text
stringlengths 3
252k
|
|---|
«BaigeNews.kz» (2019 жылға дейін BNews.kz) — қазақстандық ақпарат агенттігі. 2009 жылдың шілде айында іске қосылды. Сол жылдың шілде айында ҚР-ның ресми Ақпараттық агенттігі статусын алды. BaigeNews күнде online режимде ақпаратты текстілік, видео, фото, графикалық форматта ұсынып отырады. Қазақстан мен әлемнің саяси, экономикалық, қоғамдық, мәдени, спорттық жаңалықтарын таратады. Ақпараттық агенттік қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде жұмыс істейді. Сонымен қатар қазақ тілді ақпарат латын қарпіне аударылады.
## Жұмысы
Агенттіктің жұмыс істеу принциптері - жылдамдық, нақтылық және шынайылық. Жаңалықтар тізбегінде күнделікті 350-ден 700-ге дейін жаңалық шығып отырады. BNews.kz порталында ҚР Үкіметінің отырыстары online-көрсетілімі жүргізіледі. Bnews.kz порталында 2012 жылы қазақ, ағылшын, орыс тілдерінде 43 мың материал, 800 видеоматериал, 8 мыңнан астам фотоматериалдар жарық көрген. Қазақ және орыс тілдерінде 52 онлайн-конференция, Үкімет отырысының 23 онлайн-көрсетілімі өткізілген. 2014 жылдың 1-ші қаңтарына сәйкес BNews.kz порталында 64538 материал, 3893 видеоматериал, 10 мыңнан астам фотоматериалдар жинақталған.
## Дереккөздер |
Хвадай-намак (пехл. 𐭧𐭥𐭲𐭠𐭩 𐭭𐭠𐭬𐭪 Khwadāy-Nāmag; парсы: خداینامه «Тәңірлер кітабы», «Әміршілер кітабы») – Сасани дәуіріндегі ирандық эпостық ертегілер мен сарай шежірелерінің жоғалған орта парсы жинағы. Хвадай-намактың басты ерекшелігі тарихи мағлұматтың өзін аңызға айналған мәліметтермен ұштастыру болды. Теодор Нельдеке оны Сасани дәуірі туралы кейінгі барлық жаңа парсы тілді әңгімелердің ортақ атасы деп санады, бұл пікір жоққа шығарылды. Кітапты араб тіліне алғаш рет Сасани сарайының құжаттарына қолы жеткен Ибн әл-Муқаффа (757 жж.) аударған болуы керек еді. 8-9 ғасырларда хвадай-намак араб тіліне кемінде жеті рет аударылған. Араб тіліндегі аудармалар «Сияр әл-мулук әл-фурс» («Парсы патшаларының өмірі») деп аталды. Кітаптың өзі және оның аудармалары сақталған жоқ, бірақ олар араб және парсы тарихшыларына Иранның ислам тарихын көрсету үшін дереккөз ретінде қызмет етті, мысалы, Фирдоусидің «Шахнама» дастаны, оның негізгі көздерінің бірі Хвадай Намак болды., бүгінгі күнге дейін толық сақталған. Нөлдеке теориясына сәйкес, кітаптың өзі бірінші Хосров I Ануширван (531–579 жж.) тұсында жазылған және соңғы сасандық Шахиншах III Яздегерд (632–651 жж.) тұсында өңделген. «Хвадай-намак» қазіргі парсы тіліне де 957 жылы Әбу Мансур Мамаридің жетекшілігімен Самани ғалымдары тарапынан басқа дереккөздерден кеңейтілген, бірақ бұл нұсқаның бастапқы алғы сөзінің бір бөлігі ғана сақталған, 957-958).
## Дереккөздер
## Әдебиеттер
* Abū Manṣūr Maʿmarī / Dj. Khalegi-Motlagh // Encyclopædia Iranica [Электронный ресурс]: [англ.] / ed. by E. Yarshater. — 1983. — Vol. I, Fasc. 4. — P. 337.
* M. R. Jackson Bonner. Three Neglected Sources of Sasanian History in the Reign of Khusraw Anushirvan. — Paris: Studia Iranica, 2011. — Vol. 46. — б. 1–116.
* Ehsan Yarshater. «Iranian National History» ( ағылшын ) // Yarshater, Ehsan The Cambridge History of Iran, Volume 3(2): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. — Cambridge: Кембридж университетінің баспасөзі, 1983. — Vol. 3b. — б. 359–481. — ISBN 0-521-24693-8.
* Хвадай-намак // Кеңестік тарихи энциклопедия: в 16 т. / под ред. Е. М. Жукова. — М.: Кеңес энциклопедиясы, 1974. — Т. 15: Феллахи — Чжалайнор. — Стр. 559. |
Гүлназ Жоланова (12 қараша 1993 жыл, Ақтау) — қазақстандық актриса, биші, жарнама моделі және тележүргізуші. «Қазақ Аруы-2014» ұлттық сән байқауының бас жүлдегері. «Махаббатым жүрегімде», «Қыздар» сериалдарының негізгі рөлін сомдады. Қыздардағы рөлі үішн «Жас актриса», «Үздік кейіпкер» номинацияларын иеленді және жиырмадан астам фильмдерде рөл сомдады, кино мен телевизияда жүреді.
## Мансабы
Гүлназ Жоланова 1993 жылғы 12 қарашада, Ақтаудағы төртбалалы үйде дүниеге келген. Әпкесі, ағасы және інісі бар. Жоланованы жалғыз анасы тәрбиеледі. Жоланова Ақтау экономикалық лицейінде оқыған және Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің журналистика факультетін тәмамдап туризм менеджері мамандығын алған.
### Бишілігі
Жоланова — Ресей (2006), Чехия (2008), Аустрия (2008), Солтүстік Македония (2009) және Арменияда (2010) өткен ұлттық би санатындағы халықаралық байқаулардың лауреаты.
### Модельдігі
Гүлназ Жоланованың туыстары әлеуметтік желіден сұлулық байқауын өткізу туралы хабарландыруды көріп қалған. Олар қызбен байланысып, оған өзін сынап көруге кеңес берді. Жас үміткердің бойы аласа (169 сантиметр) және шашы қысқа болғанына қарамастан Жоланова «Қазақстан аруы — 2014» атағының иегері атана алды. Байқауға ол өзінің туған қаласының атынан қатысты. Іс-шараға дайындық бір айдан астам уақытқа созылды. Байқаудағы жеңіс және «Шайн Продакшн» продюсерлік орталығындағы жұмыс оның кинодағы мансабын бастады.
### Актрисалығы
Алғашқы дебютін Жоланова «Махаббат әрқашан менің жүрегімде» (2015–2016) мелодрамалық сериясында жасады. Кәмшат кейіпкерінің рөлін сомдағаны үшін ол белгілі болды. Оның әйгілі фильмдері қатарында осы шығармалар бар:
* Маэстро (2015) — деректі өмірбаяндық драма.
* Тараз (2016) — экшн-фильм.
* Мәңгілік үміт (2017) — драмалық сериал.
* Тұрақты уақыт (2018) — спорттық драма.
* Uzilmes Umit (2018) — шағын сериал.
* Лифт (2018) — драма.
* Әкім (2019) — комедия.
* Ессіз әйелдің күнделігі (2019) — комедия.
* Шабдалы көшесі (2020) — комедиялық мелодрама.
* Сәлем, мен Нұрлан Қоянбаев (2021) — сериал.
Гүлназ Жоланова «Қазақша бизнес» (2016-2023) атты бірнеше фильмнен тұратын комедиялық медиафраншизадағы Айсұлу рөлі үшін де танымал.
Сондай-ақ актрисаның қатысуымен Тимур Дулатовтың «Кем дегенде кинода» комедиясы (2022), «Сұлу мен Нұрдәулет» (2022) шағын сериалы, «Аула Ханшайымы» (2022 жылдан бастап), «Жорға. Бір бидің тарихы» (2021 жылдан бастап), онда Гүлназ рөлдерді ойнаған сериалдары бар. Гүлназ Жоланованың жанкүйерлері оны «Жаңа күн» және «Жексенбі» бағдарламаларында көре алады.
## Өз өмірі
2023 жылғы ақпанның ортасында актриса өзінің сырға салу рәсімінен суретін жария қылды. Рәсімге әнші Мадина Сәдуақасова да қатысқан. Жоланова жарының қоғамдық тұлға емес екенін айтты. Жұп бірлескен фотосуреттерін жарияламайды, Жоланова күйеуінің есімін құпия ұстайды.
Жоланова кумирі ретінде америкалық тележүргізуші және актер Вуди Алленді көреді. Жоланова бұрын кино түсіру, режиссёр болу ниетін білдірген. Ол орыс, түрік, қазақ және ағылшын тілдерін меңгерген және ат шабу мен семсерлесумен айналысады.
## Дереккөздер |
Аида Мұхтарқызы Арыстанова (22 маусым 1990, Қызылорда, Қазақ КСР, КСРО) — жоғарғы санатты жалпы тәжірбиелік дәрігер, Anti-Age expert, нутрициолог, тамақтану саласының эксперті, Health coach, Халықаралық превентивті дәрігерлер ассоциясының мүшесі. Алматы қаласындағы ТОО “Dr.AidaMukhtarovna” - орталығының негізін қалаушы.
## Өмірбаяны
* Б.К Мергенбаева гимназиясын үздікке аяқтаған.
* Астана Медициналық Университетін - жалпы медицина факультетін тәмәмдаған. Интернатураны “ АО МУА “ үздік тамамдап, жалпы тәжірибелік дәрігер мамандығын игерген.
* Мәскеу қаласындағы “Preventage” институтынан нутрициология факультетін тәмәмдаған
* Мәскеу қаласындағы “Preventage” превентивті дәрігерлерді дайындайтын 2 жылдық факультетті тәмәмдаған
* Калифорниядағы Натуропатия академиясын тәмәмдаған
* Франциядағы “Anti -age ” 2 жылдық дәрігерлерді даярлайтын мектебін тәмәмдаған.
* Сәулелі диагностика (рентгенология, КТ, МРТ,УДД, ядролық медицина) даярлықтан өткен
## Шығармашылығы:
* 16 курстың авторы.
* “Сенің - саулығың, Сенің -миллиондарың кітабының” авторы.
## Марапаттары
* 🏆2021 ж - «лучшие женщины мира»
* 🏆2022ж - «лучшие женщины Казахстана» номинацияларының иесі
* 🏆2022 ж - ҮЗДІК НУТРИЦИОЛОГ номинациясының иегері
* 🎖️2023 ж экономика саласын дамытуға қосқан үлесі үшін Аманат партиясынан алғыс хат және елдің денсаулығын нығайтып Жаңа Қазақстанды дамытуға қатысқан үлесі “Ел жанашыры” марапатымен марапатталды.
* Бауыржан Момышұлының “Намыс”, “Батыр Шапағаты ” төс белгілерінің иегері
* 🏆Денсаулық саласында қолдау көрсеткені үшін “Алтын жүрек” қоғамдық ұлттық сыйлық иегері
* Еліне қосқан үлесі үшін Қазақстан 🇰🇿Республикасының президенті Қасым Жомарт Тоқаевтың Алғыс хатының иесі.
* 🎖️2023 жыл Ел бірлігін нығайтып, Жаңа Қазақстанды дамытуға қосқан үлесі үшін “Алтын Адам “ номинациясымен марапатталған
## Жеке өмірі
Тұрмыста
## Сілтемелер
* Ютуб арнасы
* Профилі |
Аида Мұхтарқызы Арыстанова (22 маусым 1990, Қызылорда, Қазақ КСР, КСРО) — жоғарғы санатты жалпы тәжірбиелік дәрігер, Anti-Age expert, нутрициолог, тамақтану саласының эксперті, Health coach, Халықаралық превентивті дәрігерлер ассоциясының мүшесі. Алматы қаласындағы ТОО “Dr.AidaMukhtarovna” - орталығының негізін қалаушы.
## Өмірбаяны
* Б.К Мергенбаева гимназиясын үздікке аяқтаған.
* Астана Медициналық Университетін - жалпы медицина факультетін тәмәмдаған. Интернатураны “ АО МУА “ үздік тамамдап, жалпы тәжірибелік дәрігер мамандығын игерген.
* Мәскеу қаласындағы “Preventage” институтынан нутрициология факультетін тәмәмдаған
* Мәскеу қаласындағы “Preventage” превентивті дәрігерлерді дайындайтын 2 жылдық факультетті тәмәмдаған
* Калифорниядағы Натуропатия академиясын тәмәмдаған
* Франциядағы “Anti -age ” 2 жылдық дәрігерлерді даярлайтын мектебін тәмәмдаған.
* Сәулелі диагностика (рентгенология, КТ, МРТ,УДД, ядролық медицина) даярлықтан өткен
## Шығармашылығы:
* 16 курстың авторы.
* “Сенің - саулығың, Сенің -миллиондарың кітабының” авторы.
## Марапаттары
* 🏆2021 ж - «лучшие женщины мира»
* 🏆2022ж - «лучшие женщины Казахстана» номинацияларының иесі
* 🏆2022 ж - ҮЗДІК НУТРИЦИОЛОГ номинациясының иегері
* 🎖️2023 ж экономика саласын дамытуға қосқан үлесі үшін Аманат партиясынан алғыс хат және елдің денсаулығын нығайтып Жаңа Қазақстанды дамытуға қатысқан үлесі “Ел жанашыры” марапатымен марапатталды.
* Бауыржан Момышұлының “Намыс”, “Батыр Шапағаты ” төс белгілерінің иегері
* 🏆Денсаулық саласында қолдау көрсеткені үшін “Алтын жүрек” қоғамдық ұлттық сыйлық иегері
* Еліне қосқан үлесі үшін Қазақстан 🇰🇿Республикасының президенті Қасым Жомарт Тоқаевтың Алғыс хатының иесі.
* 🎖️2023 жыл Ел бірлігін нығайтып, Жаңа Қазақстанды дамытуға қосқан үлесі үшін “Алтын Адам “ номинациясымен марапатталған
## Жеке өмірі
Тұрмыста
## Сілтемелер
* Ютуб арнасы
* Профилі |
Гүлмира Түсіпбек (2 сәуір 1985(19850402), Қарағанды, Қарағанды облысы, Қазақ КСР, КСРО) — іскер әйелдер қауымдастығының мүшесі, қаржы эксперті, «Копилочка», «Волшебное утро» жобасының авторы, 4 баланың анасы, Қарағанды қаласында жасөспірімдерге арналған “Kemel ZhaStar” академиясының негізін қалаушы.
2017 ж сертификатталған кәсіби бухгалтер,
2022 ж Қаржы бойынша сертификатталған сарапшысы.
## Марапаттары
2022 жылы Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күні мерекесіне орай, Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуына қосқан үлесі үшін “Алтын адам” номинациясымен және Бауыржан Момышұлының “Батыр шапағаты” медальімен марапатталды.
2023 ж экономика саласын дамытуға қосқан үлесі үшін Аманат партиясынан алғыс хат және Ел бірлігін нығайтып, Жаңа Қазақстанды дамытуға қосқан үлесі үшін “Ел жанашыры” медальімен марапатталды.
## Жеке өмірі
Төрт перзенттің анасы |
Ақкөл-Жайылма — Павлодар облысындағы көне қала орны.
Өлеңті өзені мен Шідерті өзені Ақкөлдің тұсында түйісіп, жайыла ағатын болғандықтан бұл жерді халық Ақкөл-Жайылма атап кеткен.
Ғалымдар мұнда табылған зираттар мен төбелердің басым бөлігін оғыз-қыпшақ дәуіріне жатқызып отыр. Бұл мекен Шайбани ұлысының орталығы болғаны жайында деректер де бар.
Мәшһүр Жүсіп Көпейұлының «Қазақ шежіресінде» де Ақкөл-Жайылма жеріндегі ескерткіштер туралы айтылады: «Шідерті өзенінің аяғында Ақжар, Сасай деген ноғайлылардың егіншілікпен айналысып, қала тұрғызған, билік еткен, Бұқар, Қоқан хандары сияқты орда еткен жері екен. Өлеңтінің аяғында "Қараоба", "Сарыоба" деген екі төбе — Қарабай мен Сарыбай деген екі бай қоныстанған екен, бұл екеуі де қазақтың байлары. Сол Сарыбайдың жалғыз қызы Баянсұлудың туған жері — Баянаула тауы».
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Ж. Артықбаев. Ақкөл-Жайылма — хандар мекені |
Айгерім Нұрадинқызы Нұрадинова (11 сәуір 1987, Ақтөбе, Ақтөбе облысы, Қазақ КСР, КСРО) — логопед-дефектолог, психолог.
## Білімі
* 1993-2004ж.ж. Ғ.Ақтаев атындағы N6 қазақ орта мектепбін бітірген
* 2004-2009ж.Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина академиясын бітірген
* 2009-2012 ж.ж Қ.Жұбанов атындағы университетінің “Психогия”мамандығын бітірген
* 2014-2018жж Қ.Жұбанов атындағы университетінің “Дефектология”мамандығын бітірген
## Мансабы
2012ж -2019ж Жаңаөзен қалалық перзентханасында Психолог болып жұмыс жасаған (штатты).
2012-2014ж Жаңаөзен медицина колледжінде мұғалім болып (штатсыз)жұмыс жасаған.
2020-2022ж Жаңазозен қаласының “Нейрон” емханасында реабилитация бөлімінде логопед-дефектолог қызметінде жұмыс жасаған.
2018-2020 ж.ж. жеке кәсібін дамытып, Жаңаөзен қаласында ерекше балаларға арнап жеке кабинетін ашқан.
2021 жылдан бастап алғашқы болып Жаңаөзен қаласынан “Логопедиялық орталығының” негізін құрып, сол салада логопед-дефектолог, психолог жұмысын атқарып,еліміздегі ерекше балалармен жұмыс жасап, сәтті тәжірибе өткізіп, елімізге үлес қоса отырып және де жас мамандарды жұмысқа баулып, өз орталықтарын ашуға үлесін тигізген.
2018 жылы Маңғыстау облысында өткізілген байқауынан “Психолог ана”наминациясын иеленген.
## Марапаттары
* 2022 жылы “Жыл үздігі-2022 жыл” байқауына қатысып, “Үздік логопед-дефектолог” номиминациясын иеленген
* 2022ж “Алтын адам”номинациясы.
* 2022 ж. Бауыржан Момышұлы атындағы “Батыр шапағаты” төсбелгісі.
* 2022ж Аманат партиясынан Алғыс хат.
* 2023 ж. “Ел жанашыры” төсбелгісі.
* 2023 ж. Бауыржан Момышұлы атындағы “Намыс” төсбелгісі.
* 2023 ж. Аманат партиясынан Алғыс хат.
* 2023 ж. “Жыл үздіктері” марапаттау шарасында “Алтын жүрек” номинациясымен марапатталған. |
Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені — мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаевтың қызметін ақпараттық жағынан қамтамасыз ететін арнаулы медиа-ресурс.
Телерадиокешен медиа активтеріне ел аумағында тәулік бойы хабар тарататын «Jibek Joly» телеарнасы, халықаралық кеңістікке тарайтын «Silk Way», «Silk Way Cinema» арналары, «Kazinform» халықаралық ақпарат агенттігі және Деректі фильмдер орталығы кіреді.
## Тарихы
Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені 1996 жылы 29 желтоқсанда құрылды.
1999 жылы «Қазақстан Республикасы Президентiнiң телерадиокешенi» мемлекеттік мекемесі жарғылық капиталына мемлекет жүз пайыз қатысатын «Қазақстан Республикасы Президентiнiң телерадиокешенi» коммерциялық емес жабық акционерлiк қоғамы болып қайта ұйымдастырылды.
ҚР Президенті Іс басқарушысының 2005 жылдың 11 ақпандағы №06/20 бұйрығына сай «ҚР Президентінің ТРК» КЕЖАҚ-ынан «ҚР Президентінің ТРК» КЕАҚ-ы болып қайта аталды.
2022 жылы «ҚазАқпарат» халықаралық ақпарат агенттігі, «Kazakh TV» халықаралық спутниктік телеарнасы және Kaztube ұлттық видео-хостингі ҚР Президентінің Телерадиокешені құрамына берілді.
2023 жылы «Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені» коммерциялық емес акционерлік қоғамы «Қазақстан Республикасы Президентінің телерадиокешені» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны болып қайта құрылды.
## Қызметтері
* Бейне-аудио, кино және фотоқұжаттар жасап, жинап, өңдеу, сондай-ақ, оларды қалыпқа келтіріп, жүйелеп отыру
* Қазақстан Республикасы Президентінің жеке Мұрағатына арнап бейне-аудио, кино және фотоқұжаттар жасау
* Бейнефильмдер мен телебағдарламалар өндірісін жасау және тарату
* Кинофестифальдар, форумдар, концерттер, конференциялар, байқаулар ұйымдастырып, өткізу
* Журналдар, газеттер, буклеттер және өзге де баспа өнімдерін шығару
* Ақпараттық және жарнамалық қызметтер көрсету
* Өзінің құрылу мақсатына кері келмейтін өзге де қызмет түрлерін көрсету
## Басшылары
* Ерлан Бекхожин (2009-2019)
* Раушан Қажыбаева (2019 жылдан бастап)
## Дереккөздер |
Айгерім Нұрадинқызы Нұрадинова (11 сәуір 1987, Ақтөбе, Ақтөбе облысы, Қазақ КСР, КСРО) — логопед-дефектолог, психолог.
## Білімі
* 1993-2004ж.ж. Ғ.Ақтаев атындағы N6 қазақ орта мектепбін бітірген
* 2004-2009ж.Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина академиясын бітірген
* 2009-2012 ж.ж Қ.Жұбанов атындағы университетінің “Психогия”мамандығын бітірген
* 2014-2018жж Қ.Жұбанов атындағы университетінің “Дефектология”мамандығын бітірген
## Мансабы
2012ж -2019ж Жаңаөзен қалалық перзентханасында Психолог болып жұмыс жасаған (штатты).
2012-2014ж Жаңаөзен медицина колледжінде мұғалім болып (штатсыз)жұмыс жасаған.
2020-2022ж Жаңазозен қаласының “Нейрон” емханасында реабилитация бөлімінде логопед-дефектолог қызметінде жұмыс жасаған.
2018-2020 ж.ж. жеке кәсібін дамытып, Жаңаөзен қаласында ерекше балаларға арнап жеке кабинетін ашқан.
2021 жылдан бастап алғашқы болып Жаңаөзен қаласынан “Логопедиялық орталығының” негізін құрып, сол салада логопед-дефектолог, психолог жұмысын атқарып,еліміздегі ерекше балалармен жұмыс жасап, сәтті тәжірибе өткізіп, елімізге үлес қоса отырып және де жас мамандарды жұмысқа баулып, өз орталықтарын ашуға үлесін тигізген.
2018 жылы Маңғыстау облысында өткізілген байқауынан “Психолог ана”наминациясын иеленген.
## Марапаттары
* 2022 жылы “Жыл үздігі-2022 жыл” байқауына қатысып, “Үздік логопед-дефектолог” номиминациясын иеленген
* 2022ж “Алтын адам”номинациясы.
* 2022 ж. Бауыржан Момышұлы атындағы “Батыр шапағаты” төсбелгісі.
* 2022ж Аманат партиясынан Алғыс хат.
* 2023 ж. “Ел жанашыры” төсбелгісі.
* 2023 ж. Бауыржан Момышұлы атындағы “Намыс” төсбелгісі.
* 2023 ж. Аманат партиясынан Алғыс хат.
* 2023 ж. “Жыл үздіктері” марапаттау шарасында “Алтын жүрек” номинациясымен марапатталған. |
Тарас Викторович Компаниченко (укр. Тара́с Ві́кторович Компаніче́нко; 14 қараша 1969 жыл, Киев) - украин мәдениет қайраткері, кобзарь, бандурашы және лирашы, «Хорея Казацкая» музыкалық тобының жетекшісі. Украинаның еңбек сіңірген әртісі (2008). Украинаның халық әртісі (2019).
## Өмірбаяны
Лебединск ауданы, Деркачовкадан жер аударылған казактар отбасынан анасы Архангельск облысында жер аударылып, отбасын күштеп алып кеткен.
Ата-аналар, техника ғылымдарының кандидаттары, ұлының украиндық ортада өсуі үшін бар күш-жігерін салды. Тарас кішкентай кезінде әкесі оған бандура сыйлады, жігіт онымен ешқашан ажыраспаған.
Балалық шағы Киевтің Академгородок ауданында өтті. № 200 орта мектепте оқыды - Киевтегі украин тілінде оқытатын, украин мәдениетінің көптеген қайраткерлері шыққан санаулы мектептердің бірі; Сонымен бірге ол музыка мектебінде (бандура сыныбы) оқыды.
Кейіннен Косово қолданбалы және сәндік өнер мектебінде, содан кейін Львов қолданбалы өнер институтында (өнер тарихы факультетінде - Яким Запаска, Владимир Овсийчук, Май Билан басқарған) оқыды. Кейіннен Киевке Украина өнер академиясына ауысып, онда Платон Белецкийдің лекцияларын тыңдады.
1980 жылдардың аяғынан бастап - ұлттық қозғалыста, Тәуелсіз Украина жастары одағының (СНУМ) мүшесі, Дмитрий Корчинскийдің жақын жолдасы.
Кеңес дәуірінде бандурада көптеген демонстрациялық қойылымдардың қатысушысы. 1990 жылдары кобза Остап Вересай, ескі дүние бандура және дауылпаздың сүйемелдеуімен дәстүрлі кобзарь-лира репертуарын жүйелі түрде қайта құруға жүгінді.
Репертуардың едәуір бөлігін эпикалық шығармалар құрайды: думалар, Почаев лаврасының ежелгі әндері, Запорожье әндері, казак жырлары, рыцарлар әндері, құл жоқтаулары, арнау әндері, тақуалық жырлар мен канттар, рухани және зайырлы лирика. Соңғы орта ғасырларда жасалған музыка мен әдебиет ескерткіштері бүгінгі күнге дейін ауызша дәстүрде (кейде қолжазба немесе баспа жинақтарында сақталған) және ата жырларында жартылай сақталған.
Слепецкий, Старцевский немесе Дедовский репертуарынан басқа, ол (Хорея казактары ансамблінің жетекшісі ретінде) XV-XVIII ғасырлардағы Ресей-Украинаның ежелгі музыкасы мен әдебиетінің ескерткіштерін және ақындардың сөздеріне негізделген шығармаларды орындайды. XV-XVIII ғасырлар: Демьян Налывайко, Даниил Братковский, Джон Величковский, Феофан Прокопович, Стефан Яворский, Григорий Сковорода.
Танымал фестивальдерге қатысады: «Армандар елі», «Трипиллиан шеңбері». 2002 жылы украин зиялыларының жаппай бейіттері — Сандармох трактісі мен Соловец аралдарына қоғамдық қажылыққа қатысты.
Республикалық платформаның Орталық сым мүшесі.
Павел Когуттың «Посттравматикалық рапсодия» фильміндегі композитор және актёр.
2018 жылдан бастап UA: Radio Culture арнасында «Хорея казакы» бағдарламасын жүргізеді.
2019 жылы Т. Компаниченконың «Всегда Украина будет» әні 2019 жылғы «Несокрушимые» фильмінің саундтректерінің бірі болды.
### Екі «Майданға» қатысу
Компаниченко 2004 жылғы қызғылт сары төңкерістің белсенді қатысушысы, оның барысында Киевтегі Тәуелсіздік алаңының басты сахнасында көп өнер көрсетті.
2012 жылдың 26 қазанында музыкант Олег Тягнибокты қолдау мақсатында «Интер» телеарнасындағы «Евгений Киселевпен үлкен саясат» бағдарламасына қатысуы керек еді. Свободаны студияға кіргізбегендіктен, Компаниченко ашық аспан астында өнер көрсетті.
Еуромайдан кезінде Тәуелсіздік алаңында ондаған концерт беріп, соғыс әндерін орындады.
2014 жылдың наурызында Ресей-Украина соғысы басталғаннан кейін ол ұрыс аймағына жиі келіп, Украина армиясының жауынгерлерімен және еріктілермен сөйлесті. Еріктілер қозғалысының қатысушысы. Бірқатар поэтикалық шығармалардың, атап айтқанда Думы о битве на Саур-могиле және украин жауынгерлеріне арналған «Да искал казак чести и славы...» әнінің авторы. Иловайск қазанында қайтыс болды.
## Жанұясы
Киев тұрғыны Нина Бурмистроваға үйленді. Төрт баланы тәрбиелейді — Святопольк, Богуслав, Богдана және София.
Компаниченко — Олег Скрипканың құдай әкесі. Ол Олегтің ұлы Романды шомылдыру рәсімінен өткізді, ал Скрипка Тарастың қызы Софияның құдай әкесі болды.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер |
Айнұр Нұрадинқызы Баймұратова (3 наурыз 1989, Ақтөбе қаласы, Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы) — Логопед-дефектолог, психолог.
## Білімі
1995-1999 ж.ж. Ғ.Ақтаев атындағы N6 қазақ орта мектебі.
1999-2004 ж.ж N42 қазақ орта мектебі. (Үздік бітірді).
2004-2008 ж.ж Ә.Молдағұлова атындағы гуманитарлық колледжінің “Бастауыш сынып мұғалімі және бастауыш сыныптарда ағылшын тілі мұғалімі” мамандығын тәмамдады.
2011-2014 ж.ж. С.Баишев атындағы университетінің “Педагогика және психология” мамандығын бітірді.
2017-2019 ж.ж. С.Баишев атындағы университетінің “Автоматтардыру және басқару” мамандығын бітірді.
2019-2020ж.ж. Орыс-Қазақ Халықаралық университетінде Заң ғылымының магистратурасын бітірді.
## Мансабы
2011-2017 ж.ж N44 “Тұлпар” МДҰ тәрбиеші қызметін атқарды.
2017жылы Ақтөбе өнеркәсіптік технологиялар және басқару колледжінде “Психолог” болып қызмет атқарды.
2019-2022 ж.ж. Ақтөбе өнеркәсіптік технологиялар және басқару колледжінде арнайы пән оқытушысы қызметіне ауыстырылды.
2022 жылдан бастап ЖШС “Ару” оңалту орталығын құрып, сол салада логопед-дефектолог, психолог жұмысын атқарып,еліміздегі ерекше балалармен жұмыс жасап, сәтті тәжірибе өткізіп, елімізге үлес қоса отырып және де жас мамандарды жұмысқа баулып, өз орталықтарын ашуға үлесімді тигізді.
## Марапаттары
* 2022 жылы Ақтөбе облысының әкімінен Алғыс хат
* 2022 жылы “Жыл үздігі-2022 жыл” байқауыга шатысып, “Үздік логопед-дефектолог” номиминациясының иегері
* 2022 ж. Бауыржан Момышұлы атындағы “Батыр шапағаты” төсбелгісі
* 2022ж Аманат партиясынан Алғыс хат
* 2023 ж. “Ел жанашыры” төсбелгісі
* 2023 ж. Бауыржан Момышұлы атындағы “Намыс” төсбелгісі
* 2023 ж. Аманат партиясынан Алғыс хат
* 2023 ж. “Жыл үздіктері” марапаттау шарасында “Алтын адам” номинациясымен марапатталды. |
Батярство (укр. Львівські батяри) — XIX ғасырдың ортасынан XX ғасырдың ортасына дейін өмір сүрген Львов субмәдениеті. Субмәдениеттің атауы венгр тіліндегі betyár сөзімен берілген, «қарақшы», «шытырман» дегенді білдіреді және иран тілдерінен шыққан. Львовта батяр - әртүрлі әрекеттерге және қауіпті әзілдерге қабілетті батыл. Батырлардың көпшілігі таверналар мен «садочки» - әртүрлі ойын-сауық үшін плебейлік ауызсу орындарында жиналатын қала маңындағы тұрғындар болды.), которые собирались в кабаках и «садочках» — плебейских питейных заведениях для различных забав
Батярлар поляк, украин, неміс және еврей сөздерінің қоспасы болған, Львовта ішінара осы уақытқа дейін қолданылған арнайы жаргонды пайдаланды: гальба «сыра құймасы», мент «полиция қызметкері», ранка «ғашықтар күні», спацкати. 1933 жылы Львовта «Көңілді Львов толқыны» радиобағдарламасы Тонко және Щепчо жүргізушілерімен бірге пайда болды, соның арқасында Польшаның басқа аймақтары батярлық субмәдениетпен көбірек таныс болды.
Батярлардың әнұраны композитор Хенрик Варстың Эмануэль Шляхтердің «Тек Львовта» сөзіне жазылған әні болып саналды, ол кейіннен қаланың бейресми әнұранына айналды. Батиаризм негізінен поляктар арасында кең тараған, мұны тек поляк батырларының Львов фольклоры дәлелдейді.
Львов қалалық кеңесінің қаулысымен 2008 жылдың 1 мамырынан бастап қалада жыл сайынғы Батярлар күні енгізілді.
## Дереккөздер |
Санжар Омарұлы Боқаев (2 наурыз 1982, Алматы) — қазақстандық саясаткер, саясаттанушы, қоғам қайраткері, кәсіпкер, саясаттану PhD-докторы. «Namys» саяси партиясының жетекшісі, азаматтық қоғамды дамыту сыйлығының лауреаты.
## Өмірбаяны
1982 жылы 2 наурызда Алматы қаласында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің тарих факультетіне түсіп, 2003 жылы аяқтады.
2005 жылы ҚазҰУ саясаттану факультетінің магистратурасын "Саяси институттар және процестер" мамандығы бойынша бітірген.
2006 жылдан 2009 жылға дейін ҚазҰУ саясаттану факультетінің докторантурасы (PhD). Мәскеу мемлекеттік университеті, РФ Президенті жанындағы Ресей мемлекеттік қызмет академиясы және Колумбия университетінде ғылыми тағылымдамадан өткен.
2009 жылдан 2010 жылға дейін ҚазҰУ саясаттану кафедрасында аға оқытушы болды.
2010 жылдан 2011 жылға дейін ҚР Президентінің жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының әлеуметтік-саяси зерттеулер бөлімінің аға ғылыми қызметкері болып жұмыс істеді.
2012 жылдан 2014 жылға дейін Алматы әкімдігінің жастар саясаты мәселелері жөніндегі басқармасын басқарды, содан кейін жыл бойы ішкі саясат басқармасын басқарды.
2015 жылдан 2018 жылға дейін «ҚазТрансГаз» АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі болып жұмыс істеді. «Нұр Отан» партиясы Алматы қалалық филиалы төрағасының орынбасары болды.
2018 жылдан бастап «Нетутильсбору» қозғалысының жетекшісі, «Namys» саяси партиясының төрағасы, кәсіпкерлік қызметпен айналысқан.
## Қоғамдық және саяси қызмет
2006 жылы Санжар Боқаев оң рөлді көлік иелерінің наразылық топтарын басқарды. Қазақстан Үкіметі 2006 жылғы 28 желтоқсандағы қаулысымен елге оң рөлді автокөліктерді әкелуге тыйым салды. Осы қаулыдан кейін бүкіл елде наразылық акциялары толқыны болды. Жапондық көліктердің 200 мыңға жуық иелері және олармен бірге "Тойота", "Ниссан" және "Хонда" оң рөлдік көліктерді әкелумен айналысатын кәсіпкерлер өз құқықтарына нұқсан келтірді деп есептеді. Наразылық қозғалысының нәтижесі оң рөлдік көліктерге қатысты шектеу шараларын жою болды.
2018 жылдан бастап Санжар Боқаев "Нетутильсбору" қоғамдық қозғалысының көшбасшысы. Қазақстанда көлік құралдарына міндетті кәдеге жарату алымы 2016 жылдан бастап алынады. Оны жергілікті автоөндірушілер, сондай-ақ ресми импорттаушылар және автокөлікті Қазақстанға әкелгісі келетіндердің бәрі төлеуі тиіс. Қазақстан Республикасында автомобильдер мен ауыл шаруашылығы техникасына кәдеге жарату алымы ҚР Үкіметі мен қоғамдық қозғалыстың қарама-қайшылығының нысанасына айналды, ол халықты кәдеге жарату алымының ставкалары төмендетіліп, барлық ақша жеке компанияға емес, бюджетке түсуі үшін митингілерге шақырады. Билікке қарсы тұру "Нетутильсбору" қозғалысының автокөлік пен ауыл шаруашылығы техникасының барлық түрлеріне утильсбор мөлшерлемелерін 50%-ға төмендетуге қол жеткізуімен аяқталды.
2022 жылдың ақпан айында "Namys" саяси партиясы, жаңа типтегі — цифрлық партия құрылғанын жариялады. Оның негізгі қозғаушы күші заманауи және озық қазақстандық жастар болып табылады.
2023 жылғы Мәжіліс сайлауына белсенді қатысты.
## Әдебиеттері
* Бокаев С. О., Булуктаев Ю. О. Электоральная демократия в Республике Казахстан. КИСИ при Президенте РК. Алматы — 2011.
* Бокаев С. О. Настольная книга партийного руководителя. КИСИ при Президенте РК, Алматы — 2013.
* Методическое пособие «Внутренняя политика в региональном социально-политическом пространстве». Астана — 2017.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Стратегия-2050 устарела? 10 факторов, которые заставят Казахстан меняться (орыс.)
* Facebook профилі
* YouTube профилі
* Instagram профилі |
Максим Созонтович Березовский (укр. Макси́м Созо́нтович Березо́вський; 16 [27] қазан 1745, басқа деректер бойынша — 1741 — 22 наурыз [2 сәуір] 1777, Санкт-Петербург, Ресей империясы) — Италияда жұмыс істеген орыс сазгері. Д. С. Бортнянскиймен бірге орыс хор концертінің классикалық түрін жасаушы болып саналады.
## Өмірбаяны
XVIII ғасырдан бүгінгі күнге дейін Березовскийдің аты бар 6 түпнұсқа мұрағат құжаты ғана сақталған. Оның музыкалық қолтаңбаларынан (скрипка сонатасынан және Болоньяда жазылған емтихан антифонынан басқа) ештеңе сақталмаған. Осыған байланысты, Березовскийдің өміріндегі көптеген маңызды кезеңдер даулы болып табылады және композитордың шығармашылық жолын тек жеке ғана емес, сонымен қатар маңызды сәттерде көрсету «белгілі бір ықтималдық дәрежесі бар гипотеза» болып табылады.
## Қабылдау
Березовскийдің өмірбаянындағы фактілерді (оның ішінде аты аңызға айналған) режиссер Андрей Тарковский өзінің «Ностальгия» (1983) фильмінің сценарийінде пайдаланды.
## Дереккөздер |
## Алға ауданы
* №1 Алға мектеп-бақшасы (Алға)
* В.И.Пацаев атындағы №2 Алға орта мектебі (Алға)
* №3 Алға қазақ орта мектебі
* №4 Алға орта мектебі (Алға)
* Алға мектеп-гимназиясы (Алға)
* А.Байтұрсынов атындағы орта мектебі (Самбай)
* Ақай орта мектебі (Ақай)
* Болгар мектеп-бақшасы (Болгарка)
* Бесқоспа орта мектебі (Бесқоспа)
* Бестамақ орта мектебі (Бестамақ)
* Есет батыр атындағы мектеп-бақша (Есет батыр Көкіұлы)
* Қарабұлақ мектеп-балабақшасы (Қарабұлақ)
* Қарақобда мектеп-балабақша (Қарақобда)
* Қарақұдық орта мектебі (Қарақұдық)
* Маржанбұлақ орта мектебі (Маржанбұлақ)
* Нұрбұлақ орта мектебі (Нұрбұлақ)
* Сарықобда орта мектебі (Сарықобда)
* Тамды орта мектебі (Тамды)
* Тоқмансай орта мектебі (Қайнар)
* Үшқұдық орта мектебі (Үшқұдық)
* Аманкелді негізгі мектебі (Амангелді)
* Жерұйық негізгі мектебі (Жерұйық)
* Көктоғай негізгі мектебі (Көктоғай)
* Қайыңдысай негізгі мектебі (Қайыңдысай)
* Талдысай негізгі мектебі (Талдысай)
* Тоқмансай негізгі мектебі (Тоқмансай)
* Тікқайың негізгі мектебі (Тікқайың)
* Еркінкүш бастауыш мектебі (Еркінкүш)
* Көлтабан бастауыш мектебі (Көлтабан)
## Әйтеке би ауданы
* Комсомол жалпы орта білім беретін мектебі (Т.Жүргенов)
* М.Жұмабаев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Т.Жүргенов)
* Темірбек Жүргенов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Т.Жүргенов)
* Қ.Шаңғытбаев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Қарабұтақ)
* Т.Г.Шевченко атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Қарабұтақ)
* Абай атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Ақкөл)
* Ақтасты жалпы орта білім беретін мектебі (Ақтасты)
* Әйке жалпы орта білім беретін мектебі (Әйке)
* Б.Сейсекенов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Ұлғайсын)
* Басқұдық жалпы орта білім беретін мектебі (Тұмабұлақ)
* Белқопа жалпы орта білім беретін мектебі (Белқопа)
* Еңбекту жалпы орта білім беретін мектебі (Еңбекту)
* Жабасақ жалпы орта білім беретін мектебі (Жабасақ)
* Жақия Сәрсенов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Аралтөбе)
* Жамбыл жалпы орта білім беретін мектебі (Жамбыл)
* Қарашатау жалпы орта білім беретін мектебі (Құмқұдық)
* Сарат мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Сарат)
* Сейдалы Оразалин атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Аралтоғай)
* Сұлукөл жалпы орта білім беретін мектебі (Сұлукөл)
* Талдысай жалпы орта білім беретін мектебі (Талдысай)
* Тереңсай жалпы орта білім беретін мектебі (Тереңсай)
* Толыбай жалпы орта білім беретін мектебі (Толыбай)
* Үшқатты мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Үшқатты)
* Аққұм негізгі орта білім беретін мектебі (Аққұм)
* Жарөткел негізгі орта білім беретін мектебі (Жарөткел)
* Қыналы негізгі орта білім беретін мектебі (Қияқты)
* Мамыт негізгі орта білім беретін мектебі (Сарыбұлақ)
* Талдық негізгі орта білім беретін мектебі (Талдық)
* Байжанкөл бастауыш білім беретін мектебі (Байжанкөл)
* Милы бастауыш білім беретін мектебі (Милысай)
## Байғанин ауданы
* Қарауылкелді орта мектебі (Қарауылкелді)
* №2 Қарауылкелді орта мектебі (Қарауылкелді)
* №3 Қарауылкелді орта мектебі (Қарауылкелді)
* Қажығали Мұханбетқалиұлы атындағы орта мектеп-гимназия (Қарауылкелді)
* Т. Жармағамбетов атындағы орта мектебі (Қарауылкелді)
* А.С.Пушкин атындағы орта мектебі (Алтай батыр)
* Байғанин орта мектебі (Жарлы)
* Баршақұм орта мектебі (Баршақұм)
* Бұлақтыкөл орта мектебі (Бұлақтыкөл)
* Жарқамыс орта мектебі (Жарқамыс)
* Көкбұлақ орта мектебі (Көкбұлақ)
* Қ.Жазықов атындағы орта мектебі (Кемерши)
* Қарабұлақ орта мектебі (Қораши)
* Қаражар орта мектебі (Қаражар)
* Қопа орта мектебі (Ебейті)
* Матайқұм орта мектебі (Дияр)
* Сағи Жиенбаев атындағы орта мектебі (Оймауыт)
* Сағыз орта мектебі (Ноғайты)
* С.Ешбаев атындағы орта мектебі (Жаңатаң)
* Т.Айбергенов атындағы орта мектебі (Миялы)
* Ақтан жырау негізгі мектебі (Қопа)
* Қосарал негізгі мектебі (Қосарал)
## Қарғалы ауданы
* Бадамша мектеп-бөбекжай-бақшасы (Бадамша)
* №2 Бадамша орта мектебі (Бадамша)
* Ащылысай орта мектеп-балабақшасы (Ащылысай)
* Әлімбет орта мектеп-балабақшасы (Әлімбет)
* В.И.Пацаев атындағы орта мектебі (Ш.Қалдаяқов)
* Жосалы орта мектеп-балабақшасы (Жосалы)
* Қос-Истек орта мектебі (Қосестек)
* Петропавл орта мектебі (Петропавловка)
* Сазды орта мектебі (Степное)
* Велиховка негізгі мектебі (Велиховка)
* Бозтөбе негізгі мектебі (Бозтөбе)
* Қайрақты негізгі мектеп-балабақшасы (Қайрақты)
## Қобда ауданы
* Исатай Тайманов атындағы гимназия (Қобда)
* Қобда қазақ орта мектебі (Қобда)
* Қобыланды батыр атындағы орта мектебі (Қобда)
* Ақырап орта мектебі (Ақырап)
* Әлия Молдағұлова атындағы орта мектебі (Әлия)
* Бестау мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Бестау)
* Жарық мектеп-балабақшасы (Жарық)
* Жиренқопа орта мектебі (Жиренқопа)
* И.Құрманов атындағы орта мектебі (Егіндібұлақ)
* Иманғали Білтабанов атындағы орта мектебі (И.Білтабанов)
* Калиновка орта мектебі (Бесқұдық)
* Қызылжар орта мектебі (Қызылжар)
* Сарбұлақ орта мектебі (Сарыбұлақ)
* Талдысай орта мектебі (Талдысай)
* Терісаққан орта мектебі (Терісаққан)
* Бегалы негізгі мектебі (Бегалы)
* Бұлақ негізгі мектебі (Бұлақ)
* Жаңаталап негізгі мектеп-бөбекжайы (Жаңаталап)
* Жарсай негізгі мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Жарсай а/о, Жарсай а.)
* Қаракемер негізгі мектебі (Қаракемер)
* Қобыланды негізгі мектебі (Қоғалы)
* Қосөткел негізгі мектебі (Қосөткел)
* Өтек негізгі мектебі (Өтек)
* Ақсай бастауыш мектебі (Ақсай)
* Құрсай бастауыш мектебі (Құрсай)
## Мәртөк ауданы
* №1 Мәртөк жалпы орта білім беретін мектебі (Мәртөк)
* №2 Мәртөк мектеп-гимназиясы (Мәртөк)
* №3 Мәртөк жалпы орта білім беретін мектебі (Мәртөк)
* №4 Мәртөк жалпы орта білім беретін мектебі (Мәртөк)
* Сарыжар жалпы орта білім беретін мектебі (Сарыжар)
* Хлебодаровка жалпы орта білім беретін мектебі (Сарыжар)
* Аққайың жалпы орта білім беретін мектебі (Аққайың)
* Байторысай жалпы орта білім беретін мектебі (Байторысай)
* Бөрте жалпы орта білім беретін мектебі (Бөрте)
* Вознесеновка жалпы орта білім беретін мектебі (Вознесеновка)
* Жайсаң арнайы білім беру ұйымы (Жайсаң)
* Жайсаң жалпы орта білім беретін мектебі (Жайсаң)
* Кеңсахара жалпы орта білім беретін мектебі (Кеңсахара)
* Қаратаусай жалпы орта білім беретін мектебі (Қаратаусай)
* Қаратоғай жалпы орта білім беретін мектебі (Қаратоғай)
* Құрмансай жалпы орта білім беретін мектебі (Құрмансай)
* Қызылжар жалпы орта білім беретін мектебі (Қызылжар)
* Полтавка жалпы орта білім беретін мектебі (Полтавка)
* Родниковка жалпы орта білім беретін мектебі (Родниковка)
* Саржансай жалпы орта білім беретін мектебі (Саржансай)
* Хазірет жалпы орта білім беретін мектебі (Қазірет)
* Байнассай жалпы негізгі білім беретін мектебі (Байнассай)
* Веренка жалпы негізгі білім беретін мектебі (Достық)
* Дмитриевка жалпы негізгі білім беретін мектебі (Дмитриевка)
* Қазан жалпы негізгі білім беретін мектебі (Қазан)
* Шевченко жалпы негізгі білім беретін мектебі (Шевченко)
* Құмсай бастауыш мектебі (Құмсай)
* Егізата жалпы бастауыш білім беретін мектебі (Егізата)
## Мұғалжар ауданы
* №1 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* №2 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* Қандыағаш қаласының №3 мектеп-гимназиясы
* №4 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* №5 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* №1 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* №2 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* №3 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* №4 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* Ембі қаласының мектеп жанындағы интернаты бар №7 жалпы білім беретін орта мектебі
* А.Жұбанов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Қаракөл)
* Ақкемер жалпы білім беретін орта мектебі (Ақкемер)
* Алтынды жалпы білім беретін орта мектебі (Алтынды)
* Жаңажол жалпы білім беретін орта мектебі (Жағабұлақ)
* Жем қаласының №5 жалпы білім беретін орта мектебі
* Қайыңды жалпы білім беретін орта мектебі (Қайыңды)
* Қ.Жұбанов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Жұрын)
* Құмжарған жалпы білім беретін орта мектебі (Бірлік)
* Құмсай жалпы білім беретін орта мектебі (Құмсай)
* Мұғалжар жалпы білім беретін орта мектебі (Мұғалжар)
* Саға жалпы білім беретін орта мектебі (Саға)
* Сағашилі жалпы білім беретін орта мектебі (Сағашилі)
* Талдысай жалпы білім беретін орта мектебі (Талдысай)
* Ы.Мұхамеджанов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Басшилі)
* Ақсу негізгі орта мектебі (Ақсу)
* Ащысай негізгі орта мектебі (Ащысай)
* Бұлақты негізгі орта мектебі (Бұлақты)
* Елек негізгі орта мектебі (Елек)
* Еңбек негізгі орта мектебі (Еңбек)
* Жаңатұрмыс негізгі орта мектебі (Жаңатұрмыс)
* Жарық негізгі орта мектебі (Жарық)
* Көтібар батыр атындағы негізгі мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Көтібар)
* Қожасай негізгі орта мектебі (Қожасай)
* Құмжарған негізгі орта мектебі (Құмжарған)
* Шеңгелши негізгі орта мектебі (Шеңгелши)
* Темір стансасындағы №59 бастауыш мектебі (Темір көпір)
* Сабындыкөл бастауыш мектебі (Сабындыкөл)
## Ойыл ауданы
* Ж.Жүсібалиев атындағы Ойыл қазақ орта мектебі (Ойыл)
* Ойыл қазақ орта мектебі (Ойыл)
* Шарбану Бекмұхамбетова атындағы мектеп-гимназиясы (Ойыл)
* Ақшатау орта мектебі (Ақшатау)
* Амангелді орта мектебі (Амангелді)
* Ә.Дербісалин атындағы Саралжын орта мектебі (Кемер)
* Екпетал мектеп-балабақшасы (Екпетал)
* Жамбыл мектеп-балабақшасы (Ақкемер)
* Қаракемер мектеп-балабақшасы (Қаракемер)
* Қараой мектеп-балабақшасы (Қараой)
* Құрман орта мектебі (Көптоғай)
* Саға мектеп-балабақшасы (Ақжар)
* Сапақкөл орта мектебі (Сарыбие)
* Соркөл орта мектебі (Құмжарған)
* Ш.Берсиев атындағы орта мектебі (Қаратал)
* Жақсыбайкөл негізгі мектебі (Шұбарши)
* Көсембай негізгі мектебі (Көсембай)
* Қарасу негізгі мектебі (Көптоғай а/о, Қарасу а.)
* Тайсойған негізгі мектебі (Бестамақ)
* Теректі негізгі мектебі (Шиқұдық)
* Қаракөл бастауыш мектебі (Қаракөл)
* Құбасай бастауыш мектебі (Құбасай)
* Құрманов бастауыш мектебі (Берсиев а/о, Қарасу а.)
## Темір ауданы
* №1 Шұбарқұдық мектеп-гимназиясы (Шұбарқұдық)
* №3 Шұбарқұдық жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық)
* №4 Шұбарқұдық жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық)
* №5 Шұбарқұдық бастауыш мектебі (Шұбарқұдық)
* №6 Шұбарқұдық негізгі орта мектебі (Шұбарқұдық)
* Ж.Кереев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық)
* Қызылжар жалпы орта білім беретін мектебі (мектеп жанындағы интернатымен) (Шұбарқұдық)
* Шұбарқұдық гимназиясы (Шұбарқұдық)
* Сарыкөл жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарши)
* Шұбарши жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарши)
* Шұбарши мектеп-бөбекжай-балабақшасы (Шұбарши)
* №2 Шұбарқұдық қазақ-орыс жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық кәсіпшілігі)
* Абай атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Құмқұдық)
* Алтықарасу мектеп-балабақшасы (Алтықарасу)
* Еңбекші мектеп-балабақшасы (Еңбекші)
* Кеңқияқ жалпы орта білім беретін мектебі (Кеңқияқ)
* Қопа жалпы орта білім беретін мектебі (Кеңесту а/о, Қопа а.)
* Н.Байғанин атындағы мектеп-балабақшасы (Ақсай)
* С.Байшев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Темір)
* Теректі мектеп-балабақшасы (Тасқопа)
* Ә.Молдағұлова атындағы негізгі мектебі (Шығырлы)
* Бабатай негізгі орта мектебі (Бабатай)
* Жамбыл негізгі орта мектебі (Жамбыл)
* Кеңесту негізгі орта мектебі (Қалмаққырылған)
* Құмсай негізгі орта мектебі (Құмсай)
* М.Әуезов атындағы негізгі орта мектебі (Сарыкөл а/о, Қопа а.)
* Сартоғай негізгі орта мектебі (Сарытоғай)
## Хромтау ауданы
* №1 Хромтау орта мектебі (Хромтау)
* №2 Хромтау гимназиясы (Хромтау)
* №3 Хромтау орта мектебі (Хромтау)
* №4 Хромтау орта мектебі (Хромтау)
* №5 Хромтау гимназиясы (Хромтау)
* №6 Хромтау гимназиясы (Хромтау)
* №7 Хромтау мектеп-гимназиясы (мектеп жанындағы интернатымен) (Хромтау)
* Көктау орта мектебі (Көктау)
* Нұрлы-көш орта мектебі (Көктау)
* Ақжар орта мектебі (Ақжар)
* Аққұдық орта мектебі (Аққұдық)
* Бөгетсай мектеп-гимназиясы (Бөгетсай)
* Дөң мектеп-гимназиясы (Дөң)
* Қопа орта мектебі (Қопа)
* Қызылсу орта мектебі (Қызылсу)
* Майтөбе орта мектебі (Майтөбе)
* Никельтау орта мектебі (Никельтау)
* Оңғар орта мектебі (Оңғар)
* Сарысай орта мектебі (Сарысай)
* Сәтпаев орта мектебі (Тамды)
* Табантал орта мектебі (Табантал)
* Тасөткел орта мектебі (Тасөткел)
* Тассай орта мектебі (Тассай а/о, Тассай а.)
* Абай негізгі мектебі (Абай)
* Құдықсай негізгі мектебі (Құдықсай)
* Қарлау бастауыш мектебі (Қарлау)
* Просторный бастауыш мектебі (Жазық)
## Шалқар ауданы
* №1 мектеп-гимназия (Шалқар)
* №2 мектеп-гимназия (Шалқар)
* №3 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар)
* №4 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар)
* №5 мектеп-лицей (Шалқар)
* №6 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар)
* №8 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар)
* Ә.Жангелдин атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар)
* І.Үргенішбаев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар)
* №7 жалпы орта білім беретін мектебі (Тоғыз)
* Ақтоғай жалпы орта білім беретін мектебі (Қотыртас)
* Б.Сүлейменов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Бегімбет)
* Бершүгір жалпы орта білім беретін мектебі (Бершүгір)
* Бозой жалпы орта білім беретін мектебі (Бозой)
* ГКС-12 жалпы орта білім беретін мектебі (Қауылжыр)
* Жаңақоныс жалпы орта білім беретін мектебі (Аққайтым)
* Қаратоғай жалпы орта білім беретін мектебі (Қаратоғай)
* Қарашоқат жалпы орта білім беретін мектебі (Қарашоқат)
* Қорғантұз жалпы орта білім беретін мектебі (Байқадам)
* М.Тәжин атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Мөңке би)
* Сарысай мектеп-бөбекжай-бақшасы (Сарысай)
* Т.Шанов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Жылтыр)
* Тоғыз жалпы орта білім беретін мектебі (Шілікті)
* Алабас негізгі орта мектебі (Алабас)
* Аяққұм негізгі орта мектебі (Қаңбақты)
* Қызылту негізгі орта мектебі (Қопасор)
* М.Орынбасаров атындағы негізгі орта мектебі (Тұмалыкөл)
* Сарыбұлақ негізгі орта мектебі (Есетата)
* Сарықамыс негізгі орта мектебі (Шалқар қаласы, Шыманұлы ауылы)
* Шоқысу негізгі мектебі (Шоқысу)
* №33 бастауыш мектебі (Жылан)
* №36 бастауыш мектебі (Көпмола)
* №42 бастауыш мектебі (Солёный)
* №44 бастауыш мектебі (Ақтан батыр)
* №60 бастауыш мектебі (Қорғанжар)
## Ырғыз ауданы
* №1 қазақ жалпы білім беретін орта мектебі (Ырғыз)
* Ырғыз №2 жалпы білім беретін орта мектебі (Ырғыз)
* Ы.Алтынсарин атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Ырғыз)
* Ырғыз гимназиясы (Ырғыз)
* Б.Алманов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Құрылыс)
* Құйлыс жалпы білім беретін орта мектебі (Құйылыс)
* Құмтоғай жалпы білім беретін орта мектебі (Құмтоғай)
* М.Төлегенов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Ақши)
* Ө.Қанахин атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Жайсаңбай)
* Т.Жаманмұрынов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Аманкөл)
* Т.Жүргенов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Нұра)
* Т.Шонанұлы атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Құтикөл)
* Темірастау жалпы білім беретін орта мектебі (Жаныс би)
* Шеңбертал жалпы білім беретін орта мектебі (Шеңбертал)
* Белшер негізгі орта мектебі (Белшер)
* Дүкен негізгі орта мектебі (Дүкен)
* Қалыбай негізгі орта мектебі (Қалыбай)
* Қарақұдық негізгі орта мектебі (Қарақұдық)
* Қарасай негізгі орта мектебі (Қарасай)
* Мамыр негізгі орта мектебі (Мамыр)
* Нарқызыл негізгі орта мектебі (Жарма)
## Ақтөбе қаласы
* №1 орта мектебі
* №2 жалпы орта білім беретін мектеп-гимназия
* №3 орта мектебі
* Ақтөбе қаласының №4 жалпы білім беретін орта мектебі
* Ақтөбе қаласының №5 жалпы білім беретін орта мектеп
* Ғ.Ақтаев атындағы №6 мектеп-гимназиясы
* №7 арнайы (түзету) мектебі
* №8 орта мектеп
* №9 орта мектеп-гимназия
* Ақтөбе қаласының №10 жалпы білім беретін орта мектебі (Юго-Запад т/а)
* Ақтөбе қаласының №11 жалпы білім беретін орта мектеп-гимназиясы
* №12 орта мектеп
* №13 орта мектебі
* Хиуаз Доспанова атындағы №14 орта мектеп
* Ілияс Есенберлин атындағы №15 орта мектебі
* №16 жалпы білім беретін орта мектеп
* №17 гимназия
* №18 орта мектебі (Кирпичный т/а)
* №19 орта мектебі
* №20 орта жалпы білім беру мектеп-лицейі
* Әл-Фараби атындағы №21 мамандандырылған гимназия
* №22 орта мектебі
* Әлімхан Ермеков атындағы №23 орта мектеп-лицейі
* Ахмет Байтұрсынұлы атындағы лингвистикалық мектеп-гимназия
* Мұзафар Әлімбаев атындағы Ақтөбе қаласының №25 жалпы білім беретін орта мектебі
* №26 орта мектебі
* Ақтөбе қаласының №27 орта мектеп-лицейі
* №28 орта мектебі
* №29 орта мектебі
* №30 қазақ орта мектебі
* Ақтөбе қаласының №31 қазақ орта мектебі
* М.Құрманғалиева атындағы №32 гимназия (Жарық т/а, Новое Ясное т/а)
* №33 қазақ орта жалпы білім беру мектебі
* №34 орта мектебі
* Халел Досмұхамедұлы атындағы №35 орта мектебі (11 ш/а)
* №36 қазақ орта мектебі
* №37 орта мектебі (11 ш/а)
* №38 қазақ орта мектебі
* №39 қазақ орта жалпы білім беру мектебі
* №40 жалпы білім беретін орта мектебі
* Фариза Оңғарсынова атындағы №41 мектеп-гимназия (Жарық т/а, Новое Ясное т/а)
* №42 орта мектебі
* №44 ауысымдық (кешкі) жалпы білім беретін мектеп
* №45 жалпы білім беретін орта мектеп (Ақжар-2 т/а)
* №46 орта мектебі (Балауса т/а)
* Ақтөбе қаласының №47 жалпы білім беретін орта мектебі
* Ақтөбе қаласының №48 жалпы білім беретін орта мектебі
* №49 жалпы білім беретін орта мектебі (Ақжар-2 т/а)
* №50 орта мектебі (Көктем т/а)
* №51 гимназия (12 ш/а)
* №52 негізгі мектеп
* №53 жалпы білім беретін орта мектебі (Қарғалы т/а)
* №54 негізгі мектебі (Садовое т/а)
* №55 орта мектеп-гимназия (Сарайшық т/а)
* №56 жалпы орта білім беретін мектеп (12 ш/а)
* Ақтөбе қаласы №57 жалпы білім беретін орта мектебі (Өрлеу т/а)
* Ақтөбе қаласының №58 жалпы білім беретін орта мектебі (Құрашасай т/а)
* Ақтөбе қаласының №59 жалпы білім беретін орта мектебі (Георгиевка т/а)
* Дінмұхамед Қонаев атындағы жалпы білім беретін орта мектеп-гимназиясы (Қарғалы т/а, Есет батыр ш/а)
* №61 жалпы білім беретін орта мектеп (Жібек жолы т/а)
* Бауыржан Момышұлы атындағы №62 жалпы білім беретін орта мектебі
* Міржақып Дулатұлы атындағы №63 жалпы білім беретін орта мектеп-лицейі
* Ұзақбай Құлымбетов атындағы №64 жалпы білім беретін орта мектебі
* №65 жалпы білім беретін орта мектебі (Кеңес Нокин т/а)
* Шәкәрім Құдайбердіұлы атындағы №66 жалпы білім беретін орта мектебі (Бауырластар т/а)
* №67 жалпы білім беретін орта мектебі (Ақшат т/а)
* Жұмабек Тәшенов атындағы №68 жалпы білім беретін орта мектеп
* №69 жалпы білім беретін орта мектебі (Жаңақоныс т/а)
* Мәлік Ғабдуллин атындағы №70 жалпы білім беретін орта мектеп (Ақжар-2 т/а)
* Әлкей Марғұлан атындағы №71 жалпы білім беретін орта мектебі
* Әбіш Кекілбайұлы атындағы №72 жалпы білім беретін орта IT мектеп-лицейі
* Мұқағали Мақатаев атындағы №73 жалпы білім беретін орта мектебі (Қызылжар т/а)
* №74 жалпы білім беретін орта мектеп (Рауан т/а)
* №75 жалпы білім беретін орта мектеп (Украинка т/а)
* №76 жалпы орта білім беретін мектеп (Бекқұл баба т/а)
* №77 жалпы білім беретін орта мектеп (Құрашасай т/а)
* №78 жалпы орта білім беретін мектеп-гимназиясы (Қарғалы т/а, Есет батыр ш/а)
* Ақтөбе орта мектебі (Жарық т/а)
* Белогор негізгі мектебі (Белогорка т/а)
* Благодар орта мектебі (Кеңес Нокин т/а)
* Елек орта мектебі (Елек т/а)
* Заречный тұрғын алабы мектеп-балабақша кешені (Балауса т/а)
* Қаныш Сәтбаев атындағы орта мектеп-лицей (Жастар ш/а)
* Қызылжар орта мектебі (Қарғалы т/а, Есет батыр ш/а)
* Мұхтар Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебі (Қарғалы т/а)
* Пригород орта мектебі (Пригородное т/а)
* Сазды орта мектебі (Сазды т/а)
* Облыстық арнайы мектеп-балабақшасы
* Облыстық санаторлық мектеп-интернаты (Қурайлы т/а)
* Ақтөбе облыстық арнайы "мектеп-интернат-колледж" кешені
* Кешкі (ауысымдағы) жалпы білім беретін мектеп
## Мамандандырылған мектептер
* "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымының Ақтөбе қаласындағы "физика-математикалық бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі" филиалы (Ақтөбе қ.)
* Ақтөбе облыстық мамандандырылған физика-математикалық лицей-интернаты (Ақтөбе қ.)
* Дарынды жасөспірімдерге арналған Ақтөбе облыстық мамандандырылған "Білім-инновация" лицей-интернаты (Ақтөбе қ.)
* М.Құсайынов атындағы Ақтөбе облыстық дарынды балаларға арналған мамандандырылған лицей-интернаты (Ақтөбе қ.)
* Есет батыр атындағы олимпиада резервінің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі (Ақтөбе қ.)
## Қосымша білім беру ұйымдары
* Қалалық көркемсурет лицейі (Ақтөбе қ.)
* Көркемсурет мектебі (Ырғыз а.)
* Темір аудандық көркемсурет мектебі (Шұбарқұдық к.)
* Шалқар аудандық көркемсурет лицейі (Шалқар қ.)
* В.И. Пацаев жас ұшқыштар мектебі (Ақтөбе қ.)
* Қалалық жас натуралистер стансасы (Ақтөбе қ.)
* Қалалық жас туристер стансасы (Ақтөбе қ.)
Оқушылар үйлері
* Қалалық оқушылар сарайы (Ақтөбе)
* Қобда аудандық оқушылар үйі (Қобда)
* Ойыл аудандық оқушылар үйі (Ойыл)
* Темір аудандық оқушылар үйі (Шұбарқұдық)
Өнер және саз мектептері
* №1 балалар музыка мектебі (Ақтөбе)
* №2 балалар музыка мектебі (Ақтөбе)
* №3 балалар музыка мектебі (Ақтөбе)
* А. Жұбанов атындағы балалар музыка мектебі (Қандыағаш)
* Алға балалар өнер мектебі (Алға)
* Әйтеке би аудандық балалар саз мектебі (Т. Жүргенов)
* Балалар музыка мектебі (Хромтау)
* Балалар өнер мектебі (Ырғыз)
* Бәкір Тәжібаев атындағы балалар музыка мектебі (Қарауылкелді)
* Қазанғап атындағы балалар өнер мектебі (Ақтөбе)
* Қамбар Медетов атындағы Мәртөк балалар өнер мектебі (Мәртөк)
* Қарғалы аудандық балалар өнер мектебі (Бадамша)
* Қобда аудандық балалар өнер мектебі (Қобда)
* Қазанғап Тілепбергенұлы атындағы Шалқар ауданының саз мектебі (Шалқар)
* Ойыл аудандық балалар музыка мектебі (Ойыл)
* Темір аудандық Кеңқияқ музыка мектебі (Кеңқияқ)
* Шұбарқұдық балалар музыка мектебі (Шұбарқұдық)
Спорт мектептері
* "Ақтөбе" үстел теннисі орталығы" облыстық балалар мен жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Бокстан олимпиада резервін даярлайтын балалар-жасөспірімдер облыстық мамандандырылған спорт мектебі (Ақтөбе)
* "Достық" су спорты түрлері бойынша облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Есет батыр атындағы олимпиада резервінің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі (Ақтөбе)
* "Жастар" облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Жүзуден олимпиадалық резервтегі мамандандырылған балалар-жасөспірімдер мектебі (Ақтөбе)
* Интеллектуалдық спорт түрінен облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Қысқы спорт түрлерінен облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Мұз спорт түрлері бойынша облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Облыстық мамандандырылған ұлттық спорт түрлерінен балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Сазды облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Теннистен облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Футболдан облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер олимпиада резерві спорт мектебі (Ақтөбе)
* Шығыс спорт түрлері бойынша облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* №2 облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* №4 облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер олимпиада резерві мектебі (Ақтөбе)
* №1 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* №2 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* "Олимп" №5 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* "Дельфин" №6 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Алға балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Алға)
* Әйтеке би балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Т. Жүргенов)
* Әйтеке би ауданының Қарабұтақ ауылдық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қарабұтақ)
* Бадамша балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Бадамша)
* Байғанин балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қарауылкелді)
* В.Н.Цеханович атындағы №1 мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Шалқар)
* Ембі қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі
* Кеңқияқ балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Кеңқияқ)
* Қандыағаш қаласының мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі
* Қобда балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қобда)
* Мәртөк балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Мәртөк)
* Мұғалжар балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қандыағаш)
* Ойыл балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ойыл)
* Темір балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Шұбарқұдық)
* Хромтау балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Хромтау)
* Ырғыз балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ырғыз)
* №2 балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Шалқар)
## Дереккөздер
## Алға ауданы
* №1 Алға мектеп-бақшасы (Алға)
* В.И.Пацаев атындағы №2 Алға орта мектебі (Алға)
* №3 Алға қазақ орта мектебі
* №4 Алға орта мектебі (Алға)
* Алға мектеп-гимназиясы (Алға)
* А.Байтұрсынов атындағы орта мектебі (Самбай)
* Ақай орта мектебі (Ақай)
* Болгар мектеп-бақшасы (Болгарка)
* Бесқоспа орта мектебі (Бесқоспа)
* Бестамақ орта мектебі (Бестамақ)
* Есет батыр атындағы мектеп-бақша (Есет батыр Көкіұлы)
* Қарабұлақ мектеп-балабақшасы (Қарабұлақ)
* Қарақобда мектеп-балабақша (Қарақобда)
* Қарақұдық орта мектебі (Қарақұдық)
* Маржанбұлақ орта мектебі (Маржанбұлақ)
* Нұрбұлақ орта мектебі (Нұрбұлақ)
* Сарықобда орта мектебі (Сарықобда)
* Тамды орта мектебі (Тамды)
* Тоқмансай орта мектебі (Қайнар)
* Үшқұдық орта мектебі (Үшқұдық)
* Аманкелді негізгі мектебі (Амангелді)
* Жерұйық негізгі мектебі (Жерұйық)
* Көктоғай негізгі мектебі (Көктоғай)
* Қайыңдысай негізгі мектебі (Қайыңдысай)
* Талдысай негізгі мектебі (Талдысай)
* Тоқмансай негізгі мектебі (Тоқмансай)
* Тікқайың негізгі мектебі (Тікқайың)
* Еркінкүш бастауыш мектебі (Еркінкүш)
* Көлтабан бастауыш мектебі (Көлтабан)
## Әйтеке би ауданы
* Комсомол жалпы орта білім беретін мектебі (Т.Жүргенов)
* М.Жұмабаев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Т.Жүргенов)
* Темірбек Жүргенов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Т.Жүргенов)
* Қ.Шаңғытбаев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Қарабұтақ)
* Т.Г.Шевченко атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Қарабұтақ)
* Абай атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Ақкөл)
* Ақтасты жалпы орта білім беретін мектебі (Ақтасты)
* Әйке жалпы орта білім беретін мектебі (Әйке)
* Б.Сейсекенов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Ұлғайсын)
* Басқұдық жалпы орта білім беретін мектебі (Тұмабұлақ)
* Белқопа жалпы орта білім беретін мектебі (Белқопа)
* Еңбекту жалпы орта білім беретін мектебі (Еңбекту)
* Жабасақ жалпы орта білім беретін мектебі (Жабасақ)
* Жақия Сәрсенов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Аралтөбе)
* Жамбыл жалпы орта білім беретін мектебі (Жамбыл)
* Қарашатау жалпы орта білім беретін мектебі (Құмқұдық)
* Сарат мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Сарат)
* Сейдалы Оразалин атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Аралтоғай)
* Сұлукөл жалпы орта білім беретін мектебі (Сұлукөл)
* Талдысай жалпы орта білім беретін мектебі (Талдысай)
* Тереңсай жалпы орта білім беретін мектебі (Тереңсай)
* Толыбай жалпы орта білім беретін мектебі (Толыбай)
* Үшқатты мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Үшқатты)
* Аққұм негізгі орта білім беретін мектебі (Аққұм)
* Жарөткел негізгі орта білім беретін мектебі (Жарөткел)
* Қыналы негізгі орта білім беретін мектебі (Қияқты)
* Мамыт негізгі орта білім беретін мектебі (Сарыбұлақ)
* Талдық негізгі орта білім беретін мектебі (Талдық)
* Байжанкөл бастауыш білім беретін мектебі (Байжанкөл)
* Милы бастауыш білім беретін мектебі (Милысай)
## Байғанин ауданы
* Қарауылкелді орта мектебі (Қарауылкелді)
* №2 Қарауылкелді орта мектебі (Қарауылкелді)
* №3 Қарауылкелді орта мектебі (Қарауылкелді)
* Қажығали Мұханбетқалиұлы атындағы орта мектеп-гимназия (Қарауылкелді)
* Т. Жармағамбетов атындағы орта мектебі (Қарауылкелді)
* А.С.Пушкин атындағы орта мектебі (Алтай батыр)
* Байғанин орта мектебі (Жарлы)
* Баршақұм орта мектебі (Баршақұм)
* Бұлақтыкөл орта мектебі (Бұлақтыкөл)
* Жарқамыс орта мектебі (Жарқамыс)
* Көкбұлақ орта мектебі (Көкбұлақ)
* Қ.Жазықов атындағы орта мектебі (Кемерши)
* Қарабұлақ орта мектебі (Қораши)
* Қаражар орта мектебі (Қаражар)
* Қопа орта мектебі (Ебейті)
* Матайқұм орта мектебі (Дияр)
* Сағи Жиенбаев атындағы орта мектебі (Оймауыт)
* Сағыз орта мектебі (Ноғайты)
* С.Ешбаев атындағы орта мектебі (Жаңатаң)
* Т.Айбергенов атындағы орта мектебі (Миялы)
* Ақтан жырау негізгі мектебі (Қопа)
* Қосарал негізгі мектебі (Қосарал)
## Қарғалы ауданы
* Бадамша мектеп-бөбекжай-бақшасы (Бадамша)
* №2 Бадамша орта мектебі (Бадамша)
* Ащылысай орта мектеп-балабақшасы (Ащылысай)
* Әлімбет орта мектеп-балабақшасы (Әлімбет)
* В.И.Пацаев атындағы орта мектебі (Ш.Қалдаяқов)
* Жосалы орта мектеп-балабақшасы (Жосалы)
* Қос-Истек орта мектебі (Қосестек)
* Петропавл орта мектебі (Петропавловка)
* Сазды орта мектебі (Степное)
* Велиховка негізгі мектебі (Велиховка)
* Бозтөбе негізгі мектебі (Бозтөбе)
* Қайрақты негізгі мектеп-балабақшасы (Қайрақты)
## Қобда ауданы
* Исатай Тайманов атындағы гимназия (Қобда)
* Қобда қазақ орта мектебі (Қобда)
* Қобыланды батыр атындағы орта мектебі (Қобда)
* Ақырап орта мектебі (Ақырап)
* Әлия Молдағұлова атындағы орта мектебі (Әлия)
* Бестау мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Бестау)
* Жарық мектеп-балабақшасы (Жарық)
* Жиренқопа орта мектебі (Жиренқопа)
* И.Құрманов атындағы орта мектебі (Егіндібұлақ)
* Иманғали Білтабанов атындағы орта мектебі (И.Білтабанов)
* Калиновка орта мектебі (Бесқұдық)
* Қызылжар орта мектебі (Қызылжар)
* Сарбұлақ орта мектебі (Сарыбұлақ)
* Талдысай орта мектебі (Талдысай)
* Терісаққан орта мектебі (Терісаққан)
* Бегалы негізгі мектебі (Бегалы)
* Бұлақ негізгі мектебі (Бұлақ)
* Жаңаталап негізгі мектеп-бөбекжайы (Жаңаталап)
* Жарсай негізгі мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Жарсай а/о, Жарсай а.)
* Қаракемер негізгі мектебі (Қаракемер)
* Қобыланды негізгі мектебі (Қоғалы)
* Қосөткел негізгі мектебі (Қосөткел)
* Өтек негізгі мектебі (Өтек)
* Ақсай бастауыш мектебі (Ақсай)
* Құрсай бастауыш мектебі (Құрсай)
## Мәртөк ауданы
* №1 Мәртөк жалпы орта білім беретін мектебі (Мәртөк)
* №2 Мәртөк мектеп-гимназиясы (Мәртөк)
* №3 Мәртөк жалпы орта білім беретін мектебі (Мәртөк)
* №4 Мәртөк жалпы орта білім беретін мектебі (Мәртөк)
* Сарыжар жалпы орта білім беретін мектебі (Сарыжар)
* Хлебодаровка жалпы орта білім беретін мектебі (Сарыжар)
* Аққайың жалпы орта білім беретін мектебі (Аққайың)
* Байторысай жалпы орта білім беретін мектебі (Байторысай)
* Бөрте жалпы орта білім беретін мектебі (Бөрте)
* Вознесеновка жалпы орта білім беретін мектебі (Вознесеновка)
* Жайсаң арнайы білім беру ұйымы (Жайсаң)
* Жайсаң жалпы орта білім беретін мектебі (Жайсаң)
* Кеңсахара жалпы орта білім беретін мектебі (Кеңсахара)
* Қаратаусай жалпы орта білім беретін мектебі (Қаратаусай)
* Қаратоғай жалпы орта білім беретін мектебі (Қаратоғай)
* Құрмансай жалпы орта білім беретін мектебі (Құрмансай)
* Қызылжар жалпы орта білім беретін мектебі (Қызылжар)
* Полтавка жалпы орта білім беретін мектебі (Полтавка)
* Родниковка жалпы орта білім беретін мектебі (Родниковка)
* Саржансай жалпы орта білім беретін мектебі (Саржансай)
* Хазірет жалпы орта білім беретін мектебі (Қазірет)
* Байнассай жалпы негізгі білім беретін мектебі (Байнассай)
* Веренка жалпы негізгі білім беретін мектебі (Достық)
* Дмитриевка жалпы негізгі білім беретін мектебі (Дмитриевка)
* Қазан жалпы негізгі білім беретін мектебі (Қазан)
* Шевченко жалпы негізгі білім беретін мектебі (Шевченко)
* Құмсай бастауыш мектебі (Құмсай)
* Егізата жалпы бастауыш білім беретін мектебі (Егізата)
## Мұғалжар ауданы
* №1 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* №2 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* Қандыағаш қаласының №3 мектеп-гимназиясы
* №4 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* №5 Қандыағаш қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* №1 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* №2 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* №3 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* №4 Ембі қалалық жалпы білім беретін орта мектебі
* Ембі қаласының мектеп жанындағы интернаты бар №7 жалпы білім беретін орта мектебі
* А.Жұбанов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Қаракөл)
* Ақкемер жалпы білім беретін орта мектебі (Ақкемер)
* Алтынды жалпы білім беретін орта мектебі (Алтынды)
* Жаңажол жалпы білім беретін орта мектебі (Жағабұлақ)
* Жем қаласының №5 жалпы білім беретін орта мектебі
* Қайыңды жалпы білім беретін орта мектебі (Қайыңды)
* Қ.Жұбанов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Жұрын)
* Құмжарған жалпы білім беретін орта мектебі (Бірлік)
* Құмсай жалпы білім беретін орта мектебі (Құмсай)
* Мұғалжар жалпы білім беретін орта мектебі (Мұғалжар)
* Саға жалпы білім беретін орта мектебі (Саға)
* Сағашилі жалпы білім беретін орта мектебі (Сағашилі)
* Талдысай жалпы білім беретін орта мектебі (Талдысай)
* Ы.Мұхамеджанов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Басшилі)
* Ақсу негізгі орта мектебі (Ақсу)
* Ащысай негізгі орта мектебі (Ащысай)
* Бұлақты негізгі орта мектебі (Бұлақты)
* Елек негізгі орта мектебі (Елек)
* Еңбек негізгі орта мектебі (Еңбек)
* Жаңатұрмыс негізгі орта мектебі (Жаңатұрмыс)
* Жарық негізгі орта мектебі (Жарық)
* Көтібар батыр атындағы негізгі мектеп-бөбекжай-балабақша кешені (Көтібар)
* Қожасай негізгі орта мектебі (Қожасай)
* Құмжарған негізгі орта мектебі (Құмжарған)
* Шеңгелши негізгі орта мектебі (Шеңгелши)
* Темір стансасындағы №59 бастауыш мектебі (Темір көпір)
* Сабындыкөл бастауыш мектебі (Сабындыкөл)
## Ойыл ауданы
* Ж.Жүсібалиев атындағы Ойыл қазақ орта мектебі (Ойыл)
* Ойыл қазақ орта мектебі (Ойыл)
* Шарбану Бекмұхамбетова атындағы мектеп-гимназиясы (Ойыл)
* Ақшатау орта мектебі (Ақшатау)
* Амангелді орта мектебі (Амангелді)
* Ә.Дербісалин атындағы Саралжын орта мектебі (Кемер)
* Екпетал мектеп-балабақшасы (Екпетал)
* Жамбыл мектеп-балабақшасы (Ақкемер)
* Қаракемер мектеп-балабақшасы (Қаракемер)
* Қараой мектеп-балабақшасы (Қараой)
* Құрман орта мектебі (Көптоғай)
* Саға мектеп-балабақшасы (Ақжар)
* Сапақкөл орта мектебі (Сарыбие)
* Соркөл орта мектебі (Құмжарған)
* Ш.Берсиев атындағы орта мектебі (Қаратал)
* Жақсыбайкөл негізгі мектебі (Шұбарши)
* Көсембай негізгі мектебі (Көсембай)
* Қарасу негізгі мектебі (Көптоғай а/о, Қарасу а.)
* Тайсойған негізгі мектебі (Бестамақ)
* Теректі негізгі мектебі (Шиқұдық)
* Қаракөл бастауыш мектебі (Қаракөл)
* Құбасай бастауыш мектебі (Құбасай)
* Құрманов бастауыш мектебі (Берсиев а/о, Қарасу а.)
## Темір ауданы
* №1 Шұбарқұдық мектеп-гимназиясы (Шұбарқұдық)
* №3 Шұбарқұдық жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық)
* №4 Шұбарқұдық жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық)
* №5 Шұбарқұдық бастауыш мектебі (Шұбарқұдық)
* №6 Шұбарқұдық негізгі орта мектебі (Шұбарқұдық)
* Ж.Кереев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық)
* Қызылжар жалпы орта білім беретін мектебі (мектеп жанындағы интернатымен) (Шұбарқұдық)
* Шұбарқұдық гимназиясы (Шұбарқұдық)
* Сарыкөл жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарши)
* Шұбарши жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарши)
* Шұбарши мектеп-бөбекжай-балабақшасы (Шұбарши)
* №2 Шұбарқұдық қазақ-орыс жалпы орта білім беретін мектебі (Шұбарқұдық кәсіпшілігі)
* Абай атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Құмқұдық)
* Алтықарасу мектеп-балабақшасы (Алтықарасу)
* Еңбекші мектеп-балабақшасы (Еңбекші)
* Кеңқияқ жалпы орта білім беретін мектебі (Кеңқияқ)
* Қопа жалпы орта білім беретін мектебі (Кеңесту а/о, Қопа а.)
* Н.Байғанин атындағы мектеп-балабақшасы (Ақсай)
* С.Байшев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Темір)
* Теректі мектеп-балабақшасы (Тасқопа)
* Ә.Молдағұлова атындағы негізгі мектебі (Шығырлы)
* Бабатай негізгі орта мектебі (Бабатай)
* Жамбыл негізгі орта мектебі (Жамбыл)
* Кеңесту негізгі орта мектебі (Қалмаққырылған)
* Құмсай негізгі орта мектебі (Құмсай)
* М.Әуезов атындағы негізгі орта мектебі (Сарыкөл а/о, Қопа а.)
* Сартоғай негізгі орта мектебі (Сарытоғай)
## Хромтау ауданы
* №1 Хромтау орта мектебі (Хромтау)
* №2 Хромтау гимназиясы (Хромтау)
* №3 Хромтау орта мектебі (Хромтау)
* №4 Хромтау орта мектебі (Хромтау)
* №5 Хромтау гимназиясы (Хромтау)
* №6 Хромтау гимназиясы (Хромтау)
* №7 Хромтау мектеп-гимназиясы (мектеп жанындағы интернатымен) (Хромтау)
* Көктау орта мектебі (Көктау)
* Нұрлы-көш орта мектебі (Көктау)
* Ақжар орта мектебі (Ақжар)
* Аққұдық орта мектебі (Аққұдық)
* Бөгетсай мектеп-гимназиясы (Бөгетсай)
* Дөң мектеп-гимназиясы (Дөң)
* Қопа орта мектебі (Қопа)
* Қызылсу орта мектебі (Қызылсу)
* Майтөбе орта мектебі (Майтөбе)
* Никельтау орта мектебі (Никельтау)
* Оңғар орта мектебі (Оңғар)
* Сарысай орта мектебі (Сарысай)
* Сәтпаев орта мектебі (Тамды)
* Табантал орта мектебі (Табантал)
* Тасөткел орта мектебі (Тасөткел)
* Тассай орта мектебі (Тассай а/о, Тассай а.)
* Абай негізгі мектебі (Абай)
* Құдықсай негізгі мектебі (Құдықсай)
* Қарлау бастауыш мектебі (Қарлау)
* Просторный бастауыш мектебі (Жазық)
## Шалқар ауданы
* №1 мектеп-гимназия (Шалқар)
* №2 мектеп-гимназия (Шалқар)
* №3 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар)
* №4 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар)
* №5 мектеп-лицей (Шалқар)
* №6 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар)
* №8 жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар)
* Ә.Жангелдин атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар)
* І.Үргенішбаев атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Шалқар)
* №7 жалпы орта білім беретін мектебі (Тоғыз)
* Ақтоғай жалпы орта білім беретін мектебі (Қотыртас)
* Б.Сүлейменов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Бегімбет)
* Бершүгір жалпы орта білім беретін мектебі (Бершүгір)
* Бозой жалпы орта білім беретін мектебі (Бозой)
* ГКС-12 жалпы орта білім беретін мектебі (Қауылжыр)
* Жаңақоныс жалпы орта білім беретін мектебі (Аққайтым)
* Қаратоғай жалпы орта білім беретін мектебі (Қаратоғай)
* Қарашоқат жалпы орта білім беретін мектебі (Қарашоқат)
* Қорғантұз жалпы орта білім беретін мектебі (Байқадам)
* М.Тәжин атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Мөңке би)
* Сарысай мектеп-бөбекжай-бақшасы (Сарысай)
* Т.Шанов атындағы жалпы орта білім беретін мектебі (Жылтыр)
* Тоғыз жалпы орта білім беретін мектебі (Шілікті)
* Алабас негізгі орта мектебі (Алабас)
* Аяққұм негізгі орта мектебі (Қаңбақты)
* Қызылту негізгі орта мектебі (Қопасор)
* М.Орынбасаров атындағы негізгі орта мектебі (Тұмалыкөл)
* Сарыбұлақ негізгі орта мектебі (Есетата)
* Сарықамыс негізгі орта мектебі (Шалқар қаласы, Шыманұлы ауылы)
* Шоқысу негізгі мектебі (Шоқысу)
* №33 бастауыш мектебі (Жылан)
* №36 бастауыш мектебі (Көпмола)
* №42 бастауыш мектебі (Солёный)
* №44 бастауыш мектебі (Ақтан батыр)
* №60 бастауыш мектебі (Қорғанжар)
## Ырғыз ауданы
* №1 қазақ жалпы білім беретін орта мектебі (Ырғыз)
* Ырғыз №2 жалпы білім беретін орта мектебі (Ырғыз)
* Ы.Алтынсарин атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Ырғыз)
* Ырғыз гимназиясы (Ырғыз)
* Б.Алманов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Құрылыс)
* Құйлыс жалпы білім беретін орта мектебі (Құйылыс)
* Құмтоғай жалпы білім беретін орта мектебі (Құмтоғай)
* М.Төлегенов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Ақши)
* Ө.Қанахин атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Жайсаңбай)
* Т.Жаманмұрынов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Аманкөл)
* Т.Жүргенов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Нұра)
* Т.Шонанұлы атындағы жалпы білім беретін орта мектебі (Құтикөл)
* Темірастау жалпы білім беретін орта мектебі (Жаныс би)
* Шеңбертал жалпы білім беретін орта мектебі (Шеңбертал)
* Белшер негізгі орта мектебі (Белшер)
* Дүкен негізгі орта мектебі (Дүкен)
* Қалыбай негізгі орта мектебі (Қалыбай)
* Қарақұдық негізгі орта мектебі (Қарақұдық)
* Қарасай негізгі орта мектебі (Қарасай)
* Мамыр негізгі орта мектебі (Мамыр)
* Нарқызыл негізгі орта мектебі (Жарма)
## Ақтөбе қаласы
* №1 орта мектебі
* №2 жалпы орта білім беретін мектеп-гимназия
* №3 орта мектебі
* Ақтөбе қаласының №4 жалпы білім беретін орта мектебі
* Ақтөбе қаласының №5 жалпы білім беретін орта мектеп
* Ғ.Ақтаев атындағы №6 мектеп-гимназиясы
* №7 арнайы (түзету) мектебі
* №8 орта мектеп
* №9 орта мектеп-гимназия
* Ақтөбе қаласының №10 жалпы білім беретін орта мектебі (Юго-Запад т/а)
* Ақтөбе қаласының №11 жалпы білім беретін орта мектеп-гимназиясы
* №12 орта мектеп
* №13 орта мектебі
* Хиуаз Доспанова атындағы №14 орта мектеп
* Ілияс Есенберлин атындағы №15 орта мектебі
* №16 жалпы білім беретін орта мектеп
* №17 гимназия
* №18 орта мектебі (Кирпичный т/а)
* №19 орта мектебі
* №20 орта жалпы білім беру мектеп-лицейі
* Әл-Фараби атындағы №21 мамандандырылған гимназия
* №22 орта мектебі
* Әлімхан Ермеков атындағы №23 орта мектеп-лицейі
* Ахмет Байтұрсынұлы атындағы лингвистикалық мектеп-гимназия
* Мұзафар Әлімбаев атындағы Ақтөбе қаласының №25 жалпы білім беретін орта мектебі
* №26 орта мектебі
* Ақтөбе қаласының №27 орта мектеп-лицейі
* №28 орта мектебі
* №29 орта мектебі
* №30 қазақ орта мектебі
* Ақтөбе қаласының №31 қазақ орта мектебі
* М.Құрманғалиева атындағы №32 гимназия (Жарық т/а, Новое Ясное т/а)
* №33 қазақ орта жалпы білім беру мектебі
* №34 орта мектебі
* Халел Досмұхамедұлы атындағы №35 орта мектебі (11 ш/а)
* №36 қазақ орта мектебі
* №37 орта мектебі (11 ш/а)
* №38 қазақ орта мектебі
* №39 қазақ орта жалпы білім беру мектебі
* №40 жалпы білім беретін орта мектебі
* Фариза Оңғарсынова атындағы №41 мектеп-гимназия (Жарық т/а, Новое Ясное т/а)
* №42 орта мектебі
* №44 ауысымдық (кешкі) жалпы білім беретін мектеп
* №45 жалпы білім беретін орта мектеп (Ақжар-2 т/а)
* №46 орта мектебі (Балауса т/а)
* Ақтөбе қаласының №47 жалпы білім беретін орта мектебі
* Ақтөбе қаласының №48 жалпы білім беретін орта мектебі
* №49 жалпы білім беретін орта мектебі (Ақжар-2 т/а)
* №50 орта мектебі (Көктем т/а)
* №51 гимназия (12 ш/а)
* №52 негізгі мектеп
* №53 жалпы білім беретін орта мектебі (Қарғалы т/а)
* №54 негізгі мектебі (Садовое т/а)
* №55 орта мектеп-гимназия (Сарайшық т/а)
* №56 жалпы орта білім беретін мектеп (12 ш/а)
* Ақтөбе қаласы №57 жалпы білім беретін орта мектебі (Өрлеу т/а)
* Ақтөбе қаласының №58 жалпы білім беретін орта мектебі (Құрашасай т/а)
* Ақтөбе қаласының №59 жалпы білім беретін орта мектебі (Георгиевка т/а)
* Дінмұхамед Қонаев атындағы жалпы білім беретін орта мектеп-гимназиясы (Қарғалы т/а, Есет батыр ш/а)
* №61 жалпы білім беретін орта мектеп (Жібек жолы т/а)
* Бауыржан Момышұлы атындағы №62 жалпы білім беретін орта мектебі
* Міржақып Дулатұлы атындағы №63 жалпы білім беретін орта мектеп-лицейі
* Ұзақбай Құлымбетов атындағы №64 жалпы білім беретін орта мектебі
* №65 жалпы білім беретін орта мектебі (Кеңес Нокин т/а)
* Шәкәрім Құдайбердіұлы атындағы №66 жалпы білім беретін орта мектебі (Бауырластар т/а)
* №67 жалпы білім беретін орта мектебі (Ақшат т/а)
* Жұмабек Тәшенов атындағы №68 жалпы білім беретін орта мектеп
* №69 жалпы білім беретін орта мектебі (Жаңақоныс т/а)
* Мәлік Ғабдуллин атындағы №70 жалпы білім беретін орта мектеп (Ақжар-2 т/а)
* Әлкей Марғұлан атындағы №71 жалпы білім беретін орта мектебі
* Әбіш Кекілбайұлы атындағы №72 жалпы білім беретін орта IT мектеп-лицейі
* Мұқағали Мақатаев атындағы №73 жалпы білім беретін орта мектебі (Қызылжар т/а)
* №74 жалпы білім беретін орта мектеп (Рауан т/а)
* №75 жалпы білім беретін орта мектеп (Украинка т/а)
* №76 жалпы орта білім беретін мектеп (Бекқұл баба т/а)
* №77 жалпы білім беретін орта мектеп (Құрашасай т/а)
* №78 жалпы орта білім беретін мектеп-гимназиясы (Қарғалы т/а, Есет батыр ш/а)
* Ақтөбе орта мектебі (Жарық т/а)
* Белогор негізгі мектебі (Белогорка т/а)
* Благодар орта мектебі (Кеңес Нокин т/а)
* Елек орта мектебі (Елек т/а)
* Заречный тұрғын алабы мектеп-балабақша кешені (Балауса т/а)
* Қаныш Сәтбаев атындағы орта мектеп-лицей (Жастар ш/а)
* Қызылжар орта мектебі (Қарғалы т/а, Есет батыр ш/а)
* Мұхтар Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебі (Қарғалы т/а)
* Пригород орта мектебі (Пригородное т/а)
* Сазды орта мектебі (Сазды т/а)
* Облыстық арнайы мектеп-балабақшасы
* Облыстық санаторлық мектеп-интернаты (Қурайлы т/а)
* Ақтөбе облыстық арнайы "мектеп-интернат-колледж" кешені
* Кешкі (ауысымдағы) жалпы білім беретін мектеп
## Мамандандырылған мектептер
* "Назарбаев Зияткерлік мектептері" дербес білім беру ұйымының Ақтөбе қаласындағы "физика-математикалық бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебі" филиалы (Ақтөбе қ.)
* Ақтөбе облыстық мамандандырылған физика-математикалық лицей-интернаты (Ақтөбе қ.)
* Дарынды жасөспірімдерге арналған Ақтөбе облыстық мамандандырылған "Білім-инновация" лицей-интернаты (Ақтөбе қ.)
* М.Құсайынов атындағы Ақтөбе облыстық дарынды балаларға арналған мамандандырылған лицей-интернаты (Ақтөбе қ.)
* Есет батыр атындағы олимпиада резервінің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі (Ақтөбе қ.)
## Қосымша білім беру ұйымдары
* Қалалық көркемсурет лицейі (Ақтөбе қ.)
* Көркемсурет мектебі (Ырғыз а.)
* Темір аудандық көркемсурет мектебі (Шұбарқұдық к.)
* Шалқар аудандық көркемсурет лицейі (Шалқар қ.)
* В.И. Пацаев жас ұшқыштар мектебі (Ақтөбе қ.)
* Қалалық жас натуралистер стансасы (Ақтөбе қ.)
* Қалалық жас туристер стансасы (Ақтөбе қ.)
Оқушылар үйлері
* Қалалық оқушылар сарайы (Ақтөбе)
* Қобда аудандық оқушылар үйі (Қобда)
* Ойыл аудандық оқушылар үйі (Ойыл)
* Темір аудандық оқушылар үйі (Шұбарқұдық)
Өнер және саз мектептері
* №1 балалар музыка мектебі (Ақтөбе)
* №2 балалар музыка мектебі (Ақтөбе)
* №3 балалар музыка мектебі (Ақтөбе)
* А. Жұбанов атындағы балалар музыка мектебі (Қандыағаш)
* Алға балалар өнер мектебі (Алға)
* Әйтеке би аудандық балалар саз мектебі (Т. Жүргенов)
* Балалар музыка мектебі (Хромтау)
* Балалар өнер мектебі (Ырғыз)
* Бәкір Тәжібаев атындағы балалар музыка мектебі (Қарауылкелді)
* Қазанғап атындағы балалар өнер мектебі (Ақтөбе)
* Қамбар Медетов атындағы Мәртөк балалар өнер мектебі (Мәртөк)
* Қарғалы аудандық балалар өнер мектебі (Бадамша)
* Қобда аудандық балалар өнер мектебі (Қобда)
* Қазанғап Тілепбергенұлы атындағы Шалқар ауданының саз мектебі (Шалқар)
* Ойыл аудандық балалар музыка мектебі (Ойыл)
* Темір аудандық Кеңқияқ музыка мектебі (Кеңқияқ)
* Шұбарқұдық балалар музыка мектебі (Шұбарқұдық)
Спорт мектептері
* "Ақтөбе" үстел теннисі орталығы" облыстық балалар мен жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Бокстан олимпиада резервін даярлайтын балалар-жасөспірімдер облыстық мамандандырылған спорт мектебі (Ақтөбе)
* "Достық" су спорты түрлері бойынша облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Есет батыр атындағы олимпиада резервінің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі (Ақтөбе)
* "Жастар" облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Жүзуден олимпиадалық резервтегі мамандандырылған балалар-жасөспірімдер мектебі (Ақтөбе)
* Интеллектуалдық спорт түрінен облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Қысқы спорт түрлерінен облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Мұз спорт түрлері бойынша облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Облыстық мамандандырылған ұлттық спорт түрлерінен балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Сазды облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Теннистен облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Футболдан облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер олимпиада резерві спорт мектебі (Ақтөбе)
* Шығыс спорт түрлері бойынша облыстық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* №2 облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* №4 облыстық мамандандырылған балалар-жасөспірімдер олимпиада резерві мектебі (Ақтөбе)
* №1 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* №2 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* "Олимп" №5 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* "Дельфин" №6 Ақтөбе қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ақтөбе)
* Алға балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Алға)
* Әйтеке би балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Т. Жүргенов)
* Әйтеке би ауданының Қарабұтақ ауылдық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қарабұтақ)
* Бадамша балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Бадамша)
* Байғанин балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қарауылкелді)
* В.Н.Цеханович атындағы №1 мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Шалқар)
* Ембі қаласының балалар-жасөспірімдер спорт мектебі
* Кеңқияқ балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Кеңқияқ)
* Қандыағаш қаласының мамандандырылған балалар-жасөспірімдер спорт мектебі
* Қобда балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қобда)
* Мәртөк балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Мәртөк)
* Мұғалжар балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Қандыағаш)
* Ойыл балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ойыл)
* Темір балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Шұбарқұдық)
* Хромтау балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Хромтау)
* Ырғыз балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Ырғыз)
* №2 балалар-жасөспірімдер спорт мектебі (Шалқар)
## Дереккөздер |
Анар сорпасы (парсы: آش انار, аш-е анар; әз. انار آشی, әз. anar aşı; мазенд. اسپاش انار او, aspāsh enār oo; араб.: شوربة رمان, shorbat rumman) — анар шырыны мен дәнінен, сары бұршақтан, жалбыз жапырақтарынан, дәмдеуіштерден және басқа ингредиенттерден дайындалған ирандық тағам. Ол парсы тілінен аударғанда «қою көже» деген мағынаны білдіретін ашаның алуан түрі болып саналады.
## Тағы қараңыз
* Сорпалар тізімі
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Аш-е анар рецепті |
Қарағанды медицина университеті — Қарағанды қаласында орналасқан медицина мамандарын даярлайтын мемлекеттік жоғары оқу орны. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының ең алдынғы қатардағы медициналық жоғарғы оқу орындарының бірі: Ұлттық аккредитациалық орталық өткізген 2008 жылдың рейтингтік қорытындысы бойынша, ҚММУ Қазақстанның 60 озық жоғары оқу орындарының ішінде сегізінші орын алып және республикамыздың озық медициналық мектебі болып табылады. Мемлекеттік аттестациялық комиссия (2007 жыл) университеттің оқу-әдістемелік, ғылыми-зерттеу және тәрбие жұмысын ұйымдастыру бағытында үлкен жетістіктерді атап өтіп, «ҚММУ базасында тек Қазақстанның медициналық жоғары оқу орындарына ғана емес, сонымен қатар орта Азия республикалары және ТМД мемлекеттеріне озық тәжірибелі мектеп құру» жөнінде ұсыныс жасады.
ҚММУ – Қазақстан Республикасындағы 2005 жылы Халықаралық стандарт ИСО 9001-2000 сапа менеджменті жүйесінің талабына сай сертификациялық ұйым NQA – UK Global Assurance – сертификация менеджмент жүйесіндегі Британдық ұйымының Ресейлік өкілеттігі - NQA – Russia өткізген, барлық қызмет түрінде сертификацияны ойдағыдай өткен бірінші жоғарғы оқу орындарының бірі.
Біздің университетіміздің 5 факультетінде бес мыңға жуық студент Қазақстанның бүкіл аймағынан, ТМД елдерінен, сондай-ақ шетел азаматтары білім алуда. Университетте білім беру үш тілде: қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде жүргізіледі. Университетте медициналық кадрларды үздіксіз дайындауда көп деңгейлі құрылым іске асырылуда, ол өзіне, орта деңгейлі медицина қызметкерлерін дайындайтын медициналық колледжін, сонымен қатар жыл сайын үш мыңнан астам әр-түрлі мамандықтағы дәрігерлерді кәсіби дайындықтан өткізетін дипломнан кейінгі білім беру және үздіксіз кәсібін жетілдіру факультетін қосады. Оқу орнымыздағы дипломнан кейінгі білім беру жоғарғы деңгейде ұйымдастырылғаны, Қазақстанның бүкіл аймағындағы дәрігерлерден мамандандыру және қайта даярлау өтініштерінің айтарлықтай көбеюімен дәлелденеді (2006 жылмен салыстырғанда 6,3 есе көп).
Жөнделген 4 оқу корпусы, дәрістік және оқу аудиториялары мен 7 жатақханалар, 36 кафедралардың клиникалық базалары, сонымен қатар меншік клиникалық базалары – студенттік емхана және стоматологиялық клиника: университеттің бәсекеге қабілетті, жан-жақты дамыған инфрақұрылымды қолдауы болып табылады. 2009 жылы 2006 жылмен салыстырғанда, кафедралар мен университет бөлімшелерінде 3,5 есеге Интернет желісіне қосылған комьпютерлер саны артты, сонымен қатар кейбір жатақханаларда.
ҚММУ-нің магистратурада, аспирантурада, докторантурада оқуды жүзеге асыруға лицензиясы бар. Астаналық оқу орнымен бірлесіп үш диссертациялық кеңес және «Клиникалық фармакология, фармакология; ішкі аурулар» мамандықтары бойынша докторлық диссертацияларды қорғауда диссертациялық кеңесі белсене жұмыс істейді. Біздің университетімізде жоғары деңгейлі квалификациямен, білікті оқытушылар құрамы жұмыс істейді, олардың ішінде 200-ге жуығы ғылым кандидаты және докторы дәрежесінде. Барлық оқытушылар Халықаралық және Республикалық конференциялар мен семинарларға белсенді қатысады, 2008 жылдың ішінде-ақ 336 іссапар болды. Оқытушылардың шет мемлекеттерде дайындалуы 2006 жылмен салыстырғанда 5 есеге артты.
ҚММУ алыс және таяу шет мемлекеттерінің оқу орындары және ғылыми орталықтарымен тығыз халықаралық байланысты үзбейді, сонымен қатар ҒЗО (НИЦ) құрамына енетін қуатты ғылыми базасы бар, онда медицина ғылымындағы қолданбалы және фундаментальды бағыттарында қазіргі заманға сай зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Университет медициналық білім берудегі сапа жүйесін жақсарту мақсатында Ұлыбританияның Еуропадағы медициналық білім беру ассоциациясымен (ЕМББА (АМЕЕ)), медициналық білім беру Дүниежүзілік Федерациясымен ынтымақтастық жасауда. Біздің оқу орнымыздың базасында жүйелі түрде Халықаралық және Республикалық семинарлар мен конференциялар өткізіледі.
59 жыл ішінде Қарағанды мемлекеттік медицина университеті 32742 дәрігерлерге өмірлік жолдама берді. Біздің түлектеріміз тек Қазақстанда ғана емес, сондай-ақ, алыс және жақын шетел мемлекеттерінде табысты жұмыс атқарады. Қазақстан Республикасының Елбасы жолдауына және денсаулық сақтау реформасының басты қағидасына негізделген, тәжірибелі денсаулықты қорғау бағытында жоғары сапа мамандардың кәсіби дайындығы, ҚММУ дамуында басымды бағытты жүзеге асырудағы белсенділік, ертеңгі күнге сенімділікпен қарауға мүмкіндік береді.
## Дереккөздер |
Ақсәуле Айболқызы Меңдібаева — 1994 жылы 12 қаңтарда Ақтөбе облысы, Ойыл ауданы, Шиқұдық ауылында дүниеге келді.
## Өмірбаяны
2000 жылы Теректі негізгі мектебіне даярлық тобына барды.2010жылы мектепті үздік тәмәмдап, Ақтөбе құрылыс және бизнес колледжінің «Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету» факультетіне түсті.
2013 жылы оқу орнын үздік бітіріп шықты.
2013 жылы «Саралжын ауылдық округі әкімінің аппараты» ММ-де қызметте болды.
2014 жылы «Ойыл аудандық мәдениет үйіне қарасты Саралжын ауылдық» клубына мәдени ұйымдастыру қызметін атқарды.
2015 жылы «Сапақкөл орта мектебінде зертханалық лауазымына жұмысқа қабылданды.
2019 ж Мәскеу Халықаралық университетіне заң факультетіне оқуға түсті.
2023 ж үздік тәмәмдап шықты.Қазіргі кезде «ZEIIN»consulting grup директоры қызметін атқарады.
## Жетістіктері
* 2014 жылы «Жас маман»
* 2015 жылы «Үздік маман» 2023жылы «Ел Жанашыры» төс белгі және Аманат партиясының Алғыс хаты
* 2023 жылы «Жыл Алтын Адамы»
## Отбасы жағдайы
Тұрмыста. Көп балалы аналар қатарына жатады. 2 қыз, 2 ұлды тәрбиелеп отыр |
Рулат Нұрғалымұлы Өтемісов (20 наурыз 1983, Шымкент) — Ұлт Жанашыры, меценат, қоғам ĸайратĸері.
1990 - 2000 ж.ж. аралығында Шымĸент қаласының №33 К.Э. Циалĸовсĸий атындағы жалпы
орта меĸтепте оқып, білім алған.
2008 жылы Оңтүстіĸ Қазақстан Мемлеĸеттіĸ медициналық аĸадемиясының «Емдеу ісі -
дǝрігер» мамандығы бойынша оқуды аяқтады.
## Марапаттары
2018 жылы «Ауғанстан ардагерлері» Республиĸалық Қоғамдық бірлестігі ĸеңесінің
шешімімен «Алтын жүреĸ» төс белгісімен марапатталды.
2024 жылы Халық қаһарманы Бауыржан Момышұлы атындағы “Батыр шапағаты” төс
белгісімен марапатталды.
## Жеке өмірі
Отбасылы, қазіргі таңда 6 баласы бар. |
Асхат Жексенбайұлы Әлиев (28 қазан 1978, Павлодар облысы, Ақсу ауданы, Айнакөл ауылы) — Қоғам қайраткері, меценат.
## Өмірбаяны
* 1985—1995 жылдары Потанин атындағы орта мектебінде оқыған. 1995 жылы Жаяу Мұса атындағы колледжге оқуға түскен
* 1999—2000 жылдары Павлодар қаласындағы Медреседе
* 2000 жылы — зав. склад «Прима» (Ассам, Олейна шайлары)
* 2004 жылы — «Colgate» компаниясы
* 2005 жылы — «Turkuaz» компаниясында экспедитор
* 2006 жылы — «Тurkuaz» компаниясында жеткізу бөлімінің бастығы (логистика)
* 2010 жылы — «Zeta» компаниясында аудитор. 2011 жылдан бастап кәсіпкер
* Отбасы бар. 1 бала. Спикер, оратор, бизнес системаның құрушысы, маркетолог.
* 2001—2024 MLM Жүйелі маркетинг. Сол тақырыпта YouTube каналына бүкіл ТМД халқы тіркеліп сабақтарын қарайды.
## Сілтемелер
* YouTube арнасы |
Диевка, Мырзакөл — Қостанай облысы Әулиекөл ауданындағы ауыл, Диев ауылдық округі орталығы.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Әулиекөл ауылынан оңтүстік-батысқа қарай 52 км жерде, өзімен аттас көлдің шығысында орналасқан.
## Халқы
1999 жылы ауыл тұрғындарының саны 2079 адам болса, 2009 жылы 2018 адамды құрады.
## Тарихы
Ауыл 2001 жылға дейін Диевка деп аталып келген. Іргесі 1942 жылы қаланған. 1942-1996 жылаоы өзімен аттас астық өсіретін кеңшардың орталығы болған. Оның негізінде Мырзакөлде және округке қарасты Қоскөл, Үшқарасу ауылдарында бірнеше ЖШС-тер мен шаруа қожалықтары құрылған.
## Дереккөздер |
Санжар Омарұлы Боқаев (2 наурыз 1982, Алматы) — қазақстандық саясаткер, саясаттанушы, қоғам қайраткері, кәсіпкер, саясаттану PhD-докторы. «Namys» саяси партиясының жетекшісі, азаматтық қоғамды дамыту сыйлығының лауреаты.
## Өмірбаяны
1982 жылы 2 наурызда Алматы қаласында дүниеге келген. Орта мектепті бітіргеннен кейін Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің тарих факультетіне түсіп, 2003 жылы аяқтады.
2005 жылы ҚазҰУ саясаттану факультетінің магистратурасын "Саяси институттар және процестер" мамандығы бойынша бітірген.
2006 жылдан 2009 жылға дейін ҚазҰУ саясаттану факультетінің докторантурасы (PhD). Мәскеу мемлекеттік университеті, РФ Президенті жанындағы Ресей мемлекеттік қызмет академиясы және Колумбия университетінде ғылыми тағылымдамадан өткен.
2009 жылдан 2010 жылға дейін ҚазҰУ саясаттану кафедрасында аға оқытушы болды.
2010 жылдан 2011 жылға дейін ҚР Президентінің жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының әлеуметтік-саяси зерттеулер бөлімінің аға ғылыми қызметкері болып жұмыс істеді.
2012 жылдан 2014 жылға дейін Алматы әкімдігінің жастар саясаты мәселелері жөніндегі басқармасын басқарды, содан кейін жыл бойы ішкі саясат басқармасын басқарды.
2015 жылдан 2018 жылға дейін «ҚазТрансГаз» АҚ басқарма төрағасының кеңесшісі болып жұмыс істеді. «Нұр Отан» партиясы Алматы қалалық филиалы төрағасының орынбасары болды.
2018 жылдан бастап «Нетутильсбору» қозғалысының жетекшісі, «Namys» саяси партиясының төрағасы, кәсіпкерлік қызметпен айналысқан.
## Қоғамдық және саяси қызмет
2006 жылы Санжар Боқаев оң рөлді көлік иелерінің наразылық топтарын басқарды. Қазақстан Үкіметі 2006 жылғы 28 желтоқсандағы қаулысымен елге оң рөлді автокөліктерді әкелуге тыйым салды. Осы қаулыдан кейін бүкіл елде наразылық акциялары толқыны болды. Жапондық көліктердің 200 мыңға жуық иелері және олармен бірге "Тойота", "Ниссан" және "Хонда" оң рөлдік көліктерді әкелумен айналысатын кәсіпкерлер өз құқықтарына нұқсан келтірді деп есептеді. Наразылық қозғалысының нәтижесі оң рөлдік көліктерге қатысты шектеу шараларын жою болды.
2018 жылдан бастап Санжар Боқаев "Нетутильсбору" қоғамдық қозғалысының көшбасшысы. Қазақстанда көлік құралдарына міндетті кәдеге жарату алымы 2016 жылдан бастап алынады. Оны жергілікті автоөндірушілер, сондай-ақ ресми импорттаушылар және автокөлікті Қазақстанға әкелгісі келетіндердің бәрі төлеуі тиіс. Қазақстан Республикасында автомобильдер мен ауыл шаруашылығы техникасына кәдеге жарату алымы ҚР Үкіметі мен қоғамдық қозғалыстың қарама-қайшылығының нысанасына айналды, ол халықты кәдеге жарату алымының ставкалары төмендетіліп, барлық ақша жеке компанияға емес, бюджетке түсуі үшін митингілерге шақырады. Билікке қарсы тұру "Нетутильсбору" қозғалысының автокөлік пен ауыл шаруашылығы техникасының барлық түрлеріне утильсбор мөлшерлемелерін 50%-ға төмендетуге қол жеткізуімен аяқталды.
2022 жылдың ақпан айында "Namys" саяси партиясы, жаңа типтегі — цифрлық партия құрылғанын жариялады. Оның негізгі қозғаушы күші заманауи және озық қазақстандық жастар болып табылады.
2023 жылғы Мәжіліс сайлауына белсенді қатысты.
## Әдебиеттері
* Бокаев С. О., Булуктаев Ю. О. Электоральная демократия в Республике Казахстан. КИСИ при Президенте РК. Алматы — 2011.
* Бокаев С. О. Настольная книга партийного руководителя. КИСИ при Президенте РК, Алматы — 2013.
* Методическое пособие «Внутренняя политика в региональном социально-политическом пространстве». Астана — 2017.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Стратегия-2050 устарела? 10 факторов, которые заставят Казахстан меняться (орыс.)
* Facebook профилі
* YouTube профилі
* Instagram профилі |
(811) Наухайма — Негізгі белдеудегі астероид.
Оны 1915 жылы 8 қыркүйекте Макс Вольф Гейдельберг обсерваториясында ашты.
Германиядағы Бад-Наухайм қаласының құрметіне орай аталды.
## Дереккөздер
## Тағы қараңыз
* Астероидтар тізімі (801—900) |
Жансая Ибраем (Жансая Ыбырайым; 5 сәуір 1981, Оңтүстік Қазақстан обл, Шардара ауданы, Қызылқұм ауылы) — Ел Жанашыры, меценат, қоғам қайраткері.
## Өмірбаяны
Білім жолын 1987 ж Шардара орта мектебінде бастады, 1993-1999 жж аралығында Шымкент қазақ-түрік қыздар лицейі, 1999-2003 жж ХҚТУ Шымкент филиалы, әлем тарихы мамандығын, 2010-2012 жж СДУ магистр, 2014-2017 жж СДУ phD бітірді. 2017 ж Эрсағ компаниясының негізін қалайды. Қазіргі уақытта нейротрекер.
## Марапаттары
* Бауыржан Момышұлы атындағы "Намыс" төсбелгісі
## Жеке өмірі
Отбасылы, тұрмыста
## Дереккөздер |
Эдедем Эссьен (ағылш. Ededem Edem Essien; 14 сәуір 1998, Иконо, Аква-Ибом, Нигерия) — нигериялық футболшы, жартылай қорғаушы.
## Жүлделері
Тобыл
* Қазақстан суперкубогы: 2024
## Дереккөздер |
Елтай Сайманұлы (11 қыркүйек 1992, Ақтөбе облысы, Ойыл ауданы, Сарбие ауылы) - ел жанашыры, қоғам қайраткері.
## Өмірбаяны
1997 жылы Қаракөл елді мекенінің 1- сыныбына қабылданып, 2008 жылы Сапақкөл орта мектебінің 9 – сыныбын аяқтап, негізгі мектеп куәлігін алды.
2008 жылы Ақтөбе қаласындағы М.Мәмбетова атындағы медициналық колледжінің «Емдеу ісі- тіс дәрігері» бөліміне оқуға түсіп, 2012 жылы бітіріп диплом алды.
2012-2013 аралығында «Мастер дент» стомотологиясында «Дантист» болып жұмыс жасады.
2013 жылы М.Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина университетіне оқуға түсті. Оқу мен жұмысты қатар алып жүріп, стоматология саласында жұмыс жасады.
2021 жылы оқуымды аяқтап, «Стоматолог» мамандығы бойынша диплом алды. 2015 жылдан бері тіс емдеу саласында жұмыс жасап келеді. 2022 жылы «Елтай Сайманұлы» атындағы өз алдыма стоматология аштым.2023 жылы тағы жаңа стоматология ашып, қазіргі таңда екі стоматологияның иесімін.
Осы уақыт аралығында өзімді дамыту мақсатында бірнеше мастер класстарға қатысып, сертификаттар алды.
* 14 наурыз 2022 ж «Керамикалық сауыттар теориялық және практикалық курсы» серификат.
* 11 маусым 2022 ж Елтай Сайманұлы «Арай дент» стоматологиялық клиникасында бір апталық интернатура курсына қатыстысқаны үшін сертификат .
* 2017 ж «Стоматологиялық модельдеу» курсын сәтті бітіргенім үшін сертификат . Астана қаласы 29.02.2020 «Стандарты оказания базовой неотложнойдоврачебной медицинской помощи (ВLS) . «Системные осложения в стомотологической практике и оказание неотложной помощи» сертификат.
## Марапаттары
2022 жылы Ақтөбе қаласындағы қайырымдылыққа қолдау көрсетіп, демеушілік танытып, қоғамға пайдалы іске жұмсай білгені үшін «Отбасын қолдау орталығының» алғыс хатымен марапатталды.
2023 жылы Ел бірлігін нығайтып, Жаңа Қазақстанды дамытуға қосқан үлесі үшін «Алтын адам» номинациясымен марапатталды.
## Отбасы
Үйленген. Отбасылы. |
(823) Сисигамбис — Негізгі белдеудегі астероид.
Оны 1916 жылы 31 наурызда Макс Вольф Гейдельберг обсерваториясында ашты.
Соңғы парсы патшасы III Дарийдің анасы құрметіне орай аталды.
## Тағы қараңыз
* Астероидтар тізімі (801—900)
## Дереккөздер |
(830) Петрополитана — Негізгі белдеудегі астероид.
Оны 1916 жылы 25 тамызда Григорий Николаевич Неуймин Симеиз обсерваториясында ашты.
Петроград, яғни Санкт-Петербург қаласының құрметіне орай аталды.
## Дереккөздер
## Тағы қараңыз
* Астероидтар тізімі (801—900) |
Семей медицина университеті (СМУ) — 1953 жылы негізі қаланған 65 жылдық тарихы бар Қазақстан Республикасының ең көне оқу орындарының бірі болып табылады. Университет өзінің клиникалық базасы (Университет ауруханасы) және Павлодар және Өскемен қалаларында филиалдары бар Қазақстандағы ең ірі медициналық жоғары оқу орындарының бірі болып табылады. 2018 жылдың қазан айынан бастап Радиациялық медицина және экология ғылыми-зерттеу институты (РМжЭ ҒЗИ) біріктіру арқылы СМУ құрамына кірді.[1] Мұрағатталған 22 маусымның 2020 жылы.
Университет жоғары, жоғары оқу орнынан кейінгі және қосымша білім беру үшін білім беру қызметін көрсетеді. Оқыту мемлекеттік, орыс және ағылшын тілдерінде жүргізіледі. Студенттер контингенті бес мыңнан астам адамды құрайды. Оқу нысаны – күндізгі. Университетте шетелдік студенттер оқиды, олардың үлесі жалпы контингенттің 18,3% құрайды. Аккредиттелген білім беру бағдарламаларының үлесі 87,5% құрайды.
Қазіргі уақытта Семей медицина университеті Қазақстанның Солтүстік-Шығыс аймағындағы ең ірі жоғары оқу орны және Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстары үшін медициналық кадрлардың негізгі жеткізушісі болып табылады. Университет жыл сайын Қазақстан университеттерінің ұлттық рейтингінде жетекші орындар алады. 2019 жылы – Қазақстанның үздік медициналық университеттерінің рейтингінде «Ғылым мен инновацияны дамытудағы көшбасшы» және «Студенттердің оқу нәтижелері бойынша көшбасшы».
Университет түлектерді жұмысқа орналастыру бойынша Қазақстандағы медициналық ЖОО арасында көшбасшы болып табылады. 2015-2018 жылдар аралығында Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің бұйрығымен құрастырылған «Еңбекті дамыту орталығы» АҚ рейтингі бойынша университет Қазақстандағы жоғары оқу орындары арасында 14-орынға және медициналық ЖОО арасында түлектерге сұраныс деңгейі бойынша 1-орынға ие болды. Жалпы алғанда, университет өмір сүрген жылдар ішінде Қазақстанда, жақын және алыс шетелдерде (Пәкістан, Үндістан, Палестина, Судан, Марокко, Иордания, Израиль, Сирия, Ресей, Норвегия, Германия, Канада және т.б.) табысты жұмыс істейтін 35 000-нан астам мамандарды дайындады, бұл дайындалған мамандардың біліктілігінің жоғары деңгейін көрсетеді.
Университетте жоғары мақсаттарға жету үшін 1500-ден астам профессорлар, оқытушылар, қызметкерлер мен дәрігерлер еңбек етуде. Жыл сайын 600-ден астам талапкер университеттің студенті атанады, студенттердің жалпы саны 5000 адамнан асады.
## Тарихы
Семей медицина университетінің тарихы 1953 жылдың 1 қыркүйегінде алғашқы 320 студентті қабылдаған медицина факультетінің ашылуынан басталды. Ашылған алғашқы жылдары институтта марксизм-ленинизм негіздері, биология, анатомия, гистология, бейорганикалық химия, физика, шет тілдері, латын тілі, дене шынықтыру, биохимия және органикалық химия кафедралары бар болғаны 10-ақ кафедра болды.
1957 жылы КСРО Жоғары және орта арнаулы білім Министрлігінің шешімімен институт ІІ санатты ЖОО қатарына жатқызылды.
1959 – алғашқы түлектер бітірді. 275 түлек дәрігер дипломын алды.
1960 – Т.К. Раисов, Б. Жұмабаев, Ж.Б. Базарбеков, А. Кӛрпешов, Г. Канафиянов және басқа студенттер Бекен Жұмановтың басшылығымен «Жасдәурен» жастар театрын құрды.
1963 – институт ректоры болып Қазақ СРО ғылымына еңбегі сіңген қайраткер, профессор Назарова Тамара Александровна тағайындалды.
1963 – институтта педиатрия факультеті ашылды. И.М. Турецкий факультеттің алғашқы деканы болды.
1964 – институттың бас ғимараты ӛз жұмысын бастады. Бас ғимаратпен бірге 400 орынға
№4 жатақхана пайдалануға берілді.
1971 – 6 курсты бітіргеннен кейін түлектердің алғашқы мамандануы басталды (интернатура).
1974 – институт ректоры болып доцент Усов Дмитрий Васильевич тағайындалды.
1976 – ғылыми жұмыстар кӛлемінің кеңеюіне байланысты кафедрааралық эксперименталды зертхана ұйымдастырылды және ашылды, Е.Н. Шатский оның бірінші жетекшісі болды.
1976 – ғылыми жұмыс жӛніндегі проректор, профессор Б.Х. Хабижановтың бастамасы бойынша патенттік бӛлім ашылды.
1976 – институт ректоры болып Қазақ СРО ғылымына еңбегі сіңген қайраткер, профессор Хлопов Николай Архипович тағайындалды.
1982 – СОКП тарих кафедрасы доценті Анна Лукьяновна Птущенконың басшылығымен М. Мәметова атындағы мұражай ашылды.
1984 – Павлодар қаласында дәрігерлер біліктілігін жетілдіру факультеті ашылды.
1985 – институт ректоры болып профессор Белозеров Евгений Степанович тағайындалды.
1986 – Мемлекеттік медицина университетінде бастапқы ардагерлер ұйымы құрылды.
1987 – институт ректоры болып ҚР ҰҒА академигі, ҚР ғылым және техникаға еңбегі сіңген қайраткер, профессор Раисов Тӛлеген Қазезұлы тағайындалды.
1993 – университет қызметкерлері үшін 156-пәтерлік тұрғын үй салынды. Бӛлімдерде, қызметтерде және кафедраларда компьютеризация жүргізілді. 4 компьютерлік сынып ашылып, жабдықталды. Соның ішінде, бір класста 33 компьютер интернет желісіне қосылды.
1993 – тұңғыш рет «Экология. Радиация. Денсаулық» халықаралық ғылыми конференциясы ӛткізілді. Аталған конференцияның бас тақырыбы – радиациялық аймақтар тұрғындарының денсаулығы.
1998 – Қазақстан Республикасында алғашқы рет ағылшын тілінде шетелдік студенттерді оқыту басталды. Үндістан, Пәкістан, Бангладеш, Суданнан келген студенттер Семей қ. Мемлекеттік медицина университетінде ағылшын тілінде оқу мүмкіндігіне ие болды.
1998 – облыстық аурухана университет құрамына кірді. Оның клиникалық базасына 510 орынға кӛпбейінді аурухана, стоматологиялық емхана, 10 мың адамға қызмет кӛрсететін тренингтік отбасылық емхана; академия студенттерінің алған теориялық білімін іс жүзінде нығайту мүмкіндігі күшейді.
1999 – республикалық «Семейный врач» журналы және «Медицина для всех» газеті шыға бастады.
2001 – академия ректоры қызметіне медицина ғылымдарының докторы, профессор Телеуов Мұрат Қойшыбайұлы тағайындалды.
2001 – қала және аудан оқушылары үшін университетте биология пәні бойынша бірінші олимпиада ӛткізілді.
2003 – ЖОО оқытуға лицензия алды.
2005 – ЖОО SGS (Казахстан) «Медеу консалтинг» сертификациялық органы арқылы сапа менеджменті жүйесі бірінші сертификациядан ӛтті.
2007 – ректоры болып ҚР ҰҒА мүше-корреспонденті, медицина ғылымдарының докторы, профессор Рахыпбеков Тӛлебай Қосиябекұлы тағайындалды.
2007 – «Мейірбике ісі», «Қоғамдық денсаулық сақтау», «Жалпы медицина» жаңа мамандықтары енгізілді.
2007 – офис тіркеуші, оқу-әдістемелік орталық, оқу-клиникалық орталық ашылды.
2008 – «Ғылым және денсаулық сақтау» журналын халықаралық тіркеу бойынша жұмыс басталды.
2009 – Сертификациялық орган «Total Quality Certification Services International» (KAZAKHSTAN) ИСО 9001:2008 халықаралық стандартының барлық талаптарын сақтауға ЖОО менеджменті жүйесінің сәйкестігін растады.
2009 – «Ииновациялық технологияларды қолдану арқылы жоғары білімді дамыту» бағдарламасы бойынша 10 оқытушы ҚР денсаулық сақтау министрлігінің жолдамасы бойынша шетелде оқып келді. Осы жылдары практикалық дағдыларды бекіту және тексеру мақсаттарында әрбір клиниканың базасында (медициналық орталықта, жедел кӛмек ауруханасында, №2 перзентханада) 3 симуляциялық кабинет ашылды.
2009 – күрделі практикалық дағдыларды дамытатын робот симулятор сатып алынды; ондай робот ТМД мемлекеттері арасында бірінші рет сатып алынды.
2009 – республикада ғылымды дамыту мен реформалау концепциясын жүргізу рейтингі бойынша университет 1 орын алды.
2010 – университет ректоры Тӛлебай Қосиябекұлы Рахыпбеков Болон декларациясына қол қойды.
2011 – ҚР VI жазғы Универсиадада спорттың 15 түрі бойынша біздің мемлекеттің 85 жоғары оқу орны арасында Семей қ. Мемлекеттік медицина университеті жалпыкомандалық есепте үздік ондық командалар сапында, ал жоғары медициналық оқу орындары арасында жалпыкомандалық есепте 1-ші орын алды.
2011 – университет сапа менеджменті Еуропалық қорын жетілдіру Моделін енгізді (EFQM) және сапа менеджменті Еуропалық қорын «Кемелдендіруге талпыну» деңгейіне ауысу бойынша жұмысты ӛткізді.
2011 – «Паталогиялық анатомия және соттық медицина» кафедрасына Ю.В. Пруглоның аты берілді. Кафедраның үздік студентіне атаулы жыл сайынғы шәкіртақы тағайындалды. Медицина ғылымдарының докторы, профессор Қ.Н. Мұқанов атаулы шәкіртақы демеушісі болып табылады.
2012 – университет сапа менеджменті Еуропалық қорының «Кемелдендіруге талпыну» деңгейіне сертификат алды. Валидация нәтижелері бойынша университет «Кемелдендіруге талпыну» деңгейіне сәйкестікке сертификат алды.
2012 – жалпы медициналық факультеттің бірінші түлектер легі оқуды аяқтады – 349 түлек диплом алды. «Қоғамдық денсаулық сақтау» – 48 түлек. «Қоғамдық денсаулық сақтау» мамандығының ағылшын топтары ашылды.
2012 – ардагерлер ұйымы қасында «Ардагер» клубы құрылды. «Ардагер» клубы мүшелері Ұлы Отан соғысына қатысушылармен, қаланың белгілі қоғамдық және мәдени қайраткерлерімен студенттердің кездесуін ұйымдастырады, жағдайы тӛмен отбасыларға әлеуметтік кӛмек кӛрсетеді, студенттерге кеңес береді, университеттің қоғамдық жұмысына қатысады.
2012 – шетелдік баспаларда монграфиялар тұңғыш рет шығарылды: «Денсаулық сақтаудағы қаржылық менеджмент» (Т.Қ. Рахыпбеков), «Адрено-тиреоидты жүйе және әсер етуші ағзаға тӛмен дозалық радиациялық» (С.О. Тапбергенов), «Ми инсультының этникалық ерекшеліктері» (Т.Н. Хайбуллин), «Медициналық білім және кәсіби дамуы» (Арнайы шығарылым, Ресей медициналық оқытушылары қоғамдастықтары журналы).
2012 – Сапа Азиаттық жүйесі 10-Конгрессінің (ANQ) шеңберінде, Қазақстан жоо-дары арасында алғашқы рет Университет номинацияда жеңімпаз болып танылды сертификат берілді.
2012 – «Совет Одағының батыры Мәншүк Мәметова» мұражайының ашылуына 30- жылдық мерейтойымен белгіленді (1982-1912 жж.)
2012 – сапа менеджменті Еуропалық қорын жетілдіру Моделін (EFQM) енгізгеннен кейін университет оны бар сапа менеджменті жүйесімен ықпалдастырды.
2012 – «Денсаулық сақтау саласындағы үздік оқу орны» номианциясында Asian Education leadership awards бірлестігінен марапат, Дубай, БАӘ.
2012 – «Мэрлар бейбітшілік үшін» делегациясының оқу –клиникалық орталыққа сапары.
2013 – «Центр сертификации Inter Cert» ЖШС инспекциялық аудит ӛткізді, оның нәтижелері бойынша № KZ.7500207.07.03.00077 25.06.2013 ж. сертификат алды.
2013– валидация бойынша есепті талдаудан кейін қабылданған университеттің сапа менеджменті жүйесін дамытудың келесі қадамы 4- жұлдыз деңгейіне универитеттің жетуі болды. Сапа менеджменті Еуропалық қорын жетілдіру Модельдері (EFQM).
2013 – Семей қ. тарихында бірінші рет Университеттің Медициналық орталығы базасында Кардиохирургиялық бӛлімше және Эндоваскулярлы зертхана ашылды, ӛздігінен ашық жүрекке бірінші оталар жасалды, коронарография, стенттеу. Астана қ. Ұлттық ғылыми кардиохирургиялық орталықпен әріптестік туралы меморандумға қол қойылды.
2013 – Ӛскемен қаласында университеттің филиалы ашылды.
2013 – «Жырдауа» мектебінің басшылығымен Бірінші Республикалық студенттік айтыс ӛткізілді.
2013 – ҚР VIІ жазғы Универсиадада спорттың 15 түрі бойынша біздің мемлекеттің 139 жоғары оқу орындары арасында Семей қ. мемлекеттік медицина университеті жалпыкомандалық есепте мықты бестік командалар сапында, 135 жоо пьедесталдан қалтырып, олардың 35 дене тәрбиесі кафедрасы бар; жоғары медициналық оқу орындары арасында жалпыкомандалық есепте 1-ші орын алды; ҚР VIІ жазғы Универсиада қорытындылары бойынша Семей қ. ММУ Дипломмен, ҚР Білім Министрлігінің Медалімен және Кубогымен марапатталды.
2013 – Семей қ. мемлекеттік медицина университетінің 60 жылдық мерейтойын атып ӛтті.
2013 – Қазақстан экономикасы ӛнеркәсіптері кӛшбасшыларын марапаттау Жалпы мемлекеттік Республикалық рейтингілік бағдарламасына сәйкес «Қазақстанның кӛшбасшысы 2013» «Активтер мен міндеттемелер кӛрсеткіштері», «Түсімділік кӛрсеткіштері» және «Ӛтімділік кӛрсеткіштері» номинацияларында 2011-2012 жылдар
қортындылары бойынша Семей қ. ММУ Қазақстан Республикасының барлық ЖОО-дары арасында 3-ші орын және еліміздің медициналық ЖОО-дары арасында 1-ші орын алды.
2013-2014 – Абай облысы палуандары екінші жыл қатарынан жеңіске жетті, «Қазақ Барысы – 2013» Республикалық турнирде – Айбек Нұғымаров, «Қазақстан Барысы – 2014» – Тұрсынов Мұхит.
2013-2014 – Білім сапасын Бағалау Тәуелсіз Қазақстандық Агенттігі Республикалық рейтингінде жоо-дар рейтингінде Семей қ. ММУ бакалавриат бағдарламалары бойынша екінші орын алды.
2014 – Семей қаласының мемлекеттік медицина университеті «Қазақстан Барысы» ІҮ – Республикалық турнирі жеңімпазы, дене тәрбиесі кафедрасы оқытушысы Тұрсынов Мұхитты ұлықтады.
2014 – IREG Observatоry толыққұқықты қатысушысы, ТМД мемлекеттері үздік жоо-дары тізіміне Семей қ. мемлекеттік медицина университетінің кіруі туралы куәлік, «РА сарапшысы» Халықаралық рейтингілік агенттігінен ЖОО-мен алынған ЖОО табысты және тиімді менеджментінің кӛрсеткіші болып табылады.
2014 – Аккредиттеу және рейтинг Ұлттық агенттігінде (АРҰА) Институционалды ұлттық аккредиттеумен университет 5 жыл мерзімге аккредиттеу ӛткізілді.
2014 – Семей қаласының мемлекеттік медицина университеті 5 жыл мерзімге аккредиттелді.
2014 – Аккредиттеу және рейтинг Ұлттық агенттігінде (АРҰА) институционалды ұлттық аккредиттеу.
2014 – Университет «Республикалық жооаралық электронды кітапханаға» кірді. http://lib.kazrena.kz. «Springer Link» және Web of Knowledge (Thomson Reuters) мәліметтер базаларының толық мәтіндік ресурсымен бірыңғай электронды кітапхана құру туралы «НЦНТИ» АҚ келісім шарт бекітілді.
2015 – Қазақстан Республикасы білім және ғылым Министрлігімен қаржыландыратын 2015-2017 жж. 5 грант бар, жалпы сомасы 87 млн теңгеден астам.
2015 – рейтингілік дүниежүзілік цитат келтіру базаларына «Ғылым және денсаулық сақтау» журналын алға жылжыту» жобасы жүзеге асырылуда, соның ішінде «Scopus». «Ғылым және денсаулық сақтау» журналы ғылыми цитат келтіру Ресейлік индексіне және E-library, Ulrich’s Periodicals Directory, Global Health, CAB Abstracts халықаралық мәліметтер базаларына енді.
2015 – Үндістан ЖОО-дар Қоғамдастығына енді.
2015 – Мамандандырылған ұлттық аккредиттеу 5 бакалавриат білім беру бағдарламасы, 7 резидентура, 4 магистратура, 2 докторантура білім беру сапасын қамтамасыз ету бойынша Тәуелсіз қазақстандық агенттігінде (НКАОКО).
2015 – «Қазақстан Республикасындағы отбасылық медицинаның қалыптасыуының 20 жылдығы» атты Халықаралық ғылыми-практикалық конференция.
2016 – фармакология және дәлелді медицина кафедрасына профессор М.Н. Мусинның аты берілді.
2016 – оқытушылар мен студенттер үшін заманауи интерактив үстелдермен Астана бӛлмесі ашылды.
2016 – Семей қ. ММУ ОКО СЛР ӛтеу үшін Сипиарлен манекені және жүрек-ӛкпе реанимациясы үшін оқыту робот-манекені сатып алынды.
2016 – «Ғылым және денсаулық» атты жас ғалымдар Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының аясында FRCS, MRCGP, DLS Виджай Кумардың (Ұлыбритания) семинары.
2016 – Saint Louis University-мен әріптестік туралы шартқа қол қойылды.
2016 – 9 мамандық бойынша білім беру бағдарламалары Халықаралық аккредиттеу.
2016 – «Травматологиядағы-ортопедиядағы диагностика және емдеудің инновациялық технологиялары» атты проф. Д.М. Кульджановтың шебер-классы.
2016 – Семей қ. ММУ стратегиялық әріптесі Saint Louis University (АҚШ) сарапшылар тобының сапары.
2016 – Қазақстандағы Канаданың елшісі Шон Стайл мырзаның сапары.
2016 – «Біз ядролық қарусыз әлем үшін» атты флеш-моб.
2016 – «Жастар арасында салауатты ӛмір салтын насихаттау және жоғары дәрежедегі спортшыларды дайындауды қалыптастырудың ғылыми-тәжірибелік аспектілері» атты А.К. Кульназаровтың 70-жылдығына арналған Бірінші Халықаралық ғылыми-практикалық конференция.
2016 – Қазақстандағы Швеция Тӛтенше және Ӛкілетті елшісі Христиан Камиллдың сапары.
2016 – Қазақ күресі бойынша Қазақстан чемпионатындағы 2 орын.
2016 – Қазақстан Респуликасында алғашқы рет Семей медицина университеті ата-аналар съезі ӛткізілді.
2016 – алғашқы рет Барселонаға шетелдік академиялық мобильділік ұйымдастырылды.
2017 – Семей қаласының мемлекеттік медицина университеті, Өңірлік Онкологиялық диспансер және жедел медициналық кӛмек ауруханасы арасындағы үш жақты келісім шартқа қол қою.
2017 – қалалар мен аудандар оқушылары үшін Семей қ. мемлекеттік медицина университетінде химия пәнінен бірінші олимпиада.
2017 – м.ғ.д. Жүнісов Ерсін Тұрсынханұлының Семей қ. ММУ ректоры лауазымына тағайындалуы.
2017 – Үндістаннан талапкерлерді бірінші ӛздігінен қабылдау.
2017 – қарусыздандыру бағдарламасы бойынша БҰҰ делегациясының сапары.
2017 – биохимия және химиялық пәндер кафедрасына профессор Тапбергенов Салават Оразұлының атын беру.
2017 – қаланың Жастар мәслихаты депутаттары қатарына университет студенттерінің сайлануы.
2017 – Ӛскемен қаласында Семей мемлекеттік медицина университетінің филиалы және университеттік госпиталі ұйымдастырылды.
2017 – Saint Louis University hospital, Семей қ. ММУ Павлодар филиалы және Павлодар облысы ДСБ арасында әріптестік туралы келісім шартқа қол қойылды.
2017 – Қазақстан Республикасында алғаш рет «Қазақстан Республикасының денсалуық сақтау саласын дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламысың аясында Тарбағатай, Бородулиха, Абай, Бесқарағай, Үржар, Кӛкпекті аудандарына және Риддер мен Курчатов қалаларына мультидисциплинарлы командаларының шығуы ұйымдастырылған.
2017 – Вильнюс университетіне студенттер академиялық мобильділігі.
2017 – Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық медициналық университетімен әріптестік туралы келісім шартқа қол қою.
2017 – Қарағанды мемлекеттік медицина университетімен әріптестік туралы келісім шартқа қол қою.
2017 – стратегиялық ынтымақтастық шеңберінде Saint Louis University Hospital Семей қ. ММУ профессорлық-оқытушылық құрамының академиялық мобильділігі.
2017 – жаңа құрылымдық бӛлімшелер ашылды: ішкі аудит қызметі, қоғаммен байланыс қызметі, мемлекеттік сатып алулар бӛлімі, стратегиялық даму бӛлімі, халықаралық ынтымықтастық және академиялық мобильділік бӛлімі, PR-технологиялары және маркетинг бӛлімі, бухгалтерлік есеп және есептілік, жоспарлау және экономикалық талдау бөлімі.
2017 – «Medical Foundation» дайындық бӛлімі ашылды. Дайындық бӛлімінің аясында ЖОО талапкерлері үшін ағылшын тілі, биология, химия пәндерінен курстар ұйымдастырылды.
2017 – профессорлық-оқытушылық құрамның 39 мүшесі үшін шетелдік тағылымдамағы бару ұйымдастырылды.
2018 – «Семей қаласының физика-математикалық бағыттағы Назарбаев зияткерлік мектебі» ААҚ филиалымен және Қазақ Гуманитарлық-Заң Инновациялық университетімен әріптестік туралы меморандумдарға қол қойылды.
2018 – Семей қ. ММУ мен Башкент университеті (Түркия) арасындағы стратегиялық әріптестік жӛніндегі меморандумға қол қойылды.
2018 – Семей қ. мемлекеттік медицина университетінің коррупцияға қарсы саясатын жүзеге асыру тәжірибесі елімізде үздік деп табылды.
2018 – «Рухани Жаңғыру» бағдарламасы шеңберінде саябақтар Маршы акциясы ӛтіп, аллеяда 200 шырша отырғызылды.
2018 – Аккредиттеу және рейтингтің тәуелсіз агенттігінің нұсқасы бойынша Қазақстан Республикасының 3 үздік ЖОО қатарына кірді.
2018 – Аккредиттеу және рейтингтің тәуелсіз агенттігінің нұсқасы бойынша Қазақстан Республикасының ең үздік 20 ЖОО қатарына кірді.
2018 – Тәуелсіз агенттігі рейтингінің нәтижесі бойынша білім беру сапасын қамтамасыз етуі бойынша II орынға ие болды.
2018 – Білім сапасын қамтамасыздандыру бойынша тәуелсіз агенттінің «Студенттерді оқыту нәтижесі бойынша кӛшбасшы» номинациясында I орын иегері.
2018 – Семей қаласының мемлекеттік медицина университеті өзінің 65-жылдығын атап өтті. Мерейтой аясында «Медициналық білімді, ғылымды және практиканы модернизациялаудағы заманауи инновациялық әдістер» атты халықаралық қатысумен ғылыми-практикалық конференция ұйымдастырылды.
2019 – 5 ақпанда университет “Семей медициналық университеті” коммерциялық емес акционерлік қоғамына айналды.
2019 – Башкент университетімен стратегиялық серіктестік аясында «Жалпы медицина» мамандығы бойынша білім беру бағдарламасын әзірлеу.
2019 – Профессор Фазыл Сердар Гюрель Басқарма төрағасының бірінші орынбасары (Провост) қызметіне тағайындалды.
2019 – “Семей медициналық университеті” КеАҚ мен Абай облысы Семей қаласының әкімдігі арасында ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды.
2020 – Қазақстанның 2020 жылғы үздік университеттерінің ұлттық рейтингі бойынша «Үздік медициналық университет».
## Университет ректорлары
1953 ж. институт директоры болып Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген дәрігері Василий Сергеевич Бобов тағайындалды.
1956 ж. институт ректоры болып доцент Чуваков Қожахмет Чувакович тағайындалды.
1963 ж. – Қазақ КСР ғылымының еңбек сіңірген қайраткері, профессор Назарова Тамара Александровна институт ректоры болып тағайындалды.
1974 ж. – институт ректоры болып доцент Усов Дмитрий Васильевич тағайындалды.
1976 ж. – Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері, профессор Николай Архипович Хлопов институт ректоры болып тағайындалды.
1985 ж. - профессор Евгений Степанович Белозеров институт ректоры болып тағайындалды.
1987 ж. – ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі, ҚР еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, профессор Раисов Төлеген Қазезұлы институт ректоры болып тағайындалды.
2001 ж. – медицина ғылымдарының докторы, профессор Телеуов Мұрат Қойшыбайұлы Академияның ректоры болып тағайындалды.
2007 ж. – Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, медицина ғылымдарының докторы, профессор Төлебай Рахыпбеков университет ректоры болып тағайындалды.
2017 ж. – университет ректоры болып медицина ғылымдарының докторы, профессор Жүнісов Ерсін Тұрсынханұлы тағайындалды.
2021 ж. қазіргі уақытқа дейін университет ректоры медицина ғылымдарының докторы, профессор Дюсупов Алтай Ахметкалиевич.
## Дереккөздер |
(832) Карин — Негізгі белдеудегі астероид.
Оны 1916 жылы 20 қыркүйекте Макс Вольф Гейдельберг обсерваториясында ашты.
Швеция патшайымы Катарина Монсдоттердің құрметіне орай аталды.
## Дереккөздер
## Тағы қараңыз
* Астероидтар тізімі (801—900) |
Айдана Сәрсенбекқызы Тұрғанбекова (1 қаңтар 1990, Жамбыл облысы, Сарысу ауданы, Саудакент ауылы) - Ел жанашыры, қоғам қайраткері.
## Өмірбаяны
1996 жылы Саудакент ауылында Адамбаев атындағы жалпы орта мектептің 1-ші сыныбына барып, 2007 жылы осы аталған мектептің 11-ші сыныбын аяқтады.
2011жылы Тараз қаласының Ахмет Яссауи атындағы қазақ-түрік университетінің “Математика”- мамандығы бойынша оқуды аяқтады.
2014 жылы Тараз қаласының Тараз иновациялық институтынның «Математика» мамандағы бойынша Педагогика ғылымдар магистрі дипломын алып шықты.
2011-2014 Тараз қаласы М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университетінде жұмыс жасады
2015-2016 жылы Тараз қаласының нөмер 15 мектеп гимназиясында «Математика» пәнінен мұғалім болып жұмыс жасады
2018 жылы Тараз қаласында жеке кәсіпкерлікпен айналыстым, өз оқу орталығымды ашып ерекше балалармен жұмыс жасады.
2020 жылы Бастауыш сыныптарға арнап «Математика» пәні бойынша 22 кітап жаздым, авторлық кітаптарым арқылы балаларды оқытты.
2021жылы авторлық методикамен бастауыш мұғалімдеріне білім береді.
## Еңбектері
2022 жылы Бала оқыту бойынша авторлық кітаптарымды 50 кітапқа толықтырды.
2023 жылы «Нейропедагогика» бойынша Мәскеу қаласында білім толықтырдым, Халықаралық Мәскеу академиясы «Нейропсихология негіздері, Негізгі цикл» 80 сағаттық оқу курсын бітірді..
2023 жылы Нейропедагогика бойынша 12 кітапша жаздым, зпр, инклюзия, гиперактивті балаларды оқытудың бағдарламасын алғаш құрастырып шықты. Осы бағдарлама бойынша 4 айда 500 мұғалім мен ата-ана дайындады. Барлық балалардан жүз пайыз нәтиже шығып, сабақтарына үлгеруде.
## Марапаттары
* 2024ж. Бауыржан Момышұлы атындағы «Батыр Шапағаты» төсбелгісі.
## Дереккөздер |
Қуаныш Әбілдақызы Ермекова (22 қаңтар 1984 жыл, Қарақұм, Арал ауданы, Қызылорда облысы, Қазақ КСР, КСРО) — журналист, тілші.
## Өмірбаяны
2002-2006 жылдары Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Яссауи атындағы қазақ-түрік университетінің журналистика факультетінде білім алған. Еңбек жолын 2006 жылы республикалық «Қазақ» газетінде бастады. Кейінгі жылдары «Азат» газетінде тілші болып, Гигиена және эпидемиология ғылыми орталығында баспасөз хатшысы болып еңбек етті. 2009 жылдан бері «Алаш айнасы» интернет басылымының әлеумет бөлімінде қызмет атқарды.
"Жас алаш", "Заң" газеттерінде, "Массагет" порталында қызмет жасады.
## Жеке өмірі
Отбасылы, 2 қыз, 1 ұлдың анасы.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі |
Қуаныш Әбілдақызы Ермекова (22 қаңтар 1984 жыл, Қарақұм, Арал ауданы, Қызылорда облысы, Қазақ КСР, КСРО) — журналист, тілші.
## Өмірбаяны
2002-2006 жылдары Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Яссауи атындағы қазақ-түрік университетінің журналистика факультетінде білім алған. Еңбек жолын 2006 жылы республикалық «Қазақ» газетінде бастады. Кейінгі жылдары «Азат» газетінде тілші болып, Гигиена және эпидемиология ғылыми орталығында баспасөз хатшысы болып еңбек етті. 2009 жылдан бері «Алаш айнасы» интернет басылымының әлеумет бөлімінде қызмет атқарды.
"Жас алаш", "Заң" газеттерінде, "Массагет" порталында қызмет жасады.
## Жеке өмірі
Отбасылы, 2 қыз, 1 ұлдың анасы.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Профилі |
Сәуле Тарихқызы Омарова (1966 жыл, Батыс Қазақстан облысы, Қазақ КСР) — америкалық ғалым, адвокат, мемлекеттік саясат жөніндегі кеңесші. 2021 жылғы қыркүйекте президент Джо Байден Сәуле Омарованы АҚШ қаржылық бақылау басқармасының басшысы лауазымына тағайындады.
## Өмірбаяны
Сәуле Омарова 1966 жылы Батыс Қазақстан облысында дүниеге келген. Мәскеу мемлекеттік университетін 1989 жылы Лениндік жеке академиялық стипендия бойынша бітірді. АҚШ-қа 1991 жылы көшіп келді, онда ол философия докторы дәрежесін алды. 1993 жылы Джорджтаун университетіне оқуға түсіп, бес жылдан кейін АҚШ президентінің протокол жөніндегі департаментіне қызметке орналасты. 2014 жылы департамент басшының орынбасары болып тағайындалды. Сонымен қатар ол – 2014 жылдан бері Корнелл университетінің заң факультетінің профессоры. 2006 жылдан 2007 жылға дейін ол АҚШ-тың Қаржы министрлігінің реттеу саясаты жөніндегі арнайы кеңесшісі болып жұмыс істеген еді.
Омарова Нью-Йорктегі Davis Polk & Wardwell заң фирмасының қаржы институттары тобында алты жыл бойы заң тәжірибесімен айналысқан. Джордж Уокер Буштың басшылығы кезінде Сәуле Омарова Қаржы министрлігінде ішкі Қаржы министрінің орынбасарын реттеу саясаты жөніндегі арнайы кеңесші ретінде жұмыс істеді.
2021 жылғы тамызда Сәуле Омарованың есімі президент Джо Байденнің жанындағы валюталық бақылау басқармасының (OCC) басшысы лауазымына әлеуетті үміткер ретінде жарияланды. Ол Сенаттың мақұлдауын күтіп, 2021 жылғы қыркүйекте валюта бақылаушысы болып сайланды.
## Дереккөздер |
Зарда (хинди ज़र्दा, урду: زردہ, баңлаша জর্দা) — запырангүл, сүт және қанттан жасалған және кардамон, мейіз, пісте немесе бадам хош иістендірілген үнді субконтинентінен шыққан дәстүрлі пісірілген тәтті күріштен (тәтті палау) тағам.
«Зарда» атауы «сары» дегенді білдіретін парсы тіліндегі «zard» (парсы: زرد сөзінен шыққан, өйткені күрішке қосылған запырангүл оған сары түс береді. Зарда дәстүрлі түрік десертін және ирандық дәстүрлі десертті шолезардты анық еске түсіреді, олардың атаулары бір тегі, бірақ олардан айырмашылығы, бұл қалың шырышты запырангүл күріш пудингі емес, ұнтақталған десерт запырангүл палауы.
Зарда әдетте негізгі тағамдардан кейін түскі астың соңында беріледі. Үнді субконтинентінде зарда үйлену тойлары сияқты ерекше жағдайларда танымал десерт болды және болып қала береді.
Көбінесе Пәкістанда бояғыш және дәмдеуіш ретінде қызмет ететін запырангүлден басқа, бірнеше қосымша тағамдық түстер қосылады, сондықтан мұндай зарда күріш дәндерінің бірнеше түстері болады. Сонымен қатар, консервіленген жемістер (мурабба) мен жаңғақтар мерекелік зарданың ажырамас бөлігі болып табылады. Тағамға жиі мейіз және басқа да кептірілген жемістер қосылады. Ақырында, кейбір ерекше жағдайларда палау гулаб джамунды еске түсіретін үнді сүзбе хоясының тәтті шарларымен безендіріледі.
Могол Үндістанында Зарда тәтті еттің кішкене қуырылған бөліктерін қосқанда нұсқаға ие болды. Бұл опция «мутанжан» деп аталды. Болжам бойынша мутажан болды сүйікті тағамдарының бірі падишах Шах Джахан, құрылысшы Тәж-Махал. Бұл күріш тағамы қонақтарға арнайы банкеттерде дайындалған.
Ассириялықтар да бұл тағамды (сол атаумен) дайындайды, ол әдетте ораза кезінде жасалады, яғни ет пен сүт өнімдерін пайдаланбай.
## Тағы қараңыз
* Күріш тағамдарының тізімі
* Пәкістандық күріш тағамдары
* Пудинг
* Палау
* Хапама
## Дереккөздер |
Шолпан Қасымханқызы Қалиева (19 тамыз 1994 жыл, Талдықорған облысы, Алакөл ауданы, Көктұма ауылы) — Ел Жанашыры, қоғам қайраткері.
## Өмірбаяны
2001-2012 жж. Көктұма қазақ орта мектебін аяқтады.
2012-2016 Қазақ ұлттық аграрлық университеті (бакалавр) “Су ресурстары және суды пайдалану” мамандығы
2016-2018 Қазақ ұлттық аграрлық университеті (магистратура) “Су ресурстары және суды пайдалану” мамандығы
2020-2023 Қазақ ұлттық аграрлық университеті (докторантура) “IT технологияларын пайдалану арқылы су ресурстарын басқару” мамандығы
2021-2023 Шерхан Мұртаза атындағы Халықаралық Тараз инновациялық институты (бакалавр) “Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі” мамандығы
## Марапаттары
Жаңақорған ауданының әкімі М.Тілеуімбетовтың Алғыс хатымен марапатталған.
“Қазақ ұлттық аграрлық университетіне 90 жыл” төсбелгісінің иегері
## Шығармашылығы
“Білікті ұстаз - білімді ұрпақ” ұстаздарды дамыту жобасының авторы;
“Тұлғалыққа бір қадам” кітап оқу бәйгесінің авторы.
- “Оқу оңай”,
- ”Дыбыстар әлеміне саяхат”,
- ”Қатесіз оқудан жылдам оқуға дейін”
- ”Ойша есептеп үйренемін”
- ”Диктантты сауатты жазамын” кітаптарының авторы
## Жеке өмірі
Тұрмыста |
Қазақстанның елордасы Астана қаласында 118-ден астам аяқталған көпқабатты ғимарат бар, оның 12-сі биіктігі кемінде 100 метр. Астанадағы ең биік ғимарат 78 қабатты Абу-Даби Плаза, оның биіктігі 311 метр және 2021 жылы салынған. Қазіргі таңда Қазақстандағы ең биік ғимарат болып табылады.
## Ең биік ғимараттар
Бұл тізімге стандартты биіктік өлшемдері негізінде биіктігі кемінде 100 метр болатын Астананың зәулім ғимараттары кіреді. Ғимарат биіктігіне шпельдер мен архитектуралық бөлшектер қосылады, бірақ антенна діңгектері қосылмайды. «Жыл» бағанасында құрылыстың аяқталған жылы көрсетілген.
## Сондай-ақ қараңыз
* Қазақстандағы ең биік ғимараттарының тізімі
* Алматыдағы ең биік ғимараттардың тізімі
## Дереккөздер |
«Ұлттық геологиялық қызмет» АҚ — Қазақстан Республикасының геология саласындағы ғылыми мекемелерімен бірлесіп геологиялық ақпаратқа ашық қолжетімділік арқылы инвесторларға кешенді сервистік қолдау көрсететін компания. Республикадағы геологиялық ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу және беру жөніндегі ұлттық оператор болып белгіленген.
Құрылтайшысы Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті өкілдік ететін Қазақстан Республикасының Үкіметі болып табылады.
## Тарихы
Қазақстан Республикасының Президенті 2021 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында Ұлттық геологиялық қызмет құру жөнінде атап өтті.
Осы мақсатта Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылдың 30 желтоқсанындағы "Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар Министрлігінің ведомстволық бағынысты ұйымдарын қайта ұйымдастырудың кейбір мәселелері туралы" № 971 қаулысымен жер қойнауын пайдаланудың ақпараттық және ғылыми негізін дамыту мақсатында "Қазгеоақпарат" республикалық геологиялық ақпарат орталығын қайта ұйымдастыру нәтижесінде "Ұлттық геологиялық қызмет" құрылды. Мекеме 2022 жылы маусымда мемлекеттік тіркеуден өтті.
Қаулы негізінде ҰГҚ акцияларының мемлекеттік пакетін иелену және пайдалану құқығы Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Геология комитетіне тиесілі болды.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 2 қаңтардағы № 80 қаулысымен Геология комитеті Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне берілді, ол Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен «Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы» 2023 жылғы 1 қыркүйектегі № 318 қаулысымен Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі болып қайта құрылды.
## Басшылары
* Жанат Кәрібаев (м.а.) 06.2022-08.2023
* Ерлан Ғалиев 08.2023 бастап
## Дереккөздер |
Алматыдағы 25 метрден жоғары ғимараттардың тізімі.
## Алматының шолу және телемұнаралары
## Алматыдағы ең биік ғимараттардың хронологиясы
## Сондай-ақ қараңыз
* Астанадағы ең биік ғимараттардың тізімі
* Қазақстандағы ең биік ғимараттарының тізімі
## Дереккөздер |
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Қылмыстық-атқару жүйесі комитеті қарамағындағы пенитенциарлық мекемелердің 2024 жылғы тізімі.
## Жіктелуі және статистикасы
2022 жылғы ақпаратқа сәйкес елімізде 79 қылмыстық-атқару жүйесі (ҚАЖ) мекемесі бар. Оның ішінде қауіпсіздігі барынша төмен 16 түрме, 13 орташа қауіпсіз түрме, кәмелетке толмағандарға арналған орташа қауіпсіз мекеме саны - 1. Сонымен қатар қауіпсіздігі барынша жоғары 16 мекеме, төтенше қауіпсіз 6 мекеме және 1 толық қауіпсіз мекеме бар. Одан бөлек, әйелдерге арналған 6 жазасын өтеу және туберкулезге шалдыққан сотталғандарға арналған 2 түрме бар. Сол сияқты ел аумағында қауіпсіздігі аралас 18 жазасын өтеу мекемесі жұмыс істеп тұр.
## Тізім
## 1991 жылдан бері жабылған мекемелер
1991-2024 жыл аралығында жабылған мекемелер тізімі.
## Дереккөздер |
(863) Бенкоэла — Негізгі белдеудегі астероид.
Оны 1917 жылы 9 ақпанда Макс Вольф Гейдельберг обсерваториясында ашты.
Индонезиядағы Бенкулу қаласының атымен аталды деп есептелінеді.
## Дереккөздер
## Тағы қараңыз
* Астероидтар тізімі (801—900) |
(870) Манто — Негізгі белдеудегі астероид.
Оны 1917 жылы 12 мамырда Макс Вольф Гейдельберг обсерваториясында ашты.
Астероид грек мифтерінен белгілі болған сәуегей әйелдің есімімен аталды.
## Дереккөздер
## Тағы қараңыз
* Астероидтар тізімі (801—900) |
«Қазақстан инжиниринг (Kazakhstan Engineering)» Ұлттық компаниясы» АҚ — қорғаныс, қосарлы, азаматтық мақсаттағы өнім өндіруге және сатуға мамандандырылған мемлекеттік холдингтік құрылым. Компания ҚР Қарулы Күштері мен басқа да әскери құрылымдардың қажеттіліктерін барынша қамтамасыз етуге ұмтылып, Қазақстандағы машина жасауды дамыту саласындағы мемлекеттік және салалық бағдарламаларды іске асыруға қатысады.
## Тарихы
«Қазақстан инжиниринг» ұлттық компаниясы» АҚ елдің қорғаныс-өндірістік кешенін басқару жүйесін жетілдіру мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 13 наурыздағы № 244 «Қазақстан Республикасының әскери-өнеркәсіптік кешенінің кейбір мәселелері туралы» қаулысына сәйкес Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің қорғаныс өнеркәсібі кәсіпорындары мен әскери зауыттарын Қоғам құрамына қосу арқылы құрылды.
2006 жылдың қазанында Қоғамның мемлекеттік акциялар пакеті (100%) «Самұрық» холдингі» АҚ жарғылық капиталын төлеуге берілді.
2009 жылдың қыркүйегінде Компания акциялары сенімгерлік басқаруға Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігіне, 2010 жылғы маусымда Қорғаныс министрлігіне, 2016 жылғы желтоқсанда Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігіне берілді.
«Қазақстан инжиниринг» ұлттық компаниясы» акционерлік қоғамының жекелеген мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 3 шілдедегі № 405 қаулысына сәйкес "Самұрық-Қазына" ұлттық әл-ауқат қоры" акционерлік қоғамына тиесілі болған "Қазақстан инжиниринг (Kazakhstan Engineering)" ұлттық компаниясы" акционерлік қоғамының акциялар пакеті мемлекеттік меншікке өтіп, оған иелік ету және пайдалану құқығы Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігіне берілді.
«Қазақстан Республикасы Президентінің« Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы »2019 жылғы 17 маусымдағы № 24 Жарлығын іске асыру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Үкіметінің 2019 жылғы 12 шілдедегі № 501 қаулысына сәйкес Қоғамның мемлекеттік акциялар пакетін иелену және пайдалану құқығы Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне берілді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабының 3-тармақшасына сәйкес «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 1 қыркүйектегі № 318 қаулысына сәйкес мемлекеттік басқару жүйесінің тиімділігін жаңғырту және арттыру мақсатында Компания акцияларының мемлекеттік пакетін иелену және пайдалану құқықтары Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігіне берілді.
## Еншілес кәсіпорындары
## Басшылары
* Ғалым Оразбақов 2003-2007
* Алмас Қосынов 2007-2008
* Аюхан Ноғаев 2008-2010
* Болат Смағұлов 2010-2015
* Ерлан Ыдырысов 2015-2017
* Орман Нұрбаев 2017-2018
* Әсет Құрманғалиев 2018
* Нұрмұхамбет Әбдібеков 2018-2019
* Қуаныш Бишімов 2019-2020
* Әділбек Сәрсембаев 2020-2021
* Мұхтар Керейбаев 2021-2022
* Теміржан Әбдірахманов 2022-
## Дереккөздер |
Юрий Анатольевич Сергеев (укр. Юрій Анатолійович Сергеєв; 5 ақпан 1894 жыл, Ленинакан) — украиналық дипломат. Бұрын Украинаның Франциядағы (2003–2007), Грекиядағы (1997–2000) Төтенше және Өкілетті Елшісі, Украинаның БҰҰ жанындағы тұрақты өкілі (2007–2015) сияқты лауазымдар иесі болған.
## Өмірбаяны
1956 жылғы 5 ақпанда Ленинакан қаласында дүниеге келген. 1974–1976 жылдары М.В. Фрунзе атындағы Киев жоғары құрама қару-жарақ мектебінде оқыды, 1981 жылы Т.Г. Шевченко атындағы Киев мемлекеттік университетінің филология факультетін бітірген, филология ғылымдарының кандидаты, доцент. Ағылшын және француз тілдерін меңгерген.
1973 жылдан Киев қаласындағы «Укрземпроект» республикалық жобалау институтының сәулет-жоспарлау шеберханасында көшірмеші болып жұмыс істеді. 1981 жылдан 1989 жылға дейін Т.Г. Шевченко атындағы Киев мемлекеттік университетінің филология факультеті кафедрасының ассистенті.
1989–1992 жылдары филология факультетінің доценті, директордың орынбасары жұмысын атқарған.
## Дипломатиялық жұмысы
1992 жылы Украина СІМ баспасөз орталығының басшысы болғаннан кейін Украина Сыртқы істер министрлігінде жұмыс істей бастады.
1997 жылдан 2000 жылға дейін ол Украинаның Грекия мен Албаниядағы елшісі болып, содан кейін Киевке оралды, 2001 жылы президент әкімшілігінде жұмыс істеді және сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары қызметін атқарды.
2003 жылдың 3 наурызынан 2007 жылдың 18 сәуіріне дейін Украинаның Франциядағы елшісі және Украинаның ЮНЕСКО жанындағы тұрақты өкілі болды.
2007 жылдың 18 сәуірінен 2015 жылдың 9 желтоқсанына дейін Украинаның БҰҰ жанындағы тұрақты өкілі болды.
## Дереккөздер |
Шатьял — Пәкістанның солтүстігіндегі Гилгит-Балтистан аймағындағы Қарақорам тас жолындағы археологиялық маңызы транзиттік станция бар.
## Орналасқан жері
Шатьял — негізінен дүкендерден, демалыс орындарынан және сарайлардан тұратын маңызды транзиттік станция. Ол 60 шақырым Гилгит-Балтистандағы Инд өзенінің жанындағы жоғарғы Инд алқабындағы Чиластың батысында. Тарихи тұрғыдан ол Сват алқабын, Гилгит, Чилас және Читралды байланыстыратын ескі бағыттар мен айналма жолдардың түйіскен жері ретінде әрекет етті.
## Археологиялық ескерткіштер
Тарихи жол айрығы ретінде көптеген саудагерлер, будда миссионерлері, соғдылық көпестер мен қажылар Шатьялдан өтті, артында граффити мен жартастағы жазулар қалды. Үнді өзеніндегі Шатьял көпірінде 1000-нан астам жазулар мен 700 петроглифтерді табуға болады. Иран көпестері соғды тілінде 3-7 ғасырларға жататын 550-ден астам жазу, жойылып кеткен бактрия тілінде тоғыз және орта парсы және парфия тілдерінде екі жазу қалдырды. Бұл жазулардың көпшілігі қысқа, тек саяхатшылардың есімдерінен тұрады, бірақ кейбір жағдайларда екі немесе одан да көп отбасы мүшелерінің есімдері де айтылады. Көптеген жазуларда келу күні де айтылады, бірақ бұл сапардың күні немесе жылына қатысты екені белгісіз. Сюзан Уитфилдтің «Жібек жолы бойындағы өмір» кітабының тақырыбы болып табылатын Самарқандық атақты көпес Нанайвандак мұндай жазудың ең ұзын нұсқасын жазды:
Бұл ирандық жазбалар сол кездегі соғдылықтардың атау дәстүрлері туралы түсінік беруде маңызды, өйткені олардың кейбіреулері зороастризм және басқа құдайларға сілтеме жасайтын теофориялық. Бұл жазбалар нақты дата мен кезеңді көрсетпесе де, олардың көпшілігі Сасанилер кезеңіне (224-651 жж.) жатады деген болжам бар.
Жартастарда ежелгі брахми және кхароштхи тілдеріндегі жазулар мен граффитилер табылған, бұл жердің буддалық ғибадатханасы болғанын көрсетеді. Буддистік саяхатшылар бұл жазулар мен өнер туындыларын, әсіресе ступа мен Сиби Джатака сызбалары бар үлкен триптихты қастерлеген.
## Дереккөздер
## Қосымша оқу
* Arif, Muhammad. Study of Petroglyphs of Buddhist Period along the Silk Road between Shatial and Khunjerab Pass, Northern Areas, Pakistan. Higher Education Commission Pakistan (2001). Тексерілді, 15 сәуір 2022. |
Дайти-Маунтин ұлттық саябағы (алб. Parku Kombëtar «Mali i Dajtit») — Орталық Албаниядағы ұлттық саябақ. Ұлттық саябақ 1966 жылы құрылған. Парк 293,84 км2 (113,45 шаршы миль) аумақты алып жатыр.
## Сипаттамасы
Парк ел астанасы Тиранадан шығысқа қарай 26 км жерде орналасқан, «Тирананың табиғи балконы» болып саналады.Дайти тауы оңтүстікте Приска тауымен (1353 м) және солтүстігінде Брари тауымен бірге 29 216,9 га аумақты алып жатқан ұлттық паркті құрайды. 2006 жылдың 21 маусымында 3300 акр (13 км2) қорғау аймағы тағы бірнеше рет кеңейтілді және негізгі аймақ қазір 9000 акр (36 км2) құрайды.
Дайти тауы Круя жотасының бөлігі, Шкодрадан Тирананың оңтүстігіне дейін созылған ұзын тау тізбегі болып табылады. Дайти Тирана және Майя-э-Прискес тауларымен қоршалған. Оның Лана деп аталатын батыс тармағы бар. Дайтидің солтүстігінде Майя-э-Туянит (1524 м) орналасқан.
Солтүстігіндегі Брари тауы, Брар ауылының жанында орналасқан панорамалық Брари каньоны, Осман Брари көпірі және үңгір қорғалатын аймақтың бөлігі болып табылады. Тирананың негізгі су көздерінің бірі Бовилла көлі Брар ауылының солтүстік-шығысында орналасқан.
## Флорасы мен фаунасы
Таулардың төменгі бөлігінде өсімдік жамылғысы, мирт, фрагрия және бұталар өскен. Теңіз деңгейінен шамамен 1000 метр биіктікте емен ағашы басым, одан кейін қылқан жапырақты ағаштары бар бук ормандары, жоғарғы жағында өсімдік жоқтың қасы. Орманда барлығы 44 ағаш түрі бар, ландшафт 4 фитоклиматтық аймаққа бөлінген.
Жануарлар дүниесі де алуан түрлі – қоян, түлкі, жабайы мысық, қасқыр, қоңыр аю, тау бүркіті, сұңқар, қара тоқылдақ, жарқанат және басқа да көптеген сирек кездесетін түрлер бар. Жалпы, саябақта қосмекенділердің 4 сирек түрі, жануарлардың 9 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 8 түрі және сирек кездесетін құстардың 11 түрі мекендейді. Бұл Албаниядағы үлкен қорғалатын аймақ және ең танымал ұлттық саябақтардың бірі.
## Экологиясы
Дайти-Маунтин ұлттық саябағы өте алуан түрлі экожүйеге ие. Ол жылы ауа райында өсетін өсімдіктерге толы, бұл оны Албаниядағы ең жасыл саябақтардың біріне айналдырады. Бұл саябақта үш түрлі қабаты бар әр қабатқа ғана тән өсімдік түрлері бар.Дайти орманы адам қолы тимеген орын болып саналады, сондықтан үлкен ғылыми және экологиялық құндылыққа ие. Мұндағы алуан түрлі өсімдіктер әлемі ежелгі тіршілік ету ортасымен және жануарлардың қорек көздерін қорғауға да қызмет етеді.
Соңғы жылдары орман өрттері Приске немесе Майя-Прискесіндегі (1,353 м/4,438 фут) және Мали-и-Дайтиттің (1,613 м/5,291 фут) бөліктерінде 10 га (24 ар) орманды өртеп жіберді. Билік бірнеше күн жұмыс істегеннен кейін ғана өртті ауыздықтай алды. Орман өрттерінің зардаптары жиілеп, қауіпті болып барады. Жауапкершілікке тартылып жатқан ешкім жоқ, соңғы жылдары орман өрттері де айтарлықтай өсті.
## Дереккөздер |
Жайнар Кумула (15 қаңтар 1985, Үрімжі, Қытай) — Қоғам қайраткері, Ел жанашыры, меценат.
## Өмірбаяны
### Білімі
* Алматы қаласы N145 - орта мектепті аяқтаған.
* КазГЮА университеті Халқаралық құқық бакалавр.
* Педагогикалық Университет Қытай тілі аударма Магистр.
### Марапаттары
* Бауыржан Момышұлы атындағы "Батыр шапағаты" төс белгісінің иегері
### Шығармашылығы
* "Sulu time" кітап
## Жеке өмірі
* Тұрмыста
## Сілтемелер
* https://www.youtube.com/@user-vy2lk7cc4c |
Осман Така биі (алб. Vallja Çame e Osman Takës; гр. Οσμαντάκας or Σαμαντάκας) — Албания мен Грекиядағы дәстүрлі би. Албанияда оны негізінен чам албандары билейді. Биде Осман Така, XIX ғасырда Османлы әскерлеріне қарсы соғысқан мұсылман Чам албан партизанының аты берілген. Бұл ескі Чамче биінің албан Чам репертуарындағы әйгілі нұсқасы.
## Фон
Осман Така Янинада түрмеге жабылып, өлім жазасына кесілді. Соңғы тілегін айтуды сұрағанда, ол билегісі келді. Халық дәстүрі оның биінің әдемі болғаны соншалық, Османлы армиясының жергілікті албан жандармдары оны өлтірмеді. Бірнеше күннен кейін ол қайтадан ұсталып, Османлы билігіне қарсы соғысып жатқанда Конисполда өлтірілді.
## Өнімділік
Бидің «қарайына, стиліне және сымбатына» баса назар аудара отырып, қатаң қарқынмен жүреді. Бұл 2/4 метр «баяу-жылдам-жылдам» қадамдарымен.Би - қатарлы би, жетекші биші шебер орындалған қадамдарды орындайды. Содан кейін ол тізе бүгіп, арқасын бүгіп, кеудесін жоғары қарай созып, көпір жасайды. Содан кейін басқа бишілер жетекші бишінің асқазанына алға шығып, оның ішінің үстінде билейді. Бишілер бір-бірін қолдарынан ұстайды, шынтақта 90 градусқа жоғары қарай иіледі. Бұл күшті қолды қажет етеді, әсіресе сіз жолдың бірінші немесе соңғы тұлғасын қолдасаңыз. Бұл жетекші бишінің күші мен орталықтылығын білдіреді, өйткені ол басқа еркектердің өтуі үшін денесімен көпір жасайды.
## Албания мен Грекияда
Би Грекиядағы Эпирот музыкасының және Албаниядағы Чам музыкасының репертуарына кіреді. Осман Така биі — бүкіл Албанияда танымал шам биі және кейбір ұлттық жағдайларда орындалды.
### Албанияда
Би вокалмен бірге кларнетпен лютня, скрипка, сылдырмақ аспаптық кларнетімен бірге орындалады. Бұл ескі Чамче биінің албан Чам репертуарындағы әйгілі нұсқасы.
### Грекияда
Грекияда би «Османтакас» немесе «Самантакас» деп аталады және оны Эпирде билейді. Бұл Эпирдің тоғыз негізгі би жанрының бірі (екіншісі — Цамикос, 3 қадамдағы Сыртос, 2 қадамдағы Сиртос, Погонисиос, Загорисиос, Клефтес, Фезодервенагас, Берати). Османтакас би жанрының өзіндік би стилі бар, ол тек корреспонденттік әнде билейді және оны Эпирустағы басқа би жанрларымен шатастырмау керек. Дәстүрлі 8 өлшемді мотивтен бөлек, бүгінде ол Погониосқа өте ұқсас 4 өлшемді мотивте де орындалады. Эпир музыкасындағы әдеттегідей белгілі бір ән кейде соңында үзіліп, Сиртос немесе Цамикос ырғағымен аяқталуы мүмкін. Эпирустың Загори аймағындағы би жанрларының жалпы классификациясы Османатакаларды, сондай-ақ Берати, Клефтес, Пердикоматаны Цамиконың вариациялары ретінде жіктей алады. Бұл би Сулиот биі болуы керек.
## Дереккөздер |
Мұхитдин Исаұлы Паттеев (5 мамыр 1970, Қызылқұм ауданы, Отрабат ауылы, Шымкент облысы) — философ, исламтанушы. ҚМДБ Ғұламалар және Сарапшылар Кеңесінің мүшесі.
## Өмірбаяны
1976 - 1988 ж.ж. Түркістан қаласында мектеп пен училище бітірген. 1988-1990 ж.ж. Мәскеу қаласында әскер қатарында болған. 1991-1995 ж.ж. Ахмет Ясауи университетінде Шығыстану факультетін тәмамдаған. 1997-2000 ж.ж. Стамбұл қаласында Құран-тәпсір саласында магистрлік қорғап, 2000-2002 ж.ж. Анкара қаласында Құран-тәпсір саласында phd докторлық дисертациясын қорғаған. 2001-2024 ж.ж. Нұр-Мүбарак ислам Египет университетінде дәріс береді. Ректордың ғылыми кеңесшісі. Доцент доктор. 2006-2007 ж.ж. Діни комитетте Алматы қаласында бас маман болып жұмыс атқарған.
## Шығармашылығы
"Ислам ғылымхалы", "Құран кімнің сөзі?", "Пайғамбар падишасы", "Пейішке жетелер пейіл", "Әулиенің кереметі", "Пайғамбарлар өмірі", "Мәңгі мұғжиза", "Мәңгілік мұғжиза", "Отбасы ғылымхалы", "Тұлға болам десеңіз", "Ментор", "Оразада отыз сұрақ", "Қара шаңырақ" (роман) т. б жиырмадан астам кітаптары мен жүзден астам мақалалары жарық көрген.
## Отбасы
Үйлeнген. Екі қызы мен екі ұлы бар. |
Василий Иванович Шухаев (12 немесе 24 қаңтар 1887, Мәскеу — 14 сәуір 1973 немесе 1972, Тбилиси ) — ресейлік және кеңестік суретші, графикалық суретші, қоюшы-суретші және педагог. 1920 жылдан 1935 жылға дейін — айдауда болды. 1947 жылдан кейін ол негізінен Тбилисиде тұрып, жұмыс істеді. Грузин КСР еңбек сіңірген әртісі (1962).
## Өмірбаяны
Мәскеуде Иван Яковлевич Шухаев пен Александра Ивановнаның (Куприянова) отбасында дүниеге келген. Ол шомылдыру рәсімінен Мәскеу шіркеуінде Әулие Василий Кесария Тверская Ямская Слободада өтті.
Әкесі — Мәскеу губерниясы, Дмитров ауданы, Короваевск болысының Мишукова ауылының бұрынғы шаруасы, Мәскеуде тұрды. Ал суретшінің атасы әкесінің аяқ киім цехында кесуші болып жұмыс істеді. Ата-анасы В.И.Шухаев кішкентай кезінде қайтыс болған.
* 1897 - 1905 — Император Строганов атындағы Орталық өнер және өнер мектебінде оқу, Мәскеу.
* 1906 - 1912 — Санкт-Петербургтегі Императорлық өнер академиясы жанындағы Жоғары көркемсурет училищесінің кескіндеме және мүсін бөлімінде волонтер ретінде оқу.
* 1908 ж. – Профессор Д.Н. Кардовскийдің оқу кескіндеме шеберханасына қабылданды. Александр Евгеньевич Яковлевпен (1887-1938) достықтың басталуы.
* 1910 жылдың соңы — 1912 жылдың басы — режиссер В.Э.Мейерхольдпен ынтымақтастық жұмыс. А. Е. Яковлевпен бірге «Колумбин шарфы» (интермедия үйі), «Ғашықтар» (адвокат Н. П.Кабричевскийдің үйі) және «Арлекин — үйлену тойының өтініші» (асыл жиналыс) Пантомималарына актер ретінде қатысу.
* 1912 жыл, қараша — «Bacchanalia» картинасы бойынша суретші атағымен оқуды аяқтау. А.Н.Бенуаның «Академия емтиханы» мақаласы, ол туралы оң пікірі бар. Римдегі жас суретшілерді ынталандыру үйірмесінен (Римдегі орыс қоғамы) Италияға зейнеткерлік сапар түріндегі сыйлық.
* 1912 жылдың соңы — 1914 жылдың қарашасы — Италияда қалды. «Карусель», «Сусанна және ақсақалдар», «Сиқыршылардың табынуы» картиналары бойынша жұмыс жасады (аяқталған жоқ).
* 1914 жыл, жаз — А.Е. Яковлевпен бірге олар Италияны аралап, Каприге барады, онда олар «Арлекин мен Пьерро» қос автопортретімен жұмыс істеді (1960 жылдардың басында В.И. Шухаев аяқтаған).
* 1914 жыл, қараша — Бірінші дүниежүзілік соғыстың басталуына байланысты Петроградқа ерте оралды.
* 1915 жыл, қазан — Рига майданы. Құтқарушы Ухлан полкінің офицерлері мен сарбаздарының 35 графикалық портретін жасады. 1917 жылғы төңкеріске дейін ол портреттер Петергофтағы полк мұражайында сақталған, қазір орны белгісіз.
* 1916 жыл, қаңтар — ерікті ретінде қайтадан Рига майданына жіберілді. Ақпаннан мамырға дейін ол 4-ші Гусар Мариуполь Елизавета Петровна полкі офицерлерінің 50-ден астам портретін жасады — «Полк орнында» картинасына дайындық суреттері.
* 1916 жыл, маусым — «Полк орнында» картинасы бойынша Петроградта жұмыс істеу үшін полктен демалыс билетін алды (1917, аяқталмаған).
* 1916 жыл, шілде—тамыз — А.Е.Яковлевпен бірге Ферапонтов шіркеуінде Дионисийдің фрескаларын көшірді. Сәулетші А.В.Щусевтің ұсынысы бойынша екеуі де Мәскеудегі Қазан вокзалының залдарының бірін бояуға арналған эскиз бойынша жұмысты бастады (іске асырылмаған).
* 1916 жыл, 10 қазан — Өнер академиясын бітіргені және суретші атағын бергені туралы диплом берілді.
* 1916 жыл, қараша -— А.Е.Яковлевпен бірге сәулетші А.И.Таманованың шақыруымен Мәскеудегі Пречистенкадағы В.И.Фирсанованың үйінің төбесін бояды.
* 1917 жыл — «Өнер әлемі» көркемдік бірлестігіне мүше болып сайланды. Д.Н.Кардовскиймен, А.Е.Яковлевпен және Н.Е.Радловпен бірге ол «Әулие Люк шеберханасы» суретшілер кәсіптік одағын құрды. «Е.Н.Шухаеваның портретін» аяқтады.
* 1917 жыл, жаз — Сангвиникте Саломе Андроникованың портретін салды.
* 1918 жыл, қазан — Қазан төңкерісінің бірінші жылдығына арналған Петроградты мерекелік безендіруге қатысты: Лейтенант Шмидт көпірі (қазіргі Благовещенский) деп өзгертілген Николаевский көпірінің жобасын жасады.
* 1920 жыл, қаңтар — әйелі және суретшілері И.А.Пуни және К.Л.Богуславскаямен бірге Финляндияға бет алып, Финляндия шығанағындағы мұзда Ресей шекарасын кесіп өтті.
* 1920 жыл, қаңтар — 1921 жыл, қаңтар — Финнің Мустамаки, Райвола ауылдарында тұрды; пейзаждар, портреттер, натюрморттар және тақырыптық суреттер салды.
* 1920 жыл, 19 маусым — Финляндиядағы Ресей істері жөніндегі арнайы комитеттен шетелге тегін жүруге паспорт алды, А.Е.Яковлевтен Францияға виза күтті.
* 1921 жыл, қаңтар — Финляндиядан Англия арқылы Францияға көшіп, Парижге қоныстанды.
* 1921 жыл, жаз — әйелі В.Ф.Шухаева және А.Е.Яковлевпен бірге жазды Тулон маңындағы Порт-Крос аралында өткізді.
* 1921-1926 жж. — басқа суретшілермен бірге ол Париждегі Н.Ф. Балиев театрында «Жарқанат» (Le Theatre de la Chauve—Souris) миниатюралық спектакльдерді әзірледі.
* 1922 жыл — М.А.Ефремова мен Л.А.Гаршинаның қатысуымен Париж «Балаганчик» театрының спектакльдерін әзірледі. Я.С. Шифриннің «Плеяда» баспасымен ынтымақтастықтың басталуы. Ол А.С.Пушкиннің «Күректер патшайымы» повесіне иллюстрациялармен жұмыс істеді.
* 1922-1923 жж. — Суретші А.В.Лошаковпен бірге «Песни желанных любовь» (режиссері Вяч. Туржанский; қойылым - «Альбатрос»); премьерасы 1923 жылдың қарашасында болды.
* 1923 жыл, жаз — Гранд-Кан (Нормандия) ауылында тұрды; «Балықшылар» картинасын және «Нан.Нормандия» натюрморттарын салды.
* 1925-1926 жж. — Париждегі орыс жеке операсы үшін Дж.Вердидің «Травиата» және П.И.Чайковскийдің «Күректер патшайымы» операларына сахналық безендіруді дайындады. Ол А.С. Пушкиннің «Борис Годунов» трагедиясына иллюстрациялармен жұмыс істеді. Яковлевпен бірге Ф.Ф.Юсуповтың үйіндегі концерттік залды «А.С.Пушкиннің музыкадағы ертегілері» тақырыбына сурет салды.
* 1926 жыл — «Кармен» фильміне костюм эскиздерін жасады (режиссері Жак Фейдер; қойылым - «Альбатрос»); премьерасы 1926 жылы қарашада өтті.
* 1927 жыл — Париждегі Дуван-Торцов театрымен ынтымақтасады.
* 1928 жыл — Франция бойынша автокөлік сапарлары; француз пейзаждарының сериясы бойынша жұмыстары басталды. Кассис пейзаждары.
* 1929 жыл — Көктемде Туренна, Аргенти пейзаждарын, жазда — Францияның оңтүстігінің пейзаждарын, Прованс қалаларының көріністерін салды.
* 1930 жыл — А.Е.Яковлевпен бірге Париждегі Годар үйінде картина жасады. Ол «Годар ханымның портреті» деп жазған.
* 1930 жыл, жаз – А.Е.Яковлевпен бірге Корсика аралында демалып, жұмыс істеді.
* 1931 жыл — Савойдағы (Франция) Дивонна-ле-Бендегі қонақ үй үшін ол төрт үлкен боялған панельдер мен сегіз айна (амалгаммен ойылған) панельдер жасады.
* 1932 жыл — Касабланкадағы Паша вилласын және Рабаттағы қонақүйді безендіруге тапсырыстарды орындау үшін Испания арқылы Француз Мароккосына барды. Парижге қайтар жолда ол Испанияда бір ай болып, әдебиет пен өнер ескерткіштерімен танысты.
* 1932-1934 жж. — Портреттік кескіндеме саласында жұмысын жалғастырды. И.Ф.Стравинскийдің, Ф.И.Шаляпиннің, С.С.Прокофьевтің, Л.И.Прокофьеваның портреттерін салады. Яковлевпен бірге Париждегі Айда Рубинштейн кәсіпорны үшін «Семирамида» пантомима-балетінің дизайнымен жұмыс істеді. Ол алғаш рет карикатурашы ретінде әрекет етті: американдық Vanity Fair журналы үшін ол еуропалық саясаткерлердің, жазушылардың және қоғам қайраткерлерінің карикатураларын жасады.
* 1935 жыл, наурыз — КСРО-ға оралды.
* 1935-1937 жж. — Бүкіл суретші, Кеңес Суретшілер одағының Ленинград бөлімшесінің (ЛОССХ) және КСРО Кеңес Суретшілер Одағының (МОССХ) Мәскеу бөлімшесінің мүшесі болып қабылданды.
* 1935 жыл — атындағы кітапхана үшін төбелік картиналардың эскиздері бойынша жұмыс істеді. В.И.Ленин және «Моссовет» қонақ үйінің панносының эскизі (іске асырылған жоқ). Кабардин-Балкарияға барып, «Астық» кітабына материалдар жинады.
* 1935-1936 жж. — Ленинград Үлкен М. Горький атындағы драма театрының «Тас қонақ» қойылымына эскиздер дайындайды. (жүзеге асырылмаған).
* 1936 жыл — Сочидегі Наркомтяжпром санаторийіне арналған монументалды кескіндеме — плафон эскиздерімен және Мәскеуде А. М. Горький атындағы ЦПКиО үшін фрескалармен жұмыс істеді. Дж. Верди «Луиза Миллер» Ленинград мемлекеттік С.М. Киров атындағы опера және балет театрында операны әрледі, Леси Украинка атындағы Киев орыс драма театрында К.А. Треневтің «Пугачевщина» пьесасының дизайн эскиздерін және жас көрерменге арналған М.Метерлинктің «Көк құс» пьесасының эскиздерін жасады.
* 1937 жыл, 16 сәуір – 1945 жыл, 28 ақпан — тыңшылық жасады деген айып тағылып, РСФСР Қылмыстық кодексінің 58-бабы бойынша сотталып, «8 жыл мерзімге түзеу-еңбекпен түзеу лагерінде» бас бостандығынан айырылды. Дәл осы жағдайда суретшінің әйелі В.Ф. Шухаева сотталып, Колымаға жер аударылды.
* 1938 жылдың басы — 1939 жыл, ақпан — Қынжал ауылындағы ағаш кесу учаскесінде жұмыс істеді.
* 1939 жыл, ақпан – 1940 жыл, желтоқсан — Нагаев шығанағындағы Стрелка қалашығы маңындағы 4-автобазаның жөндеу шеберханасында және сол жерде графикалық дизайнер болып жұмыс істеді.
* 1940 жылдың желтоқсанынан — Магаданның конструкторлық бюросында жұмыс істеді, А.М.Горький (кейіннен – А.М.Горький атындағы Магадан музыкалық-драма театры)атындағы мәдениет үйінің жобасын жасады.
* 1941 жыл — «Фельдмаршал Кутузов» — А.М.Горький атындағы Магадан мәдениет үйінің театрында В.И.Шухаев қойған алғашқы спектакль әрледі.
* 1945 жылдың 29 сәуіріне дейін — тұтқын ретінде А.М.Горький атындағы Магадан мәдениет үйі театрының спектакльдерін әзірледі. Бейресми түрде ол театрдың бас суретшісі болады(1942 жылға дейін оның есімі плакаттарда болмаған). «Қызықтар ойыны», «Баяғыда», «Командир Суворов» және т.б спектакльдерді безендіреді.
* 1945 жыл, 29 сәуір – «Үкімін аяқтағаннан кейін» босатылды.
* 1945 жыл, 29 сәуір -1947 жыл, 16 қыркүйек — «I санатты қоюшы-суретші» лауазымында азаматтық қызметкер ретінде М.Горкий атындағы Магадан мәдениет үйінің театр ұжымында жұмыс істеді (Дальстройдың әкімшілік-құқықтық бөлімі). «Испандық діни қызметкер», «Белугиннің үйленуі», «Травиата» операсы және т.б. спектакльдердің дизайнын жасады.
* 1947 жыл, қыркүйек айының соңы — А.С. Грибоедов атындағы мемлекеттік драма театры басшылығының А.Н.Арбузовтың «Жастармен кездесу» комедиясының дизайны үшін шақыруымен Тбилисиге қоныс аударды.
* 1 қазаннан бастап — «Кречинскийдің үйлену тойы» спектаклінің дизайнымен жұмыс істеді.
* 1947-1948 жж. — З. П. Палиашвили атындағы мемлекеттік опера және балет театрында П.И. Чайковскийдің «Евгений Онегин» операсын рәсімдеді, Тбилиси.
* 1948 жылдан — К.Марджанишвили атындағы мемлекеттік театрдың бас суретшісі болып жұмыс істеді, «Би мұғалімі» пьесасының дизайнын жасады.
* 1948 жыл, 22 желтоқсан – 1949 жыл, 23 ақпан — Грузин КСР МГБ Тергеу комитетінің ісі бойынша бірнеше рет тұтқындалып және қамауға алынды.
* 1949 жыл — Грузиядағы әдебиет және өнер қайраткерлерінің портреттерінің графикалық сериясын жасай бастады.
* 1950 жыл — Батыс Джорджиядағы Натанеби ауылының пейзаждарын салды, «Шай жапырағын тапсыру» картинасына эскиздер жасады.
* 1953 жыл — Тбилисиден көшірді. «Мен тағы да бірнеше ай жұмыссыз, баспанасыз, бір жерге жұмысқа орналасу мүмкіндігінсіз қалдым» (В. И. Шухаевтың хатынан).
* 1954 жыл — «Шай жапырағын тапсыру» картинасы бойынша жұмысты аяқтады.
* 1955 жыл — Леся Украинка атындағы Киев орыс драма театрында А.К. Гладковтың пьесасы бойынша «Бір кездері» (реж. Л. В. Варпаковский) әзірледі. Ол энкаустикалық техникаға құмар және энкаустикалық бояумен жасалған «Автопортретті» жасады.
* 1956 жыл, 1 қыркүйек — КСРО Жоғарғы Сотының Әскери алқасымен «В.И.Шухаевтың 1937 жылғы 4 қыркүйектегі ісі» 1956 жылдың 4 қыркүйегінен бастап қайта қаралды және тоқтатылды.
* 1956-1959 жж. — Жазда ол Цикхисжваридің пейзаждарын салуды жалғастырды. Д.П.Гордеев пен суретші П.М.Блеткиннің портреттерін жасай отырып, энкаустикалық кескіндемемен жұмыс істеу әдісін жетілдірді.
* 1960 жылдан — Өмірбаяндық жазбалар жаза бастайды.
* 1961 жыл — 1932 жылғы зерттеулерден "Марокко" картиналарының циклін жасады; 1930 жылдардағы кейбір француз пейзаждарын жаңа колористикалық схемада қайта жазды.
* 1963-1964 жж. — С.Д.Лебедеваның, С.Т.Рихтердің, А.М.Сараеваның-Бондарьдің, Сосновскаяның портреттерін Д.Сосновскаямен салған. Ол «Өмір баспалдағы» картиналар сериясымен жұмыс істеді.
* 1965 жыл — Мәскеу түбіндегі Николина Гора маңындағы натюрморттар мен пейзаждарды салды; «Тоғыз өнер, оныншы – кедейлік» деген тақырыппен біріктірілген картиналар сериясы бойынша жұмыс істеді.
* 1966 жыл — Абхаз халық эпосының тақырыптары бойынша картиналар циклін құрды.
* 1967 жыл — «Өнер академиясының студентінің Н.Нижарадзе портретін», натюрморт «Шамыра және кітаптар», «Құмғандар», «Гладиоли» картиналарын салды.
* 1969-1970 жж.— Н.Д.Сосновскаяның, В.Ф.Шухаеваның, Оля Рудиктің портреттерін жасады.
* 1971-1972 жж. — «Терезедегі бегония», «Туесек пен балқар құмырасы», «Құмырада қылқалам және бояулары бар палитра» натюрморттарымен жұмысын жалғастырды. «Қызыл күртешедегі автопортрет», «Квартет» эскизін салды.
* 1973 жыл — И.С.Тургеневтің «Ася» повесіне иллюстрациялар құрастырды, алғашқы эскиздерін жасады.
* 1973 жыл, 14 сәуір — Тбилисиде қайтыс болды. Сабурталы зиратында жерленген.
## Ұстаздығы
* 1915-1916 жж.— Е.Ф. Багаеваның Жоғары сәулет білімінің әйелдер курстарында сурет салуды оқыту (1916 жылға дейін); ханшайым М.Д. Гагаринаның сурет мектебінде сурет салу және кескіндеме («жаңа көркемсурет шеберханасы» — 1917 жылға дейін). Л. М. Реснердің жеке портретін жасау.,
* 1917-1918 жж. — барон А. Л. Стиглиц атындағы Петроград техникалық сурет мектебінің табиғат сыныбында кескіндеме, сурет және сәндік өнер профессоры.
* 1918 жыл, 1 ақпан — бұрынғы Санкт-Петербург өнер академиясының профессорлар Кеңесі кескіндеме бөлімінің профессоры болып сайланды.
* 1918 жыл, қазан — 1920, қаңтар — кескіндеме шеберханасын басқарады және Петроградтың еркін көркемсурет шеберханаларының сәулет сыныбында сурет салудан сабақ берді (бұрынғы ҰБТ жанындағы ВХУ).
* 1921 жыл, 22 желтоқсан — А. Е. Яковлевпен бірге Парижде құрылған Сampagne Premiére 17 (14 округ) көшесінде жеке өнер мектебіне (шеберханаға) студенттерді қабылдауды бастады; онда 1930 жылға дейін сабақ берді.
* 1926-1930 жж.— Парижде Н.В. Глоба құрған орыс өнер және өнеркәсіп институтында сабақ берді.
* 1929-1930 жылдардың басы — Париждегі Т. Л. Сухотина-Толстой негізін қалаған өнер мектебінде сабақ берді.
* 1935 жыл, 1 сәуір — 1937 жыл, 20 сәуір — кескіндеме факультетінің профессоры және Бүкілресейлік өнер академиясының Ленинград кескіндеме, мүсін және сәулет институтындағы Жеке оқу шеберханасының жетекшісі; КСРО Сәулет академиясының (Мәскеу) сәулетшілерінің біліктілігін арттыру институтында сурет және акварель мұғалімі.
* 1948 жыл, 1 Қазан — Тбилиси өнер академиясына сурет кафедрасының профессоры болып қабылданды.
* 1950 жыл, қазан — Грузияның кеңес Суретшілер одағына қабылданды. Ғылыми атағының болмауына байланысты Тбилиси өнер академиясының сурет кафедрасының аға оқытушысы лауазымына ауыстырылды.
* 1958 жыл, 31 мамыр — сурет кафедрасының профессоры ғылыми атағына бекітілді.
## Шығармашылығы
### Көрмелері
* 1918, қаңтар — «Өнер әлемі» картиналар көрмесінде 4—ші Мариуполь полкі офицерлерінің графикалық портреттері, Италияда жасалған «Карусель» және «Е. Н.Шухаеваның портреті» картиналары ұсынылған.
* 1921, 11 мамыр — Парижде дайындалып жатқан «Өнер әлемі» тобының суретшілер көрмесі комитетінің жұмысына қатысады.
* 1921, 15 қараша — 1 желтоқсан — алғашқы жеке көрме (А. Е. Яковлевпен бірге). Париж, Барбазанж галереясы.
* 1926, 15 мамыр — В. И. Шухаевтың шәкірттері шығармаларының көрмесінің ашылуы (Париж, 14—ші округ, Эдгар кинет бульвары, 12).
* 1929, 26 ақпан - 8 наурыз — Брюссельдегі Art Kodak галереясындағы жеке көрме.
* 1929, 1-17 тамыз — Сиднейдегі Macquarie галереясындағы жеке көрме.
* 1929, 31 қазан - қараша — Париждегі В.О. Гиршман галереясында (дүкенінде) жеке көрме.
* 1936, 24 ақпан - 7 наурыз — Мәскеудегі суретшінің көрме залында және көктемде — Ленинградтағы Өнер академиясының Титиан залында жеке көрме.
* 1954 — Грузияның кеңес Суретшілер Одағы ұйымдастырған Тбилисидегі жеке көрме.
* 1958 — КСРО Суретшілер Одағының залдарындағы жеке көрме, Мәскеу.
* 1962, 4 - 25 Наурыз — Грузия, Тбилиси мемлекеттік сурет галереясындағы жеке көрме.
* 1962, желтоқсан - 1963, қаңтар — ЛОСХа залдарындағы жеке көрме, Ленинград.
* 1967, 11 мамыр - маусым — Тбилиси мемлекеттік өнер академиясының залдарында туғанына 80 жыл толуына байланысты жеке көрме.
* 1968, қазан - қараша — КСРО ҰБТ ғылыми-зерттеу мұражайының залдарындағы жеке көрме, Ленинград.
* 1969, қараша — Грузин КСР Халық суретшісі Е. Д. Ахвелидиани, Тбилиси шеберханасындағы жеке көрме.
* 1971, сәуір — «Мерани» баспасының көрме залындағы жеке көрме, Тбилиси.
* 1972, күз — Тарту (Эстония) жеке көрмесі.
## Францияда В.И.Шухаев рәсімдеген кітаптар
* Pouchkine, A. La Dame de pique. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1923.
* Tourguéniev, I. Premier amour. — Paris:J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1924. — (Les Auteurs classiques russes).
* Dostoievsky, Th. L’éternel mari. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1924. — (Les Auteurs classiques russes).
* Heine, H. Nuits fl orentines / traduction de A. Coeuroy; illustrations de G. Glucksmann; [сouverture de V. Shoukhaev]. — Paris: J. Schiffrin, Éditions de la Pléiade, 1925.
* Leskov, N. Le vagabond ensorcelé. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1925. — (Les Auteurs classiques russes).
* Pouchkine, A. Boris Godounov. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1925.
* Gogol, N. Récits de Pétersbourg. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1925. — (Les Auteurs classiques russes).
* Tchekhov, A. Une morne histoire. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1926. — (Les Auteurs classiques russes).
* Lermontoff . Un héros de notre temps. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1926. — (Les Auteurs classiques russes).
* Pechkoff , Z. La Légion étrangère au Maroc. — Paris: Marcelle Lesage, éditeur, 1927.
* Musset, A. de. Les deux maitresses. — Paris: J. Schiff rin, Éditions de la Pléiade, 1928.
* Maurras, Ch. L’anthropophage: Conte moral. — [Paris]: Éditions Lapina, [1930].
## Марапаттары
* 1958 ж., 17 сәуір – Мәскеуде өткен грузин өнерінің онкүндігіне байланысты «Құрмет белгісі» орденімен марапатталды.
* 1962 ж., 19 сәуір – туғанына 75 жыл, өнер жолына 40 жыл толуына байланысты Грузия КСР-нің еңбек сіңірген әртісі атағы берілді.
## Отбасы
1911 жылдың шілдесінен бастап Василий Иванович Императорлық өнер академиясы жанындағы Жоғары көркем сурет училищесінің кескіндеме және мүсін бөлімінің студенті Елена Николаевна Ежоваға (1887-1965) үйленген. 1912 жылдың наурыз айында олардың қызы Марина дүниеге келді. Неке ажырасумен аяқталды.
Екінші әйелі (1919 жылғы 16 тамыздан) — Вера Федоровна Гвоздева (1896-1979), тоқыма суретшісі, Мәскеу тоқыма комбинатының көркемсурет шеберханасының меңгерушісі болған. Оған ғашық Илья Зданевич өзінің «Париждіктер» (1923) романын оған арнаған. 1937 жылдан 1945 жылға дейін тыңшылық жасады деген жалған айып тағылып, қуғын-сүргінге ұшыраған, содан соң Магаданда қызмет еткен.
## Галерея
*
*
*
### «Полк орнында» картинасына эскиздер
*
*
*
*
## Студенттері
* Акимов Николай Павлович (1901-1968)
* Белуха Евгений Дмитриевич (1889-1943)
* Володимиров Николай Николаевич (1910—2006)
* Гогуадзе, Альберт Иосифович (1935)
## Сілтемелер
* Мямлин И. Г. Василий Иванович Шухаев. — М.: Художник РСФСР, 1972. — 173 с.: ил.
* В.И.Шухаев пен А.Е.ның жарияланбаған хаттарынан. Яковлев Д.Н.Кардовский және О.Л.Делла-Вос-Кардовская
* Василий Шухаев. Жизнь и творчество / Науч. ред. Е. П. Яковлева; сост. и авт. вступ. ст. Н. А. Элизбарашвили; коммент. к текстам Е. П. Яковлева. — М.: Галарт, 2010. — 287 с.: ил. — ISBN 978-5-269-01084-0
* Василий Шухаев: искусство, судьба, наследие: Коллективная монография / Науч. ред. Е. П. Яковлева; сост.: Е. Н. Каменская, Е. П. Яковлева. — М.: БуксМАрт, 2019. — 376 с.: ил. — ISBN 978-5-907043-64-0
## Дереккөздер |
Республикалық қосымша білім беру оқу-әдістемелік орталығы — оқушылар мен жастарға мектептен тыс қосымша білім беретін оқу-әдістемелік орталық.
* 1983 жылы Республикалық пионерлер сарайы болып ашылған.
* 1996 жылы “Республикалық оқушылар сарайы” республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорын болып қайта құрылды. Орталықта 212 адам жұмыс істейді, олардың ішінде 106 педагог 272 үйірмеде балаларға қосымша білім береді. Үйірме, клуб, секцияларға 7000-нан астам бала қатысса, ауыспалы контингенте (концерт залы, планетарий, мұражай, су алабы, түрлі мерекелер мен іс-шаралар) 60000-нан астам бала қамтылады. Сарай кешені 12 павильоннан, 80-нен астам ғимараттан, 760 орындық концерт залынан тұрады. Бұған қоса орталық елдегі мектептен тыс ұйымдарды ортақ дидактикалық, бағдарламалық және әдістемелік материалдармен қамтамасыз етіп отырады. Мұнда әр түрлі саладағы әдіскерлер мен педагогтардың біліктілігін көтеру курстар мен семинарлар, тәжірибе алмасулар өтеді. Орталықтан “Планета детства” газеті шығады.
2004 жылғы 28 сәуірде мекеме атауы “Республикалық қосымша білім беру оқу-әдістемелік орталығы” болып өзгерді.
## Сілтемелер
"Қазақ Энциклопедиясы", 7 том
## Дереккөздер |
Бұл мақалада қазіргі уақытта қызмет атқаратын Қазақстанның облыстық маңызы бар қала және аудан әкімдерінің тізімі көрсетілген.
## Астана қаласы
Қала әкімі — Жеңіс Махмұдұлы Қасымбек (2022 жылғы 8 желтоқсаннан)
* Алматы ауданы — Мақсат Саматұлы (2022-)
* Байқоңыр ауданы — Талғат Абайұлы Рахманберді (2023-)
* Есіл ауданы — Дәрменияр Алғатбекұлы Қыдырбек-ұлы (2024-)
* Нұра ауданы — Ришат Уәлиханұлы Тұрдыбеков (2024-)
* Сарыарқа ауданы — Бауыржан Бейбітұлы Ералы (2023-)
## Алматы қаласы
Қала әкімі — Ерболат Асқарбекұлы Досаев (2022 жылғы 31 қаңтардан)
* Алатау ауданы — Талғат Жанболатұлы Малыбаев (2024-)
* Алмалы ауданы — Арман Нұржанұлы Шамшин (2024-)
* Әуезов ауданы — Абзал Қуандықұлы Егембердиев (2023-)
* Бостандық ауданы — Санжар Мендібайұлы Алин (2023-)
* Жетісу ауданы — Ляззат Әуесханқызы Жылқыбаева (2024-)
* Медеу ауданы — Еркебұлан Нұрланұлы Оразалин (2022-)
* Наурызбай ауданы — Назира Асылбекқызы Тоғызбаева (2023-)
* Түрксіб ауданы — Бақытжан Қожанбердіұлы Ақжаров (2020-)
## Шымкент қаласы
Қала әкімі — Ғабит Әбдімажитұлы Сыздықбеков (2023 жылғы 5 қыркүйектен)
* Абай ауданы — Шәкір Асылханұлы Сұлтанхан (2024-)
* Әл-Фараби ауданы — Рашид Мамытұлы Мыңбаев (2021-)
* Еңбекші ауданы — Досбол Күздікбайұлы Есілбек (2021-)
* Қаратау ауданы — Рахымберді Жанысбекұлы Мүлкеманов (2022-)
* Тұран ауданы — Берік Айдарұлы Әшірбеков (2023-)
## Байқоңыр қаласы
Қала әкімшілігінің басшысы — Константин Дмитриевич Бусыгин (2017 жылғы 30 мамырдан)
## Абай облысы
Облыс әкімі — Нұрлан Телманұлы Ұранхаев (2022 жылғы 11 маусымнан)
* Абай ауданы — Мейіржан Серікбосынұлы Смағұлов (2023-)
* Ақсуат ауданы — Асхат Сайдахметұлы Смаилов (2022-)
* Аягөз ауданы — Қанат Серікқанұлы Әділбай (2023-)
* Бесқарағай ауданы — Талғат Батырұлы Мұратов (2022-)
* Бородулиха ауданы — Айдар Маратұлы Ибраев (2023-)
* Жаңасемей ауданы — Руслан Ерланұлы Базарбаев (2024-)
* Жарма ауданы — Нұрлан Мұхаметрақымұлы Борсукбаев (2024-)
* Көкпекті ауданы — Әділет Нұрсағатұлы Қожанбаев (2024-)
* Мақаншы ауданы — Дәурен Бақытжанұлы Қойгелдин (2024-)
* Үржар ауданы — Ақылбек Жұмабекұлы Башимбаев (2024-)
* Курчатов қаласы — Болат Таңсықбайұлы Әбдіралиев (2023-)
* Семей қаласы — Нұрбол Төлегенұлы Нұрсағатов (2022-)
## Ақмола облысы
Облыс әкімі — Марат Мұратұлы Ахметжанов (2023 жылғы 5 қыркүйектен)
* Ақкөл ауданы – Біржан Тасболатұлы Әбдірахманов (2023-)
* Аршалы ауданы – Мұрат Сағатұлы Балпан (2022-)
* Астрахан ауданы – Талғат Аманбайұлы Ерсейітов (2023-)
* Атбасар ауданы – Аманбек Әмірхамзаұлы Қалжанов (2017-)
* Бурабай ауданы – Арай Серікбайұлы Садықов (2023-)
* Бұланды ауданы – Ардақ Дулатұлы Смайылов (2023-)
* Біржан сал ауданы – Достанбек Берікұлы Есжанов (2020-)
* Егіндікөл ауданы – Юрий Викторович Курушин (2023-)
* Ерейментау ауданы – Нұрлан Зияйденұлы Мұқатов (2023-)
* Есіл ауданы – Серік Мырзасейітұлы Балжанов (2023-)
* Жақсы ауданы – Алмагүл Аманжолқызы Қадыралина (2021-)
* Жарқайың ауданы – Жанболат Камериданұлы Хамитов (2021-)
* Зеренді ауданы – Әсен Дулатұлы Жақсылықов (2021-)
* Қорғалжын ауданы – Берік Амантайұлы Жанбаев (2019-)
* Сандықтау ауданы – Ербол Кәрімұлы Жүсіпбеков (2021-)
* Целиноград ауданы – Дарын Сабырғалиұлы Сабырғали (2024-)
* Шортанды ауданы – Сағындық Серікбайұлы Шабаров (2022-)
* Көкшетау қаласы – (бос орын)
* Қосшы қаласы – Гайдар Қабдоллаұлы Қасенов (2021-)
* Степногорск қаласы – Алпысбай Қуандықұлы Қайыржанов (2021-)
## Ақтөбе облысы
Облыс әкімі — Асхат Берлешұлы Шахаров (2023 жылғы 5 қыркүйектен)
* Алға ауданы – Нұрбол Бақытжанұлы Ержанов (2021-)
* Әйтеке би ауданы – Дәулетияр Қанатұлы Тоғызбаев (2023-)
* Байғанин ауданы – Айбек Мұратқалиұлы Көпенов (2023-)
* Қарғалы ауданы – Нұрлыбек Амандоллаұлы Өнербаев (2024-)
* Қобда ауданы – Ізгілік Досмұратұлы Тынымгереев (2023-)
* Мәртөк ауданы – Медет Жұмабайұлы Ысқақов (2023-)
* Мұғалжар ауданы – Дархан Жанысханұлы Ермағанбетов (2023-)
* Ойыл ауданы – Асқар Қайырғалиұлы Қазыбаев (2019-)
* Темір ауданы – Саламат Ермұханұлы Аманбаев (2021-)
* Хромтау ауданы – Нұрхан Жасұланұлы Тілеумұратов (2023-)
* Шалқар ауданы – Жанболат Өтеғұлұлы Жидеханов (2020-)
* Ырғыз ауданы – Нұрлан Қасымханұлы Қызбергенов (2022-)
* Ақтөбе қаласы – Азамат Бауыржанұлы Бекет (2023-)
Ақтөбе аудандары
* Алматы ауданы – Аслан Серікұлы Шүйіншалиев (2023-)
* Астана ауданы – Алмас Жақсылықұлы Жақсылықов (2023-)
## Алматы облысы
Облыс әкімі — Марат Елеусізұлы Сұлтанғазиев (2022 жылғы 11 маусымнан)
* Балқаш ауданы – Азат Үкітайұлы Құтпанбетов (2023-)
* Еңбекшіқазақ ауданы – Талғат Ескендірұлы Байеділов (2024-)
* Жамбыл ауданы – Нұрлан Ертасұлы Ертас (2021-)
* Кеген ауданы – Нұрбақыт Молдахметұлы Теңізбаев (2023-)
* Қарасай ауданы – Жасұлан Тоққожаұлы Естенов (2022-)
* Райымбек ауданы – Берік Фатықұлы Дүйсенбаев (2022-)
* Талғар ауданы – Таңат Есенкелдіұлы Айдарбеков (2023-)
* Ұйғыр ауданы – Бота Серікқызы Елеусізова (2023-)
* Іле ауданы – Бағдат Әбілмәжінұлы Қарасаев (2018-)
* Алатау қаласы – Әркен Хамитұлы Өтенов (2024-)
* Қонаев қаласы – Асхат Ермекұлы Бердіханов (2024-)
## Атырау облысы
Облыс әкімі — Серік Жамбылұлы Шәпкенов (2022 жылғы 7 сәуірден)
* Жылыой ауданы – Жұмабек Байрақбайұлы Қаражанов (2022-)
* Индер ауданы – Дарын Дүйсембайұлы Шамұратов (2022-)
* Исатай ауданы – Нұрым Бекежанұлы Мусин (2023-)
* Құрманғазы ауданы – Абат Сайфоллаұлы Жанғалиев (2023-)
* Қызылқоға ауданы – Қанат Қадыржанұлы Әзмұханов (2022-)
* Мақат ауданы – Азамат Саматұлы Мәмбетов (2024-)
* Махамбет ауданы – Қайрат Есқабылұлы Нұрлыбаев (2022-)
* Атырау қаласы – Шәкір Кейкінұлы Кейкин (2023-)
## Батыс Қазақстан облысы
Облыс әкімі — Нариман Төреғалиұлы Төреғалиев (2022 жылғы 2 желтоқсаннан)
* Ақжайық ауданы – Мұрат Амангелдіұлы Сердалин (2023-)
* Бәйтерек ауданы – Марат Лұқпанұлы Тоқжанов (2020-)
* Бөкей ордасы ауданы – Нұрлыбек Жасқайратұлы Даумов (2021-)
* Бөрлі ауданы – Еркебұлан Нұретдинұлы Ихсанов (2022-)
* Жаңақала ауданы – Алпамыс Жаңабайұлы Көшкінбаев (2023-)
* Жәнібек ауданы – Тимур Серікұлы Шиниязов (2023-)
* Казталов ауданы – Асланбек Ахметоллаұлы Сарқұлов (2023-)
* Қаратөбе ауданы – Қадыржан Орынбасарұлы Сүйеуғалиев (2021-)
* Сырым ауданы – Жұмагелді Жолдыбайұлы Батырниязов (2023-)
* Тасқала ауданы – Талғат Асқарұлы Шәкіров (2023-)
* Теректі ауданы – Әлия Биғазықызы Мұханбетжанова (2023-)
* Шыңғырлау ауданы – Мұрат Амангелдіұлы Өмірәлиев (2023-)
* Орал қаласы — Мұрат Болатұлы Бәйменов (2024-)
## Жамбыл облысы
Облыс әкімі — Ербол Шырақбайұлы Қарашөкеев (2023 жылғы 5 қыркүйектен)
* Байзақ ауданы – Бақыт Алпысбайұлы Қазанбасов (2021-)
* Жамбыл ауданы – Ерлан Қыдыралыұлы (2022-)
* Жуалы ауданы – Жалғас Әлижанұлы Мұртаза (2022-)
* Қордай ауданы – Бегзат Сейсенқұлұлы Болатбеков (2022-)
* Меркі ауданы – Жорабек Нұрмергенұлы Баубеков (2022-)
* Мойынқұм ауданы – Ермек Амангелдіұлы Кәрентаев (2024-)
* Сарысу ауданы – Сәкен Үмбетұлы Мамытов (2023-)
* Талас ауданы – Нұрбол Әбдімәжитұлы Жүнісбеков (2022-)
* Тұрар Рысқұлов ауданы – Ернар Серікәліұлы Есіркепов (2022-)
* Шу ауданы – Бақытжан Оразалыұлы Жәнібеков (2023-)
* Тараз қаласы – Бақытжан Әмірбекұлы Орынбеков (2022-)
## Жетісу облысы
Облыс әкімі — Бейбіт Өксікбайұлы Исабаев (2022 жылғы 11 маусымнан)
* Ақсу ауданы – Берік Тынышбайұлы Тынышбаев (2023-)
* Алакөл ауданы – Алмас Сапарғалиұлы Абдинов (2021-)
* Ескелді ауданы – Елдос Тұрсынбайұлы Ахметов (2022-)
* Кербұлақ ауданы – Қанат Болатұлы Есболатов (2022-)
* Көксу ауданы – Дәулет Кенжеханұлы Халелов (2023-)
* Қаратал ауданы – Ұлан Әлдибекұлы Досымбеков (2023-)
* Панфилов ауданы – Марат Рахымбердіұлы Сағымбек (2022-)
* Сарқан ауданы – Ғалымжан Қанатұлы Маманбаев (2022-)
* Талдықорған қаласы – Ернат Дүйсенбекұлы Бәзіл (2023-)
* Текелі қаласы – Алмас Қабдулұлы Әділ (2022-)
## Қарағанды облысы
Облыс әкімі — Ермағанбет Қабдулаұлы Бөлекпаев (2022 жылғы 8 желтоқсаннан)
* Абай ауданы – Сәбит Темешұлы Оспанов (2023-)
* Ақтоғай ауданы – Руслан Айтыкенұлы Кенжебеков (2023-)
* Бұқар жырау ауданы – Ерлан Бейсембайұлы Құсайын (2024-)
* Қарқаралы ауданы – Әділжан Арғынов (2023-)
* Нұра ауданы – Бақытжан Мылтықбайұлы Мұқанов (2022-)
* Осакаров ауданы – Руслан Есенбекұлы Нұрмұханбетов (2022-)
* Шет ауданы – Мұхит Сайлауұлы Мұхтаров (2020-)
* Балқаш қаласы – Сапар Қайыркенұлы Сатаев (2023-)
* Қарағанды қаласы – Мейрам Мұратұлы Қожықов (2023-)
* Приозёрск қаласы – Мансур Талғатұлы Ахметов (2023-)
* Саран қаласы – Баулықов Еркін Энглисұлы (2023-)
* Теміртау қаласы – Ғалым Әбіханұлы Әшімов (2024-)
* Шахтинск қаласы – Мұрат Есетұлы Қыдырғанбеков (2022-)
Қарағанды аудандары
* Әлихан Бөкейхан ауданы – Досбол Батырбекұлы Күлекеев (2023-)
* Қазыбек би ауданы – Ералы Серікұлы Оспанов (2023-)
## Қостанай облысы
Облыс әкімі — Құмар Іргебайұлы Ақсақалов (2022 жылғы 1 желтоқсаннан)
* Алтынсарин ауданы — Арнұр Маратұлы Сартов (2022-)
* Амангелді ауданы — Қанат Уәшұлы Кеделбаев (2024-)
* Әулиекөл ауданы — Жансұлтан Қоңыртайұлы Тәукенов (2023-)
* Бейімбет Майлин ауданы — Қайсар Батырханұлы Мыржақыпов (2020-)
* Денисов ауданы — Руслан Жоламанұлы Қатпаев (2023-)
* Жангелді ауданы — Шота Сәбитбекұлы Оспанов (2017-)
* Жітіқара ауданы — Аслан Амантайұлы Жаныспаев (2024-)
* Қамысты ауданы — Ерлан Әлімбайұлы Жаулыбаев (2023-)
* Қарабалық ауданы — Руслан Болатұлы Халықов (2021-)
* Қарасу ауданы — Қайрат Темірханұлы Оспанов (2024-)
* Қостанай ауданы — Берік Қуанышұлы Таңжарықов (2023-)
* Меңдіқара ауданы — Ғабит Мәжитұлы Бекбаев (2021-)
* Науырзым ауданы — Мәди Өмірзақұлы Ихтиляпов (2023-)
* Сарыкөл ауданы — Амантай Кәкімбекұлы Балғарин (2018-)
* Ұзынкөл ауданы — Марат Кенжебекұлы Жұрқабаев (2024-)
* Фёдоров ауданы — Тәуба Қайыржанұлы Исабаев (2016-)
* Арқалық қаласы – Әмірхан Біркенұлы Асанов (2021-)
* Қостанай қаласы – Марат Қонысбайұлы Жүндібаев (2022-)
* Лисаковск қаласы – Абай Сәрсембайұлы Ибраев (2021-)
* Рудный қаласы – Виктор Николаевич Ионенко (2023-)
## Қызылорда облысы
Облыс әкімі — Нұрлыбек Машбекұлы Нәлібаев (2022 жылғы 7 сәуірден)
* Арал ауданы – Аманжол Сақыпұлы Оңғарбаев (2024-)
* Жалағаш ауданы – Ардақ Әбдіғаппарұлы Ибраимов (2023-)
* Жаңақорған ауданы – Мажит Самитұлы Самитов (2024-)
* Қазалы ауданы – Мейрамбек Зинабдинұлы Шермағанбет (2024-)
* Қармақшы ауданы – Жандос Еркінбек (2023-)
* Сырдария ауданы – Берік Әбдіғаппарұлы Сәрменбаев (2023-)
* Шиелі ауданы – Айтбай Насриддинұлы Жандарбеков (2024-)
* Қызылорда қаласы – Нұржан Сәбитұлы Ахатов (2024-)
## Маңғыстау облысы
Облыс әкімі — Нұрдәулет Игілікұлы Қилыбай (2024 жылғы 17 мамырдан)
* Бейнеу ауданы — Рахымжан Ысқақұлы Шалбаев (2023-)
* Қарақия ауданы — Сымбат Қуанышұлы Төретаев (2023-)
* Маңғыстау ауданы — Ғалымжан Мұқырұлы Ниязов (2022-)
* Мұнайлы ауданы — Ержан Күмісқалиев (2022-)
* Түпқараған ауданы — Рахат Тезекбайұлы Елтизаров (2022-)
* Ақтау қаласы — Әбілқайыр Жаңайұлы Байпақов (2024-)
* Жаңаөзен қаласы — Жансейіт Исаханұлы Қайнарбаев (2024-)
## Павлодар облысы
Облыс әкімі — Асайын Қуандықұлы Байханов (2022 жылғы 7 желтоқсаннан)
* Аққулы ауданы — Руслан Берекеленұлы Мұқанов (2023-)
* Ақтоғай ауданы — Қаршыға Зәлмұханұлы Арынов (2018-)
* Баянауыл ауданы — Ардақ Әнуарбекұлы Ксентаев (2023-)
* Ертіс ауданы — Болатбек Кәрімұлы Шәріпов (2022-)
* Железин ауданы — Айтуған Абылайұлы Шайхимов (2021-)
* Май ауданы — Ағыбай Қойшыбайұлы Әмірин (2021-)
* Павлодар ауданы — Николай Васильевич Дычко (2023-)
* Тереңкөл ауданы — Азамат Тоқтамысұлы Маңғұтов (2022-)
* Успен ауданы — Нұрболат Абылайханұлы Мақашев (2023-)
* Шарбақты ауданы — Сержан Ерғалымұлы Иманқұлов (2023-)
* Ақсу қаласы – Нұрлан Шайхслямұлы Дүйсенбинов (2022-)
* Екібастұз қаласы – Аян Уахитұлы Бейсекин (2022-)
* Павлодар қаласы – Хасар Айтпекұлы Хабылбеков (2023-)
## Солтүстік Қазақстан облысы
Облыс әкімі — Ғауез Торсанұлы Нұрмұхамбетов (2023 жылғы 23 қыркүйектен)
* Айыртау ауданы — Ерболат Мұратұлы Бекшенов (2021-)
* Ақжар ауданы — Рүстем Мұқашұлы Елубаев (2024-)
* Аққайың ауданы — Жанар Поселкеқызы Құсайын (2024-)
* Ғабит Мүсірепов ауданы — Руслан Әкімжанұлы Аңбаев (2023-)
* Есіл ауданы — Мереке Тілеужанұлы Мұхамедияров (2023-)
* Жамбыл ауданы — Азамат Бауыржанұлы Бектасов (2023-)
* Қызылжар ауданы — Сақтаған Кәкімбекұлы Сәдуақасов (2024-)
* Мағжан Жұмабаев ауданы — Рахат Назымбекұлы Смағұлов (2024-)
* Мамлют ауданы — Елена Фёдоровна Степаненко (2023-)
* Тайынша ауданы — Берік Ақылжанұлы Әлжанов (2022-)
* Тимирязев ауданы — Ерлан Қайырұлы Жаров (2022-)
* Уәлиханов ауданы — Мұрат Тоқмағанбетұлы Абдулов (2024-)
* Шал ақын ауданы — (бос орын)
* Петропавл қаласы — Серiк Мақсұтұлы Мұхамедиев (2023-)
## Түркістан облысы
Облыс әкімі — Дархан Амангелдіұлы Сатыбалды (2022 жылғы 31 тамыздан)
* Бәйдібек ауданы — Ерлан Зайыпұлы Нұрмаханов (2023-)
* Жетісай ауданы — Серік Үсенұлы Мамытов (2023-)
* Келес ауданы — Жәнібек Есенұлы Ағыбаев (2022-)
* Қазығұрт ауданы — Азизхан Әзімханұлы Исмаилов (2023-)
* Мақтаарал ауданы — Бақыт Насырханұлы Асанов (2018-)
* Ордабасы ауданы — Азат Әбдіғалиұлы Оралбаев (2023-)
* Отырар ауданы — Қайрат Жолдыбайұлы Жолдыбай (2024-)
* Сайрам ауданы — Арман Сәбитұлы Сәбитов (2023-)
* Сарыағаш ауданы — Арман Айдарұлы Абдуллаев (2023-)
* Сауран ауданы — Мақсат Асылбекұлы Таңғатаров (2023-)
* Созақ ауданы — Мұхит Сексенбайұлы Тұрысбеков (2022-)
* Төле би ауданы — (бос орын)
* Түлкібас ауданы — Нұржан Жақсылықұлы Ізтілеуов (2023-)
* Шардара ауданы — Арман Романұлы Қарсыбаев (2023-)
* Арыс қаласы — Гүлжан Мамытқызы Құрманбекова (2021-)
* Кентау қаласы — Жандос Қалмырзаұлы Тасов (2022-)
* Түркістан қаласы — Әзімбек Пазылбекұлы (2024-)
## Ұлытау облысы
Облыс әкімі — Берік Әбдіғалиұлы (2022 жылғы 11 маусымнан)
* Жаңаарқа ауданы – Қанат Шубайұлы Қожықаев (2023-)
* Ұлытау ауданы – Аманжол Батырбекұлы Мырзабеков (2022-)
* Жезқазған қаласы – Қайрат Абдоллаұлы Шайжанов (2022-)
* Қаражал қаласы – Айқын Қылышұлы Елеусізов (2023-)
* Сәтбаев қаласы – Мұрат Ерболатұлы Бөрібаев (2024-)
## Шығыс Қазақстан облысы
Облыс әкімі — Ермек Беделбайұлы Көшербаев (2023 жылғы 16 маусымнан)
* Алтай ауданы — Ренат Тілеуханұлы Құрманбаев (2023-)
* Глубокое ауданы — Эльдар Лұқбекұлы Тумашинов (2022-)
* Зайсан ауданы — Аэлита Ахметсәлімқызы (2023-)
* Катонқарағай ауданы — Данияр Бекқазыұлы Дүйсенбаев (2024-)
* Күршім ауданы — Алмат Талғатұлы Ақышов (2022-)
* Марқакөл ауданы — Рүстембек Набиолдаұлы Кемешев (2024-)
* Самар ауданы — (бос орын)
* Тарбағатай ауданы — Дархан Шомпайұлы Жөргекбаев (2022-)
* Ұлан ауданы — Арман Ілиясұлы Бекбосынов (2024-)
* Үлкен Нарын ауданы — Елдос Жанболатұлы Байрахметов (2024-)
* Шемонаиха ауданы — Григорий Иосифович Акулов (2019-)
* Өскемен қаласы – Жақсылық Мұқашұлы Омар (2018-)
* Риддер қаласы – Думан Есдәулетұлы Рахметқалиев (2024-)
## Тағы қараңыз
* Қазақстан облыстары әкімдерінің тізімі
* Қазақстан ірі қалалары әкімдерінің тізімі
## Дереккөздер |
Әділет Серікұлы Қасымханов (28 шілде 1990, Аягөз, Семей облысы) — Ұлт жанашыры, қоғам қайраткері
1998 жылы Аягөз қаласының №44 жалпы орта мектептің 1-ші сыныбына барып, 2006 жылы осы аталған мектептін 9-шы сыныбын аяқтады.
2003 жылы Аягөз қалалық «Жас Қанат» музыка мектебін бітірді.
## Еңбек жолы
2006 жылы Семей қаласындағы «Семей бизнес колледжі» Эконамика, бухгалтерлік есеп және аудит, мамандығына түсіп, 2009 жылы бітірді.
2010 жылы Семей қаласындағы (Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң) уневерситетінде жоғарғы білім алды.
2013 жылы ҚРҚМ «Әскери техникалық мектебі» Әскери оқытылған резервті даярлау бағдарламасы бойынша оқу бітірді.
2013-2014 жылы Абай облысы, Аягөз қаласында АО «ҚазМұнайГаз» мекемесінде «машинист-котельный» маманы болып қызмет атқарды
2014-2016 жылы Семей қаласындағы АО «ҚазМұнайГаз» мекемесінде Өрт сөндіруші қызметін атқарды.
2016-2019 жыл аралығында ТОО «Nomad» компаниясында Бас-менеджер болып қызмет етіп, 2019 жылы жеке кәсіпкерлікке бет бұрды.
## Марапаттары
* 2023 ж. “Жыл үздіктері” марапаттау шарасында “Алтын адам” номинациясымен марапатталды
* 2024 ж. Бауыржан Момышұлы “Батыр шапағаты” атындағы төс белгі
* 2024 ж. Ұлт жанашыры
## Жеке өмірі
Отбасылы, 4 баланың әкесі |
Адай көтерілісі — 1870 жылы Маңғыстау шаруаларының патша өкіметінің отарлау саясатына қарсы көтерілісі.
## Себебі
Патшалы Ресейдің Шығыстағы басқыншылық саясаты үшін Маңғыстау түбегінің стратегиялық мәні үлкен болды, оның үстіне Шығыспен қатынас жасайтын барлық су және керуен жолдары Маңғыстау арқылы өтті. Сондықтан патша үкіметі Маңғыстау түбегін 18 ғасырдың бас кезінде өзіне бағындыруға әрекет ете бастаған еді. 18 ғасырда Каспий теңізінің шығыс жағалауына 20-ға жуық арнайы экспедиция жасақталды. Ресей империясы Адай руларын 19 ғасырдың 30-жылдарынан бағындыра бастады. 1866–1867 жылы Адай руларынан Жоғарғы адай (Бәймембет Маяұлы басқарды) және Төменгі адай (Ғафур Қалбыұлы басқарды) дистанциялары құрылды. Екі билеуші Орал облысы басқармасына шақырылып, жаңа ережелермен танысты. Жаңа реформа бойынша салықтың мөлшері 1 сом 30 тиыннан 3 сом 50 тиынға дейін өсті және билеушілерден үй санын дәл есепке алуды, жерді мемлекеттік меншік деп тануды, болыстар мен ауылдарға бөлінуді талап етті.
Ережені Маңғыстауға ендіру 1870 жылға дейін кейін қалдырылған болатын. Отарлық үкімет осындағы Адай руы Орал және Торғайдағы көтеріліске қолдау көрсетеді деп қорықты. Тек 1870 жылы ғана орыс өкіметі Маңғыстауға реформа жүргізбек болды. 1869 жылдың қазанында реформаны ендіруге дайындық жүргізу үшін дала бекіністеріндегі гарнизондар күшейтілді.
1869 жылдың қарашасында Кавказ әскерлері Каспий теңізінің оңтүстік-шығыс жағалауын жайлап алды. Тек 1870 жылдың басында ғана орыс өкіметі Маңғышлақты (Маңғыстауда) бекініс жасауға шешім қабылдады. 1869 жылдың қазан айында реформа ережелерін ендіруге дайындық үшін дала бекіністері гарнизондары күшейтілді. Адайлардың жазғы көшу жерлерінің барлық территориялары орыс әскерлері жайлаған әскери бекеттер арасында бөлініске салынды, олар аумақты «зерттеуді» сылтау етіп, қазақтарды толық бақылауға алды.
1869 жылдың қарашасында Кавказ әскерлері Каспий теңізінің оңтүстік-шығыс жағалауына орнығып, келесі жылы олар Хиуа шекарасында пайда болды. 1870 жылдың 2 ақпанында Маңғышлақ (Маңғыстау) Орынбор генерал-губернаторлығынан бөлініп, Кавказ әскери басшысы қарамағына өткізілді. Сөйтіп, Адай руының бүкіл көшпелі территориясы орыс әскерлерімен қоршалды.
Әкімшілік шекаралардың өзгеруі арқылы адай руы қазақтарына Орал облысы аумағында көшіп жүруге тыйым салынды. Жазғы жайылымдарды пайдалануға ережені қабылдаған жағдайда ғана рұқсат етілді. Сонымен қатар әкімшілік өткен жылғы салықтар мен жер салығын төлеуді талап етті. Мұның өзі әр шаруашылықтан 8 күміс рубльді құрады. Мұндай ақша кедей қазақтар түгілі ауқатты қазақтардың көпшілігінде болмады.
## Көтеріліс барысы
Маңғыстау приставы подполковник Рукин (1870 жылы тағайындалды) Бәймембет Маяұлы мен Ғафур Қалбыұлы сияқты би-шонжарлардың көмегімен салықты 1869–1870 жылдарға бір-ақ жинамақ болды. Рукин 1870 жылы 15 наурызда 40-тан астам қазақ-орыс және 60-тай Адай билері мен старшындарын алып, қару-жарақтарын 35 түйеге артты да, салық жинауға шықты. Бұл хабарды естіген халық Досан Тәжіұлы пен Иса Тіленбайұлы, Алғи Жалмамбетовтың бастауымен Рукин отрядына қарсы көтерілді. Көтерісшілер Рукин отрядымен 22 наурызда Инебуазқұмардан құдығы жанында кездесті. Көтерісшілердің тегеуірініне төтеп бере алмай отряд кейін шегінді. Көтерісшілерге «Ұсақ» құдығы маңында Бозашы көтерісшілері қосылды, Рукиннің отряды біржола талқандалды. Бәймембет Маяұлы өлтірілді, Николай Рукин қолға түсіп, өзін-өзі атты. Көтеріліс бүкіл түбекке тарады. Көтерісшілер саны 10 мың салт атты адамға жетті. Олар патша өкіметінің Маңғыстаудағы барлық тірегін, кәсіпшілердің кәсіпорындарын, құрылыс-жайларын ойрандады. Балықшылар, жүк тиейтін жұмысшылар өздерін қанаушы кәсіпшілер мен саудагерлерге қарсы күресті. Сарытас шығанағында жұмысшылар кәсіпшілерге шабуыл жасап, олардың қайықтарын тартып алды. Бұл қайықтардан кіші флотилия құрып, оны патшаның ең мықты соғыс қамалдарының бірі – Александр фортын (биіктігі 4 м, ені 2 м тас қорған ішінде 18 зеңбірегі, 800 пұт оқ-дәрісі бар жақсы қаруланған әскер тобы) қоршау үшін пайдаланды.
Көтеріліс жергілікті өкімет орындарымен қатар Петербургтегі Бас штабты да үрейлендірді. Себебі бұл кезде Каспий теңізінің оңтүстік жағалауында, Иранда ағылшындардың ықпалы едәуір күшейген болатын, патша өкіметі Хиуаға қарсы жорыққа даярланып, әскерлерін Красноводск қаласына шоғырландырып жатқан еді. Адай көтерілісінің орталығы осы әскер тобының тылында болды. Көтерілісті басу патшаның Кавказдағы уәкіл-әкіміне тапсырылды. Мамырдың аяғында Маңғыстауға Кавказдан Апшерон полкінің бір батальоны, екі атқыштар ротасы, шептік батальонның екі ротасы, Дағыстан полкінің төрт ротасы және Терек қазақ-орыстарының төрт зеңбірекпен қаруланған 2 жүздігі келді. Көтерісшілер «Ұсақ» құдығында, Үшауыз шығанағында, Александровский фортында күшті қарсылық көрсеткенімен, патшаның жақсы қаруланған тұрақты әскер бөлімдерінен жеңілді. Көтеріліс қатал жанышталды. Көтерісшілер мамырдың аяғында Үстірттен солтүстікке қарай ығысып, көше бастады. Бірақ Орынбордан шыққан жазалаушы отрядтармен (Н. А. Крыжановский мен генерал-майор Биязнов бастаған) кездесіп, көп шығынмен Үстіртке қарай кейін шегінуге мәжбүр болды.
## Көтеріліс нәтижесі
Жазалаушылар халықты «Уақытша ережеге» күшпен көндірді. Патша үкіметі Адайларды әлсірету мақсатымен 6 мың үйді Маңғыстаудан бөліп алып, күшпен Орал облысына қосты. Көптеген отбасы Үстіртке қашты, 1874 жылға дейін Адайларды Дағыстаннан келген әскери өкімет басқарды. Содан кейін бір айдың ішінде 9 мыңдай адай үйінен екі жылғы салық бірден өндірілді. Салық төлеу қиындықтарын пайдаланған орыс саудагерлері қазақ шаруаларының жылқыларын 1 сом 60 тиыннан сатып алды. Сөйтіп, 60 мың сомнан астам салық жиналды, өкімет шығынын өтеу үшін 90 мың қой қоса алынды. Дегенмен көтеріліс нәтижесінде халық кейбір жеңілдіктерге ие болды. «Ережеге» бірсыпыра өзгерістер енгізілді (түтін салығын ақшамен емес, малмен өтеуге рұқсат берілді т.б.). 1870 жылғы Адай көтерілісі отаршылық езгіге қарсы, әсіресе салықтың өсуіне және жайылымдарды пайдалануға шек қоюға қарсы шыққан қысқа мерзімді жергілікті және стихиялық шаруалар көтерілісі болды.
## Дереккөздер |
Боговье табиғи саябағы (алб. Parku Natyror i Bogovës) — Албанияның оңтүстігіндегі табиғи саябақ, ауданы 330 га (1,3 шаршы миль). Ол 1977 жылы ұлттық маңызы бар бірнеше экологиялық жүйелер мен биоәртүрлілікті қорғау үшін құрылған. Боговье табиғи саябағы Палеарктикалық Жерорта теңізінің ормандарының, орманды алқаптардың және скраб биомасының Пиндус тауларының аралас ормандарының құрлықтық экорегионының ішіне кіреді.
## Тағыда қараңыз
* Албанияның қорғалатын аймақтары
* Албания фаунасы
## Дереккөздер |
Бидосов Мұрат (Мұратбек) Әбдірақымұлы – қазақстандық кинорежиссёр, кино және телевизия режиссёрі, кинематограф және продюсер. Мұрат Бидосов - алаш қайраткерлерінің өмір жолын, ұлтқа белгілі әйгілі тұлғалардың тағдырын арқау еткен бірнеше телесериалдың режиссері.
## Өмірбаяны
8 қыркүйек 1971 жылы КСРО, Қазақ КСР, Жамбыл облысында дүниеге келген. 1988 жылы Алматы қаласындағы №86 қазақ-орта мектебін алтын медальмен бітірген. 1996 жылы Алматы қаласында Т. Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының бітірді.
## Еңбек жолы
1996 жылдан бастап режиссёр ретінде алғашқы болып қазақстан эстрада жұлдыздырына 200 ден астам бейнеклип пен жарнамалық роликтер түсірді. 1999 жылы телевизияның ең үздік режиссері ретінде «Алтын жұлдыз» сыйлығының иегері атанды. «Хабар» арнасында 2000 - шы жылдары көпшіліктің көңілінен шыққын «Ұят болмасын», «Біздің көшенің тұрғындары», «Абайдың қара сөздері», «Ауылдың алты ауызы», «Алтыбақан» тележобаларының режиссері. Қазақстанда алғашқылардың бірі болып «Ақ сұңқар» және «Алтын алқа» мюзиклін түсірді. 2000 – 2016 жылдары «Хабар» Акционерлік қоғамының» бас режиссері болды. Режиссер ретінде қазақ телевизиясына көптеген өзгерістер алып келді.
«Тар заман» сериалы «Qazaqstan» Ұлттық телеарнасында көрсетіліп, көрермендердің оң бағасын алды. «Кейкі мерген» сериалы да қоғамда ерекше қызығушылық тудырып YouTube каналында миллиондаған көрермен жинады, бұл 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысының 100 жылдығына тарихи оқиғаларды фильмге бейімдеудегі сәтті қадам деп аталды.
Сондай-ақ «Тасөткел», «Бекзат», «Қаламгер», «Ақылдың кілті» сияқты туындылар жасады.
«Бекзат» көркем фильмі — 2019 жылы "Хабар" агенттігінің тапсырысымен түсірілген. Боксшы Бекзат Саттархановтың есейген шақтарын, спорттық мансап жолындағы бастан кешкендерін, Сидней Олимпиадасында алтыннан алқа таққанын баяндайтын драманы спортшылар мен жерлестері жылы қабылдады және фильм көрермендердің көңілінен шықты.
«Ерте көктем» телехикаясы ХХ ғасырдың 30-жылдарындағы қазақ мәдениеті мен руханиятының даму кезеңін суреттейді. Аталған тарихи кезең сериалда мемлекет және қоғам қайраткері Санжар Асфендиаровтың, дәрігер-ғалым Халел Досмұхамедовтың, академик Орымбек Жәутіковтың өмір жолы мен қилы тағдырлары арқылы көрініс тапқан.
## Фильмография:
### Режиссер:
* "Теміртау көктемі" фильмі 2010
* "Ақ сұңқар" фильмі 2010
* «Бақыт құсы» фильмі 2011
* "Бапкер" телехикаясы 2012 «Хабар»
* "Агент Z" телехикаясы 2012 «Хабар»
* "Әпке " телехикаясы 2013 «Qazaqstan»
* "Ақылдың кілті. Өмірдастан" телехикаясы 1 маусым 2015, 2 маусым 2016 «Хабар»
* "Тар заман" телехикаясы 2017 «Qazaqstan»
* "Кейкі мерген" телехикаясы 2018 «Qazaqstan»
* "Бекзат" фильмі 2019 «Хабар»
* "Орбұлақ Шайқасы" телехикаясы 2019 «Qazaqstan»
* "Абай" телехикаясы 2020 «Qazaqstan»
* "Ерте көктем" телехикаясы 2024 «Qazaqstan»
* "Қарасу" телехикаясы 2023 «Хабар»
### Продюсер
* "Тасөткел" фильмі 2017 «Хабар»
* "Қаламгер" телехикаясы 2018 «Хабар»
* "Дулати" телехикаясы 2019 «Хабар»
* "Теміртас" телехикаясы 2020 «Хабар»
### Арнайы проектілер
* Қазақстан Республикасы Президентінің ұлықтау рәсімінің бас режиссері 2006, 2011, 2015.
* ОБСЕ саммитінің бас режиссері; 2010
* ҚР қарулы күштері шеруінің бас режиссері; 2013
* Астана ЭКСПО режиссері. 2017
## Марапаттары
* "Құрмет" ордені
* "Ерен еңбегі үшін" медалі
* «Алтын жұлдыз» сыйлығы
* «Мәдениет саласының үздігі».
* «10 жыл Астана» медалі
## Отбасылық жағдайы:
Әкесі: Бидосов Әбдірақым Әшірұлы. Анасы: Онғарбаева Бүбіхан Қамбарқызы.
Үйленген, үш баласы бар.
Жұбайы: Исабекова Айман Дулатқызы.
Балалары: Уали, Әлішер, Дәния.
## Фильмография, фото, биография. ...
"Бекзат" фильмі
"Тар заман" телехикаясы
"Кейкі мерген" телехикаясы
"Орбұлақ Шайқасы" телехикаясы
"Қарасу" телехикаясы
"Ерте көктем" телехикаясы
"Абай" телехикаясы
"Қаламгер" телехикаясы
"Теміртас" телехикаясы
"Ақылдың кілті. Өмірдастан" телехикаясы
## Сілтемелер |
Бовилла көлі (алб. Ujëmbledhësi i Bovillës) — Албаниядағы 4,6 шаршы шақырым (1,8 шаршы миль) су қоймасы, Тирананың солтүстік-шығысында және Кружадан оңтүстік-шығысқа қарай шамамен 9 мильде (14 км) Дайт тауының ұлттық саябағында орналасқан. Тирананы ауыз судың көп бөлігін қамтамасыз етеді.
## Географиясы
Көл Ишемнің бір саласы Теркузе өзенінің бөгеті арқылы қалыптасады. Теркузенің бастауы жағалаудағы тау тізбегінің сыртқы тізбегінің шығысында, Мая-э Гомтитит тауы (1268 м) мен Мали-и Бжешит (1239 м) арасындағы терең Шкалле-е Бовиллес каньоны арқылы өтеді. Бөгет осы каньонға кіре берісте орналасқан және жергілікті конгломераттан, қиыршық тас пен құмнан жасалған. Оның биіктігі 91 м, ұзындығы 130 м.
Құрылыс жұмыстары бастапқыда 1988 жылы басталып, коммунизмнің күйреуімен тоқтап қалды. 1993 жылы қазанда Италия мемлекетінің қолдауының арқасында жұмыс қайта жанданды. 1996 жылы құрылыс аяқталғаннан кейін көлді толтыру және өз мақсатына жету үшін 1998 жылға дейін қажет болды.
Су деңгейі жыл бойына 7–10 метрге өзгеріп отырады, судың жоғарғы шегіне жаңбырлы қыс айларында жетеді. 2006 жылдан 2008 жылға дейінгі өлшеулер ең үлкен тереңдіктің шамамен 45 метр екенін көрсетті. Бастапқы 53 метр тереңдіктегі айырмашылық өзеннің жоғары ағысынан түсірген шөгіндіге байланысты болуы керек.
Теркузе шамамен 98 км2 (38 шаршы миль) су жинау алаңынан жылына шамамен 105 000 000 м3 су береді. Жылдық су тұтыну шамамен 78 000 000 м3 құрайды - шамамен су қоймасының көлемі. Өңдеу зауытына су қоймасынан секундына шамамен 1800 литр су болат құбыр арқылы (жылына шамамен 50-ден 57 миллион м3) жеткізіледі. Осы жер үсті суынан басқа, Тирананың ауыз сумен қамтамасыз етілуі секундына 2,8 м3 қажетті қажеттілікті қанағаттандыру үшін табиғи жер асты ұңғымалары мен артезиан суымен толықтырылған (2009 жылғы бағалау). Резервуарды Тирананың солтүстігіндегі Кодра Куке қаласындағы өңдеу зауытымен байланыстыратын болат құбырдың диаметрі шамамен 90 см. Су қоймасындағы судың бір бөлігі суаруға да пайдаланылады.
## Табиғатты қорғау
Көл Дайт тауы ұлттық саябағында, Штаме пасс ұлттық саябағының оңтүстігінде орналасқан. Шатқалдың айналасындағы жартас пен бөгет өрмелеуге жақсы мүмкіндіктер ұсынады. Көлде жүзуге тыйым салынады. Көлде балықтың бірнеше түрі ғана болды: Шнайдер (Alburnoides bipunctatus) және Барбус тұқысы ең көп таралған. Балықшылар көп мөлшерде ақ амур балықтарын аулады. Судың сапасын жақсарту үшін күміс тұқы (Hypophthalmichthys molitrix) бірнеше рет енгізілді.
Бес мыңнан астам халқы бар тоғыз шалғай ауыл су қоймасының төңірегіндегі төбешіктерде шашырап жатыр. Тұрғындар күнкөріс көзін негізінен ауыл шаруашылығынан алады. Су қоймасын жасау үшін 400-ге жуық отбасын көшіруге тура келді. Олар өз жерлері үшін өтемақы алды, бірақ қозғалыс әлі де қатты қарсы болды.
2001 жылдың қыркүйегінде су қоймасынан шыққан суда жағымсыз иіс пен дәм алғаш рет байқалды. Кейіннен жан-жақты тексеру нәтижесінде судың сапасы жақсы екені анықталды. Иістің көзі оттегіге тәуелді актинобактериялар мен стрептомицеттер деп болжанған. Мамандар судың лайлануын азайту шараларын ұсынды: эрозияны азайту мақсатында орманды қалпына келтіру, су қоймасының жағасынан қорғалатын аумақты қалпына келтіру, маңайдағы елді мекендер мен шаруашылықтардың ағынды суларын өңдеу.
## Дереккөздер
## Библиография
* Aleko Miho, Alqiviadh Çullaj, Reinhard Bachofen (Ed.), Bovilla (Albania) – Limnological Study / Studim Limnologjik. Julvin 2, Tirana 2009, (researchgate.net). |
Хотан жібек фабрикасы (қытайша: 和田丝绸厂, пінин: Hétián Sīchóu Chǎng) — Қытайдың Шыңжаңдағы Хотан қаласындағы жібек фабрикасы. Ол Хотан қаласының солтүстік-шығысында орналасқан және базарда сатылатын көптеген түрлі-түсті жібектерді шығарады. Фабрика піллә қайнатудан бастап жібекті басып шығаруға дейін қытай тілінде жібек өндірісі бойынша экскурсиялар ұсынады.
## Дереккөздер |
Мұқанна (араб.: المقنع яғни «жабықпен жабылған») – хорасандық уағызшы, секталық қозғалыс пен Аббасидтерге қарсы көтерілістің басшысы, халифа әл-Махди (775-785) тұсында бүкіл Трансоксиананы қамтыған. Шын есімі Хашим ибн Хаким деп есептеледі.
## Мұқанна туралы мәлімет
Мұқанна көтерілісі туралы мәліметтер аз, ол туралы тарихи деректер аңыз-әңгімелермен араласып, бір-біріне қайшы келеді. Ең маңыздысы әл-Бирунидің «Ақ киімділер мен карматтардың жаңалықтары» атты еңбегінде жинаған аңыздар. Уағызшының Мерв тумасы болғаны, Әбу Муслим көтерілісіне қатысқаны және кейіннен оның рухын қасиетті түрде құрметтегені белгілі. Соғды шаруалары мен түркі көшпелілерінің қолдауына ие бола отырып, 777 жылы ол «ақ киімді халық» көтерілісін көтерді: соғдылықтардың киімдерінің ақ түсі халиф ізбасарларының қара киімдеріне қарама-қайшы болды.
Мұқанна өз туының астына Әбу Муслим мен хуррамиттер қалған жақтастарын әкелді. Оның ілімі Құранның жасырын мағынасын түсінуге ұмтылған исламдағы мистикалық ағыммен маздакизмнің таңқаларлық қоспасы болды. Ол жандардың ауысуына сеніп, ізбасарларын сиқырлы әрекеттерімен таң қалдырды. «Пайғамбар» Құдай Адамды өз бейнесінде жаратты, содан кейін Нұх, Ыбырайым, Мұса, Иса, Мұхаммед, Әли, оның ұлы Мұхаммед, Әбу Мүслім және ең соңында жаратылыстың тәжін бейнелейтін Мұқаннада дүниеге келген.
Айналасындағыларды керемет сұлулығымен таң қалдырмау үшін Мұқанна бетін жібек жамылғысының артына жасырған (сонымен қатар, бірқатар мәліметтер бойынша, қолдан жасалған алтын масканың астына). Аббасилер «пайғамбардың» таз, бір көзі қисық болғаны үшін бетін жасырып жүр деген қауесет таратқан.
## Көтеріліс
Көтеріліс тез тарады бүкіл Трансоксиана, басып алды Бұхара мен Самарқанд. «Мұқанна» Бағдадтан Хорасан губернаторына көмектесу үшін жіберілген халифа жасақтарын тойтарып үлгерді. Шамамен 783 жылы оны халифаның жақтастары Кешке жақын Санам бекінісіне қамап тастады. Одан әрі қарсылық көрсетудің түкке тұрғысыз екенін көрген жақтастар Мұқаннадан кете бастады. Ол Исламның көптеген тыйымдарын сақтамады, бұл оған бидғатшы деген атаққа ие болды.
Оның өлімі туралы мәліметтер қарама-қайшы. Кейбір авторлар оның уланғанын, басқалары оның жанұясымен және айналасындағылармен бірге оның рухы ирандық дәстүр бойынша көкке көтерілуі үшін жаназаға көтерілгенін жазады. Мұқаннаның даңқы ғасырлар бойы сақталды. 12 ғасырға дейін «ақ халаттылар» өздерінің «Мәһдидің» жаңа пішінде оралуын күтті. Шамасы, «Мұқаннаның жеңілуі Орталық Азияда исламның түпкілікті орнығуын білдірсе керек, одан кейінгі барлық көтерілістер енді мұсылмандарға қарсы бағытқа ие болмады».
«Бұхара тарихының» авторы ан-Наршахи (10 ғ.) Мұқанна жақтастары әдетте әйелдермен еркін қарым-қатынаста болғанын атап көрсетеді: «олардың әйелдері... олардың арасындағы барлық еркектерге рұқсат етілген».
## Кейінгі мәдениеттегі Мұқанна
Мұқанна туралы хикая Еуропада 19 ғасырдың басында, ағылшын-ирланд романтик ақыны Томас Мурдың «Хорасанның жамылған пайғамбары» (1817) поэмасында сипатталған кезде белгілі болды. X. Л. Борхес Бұл сюжетті «Мервтік Хакім, бетперде киген бояушы» (1934) ертедегі әңгімесінде айтқан. Нью-Йоркте 1889 жылдан бері «Жабық пайғамбарлар» масондық қоғамы жұмыс істейді. Садриддин Айнидің «Мұқанна көтерілісі» (1944) атты тарихи очеркі көтеріліске арналған.
## Дереккөздер |
Қуат Әуесбайұлы Әуесбай (ағылш. Kuat Auyesbay, 07 мамыр 1985 жылы, Жамбыл облысы, Красногор ауданы, Отар ауылы (қазіргі Қордай ауданы, Жамбыл облысы) — журналист, медиаменеджер.
## Өмірбаяны
1985 жылы 7 мамырда Жамбыл облысы, Қордай ауданы, Отар ауылында ұстаздар отбасында дүниеге келген. 2003 ж. Тараз қ-ғы №12 Керімбай орта мектебін бітірді. Мектеп қабырғасында жүріп, мемлекет қайраткері, болыстық қызмет атқарған Керімбай Бұралқылұлы туралы қалалық газетке «Керімбай баба кім болған?» мақаласын жазып, соның нәтижесінде Керімбай бабаның еңселі ескерткішінің мектеп алдына орнатылуына себепші болады. Қуат Әуесбай журналистік кәсібін ғылыми-педагогикалық қызметпен ұштастырған медиа саласы маманы.
### Білімі
* 2003-2007 жж. Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің журналистика факультетінде оқыды;
* 2014-2016 жж. Л.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің журналистика және саясаттану факультетінің магистратурасы, әлеуметтік ғылымдар магистры;
* 2018-2021 жж. Л.Гумилев ат. ЕҰУ журналистика және саясаттану факультетінің докторантурасы, PhD.
### Еңбек жолы
* 2005-2007 жж. «Ана тілі» республикалық газетінде тілші;
* 2007-2008 жж. «Айқын» республикалық газетінің Жамбыл облысы бойынша меншікті тілшісі;
* 2007-2008 жж. ҚР Жер ресурстарын басқару агенттігі Мемжер ғылыми өндірістік орталығы «Баспа және редакциялау» бөлімінің меңгерушісі-«Қазақстан жер ресурстары» журналының бас редакторы;
* 2008-2010 жж. «Ақ желкен» журналы бас редакторының орынбасары;
* 2010-2014 жж.«Халық сөзі» республикалық қоғамдық-саяси газетінің бас редакторы;
* 2014 ж. ҚР Парламенті Сенаты төрағасының хатшылығы;
* 2015-2017 жж. ҚР Ұлттық музейінің Жұртшылықпен байланыс бөлімінің меңгерушісі – «Ұлттық музей» газетінің бас редакторы;
* 2015-2016 жж. Еуразиялық Топ ЖШС Сыртқы корпоративтік коммуникациялар бөлімінің сарапшысы;
* 2015-2017 жж. «Astana News» ЖШС директоры;
* 2017 ж. «Атырау-Ақпарат» ЖШС директорының орынбасары;
* 2017-2018 жж. Жамбыл облыстық «Ақ жол» газетінің редакциясы» ЖШС директор-бас редакторы;
* 2018 ж. Латын қарпіндегі тұңғыш «Til-Qazyna» газетінің бас редакторы;
* 2020 ж. қыркүйектен Л.Гумилев атындағы ЕҰУ журналистика және саясаттану факультетінің оқытушысы;
* 2019-2022 жж. «Turkistan» халықаралық газетінің директоры-бас редакторы;
* 2022-2024 жж. «Egemen Qazaqstan» жалпыұлттық республикалық газеті интернет-редакциясы жетекшісі,газет шеф-редакторы;
* 2024 жылдың маусымынан «Egemen Qazaqstan» жалпыұлттық республикалық газетінің бас редакторы орынбасары.
## Қоғамдық қызметі
* Бас редакторлар клубы вице-президенті (2021 ж. шілде);
* 2019 жылдан ҚР Үкіметі жанындағы терминология комиссиясы мүшесі.
## Отбасы
* Әкесі — Әуесбай Бақбергенұлы, Абай атындағы Жамбыл колледжінің (бұрынғы педагогикалық училище) оқытушысы, кафедра меңгерушісі, Красногор аудандық (қазіргі Қордай ауд.) мәдениет бөлімінің бастығы, Луговой аудандық (қазіргі Т.Рысқұлов ауд.) мәдениет үйі директоры болды. ҚР Білім және ғылым министрлігінің «Ыбырай Алтынсарин», «Білім беру ісінің құрметті қызметкері», ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің «Мәдениет саласының үздігі», ҚР Білім және ғылым министрінің Құрмет грамотасымен, ҚР Оқу-ағарту министрлігінің «Еңбек ардагері» төсбелгілерімен марапатталған. Тараз қаласының құрметті азаматы, Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясының мүшесі;
* Анасы — Рабиға Сақыпқызы, мектеп мұғалімі, ҚР Білім және ғылым министрлігінің «Білім беру ісінің құрметті қызметкері», «Ыбырай Алтынсарин», ҚР Оқу-ағарту министрлігінің «Еңбек ардагері» төсбелгілерімен марапатталған, Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясы мүшесі;
* Жұбайы — Шынар Қорғасбек, журналист;
* Балалары — Айша, Аяла, Мерей, Адия, Лашын.
## Марапаты
* «Ерен еңбегі үшін» медалі;
* «Ақпарат саласының үздігі» төсбелгісі;
* «Халық алғысы» медалі;
* «Бірлік» медалі;
* ҚР Президентінің Алғыс хаты.
## Дереккөздер |
Адай көтерілісі (1929–1932) — Қазақстандағы шаруа қожалықтарын күштеп ұжымдастыру тарихында бұл қозғалыстың шығу себептері, сипаты, қозғаушы күштері де Созақ көтерілісімен және тағы басқа үлкенді-кішілі шаруалар наразылықтарымен өзара үндесіп және ұштасып жатыр. Бұл көтеріліс Адайлардың коммунистік асыра сілтеушілікке қарсы наразылық қимылдары. Адай, Табын руларының сол кездегі Қазақ өлкесі партия комитетінің басында отырған Голощекиннің қанқұйлы теріс, өктем саясатына, зорлық-зомбылығына карсы толқуы 1931 жылдың маусым-шілде айларында басталды. Ол зорлық пен өктемдік, елден салық жинау саясатының өрескелдігінен, ұжымдастырудын ел еркінен тыс, жойқын әкімшілік тұрғыда іске асырылуынан көрініс тапты. Қазақстандағы ұжымдастырудың ірі трагедияларының бірі - Адай көтерілісінің орталығы Маңғыстау ауданы болды. Адай даласы атанған көрші үш ауданды қамтыған бұл өлке 1928 жылы байларды жаппай тәркілеу және жаппай ұжымдастырудан босатылған өлке болатын. 1925 жылы Қазақстанға келген бетте-ақ Голощекин жергілікті жағдайды саралап, талдап, төзімділікпен төңірегін жан-жақты шолып алудың орнына күн тәртібіне "ауылды кеңестендіру" ұранын төтенше қойған. Қазақ ауылын кеңестік жолмен дамытуды ақылға сыйымды балама жолдарын ұсынған С. Сәдуақас, С. Қожан, С. Меңдеш тәрізді азаматтардың пікірлеріне құлақ аспаған Голощекин Маңғыстау тәрізді саясаттан іргесі аулақ жатқан оқшау аймақтарда да ТОЖ-дарға (бірлесіп мал бағу серіктіктері) біріктіруді көздеді. Мұндай төтенше әрекетті көшпелі өмірге әбден көндіккен төңірек қолдай қоймады. Асықпай үгіт-насихат жүргізу мәселесі назардан тыс қалды. Қазақстанның ОГПУ (біріккен мемлекеттік саяси басқарма) органдарының 1930 жылы қазан айында контрреволюциялық ұйым туралы аңызды ойлап шығаруы жағдайды ұшықтыра түсті. Голощекиннің және Құрамысовтың атына жолдаған ресми хатында Қазақстан ГШ ОГПУ-ы бастығының орынбасары Альшанский мұндай контрреволюциялық ұйымның Форт-Александровскіде ашылғанын, оның бұрынғы Адай округінде әрекет жасағанын баяндады. Осы ұйымға қатысты деген сылтаумен 68 адам тұтқынға алынып, ал патша өкіметінің қызметкерлері 30 адам байлар мен саудагерлер ретінде айыпталған болатын. Бұл ұйым мүшелеріне төмендегідей айыптар тағылды: Ұйым "өзіндегі" қазақ коммунистерін жұмылдыру негізінде 1922 жылы Форт-Александровскіде қарулы көтеріліс дайындады; Адайлар еуропалықтарды қуып жіберу үшін барлық шараларды қолданып бақты, осыған байланысты жергілікті ұлтшылдық ерекше көрініс берді; Түгелдей байлармен, саудагерлермен және чиновниктер элементімен толтырып, округтегі кеңестік партия аппаратын басып алды. Сондай-ақ, партия ұйымы да әлеуметтік жат элементтермен бүлінген; Орталықтан жіберілген қазақ қызметкерлерге ықпал етудің орнына оларды соққыға жығу мен Адай жерінен қуып шығуға дейінгі барлық шараларды қолдана отырып, оларды ұйымдасқан қуғын-сүргінге ұшырату орын алған. ҚазОАТком мүшесі Ералиевті өлтіруді ұйымдастырған; Революциялық заңдылық бұрмаланды және шариғатпен - ақсақалдар салтымен ауыстырылды, құн, барымта және осы тәрізділер әдеттегі құбылыс болып алды; Ұйым округ таратылған соң, округтің таратылуына қарсы контрреволюциялық үгіттеу жүргізетін "Адайды құтқару" тобын құрды. Түркістанға және Ауғанстанға халықтың көшіп кетулерін ұйымдастыру туралы барлық адайлықтарды шақырған, контрреволюциялық үндеуді басып шығарды және таратты. Осыған байланысты 1929 жылы халық Түркіменстанға жаппай көшті; Ұйым өзінің үндеуінде қарулы бас көтерулерге бандалар, соның ішінде Қ. Қошановтың бандасын ұйымдастыруға шақырды; Ұйым халық шаруашылығының барлық салаларын, әсіресе қаржыландыруды, кооперативтендіруді және даярлауларды түгелдей қамтитын экономикалық зиянкестікпен айналысты, осының салдарынан мемлекет осы жылдары миллиондаған шығынға батты. Көшпелі қазақ қоғамының, соның ішіндегі Адай даласының рулық тұрмысқа негізделген әдет-ғүрып, салт-дәстүрлерінің бәрі мұнда қылмыс ретінде қаралған.
ОГПУ өздері ойлап шығарған контрреволюциялық ұйымды басшылықсыз қалдыруға болмайтынын да түсінді, сондықтан да идеологиялық басшы ретінде өздері "Адай ханы" деп ат берген ірі бай Тобанияз Әлниязұлыны атап көрсетті. Осыған байланысты бұл мәселемен ұсталғандар кейде "Әлниязов ісімен" айыпталғандар деп те аталды. Адай көтерілісі – бір ғана рудың емес, осы Маңғыстау өңіріндегі барлық халықтың әділетсіздікке қарсы ұлттық наразылығы. Сипаты жағынан халықтық көтеріліске кедейлер мен батырақтар жаппай қатысқан, негізгі қозғаушы күші болған - орташалар. Уәкілдердің жергілікті жерлерде ұйымдастырған "социалистік жарыстары" да халықтың ашу-ызасын туғызды. Оның үстіне адайларға тек ет салығын ғана салған жоқ. Олар адамның ойы тұрмақ түсіне кірмес әртүрлі салықтар төлеуі тиіс болды. 1928–1929 жылдың қыс айларында «Қызыл жүн» аталған жүн салығы, онымен қатар тері, сүйек, шүберек жинап тапсыру міндеті қойылды. Салық мөлшері өте көп болып, оны өтеу мүлде мүмкін болмады. Сондықтан қыстың қақаған аязында, ұлыған боранға қарамай кой қырқылды, түйе күзелді. Тұрғындар көрпелерін сөгіп, жүнін алды, алашаларын, арқанын түтіп жүн етті. Осындай құлақ естімеген, көз көрмеген әрекеттерге барғанның өзінде де «Қызыл жүн» жинау жоспарын орындай алмағандар айдауға түсті. Байлар мен кулактарды құрту кезінде оларға көмектесті деген желеумен кінә тағылған зиялылар да қамауға алына бастады. 7700 шаруа қожалығынан тұратын Маңғыстау ауданы 1931 жылы шілдеде шамамен мынандай топтарға бөлінді: халықтың 30 пайызы бейбіт жағдайда еңбек етіп жатты, ал 60 пайызы көтерілісшілермен болды, 10 пайыздайы кімдердің жағына шығарларын білмей абдырды. Бірлі-жарым ауылдар болмаса, Табын ауданындағы халық түгелдей дерлік кәтерілісшілерге қосылды. Олармен бірге сондай-ақ Жылқосы ауданының 11 әкімшілік ауылы және Доссор ауданының екі ауылының кейбір азаматтары көтеріліп, қолға түскен нәрсемен қаруланып, көтерілісшілер қатарын толықтырды. Үкіметтің күш қолдану саясатына бекем бел байлағанын, Адай даласына самсаған әскер түсіріп жатқанын көрген көтерілісшілер кәсіпшіліктерге, кооператив ұйымдарына, дайындау пункттеріне әділетсіз өкімет ошақтары деп қарап, жиі-жиі оларды талқандап, өртеп кетті.
Барлау арқылы жалпы Маңғышлақ ауданында әр түрлі бағыттарда осындай ұрыстар жүргізіп жүрген жекелеген көтерілісшілер топтарын есептемегеннің өзінде, 600–800 адамдай топтасқан көтерілісшілер қолдары жасақталған. Бұл олардың солтүстік қанаттағы күштерінің негізгі саны болатын. Ал енді көтерілісшілердің оңтүстік күштері Оразбай атты бұрын мемлекеттік комиссияға жол сілтеуші болған адамның басшылығымен 150 адамдық азғантай отрядтарға бөлініп алып, Қарабұғаз шығанағының оңтүстіктігіндегі кәсіпшіліктерді түгелдей өздеріне қаратты. Оразбайдың өзі басқаратын 100 адамдық негізгі отряд түрікмендермен бірігіп әрекет жасау туралы келіссөздер жүргізді. Адайлар мен табындар жаппай көшіп, көтерілісші сарбаздарға ілесті. Маңғыстау өңірінде бұрын-соңды болмаған жаппай дүрлігу, босу басталды. 14 тамызға қарай Рагозин бастаған қалың қол Қоңырат құдығы маңында Үстірттен шығыста, дәл Түрікмен жерімен шекарада Оразбай қолын қоршауға алды. Форт-Александровскіден шыққан қарулы күштер Қарабұғаздың оңтүстік-шығысында Дейме құдығы ауданында тағы да бір мыңдай адамнан тұратын жасақтарды қоршап алды. Әскер бөлімдерінің көтерілісшілермен болған қантөгіс қақтығысы көтерілісшілердің 5 мыңдай қожалығының берілуімен аяқталды.
Көтерілісшілердің үлкен отрядтары Барсакелмес батпағында ұсталды. 22 қыркүйекте Сенек құдығы маңында Ротермель бастаған отрядтар солтүстікке ұмтылған көтерілісшілермен қақтығысып тағы да жеңіске жетті. Жалпы қыркүйек айындағы әскери қимылдардың нәтижесінде үкімет әскерлері көшіп бара жатқан 3500 қазақ қожалықтарын кейін қайтарып алды. 196 көтерілісші, олардың ішінде 26 көтеріліс басшылары Фортта түрмеге қамалды. 128 тұтқын Гурьевке жөнелтілді. Қыркүйек айында басқа да аудандардан тағы 97 адам тұтқындалды. 66 адамның тергеу ісі жедел түрде аяқталып, істері сотқа берілді. Аман қалған көтерілісшілердің кейбір топтары Түрікмен жеріне, Қарақалпақ арқылы Орта Азия республикаларына өтіп кетіп, Ауғанстан, Иран асты.
## Дереккөздер |
«Вагнер» жекеменшік әскери компаниясының көтерілісі немесе Пригожин көтерілісі (орыс. Мятеж ЧВК «Вагнер») — Вагнер жеке әскери компаниясының Владимир Путин мен Ресей Қорғаныс министрлігіне қарсы көзделген, сәтсіз аяқталған әскери шеру. Ресей билігі бұл жағдайды әскери көтеріліс ретінде бағалады.
2023 жылғы 23 маусымда Пригожин Ресейдің Украинаға басып кіруіне қатысқан "Вагнер" ЖӘК-ның артқы лагерьлеріне ресейлік әскери зымыран шабуылын жасады деп мәлімдеді. Қорғаныс министрлігі ешқандай соққы болмағанын және бұл туралы мәлімдеме "ақпараттық арандатушылық" екенін айтты. Сол күні кешке Пригожин іс жүзінде әскери төңкеріс жасайтынын мәлімдеді — оны "әділет шеруі" деп атады. Осыдан кейін оған қатысты Ресей Федерациясының Қылмыстық кодексінің 279-бабы ("қарулы көтеріліс") бойынша қылмыстық іс қозғалды.
Таңертең "Вагнер" ЖӘК жалдамалы әскерлері әскери нысандар мен Дондағы Ростов қаласын бақылауға алып, қауіпсіздік күштерін жауып тастады. Кейбір қосылыстар Ростов облысынан М-4 "Дон" федералды тас жолымен Мәскеуге қарай созылды. "Вагнер" ЖӘК Біріккен күні минималды қарсылықпен Воронеж, Липецк және Тула облыстарынан өтті. Бірнеше аймақта, соның ішінде Мәскеуде терроризмге қарсы операция режимі жарияланды.
24 маусым күні кешке Беларусь президенті Александр Лукашенконың арағайындығымен Пригожин Ресей үкіметімен көтерілісті тоқтатуға, Вагнер ЖӘК бөлімшелерінің алға жылжуын тоқтатуға және оларды әдеттегі орналастыру орындарына қайтаруға келісті.
## Алғышарттары
### Евгений Пригожин және Вагнер тобы
2000 жылдардың басында кәсіпкерлік жолына түскенге дейін он жыл түрмеде отырған Пригожин Санкт-Петербургтің іскерлік әлемінде көрнекті тұлғаға айналды, бірқатар жоғары деңгейлі мейрамханалардың арқасында танылды. Бұл байланыс, сайып келгенде, сол кезеңде муниципалдық саясатпен белсенді айналысқан Путинмен қаржылық бірлестікке ықпал етті. Пригожин біртіндеп Путиннің сенімді адамына айналды, тығыз жеке байланыс орнатты.
2014 жылы Пригожин Ресейдің Wagner Group жеке әскери компаниясын құрды. Ресейдегі жеке әскери компаниялардың заңнамалық тыйымына қарамастан, Вагнер Үкіметтің үнсіз мақұлдауымен кедергісіз әрекет етті. Көптеген сарапшылардың пікірінше, үкімет Вагнер тобының қызметтерін сенімді теріске шығаруды қамтамасыз ету және Ресейдің шетелдік араласуының құрбандары мен қаржылық шығындары тұрғысынан нақты шығындарды жасыру үшін пайдаланды.
Ресейдің сыртқы және әскери саясатының құралы ретінде қызмет ете отырып, Вагнер тобы әртүрлі аймақтарда, соның ішінде Донбасстағы қақтығыста қорқынышты жауынгерлік күшке айналды. Ол Ресейдің Сириядағы азаматтық соғысқа әскери араласуы кезінде маңызды рөл атқарды, Сирия президенті Башар Асадқа қолдау көрсетті және Мали, Ливия және Орталық Африка Республикасындағы қақтығыстарға қатысты. "Вагнер" өзінің қатыгез әдістері мен Африкадағы, Таяу Шығыстағы және Украинадағы әскери қылмыстарға қатысуы арқылы жаман атаққа ие болды, жазасыз қатыгездік жасады.
Топ көптеген Африка елдерінің үкіметтерімен тығыз байланыста болып, үкіметке қарсы көтерілісшілермен күресте жергілікті күштерді қолдаудың орнына осы елдердің табиғи ресурстарын пайдалануда айтарлықтай автономияға ие болды. Вагнердің Африкадағы экономикалық бастамалары Ресейдің Украинаға басып кіруі кезінде де жоғары траектория бойынша дамыды, өйткені алынған қаражат Украинадағы және басқа аймақтардағы қақтығыстарды қаржыландыруға бағытталды.
### Украинаға басып кіру кезіндегі ішкі шиеленіс
Пригожиннің әсерін шектеуге тырысу
Америка Құрама Штаттарының шенеуніктерінің айтуынша, Евгений Пригожин Ресейдің Қорғаныс министрлігімен Украинаға толық басып кіргенге дейін "көптеген жылдар бойы" ұзақ уақыт бойы дауласқан. Алайда, Ресей-Украина соғысының осы кезеңінде бұл шиеленіс күшейіп, көпшілікке танымал болды. Шапқыншылықтың алғашқы кезеңдерінде ресейлік Құрлық әскерлері айтарлықтай шығынға ұшырады, бірақ резервшілерді жұмылдыру туралы хабарламаны Путин кейінге қалдырды. Нәтижесінде билік басып кіру үшін жалдамалыларды тартуға белсенді түрде ұмтылды, бұл Пригожин мен Вагнер тобының ықпалы мен күшінің күшеюіне әкелді. Пригожинге өзінің авиациялық активтерін қоса алғанда, айтарлықтай ресурстар бөлінді. Сонымен қатар, 2022 жылғы жаздан бастап ол Ресей түрмелеріндегі тұтқындарды олардың бостандығы үшін Вагнер тобына тарту құқығына ие болды. Батыс барлау агенттігі Вагнердің жалдамалы әскерлерінің саны 2017-2018 жылдардағы "бірнеше мың" жауынгерлерден 2022 жылғы желтоқсанда қарай шамамен 50 000 жауынгерге дейін өсті деп есептеді, олардың көпшілігі түрмелерден жалданған қылмыстық тұтқындар.
Үкімет оларға барған сайын үлкен ресурстар бергенімен, Вагнердің заңды өкілеттіктері болған жоқ. Пригожин ешқандай ресми қызмет атқарған жоқ және тағайындалған да, сайланған да жоқ, яғни оның техникалық есеп беруге құқығы жоқ. Сонымен қатар, Пригожин халықаралық мойындауға ие болды және өзінің жеке өмірінен бас тартты. Ол әскери киім киген кезде майдан шебімен жаңалықтарды жиі жеткізетін. Вагнер Ресей заңдары мен елдің әскери иерархиясынан тыс жұмыс істейтін Пригожиннің жеке армиясы ретінде қабылдана бастады. Наразылық Қорғаныс министрлігінде және Бас штабта пайда болды, бұл оларды Пригожиннің өсіп келе жатқан ықпалын шектеуге күш салуға итермеледі. 2023 жылғы ақпанның басында Пригожин "Вагнер" тұтқындарды жалдауды тоқтатқанын, Ұлыбританияның Қорғаныс министрлігі мұндай жалдауға Үкіметтің тыйым салуы деп түсіндіргенін мәлімдеді. Бұл өзгеріс топтың жауынгерлік қабілетін төмендетеді деп күтілген.
Керісінше, Пригожин өзін әскери мекемеге қарсы тұрған популистік тұлға ретінде көрсетті, оны бірнеше рет ұлттық мүдделерді қорғай алмады деп айыптады. 2022 жылғы 1 қазанда Ресей аймақтың көп бөлігінен қуылған Харьковтағы украиналық қарсы шабуыл кезінде Пригожин Ресей қолбасшылығын сынға алып, "бұл бейбақтардың барлығын майданға жалаң аяқпен жіберу керек, тек пулемет тапаншасы бар"деп мәлімдеді. Пригожин өзінің ықпалының артуына байланысты Путинге әскери басшыларға шағымдануға батылы бармағандардың бірі болды. Пригожин, ең алдымен, Қорғаныс министрлігін нысанаға алып, оның шенеуніктерін жемқор деп сипаттады. Сонымен қатар, ол Ресей элитасының басқа топтарын, соның ішінде Ресей парламентінің мүшелері мен ресейлік олигархтарды сынға алды, олар соғыс кезінде "халыққа тиесілі барлық нәрсені ұрлауға" тырысты деп айыптады. Пригожин өзінің мәлімдемелерінің бірінде орыс элитасы мен олардың балаларын қарапайым адамдар соғыста қаза тапқан кезде сәнді және алаңсыз өмірден ләззат алғаны үшін сынға алды. Пригожин осы "қоғамдағы бөліну" мен 1917 жылғы орыс революциясынан бұрын болған параллельдер жүргізіп, "сарбаздар мен олардың жақындарының" осындай әділетсіздікке қарсы ықтимал көтерілістері туралы ескертті. Соғысты зерттеу институты Пригожиннің мәлімдемелері оның ультра ұлтшыл ресейлік милблогерлер қауымдастығындағы ықпалын күшейткенін атап өтті.
Бахмут шайқасы кезінде шиеленісу
Ресейдің Тюмень қаласындағы "Вагнер" қаза тапқан жауынгерлер зираты. Пригожин Қорғаныс министрлігінің дұрыс басқарылмауы Бахмутта "ондаған мың" вагнеристердің өліміне әкелді деп мәлімдеді. Бахмут шайқасы кезінде Вагнер тобы мен Қорғаныс министрлігі арасындағы шиеленіс маңызды нүктеге жетті. Пригожин бірнеше рет Кремльдің оқ-дәрілермен жеткіліксіз қамтамасыз етілуіне наразылығын білдірді. Ол, егер оның талаптары орындалмаса, өз әскерлерін шығарамын деп қорқытты, атап айтқанда, Қорғаныс министрі Сергей Шойга мен Бас штаб бастығы Валерий Герасимовты "Вагнер" содырлары арасында "ондаған мың" құрбан болды деп айыптады. Америка Құрама Штаттарының мәліметтері бойынша, 2022 жылғы желтоқсаннан 2023 жылғы маусымға дейін Украинада қаза тапқан 20 000 ресейлік әскери қызметшілердің жартысына жуығы Бахмут шайқасында қаза тапқан Вагнер жауынгерлері болды.
Ресей 2023 жылғы мамырдың соңында Бахмутта Жеңіс жариялағаннан кейін, Вагнер тұрақты әскерлерге жол беріп, қаладан шыға бастады. Осы өтпелі кезеңде Вагнер мен әскерилер арасында ішкі қақтығыстар сақталды. Пригожин әскерилер 3 және 5 маусымда оның шегініп бара жатқан күштеріне шабуыл жасауға тырысты деп мәлімдеді, содан кейін Ресей әскери күштері Бахмуттан шегіну кезінде Вагнер жүріп өткен маршрутқа Мина салды деп мәлімдеді. 2023 жылғы 5 маусымда Пригожин өзінің әлеуметтік желілерінде ұсталған лейтенантты бейнелейтін бейнеролик жариялады. Ресейдің 72-бригадасының полковнигі Роман Веневитин өз әскерлеріне мас күйінде болған Вагнердің шегініп бара жатқан күштеріне оқ атуға бұйрық бергенін мойындайды.
Вагнер шешуші рөл атқарған Бахмут шайқасының шарықтау шегі мекемеден оқшаулану кезеңінің басталуын белгіледі. 2023 жылғы 6 маусымда Пригожин ықпал етушілер Ресей әскери күштерімен бірге оның жоғары рентабельді тамақтандыру кәсіпорнына белсенді түрде саботаж жасады деп айыптады. Он жылдан астам уақыт бойы тамақтануды ұйымдастыруға арналған бұл келісімшарттар оның байлығы мен ықпалының қайнар көзі болды. Сонымен қатар, Пригожин танымалдылықтың өсуіне куә болды, бұл оның қоғамдық қабылдауында саяси емес сипаттан саяси сипатқа айтарлықтай өзгеріс болды.
### Вагнерді интеграциялауға талпыныс
2023 жылғы маусымның ортасында Қорғаныс министрлігі Вагнер тобына 1 шілдеге дейін әскери келісімшарттарға қол қоюды бұйырды. Бұл қадам вагнерді бағынышты бөлім ретінде әдеттегі командалық құрылымға тиімді түрде біріктірді, осылайша Пригожиннің әсерін азайтты. Алайда Пригожин Шойгудың қабілетсіздігін алға тартып, келісімге қол қоюдан бас тартты. Медузаның хабарлауынша, мұндай даму Пригожиннің Вагнерге әсерін бұзады және топтың Африкадағы пайдалы қызметіне қауіп төндіреді. Пригожин Вагнердің мойынсұну туралы бұйрығын айналып өтуге тырысты, сонымен бірге Қорғаныс министрлігіне деген сынын күшейтті. Ол Шойгуды өлім жазасына кесуге дейін барды және шебер емес шенеуніктерге қарсы ықтимал халықтық көтерілісті меңзеді. Пригожин Путин, егер ол бүлік шығарса, Қорғаныс министрлігіне қарсы күресте оның жағына шығады деп сенді.
### Көтерілісті жоспарлау
АҚШ-тың барлау қызметтері Вагнердің көтеріліске дайындалу үшін жабдықтар мен ресурстарды жинап жатқандығы туралы дәлелдермен бірге Ресей шекарасына жақын жерде "Вагнер" күштерінің біртіндеп жиналуын байқады. Олар көтерілістің қайда және қалай жоспарланғаны туралы ақпарат алғанымен, нақты уақыт белгісіз болып қалды. Бұл мәселемен таныс дереккөздің айтуынша, батыс барлау агенттіктері хабарламаларды ұстап қалу және спутниктік суреттерді талдау арқылы жоспарды ашты. АҚШ-тағы оқиғадан бірнеше апта бұрын Барлау Вагнердің айтарлықтай көтерілісін болжай бастады және 21 маусымға дейін жақын арада болатын көтерілістің күшті дәлелдерін алды. Пригожин жоспарды Қорғаныс министрлігінің 10 маусымдағы Вагнер күштерін тұрақты армияға тиімді біріктіруге мүмкіндік беретін шешімінен кейін іске қосқан сияқты. Сыртқы барлау қорытындылары бүліктің алдын-ала жоспарланғанын көрсетеді, бұл Пригожиннің көтеріліс туралы шешім 23 маусымда қабылданды деген пікіріне қайшы келеді.
АҚШ-тың анонимді шенеуніктері кейінірек New York Times газетіне Пригожин мен әскери иерархия арасында делдал болған және Пригожинмен тығыз байланыста болған Армия генералы Сергей Суровикиннің жоспарланған көтеріліс туралы алдын-ала білетіндігін хабарлады. CNN Суровикиннің Вагнердің жеке тіркеу нөмірі болғанын және кем дегенде 30 басқа ресейлік әскери және барлау қызметкерлерімен бірге топтың жасырын VIP мүшесі болғанын көрсететін құжаттарды алды. Сонымен қатар, басқа орыс генералдары да көтеріліске қолдау көрсеткен болуы мүмкін деген белгілер болды. АҚШ шенеуніктері Пригожин егер оның ресейлік билік құрылымының белгілі бір секторларының қолдауы бар деп сенбесе, көтеріліске итермелемейді деп мәлімдеді.
Батыс шенеуніктерінің The Wall Street Journal басылымының хабарлауынша, Ресейдің Федералды қауіпсіздік қызметі бұл жоспарды орындауды жоспарлағанға дейін екі күн бұрын ашқан. Жоспардың ашылуы Пригожин көтерілісінің мерзімінен бұрын басталуына әкелді, бұл оның кейінгі сәтсіздігінің себептерінің бірі болуы мүмкін. Пригожин Қорғаныс министрі Шойга мен Бас штабтың бастығы Герасимовты Украинамен шекаралас Ресейдің оңтүстік аймағына жоспарланған бірлескен сапары кезінде тұтқындауды көздеді, ал батыс шенеуніктері бұл жоспар ашылмаған жағдайда сәттілікке жақсы мүмкіндік болды деп мәлімдеді, Бұл Пригожинді балама жоспарды импровизациялауға итермеледі. Батыс шенеуніктері барлау деректері Пригожиннің жоспары оның қарулы күштердің бір бөлігі бүлікке қосылады деген сеніміне негізделгенін көрсетеді деп мәлімдеді. Батыс шенеуніктері Пригожин өзінің жоспары туралы кейбір жоғары дәрежелі әскери бөлімдерді хабардар етті деп санайды. Ресей ұлттық гвардиясының қолбасшысы Виктор Золотов Ресей билігі жоспарланған көтеріліс туралы білгенін және ол 22-25 маусым аралығында орындалатынын айтты. "Медуза" таратқан анонимді есептерге сәйкес, қауіпсіздік қызметтері " Президентке Пригожинмен бірдеңе дұрыс емес екенін айтуға батылы жетпеуі мүмкін [...] себебі, егер олар мәселе туралы хабарласа, шешім қабылдау керек еді. Сіз бұл шешімді қалай қабылдайсыз?"Медуза дереккөздерінің айтуынша, Пригожин Вагнерді тұрақты армияға біріктіру туралы бұйрықтан жалтарып үлгермегеннен кейін,"ауада бірдеңе болады деген жағымсыз сезім пайда болды". Кремль шенеуніктері " бұл туралы кездесулерде айтып, [Пригожин] ереже бойынша ойнамайтын батыл оппортунист деген қорытындыға келді. Қарулы көтеріліс қаупі туралы сөз болғанда, олар оны нөлге тең деп ойлады". Демек, олар Пригожиннің көтеріліс туралы мәлімдемесін жеңілдіктер жасауға бағытталған блуф деп санады және Вагнер Дондағы Ростовты басып алғаннан кейін ғана жағдайдың ауырлығын түсінді. Лукашенко ол да, Путин де "бұл жағдайды ұйықтағанын" және екеуі де "[ол дами бастаған кезде] өздігінен шешіледі деп ойлағанын" айтты.
Вагнердің көптеген мүшелеріне жоспарланған көтеріліс туралы алдын-ала хабарланбаған. Нәтижесінде олар Пригожиннің Қаруға шақырғанына таң қалды және олар қай фракцияға қосылу керектігін білмеді. Вагнердің демобилизацияланған ардагерлеріне дайын болуға және Пригожиннің бұйрықтарын күтуге бұйрық берілді. Мәскеуде Вагнерге ешқандай қатысы жоқ адамдар Вагнер тобынан көтерілісті қолдау үшін митингке қосылуға шақырған қоңыраулар түскенін хабарлады. Осындай үндеулер Ростов тұрғындарына көтерілісті қолдау туралы өтінішпен жіберілді.
## Көтеріліс
### Пригожиннің мәлімдемесі
2023 жылғы 23 маусымда жарияланған видеода Пригожин Үкіметтің Украинаға басып кіруін Ақтау өтірікке негізделген және шапқыншылық ресейлік элиталардың мүдделерін ілгерілетуге бағытталған деп мәлімдеді. Ол Қорғаныс министрлігін Украинаны НАТО-мен бірлесе отырып, Ресейдің мүдделеріне шабуыл жасауды жоспарлап отырған агрессивті және дұшпандық қарсылас ретінде бейнелеу арқылы қоғам мен президентті алдау әрекеті үшін айыптады. Атап айтқанда, ол Украинада кез-келген шиеленістің 2022 жылғы 24 ақпанға дейін болғанын жоққа шығарды, бұл ресейлік соғысты Ақтаудың орталық нүктелерінің бірі болды. Пригожин Шойгу мен" олигархиялық рудың " соғысты бастауға жеке себептері бар деп мәлімдеді. Сонымен қатар, ол Ресей әскери қолбасшылығы Украинада қаза тапқан сарбаздардың нақты санын әдейі жасырды деп мәлімдеді, белгілі бір күндері 1000 адам шығынға ұшырады.
Кейінірек, 23 маусымда Пригожин Вагнерге қатысты Telegram арналарында таратылған және Вагнердің артқы лагеріне зымыран соққысының салдары көрсетілген бейнені жариялады. Пригожин Ресейдің Қорғаныс министрлігін ереуіл жасады деп айыптады, оның айтуынша, оның 2000 жауынгері қаза тапты. Қорғаныс министрлігі Вагнердің артқы лагерьлеріне шабуыл жасады деген айыптауларды жоққа шығарды, ал соғысты зерттеу институты бейненің дұрыстығын растай алмады, ол "ақпараттық мақсатта жасалған болуы мүмкін"деп атап өтті. Басқа бақылаушылар да бейнежазбаның дұрыстығына күмән келтірді.
Пригожин өзінің баспасөз қызметінің Telegram арнасында жарияланған хабарламада Қорғаныс министрлігіне қарсы қарулы қақтығыстың басталғанын мәлімдеді. Ол министрлікке қарсы қақтығысқа қатысуға мүдделі адамдарды шақырып, Шойганы вагнерге шабуыл жасау үшін артиллерия мен тікұшақтарды пайдаланды деп айыптады. Сонымен қатар, Пригожин Шойгу кешкі сағат тоғызда Ростов-на-Донудан қорқақтықпен қашып кетті деп мәлімдеді. Демек, Федералды қауіпсіздік қызметі Пригожинге қарсы қылмыстық Кодекстің 279-бабы бойынша қарулы көтеріліске қатысты қылмыстық іс қозғады.
Суровикин мен генерал-лейтенант Владимир Алексеев Вагнердің жауынгерлеріне жүгініп, олардыевые қимылдарын тоқтатуға шақырды. Суровикин өзінің ескертулерін Financial Times "кепілге алынған бейне" деп атады және 29 шілдедегі жағдай бойынша ол есепке алынбады. Мемлекеттік "Ресейдің бірінші арнасы," шұғыл жаңалықтар таратты, оның барысында жүргізуші Екатерина Андреева Пригожиннің Вагнердің позицияларына тұрақты қарулы күштердің шабуылдары туралы мәлімдемелері жалған деп мәлімдеді. Андреева сонымен қатар Путинді қазіргі жағдай туралы хабардар еткенін айтты. Пригожиннің мәлімдемесіне жауап ретінде елдің қарулы күштері мен Ұлттық гвардия Мәскеуде де, Дондағы Ростовта да броньды машиналарды орналастырды.
### Ростовтағы Донды басып алу
24 маусымда таңертең Вагнердің күштері Ресейдің Ростов облысына Луганскіден басып кіріп, Дондағы Ростовты ешқандай қарсылықсыз тез басып алды. Олар Оңтүстік әскери округтің штаб-пәтерін бақылауға алып, іргелес көшелерде қауіпсіз периметрді орнатты. Бір қызығы, пленкаға түсірілген Пригожин штаб ғимаратының ауласында байқалды. Вагнер күштері Ростовтың орталығында миналар мен бақылау бекеттерін орнату арқылы өз позицияларын нығайтты. Вагнер мүшелері өздерін ерекшелеу үшін күміс білезік киген.
Пригожин штабта Қорғаныс министрінің орынбасары Юнус - Бек Евкуровпен және Бас штаб бастығының орынбасары Владимир Алексеевпен кездесу өткізді, оның барысында Евкуров Пригожинді өз әскерлерін шығаруға көндіруге тырысты. Содан кейін Пригожин қаладағы бункерді паналап, Вагнердің бірнеше мың адамнан тұратын отряды Мәскеуге көшкен кезде бұйрық қабылдады. Кейін атыс пен жарылыстар естілді. Ростелеком ғимараты түсініксіз себептермен атылды. Расталмаған бейнежазбалар Вагнер күштері мен қала ішіндегі әскерилер арасындағы қақтығыстарды меңзеді.
Ростовтың көптеген кәсіпорындары мен құрылыстары жабық күйінде қалды. Муниципалдық әкімшілік тұрғындарға үйде болуға кеңес берді (нәтижесіз), бірақ ешқашан терроризмге қарсы шаралар қабылдаған жоқ. Жергілікті дүкендер жұмыс уақытын қысқартты, ал жанармай құю бекеттерінде ұзын-сонар кезектер пайда болды. Кейбір тұрғындар қажетті заттарды жинауға тырысты, ал басқалары қаладан кетуге тырысты, бұл кептелістерге және теміржол вокзалында ұзақ кезектерге әкелді. Алайда халық арасында кең дүрбелең болған жоқ. Кейбір тұрғындар Вагнер жауынгерлерімен кездесу үшін қала орталығына жиналды; көбісі оларды қолдады, бірақ кейбіреулері олармен дауласты. Вагнердің жауынгерлері жергілікті тұрғындармен достық қарым-қатынаста болды. Кейіннен Вагнердің күштері бейбіт тұрғындарды өздерінің қауіпсіздігі үшін көшелерден аулақ болуға шақырды, содан кейін атыс пен жарылыстар басталды.
Куәгерлердің кадрларында Вагнер күштерімен соғысу мақсатында шешен әскерилендірілген құрамаларынан (қадыровтықтардан) тұратын қалаға қарай бағытталған әскери және азаматтық автомобильдердің ұзын бағанасы бейнеленген. Шешенстанның мемлекеттік БАҚ - тарына және әртүрлі есептерге сәйкес, олар қала орталығына жете алмады және ешқандайевые қимылдарына кірмеді. Шешен күштерінің командирі кейінірек олардың кейбір командалары "Вагнер содырларынан 500-700 метр" қашықтықта болғанын айтты.
### Мәскеуге қарай жылжу
0:57
Вагнер әскерлерінің колоннасы Мәскеуге бет алды, ал Пригожин Ростов көтерілісін басқарды. Танктер, броньды машиналар, зениттік қару-жарақ және азаматтық жүк көліктері бар бірнеше мың адамнан тұратын бронетранспортерлер 24 маусымда таңертең Мәскеуге қарай тез жүре бастады. Бір баған Ростовтан келген кезде, екіншісі Украинаның басып алынған аумағымен шекарадан өтті. Техника Воронеж облысында іс жүзінде қарсылықсыз алға жылжыды. Донецк Халық Республикасының басшылығына жақын дереккөздің айтуынша, Мәскеуге бет алған баған "Вагнердің" аға командирі Дмитрий Уткиннің басшылығымен шамамен 5000 жауынгерден тұрды. Колонна өткен бірде-бір қаланы басып алуға тырыспады, дегенмен ол бірнеше әуе базаларын бақылауға алған болуы мүмкін.
Воронеждің облыстық астанасынан тыс жерде Вагнердің әскерлеріне тікұшақ шабуыл жасады. Вагнер әскерлеріне қарсы тұру кезінде әуе күштері айтарлықтай шығынға ұшырады: алты тікұшақ пен әуе командалық орталығының ұшағы атып түсірілді. Кем дегенде он үш ресейлік әскери қызметші қаза тапты. Вагнердің Әуе қорғанысы жүйелері атқан екі зымыран Воронеждегі мұнай базасы мен тұрғын үй кешенінің ауласына соққы берді. Вагнердің жауынгерлері Мәскеудің жартысынан астамында Воронеждің жанынан өтіп, маңызды қалаларға кірмей, күннің бірінші жартысында Воронеж облысында алға жылжуды жалғастырды. Әлеуметтік желілердегі жазбаларда Вагнер отрядтары мен Воронеждегі әскерилер арасындағы шайқастардың кадрлары да көрсетілді, Reuters әскери есептерге сілтеме жасайды. Бұқаралық ақпарат құралдарының хабарлауынша, Вагнер тобы қаладағы барлық әскери нысандарды бақылауға алды.
Вагнер Мәскеуден шамамен 400 шақырым (250 миль) жерде Липецк облысына барды. Олар Елец қаласы арқылы өтіп, солтүстікке қарай М4 тас жолымен жүрді. Липецк облысында билік колоннаның алға жылжуын қиындату үшін экскаваторлардың көмегімен автожолдарды әдейі қиратты. Кейбір жолдарды жүк көліктері мен мектеп автобустары жауып тастады. Әскерилер Ока өзенінің бойында (Мәскеудің оңтүстігінде ағып жатқан) қорғаныс сызықтарын орнатып, көпір өткелдерін қоршап алды. Липецк және Воронеж облыстарының губернаторлары барлық бейбіт тұрғындарды M4 жолындағы әскери бағандар мен қақтығыстар туралы хабарламалардан кейін үйде болуға шақырды.
### Қауіпсіздік шаралары
Мәскеу мэрі Сергей Собянин елордада терроризмге қарсы режимнің енгізілгенін жариялады. Мәскеуде броньды машиналар және қауіпсіздік күштерінің көбеюі байқалды. Муниципалдық билік коменданттық сағатты енгізуді қарастырды және Вагнерді жалдауды жарнамалайтын асығыс бөлшектелген билбордтар байқалды. Der Spiegel Мәскеуден ұшатын барлық рейстерге билеттердің толық сатылымы туралы хабарлады, өйткені адамдар алдағы жағдайдан құтылуға тырысты. Flightradar24 ұшақтарын бақылау сайтының хабарлауынша, Путин қолданған ұшақ Мәскеуден ұшып, Санкт-Петербургке бет алды. Санкт-Петербург. Алайда, Кремльдің баспасөз хатшысы Дмитрий Песковтың айтуынша, Путин бортта болмаған және ол Кремльде қалған. Билік сонымен қатар Мәскеумен шектесетін Калуга облысында жол жүру шектеулерін жариялады, ал губернатор Владислав Шапша тұрғындарға "өте қажет болмай, осы жолдармен жеке көлікпен жүруден бас тартуға" кеңес берді.
Осы уақытта Федералды қауіпсіздік қызметі (ФҚҚ) Санкт-Петербургтегі Вагнер штаб-пәтерінде тінту жүргізді. Ресейлік БАҚ-тың расталмаған мәліметтері бойынша, Кеңсенің жанындағы көліктерде 4 миллиард рубль (47 миллион доллар) бар картон қораптар табылды, сондай-ақ АҚШ долларындағы қолма-қол ақша, тапаншалар, алтын құймалар және белгісіз ақ ұнтақ пакеттері тәркіленді. Пригожин бұл ақша қызметкерлердің жалақысын, Вагнердің қаза тапқан жауынгерлерінің туыстарына өтемақы төлеуге және компанияның басқа шығындарына арналғанын айтты. Ол Вагнердің жаһандық ықпал ету жөніндегі жасырын операцияларын, соның ішінде Африка мен Америка Құрама Штаттарындағы қолма-қол ақшаны пайдалануды талап ететін әрекеттерді меңзеді. Ольга Романова, журналист және Ресейдің "темір тордың арғы жағындағы Ресей" құқық қорғау ұйымының жетекшісі, ФСБ-ны 24 маусым күні таңертең Вагнер жалдаған сотталғандардың туыстарына қауіп төндірді деп айыптады. The Daily Telegraph анонимді дереккөздерінің хабарлауынша, Ұлыбританияның барлау қызметі Ресейдің барлау агенттіктері Мәскеуге шабуыл кезінде Вагнер басшыларының отбасыларына зиян келтіреміз деп қорқытқанын анықтады.
## Шешім
Пригожин 24 маусымда түстен кейін Президент әкімшілігімен байланыс орнату үшін жеке күш жұмсады, оның ішінде Путиннің өзіне жүгінді, ол онымен сөйлесуден бас тартты. Соңғы келіссөздерді Президент Әкімшілігінің басшысы Антон Вайно, Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы Николай Патрушев және Ресейдің Беларуссиядағы елшісі Борис Грызлов жүргізді. Пригожин келіссөздерге жоғары лауазымды шенеуніктердің қатысуын қатаң талап етті, ал Путиннің қатысудан бас тартуы Беларусь Президенті Александр Лукашенконың араласуына жол ашты. Лукашенко Путиннің өтініші бойынша Пригожинмен сөйлесіп, келісімге келу үшін делдал ретінде әрекет етті. Келісім содырлардың "Вагнерді" Алға жылжытуын тоқтатып, олардың қауіпсіздігіне кепілдік беру үшін өз базасына оралуын қарастырды.
Аудиожазбада Пригожин қантөгістің алдын алу үшін келісімге келгенін мәлімдеді және көтерілістің себептерін қайта түсіндіріп, бұл төңкеріс әрекеті емес екенін баса айтты:
Олар Вагнердің әскери компаниясын таратқысы келді. 23 маусымда біз әділет шеруіне шықтық. 24 сағат ішінде біз Мәскеуден 200 шақырым қашықтықта болдық. Осы уақыт ішінде біз жауынгерлеріміздің қанының бір тамшысын төккен жоқпыз. Енді қан төгілуі мүмкін сәт келді. Бір жағынан орыс қанының төгілу ықтималдығы үшін жауапкершілікті түсініп, біз бағандарымызды ашып, жоспарланғандай далалық лагерьлерге ораламыз.
24 маусымда сағат 11:00 шамасында (GMT+3) Вагнер тобы өз әскерлерін Ростов-на-Донудан шығара бастады. Ростов-на-Дону тұрғындары Вагнердің әскерлерін қаладан кетіп бара жатқанда қарсы алды, ал кейбіреулері Пригожиннің көлігіне жақындап, терезеден қолын қысып алды. Пригожиннен көтеріліс кезінде түсірілген Соңғы белгілі видеода көтерілістің нәтижесі туралы түсініктеме беруді сұрағанда, ол жеңіл-желпі жауап берді: "бұл жақсы, біз бәріміз көңіл көтердік". 25 Маусымда Вагнердің күштері Воронежден шығарыла бастады. Вагнердің күштері Украинаның шығысындағы оккупацияланған аймақтардағы позицияларына оралды.
Кремльдің баспасөз хатшысы Дмитрий Песков Пригожиннен айыптар алынып тасталатынын және Пригожин Беларуссияға жіберілетінін мәлімдеді. Песковтың айтуынша, "Вагнер" жауынгерлері қудалауға ұшырамас еді, ал бүлікке қатыспағандар Қорғаныс министрлігімен келісімшартқа отыруға мүмкіндік алады. Песков сонымен қатар Вагнер Ұйымы Жалпы соғыс уақытындағы бұрынғы орындарына оралатынын хабарлады. Путин әкімшілігі Лукашенкоға көтерілісті басуға тырысқаны үшін алғыс білдірді.
## Реакция
### Ресей үкіметі
Владимир Путиннің Үндеуі
Владимир Путин елге Вагнер тобының көтерілісі туралы жүгіндіВладимир Путин 24 маусымда ұлтқа жүгінді, Вагнердің әрекетін "сатқындық" деп айыптады және бүлікті басу үшін "қатаң қадамдар" жасауға уәде берді. Ол жағдай Ресейдің өмір сүруіне қауіп төндіретінін айтты. Путин Бірінші дүниежүзілік соғыстың Шығыс майданына Ресей империясының қатысуы кезінде пайда болған және Брест-Литовск шарты бойынша аумақтық шығындарға алып келген орыс революциясымен Тарихи параллельдер жүргізді. Сонымен қатар, Путин көтеріліске "алдау немесе қорқыту" арқылы "тартылған" Вагнер күштерін шақырды.
Бұған жауап ретінде Пригожин оның басты мақсаты Шойга мен Герасимовты қызметінен босату екенін мәлімдеді және Қорғаныс министрлігіне сыбайлас жемқорлық туралы айыптауларын қайталады.
Путиннің үндеулері эфирге шыққаннан кейін телеарналар жоспарланған бағдарламаларына оралды.
Үкіметпен келісілген басқа тұлғалар
Ресейлік мекеменің көрнекті саясаткерлері Пригожинді бүлігін тоқтатуға шақырды және Путинге қолдау білдірді. Дмитрий Медведев, "Единая Россия" жетекшісі, Ресей Қауіпсіздік Кеңесі төрағасының орынбасары және елдің бұрынғы президенті, егер Вагнер үкіметті бақылауға алып, ядролық қаруға қол жеткізе алса, "бейбітшілік жойылу қаупіне ұшырайды" деп мәлімдеді.
Шешенстан республикасының басшысы Рамзан Қадыров жағдайды "мемлекетке опасыздық" деп атады және оның әскерлері "ресейлік бөлімшелерді сақтап қалу және олардың мемлекеттілігін қорғау үшін" шиеленіс аймақтарына "бет алды деп мәлімдеді. Мәскеу Патриархы Кирилл, Мәскеу және Бүкіл Ресей Патриархы, Орыс Православие шіркеуінің жетекшісі ресейліктерді Путин үшін дұға етуге шақырды. Ресей Мемлекеттік Думасының спикері Вячеслав Володин Владимир Путинге қолдау білдірді.
### Ресей азаматтық қоғамы
Соғысқа қарсы оппозиция
Ресейлік оппозициялық топтар басқаша әрекет етті. Бұрынғы мұнай магнаты және жер аударылған оппозиция Михаил Ходорковский ресейліктерді Пригожинді қолдауға шақырды, егер ол Кремльге қарсы шыққысы келсе, "тіпті шайтанды" қолдау маңызды екенін айтты. Алайда кейінірек ол ресейліктерді қарулануға шақырды, сонымен бірге "Пригожин біздің досымыз да, одақтасымыз да емес"деп мәлімдеді. Анархистік ұйымдар" анархо-коммунистік жауынгерлік ұйым "(БОАК) және" автономды әрекет "Жеке мәлімдемелерінде Пригожин мен Путин бірдей менсінбеуге лайық екенін және анархистердің қақтығыста қабылдай алатын" жағы " жоқ екенін айтты. Осылайша, олар болашақта адамдарды мазалай алмайды". Олар сондай-ақ "бұл уақытты қарулы қақтығысқа дайындалуға жұмсауға"шақырды. Ресей оппозициясының түрмедегі жетекшісі Алексей Навальный бұл оқиғаны және Путиннің оған деген көзқарасын сынға алып, былай деп жазды: "Путиннің соғысы Ресейді құртып, ыдыратуы мүмкін екендігі енді драмалық леп емес". Ол сондай-ақ Ресей үкіметінің Пригожин мен Вагнерге деген көзқарасын, Ресейдің өзіне және оның сыбайлас жемқорлыққа қарсы қорына деген көзқарасымен салыстырғанда сынға алды.
Ресей еріктілер корпусының жетекшісі Денис Капустин Пригожинді қатты идеологиялық айырмашылықтарына қарамастан, ол Пригожинді "Ресей патриоты"деп санайтынын айтып, мақтады. Кейін ол бүлікке қосылуға шақырды. Ресей бостандығы легионы бұл оқиғаларды орыс революциясындағы Оқиғалармен салыстырды, бірақ оқырмандарға Вагнердің көптеген әскери қылмыстарын есте сақтауға кеңес берді. Олар адамдарды "[Пригожинге] жоқ әскери абырой менестьікке жатқызбауға " шақырды.
Ультра ұлтшылдар
Соғысты зерттеу институтының мәліметтері бойынша, Ресейдің соғысқа қарсы ультра-ұлтшылдары көтерілісті аяқтағысы келетіндерге және көтеріліспен анықталған Ресейдің Қауіпсіздік кемшіліктерін жоюды талап ететіндерге бөлінді. Игорь " Стрелков "Гиркин Пригожинді ресейлік офицерлерді бүлік шығарғаны және" өлтіргені "үшін өлім жазасына кесуге шақырды, мұны"Ресейдің мемлекет ретінде сақталуы үшін қажет" деп талап етті.
Жалпы жұртшылық
Орыс халқы көтеріліске негізінен "үнсіз" және немқұрайлы реакция көрсетті. 2016 жылы Түркиядағы төңкеріс әрекетімен салыстырғанда, көптеген Түркия азаматтары төңкеріске қарсы демонстрацияларға белсенді қатысқан кезде, ресейлік талдаушы Анна Матвеева қарсы реакцияны атап өтті. Вагнер күштері басып алған Ростов-на-Дону қаласында ресейлік бейбіт тұрғындар көтерілісшілерді қарсы алып, оларға ыңғайлылық әкеліп, қошемет көрсеткен бейнежазбалар пайда болды.Ресей артиллериясының атысынан туындаған Воронеж маңындағы жарылыстардан кейін Ресейдің әлеуметтік желілерінде Ресей үкіметінің өзін-өзі бұзатын қателіктері туралы айтылған "Воронежді бомбалау" интернет-мемі қайта пайда болды.
### Халықаралық
Батыс басшылары көтеріліс өрбіген кезде және одан кейін бірден тікелей түсініктеме беруден бас тартты, негізінен Путин мұндай пікірлерді шетелдік қастандық деп мәлімдеу үшін пайдаланады деп қорқады. Сонымен қатар, Ресейдің ядролық арсеналын бақылауға қатысты алаңдаушылық туындады. АҚШ президенті Джо Байден Франция президенті Эммануэль Макронмен, Германия канцлері Олаф Шольцпен және Ұлыбритания премьер-министрі Риши Сунакпен жағдайды талқылады.
Көтеріліс аяқталғаннан кейін Байденнен Пригожин Путиннің әрекеттері әлсіреді ме және ол "мүлдем" деп жауап беріп, "айту қиын, бірақ ол Ирактағы соғыста жеңіліп жатыр; ол өз үйінде соғыста жеңіліп жатыр"деп сұрады.
24 маусымда телефон арқылы сөйлескен Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған Путинге Түркия оны ақылға қонымды әрекет етуге шақырып, "бейбіт келісімді" іздеуге көмектесуге дайын екенін айтты.
Грузияда Ресеймен шекараны жабу туралы талаптар да айтылды, бірақ Грузияның ішкі істер министрлігі қазіргі уақытта бұл қажет емес деп мәлімдеді. Украиналық шенеуніктер, соның ішінде президент Владимир Зеленский мен оның кеңесшісі Михаил Подоляк көтеріліс Ресейдің саяси тұрақсыздығының, элита арасындағы "әлсіздік" пен қақтығыстардың дәлелі екенін айтты. Сыртқы істер министрі Дмитрий Кулеба көтерілісті халықаралық қауымдастық үшін Ресейге қатысты "жалған бейтараптықтан бас тарту" және Киевке Ресей әскерлерін Украина аумағынан шығару үшін барлық қажетті қаруды ұсыну мүмкіндігі деп атады.
Молдованың Сыртқы істер министрі Ник Попеску Ресейдегі оқиғалар Молдованың "Еуразиялық қиратулар мен соғыстар кеңістігінен" алшақтау және елдегі бейбітшілікті, тұрақтылықты және демократияны қамтамасыз ету үшін Еуропалық Одақпен жақындасу жолында жүруі керек екендігінің дәлелі екенін айтты.
Келіссөздерге түсініктеме бере отырып, Беларусь президенті Лукашенко Путинді кісі өлтіруге емес, келіссөздер арқылы шешуге болатын жалғыз адам Пригожинмен диалогқа түсуге көндіргенін айтты. Лукашенко бұдан әрі мұндай іс-қимыл бағыты вагнериялықтар көшбасшысыз туындаған ықтимал хаотикалық жағдайдың алдын алатынын айтты. Лукашенко сонымен қатар Беларуссияның ұлттық қорғанысы Вагнердің тәжірибесінен пайда көретінін мәлімдеді. Беларусь оппозициясының жетекшісі Светлана Тихановская Twitter-де көтеріліс Путиннің және басқа диктаторлық режимдердің "әлсіздігін" анықтағанын және "Біз қазір осы сәтті пайдалануымыз керек"деп мәлімдеді. Кастус Калиновский полкінің командирі Денис Прохоров әлеуметтік желілердегі бейне хабарламасында осындай пікір білдіріп, Беларусь әскери қызметшілерін зорлық-зомбылыққа бармауға шақырды. оқиғаларға араласу. Валерий Сахащик, Беларуссияның жер аударылған Біріккен өтпелі Министрлер Кабинетінің қорғаныс және Ұлттық қауіпсіздік жөніндегі өкілі "тарихи мүмкіндікті пайдаланып, гүлденген Еуропа еліне айналу" немесе "бәрін жоғалту"туралы тез шешім қабылдауға шақырды. Ол Беларусь әскерилерін елдің Ресейден тәуелсіздігін қорғауға, "ұлтты біріктіруге", сондай-ақ "біздің толқынымызға бейімделуге және байланыста болуға"шақырды.
Беларусь Сыртқы істер министрлігінің өкілі көтерілісті "ұжымдық батысқа сыйлық"деп сипаттады.
Сербия Республикасының Президенті және Босния мен Герцеговина Президиумының бұрынғы мүшесі Милорад Додик Путинге Солтүстік Корея мен Қытай сияқты "Ресейдегі бейбітшілік пен ішкі тұрақтылықты сақтау және қарулы күштер мен басқа да құрылымдардағы тәртіпті қалпына келтіру жөніндегі күш-жігерінде" қолдау білдірді. Уганда президентінің ұлы және арнайы күштердің қолбасшысы Мухузи Кайнеругаба Уганда Путинге қажет болған жағдайда бүлікті басуға көмектесу үшін Ресейге сарбаздар жібере алады деп мәлімдеді.
## Салдары
### Салдар және тәртіпті қалпына келтіру
Қалыпты өмір сезімі Мәскеуге тез оралды. 25 Маусымда жұмысшылар Вагнердің алға жылжуына жол бермеу үшін қираған жолдарды жөндеуге кірісті. 26 маусымда Мәскеуде терроризмге қарсы төтенше шаралар тоқтатылды. Көтерілістен кейін Ресей рублінің айырбас бағамы күрт төмендеп, 2022 жылғы наурыздан бергі ең төменгі деңгейге жетті. 26 маусымда Қорғаныс министрлігі Шойгу Украинада орналасқан ресейлік әскерлерге барды деген ресми мәлімдеме жасады. Шойгу мемлекеттік БАҚ-та оқиғаларды жариялауда ерекше орын алды, келесі күндері Путиннің жанында жиі пайда болды, бұл сенімділікті айқын көрсетті. Сонымен қатар, Путин бірқатар қоғамдық кездесулер мен сәлемдесулер өткізді, бұл оның құпия табиғатынан алшақтау, шамасы, қоғамдық қолдауды көрсету мақсатында.
### Пригожин мен Путиннің мәлімдемелері
26 маусымда Пригожин бүлікті қорғауда сөйлеген жазылған мәлімдемесін жариялады. Ол мақсат Вагнер тобын құтқару және қабілетсіз мемлекеттік қызметкерлерді жауапқа тарту деп мәлімдеді. Пригожин көтерілістің мақсаты үкіметті құлату емес екенін атап өтті және Вагнердің әскерлерін тұрақты әскерилермен атқылау көтерілісті тудырды деген айыптауын қайталады. Пригожин сонымен қатар Вагнердің Мәскеуді басып алумен қорқыту қабілетін әскерилердің Киевті басып алуға сәтсіз әрекетімен салыстырды.
Пригожиннің аудио үндеуінен бірнеше сағат өткен соң, Путин тағы да ұлтқа жүгінді. Ол көтерілісті басқарған аты аталмаған адамдарды сөгіп, бұл сатқындық әрекеті деген сенімін растады. Алайда Путин "Вагнердің" командирлері мен жауынгерлерін негізінен "қару-жарақтарына қарсы жасырын түрде қолданылған"патриоттар деп сипаттады. Ол ресейлік әскери қызметшілерді "Вагнер" өлтіргенін растап, оларды батыр деп атады. Путин сонымен қатар қарапайым келісімшарт жасағысы келмейтін топ мүшелеріне Беларуссияға көшуге рұқсат етілгенін айтты.
### Вагнер тобының тағдыры
27 маусымда Ресей билігі қылмыстық тергеуді жауып, Пригожиннен немесе кез-келген басқа көтерілісшілерден айыптауларды алып тастағанын, сондай-ақ Вагнердің ауыр әскери техникасын Ресей Қарулы Күштеріне беру керек деп мәлімдеді. Билік көтерілісшілер "қылмыс жасауға тікелей бағытталған әрекеттерді тоқтатты"деп мәлімдеді. Беларуссияда, хабарланғандай, Могилев облысында Вагнер тобына арналған лагерьлердің құрылысы басталды. Алайда, Украинаның мемлекеттік шекара қызметі мұндай лагерьлердің салынып жатқандығы туралы ешқандай дәлел жоқ деп мәлімдеді. Сол күні Лукашенко Пригожиннің Беларуссияға келгенін растап, ол "біраз уақыт"қалуы мүмкін екенін айтты.
29 маусымда Би-Би-си ресейлік телефон нөмірлерін, соның ішінде Волгоград, Краснодар, Мурманск және Калининградтағы "оннан астам" жалдау орталықтарына қоңырау шалды. Би-би-си Ресейдің Қорғаныс министрлігімен емес, Вагнер тобымен әлі де келісімшартқа отырғанын хабарлады. Волгоградтан келген ер адам ВВС-ге: "бұл Қорғаныс министрлігіне мүлдем қатысы жоқ... Ештеңе тоқтаған жоқ, біз әлі де жалдап жатырмыз".
### НАТО елдерінің шаралары
Оқиғаларға жауап ретінде Эстония өз шекараларын қорғауды күшейтті, ал Латвия Ресеймен шекарасын жауып, Ресей азаматтарының кіруін тоқтатты. Көршілес Беларуссиядағы" Вагнер " күштерінің ықтимал шоғырлануына алаңдаған Латвия мен Литва НАТО-ға өз елдерінде, атап айтқанда альянстың шығыс шекарасында қосымша әскерлерді орналастыру туралы бірлескен өтінішпен жүгінді. Литваны күшейтудің бұрынғы алдын-ала жоспарларына жауап бере отырып, Германияның қорғаныс министрі Борис Писториус 26 маусымда Германия Литвада орналасқан НАТО-ның қолданыстағы жауынгерлік тобының жетекші елі ретінде 4000 адамнан тұратын толық бригада жіберетінін мәлімдеді. Бұл орналастырудың мақсаты - 2026 жылға қарай тұрақты негізде қажетті инфрақұрылымды құру.
### Амнистия
Көптеген басылымдар генерал Суровикинді көтерілістен кейін Ресей билігі тұтқындағанын хабарлады. Milblogger блогері Рыбар, Ресей Қорғаныс министрлігінің бұрынғы баспасөз қызметкері, қазіргі уақытта Вагнермен қарым-қатынас кезінде "шешімнің жоқтығын" көрсеткен генералдарға қарсы тазарту жұмыстары жүргізіліп жатыр деп мәлімдеді. Көтерілістен кейін Ресей Қарулы Күштері Бас штабының бастығы генерал Валерий Герасимов көпшілік алдында көрінбеді. 29 маусымда генерал-полковник Андрей Юдин Ресей армиясынан босатылды. Ол жұмыстан шығарылғанға дейін генерал Суровикиннің орынбасары болған.
## Дереккөздер |
Төңкеріс (2024 жылға дейін — Әшім) — Жетісу облысы Алакөл ауданы, Жыланды ауылдық округі құрамындағы ауыл.
## Географиялық орны
Аудан орталығы - Үшарал қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 74 км-дей жерде.
## Халқы
## Дереккөздер |
Атамекен (2024 жылға дейін — Пенжім) — Жетісу облысы Панфилов ауданындағы ауыл, Атамекен ауылдық округі орталығы.
## Географиялық орны
Аудан орталығы – Жаркент қаласынан шығысқа қарай 18 км-дей жерде орналасқан.
## Халқы
## Тарихы
Ауыл 1950-1997 жылдары Калинин атындағы жүгері өсіретін ұжымшардың орталығы болды. Оның негізінде 1997 жылдан Пенжімде және округтегі Ават, Төменгі Пенжім, Қорғас ауылдарында ӨК, ЖШС және бірнеше шаруа қожалығы құрылды. Ауыл арқылы республикалық дәрежедегі Жаркент — Қорғас автомобиль магистралі өтеді.
## Дереккөздер |
Мали-ме-Гропа-Бизье-Мартанеш табиғи саябағы (алб. Parku Natyror Mali me Gropa-Bizë-Martanesh) — Албанияның орталығындағы Дайти-Маунтин ұлттық саябағымен шекаралас жатқан мекендеу ортасы немесе түрлерді басқару аймағы (IUCN IV санаты). Ол 25266,42 га жер бетін алып жатыр. Дибер және Тирана округінде орналасқан, үш муниципалитет, Хибер, Мартанеш және Шенгжергж және оның аумағында бірнеше ауылдар бар. Халықаралық табиғат қорғау одағы (ХТҚО) ландшафтты V санатқа жатқызды. Өсімдіктер әлемі бойынша аймақ халықаралық маңызы бар маңызды өсімдіктер аймағы ретінде танылды.
Ландшафт флора мен фаунаның алуан түрлілігін сақтайды. Биогеографиялық тұрғыдан ландшафт палеарктикалық қоңыржай кең жапырақты және аралас ормандар биомының Динар альпі аралас ормандарының құрлықтық экорегионына жатады. Ормандар ландшафттың жалпы аумағының 68%-ын алып жатыр, қалың қылқан жапырақты және жапырақты ормандар.
Ландшафттың омыртқалы фаунасы 209 түрден тұрады және сүтқоректілердің 44 түрі, құстардың 130 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 23 түрі және қосмекенділердің 12 түрімен ұсынылған. Орманды аймақтарды қоңыр аю, сұр қасқыр және сілеусін мекендейді. Қызыл түлкі, елік, жабайы қабан, қызыл тиін, еуропалық құмырсқа, жаңғақ тышқан және жерорта теңізінің тақа жарғанағы негізгі жыртқыш сүтқоректілерге жатады. Ландшафтта құстардың барлығы 130 түрі байқалды, оның ішінде бүркіт, торғай, қаршыға, солтүстік қаршыға, египет лашын, кәдімгі қарақұйрық, балқұйрық, альпі жүйрік, альпі шоқы және т.б. Сондай-ақ бауырымен жорғалаушылар мен қосмекенділердің көптеген түрлері бар. Олардың ішінде ең көп таралған альпілік тритон, еуропалық егеуқұйрық жылан, еуропалық батпақ тасбақасы және герман тасбақасы.
Климаттың, жер бедерінің көптеген тау массивтерімен, тау жыныстарымен, топырақ типтерімен және гидрологиялық жағдайлармен үйлесуі, сондай-ақ күшті антропогендік әсердің болмауы әртүрлі тіршілік ету ортасының қалыптасуына ықпал етті. Тамырлы өсімдіктердің 450 түрі бар, олар Албаниядағы түрлердің жалпы санының 12% құрайды. Мали мен Гропа-Бизье-Мартанеш өсімдіктері тігінен бірнеше ерекше аймақтарға бөлінген. Жерорта теңізі белдеуінің ішінде қылқан жапырақты аймақта қара қарағай, еуропалық бук, күміс шырша, австриялық емен, венгр емені, еуропалық түтін ағаштары басым. Жапырақты аймақ еуропалық қораппен, кадпен және Иерусалим тікенімен жабылған. Альпі зонасы негізінен шөптен, мүктен, қыналардан тұрады, сонымен қатар қаражидек пен сирек гүлдерде көп. Ең көп таралған түрлерге көктемгі гентиан, рок раушан, альпі қашқаргүлі, қосүйлі мысықтабан, еуропалық көкжидек және примула жатады.
Ландшафт құрамына Ксисель, Валит және Шутресе үңгірлері, Малит-ме-Гропа және мұзды алқап пен көл сияқты бес табиғат ескерткіші кіреді.
## Тағыда қараңыз
* Орталық таулы аймақ (Албания)
## Дереккөздер |
Қазақстанда уран өндіру Ұлттық экономика үшін маңызды болып табылады. 2011 жылға қарай Қазақстан әлемдегі ең ірі уран өндіруші болып саналды.
## Тарихы
Қазақстанда уранды барлау 1943 жылы басталды. Кейінірек, 1970 жылы тау-кен жұмыстары оң нәтижелермен басталды, нәтижесінде барлау көбейді. 1950 жылдардағы кейбір жерасты шахталары сақталған, бірақ сарқылуға жақын. Соңғы жарты ғасырда Қазақстан әлемдік ядролық бағдарламалар үшін уранның негізгі көзі болды. 2001 жылдан 2011 жылға дейінгі онжылдықта Қазақстанда уран өндіру 17 428 тоннаға ұлғайды. Қазақстан уранның әлемдік қорының 15% - на ие, ал 2011 жылы Қазақстан әлемдік өндірістің 35% - ға көбеюін құрады. Елімізде 17 уран кеніші бар, алайда максималды өндіру жылына 20 мың тоннамен шектеледі.
Қазіргі уақытта алты аужанда 50 кен орны бар. Уранды барлау үшін жауапкершілік геология министрлігінің екі еншілес ұйымына жүктеледі: Қазақстанның солтүстігіндегі "Степгеология" және елдің оңтүстігіндегі "Волковгеология" кеніштері. Ұлттық электр желісінің жоқтығына қарамастан, Қазақстанның солтүстік аймақтарында электр энергиясы Ресейден, ал оңтүстігінде – Өзбекстан мен Қырғызстаннан келеді.
## Компаниялары
"Қазатомөнеркәсіп" ұлттық атом энергетикалық компаниясы 1997 жылы құрылды. Ол тау-кен, барлау және импорт/экспортты қоса алғанда, барлық ядролық әрекеттерді қадағалайды. Компания сонымен қатар шетелдік ядролық державалармен және Westinghouse компаниясымен берік байланыс орнатты. Ресей, Жапония, Қытай, Канада, Үндістан және Франция үкіметтерімен келісімдерге тұрды. 2010 жылды 2009 жылмен салыстыра отырып, ол уран өндірісінің қырық пайыздан астам өскенін және уран өндірудің жалпы көлемінің 30 % - ға өскенін хабарлады.
## Шахталары
* Инкай уран жобасы – 1976 жылы ашылған. 2010 жылғы өнім: 1637 тонна;
* Оңтүстік Инкай кеніші - 2007 жылы өндірісті бастады. 2011 жылы күтілетін өнім: 1900 тонна;
* Ақдала кеніші – өндірісті бастады: 2006 ж. 2009 жылғы өнім: 1046 тонна;
* Орталық Мыңқұдық кеніші - өндірісті бастады: 2007 ж.;
* Батыс Мыңқұдық кеніші – өндірісті бастады: 2006 ж.;
* Шығыс Мыңқұдық кеніші - өндірісті бастады: 2006 ж.;
* Қаратау кеніші - өндірісті бастады: 2008 ж.;
* Ақбастау кеніші – өндірісті бастады: 2009ж.;
* Жалпақ кеніші – өндірісті бастады: 2012 ж.;
* Мойынқұм кеніші – өндірісті бастады: 2004 ж.;
* Төртқұдық кеніші - өндірісті бастады: 2008 ж.;
* Харасан кеніші - өндірісті бастады: 2005 ж.;
* Іркөл кеніші – өндірісті бастады: 2008 ж.;
* Заречное кеніші - өндірісті бастады: 2006 ж.;
* Семейбай кеніші - өндірісті бастады: 2009 ж.
## Сондай-ақ қараңыз
* Қазақстанның энергетикалық саясаты
* Семей полигоны
* Қазақстандағы антиядролық қозғалыс
## Дереккөздер |
Анатолий Максимович Зленко (укр. Анатолій Максимович Зленко; 2 маусым 1938 жыл, Ставище ауылы, Ставищенск ауданы, Киев облысы, Украин КСР - 1 наурыз 2021 жыл) — Украинаның мемлекет қайраткері, дипломат, 1990 жылғы шілдеден 1994 жылғы тамызға дейін және 2000 жылғы қазаннан 2003 жылғы қыркүйекке дейін екі рет Украинаның Сыртқы істер министрі.
## Білімі
* Киев тау-кен колледжі;
* Т.Г. Шевченко атындағы Киев мемлекеттік университеті (аудармашы-референт).
Анатолий Зленко ағылшын, испан, португал және француз тілдерін меңгерген.
## Қызметі
Анатолий Зленко дипломатиялық қызметін 1967 жылы Украина КСР Сыртқы істер министрлігі халықаралық ұйымдар бөлімінің атташе және екінші хатшысы болып жұмыс істеуден бастады. 1973-1979 жылдары Париждегі ЮНЕСКО хатшылығының мүшесі болды.
1979 жылы Зленко Украина КСР Сыртқы істер министрлігінің халықаралық ұйымдар бөлімінің кеңесшісі, ал 1979-1983 жылдары Украина КСР ЮНЕСКО істері жөніндегі комиссиясының жауапты хатшысы қызметін атқарды. Одан кейін 1983-1987 жылдары Украина КСР-нің ЮНЕСКО жанындағы тұрақты өкілі болды.
1989-1990 жылдары Зленко Украина Сыртқы істер министрінің бірінші орынбасары, 1990-1994 жылдары Сыртқы істер министрі қызметін атқарды. 1994-1997 жылдары Украинаның Біріккен Ұлттар Ұйымындағы тұрақты өкілі болды.
1997-2000 жылдары Зленко Украинаның Франция мен Португалиядағы Төтенше және Өкілетті Елшісі, сондай-ақ Украинаның ЮНЕСКО жанындағы Тұрақты өкілі қызметін атқарды. 2000 жылдың қазанынан 2003 жылға дейін екінші рет Украинаның Сыртқы істер министрі қызметін атқарды.
2003 жылдың қазан айынан бастап Зленко Украина президентінің арнайы халықаралық мәселелер бойынша кеңесшісі қызметін атқарды. 2004-2005 жылдар аралығында БҰҰ-ның адам құқықтары жөніндегі комиссиясында Украина атынан өкілдік етті.
2006 жылы Зленко Украина премьер-министрі В.Ф.Януковичтің арнайы халықаралық мәселелер жөніндегі кеңесшісі болып тағайындалды.
## Марапаттары
* Кінәз Дана Ярослав ордені - IV дәрежелі (2011 жылғы 23 тамыз), V дәрежелі (2008 жылғы 30 мамыр)
* "Қызметі үшін" ордені - I дәрежелі (2003 жылғы 2 маусым), II дәрежелі (1999 жылғы 12 шілде), III дәрежелі (1997 жылғы 14 ақпан)
* Украина КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Құрмет грамотасы
* Құрмет легионының ордені (Франция, 1998 ж.)
* Құрмет орденінің Үлкен Кресі (Португалия, 1998 ж. 16 сәуір)
* Құрмет ордені (Грузия, 2003)
## Дипломатиялық дәрежесі
1990 жылғы 14 қыркүйек — Төтенше және Өкілетті Елші
## Дереккөздер |
Украиналық Қазақстандықтар (укр. Українці в Казахстані) — бірнеше тарихи кезеңдерде қалыптасқан Қазақстан аумағындағы ұлттық қауымдастықтардың бірі. Украиндықтар елдегі ең ірі этникалық топтардың бірі. 2021 жылғы Қазақстан халық санағының қорытындысы бойынша украиндықтардың саны 387 327 адамды құрайды. Алайда, украин тектес барлық Қазақстан Республикасының азаматтарын ескере отырып (оның ішінде ішінара ұлтаралық отбасыларда), бұл сан ресми мәліметтерден едәуір асып, 1 миллионнан астам адамға жетеді.
Солтүстік Қазақстан мен Батыс Сібірдегі украиндық қоныстанушылар кейде бұл аймақты «Сұр Сына» (укр. Сірий Клин) деп атайтын.
## Тарихы
XVIII ғасырдың аяғынан бастап Қазақстанға ерікті және мәжбүрлі украин қоныстанушыларының бірнеше толқыны келді. Алғашқы келген украиндар жер аударылған гайдамактар, Ресей үкіметі 1768 жылы сәтсіз көтерілістен кейін Қазақстанға жіберген әскерилендірілген украиндық шаруалар мен казактар бандаларының мүшелері болды.Қазақстандағы украин этносына қосқан үлесі тұрғысынан XIX ғасырдың аяғынан бастап, сол кезде Ресей империясының құрамына кірген Украинаның барлық дерлік аймақтарынан келген қоныс аударушылардың үлкен толқыны маңызды болды. Жаңа мүмкіндіктер мен тегін жер іздеуде бұл ерікті эмигранттар ғасырдың басында Қазақстанда және Ресейдің іргелес аймақтарында шамамен 100 000 адамды құрады. Бұл қозғалыс 20 ғасырдың басында Ресей премьер-министрі Петр Столыпиннің ауылшаруашылық реформаларынан кейін айтарлықтай өсті. 1897-1917 жылдар аралығында украин ұлты Қазақстан халқының үлесінде 1,9% - дан 10,5% - ға дейін өсті. Олар, әдетте, Қазақстанның Украинаға ұқсас аймақтарында, Қазақстанның солтүстік бөлігінде қоныстанды. 1917 жылға қарай украиндар Ақмола губерниясы халқының шамамен 29,5% - ы және Торғай губерниясы халқының 21,5% - ын құрай бастады. 1926 жылға қарай халық санағы бойынша Қазақстанда 860 000 украиндық өмір сүрді.
1930 жылдары кеңестік ұжымдастыру процесі кезінде 64000-ға жуық украиндық қулак (салыстырмалы түрде ауқатты шаруа) отбасылары Қазақстанға күштеп көшірілді. Қазақстандағы украиндар 1930-1933 жылдардағы қазақ ашаршылығы кезінде қазақтардың өздерінен кейінгі екінші ең жоғары пропорционалды өлім-жітім деңгейіне ие болды. Қазақстандағы украин халқы 859 396 адамнан 549 859 адамға дейін қысқарды (олардың халқы шамамен 36% - ға азайды), ал Қазақстандағы басқа этникалық азшылықтар өз халқының 12% және 30% -ын жоғалтты.
Алғашқы Батыс украиндары 1939-1940 жылдары Кеңес Одағы Батыс Украинаны қосып алған кезде Қазақстанға Галиция мен Волыннан күштеп жер аударылды. Олардың артынан Батыс Украинадан депортацияланған, украин ұлтшылдары ұйымына айыпталған немесе мүше болған адамдар келді. Олардың 8000-ға жуығы «Карлаг» гулагына жіберілді және олардың көпшілігі жазасын өтегеннен кейін сол жерде қалды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі украин иммигранттарының ұрпақтары, әдетте, Қазақстанның көптеген украин мәдени орталықтарының кадрлық құрамында басым.
## Қоғам және мәдениет
Қазақстандағы украин және орыс қауымдастықтарын саралауға ұмтыла отырып, Қазақстан Үкіметі украин мәдени ұмтылыстарын белсенді қолдайды. Ол украин газетін қаржыландырды. Украиналық ұйымдар Қазақстанда еркін жұмыс істейді және қазіргі уақытта жексенбілік мектептерге, хорларға және халықтық би ұжымдарына демеушілік жасайтын 20 украин мәдени орталығы бар. Қазақстан астанасында Украин орта мектебі мен жексенбілік мектеп бар. Кеңес өкіметінің қолынан қазақ және украин халқының ортақ азаптарын қазақ-украин белсенділері ерекше атап өтеді.
Украин тілі ықшам украин қоныстануы бар ауылдық жерлерде маңызды болып қала берсе де және оны Қазақстан үкіметі белсенді түрде қолдаса да, орыс тілін қолдану Қазақстанның украин қауымдастығында басым бола бастады. Орыс мәдениетімен ассимиляцияға байланысты украин тілін ана тілі деп санайтын Қазақстандағы украин халқының үлесі 1926 жылғы 78,7% - дан бүгінгі таңда 36,6% - ға дейін төмендеді. Қазақстандағы украиндықтардың көпшілігі, қазақтардың көпшілігінің қысымына тап болған кезде, орыстармен қарым-қатынас жасауға бейім болды. Осылайша, Қазақстандық украин қауымдастығында украиндық саяси және мәдени бірегейлікті сақтайтындар (негізінен 20 ғасырдың ортасындағы иммигранттардың ұрпақтары) мен мәдени және лингвистикалық тұрғыдан орыстандырылғандар (бұрын Қазақстанға қоныс аударғандардың ұрпақтары) арасында мәдени алшақтық бар.
Украин грек-католик шіркеуі Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін алғашқы Батыстық украиндар жер аударылған кезде Қазақстанда өмір сүре бастады. Қарағандыда шоғырланған шіркеу қызметтері алғашқы рим-католик шіркеуі салынғанға дейін 1978 жылға дейін үйлерде өткізілді. Алғашқы украин грек-католик шіркеуі 1996 жылы салынған. Қазіргі уақытта Қазақстанда украин грек-католик шіркеуінің тоғыз шіркеуі жұмыс істейді. Украин грек-католик қауымына 2002 жылы украин грек-католик шіркеуінің басшысы Жоғарғы архиепископ Любомир Гузар келді.
## Демографиялық статистика
1989 жылғы халық санағы бойынша 896 000 адамды немесе халықтың 5,4 % - ын құрайтын. Кейіннен Ресей мен Украинаға қоныс аударуына байланысты бұл сан 1998 жылға қарай 796 000-ға және 2009 жылғы халық санағы бойынша 456 997-ге дейін азайды. 2021 жылғы Қазақстан халық санағының қорытындысы бойынша украиндықтардың саны 387 327 адамды құрайды.
## Сондай-ақ қараңыз
* Қазақстан-Украина қатынастары
* Қазақстандағы орыстар
## Дереккөздер |
Қазақстандағы болгарлар (болг. Българи в Казахстан) — Қазақстанның шағын ұлттық азшылықтарының бірі. 2021 жылғы санақ бойынша Қазақстанда 5 778 адам өздерін болгар деп атады. Болгарлар негізінен Ақтөбе және Павлодар облыстарында тұрады.
## Тарихы
Қазақстанға алғаш болгарлардың Украина мен Бессарабиядан қоныс аударуы 20 ғасыр басындағы Столыпин реформасынан бастау алды. 1907 жылы Қазақстанда алғашқы Болгар қоныстанушылары пайда болды. Олар Павлодар облысында Разумовка және Андриановка, Ақтөбе облысында Болгарка ауылдарын құрды. Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстанға Болгар қоныстанушыларының екінші толқыны келді. 1942 жылы болгарлар Қырымнан қуғын-сүргінге ұшырап, Атырау облысына келген Болгарлар Қазақстанның барлық аумағында қоныстанған, бірақ Ақтөбе және Павлодар облыстарында олардың үлесі ел бойынша орташадан жоғары.
Қазақстанда Болгарияның Қазақстандағы елшілігімен байланысы бар болгар мәдени орталығы жұмыс істейді. Болгар диаспорасының пайда болуының ғасырлық мерейтойына орай Болгарка ауылында жаңа мектеп ашылды. Мерекелік іс-шараға облыстың 15 этномәдени бірлестігінің өкілдері қатысты.
Павлодар радиосында «Българский хоризонти» бағдарламасы бар. Болгар тілі мен халық дәстүрлерін сақтау үшін Павлодар облыстық тілдерді дамыту департаментінің қолдауымен «Обичам България» оқу құралы шығарылды. Қазақстанда «Мартеница» және «Вяра» фольклорлық ансамбльдері, «Роксолана» этникалық сән театры, Ақсақалдар кеңесі және «Славяндар» жастар бірлестігі жұмыс істейді. Диаспора жастарды тарихи отанындағы жоғары оқу орындарына оқуға жіберу үшін шаралар қабылдауда.
## Саны мен үлесі
### Халық санағы
Осы жылдардағы халық санағы деректері бойынша, облыстар мен Республикалық маңызы бар қалалар бойынша болгарлардың саны мен үлесі:
## Ұйымдар
Болгариядағы шетелдегі болгарлар мемлекеттік агенттігінің сайты бойынша Қазақстанда 5 болгар ұйымы бар, оның ішінде — үш қауымдастық және екі мектеп.
## Тұлғалар
Қазақстанда туылған, Болгар этникалық тегі бар тұлғалар:
* Олег Димов (1946—2016), саясаткер
## Сондай-ақ қараңыз
* Болгария — Қазақстан қатынастары
## Сілтемелер
* Болгары. assembly.kz. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 маусым 2018.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 маусым 2018.
## Дереккөздер |
Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ ұлттық драма театры — Алматыдағы ірі қазақ театрларының бірі. Абай даңғылында орналасқан.
## Театр тарихы
* Қызылорда қаласында 1926 жылы 13 қаңтарда М.Әуезовтің «Еңлік-Кебек», пьесасымен және халық өнерпаздары қатысқан үлкен концертпен алғаш рет театр шымылдығы ашылды.
* 1929 жылы театр труппасы Алматыға қоныс аударды.
* 1930 жылдардың 1-жартысында қазақ жерінде кеңес өкіметі тұсындағы ұжымдастыру шараларын жүзеге асыру барысын бейнелейтін пьесалар қойылды. Осы жылдары К.Байсейітова, Қ.Байсейітов, Қ.Бейісов, Ж.Елебеков, М.Ержанов, Ш.Жиенқұлова, К.Қармысов, Қ.Әділшінов, Ш.Айманов, С.Майқанова, З.Құрманбаева, С.Телғараев, А.Абдуллина, О.Жұмағұлов, Ж.Өгізбаев, Р.Қойшыбаева, Г.Сыздықова, т.б. сахна шеберлерінің келуі театрдың күрделі драмалық шығармаларды меңгеруіне жол ашты. Сондай-ақ, театрға арнайы шақыртумен келген орыс режиссерлерінің де (М.Г. Насонов, И.Г. Боров, .А. Соколов, Ю.Л. Рутковский, М.В. Соколовский, Я.П. Танеев) еңбегі ерекше болды. Олар қойған әрбір спектакль актерлердің нағыз сахна мектебіне айналды. Режиссер Насонов Әуезовтің “Еңлік – Кебек” трагедиясын (1933) қайта қойды. Ол спектакльдің сахнада бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі үрдісін сақтаумен бірге, басты рөлдердің (Еңлік – Байсейітова, Кебек – Байсейітов) психологиялық тұрғыда шешім табуына баса назар аударды. 1934 ж. Қазақ драма театрынан музыка театр (қазіргі Қазақтың мемлекеттік академиялық опера және балет театры), т.б. өнер ұжымдары бөлініп шықты. 1935 – 1937 ж. М.Әуезовтің, Б.Майлиннің, Ғ.Мүсіреповтың тарихи тақырыптағы туындылары, орыс кеңес драматургиясынан, орыс және шетел классикасынан қойылған спектакльдер театр ұжымының шығармашылық бағыт-бағдары мен ізденіс-табыстарын айқындады. 1941–1945 ж. туған елге деген сүйіспеншілік пен патриоттық сезімін, адамдарымыздың асқақ, адал, ынтымақшылдық рухы мен берік достығын, майдан мен тылдағы қаhармандық күресін көрсететін пьесалар театр репертуарынан көп орын алды. Театр труппасына Алматы, Москва, Ленинград және Ташкенттің арнаулы оқу орындарын бітірген маман актерлер келіп қосылды.
## Театрдың қойылымдары
* Театр сахнасында ерлікке толы ұлы өмірлер, патриоттық — отаншылдық сезімдер, жанқиярлық ерен еңбектер жан-жақты жырланатын қойылымдармен қатар, халқымыздың рухани асыл армандары мен мұң-мұқтаж, талап-тілегін бейнелейтін тарихи-эпостық тақырыптағы шығармаларға да көп ден қойылды. М. Әуезовтың «Абай», «Еңлік — Кебек», «Қобыланды», С. Мұқановтың «Шоқан Уәлиханов» спектакльдері шығармашылық үлкен жеңіс болды.
* Театр ұжымы орыс және батыс еуропа драматургиясының классик. туындыларынан Н.В.Гогольдің, М.Горькийдің, А.П. Чеховтың, Лопе де Веганың, Шекспирдің, М.Метерлинктің, К.Гоццидің пьесаларын қойды. ТМД елдері драматургиясының таңдаулы туындылары да театр репертуарынан берік орын алды. 1980 – 90 ж. бүгінгі күн тақырыбына жазылған, басқа да алуан жанрлы драм. шығармалар театр сахнасына шықты. А.Сүлейменовтің “Төрт тақта жайнамаз” (1989, реж. Ә.Рахимов), Ж.Аймауытовтың “Ақбілек” (1990, реж. А.Әшімов), Ш.Айтматовтың “Ғасырдан да ұзақ күн” (1990, реж. Ә.Мәмбетов), т.б. туындылары театр сахнасына шықты. 1990 жылдан кейінгі кезеңде театр репертуары жаңа шығармалармен байып, әлемдік және қазақ драматургтерінің классик. шығармаларын көрермендер назарына ұсынды, кейбіреулерін қайта сахналады. У.Шекспирдің “Кориалан” (1991), “Асауға тұсау” (1994), С.Жүнісовтің “Кемеңгерлер мен көлеңкелер” (1994), Сүлейменовтың “Жетінші палата” (1993, барлығын сахналаған реж. Ә.Мәмбетов), Иран-Ғайыптың “Шыңғысхан” (1994, реж. Б.Атабаев), К.Гоццидің “Турандот ханшайым” (1994, реж. Әл-Тарази), М.Байсеркеновтың “Абылай ханның ақырғы күндері” (1996, реж. М.Байсеркенов), Р.Мұқанованың “Мәңгілік бала бейне” (1996, реж. Атабаев), М.Жұмабаевтың “Шолпанның күнәсі” (1997, реж. Қ.Сүгірбеков), Әуезовтің “Қилы заман” (1997, реж. Рахимов), “Қарагөз” (1997, реж. Мәмбетов), Шахимарданның “Томирис” (2000, реж. Әл-Тарази), Ш.Айтматовтың “Ана – жер Ана” (2002, реж. Мәмбетов), Г.Гаутман “Ымырттағы махаббат” (2002, реж. Р.Андриасян), т.б.
* Соғыстан кейінгі жылдары бейбіт өмір мен жасампаз еңбекті, республика еңбеккерлерінің жаңа тұрмыс-салтын, ұжымдастыру құрылымын нығайту және кеңестік қатаң жүйеге негізделген жаңа қоғам орнату жолындағы күресін баяндайтын, қазақ зиялылары мен жастардың мақсат-мұратын, ізгі арман-тілегін бейнелейтін Ә.Әбішевтің “Достық пен махаббат” (1947, реж. Айманов), “Күншілдік” (1955, реж. М.И. Гольдблат), “Мансап пен ұждан” (1974, реж. Ә.Мәмбетов) және “Кәусар” (1985, реж. С.Асылхан), Ғ.Мұстафиннің “Миллионер” (1950, реж. А.Тоқпанов), т.б. авторлардың сахналық шығармалары көрермен көңілінен шықты. Әуезовтің “Абай” (1952, реж. Айманов, суретші В.В.Голубович пен рөлдерді орындаушылар Қ.Бадыров, Бөкеева, С.Қожамқұлов, Қойшыбаева, Қуанышбаев, Өмірзақов) және Ә.Нүрпейісовтің “Қан мен тер” (1974, реж. Мәмбетов, суретші А.С.Кривошеин мен рөлдерді орындаушылар А.Әшімов, Ф.Шәріпова, Ы.Ноғайбаев) спектакліне КСРО Мемлекеттік сыйл., ал Ш.Айтматовтың “Ана – Жер-Ана” (1966, реж. Мәмбетов, суретші А.И.Ненашев пен рөлдерді орындаушылар Майқанова, Шәріпова, Римова) мен А.Я. Каплердің “Ленин 1918 жылы” (1970, реж. Мәмбетов, рөлдерді орындаушылар М.Сүртібаев пен Қожамқұлов) спектакліне ҚазКСР Мемлекеттік сыйл. берілді. Театр ұжымы 1958 ж. Мәскеуде өткен қазақ әдебиеті мен өнерінің онкүндігіне қатысып, мәскеуліктердің назарына 5 спектакль (Әуезов, “Еңлік – Кебек”; С.Мұқанов, “Шоқан Уәлиханов”; Мүсірепов, “Ақын трагедиясы”; Тәжібаев, “Жалғыз ағаш орман емес” және У.Шекспир, “Асауға тұсау”) ұсынды.
## Гастрольдік сапарлар
* Театр ұжымы 1926 жылдан бастап жазғы гастрольге шығуды игі дәстүрге айналдырып, республиканың елді мекендерінде өнер көрсетіп келеді, сонымен қатар гастрольдік сапармен Мәскеу, Нөкіс, Қазан, Уфа, Шираз, Ташкент, Нанси қаласыларында болды.
* Соңғы жылдары театр Қазақстан және таяу шетелдерге жиі гастрольдік сапармен барып тұрады. Мәдениет және ақпарат министрлігінің қолдауымен Омбы қаласы (Ресей Федерациясы), Оңтүстік Қазақстан, Маңғыстау, Қызылорда, Жамбыл облыстарына, Астана, Павлодар, Семей, Қарағанды, Өскемен қалаларына қойылымдарымен барып қайтты.
* 2006 жылы театр 80 жасқа толды. Мерейтойының қарсаңында Ә. Әмзеұлының «Қара кемпір», Қ. Ысқақтың «Қазақтар» атты жаңа қойылымдарын дайындады.
## Театрдың марапаттары
* 1937 жылы 27 ақпанда академиялық театр атағын алды.
* 1946 жылы Еңбек Қызыл ту ордені мен марапатталды.
* 1976 жылы Халықтар достығы орденімен марапатталды.
* 1961 жылы Театрға халық жазушысы, Социолситік Еңбек Ері Мұхтар Омарханұлы Әуезовтың есімі берілді.
## Театрдың алғашқы құрамы
* Алғашқы құрылған жылдары театр құрамында көркемөнерпаздық пен халық шығармашылығының танымал шеберлері: И. Байзақов, Ә. Қашаубаев, С. Қожамқұлов, Е. Өмірзақов, Ж. Шанин, Қ Қуанышбаев, Қ. Жандарбеков, Қ. Бадыров және де Қ. Мұңайтпасов, З. Атабаева, Ш. Әлібекова, Ш. Байзақова, М. Шамова, Ж. Шанина ойнады.
## Тетрдың қазіргі актерлік құрамы
* КСРО халық артисі: Асанәлі Әшімұлы Әшімов Қазақстанның халық артистері: Есмұхан Обаев, Сәбит Оразбаев, Тұңғышбай Жаманқұлов, Құман Тастанбеков, Зәмзәгүл Шәріпова, Нүкетай Мышбаева, Торғын Тасыбекова, Шайза Ахметова, Гүлнәр ЖақыповаҚазақстанның еңбек сіңірген артистері: Баян Имашева, Салиха Қожақова, Рахилям Машурова, Төлеубек Аралбай, Бақыт Жанғалиева, Айдос Бектеміров, Ғазиза Әбдінәбиева, Меруерт Өтекешова, Шәмшігүл Меңдиярова, Рашида Хаджиева Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткерлері: Оразхан Кенебаев, Ғайникамал Байқошқарова, Бақтияр Қожа, Омар Қиқымов, Болат Әбділманов, Шынар Асқарова, Дәрия Жүсіп, Дулыға Ақмолда, Азат Сейтметов және т.б. Қазақстан жастар одағы сыйлығының иегерлері: Азамат Сатыбалды, Назгүл Қарабалина, Еркебұлан Дайыров және т.б
## Театр құрлымы
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Ресми торабы Мұрағатталған 23 қыркүйектің 2020 жылы. |
Сейсмологиялық байқау және зерттеу ұлттық ғылыми орталығы — сейсмикалық қауіпті бағалау, күшті жер сілкіністерін ғылыми болжау жұмыстарымен айналысатын және Қазақстанның сейсмикалық қауіпті аумақтарында кешенді сейсмологиялық мониторинг жүргізетін ғылыми мекеме.
## Тарихы
Республикалық сейсмологиялық бақылау жүйесі Қазақстанда өзінің дамуын КСРО Ғылым академиясының Жер физикасы институты негізінде құрылған бірнеше сейсмикалық станциялармен бастаған еді. Бұл 1929 жылы ашылған «Алма-Ата» станциясы, 1932 жылы құрылған «Шымкент» станциясы, 1950-1951 жылдары құрылған «Іле», «Курменты», «Шелек», «Фабричный» станциялары және соңғы 1961 жылы құрылған «Қызыл-Ағаш» станциясы еді.
1976 жылы ҚазКСР Ғылым академиясының Сейсмология институты (ары қарай (СИ) құрылды. Бұл уақытқа дейін Қазақстан территориясында 12 сейсмикалық станциялар жұмыс жасап келген еді.СИ ұйымдастырғаннан бастап бақылау жүйесі дами бастады. Станциялар саны көбейіп, бақылау параметрлері саны кеңейді. Сейсмикалық бақылаулардан басқа геомагниттік, гравиметриялық, геодезиялық, электротеллурлық бақылаулар жүргізіле бастады.
1979 жылы барлық бақылау жүйесі СИ құрамындағы Тәжірибе-әдістемелік партиясына біріктірілді. Тәжірибе-әдістемелік партиясымен болжау полигонын дамыту жұмыстары жүргізілді. 1979 - 1980 жылдары 9 әртүрлі станциялар, оның ішінде 7 гидрогеологиялық станциялар ашылды. Қазақ КСР 1981 жылға экономикалық және әлеуметтік дамуның мемлекеттік жоспары мен қайта құрылған мекемелер тізіміне сәйкес Қазақ КСР Ғылым академиясы Президиумының 1981 жылдың 8 қаңтарындағы № 10 қаулысына қабылданып 1981 жылы «Қаз КСР ҒА Сейсмология институтының Сейсмологиялық тәжірибе-әдістемелік экспедициясы» (Қаз КСР ҒА СИ СТӘЭ) құрылды. 2000 жылы Қаз КСР ҒА СИ СТӘЭ «Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігінің Сейсмологиялық тәжірибе-әдістемелік экспедициясы» мемлекеттік мекемесі болып құрылды. Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің құрылуына байланысты «ҚР БҒМ СТӘЭ» ММ Ғылым комитетіне берілді де, «Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің Сейсмологиялық тәжірибе-әдістемелік экспедициясы» мемлекеттік мекемесі болып қайта өзгертілді («ҚР БҒМ ҒК СТӘЭ» ММ).
«СТӘЭ» ММ-сі 2013 жылы «Сейсмологиялық бақылау және зерттеу ұлттық орталығы» АҚ «Сейсмологиялық тәжірибе-әдістемелік экспедициясы» ЖШС-і болып қайта құрылды.
2022 жылы "Сейсмология институты" және "Сейсмологиялық тәжірибелік-әдістемелік экспедиция" ЖШС біріктіріліп, "Сейсмологиялық байқау және зерттеу ұлттық ғылыми орталығы" ЖШС құрылды.
## Сипаттама
Сейсмикалық қатерді бағалаудың өзекті мәселелерін шешу және сейсмикалық қауіпті Солтүстік Тянь-Шань аумағындағы жер сілкіністерін болжаудың әдістемелік негіздерін жетілдіру мақсатында 1976 жылы Геология ғылымдар институты мен Математика және механика институтының бірқатар лабораториялары негізінде Сейсмология институты ұйымдастырылады. Қазіргі уақытта институт құрамында сейсмологияның негізгі мәселелері бойынша іргелі зерттеулер жүргізетін 6 ғылыми лаборатория (жер сілкіністерін болжау; Жер қыртысының физикасы; Жер қыртысының серпімділік процестері; Жер қыртысының флюидтік режимдері; сейсмобиология; жер сілкіністерінен келетін зиянды болжау) және физмкалық процестер мен табиғат құбылыстарының мониторингін жүзеге асыратын сейсмологиялық әдістемелік-тәжірибелік экспедиция жұмыс істейді. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыттары: Қазақстанның сейсмикалығы мен сейсмикалық қауіпсіздігінің ғылыми бағыты шеңберінде сейсмикалық процестер теориясын жетілдіру мен жер сілкіністерін болжау әдістерін дамыту, республиканың сейсмикалық қауіпті аудандарының аумағында сейсмикалық белсенділікті болжайтын тиімді мониторинг жүйесін құру, жер сілкінісінің әлеуметтік-экономикалық зардаптарын болжау мен төмендетудің сандық әдістерін зерттеу. Институтта телесейсмикалық (Алматы, Бурабай, Ақтөбе, Шымкент, Тараз, Семей), аймақтық (25 сейсмик. ст.) және жергілікті тораптарды қамтитын аспапты бақылау жүйесі құрылған. Соңғысына геофизикалық (20 бекет), гидродинамикалық және гидрохимиялық (12 бекет) бақылау бекеттері; Жер қыртысының қазіргі заманғы қозғалысын геодезияның жер үсті және ғарыштық әдістерімен бақылау бекеттері мен қималары (90 бекет), сондай-ақ биостационарлар (5 бекет) енеді. Алматы аумағында қазіргі заманғы 15 сандық инженерлік-сейсмометриялық станциялардан тұратын торап құрылып, жұмыс жасады. Автоматты режимде мониторинг материалдарын жинап, өңдейтін, жер сілкіністерін болжаудың бағдарламалық әдістерін игеру мен бейімдеу жұмыстарын атқаратын Талдау және болжау орталығы құрылды. Келіп түсетін ақпаратты өңдеудің бүкіл технологиялық циклін қамтитын жергілікті компьютер желісі жұмыс істейді.
* Институт қызмет еткен жылдарда Қазақстанның сейсмикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету теориясының ғыл. негіздері жасалып, жер сілкіністерінің Қазақстанның қазіргі заманғы тау түзілістерінде шоғырлану жағдайларын зерттейтін сейсмикалық-тектоникалық бағыт қалыптасты;
* Қазақстан аумағының жер қыртысындағы жер сілкінісін туындатушы аймақтарының (ең қауіптілері Солт. Тянь-Шань, Жоңғар, Тарбағатай, Алтайда орналасқан) картасы құрастырылды; </il>
* жер сілкіністері ошақтарының қалыптасу ортасы – тектоносфераның терең құрылымын кешенді геофизикалық зерттеу бағыты дамыды;
* Жер қыртысы құрылымдары мен жоғарғы мантияның кернеулі-деформацияланған күйін сандық жағынан сипаттау әдістері жасалды;
* Тянь-Шаньның сейсмикалық-тектоникалық жағдайларына қатысты күшті жер сілкіністерінің алдындағы физ. өрістер мен әр түрлі табиғат құбылыстары параметрлерінің болжамдық, ақпараттық қасиеттері зерттелді; әр түрлі параметрлер мен сейсмикалық арасындағы корреляциялық байланыстар анықталды;
* күтілген жер сілкінісінің қарқынына байланысты әр түрлі ғимараттар мен инж. байланыс тораптарының зақымдану дәрежесін болжауға, сондай-ақ экон. және адамдар шығынын шамамен болжауға мүмкіндік беретін, жер сілкіністерінің зардаптарын болжауға арналған мақсатты-бағдарламалық кешен құрылды, т.б.
Институт бақылау деректерін салыстыру және жетекші мамандар алмасу түрінде Жапония, Қытай, Қырғызстан және Өзбекстанмен ауқымды халықаралық байланыс орнатқан.
## Дереккөздер |
«Заң және әділет» — Қазақстан, Астана қаласында орналасқан қазақ және орыс тілдерінде басылып шығарылатын апталық Республикалық құқықтық газет. Газет Қазақстанның құқығы мен саясатына, елдегі сыбайлас жемқорлық фактілерін тергеуге және жариялауға қатысты мәселелерді қарауға және жариялауға маманданған. Бас редакторы: Мұхамеджанова Гүлжан.
Газетте жұмыс істейтін кейбір журналисттер сыбайлас жемқорлыққа қатысты жарияланымдардан кейін өздерінің қол сұғылмаушылық құқықтары үшін қорқады. Олардың қатарында Оралғайша Омаршанова және Тоқберген Әбиев бар.
Редакцияның мекенжайы: Астана қ., Манас к., 206 офис.
Басылымның қызметінде оны тіркеу кезінде заң бұзушылық орын алған. Бұзушылыққа ЖШС «ATS.KZ» газетінің иесі және мәдениет және ақпарат министрлігінің ақпарат және мұрағаттар комитеті жол берді.
Газеттің алғашқы нөмірі 2005 жылы шыққан. 2008 жылы Астананың мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының шешімімен газет жабылды.
2011 жылы «Заң және әділет» газетінің бұрынғы бас редакторы, үш жылдық қорытындыдан кейін бостандыққа шыққан Тоқберген Әбиев ҚР Байланыс және ақпарат министрлігіне «Заң және әділет» «Қазақстандық БАҚ Альянсы» газетін тіркеуге құжаттар тапсырды, одан бас тартылды.
## Сондай-ақ қараңыз
* Қазақстанның бұқаралық ақпарат құралдары
## Сілтемелер
* http://www.gorodpavlodar.kz/News_9875_4.html
## Дереккөздер |
Астана халықаралық қаржы орталығы (АХҚО) — Қазақстанның Астана қаласындағы қаржы орталығы. 2018 жылдың 5 шілдесінде ресми түрде құрылды.
2015 жылғы 20 мамырда Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев елдің 2050 жылға қарай дамыған 30 елдің қатарына үшін әлеуетті ұлттық платформаны қамтамасыз етуге арналған бес институционалдық реформаны жүзеге асыру жөніндегі «100 нақты қадам» жоспарын жариялады. Ұлт жоспары аясында «ЭКСПО-2017» халықаралық мамандандырылған көрмесінің инфрақұрылымына негізделетін арнайы құқықтық мәртебесі бар АХҚО құрылды.
2015 жылғы 7 желтоқсанда бекітілген «Астана» халықаралық қаржы орталығы туралы конституциялық жарғы АХҚО-ның жұмыс істеуі үшін құқықтық базаны, сондай-ақ оның қатысушылары үшін қолайлы ортаны қамтамасыз етеді.
«Астана» халықаралық қаржы орталығы қаржы ресурстарын тартуда басты рөлдердің бірін атқарады. АХҚО Орталық Азия, Кавказ, Еуразиялық Экономикалық Одақ (ЕАЭО), Таяу Шығыс, Батыс Қытай, Моңғолия және Еуропа елдері үшін қаржы орталығы ретінде орналасқан.
2022 жылғы жағдай бойынша АХҚО-мен жұмыс істейтін кәсіпорындар саны 35-тен астам елден 1046 компанияға дейін өсті. Бұл компанияларға Қытай құрылыс банкі, Қытай даму банкі және CICC (Гонконг) және Wood & Co (Чехия) сияқты қаржы институттары мен ең ірі инвестициялық банктер кіреді. АХҚО төрағасының айтуынша 2020 жылдың соңына қарай олардың саны 500-ге дейін артады деп болжануда.
АХҚО-мен жұмыс істейтін компаниялардың саны 2020 жылдың маусым айында 500-ге жетті. Бұл компаниялар әлемнің 35 елінен келеді. 2020 жылдың бірінші жартыжылдығында АХҚО 122 жаңа компанияны тіркеді, олардың 70-і COVID-19 пандемиясы кезінде тіркелген.
## АХҚО ұйымдары
### Басқару кеңесі
Бұл әлемдік қаржы корпорацияларының беделді көшбасшыларын қамтитын және Қазақстан президентінің төрағалығымен жүзеге асырылатын жоғары орган. Басқару кеңесінің негізгі міндеттеріне АХҚО дамуының стратегиялық бағыттарын айқындау және жетекші қаржы орталығын қалыптастыру үшін қолайлы жағдайларды жасауға жәрдемдесу кіреді. АХҚО-ның даму стратегиясын басқару кеңесі 2016 жылғы 26 мамырдағы алғашқы отырысы барысында анықтады.
### Басқарма
АХҚО 2015 жылғы 28 желтоқсанында құрылды және жалпы стратегиялық жоспарды әзірлеуге, АХҚО-ны әлемдік нарықтарда ілгерілетуге, АХҚО-ға әлеуетті қатысушыларды тартуға жауапты.
### Астана халықаралық биржасы (AIX)
Астана халықаралық биржасы (AIX) 2017 жылы Қазақстан мен Орталық Азия өңіріндегі мемлекеттік меншікті капитал мен борыштық капитал нарығын дамыту аясында құрылды. AIX-ті АХҚО шеңберінде құрылған Астана қаласының қаржылық қызметтер басқармасы реттейді. AIX акционерлерінің қатарына АХҚО, Goldman Sachs GS, Шанхай қор биржасы және Қытайдың Жібек жолы қоры кіреді. AIX NASDAQ сауда платформасымен саудаланады.
### Астана қаржылық қызметтер басқармасы (АҚҚБ)
Финтех зертханасы
Финтех саласындағы өз ұстанымын дамыту шеңберінде АХҚО инновациялық компанияларды жеделдету, инкубациялау, тәлімгерлік бағдарламалары және жаңадан бастаушыларға да, қазіргі финтех компанияларына да қолайлы икемді реттеу арқылы қолдайды. Осы мақсаттар үшін 2017 жылдың мамыр айында АҚҚБ аймақтағы «финтех зертханасы» деп аталатын алғашқы реттеуші құмсалғыш режимін енгізді, ол фирмаларға жаңа өнімдер мен қызметтерді стандартты нормативтік талаптарға дереу бағынбай-ақ қауіпсіз ортада сынауға мүмкіндік береді.және АҚҚБ-ға инновацияларға ілесу және нарық қажеттіліктеріне бейімделген заңнамалық базаны құру үшін нормативтік тәсілдерді қабылдауға мүмкіндік береді. 2020 жылдың тамыз айындағы жағдай бойынша «финтех зертханасы» тестілеуге 120-дан астам сұраныс алды және цифрлық банкинг, төлемдер, цифрлық активтермен операциялар, краудфандинг, робо-кеңес беру және т.б. қызметтерді ұсынатын 23 финтех фирмасына қолдау көрсетті.
11 штаттан 26 фирма төлемдер, мобильді банкинг, цифрлық активтер, краудфандинг және басқа шешімдер сияқты қаржылық қызметтердің әртүрлі түрлеріне маманданған «финтех зертханасына» қабылданды. Екі жыл ішінде АХҚО Fintech Hub акселераторлық бағдарламалары 120-дан астам стартаптарды қолдады.
### АХҚО соты және халықаралық төрелік орталығы
Дубай, Катар және Сингапурдағы халықаралық коммерциялық соттар деп аталатындарға ұқсас, АХҚО соты АХҚО шеңберіндегі азаматтық және коммерциялық дауларды шешу үшін жалпы құқықтық сот жүйесін ұсынады. Ол тек АХҚО-ға және оның қызметіне қатысты барлық құқықтық мәселелерді, сондай-ақ барлық қатысушы тараптар АХҚО сотының юрисдикциясына жазбаша түрде тікелей келісім беретін басқа дауларды қадағалайды. Қазақстанның ішінде азаматтық-құқықтық жүйеде жалпы құқықтық соттың құрылуы қатты сынға ұшырады. Халықаралық арбитраж орталығы, керісінше, сот ісін жүргізудің баламасын ұсынады және төрелік, медиация және дауларды шешудің басқа әдістерін ұсынады. Тараптар келіскен дауларды төрелік шешеді. АХҚО халықаралық төрелік орталығының (АХҚО) ашылу салтанаты 2019 жылдың шілде айында Астанада (ол кезде Нұр-Сұлтан деп аталған) Astana Finance Days конференциясы кезінде өтті.
### АХҚО кәсіпқойларды үздіксіз дамыту бюросы
АХҚО-ның үздіксіз кәсіби даму бюросы адами капиталды дамытуға жауапты және Қазақстанның қаржы саласындағы 2000-нан астам маманын қайта даярлауды және сайып келгенде АХҚО экожүйесі үшін және одан тыс жерлерде маңызды мамандар тобын құруды жоспарлап отыр. Сонымен қатар, бюро исламдық қаржыландыру, финтех технологиялары, капитал нарықтары, жасыл қаржыландыру, сондай-ақ активтер мен байлықты басқару сияқты АХҚО-ның негізгі тіректеріне қатысты инвестициялық және қаржылық сауаттылық бағдарламаларына жауап береді.
### Тілі
АХҚО аумағында ағылшын тілі ресми түрде бекітілген.
## Басым бағыттары
### Қаржы
Бұның мақсаты АХҚО-ны өңірлік қаржы орталығына айналдыру және 10 жыл ішінде Азияның жетекші 20 қаржы орталығының қатарына кіру.
### Акциялар саудасы
АХҚО NASDAQ және Шанхай қор биржасымен ынтымақтасады. АХҚО 2017 жылы құрылған Астана халықаралық биржасының (AIX) акционері болып табылады. AIX-тің алғашқы сауда сессиясы 2018 жылдың 14 қарашасында Қазақстан ұлттық валютасы теңгенің 25 жылдығына орайластырылған болатын. Сессияны Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев ашты.
### Жасыл технология
Орталық жаңартылатын энергия көздерін пайдаланады. АХҚО жасыл қаржыландыруды ілгерілету үшін құрылымдық негізді қамтамасыз етеді. Осы мақсатта Қазақстан мен оның көршілес елдерінде жасыл қаржыландыруды дамыту және ілгерілету үшін АХҚО-ның жасыл қаржы орталығы іске қосылды.
### Ақпараттық технологиялар
АХҚО Қазақстандағы ақпараттық технологиялардың дамуын қолдайды. Бұған қол жеткізуге көмектесетін маңызды ұйым ― Astana Hub. Ол АХҚО-дан тәуелсіз болса да, оның технология саласындағы ортақ функциялары бар.
Astana Hub — халықаралық және Қазақстандағы жаңа стартап IT-жобаларға қолдау көрсететін бизнес-инкубатор. Астана хабын 2018 жылдың 6 қарашасында Астанада президент Нұрсұлтан Назарабаев іске қосты.
2020 жылғы 12 мамырда АХҚО-да құқықтық технологияларды дамыту жөніндегі консультативтік кеңес құрылды, оның құрамына Ұлыбритания, АҚШ, Нидерланды, Қазақстан, Ресей, Қытай, Сингапур, Швейцария сарапшылары кіреді. Кеңестің негізгі мақсаты заң қызметтерінің тиімділігі мен сапасын арттыруға және оларды қол жетімді етуге мүмкіндік беретін құқықтық технологиялардың қарқынды және тұрақты экожүйесін құру.
## Серіктестік
2020 жылдың қаңтарында АХҚО Лондонда орналасқан OneWeb жаһандық байланыс компаниясымен Қазақстанда кең жолақты байланысты жеделдету туралы келісімге қол қойды. Серіктестік елдегі цифрландыруды ілгерілету үшін «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы аясында құрылды. Келісімде OneWeb кәсіпорындарды, мектептерді, ауруханаларды және мемлекеттік қызметтерді қоса алғанда, жеке және мемлекеттік секторларда әмбебап, жоғары жылдамдықты, талшықты-оптикалық кең жолақты байланысты қамтамасыз ету үшін дистрибьюторлық серіктестерінің арасында жергілікті байланыс операторларын тартатыны айтылған.
## Басқа бастамалар
АХҚО Қазақстанның ірі университеттерінде қаржылық сауаттылықты арттыру және студенттерге қаржы, инвестиция және де басқа да салаларда дағдыларды дамытуға көмектесу үшін құзыреттілік орталықтарын құруда. Алматы университеттерінде қазірдің өзінде сегіз платформа құрылды.
## Басқа ақпарат
2021 жылдың наурыз айында Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев пен Қырғызстан президенті Садыр Жапаров «Астана» халықаралық қаржы орталығына (АХҚО) барды. Сапар барысында Тоқаев пен Жапаровқа АХҚО-дағы әртүрлі ведомстволардың қызметі туралы ақпарат берілді, сондай-ақ «Электрондық сот төрелігі» атты электрондық құжаттарды тапсыру жүйесінің тұсаукесеріне қатысты.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* https://aifc.kz/
* http://aifc.edu.kz/ Мұрағатталған 24 маусымның 2020 жылы. |
Бұқтырма мұздықтары — Бұқтырма өзенінің бастауындағы Оңтүстік Алтай жотасының солтүстік беткейінде орналасқан екі ірі мұздықтар. Үлкен және кіші Бұқтырма мұздықтары — жалпы ауданы шамамен 10 км² болатын күрделі аңғар түрі.
## Үлкен Бұқтырма мұздығы
XIX ғасырдың аяғында үлкен Бұқтырма мұздығы күрделі аңғар мұздықтарының қатарына қосылды. 2006 жылғы жағдай бойынша ол аңғар мұздықтары санатына көшті. Үлкен Бұқтырма мұздығының ұзындығы 1970 жылғы жағдай бойынша 5,3 км. Ол Оңтүстік Алтай жотасының солтүстік беткейінен 2900 м биіктіктен 2520 метрге дейін ағып жатыр(басқа мәліметтер бойынша: 3400 метр биіктіктен 2500 м биіктікке дейін төмендейді). 1970 жылғы жағдай бойынша мұздықтың ауданы 8,1 км² болған.
## Кіші Бұқтырма мұздығы
Кіші Бұқтырма мұздығының ұзындығы шамамен 2 км. Жалпы ауданы 2 км-ден аз.
## Әдебиет
* Ресей және Қазақстан Алтайындағы мұздықтардың бір жарым ғасырлық қысқаруы / В.М.Котляков, Л.П.Чернова, Н.М.Зверкова, Т.Е. Хромова / 458 том / Журналдағы ғылыми мақала / Ғылым академиясының баяндамасы. — 2014 ж. — 701 б.
* КСР инженерлік геологиясы. Жайық, Таймыр және қазақтың қатпарлы елі / В.П.Бочкарев, И.А.Печеркин, Я. В.Нейзвестнов және т.б. ; Редкөл. : Е. М.Сергеев (бас редактор) т.б. ; Ред. И.А.Печеркин, С.Г.Дубейковский, В.П.Бочкарев. - М.: Недра, 1990 ж. — 408 б.:ауру.
* 19 ғасырдың аяғынан бастап Алтай мұздықтарындағы өзгерістер. Ал олардың 21 ғасырдағы даму тенденциялары. / Н.Н.Михайлов, О.В.Останин, 2006 ж
* Александр Лухтанов Очерки по истории Казахстанского Алтая. proza.ru.
## Дереккөздер |
Қазақстанда жергілікті және ресейлік сыраларды табуға болады. Ірі сыра қайнату зауыттары Efes Beverage Group (Қарағанды және Алматы қалаларында) және Carlsberg Group (Алматы қ.) халықаралық топтарына, сондай-ақ «Шымкентпиво» жеке компаниясына (Шымкент қ.) тиесілі. 2008 жылы Қазақстанда сыра өндірісі 12% - ға 3,60 млн. т. дейін төмендеді, ал ресми импорт 1% - ға 1,30 млн. т. дейін өсті.
2008 жылғы мәліметтерге байланысты Қазақстанда сатылған сыраның әрбір үшінші бөтелкесі Ресейден болды. Негізгі импорттаушы Carlsberg тобына кіретін «Балтика» сыра қайнату компаниясы болып табылады , ол үшін Қазақстан әлі де негізгі шетелдік бизнес болып табылады.
## Негізгі қазақстандық сыра түрлері
Қарағанды — Эфес-Қарағанды, Efes Beverage Group, Қазақстан.
Derbes — Derbes компаниясы, Carlsberg Group, Қазақстан.
Чимкентское — Шымкентпиво ТОО., Қазақстан.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Derbes компаниясының ресми сайты
* Қазақстан Республикасы: төмен бастау. Журнал. Сыра 3'2008 |
Астана халықаралық қаржы орталығы (АХҚО) — Қазақстанның Астана қаласындағы қаржы орталығы. 2018 жылдың 5 шілдесінде ресми түрде құрылды.
2015 жылғы 20 мамырда Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев елдің 2050 жылға қарай дамыған 30 елдің қатарына үшін әлеуетті ұлттық платформаны қамтамасыз етуге арналған бес институционалдық реформаны жүзеге асыру жөніндегі «100 нақты қадам» жоспарын жариялады. Ұлт жоспары аясында «ЭКСПО-2017» халықаралық мамандандырылған көрмесінің инфрақұрылымына негізделетін арнайы құқықтық мәртебесі бар АХҚО құрылды.
2015 жылғы 7 желтоқсанда бекітілген «Астана» халықаралық қаржы орталығы туралы конституциялық жарғы АХҚО-ның жұмыс істеуі үшін құқықтық базаны, сондай-ақ оның қатысушылары үшін қолайлы ортаны қамтамасыз етеді.
«Астана» халықаралық қаржы орталығы қаржы ресурстарын тартуда басты рөлдердің бірін атқарады. АХҚО Орталық Азия, Кавказ, Еуразиялық Экономикалық Одақ (ЕАЭО), Таяу Шығыс, Батыс Қытай, Моңғолия және Еуропа елдері үшін қаржы орталығы ретінде орналасқан.
2022 жылғы жағдай бойынша АХҚО-мен жұмыс істейтін кәсіпорындар саны 35-тен астам елден 1046 компанияға дейін өсті. Бұл компанияларға Қытай құрылыс банкі, Қытай даму банкі және CICC (Гонконг) және Wood & Co (Чехия) сияқты қаржы институттары мен ең ірі инвестициялық банктер кіреді. АХҚО төрағасының айтуынша 2020 жылдың соңына қарай олардың саны 500-ге дейін артады деп болжануда.
АХҚО-мен жұмыс істейтін компаниялардың саны 2020 жылдың маусым айында 500-ге жетті. Бұл компаниялар әлемнің 35 елінен келеді. 2020 жылдың бірінші жартыжылдығында АХҚО 122 жаңа компанияны тіркеді, олардың 70-і COVID-19 пандемиясы кезінде тіркелген.
## АХҚО ұйымдары
### Басқару кеңесі
Бұл әлемдік қаржы корпорацияларының беделді көшбасшыларын қамтитын және Қазақстан президентінің төрағалығымен жүзеге асырылатын жоғары орган. Басқару кеңесінің негізгі міндеттеріне АХҚО дамуының стратегиялық бағыттарын айқындау және жетекші қаржы орталығын қалыптастыру үшін қолайлы жағдайларды жасауға жәрдемдесу кіреді. АХҚО-ның даму стратегиясын басқару кеңесі 2016 жылғы 26 мамырдағы алғашқы отырысы барысында анықтады.
### Басқарма
АХҚО 2015 жылғы 28 желтоқсанында құрылды және жалпы стратегиялық жоспарды әзірлеуге, АХҚО-ны әлемдік нарықтарда ілгерілетуге, АХҚО-ға әлеуетті қатысушыларды тартуға жауапты.
### Астана халықаралық биржасы (AIX)
Астана халықаралық биржасы (AIX) 2017 жылы Қазақстан мен Орталық Азия өңіріндегі мемлекеттік меншікті капитал мен борыштық капитал нарығын дамыту аясында құрылды. AIX-ті АХҚО шеңберінде құрылған Астана қаласының қаржылық қызметтер басқармасы реттейді. AIX акционерлерінің қатарына АХҚО, Goldman Sachs GS, Шанхай қор биржасы және Қытайдың Жібек жолы қоры кіреді. AIX NASDAQ сауда платформасымен саудаланады.
### Астана қаржылық қызметтер басқармасы (АҚҚБ)
Финтех зертханасы
Финтех саласындағы өз ұстанымын дамыту шеңберінде АХҚО инновациялық компанияларды жеделдету, инкубациялау, тәлімгерлік бағдарламалары және жаңадан бастаушыларға да, қазіргі финтех компанияларына да қолайлы икемді реттеу арқылы қолдайды. Осы мақсаттар үшін 2017 жылдың мамыр айында АҚҚБ аймақтағы «финтех зертханасы» деп аталатын алғашқы реттеуші құмсалғыш режимін енгізді, ол фирмаларға жаңа өнімдер мен қызметтерді стандартты нормативтік талаптарға дереу бағынбай-ақ қауіпсіз ортада сынауға мүмкіндік береді.және АҚҚБ-ға инновацияларға ілесу және нарық қажеттіліктеріне бейімделген заңнамалық базаны құру үшін нормативтік тәсілдерді қабылдауға мүмкіндік береді. 2020 жылдың тамыз айындағы жағдай бойынша «финтех зертханасы» тестілеуге 120-дан астам сұраныс алды және цифрлық банкинг, төлемдер, цифрлық активтермен операциялар, краудфандинг, робо-кеңес беру және т.б. қызметтерді ұсынатын 23 финтех фирмасына қолдау көрсетті.
11 штаттан 26 фирма төлемдер, мобильді банкинг, цифрлық активтер, краудфандинг және басқа шешімдер сияқты қаржылық қызметтердің әртүрлі түрлеріне маманданған «финтех зертханасына» қабылданды. Екі жыл ішінде АХҚО Fintech Hub акселераторлық бағдарламалары 120-дан астам стартаптарды қолдады.
### АХҚО соты және халықаралық төрелік орталығы
Дубай, Катар және Сингапурдағы халықаралық коммерциялық соттар деп аталатындарға ұқсас, АХҚО соты АХҚО шеңберіндегі азаматтық және коммерциялық дауларды шешу үшін жалпы құқықтық сот жүйесін ұсынады. Ол тек АХҚО-ға және оның қызметіне қатысты барлық құқықтық мәселелерді, сондай-ақ барлық қатысушы тараптар АХҚО сотының юрисдикциясына жазбаша түрде тікелей келісім беретін басқа дауларды қадағалайды. Қазақстанның ішінде азаматтық-құқықтық жүйеде жалпы құқықтық соттың құрылуы қатты сынға ұшырады. Халықаралық арбитраж орталығы, керісінше, сот ісін жүргізудің баламасын ұсынады және төрелік, медиация және дауларды шешудің басқа әдістерін ұсынады. Тараптар келіскен дауларды төрелік шешеді. АХҚО халықаралық төрелік орталығының (АХҚО) ашылу салтанаты 2019 жылдың шілде айында Астанада (ол кезде Нұр-Сұлтан деп аталған) Astana Finance Days конференциясы кезінде өтті.
### АХҚО кәсіпқойларды үздіксіз дамыту бюросы
АХҚО-ның үздіксіз кәсіби даму бюросы адами капиталды дамытуға жауапты және Қазақстанның қаржы саласындағы 2000-нан астам маманын қайта даярлауды және сайып келгенде АХҚО экожүйесі үшін және одан тыс жерлерде маңызды мамандар тобын құруды жоспарлап отыр. Сонымен қатар, бюро исламдық қаржыландыру, финтех технологиялары, капитал нарықтары, жасыл қаржыландыру, сондай-ақ активтер мен байлықты басқару сияқты АХҚО-ның негізгі тіректеріне қатысты инвестициялық және қаржылық сауаттылық бағдарламаларына жауап береді.
### Тілі
АХҚО аумағында ағылшын тілі ресми түрде бекітілген.
## Басым бағыттары
### Қаржы
Бұның мақсаты АХҚО-ны өңірлік қаржы орталығына айналдыру және 10 жыл ішінде Азияның жетекші 20 қаржы орталығының қатарына кіру.
### Акциялар саудасы
АХҚО NASDAQ және Шанхай қор биржасымен ынтымақтасады. АХҚО 2017 жылы құрылған Астана халықаралық биржасының (AIX) акционері болып табылады. AIX-тің алғашқы сауда сессиясы 2018 жылдың 14 қарашасында Қазақстан ұлттық валютасы теңгенің 25 жылдығына орайластырылған болатын. Сессияны Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев ашты.
### Жасыл технология
Орталық жаңартылатын энергия көздерін пайдаланады. АХҚО жасыл қаржыландыруды ілгерілету үшін құрылымдық негізді қамтамасыз етеді. Осы мақсатта Қазақстан мен оның көршілес елдерінде жасыл қаржыландыруды дамыту және ілгерілету үшін АХҚО-ның жасыл қаржы орталығы іске қосылды.
### Ақпараттық технологиялар
АХҚО Қазақстандағы ақпараттық технологиялардың дамуын қолдайды. Бұған қол жеткізуге көмектесетін маңызды ұйым ― Astana Hub. Ол АХҚО-дан тәуелсіз болса да, оның технология саласындағы ортақ функциялары бар.
Astana Hub — халықаралық және Қазақстандағы жаңа стартап IT-жобаларға қолдау көрсететін бизнес-инкубатор. Астана хабын 2018 жылдың 6 қарашасында Астанада президент Нұрсұлтан Назарабаев іске қосты.
2020 жылғы 12 мамырда АХҚО-да құқықтық технологияларды дамыту жөніндегі консультативтік кеңес құрылды, оның құрамына Ұлыбритания, АҚШ, Нидерланды, Қазақстан, Ресей, Қытай, Сингапур, Швейцария сарапшылары кіреді. Кеңестің негізгі мақсаты заң қызметтерінің тиімділігі мен сапасын арттыруға және оларды қол жетімді етуге мүмкіндік беретін құқықтық технологиялардың қарқынды және тұрақты экожүйесін құру.
## Серіктестік
2020 жылдың қаңтарында АХҚО Лондонда орналасқан OneWeb жаһандық байланыс компаниясымен Қазақстанда кең жолақты байланысты жеделдету туралы келісімге қол қойды. Серіктестік елдегі цифрландыруды ілгерілету үшін «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы аясында құрылды. Келісімде OneWeb кәсіпорындарды, мектептерді, ауруханаларды және мемлекеттік қызметтерді қоса алғанда, жеке және мемлекеттік секторларда әмбебап, жоғары жылдамдықты, талшықты-оптикалық кең жолақты байланысты қамтамасыз ету үшін дистрибьюторлық серіктестерінің арасында жергілікті байланыс операторларын тартатыны айтылған.
## Басқа бастамалар
АХҚО Қазақстанның ірі университеттерінде қаржылық сауаттылықты арттыру және студенттерге қаржы, инвестиция және де басқа да салаларда дағдыларды дамытуға көмектесу үшін құзыреттілік орталықтарын құруда. Алматы университеттерінде қазірдің өзінде сегіз платформа құрылды.
## Басқа ақпарат
2021 жылдың наурыз айында Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев пен Қырғызстан президенті Садыр Жапаров «Астана» халықаралық қаржы орталығына (АХҚО) барды. Сапар барысында Тоқаев пен Жапаровқа АХҚО-дағы әртүрлі ведомстволардың қызметі туралы ақпарат берілді, сондай-ақ «Электрондық сот төрелігі» атты электрондық құжаттарды тапсыру жүйесінің тұсаукесеріне қатысты.
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* https://aifc.kz/
* http://aifc.edu.kz/ Мұрағатталған 24 маусымның 2020 жылы. |
Елена Владимировна Зеркаль (укр. Олена Володимирівна Зеркаль; 24 маусым 1973 жыл, Киев, Украина КСР) — украиндық мемлекет қайраткері, 2014 жылдан бері Украина сыртқы істер министрінің еуропалық интеграция жөніндегі орынбасары.
## Білімі
* 1998 жылы Т.Г.Шевченко атындағы Киев университетінің заң факультетін заңгер мамандығы бойынша бітірген.
* 2008 жылы Тарас Шевченко атындағы Киев ұлттық университетінің халықаралық қатынастар институтын халықаралық экономикалық қатынастар мамандығы бойынша бітірді.
* 2003 жылы Женева қауіпсіздік саясаты орталығында «Қауіпсіздік саясатының жаңа аспектілері» оқу курсында оқыды.
* 2002-2005 жылдары Т.Г.Шевченко атындағы Киев ұлттық университетінің Халықаралық қатынастар институтында «Украинадағы заңгерлік студиялар: Киев және кейбір аймақтар» бағдарламасы бойынша оқыды.
## Өмірбаяны
1973 жылы 24 маусымда Киев қаласында дүниеге келген. Күйеуімен ажырасқан. Екі ұлы бар - Павел мен Роберт.
* 1991-1992 жылдары - Тарас Шевченко атындағы Киев ұлттық университетінде лаборант болып жұмыс істеді.
* 1992-1994 жж. - "Инсофтех" бас директорының хатшысы.
* 1994-2000 жж. - «Укрпобуттехника» ЖАҚ заң кеңесшісі қызметін атқарды.
* 2001 жылдан бастап тек мемлекеттік қызметші лауазымын атқарды.
* 2001-2005 жылдары - Украина Әділет министрлігінің халықаралық құқық департаменті директорының орынбасары, директоры.
* 2005-2011 жылдары - Украина Әділет министрлігінің Заңнамаларды бейімдеу мемлекеттік департаментінің директоры.
* 2005 ж. – Еуропалық интеграция мәселелері бойынша Украина мен Польша Республикасының Әділет министрліктері өкілдерінің қатысуымен өткен конференцияда украин делегациясын басқарды.
* 2006 ж. – Еуропалық интеграция жөніндегі тұрақты украин-литва комиссиясының мүшесі.
* 2007-2013 - Украина мен Еуропалық Одақ арасындағы Қауымдастық туралы келісімді жасау бойынша Еуропалық Одақпен келіссөздерге қатысу үшін украин делегациясының құрамында болды.
* 2008 ж. - Украинаның ЕО бағдарламаларына қатысуының жалпы қағидаттары туралы Украина мен Еуропалық Одақ арасындағы негіздемелік келісімді жасауға қатысты Еуропалық комиссиямен келіссөздерге қатысу үшін украин делегациясының мүшесі.
* 2010 ж. - Украина мен Еуропалық Одақ арасындағы визалық режимді жеңілдету туралы келісімге түзетулер енгізу бойынша Еуропалық комиссиямен келіссөздерге қатысу үшін украин делегациясының мүшесі.
* 2011-2013 жылдары - Украина Әділет министрлігінің билік органдарымен өзара іс-қимыл департаментінің директоры.
* 2011 жылдан бастап Украинаның Мемлекеттік атқарушы қызметі басқармасының мүшесі.
* 2012 ж. - Украина Денсаулық сақтау министрлігінің пациенттердің электронды тізілімін құру бойынша ведомствоаралық үйлестіру кеңесінің қатысушысы.
* 2014-2019 жылдары - Украина Сыртқы істер министрінің орынбасары болып жұмыс істеді.
## Сыртқы істер министрлігіндегі қызметі – жетістіктер мен сәтсіздіктер
2014 жылдың тамызында – Сыртқы істер министрінің орынбасары болып тағайындалды. Өз бөлімінде еуропалық интеграция мәселелерімен айналысады.Елена Зеркаль маңызды халықаралық сот процестерінде Украинаның өкілдігін басқарды.
2017 жылғы 6-9 наурыз аралығында ол Гаагадағы Халықаралық соттағы украин делегациясын басқарды, онда Украинаның Ресейге қарсы шағымы бойынша ашық тыңдаулар өтті: Ресей Федерациясының қолдауымен террорлық шабуылдар салдарынан келтірілген залалды өтеу, Malaysia Airlines MH17 рейсінің құлауы, Волноваха мен Мариупольдегі бейбіт тұрғындарды атқылауы, Краматорскідегі бейбіт тұрғындарды атқылауы, Харьковтағы лаңкестік әрекет және т.б.
2019 жылдың мамырында Миррор БҰҰ-ның Теңіз құқығы жөніндегі халықаралық трибуналының отырысында Украина делегациясының жұмысына тікелей қатысты, ол Ресейдің Керчьте тұтқынға алынған 24 украиндық теңізші мен үш кемені қайтару мәселесін қарады. БҰҰ Теңіз сотының 2019 жылғы 25 мамырдағы Ресей Федерациясынан украиндық теңізшілерді дереу босатуды және кемелерді қайтаруды талап еткен шешімін Мәскеуде орындаудан бас тартылды.
Зеркаль БАҚ-та оның Сыртқы істер министрлігіндегі соңғы жұмысының Гаагадағы украиндық теңізшілер мен кемелерді босату туралы жаңа арбитражға қатысты тыңдау болатынын айтты.
2018 жылдың 28 қарашасында ол жұмыстан кету туралы арыз жазды. Мұның себебін БАҚ Президент кеңсесімен де, жаңа Сыртқы істер министрімен де өзара түсіністіктің жоқтығы деп санайды.
Зеркаль 5 жылдан астам атқарған қызметінде ол белгілі бір жетістіктерге жетті - ЕО-пен және еркін сауда аймағымен қауымдастық туралы келісімге қол қойылды, сонымен қатар дипломат ретінде Ресейге қарсы халықаралық соттарда Украинаның атынан сәтті өкілдік етті.
Оның жұмысында да сәтсіздіктер де болды. Атап айтқанда, Украинаны ешқашан байыпты серіктес көрмеген Дональд Трамп әкімшілігімен тығыз ынтымақтастық орнату мүмкін болмады. Елена Зеркаль өз лауазымында "Солтүстік ағын -2" құрылысына қарсылықты ұйымдастыруға қатысты. Алайда бұл газ құбыры аяқталуға жақын және тек қатаң ұстаным мен АҚШ-тың санкциялары жұмысты аяқтауға мүмкіндік бермеді. "Солтүстік ағын-2" Украина үшін дипломатиялық дилемма туғызды: бір жағынан, АҚШ өз мүдделерімен, ал екінші жағынан - ГФР, газ құбырынан кіріс алуды бастауға өте дайын және Украинаға "солтүстік ағын -2" ге қарсы тұрғаны үшін қаржылық көмектен айыру қаупі болды.
## Отставкадан кейінгі жұмысы
2020 жылдың 29 қаңтарында Елена Зеркаль Украинаның «Нафтогаз» КЕАҚ басқарма төрағасының кеңесшісі болып тағайындалды.Ол Сыртқы істер министрлігіндегі жұмысы ішінара «Нафтогаз» ісімен де байланысты болды.Зеркаль еуропалық интеграцияға жауапты болды, Ресейге қарсы істер бойынша халықаралық соттарда Украинаның атынан шығып 2014-2016 жылдары Украинаға ресейлік газ жеткізудің «қысқы пакеттері» бойынша үшжақты келіссөздерге қатысты.
Нафтогазда Елена Зеркаль халықаралық қатынастарға, сондай-ақ халықаралық сот және арбитраж процестеріндегі компанияның ұстанымын, атап айтқанда, Қырым Автономиялық Республикасында Ресей басып алған «Нафтогаз» тобының активтерін қолдауға жауапты болды.
2021 жылдың 1 маусымынан бастап - Украина Энергетика министрінің кеңесшісі.
## Марапаттары мен жетістіктері
* Украинаның еңбек сіңірген заңгері,
* Украина Министрлер Кабинетінің Құрмет грамотасы (қыркүйек 2004 ж.),
* Украина Әділет министрлігінің «Ерен еңбегі үшін» төс белгісі (тамыз 2012 ж.),
* Мемлекеттік қызметші, 3-ранг (сәуір 2009 ж.),
* Мемлекеттік қызметші, 5-ранг (наурыз 2005 ж.).
## Дереккөздер |
Қазақстан белорустары (Белор. Беларусы Казахстана) — Қазақстандағы Беларусь диаспорасы.
## Статистика
2012 жылғы 12 қаңтардағы ресми деректер бойынша Қазақстан Республикасының азаматтары 63 694 белорустар болып табылады. Беларуссиядан келгендердің ең көп саны Қостанай (21 мың), Қарағанды (18 мың), Ақмола (16 мың), Солтүстік Қазақстан (9 мың) облыстарында тұрады. Қазақстандағы белорустар санағының динамикасы: 1926 жыл — 25584, 1939 жыл — 31 614, 1959 жыл — 107 309, 1970 жыл — 198 430, 1979 жыл — 181 821, 1989 жыл — 178 325, 1999 жыл — 111 924, 2009 жыл — 66 476 адам.
## Тарихы
Алғашқы белорустар қазіргі Қазақстан аумағында Кастус Калиновскийдің (Бронислав Залесский және т.б.) көтерілісінен кейін пайда болды. ХХ ғасырдың басында Столыпин аграрлық реформасы кезінде Беларусь шаруалары Қазақстанға қоныс аударды. Сталиндік қуғын-сүргін кезінде Беларусь мәдениет қайраткерлері (Владимир Дудецкий, Петро Битель, Симон Хурсик және т.б.) Қазақстанға жер аударылды.
Ұлы Отан соғысының басталуымен Беларуссиядан 10,7 мың жұмысшы мен қызметкер, олардың отбасы мүшелері эвакуацияланды. Мұнда Беларусь опера және балет театрының, Якуб Колас атындағы драма театрының ұжымдары шығарылды. 1941 жылдың 4 қыркүйегі мен 1942 жылдың сәуірі аралығында колосовтықтар әскери госпитальдарда 8 шеф концерті, 12 қойылым және 21 концерт берді. Алматыда Беларусь опера және балет театрының әншісі Лариса Помпеевна Александровская да болды. Ол қазақ әртісі Күләш Байсейітовамен бірге Алматы және Қарағанды жұмыс клубтарында өнер көрсетті. Алматы киностудиясында Беларусь режиссері Владимир Корш-Саблин 1942 жылы Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі алғашқы Беларусь фильмдерін — «Беларусь новеллаларын» («Пчелка» және «Жауынгерлік достар») жасады.
Тың игерудің басталуымен көптеген белорустар республиканың солтүстігіне қоныс аударды.
1974 жылы Қазақстанда Беларусь әдебиетінің апталығы өтті.
## Тәуелсіз Қазақстандағы белорустар
ХХ ғасырдың тоқсаныншы жылдарының аяғында Павлодар, Өскемен, Астана, Қостанай, Қарағанды, Көкшетау, Петропавл қалаларында белорустардың ұлттық мәдени орталықтары құрылды. Бүгінде республикада 10-нан астамы тіркелген. Ұлттық-мәдени бірлестіктердің жақсы ұйымдастырылған жұмысының мысалы ретінде Алматы өңірлік ҰБО — басшысы Л. М. Питаленко, Павлодар ҰБО — басшысы Л. И. Богнат, Қарағанды «Беларусь мәдениеті қоры» «Мұра» — басшысы А. А. Хука, Солтүстік Қазақстан облыстық ҰБО-басшысы Р.В. Солапава болып табылады. Қостанай ҰБО-басшысы Л.В. Шевченко, Астана қ. «Беларусь» ҰБО — басшысы А.Ф. Романова Қазақстан Беларусь қауымдастығы 2002 жылы құрылтай конференциясында ресми атауын тіркеді. Ол кезде 10 жыл бойы «Беларусь» ұлттық мәдени орталығы жұмыс істеді. Оның негізін қалаушы және бірінші басшысы — сенатор Павел Атрушкевич.
## Әдебиет
* Беларусь алмасуы // Энциклопедия. - Минск : П.Бруки атындағы Беларусь энциклопедиясы, 2010 ж. — 480 с. : науқас. Қатты қойынды. Беларусь және орыс тілдерінде. ISBN 978-985-11-0534-8
## Сілтемелер
* Қазақстан халықтары ассамблеясының сайтында белорустар туралы ақпарат |
Еуразиялық экономикалық комиссия (ЕЭК, орыс. Евразийская экономическая комиссия) — шешімдерді іске асыруға, Еуразиялық Экономикалық Одақ шарттарын қолдауға, оның күнделікті қызметін басқаруға жауапты ЕАЭО атқарушы органы. Еуразиялық экономикалық комиссияның негізгі міндеті ЕАЭО-ның жұмыс істеуі мен дамуын қамтамасыз ету, оны одан әрі интеграциялау бойынша ұсыныстар дайындау болып табылады.
Комиссия алқасы кабинеттік үкімет ретінде жұмыс істейді, комиссияның 10 мүшесі («комиссарлар») бар; бір мүше мемлекеттен екі мүше таңдалады. Комиссия төрағасын (қазіргі уақытта Бақытжан Сағынтаев) ЕАЭО-ға мүше мемлекеттердің мемлекет басшылары ұсынады. Комиссияның әдеттегі жұмыс тілі — орыс тілі.
ЕЭК 2011 жылғы 18 қарашада қол қойылған және 2012 жылғы 1 қаңтарда күшіне енген Еуразиялық экономикалық комиссия туралы шартпен құрылды. Ол 2012 жылғы 2 ақпанда жұмысын бастады. 2015 жылғы 1 қаңтарда Еуразиялық экономикалық одақ туралы шарт күшіне енгеннен кейін Еуразиялық экономикалық одақтың негізгі органы болды.
## Тарихы
### Құрылуы
Еуразиялық экономикалық комиссияның құқықтық негізі Беларусь, Қазақстан және Ресей үшін 2012 жылғы 1 қаңтарда күшіне енген Еуразиялық экономикалық комиссия туралы шарт болып табылады. Комиссия 1 айдан кейін Біртұтас экономикалық кеңістіктің атқарушы органы ретінде жұмысын бастады. 2010 жылы құрылған Кеден одағы комиссиясының барлық өкілеттіктері комиссияға берілген. Еуразиялық экономикалық одақ туралы шарттың күшіне енуімен Комиссия Одақтың негізгі атқарушы органы болды.
### Кеңеюі
Еуразиялық экономикалық одақтың кеңеюімен Басқарма мен Кеңес мүшелерінің саны көбейе түсті. Армения да, Қырғызстан да Одаққа кірген сәттен бастап бір басқарма мүшесін, сондай-ақ 3 тиісінше Кеңестің 2 мүшесін алды. Кеңес мүшелеріне 2016 жылғы ақпанда келесі комиссия тағайындалғанға дейін нақты портфолио тағайындалмады.
## Басшылығы
ЕЭК екі деңгейлі орган болып табылады, ол мыналардан тұрады:
* Еуразиялық экономикалық комиссия Кеңесі (5 мүше; ЕАЭО-ның барлық мүше мемлекеттерінен бір-бірден);
* Еуразиялық экономикалық комиссияның Алқасы (10 мүше; ЕАЭО-ның барлық мүше мемлекеттерінен екі-екіден).
### ЕЭК Кеңесі
Кеңес төрағалығы жыл сайын ЕЭК мүше мемлекеттердің премьер-министрлер орынбасарлары арасында ротацияланады. Кеңес Төрағалығын ротациялау орыс тіліндегі мемлекет атауы бойынша кезекпен жүзеге асырылады. Кеңестің шешімдері консенсуспен қабылданады.
### ЕЭК алқасы
2024 жылғы жағдайдағы ЕЭК алқасының мүшелері:
## Дереккөздер |
ҚазИнвестБанк (ҚИБ) немесе KazInvestBank (KIB ), бұрынғы KazInterBank — қазақ коммерциялық банкі. 2016 жылғы 27 желтоқсанда Қазақстан билігі төлемдерді өңдеудегі бірнеше рет сәтсіздіктерге сілтеме жасай отырып, Қазинвестбанктің лицензиясын қайтарып алды.
## Тарихы
### 1993—2003: Инвестициялық банк
Қазақ Халықаралық Банкі (KazInterBank немесе KIB) 1993 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 50% үлесімен және Chase Manhattan Bank, NY 50% үлесімен құрылды. 1995 жылы Chase Manhattan Bank акцияларын Қазақстан Үкіметі банк заңнамасындағы өзгерістерге байланысты сатып алды. Банк жекешелендіру процесінен кейін жеке меншікке айналады.
1995 жылдан 2003 жылға дейін банк Қазақстанға инвестициялар тарта отырып және Қазақстандық компаниялар акцияларының мемлекеттік пакеттерін жекешелендіруге ықпал ете отырып, негізінен инвестициялық банктік қызметтер көрсетті. 1998 жылы ҚИБ екі ірі геофизикалық компанияның бірігуін аяқтауға көмектесу үшін кеңесші болды, International Energy Services Inc. (АҚШ) және Азимут (Қазақстан) активтерінің жиынтық құны 40 млн. АҚШ.
### 2004: Коммерциялық банк
2003 жылы ҚИБ жаңа акционерлерді сатып алды . Қазақстандағы корпоративтік клиенттерге қызметтердің толық спектрін ұсынатын әмбебап коммерциялық банкті дамытудың жаңа стратегиясы белгіленді.
2004 жылғы наурызда банк салымдарға жеке кепілдік беру (сақтандыру) жүйесіне қосылды. Содан кейін 2004 жылдың сәуірінде ҚазИнвестБанк негізгі банктік қызметтерге банктік лицензия алып, Алматыда өзінің алғашқы жұмыс істеп тұрған кеңсесін ашты. 2004 жылдың маусымында ҚИБ Credit Suisse First Boston International компаниясымен бірлесіп JSC Food Contract Corporation экспортына 105 миллион АҚШ долларын ұйымдастырды.
2004 жылдың желтоқсанында Аднан Элли Агу бас атқарушы директор болып тағайындалды. 2005 жылдың шілде айында ҚазИнвестБанк Директорлар кеңесінің мүшесі ретінде Олег Кононенко қосылды.
2005 жылдың қыркүйек айында ҚазИнвестБанк карталарды шығаруды және аккредитивтерді беруді/растауды қоса алғанда, банктік қызметтердің толық спектріне лицензия алды.
2006 жылдың маусым айында ҚИБ филиалдардағы шоғырландыру операциялық жүйесін аяқтайды, бұл банкке барлық филиалдар мен еншілес компаниялардағы клиенттерге бірдей қызмет көрсетуге мүмкіндік берді. 2006 жылдың ақпанында ҚИБ жергілікті нарықта халықаралық бағалы қағаздардың алғашқы шығарылымына жазылудың ұйымдастырушысы және агенті болды.
2006 жылдың ақпан айында Еуропалық Қайта Құру және даму банкі (ЕҚДБ) сауданы қаржыландыру өнімдерін дамытуға және халықаралық нарықтағы ҚИБ позицияларын нығайтуға көмектесу үшін сауданы жеңілдету бағдарламасы бойынша 10 миллион АҚШ долларын құрады. Содан кейін 2007 жылғы маусымда ЕҚДБ мен City Venture Capital International (CVCI) KazInvestBank Банкінің 40% акциясын бірлесіп сатып алды. Келесі айда ЕҚДБ ҚИБ сауда механизмін 30 миллион долларға дейін және тамыз айында 60 миллион долларға дейін арттырды.
2007 жылдың қыркүйегінде ҚИБ бөлшек сауда тобын құруға шешім қабылдады. 2008 жылдың маусымында клиенттер үшін ипотека/кепілдендірілген несие енгізілді. 2008 жылдың сәуір айында қайта қаржыландыру функциясымен бірге жеке несие бағдарламасы енгізілді. 2008 жылдың наурызында VIP клиенттер үшін басым банкинг және дебеттік карталарға ақы төлеу өнімі іске қосылды.
2011 жылдың наурыз айында Аднан Элли Ага бас директор қызметінен кетті, ал оның орнына Александр Цой бас директордың міндетін атқарушы болып тағайындалды.
### 2016: Лицензияның күші жойылды
2016 жылғы 27 желтоқсанда Қазақстан Орталық Банкі төлемдер мен ақша аударымдарын бірнеше рет сәтсіз өңдеуге сілтеме жасай отырып, банк лицензиясының күшін жойды. Орталық банктің мәлімдемесінде ол банктің уақытша әкімшісін тағайындағанын және оны таратуға ұмтылатынын атап өтті. Орталық банк бақылайтын елдің депозиттерді сақтандыру қоры банктің бөлшек депозиттерін оның сақтандыру лимиттері шегінде төлейді, делінген хабарламада.
## Ескертпелер
## Сілтеме
* http://www.afn.kz/ru/information-for-entities-of-financial-market/banks-sektor/2009-11-10-11-54-18/2009-11-12-04-54- 19 Мұрағатталған 13 жовтня 2010.
* http://www.kib.kz Мұрағатталған 10 лютого 2022.
* https://www.reuters.com/article/kazinvestbank-licence-idUSL5N1EM0Q0 Мұрағатталған 1 січня 2022. |
Қазақстан дзюдо федерациясы — Қазақстандағы дзюдо спортының басқарушы органы.
## Тарихы
Қазақстандағы дзюдо федерациясы 1973 жылы құрылған. Дзюдоны дамытудың екінші кезеңінің басталуы Қазақстанның егемендігімен байланысты, ол кезде біз алғаш рет ресми халықаралық турнирлерде елдің атынан жеке Ұлттық құрама ретінде қатысуға мүмкіндік алдық.
1993 жыл Қазақстанның дзюдодан даму шежіресінде айтулы жыл болды. Азия (Макао) чемпионатына алғаш рет қатысып, ерлер құрамасы 2 – ші орынға ие болып, әлемдегі ең мықты командалардың бірі — Жапония таңдаған командаға жол берді.
1993-1994 жылдары Ұлттық құраманың 6 мүшесіне Халықаралық спорт шебері атағы берілді. 2004 жылы Алматыда бірінші Азия чемпионаты өтті. Дзюдодан Қазақстан спортшылары Азия құрлығының дәстүрлі мықты спортшыларын жеңді. Асхат Житкеев (-100), Мұратбек Қыпшақбаев (66) және Домбай Базарбек (60) алтын медаль жеңіп алды.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы дзюдо федерациясының басым міндеттерінің бірі — әлемдік тәжірибеде жиі кездесетін клубтық дзюдоны дамыту. Пионерлер қатарында Алматыда «Лашын» және «Арлан», Қарағандыда «Еңбек» және «Дзюдо Азия» клубтары бар. 2011 жылы дзюдодан клубтық Қазақстан біріншілігін өткізу жоспарланған болатын.
## Анықтамалар
## Сыртқы сілтемелер
* http://www.fdk.kz+ Қазақстан дзюдо федерациясы — ресми сайты |
Қазақстандағы гректер (грек. Έλληνες στο Καζακστάν) — ұлттық азшылықтардың бірі. Негізгі бөлігі негізінен 1944-1950 жылдар аралығында Қырымнан, Кавказдан және Оңтүстік Ресейден жер аударылған понтикалық гректердің ұрпақтарынан тұрады.
## Тарихы
ХХ ғасырдың 40-жылдарына дейін Қазақстанда шағын грек диаспорасы болған, 1926 жылы Қазақстанда небәрі 157 грек өмір сүрген. Сталин қол қойған 1944 жылғы 2 маусымдағы № 5984 қаулы шамамен 39 мың грек, армян және болгарды Қырымнан жер аударуды бұйырды. Бұл қаулы Қырымнан 39 мыңға жуық грек, армян және болгарды Қазақстанның Гурьев облысына (7 мың) және Свердловск (10 мың), Молотов (10 мың), Кемерово облыстарына (6 мың) және Башқұрт АКСР-ге ( 6 мың) депортациялауды бұйырды. 1949 жылы маусым айында, 1950 жылы ақпан айында, 1950 жылы шілде айында гректер Грузин КСР, Армян КСР және Солтүстік Кавказдан жер аударылды. Жер аударылғандардың жалпы саны шамамен 60 000 адамды құрады.
## Қазіргі жағдай
КСРО халық санағы бойынша 1989 жылы Қазақстанда шамамен 46 746 грек өмір сүрді, бірақ КСРО ыдырағаннан кейін гректердің Қазақстаннан көші-қоны процесі көбейді. 1999 жылы Қазақстанда шамамен 12 703 этникалық гректер өмір сүрді. Қазіргі уақытта Қазақстанда 17 грек қауымы бар, онда 8 819 (2014 жылға) адам болған. Қырғызстан гректерімен бірге олар Қазақстан мен Қырғызстанның грек қауымдастықтарының федерациясын құрды — «FILIA» (грек. φιλία, достық дегенді білдіреді). Федерация газет шығарады, фольклорлық іс-шаралар ұйымдастырады және грек тілі мен мәдениетін үйренуге көмектеседі. Қазіргі уақытта Қазақстанда грек тілінің 6 оқытушысы жұмыс істейді, оларды шетелдегі эллинизмнің бас хатшылығы қаржыландырады. Сонымен қатар, грек тілін Грециядан іссапарға жіберілген екі мұғалім үйретеді.
## Саны
## Атақты адамдары
* Чараламбос Холидис , грек-рим күресі және Олимпиада чемпионы.
* Илья Ильин, ауыр атлет (Понтийдің атасы Яковос Фоунтукидистен).
* Саввас Кофидис, грекиялық халықаралық футболшы және жаттықтырушы.
* Димитриос Павлос Пападопулос , грекиялық халықаралық футболшы.
* Эйрини (Ирини) Пападопулу , грек әншісі.
* Евстафий Алкивиадович Пахлеваниди, кеңес және грек футболының ардагері.
* Александр Антонович Хапсалис, кеңес футболының ардагері.
* Георгий Петрович Хаджониди, еркін күресші және Олимпиада ойындарының қола жүлдегері.
## Сондай-ақ қараңыз
* Грек диаспорасы
* Қазақ-грек қатынастары
## Сілтемелер
* Гректер туралы мәлімет Қазақстан халықтары ассамблеясының сайтында
* «Филиа» Қазақстан грек қоғамдары қауымдастығы
* «Шуақ» тарихи-өлкетану сайты: Грек диаспорасы
* Қазақстандағы гректер
* Қазақ гректері туралы жалпы мәліметтер
* Қазақстан және Қырғызстан грек қоғамдарының «PHILIA» қауымдастығы
## Дереккөздер |
Қазақстан допты хоккей федерациясы — Қазақстандағы допты хоккей спорты бойынша басқарушы орган. Астанада орналасқан, президенті — Оралбай Жақсымбетов, ал вице-президенті — Владимир Пашковский.
Қазақстанда Кеңес Одағына тиесілі болған көптеген онжылдықтар бойы допты хоккей ойналды. Алматыдағы «Динамо» клубы 1977 және 1990 жылдары КСРО чемпионы атанды. 1991 жылы Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін 1993 жылы Қазақстан федерациясы құрылып, сол жылы Халықаралық допты хоккей федерациясының мүшесі болды. Қазақстандық допты хоккей федерациясы 2012 жылғы допты хоккейден әлем чемпионатын өткізіп, ұйымдастырғаны үшін жоғары баға алды.
2017 жылдың қыркүйегінде Қазақстан допты хоккей федерациясы еліміздегі жалғыз «Ақжайық» кәсіби клубын сатып алды.
Допты хоккейден Қазақстан құрамасы 1995 жылдан бастап әлем чемпионаттарында өнер көрсетіп, 2015 жылғы жағдай бойынша алты рет қола медаль жеңіп алды.
Федерация команданы қысқы Универсиада-2019 ерлер турниріне жібереді.
## Сыртқы сілтемелер
* Ресми басты бет
* 2017-18 маусымдағы Президент Жақзымбетовпен сұхбат
* 2018-19 маусымынан Президент Жақзымбетовпен сұхбат
## Дереккөздер |
Ерлан Қуанышұлы Айтаханов — Қазақстандық саясаткер. 2019 жылдың шілде айынан бастап 2020 жылдың қаңтар айына дейін Шымкент қаласының әкімі болды.
## Өмірбаяны
Ерлан Айтаханов 1971 жылы Түркістан облысының қазіргі Отырар ауданында дүниеге келген. 1994 жылы Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінде Жоғары экономикалық білім алды . 2001 жылы Қазақ мемлекеттік заң академиясында тағы бір жоғары заң білімін алды.
1994 жылы Ломоносов университетін бітіргеннен кейін «Әлем» банкінде кәсіби мансабын бастады. Келесі жылы ол «Орталық Азия ынтымақтастық және даму» банкіне ауысып, онда бірнеше ай ғана жұмыс істеді. 1995 жылдан 1997 жылға дейін ресейлік «Газойл» компаниясының қаржы директоры болды. 1997 жылдан бастап Айтаханов «Қазақстан темір жолы» мемлекеттік теміржол компаниясында жұмыс істеді. Мұнда ол алдымен компанияның маршруттық желісіне жауапты бөлімді басқарды, содан кейін еншілес кәсіпорын директорының орынбасары болды. 1999 жылдан 2002 жылға дейін ол алдымен бастықтың орынбасары, содан кейін Қаржы және есеп басқармасының бастығы, содан кейін «Қазақстан Темір Жолы» экономика, қаржы және есеп басқармасының бастығы болды.
2002 жылдан бастап Айтаханов түрлі билік органдарында жұмыс істеді. 2002 жылдан 2003 жылға дейін ҚР Көлік және коммуникациялар министрлігінде жұмыс істеді, содан кейін Табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау агенттігі Төрағасының кеңесшісі болды. 2005 жылдан 2006 жылға дейін осы агенттіктің Алматыдағы өңірлік бөлімшесін басқарды. Бірнеше айдан кейін ол осы қызметтен кетіп, Алматы қаласының әкімдігінде және Қазақстанның Қаржы министрлігінде жұмыс істеді.
2009 жылдың наурыз айында ол алғаш рет Оңтүстік Қазақстан облысы әкімінің (губернаторының) орынбасары болып саяси қызметке кірісті. 2012 жылдың ақпанынан 2014 жылдың қазан айына дейін ол Президент әкімшілігінде жұмыс істеді, содан кейін қайтадан Оңтүстік Қазақстан әкімінің орынбасары болды. 2016 жылдың қаңтарында Оңтүстік Қазақстан облысы Отырар ауданының әкімі болып тағайындалды.
2019 жылдың 30 шілдесінен бастап Айтаханов Шымкент қаласының әкімі болып табылады. 2020 жылдың 21 қаңтарында ол қызметінен босатылды.
## Веб сілтемелері
* Ерлан Айтахановтың өмірбаяны zakon.kz сайтында (орысша)
## Дереккөздері |
1993 жылғы Қазақстандағы әкімшілік-аумақтық реформа — 1990 жылғы 25 қазанда Тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстанның әкімшілік-аумақтық құрылымын өзгерту жөніндегі алғашқы маңызды шаралар жүйесі болып табылады.
Реформаның негізі «Қазақстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылысы туралы» 1993 жылғы 8 желтоқсандағы №2572-XII Қазақстан Республикасының Заңы болды.
Заңға сәйкес ел аумағында мынадай өзгерістер болды:
* Бұрынғы ауылдық кеңестер ауылдық округтерге айналдырылды (бастапқыда заңға ауылдық жерлер де кірді, бірақ олар 2013 жылғы 21 қаңтардағы №72-V басқа заңмен біріктірілді);
* Бұрынғы қалалық және қалалық кеңестер сәйкесінше қалалық және қалалық әкімшіліктерге айналды;
* Халқы 50 адамнан аз елді мекендер елді мекендер тізімінен жойылуға тиіс, олар көрші елді мекендерге қосылды;
* Қала әкімшілігіне бағынатын қалалар мен тек сол елді мекендер (бұрынғы қалалық типтегі елді мекендер) қалалық елді мекендердің құрамына кірді; басқа елді мекендер автоматты түрде ауылдық елді мекендерге айналды;
* Қалалар ішіндегі аудандар қала облыстық немесе республикалық бағыныстағы, ел астанасы болған және 400 мыңнан астам адам болуы тиіс болған жағдайда ғана қалыптасты;
* Облыстар мен аудандарды, олардың атауларын, облыстардың немесе аудандардың орталықтарын тағайындауды, қалалардың мәртебесін белгілеуді білім берудегі немесе жоюдағы өзгерістерді ел президенті жүзеге асыра алады;
* Облыстардың немесе республикалық бағыныстағы қалалардың аумағындағы өзгерістерді ел үкіметі жүзеге асыруы мүмкін;
* Аудандардың, облыстық немесе аудандық бағыныстағы қалалардың, олардың әкімшіліктерінің, ауылдық округтердің, кенттік әкімшіліктердің аумағын өзгертуді, ауылдық елді мекендерді құруды және жоюды өңірлік атқарушы және өкілді билік органдары жүзеге асыруы мүмкін;
* Елді мекендер аумағындағы өзгерістерді аудандық атқарушы және өкілді билік органдары жүзеге асыруы мүмкін;
* Қалалық аумақтардағы өзгерістерді қаланың атқарушы және өкілді органдары енгізе алады.
## Дереккөздер |
Қазақстандағы әзірбайжандар (әзірб. Qazaxıstan azərbaycanlıları) — Қазақстан аумағындағы ұлттық азшылықтардың бірі. 2021 жылғы халық санағы бойынша республикада 145 615 Әзірбайжан тұрғыны болған, бұл халықтың 0,76% құрайды.
Олар негізінен елдің оңтүстік өңірлерінде, әсіресе ауылдық жерлерде тұрады, алайда әзірбайжандардың саны Астана мен жағалаудағы Ақтау қаласында өсуде.
Қазақстанда қарқынды дамып келе жатқан диаспоралардың бірі әзірбайжандар болып табылады: егер 1999 жылы олардың саны шамамен 80 мыңнан аз болса, 2021 жылы әзірбайжандар саны 100 мыңнан астам адамға дейін өсті.
## Тарихы
Әзірбайжан диаспорасының қалыптасу тарихы Қазақстандағы ең алуан түрлілердің бірі болып табылады: Қазақстан әзірбайжандарының арасында ХХ ғасырдың басындағы ерікті қоныс аударушылардың ұрпақтары және 1937 жылы, содан кейін 1944-1949 жылдары Грузия мен Армениядан жер аударылған қуғын-сүргінге ұшыраған әзірбайжандықтардың бірнеше толқыны бар. Ақырында, 1950-1980 жылдары әзірбайжандықтардың бір бөлігі республикаға тарату немесе өз қалауы бойынша мұнай ұңғымаларында жұмыс істеу үшін келді (кем дегенде 15000). Депортацияланған әзірбайжандардың ұрпақтары Оңтүстік Қазақстанның ауылдарында өмір сүреді, олар республикада жақсы тамыр жайған және дәстүрлі түрде ауыл шаруашылығымен айналысады. 1990 жылдары Әзірбайжанда мұнай бумының басталуына байланысты диаспораның бір бөлігі Қазақстан Республикасының аумағынан кетті. Алайда, 2009 жылға қарай жоғары табиғи өсім эмиграциядан болған шығындарды өтеуге көмектесті және тіпті одан асып түсті. Соңғы толқындардың ұрпақтары, сондай-ақ мобильді жастар ірі қалаларға, әсіресе Алматыға көшуге бейім, онда олардың үлесі бүкіл халықтың 0,5% - на жетті. Бірақ осы уақытқа дейін Қазақстанның әрбір үшінші әзірбайжаны (шамамен 33 мың адам) Түркістан облысында тұрады.
## Танымал өкілдері
* Магераммов, Магеррам Мамедұлы – қазақстандық саяси қайраткер, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты.
* Джафаров, Галиб Мұсаұлы – қазақ боксшысы, 2003 жылғы әлем чемпионы және Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген спорт шебері .
* Jah Khalib - қазақ әншісі және рэпер.
* Нижат Али оглы Рагимов – қазақ зілтеміршісі, 77 келіге дейінгі салмақта 2015 жылғы әлем чемпионы, 2010 жылғы жасөспірімдер арасындағы Олимпиада ойындарының жеңімпазы және Жазғы Олимпиада ойындарының алтын жүлдегері.
* Рахманов, Вагиф Юсуфович – қазақ мүсінші және график. КСРО Суретшілер одағының мүшесі, Қазақстан Республикасының суретшілері, Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген әртісі (1981).
## Сондай-ақ қараңыз
* Әзірбайжан-Қазақстан қатынастары
## Сілтемелер
* Қазақстан халықтары ассамблеясының сайтында әзірбайжандар туралы ақпарат
## Дереккөздер |
Қазақстандағы түріктер (түр. Kazakistan'daki Türkler) —Қазақстанда тұратын этникалық түріктер, негізінен месхет түріктері депортацияланғаннан кейін Месхетиден шыққан.
## Тарихы
### Османлы көші-қоны
1926 жылы Кеңес Одағының алғашқы Бүкілодақтық халық санағы Кеңес Одағында тұратын 8570 Османлы түріктерін тіркеді. Османлы түріктері бұдан былай санақта бөлек есепке алынбайды, Қазақстанда тұратындар не қазақ қоғамымен сіңісіп кеткен немесе елден кеткен деп болжанады.
### Месхет түріктерінің көші-қоны
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Кеңес Одағы Түркияға қысым науқанын бастауға дайындалып жатты. Сол кездегі Сыртқы істер министрі Вячеслав Молотов Мәскеудегі түрік елшісінен үш Анадолы провинциясын ( Карс, Ардаган және Артвин) тапсыруды талап етті.
Осылайша, Түркияға қарсы соғыс ашуға мүмкін болды және Иосиф Сталин түрік-грузин шекарасына жақын Месхети қаласында орналасқан стратегиялық жолмен түрік халқын тазартқысы келді. Сол кездегі ұлтшыл саясат «грузиндер үшін Грузия» және «месхетилік түріктер Түркияға», «олар орындары қайда болса сонда жіберілуі керек» деген ұранды көтермеледі.
1944 жылға қарай месхетилік түріктер Месхетиден күштеп шығарылып, түрік шекарасы арқылы туыстарымен бірлесе отырып контрабанда, бандитизм және тыңшылық жасады деп айыпталды. Осылайша, Қазақстанда Месхети түріктерінің ірі елді мекендері құрылды және оларға Грузия Үкіметі Звиад Гамсахурдия өз отанына оралуына рұқсат бермеді.
1989 жылы жүргізілген соңғы кеңестік халық санағы бойынша Кеңес Одағында шамамен 207 500 месхетилік түріктер өмір сүрген және 23,8% - дан астамы Қазақстанда тіркелген.
## Демография
Соңғы Кеңестік халық санағында шамамен 207 269 түріктің төмен көрсеткіші тіркелгенімен, бұл барлық этникалық түріктерді есептемеген болуы мүмкін, өйткені көптеген жылдар бойы түріктерге өз ұлтын заңды құжаттарда тіркеу құқығынан айырды. Осылайша, Қазақстанда олардың үштен бір бөлігі ғана төлқұжаттарына түрік ретінде тіркелді. Қалғандары ерікті түрде басқа этникалық топтардың өкілдері деп тіркелді және жарияланды.
Ғалымдардың санағы бойынша Қазақстанда 150 000 түрік тұрады:
45 000 -ы Алматы облысында;
40 000 -ы Оңтүстік Қазақстан облысында;
36 000 -ы Жамбыл облысында;
10 000 -ы Қызылорда қаласында.
## Білім
Түрік және қазақ халқының тарихи байланыстарының арқасында Қазақстанда тұратын түріктердің жағдайы жақсы қамтамасыз етілген. Қожа Ахмет Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті 1993 жылы Қазақстанның Түркістан қаласында құрылған және 20000-ға жуық студенттері бар.
Қожа Ахмет Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті — елдегі жетекші университеттердің бірі. Сондай-ақ, жеке түрік қорлары басқаратын 28 қазақ-түрік орта мектебі, бір университет және бір бастауыш мектеп бар. Сондай-ақ Алматыда бір түрік тілін оқыту орталығы бар.
## Атақты адамдар
* Тевфик Ариф, кәсіпкер; Байрок тобының негізін қалаушы (месхети түрік )
* Мұхтар Мұхтаров, футболшы
* Фатих Османлы, «Күрылым» түрік тарихи драмасының актері: Осман ( месхети түрік )
* Равиль Тагир, футболшы (месхети түрік )
## Сондай-ақ қараңыз
* Қазақстан-Түркия қатынастары
* Түркі кеңесі
* Бұрынғы Кеңес Одағындағы түріктер
## Библиография
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер |
Қазақстандағы атеизм — өзін діни емес деп санайтын азаматтар мен бейресми бірлестіктердің жиынтығы. Ел Конституциясына сәйкес, Қазақстан дін мемлекеттен бөлінген зайырлы мемлекет болып табылады.
## Атеисттердің саны
Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының (ҚСЗИ) «Қазақстандықтарды қабылдаудағы зайырлы және діни құндылықтар» зерттеуінің деректері бойынша 2019 жылы елдегі атеисттердің үлесі 18,7% - ды құрады. 2021 жылғы халық санағы бойынша халықтың тек 2,25% - ы атеист екенін айтты, бұл 2009 жылғы санақпен салыстырғанда аз. Алайда, 2019 жылы жүргізілгентағы бір CRA зерттеуі халықтың 92,8% - ы өзін діндар деп санайтынын көрсетті.
## Қазіргі жағдай =
Данияр Наурыздың пікірінше, атеизм тақырыбына ақпараттық тұрғыдан тыйым салынды.
Сондай-ақ, Риддер журналисті және құқық қорғаушы Александр Харламов дінаралық араздықты қоздырғаны үшін қамауға алынды. Ол христиандық және әртүрлі діни ағымдар туралы жарияланымдарында атеизмді насихаттаумен айналысып, сенушілердің сезімдерін қорлады деп айыпталды.
Парламент Мәжілісінің депутаты Жұматай Әлиев дінтану ғылымымен қатар атеизмді де оқытуды ұсынды.
Қазақстанның саяси партияларының ішінде атеизм мен атеистік насихат ұстанымында Парламентте ұсынылған Қазақстан Коммунистік Халық партиясы тұр. Оның бағдарламасында: «Коммунистер ар-ождан бостандығын, кез-келген дінді ұстану немесе ұстанбау құқығын, шіркеу мен мешітті мемлекеттен, ал мектептерді шіркеу мен мешіттен бөлуді жақтайды. Бұл ретте коммунистер кез келген нысанда сенушілердің сезімдерін қорлауды болдырмай, кең атеистік насихат жүргізеді».
Қазақстанда атеистерді кемсіту белгілері тұрақты емес, бірақ кейде елеулі әрекеттерде көрінеді:
Білім беру бағдарламаларынан эволюция теориясының элементтерін алып тастау әрекеттері (сәтсіз) және кейде атеистік дүниетанымды білдіретін адамдарға цензура мен сот істерінің жүргізілуі.
## Сондай-ақ қараңыз
* Қазақстандағы дін
* Қазақстандағы христиандық
* Қазақстандағы ислам
* Қазақстанның демографиясы
## Дереккөздер |
Транскаспий мұнай тасымалдау жүйесі — Каспий теңізі арқылы мұнайды Қазақстандық Каспий мұнай кен орындарынан Әзірбайжандағы Бакуге Жерорта теңізі немесе Қара Теңіз жағалауына одан әрі тасымалдау үшін тасымалдау бойынша ұсынылған жоба. Қарастырылып отырған негізгі нұсқалар — Қазақстаннан Әзербайжанға теңіз мұнай құбырын салу, сондай-ақ мұнай терминалдары мен мұнай танкерлері паркін салу. Жобаны жүзеге асыруға Қашаған мұнай кен орны жобасының серіктестері, атап айтқанда, кен орнында да, BTC құбырында да үлесі бар Total компаниясы үлкен серпін берді. Олар мұндай жобаның құны шамамен 4 миллиард АҚШ долларын құрайды деп есептеді. Жоба сонымен қатар Иран мен Ресейдің қарсылығына тап болады, бұл бәсекелес құбырлардың құрылысына қарсылық білдіруі мүмкін Қазақстандық мұнай мен газдың балама көздері болып табылады.
## Тарихы
2005 жылы Қазақстан үкіметі мұнай экспорты үшін Транскаспий батыс бағытын құру жоспарларын қабылдады. 2006 жылы 19 маусымда Қазақстанның бірінші президенті Нұрсұлтан Назарбаев пен Әзербайжан президенті Ильхам Әлиев Транскаспий мұнай тасымалдау жүйесі туралы негіздемелік келісімге қол қойды. 2007 жылдың 24 қаңтарында Tengiz Chevroil (Теңіз кен орнын игеруші) және ККО (Қашаған кен орнын игеруші) серіктестері Транскаспий мұнай тасымалдау жүйесін құру туралы өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды. 2009 жылдың 2 қазанында Қазақстанның «Қазмұнайгаз» ұлттық мұнай компаниясы мен Әзірбайжан Республикасының мемлекеттік мұнай компаниясы Каспий теңізінің мұнай тасымалдау жүйесін Әзірбайжан инфрақұрылымы мен Бакуден Грузиядағы Кулеви мұнай терминалына дейінгі құрлықтағы құбырларды қамту үшін кеңейту туралы өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойды.
2009 жылғы 6 қазанда Франция президенті Николя Саркозидің Қазақстанға сапары кезінде Қашағаннан Бакуге мұнай құбыры туралы келісімге француз компанияларының консорциумы қол қойды.
## Мұнай құбыры
Қашаған кен орнынан немесе Құрықтан Бакуге дейін ұзындығы 700 шақырым (430 миль) мұнай құбыры өтеді. Total мұнай компаниясының өкілінің айтуынша, құбырдағы жұмыстар әлі де техникалық-экономикалық негіздеме сатысында.
## Shuttle танкерлер жүйесі
Shuttle танкерлер жүйесі Қазақстандағы Құрық терминалынан Әзірбайжандағы Сангачал терминалына мұнай тасымалдау үшін мұнай танкерлерін пайдалануды көздейді. Бұл жүйенің қуаты бастапқы кезеңде тәулігіне 500,000 баррельді (79000 м) құрайды, кейінірек тәулігіне 1,2 миллион баррельге дейін көтеріледі (190×103 м3/д).
## Дереккөздер
## Сыртқы сілтемелер
* Энергия ресурстарының жаһандануы: Каспий мұнайы мен газын пайдалану . Дәріс Джонатан Элкинд, энергетика, қоршаған орта және қауіпсіздік бойынша тәуелсіз кеңесші және Ұлттық қауіпсіздік кеңесінің Ресей, Украина және Еуразия істері бойынша бұрынғы директоры (1998-2001). 2006 жылдың 19 қазаны. Урбана-Шампейндегі Иллинойс университеті. |
Қазақстандағы өлім жазасы — бұрын Қазақстан Қылмыстық кодексінде және Қазақстан Конституциясында көзделген, соғыс уақытында жасалған аса ауыр қылмыстар үшін және ел президентінің өміріне қол сұғушылық жасағаны үшін, адам өлімімен ұштасқан террористік қылмыстар үшін сотталған адамдарға қатысты қолданылуы мүмкін жаза шарасы. Өлім жазасы ату арқылы жүзеге асырылды. Қазақстан Тәуелсіздігі жарияланған сәттен бастап 536 өлім үкімі орындалды, соңғысы 2003 жылдан басталады (мораторий басталғанға дейін 12 адам өлім жазасына кесілді). 2004 жылдың 1 қаңтарынан 2020 жылдың 24 қыркүйегіне дейін елде өлім жазасына мораторий қолданылды. Қазіргі уақытта өлім жазасы жойылды. Қазақстан Конституциясының 15 бабының 2 тармағында былай делінген:
«Адамның өмірін өз еркімен айыруға ешкімнің құқығы жоқ. Өлім жазасына тыйым салынады.»
## Тарихы
### Қазақ хандығы
Қазақ хандығындағы өлім жазасы Жеті Жарғы бойынша кісі өлтіру, зорлау және 7-ші ұрпаққа дейінгі туыстардың қан араластырғаны үшін қолданылған.
### Қылмыстық кодекс
Қазақстанның Қылмыстық кодексі өлім жазасын адам өлімімен байланысты террористік қылмыстар немесе соғыс уақытында жасалған аса ауыр қылмыстар жасаған адамдарға қолданылатын айрықша жаза ретінде көздеді. Осындай жазалау шарасын көздейтін 17 қылмыстың ішінде «Соғыс жүргізудің тыйым салынған құралдары мен әдістерін қолдану», «Геноцид», «Жалдамалылық», «Соғыс уақытындағы мемлекетке опасыздық», «Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің — Ұлт Көшбасшысының өміріне қол сұғушылық», «Қазақстан Республикасы Президентінің өміріне қол сұғушылық» (тіпті егер ол тірі қалса), «Диверсия», «Терроризм актісі», «Соғыс уақытында әскери қызмет атқарудан жалтару немесе бас тарту», «Соғыс уақытында қашу» және басқалар. Өлім жазасы туралы үкім ол күшіне енген сәттен бастап кемінде бір жылдан кейін орындалады. Өлім жазасын әйелдерге, кәмелетке толмағандарға және қарттарға қолдануға тыйым салынады.
## Өлім жазасын өмір бойына бас бостандығынан айырумен алмастыру
2003 жылғы 17 желтоқсанда Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев өлім жазасына кесілетін үкімдерді орындауға оның күшін жою туралы мәселе шешілгенге дейін мерзімсіз мораторий енгізу туралы жариялады, Жарлық 2004 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енді. 2007 жылдан бастап Қазақстан Конституциясында өлім жазасы тек соғыс уақытында терроризм немесе аса ауыр қылмыс жасағаны үшін сотталғандарға қатысты қолданылатын жаза ретінде айтылады; мұны Amnesty International да растайды.
2016 жылы Қазақстан Қылмыстық кодексінің жаңа редакциясын талқылау және өлім жазасын жазалау шарасы ретінде атап өту қажеттілігі басталды. Қазақстан Бас прокурорының орынбасары Иоган Меркель өлім жазасының толық күшін жоюды қолдамайтынын мәлімдеді. Талқылау барысында өлім жазасы қолданылуы мүмкін адамдардың тізімін кеңейту және сыбайлас жемқорлық, педофилия және есірткі саудасы үшін сотталғандарды қосу ұсынылды. Алайда, 2016 жылы Қазақстан Сенатының депутаты Дариға Назарбаева педофилдерге қатысты өлім жазасын енгізу туралы қауесетті жоққа шығарып, оларға химиялық кастрация қолданылатынын айтты.
Қазір өлім жазасы іс жүзінде өмір бойына бас бостандығынан айырумен ауыстырылды: бұрын өлім жазасына кесілген немесе өмір бойына сотталған 100-ден астам адам жазасын өмір бойына сотталғандар үшін екі колонияда өтейді: «Қара бүркіт» (Қостанай облысы) және Арқалық қаласындағы жабық түрме. Мораторийдің енгізілуімен кем дегенде 5 адамға өлім жазасы тағайындалды. 2006 жылы Қазақстанның Ресейдегі бұрынғы елшісі және Қазақстан Республикасы Үкіметінің мүшесі Алтынбек Сәрсенбайұлын өлтіргені үшін полиция қызметкері Рустам Ибрагимов өлім жазасына кесілді, бірақ 2014 жылы Ибрагимов өлім жазасының орнына өмір бойына бас бостандығынан айырылды. 10 жылдан кейін, 2016 жылдың қараша айында Руслан Кулекбаев Ислам экстремистерімен ынтымақтастықта болған күдікті Алматыдағы террористік акт барысында 10 адамды өлтіргені үшін өлім жазасына кесілді.
## Пікірлер
Қазақстанда өлім жазасына мораторий енгізілген сәттен бастап мораторийдің күшін жою туралы пікірталастар жүргізілуде, дегенмен 2008 жылы Қазақстан БҰҰ-ның өлім жазасына мораторийін қолдады.
### Мораторийді жақтаушылар
Қазақстан Мәжілісінің (Парламенттің төменгі палатасы) бірқатар депутаттары Руслан Кулекбаевтың ісін талқылай отырып, мораторийді сақтауды жақтады. Осылайша, депутат Азат Перуашев өлім жазасына мораторийді қолдап, ешкімге ешқандай ерекшелік жасалмайтынын және адамның өмір сүру құқығы туылғаннан бастап берілетінін айтты. Халықаралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрағасы Мәулен Әшімбаев өлім жазасы мораторий жойылған жағдайда ғана орындалуы мүмкін деп мәлімдеді. Тағы бір депутат Айқын Қоңыров Қазақстан ЭЫДҰ мүшелерінің құрамына кіру үшін өлім жазасынан бас тартуы керек деп мәлімдеді.
### Өлім жазасын жақтаушылар
Бірқатар қоғамдық және саяси қайраткерлер елдегі өлім жазасын кем дегенде террористерге қатысты қалпына келтіру керек деп санайды: бұл идеяны Ақтөбедегі бірқатар шабуылдардан кейін Астана қалалық сотының судьясы Сайран Әлімбаева қолдады.
## Дереккөздер
## Сілтемелер
* Анықтама: Қазақстанда өлім жазасы (орыс.)
* «Қазақстан Республикасында өлім жазасына мораторий енгізу туралы» Жарлық (орыс.) |
Қазақтың бала туылғаннан кейінгі дәстүрлері — қазақ мәдениетінде бала туылғаннан кейін орындалатын салттық мерекелер мен дәстүрлер жиынтығы бар.
«Балалы үй — базар, баласыз үй — мазар» деген мақал көптеген қазақтарға таныс. Қазақтар үшін баланың дүниеге келуі әрқашан маңызды және қуанышты оқиға болды. Бала тәрбиесінде көптеген дәстүрлер бар. Бұл әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер баланың кейінгі өмірінде маңызды рөл атқарады. Бес-алты жасқа дейін ұлдар мен қыздар бірдей дәстүрлерде тәрбиеленеді, балалық шақта жасалатын барлық рәсімдердің гендерлік ерекшелігі жоқ.
## Шілдехана
Шілдехана — бұл баланың туған күнін тойлау, ол туылған күні өткізіледі. Достары мен туыстары ата-анасының үйіне құттықтауға, отбасымен бірге тойлауға келеді. Кешкі ас болады. Баланың әкесі құрбандыққа шалынған қозыны сойып, әр түрлі ет түрлерін ұсынады.
## Бесік той
Бесік той — бұл босанғаннан кейін үшінші күні болады. Осы дәстүр бойынша баланың ата-анасына сыйлық ретінде бесік беріледі. Туылған кезде кіндік кескен әйел баланы орап, бесікке бөлейді, бесікті бұрындары аурулардан ғұрыптық қорғаныс ретінде әртүрлі шөптермен сулап қойған. Содан кейін ол баланы үлбіреген қалпақпен және тонмен жабады.
Бала төсегінің үстінде қазақтың рәміздері ілінеді: түйіншек пен қамшы.
Сонымен қатар, қонақтар ән айтып, отбасын құттықтайды, өйткені рәсімнің барлық әрекеттері әндер мен тосттармен сүйемелденіп қойған. Содан кейін дәстүрлі тағамдармен тамақтану болады.
## Қырқынан шығару
Қырқынан шығару — туғаннан қырық күн өткен соң жасалатын рәсім. Бала ресми түрде отбасының достарымен және туыстарымен таныстырылады.
Осы кезеңнің соңына дейін бала әлі де әлсіз және зұлым күштерден қорғалмаған болып саналады. Осы қырық күн ішінде нәрестенің «сүт тырнағын», «қарын шашын» алмайды. Баланы қырқынан шығарарда шомылдыратын ыдыстың түбіне күміс жүзік, күміс білезік, күміс сөлкебай сияқты заттар салып, 40 қасық таза су құяды. Қазақ ұғымында күміс - адалдықтың белгісі, күміс салынған су — ең таза су болып есептелінеді және оған жын-шайтан жоламайды. Қырық шелпек пісіріп, келген қауымға таратады. Баланы қырқынан шығарған әйелдер білезік, сөлкебайларды бөлісіп алады. Баланы шомылдырып болған соң, «қарын шашын» алып, ақ шүберекке түйіп, тұмарша етіп, баланың оң жақ иығына немесе бесігіне қадап қояды, ал «сүт тырнағын» адам баспайтын жерге немесе «ұрпағы көп болсын», - деп жеміс ағашының түбіне көміп тастайды.
Салтанат дастархан жайып, тамақтану мен ән-күймен аяқталады.
## Тұсау кесер
Тұсау кесер рәсімі бала бір жасқа толғанда орындалады. Ол үшін арнайы ала жіп дайындалады. Бұл ала жіп аттамасын деген ұғымнан шыққан. Сол жіппен баланың аяғын тұсап, оны жүріс-тұрысы ширақ адамға қидырады.
Сүріншек, жайбасар адамдарға баланың тұсауын кестірмейді. Тұсауы кесілген баланы қолынан ұстап жүгіртеді, шашу шашылады. Баланың ата-анасы тұсау кесушіге кәдесін береді. Тұсау кесу тойының негізгі жабдықтары 1,5 м ала жіп, өткір қайшы немесе пышақ.
## Дереккөздер |
Арал шешек оқиғасы — 1971 жылы 30 шілдеде Арал теңізіндегі аралдағы кеңестік биологиялық қару объектісінде (БО) далалық сынақтар нәтижесінде пайда болған вирустық аурудың өршуі. Ауру он адамға жұқты, олардың үшеуі қайтыс болды және тек 2002 жылы көпшілікке хабар болып шықты.
## Оқиға болғанға дейінгі жағдай
1954 жылы — 1948 жылы Арал теңізіндегі Возрождение аралында салынған биологиялық қаруды сынау полигонын КСРО Қорғаныс министрлігі, оның ішінде көршілес Комсомольский аралына едәуір кеңейтіп, Арал-7 деп атады. Биологиялық эксперименттер жүргізу үшін далалық ғылыми-зерттеу зертханасы кеңейтілді, сонымен қатар қызметкерлер мен ғалымдарды орналастыру үшін Кантубек қаласы салынды. Онда сыналған биоагенттерге Bacillus anthracis, Coxiella burnetii, Francisella tularensis, Brucella suis, Rickettsia prowazekii, Variola major (шешек), Yersinia pestis, ботулинум токсині және венесуэлалық жылқы энцефалитінің вирусы жатады. 1960 жылға қарай кеңестік биологиялық қару-жарақ бағдарламасы бүкіл ел бойынша көптеген басқа ғылыми-зерттеу және жедел нысандарды қамтыды. Арал-7 балықтардың жаппай қырылуына, обаның әртүрлі аймақтық өршуіне, ақбөкендердің өліміне, Возрождения аралына келушілер арасында жұқпалы аурулардың жекелеген жағдайларына байланысты болды.
## Оқиға
Кеңес генералы Петр Бургасовтың айтуынша, Арал-7-де 400 грамм шешекті далалық сынақтан өткізу 1971 жылы 30 шілдеде індеттің өршуіне себеп болған. Бургасов, Кеңес Армиясының бұрынғы бас санитарлық дәрігері, бұрынғы Кеңес Одағының Денсаулық Сақтау вице-министрі және Кеңестік БО бағдарламасының аға ғылыми қызметкері болған оқиғаны сипаттады:
Арал теңізіндегі Возрождения аралында шешекке қарсы ең күшті рецепттер сыналды. Күтпеген жерден маған Арал қаласында жұмбақ өлім оқиғалары болып жатқандығы туралы хабарланды. Арал флотының «Лев Берг» ғылыми-зерттеу кемесі аралға 15 км қашықтыққа жақындады (40 км-ге жақындауға тыйым салынды). Бұл кеменің зертханашысы күніне екі рет жоғарғы палубадан планктон сынамаларын алды. Аралда 400 г. жарылған шешекке қарсы дәрі болды, «оны алды» және ол жұқтырды. Арал қаласына үйіне оралғанда ол бірнеше адамға, соның ішінде балаларға жұқтырды. Олардың барлығы қайтыс болды. Мен мұның себебін күдіктеніп, Қорғаныс Министрлігі Бас штабының бастығына қоңырау шалып, Арал қаласында Алма-Ата-Мәскеу пойызын тоқтатуға тыйым салуды өтіндім. Нәтижесінде бүкіл ел бойынша эпидермияның алдын алуға қол жеткізілді. Мен КОКП Орталық Комитетінің болашақ бас хатшысы Юрий Андроповқа қоңырау шалдым, ол сол кезде КГБ басшысы болған және оған Возрождение аралында алынған эксклюзивті шешек рецепті туралы хабарладым.
Дерт іс жүзінде Ұялыдан немесе Үстірттегі Комсомольскіден, кеме қонған қазіргі Өзбекстанның екі қаласынан «Лев Бергке» тарады деген пікір бар.
Оқиға салдарынан он адам шешек ауруымен ауырды, ал үш вакцинацияланбаған адам (әйел және екі бала) аурудың геморрагиялық түрінен қайтыс болды. «Лев Берг» экипаж мүшелерінің бірі кеме аралдан 15 км (9 миль) қашықтықта жүргенде шешек ауруына шалдыққан. Бұл экипаж мүшесі 6 тамызда безгегімен, бас ауруымен және миалгиямен ауырды. Содан кейін кеме 11 тамызда Арал портына қонды. Науқас экипаж мүшесі үйіне оралды, оның жөтелі мен температурасы 38,9 °c-тан (102 °F) жоғары болды. Оның дәрігері антибиотиктер мен аспирин тағайындады. Ол бұрын шешекке қарсы вакцинацияланғанымен, кейіннен оның арқасында, бетінде және бас терісінде бөртпе пайда болды; шаш безгегі басылып, 15 тамызға дейін қалпына келді. 27 тамызда бұл науқастың 9 жасар інісінде бөртпе мен безгегі пайда болды, оның педиатры тетрациклин мен аспирин тағайындады, ол сауығып кетті.
Келесі үш апта ішінде Аралда қызба мен бөртпенің тағы сегіз жағдайы тіркелді. 23 пен 60 жас аралығындағы бес ересек адамға және үш балаға (4 айлық, 9 айлық және 5 жастағы) клиникалық және зертханалық зерттеулер арқылы шешек диагнозы қойылды. Бұл балалар мен 23 жастағы жасөспірім бұрын вакцинацияланбаған. Кейіннен екі кенже бала мен 23 жастағы жасөспірім шешек ауруының геморрагиялық түрін дамытып, қайтыс болды. Қалған адамдар бұрын вакцинацияланған және олардың барлығы аурудың әлсіреген түрінен айыққан.
Осы дерт кезінде геморрагиялық шешек ауруының жоғары пайызы жұқпалы болу деңгейімен және генерал Бургасовтың айғақтарымен бірге 1971 жылы Арал-7-ден шешек вирусының күшейтілген жауынгерлік штаммы шығарылғанын түсінуге әкелді.
Ауру анықталғаннан кейін Аралда шешек ауруына байланысты қоғамдық денсаулық сақтаудың ауқымды шаралары басталды. Екі аптадан аз уақыт ішінде Аралдың 50 000-ға жуық тұрғыны вакцинацияланды. Ықтимал жұқтырған адамдардың үй шаруашылықтарына карантин енгізіліп, жүздеген адамдар қала шетіндегі уақытша мекемеде оқшауланды. Қалаға және одан шығатын барлық қозғалыс тоқтатылды және шамамен 5000 шаршы метр (54000 шаршы фут) тұрғын үй алаңы мен 18 метрикалық тонна тұрмыстық заттарды Денсаулық сақтау қызметкерлері өртеп жіберді.
## Дереккөздер |
Албандардың қанды қақтығысы (алб. Gjakmarrja) — Дәстүрлі албан мәдениетінде Gjakmarrja (ағылш. blood-taking, яғни «қанды ұрыс-керіс») немесе hakmarrja («кек») ар-намысын сақтау үшін қылмыскерді немесе олардың отбасы мүшесін өлтірудің әлеуметтік міндеттемесі болып табылады. Бұл тәжірибе әдетте Леке Дукаджини каноны немесе жай Канун (12 кітап пен 1262 мақаладан тұрады) деп аталатын әлеуметтік кодекске сәйкес келеді. Кодекс бастапқыда «мұсылмандар да, христиандар да қолданатын діни емес код» болды.
Ар-намысты қорғау албан мәдениетінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады, өйткені ол әлеуметтік құрметтің өзегі болып табылады. Құрмет өте жоғары бағаланады, өйткені ол ұрпақтан-ұрпаққа ауысады. Мұралар мен тарих албандардың тегінде сақталады және олар өмірінің құнына қарамастан жоғары дәрежеде сақталуы керек. Сондықтан, кез келген отбасының мүшесіне үлкен көлемдегі жеке шабуыл жасалса, Канун заңдары бойынша бірдей жаза күтіледі. Gjakmarrja бастайтын кейбір әрекеттерге «қонақты үй иесінің қорғауында болған кезде өлтіру, жеке үйді бұзу, қарызды төлемеу, ұрлау немесе әйелді азғыру немесе зорлау» жатады. Бұл қарыз төленбесе, көп ұрпақты ұзартады. Отбасы мүшелерінің өмірін төлемейтіндер үйлерінде түрмеде отырып, өмір бойы ұят пен оңаша өмір сүреді.
## Тарихы
### Осман империясы кезеңі
Османлы бақылауы негізінен солтүстік Албанияның бірнеше қалалық орталықтары мен аңғарларында болды және малсорлар (албан таулылары) Лек Дукагжинидің Канун (тайпалық заң) бойынша автономды өмір сүрген тауларда өте аз болды және мүлдем жоқ дерлік болды. Даулар вендетта немесе қанды дау аясында тайпалық заң арқылы шешілетін және бұл белсенділік малсорлар арасында кең таралған. Кісі өлтіру жағдайында тайпалық заңда жәбірленушінің туыстары gjakmarrja іздеуге міндетті болатын koka për kokë («бас үшін бас») принципі қарастырылған. Ишкодра вилаятындағы ер адам өлімінің 19 пайызы Османлы дәуірінің аяғында қанды қақтығыс пен қанды қақтығыс салдарынан болған кісі өлтірулерінен болды. Сонымен қатар Батыс Косово да албан тайпалық жүйесі үстемдік ететін аймақ болды, онда косоволық Малисорлар өздерінің таулы заңы арқылы өзара дауларды шешті және жылына 600 албан қанды қақтығыстардан қайтыс болды.
Сұлтан II Әбділхамит, Османлы шенеуніктері албандардың қоныстанған жерлеріне орналастырды, ал кейбір албандар қанды қақтығысты қатты қабылдамай, оны адамгершілікке жатпайтын, өркениетті емес және әлеуметтік бұзылулар, заңсыздықтар мен экономикалық дислокация тудыратын өмірдің қажетсіз ысырапы деп санады. 1881 жылы Дебар, Приштина, Эльбасан, Мати, Охрид және Тетово аудандарының жергілікті атақты адамдары мен шенеуніктері мемлекетке қанды қақтығыстардың алдын алу туралы өтініш жасады. Дауларды шешу және тәжірибені қысқарту үшін Османлы мемлекеті бұл мәселені тікелей қанды татуластыратын келісім комиссияларын жіберу арқылы шешіп, нәтиже шектеулі болды. Кейінгі Османлы дәуірінде католиктік францискандық діни қызметкерлердің ықпалымен албандық таулы аймақтардың арасында қанды қақтығыс тәжірибесінде кейбір өзгерістер орын алды, мысалы, кінә тек қылмыскерге немесе олардың үй шаруашылығына ғана шектелуі және тіпті бір тайпаның қылмыскердің үйін қирату үшін өтемақы ретінде қабылдауы.
1908 жылғы Жас түріктер төңкерісінен кейін жаңа жас түрік үкіметі Ипек, Призрен және Тепеделен аймақтарына бағытталған қанды қақтығыстарды татуластыру комиссияларын құрды. Комиссиялар қанды қырғынға қатысқан албандарға үкім шығарды және Министрлер Кеңесі оларға 1909 жылдың мамыр айына дейін провинциялардағы жұмысын жалғастыруға рұқсат берді. Жас түрік революциясынан кейін және Османлы конституциясы қалпына келтірілгеннен кейін Шала, Кастрати, Шоши және Хоти. рулар құжатты қолдап, 1908 жылдың 6 қарашасына дейін басқа тайпалармен қанды қақтығысты тоқтату үшін беса (кепіл) жасады.
## Тағыда қараңыз
* Талион
## Дереккөздер |
Суару жобалары Арал теңізінен суды бұрып жібергеннен кейін теңіз кебе бастады және топырақта тұздар, басқа минералдар мен токсиндерді қалдырды. Олар топырақты ластап қана қоймай, жел мен дауылдың әсерінен жиналып, басқа аудандарға, соның ішінде егістік жерлерге де жеткізілді. Бұл, атап айтқанда, респираторлық аурулар мен қатерлі ісік сияқты денсаулық проблемаларының көбеюіне әкелді. Арал аумағының көлемінің өзгеруі жергілікті климатқа да әсер етіп, дауылдың көбеюі мен күшеюіне әкелді.
## Оқиға
Арал теңізінің құрғауы жергілікті халықтың денсаулығына байланысты проблемалар әкелгеніне күмән жоқ. Дегенмен, бұл мәселелердің осы экологиялық жағдайға қаншалықты қатысы болуы мүмкін екендігі туралы пікірталастар бар. Салдардың толық көрінісі үшін бүкіл ұрпақ қажет болуы мүмкін және денсаулық проблемаларының заңдылықтарын көрсету қажет болуы мүмкін. Арал аймағының қатты зақымдануының кейбір негізгі себептері «шамадан тыс суару және суды дұрыс басқармау» болды. Арал өңіріндегі адам денсаулығына әсер етуі мүмкін өзгерістердің экологиялық әсерлеріне «жер асты суларының тұздануы, қоршаған орта мен қоректік тізбектегі пестицидтер, шаңды дауылдар және ауа сапасы» жатады.
Кеңестік кезеңде Арал теңізіне құятын Әмудария мен Сырдария өзендерінің суы Өзбекстанның мақта алқаптарына бағытталды. Әмудария мен Сырдарияның жайылымдық жерлерінде құс шаруашылығы, егін жинау және мал шаруашылығы салаларында 100 мыңнан астам адам жұмыспен қамтылды. Өзбек облысында мақта алқаптарының монокультуралық егіншілігі жылдарында топырақта табиғи минералдар мен қоректік заттар таусылды. Бұл, сайып келгенде, осы жаңа топырақ тапшылығына қарсы тұру үшін пестицидтер мен тыңайтқыштарды қолданудың артуына әкелді. Алайда, бұл химиялық заттардың көбеюі топыраққа, суға және ақырында Арал теңізіне жол тапты. Ауылшаруашылық жұмыстарының бұл түрлері «сонымен қатар топырақтың кең эрозиясына, химиялық ластануға, судың сапасы мен санының нашарлауына әкелді».
Денсаулық сақтау инфрақұрылымы, оның ішінде Арал теңізі аймағында орналасқан ауруханалар мен медициналық орталықтар медициналық қызметтерді жақсарту үшін іргелі медициналық құралдар мен басқа да жабдықтарға мұқтаж. Медицина қызметкерлерінің өз жұмысын ойдағыдай атқаруы үшін қажетті жағдайлары жоқ.
## Нәрестелер өлімінің көрсеткіштеріне әсері
Теңіз құрғаған сайын ластаушы заттар жер бетіне шығып, топыраққа еніп, ауаға таралады. Бұл қоршаған ортаға әсер ету жергілікті тұрғындардың денсаулығына кең ауқымды әсер етті. Арал теңізі жанында 35 миллионға жуық адам тұрады, оның 3,5 миллионы апат аймағында тұрады. Аралдың құрғауына байланысты көптеген аурулар мен жағдайлардың көбеюі байқалады. Ластаушы заттар мен токсиндердің әсер ету қаупі ең алдымен нәрестелер мен балаларға әсер етеді. Бұл аймақтағы нәресте өлімінің өсуіне ықпал етті. Ньюболдтың айтуынша, нәресте өлімінің деңгейі «мың туылғанға шаққанда бір жасқа толмаған сәбилердің өлім-жітім саны» ретінде анықталады.
Бұл аймақта нәресте өлімінің деңгейі 1970 жылдардан бері өсіп келеді, ал әлемнің басқа елдерінде бұл жалпы төмендеуде. Арал маңындағы тұрғындар үшін онда тұру «полихлорланған бифенил қосылыстары (ПХД) және ауыр металдар сияқты өнеркәсіптік ластаушы заттардың, сондай-ақ пестицидтердің жоғары әсеріне» әкелді. 1993 жылғы жағдай бойынша Қазақстанда нәресте өлімі деңгейінің жоғарылауына алып келетін бұл құбылыс 70 жағдайға жетті. Токсиндер барлық көздерден, соның ішінде ауадан, ауыз судан және тамақтан ингаляциядан келуі мүмкін. Алайда, кішкентай баланың ішуге немесе жеуге қатысты көп таңдауы жоқ. Бұл ластаушы заттардың анасының сүтімен берілуі мүмкін екендігі анықталды және «бірқатар жерлерде дәрігерлер нәрестелерді емізуді ұсынбайды, өйткені емізетін аналардың сүті улы».
1985-2008 жж. көрсеткіштер нәтижесі бойынша, Аралға көршілес елдер мен аудандарда да нәресте өлімінің өсуі байқалды. Нәрестелер өлімінің көрсеткіштеріне ықпал ететін басқа да көптеген факторлар болғанымен, бұл аймақтағы қоршаған ортаның жай-күйі көрсеткіштердің өсуіне белгілі бір әсер етеді. Дамыған елдермен салыстырғанда бұл көрсеткіштер денсаулық сақтау саласындағы айырмашылықтарды және осы салалар арасындағы медициналық көмекке қол жетімділікті көрсете алады.
## 1985-2008 жж. нәрестелер өлімінің көрсеткіштері
## Денсаулыққа зиянды әсерлердің тізімі
Тек Түркіменстанның өзінде балалардағы барлық тіркелген аурулардың 50% - ы тыныс алу жүйесінің қиындықтарымен байланысты. Бұл жағдайдың салдары ауқымды және көптеген аурулары бар адамдарға әсер етеді. Төменде Арал теңізі аймағында нәрестелер өлімінің жоғарылауына, өлім-жітімге және өмір сүру деңгейінің төмендеуіне ықпал ететін денсаулық проблемаларының тізімі келтірілген:
* диарея аурулары
* туберкулез сияқты вакцинамен алдын алуға болатын аурулар
* қоректік заттардың жетіспеушілігі
* жоғарғы тыныс жолдарының инфекциялары
* тератогенез
* эндокриндік бұзылыс
* жүйке жүйесінің дамуына әсері
* мінез-құлыққа әсерлері
* гастроэнтерит
* іш сүзегі
* гепатит
* өңеш қатерлі ісігі
* басқа да әртүрлі ісіктер
* гипертония
* жүрек ауруы
* анемия
* бүйрек ауруы
* көз ауруы
## Шешімі
Бұл аймақты қалпына келтірудің үлкен мәселесі —теңіз түбіндегі тұз бен минералдардың үрленуін азайту. Кейбір шешімдерге су ағындарын бақылау үшін бөгеттер салу және суару үшін бөлінетін су мөлшерін шектеу кіреді. Дегенмен, денсаулық салдары қазірдің өзінде сезіледі және ұзақ уақыт бойы сезілетін болады, тіпті жағдай жақын арада өзгерсе де.
## Дереккөздер |
Албан тілінің диалектілері (алб. Dialektet e gjuhës shqipe) — Албан тілі екі үлкен топқа бөлінген көптеген диалектілерден тұрады: Гег және Тоск. Шкумбин өзені шамамен географиялық бөлу сызығы болып табылады, Гег Шкумбиннің солтүстігінде және оның оңтүстігінде Тоск сөйлейді.
## Тарихы
Албан диалектілерінің Тоск және Гег ерекшеліктері, жергілікті және басқа тілдерден енген сөздерді емдеуде диалектілік бөліну славяндардың Балқанға қоныс аударуынан бұрын болған деген қорытындыға әкелді.
Демираждың пікірінше, диалектілердің бөліну процесінде албан популяциялары шамамен қазіргі орнында болды, ал Эрик Хэмп «бұл салыстырмалы түрде ескі болуы керек, яғни Рим дәуірінен кейінгі бірінші мыңжылдықта болуы керек. Болжам бойынша. , бұл изоглосс албандардың шамамен қазіргі орналасқан жеріне қоныстанғаннан кейін сөйлеу аймағының таралуын көрсетеді, осылайша сөйлеу аймағы Жиречек сызығын басып өтеді».
## Гег диалекті
Гег төрт субдиалектіге бөлінеді: Солтүстік-Батыс Гег, Солтүстік-Шығыс Гег, Орталық Гег және Оңтүстік Гег. Солтүстік-батыс Гег Черногорияда, Косовоның солтүстік-батысында (Пеженің батысында), Лежеде, Мирдитенің солтүстік-батысында, Тропожьенің оңтүстік-батысында, батыс Гусиньеде, Пукенің батысында және Шкодерде сөйлейді. Солтүстік-шығыс гег тілі Косовоның, Прешевенің, Хастың, Мирдитенің солтүстік-шығысында, Шкодердің Шале коммунасының ауылдарының шығыс бөліктерінде, Тропоемен шектесетін Шкодердің басқа коммуналарының ауылдарының шығыс бөліктерінде, шығыс Пуке, шығыс Гякове, шығыс Гусинье, Куэк-Гусинье, шығыс бөліктерінде сөйлейді. Тропоже және солтүстік Тетове. Орталық гег тілі Дебарда, Гостиварда, Кружеде, Дуррестің солтүстігінде, Тирананың солтүстігінде, Пешкопиде, Леженің оңтүстігінде, Мирдитенің оңтүстігінде, Мат, Булкизеде, Струганің шығысында, Кумановода және Тетовонің оңтүстігінде сөйлейді. Оңтүстік Гег тілі Дуррестің солтүстігінде, Эльбасанның солтүстігінде, Поградецтің солтүстігінде, Либражда, Пеқиннің солтүстігінде, Булкизенің оңтүстігінде, Каважеде, Струженің солтүстік-батысында және Тиранада сөйлейді. Бір түрлі диалект - Жоғарғы Река диалектісі, бірақ ол Орталық Гег ретінде жіктеледі. Сондай-ақ Хорватияда диаспора диалектісі, Арбанаси диалектісі бар.
## Тоск диаекті
Тоск бес диалектіге бөлінеді: Солтүстік тоск, Лаберишт, Чам, Арванитика және Арбереш. Солтүстік тоск тілінде Берат, Фиер, Скрапар, Кучовенің оңтүстігінде, Лушньенің оңтүстігінде, Елбасаның шеткі оңтүстік-шығысында, Грамштың көп бөлігінде, Колонжеде, Маллакастердің солтүстігінде, Влоренің солтүстігінде, Корче, Охер, Деволл, Пермет, Вйосенің шығысында, Тепеленің оңтүстігінде сөйлейді. Струга (Охер көлінің батыс жағалауы), оңтүстік-шығыс Шкодер, оңтүстік-батыс Мат, оңтүстік-батыс Тропье, оңтүстік-шығыс Кукес, оңтүстік-батыс Мирдите, солтүстік-шығыс Леже, оңтүстік-батыс Тиран, оңтүстік-шығыс Дуррес, оңтүстік Гилан, оңтүстік-батыс Гжилан, солтүстік-батыс Гжилана, солтүстік-батыс Гьетрония, солтүстік-шығыс Гястерня, Г. батыс Пуке , оңтүстік-шығыс Пешкопи, оңтүстік-батыс Улькин, оңтүстік-шығыс Круже, Поградец, Преспа және солтүстік Влоре. Лаб (немесе Лаберишт) Влоренің оңтүстігінде, Дукатта, Химареде, Маллакастердің оңтүстігінде, Делвиньеде, Скрапардың оңтүстігінде Чепанда, Колоньенің шығысында және оңтүстігінде, Лесковиктің шығыс және оңтүстігінде, Перметтің батыс және оңтүстігінде, Тепеленте, Джирокасте өзенінің батысында және Саранде. Чам тілі оңтүстік Сарандада (Конисполь, Ксамиль, Маркат, Ксарре) және Грецияның солтүстігіндегі кейбір жерлерде сөйлейді. Тоск диалектілерін Мысыр, Түркия және Украинаның үлкен албан иммигранттар қауымдастығының өкілдері сөйлейді. Чамеришт Грекияның солтүстік-батысында, ал Арванитика тілінде Грекияның оңтүстігіндегі арваниттер, негізінен Пелопоннес, Аттика, Эвбея және іргелес аралдарда сөйлейді. Арберешті Италияның оңтүстік-шығысында, Сицилия, Калабрия, Базиликата, Кампания, Молизе, Абруццо және Апулия аймақтарындағы шағын қауымдастықтарға қоныстанған XV және XVI ғасырдағы мигранттардың ұрпақтары Арбереше сөйлейді.
## Дереккөздер |
Юрий Николаевич Щербак (укр. Юрій Миколайович Щербак; 12 қазан 1934 жыл, Киев, Украина КСР) — украин жазушысы, сценарист, эпидемиолог, публицист, саясаткер, эколог және дипломат. 100-ге жуық ғылыми еңбектер мен жиырма кітаптың, сондай-ақ бірқатар пьесалар мен киносценарийлердің авторы. Медицина ғылымының докторы. Украина Қоршаған орта ғылымдары академиясының академигі.
## Өмірбаяны
1934 жылы 12 қазанда Киев қаласында дүниеге келген, Ұлы Отан соғысы кезінде Ресейге эвакуацияланып, 1944 жылдың наурыз айының басында ол жерден туған қаласына оралған. 1958 жылы Киев медициналық институтын санитарлық дәрігер мамандығы бойынша бітірген. Үйленген, қызы мен ұлы бар.
Киев медицина институтын бітіргеннен кейін Л.В.Громашевский атындағы Киев эпидемиология және жұқпалы аурулар ғылыми-зерттеу институтының ғылыми қызметкері болды. Медицина ғылымының докторы. Украина мен Өзбекстандағы эпидемияға қарсы күреске қатысқан.
Ол өзінің әдеби қызметін 1950 жылдардың ортасынан бастады. 1966 жылдан Украина Жазушылар одағының, 1971 жылдан Украина Кинематографистер одағының мүшесі.
Публицист ретінде Щербак Украина мен Мәскеу баспасөзіндегі Чернобыль апаты туралы мақалаларымен танымал болды. «Жасыл әлем» украиндық экологиялық бірлестігінің негізін қалаушылардың бірі және бірінші төрағасы, 1991 жылға дейін Украинаның Жасылдар партиясы басқарды.
## Әдеби қызметі
Ол алғашқы әңгімелерін студенттік "медициналық кадрлар үшін" газетінде жаза бастады, сатиралық шолулар жариялайды. Алғашқы повесть "Соғыстағы сияқты" (1966) деп аталды, кеңестік дәрігерлердің күнделікті өмірі туралы баяндайды, ал алғашқы әңгімелері "Юность" журналында жарияланған.1975 жылы А.Пушкин атындағы Харьков академиялық театрында драматург ретінде «Таныстыру» пьесасымен дебют жасады. Поляк тілін тамаша меңгерген Юрий Щербак поляк авторларының поэзиясын аударып, Варшава университетінде студенттерге бірнеше рет дәріс оқыды.
Оның жұмысының көпшілігін «қалалық прозаның» кәдімгі жанрына жатқызуға болады. Ол жүрек трансплантациясы проблемалары туралы «Үйлеспеушілік кедергісі» романының, құтыру ауруына қарсы күрес туралы «Себебі мен салдары» деректі романының, повестер, поэмалар мен пьесалар жинақтарының, сондай-ақ бірқатар романдардың авторы. Көркем фильмдерге, ғылыми-публицистикалық және деректі фильмдерге арналған киносценарийлер авторы.
Юрий Щербактың шығармалары бұрынғы КСРО халықтарының тілдеріне аударылып, социалистік елдердің аумағында жарық көрді. «Өткеннің жарқын билері» әңгімелер жинағы үшін оған Юрий Яновский атындағы әдеби сыйлық (1984), «Мемлекеттік көзқарас» фильмінің сценарийі үшін - Александр Довженко атындағы сыйлық берілді.
## Тәуелсіз Украинадағы мансабы
КСРО ыдырап, Украина тәуелсіздік алғаннан кейін әдеби шығармашылықтан алыстап, саясатқа араласады. 1998 жылы Гарвард университетінің Украинтану институты Щербактың «Украинаның стратегиялық рөлі» атты саяси-публицистикалық кітабын ағылшын тілінде, ал 2003 жылы оның «Украина: сынақ және таңдау (ХХ ғасырдың жаһанданған әлеміндегі Украинаның болашағы)» публицистикалық кітабы жарық көрді.
1989-1991 жылдары - КСРО халық депутаты, академик Андрей Сахаров басқарған оппозициялық аймақаралық депутаттық топтың мүшесі, КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты, атом энергетикасы және экология жөніндегі кіші комитеттің төрағасы.
1991-1992 жылдары - Украинаның бірінші қоршаған ортаны қорғау министрі, Украина Ұлттық қауіпсіздік кеңесінің мүшесі.
1992-1994 жылдары - Украинаның Израильдегі Төтенше және Өкілетті Елшісі, 1994-1998 жылдары - Украинаның Төтенше және Өкілетті Елшісі.
1994-1998 жылдары - Украинаның АҚШ-тағы Төтенше және Өкілетті Елшісі.
1998-2000 жылдары – Украина Президентінің кеңесшісі.
2000-2003 жж – Украинаның Канададағы Төтенше және Өкілетті Елшісі және Украинаның Халықаралық азаматтық авиация ұйымындағы (ИКАО, Оттава) өкілі.
## Авторлық шығармалары
### Романдар
* 1971 – Сәйкессіздік тосқауылы» (Бар’єр несумісності)
* 1986 – Себептер мен салдар (Причини і наслідки)
### Жинақтар
* 1966 - Соғыстағыдай (Як на війні)
* 1973 - Кіші футбол командасы (Маленька футбольна команда)
* 1980 – Жақсылықтың ұзақ уақыты (Довгий час добра)
* 1983 - Өткеннің жеңіл билері (Світлі танці минулого)
* 1984 – Белгілер (Знаки)
* 1984 – Фрескалар мен фотосуреттер (Фрески і фотографії) – өлеңдер жинағы
* 1987 – Гармоникалық шабыт
* 1988 – Себептері мен салдары; Чернобыль
* 1990 – Дәрігерлер (Лікарі)
### Повестері
* 1968-83 – Ярополь қаласының хроникасы (Хроніка міста Ярополя)
* 1987 жыл – Чернобыль (Чорнобил)
### Пьесалары
* 1975 - Ашылу (Відкриття)
* 1978 - Үміт (Сподіватись)
* 1981 - Тергеу (Розслідування)
* 1982 - Кішкентай футбол командасы (Маленька футбольна команда)
* 1983 - Жақындау (Наближення)
* 1983 – Қабырға (Стіна)
* 1975 – Жауап алу (Допит)
### Публицистикалық кітаптар
* 1998 – Украинаның стратегиялық рөлі (The Strategic Role of Ukraine) – ағылшын тілінде
* 2003 – Украина: сынақ және таңдау (ХХІ ғасырдағы жаһандану әлеміндегі Украинаның болашағы) (Україна: виклик і вибір (Перспективи України у глобалізованому світі XXI століття)
## Марапаттары мен атақтары
* Азаттық ордені (2016),
* ІІ дәрежелі Құрмет белгісі (2009),
* Еңбек Қызыл Ту ордені,
* Польша Мәдениет министрлігінің «Польша мәдениетіне еңбегі сіңген» құрметті наградасы (1977),
* Ю.Яновский атындағы әдеби сыйлық (1984),
* Александр Довженко атындағы сыйлық,
* Украина Президентінің құрмет грамотасы (1996),
* Солтүстік Американың украиндық медициналық қауымдастығының құрметті мүшесі,
* Гарвард университетінің Украинтану институтының құрметті ғылыми қызметкері,
* Т.Г.Шевченко атындағы ғылыми қоғамның құрметті мүшесі (АҚШ),
* Солтүстік Америка Жазушылар одағының мүшесі.
## Дереккөздер |
Салтанат сөзі келесі мағыналарға ие болуы мүмкін:
## Елді мекендер
* Салтанат — Батыс Қазақстан облысындағы ауыл.
## Өнер
* Салтанат — Төлеген Момбековтың күйі.
* Салтанат — 1955 жылы құрылған қазақстандық би ансамбль.
## Архитектура
* Салтанат — тарихи триумф арка ғимараты.
## Кітаптар
* Салтанат — 2011 жылғы Ж. Самрат кітабы. |
Темірлан қақпасы немесе Жызақ өткел — Саңзар өзені шатқалының ең тар жері – Памир-Алайдың (Өзбекстан) батыс бөлігіндегі Малғұзар мен Нұратаудың жоталарын бөліп тұрған таулардағы өткел.
Шатқалдың ені жартылай тік жартас қабырғаларынан құралған, 120-130 м; кей жерлерде шатқал 35-40 м-ге дейін тарылады. Шатқал арқылы Ташкенттен Самарқанға баратын тас жолы және теміржол өтеді. Жартастардың басында жазулар, оның ішінде парсы тіліндегі көне жазулар бар. Оның бірі Самарқан билеушісі, астроном, Темірланның немересі — Ұлықбектің бұйрығымен жасалған.
## Дереккөздер |
Қазақстандық ерлер мен әйелдер ел ішінде, сондай-ақ БАӘ, Әзірбайжан, Түркия, Израиль, Греция, Ресей, Германия және Америка Құрама Штаттарында мәжбүрлі еңбек және жыныстық қанау мақсатында сатылады. Ал Қазақстан — Өзбекстаннан, Қырғызстаннан, Тәжікстаннан, Ауғанстаннан Қазақстанға, одан әрі Ресейге және Біріккен Араб Әмірліктеріне (БАӘ) құрылыс және ауыл шаруашылығы салаларында мәжбүрлі еңбекке құлдық және сексуалдық құлдық мақсатында сатылған ерлер, әйелдер мен балаларға арналған транзит ретінде тағайындалған ел болып табылады.
Қазақстан үкіметі адам саудасын жою бойынша ең төменгі стандарттарды толық сақтамайды; дегенмен, бұл қылмысты жою үшін айтарлықтай күш салуда. Өткен жылмен салыстырғанда Қазақстан адам саудасына қарсы күрес бойынша, атап айтқанда, адам саудагерлерін соттау және түрмеге қамау жөніндегі жұмысты жетілдіру жолымен күш-жігердің жанданғанын көрсетті. 2007 жылы сотталған адам саудагерлерінің саны едәуір өсті, ал сотталған адам саудагерлерінің көпшілігі бас бостандығынан айырудың тиісті мерзімдерін өтеді. Үкімет сонымен қатар мемлекеттік шенеуніктердің адам саудасына қатысуын жою үшін шаралар қабылдады. 2007 жылы Қазақстан жәбірленушілерге көмек көрсету үшін шамамен 35 000 АҚШ долларын бөлді. 2017 жылы АҚШ Мемлекеттік департаментінің адам саудасын бақылау және жою басқармасы елді екінші деңгейге көтерді.
## Жыныстық қанау мақсатында адам саудасы
Қазақстанда жыныстық қанау мақсатындағы адам саудасының құрбандары Қазақстан азаматшалары да, шетелдік әйелдер мен қыздар да болады. Оларға кез-келген орындар да, кәсіпорындарда, қонақүйлерде, үйлерде және бүкіл елдегі басқа да жерлерде зорлау, физикалық және психологиялық зиян келтіру қылмыстары жасалады.
## Қылмыстық қудалау
Есепті кезеңде Қазақстан үкіметі адам саудасына қарсы күрес жөніндегі құқық қорғау органдарының жұмысында айтарлықтай прогреске қол жеткізді. Қазақстанда Еңбек және жыныстық қанау мақсатында адам саудасына Қылмыстық кодекстің 15 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны көздейтін 128, 133, 125(3)(Б), 126(3)(Б) және 270-баптарында тыйым салынған, сондай-ақ зорлау сияқты басқа да ауыр қылмыстар үшін өте қатаң және қылмыстық кодексте көзделген жазаға сәйкес жауапқа тартылады. 2007 жылы полиция қызметкерлері адам саудасы фактілері бойынша 22 тергеу жүргізіп, 16 қылмыстық іс қозғады, ал 2006 жылы 13 тергеу жүргізіліп, 7 қылмыстық іс қозғалды. 2007 жылы соттар адам саудасына байланысты қылмыс жасаған 19 адамға үкім шығарды, бұл 2006 жылмен салыстырғанда едәуір көп. Адам саудасы үшін сотталған 19 адамның біреуі 12 жылға, төртеуі 10 жылға, бесеуі 7 жылға, төртеуі 6 жылға, екеуі 5 жылға, үшеуі 3 жылға бас бостандығынан айырылды. Бір жыл ішінде кейбір шекарашылардың, көші-қон полициясының, прокуратураның және полицияның адам саудасына қатысы бар екендігі туралы хабарламалар болды. Үкімет үш жемқор полиция қызметкерін, оның ішінде Алматыдағы адам саудасына қарсы күрес бөлімінің бұрынғы бастығын қылмыстық жауапкершілікке тартты. Бір қызметкер 6 жылға және 6 айға бас бостандығынан айырылды, ал екі полиция қызметкері биліктен қашып кетті және осы баяндаманы дайындау кезінде жасырынып қалды.
## Қорғау
Үкімет бір жыл ішінде зардап шеккендерге көмек көрсету және оларды қорғау бойынша күш-жігерін жақсартты. 2007 жылы полиция ресми түрде еңбек саудасының 87 құрбанын және коммерциялық жыныстық қанаудың 25 құрбанын анықтады. Үкімет анықталған жәбірленушілерге қылмыстық тергеу барысында Қазақстанда қалуға рұқсат берді. Көптеген жәбірленушілер жазадан қорқып куәлік беруден бас тартады және Қазақстан адам саудасының анықталған құрбанының физикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жеткілікті ресурстар бөлген жоқ.
## Алдын алу
Үкімет халықты ақпараттандыру бойынша белсенді жұмыс жүргізді. 2007 жылы Үкімет адам саудасына осал топтарға, соның ішінде ауыл тұрғындары мен мектеп оқушыларына ҮЕҰ таратқан 3000-ға жуық брошюралар шығаруды қаржыландырды. Үкімет есепті кезеңде ақпараттық-түсіндіру науқандарын жүргізу үшін адам саудасына қарсы ҮЕҰ-ға кем дегенде 12 500 доллар бөлді. Үкімет адам саудасының дәлелдері үшін ресми көші-қон үлгілерін қадағалайды. Есепті кезеңде үкімет коммерциялық жыныстық қызметтерге сұранысты төмендету бойынша шаралар қабылдаған жоқ. Қазақстан БҰҰ ның 2000 жылғы Адам саудасы туралы хаттамасын 2008 жылы қанағаттандырды.
## Сондай-ақ қараңыз
* Еуропадағы адам саудасы
## Дереккөздер |
Subsets and Splits
No saved queries yet
Save your SQL queries to embed, download, and access them later. Queries will appear here once saved.