا شریک له الملک و له الحمد و هو علی کل شیء قدیر و حسبنا الله و نعم الوکیل و الحمد لله↑ Seyyed Hossein Nasr," Title Islamic philosophy from its origin to the present: philosophy in the land of prophecy",Publisher SUNY Press, 2006. pp 167: “In fact it was common among Persian Islamic philosophers to write few quatrains on the side often in the spirit of some of the poems of Khayyam singing about the impermanence of the world and its transience and similar themes. One needs to only recall the names of Ibn Sina, Suhrawardi, Nasir al-Din Tusi and Mulla Sadra, who wrote poems alongs with extensive prose works↑ Nanne Pieter George Joosse, Bar Hebraeus, "A Syriac encyclopaedia of Aristotelian philosophy: Barhebraeus (13th c.), Butyrum sapientiae, books of ethics, economy, and politics: a critical edition, with introduction, translation, commentary, and glossaries", Published by Brill, 2004. excerpt: " the famous Persian scholar Naslr al-Dln al-TusiRodney Collomb, "The rise and fall of the Arab Empire and the founding of Western pre-eminence", Published by Spellmount, 2006. pg 127: "..Nasr ed-Din Tusi, the Persian, Khorasani, former chief scholar and scientist ofArthur Goldschmidt, Lawrence Davidson. "A Concise History of the Middle East", Westview Press, 2005. Eighth edition, pg 136Tusi, Nasir al-Din al-." Encyclopædia Britannica. 2007. Encyclopædia Britannica Online. 27 December 2007 <http://www.britannica.com/eb/article-9073899Nəsirəddin Tusi əslən azərbaycanlı (Türk) alim Nəsirəddin Tusinin təkamül görüşləriHəbibulla Məmmədbəyli. Nəsirəddin Tusi. Bakı, 1968.Naxçıvanın görkəmli şəxsləri filosof, astronom, riyaziyyatçı, tarixçi, maliyyəçi, ilahiyyatçı və hüquqşünas, dövlət xadimi. Alimin yaradıcılığı ensiklopedik səciyyə daşıyır. Marağada yaşamış və fəaliyyət göstərmişdir.
|
Adının əbədiləsdirilməsi
|
1981-ci ildə Tusinin anadan olmasının 780 illik yubileyi geniş qeyd olunmuş, şərəfinə medal təsis edilmiş, həyatı haqqında qısametrajlı Nəsirəddin Tusi sənədli filmi çəkilmiş, portreti yaradılmış, ölkənin bir neçə yerində onun şərəfinə heykəl və büstlər qoyulmuş, ucaldılmışdır. Bakı metropoliteninin bir stansiyasına Nəsrəddin Tusinin adı verilib. Azərbaycan Respublikasının bir sıra elm, təhsil və mədəni-maarif müəssisəsinə, o cümlədən, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nəsirəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasına, küçələrə (məsələn, Bakı və Naxçıvan şəhərlərindəki Nəsirəddin Tusi küçəsinə), Bakı şəhərindəki Nəsirəddin Tusi adına klinikaya, Bakı şəhəri https://bakimektebleri.edu.az/173/Yasamal rayon Nəsirəddin Tusi adına 173 saylı məktəbə onun adı verilmişdir.
Bundan əlavə, 1989-cu ildə Tehran Texnologiya Universitetinə Nəsrəddin Tusinin adı verilmişdir.
1935-ci ildə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı Ayın görünən tərəfindəki kraterə Nəsrəddin Tusinin adını vermişdir.
YUNESKO-nun qərarı ilə anadan olmasının 800 illik yubileyi dünya miqyasında qeyd edilib. Bu münasibətlə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin "Nəsirəddin Tusinin anadan olmasının 800 illiyi haqqında" 13 iyun 2000-ci il tarixli Fərmanı ilə yubiley komissiyası yaradılmışdır.Nəsirəddin Tusinin anadan olmasının 800 illiyi haqqında e-qanun.az
|
[
"7 oktyabr 2022 –ci il tarixində M.N.Tusi adına Bakı şəhər 173 № tam orta məktəbdə AMEA N.Tusi adına Şamaxı Astrofizika rəsədxanasının əməkdaşları ilə Ümumdünya kosmos həftəsinə həsr olunmuş elmi seminar keçirildi. Seminarda məktəbin 8-10 –cu sinif şagirdləri iştirak etdi.\nSeminarda AMEA N.Tusi adına ŞAR –ın “Qalaktika və ulduzəmələgəlmə prosesləri” şöbəsinin böyük laborantı Ağabəyli Əsmər Zaur qızı açılış etdi.\nŞAR-ın “Ulduz atmosferləri fizikası və maqnetizm” şöbəsinin kiçik elmi işçisi İskəndərova Aytac Rasim qızı “Ümumdünya Kosmos həftəsi “ ilə əlaqədar , ŞAR –ın “Qalaktika və ulduzəmələgəlmə prosesləri “ şöbəsinin kiçik elmi işçisi Binnətova Zümrüd Faiq qızı “İnsan və kosmos “ mövzusunda çıxış edərək maraqlı məlumatlar verdilər.\nSonda gənc alimlər şagirdlərin çoxsaylı suallarını cavablandırdılar. Şagirdlər maraqlandıqları qara dəlik , aya uçuş, atmosferdə baş verən hadisələrin kosmosla əlaqəsi, qabarma və çəkilmələr haqqında geniş məlumat aldılar.\nMəktəbin direktoru Ləman Hacıyeva alimlərə təşəkkür etdi və bildirdi ki, AMEA nın əməkdaşları ilə məktəbdə keçirilən tədbirlər şagirdlərin gələcək həyatında, təlim və tərbiyəsində çox böyük rol oynayır. Xüsusilə, yuxarı sinif şagirdlərində elmə olan həvəsi artırır. Bu görüşlərin daha tez tez keçirilməsi şagirdlərimizin gələcək inkişafına çox böyük töhfələr verə bilər."
] |
[
"https://bakimektebleri.edu.az/173/"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q982506--Yaradıcılığı-1
| 3 |
İmadəddin Nəsimi
|
İmadəddin Nəsimi (tam adı: Şeyx Əli ibn Seyid Məhəmməd İmadəddin Nəsimi) ) — Azərbaycan şairi, mütəfəkkir. "İmadəddin Nəsimi" adı ilə məşhurdur. İlk təhsilini Şamaxıda almış, dövrün elmlərini, dinlərin tarixini, məntiq, riyaziyyat və astronomiyanı öyrənmişdir.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə İmadəddin Nəsimi Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.
|
Yaradıcılığı
|
Nəsimi dilin zənginliklərindən qəzəllərində özünəməxsus bir ustalıqla istifadə edir. Bəzən şair şeirlərini yalnız xitab və ifadəli təkrarlar üzərində qurur.
Filosof-şairin poeziyası çox tez bir zamanda Orta Asiya, Türkiyə və İran xalqları arasında populyarlıq qazanır. Mənsur Həllacla birlikdə onun adı öz əqidəsi uğrunda qeyri-adi sədaqət və cəsurluq rəmzinə çevrilir. Onun əsərləri bir çox dillərə çevrilir və həmin dillərdə yazıb-yaradan şairlər onu təqlid edirlər. Nəsiminin şeirlərini xalq arasında avazla oxumaq və onun hürufi ideyalarını təbliğ etmək üstündə bir çoxları əzablara qatlaşır, hətta canlarından da keçirlər.
thumb|329x329px|Nəsimi filmindən kadr
Yaradıcılığının ilk dövrlərində Nəsimi də ustadı Nəimi kimi sufizm mövqeyində dayanır və tanınmış sufi şeyxi Şiblinin təlimini davam etdirir. Bu mərhələdə şair öz əsərlərini "Hüseyni", "Seyid Hüseyni", "Seyid" təxəllüsləri ilə yazır. Lakin X əsrin sufi İran filosof-şairi Mənsur Həllacın təlimi Nəsiminin ruhuna daha yaxın idi. İlk dəfə məhz o demişdi ki, "Mən Allaham!"(Ənəl həqq) Bu cür küfr sayılan fikirlərinə görə Mənsur Həllac daim təqiblərə məruz qalmış və nəhayət, öz ömrünü dar ağacında başa vurmuşdu. Əqidəsi uğrunda bu cür fədakarlıq göstərməyə hazır olan Nəsimi də Mənsura heyran kəsilmiş və öz əsərlərində onu tərənnüm etmişdi. Maraqlıdır ki, şair hürufi təlimini qəbul etdikdən sonra da Həllaca vurğunluğundan qalmamışdı. Bu sözləri müəyyən mənada Nəsiminin uzun müddət sadiq qaldığı sufi fəlsəfəsi haqda da söyləmək olar. Bununla əlaqədar olaraq, Zümrüd Quluzadə yazır: "Nəsimi yaradıcılığının mərkəzində lirik qəhrəmanın aşiq olduğu, onu yüksəldən, kamilləşdirən və öz nuruna qərq edən gözəl-Allah dayanır. İnsan üçün ən yüksək, ülvi duyğu həmin sevgilinin vüsalına yetişmək, ona qovuşmaq, onda əriyib yox olmaqdır. Şair yazır ki, eşqi günah sayanların sözlərinə baxmayaraq, o, bu yoldan çəkinməyəcək. Çünki yalnız bu yol insanı tanrıya, həqiqətə çatdıra bilər." Daha sonra oxuyuruq: "Lakin tədricən Nəsiminin dünyagörüşündə sufilik hürufiliklə əvəz olunur. Bu, hər şeydən öncə şairin panteist görüşlərindəki dəyişiklikdə əks olunur. Bu görüşlərin əsasında artıq eşq və sərxoşluq deyil, hərf, ağıl dayanmağa başlayır. Bu zamandan etibarən Nəsimi fəlsəfədə Nəiminin yaratdığı hürufiliyə tapınır və onun əsas müddəalarını təbliğ edir. Ancaq Nəsiminin təbliğ etdiyi hürufilik heç də Nəiminin yaratdığı təlimin eynilə təkrarı deyil."Paşa Kərimov Ankara Milli Kitabxanasından yaradıcılığında Nəsiminin güclü təsiri olan, XVI əsrdə yaşamış osmanlı şairi Heyrətinin divanının surətini əldə edibPaşa Kərimov Tehranın Mulis kitabxanasından böyük Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsiminin anadilli divanının – lirik şeirlər toplusunun yeni əlyazma nüsxəsinin surətini əldə edib
Qeyd etmək lazımdır ki, Nəsiminin divanı Azərbaycanda 1972-ci ildə Həmid Məhəmmədzadə tərəfindən çap olunmuş və İranda da bir dəfə "Gecə qaranlığında Simurq" adı ilə Seyid Əli Salehinin təşəbbüsü, 1968-ci ildə Hüseyn Ahi, 1980-ci ildə Foruği nəşriyyatı vasitəsi və 1972-ci ildə isə Nəşri Nei tərəfindən Cəlal Pendərinin səyi ilə çap edilmişdir.
AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun direktor müavini, filologiya üzrə elmlər doktoru Paşa Kərimov Ankara Milli Kitabxanasından böyük Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsiminin anadilli divanının iki nüsxəsinin surətini əldə edib. 83 vərəqdən ibarət birinci divan aydın nəsx xətti ilə köçürülüb. 308 vərəqdən ibarət olan ikinci divan da səliqəli və gözəl xətlə yazılıb. Qeyd edək ki, bu divan Nəsiminin əlyazma divanları içərisində ən irihəcmlilərdəndir. Divanın əvvəlində "Divani-həzrəti-Seyyid Nəsimi qəddəsə sirülhül-əziz" ("Həzrət Seyid Nəsiminin (qəbri pak olsun) divanı") sözləri yazılıb. Buraya 711 qəzəl, 6 tərcibənd, 3 məsnəvi, 9 müstəzad, 5 müxəmməs, 603 rübai, 3 qitə daxildir. Diqqəti cəlb edən cəhət odur ki, bu nüsxədə Nəsiminin əlyazma və mətbu divanlarında rast gəlmədiyimiz bir sıra şeirlər vardır. Mənbələrdə şairin heç bir müxəmməsinə rast gəlmədiyimiz halda, burada onun 5 müxəmməsi verilib. O da bildirilir ki, bu şeirlər hürufiliyi yaymaq məqsədilə Nəsiminin nüfuzundan istifadə edən, onun adından əsərlər yazan hürufilərə də məxsus ola bilər.Paşa Kərimov Ankara Milli Kitabxanasından böyük Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsiminin anadilli divanının iki nüsxəsinin surətini əldə edib Həmçinin 2019-cu ildə AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun direktor müavini, filologiya elmləri doktoru Paşa Kərimov böyük Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsimi divanının-lirik şeirlər toplusunun Ankaranın Milli Kitabxanasında saxlanan iki əlyazma nüsxəsinin sürətini əldə edib. Bu nüsxələr şairin "Hüseyni" təxəllüsü ilə yazdığı şeirlərin olması ilə diqqəti cəlb edir. 105 vərəqdən ibarət birinci əlyazmanın başlığı "Divani-Həzrət Seyyid-Nəsimi" kimi getsə də, buradakı şeirlərin çoxu "Hüseyni" təxəllüsü ilə yazılıb. 124 vərəqdən ibarət ikinci əlyazma divanında isə şairin həm Nəsimi, həm də Hüseyni təxəllüsü ilə yazdığı şeirləri vardır.
Nəsimi divanının sürətləri yeni əldə edilmiş nüsxələri şairin yaradıcılığının tədqiqi baxımından böyük maraq kəsb edir.Paşa Kərimov Türkiyədən Nəsiminin əlyazma surətini əldə edib
Qeyd etmək yerinə düşər ki, İmadəddin Nəsiminin əlyazma nüsxələri dünyanın bir çox kitabxana və muzeylərində qorunub saxlanır. Qardaş ölkə Türkiyənin kitabxana və əlyazma mərkəzlərində Nəsiminin əsərlərinin 170-dək əlyazması mövcuddur. Bununla yanaşı, şairə aid edilən bir çox nəsr əsərləri mövcuddur ki, onların xüsusi tədqiqata ehtiyacı var. AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun dissertantı Nəzrin Atabəylinin Türkiyədə İmadəddin Nəsiminin əlyazma nüsxələri ilə bağlı apardığı tədqiqat zamanı məlum olub ki, Türkiyənin müxtəlif əlyazma mərkəzlərində Nəsimi "Divan"ının 80-dən çox əlyazma nüsxəsi saxlanılır. Onların sırasında Manisa, Amasya, Ərzurum, İzmir, Diyarbəkir, Balıkəsir, İstanbul, Ankara və s. yerlərdə saxlanılan nüsxələri qeyd etmək olar. Tədqiqat zamanı onlardan bir neçəsinin fotosurəti əldə edilib.
Türkiyədə Nəsimi əlyazmaları ən çox İstanbul və Ankara şəhərlərində qorunur. Nəsimi əsərlərinin Ankara nüsxələri şəhər Milli Kitabxanasının nadir kitablar və əlyazmalar şöbəsində qorunur. Burada müxtəlif kolleksiyalarda Nəsimi "Divan"ının 20-yə yaxın əlyazma nüsxəsi saxlanılır. Ankara Milli Kitabxanasında qorunan Nəsimi "Divan"ının ən qədimi 1536-cı ildə köçürülən nüsxədir. Katibi məlum olmayan bu əlyazma 81 vərəqdən ibarətdir. Bu nüsxədə şairə aid Azərbaycan dilində 223 qəzəl, 54 rübai və tuyuq, 2 tərcibənd və 1 müstəzad yer alır. Burada qorunan digər nüsxə isə ən çox qəzəl və rübailərin yer alması ilə fərqlənir. Köçürülmə tarixi və katibi məlum olmayan bu nüsxə 137 vərəqdən ibarətdir. Həmin nüsxədə şairin 2 məsnəvisi, 528 qəzəli, 226 rübaisi və 1 müstəzadı yer alıb. Ankara Milli Kitabxanasında qorunan digər bir "Divan" isə 256 vərəqdən ibarətdir. Bu nüsxə Adnan Ötükən Xalq Kitabxanası kolleksiyasına aiddir. 1603-cü ildə köçürülüb, katibi məlum deyil. Əlyazmada Nəsimiyə aid Azərbaycan dilində çox sayda qəzəl, minacat, nət, tərcibənd, qəsidə, tərkibbənd, məsnəvi, rübai və s. yer alıb. Bəzi vərəqləri itib. İstanbul kitabxana və muzeylərində Nəsimiyə aid 35-dən çox əlyazma nüsxəsi saxlanılır. Bunlar əsasən Topqapı Sarayı Muzeyi, İstanbul Millət Kitabxanası, İstanbul Şəhər Bələdiyyəsi Atatürk Kitabxanası, İstanbul Süleymaniyyə Əlyazma Əsərlər Kitabxanası, İstanbul Universiteti Əlyazma Əsərlər Kitabxanası və digər zəngin əlyazma xəzinələridir. İnstitutun dissertantı Nəzrin Atabəyli qeyd edib ki, İstanbul kitabxanasında türkcə divanlar kolleksiyasında qorunan və 1487-ci ildə köçürülmüş nüsxənin katibi məlum deyil. Əlyazma nüsxəsi 171 vərəqdən ibarətdir. İstanbulda saxlanılan digər əlyazma isə vərəq sayına (223 vərəq) görə irihəcmli nüsxələrdən hesab edilir.
Özbəkistanın Daşkənd şəhərində elmi ezamiyyətdə olan Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun əməkdaşı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Kərimulla Məmmədzadə Özbəkistan Elmlər Akademiyasının Əbu Reyhan Biruni adına Şərqşünaslıq İnstitutunda araşdırmalar aparmışdır. Araşdırmalar zamanı məlum olub ki, Əbu Reyhan Biruni adına Şərqşünaslıq İnstitutunda azərbaycanlı müəlliflərə aid 230-dan çox əlyazma saxlanılır. Bu əlyazmalar içində İmadəddin Nəsimiyə aid 4 əlyazma nüsxəsi də vardır.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq sərəncamı ilə 2019-cu ildə Böyük Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsiminin (1369–1417) 650 illik yubileyi qeyd edilir. İmadəddin Nəsimi Azərbaycanın şairi, dövrünün görkəmli mütəfəkkiri olmuşdur. Nəsiminin yaradıcılığı Azərbaycan dili və ədəbiyyatının inkişafında mühüm bir mərhələdir.
Şairin sağlığında əsərləri Azərbaycan, Yaxın Şərq, İraq, Suriya, Orta Asiyada geniş yayılmışdı. Nəsimi sadəcə Azərbaycan ədəbiyyatına deyil, 15-ci əsrdən etibarən bütün türk ədəbiyyatına güclü təsir göstərmişdir. Şairin əsərləri əlyazmalar şəklində dünyanın bir sıra kitabxanalarında saxlanılır.
Şairin əsərləri dönə-dönə çap edilmiş, barəsində tədqiqat əsərləri yazılmışdır. UNESCO-nun qərarı ilə Nəsiminin anadan olmasının 600 illiyi dünya miqyasında geniş qeyd edilmişdir.
|
[
"Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, filologiya üzrə elmlər doktoru Paşa Kərimov Ankara Milli Kitabxanasından yaradıcılığında Nəsiminin güclü təsiri olan, XVI əsrdə yaşamış osmanlı şairi Heyrətinin divanının surətini əldə edib.\nAMEA-dan AZƏRTAC-a bildiriblər ki, divanda 100-dən artıq qəzəl, bir tərcibənd var. Divandakı “Gəlür”, “İmiş”, “Bu gün”, “Kibi”,“Yok”, “Ancaq”, “Gərək” və s. rədifli qəzəllərdə, şairin işlətdiyi obraz və məcazlarda Nəsiminin təsiri aydın görünür.\nTədqiqatçıların fikrincə, şair bəktaşi və ya qələndəri təriqətinə mənsub olub. O, əsərlərində özünü dərviş, Rum abdalı, sufi adlandırır. Şairin bir şeirindən məlum olur ki, o, qürbətdə, Makedoniyanın paytaxtı Üsküpdə-Skopye şəhərində, Vardar çayının sahilində yaşayıb. Divanda, eyni zamanda, böyük özbək şairi Əlişir Nəvainin də təsirini görmək mümkündür.\nazertag.az\nAzərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, filologiya üzrə elmlər doktoru Paşa Kərimov Ankara Milli Kitabxanasından yaradıcılığında Nəsiminin güclü təsiri olan, XVI əsrdə yaşamış osmanlı şairi Heyrətinin divanının surətini əldə edib.\nAMEA-dan AZƏRTAC-a bildiriblər ki, divanda 100-dən artıq qəzəl, bir tərcibənd var. Divandakı “Gəlür”, “İmiş”, “Bu gün”, “Kibi”,“Yok”, “Ancaq”, “Gərək” və s. rədifli qəzəllərdə, şairin işlətdiyi obraz və məcazlarda Nəsiminin təsiri aydın görünür.",
"AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyamalar İnstitutunun direktor müavini, filologiya üzrə elmlər doktoru Paşa Kərimov Ankara Milli Kitabxanasından böyük Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsiminin anadilli divanının iki nüsxəsinin surətini əldə edib. 83 vərəqdən ibarət birinci divan aydın nəsx xətti ilə köçürülüb. 308 vərəqdən ibarət olan ikinci divan da səliqəli və gözəl xətlə yazılıb. Qeyd edək ki, bu divan Nəsiminin əlyazma divanları içərisində ən irihəcmlilərdəndir.\nDivanın əvvəlində “Divani-həzrəti-Seyyid Nəsimi qəddəsə sirülhül-əziz” (“Həzrət Seyid Nəsiminin (qəbri pak olsun) divanı”) sözləri yazılıb. Buraya 711 qəzəl, 6 tərcibənd, 3 məsnəvi, 9 müstəzad, 5 müxəmməs, 603 rübai, 3 qitə daxildir. Diqqəti cəlb edən cəhət odur ki, bu nüsxədə Nəsiminin əlyazma və mətbu divanlarında rast gəlmədiyimiz bir sıra şeirlər vardır. Mənbələrdə şairin heç bir müxəmməsinə rast gəlmədiyimiz halda, burada onun 5 müxəmməsi verilib.\nOnu da bildirək ki, bu şeirlər hürufiliyi yaymaq məqsədilə Nəsiminin nüfuzundan istifadə edən, onun adından əsərlər yazan hürufilərə də məxsus ola bilər. Belə şeirlər hürufiliyin yayılmasının tədqiqi baxımından maraq doğurur. Nəsimi divanının yeni tapılmış əlyazma nüsxələrinin böyük şairin irsini araşdıranlar üçün dəyərli töhfə olacağını düşünürük.\nelyazmalarinstitutu.com\nAMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyamalar İnstitutunun direktor müavini, filologiya üzrə elmlər doktoru Paşa Kərimov Ankara Milli Kitabxanasından böyük Azərbaycan şairi İmadəddin Nəsiminin anadilli divanının iki nüsxəsinin surətini əldə edib. 83 vərəqdən ibarət birinci divan aydın nəsx xətti ilə köçürülüb. 308 vərəqdən ibarət olan ikinci divan da səliqəli və gözəl xətlə yazılıb. Qeyd edək ki, bu divan Nəsiminin əlyazma divanları içərisində ən irihəcmlilərdəndir.\nDivanın əvvəlində “Divani-həzrəti-Seyyid Nəsimi qəddəsə sirülhül-əziz” (“Həzrət Seyid Nəsiminin (qəbri pak olsun) divanı”) sözləri yazılıb. Buraya 711 qəzəl, 6 tərcibənd, 3 məsnəvi, 9 müstəzad, 5 müxəmməs, 603 rübai, 3 qitə daxildir. Diqqəti cəlb edən cəhət odur ki, bu nüsxədə Nəsiminin əlyazma və mətbu divanlarında rast gəlmədiyimiz bir sıra şeirlər vardır. Mənbələrdə şairin heç bir müxəmməsinə rast gəlmədiyimiz halda, burada onun 5 müxəmməsi verilib.",
"Özbəkistanın Şərqşünaslıq İnstitutunda azərbaycanlı müəlliflərə aid əlyazmalar saxlanılır\nAzerTAg.az\nÖzbəkistan Respublikasında fəaliyyət göstərən Heydər Əliyev adına Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin dəstəyi və Mərkəzin direktoru Samir Abbasovun təşəbbüsü ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun əməkdaşı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Kərimulla Məmmədzadə Özbəkistanın Daşkənd şəhərində elmi ezamiyyətdə olub.\nİnstitutdan AZƏRTAC-a bildiriblər ki, ezamiyyət müddətində Özbəkistan Elmlər Akademiyasının Əbu Reyhan Biruni adına Şərqşünaslıq İnstitutunda araşdırmalar aparan Kərimulla Məmmədzadə Azərbaycana aid çoxsaylı əlyazma irsi haqqında məlumat toplayıb.\nAraşdırmalar zamanı məlum olub ki, Əbu Reyhan Biruni adına Şərqşünaslıq İnstitutunda azərbaycanlı müəlliflərə aid 230-dan çox əlyazma saxlanılır. İnstitutun əlyazma fondunda dahi Azərbaycan şairləri Nizami Gəncəviyə aid 57, Məhəmməd Füzuliyə aid 109, Xaqani Şirvaniyə aid 6, İmadəddin Nəsimiyə aid 4, Şah İsmayıl Xətaiyə aid 4 əlyazma nüsxəsi qorunur. Bundan başqa, azərbaycanlı müəlliflərdən Xacə Əli Həkim Təbrizi, Şəms Təbrizi, Mirəli Təbrizi, Kəmaləddin Şirvani və Xund Yusif Qarabağinin müxtəlif mövzulu əsərlərinin əlyazma nüsxələri də institutda mühafizə olunur.\nKərimulla Məmmədzadə tərəfindən aparılan bu ilkin araşdırmalar Azərbaycanın Daşkəndin Əbu Reyhan Biruni adına Şərqşünaslıq İnstitutunda qorunan maddi-mədəni yazılı irsinin fundamental tədqiqi sahəsində atılan uğurlu addımlardan biridir.\nXəbərin mətnində orfoqrafik səhv var\nQeydinizi daxil edin"
] |
[
"http://www.pashakerimov.com/saytnew/?menu=home&submenu=readmore&id=893",
"http://www.pashakerimov.com/saytnew/?menu=home&submenu=readmore&id=889",
"https://web.archive.org/web/20200228185652/https://azertag.az/xeber/1285453"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q982506--Xatirəsi-2
| 2 |
İmadəddin Nəsimi
|
İmadəddin Nəsimi (tam adı: Şeyx Əli ibn Seyid Məhəmməd İmadəddin Nəsimi) ) — Azərbaycan şairi, mütəfəkkir. "İmadəddin Nəsimi" adı ilə məşhurdur. İlk təhsilini Şamaxıda almış, dövrün elmlərini, dinlərin tarixini, məntiq, riyaziyyat və astronomiyanı öyrənmişdir.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə İmadəddin Nəsimi Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.
|
Xatirəsi
|
Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Dilçilik İnstitutuna Nəsiminin adı verilmişdir.
15 noyabr 2018-ci ildə Azərbaycan prezidenti növbəti ildə İmadəddin Nəsiminin 650 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında sərəncam imzalamışdır.
19 noyabr 2018-ci ildə Moskva Dövlət Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunda Nəsiminin büstünün açılış mərasimi olub.
10 may 2019-cu ildə Xaçmazdakı "Çənlibel" parkında İmadəddin Nəsiminin abidəsinin və yeni inşa olunan 35 metr hündürlükdəki "Saatlar qülləsi"nin açılışı olub. 2019-cu ildə Kiyevdə Nəsiminin heykəltəraş Seyfəddin Qurbanov tərəfindən hazırlanan heykəli ucaldılıb.
3 iyun 2019-cu ildə İmadəddin Nəsiminin 650 illiyi ilə əlaqədar Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı Mars və Yupiter planetlərinin arasında yerləşən 1995 UN2 asteroidinə Nəsiminin adını verdi.Oxu.az 3 İyn 2019 12:29 Planetlərdən birinə Nəsiminin adı verildi 03 iyun 2019 tarixində mənbəyindən arxivləndi.
2019-cu ildə Türkiyənin Xəzinə və Maliyyə Nazirliyinin zərbxanası Azərbaycan səfirliyinin təşəbbüsü ilə şairin 650 illiyinə həsr olunan xatirə pulları buraxıb.
|
[
"“Azərbaycan Respublikasının Səhiyyə Nazirliyi haqqında Əsasnamənin, nazirliyin strukturunun təsdiq edilməsi və aparatının işçilərinin say həddinin müəyyən edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006-cı il 25 may tarixli 413 nömrəli Fərmanında dəyişiklik edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı\nAzərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\nAzərbaycan Respublikası Prezidentinin 2006-cı il 25 may tarixli 413 nömrəli Fərmanı (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2006,...\n08 oktyabr 2022, 17:43",
"Planetlərdən birinə Nəsiminin adı verildi\nPlanetlərdən birinə Nəsiminin adı verildi\nPlanetlərdən birinə İmadəddin Nəsiminin adı verilib.\nAzərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının məlumatına görə, böyük Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri İmadəddin Nəsiminin 650 illiyi ilə əlaqədar Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı (BAİ) kiçik planetlərdən birinə onun adının verilməsi barədə qərar qəbul edib.\nMüvafiq vəsatət Azərbaycan astronomu, BAİ-nin üzvü, N.Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının baş elmi işçisi, AMEA-nın müxbir üzvü Əyyub Quliyev tərəfindən qaldırılıb.\nNəsimi planetinin kataloq nömrəsi 32939, hərəkət zonası isə Mars və Yupiter planetlərinin arasındakı asteroid qurşağıdır. Bu planet 1995-ci ilin oktyabrın 24-də Çexiya astronomları tərəfindən Klet rəsədxanasında aşkar edilib və uzun müddət 1995 UN2 şərti adını daşıyıb. İndiyədək o, dünyanın müxtəlif rəsədxanalarında 807 dəfə müşahidə olunub."
] |
[
"http://www.president.az",
"https://oxu.az/society/314962"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q982506--Xarici keçidlər-3
| 2 |
İmadəddin Nəsimi
|
İmadəddin Nəsimi (tam adı: Şeyx Əli ibn Seyid Məhəmməd İmadəddin Nəsimi) ) — Azərbaycan şairi, mütəfəkkir. "İmadəddin Nəsimi" adı ilə məşhurdur. İlk təhsilini Şamaxıda almış, dövrün elmlərini, dinlərin tarixini, məntiq, riyaziyyat və astronomiyanı öyrənmişdir.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə İmadəddin Nəsimi Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.
|
Xarici keçidlər
|
İMADƏDDİN NƏSİMİ HAQQINDA 4 BÖYÜK YALAN:o, həqiqətənmi, Azərbaycan şairidir? — ARAŞDIRMA
Heydər Əliyev Hafiz Əsəddən nəyi istəyir? — Tarixi fakt
Nəsimi üçün Suriyaya kimlər getmişdi? – Unikal video
Nəsiminin Suriyanın döyüş bölgəsindəki məzarı dağıdılıb?
Şok iddia — Nəsiminin məzarı Türkiyədədir
Heydər Əliyev Nəsiminin məzarını necə bərpa etdi?- TARİX
"Nəsimi ili"ndə Nəsiminin məzarı Azərbaycana gətiriləcək?
Nəsiminin məzarını Azərbaycana gətirmək təklif olunur – Video
Nəsiminin Suriyadakı məzarından ÖZƏL FOTOLAR
İmadəddin Nəsiminin məzarından ən yeni görüntülər –Eksklüziv
Nəsiminin Hələbdə yaşayan qohumu Modern.az-a danışdı: "Suriyada hamı Nəsimini Azərbaycan şairi kimi qəbul edir" — Yeni FOTOLAR+VİDEO
Azərbaycanın Livandakı səfiri: "Nəsiminin məzarı qohumlarının nəzarəti altındadır" — MÜSAHİBƏ
Nəsiminin dərisi necə soyulub? — 300 illik nadir foto
Paşa Kərimov: Nəsimi əsərlərinin əlyazmaları və nəsimişünaslıq problemləri
Nəsiminin məzarının son ziyarətçilərindən biri… –Şairin divanını nəşr etmiş təbrizli alim haqda nə bilirik?
Nəsiminin Türkiyədə yeni əlyazma nüsxələri tapılıb
Nəsimişünaslığa yeni baxış
"Nəsimi "Divan"ının leksikası" kitabı çapdan çıxıb
Kateqoriya:Azərbaycan şairləri
Kateqoriya:Azərbaycanlı şairlər
Kateqoriya:XV əsr şairləri
Kateqoriya:Edam olunanlar
Kateqoriya:Poçt markalarında şəxslər
Kateqoriya:Şamaxıda doğulanlar
Kateqoriya:Hələbdə vəfat edənlər
Kateqoriya:İraq şairləri
|
[
"Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Azərbaycanda 2019-cu ili “Nəsimi ili” elan edib.\nDahi şair İmadəddin Nəsimi ilə bağlı çoxlu araşdırmalar aparılıb, lakin bəzi məqamlar hələ də tədqiqat obyekti olaraq qalır.\nƏdəbiyyatçılar, tarixçilər deyir ki, “Nəsimi ili”ndə Nəsiminin əsərləri ilə bağlı yeni araşdırmalar aparılacaq.\nBununla paralel olaraq, Nəsiminin Suriyanın Hələb şəhərindəki məzarının Azərbaycana gətirilib-gətirilməyəcəyi haqda da müzakirələr gedir.\nBu məsələ, sual altındadır, lakin böyük güclərin toqquşma meydanına çevrilən Suriyada Nəsiminin məzarının bu gün hansı vəziyyətdə olmasının özü maraqlıdır.\nHələb hələ də təhlükəli bölgə olaraq qalır, burada tez-tez atışmalar olur. Bəzi iddialara görə, Nəsimin məzarı dağıdılıb.\nLakin əldə etdiyimiz fotolardan görünür ki, məzar zədə alsa da, dağıdılmayıb.\nModern.az saytı Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəyi ilə Nəsimin məzarından ən son görüntüləri əldə edib.\nQeyd edək ki, Nəsiminin məzarının Suriyanın Hələb şəhərində olması uzun illər Azərbaycan cəmiyyətinə məlum olmayıb.\n1968-ci ildə Xalq şairi Rəsul Rza Suriyaya ezamiyyətə gedərkən Nəsiminin qəbrinin Hələbdə olduğunu aşkar edib və bir sıra əlyazma nüsxələrini tapıb. Hələbdə Nəsiminin qəbrini ziyarət edib qayıdandan sonra Rəsul Rza Bakıda «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetində dərc etdirdiyi «Cahana sığmayan şairin qərib məzarı» adlı məqaləsində böyük şairdən bəhs edib.\nÇox-çox sonralar Azərbaycan hökumətinin dəstəyi Nəsiminin məqbərəsi və onun ətrafı abadlaşdırılıb.\nNəsimi onun adı ilə tanınmış təkyədə dəfn olunub, bu təkyə Hələbin əl-Ferafire məhəlləsində “Sultan hamamı” adı ilə məşhur olan hamamla üzbəüz və hökumət evinin yanındadır.\nModern.az Nəsiminin Hələb şəhərindəki “Nəsimi təkyəsi” adlanan məqbərədə yerləşən məzarının fotolarını təqdim edir.\nMarşrut daşıyıcılarının sayı azaldılıb\nBu ilin sonunadək bütün avtobuslar “BakıKart”a keçəcək\nAvtobus sürücüləri üçün istirahət yerləri ayrılacaq - Bakıda İLK\nParkinqlərdən yığılan pullar qanunsuzdur - Agentlik rəhbərindən İTTİHAM\nBakıda 45 gündə qanunsuz parklanmaya görə 53 min protokol yazılıb\nManatın məzənnəsi dəyişdi?\nBakıdakı bəzi küçələrdə parklanmalara icazə veriləcək - RƏSMİ\nMədəniyyət Nazirliyində kadr DƏYİŞİKLİYİ - Vüqar Qədirov rəis təyin olundu\nRövşən Rzayev şikayətləri dinlədi, həlli üçün tapşırıq verdi\nBakı Nəqliyyat Agentliyinin sədri: “Fevraldan 240 taksi duracağı tikiləcək”\nHindistanlı turistlərin Azərbaycana axını başladı\nAzərbaycanın Livandakı səfiri: “Nəsiminin məzarı qohumlarının nəzarəti altındadır” - MÜSAHİBƏ\nFAO Azərbaycan tərəfdaşlıq proqramının açılış mərasimi keçirilib\nRusiyada yenə hərbi təyyarə qəzası: 2 ölü\nRusiyanın strateji nüvə bombardmançısı qəzaya uğradı\nHüquqi şəxslərin rəsmi qeydiyyatı 1 prosedurla 20 dəqiqəyə həll ediləcək\nMilli Məclisin Hesablayıcı komissiyası yenidən formalaşdırılır - ÖZƏL\nBakı Şəhər Baş Polis İdarəsi Milli Şuraya xəbərdarlıq etdi\nSərnişin təyyarəsinin Əfqanıstana uçmasını istəyən şəxs yaxalandı\n“Azərbaycanın hüquqi dövlət olduğu bir daha nümayiş etdirildi” - Deputat\nHeyvan kəsimi məntəqələrinin sahibləri cəzalandırıldı - BİNƏQƏDİDƏ\nParlament Əməkdaşlıq Komitəsinin həmsədri: “Azərbaycanda tənqid etmək problemi yoxdur” - MÜSAHİBƏ\nDaşkəsəndə narkotacir tutuldu\nAvropa Parlamentinin Azərbaycan üzrə məruzəçisi Mehman Hüseynovla bağlı bəyanat yaydı\nİlham Əliyev Gürcüstan Baş naziri ilə görüşüb\nBakıda qumarxana aşkarlandı - FOTOLAR\nİham Əliyev Dünya Bankının baş icraçı direktoru ilə görüşüb - FOTO\nMilli Məclisin insan hüquqları komitəsinin iclası keçirilib\nTəhsil nazirinin başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti Dünya Təhsil Forumunda\n“Azərsu” sayğaclarla bağlı elektron xidməti istifadəyə verdi\nMedia etikası - bizdə ona böyük ehtiyac var\nİlham Əliyev “SAP SE” şirkətinin baş icraçı direktoru ilə görüşdü - FOTO\nAzərbaycanlını evində girov saxlayan erməni general yenidən həbs olunur\nƏrəb brakonyerlər 4330 manat cərimələndi\nKoreyanın səfiri ADU-da olub\nBakıda iki “Mercedes” toqquşdu, tıxac yarandı\n“Hyundai” üç piyadanı vurdu - biri öldü\nPaşinyan yenə Moskvaya səfər edəcək\nSabah yağış, güclü külək gözlənilir - XƏBƏRDARLIQ\nDövlət Miqrasiya Xidmətinin səlahiyyətləri azalıb? - Qurumdan AÇIQLAMA\nAzərbaycan Prezidenti “CISCO”nun icraçı vitse-prezidenti ilə görüşdü\nSamuxda xəstəliklərə qarşı tədbirlərə başlanıldı\nİlham Əliyev ilə “Visa” şirkətinin prezidenti arasında görüş keçirilib\nABŞ-da yaşayan Azərbaycanın Əməkdar artisti...\nGürcüstan Azərbaycandan 110 milyon dollarlıq neft və neft məhsulları idxal edib\nİlham Əliyev BP qrupunun baş icraçı direktoru ilə görüşdü\nPrezidentin humanistliyini alqışladılar: “Mehmanın azadlığa çıxması siyasi işbazları məyus edəcək”\nƏmək qanunvericiliyini pozanlar 1,3 milyon manat CƏRİMƏLƏNDİ\nBakıda İtaliya-Azərbaycan Beynəlxalq Film Festivalı keçiriləcək\nBANM-da “Y nəsli və yeni iş yerləri” TƏLİMİ\nŞərh yaz",
"Nəsiminin Türkiyədə yeni əlyazma nüsxələri tapılıb\nAraşdırma zamanı məlum olub ki, Türkiyənin müxtəlif əlyazma mərkəzlərində Nəsimi “Divan”ının 80-dən çox əlyazma nüsxəsi saxlanılır. Onların sırasında Manisa, Amasya, Ərzurum, İzmir, Diyarbəkir, Balıkesir, İstanbul, Ankara və s. yerlərdə saxlanılan nüsxələri qeyd etmək olar. Tədqiqat zamanı onlardan bir neçəsinin fotosurəti əldə edilib.\nTürkiyədə Nəsimi əlyazmaları ən çox İstanbul və Ankarada şəhərində qorunur.\nXatırladaq ki, Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun direktor müavini, filologiya üzrə elmlər doktoru Paşa Kərimov son bir ildə İmadəddin Nəsiminin anadilli “Divan”ının 6 əlyazma nüsxəsini əldə edərək ilkin tədqiqata cəlb edib. Əlyazmaşünas alim bu nüsxələrin surətlərinin 5-ni Ankara Milli Kitabxanasından əldə edib. Bunlardan birincisi 134 vərəqdən ibarət, müxtəlif janrlarda şeirlərin olduğu türkcə “Divan”ın əlyazma nüsxəsidir. Həmin əlyazmanın əvvəlində kitabın görkəmli mütəsəvvif Hacı Bəktaş Vəlinin ardıcılı, bəktaşi təriqətinə məxsus Mömin Dədə təkyəsinə vəqf edildiyi, geniş oxucu kütləsinin istifadəsi üçün bağışlandığı barədə qeyd var. Bu qeyd Nəsiminin bəktaşi təriqətinin nümayəndələri arasında hörmət sahibi olduğunu göstərir. Əlyazma nüsxəsinin bir özəlliyi də onun əvvəlində “Kitabi-Seyyid Nəsimi əl-Hüseyni” qeydidir. Bu fakt onu göstərir ki, şairin “Hüseyni” təxəllüsü kifayət qədər geniş oxucu kütləsinə məlum olub.\nPaşa Kərimovun Ankara Milli Kitabxanasından surətini əldə etdiyi digər 2 əlyazma nüsxəsində şairin “Hüseyni” təxəllüsü ilə yazdığı şeirlərin olması diqqəti cəlb edir. 105 vərəqdən ibarət birinci əlyazmanın başlığı “Divani-Həzrət Seyyid-Nəsimi” kimi getsə də, buradakı şeirlərin çoxu “Hüseyni” təxəllüsü ilə yazılıb. 124 vərəqdən ibarət ikinci əlyazmada şairin həm Nəsimi, həm də “Hüseyni” təxəllüsü ilə yazdığı şeirləri var.\nİnstitutun dissertantı Nəzrin Atabəyli qeyd edir ki, Nəsimi əsərlərinin Ankara nüsxələri şəhər Milli Kitabxanasının nadir kitablar və əlyazmalar şöbəsində qorunur. Burada müxtəlif kolleksiyalarda Nəsimi “Divan”ının 20-ə yaxın əlyazma nüsxəsi saxlanılır.\nAnkara Milli Kitabxanasında qorunan Nəsimi “Divan”ının ən qədimi 1536-cı ildə köçürülən nüsxədir. Katibi məlum olmayan bu əlyazma 81 vərəqdən ibarətdir. Bu nüsxədə şairə aid Azərbaycan dilində 223 qəzəl, 54 rübai və tuyuq, 2 tərcibənd və 1 müstəzad yer alıb.\nBurada qorunan digər nüsxə isə ən çox qəzəl və rübailərin yer alması ilə fərqlənir. Köçürülmə tarixi və katibi məlum olmayan bu nüsxə 137 vərəqdən ibarətdir. Həmin nüsxədə şairin 2 məsnəvisi, 528 qəzəli, 226 rübaisi və 1 müstəzadı yer alıb.\nAnkara Milli Kitabxanasında qorunan digər bir “Divan” isə 256 vərəqdən ibarətdir. Bu nüsxə Adnan Ötüken Xalq Kitabxanası kolleksiyasına aiddir. 1603-cü ildə köçürülüb, katibi məlum deyil. Əlyazmada Nəsimiyə aid Azərbaycan dilində çox sayda qəzəl, minacat, nət, tərcibənd, qəsidə, tərkibbənd, məsnəvi, rübai və s. yer alıb. Bəzi vərəqləri itib.\nİstanbul kitabxana və muzeylərində Nəsimiyə aid 35-dən çox əlyazma nüsxəsi saxlanılır. Bunlar əsasən Topqapı Sarayı Muzeyi, İstanbul Millət Kitabxanası, İstanbul Şəhər Bələdiyyəsi Atatürk Kitabxanası, İstanbul Süleymaniyyə Əlyazma Əsərlər Kitabxanası, İstanbul Universiteti Əlyazma Əsərlər Kitabxanası və digər zəngin əlyazma xəzinələridir.\nİnstitutun dissertantı Nəzrin Atabəyli qeyd edib ki, İstanbul kitabxanasında türkcə divanlar kolleksiyasında qorunan və 1487-ci ildə köçürülmüş nüsxənin katibi məlum deyil. Əlyazma nüsxəsi 171 vərəqdən ibarətdir.\nİstanbulda saxlanılan digər əlyazma isə vərəq sayına (223 vərəq) görə irihəcmli nüsxələrdən hesab edilir.\nİmadəddin Nəsiminin əsərləri təkcə Türkiyədə deyil, dünyanın əksər əlyazma mərkəzləri, kitabxana və muzeylərində saxlanılır. Bu zəngin ədəbi irsin tədqiqi isə Nəsimi yaradıcılığının öyrənilməsində ədəbiyyatşünaslarımız üçün yeni üfüqlər açır.\nAzvision.az"
] |
[
"https://web.archive.org/web/20190122141613/http://modern.az/az/news/189558#gsc.tab=0",
"https://web.archive.org/web/20190416192044/https://azvision.az/news/175766/-nesiminin-turkiyede-yeni-elyazma-nusxeleri-tapilib-.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2997661--Vəfatından sonra-1
| 1 |
Hüseyn Cavid
|
Hüseyn Cavid (doğum adı: Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadə; ) — Azərbaycan şairi, yazıçı və dramaturq. Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm ədəbi cərəyanının əsas nümayəndəsi olan Hüseyn Cavid milli romantik şeirin və mənzum faciənin banisidir.
İbtidai təhsilini Naxçıvanda molla məktəbində, orta təhsilini M.T.Sidqinin "Məktəbi-tərbiyə" adlı yeni üsullu məktəbində almışdır. 1899–1903-cü illərdə Təbrizin "Talibiyyə" mədrəsəsində təhsilini davam etdirmişdir. İstanbul Universitetinin ədəbiyyat şöbəsini bitirdikdən sonra Naxçıvanda, sonra isə Gəncə və Tiflisdə, 1915-ci ildən isə Bakıda müəllimlik etmişdir.
Ömrünün sonrakı illərində Hüseyn Cavid daha çox dramaturq kimi tanınmışdır. Onun fəlsəfi və tarixi faciələri, ailə-məişət dramları üslub, yazı ədası forma yeniliyi baxımından Azərbaycan dramaturgiyasında yeni bir mərhələ yaratdığı kimi, milli teatr mədəniyyətinin inkişafına da qüvvətli təsir göstərmiş, "Cavid teatrı" kimi səciyyələndirilmişdir. Dramaturgiyasında dövrün ümumbəşəri, böyük ictimai-siyasi və mədəni əhəmiyyətə malik problemləri əksini tapmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatında ilk mənzum faciə olan "Şeyx Sənan" əsərində xalqları bir-birinə qovuşdurmaq üçün ümumbəşəri din ideyasını ortaya atmışdır.
1926-cı ildə müalicə üçün Almaniyaya gedən və 7 ay Berlində yaşayan Hüseyn Cavid oradan ziyalıların mənəvi iztirablarını əks etdirən bir sıra siyasi-lirik və lirik-epik şerlər yazır. 1920–1930-cu illərdə Hüseyn Cavid "Peyğəmbər", "Topal Teymur", "Səyavuş", "Xəyyam" kimi bir sıra tarixi dramlar yazmışdır.
1938-ci ildə həbs olunaraq "əks-inqilabi əlaqələr saxlamaq", "bir sıra müsavatçılarla müsavatçı söhbətlər aparmaq", "öz ətrafında millətçi düşüncələrlə köklənmiş cavan şairləri toplayıb müsavatçı ruhda təkmilləşdirmək" kimi ittihamlarla günahlandırılıb. 9 iyun 1939-cu ildə şair 8 il islah əmək düşərgəsinə məhkum edilir. O, 1941-ci ildə İrkutsk vilayətinin Tayşet rayonununda dünyasını dəyişib. Ölümündən sonra 1956-cı il martın 6-da Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsinin hökmü ilə Hüseyn Cavid bəraət alır.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Hüseyn Cavid Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.
|
Vəfatından sonra
|
Sovet ideologiyası və rejiminin hakim olduğu bir dövrdə Naxçıvanda qəbul olunmuş qərar hələ heç də hər şey demək deyildi. Onun icrası üçün Kremldə Brejnevin, Lubyankada DTK sədri Andropovun razılığını almaq mütləq şərtlərdən biri idi.
Hüseyn Cavidlə bağlı Moskva müzakirələrindən və razılaşmalarından sonra tarixi qərarın icrası Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin katibi Həmid Cəfərova həvalə olunur. 35 ildən sonra Həmid Cəfərov həmin günləri belə xatırlayır:
"Məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə uzaq Sibirin əlçatmaz yerlərindən H. Cavidin cənazəsinin qalıqlarının doğma yurdu Naxçıvana gətirilməsi onun tarixi xidmətlərindəndir.
1982-ci il oktyabrın 3-də Heydər Əliyev Naxçıvanda səfərdə olarkən Cavidin nəşinin Naxçıvana gətirilməsinin əhəmiyyətli olduğunu vurğuladı. 1956-cı il martın 6-da Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsinin hökmü ilə Hüseyn Cavid bəraət aldıqdan sonra onun cənazəsinin qalıqlarının Azərbaycana gətirilməsinə bir neçə dəfə cəhd göstərilsə də, sovet ideologiyasının hökm sürdüyü SSRİ məkanında belə bir məsələnin reallaşması çətin olduğundan, Sibirdəki dəmir seyflərin açılması, "sovsekretno" sənədlərin öyrənilməsi, Cavidin məzarının Sibirdə axtarılıb-tapılması və nəhayət onun Azərbaycana gətirilməsi üçün müvafiq icazələrin alınması o dövrdə həllini tapmamışdı.
Heydər Əliyevin göstərişi ilə 1982-ci il oktyabrın 12-də Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsi Hüseyn Cavidin məzarının tapılması, cənazəsinin qalıqlarının Azərbaycana gətirilməsi ilə bağlı qərar qəbul etdi və bu işin icrası Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin katibi kimi mənə həvalə olundu. Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin qərarından sonra heyət muxtar respublikanın daxili işlər nazirinin müavini, polkovnik Telman Əliyev və SSRİ deputatı Zakir Nəsirovla Sibirə yollandı.http://modern.az/az/news/145884#gsc.tab=0
|
[
"1982-ci il oktyabrın 12-də Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsi Hüseyn Cavidin məzarının tapılması, cənazəsinin qalıqlarının Azərbaycana gətirilməsi ilə bağlı qərar qəbul edir. Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə qəbul olunan qərar 14 gündən sonra, oktyabrın 26-da Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatına, ədəbi mühitində əlamətdar bir tarix kimi yazılır.\nSözsüz ki, sovet ideologiyası və rejiminin hakim olduğu bir dövrdə Naxçıvanda qəbul olunmuş qərar hələ heç də hər şey demək deyildi. Onun icrası üçün Kremldə Brejnevin, Lubyankada DTK sədri Andropovun razılığını almaq mütləq şərtlərdən biri idi...\nModern.az saytı 1982-ci ilin Hüseyn Cavid xatirəli oktyabr günləri haqqında yazını təqdim edir.\nHüseyn Cavidlə bağlı Moskva müzakirələrindən və razılaşmalarından sonra tarixi qərarın icrası Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin katibi Həmid Cəfərova həvalə olunur. 35 ildən sonra Həmid Cəfərov həmin günləri belə xatırlayır:\n“Qüqrətli Azərbaycan şairi və dramaturqu, taleyinə ağrılı-acılı, məşəqqətli bir ömür yazılmış Hüseyn Cavid fəlsəfi-estetik məzmuna malik yaradıcılığı ilə ədəbiyyatımızda yeni bir mərhələnin başlanğıcını qoyub, Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında müstəsna xidmətlər göstərib. Təsadüfi deyil ki, Hüseyn Cavaidin xatirəsi ona layiq şəkildə əbədiləşdirilib. Belə bir tarixi və şərəfli işdə müdrik şəxsiyyət Heydər Əliyevin misilsiz xidmətləri olub. Otuz beş il əvvəl məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə uzaq Sibirin əlçatmaz yerlərindən Cavidin cənazəsinin qalıqlarının doğma yurdu Naxçıvana gətirilməsi ulu öndərimizin tarixi xidmətlərindəndir.\n1982-ci il oktyabrın 3-də Heydər Əliyev Naxçıvanda səfərdə olarkən şərəfli bir işə xeyir-dua verdi. Cavidsevərlərin müqəddəs bir arzusunun reallaşmasına geniş imkanlar açıldı. Belə ki, 1956-cı il martın 6-da Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsinin hökmü ilə Hüseyn Cavid bəraət aldıqdan sonra onun cənazəsinin qalıqlarının Azərbaycana gətirilməsinə bir neçə dəfə cəhd göstərilsə də, sovet ideologiyasının hökm sürdüyü SSRİ məkanında belə bir məsələnin reallaşması müşkülə çevrildiyindən, soyuq Sibirdəki dəmir seyflərin açılması, “sovsekretno” sənədlərin öyrənilməsi, Cavidin məzarının ucsuz-bucaqsız Sibirdə axtarılıb-tapılması və nəhayət onun Azərbaycana gətirilməsi üçün müvafiq icazələrin alınması o dövrdə həllini tapmamışdı. Ancaq Heydər Əliyev bütün imkanlardan istifadə edərək bu məsələnin həllinə nail oldu.\nBeləliklə, onun göstərişi ilə 1982-ci il oktyabrın 12-də Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsi Hüseyn Cavidin məzarının tapılması, cənazəsinin qalıqlarının Azərbaycana gətirilməsi ilə bağlı qərar qəbul etdi və bu işin icrası Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin katibi kimi mənə həvalə olundu. Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin qərarından sonra muxtar respublikanın daxili işlər nazirinin sabiq müavini, polkovnik Telman Əliyev və o zaman SSRİ-nin ən cavan deputatı olan Zakir Nəsirovla Sibirə yollandıq...”\nSözsüz ki, “gedər-gəlməz” bir məkan sayılan Sibirə səfər etmək, neçə onilliklər ötdükdən sonra heç bir sorağı olmayan bir məkanda Hüseyn Cavidi “axtarmaq” çətin, məsuliyyətli bir iş idi. Həmid müəllim həmin anların çətinliyindən, amma çox şərəfli bir iş olmağından söhbət açır:\n“Qərarın icrası məsuliyyətli və çətin olsa da, məhz onun arxasında Heydər Əliyevin adı durduğu üçün heç bir müşküllükdən söhbət gedə bilməzdi. Əksinə, ulu öndərimizin adı, şərəfli bir işə dəstək durması Cavidin mənəvi övladları olaraq bizə qol-qanad verirdi. Çünki, bu qərarın icra olunmasına bilavasitə Heydər Əliyevin özü rəhbərlik edirdi. Heydər Əliyev “Bakinski raboçi” qəzetinə verdiyi müsahibələrin birində qeyd edirdi ki, o Cavidin cənazəsinin qalıqlarının uzaq Sibirdən Azərbaycana gətirilməsi üçün SSRİ kimi nəhəng bir dövlətin “birinci şəxsinə” - Sov.İKP MK-nın Baş katibi Brejnevə, həmçinin SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri Andropova müraciət etmişdi. Bəli, bu məsələni həll etmək üçün SSRİ kimi böyük bir dövlətin rəhbərliyi yanında yüksək nüfuza sahib olmaq və onun icazəsini almaq vacib idi. Təbii ki, həmin dövrdə bütün bunları yalnız Heydər Əliyev edə bilərdi.\nSibirə səfərimizin ilk günündən başlayaraq Cavidlə bağlı bir sıra arxiv sənədləri öyrənildi. Müəyyən edildi ki, Hüseyn Cavid 1941-ci il dekabrın 5-də İrkutsk vilayəti Tayşet rayonunun əlillər xəstəxanasında vəfat edib, Şevçenko kəndindəki qəbiristanlıqda 59 saylı qəbirdə torpağa tapşırılıb. Üç gün sonra isə Sov.İKP İrkutsk Vilayət Partiya Komitəsində görüş zamanı Cavidin məzarının yerinin müəyyən edilməsinə, bununla əlaqədar İrkutsk vilayətinin Tayşet rayonunun Şevçenko kəndini, 1940-cı illərdə burada yerləşən 21 saylı kaloniyanı və əlillər xəstəxanasını tanıyan adamların tapılmasına sərancam verildi.\nSibirdə olarkən Cavidin “sakini olduğu” əlillər evinin 1956-cı ildə dağıdılması, Sibirin sıx meşələrindəki Şevçenko kəndinin itib-batması, orada indi heç kimin yaşamaması haqda məlumatlar bizi sarsıdırdı. Eyni zamanda bildirirdilər ki, 30 dərəcə şaxtada həmin yerlərə getmək həm mümkünsüzdür, həm də təhlükəlidir. Lakin bu məlumatlar bizi yolumuzdan döndərə bilməzdi. Bizim təkidli və təkrar-təkrar xahişlərimizdən sonra zirehli maşınlar 1982-ci il oktyabrın 21-də yerli əhalinin “gedər-gəlməz” saydıqları Tayşet şəhərindən 75 kilometr məsafədə yerləşən Şevçenko kəndinə istiqamət aldı. Bu səfərə rəsmi olaraq partiya, hüquq-mühafizə, ədliyyə, səhiyyə orqanlarının məsul işçiləri qatılmışdılar. Bütün ümidlər isə 1941-ci ildə Cavidin “həbs evində”- islah-əmək düşərgəsində keşikçi dəstəsinin rəisi işləmiş 72 yaşlı Darafiy Tradyakola idi. O qətiyyətlə bildiridi ki, “Şevçenkoda 40 min insanın dəfn olunduğu qəbiristanlıq dağılmayıb”. Oktyabrın 21-də Şevçenko kəndində olduq. Kənd əslində 100 hektarlarla ərazisi olan sərt Sibir meşəsi idi. Məzarlıq tapıldı. İki saat axtarışdan sonra isə Şevçenko rayon prokuroru Yelena Xaritinova 59 saylı qəbiri tapdı və qəbrin açılması üçün sanksiya imzalandı və nəhayət Cavidin qəbri qazıldı…\nHeç nə hədər getməmişdi, Hüseyn Cavid “59”-da uyuyurdu. Hüseyn Cavid “tapılmışdı”...\nƏvvəlcədən planlaşdırdığımız kimi Hüseyn Cavid Şevçenko-Tayşet- İrkutsk- Moskva-Yerevan-Naxçıvan marşrutu ilə doğma yurduna “qayıtmalı” idi. İrkutskdan Moskvaya uçarkən stüardessa mənə Bakıdan gələn tapşırığı çatdırdı: “Heydər Əliyevin göstərişi ilə siz oktyabrın 26-da 861-ci reyslə Moskvadan birbaşa Bakıya uçmalısınız”.\nAzərbaycan rəhbərinin - Heydər Əliyevin bu tapşırığı ilə marşrut dəyişildi. Bu, adi bir tapşırıq deyildi və bir tale yazısı idi. Cavidin “ayağı” İrəvana dəyməməliydi, Cavid Bakıdan getmişdi, Bakıya da qayıtmalıydı…”\nBeləliklə, 1982-ci il oktyabrın 26-da Hüseyn Cavid Moskvadan Bakıya, sonra isə Naxçıvana “uçur”. Naxçıvanda - evinin qarşısında torpağa tapşırılır…"
] |
[
"http://modern.az/az/news/145884"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2997661--Ailəsi-2
| 2 |
Hüseyn Cavid
|
Hüseyn Cavid (doğum adı: Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadə; ) — Azərbaycan şairi, yazıçı və dramaturq. Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm ədəbi cərəyanının əsas nümayəndəsi olan Hüseyn Cavid milli romantik şeirin və mənzum faciənin banisidir.
İbtidai təhsilini Naxçıvanda molla məktəbində, orta təhsilini M.T.Sidqinin "Məktəbi-tərbiyə" adlı yeni üsullu məktəbində almışdır. 1899–1903-cü illərdə Təbrizin "Talibiyyə" mədrəsəsində təhsilini davam etdirmişdir. İstanbul Universitetinin ədəbiyyat şöbəsini bitirdikdən sonra Naxçıvanda, sonra isə Gəncə və Tiflisdə, 1915-ci ildən isə Bakıda müəllimlik etmişdir.
Ömrünün sonrakı illərində Hüseyn Cavid daha çox dramaturq kimi tanınmışdır. Onun fəlsəfi və tarixi faciələri, ailə-məişət dramları üslub, yazı ədası forma yeniliyi baxımından Azərbaycan dramaturgiyasında yeni bir mərhələ yaratdığı kimi, milli teatr mədəniyyətinin inkişafına da qüvvətli təsir göstərmiş, "Cavid teatrı" kimi səciyyələndirilmişdir. Dramaturgiyasında dövrün ümumbəşəri, böyük ictimai-siyasi və mədəni əhəmiyyətə malik problemləri əksini tapmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatında ilk mənzum faciə olan "Şeyx Sənan" əsərində xalqları bir-birinə qovuşdurmaq üçün ümumbəşəri din ideyasını ortaya atmışdır.
1926-cı ildə müalicə üçün Almaniyaya gedən və 7 ay Berlində yaşayan Hüseyn Cavid oradan ziyalıların mənəvi iztirablarını əks etdirən bir sıra siyasi-lirik və lirik-epik şerlər yazır. 1920–1930-cu illərdə Hüseyn Cavid "Peyğəmbər", "Topal Teymur", "Səyavuş", "Xəyyam" kimi bir sıra tarixi dramlar yazmışdır.
1938-ci ildə həbs olunaraq "əks-inqilabi əlaqələr saxlamaq", "bir sıra müsavatçılarla müsavatçı söhbətlər aparmaq", "öz ətrafında millətçi düşüncələrlə köklənmiş cavan şairləri toplayıb müsavatçı ruhda təkmilləşdirmək" kimi ittihamlarla günahlandırılıb. 9 iyun 1939-cu ildə şair 8 il islah əmək düşərgəsinə məhkum edilir. O, 1941-ci ildə İrkutsk vilayətinin Tayşet rayonununda dünyasını dəyişib. Ölümündən sonra 1956-cı il martın 6-da Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsinin hökmü ilə Hüseyn Cavid bəraət alır.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Hüseyn Cavid Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.
|
Ailəsi
|
250px|thumb|right|Hüseyn Cavid ailəsi ilə birlikdə
1918-ci ildə Hüseyn Cavid Mişkinaz Molla Hüseyn qızı ilə ailə həyatı qurmuşdur. Mişkinaz Cavid onun ilk oxucusu olmaqla yanaşı əsərlərinin üzünü köçürməkdə də kömək edərdi. "İblisin intiqamı" pyesinin onun xətti ilə köçürlmüş surəti olmasaydı, böyük şair və dramaturqun repressiya qurbanı olmuş başqa əsərləri kimi, bu əsər də itəcəkdi. Hüseyn Cavidin həbsindən sonar tikiş artelində işləmiş, mənzilləri əlindən alınmış, məşəqqətli günlər yaşamışdır. Hüseyn Cavidlə bağlı xatirələrinin bir qismi çap olunmuş, bir qismi isə şairin Bakıdakı ev-muzeyində saxlanılır. Məzarı Hüseyn Cavidin Naxçıvandakı məqbərəsində, ərinin, oğlu Ərtoğrolun və qızının qəbrləri ilə yan-yanadır.
Ərtoğrul Hüseyn Cavid oğlu Rasizadə 22 oktyabr 1919-cu ildə Bakıda anadan olmuşdur. 1940-cı ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunu fərqlənmə diplom ilə bitirib Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında təhsil almağa başlayıb. 1939–1942 illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında Bülbülün rəhbərlik etdiyi xalq musiqisini öyrənən elmi-tədqiqat kabinetində çalışmış burada musiqi folkloru nümunələrinin toplamasında iştirak etmiş, 1941–1942-ci illərdə konservatoriyasının nəzdindəki musiqi məktəbində dərs demişdir. Azərbaycan xalq mahnılarını nota salmış, avropa və rus bəstəkarlarını ayrıca notlar şəklində çap olunmuş romans və mahnılarını Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. 1942-ci ildə tələbə olmasına baxmayaraq, ordu sıralarına çağrılmış, "Xalq düşməni"nin oğlu olduğu üçün cəbhəyə deyil, Gürcüstanda yerləşən fəhlə batalyonuna işləməyə göndərilmişdir. 14 noyabr 1943-cü ildə Naxçıvanda vəfat etmişdir. "Şeyx Sənan", "Məshəti" operaları bir sıra kamera və intrumental əsərləri yarımçıq qalmışdır. Məzarı Hüseyn Cavidin Naxçıvandakı məqbərəsindədir.
Turan Hüseyn Cavid qızı Cavid 2 oktyabr 1923-cü ildə Bakı şəhərində anadan olmuş, 1940-cı ildə Bakı şəhəri 189 N-li məktəbi, 1950-ci ildə isə Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunu fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. Müharibə illərində — 1942–1943-cü illərdə Azərbaycan Radio Verilişləri Komitəsində arxivarius, 1943–1944-cü illərdə həmin komitədə məsul redaktor, 1944–1945-ci illərdə Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyində kiçik elmi işçi, 1945–1949-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun Teatrşünaslıq fakültəsində baş laborant, 1950–1953-cü illərdə müəllim, 1953–1967-ci illərdə, eyni zamanda C.Cabbarlı adına Azərbaycan Dövlət Teatr Muzeyində elmi işçi, 1968–1991-ci illərdə həmin muzeyin direktoru vəzifələrində çalışmışdır. Hüseyn Cavidin ev muzeyinin yarandığı gündən 1981-ci ildən ömrünün sonuna qədər həmin muzeyə rəhbərlik etmişdir. Muzeyin yaradılmasında, eksponatların toplanıb sərgiyə hazırlanmasında, onların tədqiqi və təbliğ edilməsində çox böyük xidmətləri olmuşdur. Onun gərgin əməyi nəticəsində bu gün muzeyin əsas fondunda 5000, elmi-köməkçi fondlarında isə 300-dən artıq eksponat toplanmışdır. Turan Cavid "Əməkdar mədəniyyət işçisi" fəxri adına layiq görülmüş, "Əmək rəşadətinə görə" medalı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının "Fəxri Fərmanı" ilə təltif edilmişdir, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü olmuşdur. 2004-cü il sentyabrın 12-də 81 yaşında dünyasını dəyişmişdir. Məzarı Hüseyn Cavidin Naxçıvandakı məqbərəsindədir.
|
[
"Hüseyn Cavid həyatı\n1882-ci ildə oktyabr ayının 24-də Naxçıvanda Molla Abdullanın ailəsində anadan olmuşdur. Bu ailə ruhani ailəsi kimi tanınırdı. O, ilk təhsilini mollaxanada almış, sonra isə təhsilini öz dövrünün görkəmli maarifpərvər ziyalısı olan Məhəmməd Tağı Sidqinin yeni tipli məktəbində “Məktəbi tərbiyə” də davam etdirmişdir. İlk şeirlərini “Gülçin”, “Calik” təxəllüsləri ilə yazmışdır.\n1898-1903- cü illərdə Təbrizdəki “Talibiyyə” mədrəsəsində oxumuşdur.\n1903-cü ildən tanınmış ictimai-siyasi xadim, əvəzsiz publisist və yazıçı Məmmədağa Şaxtaxtlının nəşr etdirdiyi “Şərqi-Rus ” qəzetində məqalələrlə çıxış edirdi.\n1906-1909-cu illərdə İstanbul Universitetinin ədəbiyyat fakültəsində oxumuşdur. H.Cavid burada görkəmli türk alimlərindən və pedaqoqlarından öyrənmiş, idealist fəlsəfənin sirlərinə yiyələnmişdir. Elə həmin dövrdən sanballı şeirlərini yazmağa başlamışdır.\nİstanbulda tələbə olarkən H.Cavidin Əziz şərifin atası Qurbanəli Şərifzadənin ünvanına göndərdiyi məktublar həm o dövrün ədəbi-ictimai mühitini, həm də görkəmli sənətkarın bədii-estetik görüşlərinin araşdırılmasında mühüm mənbədir.\nH.Cavid İstanbuldan “İrşad” qəzetinə və “Füyuzat” jurnalına şeirlər göndərirdi.\n1909-1910-cu illərdə Naxçıvanda müəllimliklə məşgul olmuş və ədəbiyyatımızda ilk mənzum dram olan “Ana” Pyesini də məhz burada yazmışdır.\n1911-1917 –ci illərdə Tiflisdə həm bədii yaradıcılıqla həm də pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuşdur.\n1913-cü ildə Tiflisdə “Keçmiş günlər” adlı ilk kitabı çap edilmişdir.\n1917-ci ildə Bakıda “Bahar şəbnəmləri” adlı ikinci şeirlər kitabı çap edilmişdir.\n1918-1919-cu illərdə yenidən Naxçıvana qayıdaraq “Rüşdiyyə” məktəbində dərs demişdir.\n1918-ci ildə Mişkinaz xanımla ailə həyatı qurmuşdur.\n1919-cu ildə Azərbaycan Demokratik Respublikası dövründə Abdulla Şaiqlə birgə ilk ədəbiyyat nəzəriyyəsi dərsliyimiz olan “ədəbiyyat dərsləri” kitabını yazmışdır.\n1920-ci ildən sonra Azərbaycan Müəllimlər İnstitunda və Bakı Teatr Texnikumunda dərs demişdir.\n1922-ci ildə Bakıda “H.Cavid axşamı” təşkil edilmişdir.\n1926-cı ildə gözlərini müalicə etdirmək üçün dövlət tərəfindən Almaniyaya göndərilmişdir.\n1937-ci il iyun ayının 4-də həbs edilmiş, 1939-cu ilədək Bakı həbsxanalarında qalmışdır. 1939-cu il iyul ayının 4-də Sibirə sürgün edilir.\n1941-ci il dekabr ayının 5-də İrkutsk Vilayətinin Tayşet rayonunun Şevçenko kəndi yaxınlığındakı əlillər evində vəfat etmişdir. Dekabr ayının 7-də Şevçenko kəndi yaxınlığındakı qəbiristanlıqda 59 №-li qəbirdə dəfn edilib.\nQeyd: H.Cavidlə əlaqəli dəyərli məsləhətləri ilə bərabər müxtəlif materialları da bizə təqdim etdiyi üçün H.Cavidin Naxçıvandakı ev muzeyinin direktoru Naxçıvan Muxtar Respublikası əməkdar mədəniyyət işçisi Bəhruz Axundova “AqRa EİDİB” adından öz dərin təşəkkürlərimizi bildirir və əməkdaşlığımızın daha da dərinləşməsini və genişlənməsini arzulayırıq.\nAqRa EİDİB\nƏn yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyafı I mərhələ\nHÜSEYN CAVİD (1882-1941)\nAzərbaycan ədəbiyyatında romantizm ədəbi cərəyanının əsas nümayəndəsi olan Hüseyn Cavid milli romantik şeirin və mənzum faciənin banisidir. Hüseyn Cavidin ölməz sənəti dünya romantizminin üzvü tərkib hissəsidir.\nHƏYATI\nHüseyn Molla Abdulla oğlu Rasizadə 24 oktyabr 1882-ci ildə Naxçıvanda anadan olmuşdur. 0, əvvəlcə Naxçıvan şəhərindəki mollaxanada oxuyub ərəb-fars dillərini öyrənmiş, Şərq tarixi və ədəbiyyatına dair ilkin biliklər əldə etmişdir. Sonra Naxçıvanda açılan yeni tipli “Tərbiyə” məktəbində oxuyan Hüseyn Cavid burada dünyəvi elmlərə yiyələnmiş, bu məktəbin müdiri və müəllimi, tanınmış maarifçi şair Məhəmməd Tağı Sidqinin təsirilə “Gülçin” təxəllüsü ilə ilk şeir- lərini yazmağa başlamışdır. Gənc Cavid 1898-1903-cü illər ərzində Cənubi Azərbaycanın Təbriz və Urmiya şəhərlərində yaşamış, Təbrizdəki “Talibiyyə” məktəbində təhsilini davam etdirib biliklərini möhkəmləndirmişdir. Cavidin həyatında və dünyagörüşünün inkişafında İstanbul Universitetində 1906-1909-cu illərdə keçən tələbəlik illəri mühüm mərhələ təşkil edir. Bu ali təhsil ocağında Türkiyənin tanınmış alimlərindən dərs alan Cavid eyni zamanda Rza Tofiq, Tofiq Fikrət kimi görkəmli şairlərin əsərlərindən faydalanmışdır. Hələ 1903-cü ildən “Şərqi- Rus” qəzetində ara-sıra məqalələrlə çıxış edən Cavidin İstanbulda tələbə ikən “İrşad” qəzetində “Növhə”, “Füyuzat” dərgisində isə “Bir ahiməzlumanə” adlı şeirləri çap olunmuşdur. İstanbul Universitetini bitirdikdən sonra 1909-1910-cu illərdə Naxçıvanda müəllimliklə məşğul olan cavan ziyalı həyati müşahidələrini genişləndirmiş, bir sıra şeirlərini, “Ana” pyesini yazmışdır. 1911-ci ildən Tiflisə gedən Hüseyn Cavid 1917-ci ilə qədər burada yaşamış, ədəbi-pedaqoji fəaliyyətini davam etdirmişdir. Bu müddət ərzində o, “Maral” (1912), “Şeyx Sənan” (1914), “Şeyda” (1916) pyeslərini qələmə almış, “Keçmiş günlər” adlı ilk şeir kitabı (1913) Tiflisdəki “Şərq” mətbəəsində çapdan buraxılmışdır. 1918-1919-cu illərdə Naxçıvandakı “Rüşdiyyə” məktəbində dərs demişdir. Mişkinaz xanımla 1918-ci ildə ailə həyatı qurmuşdur. Ədib Naxçıvanda yaradılmış Araz-Türk Respublikasının tədbirlərinə rəğbət bəsləmiş, Bakıda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ədəbi birliyi olan “Yaşıl qələm” dərnəyinin üzvü kimi fəaliyyət göstərmiş, ədəbiyyat aləmində parlamışdır. “Bahar şəbnəmləri” adlı şeirlər kitabının çapdan çıxması (1918), “İblis” (1918) və “Uçurum” (1919) dramlarınm yazılması və xüsusən “İblis” pyesinin uğurla tamaşaya qoyulması Cavidin ədəbi şöhrətini daha da artırmışdır.\nAzərbaycanda sovet hökumətinin qurulmasından sonra Hüseyn Cavid müəllim kimi fəaliyyət göstərmiş, Müəllimlər İnstitutunda və Bakı Teatr Texnikumunda dərs demişdir. Bir-birinin ardınca yazılmış əsərləri -“Azər” poeması (1928), “Afət” (1922), “Peyğəmbər” (1923), “Topal Teymur” (1925), “Knyaz” (1929), “Səyavuş” (1933), “Xəyyam” (1935), “İblisin intiqamı” (1936) pyesləri və dram əsərlərinin müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulması görkəmli sənətkara böyük şöhrət qazandır-mışdır. Bakıda təşkil olunmuş “Hüseyn Cavid axşamı” (1922), dövlət tərəfindən müalicə olunmaq üçün Almaniyaya göndərilməsi (1926), ona fərdi təqaüd müəyyən olunması (1927), əsərlərinin Azərbaycanla yanaşı Zaqafqaziya və Orta Asiya teatrlarında böyük uğurla səhnəyə çıxarılması, kitablarının nəşri ədibin nüfuzunu artırmaqla bərabər, sənətinə və şəxsiyyətinə paxıllıqla yanaşanlann da meydana çıxmasma rəvac vermişdir. Nəticədə 1931-ci ildən etibarən dövri mətbuatda haqqında tənqidi ruhlu məqalələr görünməyə başlanmışdır, əsərlərinə qurulmuş ədəbi məhkəmələrdə, 1934-cü ildən üzvü olduğu Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının yığıncaqlarxnda o “burjua yazıçısı”, yaxud “müasir həyatı əks etdirməyən” sənətkar kimi damğalanmışdır. Bütün bunların nəticəsində Hüseyn Cavid 1937-ci ilin iyun ayında günahsız yerə həbs olunmuş, “Gizli millətçi əksinqilabi təşkilat”da iştirakı bəhanəsi ilə səkkiz illik həbs cəzasına məhkum edilmişdir. Qocaman ədib 1938-1940-cı illər- də keçmiş SSRİ ərazisindəki ən uzaq və soyuq həbs düşərgəsi olan Maqadan şəhərində cəza çəkmişdir. Nəhayət, 5 dekabr 1941-ci ildə Sibirdəki Tayşet rayonunun Şevçenko qəsəbəsində həbsdə ikən vəfat etmişdir.\nHüseyn Cavidə 6 mart 1956-cı ildə bəraət verilmişdir. Görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin təşəbbüsü və köməyi ilə Cavidin cənazəsi 1982-ci ildə Sibirdən vətənə gətirilmiş, Naxçıvanda torpağa tapşırılmışdır.\nƏdibin xatirəsi əbədiləşdirilmiş, adına məktəblər və küçələr verilmişdir. Anadan olmasının 100 illiyi respublikada dövlət səviyyəsində geniş qeyd olunmuşdur. Bakıda heykəli, Naxçıvanda türbəsi ucaldılmış, ev muzeyləri təşkil edilmişdir.\nYARADICILIĞI\nŞeirləri. Hüseyn Cavidin poeziyası onun romantik şeirlərindən və poemalarından ibarətdir.\nİdealla varlıq arasındakı ziddiyyət, ideal həqiqət axtarıcılığına istiqamətlənən xəyallardan yaranan lirik-fəlsəfi düşüncələr Cavid şeirinin başlıca məzmununu təyin edir. Şairin lirik “mən”i qayğılı, narahat düşüncələr və zəngin xəyallarla yaşayan filosof xarakterli aşiqdir:\nXəyal!.. Əvət, yaşadan yalnız əhli-halı odur,\nYaşarsa bir könül, az-çox xəyal içində yaşar.\nH.Cavid bədii yaradıcılığa klassik lirika üslubunda yazılmış qəzəllərlə başladığı üçün ədəbi fəaliyyətinin birinci dövründəki şeirlərinin dilində ərəb-fars tərkiblərinə rast gəlinir. Lakin belə ifadələr əsasən lirikada əsrlərdən bəri qanuniləşən “qəmi-hicran”, “zülfü-yar”, “əhli-dərd”, “zənciri-zülf”, kimi anlaşıqlı təsvir vasitələrindən ibarətdir:\nMəndən fələk ayırdı vəfapişə yarımı,\nTar etdi zülfi-yar kimi ruzigarımı.\nSəbrim tükəndi, yox qəmi-hicranə taqətim,\nHicri-nigar əlimdən alıb ixtiyarımı.\nBir əhli-dərd yoxdu bu viranə şəhərdə,\nTainki şərh edəm ona mən qəlbi-zarımı.\n…Hər kəs ki, Salika, çəkib eşqin bəlasını –\nMən eyləməz görəndə mənim ah-zarımı.\nSonrakı illərdə İstanbulda təhsil alması, türk poeziyasını dərindən öyrənməsi onun şeir dilində Anadolu şivəsinə məxsus ifadələrin fəallığını bir qədər artırmışdır. Şairin təhsil illəri zamanı qələmə aldığı “Rəqs”, “Pəmbə çarşav”, “Uyuyur”, “Ah yalnız sən” və s. şeirləri də və 1913-cü ildə Tiflisdə nəşr olunan “Keçmiş günlər” şeir Kitabında toplanan digər nümunələrdə Anadolu şivəsinin müəyyən əlamətləri nəzər çarpır. Lakin İstanbul mühitində ayrıldıqdan sonra şairin əsərlərində Anadolu şivəsinə məxsus əlamətlər get-gedə azalmış, nəhayət, davamlı bir prosesdən sonra təxminən aradan qalxmışdır.\nH.Cavidin şeir yaradıcılığının ilk mərhələsində janr baxımından ənənəvi iki üslubluluq özünü göstərir. Şair həmin illərdə həm klassik lirika üslubunda qəzəllər, həm də xalq-aşıq şeiri ruhunda qoşma və gəraylılar yazmışdır. Bu dövrün məhsulu olan “Get”, “Könlümü” rədifli şeirlər, habelə “Hər yer səfalı, nəşəli” şeiri qəzəl formasında, “Xuraman-xuraman” şeiri isə qoşma formasındadır. “Rəqs”, “Uyuyur” və s. şeirlərdə müxəmməs və müsəddəslərin müəyyən əlamətləri müşahidə olunur. Bədii yaradıcılığın başlanğıc mərhələsinə xas olan həmin cəhət sənətkarın fərdi üslub axtarışları dövrü üçün səciyyəvi hal hesab oluna bilər. Çünki elə ilk yaradıcılıq mərhələsinin özündə də Cavidin yeni formalı şeirlər yazdığını asanlıqla müşahidə etmək mümkündür. Türkiyədə təhsil illərində yazılan “Yadi mazi”, “Bir ahi-məzlumanə” şeirlərinin quruluşunda müəyyən orijinallıq vardır. Bu şeirlər hər iki üslubun – klassik lirika və xalq-aşıq lirikası üslublarının qovuşuğundan yaranmışdır. Xalq-aşıq poeziyasında olduğu kimi, şeirlər bəndlərdən ibarətdir. Lakin bəndlərin arasında klassik lirikadakı beytlərə bənzər cüt misralar verilmişdir. Dördlüklər çox vaxt çarpaz qafiyə üsulu ilə, beytlər isə məsnəvi formasmda qafiyələndirilmişdir:\nEy Vətən! Ey könül pərəstarı!\nYar ümidim, qüsura bakmayasan.\nBizə tərcih edib də əğyarı,\nBurakıb nari-hicrə yıkmayasan.\nSəni bu hala saldı qəflətimiz,\nDaha əhv et! Yetər nədamətimiz.\nSonrakı dövrlərdə Cavidin yaradıcılığında belə orijinal quruluşlu şeirlərin sayı getdikcə çoxalmışdxr. “Otuz yaşmda”, “Bir rəsm qarşı-sında”, “Dəniz tamaşası” şeirlərində dördlük bəndlər mənanı qüvvətləndirən və tamamlayan beytlərlə növbələşmişdir. Beləliklə, poetik forma axtarışları H.Cavidin janr sahəsində orijinal üslubunun kəşfi ilə nəticələnmişdir. Hətta bir sıra janrları, xüsusən sonet, türkü və marşları Azərbaycan şeirinə ilk dəfə Hüseyn Cavid gətirmişdir. Şairin “Mən istərim ki”, “Çəkinmə, gül” şeirləri Avropada geniş yayılmış italyan soneti formasında qələmə alınmışdır.\nH.Cavid şeirlərini həm əruz, həm də heca vəznlərində yazmışdır. Hər iki vəznə yaradıcı münasibət bəsləyən şair onlara əsaslı keyfiyyət dəyişiklikləri gətirmişdir. O, əruzun klassik lirikadan məlum olan xəfif, həzəc, rəməl, müctəs, müzare, mütəqarib bəhrlərində şeirlər yazmaqla bərabər, həm də həzəc bəhrinin yeni bir növünü yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Əruzşünaslar həmin növü “Cavid həzəci” adlandırırlar.\nƏsrin əvvəllərində əruzdan hecaya keçmək də şeirdə yeni üslub axtarıcılığından irəli gəlirdi. Heca vəznli şeirə üstünlük verməklə, Hüseyn Cavid bu vəznin Azərbaycan yazılı poeziyası üçün daha da doğmalaşmasına xidmət etmişdir. O, XX əsrin əvvəllərində heca vəzninin müxtəlif şəkillərində qiymətli şeirlər yazmağa müvəffəq olmuşdur.\nOrijinal təşbeh və metaforalar, epitet və təkrirlər, monoloq və dialoqlar Cavidin şeirlərində fikrin, mənanın qüvvətli və emosional vasitələrlə ifadəsinə xidmət edir. Cavidin şeirlərində təşbeh yaratmaq üçün təbiət hadisələrilə insan həyatı müqayisə olunur. Şair Qara dəniz sahillərində təsvir etdiyi səksən yaşlı qocanın məğrurluğunu canlandırmaq məqsədilə onu “ulu bir dağ”a bənzədir, bədii obrazın dolğun poetik rəsmini çəkir:\nBu keşakeşdə möhtəşəm, məğrur,\nQoca, səksən yaşında bir sima;\nUca bir dağ möhnətilə vüqur,\nQoca bir türk edib namazı əda.\nVird oxur, Həqqa eylər ərzi-niyaz,\nBəlkə dağ sarsılar, o sarsılmaz.\nMonoloqlar Cavidin romantik-fəlsəfi üslubunu səciyyələndirən qüvvətli poetik əlamətlərdəndir. Monoloqlara müraciət şairin şeirlərinə romantik üslubun təbiətindən doğan təntənə, fəlsəfi vüsət gətirmiş, lirik qəhrəmanm zəngin duyğu və düşüncələr aləminin açılmasına imkan yaratmışdır. Cavidin yaradıcılığındakı başdan-başa monoloqlardan təşkil olunmuş “Sevinmə, gülmə, quzum”, “Məyus bir qəlbin fəryadı”, “Uyuyur”, “Məzlumlar üçün”, “Neçin” şeirlərində hər bənddəki monoloq konkret fikrin, mənalı bir hikmətin poetik ifadəsinə xidmət edir. “Uyuyur” şeirinin birinci bəndi bahar nəsiminə, sonrakı bəndlərindən hər biri ötuşkən quşlara, günəşə, çiçəklərə, mələyə həsr olunmuşdur. Bahar nəsiminə müraciətlə yazılan monoloqda sevgili məşuqə, çiçəklərə poetik münasibətdən yoğrulan monoloqda dünyanı dərk etmək yolundakı şübhələr, günəşə xitabən deyilən monoloqda “buludlu dünyadakı” qüvvətli işıq, səadət xəyalı tərənnüm olunmuşdur. Sonuncu monoloqda isə lirik qəhrəmanı məşğul edən bütün məsələlər onun “qayeyi-amal” ından doğan xəyallar kimi mənalandırılır:\nUyuyur… Of! Ey bəlalı könül,\nÇırpınıb durma! Sən də sus artıq,\nVurma, sus! İştə susdu həm bülbül;\nDur, həyatım da getsə dur azacıq,\nUyuyur çünki aşinayi-xəyal,\nUyuyur çünki qayeyi-amal…\nŞeirlərindəki dialoqlar Cavidin lirikasma müəyyən süjet əlamətləri daxil etmişdir. Hətta onun bəzi şeirləri kiçik səhnəciyi xatırladır. “Öksüz Ənvər”, “Çiçək sevgisi” şeirlərində lirik vəziyyətlər şeirin müəyyən hissəsindəki yığcam dialoqlarla ifadə olunmuşdur. Dialoqlar əsasında yaradılmış “Qız məktəbində” şeirindəki poetik mükalimə Gülbaharın nəciblik və ülviliyini mənalandırmağa xidmət edir. Əsl zinəti təmizlik və bilgi olan, altun bilərzikləri ilə deyil, sadə geyimi, aydın, zəngin mənəviyyatı ilə fərdiləşən Gülbahar Cavidin şeir yaradıcılığındakı öksüz ənvərlərin, kiçik sərsərilərin bir növ davamıdır.\nDialoqlar “Qız məktəbində” şeirində dramatik mükalimədən çox təbii şeir misraları kimi səslənir, poetik etirafı ifadə edir:\n-Quzum, yavrum! Adınnədir?\nGülbahar.\nPəki, sənin anan, baban varmı?\nVar.\nNasıl, zənginmidir baban?\nƏvət, zəngin, bəyzadə…\nÖylə isə geydiyin geyim neçin böylə sadə?..\n“Qız məktəbində” şeiri ümumən Azərbaycan şeirində süjetli lirikanın ən mükəmməl nümunəsi sayılmağa layiqdir.\nŞairin lirikasındakı poetik və fəlsəfi ümumiləşmələr fikrin hikmət tutumunu artırmış, aforizm səviyyəsinə yüksəlmişdir. Cavidin lirikasmda hətta elə şeirlər də vardır ki, orada bir-birinin ardınca gələn misraların demək olar ki, hamısı aforizmlərdən yoğrulmuşdur:\nYaşadan kainatı qüvvətdir,\nGücsüzün həp nəsibi zillətdir.\n…kim ki, biganədir hüquqə, əvət,\nXain ellərdə məhv olur əlbət.\n…Yaşamaq istərsən çalış, çabala,\nRəd olub gurla, bərq olub parla!\nBütün bunlar Cavid lirikasının novatorluğunu müəyyən edir.\nPoemaları. Hüseyn Cavidin yaradıcılığında poema janrının da özünəməxsus yeri vardır. Şair ilk poemalarını hələ XX əsrin əvvəllərində qələmə almışdır. Cavidin ilk poemaları əsasən lirik-romantik, yaxud romantik-fəlsəfi əsərlərdən ibarətdir. Bu poemaların əksəriyyətində süjet əlamətləri və obrazlar yox dərəcəsindədir. Həmin qəbildən olan poemalar sanki Hüseyn Cavidin lirik-romantik monoloqlarmdan yoğrulmuşdur. Həyata və insanlara romantik münasibət, bədii və fəlsəfi ümumiləşdirmələr bu poemaların əsas qayəsini müəyyən edir. “Bir ahi-məzlumanə” (1907), “İştə bir divanədən bir xatirə” (1912), “Hübuti-Adəm” (1913), poemalarında epik təsvirlərdən qat-qat çox li-rik-romantik düşüncələr öz əksini tapmışdır. Yalnız “Hübuti-Adəm” poemasmda Adəm peyğəmbərlə Həvvanın münasibətlərindən alınmış bir məqamın təsviri şairə nəfsin fəlakətləri ətrafmda poetik mülahizələr irəli sürməyə imkan vermişdir. “Bir ahi-məzlumanə” poeması “küncü-möhnətdə” bəlaya düçar edilmiş, “ayaq altında paymal olmuş” Vətənin acı halına dərin təəssüf hisləri mənalandırılmış, qeyrət etməyə, himmət göstərməyə çağırış motivləri ifadə olunmuşdur.\nHüseyn Cavidin yaradıcılığında ideya-sənətkarlıq baxımından ən kamil poema “Azər” əsəridir. Poemanı şair hələ 1926-cı ildə Almaniyada müalicə olunarkən yazmağa başlamış, nəhayət, 1928-ci ildə tamamlamışdır.\n“Azər” poeması Hüseyn Cavidin Qərbə və Şərqə, eyni zamanda Şərq-Qərb müstəvisində Azərbaycana baxışlarını geniş şəkildə ifadə edən mükəmməl sənət əsəridir. Azərin Qərb və Şərq ölkələrinə səyahətləri yeni tarixi mərhələdə dünya gedişatıın öyrənmək, inkişafm ən məqbul yolunu seçmək məqsədini izləyir. Poemada həmin ölkələrin fərqli xüsusiyyətləri haqqındakı düşüncələr Azərin simasmda dünyanı, sivilizasiyaları sintez etmək meylinin ifadəsindən ibarətdir:\nŞərq elləri irişilməz “xəyal” için yaşarkən,\nQərb aləmi az da olsa həqiqətdən xoşlanar.\nŞərqin sönük duyğusunu afyon ruhu qoşarkən,\nOnlar yeni bir silah kəşfini səadət sanır.\nŞərq uğraşır yalnız “ölməyim” deyə,\nQərb elləri maildir öldürməyə.\nYa o, ya bu qoşar durar hər bir dilək peşində,\nMəqsəd ancaq yarışı yok, bir həyatı xoş bulmaq.\nŞərqə görə o diyarda azad ikən düşüncə,\nYazıq!.. Yenə mümkün deyil didişmədən qurtarmaq.\nƏsərin əsas qəhrəmanı Azər Cavidin əksər dramatik qəhrəmanlarından fərqli olaraq tarixdən deyil, real həyatdan alınmış bir bədii obrazdır. Azər şairin müasiri, daha çox isə onun özünün proobrazıdır. Azərin yaşadığı mühitə, üzvü olduğu cəmiyyətə, Qərbə və Şərqə baxışları müəllifin şəxsi qənaətlərinin və düşüncələrinin ifadəsidir. Poemanın böyük bir hissəsində Azərin Almaniyaya səfərindən söz açılması, əsərin bir çox bölmələrinin Berlində yazılması ilə Hüseyn Cavidin Almaniyaya gedib orada müalicə olunmasının səsləşməsi də obrazla müəllifin baxışları arasında möhkəm bağlılıq olduğunu aydınlaşdırır. Bütövlükdə Azər həyata və cəmiyyətə yeni nəzərlərlə baxan, dünyada gedən prosesləri obyektiv dərk və təhlil etmək qabiliyyətinə malik olan yeni tipli bədii obrazdır. Mənsub olduğu xalqı və ölkəni mədəni millətlərin cərgəsində görmək arzusu onun səciyyəvi cəhətidir. Azərin Qərbə və Şərqə səfərləri sadəcə səyahət, gəzinti, əyləncə olmayıb, dünyanı öyrənib məmləkətini və millətini irəli aparmaq niyyətlərinin ifadəsidir.\nPoemada Hüseyn Cavid Azərbaycanda qurulmuş yeni cəmiyyətə münasibətini də ifadə etmişdir. Əsərin “Səlmanın səsi”, “Inqilab xırsızı”, “İsyan” bölmələrində yeni cəmiyyətin bədii dərki məsələləri ön mövqedə dayanır. Hiss olunur ki, Cavid imkan olduqca yeni cəmiyyətə yaxşı tərəfdən baxmaq meylindən çıxış edir. Səlmanm dilindən deyilən “hər gülşənə vardım, çiçəklər güldü, Sevdalı bülbüllər salama gəldi”, yaxud “Susmuş kamançalar ilhama gəldi” kimi nikbin misralar şairin həmin meylinin əks-sədasıdır. Bununla belə, Cavid bu cəmiyyətin mövcud ziddiyyətlərdən xilas olmasının zəruriliyini də qabanq şəkildə nəzərə çarpdırmışdır. Poemanm “İnqilab xırsızı” bölməsində “inqilab kürkünə girmiş” Şura sədrinin törətdiyi özbaşınalıqların təsviri ilə şair yeni qurulmuş cəmiyyətdəki eybəcərlikləri diqqət mərkəzinə çəkmişdir. Cavid Şura sədrinin alova bürünmüş evini göstərməklə geniş mənada yeni quruluşun yaşamasının mümkünsüz hala düşdüyünü ifadə etmək istəmişdir. Poemadakı kənd Şura sədrinə aid edilən “balıq başdan qoxarmış” qənaəti də, heç şübhəsiz, bütövlükdə o cəmiyyətin ən yuxan təbəqələrinin çürüklüyünə, mənəvi-siyasi iflasa məruz qaldığına açıq işarədir. Hətta poemanın epiloqu kimi düşünülmüş “İsyan” bölməsində ifadə olunan aşağıdakı misralar da sadəcə yeni quruluşun təsdiqi mənasında deyil, daha çox çağdaş gəncliyin quracağı böyük gələcəyin, müstəqil ölkənin dəstəklənməsi kimi başa düşmək, mənalandırmaq lazım gəlir:\nBu gün gəncliyə baksan,\nBir sel kimi hər an\nSağlam, yeni məfkurələr izlər.\nBizlər?\n…Bizlər yeniləşsək belə, daim,\nBir əskilik az-çox bizə hakim…\n…Onlar qoşacaq, çırpışacaqlar,\nBir çox üçürümlar aşacaqlar.\nLazımsa cəhalətlə güləşmək,\nBir çarə var: ancaq yeniləşmək!\nOnlardakı himmət və mətanət\nQırmaclayacaq Şərqi nihayət.\nOnlardakı qüdrət və məharət,\nEr-gec vercək xalqa səadət.\n…Onlar güləcək güldürəcəklər,\nBizdən daha xoş gün görəcəklər!\nJanr etibarilə “Azər” lirik-epik poemadır. Əsərdə dramatik ünsürlərdən də istifadə olunmuşdur. Poetik vüsətinə görə “Azər” poeması dastan təsiri də bağışlayır.\nHüseyn Cavidin poemaları Azərbaycan ələbiyyatında romantik-fəlsəfi poemanın inkişafında mühüm rol oynamışdır.\nDRAMATURGİYASI\nHüseyn Cavidi ədəbiyyat tarixində ən çox məşhurlaşdıran və ona böyük şöhrət qazandıran dram əsərləridir. O, Azərbaycan romantik mənzum dramaturgiyasının görkəmli yaradıcısı və banisidir.\nƏdibin ilk dram əsəri olan “Ana” mənzum faciəsinin (1910) mövzusu Dağıstan həyatından alınmışdır. Əsərin əsas qəhrəmanı olan qonaqpərvər və məğrur Səlma Azərbaycan ədəbiyyatı üçün yeni tipli Ana obrazıdır. Onun İsmət adlı bir çərkəz qızına nişanlı olan oğlu Qanpoladla bu qıza könül salan Orxan arasında rəqabət vardır. İsmət isə kasıb ailəni təmsil edən Qanpolada sadiq qalır və Orxanın cah-cəlalını rədd edir. Orxan dostu Muradın vasitəsilə Qanpoladı öldürtdürür. Murad təhlükədən xilas olmaq üçün kimliyini bilmədən Səlma xanımın – Ananın evində sığınmaq istəyir. Ana oğlunun qatilini tanısa da, dərin daxili sarsıntılarına, mənəvi iztirablarına, qəzəbinə qalib gəlməyi bacarır. “namərd qonağı” evindən uzaqlaşdımaqla cəzalandıran Ana bu acı, qanlı taleyin səbəbini Allahın qisməti ilə əlaqələndirir:\nGet, namərd qonaq, get! Alçaq mültəci!\nGet, miskin hərif, get! Cəllad, yırtıcı!\nGet, vicdansız kəndini qurtar, yaşa!\nAncaq vicdansızları bəslər dünya!\nGet, gözüm görməsin! Uzaqlaş, dəf ol!\nNə haqsızlıq etdinsə Allahdan bul!\nGet, çəkil get! Dinsiz, Allahsız xain!\nMurdar izin bu torpaqdan silinsin!\nÖvladının qatilini bağışlamağı bacaran Səlma surəti dünya ədəbiyyatı üçün də təkrarsız bədii obrazdır.\nCavidin “Maral” və “Şeyda” pyesləri nəsrlə yazılmışdır. Hər iki əsərdə şeir parçalarından, lirik elementlərdən istifadə olunmuşdur.\nAilə-məişət planında qələmə alınmış “Maral” pyesi (1912) pulun, sərvətin cəmiyyətdə törədə biləcəyi faciələri əks etdirir. Yaşea çox kiçik olan Maralı altun gücünə özünə arvad etmiş Turxanbəy üçün dünyanm bütün səadəti yalnız para ilə bağlıdır. Muasiri Nadirbəyin mənəviyyat, tərbiyə, sağlam düşüncə haqqındakı fikirlərini o, yad baxışlar kimi qəbul edir. Əsərdəki Nadirbəy – Turxanbəy xətti cəmiyyətdə yenilik və köhnəlik arasında gedən proseslərin çətinliklərini bütün təbiiliyi ilə təqdim edir. Atası Turxanbəyə əks mövqedə dayanan, məhəbbəti, sədaqəti hər şeydən uca tutan oğlu Cəmilin saf romantik düşün-cələri ilə müqayisədə də sərvət əsiri olan Turxanbəy miskin görünür. Ər evində özünü dustaq sayan, sərvət içində nisgilli tale yaşayan Maralın ərinin gənc qohumu Arslanbəyə olan təmiz sevgisi də ona səadət deyil, fəlakət gətirir. Arslanbəyə olan münasibətindən xəbər tutan Turxanbəyin Maralı vəhşicəsinə öldürməsi həmin cəmiyyətdə azad sevgiyə, saf mənəviyyata yer olmadığı fikrini əsaslandxrmağa xidmət edir. Lakin Cavid Cəmillə Humay arasmdakı qarşılıqlı məhəbbətə rəğbətini ifadə etməklə yeniliyin köhnəlik üzərində qələbə çalacağına ümid və inam duyğuları aşılaya bilir.\nBakı mətbəə işçilərinin həyatından bəhs edən “Şeyda” (1916) pyesində çətin, ağır həyat tərzinin və azadlıq düşüncəsinin təqdimi ön mövqeyə çəkilmişdir. Digər dram əsərlərindən fərqli olaraq Cavid bu əsərdə realist, həyati məsələlərə geniş yer ayırmışdır. Pyesin ilk səhnələrində mətbəə işçisi Şeydanm azadlıq arzusu ilə çıxış etməsi, fəhlələrə öz hüquqlarını başa salması dramaturqun ictimai mübarizəsinin vəziyyəti və vəzifələri haqqındakı qənaətlərini ifadə etməsinə şərait yaradır. İnqilab ruhlu marşları fəhlələr tərəfindən oxunduğu üçün işdən qovulan, həbs edilən Şeydanın ruh düşgünlüyünə qapılması, dərvişvari həyat keçirməsi mübarizənin axıra çatdırılmasına imkan ver-məyən faktor kimi dəyərləndirilir. Başma min bir müsibətlər gətirilən, qardaşı vərəm xəstəliyindən ölən, ağır iş şəraitində qolunun birini itirən, əslində meydanda tək qalan Qara Musanm intiqam hisləri də cə-miyyəti irəliyə apara bilmir. Bütövlükdə “Şeyda” pyesi üsyankar çıxış-lar etməsinə baxmayaraq, real mübarizə yollarmı tapa bilməyən insanların faciəsini ümumiləşdirir.\nHüseyn Cavidin “Şeyx Sənan” mənzum faciəsi geniş mənada Azərbaycan dramaturgiyasmm şah əsərlərindən biridir. Bu əsər Cavidin romantik dramlarının zirvəsində dayanır. “Şeyx Sənan” mənzum faciəsi (1914) dini-əfsanəvi şəxsiyyət olan Sənanm məhəbbət macərası əsasında insanm mənəvi ucalığı haqqında yazılmış dramatik üvertura təsiri bağışlayır. Cavid bu əsərində əsl eşqin dini etiqad üzərindəki təntənəsini, bütün buxovları dağıtmaq qüdrətini nümayiş etdirmişdir. Pyesdə müsəlmanlar, müridlər, möminlər mühitində hamıdan ucada dayanan Sənanm baxışlarmda gürcü qızı Xumara olan sevgisindən sonra yaranan dəyişikliklərin timsalında bütövlükdə insanın dəyişməsi prosesi dolğun şəkildə canlandırılır. Bu vaxtadək müqəddəs məbədgahlara və ziyarətgahlara səcdə edən Şeyx Sənan bundan sonra ülvi, uca eşqin böyüklüyünə inam bəsləyir. Şeyxin timsalmda Cavid eşq, yoxsa etiqad, möminlik və ya gerçəklik sualları əsasmda qurduğu süjet, yaratdığı dramatik münaqişə vasitəsilə insanın həqiqət axtarıcılığı, məhəbbəti etiqad səviyyəsinə yüksəltmək səyləri ilə ucala biləcəyinin mümkünlüyünü isbat etmişdir. Əsərdə Sənanın dilindən deyilmiş aşağıdakı misralar da bunu bir daha təsdiq edir:\nKim ki, eşq atəşilə oldu hədər,\nOnu yandırmaz öylə atəşlər.\nBəni öldürsələr də bən yaşarım,\nTərk edib xəlqi xaliqə qoşarım.\nƏbədiyyət bənim məzarımdır,\nÇünki sultani-eşq yarımdır.\nEşq üçün can nisan edən ərlər,\nƏbədi bir həyat içində gülər.\n“Uçurum” faciəsi (1919) ilə Hüseyn Cavid yaradıcılığının birinci mərhələsi başa çatır. Mövzusu Türkiyə həyatından alınmış bu əsərdə ədib süni avropalaşmanın, yad təsirlərin milli mənəviyyatla uzlaşmayan eybəcərliklərini əks etdirmişdir.\nSovet hakimiyyəti illərində yazılmış “Afət” (1922) faciəsində kübar cəmiyyətinin meşşan əxlaqının mənəvi puçluğu açılıb göstərilmişdir. Afətin doktor Qaratayın yalan vədlərinə aldanaraq, kobud, qaba mənəviyyatca kasıb olan əri Özdəmiri öldürməsi, daha sonra isə özünü məhv etməsi həmin dairənin faciəsi kimi ümumiləşdirilir.\nHüseyn Cavidin təkcə yaradıcılığında yox, həm də şəxsi taleyində “Peyğəmbər” və “Topal Teymur” əsərlərinin özünəməxsus yeri vardır. Əwəla, hər iki əsərdə Cavid ilk dəfə idi ki, tarixi şəxsiyyətə və tarixdən alınmış hadisələrə müraciət etmişdi. Ikincisi isə böyük ədib tarixi mövzuya müasir mövqedən yanaşmışdı ki, bu da dövrün ədəbi tənqidi tərəfindən bir çox hallarda mövcud cəmiyyətlə bağlı yozulduğun-dan Hüseyn Cavid üçün müəyyən çətinliklərə səbəb olmuşdu. Cavid əfəndi həm də Teymurləng kimi bir fatehi və Məhəmməd peyğəmbəri ideallaşdırmaqda günahlandırılmışdı. Əslində isə dramaturqun məqsədi “Topal Teymur” əsərində tiranlığı tənqid etməkdən, “Peyğəmbər”də isə insanın müqəddəslik mərtəbəsinə yüksələ bilməsindən bəhs edirdi. Hər iki əsərdə dramatik vasitələrlə yanaşı, təsvirə, təhkiyəyə də müəyyən yer verilmişdir ki, bu da həmin bədii nümunələrin səhnəyə çıxarılmasını çətinləşdirir. “Peyğəmbər” dramı isə bütövlükdə səhnə üçün nəzərdə tutulmamışdır.\n“Knyaz” dramında (1929) Cavid müasirliyə daha yaxın idi: Bu baxımdan “Knyaz” faciəsi Cavidin yaradxcılığındakı yeni əhvali-ruhiyyəni əks etdirən əsər kimi ciddi maraq doğurur. Xoş güzəran keçirən Knyazın zorla özünə arvad etdiyi kəndli qızı Casmenin onların qapısında qulluqçuluq edən Marqonun oğlu bolşevik Antonu seçməsi və keşməkeşli hadisələrdən sonra ona qovuşması Cavidin yaradıcılığında möhkəm yer tutan azad sevginin və pak mənəviyyatm təntənəsi motivinin yeni şəraitdə canlandırılmasma xidmət etmişdir. Dramaturq gurlayan inqilab dalğalarmdan xoflanıb Avropaya qaçan knyazın və onun ailəsinin faciəsini də məharətlə ümumiləşdirmişdir.\nGörkəmli tran şairi Əbülqasım Firdovsinin anadan olmasının min illik yubileyi münasibətilə keçirilən müsabiqədə iştirak edən Hüseyn Cavid 1932-ci ildə “Səyavuş” faciəsini yazxb tamamlamışdır. Əsər Firdovsinin “Şahnamə” dastanınxn motivləri əsasında qələmə alınmışdır. Lakin Cavid böyük Firdovsini təkrar etməmiş, İran-Turan qarşıdurmasının təsvirindən yaranmış “Şahnamə”dən fərqli olaraq insanların, münasibətlərin yaxınlaşdırılması yollarındakı maneələrin aradan qaldırlmasından söz açmışdı.\n“Xəyyam” dramında Cavid böyük şair və mütəfəkkir ömər Xəyyamın simasında dövrünün fövqünə yüksələ bilən bir romantik qəhrəmanı canlandırmışdır. Xəyyamm ayıq şübhələri və həyat eşqi Cavidə sənətkar və cəmiyyət probleminə münasibətini ifadə etmək üçün münasib şərait yaratmışdır. Böyük türk hökmdarı Alp Arslanm və onun oğlu Məlikşahm elmi-ədəbi fəaliyyət üçün yaratdığı münbit mühitin Xəyyam kimi sənətkarlan yetişdirə biləcəyini vurğulayan müəllif sanki məntiqi mənada yeni qurulmuş sovet dövrlərində bütün bunları tapa bilmədiyini vurğulamışdı. Qanlı-qadalı repressiya rejiminin başlanması ərəfəsində irəli sürülən bu ideya xeyirlə şərin əzəli-əbədi mübarizəsinin yeni şəraitdəki əks-sədası kimi səslənirdi.\nAzərbaycan teatrlarında Hüseyn Cavidin dram əsərləri böyük müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulmuşdur. Respublikamızda özünəməxsus prinsiplərə malik Cavid teatrı mövcuddur. Cavidin romantik mənzum dramaturgiyası milli mədəniyyətimizin inkişafma böyük töhfə vermişdir. Rejissorların, aktyorların bütöv bir nəsli Cavid teatrı əsasında yetişib formalaşmışdır.\n“İBLİS” FACİƏSİ\nHüseyn Cavidin şah əsəri 1918-ci ildə yazılmış “Iblis” faciəsidir. Bu əsərdə sənətkarın şeir yaradıcılığının və dramaturgiyasınm bütün vüsəti mükəmməl şəkildə ifadə olunmuşdur. Lirikasmdakı “Hərb və fəlakət” motivlərini XX əsrin əvvəllərində dünyada gedən hərbi-siyasi proseslərdən çıxardığı nəticələrlə daha da zənginləşdirən Hü-seyn Cavid müharibə mövzusunda “İblis” kimi qiymətli bir sənət əsəri yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Görkəmli ədib bu əsərində ilk növbədə müharibələrin səbəblərini aydınlaşdırmış, qan tökməklə, məhv etməklə nəyəsə nail olmağm faciəsini açmışdır. Pyesdə Mələyin müha-ribələrin törədilmə səbəbini bəşəriyyətin İblisə uymasmda, İblisin isə insanın özündə görməsi dramatik əsərə fəlsəfi mahiyyət gətirir. Cavid əsər boyu bu ikili münasibəti müxtəlif xarakterli insanlarm və hadisə-lərin fonunda axıra qədər izləmiş, ən dəhşətli məqamları göz önünə gətirməklə müharibələrə nifrət duyğuları aşılamışdır. Əsərdə müharibəyə iblislərin, şər qüvvələrin dəhşətli oyunu, hakimiyyət hərislərinin varlanmaq və səltənət ehtiraslarının həyata keçirilməsi kimi baxan Arif müəllifin humanist düşüncələriıün daşıyıcısı kimi çıxış edir. Cavid Arifin vasitəsilə müharibələri qətiyyətlə pisləyir, insanlığı iblisləri tanımağa və İblisə uymamağa çağırır. Əsərin sonunda İblis öz monoluqu ilə artıq insanlar arasında ona yer olmadığını, qanlar tökənlərin, evlər yıxanların insanların öz aralarında olduğunu bildirir:\nİblis!…O böyük ad nə qədər calibi-heyrət!\nHər ölkədə, hər dildə amlmaqda o şöhrət!\nHər kəs məni dinlər, fəqət eylər yenə nifrət,\nHər kəs mənə aciz qul ikən bəslər ədavət.\n…Mənsiz də əmin ol ki, sizə rəhbərlik edən var,\nQan püskürən, atəş savuran kinli krallar,\nŞahlar, ulu xaqanlar, o çılğm dərəbəklər,\nAltun və qadm düşkünü divanə bəbəklər,\nMin hiylə quran, tülkü siyasilər, o hər an\nMəzhəb çıxaran, yol ayıran xadimi ədyan;\nOnlar, əvət onlar Sizi çeynətməyə kafi, –\nkafi, sizi qəhr etməyə, məhv etməyə kafi…\nMən tərk edərim sizləri əlan, nəmə lazım!\nHeçdən gələrək heçliyə olmaqdayım azim.\nİblis nədir? – Cümlə xəyanətləə bais!\nYa hər kəsə xain olan insan nədir? – İblis!\n“İblis” müharibələrə uymuş insanlığm faciəsini əks etdirən və nəticə etibarilə bəşəriyyəti dəhşətli müharibələrdən xilas olmağa səsləyən əhəmiyyətli dramatik əsərdir. Buna baxmayaraq, əsərdə real müharibə səhnələri, gerçək döyüş vəziyyətləri yoxdur. Hüseyn Cavid böyük məharətlə müharibəni deyil, müharibədə iştirak edən, böyük fəlakətlərin şahidi və iştirakçısı olan insanların timsalmda müharibəyə münasibəti diqqət mərkəzinə çəkmişdir. Əsərdəki İxtiyar Şeyx, Rəna, İbn Yəmin, qaçaq zabit Elxan və başqalarından hər biri fəlakətləri fərqli şəkildə yaşasalar da, onların hamısı müharibələrin insanlara yalnız böyük məhrumiyyətlər bəxş etdiyi qənaətindədirlər. Bütövlük- də “İblis” faciəsi müharibələrin əsl mahiyyətini açıb göstərən və müharibə əleyhinə yazılmış dahiyanə əsərdir. Azərbaycan ədəbiyyatmm görkəmli nümayəndəsi olan Hüseyn Cavid “İblis” faciəsində böyük məharətlə ifadə etdiyi dünyəvi fikirlərinə görə bəşəri sənətkar səviyyəsi- nə yüksəlmişdir.\n“Iblis” faciəsi ilk dəfə 1920-ci ildə Bakıda tamaşaya qoyulmuşdur. Hüseyn Cavidin “İblis” faciəsi bu gün üçün də aktual və müasirdir.\nQeyd: Mətn 11-ci sinifin ədəbiyyat kitabından götürülmüşdür. H.Cavidlə əlaqəli dəyərli məsləhətləri ilə bərabər bu yazı da daxil olmaqla müxtəlif materialları bizə təqdim etdiyi üçün H.Cavidin Naxçıvandakı ev muzeyinin direktoru Naxçıvan Muxtar Respublikası əməkdar mədəniyyət işçisi Bəhruz Axundova “AqRa EİDİB” adından öz dərin təşəkkürlərimizi bildirir və əməkdaşlığımızın daha da dərinləşməsini və genişlənməsini arzulayırıq.\nAqRa EİDİB"
] |
[
"http://www.aqra.az/az/huseyn-cavid-h%C9%99yati/"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2997661--Xatirəsi-3
| 1 |
Hüseyn Cavid
|
Hüseyn Cavid (doğum adı: Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadə; ) — Azərbaycan şairi, yazıçı və dramaturq. Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm ədəbi cərəyanının əsas nümayəndəsi olan Hüseyn Cavid milli romantik şeirin və mənzum faciənin banisidir.
İbtidai təhsilini Naxçıvanda molla məktəbində, orta təhsilini M.T.Sidqinin "Məktəbi-tərbiyə" adlı yeni üsullu məktəbində almışdır. 1899–1903-cü illərdə Təbrizin "Talibiyyə" mədrəsəsində təhsilini davam etdirmişdir. İstanbul Universitetinin ədəbiyyat şöbəsini bitirdikdən sonra Naxçıvanda, sonra isə Gəncə və Tiflisdə, 1915-ci ildən isə Bakıda müəllimlik etmişdir.
Ömrünün sonrakı illərində Hüseyn Cavid daha çox dramaturq kimi tanınmışdır. Onun fəlsəfi və tarixi faciələri, ailə-məişət dramları üslub, yazı ədası forma yeniliyi baxımından Azərbaycan dramaturgiyasında yeni bir mərhələ yaratdığı kimi, milli teatr mədəniyyətinin inkişafına da qüvvətli təsir göstərmiş, "Cavid teatrı" kimi səciyyələndirilmişdir. Dramaturgiyasında dövrün ümumbəşəri, böyük ictimai-siyasi və mədəni əhəmiyyətə malik problemləri əksini tapmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatında ilk mənzum faciə olan "Şeyx Sənan" əsərində xalqları bir-birinə qovuşdurmaq üçün ümumbəşəri din ideyasını ortaya atmışdır.
1926-cı ildə müalicə üçün Almaniyaya gedən və 7 ay Berlində yaşayan Hüseyn Cavid oradan ziyalıların mənəvi iztirablarını əks etdirən bir sıra siyasi-lirik və lirik-epik şerlər yazır. 1920–1930-cu illərdə Hüseyn Cavid "Peyğəmbər", "Topal Teymur", "Səyavuş", "Xəyyam" kimi bir sıra tarixi dramlar yazmışdır.
1938-ci ildə həbs olunaraq "əks-inqilabi əlaqələr saxlamaq", "bir sıra müsavatçılarla müsavatçı söhbətlər aparmaq", "öz ətrafında millətçi düşüncələrlə köklənmiş cavan şairləri toplayıb müsavatçı ruhda təkmilləşdirmək" kimi ittihamlarla günahlandırılıb. 9 iyun 1939-cu ildə şair 8 il islah əmək düşərgəsinə məhkum edilir. O, 1941-ci ildə İrkutsk vilayətinin Tayşet rayonununda dünyasını dəyişib. Ölümündən sonra 1956-cı il martın 6-da Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsinin hökmü ilə Hüseyn Cavid bəraət alır.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Hüseyn Cavid Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.
|
Xatirəsi
|
thumb|250px|Hüseyn Cavidin ev-muzeyi (Naxçıvan)
Şairin anadan olmasının 100 illik yubileyi geniş qeyd olunmuşdur. Naxçıvanda ev-muzeyi yaradılmışdır (1981).
Yubiley ərəfəsində cənazəsinin qalıqları İrkutsk vilayətindən Naxçıvana gətirilib, ev-muzeyinin yaxınlığında dəfn edilmişdir. Naxçıvanda onun qəbri üstündə möhtəşəm məqbərə ucaldılmışdır.
Bakı şəhərinin Yasamal rayonundakı Hüseyn Cavid prospekti onun adını daşıyır.
24 oktyabr 2017-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Hüseyn Cavidin 135 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında sərəncam imzalamışdır.
Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin bu sərəncamından sonra Sumqayıt Dövlət Dram Teatrı Nizami Muradoğlunun dahi Azərbaycan şairi Hüseyn Cavidə həsr etdiyi "Zülmətdə nur" mənzum dramını tamaşaya qoymuşdur. Əsər ilk dəfə 27 martda teatrın səhnəsində göstərilmişdir. Sumqayıt Dövlət Dram Teatrı 25 sentyabr tarixində 50-ci mövsümünün açılışında da "Zülmətdə nur" əsərinə müraciət etmişdir.
|
[
"Böyük Azərbaycan şairi və dramaturqu Hüseyn Cavidin 135 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında\nAZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI PREZİDENTİNİN SƏRƏNCAMI\n2017-ci ildə Azərbaycan ədəbiyyatının böyük nümayəndəsi, görkəmli şair və dramaturq Hüseyn Cavidin (Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadənin) anadan olmasının 135 illiyi tamam olur.\nHüseyn Cavid son dərəcə dərin məzmunlu yaradıcılığı ilə çoxəsrlik Azərbaycan ədəbiyyatı xəzinəsinə tarixi-mədəni dəyərlər bəxş etmiş qüdrətli söz sənətkarıdır. O, Şərqin zəngin fəlsəfi-poetik irsi zəminində yüksələrək və dünya romantizm ənənələrindən uğurla bəhrələnərək Azərbaycan xalqının ədəbi-bədii fikir salnaməsinə parlaq səhifələr yazmışdır. Mütəfəkkir sənətkarın neçə-neçə oxucu və tamaşaçı nəslinin estetik zövqünü müəyyənləşdirən əsərləri bu gün də öz monumentallığını və yüksək təsir gücünü qorumaqdadır.\nTotalitarizmin çoxsaylı qurbanlarından biri kimi Cavidin adı doğma xalqının təfəkküründə obrazlaşmışdır. Ağır repressiya illərində mənən sarsılmadan keçdiyi ibrətamiz həyat yolu onu yaddaşlarda sənətkar şəxsiyyətinin bütövlüyünün rəmzinə çevirmişdir.\nAzərbaycan xalqının dahi oğlu Heydər Əliyevin şəxsi təşəbbüsü ilə Hüseyn Cavidin nəşinin hələ 1982-ci ildə uzaq Sibirdən vətəninə gətirilməsi və Naxçıvanda məzarı üzərində möhtəşəm məqbərənin ucaldılması milli ruhun dirçəlişi və azərbaycançılıq məfkurəsinin təntənəsi baxımından müstəsna əhəmiyyətə malik misilsiz bir hadisədir.\nAzərbaycan ədəbiyyatının inkişafı naminə müstəsna xidmətlər göstərmiş böyük söz ustası Hüseyn Cavidin 135 illik yubileyinin layiqincə keçirilməsini təmin etmək məqsədi ilə, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:\n1. Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası və Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi ilə birlikdə, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin təkliflərini nəzərə almaqla, Hüseyn Cavidin 135 illik yubileyinə həsr olunmuş tədbirlər planını hazırlayıb həyata keçirsin.\n2. Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsələləri həll etsin.\nİlham ƏLİYEV,\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti\nBakı şəhəri, 24 oktyabr 2017-ci il\n№ 3313"
] |
[
"http://www.e-qanun.az/framework/36728"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q12840429--Ev Muzeyinin Tarixi-1
| 1 |
AMEA Hüseyn Cavidin Ev Muzeyi
|
Hüseyn Cavidin Ev Muzeyi — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Humanitar Elmlər Bölməsinin tərkibinə daxil olan elmi tədqiqat müəssisəsidir. Muzey Azərbaycan şairi və dramaturqu Hüseyn Cavidin 1920 – 1937–ci illərdə yaşadığı evdə yaradılmışdır.
|
Ev Muzeyinin Tarixi
|
Filosof şair, dramaturq Hüseyn Cavidin həyat və fəaliyyətini, zəngin irsini əbədiləşdirmək və təbliğ etməq məqsədi ilə ev muzeyinin yaradılması ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə 21 iyul 1981-ci ildə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin “Hüseyn Cavidin anadan olmasının 100 illiyi haqqında” qəbul etdiyi qərarda nəzərdə tutulurdu. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 10 iyul 1995-ci ildə 160 saylı qərarına əsasən Hüseyn Cavidin Ev Muzeyi yaradıldı və Azərbaycan Elmlər Akademiyasının tabeliyinə verildi.http://www.huseyncavid.az/az.php?go=tarix
thumb|Hüseyn Cavidin 120 illik yubileyi günündə, ümummilli lider Heydər Əliyev Turan Cavidlə söhbət edərkən. 24.10. 2002
24 oktyabr 2002-ci il tarixdə, Hüseyn Cavidin 120 illik yubileyi günündə, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin şəxsən iştirakı ilə Hüseyn Cavidin Ev Muzeyinin rəsmi açılış mərasimi keçirildikdən sonra Muzeyin ekspozisiyası geniş tamaşaçı auditoriyasının üzünə açılmışdır.
|
[
"MUZEYİN TARİXİ\nAzərbaycan KP MK-nın 21 iyul 1981-ci ildə \"Hüseyn Cavidin anadan olmasının 100 illiyi haqqında\" qəbul etdiyi qərarda Bakı və Naxçıvan şəhərlərində Hüseyn Cavidin xatirə muzeylərinin yaradılması, Bakı şəhərinin İstiqlaliyyət (keçmiş Kommunist) küçəsində Hüseyn Cavidin 1920-ci ildən 1937-ci ilədək yaşamış olduğu 8 saylı evin fasadının təzələnməsi və ona yazıçının xatirə lövhəsinin vurulması göstərilirdi. Bu qərar əsasında Mədəniyyət Nazirliyninin 14 avqust 1981-ci il tarixli 228 saylı əmri ilə Hüseyn Cavidin 100 illik yubileyinin keçirilməsi və 15 dekabr 1981-ci il tarixli 522 saylı əmri ilə Bakı şəhərində Hüseyn Cavidin memorial muzeyinin açılması nəzərdə tutulurdu. Mədəniyyət Nazirliyinin 1991-ci il 16 aprel tarixli əmrinə əsasən adı çəkilən binanın 5 otağı Hüseyn Cavidin ev muzeyi üçün ayrılmışdı. Lakin bina həmin bina olsa da, ayrılmış 5 otaq Cavidlərin yaşadığı otaqlar deyildi. Yeganə üstünlük onda idi ki, Hüseyn Cavid vaxtı ilə bu otaqlarda dərs demişdi. Əlyazmalar institutunun o zamankı rəhbərliyi səhv olaraq belə fikirləşirdi ki, bina instituta məxsus olduğu üçün, Hüseyn Cavidin vaxtı ilə yaşadığı və əsərlərini yaratdığı otaqlarda muzey yerləşə bilməz. Ancaq zaman göstərdi ki, Hüseyn Cavidin ev muzeyi başqa otaqlarda deyil, məhz onun və ailəsinin yaşadığı və ölməz əsərlərini yaratdığı otaqlarda yerləşməlidir. Binada isə, əslində hansı idarənin və ya institutun yerləşməsinin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Cavid şəxsiyyəti, Cavid yaradıcılığı yerləşdiyi məkana, məxsus olduğu millətə ancaq şərəf gətirər. 10 iyun 1995-ci ildə Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyevin yanında tarixi müşavirə keçirildi və 14 illik fasilədən sonra Hüseyn Cavidin Naxçıvanda məqbərəsinin, Bakıda ev muzeyinin yaradılması ilə əlaqədar məsələlər müzakirə olundu və dərhal öz həllini tapdı. Bununla əlaqədar Nazirlər Kabinetinin 10 iyul 1995-ci il 160 saylı qərarı ilə Hüseyn Cavidin ev muzeyinin yaradılması, onun Azərbaycan EA-nın tabeliyinə verilməklə ədibin yaşadığı binanın, (İstiqlaliyyət küçəsi,8) 2-ci mərtəbəsində giriş də daxil olmaqla, 3-cü mərtəbəsində yerləşməsi və Hüseyn Cavidin ev muzeyi adlandırılması məsələsi həll olundu. H.Cavidin ev muzeyi 245 kv metr sahəni əhatə edir və onun 130 kv metrində ekspozisiya yerləşir. Muzeyin tərtibatı elə düşünülüb ki, ekspozisiya artıq 2-ci mərtəbədən başlanır və muzeyə gələn hər bir adam artıq girişdən Cavidlər mühitinə düşüb, Cavidlər dünyasına qatılır. Ekspozisiyada 1000-ə yaxın eksponat nümayiş etdirilir. Bu eksponatlar içərisində məhz H.Cavidin əlyazmaları, Cavidlər ailəsinə məxsus məişət və geyim əşyaları, Hüseyn Cavidin müxtəlif illərdə çap olunmuş əsərləri, şəxsi kitabları, ailəvi fotolar, dram əsərlərinin tamaşalarından proqramm, afişa və fotolar, Ərtoğrol Cavidin istifadə etdiyi kitablar, bəstələdiyi musiqi əsərlərinin notları, bunlardan Ü. Hacıbəyova həsr etdiyi fortepiano üçün \"9 variasiya\", \"Eşq olsun\", \"Skripka ilə fortepiano üçün poema\" və s. əsərləri, daha sonra vallar, müxtəlif sənədlər, məktublar vardır. Həmçinin Turan Cavidin fəaliyyəti ilə bağlı olan materiallar nümayiş edilir. Hüseyn Cavidin yazı masası, Mişkinaz xanıma məxsus tikiş maşını, radioqəbuledici, yemək masası və bir çox eksponatlar ekspozisiyada əsas yer tutur. Ekspozisiyanın tərtibatı zamanı bir neçə görkəmli sənət xadimlərinə süjetli əsərlər sifariş olunmuş və bu əsərlər ekspozisiyanı daha da zənginləşdirmiş, onu baxımlı və maraqlı etmişdir. Bunlardan Oqtay Sadıqzadənin \"Cavid dünyası\" triptixi, \"Mişkinaz xanım\" portreti, Ömər Eldarovun \"Hüseyn Cavid\", \"M. Cavid\", \"Ə.Cavid\", \"T.Cavid\" mərmər büstləri, A. Hacıyevin \"Son yay\" və \"Hüseyn Cavid\" əsərləri, İ.İbrahimovun \"Naxçıvandakı məqbərənin maketi\", Cavidlər ailəsinin hər birinə həsr olunmuş süjetli xalça, Ə.Əliyevin \"İblis operasının yaranması\" əsəri, S. və F.Məmmədvəliyevlərin ağacda oyma üsulu ilə Hüseyn Cavidin ərəb qrafikası ilə adı və soyadı yazılmış miz və üstündə \"Azər\"dən parçalar olan gümbəz şəkilli fiqur, Cavid əsərlərinin adlarının ağac üzərində oymaları və s. əsl sənət nümunələrini göstərmək olar. Muzeydə məxsusi olaraq 1 otaq, Cavidin iş otağı, repressiya otağı kimi ayrılıb. Bu otaqda O.Sadıqzadənin böyük ürək yanğısı ilə işlədiyi \"1937-ci ilin repressiya qurbanları\" - \"Qara yazı\" əsəri və V. Ucatayın \"Zordan üstün\" əsəri həm Hüseyn Cavidə, həm də Azərbaycanın digər repressiya qurbanlarının xatirəsinə rekviem kimi qəbul olunur. Muzeyin əsas fondunda 11000 eksponat mühafizə olunur. Bunların sayı yeni materiallar hesabına daima artır. Muzeyin fondunda H.Cavidə məxsus əlyazmaları, əsərləri, tədqiqat əsərləri, tarixi sənədlər, fonoteka, videoteka, multimedia, xatirə əşyaları, Ə.Cavidin və T.Cavidin şəxsi arxivləri kimi bölmələr yaradılmışdır. Təəssüflər olsun ki, 2000-ci il noyabrın 25-də Bakıda baş vermiş zəlzələ nəticəsində muzeyin ekspozisiya sahəsi zədələndiyinə görə muzey bir müddət ekspozisiyasını aça bilmədi. Muzeyin ekspozisiya sahəsi bir daha təmir olunduqdan sonra bu mümkün oldu. 23 oktyabr 2002 ci il tarixdə Prezident Heydər Əliyev \"Hüseyn Cavidin 120 illik yubileyi haqqında\" sərəncam imzaladı. 24 oktyabr 2002-ci il tarixdə, Hüseyn Cavidin 120 illik yubileyi günündə, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev Hüseyn Cavidin ev muzeyinin açılış lentini kəsərək, ekspozisiya ilə tanış olub, muzeyin rəy kitabına ürək sözlərini yazdı və gələcək fəaliyyətinə xeyir-dua verdi. Beləliklə, 24 oktyabr 2002-ci il tarixdən Hüseyn Cavidin ev muzeyinin ekspozisiyası qapılarını geniş tamaşaçı auditoriyasının üzünə açdı. Bu müddət ərzində, məhz Hüseyn Cavidin 120 illik yubileyi ilə əlaqədar verilmiş sərəncama müvafiq olaraq, muzeyin ekspozisiyasında günümüzlə səsləşən müəyyən yeniləşmə işləri aparılır. Hazırda Hüseyn Cavidin ev muzeyi tam hüquqla tərkibinə daxil olduğu Milli Elmlər Akademiyasının elmi idarələrindən biridir. Muzeydə Elmi Şura və 5 şöbə (\"Cavidşünaslıq\" - H.Cavid və ümumiyyətlə cavidlər irsinə aid materialların tədqiqi; ekspozisiya və səyyar sərgilərin hazırlanması və təkmilləşdirilməsi, \"Elmi kütləvi işlər şöbəsi\" - H.Cavid və ümumiyyətlə cavidlər irsinin təbliği, sərgilərin nümayişi və tədbirlərin təşkili, \"Elmi fondlar şöbəsi\" - H.Cavid və ümumiyyətlə cavidlər irsinə aid materialların toplanması, qeydiyyata salınması, elmi təsvirinin verilməsi və mühafizəsi, \"Elmi və bədii tərtibat şöbəsi\" - Ekspozisiyanın və səyyar sərgilərin bədii tərtibatı, Hüseyn Cavidin Ev Muzeyinin VEB saytının dizayn tərtibat işləri, \"Elmi ekspozisiya şöbəsi\" - H.Cavid və ümumiyyətlə cavidlər irsinə aid materialların qorunması və təqdimi, \"Elmi informasiya və kitabxana şöbəsi\" - H.Cavid və ümumiyyətlə cavidlər irsinə aid kitabların toplanması, saxlanması və oxuculara xidmət, \"Ümumi şöbə\" - Təssərrüfat işlərinin təşkili) fəaliyyət fəaliyyət göstərir. Bu gün H.Cavidin Ev Muzeyinin nəşrləri geniş oxucu kütləsinə təqdim olunmuşdur: Hüseyn Cavid \"Əsərləri\" (şeirlər və poema, 2005), \"Hüseyn Cavid: həyat və sənət yolu\" (Biblioqrafik göstərici-2006), Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin \"Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında\" sərəncamı ilə nəşr olunan \"Hüseyn Cavid əsərləri 5 cilddə\" külliyyatı (2005), \"Hüseyn Cavid əsərləri 5 cilddə\" külliyyatının təkrar nəşri (2007), \"Məhəbbətdir ən böyük din\" seçmə şeirləri fransız dilində (2007), \"Cavid hikməti - Seçmə aforizmlər\" (2008), Cavid hikməti - seçmə aforizmlər (miniatür kitab, 2010), Hüseyn Cavid və Abdulla Şaiq \"Ədəbiyyat dərsləri\" (2010), Hüseyn Cavid \"Topal Teymur\" (2010), G.Babaxanlı \"Azərbaycan ədəbi fikri və Hüseyn Cavid\" (monoqrafiya), Hüseyn Cavidin anadan olmasının 125 illiyinə həsr edilmiş \"Hüseyn Cavid irsi və müasir dövr\" (beynəlxalq elmi konfransın materiallarını əhatə edən məqalələr toplusu, 2007), Hüseyn Cavidin ev muzeyinin bukleti, muzeyin fəaliyyətini əks etdirən \"Hüseyn Cavidin Ev Muzeyi\" (albom-kitab, 2009), Ərtoğrol Cavidin musiqi əsərlərindən ibarət CD və DVD disklər, Hüseyn Cavidin \"Şeyx Sənan\" əsəri fars dilində, H.Cavidin əsərlərindən seçmə aforizmlər fars əlifbasında, \"Azərbaycan qeyri-maddi mədəniyyət abidələri və Ərtoğrol Cavid\" çoxcildliyi 10 cilddə (2011), çoxcildli \"Cavidşünaslıq\" elmi araşdırmalar toplusunun 10 cildi (2012), \"Hüseyn Cavid yaradıcılığı çağdaş təfəkkür işığında\" Beynəlxalq elmi konfransın materialları (H.Cavid-130, 2012), \"Sözləri Hüseyn Cavidindir\" adlı mahnı albomu (2012), H.Cavidin \"Şeyda\" dramı 10 dildə (rus, ingilis, fransız, yunan dillərində - 2012, alman, çex, polyak, belarus, bolqar, ukrayna dillərində - 2013), \"Türk dünyasını işıqlandıranlar: M.Akif Ersoy, Hüseyn Cavid\" Beynəlxalq konfransın materialları (2013), Gülbəniz Babaxanlı \"Heydər Əliyev və Hüseyn Cavid\" (monoqrafiya-2013), Timuçin Әfәndiyev. Hüseyn Cavid: ideal həqiqət axtarışı (2013). Muzeydə Cavidlər ailəsinin doğum və anım günləri hər il bu ailəyə məxsus bənzərsiz, ilıq və munis bir ab-havada keçirilir. Hüseyn Cavidin ev muzeyi Naxçıvanda yerləşən Hüseyn Cavidin ev muzeyi ilə mütəmadi yaradıcılıq əlaqələri saxlayır, ona lazımi metodiki yardım göstərir. Hüseyn Cavidin ev muzeyi gələcəkdə də Cavidlər irsinin tədqiqi, öyrənilməsi, qorunması və təbliği istiqamətində öz fəaliyyətini müvəffəqiyyətlə davam etdirəcək."
] |
[
"http://www.huseyncavid.az/az.php?go=tarix"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q1105893--Əhali-2
| 7 |
Qəzvin ostanı
|
thumb|239x239px|Qəzvin ostanının İrandakı yerləşimiQəzvin ostanı — İranın 31 ostanından (vilayətindən) biri. Mərkəzi Qəzvin şəhəridir.
|
Əhali
|
2006 – cı ildə aparılmış siyahıya almanının nəticələrinə əsasən ostanın əhalisi 1.143.200 nəfər , urbanizasiya isə 68,05%- dir.İran Statistika Mərkəzi
Ostan əhalisini əsasən azərbaycanlılarAmerikanın Səsi:Tehranın yaxınlığında yerləşən Qəzvin vilayətində əhalinin əksəriyyətini türklər təşkil edir.prezimainboard (Əhalinin 70% ya 75%-i)İranontripgadtbAzərbaycan türkcəsinin qəzvin ləhcəsi haqqındaTehran universitetidana newsSobhe-Qəzvin, qismən fars dillilər az sayda tatlar, giləklər, lurlar və kürdlər təşkil edir.Farhangsara.com :QAZVIN :...Today people in most parts of Qazvin speak Turkish, although Persian is spoken in some other parts. EtnologueEtnologue report for language code :tks -a əsasən: Qəzvin ostanı Ramand bəxşinin (2006 s.a.-na əsasən əhalisi 18,054 nəfər) əhalisini tati dilində-daha doğrusu bu dilin Takistani dalektində danışan əhali təşkil edir. Onlar etnik cəhətdən və danışdıqları dilin xüsusiyyətlərinə görə Azərbaycanda və Rusiyanın Dağıstan Respublikasında yaşayan tatlardan fərqlidirlər.
Kəkəvənd:Encyclopædia Iranica :KĀKĀVAND lur əsilli köçəri tayfadır. Onlar lur xalqının dörd (Bala Gəridə, Silsilə, Delfan və Tarxan) əsas qrupundan Delfan qrupuna aiddirlər. Bu tayfaya mənsub insanlar lur dilinin dialekti olan lək dialektində danışırlar. Dindarları müsəlmandır, Əhli-Həqq təriqətindədirlər. Kəkəvənd tayfasının mənsub qəbilələr hazırda İranın Luristan və Qəzvin ostanlarında yaşayırlar. Luristan ostanında yaşayan hissəsi: Luristan ostanının Delfan şəhristanının Kəkəvənd bəxşinin (əhalisi 23,598 nəfər, 2006 s.a.) Şərqi Kəkəvənd dehestanında (əhalisi 8,241 nəfər, 2006 s.a.) və Qərbi Kəkəvənd dehestanında (əhalisi 5,831 nəfər, 2006 s.a.) əhali elliklə bu tayfaya mənsubdur. (Qeyd: Luristan ostanının Delfan şəhristanında əhalinin əksəriyyəti lur dilinin lək dialektində danışan Mirbağ, Nurəli, Şahivənd, Kəkəvənd, İtivənd, Uladğubad və Quluvənd tayfalarından ibarətdir.). 1963-cü ilə olan məlumata əsasən Luristan vilayətində yaşayan kəkəvənd tayfasının qəbilələrinə mənsub insanlar 2,000Komisyun-e melli-e Yunesko (UNESCO) dar Irān, Irān-šahr, Tehran, 1963.I, p. 139 ailədən ibarət olmuşdur. XIX əsrdə daha dəqiq 1860-1861-ciIraj Afšār-Sistāni, Ilhā, čādornešinān wa ṭawāyef-e ʿašāyeri-e Irān, 2 vols., Tehran, 1987.p. 208 illərdə Kəkəvənd tayfasının bir qolu Qəzvin vilayətində məskunlaşmışdır. Kəkəvənd tayfasının Qəzvin vilayətində məskunlaşan qismi iki qəbiləyə ayrılır: Məsihxani və Nəmdərxani. Bu qəbilələrə mənsub insanlar Qəzvin şəhərinin qərbində əhalisi elliklə bu qəbilələrə məxsus 10 kənddə və Qəzvin şəhristanın Tarım-i Süfla (Aşağı Tarım) bəxşində bir neçə qarışıq əhalili kənddə yaşayırlar. Qəzvin vilayətində yaşayan bu iki qəbilənin insanları 1932-cü ilə olan məlumata əsasən 300Masʿud Kayhān, Joḡrāfiā-ye mofaṣṣal-e Irān, 2 vols., Tehran, 1932-33.II, p. 111 ailədən, 1970-ci ilə olan məlumata əsasən isə 450 ailədən ibarət olmuşdur.
Giyətvənd:Encyclopædia Iranica :GĪĀṮVAND Ağa Məməmməd Şah Qacarın hakimiyyəti zamanı İranın qərbindən köç edərək indiki Qəzvin vilayətinin ərazisinə yerləşmişdirlər. Köçəri həyat tərzi sürürlər. Bu tayfa dörd qəbilədən ibarətdir: Kuməsi, Dərvişvənd, Salquri və Məhəmməd Bəyi. Hazırda dağınıq halda Qızılüzən və Şahrud çayları sahillərində yaşayırlar. Köçəri olanlar yayda vilayətin dağlıq qismində yerləşən ərazilərə - Yüzbaşı çayının sahilinə köç edirlər (Qəzvin ostanının Qəzvin şəhristanının Tarım-i Süfla (Aşağı Tarım) bəxşinin Kugir dehistanında bu çayın sahilində eyniadlı Yüzbaşıçay kəndi yerləşir, bu kəndin əhalisini Azərbaycan türkləri təşkil edir). 1970-ci ildə aparılmış lokal araştırmaya əsasən sayları 850-900 ailədən ibarətdir. Tədricən oturaq həyata keçirlər: oturaq həyata keçənlərin vilayətdə qalan hissəsi türkləşmiş, müəyyən qismi isə isə köç edərək digər vilayətlərə yerləşmişdirlər.
ÇiqaniEncyclopædia Iranica :ČEGĪNĪ (Çeqini və ya Çingənə) : qaraçı əsilli köçəri tayfadır. Hazırda İranın Luristan, Fars, Kürdüstan (Bicar şəhristanında) və Qəzvin ostanlarında yaşayırlar. Qəzvində yaşayan nümayəndlərinin sayına dair müxtəlif təxminlər mövcuddur: L. S. Fortescue-yə və Pərviz Vərcavəndə görə 1970-ci il üçün 800-1000 arası ailə, kürd əsilli İranlı tədqiqatçı S. M. Marduk Kürdüstaniyə görə 1974-cü il üçün təxminən 1500 ailə.Š. M. Mardūḵ Kordestānī, Tārīk-e Kord o Kordestān o tawābeʿ yā tārīḵ-e Mardūḵ, Tehran, n.d. [1353 Š./1974].
CəlilvəndEncyclopædia Iranica :JALILAVAND
|
[
"İranın Qəzvin şəhərində yaşayan türk dil haqları fəalı Vəli Əsədi “İslam Respublikası nizamına qarşı təbliğat” fəaliyyəti göstərməkdə ittiham edilib.\nBölgədə fəaliyyət göstərən hüquq müdafiəçilərinin məlumatına görə, Vəli Əsədi bir müddət əvvəl Qəzvin prokurorluğuna çağırılmışdı. Amerikanın Səsinin də surətini əldə etdiyi çağırış vərəqəsinə əsasən, fəaldan 5 gün ərzində “son müdafiə” üçün prokurorluğa müraciət etməsi tələb edilmişdi.\nİnsan haqları üzrə fəaliyyət göstərən HRA agentliyinin məlumatına görə, siyasi fəal bazar günü mayın 23-də Qəzvin şəhərinin ümumi və inqilab prokurorluğuna müraciət edib.\nVəli Əsədinin sosial mediada həyata keçirdiyi fəaliyyətlər üzündən rejimə qarşı təbliğat ittihamı ilə üzləşdiyi bildirilir.\nO, keçən yanvar ayında İranın təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən nəzarət altına alınıb, təqribən bir həftə saxlanıldıqdan sonra 5 milyon tümənlik mülki zəmanət qarşılığında müvəqqəti olaraq sərbəst buraxılıb.\nQəzvin şəhəri İranın Qəzvin vilayətinin mərkəzidir. İran dövlətinə bağlı “Ümumi Mədəniyyət Şurası”nın göstəricilərinə görə, Tehranın yaxınlığında yerləşən Qəzvin vilayətində əhalinin əksəriyyətini türklər təşkil edir."
] |
[
"https://www.amerikaninsesi.org/amp/veli-esedi/5901842.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q903320--Dədə Qorqud-1
| 2 |
Kitabi-Dədə Qorqud
|
"Kitabi-Dədə Qorqud" ("Kitab-i Dədəm Qorqud əla lisan-i taife-i Oğuzan" (Oğuz tayfalarının dilində Dədəm Qorqudun kitabı))) – Oğuz türk dastanı.Огузский эпос Китаби деде Коркуд Azərbaycan xalq ədəbiyyatının ən qədim yazılı abidəsi (VI–VII əsrlər).
"Kitabi-Dədə Qorqud" dastanları ideya-məzmunu, təkrarolunmaz gözəlliyi ilə yüz illərdir ki, dünya alimlərinin diqqət mərkəzindədir.
Ənənəyə görə, "Kitabi Dədə Qorqud"da dastanların müəllifliyi Dədə Qorquda aid edilir. XIV əsr tarixçilərindən Aybək əd-Dəvadari və Fəzlullah Rəşidəddin Dədə Qorqudun Məhəmməd peyğəmbər zamanında yaşadığını və türklər tərəfindən elçi sifətilə onun yanına göndərildiyini yazmışlar. Dastanın müqəddiməsində də Dədə Qorqudun Məhəmməd Peyğəmbər zamanında yaşadığı qeyd edilir.Qədim ədəbiyyat
Dastanların əsas süjeti aşağıdakı on iki boyda əks olunmuşdur: "Dirsə xan oğlu Buğacın boyu", "Salur Qazanın evinin yağmalandığı boy", "Bayburanın oğlu Bamsı Beyrək boyu", "Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boy", "Duxa Qoca oğlu Dəli Domrulun boyu", "Qanlı Qoca oğlu Qanturalı boyu", "Qazılıq Qoca oğlu Yeynəyin boyu", "Basat Təpəgözü öldürdüyü boy", "Bəkil oğlu Əmranın boyu", "Salur Qazan dustaq olub oğlu Uruz çıxardığı boy", "İç Oğuza Dış Oğuz asi olub Beyrək öldüyü boy".
2017-ci ildə Dədə Qorqud irsi: Dastan mədəniyyəti, xalq nağılları və musiqisi UNESCO-nun Qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilmişdir.
|
Dədə Qorqud
|
Kökləri mifoloji dünyagörüşünə gedib çıxan Dədə Qorqud dastanları XI əsrdə "Kitabi-Dədəm Qorqud" adı altında yazıya alınmış, əlimizdə olan nüsxələr isə XV əsrdə üzü köçürülmüş əlyazmalarıdır. Abidəni ilk dəfə tədqiqata cəlb etmiş alman şərqşünası Fridrix fon Ditsin fikrinə görə, buradakı bəzi mifoloji süjetlər, məsələn, Təpəgöz süjeti qədim Yunanıstanda yaranmış analoji süjetlərə qida vermişdir. "Kitabi-Dədə Qorqud"dakı lama obrazı mauqlinin "Odisseya" dastanındakı Polifem obrazı ilə müqayisədə daha qədimdir. 2019-cu ilədək "Kitabi-Dədə Qorqud"un iki əlyazması məlum idi. Bunlardan biri – alman şərqşünası F. fon Dits tərəfindən İstanbuldan Almaniyaya aparılmış və Drezden şəhərinin kitabxanasına bağışlanmış bir müqəddimə və on iki boydan (dastandakı ayrı-ayrı əhvalatlar boy adlanır) ibarət olan Drezden nüsxəsi, o biri isə XX əsrin 50-ci illərində Vatikanda tapılmış bir müqəddimə və altı boydan ibarət nüsxədir.
frame|left|250 px|Kitabın fransızca nəşri
Drezden nüsxəsiMscr.Dresd.Ea.86 üzərində sonradan "Kitabi-Dədə Qorqud əla lisani taifeyi-oğuzan" ("Oğuz tayfaları dilində Dədəm Qorqud kitabı") yazılmışdır və yeni bir nüxsəsi (surəti) əsası 1556-cı ildə qoyulmuş Drezdendəki Kral Kitabxanasından alınıb 1972-ci ilin avqustunda Bakıya gətirilib Azərbaycan Elmlər Akademiyasına verilib və Əlyazmalar İnstitutunda daha təfsilatlı tədqiq olunmuşdur. Bu nüsxə müqəddimə və 12 boydan, Vatikan nüsxəsiVat. turc. 102
2019-cu ilin aprelində İranda dastanın "Türkmən-Səhra"/Günbəd əlyazması aşkar edilib. Əlyazmanı Əski Xorasan vilayətinin Günbəd şəhərindən olan tanınmış mühəndis Vəli Məhəmməd Xoca bukinist mağazasında üzə çıxarmışdır. 31 vərəqdən ibarət olan əlyazma kitabı XVIII yüzilliyin sonlarında Təbrizdə hazırlanıb. Əlyazmanın paleoqrafik göstəriciləri və dil özəllikləri belə bir fikrə gəlməyə əsas verir. Kitab oğuz elinin bilicisi Dədə Qorqudun soylamalarından və eposun baş qəhrəmanı Qazan xan haqqındakı bir boydan ibarətdir.“Kitabi-Dədə Qorqud”un Günbəd əlyazması” kitabı çapdan çıxıb
|
[
"AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru, akademik Möhsün Nağısoylunun ”Kitabi-Dədə Qorqud”un Günbəd əlyazması” monoqrafiyası işıq üzü görüb. Nəşr 2019-cu ilin əvvəllərində İranda aşkar edilmiş Günbəd əlyazmasının tekstoloji-filoloji təhlilinə həsr olunmuş ilk monoqrafik araşdırmadır.\nKitab şərti olaraq iki hissəyə – əlyazmanın tekstoloji-filoloji araşdırmasını əhatə edən tədqiqat hissəsi və əlyazmanın tənqidi mətni və sözlüyünə bölünür. Əlyazmanın ilk dəfə hazırlanmış tənqidi mətni “Kitabi-Dədə Qorqud”un yeni mətninin müxtəlif adlarla təqdim olunan üç Türkiyə və bir Azərbaycan nəşri əsasında tərtib edilib.\nAkademikin fikrincə, 31 vərəqdən ibarət olan əlyazma kitabı XVIII yüzilliyin sonlarında Təbrizdə hazırlanıb. Əlyazmanın paleoqrafik göstəriciləri və dil özəllikləri belə bir fikrə gəlməyə əsas verir. Kitab oğuz elinin bilicisi Dədə Qorqudun soylamalarından və eposun baş qəhrəmanı Qazan xan haqqındakı bir boydan ibarətdir. Sonda əlyazmanın faksimilesi də verilib.\n“Elm və təhsil” nəşriyyatında çap olunan monoqrafiyanın elmi redaktoru akademik Kamal Abdulla, məsul redaktoru dosent Qətibə Vaqifqızıdır."
] |
[
"https://medeniyyet.az/page/news/58906/KitabiDede-Qorqudun-Gunbed-elyazmasi-kitabi-capdan-cixib.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q12847171--Həyatı-1
| 1 |
Vaqif Sultanlı
|
Vaqif Sultanlı (tam adı: Vaqif Soltan oğlu Verdiyev; ) — yazıçı, ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, filologiya elmləri doktoru (1997), professor (1999).
|
Həyatı
|
Vaqif Sultanlı 1958-ci il martın 26-da Kürdəmir rayonunun Şahsevən kəndində anadan olmuşdur.
Köhnəbazar kənd orta məktəbini bitirmişdir (1964–1974). Orta məktəbdə oxuduğu illərdə, eyni zamanda, Kürdəmir rayon musiqi məktəbində təhsil almışdır (1970–1975). Bir müddət Kürdəmir rayon elektrik şəbəkəsində fəhlə işləmişdir (1974–1976).
Azərbaycan Dövlət Universitetinin fılologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir (1981).
Əmək fəaliyyətinə təyinatla göndərildiyi İsmayıllı rayonunun Qalacıq kəndində dil-ədəbiyyat müəllimi kimi başlamışdır. Sonra isə ADU-nun Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasının aspiranturasında təhsilini davam etdirmişdir.
"Azərbaycan dramaturgiyasında xarakter problemi (1970–1980)" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir (1984). BDU-da müəllim, baş müəllim, dosent işləmişdir (1984–1991). Hazırda Universitetin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasında professor vəzifəsində çalışır (1999). "Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin həyatı və ədəbi fəaliyyəti" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir (1997). İctimai fəaliyyətlə ardıcıl məşğul olmuşdur. Ümumdünya Azərbaycanşünaslar Assosiasiyasını təşkil etmiş və onun sədri seçilmişdir (1991).
Amerikanın "Azadlıq" və "Azad Avropa" radiostansiyalarının Azərbaycan redaksiyasında ədəbi verilişlər üzrə müxbir işləmişdir (1995–1998). Polşada ("Xudafərin" — 1995), İsveçdə ("Araz" — 1996–1997), ABŞ-da nəşr olunan ("Dünya azərbaycanlıları" — 2000–2012) dərgilərin baş redaktoru olmuşdur.
Kipr-Balkanlar-Avrasiya Türk Ədəbiyyatları Qurumunun (Türkiyə) Qafqaz bürosunun rəhbəridir.
1999-cu ilin iyun-oktyabr aylarında Böyük Britaniyanın Edinburq Universitetində İngilis filologiyası və Qərb mədəniyyəti ixtisası üzrə təcrübə keçmişdir.
Həsən bəy Zərdabi adına mükafata (1995), Kipr-Balkanlar və Avrasiya Türk Ədəbiyyatları Qurumunun (KİBATEK) Uluslararası Türk Dilinə Xidmət Ödülünə (2003), Misir Mədəniyyət Nazirliyinin Fəxri-fərmanına (2014), Türkçənin Diriliş Hərəkatı Dərnəyinin Üstün Xidmət Ödülünə (2017) layiq görülmüşdür.
Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin (DAK) İsveç (2001), Hollandiya (2002), Almaniya (2004), Belçika (2008) və Böyük Britaniyada (2010) keçirilən qurultaylarında İdarə Heyətinin üzvü seçilmişdir.
2012-ci ildə təsis olunan və mərkəzi ofisi Pekində yerləşən Beynəlxalq Epos Araşdırmaları Cəmiyyətinin (The International Society for Epic Studies) üzvüdür.
2018-ci ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarında yerləşən Beynəlxalq Yazarlar Assosiasiyasına (International Writers Association) üzv seçilmişdir.
Əsərləri İngiltərə, Amerika Birləşmiş Ştatları, Almaniya, Türkiyə, Danimarka, Misir, İran, Rusiya, Ukrayna və b. ölkələrdə nəşr olunmuşdur.
Dünyanın qırxdan artıq ölkəsində keçirilən uluslararası simpozium, konfrans, forum və seminarlara qatılmış, Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətini təmsil etmişdir.
Ailəlidir, iki övladı var.
|
[
"|\nBaş səhifə\n» Vaqif Sultanlı\n»\n|\nVaqif Sultanlı\n1980-ci ildən etibarən mətbuatda hekayə, tərcümə, elmi-publisistik məqalələrlə müntəzəm çıxış etmişdir. Tənqid və ədəbi proseslə bağlı 1000-dən artıq elmi-publisistik məqalə yazmışdır. 1991-ci ildə Ümumdünya Azərbaycanşünaslar AssosiasiyasınI (ÜAA) təşkil etmiş və onun sədri seçilmişdir. Bədii tərcümə ilə məşğul olmuşdur.\nƏsərləri\n• Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin ədəbi dünyası.\n• Ömrün nicat sahili\n• Azerbaycan Mühaceret Edebiyatı (İstanbul)\n• Azərbaycan ədəbi tənqidi.\n• Ruhun Ağrıları (İstanbul)"
] |
[
"http://www.azerbaijans.com/content_1101_az.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q12837387--Rollarda-1
| 1 |
Balıqçılar (film, 1927)
|
Balıqçılar — rejissor Rza Təhmasib tərəfindən 1927-ci ildə ekranlaşdırılmış qısametrajlı bədii film. "Azdövlətkino"da istehsal edilmişdir. Film bir balıqçının faciəli həyatından bəhs edir. Əsas rolları Cəfər Cabbarlı və Ağarza Quliyev ifa edirlər.
|
Rollarda
|
Cəfər CabbarlıMəhəbbətoğlu Q. Cəfər Cabbarlının ev-muzeyi təhlükə qarşısındadır — balıqçı
Ağarza Quliyev — balıqçı
|
[
"Ustad sənətkar Aşıq Ələsgər\nİsmayıl Şıxlı\nZərifə Xanım Əliyeva\nHeydər Əliyev\nKhurshidbanu Natavan\nAzərbaycanın Milli Qəhrəmanları\nBiblioqrafik sorğu\nVirtual Sifariş\nMetodik xidmət\nSənədlərin Sifarişi Və Elektron Çatdırılması\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi\nAzərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi\nAzərbaycan Kitabxanaları\nHeydər Əliyev Fondu\nAvropa Milli Kitabxanaları Konfransı təşkilatı\nAvrasiya Kitabxanalar Assambleyası\nPetruççi Beynəlxalq Musiqi Kitabxanası"
] |
[
"http://anl.az/down/medeniyyet2008/aprel/medeniyyet2008_aprel_186.htm"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q16417776--Xarici keçidlər-1
| 1 |
Lətif (film, 1930)
|
Lətif — 1930-cu ildə çəkilmiş Azərbaycan filmi.
Bu film Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Azərbaycan Respublikasında dövlət varidatı elan edilən filmlərin siyahısına daxil edilmişdir.
|
Xarici keçidlər
|
Filmi izlə
Beynəlxalq festivalda “Lətif” filmi nümayiş etdirilib VİDEO
“Lətif”-80
Lətif Səfərovun "LƏTİF"i
Kateqoriya:1930-cu ilin Azərbaycan filmləri
Kateqoriya:Tammetrajlı bədii filmlər
Kateqoriya:Dram filmləri
Kateqoriya:Uşaq filmləri
Kateqoriya:Səssiz filmlər
Kateqoriya:Ağ-qara filmlər
Kateqoriya:Yevlaxda çəkilən filmlər
Kateqoriya:Bakıda çəkilən filmlər
Kateqoriya:"Azərbaycanfilm" filmləri
|
[
"Lətif Səfərovun \"LƏTİF\"i\nÖtən əsrin 20-ci illərinin sonu 30-cu illərinin əvvəllərində Azərbaycan kinematoqrafı, qarşısında duran vəzifələri həyata keçirmək üçün rastlaşdığı çətinlikləri aradan qaldırmağa can atırdı. Respublikada kino işlərinə rəhbərlik edən qurumun strukturu tez-tez dəyişdirilir, maddi-texniki təchizat məsələləri müəyyən dərəcədə həll edilirdi. Amma qarşıda duran vəzifələrin ən mürəkkəbi milli kinematoqrafçı kadrların çatışmazlığı idi.\n1930-cu ildə istehsalata buraxılan «Lətif» bədii filmi də məhz gənc milli qüvvələrin kino sənətində öz sözünü deməsi üçün yaradılan imkanlardan biri idi. Filmin «Üz-üzə» adlı ssenarisini quruluşçu-rejissor M.Mikayılov yazmışdı. O, artıq filmlərdə rejissor assistenti işləyə-işləyə təcrübə qazanmışdı, yazdığı ssenari də zamanın ruhuna və tələbinə uyğun idi. Həmin vaxtlar genişlənən «Pavlik Morozov hərəkatı» və A.Dovjenkonun «Torpaq» filmi, 7 yaşlı «aktyor» Lətif Səfərovun «Gilan qızı» filmindəki səmimi ifa tərzi və bu lent ekranlara çıxandan sonra onun qazandığı populyarlıq M.Mikayılov üçün əlverişli mövzu vermişdi. Hətta o, ekran uğurunu təmin etmək üçün filmin adını dəyişmək qərarına gəlmişdi: «Filmin adı əvvəl başqa («Azda çox» - N.Ə.) idi. Film öz həqiqi adını iş prosesində tapdı. Azyaşlı Lətif sınaq çəkilişini qurtaran kimi, filmin adını «Lətif» qoyduq».\n«Azərbaycan kəndində kolxoz quruculuğuna və kəndin yeni adamlarına həsr olunmuş» yeni ekran əsərinin quruluşçu-operatoru İ.Tartakovski, quruluşçu-rəssamı isə A.Qonçarski idi. Əsas rolları Ə.Ələkbərov (kolxoz sədri), H.Rzayeva (Ögey ana), M.Mərdanov (Ələsgər), A.Bezirganov (Hacı Səməd), Ə.Sultanov (Hacı Səmədin oğlu), Q.Zeynalov (İbrahim), M.Şamxalov (traktorçu), İ.Oruczadə, K.Qubuşov, R.Kazımov ifa edirdilər. Lentin mövzusu yetərincə sxematik idi: Kolxoz quruculuğunun ilk illərində bu prosesin əleyhinə çıxan yerli mülkədarların qalıqları olan qolçomaqlar-məharətlə maskalanmış qara qüvvələr yeni sovet kəndində görülən hər cür mədəni tədbirlərə qarşı çıxır, əlaltından fitnəkarlıqlar törədirlər. Xüsusilə kənd təsərrüfatları avadanlığını oğurlamaq, sosialist əmlakına ziyan vurmaq yolu ilə «qolçomaqlar və onların əlaltıları öz qara niyyətlərinə davam edirlər»; «işığın, tərəqqinin düşmənləri, həm hiyləgər, həm də quduzlaşmış yırtıcılar olan bu mürtəcelərə qarşı yeni sovet kəndinin tərəqqipərvər adamları - mübariz qüvvələri dayanır»; filmin baş qəhrəmanı azyaşlı Lətif əvvəlcə bütün bunları görsə də, mənasını, mahiyyətini başa düşmür, az sonra xeyirxah adamların təsiri ilə kənddə qolçomaqları ifşa edənlərin ən yaxşı və ən bacarıqlı köməkçilərindən birinə çevrilir, sosialist əmlakını, yeni sovet kəndini düşməndən qorumaq və təmizləmək işində Lətif öz cəsarətli çıxışları ilə mübariz qüvvələrin sevimlisinə çevrilir, bu azyaşlı, lakin böyük gələcəyi olan qəhrəman yeni həyat uğrunda gedən mübarizədə mühüm rol oynayır. O, öz ağıllı və cəsarətli hərəkətləri ilə kənddə kolxoz quruluşunun, yeni həyatın təntənəsinə kömək edir».\nFilm təbii ki, mövcud siyasi-ideoloji sistemin tələb etdiyi «bizimkilər» (sosializm quruculuğunun tərəfdarı olanlar) və «onlar» (yeni həyatın düşmənləri) arasında gedən kəskin mübarizə, axırda «bizimkilər»in qalib gəlməsi sxemi üzərində qurulmuşdu. «Bizimkilər» - sosialist əmlakını düşməndən qoruyanlar, torpağa sahib olmağa çalışanlar zəhmətkeş, tədbirli, mübariz və xeyirxahdırlar; «onlar» - yeniliyin əleyhinə çıxanlar, torpağı əldən vermək istəməyənlərsə məkrli, hiyləgər, yırtıcıdırlar. Azyaşlı Lətif və gənc kolxoz sədri sovet kəndinin «işıqlı gələcəyini», yenilikdən qorxan qolçomaqlar - Ələsgər, İbrahim, Hacı Səməd isə keçmişin «qaranlıq, mürtəce mahiyyətini» əks etdirirlər; Lətif məsum, sadəlövh və vicdanlı, Hacı Səmədsə, əksinə hiyləgər, məkrli və qəddardır. Bütün bunlara baxmayaraq, Lətifin təmsil etdiyi «işıqlı gələcək» Hacı Səmədin simasında «qaranlıq keçmişə qalib gəlir».\nRejissor filmin siyasi-ideoloji təyinatından çıxış edib, obrazların xarakterlərindəki cizgiləri daha da tündləşdirməyə meyil göstərir: Lətif nə qədər sadəlövh, məsumdursa, Hacı Səməd o qədər ağıllı, tədbirli və dəhşətlidir; Lətif nə qədər qorxmaz və mübarizdirsə, Hacı Səməd o qədər fitnəkar və acizdir; Lətif daxilən nə qədər təmiz və zəngindirsə, Hacı Səməd o qədər mənəviyyatca çirkindir və s. və i.a.».\nM.Mikayılovun qarşısında duran vəzifələrdən biri də «sosializm quruculuğunun inkişafının dönməz olduğunu» tamaşaçılara təlqin etmək idi. Təsadüfi deyil ki, kənddə yeni həyatın düşmənlərinə qələbə çalan Lətif lentin finalında Bakıya gəlir, bununla da «sənaye şəhəri Bakı özü də kəndlə üzvi surətdə bağlanır». Bütün bu kadrlarla \"həyatın gözəlliyi, əməyin, zəhmətin insana gətirdiyi səadət təlqin edilir». Əlbəttə, süjet xəttinin elə sonluğu bədii deyil, təbliğat-təşviqat zərurətindən irəli gəlirdi.\nFilmin ideyasını, mövzusunu və məqsədini bir kənara qoysaq, bu ekran əsəri demək olar, eyniadlı baş qəhrəmanın obrazını yaradan 10 yaşlı aktyor Lətif Səfərovun üzərində qurulmuşdu.\nTəbii ki, L.Səfərov filmin özülündə duran siyasi-ideoloji məqsəddən baş çıxarmaq yaşında deyildi, yalnız rejissorun göstərişlərinə və öz instinktlərinə söykənib oynayırdı. Lətif ona tapşırılan vəzifənin öhdəsindən məharətlə gəlmişdi. M.Mikayılovun şəhadətinə görə, «Lətif elə birinci gündən birinci epizodu gözəl oynadı. Lətif özü ilə filmimizə lətiflik gətirmişdi». Rejissor məhz onun uşaq məsumluğundan, sərbəstliyindən və anadangəlmə duyumluğundan filmin xeyrinə yararlanmağa çalışırdı.\nTədqiqatçı N.Sadıxov düzgün olaraq qeyd edir ki, «zəhməti və zəhmət adamlarını nümayiş etdirən kadrların özündə də plakatçılığa meyil var və bu da kolxoz quruluşunun üstünlüyünü təsdiq etməyə yönəldilib». Amma o, növbəti qənaətində «bu plakatçılığın filmin ideya-bədiiliyinin yüksəldilməsinə dəlalət etdiyinə», «lentin qarşısına qoyduğu məqsədlərin heç də aktyor oyununu öz imtiyazlarından məhrum etməyə yönəldilmədiyinə», əksinə, «kinonun səssiz dövrü şəraitində filmin ideya-bədiiliyinin aktyor oyununun xüsusiyyətlərini mürəkkəbləşdirdiyinə» inamını ifadə edir ki, bütün bunlara da inanmaq çətindir.\nDoğrudur ki, «qəhrəmanların» xarakterik cizgiləri, o cümlədən, plastikliyi və mimikalılığı obrazların ritmik rəsmini pozmur, əksinə, öz ictimai və ideya mənsubiyyətini təsdiq edir».\nM.Mikaylov filmin təsirliliyini və süjetin reallığını artırmaq üçün xronikal-sənədli çəkilişlərdən də istifadə edib. O, əkilmiş geniş çölləri, ilk traktorlara kəndlilərin münasibətini tamaşaçılara göstərməklə də lentin ideyasına xidmət edir. Yəni, bu torpaq keçmişin qalıqları olan qolçomaqlarla mübarizədə qalib gələn, yeni həyat quran adamlarındır. O zaman filmə baxmış görkəmli rejissor N.Şengelaya bu sənədli kadrları filmin yaxşı xüsusiyyətlərindən biri kimi qeyd etmişdi. Həmin dövrdə geniş şöhrət qazanmış «Torpaq» (A.Dovjenko) filmindəki oxşar epizodları N.Sadıxov «heç də kino sənətində təkrar, epiqonçuluq» saymasa, «dövrün qarşıya qoyduğu tələblərdən doğduğunu» qeyd etsə də, hər halda, açıq-aşkar təsiri gizlətmək çətindir. «Həmin illərdə istər ədəbiyyatın, istərsə də kino sənətinin qarşısında yeni sovet kəndinin təsviri, xüsusilə kolxoz quruluşunun təbliği və buna qarşı çıxan qolçomaqların ifşası mühüm bir vəzifə kimi qoymuşdu. İstər «Torpaq», istərsə də «Lətif» filmlərindəki oxşar epizodlar və kadrlar eyni hədəfə atəş açırdı, eyni məqsədə xidmət edirdi». Tədqiqatçının bu iddiası filmin təbliğat-təşviqat mahiyyətini əsaslandırmaq cəhdi olsa da, fikrimizcə, sənətkarlıq məsələlərinə zərrə qədər də dəxli yoxdur.\nSənətşünas Aydın Talıbzadə isə filmdəki təbliğat-təşviqat çalarını ikinci plana çəkib, başlıca diqqəti quruluşa yönəldir: «...Mövzu sovet kinematoqrafiyası üçün trafaret: kollektivləşmə. Süjetin sxemi adi: qolçomaq - «qara» camaat - kolxoz sədri. Bəllidir, əlavə izaha nə ehtiyac. Amma bu gün deyirəm: səhv iş tutmuşam ki, «Lətif filmilə ciddi maraqlanmamışam. Yalnız iddialı yanaşmanı tərgitmək gərəkmiş ki, bu filmi şedevr qismində görüm və onun rejissorunu dahi Dovjenki ilə müqayisə edim» («Bizim əsr» qəzeti, 21 iyun 2001-ci il).\n1930-cu il iyulun 19-da ekranlara buraxılan «Lətif» filmi nöqsanlarına baxmayaraq, «ideoloji cəhətdən sağlam ekran əsəri» olduğundan, rəhbərlik və tamaşaçılar tərəfindən yaxşı qarşılandı, üstəlik, təbliğat-təşviqat mahiyyətini yetərincə doğrultdu. Bu ekran əsəri daha çox kinoya gənc milli qüvvələrin cəlb edilməsi cəhətdən əlamətdar idi.\nNəriman ƏBDÜLRƏHMANLI\nVƏ DİGƏR...\n- O.Henri, SEÇİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ.\n- Tərcümə Mərkəzi 2019-cu ilin Seçim Turları üzrə imtahan keçirir\nAzərbaycan Dövlət Tərcümə Mərkəzində dil və tərcümə sahəsinin təkmilləşdirilməsi, ölkədə fəaliyyət...\n- Gürcüstanın səfiri Tərcümə Mərkəzində"
] |
[
"https://web.archive.org/web/20190503071912/https://www.aztc.gov.az/az/posts/id:451"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q139760--Mətbəxi-1
| 1 |
Saxurlar
|
Saxurlar (sax. yixbı (йихъбы) / tsaxbı (цIаIхбы)) — Azərbaycanın Qax,Qax rayon İcra Hakimiyyəti: Rayon haqqında: Əhalisi ZaqatalaZaqatala Rayon Məhkəməsi: Zaqatala rayonu haqqında qısa məlumat və BalakənBalakən Rayon Məhkəməsi: Balakən rayonu haqqında qısa məlumat rayonlarında, eləcə də Dağıstanın Şəki-Zaqatala bölgəsi ilə həmsərhəd olan Rutul rayonunda yaşayırlar. Sayları 30 mindən çoxdur."Jurnalist Əhməd İsayev-Həyatda qalan izlər" kitabı. səh. 9Цахурский язык — Гарун Ибрагимов 1990. страница 3 Qafqaz dillərinin Dağıstan qolunun cənub-şərq qrupuna aid olan saxur dilində, eləcə də Azərbaycan dilində danışırlar.Azərbaycan Respublikası Xarixi İşlər Nazirliyi: Milli Azlıqlar: Azərbaycan Respublikasında mədəni müxtəliflik: Ümumi məlumat Dini baxımdan sünni müsəlmandırlar.
Hazırda 12 məktəbdə saxur dilində dərslər keçirilir. Həmin məktəblərdə ümumilikdə 105 sinif var və 2500-ə yaxın şagird təhsil alır.
250px|thumbnail|right|Azərbaycanın Qax rayonunun Qum kəndindən olan saxur uşaq
Saxurların yaşadığı ərazi Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonuna daxildir. Son onillikdə orta illik əhali artımı 1,5 % olmuşdur ki, bu da orta respublika səviyyəsindən azdır.
Saxurların ən məşhur nümayəndələri arasında fizika-riyaziyyat elmləri doktoru Abdulla Muxtarovu, professor Abdulla Qarayevi, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Səlahəddin Kazımovu,Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Natiq Məmmədovu,yazıçı-publisist Əhməd İsayevi,filologiya elm doktoru-professor-sovet türkoloqu Səlim Cəfərovu,Tarixçi Dağıstan Dövlət universitetinin professoru Harun İbrahimovu,tarixçi dosent Elvira Lətifova,Bonn Universiteti Şifahi tarix fənni üzrə doktor Rasim Mirzəyev,Azərbaycan Texniki Universitetinın rektor əvəzi Xalıq Yahudov,Sovet Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Minə Nəzirovanı,cüdo üzrə Avropa və Dünya kuboku çempionu Oruc Vəlizadəni, əməkdar MMA döyüşçüsü Samir Abdullayevi, muay tay və kikboksinq üzrə məşhur idman ustası Renat Yusubovu və s digərlərini göstərmək olar.
Hazırda onların Saxur Mədəniyyət Mərkəzi fəaliyyət göstərir.
|
Mətbəxi
|
Saxur mətbəxi müxtəlif yeməklərlə zəngindir. Xəmir xörəkləri isə onların ən çox sevdikləri yeməklərdən sayılır. Saxurların mətbəxində bir çox yemək növləri qaxacla hazırlanır. Bundan başqa, onların mətbəxində "sürhüllü", "xikeyi", "xingili" adlı yemək növləri də məşhurdur. Saxur mətbəxinin şah yeməyi sürhüllüdür. Sürhüllü əsasən qaxac ətlə hazırlanır.Lakin toyuq əti və təzə ətlə də hazırlanır.Daha sonra tələ, qomba, cint, bircəhdə saxur mətbəxinə aiddir.Səlcuq, Xalq Cəbhəsi.- 2011.- 29 mart.- S.11. Azsaylı xalqlar-Saxurlar
|
[
"Azərbaycanın Milli Qəhrəmanları\nHəsən bəy Zərdabi\nİmadəddin Nəsimi\nXX əsrin faciəsi Xocalı Soyqırımı\nXalq Yazıçısı İlyas Əfəndiyfev\nMolla Pənah Vaqif 300\nBiblioqrafik sorğu\nVirtual Sifariş\nMetodik xidmət\nSənədlərin Sifarişi Və Elektron Çatdırılması\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi\nAzərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi\nAzərbaycan Kitabxanaları\nHeydər Əliyev Fondu\nAvropa Milli Kitabxanaları Konfransı təşkilatı\nAvrasiya Kitabxanalar Assambleyası\nPetruççi Beynəlxalq Musiqi Kitabxanası"
] |
[
"http://www.anl.az/down/meqale/xalqcebhesi/2011/mart/164535.htm"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q2385630--Əhalinin sayı-1
| 1 |
İngiloylar
|
250px|thumb|Müsəlman İngiloy
İngiloy — əsasən Azərbaycanın Qax və Zaqatala rayonları ərazisində yaşayan gürcülərin subetnik qrupu. I Şah Abbasın dövründə müsəlmanlığı qəbul etmişlər. Etnik, psixoloji, mədəniyyət və s. cəhətlərinə görə azərbaycanlılarla qohumluq əlaqələrinə malik olan ingiloylar yaşadıqları cəmiyyətə sıx inteqrasiya olunmaları ilə seçilirlər.
|
Əhalinin sayı
|
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatında ingiloyların deyil, gürcülərin sayı barədə məlumatlar verilir. Azərbaycanın regionları üzrə statistik göstəricilərdə də gürcülər barədə məlumat verilir. Heç bir son dövrlərin statistik məlumatında ingiloy adı altında say göstəricisinə rast gəlinmir.
İngiloylar əsasən Balakən rayonunun İtitala kəndində, Zaqatala rayonunun Əliabad qəsəbəsində və Mosul kəndində, Qax rayonunun Qaxingiloy, Əlibəyli, İngiloy Kötüklü, Böyük Alatəmir, Kiçik Alatəmir, Meşəbaş, Qaxbaş və Qarameşə kəndlərində yaşayırlar.Tərəfsiz (Parlament) Jurnalistlər Birliyinin bir media layihəsi—"Modern.az" internet portalı: Azərbaycan gürcüləri: Qaxda gəzib, gördüklərimiz... (Reportaj)---yayınlanma tarixi: 17.06.2011. Arxivləşdirilib.
|
[
"Gürcüstan dövlət nişanlı maşınlar, Gürcüstan nömrəsi və Gürcüstanda təhsil alan tələbələr...\nAzərbaycanlılarla dədə-baba vaxtından mehriban yaşamışıq, qız alıb, qız vermişik, xeyirimiz, şərimiz bir olub. Bizim də, azərbaycanlıların da işsizlikdən başqa problemimiz yoxdur.\nBu sözləri bizimlə söhbətində Qaxda yaşayan gürcülərdən biri – Ota Kulaşvili bildirdi. Zarafatından qalmayan Kötüklü kəndinin sakini O.Kulaşvili əlavə etdi ki, “problemi pul yaradır, nə bizdə, nə də azərbaycanlılarda pul var, buna görə də problemsiz yaşayırıq”.\nQaxda yaşayan gürcülərin yaşam tərzini, problemlərini öyrənmək üçün Qaxın gürcülər yaşayan bir neçə kəndində olduq. Qax rayonunun əhalisinin 12 faizini, yəni 7500 nəfərini gürcülər təşkil edir. Onlar rayonun əsasən şəhər, Qax İngiloy, Əlibəyli, İngiloy Kötüklü, Alatəmir, Meşəbaş, Qaxbaş, və Qarameşə kəndlərində məskunlaşıblar. Gürcü dilində təhsil alır və öz aralarında gürcücə danışırlar.\nRayon ərazisində təlim gürcü dilində olan 6 məktəb, 1 bölmə, 6 məktəbəqədər tərbiyə müəssisəsi, həmçinin 6 səhiyyə müəssisəsi, 14 mədəniyyət müəssisəsi, 6 kilsə, Qax İngiloy kəndində Gürcü-Mədəniyyət Mərkəzi, şəhərdə Mose Canaşvilinin ev muzeyi, Əlibəyli kəndində Dövlət Dram Teatrı, İosif Stalinin 2 heykəli, gürcü yazıçısı İlya Çavçavadzenin büstü və 1990-cı ildə Gürcüstanda baş vermiş 9 aprel faciəsinə qoyulmuş abidə var.\n“Çaxırsız yaşaya bilmərik”\nYolumuzu gürcülərin kompakt yaşadığı 25 evdən ibarət Kötüklü kəndindən salırıq. İlk yaxınlaşdığımız həyətdə ev sahibi qonşularına qonaqlıq verirdi. Bizi də süfrəyə dəvət edən ev sahibləri və qonaqlarla xeyli söhbətləşdik. Məlum oldu ki, 2 maşın ot “pres”i gətiriblər və özlərinin məhsulu olan çaxırı yenicə kəsib qızartdıqları donuz ətiylə yedikdən sonra həmin maşını boşaldacaqlar. Ev sahibi Quram Dukaşvili zarafatından qalmır:\n“Çaxırsız yaşaya bilmərik. Yaxşı, pis günümüzü bu çaxırla başa vururuq. Çaxır bizə güc verir, dərdi-sərimizi aparır. Həm də çaxır içəndən sonra var-yox haqda fkirləşmirik”.\nQaxda yaşayan digər gürcülər kimi, bu ailənin də Gürcüstanla əlaqəsi var. Qızları orda ali təhsil alır. Qeyd edək ki, ümumiyyətlə, Azərbaycanda yaşayan gürcüləri Gürcüstana bağlayan əsas bağ orada təhsil alan övladlarının olmasıdır. Tələbələrə tez-tez Azərbaycandan bağlamalar göndərir, arada da gedib baş çəkirlər.\nQuram Dukaşvili işsizlikdən şikayət etsə də, onun həyat yoldaşı Nanuli Dukaşvili deyir ki, işləmək, pul qazanmaq istəyən üçün kifayət qədər iş var: “Düzdür, diplomum evdə yatıb qalıb. Amma bu o demək deyil ki, mən pul qazana bilmirəm. Bu böyüklükdə həyət mənə baxır. Oğlum Bakıda hərbi xidmətdədir, qızım isə Tiflisdə oxuyur. Təkbaşına həm donuzlara baxıram, həm toyuq-cücə saxlayıram, həm bazarda satmaq üçün pomodor-xiyar becərirəm. Yoldaşım da traktor sürür.\nÖyrəndik ki, Qaxın kəndlərində icra nümayəndəlikləri, bələdiyyələr və digər qurumlardakı dövlət işlərini çıxmaq şərtilə işləmək üçün fabrik-zavod yoxdur. Amma buna baxmayaraq, pul qazanmaq üçün kifayət qədər iş var. Gürcülər maldarlıqla, donuzçuluqla məşğul olurlar. Həmçinin meyvə-tərəvəz, arpa, qarğıdalı yetişdirib bazarlara çıxarır, toyuq-cücə saxlayırlar. Bundan başqa, üzümdən şərab da çəkib həm özləri istifadə edir, həm də satışa çıxarırılar. Təkcə Quram Dukaşvilinin həyətində ümumilikdə 3 tona yaxın çaxır tutan üç quyu var. Buğda da əkib becərirlər. Amma əkdikləri buğdadan ancaq özləri üçün un üyüdürlər. Kənd sakini Ota Kulaşvili deyir ki, pay torpaqlarında buğda əkib bazara çıxarmaq istəyərdilər, amma bunun üçün pulları yoxdur: “İstərdik ki, hökumət bizə pul və texnika ayırsın”.\nGürcülərin kəndlərində qız qaçırmaq dəbdədir\nGürcülər arasında azərbaycanlılara qız verib-qız alanlar da az deyil. Üz tutduğumuz digər kənd - Alatəmirdə nə az, nə də çox, düz 5 azərbaycanlı gəlin var. Kənd sakini Nodar Kulaçvili deyir ki, azərbaycanlılardan qız aldıqları kimi, onlara qız da verirlər: “Mənim qızım azərbaycanlıya ərə gedib. Qardaşımın yoldaşı da azərbaycanlıdır. Bir-birlərini sevib seçiblərsə, biz kimik ki, nəysə deyək”.\nQeyd edək ki, gürcülərin yaşadığl kəndlərdə qız qaçırmaq dəbdədir. Özü də toy təbiət qoynunda 3 gün 3 gecə davam edir.\nBakının Maştağa kəndindən gürcü Andrey Zurabaşviliylə qoşulub Alatəmirə gələn 73 yaşlı Zəkiyyə nənə 43 il əvvəl bura gəlməsindən peşiman deyil. Gürcülərdən razılıq edən Zəkiyyə nənə gürcülərin azərbaycanlı gəlinlərə çox yaxşı baxdıqlarını dedi: “Düzdür, əvvəl gələndə bir az çətinliklərim oldu. Az da olsa, adət-ənənə baxımından fərqlər var. Məsələn, gürcülər yasda da, toyda da spirtli içki qəbul edirlər. Əvvəllər bu, mənə qəribə gəlirdi, amma indi artıq alışmışam və hətta mən də onlara qoşuluram”.\nAlatəmirə 4 aydır ki, Şəkidən gəlin köçən Gülzar xanım da gürcüləri ağız dolusu təriflədi: “İnsani xüsusiyyətləri çoxdur, azərbaycanlılardan görmədiyim yaxşılığı onlardan görürəm. Şəkidə mənimlə ailə qurmaq istəyənlərin heç biri oğlumu qəbul etmədilər, amma Yura 15 yaşlı oğlumu da qəbul etdi. Atamla ov yoldaşıdır, bizə gəib atamla ova gedəndə məni görüb bəyənib”.\nGürcülərin mehribanlığından, insani xüsusiyyətlərindən danışan Gülzar xanım bircə “əmma”nın olduğunu dedi: “Amma bir az tənbəldilər. Buna görə də çox kasıbdırlar. Evlərinə-eşiklərinə baxmırlar. 1 saat iş görürlər, 8-9 saat oturub yeyib-içib şənlənirlər. Mən bu evə gəlin köçəndən sonra Yuranı məcbur edib mağaza açdırdım, donuz aldırdım. Deyirəm bu kasıb gürcü balasını dirçəldim”.\nElə bu anda Yura da bizə qoşulur. Gülzar xanım şəkililiyindən qalmayıb yoldaşının yaxınlaşdığını görən kimi bizə “göz vurub” yenidən “bəy tərifi”nə başlayır: “İnanın, Azərbaycanda axtarsanız, belə yaxşı kişi tapmazsınız”.\n“Heç bir əskiyimiz yoxdur”\nSöhbətləşdiyimiz kənd sakinləri Azərbaycanın digər kəndlərində olduğu kimi, işsizlikdən başqa problemlərinin olmadığını dedilər. Alatəmir kənd sakini Nura Poladaşvilinin isə şikayəti başqadır. Deyir ki, torpaq bölgüsü zamanı ona düşən torpağın hamısı çatmayıb: “Bu kənddə hamı hər şeydən razıdır, hamını danışdırın, heç kim şikayət etməyəcək, çünki heç bir əskiyimiz yoxdur. Amma bircə mənəm ki, torpaq bölgüsündən narazıyam. Bunun üçün Bakıya belə yazmışam, amma Qaxda torpaq şöbəsində oturanlar işimin düzəlməsi üçün kömək etmirlər”.\nMağazada satıcı işləyən Gena dayı da hər şeydən razılıq etsə də, nisyə dəftərlərini qarşımıza tökərək camaatdan nisyələrini ala bilmədiyini dedi. Deyir ki, banklardan kredit götürmək məsələsi dəbə minəndən bəri camaatdan pul almaq çətinləşib: “Kreditə pul götürürlər, aydan aya da aldıqları təqaüdlə ancaq onu ödəyirlər”. Gena dayının sözlərinə görə, onun pullu vaxtları fındıq “sezonu”na düşür. Daha doğrusu, fındıq yığımı başlayanda hamı nisyələrini qaytarmağa başlayır.\nTarix boyu azərbaycanlılarla qardaş kimi yaşadıqlarını deyən, yaşı 90-nı haqlayan Georgi Baçalaşvilinin sözlərinə görə, mavi yanacaq, içməli su, işıq baxımından heç bir çətinlikləri yoxdur, hamısını dövlət təmin edib. Altəmirdəki ailələrin əksəriyətinin pulu fındıqçılıq və qozçuluqdan çıxdığını deyən Georgi Baçalaşvili əkin üçün suları və texnikaları olsa, əkinçilikdən də yaxşı pul qazana biləcəklərini vurğuladı.\n“Çox istərdik Allaha dua etmək üçün yerimiz olsun”\nAlatəmirin ən böyük problemi isə buradakı Sameba kilsəsidir. Əsrlərlə yaşı olan bu kilsənin bərpaya ehtiyacı olsa da, sakinlər deyirlər ki, irəli düşüb bir şey edən yoxdur. Sakinlər bizim vasitəmizlə Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinə müraciət edərək onlara yardım etməsini xahiş etdilər: “Çox istəyirik ki, bu kilsəni təmir etsinlər və bizim də keşişimiz olsun, dərdlərimizi ona danışaq, Allaha dua etmək üçün yerimiz olsun”.\nQax-İngiloyda müəllim artıqlığı\nYolumuzu Qax-İngiloy kəndindən də saldıq. Amma Qax-İngiloyda kənddən əsər-əlamət yox idi. Qax şəhərinə bitişik olan bu kənd Bakının mərkəzi küçələrini xatırladırdı. Kənddəki məktəb isə müsair tələblərə cavab verirdi. Tədris gürcü dilində olan Qax-İngiloy kənd orta məktəbində 189 şagirdə 47 müəllim dərs keçir. Məktəb direktoru Natella Otaraşvilinin sözlərinə görə, 1998-ci ildə bu məktəbdə 204, 2005-ci ildə 283, 2009-cu ildə isə 199 şagird oxuyub. Məktəbə gələn uşaqların sayının azalmasına gəlincə, direktor bildirdi ki, bu, sakinlərin iş dalınca paytaxta, digər ölkələrə getməsi ilə əlaqədardır: “Bir qisim gürcü isə ali təhsil almaq üşün Gürcüstana gedərkən elə ordaca ailə qurub qalır. Amma məktəb şagirdlərinin azalmasının əsas səbəbi gənc ailələrin 1, uzağı 2 uşağa üstünlük verməsidir. Azalma yalnız gürcü məktəblərində deyil, ümumilikdə Qaxdakı bütün orta məktəblərdə müşahidə olunur”.\n2009-2010-cu tədris ilində sözügedən məktəbin 30 məzunundan 15-i Gürcüstan ali məktəblərinə sənəd verib və 11-i qəbul olub. Hətta Qax-İngiloy kənd məktəbinin yetirmələri sırasında Saakaşvili təqaüdü alanlar da var. Direktor deyir ki, hər il orta hesabla 10 nəfər məzun ali məkətblərə qəbul olur. Onların təxminən yarısı Gürcüstanda qalır.\nGürcüstan ali məktəblərində təhsil alan tələbələrin bir qisminin Azərbaycana qayıtmamasının müəllim çatışmazlığına gətirib çıxara biləcəyinə gəlincə, direktor dedi ki, əksinə Qax-İngiloyda müəllim artıqlığı var.\nAzərbaycan dilini azərbaycanlılardan sonra ən yaxşi bilən millət\nN.Otaraşvili deyir ki, Sovet dövründə olduğu kimi, indi də yerli gürcülərin Azərbaycan ali məktəblərinə qəbulu üçün güzəştlər olsaydı, yaxşı olardı. Həmsöhbət olduğumuz şagirdlərin əksəriyyəti də Azərbaycanda təhsil almaq istədiklərini bildirdilər. Amma Azərbaycan ədəbi dilini yaxşı bilmədiklərinə görə, bu dildə təhsil almalarının mümkünsüz olduğunu dedilər.\n9-cu sinif şagirdi Nestani Otaraşvili tərcüməçi olub çoxlu pul qazanmaq fikrindədir. Düşünür ki, ingilis dilini bilsə, yaxşı pul qazanacaq. Özü də ən böyük arzusu Gürcüstanda deyil, Azərbaycanda təhsil almaqdır: “Amma Azərbaycan dilini mükəmməl bilmirəm”.\nNona Poladaşvili isə Gürcüstanda təhsil alacağını, amma qayıdıb Azərbaycanda işləmək, yaşamaq istədiyini dedi: “Mənim vətənim Azərbaycandır və sevdiklərim burdadır”.\n1-3-cü sinif şagirdləri ilə də həmsöhbət olduq. Amma onlar Azərbaycan dilində nə danışır, nə də başa düşürdülər. Müəllimləri bunu uşaqların orta məktəbdə və evdə gürcü dilində danışmaları ilə izah etdi: “Amma böyüyüb cəmiyyət içinə çıxandan sonra Azərbaycan dilində də danışa bilirlər”.\nQeyd edək ki, Qaxda azsaylı xalqlar arasında keçirilən müsabiqə zamanı bəlli olub ki, Azərbaycan dilini ən yaxşı bilən gürcülərdir.\nGürcüstana məxsus ev və mobil nömrələr burda yaxşı işləyir\nOnu da deyək ki, Gürcüstandakı azərbaycanlılar yaşayan bölgələrdən fərqli olaraq, Azərbaycanın gürcülər yaşayan hissəsində bələdiyyə sədrlərinin, icra nümayəndələrinin, mədəniyyət evlərinin, teatr, kitabxanaların, məktəblərin direktorlarının hamısı gürcülərdir. Polis sistemində də çalışan xeyli sayda gürcü var. Səhiyyə sahəsində 23 həkim, 133 orta tibb işçisi, 35 nəfər kiçik tibb işçisi çalışır. Bütün kəndlərdə səhiyyə müəssisəsi var. Rayonun cəmi 2 kənd xəstəxanası var ki, onlardan biri də gürcülərin kompakt yaşadığı Əlibəyli kəndində yerləşir. Əlibəyli kəndi gürcülərin yaşadığı ən böyük və Gürcüstana ən yaxın olan kənddir. Əlibəyli kəndində diqqətimizi ilk çəkən küçədə tez-tez Gürcüstan dövlət nişanlı maşınlarla rastlaşmamız oldu. Öyrəndik ki, bunlar Azərbaycanda yaşayan gürcülərə məxsus maşınlardır. Sadəcə, “rastamoşka” maşının qiymətinə başa gəldiyindən, sakinlər maşınları Gürcüstanda yaşayan qohumlarının adına alaraq ayda bir dəfə sərhədi keçərək problemi həll edirlər. Ən maraqlısı isə Gürcüstanla təxminən 10 km məsafədə yerləşən Əlibəyli kəndində Gürcüstana məxsus ev və mobil telefon nömrələrinin işləməsidir. Sakinlər sərbəst şəkildə Gürcüstan nömrəsi olan şəhər və mobil telefonları ilə qohumları, tanışları ilə danışa bilirlər.\n“Deputatimizdan razıyıq”\nƏlibəyli kənd inzibati dairəsi üzrə icra başçısının nümayəndəsi Surami Emiraşvili deyir ki, kənddə 530 ailə, 824 nəfər yaşayır: “Əvvəllər burada yaşayanların sayı 2200 nəfər olub. İndi isə əksəriyyəti ya Bakıya, ya da Gürcüstana köçüblər. Kənd əhalisinin əsas məşğuliyyəti maldarlıq və əkinçilikdir. Torpaq bölgüsü zamanı da sakinlərin hamısına pay torpaqları verilib”.\nQeyd edək ki, 1996-cı ildə torpaq islahatı zamanı Əlibəyli kəndində 542 ailəyə 1146 hektar, Alatəmir kəndində 243 ailəyə 162, İngiloy Kötüklü kəndində 210 ailəyə 341, Qax İngiloy kəndində 1362 ailədən 855 nəfərinə 460, Qaxbaş kəndində 1222 ailədən 582 nəfərinə 525 hektar torpaq sahəsi verilib və onlar mülkiyyət hüququnu təsdiq edən sənədlərlə təmin olunublar. Pay torpaqlarının əkini üçün dövlət tərəfindən kəndlilərə hər il 80 manat yardım edilir.\nSurami Emiraşvilinin dediyinə görə, kəndin 70 fazində su evlərə çəkilib. Sakinlərin qalanı isə suyu bulaqdan götürür. Emiraşvili deyir ki, artezian olsa, digər ailələrin də evlərinə su çəkilə bilər. Qax rayonunun deputatı Azər Kərimlidən razılığını bildirən icra başçısının nümayəndəsi onun artezian üçün söz verdiyini bildirdi: “Deputatımız ildə 2 dəfə gəlib bizim problemlərlə maraqlanır. Köməkçisi də problemlərimizlə həmişə maraqlanır. Eşitdiyimizə görə, başqa azərbaycanlılar və gürcülər yaşayan kəndlərə artezian çəkdirib, bizə də söz verib”.\nS.Emiraşvilinin sözlərinə görə, Əlibəylinin qazlaşmasına dövlət proqramına əsasən, bul ildən başlanacaq. Yanacaq kimi işlətməyə isə ailələrə dövlət hesabına odun verilir.\nKənd sakinləri ilə də söhbətləşdik, sakinlərdən 2-si daşqın zamanı evlərinin zərər çəkdiyini və hələ də bunun üçün normal kompensasiya ala bilmədiklərini dedilər. Qax rayon İcra Hakimiyyətindən isə bildirdilər ki, daşqından zərər çəkənlərin hamısına kompensasiya verilib.\nAzərbaycan və Gürcüstan Təhsil nazirliklərindən şikayət\nƏlibəyli kəndindəki Şota Rustaveli adına orta məktəbdə də olduq. Məktəbin direktoru Andro Sanaşvili məktəb binasının 1933-cü ildə tikildiyini bildirdi: “Ən böyük problemimiz bina problemidir. Bakıdan gəlib məktəblə maraqlanıblar və Nazirlər Kabinetinin qərarını almışıq ki, bu ilin sonuna qədər yeni məktəb binasının tikintisinə başlanılacaq”.\nAndro Sanaşvili deyir ki, ikinci ən böyük problemləri dərsliklərlə bağlıdır: “Beş ildir yeni dərslik almamışıq. Azərbaycan tərəfi dərslik üçün Gürcüstana pul göndərsə də, Gürcüstan Təhsil Nazirliyindən bizə kitab göndərmirlər. Azərbaycanda bütün orta məktəblər dərsliklərlə pulsuz təmin edilsə də, Gürcüstan Təhsil Nazirliyinin günahı ucbatından bizim uşaqlar bundan istifadə edə bilmir. Kimlərin tanışı varsa, Gürcüstandan dərslikləri gedib pulla alır”.\nAmma direktor dərsliklə bağlı problemi həll etmək baxımından yalnız Gürcüstan hökumətində deyil, Azərbaycan Təhsil Nazirliyində də günah görür: “Şagirdləri Azərbaycan tarixi, coğrafiyası, insan və cəmiyyət, həmçinin Konstitusiya dərsliyi ilə Gürcüstan tərəfi deyil, Azərbaycan Təhsil Nazirliyi təmin etməlidir. Amma indiyədək yuxarı siniflərdə bu adda dərsliklərimiz olmayıb. Bu dərsləri uşaqlara yazdırmaqla öyrədirik. Təsəvvür edin, fənnin adı var, amma dərsliyi yoxdur. Elə həmişə deyirlər ki, kitabın üzərində işləyirlər”.\nGürcüstanda 500 min azərbaycanlı, Azərbaycanda 70 dəfə az gürcü var\nBu məktəbdə hazırda 243 şagird təhsil alır. Son 3-4 ildə 22 şagird tələbə adını qazanıb. A.Sanaşvili deyir ki, Gürcüstan ali məktəblərinə qəbul olmaq üçün azərbaycanlılar 1 il gürcü dilində hazırlıq kursu oxuduqları kimi, gürcülərə də Azərbaycanda bu şərait yaradılsa, yaxşı olar: “Düzdür, başa düşürük ki, Gürcüstanda azərbaycanlıların sayı 500 min, Azərbaycanda gürcülərin sayı isə bundan təxminən 70 dəfə az – 7500 nəfərdir. Amma güzəşt olsa, gürcülər Gürcüstanda deyil, öz vətənlərində təhsil alarlar”.\nDirektor deyir ki, bul il məktəbi 28 nəfər bitirir, 12 nəfər isə 1-ci sinifə gələcək: “İndi cavanlar ya kənddən şəhərə, ya da başqa ölkələrə gedirlər. Həm də gənc ailələr az uşağa üstünlük verirlər. Bu il ümumiyyətlə Qaxdakı bütün məkltblərdə şagirdlərin sayı mindən çox azalıb”.\nƏlibəyli kəndində Əlibəyli Gürcü Dram Teatrında da olduq. Teatrın direktoru Zita Xəlilova 36 ştat yerinin olduğunu dedi. Hər il isə orta hesabla 3 tamaşa səhnələşdirirlər. Öz binaları olmadığından kəndin mədəniyyət evinin binasında məskunlaşıblar. Dövlət proqramına əsasən, 2012-ci ildə yeni teatr binasının tikilməsi nəzərdə tutulur.\nƏlibəylidə restavrasiya edilərək insanların xidmətinə verilən üçüncü əsrə aid Müqəddəs Nino adına kilsədə də olduq. Papa Basil kilsənin bərpasına kömək etdikləri üçün Azərbaycan Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinə minnətdarlığını bildirdi.\n\"Çaxırı içəndən sonra var-yox haqqında düşünmürük\" \" Azərbaycanda ali təhsil almaq istəyən gürcü məktəbliləri... Gürcülərin maştağalı gəlini. \"Kredit dəbə minəndən sonra nisyələri yığa bilmirəm\" Nisyə dəftəri... Şəkili qızı: \"Azərbaycanda axtarsanız, Yuradan yaxşı kişi tapmazsınız\" Müqəddəs Nino kilsəsi təmirdən sonra. İşsizlərin əsas məşğuliyəti. Sovet dövrünün xiffətini çəkən Georgi Baçalaşvili. Deputat Azər Kərimlinin vurdurduğu artezian. Gürcülər donuzçuluğa üstünlük verirlər. Qaxda banan ağacı... Bir tonluq çaxır quyusu. Stalinin Qaxdakı heykəli. Qoyunçuluqdan da gəlir əldə edənlər var. Kilsə zəngi çalınır. Qax-İngiloyun təmirli məktəbi. ...və Əlibəylidəki təmirsiz məktəb.\nLalə MUSAQIZI\nBakı-Qax-Bakı\n\"Çaxırı içəndən sonra var-yox haqqında düşünmürük\"\n\"\nAzərbaycanda ali təhsil almaq istəyən gürcü məktəbliləri...\nGürcülərin maştağalı gəlini.\n\"Kredit dəbə minəndən sonra nisyələri yığa bilmirəm\"\nNisyə dəftəri...\nŞəkili qızı: \"Azərbaycanda axtarsanız, Yuradan yaxşı kişi tapmazsınız\"\nMüqəddəs Nino kilsəsi təmirdən sonra.\nİşsizlərin əsas məşğuliyəti.\nSovet dövrünün xiffətini çəkən Georgi Baçalaşvili.\nDeputat Azər Kərimlinin vurdurduğu artezian.\nGürcülər donuzçuluğa üstünlük verirlər.\nQaxda banan ağacı...\nBir tonluq çaxır quyusu.\nStalinin Qaxdakı heykəli.\nQoyunçuluqdan da gəlir əldə edənlər var.\nKilsə zəngi çalınır.\nQax-İngiloyun təmirli məktəbi.\n...və Əlibəylidəki təmirsiz məktəb."
] |
[
"http://modern.az/articles/14837/1/"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q482942--Antropologiya-9
| 3 |
Azərbaycanlılar
|
AzərbaycanlılarStephan Thernstrom, Ann Orlov, Oscar Handlin. Harvard Encyclopedia of American ethnic groups, Harvard University Press, 1981, p. 171, quote: In their homeland the Azerbaijanis, or Azeri Turks as they are sometimes called… () və ya Azərbaycan türkləri () — əsasən İranın şimal-qərbini əhatə edən Cənubi Azərbaycanda və Azərbaycan Respublikasında yaşayan türk xalqı.
Azərbaycan və İrandan başqa, həm də indiki Rusiya (Dağıstan), Gürcüstan (Borçalı) və Türkiyə (Qars və İğdır), İraq ərazisində yaşayırlar. Antropoloji cəhətdən Avropoid irqinin Kaspi tipinə aiddirlər. Azərbaycan dilində danışırlar. Dindarları əsasən İslam dininin şiə təriqətindədirlər (yalnız Cəfəri məzhəbində). Müasir Azərbaycan etnosunun Cənubi Qafqaz və Şimal-Qərbi İran ərazisində formalaşması prosesi çoxəsrlik bir proses olmuş və əsasən, XV əsrin sonlarında başa çatmışdır.История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века. М., "Восточная литература", 2002. ISBN 5-02-017711-3
|
Antropologiya
|
Azərbaycan türkləri avropoid irqinin kaspi yarımtipinə aiddir. Bu yarım tipi bəzən Oğuz irqiAzərbaycan Türklərinin soy kökü Antropoloji araşdırmalar. Youtube belə adlandırırlar. Təkcə linqvistik baxımdan yox, həm də antropoloji və genetik xüsusiyyətlərinə görə digər türk xalqı olan türkmənlərə çox yaxındırPrototürk dilinin yarandığı ilkin Atayurd. Bəzi tətqiqatçılar Azərbaycan türklərinin avropoid irqinin kaspi yarımtipinə aid olmalarına baxmayaraq onlarda monqoloidlərin ən qədim sütunlarından biri sayılan poleosibir tipinin elementlərinin belə olmasını iddia edirlər
|
[
"Əmir Teymurun sifət cizgiləri bugünkü Azərbaycan türkü ilə yüzdə-yüz eynidir\n“Qaynar Qazan”da tarix üzrə fəlsəfə doktoru, BDU-nun Arxeologiya və Etnoqrafiya kafedrasının dosenti Kərəm Məmmədov Hətəmoğludur. Oxucu-tamaşaçıların istəyi ilə bu dəfə onunla Azərbaycan tarixinin qaranlıq pərdələrinin arxasında baş verənlərdən danışdıq. Sıradışı bir müsahibə alındı. Tarixin oturuşmuş ehkamlarına qarşı gəlmək asan deyil. Hələ mövzu Azərbaycan tarixi olunca vəziyyət büsbütün dəyişir. Dünən başımızın üstündə olanlar bu gün ayaqlarımızın altındadır.\nHələ tələbə olmağa hazırlanarkən, tarixi imtahanımızın son günlərində Nəsir Ağayev qəfil bir sual verdi mənə: “De görüm, Azərbaycan harada başlayır, harada qurtarır?” Konkret şəkildə dedim: “Bilmirəm.” Nəsir bəy bildi ki, müzakirə olunan versiyaların çoxluğundan demədim cavabı, çünki o dövrün qəribə mühiti vardı. Hərənin bir Azərbaycanı vardı. Hərə Azərbaycanı bir yerdən başladıb bir yerdə sonlandırırdı. Amma yadındadı ki, Nəsir bəy də Azərbaycanı Dəmirqapı Dərbənddən başlatmışdı. Sonu isə Həmədanda qurtarmışdı deyəsən.\nİndi Kərəm müəllimlə o məsələ ətrafında dartışdıq. İlk dəfə idi ki, nə istədiyini bilən bir tarixçi ilə tarixi Azərbaycan torpaqlarının sərhədlərini – Azərbaycanın harada başlayıb harada qurtardığını müzakirə masasına yatırmışdıq və mənə çox maraqlı idi.\nBəli, bizim işin özündə tanımadığımız, xırda-para problemlərinin əlində əsir-yesir qalan Azərbaycanımız, erməninin, gürcünün əlində yeyilib işğal olunan Azərbaycanımız, harın məmurların doymayan gözlərinin dərinliklərində itib-batan Azərbaycanımız əslində, çox böyükdür. Bir zamanlar şimalda Dəmirqapı Dərbənddən cənubda Hind okeanına, qərbdə Ərzurum dolayları ilə Qars arasındakı Qara Dərbənddən şərqdə Qəndəhara qədər uzanan nəhəng ərazilərə hakim olmuşuq. Bu torpaqların verdiyi qüdrət bizi Tanrılara qədər ucaldıb. Okeana çıxışımız olub… Dənizlərə hakim olmuşuq…\nKərəm Məmmədovla evində söhbətləşdik. İndi balacalaşmışıq – hamımız qohumuq. Təbii ki, axtarıb hələ qohum da çıxdıq. Bu balaca evdə ilk dəfə Azərbaycan tarixinin 12 dövlətinin bayraqlarını toplayıb Kərəm müəllim. Qədimdən günümüzə. Yadımdadır, Türkiyədə də 16 bayraqlı Türk dövlətlərindən söhbət gedir. Türkiyənin prezidentinin emblemi də 16 ulduzdan ibarətdir. Amma o ulduzların içində Azərbaycanda qurulan dövlətlərdən biri də yoxdur. Kərəm müəllimin gərgin əməyinin nəticəsi olaraq 12 Azərbaycan bayrağını görmək, elə Türkiyənin özünün bildiyi 16 dövlət qədər əzizdir mənə və nə mutlu ki, 28 bayrağı olan bir millətin övladıyam.\n“Qaynar Qazan”da bir saat yarım söhbətləşdik. Heç yorulmadıq. Söz sözü, tarix tarixi elə çəkib apardı ki, bir də baxdıq zaman ötüb keçdi. İndi bu dəyərli söhbəti Oxucu-tamaşaçılarımızın ixtiyarına buraxırıq. Əsl qiyməti onlar verəcəklər. Tariximizin isə mənhus və kədərli səhifələri bununla bitmir. Biz hələ tariximizi yenəcə vərəqləməyə başlamışıq…\nƏvəz Zeynallı\nI hissəni bu linkdən oxuya bilərsiniz: “İlk dəfə pulun üzərində “Əliyyən vəliyullah” kəlməsini Qazan xan yazdırıb”\nII hissəni bu linkdən oxuya bilərsiniz: “Şah Abbas Osmanlı Sultanına “konfederasiya” çağırışı etmişdi”\nIII – Sonuncu hissə\nDövləti olan bir millət tayfa, qəbilə qohumluğundan danışa bilməz\n– Elvin Cavadzadə daha bir sual verir: Tarixi oxuyanda gah gürcülərə düşmən olurduq, gah ruslara, gah da digərlərinə… Kərəm müəllim necə düşünür, tarixi hadisələrə görə, millətlərə, xüsusən də onların yeni nəsillərinə nifrət etməliyikmi? Bu yoldan çıxsaq, ermənilərə düşmən olaraq bütünlükdə nifrət etməliyikmi? Bəs əksinə, onların bizə qarşı normal olan qismi ilə münasibətlər maraqlarımıza daha çox cavab verirmi?\n– Bu gün bizim Tanrının bizə qismət etdiyi müstəqil dövlətimiz var. Dövləti olan millətlərin dostu-düşməni olmaz, milli maraqları olar. Bizim milli maraqlarımıza, hər hansı xalq və ya millət cavab verirsə, məmnuniyyətlə dost olaq. İngiltərə niyə imperiya oldu?\n– Öncə maraqlarımız?..\n– Bəli. Çox primitiv bir misal çəkək. İngilislərlə almanlar nə cür xalqlardır? Qardaş xalqdırlar. Faktiki ingilis dili alman dilindən törəyib, bu gün də dünya linqvistikasında ingilis dili də alman dil qrupuna daxil edilib. Düzdürmü?\n– Bəli.\n– Amma iki dünya müharibəsində bir-birini qıran kim oldu? İngiltərə ilə Almaniya. Bilirsinizmi, tayfa, qəbilə kimi ifadələr artıq tarixin zibilliyində qalıb. Dövləti olan bir millət tayfa, qəbilə qohumluğundan danışa bilməz. Hitler də o vaxt belə bir səhv buraxdı. Dünkerxdə ingilis qoşunları ilə fransız qoşunlarını sıxışdırmışdılar. Hərbi Hava Qüvvələrinin komandanı deyir ki, “Fürer, icazə ver, onları bombalayaq. İngilislər gəmi ilə gedə bilərlər”. Deyir, “şərait yaradın, getsinlər. Onlar bizim babalarımızın törəməsidirlər”. Sonradan onların “babasının törəmələri” bumeranq kimi qayıtdılar Hitlerin üstünə, Almaniyanı nə günə qoydular? Bu gün mənim millətimin milli maraqları nəyi tələb edirsə, o maraqlara hansı millət cavab verirsə, həmin millət mənim dostumdur. Böyük Azərbaycan yolunda mənim qarşıma doğma qardaşım da çıxsa, tapdalayıb keçməliyəm.\nTarixçilər niyə susurlar?\n– Sərdar Əlibəyli soruşur ki, 20 ildən artıqdır ki, Azərbaycanın hamının gözləri önündə cərəyan edən ən yeni tarixi rəsmi təbliğat və media tərəfindən kobudcasına saxtalaşdırılır, təhrif olunur, tarixi şəxsiyyətlərin adları üzərinə ya kölgə salınır, ya da tamamilə unutdurmağa çalışılır. Bu hal eyni zamanda Cümhuriyyət dönəminə də aiddir. Tarixçilər niyə susurlar?\n– Sərdar bəyin özü media nümayəndəsidir, yoxsa?..\n– Media nümayəndəsidir. Daşqın Ağalarlı da oxşar sual verib.\n– Daşqın bəy də media nümayəndəsidir?\n– Bir vaxtlar – Cəbhə hakimiyyəti dönəmində vəzifə tutan adamlardan biridir.\n– Hər ikisi media nümayəndəsidir?\n– Bəli, demək olar.\n– O zaman nədən mediadan şikayət edirlərsə, bunu özləri işıqlandırsınlar. Bəzən antropologiya elmini tədris edəndə mən bunu deyirəm, bir “rəng korluğu” deyilən bir xəstəlik var. Xəstəlik də demək olmaz, çünki bu, qazanılan bir şeydir. Rəng seçməmək xüsusiyyətilə bağlıdır. Nədənsə, bir də görürsən ki, Rəsulzadə ilə Nəriman Nərimanovu müqayisə edirlər. Mən indiyə kimi, bir gürcü görmədim ki, Orexaraşvili ilə Neojordanyanı müqayisə eləsinlər, birinə yaxşı, digərinə də pis desinlər. Deyəcəklər ki, ikisi də gürcü xalqının yetirməsidir, ikisi də ziyalıdır. Və yaxud da bizə qonşu edilən ermənilərin heç Myasnikyanla Nijdenin müqayisəsini görmüsünüzmü? Mən eşitməmişəm. Amma müqayisə etmək bizim qanımızdadır. Cümhuriyyət haqqında danışılırsa, o zaman hamının haqqı verilməlidir – Yadigarovun da, Həbib bəy Səlimovun da, Fətəli xan Xoyskinin də, Nəsib bəy Nəsibbəylinin də, Topçubaşovun da, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin də… Bunu ayrı-ayrı şəxsiyyətlərin adı ilə bağlamaq düzgün deyil. Bu, millətin tarixidir.\nCümhuriyyət hökuməti\n– Cümhuriyyətlə bağlı Araz Behbudov soruşur ki, “Niyə Cümhuriyyətçilərə, əsasən də Rəsulzadəyə olan basqılar, qarayaxmalar var?”\n– Kim deyir ki, Rəsulzadəyə qarayaxmalar var?\n– İndiki zamanda Rəsulzadyə və Cümhuriyyət dönəminin adamlarına müəyyən təzyiqlərin olduğu fikri hakimdir.\n– Əgər təzyiq varsa, onda nə üçün bu gün ən böyük prospekt Fətəli xan Xoyskinin adını daşıyır?\n– Məsələn, M.Ə.Rəsulzadənin abidəsinin qoyulmaması, Gəncədə büstünə torba salınması məsələsi… Yəqin bu hadisələrdə müəyyən fikir formlaşdırmaqda öz təsirini göstərir. Yoxsa, hakimiyyətin siyasətində belə şeylər yoxdur?\n– Bunu ayrı-ayrı fərdlər edir, onların da atdığı addımı bütün millətin adına yazmaq düzgün deyil axı… Axı, millətin içində bir Rəsulzadə sevgisi var.\n– Var. Millətin içində var.\n– Onda bu fikri bütün millətə şamil etmək olmaz axı. Medianın da vəzifəsi odur ki, belə məsələləri işıqlandırsın, ona aydınlıq gətirsin.\n– Media belə mövzuları həmişə işıqlandırır.\n– Hər halda Rəsulzadənin keçdiyi tarixi həyat yolu dünənki hadisədir, qədim deyil ki… Onlar belə əziyyət çəkmirlər ki, bir fikri söyləmək üçün 10 mənbəyə müraciət etsinlər. Rəsulzadənin həyatı göz qabağındadır.\nQaçaq Nəbiyə, Qatır Məmmədə qəhrəman demək olarmı?\nQaçaq Nəbi\n– Hətta sizdən maraqlı suallar soruşanlar var. İsmayıl Məmmədov deyir: “Qaçaq Nəbi haqqında bilgi almaq istəyirəm. Kitablarda verilən məlumatlar qənaətbəxş deyil. 80-ci ilin ortalarında bir qoca nənə onun haqqında tamam fərqli şeylər danışırdı. 112 yaşında da rəhmətə getdi. Nənənin dediyinə inansaq, Qaçaq Nəbi heç də təqdim olunduğu kimi qəhrəman olmayıb. Ümumiyyətlə, Qaçaq Nəbinin, Qatır Məmmədin qəhrəmanlıqları ilə bağlı bir fikriniz varmı? Baxmayaraq ki, bu, sizin sahəniz deyil.\n– Sahəm olmağına, sahəm deyil. Ancaq bilirsinizmi o dövrdə məsələ necə idi? Çar Rusiyasının işğalı zamanı bir var idi keçmiş bəylərin nəsilləri mübarizə aparırdılar ki, ruslar Azərbaycanda möhkəmlənməsinlər. Bir də vardı sinfi mübarizə aparanlar. Sinfi mübarizə istənilən etnosun – bunun fərqi yoxdur, bu, Azərbaycan türkü də ola bilər, moldavan, rumın da ola bilər – hər hansı bir cəmiyyətdə sosial ədalətsizlik varsa, orada sinfi mübarizə qaçılmazdır. Bəs Lenin nədən istifadə elədi? O, Çar Rusiyasına nə ilə təsir edə bildi? Sinfi mübarizə ilə. Çox təəssüf ki, Xalq Cümhuriyyəti o dövrdə o sinfi ziddiyyətləri aradan qaldıra bilmədi. Məsələn, kəndlilərə torpaq verilməsi təmin olunmadı. Daxildə sosial ədalət olmadan milli birlik yaratmaq mümkün deyil. Yəni millət öz milli dövlətində sosial ədalət görmürsə, onun gözü həmişə qıraqda olacaq. İstənilən dövlətin var olması üçün, bu dövlətin ərazisində yaşayan əhalinin minimum 33 faizdən yuxarısı ortabab təbəqə olmalıdır. Nəyə görə? Ortabab təbəqənin ölkəni tərk etməyə heç bir zaman meyli olmur. Yalnız, çox varlı təbəqə və çox yoxsul üçün Vətən anlayışı yoxdur. Varlı təbəqə maliyyə kapitalı hesabına İsveçdə də, Norveçdə də, Finlyandiyada da, Argentinada da, Havay adalarında da yaxşı yaşayacaq, Çox yoxsul üçün də ona görə Vətən anlayışı yoxdur ki, onsuz Vətənində də acından ölür, ondan kənarda da itirəcək heç bir şeyi qalmır. Milləti yaşadan ortabab təbəqədir. Dövləti siyasi cəhətdən var eləyən də ortabab təbəqədir. O təbəqənin həcmi nə qədər çox olsa, bu dövlətin ömrü bir o qədər də uzun olacaq.\n– Kərəm müəllim, bu gün Azərbaycanda o təbəqə varmı?\n– Bunu artıq sosioloqlar müəyyənləşdirməlidirlər.\n– Vüqar Abbasov yazır: “Tarixdən yalanları çıxarsan, elə bilməyin ki, orada həqiqətlər qalacaq, orada heç nə qalmayacaq” fikrinə münasibətinizi bilmək istəyirəm…\n– Əslində, mən biləni bu Vüqar bəyin fikri deyil. Onu vaxtilə bir gürcü tarixçisi yazıb və mənim dostum deyirdi ki, “Erməni tarixindən bütün yalanları çıxarsan, o zaman orada tarixdən başqa hər şey qalacaq” .\n– “Biz kimik? Azərbaycanlımı, yoxsa türkmü? Təbii ki, mən türklüyümü bilirəm. Sadəcə Kərəm müəllimin fikrini və bunu əsaslandıracaq mənbələri bilmək istərdim”.\n– İnsanın özünü etnik cəhətdən dərk etməsi üçün hər hansı mənbələr lazım deyil.\n– Sən özünü türk bilirsənsə, deməli türksən.\n– Bəli, bunun mənbəyə nə ehtiyacı var?\n– Bir neçə il öncə, Kərəm müəllim mənim oğluma saz bağışlayacağını demişdi. Sazımızı nə vaxt ala bilərik?\n– Sualı verən qardaş xaricdə yaşayır.\n– Elədir.\n– Dolların kəllə-çarxa çıxdığı vaxtda…\n– Necə göndərəsiniz?\n– Göndərmək də problem deyil. Saz onsuz da yerli valyuta ilə alınacaq. Özü Bakıya nə vaxt gəlsə, yolu düşəndə məmnuniyyətlə verdiyim sözü tutacam. O sazı da düzəltdirmişdim. Borçalının Saraclı kəndində sifariş vermişdim. Onlar da qəşəng bir cürdək saz düzəltmişdilər. O balaca sazda öyrənsin, əmisi ona istənilən vaxt sazı çatdıracaq.\n– “Azərbaycan tarixinin təhsil ocaqlarında tədrisi Kərəm müəllimi qane edirmi?” Burada bəzi oxşar suallar da var. Rövşən Çıraq da soruşur ki…\n– Rövşən bəy deyəsən mənim tələbəm olub.\nTQDK-nın nə günahı var?\n– Sualları verənlərin əksəriyyəti sizin tələbələrinizdir. Sualı kurikulum tədris proqramı ilə bağlıdır: “Bildiyiniz kimi, tədris proqramı ənənəvi təhsil sisteminə və ənənəvi dərsliklərə əsasən hazırlanır. Test bankı da həmin dərsliklərə əsasən hazırlanıb. Orta məktəblərdə isə, artıq VIII siniflər kurikulum dərsliklərindən istifadə edirlər. 3 ildən sonra kurikulumla təhsil alanlar XI sinfi bitirib, abituriyent kimi ali məktəblərə hazırlaşacaqlar. Sizcə, bu problem öz həllini necə tapmalıdır? Kurikulum üsulu ləğv olunmalıdır, yoxsa qəbul proqramı və test bankının sualları kurikulum üzrə tərtib olunmalıdır?”\n– Elə şeylər var ki, məsələn, toplananların yerini dəyişəndə cəm dəyişmir. Yəqin Rövşən bəy də onu nəzərdə tutur ki, hazırda TQDK-da tarix fənni üzrə sədr mənəm və görünür, ona görə bu sualı mənə yönəldib. Kurikulum tədris sistemini ABŞ-da da qəbul eləməyiblər. Yəni dünyanın aparıcı ölkələrində bu tədris sistemi yoxdur. Tarixə tətbiq edəndə, bilirsinizmi, konsepsiyasızlıq olan bir yerdə nəyi tətbiq edirsən et, onun bir xeyri yoxdur. Təbii ki, bu gün VIII sinfi kurikulumla oxuyan uşaqlar inşallah, XI sinfə çatanda həmin sualları da təzə dərsliklərdən düşəcək. Ənənəvi üsul odur ki, konkret olaraq, bir sual soruşulur, 5 bənddən birində cavab olur. İntəhası, kurikulum da daha çox məntiqi formada – diaqramlara, müxtəlif sxemlərə üstünlük veriləcək. İstənilən halda şagirddən və abituriyentdən bilik tələb olunacaq. Bu gün israr edənlər çoxalıb ki, TQDK ləğv edilməlidir. Sadəcə bu iddida olanların məqsədi mənə aydın deyil ki, onlar nə istəyirlər? Hazırda ən şəffaf orqanlardan biri TQDK-dır. Düzdür, əlavə hazırlığa gedənlər də var. Bunun da günahı TQDK-da deyil ki… Orta məktəblərdə keçirilən dərslərin keyfiyyətilə bağlıdır ki, şagirdlər ali məktəblərə qəbul olunmaq üçün əlavə repetitor yanına gedirlər. O zaman TQDK-nın nə günahı var? Əgər aynada sən özünü pis görürsənsə, özünü düzəlt, aynanı niyə sındırırsan? TQDK hər il imtahan verən abituriyentlərin topladıqları balları qeyd eləyir və görür ki, ilbəil təhsil aşağı düşür. Bunu düzəltmək lazımdır, yoxsa bu çatışmazlığı aşkarlayan qurumu niyə ləğv etməlisən?\n– Kərəm müəllim, bayaq da qeyd elədiniz ki, kurikulum dünyanın aparıcı dövlətləri tərəfindən qəbul edilməyib. O zaman bu tədris sistemi Azərbaycana haradan yol tapdı? “İki tərəfə baxan çaş qalar” – uşaqların axırı indi necə olacaq?\n– Əvvəllər bizdə Prussiya – Rusiyanın özü də onlardan götürmüşdü – təhsil sistemi idi. 8 illik, 10 illik və 5 illik ali təhsil. Bakalavr, magistratura da başqa yerlərdən gəldi. Guya o sistemdə şagird müstəqil olaraq düşünə bilmirdi? Guya keçirilən dərslərin sonlarına suallar əlavə olunmurdu?\n– Əslində bizim problemlərimizdən çoxu da indiki təhsil sistemindəki qopuqluqlardan, haçalanmaqdan irəli gəlir.\n– Bizim bəlamız kimlərisə yamsılamağımızdır.\n– Bəli.\n– Kimlərisə yamsılamaq lazım deyil. Necə olur ki, 30-cu illərdə millət lampa işığında oturub oxuyardı.\n– Elə həmin üsulla da dünya şöhrətli alimlərimiz yetişərdi.\n– Bəli, indi bu çil-çıraqda kurikulum olmasa idi, uşaqlarımız təhsil almayacaqdılar? Hətta keçən il bir “tayfun” da fırlandı ki, ümumiyyətlə, “bəlkə “Azərbaycan tarixi”ni ləğv eləyək? Ya da dünya tarixi ilə birləşdirək?” Yaxşı ki, sağ olsunlar, vaxtında əncam çəkildi. Tarix İnstitutunun direktoru Yaqub Mahmudov da səsini qaldırdı ki, bu necə ola bilər? Müstəqil Azərbaycanda da “Azərbaycan tarixi” ləğv olunsun? Halbuki SSRİ dövründə Azərbaycan tarixi tədris olunub.\n– Əslində, məncə tarix elminin inkişafı üçün görüləcək çox işlər var. Bu millət öz tarixi haqda heç nə bilmir.\n– Öyrənmək əvəzinə, “ləğv eləyib, dünya tarixinin içinə qatmaq” istəyirlər…\nQorxdum ki, Ziya Bünyadov məni də qovar…\n– Rabil Abdinov yazır ki, “tarix uyduran tarixçi ilə söhbət maraqlı olar”.\n– Vallah, o sualı mənə yönəldibsə, ünvanı səhv salıb. Mən uydurmağı xoşlamıram. Mən ancaq mənbələrlə işləyirəm. Özü də ən azı, bir fakt iki müxtəlif mənbədə öz təsdiqini tapmasa, mən onu yazmıram.\n– Vahid Qasımov soruşur ki, bir tarixçi kimi mərhum Ziya Bünyadova münasibəti necədir?\n– Mən rəhmətlik Ziya Bünyadovu ilk dəfə 1991-ci ildə görmüşəm. O zaman bizim tarix elmi iki yerə bölünürdü, Koordinasiya Şurası vardı – Azərbaycanın qədim və müasir dövrü. Qədim dövrə Ziya müəllim baxırdı, müasir dövrə isə rəhmətlik Mahmud müəlim rəhbərlik edirdi. O vaxt Ziya müəllimin yanına getdim, məndən əvvəlki bir nəfəri danlayıb qovmuşdu. Qovmağının da səbəbi o olmuşdu ki, o, Qarabağın mezolit dövrü düşərgələrini araşdırmaq istədiyini demişdi. Onda da Qarabağda müharibə gedirdi. Ziya müəllim ondan soruşmuşdu ki, “Qarabağda olmusan?” Deyib, “yox”. Onda əsəbiləşib ki, sənin əlində “lopatka” orada qazıntı aparmalısan, orada bu işləri görmədən necə Qarabağın mezolit dövrünü araşdıracaqsan? Açığı, bu hadisədən sonra mən də tərəddüdlə içəri girdim ki, birdən mənə də belə bir sual verə bilər. Çünki mənim mövzum, “İslamaqədərki Azərbaycanda dini inanclar idi”. Mən rəhmətliyin otağına daxil oldum. Həmişə başına kiçik bir fəs qoyardı, əlində də siqaret çəkərdi. İçəri girdim, salamlaşdım. Mövzumu soruşdu. Rusca cavab verdim ki, “До исламские веры в Азербайджане”. Soruşdu ki, rus dilini harada öyrənmisən? Güldüm, dedim, “Borçalıda…” Bu söz ona ləzzət elədi. Dedi, “necə olur ki, Borçalıda rusca öyrənirsən?” Dedim, “bizdə məktəb Azərbaycan məktəbi idi, amma gürcü təmayüllü idi”. Maraqlandı ki, gürcü dilində bilirəmmi? Dedim, az. Amma Rus dilini də mən Sank-Peterburqda təhsil almışam, orda öyrənmişəm. Dedi, “Mənim kitabımı oxumusanmı?” Dedim, “Bəli, “Azərbaycan VII-IX əsrlərdə” və “Государство хорезмшахов-ануштегинидов (1097—1231)(Избранные сочинения в трех томах).” Soruşdu ki, “Qırmızı terror”u necə, oxumusanmı? Dedim, “yox, o mənim maraq dairəmdə olmadığı üçün hələlik oxumamışam”. Axırda da, “mənim də kitabımdan istifadə edərsən”,- dedi. Mən də, “Vallah, Ziya müəllim sizin kitabınızda mənim mövzumla bağlı heç nə yoxdur”. “Necə yəni yoxdur? “Azərbaycan VII-IX əsrlərdə” bəs necə?” “Dedim, mən islama qədərki inancları araşdırıram, xristianlığı yox. Totemizm, anemizm, fetişizm”. Onda rəhmətlik sənədi imzaladı və tapşırdı ki, “mütləq müdafiənə məni çağırarsan”. Təəssüf ki, mən müdafiə eləyəndə o sağ deyildi. Onda bir şey də dedi ki, “Borçalının da tarixi yazılmalıdır…” Əslində, məni Borçalının taleyinə sürükləyən Yaqub Mahmudovla Ziya Bünyadovun sözləri oldu. Bilirsinizmi, bu, həqiqətən də lazımdır. Əgər biz vaxtında Göyçənin, Zəngəzurun tarixini yazmış olsaydıq, belə olmazdı. Mən hər il Borçalıya gedirəm. İnanın, o millətin tarixini araşdırdıqca, elə bil o torpağa daha da kök atır.\n– Təbii ki, millət tarixilə böyüyür.\n– Bəli. Ona qədər bizə bu təlqin olunmurdu. Çox təəssüf ki, biz o vaxt bu tarixi yazmadıq. Heç olmasa, indi gec deyil. Dərbəndin, Borçalının tarixi yazılmalıdır. Şükür ki, Zəngəzur, İrəvan xanlığının tarixi yazılıb. Görmüsünüz, sanballı bir əsərdir. Bu gün İrəvanın xalçaları da araşdırılır. Maddi, mənəvi mədəniyyəti də araşdrılır. Amma bilirsiniz, bir az gecikmişik.\n– Əslində, çox yubanmışıq. Lütvəli Məmmədli soruşur ki, bu günədək Azərbaycanın ən obyektiv tarix yazanları kimlərdir? Mənim üçün də bu maraqlıdır ki, kimlərin yazdığı tarix daha sanballıdır?\n– Ən obyektiv tarix yazan deyə soruşanda mən mənbələri deyirəm. Bir də var, o mənbələrdən nəticə çıxaran alimlər. Ramil Abdinovun baxış nöqtəsindən ən obyektiv tarixçi, bu ərazilərin qədim İran torpaqları olduğunu yazanlardır. Mənim zənnimcə, türkləri avtaxton sayanlar və daha real yazanlar. Məsələn, Ziya Bünyadov. Rəhmətlik Sovet dövründə – o kitab 70-ci illərdə dərc olunmuşdu və Sovetin çox güclü dövrü idi – yazdığı kitabda bir cümlə var idi ki, “Erkən orta əsirlərdə türkləri Cənubi Qafqazın əhalisi hesab etməyənlər yanılırlar”. Təbii ki, obyektiv tarixçi idi.\n– Ziya Bünyadov…\n– Bəli. Sonra Süleyman Əliyarlı, Yaqub Mahmudov…\n– Mirəli Seyidovu da misal çəkmək olarmı?\n– O tarixçi deyildi, axı… O filoloqdur.\n– Maraqlı tarixi əsərləri var.\n– Çox vaxt bizim səhvimiz onda olur ki özümüz özümüzə aid olmayan elm sahəsinə nüfuz edirik. Allah rəhmət eləsin qəni-qəni, böyük insan idi, böyük ziyalı idi. Erməni-hay dilini də gözəl bilirdi. Kaş ki, Mirəli müəllim, Moisey Xarininin, Musa Kalankatuklunun əsərini dilimizə tərcümə edəydi. Kaş ki, bir çox böyük əsərləri dilimizə tərcümə edəydi. Bəlkə də onda daha çox bu millətə xeyri dəyə bilərdi. Ən obyektiv tarixçilərdən biri də Zilk İosoviç Yan Polskidir. Polşa yəhudisidir. Amma gəlin, əsərlərinə baxaq: “Türklərin Azərbaycanda 4 min illik tarixinə aid”, “Azərbaycan ərazisində türk etnogenetik proseslərin davamlılığı haqqında”. Tarixçi görün türkün tarixini hansı dövrədək aparır. Ziya Bünyadovun müəllimi Juze də ərəb mənbələrini Azərbaycan türkcəsinə və rus dilinə tərcümə edən alim olub. Bu cür alimlərin haqqı tanınmalıdır. Mütləq tanınmalıdır.\nOrta məktəblərdə millətin tarixi öyrəniir, diktatorların yox\n– Xəzər Aslanov yazır: “Ola bilsin ki, bu sualım bir az siyasi ola bilər, amma düzgün cavab ala bilsəm, çox şad olaram. Çoxları bilir ki, diktatura olan ölkələrdə hakimiyyət öz hakimiyyətlərilə bağlı tarixləri saxtalaşdırırlar. Və öz xeyirlərinə məktəblərdə tədris edirlər. Bir sözlə, gələcəkdə ölkəni rahat idarə etmək üçün manqurtlar yetişdirməyə çalışırlar. Bizim məktəblərdə vəziyyət necədir? İnanıram ki, səmimi olacaqsınız”.\n– Tam səmimi deyirəm. Tarix elmi xronologiyadır. Müasir dövrdə kimsə, hansısa dövləti idarə edirsə, onun maksimum hakimiyyət dövrü 50-60 il ola bilər. Ondan qədimə gedə bilməz ki… Orta məktəblərdə də millətin tarixi öyrəniir, diktatorların yox.\n– Amma səhv etmirəmsə, orta məktəbdə son illərdə Azərbaycanı idarə edənlərlə bağlı tədris yoxdur. Məsələn, Əbülfəz Elçibəy haqqında heç bir şey yoxdur.\n– Deməzdim ki, yoxdur. Var. XI sinif Azərbaycan tarixində onunla bağlı da məlumat var. Hətta Ayaz Mütəllibovun prezident seçilməsilə bağlı da var.\n– Ola bilər. Bəs keçən əsrin əvvəllərindəki ADR hökuməti ilə bağlı kifayət qədər material tədris olunurmu?\n– Olunur. Yetərincə o haqda da dərs salınıb. TQDK-da biz dərslərin monitorinqini apardıq. Səhv eləmirəmsə, ən azı, 12 vərəq Cümhuriyyətlə bağlı dərslər idi. Hansı əməliyyatlar aparılıb, o haqda da mövzular salınıb. O ki qaldı manqurtlar, diktatorlar yetişdirmək məsələsinə, tutalım, diktator təriflənir, amma bu, o demək deyil ki, onun keçmişi unutdurulur. İkincisi də elektro-texnika, internet əsrində – keçmiş SSRİ dövrü deyil ki, hər tərəfdən informasiya blokadası yaradılsın – nəyisə gizlətmək mümkün də deyil axı…\nMüasir dövrdə diktator olmaq çətindir\n– Yəni deyirsiniz ki, müasir dövrdə diktator da olmaq olmaz?\n– Əlbəttə, olmaz. Sosial şəbəkələr, internet saytları, informasiya mənbələri bu qədər açıq olarkən, necə nəyisə gizlətmək, diktator olmaq olar? Olsan, olsan, tiran ola bilərsən. O da müvəqqəti.\n– Maraqlı yanaşmadır…\n– Bəyəm görmürlər ki, Suriyada, Tunisdə, Özbəkistanda, Türkmənistanda nələr baş verir? Müasir dövr texnika əsridir, indi diktator olmaq da mümkün deyil.\n– Son illər “Nadir şah”, “Təhmasib şah” haqqında kitablar dərc olunub, oxumusunuzmu?\n– Onlar romandır, tarixi əsər deyillər ki… Belə, vərəqləmişəm. Bəzilərini hətta məsləhət də vermişəm.\n– Necə əsərlərdir? Tarixlə bağlılığı yetərlidirmi?\n– Türkiyə türklərində belə bir misal var: “Filankəs mənim muhatabım deyil”, yəni mən filoloqlarla da mübahisə etmək istəmirəm. O, onların öz duyğuları, öz düşüncələridir. Onlar bədii şəkildə öz düşüncələrini ifadə edirlər.\n– Bu əsərlərin tarixi bir çəkisi varmı?\n– Onların əməklərinə çox hörmət edirəm, amma bir tarixçi kimi, onların külliyyat həcmində kitablarını vaxt ayırıb oxumaqdansa, Həsən bəy Rumlunun “Əhsən üt-təvarix”ini oxuyaram. Gözümün zəiflədiyi bir yaşda, vaxtımı da bu kitaba sərf edərəm.\nBu, “Türk başı deyil”…\n– Siz həm də antropoloqsunuz. Səhv etmirəmsə, ölkəmizdə də yeganə bu sahədə olan mütəxəssissiniz.\n– İki ildən çoxdur ki, BDU-də antropologiya üzrə fakultə açılıb.\n– Şükür. Bilirsinizmi, mənə nə maraqlıdır? Son zamanlar “türk milliyyətçisi” kimi özünü təqdim edənlərin sayı artıb. Onların arasında “üzən milliyyətçi”lər də var. Yerin altından-üstündən gedənlər var. Siz də antropoloqsunuz. Gəzəndə yəqin hamıya baxıb, qiymətləndirə bilirsiniz. Məsələn, bu hansı millətin başıdırsa, türk başı deyil və s. Yəqin özünüzə də maraqlı olar.\n– Bəzən görürsən ki, türkçülüyü aşırı təbliğ edənlər – elmi savadı olmayan aşırı “türk milliyyətçiləri”ndən söhbət gedir – danışanda deyirlər ki, “türk irqi”. Bəyəm elə məfhum var? Bu cür əsassız açıqlamalar da ayrı-ayrı adamlara səbəb verir ki, desinlər, “azərbaycanlılar türk deyil, hind-avropa irqinə aiddirlər”. A kişi, hind-avropa irqi deyilən bir irq yoxdur axı. Hind-Avropa dil ailəsi var. Eləcə də türk dil ailəsi var. Türk antropoloji irqi deyilən bir tip yoxdur. Bugünkü türklərin yaşama arealına baxaq – Yakutiyadan Dobrucuya qədər… Yuxarıdan Doqanlardan, aşağıda haradasa uyğurlara qədər. Böyük bir ərazidir. Axı, onların hamısının antropoloji tipi eyni ola bilməz. Ən azından, coğrafi məfhum baxımından. Yox, əgər kimisə maraqlandırır ki, qədim türklərin antropoloji tipi nə cü olur, onu məmnuniyyətlə deyə bilərəm. Elə mənə baxsalar kifayətdir. (Gülür…) Ensiz sifətli, uzun başlı, nazik və uzun burunlu, gözün üst qatında epiqantusun 1 və ya maksimum 2 dərəcəlik inkişafı, ensiz dodaqlı. Almacıq sümükləri azacıq çıxıntılı və boy ölçüsü ortadan yuxarı olan adam qədim türklərin etnik etalonudur. Amma bir qəribə fakt da deyim.\n– Amma kitablarda yazırdılar ki, türklər hündür və sarışın, göygöz olublar..\n– Elə o məsələnin də üzərinə gəlmək istəyirəm. 2 il bundan əvvəl qəribə bir şeylə qarşılaşdım. Bilirik ki, Gerasimov keçmiş SSRİ-də insan quruluşunu bərpa edən mütəxəssislərdən idi. Mən Leninqradda ali təhsil almışam və orada yaşayan qrup yoldaşlarımdan birindən xahiş etdim ki, Gerasimovun Əmir Teymurla bağlı dəftərini kseroks edib, mənə göndərsin. Onu mənə göndərəndən sonra Gerasimovun ölçüləri əsasında rəsm çəkdim – Gerasimov isə gipslə işləyirdi – Əmir Teymurun tamamilə fərqli üzü ortaya çıxdı. Əmir Teymurun boyu 1.90 m.-ə çatırdı.\n– Yəni elə hündür adam olub?\n– Yox. O qədər hündür boyu olan bir adamın enli üzü ola bilərdimi? Əmir Teymurun sifət ölçüləri mənimki kimi ensiz olub. Əmir Teymur bugünkü Azərbaycan türkü ilə yüzdə-yüz eynidir. Ona görə biz bu qənaətə gəldik ki, elmdə bu qədər haqsızlıq olmaz. Əslində, həyatımda iki dəfə bu tip haqsızlığa etirazımı bildirmişəm. Leninqradda təhsil alanda hansı xalqın etnoqrafiyasından dərs keçirdiksə, deyirdilər ki, türklər həmin ərazilərə gəlmədir. Qafqaza dedilər, türklər XI əsrdə gəlmədir, susdum. Anadoluya dedilər, türklər gəlmədir, yaxşı onsuz da Azərbaycandan keçib gedir. Belə çıxır ki, onlar da XIII əsrdə ora köçənlərdir. Orta Asiyaya da dedilər, türklər gəlmədirlər. Avropa da aydındır. Mən də gözləyirəm ki, görüm “Orxan Yenisey” yazılarının tapıldığı yer haqqında nə deyəcəklər? Monqolustana da deyəndə ki, türklər gəlmədir, bu dəfə dözə bilmədim. Dedim, “Monqolustana da türklər gəlmədir?” Mənə cavab verdi ki, “Конечно, голубые турки считается сюда пришедшими”. Dedim, “müəllim, siz heç rus dilini də yaxşı bilmirsiniz, onları “голубые турки” yox, “небесные турки” adlandırmaq lazımdır”. “Göy türk”lər rəng mənasında yox, səma mənasında işlənib. Biz görürsünüz ki, səmaya “göy” deyirik: “Göydəki ulduzlar və s.” elədirmi? “Göy” rəng mənasında yox, ucalıq mənasında deyilən sözdür. İkincisi də, mən bugün belə qənaətə gəldim ki, doğrudan da türklər səma türkləridir ki, torpaqlarda bunların yeri olmadığından elə göydə yaşayıblar, ayaqları da yerə dəyməyib. Bir də irq məsələsində. “Oğuz irqi” ilə bağlı Budapeştdə, Türkmənistanda da məqaləmiz çıxıb və artıq razılaşdılar “Oğuz irqi” ilə.\nNiyə armenoid irqi olmalıdır, oğuzoid irqi olmamalıdır?\n– Türk irq deyil, lakin Oğuz irqdir?\n– Bəli. Niyə armenoid irqi olmalıdır, oğuzoid irqi olmamalıdır? Baxmayaraq ki, erməni dediyimiz məxluqatın 16 cür antropoloji tipi var. Sifət tünd qaradan açıq göyə qədər dəyişir. Onu armenoid irqinə məxsus adlandırmaq olar, lakin 60 milyonluq xalqı – hansı ki, iki alt tipə ayrılır – ona oğuz irqinə məxsus xalq demək olmasın?\n– Ətrafınızdakı insanların da antropoloji quruluşuna baxaraq, hansı millətə məxsus olduğunu bilmək də yəqin sizin üçün maraqlı olar.\n– Həm də gözəl xammaldır.\n– Son olaraq bir sual daha vermək istəyirəm: Tarixi necə oxumalı? Hadisələrin baş vermə tarixləri sonsuzdur və bu tarixləri yadda saxlamaq da o qədər asan deyil. Yəni bu qədər xronoloji ardıcıllığı yadda saxlamaq məcburidirmi?\n– Xronologiyanı əzbərləmək lazım deyil. Tarixi prosesləri öyrənmək lazımdır. Təbii ki, hamı peşəkar tarixçi ola bilməz. Bayaq sual verənlərdən biri deyirdi ki, “uydurma tarix”. Bəlkə onun üçün tarix uydurmadır. Ancaq onun uydurma bilmədiyi, inandığı tarixin uydurma olduğunu mən məmnuniyyətlə, sübut edə bilərəm. İstədiyi vaxt istədiyi sualla müraciət eləsin. İlk olaraq tarixi prosesləri bilmək lazımdır. İstənilən bir etnososiumu, varlığı, onun deqrodasiya, transformasiya və inteqrasiya prosesini izləməklə tarix elmini daha maraqla öyrənmək olar. Quru-quru əzbərləməklə tarix elmini öyrənmək olmaz. Tarixin köməkçi fənnləri var. Bunun etnoqrafiyası, antropologiyası, heraldikası var. Tarix onun üzərində dayanır. Onsuz tarix heç nədir.\n– Çox sağ olun, təşəkkürlər.\n– Siz sağ olun.\nİ.S: Azərbaycanın dövlət bayraqları\n1. Saci-salari dövrü\n2. Səlcuq-atabəy dövrü – İkibaşlı qartal: Şərq də, Qərb də bizimdir – kökü hətta Midiyaya qədər gedib, çıxır.\n3. Elxanilər dövrü\n4. Baharlı dövrü (Qaraqoyunlu deyilən)\n5. Bayandurlu dövrü (Ağqoyunlu adlanan – Bayandur xanın tamğasının işarəsi olub üzərində)\n6. Səfəvilər dövrü (Şah İsmayılın bayrağı)\n7. Nadir şahın bayrağı\n8. Qacarlar dövrü\n9. Cümhuriyətin ilk bayrağı\n10. Cənub-Qərbi Türk Cumhuriyyətinin bayrağı (Naxçıvan, Zəngəzurun bir hissəsi, Qars, Batum, Borçalı). Cənubi Qafqazın ən böyük dövləti olub.\n11. Pişəvəri Milli Hökumətinin bayrağı\n12. İndiki bayrağımız\nAllah daha da uca eləsin!\nMaraqlı bir məqamı qeyd edir, Kərəm Məmmədov. Bayraqların üzərindəki ayparaların arxa hissəsi Azərbaycana düşmən olan istiqamətləri göstərib.\nStrateq.az\nSon",
"İqtisadi gündəm\nQubadlının işğalından 21 il ötür\nQubadlının qədim tarixi ilə bağlı problemlərin içərisndə “Qubadlı” toponiminin mənşəyi xüsusi maraq doğurur. Qubadlının işğalı ərəfəsində rayona çox yaxın yerdə, Hacılı kəndi yaxınlığında arxeoloji qazıntılar zamanı Sasani şahı Qubadın (488-531) adından zərb edilmiş gümüş sikkə nümunələri (60-a qədər) tapılmışdır. Dəfinənin olduğu küpün hündürlüyü 10,5 sm. oturacağın diametri isə 6,5 sm-dir.\nNümizmat M. Seyfəddinin bu sikkələrin 521-522 ci illərdə kəsildiyini bildirib. Qubadlı adının mənşəyi tarixi mənbələrə əsasən I Qubadın adı ilə bağlı olsa da, yaşayış məskəni kimi lap qədim dövrlərə gedib çıxır. Bu mülahizə ilə bağlı t.e.a. prof. İsaq Məmmədovun bildiyi kimi Qubadlı əvvəllər Azərbaycanın şimalında mövcud olan Albaniyanın tərkibində olmuşdur.\nKür-Araz mədəniyyətinin ən parlaq nümunələri Bərgüşad-Həkəri çayları arasında boy atıb ucalmış maddi mədəniyyət nümunələridir.\nTarixi qaynaqlarda Qubadlının qədim türklərin yaşayış məskənlərindən olduğu dönə-dönə vurğulanıb. Rayonun ərazisində bu günümüzə qədər gəlib çıxmış abidələr də “əşyayi-dəlil” kimi bu faktı əyani şəkildə təsdiqləyir.\nQubadlı adının yaranması və etimologiyası ilə bağlı bir necə fərziyyə vardır. Bəzi məlumatlara əsasən həmin ad qubadlı tirəsindən yaranıb. Lakin həmin tirə nə vaxt, necə yaranıb və həmin ad haradan götürülüb kimi bir çox suallar ortaya qoyur.\nHəmin saytda yerləşdirilən fərziyyələrin digərinə görə Qubadlı adı Sasani şahı Qubadın adından alınmadır. Lakin bu fərziyyə də özünü doğruldmur, çünki Sasani sülaləsinin hakimiyyəti dövründə hunların şimaldan yürüşlərinin qarşısını almaq məqsədi ilə onlar tərəfindən tikilən bir sıra qalalar, o cümlədən möhtəşəm Dərbənd qalası imperiya hökmdarlarının adı ilə tanınmadığı halda, XX əsrə qədər balaca bir kənd olan Qubadlının İran şahının adı ilə tanınması heç cür ağlabatan deyil.\nFərziyələrin birinə əsasən Qubadlı adı ilk dəfə İkiçayarası bölgəsində mixi yazılarda yad edilir. Onun məlumatına görə İkiçayarası ərazisində yerləşən Qubadlı hazırda Beybaxan adlanır. Müəllif yazır ki: “Bu ad türk mənşəlidir. Aşşurbanipal Anşan çarı Tuman-Humban-İnşuşinakın ölümündən sonra onun əmisi oğlu Ortaq İnşuşinakın kiçik oğlu Tummurati Qubadlı şəhərinə hakim qoyulmuşdur. Azərbaycandakı Qubadlı toponiminin və İkiçayarası Qubadlı şəhərinin adındakı eynilik onların eyni köklü olduğunu göstərir”. Lakin burada da müəllif tərəfindən Qubadlı adının izahı verilmir.\nM.V.Vəliyev (Baharlının) yazdığına görə I Şah Abbas dövründə şahsevən tayfalarına tezliklə Türkiyədən gələn iki tərəkəmə-səlcuqlu nəsli də qoşuldu. Bunlar bəkdli və ipollı nəsilləri idi. Bəkdili nəslindən də sonra Cilovlu, Çaxarlı və Kobadlı oymaqları yarandı. Məlumatdan aydın olduğu kimi, burada yad edilən bütün tayfalar türk “-lı/-li/-lu” mənsubiyyət şəkilçisi ilə istifadə olunmaqdadır.\nHələ indiyə qədər Bərgüşad toponimi tamamilə dəqiq izah olunmayıb. XIX əsrin 50-ci illərinə aid ədəbiyyatda Naxçıvanda məskunlaşmış bərgüşad adlı türkdilli tayfanın adı çəkilir. Bu tayfa adını Bərgüşad zonasından alıb. Səfəvi dövründə bərgüşad qızılbaş tayfalarının tərkibinə daxil idi. Orta əsrlərdə Bərgüşad mahalı Araza tökülən Həkəri çayı ilə Bərgüşadçay arasındakı ərazini əhatə etmişdir.\nBir çox tədqiqatçılara görə, birinci komponenti təşkil edən “bərgü” sözü qədim türk mənşəli bərq tayfasının adındandır. Çingiz xanın oğlu Çuçinin 1207-ci ildə qərbə doğru yürüşü zamanı başqa tayfalarla yanaşı bərgü tayfasının torpaqlarını tutması faktı tarixdən məlumdur. İran tarixçisi Fəxrəddin Mübarəkşah (XII) 58 türk tayfası arasında bərgü tayfasının da adını çəkib. Fəzlullah Rəşidəddin (XIII əsr) bu etnonimi bərküt (bərgülər) kimi qeydə almışdır. Tədqiqatçıların fikrinə görə, bərgülər monqol işğalından xeyli əvvəl Azərbaycanda məskunlaşmışlar. Toponimin tərkibindəki şadsat sözü isə bir növ cəmlik bildirir.\nBərgüşad dağları, Bərgüşad çayı, Bərgüşad çökəyi toponimləri “bərgülərin dağı”, “bərgülərin çayı”, “bərgülərin çökəyi” mənasındadır. XV əsr Azərbaycan şairi Bədr Şirvaninin əsərlərində də Bərgüşad coğrafi adı çəkilir.\nGənc tədqiqatçı R.Əlizadənin araşdırmalarında da göstərildiyi kimi, Qubadlılar antropoloji baxımdan Kaspi (Xəzər və ya Oğuz) və Anadolu tiplərinin populyasiyası olmaqla yanaşı monqoloidlərin ən qədim sütunlarından biri sayılan poleosibir tipinə də bənzəyirlər. V.V.Bunakin müəyyənləşdirdiyi ön Asiyada və Balkanlarda formalaşan Qafqaz-Balkan irqinin Kaspi (Xəzər) tipinin-antropoloq və etnoqraf K.K,Məmmədov arxioloji, poleoantropoloji və digər praktiki dəlillərə söykənərək bu tipi Oğuz irqi adlandırmağı təklif edir, bəzi xüsusiyyətləri (başın yarması-dolixokefali) orta boy Şimali Qafqaz tipinə nisbətən bədənin daha çox piylənməyə meyilliyi, 3-cü tük örtüyünə görə dünyada ilk yerlərdən birini tutması, saçın rəngi (tünd və qara və.s) qubadlılar üçün səciyyəvidir. Qubadlıların mənsub olduğu Oğuz tipinin monqoloidlik xüsusiyyətləri Qafqaz_Balkan irqinin digər tipinə nisbətən daha çoxdur.\nBeləliklə, tədqiqatçıların rəyinə görə Qubadlı əhalisi etnik tərkibinə görə qədim türklərin Oğuz tipinə mənsubdur.\nQubadlıda uzaq və yaxın keçmişimizlə səsləşən bir çox abidələr məlumdur; Alban kilsəsi- VII əsr Məzrə kəndi, Alban kilsəsi- VII əsr, Yuxarı Cibikli kəndi, Mağara məbədi IV əsr Əliquluuşağı, Gavur dərəsindəki mağara- ibadətgahı IV əsrə aid edirlər. Muradxanlı kəndindəki “Qalalı” qalası V əsr, Daş qoyun fiquru-XV əsr Sarıyataq kəndi, Türbə -XVIII əsr Boyunəkər kəndi, Məscid-XIII əsr Mollalı kəndi, Məscid XIII əsr Məmər kəndi, Məscid- XIII əsr Mirlər kəndi, Məscid qalıqları- XV-XVI əsr Xələc kəndi, Dəmirçilər kəndindəki iki türbə XIVəsr, məscid XIXəsr, Yazı düzü deyilən sahədə yerləşən “Cavanşir qalası” XIV əsr, Gürcülü kəndi yaxınlığındakı “İmamzadə” türbəsi XVII əsr, Xocamsaxlı kəndindəki mağara-ibadətgah XVIII əsr və “Göy qala” türbəsi V əsrin, “Laləzar” körpüsü 1867-ci ilin, Dondarlı kəndindəki məscid və Dəmirçilər kəndindəki Hacı Bədəl körpüsü XIX əsrin yadigarı, daş tarixi kimi bu gün də gözəlliyini, məğrurluğunu, müqəddəsliyini itirməyib. Eyni zamanda, uzaq keçmişimizlə səsləşən köhnə sandıq və qoç qəbirləri son günlərə kimi qorunurdu.\nQubadlı və onun ətrafında yerləşən kəndlər hələ XVIII əsrdə Qarabağ inzibati ərazisinə daxil idi. Sonralar Zəngəzur mahalına daxil olan Qubadlı 1868-ci ildə Yelizavetpol quberniyası yaranandan sonra Zəngəzurun tərkibinə daxil olmuşdur. Ermənistanın Gorus, Qafan rayonları və Zəngilan, Cəbrayıl, Laçın və Xocavənd rayonları ilə həmsərhəddir. Azərbaycanın Zəngəzur və Göyçə əraziləri XVII-XVIII əsrlərdə çox təcavüzlərə məruz qalmışlar. Zəngəzurda İran, Türkiyə və Rusiyanın (XIX əsr) maraqları qarşılaşıbdır. Xanlıqların dövründə Zəngəzur ərazisinin əksər hissəsi əvvəl Təbriz xanlığının tərkibində olub. İndiki Qubadlının bir hissəsi – Maltəpədən cənuba qədər olan hissə Qaradağ xanlığının tabeliyində olub.\nQubadlı, Qafan ərazilərində XVII-XVIII əsrlərdə Səfəvilər, Təbriz, Qarabağ xanlıqlarının yaratdıqları bir neçə ərazi idarəetmə xanlıqları-bəylikləri olmuşdur. Tarixdə Bərgüşad mahalı kimi tanınan hazırkı Qubadlı rayonu XVIII əsrin ortalarına qədər Zəngəzur mahalının tərkibində Cənubi Azərbaycan dövlətinin Qaradağ xanlığına inzibati ərazi vahidi kimi tabe olmuşdur.\nLakin sonradan Qarabağ xanı Pənahəli xanın sayəsində Zəngəzurun ayrılmaz qismi kimi Qarabağ xanlığının idarəçiliyinə verilmişdir.\n1930-cu il avqust ayının 30-da Azərbaycan SSR-də rayonlaşma aparılarkən Azərbaycan Xalq Komisarları Sovetinin və Mərkəzi İcrayyə Komitəsi birgə qərarı ilə Azərbaycanda I, II, III kateqoriyalı rayonlar yaradılmışdır ki, Qubadlı I kateqoriyalı rayonlar sırasına daxil idi. Qubadlı qəsəbəsi rayonun mərkəzi olub, 1931-ci il noyabr ayınıın 24-də Mərkəzi İcrayyə Komitəsinin qərarı ilə Qubadlı rayonu Zəngilan rayonu ilə birləşdirilmiş, 1933-cü il mart ayının 14-də ayrılaraq müstəqil rayon olub.\n1963-cü il yanvar ayının 4-də Qubadlı rayonu bir daha Zəngilan rayonu ilə birləşdirilib, bir ildən sonra 1964-cü il iyun ayının 17-də yenidən ayrılıb müstəqi rayon olmuşdur.\nQubadlılar tarixin bütün sınaqlarından alnıaçıq, üzüağ çıxmış, Vətən qarşısında öz borclarını həmişə ləyaqətlə yerinə yetirmişlər. Qarabağ hadisələri başlananda, ermənilər quduzlaşanda, ilk dəfə silaha sarılıb torpaqlarımızın müdafiəsinə qalxan rayonlardan biri də Qubadlı olub. Qubadlı çox böyük bir məsafədən – 120 km-ə qədər Ermənistanla, 40 km isə Dağlıq Qarabağla əhatədə idi.\n1993-cü il avqustun 31-də Qubadlı rayonu Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal olundu. 30 mindən artıq əhali öz yurd-yuvasından didərgin düşdü. Var-dövləti başdan aşan rayon mərkəzi və 94 kənd qarət edildi, talandı, yandırıldı. Qubadlının işğalı Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi, dənizdən-dənizə böyük Ermənistan yaradılması barədə daşnak ideoloqlarının çoxillik sərsəm ideyalarının tərkib hissəsi idi. Tarixən həm Çar, həm də Sovet imperiyasının çökməsi zamanı Dağlıq Qarabağ məsələsi dəfələrlə qaldırılmışdı. Azərbaycan torpaqlarına, o cümlədən Qubadlıya erməni işğalçıları hücum etmiş, kəndlər yandırılmış, talan edilmiş, dinc əhaliyə divan tutulmuşdur.\nQubadlı torpağı Vətənimiz üçün neçə-neçə adı dillər əzbəri olan qəhrəmanlar, əmək bahadırları, dövlət xadimləri, alimlər, yazıçılar, şairlər, mühəndislər, hüquqşünaslar, idmançılar, mədəniyyət işçiləri, siyasətçilər və s. yetirmişdir. Bu torpaq tarixin müxtəlif döngələrində yetirdiyi mərd insanlara – Qaçaq Nəbi, Həcər, Çingiz İldırım, Qaçaq Baba, Firudin bəy, Qoçu Təhməz, Şahsuvar bəy, Şəmil bəy, Bəhlul Əfəndi və neçə-neçə qorxmaz övladları ilə haqlı olaraq fəxr edir. Görkəmli partiya, dövlət və ictimai xadimlərdən Xəzər Heydərov, Arif Heydərov, Kamran Hüseynov, Məmməd İsgəndərov, Göyüş Məmmədov, Cahanbaxış Abdullayev, Valeh Bərşadlı, Qəzənfər Məmmədov, Misir Cabbarov, Ələkbər Abdullayev və daha neçə-neçə adını çəkmədiyim tanınmış şəxsiyyətlər Qubadlı torpağının yetirmələridir.\nBəli, Qubadlını qoruyan, onun yolunda şəhid olmağa hazır olan oğullar dünən də olub, bu gün də var, sabah da olacaq. Qubadlıların doğma Qubadlıya – cənnətməkan yurd yerlərinə qovuşmalarına çox qalmayıb.\nYazının hazırlanmasında Qubadlı rayon İcra Hakimiyyətinin rəsmi saytı www.qubadli-ih.gov.az və Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin http://scwra.gov.az/ saytından istifadə edilib.\nƏrdoğan MÜJDƏ VERDİ: Türkiyə Azərbaycanla birlikdə...\nZelenski Baydenlə telefon danışığı aparacaq\nGünün ULDUZ FALI: ağır səhvlərə yol verə bilərsiniz\nErmənistanın Gəncədə törətdiyi növbəti terrordan iki il ötür - VİDEO\nAygün Kazımova bu dəfə çox qısa geyindi - FOTO\nQadın sürücü yüksək sürətlə qəza törətdi, ölən var - FOTO\nAfaq Əli Mirəliyevi RÜSVAY ETDİ: \"Məni bağ evinə dəvət edib…\" - ŞOK AÇIQLAMA\nUkraynalılara ÇAĞIRIŞ EDİLDİ: \"İşıqları söndürün, bu gün ən çətin axşamdır\"\nFIFA Mahir Emreli ilə bağlı qərarını LƏĞV ETDİ\nABŞ Ukraynaya sarsılmaz dəstək verəcək - Blinken\nAyrıldığı deyilən aktyor: “Özümü belə bilməzdim...”\nAzərbaycanda tanınmış prokuror çılpaq fotoları ilə şantaj olundu - Şok təfərrüat- Video\nXankəndində qiyam: Araik İrəvana qaçdı\nAiləli kişinin evinə gedən gənc qız: \"Oyananda gördüm ki, artıq gecdir\"\nBelarus da Ukrayna ilə MÜHARİBƏYƏ qoşulur? - Lukaşenko AÇIQLADI\nŞimşək çaxacaq, yağış yağacaq - Bu günün HAVASI\nİradə İbrahimova tanınmaz halda - FOTO\nMedvedev axtarışa verildi: 10 ilədək həbs gözləyir\nPutin Krım körpüsünə görə nüvə silahından istifadə edəcək? - Peskovdan MARAQLI CAVAB\nHacı Nuran evlənir - VİDEO\nNigar Şabanova hərbçidən boşandı: \"Sizin o kişi dediyinizin tezliklə...\"\nBakıda toy günü gəlin qayınana ilə davaya çıxdı - VİDEO\nAynişanın yeni sevgilisi var? - Özü açıqladı\nBu şəxslər 200 manat cərimələnəcək\nXankəndində toqquşma: Bakının müdaxiləsinə zərurət artır\nSibel Can gəlininin fotosunu paylaşdı\nBu gün Sülh üzrə “Nobel”in qalibi açıqlanacaq: Namizədlər arasındakı AZƏRBAYCANLI kimdir?\nUkrayna rəsmən imtina etdi – Zelenski İMZALADI\nLənkəranın icra başçısı Bakıya çağırıldı - Həbs\nAraik Moskvaya qaçır, Ruben Vardanyan... – Xankəndidə müharibə təlaşı\nGündəm\n- Region00:45\nƏrdoğan MÜJDƏ VERDİ: Türkiyə Azərbaycanla birlikdə...\n- Qoroskop00:15\nGünün ULDUZ FALI: ağır səhvlərə yol verə bilərsiniz\n- Magazin110 Oktyabr 23:49\nAygün Kazımova bu dəfə çox qısa geyindi - FOTO\n- Magazin110 Oktyabr 23:13\nAfaq Əli Mirəliyevi RÜSVAY ETDİ: \"Məni bağ evinə dəvət edib…\" - ŞOK AÇIQLAMA\n- Kriminal10 Oktyabr 22:13\nQarabağ qazisini zəhərləyib 423 min dollarını aparan qadın hakim qarşısında - FOTO\n- Cənubi Qafqaz10 Oktyabr 21:48\nErmənilərin TÜRK QORXUSU: Səttarxanın şəkli olan avtomobil təşviş yaratdı - VİDEO\n- Sosial10 Oktyabr 21:26\nAiləli kişinin evinə gedən gənc qız: \"Oyananda gördüm ki, artıq gecdir\"\n- Avropa10 Oktyabr 21:06\nPolyaklara çağırış edildi: Belarusa getməyin, oranı tərk edin"
] |
[
"https://strateq.az/musahibe/28289/",
"https://publika.az/news/gundem/39682.html"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q482942--Xüsusiyyətləri-10
| 2 |
Azərbaycanlılar
|
AzərbaycanlılarStephan Thernstrom, Ann Orlov, Oscar Handlin. Harvard Encyclopedia of American ethnic groups, Harvard University Press, 1981, p. 171, quote: In their homeland the Azerbaijanis, or Azeri Turks as they are sometimes called… () və ya Azərbaycan türkləri () — əsasən İranın şimal-qərbini əhatə edən Cənubi Azərbaycanda və Azərbaycan Respublikasında yaşayan türk xalqı.
Azərbaycan və İrandan başqa, həm də indiki Rusiya (Dağıstan), Gürcüstan (Borçalı) və Türkiyə (Qars və İğdır), İraq ərazisində yaşayırlar. Antropoloji cəhətdən Avropoid irqinin Kaspi tipinə aiddirlər. Azərbaycan dilində danışırlar. Dindarları əsasən İslam dininin şiə təriqətindədirlər (yalnız Cəfəri məzhəbində). Müasir Azərbaycan etnosunun Cənubi Qafqaz və Şimal-Qərbi İran ərazisində formalaşması prosesi çoxəsrlik bir proses olmuş və əsasən, XV əsrin sonlarında başa çatmışdır.История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века. М., "Восточная литература", 2002. ISBN 5-02-017711-3
|
Xüsusiyyətləri
|
Azərbaycan türkləri ilə eyni tipə aid edilən tatlar və kürdlər arasında uzunbaşlı və dəyirmi başlı variantlar müşahidə edilir. Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində, Kiçik Qafqaz, Böyük Qafqazın cənub və cənub-şərq əraziləri, Abşeron yarımadası, Borçalı, Cənubi Azərbaycanın böyük qismindəFarsların etnik antropoloğiyası (Qərbi Azərbaycan ostanlığının cənubu istisna olmaqla qalan hissəsi, Şərqi Azərbaycan və Ərdəbil ostanlığının hamısı, Zəncan ostanlığının az bir qismi) yayılmış azərbaycan türklərinin demək olar ki, hamısı və Kərkük türkmanlarıSoyumuzu qəbul etməyənlərə Antropoloqdan elmi cavab. uzunbaşlı olması ilə seçilir. Kür çayı boyunca məskunlaşan əhalidə isə qarışıq elementlər müşahidə olunur. Bununla yanaşı Böyük Qafqazın şimal-şərq və şimal-qərb ərazilərində Qafqazion tipi ilə qarışıq elementlər müşahidə edilir. Son 1–2 əsrdə azərbaycan türkləri ilə kütləvi şəkildə olmasa belə ləzgi, buduq, uti, rus, erməni (XX əsrin 90-cı illərinə qədər), fars, tat, kürd və s. xalqlarla birgə nigahdan qarışıq tiplər meydana gəlmişdir.Azərbaycan türklərinin islamaqədər tarixi. Antropologiya Bunuda qeyd etmək olar ki, adı çəkilən ərazilərdə azsaylı xalqlar arasında və Talışlarda kəllə quruluşu dəyirmibaşdır. Azərbaycan türklərinin əsas irqi göstəriciləri: dolixokran (uzunbaşlı), nazik və düz burunlu, ortaboylu, sıx saqqalı. Azərbaycan türklərində digər türk xaqlarında, xüsusi ilə kaspi tipinə aid olan xalqlarda olduğu kimi Kiçik Əmgək sümüyü çıxıntıya sahibdir. Türk alimləri bunu "turan çıxıntısı" adlandırır. Erməni və rus antropoloqları bunu beşik və ya digər təsirlə izah etməyə çalışsalarda bu isbat olunmamışdır
Azərbaycan türklərinin Cənubi Qafqazda yayılmış digər xalqların kəllə quruluşu arasında olan fərqlilikQafqazda yaşayan xalqların antropologiyası və genetikas: Xalqlar Baş göstəricisi Almacıq sümüyünün diametri Azərbaycanlılar 78,1 169,5 ErmənilərErmənilərin antropoloji xüsusiyyətləri 86,1 143,2 Gürcülər 85,4 143,9 TalışlarAzərbaycan Türklərinin soy kökü Antropoloji araşdırmalar əsasında II hisse 87 −89 - Ləzgilər 86–88 -
|
[
"Qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin banisi Lütfizadə\nNaxçıvan İslam Mədəniyyətinin Paytaxtı - 2018\nXALQ RƏSSAMI - MİKAYIL ABDULLAYEV\nNizami Cəfərov\nİstiqlal şairi - Əhməd Cavad\nMir Cəlal Paşayev 110\nBiblioqrafik sorğu\nVirtual Sifariş\nMetodik xidmət\nSənədlərin Sifarişi Və Elektron Çatdırılması\nAzərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev\nAzərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi\nAzərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi\nAzərbaycan Kitabxanaları\nHeydər Əliyev Fondu\nAvropa Milli Kitabxanaları Konfransı təşkilatı\nAvrasiya Kitabxanalar Assambleyası\nPetruççi Beynəlxalq Musiqi Kitabxanası"
] |
[
"http://www.anl.az/down/meqale/turkustan/2015/aprel/429309.htm"
] |
|||
final-lid-disam-match/mega-cliqa-0001.jsonl--Q4079953--Mahnılar-1
| 1 |
Bəxtiyar (film, 1955)
|
Bəxtiyar tammetrajlı bədii filmiKazımzadə, A. 60 yaşlı “Bəxtiyar”: Lətif Səfərovun eyniadlı filmi haqqında //Kaspi.- 2015.- 16 iyul.- S.13. rejissor Lətif SəfərovAzərbaycan SSR Elmlər Akademiyası. Memarlıq və İncəsənət İnstitutu. Nazim Sadıxov. "Lətif Səfərov haqqında qeyd". Azərbaycan bədii kinosu (1920-1935-ci illər). Bakı: Elm, 1970.- səh. 95. tərəfindən 1955-ci ildə ekranlaşdırılmışdır.
Bakı kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Musiqili film gözəl və bənzərsiz səsə malik neftçi Bəxtiyar Muradovun taleyindən bəhs edir.Aydın Kazımzadə. Azərbaycan kinosu — 1 (filmlərin izahlı kataloqu (1898-2002)). Bakı: 2003, səh.40. Əsas rolları Rəşid Behbudov, Tamara Çernova, Faiq Mustafayev, Ağasadıq Gəraybəyli, Məmmədrza Şeyxzamanov və İsmayıl Əfəndiyev ifa edirlər.
|
Mahnılar
|
Bəstəkar Tofiq Quliyev filmə 10 mahnı və 11 musiqi bəstələmişdir.
"Ağacda leylək" mahnısı: Ənvər Əlibəylinin sözlərinə bəstələnmiş "Ağacda leylək" mahnısı nəqarətsiz mahnılara aiddir. Mahnının mətn əsasını 11 hecalı şeir bəndləri təşkil edir. Bu bəndlər bir-biri ilə iki-iki qafiyələnir. Üç hissəli formada bəstələnmiş bu mahnıda mətnin beş bəndinin hamısından istifadə olunur. Mahnının melodik cümlələrinin əksəriyyəti iki dəfə təkrarlanır. Bu, ilk növbədə, mahnının birinci və sonuncu hissələrinə aiddir. Həmin hissələrdə melodik ibarələr aşağı istiqamətdə hərəkət edir. Mahnının orta bölməsində ibarələr təkrarlanmır, melodik inkişafda isə aşağı istiqamətli hərəkət yuxarıya doğru hərəkətlə növbələşir.
"Sevgi valsı": Kupletdə daha uzun, nəqarətda isə qısa melodik cümlələrin səslənməsi ilə T. Quliyevin "Bəxtiyar" filmi üçün bəstələdiyi digər mahnısı – Ə. Əlibəylinin sözlərinə yazılmış "Sevgi valsı"nda da rastlaşırıq. Bu mahnının kupletində 11 və 13, nəqarətındə isə 3, 4, 7, 9 hecalı misralar növbələşir. Adından da bəlli olduğu kimi, mahnı vals ritmində yazılmışdır. Burada yarım not – çərək not ritmik ardıcıllaşması, demək olar ki, bütün kuplet boyu dəyişməz qalır. Nəqarətdə hecaların sayı kimi, bu ritm də dəyişir, beləliklə də həmin bölüm istər ritmika baxımından, istərsədə mətn baxımından kupletdən fərqlənir.
thumb|Bəxtiyar (Rəşid Behbudov) "Qızıl üzük" mahnısını oxuyur
"Qızıl üzük" mahnısı: Tofiq Quliyevin yaradıcılığı haqqında danışarkən onun əksər mahnılarının uğurlu taleyini, uzunömürlülüyünü qeyd etmək vacibdir. Lakin onların arasında elələri də var ki, Azərbaycan musiqi xəzinəsinə həmişəlik daxil olmuşdur. Rəsul Rzanın sözlərinə yazılmış "Qızıl üzük" mahnısı belə klassik nümunələrdəndir. "Bəxtiyar" kinofilmində unudulmaz Rəşid Behbudov tərəfindən ifa edilmiş bu mahnı tez bir zamanda böyük şöhrət qazanmışdır. "Qızıl üzük" mahnısı nəqəratsız kuplet formasındadır. Mahnıda üç 11 hecalı şeir bəndindən istifadə olunur. Onlar bir-birilə AABA prinsipi əsasında qafiyələnir. Melodik xəttinin inkişafında maraqlı cəhətlərdən biri ondan ibarətdir ki, burada mətnin həmqafiyə A misraları aşağı hərəkətli melodik ibarələr, bəndin fərqli qafiyəyə malik üçüncü misrası isə yuxarı istiqamətli, kuliminasiya xarakterli ibarələrlə səslənir. Melodik ibarələr şeir misralarının sətirdaxili bölgüsünə (burada 11 hecalı misra 6+5 kimi qruplaşır) uyğun olaraq bölünür. Bu da şeirin quruluş xüsusiyyətlərinin mahnının melodiyasında dolğun şəkildə tərənnüm olunmasını göstərir.
"Bakı nəğməsi": "Bəxtiyar" kinofilmi üçün yazılmış "Bakı nəğməsi"ndə (sözləri Ə. Əlibəylinindir) mətn ilə musiqi oxşar şəkildə uzlaşır. Nəqarətlı formada yazılmış bu mahnıda kupletdə 11 hecalı misralar, nəqəratda isə 6 və 8 hecalı misralar səslənir. Mətnə nəzər saldıqda görürük ki, kuplet ənənəvi olaraq dörd deyil, üç misradan ibarətdir. Kupletdəki melodik cümlələr mətnə uyğun olaraq, daha uzundur. Nəqarət bölümü isə qısa-qısa ibarələrin səslənməsinə əsaslanır.
|
[
"|\n|\nAzərbaycan musiqi sənətində bir çox mahnı yazan sənətkarlar olmuşdur. Onların hər biri musiqi tarixində özünəməxsus yerə malikdir. Lakin bu sənətkarlar içərisində Tofiq Quliyev və onun mahnı yaradıcılığı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bəstəkarın mahnılarını dinlədikdə onlara xas olan melodiklik dinləyicini valeh edir. T. Quliyevin ömür səhifələrinə nəzər salsaq, bunun heç də təsadüfi olmadığını görərik. Məlum olduğu kimi, o 30-cu illərdə ilk Azərbaycan caz orkestrinin rəhbəri olmuş, həmin illərdə muğamların, xalq mahnı və rəqs nümunələrinin nota salınması ilə fəal məşğul olmuşdur. Çox güman ki, bu iki amil birlikdə gənc bəstəkarın forma-laşmaqda olan üslubuna təsir etmiş, onun əsərlərinini musiqi dilinin ifadəliliyinə, melo-dikliyinə səbəb olmuşdur. Tofiq Quliyevin heç kimə bənzəməyən fərdi mahnı üslubu var. Bu üslubun bütün tərkib hissələrini təhlil etmək maraqlı olsa da, hazırki məqalədə əsas məqsəd bəstəkarın mahnılarında söz ilə musiqinin qarşılıqlı əlaqələrini və onların səciyyəvi xüsu-siyyətlərini ü\nzə çıxarmaqdan ibarətdir. Bu səbəbdən biz T. Quliyevin müxtəlif illərdə yaratdığı mahnılara müraciət etmiş və onlarda mətn ilə melodiyanın hansı şəkildə uzlaşdığını müəyyənləşdirməyə çalışmışıq. Xüsusilə qeyd etmək istərdik ki, T. Quliyevin mahnı yaradıcılığı böyük və ayrıca tədqiqat sahəsini təşkil edir.\nTofiq Quliyevin mahnılarına nəzər saldıqda görürük ki, o Azərbaycanın ən istedadlı şairlərinin sözlərinə mahnılar bəstələmişdir. Onların arasında Rəsul Rza, Nəbi Xəzri, Zeynal Cabbarzadə, Ənvər Əlibəyli və başqalarını qeyd etmək olar. Bu şairlərin poetik misralarını lirik əhvali-ruhiyyə, parlaq obrazlar qalereyası, incə qafiyə düzümü fərqləndirir. Bəstəkarın çoxsaylı mahnılarının mətn xüsusiyyətlərinin araşdırılması göstərir ki, burada istər nəqaratlı, istərsə də nəqəratsız mahnılara təsadüf olunur. Onlarda heca sayı sabit və ya dəyişkən olan poetik mətnlərdən istifadə olunur. Heca sayı sabit olan mahnı mətnləri arasında « Qızıl üzük», «Arzular», «Ağacda leylək» və bir çox başqalarını göstərmək olar.\nT. Quliyevin yaradıcılığı haqqında danışarkən onun əksər mahnılarının uğurlu taleyini, uzunömürlülüyünü qeyd etmək vacibdir. Lakin onların arasında elələri də var ki, Azərbaycan musiqi xəzinəsinə həmişəlik daxil olmuşdur. Rəsul Rzanın sözlərinə yazılmış «Qızıl üzük» mahnısı belə klassik nümunələrdəndir. «Bəxtiyar» kinofilmində unudulmaz Rəşid Behbudov tərəfindən ifa edilmiş bu mahnı tez bir zamanda böyük şöhrət qazanmışdır (onu da qeyd edək ki, istər «Bəxtiyar» kinofilmi, istərsə də bəstəkarı olduğu başqa filmlər üçün T. Quliyev bir çox gözəl mahnılar yaratmışdır). «Qızıl üzük» mahnısı nəqəratsız kuplet formasındadır. Mahnıda üç 11 hecalı şer bəndindən istifadə olunur. Onlar bir-birilə AABA prinsipi əsasında qafiyələnir:\nÜzüyümün qaşı firuzədəndir, A\nKönlüm açılmayır bu gün nədəndir. A\nYaman gündə dost əlindən bərk yapış,B\nDünyanın həvəsi keçib gedəndir. A\nMelodik xəttinin inkişafında maraqlı cəhətlərdən biri ondan ibarətdir ki, burada mətnin həmqafiyə A misraları aşağı hərəkətli melodik ibarələr, bəndin fərqli qafiyəyə malik üçüncü misrası isə yuxarı istiqamətli, kulminasiya xarakterli ibarələrlə səslənir.\nNümunə ¹ 1\nYuxarıdakı nümunədən aydın olur ki, melodik ibarələr şer misralarının sətirdaxili bölgüsünə (burada 11 hecalı misra 6+5 kimi qruplaşır) uyğun olaraq bölünür. Bu da şerin quruluş xüsusiyyətlərinin mahnının melodiyasında dolğun şəkildə tərənnüm olunmasını göstərir.\nƏ. Əlibəylinin sözlərinə bəstələnmiş «Ağacda leylək» mahnısı da nəqəratsız mahnılara aiddir (bu mahnı həmçinin «Bəxtiyar» kinofilmi üçün yazılmışdır). Mahnının mətn əsasını 11 hecalı şer bəndləri təşkil edir. Bu bəndlər bir-biri ilə iki-iki qafiyələnir:\nAğacda leylək yuva bağlar gedər, A\nQız sevən oğlan hava bağlar gedər. A\nAğacda alma yanağı qırmızı B\nDər səbətə yığ onu bağban qızı B\nvə s.\nÜç hissəli formada bəstələnmiş bu mahnıda mətnin beş bəndinin hamısından istifadə olunur. Mahnının melodik cümlələrinin əksəriyyəti iki dəfə təkrarlanır. Bu, ilk növbədə, mahnının birinci və sonuncu hissələrinə aiddir. Həmin hissələrdə melodik ibarələr aşağı istiqamətdə hərəkət edir:\nNümunə ¹ 2\nMahnının orta bölməsində ibarələr təkrarlanmır, melodik inkişafda isə aşağı istiqamətli hərəkət yuxarıya doğru hərəkətlə növbələşir:\nNümunə ¹ 3\nNəqəratsız mahnılar sırasında növbəti nümunə Süleyman Rüstəmin sözlərinə bəstələnmiş «Azərbaycana gəlsin» mahnısıdır. Bu mahnıda da bəstəkar öz prinsiplərinə sadiq qalaraq, şerin təntənəli, vətənpərvərlik ruhlu misralarını geniş nəfəsli, ifadəli melodiyada dolğun təcəssüm etməyə nail olmuşdur. Həmin mahnının poetik mətni 14 hecalı dörd misralı bəndlərdən ibarətdir.\nSabit hecalı mətnin mahnıda təcəssümünə daha bir nümunə – Rəsul Rzanın sözlərinə yazılmış «Axşam görüşləri» mahnısıdır. Bu mahnı da illər boyu olduqca məşhur olmuş, hətta Azərbaycan radiosunda eyni adlı verlişin musiqili girişinə çevrilmişdir. Nəqəratlı mahnılara aid bu nümunədə istər kupletin, istərsə də nəqəratın mətninin bütün misraları 7 hecalıdır:\nUlduzlar yaxın-uzaq, A\nDüzülüb çıraq-çıraq. A\nUlduzları çağıraq A\nAxşam görüşlərinə. B\nNƏQƏRAT:\nHər könüldə bir bahar, C\nGəlsin dostlar, tanışlar, C\nGəlsin nəğməli quşlar C\nAxşam görüşlərinə. B\nMətndən göründüyü kimi, mahnının adını müəyyənləşdirmiş misra nəqərat bölməsinin sonunda da təkrarlanaraq şerin rədifi kimi səslənir. Həmin təkrarlanan misra eyni melodik ibarə ilə birlikdə səslənir: p align>\nKupletdə:\nNümunə ¹ 4\nNəqəratda:\nNümunə ¹ 5\nŞəkər Aslanın sözlərinə yazılmış «Lənkəran qızları» mahnısı da nəqəratsız formaya aiddir. Bu mahnının bəndləri 7 hecalı misralardan ibarətdir. Mahnının melodiyasının səciyyəvi xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, burada səkkizlik və çərək notların növbələşməsi özünəməxsus sinkopa əmələ gətirir ki, bu da dinləyici qarşısında şıltaq gənc qızların obrazını yaradır:\nNümunə ¹ 6\nMətnin sonuncu misrası bir neçə dəfə yekunlaşdırıcı xarakter daşıyan melodik cümlə ilə birlikdə təkrarlanır:\nNümunə ¹ 7\nT. Quliyevin nəqəratsız mahnı formasında yazdığı digər mahnı - «Görüş» filmi üçün bəstələnmiş «Arzular» mahnısıdır. Zeynal Cabbarzadənin sözlərinə yazılmış bu mahnıda mətnin əsasını hər bənddə birinci üç misranı 11 hecalı, dördüncünü 13 hecalı misralar təşkil edir. Onların qafiyələnməsi bir qədər başqa şəkildədir: AABB. Iki bənddən ibarət bu mətndə hər iki bəndin son misrası eynidir:\nHər yanda al-əlvan çiçək açılır, A\nBaxdıqca üz gülür, ürək açılır. A\nBəs neçin, yerində tutmayır qərar B\nArzular, arzular, şirin arzular. B\n«Qızıl üzük» mahnısında olduğu kimi, burada da bir şer misrasına uyğun olan melodik cümlə iki melodik ibarənin birləşməsi nəticəsində əmələ gəlir. Mətnin 11 hecalı misraları 6+5 prinsipi üzrə qruplaşdırılır:\nNümunə ¹ 8\nVals ritmində bəstələnmiş bu mahnının səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, burada bütün melodik ibarələr dəyişməz ritmik quruluşa malikdir:\nDigər xüsusiyyət ondan ibərətdir ki, həmqafiyə birinci və ikinci misralar nümunə ¹ 8-də göstərilən melodik cümlə ilə təkrarlanır, üçüncü misra isə kulminasiya xarakterli sual intonasiyalı melodik cümlədə səslənir. Nəhayət, mahnının dördüncü, yekunlaşdırıcı melodik cümləsində istər melodiyada, istərsə də mətndə « bölünmə» baş verir, şerdə hecalar artıq 3+3+7 şəklində qruplaşır:\nNümunə ¹ 9\nIndi isə T. Quliyevin sayca daha çox olan heca sayı dəyişkən mətnli mahnılarını nəzərdən keçirək. Qeyd etmək lazımdır ki, bu mahnılar arasında şer ilə melodiyanın əlaqəsi nöqteyi-nəzərindən müxtəlif səpkili nümunələr var. Onlardan bir neçəsi üzərində daha ətraflı dayanmağı lazım bilirik. Zeynal Cabbarzadənin sözlərinə yazılmış «Bakı haqqında mahnı» nəqəratsız formada yazılmışdır. Mahnının mətnində 11, 8, 10 və 5 hecalı misralar növbələşir:\nSən ana Xəzərimin sahilində, A\nŞən Bakı, şöhrətin var el dilində. A\nHər axşam işıqlar yanır, B\nÜrəyim bir səni anır. B\nHarda olsam anam, gözüm Bakı, C\nEy cavan Bakı, C\nMehriban Bakı! C\nVals ritmində bəstələnmiş mahnıda hər şer hecasına bir çərək not düşdüyü halda, bəzi səslərin yarım not və daha artıq uzadılması melodiyaya axıcı nəqledicilik gətirir. Həmin uzadılmış notlar, bir qayda olaraq, xanənin əvvəlində, vurğunun ilk, güclü payına təsadüf edir:\nNümunə ¹ 10\nMətnin sonunda səslənən beş hecalı misralar yekun xarakterli melodik cümlələrdə səslənir, bununda da mahnının bütün poetik və melodik məzmunu bir növ ümumiləşdirilir:\nNümunə ¹ 11\nMətnin melodiya ilə bir heca-bir not prinsipi ilə uzlaşmasına nümunə olaraq bəstəkarın digər mahnısını – «Möcüzələr adası» kinofilmi üçün yazdığı «Coş, dənizim» mahnısını göstərə bilərik. Burada notların metrik uzunluğu və ona uyğun olaraq, ifa tempi iki dəfə tez olsa da, həmin üsul yenə də özünü göstərir. Mahnının mətnində diqqəti cəlb edən cəhətlərdən biri odur ki, burada tez-tez təkrar olunan sözlərdən istifadə olunur. Bu təkcə birinci kupletdə deyil, digər iki kupletdə özünü büruzə verir:\nƏs, küləyim, coş dənizim. A\nQanad açır quş kimi sularda gəmimiz B\nDalğa bizim, tufan bizim, C\nAnamızdır bu dəniz, bu dəniz, bu dəniz. B\nNƏQƏRAT\nQızdan bizə göy dəniz əzizdir,\nGöy dəniz əzizdir.\nSevgilimiz dənizdir, dənizdir.\nOnu da qeyd etməliyik ki, nəqəratlı formada yazılmış bu mahnının kupletlərində 8-13, nəqəratda isə 11-7 hecalı misralar növbələşir:\nNümunə ¹ 12\nNümunədən göründüyü kimi, melodik cümlə iki qısa ibarənin üçüncü, ümumiləşdirmə xarakterli ibarədə birləşməsindən əmələ gəlir. Kupletdəki aşağı istiqamətli ibarələrdən fərqli olaraq, nəqəratda onlar yuxarı-aşağı istiqamətli hərəkətlidir. Nəqərat bölümü ümumilikdə çox lakonik olaraq, iki cümlədən ibarətdir (burada iki şer misrası səslənir):\nNümunə ¹ 13\nMelodiyanın oxşar inkişafı ilə biz «Möcüzələr adası» kinofilminə bəstələnmiş «Lirik mahnı»da rastlaşırıq (sözləri Nəbi Xəzrinindir). Burada da, «Coş, dənizim» mahnısında olduğu kimi, iki qısa ibarə (hər birinin «payına» dörd heca düşür) üçüncüdə «toplanır»:\nNümunə ¹ 14\nNəqərat bölümündə ibarələr bir qədər genişlənir, onun başlanğıcında səkkiz hecalı misralar səslənir:\nNümunə ¹ 15\nNəqərat bölümü öz-özlüyündə geniş həcmə malikdir və qısa ibarələr üzərində qurulur. Onun nümunə 15-də göstərilmiş ilk fraqmentindən fərqli olaraq, sonluğu bütövlüklə dörd hecalı misralara əsaslanır:\nNümunə ¹ 16\nBeləliklə, mahnının melodiyasında 8 və 4 hecalı misralar maraqlı şəkildə növbələşir. Yuxarıdakı nümunələrdən göründüyü kimi, bu mahnının melodiyasında da hər hecaya bir not düşür, melodiya isə sinkopalarla zəngin şəkildə təzahür edir.\nDəyişkən hecalı mətnlərə digər nümunə Zeynal Cabbarzadənin sözlərinə yazılmış «Ilk bahar» mahnısıdır. Mahnı nəqəratsız formada yazılsa da, mətnin birinci hissəsi 12 hecalı misralardan, ikinci hissəsi isə 7 və 13 hecalı misralardan ibarətdir və bununla da mahnı bir növ iki hissəyə ayrılır. Melodiya mahnının ümumi lirik ruhuna uyğun olaraq, həzin, sanki bir nəfəsə ifa olunan melodik cümlələrdən ibarətdir. Əvvəl mahnının ilk cümləsini göstərək:\nNümunə ¹ 17\nMahnının ikinci bölümündə melodik ibarələr daha lakonik tərzdədir. Onlarin ikisi daha qısa, üçüncüsü isə yekun xarakterli olmaqla bir qədər uzundur (misraların heca ölçüsü belədir – 7+7+13):\nNümunə ¹ 18\n«Bəxtiyar» kinofilmi üçün yazılmış «Bakı nəğməsi»ndə (sözləri Ə. Əlibəylinindir) də mətn ilə musiqi oxşar şəkildə uzlaşır. Nəqəratlı formada yazılmış bu mahnıda kupletdə 11 hecalı misralar, nəqəratda isə 6 və 8 hecalı misralar səslənir:\nBakı, əziz şəhər, mehriban diyar, A\nSinəndə boy atıb oldum bəxtiyar. A\nSəndə ilk eşqimin yadigarı var. A\nNƏQƏRAT\nSən mənim söhbətim, B\nŞərəfim, şöhrətim, B\nTükənməz dövlətim, B\nƏzizimsən, gözəl Bakı. C\nMətnə nəzər saldıqda görürük ki, kuplet ənənəvi olaraq dörd deyil, üç misradan ibarətdir. Kupletdəki melodik cümlələr mətnə uyğun olaraq, daha uzundur:\nNümunə ¹ 19\nNəqərat bölümü isə qısa-qısa ibarələrin səslənməsinə əsaslanır:\nNümunə ¹ 20\nKupletdə daha uzun, nəqəratda isə qısa melodik cümlələrin səslənməsi ilə T. Quliyevin «Bəxtiyar» filmi üçün bəstələdiyi digər mahısı – Ə. Əlibəylinin sözlərinə yazılmış «Sevgi valsı»nda da rastlaşırıq. Bu mahnının kupletində 11 və 13, nə-qəratında isə 3, 4, 7, 9 hecalı misralar növbələşir:\nBir vaxt uşaq idik, dost idin mənə,\nBaş açıq, ayaq yalın gəzirdik bağları.\nSəni gördüm, dostum, yad etdim yenə\nBir şirin yuxu kimi ötən çağları.\nNƏQƏRAT\nAh niyə, nə üçün\nMən beləyəm bəs bu gün,\nAh niyə, sənin mən\nTuta bilmirəm əllərindən.\nNə qəşəngsən, nə gözəlsən\nBu axşam sən əziz dost.\nAdından da bəlli olduğu kimi, mahnı vals ritmində yazılmışdır. Burada yarım not – çərək not ritmik ardıcıllaşması, demək olar ki, bütün kuplet boyu dəyişməz qalır:\nNümunə ¹ 21\nNəqəratda hecaların sayı kimi, bu ritm də dəyişir, beləliklə də həmin bölüm istər ritmika baxımından, istərsədə mətn baxımından kupletdən fərqlənir:\nNümunə ¹ 22\nNəqərat isə, artıq qeyd olunduğu kimi, üç bölümdən ibarətdir. Kənar bölümlərdə qısa melodik ibarələr səsləndiyi halda, orta bölüm öz xarakteri etibarilə kupletə daha yaxındır:\nNümunə ¹ 24\nGöründüyü kimi, araşdırılan mahnıda nəqərat mürəkkəb bir formaya malikdir, onun quruluşunda simmetriya cizgiləri nəzərə çarpır. Buna oxşar hal ilə bəstəkarın digər mahnısı – Z. Cabbarzadənin sözlərinə yazılmış «Tez gəl» mahnısında rastlaşırıq. Nəqəratsız formada olan həmin mahnıda sətirlərin heca ölçüsü aşağıdakı kimi göstərilməlidir:\n11+10+7+8+7+5 7+6+6 7+6+6 10+7+8+7+5\nSxemdən göründüyü kimi, qıraq bölümlərdə, cüzi dəyişikliklərlə də olsa, eyni heca sayı, orta bölümdə isə tam eyni quruluşlu misralar səslənir. Melodik cümlələr də şerin xüsusiyyətlərinə tam uyğun şəkildə qurulmuşdur. Belə ki, birinci və sonuncu bölümlərin melodik cümlələri də bir-birinin variantını təşkil edir. Orta bölümdəki iki melodik cümlə isə eyni sekvensiyanın elementlərini təşkil edir. Nümunə üçün orta bölümdən bir fraqment göstərək:\nNümunə ¹ 25\nSonuncu nəzərdən keçirəcəyimiz mahnı Z. Cabbarzadənin sözlərinə bəstələnmiş «Yox, yox, yox» məzəli mahnısıdır. Həmin mahnı deyişmə janrına aiddir. Məlum olduğu kimi, mahnı-deyişmələr iki cür olur – onların bir qismində mahnı iki ifaçı tərəfindən, digərində isə bir şəxs tərəfindən ifa olunur. «Yox, yox, yox» mahnısı bir ifaçı üçün nəzərdə tutulmuşdur. Nəqəratlı formada bəstələnmiş bu mahnının kuplet bəndlərində sual cümlələri 6 hecalı, cavab cümlələri isə 7 hecalıdır. Mahnıda ikinci şəxs kimi göstərilmiş gənc qızın dilindən ifa olunan nəqəratda isə 9 və 13 hecalı misralar növbələşir:\nQara gözün badam?\nO dedi: - yox, yox, yox, yox.\nMənə gəlsin qadan?\nO dedi: - yox, yox, yox, yox.\nDedim: Insaf elə?\nDedi: gülə-gülə\nSəndən yar olmaz mənə.\nNƏQƏRAT\nDüz dolan, düz otur, ay kişi,\nYaş ötüb, deyəsən yetmişi,\nBir dənə ağzında yox dişi.\nBir utan, qızına aşiq olarmı adam?\nMahnının melodiyası da özünəməxsus cizgilərə malikdir. Burada sual cümlələri yuxarı istiqamətli, cavablar isə aşağı istiqamətli hərəkətlidir. Bundan əlavə, mətndəki «yox, yox» nidaları bir-birindən pauza ilə ayrılmış notların səslənməsi ilə daha qabarıq verilmişdir:\nNümunə ¹ 26\nNəqəratın melodik cümlələri aşağı yönəlmiş sekvensiya şəklində hərəkət edir:\nNümunə ¹ 27\nBeləliklə, qısa da olsa, Tofiq Quliyevin mahnılarında söz ilə musiqinin qarşılıqlı münasibətlərini nəzərdən keçirdik. Araşdırdığımız nümunələrin sayını bir neçə dəfə artırmaq da olardı – bəstəkarın zəngin yaradıcılığı buna yetərincə imkan verir. Lakin göstərilən nümunələr də bəzi nəticələrə gəlmək imkanı verir. T. Quliyevin mahnıları arasında istər sabit, istər dəyişkən heca sayına malik mətnlərə rast gəlmək olar. Onların quruluş, məzmun və heca xüsusiyyətləri melodiyada tam olaraq öz əksini tapır. Mahnıların təhlili göstərir ki, bir çox nümunələrdə kupletin mətnində hecaların sayı nəqərat bölümünə nisbətən daha artıq olur. Nəqərat bölümünə gəldikdə isə qeyd etmək lazımdır ki, burada misraların ölçüsü, bir qayda olaraq, dəyişkən olur, nəqərat bölmələri təkcə poetik mətnin quruluşuna görə deyil, melodik cümlələrin məzmununa görə də çox zaman kupletdən fərqlənir. Bunu əldə etmək üçün bəstəkar bir çox üsullardan istifadə edir – məsələn, kupletdə melodik cümlələr təkrarla\nnırsa, nəqəratda buna yol verilmir, kupletdə melodik ibarələr qısadırsa, nəqəratda onlar birləşdirilir və əksinə,nəqəratın həcmi bəzən geniş olur və s. Nəzərdən keçirdiyimiz mahnıların bir qismində bəstəkar bir heca - bir not prinsipindən istifadə edir, bu da musiqi dilinin lakonikliyinə səbəb olur. Buna baxmayaraq, bəstəkar öz ifadəliliyinə görə unikal melodiyalar yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Zənnimizcə, bu işdə o mətnlə musiqini ən yüksək səviyyədə əlaqələndirmək bacarığını nümayiş etdirmişdir. Bir sözlə, həmişəlik yaddaşlarda həkk olunmuş mahnıların sirri, yəqin ki, məhz bundadır – fitri istedad, ifadəli melodiya yazmaq bacarığı, unikal şer duyumu. Bütün bunlar Tofiq Quliyevin mahnı yaradıcılığını daim maraqlı araşdarma mövzusu edəcəkdir."
] |
[
"http://www.musigi-dunya.az/new/added.asp?action=print&txt=196"
] |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.