id
int64 0
3.57M
| text
stringlengths 0
1.2M
|
|---|---|
2,517 |
== Olaylar == * 5 Mart – İngiliz askerlerinin Boston’da kolonicilere ateş açması sonucu Boston Katliamı adı verilen olay yaşandı * 16 Mayıs – Marie Antoinette ve Louis-Auguste ile evlendi. (daha sonra Fransa kralı XVI.Louis olacaktır) * 12 Temmuz – Ruslar Çeşme'yi ve limanı bastılar. * 14 Temmuz – Çeşme'de Osmanlı donanması yakıldı. == Doğumlar == * 27 Ağustos - Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Alman felsefeci (ö. 1831) * 16 Aralık - Ludwig van Beethoven, Alman besteci (ö. 1827) == Ölümler == * 27 Mart - Giovanni Battista Tiepolo, İtalyan ressam (d. 1696) * 13 Kasım - George Grenville, Britanyalı politikacı, başbakan.
|
2,518 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 15 Ağustos - Napolyon Bonapart, Fransız asker, devlet adamı (ö. 1821) * 14 Eylül - Alexander von Humboldt, Doğabilim'ci ve kâşif (ö. 1859) * ? - Dürrizade Seyit Abdullah Efendi, Osmanlı Devleti şeyhülislam (ö. 1828) * ? - Yağlıkçızade Nişancı Hacı Mehmed Emin Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. 1724). == Ölümler == * ? - Altunizade Abdi, Osmanlı Devleti divan şairi (d. ?) * ? - Abdi İstanbullu, Osmanlı Devleti divan şairi (d. 1706)
|
2,519 |
== Olaylar == * 25 Ağustos - James Cook ilk yolculuğuna başladı. * 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı başladı ve 1768-74 yılları arasında sürdü ve Küçük Kaynarca Antlaşması ile son buldu. == Doğumlar == * 21 Mart - Jean-Baptiste Joseph Fourier * ? - Konstantinos Nikolopoulos, Yunan besteci, arkeolojist, filolojist (ö. 1841) * ? - Nakşidil Sultan, Osmanlı padişahı II. Mahmut'un annesi, Valide Sultan ve I. Abdülhamit'in eşi (ö. 22 Ağustos 1817). == Ölümler == * 25 Kasım - Franz Georg Hermann, Alman ressam (d. 1692) * ? - Haşmet, Türk şair
|
2,520 |
== Olaylar == * İngiliz astronom Charles Mason (1728-1786) ve harita uzmanı Jeremiah Dixon (ö. 1777) Pensilvanya ile Maryland arasındaki sonradan Mason- Dixon Çizgisi adı verilen sınırın haritasını tamamladılar. == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === * 24 Nisan - Jacques-Laurent Agasse, İsviçreli ressam (ö. 27 Aralık 1849) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - August Wilhelm Schlegel, Alman edebiyat tarihçisi, çevirmen ve yazar (ö. 1845) === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Ölümler == * 25 Haziran, Alman besteci Georg Philipp Telemann (d. 1681)
|
2,521 |
== Olaylar == * 22 Mayıs - 1766 Büyük İstanbul Depremi == Doğumlar == * 13 Şubat - Thomas Robert Malthus, İngiliz nüfusbilimci ve ekonomi politik teorisyeni * 22 Nisan - Anne Louise Germaine de Staël, Fransız yazar == Ölümler == * 3 Kasım - Thomas Abbt, Alman yazar (d. 1738)
|
2,522 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 8 Aralık - Elias (Eli) Whitney, Amerikalı mucit ve sanayiciydi (ö 8 Ocak 1825, Connecticut). == Ölümler ==
|
2,524 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 22 Ağustos - Josef Abel, Avusturyalı ressam (ö. 4 Ekim 1818) * 28 Mart - Nikolay Rezanov, Rusya'nın Alaska ve Kaliforniya'yı kolonileştirmesi projesini destekleyen Rus soylusu ve devlet adamı (ö. 1807). == Ölümler == * 26 Ekim - William Hogarth, İngiliz ressam (d. 10 Kasım 1697) *12 Eylül - Jean-Philippe Rameau, Avrupa'da barok müzik dönemine Fransız besteci ve müzik teorisyenidir (d. 1683) * Mühürdar Abdi Efendi Osmanlı Devleti devlet adamı ve şair (d.1699)
|
2,525 |
== Olaylar == * Yedi Yıl Savaşı'nın bitmesi için 10 Şubat'ta Paris Antlaşması 15 Şubat'ta Hubertusburg Antlaşması imzalandı. * 28 Haziran - Macaristan'da deprem oldu. * Ön üç koloni kuruldu ve ABD'nin temelleri atılmaya başladı. * Rus-Çerkes Savaşı başladı. == Doğumlar == * 9 Mart - William Cobbett, İngiliz gazeteci. * 23 Mart - Fyodor Rostopçin, Rus subay,devlet adamı. * 27 Mayıs - Osman bin Ali, Tunus Beyi * 23 Haziran - Josephine de Beauharnais, Napolyon Bonapart'nın eşi. * 25 Aralık - Claude Chappe, Fransız mucit. === Tarihi bilinmeyen doğumlar === * Antoine Ignace Melling, Fransız seyyah, mimar, ressam. * Jose Bonifacio de Andrada e Silva, Brezilyalı devlet adamı, doğabilimci, jeolog == Ölümler == * 8 Nisan - Koca Mehmed Ragıp Paşa * Cao Xueqin * Feth Ali Han Afşar * Yi Ik
|
2,526 |
1762 (MDCCLXII) cuma günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 4 Ocak - Britanya Yedi Yıl Savaşı'na girdi. == Doğumlar == * 29 Nisan - Jean-Baptiste Jourdan, Fransız asker (ö. 1833) == Ölümler == * 12 Temmuz - Sado, Joseon veliaht prensi (d. 1735) === Günü bilinmeyen === * İbrahim Has, Osmanlı mutasavvıfı
|
2,527 |
== Olaylar == * Faber-Castell'in kuruluşu == Doğumlar == * 1 Aralık - Marie Tussaud, Londra'da, balmumundan figürlerin yer aldığı Madame Tussaud Müzesi'nin Fransız asıllı kurucusu (ö. 16 Nisan 1850). * 24 Aralık - III. Selim, 28. Osmanlı padişahı == Ölümler == * ? - Boynueğri Seyyid Abdullah Paşa, Osmanlı Devleti sadrazam (d. ?) * ? - Abdullah Vassaf Efendi, Osmanlı Devleti Şeyhülislam şair hattat (d. 1662)
|
2,528 |
== Olaylar == * 25 Ekim – İngiltere kralı II. George öldü yerine torunu III. George geçti * Safevi Devleti yıkıldı. İran'da istikrarsızlık oluştu. == Doğumlar == * 26 Haziran- I. Johann, Lihtenştayn Prensi (ö. 1836) * 23 Kasım - François-Noël Babeuf, Fransız şair ve yazar (ö. 1797) == Ölümler == * ? - Çeteci Abdullah Paşa, Osmanlı Devleti vezir ve hattat (d. ?) * 25 Ekim - II. George, tam adı George Augustus, Cambridge Markisi ve Dükü, Büyük Britanya kralı ve Hannover elektörü (d. 1683).
|
2,529 |
== Olaylar == == Doğumlar == * Mary Wollstonecraft, İngiliz yazar (ö. 1797). == Ölümler == * 14 Nisan, Alman besteci Georg Friedrich Händel (d. 1685)
|
2,530 |
== Olaylar == * Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti. (önceki: 1682 ; sonraki : 1835) * 1 Ocak - Zoolojik isimlendirme sisteminin başlangıç tarihi. * 25 Ağustos – Prusya kralı II. Friedrich, Zorndorff Savaşı’nda Rusları yendi. == Doğumlar == * 28 Nisan - James Monroe, 5. ABD Başkanı. * 20 Eylül - Jean-Jacques Dessalines, Haiti imparatoru (ö. 1806) * ? - Bostancıbaşı Hafız İsmail Paşa, III. Selim saltanatında bir yıl altı ay yirmi gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır (ö. 1807). * ? - Jamphel Gyatso, 8. Dalay Lama (ö. 1815) == Ölümler == * Naili Abdullah Paşa Osmanlı Devleti Sadrazam ve şair (d.1698)
|
2,531 |
== Olaylar == * Yedi Yıl Savaşı kapsamında Plassey Muharebesi gerçekleşti. == Doğumlar == * Şeyh Galip - Türk divan edebiyatı şairi ve mutasavvıf (ö. 1799) == Ölümler == * 30 Ekim - III. Osman, Osmanlı padişahı (d. 1699)
|
2,532 |
== Olaylar == * Fransa Krallığı'nın Kuzey Amerika'daki sömürgelerini kaybettiği Yedi Yıl Savaşı başladı. == Doğumlar == * 27 Ocak, Avusturyalı besteci Wolfgang Amadeus Mozart (ö. 1791) * 6 Mayıs - Everard Home, İngiliz cerrah (ö. 1832) == Ölümler ==
|
2,533 |
== Olaylar == * 4 Ocak - Haliç'in donması * 1 Kasım – Lizbon şehri deprem sonucu yıkıldı. == Doğumlar == * 2 Kasım - Marie Antoinette, Fransa kraliçesi (ö. 1793) * 3 Aralık - Gilbert Stuart, Amerikalı ressam (ö. 1828) == Ölümler ==
|
2,534 |
== Olaylar == * 3 Eylül - Büyük İstanbul Depremi * 13 Aralık - Osmanlı padişahı III. Osman tahta çıktı == Doğumlar == * 2 Şubat - Charles Maurice de Talleyrand-Périgord, Fransız siyaset adamı, Dışişleri Bakanı (ö. 1838) * 23 Ağustos - XVI. Louis, Fransa Kralı. Marie Antoinette'nin kocası (ö. 1793) == Ölümler == * 13 Aralık - Osmanlı padişahı I. Mahmut (d.1696)
|
2,535 |
== Olaylar == * İsveç Gregoryen Takvimi'ne geçti. * Büyük Britanya ve kolonileri, 1 Ocak tarihinin yeni yılın ilk günü olmasını kabul etti. * Britanya parlamentosu Yahudilere de vatandaşlık hakkı tanıdı. == Doğumlar == == Ölümler ==
|
2,536 |
== Olaylar == * Çorlulu Köse Bahir Mustafa Paşa sadrazam oldu. * Çeteci Abdullah Paşa Anadolu Eyaleti valisi oldu. === Gökbilim === * Yay takımyıldızı yönünde bulunan küresel yıldız kümesi Messier 55 keşfedildi. * Suyılanı takımyıldızı bölgesinde yaklaşık 15 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan bir ara sarmal gökada olan Messier 83 keşfedildi. * Vela takımyıldızı yönünde bulunan bir açık yıldız kümesi olan IC 2391 keşfedildi. * Yeni Genel Katalog'da yer alan bir açık yıldız kümesi NGC 3532 keşfedildi. * Sinek takımyıldızı yönünde bulunan bir küresel yıldız kümesi olan NGC 4833 keşfedildi. * Güneyhaçı takımyıldızı bölgesinde bulunan bir açık yıldız kümesi olan Mücevher Kutusu keşfedildi. * Kuveyt'i günümüze kadar devam edecek olan Es-Sabah Hanedanı yönetmeye başladı. == Doğumlar == * Barnaba Oriani, İtalyan papaz, jeodezist, gökbilimci ve bilim insanı (ö. 1832) * Johann Friedrich Blumenbach, Alman hekim, doğa bilimci, fizyolog ve antropolog (d. 1840) * Muzio Clementi, modern piyano tekniğinin babası olarak anılan İtalyan asıllı İngiliz besteci (ö. 1832) * Joseph Marie Jacquard, Fransız mucit (ö. 1834) * 8 Eylül - Carl Stenborg, İsveç opera sanatçısı (ö. 1813) * Jeanne-Louise-Henriette Campan, Fransız eğitimci ve yazar (ö. 1822) * Kral Jeongjo, Joseon Hanedanlığı'nın 22. hükümdarı (ö. 1800) * Adrien-Marie Legendre, Fransız matematikçi (ö. 1833) * Louis Pierre de Chastenet de Puységur, Canlısal manyetizma üzerine deneyleriyle tanınan topçu albay (ö. 1825) * Karl Mack von Leiberich, Ulm Muharebesi ve Austerlitz Muharebesi'nde Napoléon orduları karşısında yenilgiye uğrayan Avusturyalı komutan (ö. 1828) * Maria Karolina, Avusturya Arşidüşesi, müteakiben Napoli ve İki Sicilya Kraliçesi (ö. 1814) * John Nash, İngiliz mimar ve kent tasarımıcısı (ö. 1835) * Louis-Marie Prudhomme, Fransız devrimci, yazar ve yayımcı (ö. 1830) * François Isaac de Rivaz, İsviçreli mucit (ö. 1828) * Torii Kiyonaga, Japon ukiyo-e ustası (ö. 1815) * Salavat Yulayev, ünlü Başkurdistan istiklal savaşcısı ve şairi, halk kahramanı (ö. 1800) == Ölümler == * 4 Ocak – Gabriel Cramer, İsviçreli matematikçi (d. 1704) * 29 Haziran - Antonio Corradini, İtalyan heykeltıraş (d. 1668) * Johann Christoph Pepusch, İngiltere'de yaşayıp çalışmış olan Alman besteci (d. 1667) * Jean François de Troy, Fransız Rokoko ressamı ve duvar halısı tasarımcısı (d. 1679)
|
2,537 |
== Olaylar == *30 Ekim - Osmanlı İmparatorluğu'ğu tahtına III. Osman'ın ölümü üzerine III. Mustafa çıktı. == Doğumlar == * James Madison * Maria Anna Mozart * Parmalı Maria Luisa * George Shaw == Ölümler == * Petro Lassi * Julien Offray de La Mettrie
|
2,538 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 29 Ocak - Bailey Bartlett, Amerikalı siyasetçi (ö. 1830) === Hayvan doğumları === * Adwaitya(?) - 256 yıllık ömrü ile en uzun yaşayan hayvan (ö. 22 Mart 2006) == Ölümler == * 17 Mayıs - Georg Engelhard Schröder, İsveçli ressam (d. 1684) * 28 Temmuz - Johann Sebastian Bach, Alman besteci (d. 1685)
|
2,539 |
== Olaylar == == Doğumlar == === Ocak === === Şubat === === Mart === === Nisan === === Mayıs === * 17 Mayıs - Edward Jenner, İngiliz hekim (ö. 1823) === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === * 28 Ağustos - Johann Wolfgang von Goethe, Alman yazar (ö. 1809) === Eylül === * 8 Eylül - Marie-Thérèse-Louise de Savoie, İtalyan asıllı Fransız soylu ve prens (ö. 1792) === Ekim === === Kasım === * 17 Kasım - Nicolas Appert (ö. 1841) === Aralık === == Ölümler == * Muhsinzade Abdullah Paşa Osmanlı Devleti sadrazamı (d. ?) *Joseph van Aken, Flaman ressam (d. 1699)
|
2,540 |
== Olaylar == * 18 Ekim – Avusturya Taht Savaşı, Aix-la-Chapelle Antlaşmasının imzalanmasıyla sona erdi. == Doğumlar == * 6 Şubat - Adam Weishaupt, Illuminati'nin kurucusu. * 7 Mayıs - Olympe de Gouges, Fransız feminist yazar (ö. 1793) * 30 Ağustos - Jacques-Louis David, Fransız ressam (ö. 1825) == Ölümler == * 1 Ocak - Johann Bernoulli, İsviçreli matematikçi (d. 1667)
|
2,541 |
== Olaylar == * Abdaliye Devleti hükümdarı Ahmed Hanın Kandahar'ı ele geçirerek hükümdarlığını ilan etmesi. == Doğumlar == == Ölümler == * 19 Haziran - Nadir Şah, 1736-1747 yılları arasında İran şahı ve Afşar Hanedanı'nın kurucusu (d. 1688) * 4 Ekim - Amaro Rodríguez Felipe, İspanyol korsan (d. 1678)
|
2,542 |
== Olaylar == * 16 Nisan – Kuzeybatı İskoçyada Culloden Moor Savaşı yapıldı. Bu İngiliz topraklarındaki son kara savaşıdır. * Kerden Antlaşması (II. Kasr-ı Şirin Antlaşması) == Doğumlar == == Ölümler ==
|
2,543 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 18 Şubat Alessandro Volta İtalyan Fizik ve Kimya Bilgini (ö. 5 Mart 1827) == Ölümler == === Mart === * 18 Mart - Robert Walpole, İngiliz politikacı, ilk İngiltere başbakanı. === Ekim === * 19 Ekim - Jonathan Swift, İrlandalı şair, yazar ve siyasetçi (d. 1667).
|
2,544 |
== Olaylar == == Doğumlar == == Ölümler == * Miwa Shissai (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1669) * 30 Mayıs - Alexander Pope, İngiliz şair (d. 1688)
|
2,545 |
== Olaylar == * 27 Haziran – II. George Dettingen Savaşı’nda Fransızları yendi. == Doğumlar == * 11 Eylül - Nikolaj Abraham Abildgaard, Danimarkalı ressam (ö. 4 Haziran 1809) * Abdullah Birri Efendi Osmanlı Devleti devlet adamı (ö.1798) == Ölümler == * Yenişehirli Abdullah Efendi Osmanlı Devleti şeyhülislam (d. ?)
|
2,546 |
== Olaylar == * 1742-1746 Osmanlı-İran Savaşı başladı. * 1742 İzmir Yangını * Silezya, Prusya'nın eline geçti. == Doğumlar == * 1 Haziran - Georg Christoph Lichtenberg, Alman doğa bilimleri, astronomi ve matematik profesörü, yazar, eleştirmen (ö. 1799). * 6 Aralık - Nicolas Leblanc, Fransız fizikçi, cerrah ve kimyacı (ö. 1806). * 9 Aralık - Carl Wilhelm Scheele, İsveç asıllı Alman eczacı ve kimyager (ö. 1786). == Ölümler == * 14 Temmuz - Richard Bentley, İngiliz ilahiyatçı ve eleştirmen (d. 1662).
|
2,547 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 21 Mayıs, İtalyan besteci Andrea Luchesi (ö. 1801) == Ölümler == * 28 Temmuz, İtalyan besteci Antonio Vivaldi (d. 1678)
|
2,548 |
== Olaylar == * 31 Mayıs - Prusya Kralı I. Friedrich Wilhelm öldü, oğlu II. Friedrich tahta geçti. * 17 Ağustos - XIV. Benedictus 247. papa oldu. * 8 Eylül - Hertford College Oxford'da kuruldu. * 9-22 Ekim - 1740 Batavia katliamı: Hollanda Doğu Hindistan Şirketi birlikleri binlerce Çinliyi katletti. * 20 Ekim - Maria Theresia, Habsburg Monarşisi'nin yeni hükümdarı oldu. * 14 Kasım - Pennsylvania Üniversitesi kuruldu. * 16 Aralık - Prusya Kralı II. Friedrich'in Habsburg hakimiyetindeki Silezya'ya saldırması ile Avusturya Veraset Savaşı başladı. == Doğumlar == * 4 Şubat - Carl Michael Bellman, İsveçli şair, besteci (ö. 1795) * 16 Mart - Johann Jacob Schweppe, Alman mucit, Schweppes'in kurucusu (ö. 1821) * 2 Haziran – Marquis de Sade, Fransız yazar (ö. 1814) * 27 Temmuz - Jeanne Baret, Fransız kaşif (ö. 1807) * 23 Ağustos - VI. İvan, Rus imparatoru (ö. 1764) * 26 Ağustos - Joseph-Michel Montgolfier, Fransız mucit (ö. 1810) * 23 Eylül - Go-Sakuramachi, Japon imparatoriçesi (ö. 1813) == Ölümler == * 5 Ocak - Antonio Lotti, İtalyan besteci (d. 1667) * 6 Şubat - XII. Clement, papa (d. 1652) * 27 Ocak- Louis Henri, Bourbon dükü ve Fransa başbakanı (d. 1692) * 31 Mayıs - I. Friedrich Wilhelm, Prusya kralı (d. 1688) * 20 Ekim - VI. Karl, Kutsal Roma imparatoru (d. 1685) * 28 Ekim - Anna İvanovna, Rus imparatoriçesi (d. 1693)
|
2,549 |
== Olaylar == * 18 Eylül – Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında Belgrad Antlaşması imzalandı. * 3 Ekim – Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Belgrad Antlaşması imzalandı == Doğumlar == == Ölümler ==
|
2,551 |
== Olaylar == == Doğumlar == === Ocak === * 12 Ocak – John Hancock; Tüccar, devlet adamı ve Amerikan Devrimi'nde önde gelen kişilerden (ö. 1793) * 29 Ocak – Thomas Paine, İngiliz asıllı Amerikalı siyasetçi (ö. 1809) === Şubat === === Mart === === Nisan === * 27 Nisan – Edward Gibbon, İngiliz tarihçi (ö. 1794) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 9 Eylül – Luigi Galvani, İtalyan hekim ve fizikçi (ö. 1798) === Ekim === === Kasım === === Aralık === == Ölümler == * Dilhayat Kalfa, besteci * 18 Aralık – Antonio Stradivari, İtalyan müzik aletleri yapımcısı (d. 1644).
|
2,550 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 16 Nisan – Henry Clinton, Britanyalı komutan (d. 1795) * 4 Haziran - III. George ya da George William Frederick Büyük Britanya ve İrlanda Kralı (ö. 1820). * 15 Kasım – William Herschel, Almanya doğumlu gök bilimci (ö. 1822) * 25 Kasım – Thomas Abbt, Alman yazar (ö. 1766) * 31 Aralık - Charles Cornwallis, İngiliz general (ö. 1805) == Ölümler ==
|
2,552 |
== Olaylar == * Safevi Devleti yıkıldı. == Doğumlar == * 25 Ocak - Joseph- Louis Lagrange, İtalyan matematikçi (ö. 1813) * 14 Haziran - Charles Augustin de Coulomb, Fransız fizikçi (ö. 1806) * Li Ching Yuen? - Uzun yaşam iddiası (ö.1933-1992) == Ölümler == * 1 Temmuz - Osmanlı padişahı III. Ahmet (d. 1673). * 16 Eylül - Daniel Gabriel Fahrenheit, Alman fizikçi (d. 1686).
|
2,553 |
== Olaylar == * 1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı başladı. == Doğumlar == * Veliaht Prens Sado == Ölümler == * 8 Nisan - Francis II Rákóczi, Macar bağımsızlık hareketinin önderi (d. 1676) * Köprülüzade Abdullah Paşa Osmanlı Devleti vezir ve serasker (d. ?)
|
2,554 |
== Olaylar == == Doğumlar == == Ölümler == * Abdi Paşa, Osmanlı denizcisi kaptanıderya (d. ?) * Muro Kyūsō (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1658)
|
2,555 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 13 Mart – Joseph Priestley, İngiliz bilim ve devlet adamı (ö. 1804) * 4 Mayıs – Jean-Charles de Borda, Fransız matematikçi, doktor, siyaset bilimci ve denizci (ö. 1799) * 27 Temmuz – Jeremiah Dixon, İngiliz mimar ve gök bilimci (ö. 1779) * 18 Eylül – George Read, Amerikalı avukat ve Birleşik Devletler Bağımsızlık Beyannamesi'nin imza sahibi (ö. 1798) * 14 Ekim – François Sebastien Charles Joseph de Croix, Clerfayt Kontu, Avusturya Mareşali (ö. 1798) * 16 Kasım – Siraj ud-Daulah, Bölünmemiş Hindistan Bengal'inin son bağımsız lideri (ö. 1757) == Ölümler == * 25 Ocak – Gilbert Heathcote, Londra Belediye Başkanı (d. 1652) * 27 Ocak – Thomas Woolston, İngiliz tanrıbilimci (d. 1668) * 1 Şubat – August II Polonya kralı (d. 1670) * 4 Mart – Claude de Forbin, Fransız amiral (d. 1656) * 19 Nisan – Elizabeth Villiers, William III'ün metresi (d. 1657) * 10 Mayıs – Barton Booth, İngiliz oyuncu (d. 1681) * 18 Mayıs – Georg Böhm, Alman orgcu (d. 1661) * 23 Haziran – Johann Jakob Scheuchzer, İsviçreli bilim insanı (d. 1672) * 16 Ağustos – Matthew Tindal, İngiliz deist (d. 1657) * 12 Eylül – François Couperin, Fransız besteci (d. 1668) * 25 Ekim – Giovanni Girolamo Saccheri, İtalyan matematikçi (d. 1667) * 31 Ekim – Eberhard Ludwig, Württemberg dükü(d. 1676)
|
2,556 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 24 Ocak – Pierre de Beaumarchais, French writer (d. 1799) * 22 Şubat – George Washington, ABD'nin ilk başkanı (ö. 1799) * 31 Mart – Franz Joseph Haydn, Avusturyalı besteci (ö. 1809) * 5 Nisan – Jean- Honoré Fragonard, French painter (d. 1806) * 8 Nisan – David Rittenhouse, American astronomer, inventor, mathematician, surveyor, scientific instrument craftsman, and public official. (d. 1796) * 13 Nisan – Frederick North, Prime Minister of the United Kingdom (d. 1792) * 21 Haziran – Johann Christoph Friedrich Bach, German composer (d. 1795) * 30 Eylül – Jacques Necker, French politician (d. 1804) * 6 Ekim – Nevil Maskelyne, English Astronomer Royal (d. 1811) * 13 Kasım – John Dickinson, Governor of Delaware and Pennsylvania (d. 1808) * 6 Aralık – Warren Hastings, British administrator (d. 1818) * 23 Aralık – Richard Arkwright, English inventor (d. 1792) * tarihi bilinmeyenler ** III. Abbas, İran şahı (d. 1740) ** William Crawford, American soldier and surveyor (d. 1782) == Ölümler == * 12 Ocak – John Horsley, British archaeologist (b. c.1685) * 13 Şubat – Charles-René d'Hozier, French historian (b. 1640) * 17 Şubat – Louis Marchand, French organist and harpsichordist (b. 1669) * 22 Şubat – Francis Atterbury, English bishop and man of letters (b. 1663) * 20 Mart – Johann Ernst Hanxleden, German philologist (b. 1681) * 20 Mayıs – Thomas Boston, Scottish church leader (b. 1676) * 15 Temmuz – Woodes Rogers, English privateer and first Royal Governor of the Bahamas (b. c. 1679) * 24 Eylül – Reigen, Japon imparatoru (b. 1654) * 31 Ekim – II. Victor Amadeus, Sardinya kralı (b. 1666) * 4 Aralık – John Gay, English poet and dramatist (b. 1685) * tarihi bilinmeyenler ** Jiang Tingxi, Chinese painter, calligrapher, encyclopedist, foreign diplomat to Japan (b. 1669) ** Levni, Osmanlı Devleti Lale Devri'nde yaşamış minyatür sanatçısı (d. ? ) ** Paşmakçızade Abdullah Efendi, Osmanlı Devleti şeyhülislamı (d. 1680)
|
2,557 |
== Olaylar == *30 Temmuz - 1730-1732 Osmanlı-Safevî Savaşı: Osmanlı birlikleri Kirmanşah'ı aldı. *16 Eylül - 1730-1732 Osmanlı-Safevî Savaşı: Kürican Muharebesi'nde Osmanlı birlikleri İran birliklerini bozguna uğrattı. == Doğumlar == * 16 Şubat - Marcello Bacciarelli, İtalyan ressam (ö. 5 Ocak 1818) * 10 Ekim - Henry Cavendish, İngiliz fizikçi ve kimyacı (ö. 1810). * February – Charles Churchill, English poet (d. 1764) * 8 Nisan – William Williams, Signer of the Declaration of Independence (d. 1811) * 8 Mayıs – Beilby Porteus, Bishop of London and abolitionist (d. 1809) * 2 Haziran – Martha Washington, First Lady of the United States (d. 1802) * Ağustos – Henry Constantine Jennings, English gambler and collector (d. 1819) * 10 Ekim – Henry Cavendish, English scientist (d. 1810) * 9 Kasım – Benjamin Banneker, African-American astronomer and surveyor of the District of Columbia (d. 1806) * 15 Kasım – William Cowper, English poet (d. 1800) * 8 Aralık – František Xaver Dušek, Czech composer (d. 1799) * 12 Aralık – Erasmus Darwin, English scientist and grandfather of Charles Darwin (d. 1802) * 28 Aralık – José de Viera y Clavijo, Spanish writer == Ölümler == * ? - Yedikuleleli Seyyid Abdullah, Osmanlı sadrazam ve hattat (d. ?) * 6 Ocak – Étienne François Geoffroy, French chemist (b. 1672) * 27 Ocak – Bartolomeo Cristofori, Italian maker of musical instruments (b. 1655) * 22 Şubat – Frederik Ruysch, Dutch physician and anatomist (b. 1638) * 8 Mart – Ferdinand Brokoff, Czech sculptor (b. 1688) * 24 Nisan/26 – Daniel Defoe, English writer (b. 1660) * 1 Mayıs – Johann Ludwig Bach, German composer (b. 1677) * 27 Ağustos- Eudoxia Lopukhina, divorced wife of Peter the Great of Russia (b. 1669) * 17 Aralık – George Lockhart, writer, spy and politician (duel) * 26 Aralık – Antoine Houdar de la Motte, French writer (b. 1672) * 29 Aralık – Brook Taylor, İngiliz matematikçi (d. 1685)
|
2,303 |
Afyonkarahisar, Ege Bölgesi'nin İç Batı Anadolu Bölümü'nde yer alan bir ildir. İl nüfusu 749.216'dır. (2023). Bu nüfusun %78,07'ü şehirlerde yaşamaktadır (31 Aralık 2021). İlin yüzölçümü 14.016 km²'dir. İlde km²'ye 53 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 253’dür.) Afyonkarahisar sınırlarında merkez ilçeyle beraber 18 İlçe, 60 belediye, bu belediyelerde 448 mahalle ve ayrıca 420 köy vardır. == Tarihçe == Bilindiği kadarıyla ilk olarak Hitit egemenliğinde olan Afyonkarahisar toprakları, sonra sırası ile Frigya ve Lidya egemenliğine geçti. Daha sonra MÖ 6. yüzyılda Pers egemenliğine giren Afyonkarahisar'ı Büyük İskender fethetti. Onun ölümünden sonra Seleukos ve Bergama Krallıkları'nın egemenliğine giren topraklar, daha sonra Roma İmparatorluğu topraklarına katıldı. Alp Arslan'ın Malazgirt Meydan Muharebesi'nden ve Selçuklular'ın Anadolu'yu fethinden sonraki süreçte, Sultan I. Mesud'un emri ile Afyon Kalesi'nin eteklerine Karaşar Türkleri yerleştirilmiş ve daha sonra kaleye Karahisar adı verilmiştir. Karahisar ve yöresi, Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahrettin Ali'nin sahip unvanına ithâfen Sahib-î Karahisâr olarak anılmıştır. Kutalmışoğlu Süleyman Şah'ın fethiyle ilk kez Türk egemenliğine giren topraklar, Birinci Haçlı Seferi sırasındaki Hristiyan egemenliğinden sonra I. Alâeddin Keykubad tarafından yeniden Türk yönetimine alındı. 12. yüzyılda Germiyanoğullları'nın egemenliğinde olan bölge, sonra Osmanlı idaresine girdi. Afyon'da Batı Anadolu ağzı kullanılmaktadır.Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) == Coğrafya == Türkiye'nin 81 ilinden biri olan Afyonkarahisar, Anadolu yarımadasının batıya yakın ortasında ve Ege Bölgesi'nin iç kesiminde yer alır. İç Anadolu yaylasının Ege kıyılarına açılan bir eşiği, bir geçidi durumundadır. Çevresinde Eskişehir, Konya, Isparta, Denizli, Uşak ve Kütahya illeri bulunur. Kuzey doğudan güney batıya uzandıkça alçalan ovaları ile hem Orta Anadolu'dan ve hem de Ege Bölgesi'nden sayılır. En kuzeyde Eskişehir sınırından, en güneyde Denizli sınırına kadar kuzey doğudan güney batıya uzunluğu 210 kilometredir. Eni ise Kütahya sınırından Isparta sınırına kadar kuzey batıdan güney doğuya 112 kilometredir. Denizli'ye doğru incelerek eni 20 kilometreye kadar düşen bir parça hâlindedir. İlin diğer komşu illerle sınırlarının toplam uzunluğu 616 kilometredir. Afyonkarahisar ilinin 2020 yılı TUİK verilerine göre toplam nüfusu 736.912'dir. === Coğrafi konum === Afyonkarahisar, Türkiye'nin batısında, tüm yolların birleştiği kavşak noktasıdır. İlin bazı illere olan kara yolu uzaklıkları şöyledir: İller Ankara İstanbul İzmir Antalya Bursa Eskişehir Denizli Konya Adana Gaziantep Samsun Kocaeli Isparta Erzurum Uşak Kütahya Manisa Aydın Muğla Uzaklık (Km) 257 461 328 293 274 145 226 223 573 779 676 350 170 1133 117 101 310 352 371 küçükresim|sağ|Gelincik tepesi Sultandağı === İlçelere Olan Mesafeler === * Başmakçı > 129 km * * Bayat > 46 km * Bolvadin > 61 km * Çay > 48 km * Çobanlar > 25 km * Dazkırı > 140 km * Dinar > 106 km * Emirdağ > 70 km * Evciler > 132 km * Hocalar > 100 km * İhsaniye > 35 km * İscehisar > 23 km * Kızılören > 87 km * Sandıklı > 60 km * Sinanpaşa > 34 km * Sultandağı > 68 km * Şuhut > 29 km === Dağlar === * Sultan Dağları, 2610 m. * Akdağ, 2343 m. * Emir Dağları, 2281 m. * Kumalar Dağı’ 2247 m. * Ahır Dağı, 1940 m. * Kızılçal Dağı, 1601 m. * Paşa Dağı, 1595 m. * Kasım Dağı, 1587 m. * Kirseli Dağı, 1575 m. * İlbulak Dağı, 1570 m. * Asar Dağı 1400 m. * Eyerli Dağı 1350 m. === Akarsu ve göller === ==== Akarsular ==== * Aksu Deresi (Araplı deresi) * Seyitler Çayı * Kali Çayı ==== Göller ==== * Akşehir Gölü, * Eber Gölü, * Karamık Gölü (Bataklığı), * Acı Göl, * Işıklı Gölü ===== Barajlar ve Göletler ===== İlde; Selevir, Seyyidler, Örenler, Akdeğirmen barajları ile Dinar-Yeşilçat, Bayat, Merkez-Erkmen, Şuhut-Kayabelen, Sincanlı- Tınaztepe, Sincanlı-Serban, Dinar-Pınarlı, Sincanlı-Taşoluk, Sincanlı-Kırka, Sandıklı-Karacaören, İhsaniye-Üçlerkayası, Şuhut-Ağzıkara, İhsaniye-Ayazini, İscehisar-Seydiler, Bolvadin-Özburun, Şuhut-Ortapınar, Sinanpaşa-Kuruçay, Sinanpaşa-Nuh, Şuhut-Akyuva, Sandıklı-Kestel, Sincanlı-Gezler, Kurucuova, Bozhüyük, Kızılören, Bayramaliler, Döğer Emre, Yedikapı, Derbent, Çepni, Bostanlı Çiftlik, Kızıldağ, Çıkrık, Karaağaç, Şehit Uzman Çavuş Nurullah Oymak, Kırca, Yıprak, Haydarlı Şehit Yavuz Öztürk, Dutağaç, Kargın, Koçgazi, Örenkaya, Çayhisar 27 Ağustos, Nuh-Taşoluk Ortak, Yaka ve Göynük göletleri bulunmaktadır.. === Ovalar === 150px|küçükresim|sağ|Afyon mermeri küçükresim|200px|sağ|2002 yılında oluşan Sultandağı Deprem diyagramı Afyon Ovası, Çöl ovası, Çamur ova, Gül Ovası, Sandıklı Ovası, Şuhut Ovası gibi birikinti ovaları bulunur. === İklim === Afyon'da iklim oldukça sert ve orta derecede yağışlıdır (466 mm). En çok yağış kışın ve ilkbaharda olur. Ortalama sıcaklık en soğuk ayda 3 derece, en sıcak ayda 22 derecedir Ama sıcaklığın yazın 38 dereceye çıktığı, kışın sıfırın altında 37 dereceye düştüğü de görülmüştür. === Sıcaklık === Afyonkarahisar ili içerisinde bulunan hava bilgisi istasyonlarının uzun yıllık verilerine göre yıllık ortalama sıcaklık 11.1°C 'dir. En soğuk ay olan Ocak ayında ortalama sıcaklık 0.2°C'dir. En sıcak ay olan Temmuz ayında ise ortalama sıcaklık değeri 22.1°C'dir. === Yağış === Afyonkarahisar ili İç Anadolu Karasal İklim bölgesinde yer alması nedeniyle bu yağış düzeninin etkileri altında bulunmaktadır ve ilde yıllık yağış ortalaması 407 mm dir. Yazları sıcak ve kurak kışları ise soğuk ve kar yağışlı geçer. == Nüfus == Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2023 verileri ) Afyonkarahisar ili nüfusu: 747.555'tir. Bu nüfusun %78,66'sı şehirlerde yaşamaktadır (2022 sonu). İlin yüzölçümü 14.016 km²'dir. İlde km²'ye 53 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 258’dir.) İlde yıllık nüfus artış oranı %0,45 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler Emirdağ (%2,28), Hocalar (-%3,29) 06 Şubat 2023 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 18 İlçe, 60 belediye, bu belediyelerde 448 mahalle ve ayrıca 420 köy vardır. 2022 yılı sonunda Afyonkarahisar ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri İlçe Nüfus 2021 Nüfus 2022 Nüfus Artışı% Belediye Sayısı Mahalle Sayısı Köy Sayısı Köy Nüfusu Şehir nüfusu Şehirde oturan% Alanı km2 km2'ye düşen kişi Başmakçı 9.536 9.353 -1,94 1 8 14 4.447 4.906 52,45 361 26 Bayat 7.687 7.679 -0,10 1 4 12 3.485 4.194 54,62 411 19 Bolvadin 45.944 45.960 0,04 3 64 14 7.284 38.676 84,15 944 49 Çay 30.777 30.351 -1,39 3 26 20 10.744 19.607 64,60 803 38 Çobanlar 14.131 14.034 -0,69 2 13 3 2.137 11.897 84,77 165 85 Dazkırı 11.364 11.432 0,60 1 6 16 5.673 5.759 50,38 408 28 Dinar 47.378 47.385 0,02 3 41 60 15.718 31.667 66,83 1254 38 Emirdağ 42.327 43.305 2,28 5 21 69 15.707 27.598 63,73 2103 21 Evciler 7.183 7.095 -1,23 1 6 7 3.766 3.329 46,92 252 28 Hocalar 9.035 8.743 1 3 15 6.420 2.323 26,57 506 17 İhsaniye 27.455 27.038 -1,53 5 23 26 10.968 16.070 59,43 849 32 İscehisar 24.999 24.889 -0,44 2 13 11 9.452 15.437 62,02 489 51 Kızılören 2.161 2.096 -3,05 1 2 4 731 1.365 65,12 111 19 Merkez 319.574 324.996 1,68 15 110 22 11.140 313.856 96,57 1261 258 Sandıklı 55.210 55.198 -0,02 2 16 56 18.146 37.052 67,13 1238 45 Sinanpaşa 38.830 37.991 -2,18 11 57 24 10.111 27.880 73,39 889 43 Sultandağı 14.279 14.037 -1,71 3 17 11 4.811 9.226 65,73 928 15 Şuhut 36.309 35.973 -0,93 2 18 36 18.767 17.206 47,83 1044 34 Afyonkarahisar 744.179 747.555 0,45 62 448 420 159.507 588.048 78,66 14.016 53 === İlin yıllara göre nüfusları === == Konum == Konum bilgileri İlçe Kuruluş yılıİçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü Alanı km2 Rakım mt. Merkeze uzaklık kmKarayolları Genel Müdürlüğü Ulaşan yollar Afyonkarahisar Merkez 1.261 1.012 /-01, -07,-02 Başmakçı 1987 361 858 132 Dinar=>, Dazkırı=> Bayat 1987 411 698 45 /-01 Bolvadin Cumh.önce 944 990 48 Çay 1958 803 1.038 47 Çobanlar 1990 165 992 25 Dazkırı 1959 408 894 144 Dinar Cumh.önce 1.254 865 111 Emirdağ Cumh.önce 2.103 965 69 Evciler 1990 252 909 137 Hocalar 1990 506 1.077 101 Sandıklı=>, Banaz=> İhsaniye 1959 849 1.099 35 İscehisar 1987 489 1.081 22 /-01 Kızılören 1990 111 1.112 90 Sandıklı Cumh.önce 1.238 1.094 64 Sinanpaşa 1953 889 1.118 34 Sultandağı 1958 928 1.012 67 Şuhut 1946 1.044 1.145 27 Afyonkarahisar=>, AFYONKARAHİSAR Cumh.önce 14.016 == Yönetim == İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar. İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23) İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer. Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur. Afyonkarahisar Valisi, 1979-Ankara doğumlu Kübra Güran Yiğitbaşı’dır. 12.5.2022/209 tarihli kararla, Aile ve Sosyal Politikalar Bakan Yardımcısı iken atanmıştır. Afyonkarahisar Belediye Başkanı, 1954 Afyon doğumlu Mehmet Zeybek (AK Parti), 31 Mart 2019 seçimlerinde %42,96 oy oranıyla seçilmiştir. 2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Afyonkarahisar İl Genel Meclisi üye sayısı, 36 AK Parti, 7 MHP, 3 CHP ve 3 İYİ Parti olmak üzere 50’dir. Afyonkarahisar Belediye meclisi ise 17 AK Parti, 11 İYİ Parti, 3 MHP olmak üzere 31 üyeden oluşur. 2023 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Afyonkarahisar'ın Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki üyelerinin siyasi partilere dağılımı: 3 AK Parti, 1 CHP, 1 İYİ Parti, 1 MHP'dir.https://www.ysk.gov.tr/doc/karar/dosya/45639002/2023-1255.pdf == Ekonomi == Afyonun temel sanayi ürünleri mermer ve gıda üzerinedir. Afyon sanayisi Mermer ve Traverten taşında dünyanın önde gelen üreticilerindendir. Et, tavuk ve yumurtacılıkta son derece gelişmiştir. Türkiye et ve yumurta borsasına yön vermektedir. Türkiye içinde ise Afyon deyince akla bunlar gelir: Millî mücadele: Cumhuriyetin kazanıldığı topraklar; Anadolu'nun kilidi Afyonkarahisar. Kurtuluş savaşında çok önemli savaşlara sahiplik yapmıştır (Kocatepe, Dumlupınar), Yunanlar burada hüsrana uğratılıp İzmir'e kadar püskürtülüp denize dökülmüştür. Günümüzde utku anıtı ve anıt parkta bunu simgelemektedir. Termal: Türkiye'nin termal başkentidir; en fazla termal yatak kapasitesine sahip ildir. Türkiye'de kişi başına düşen beş yıldızlı otel sayısında en fazla tesise sahip ildir. Yurt dışından ve çevre illerden turlarla bu termallerden böbrek taşı, cilt hastalıkları, romatizma, safra kesesi, solunum yolları gibi hastalıklardan yararlanmak için gelen kişi sayısı çok fazladır. İzmir yolu üzerinde 20'nin üzerinde 5 yıldızlı oteller ile termal turizm gelişmiştir. En önemli merkezleri: Gazlıgöl, Ömer, Gecek, Hüdai, Heybeli, Anemon, İkbal, Korel, Oruçoğlu,Güral Mermer: İscehisar ilçesinden dünyanın en kaliteli beyaz mermeri çıkmaktadır. Antik çağlarda birçok yerde kullanılmıştır; örneğin Efes antik tiyatro. Günümüzde birçok yerli ve yabancı ünlünün evini süslemektedir. Amerikadaki Beyaz Saraya'da döşenmiştir. Türkiye'nin bütün illerine ve bazı ülkelere ihraç edilir. Haşhaş: İsminden belli olduğu gibi haşhaşın ana vatanıdır. Türkiye'nin tek alkaloid (morfin) fabrikası Bolvadin ilçesindedir. Kaymak: En iyi Kaymak, Manda sütünden elde edilir ve fiyat olarak pahalıdır. Ancak günümüzde pek bulunmamaktadır ve inek sütünden imal edilmektedir. Sucuk: Afyon sucuğu Kayseri sucuğundan lezzet bakımından daha farklıdır. Türkiye çapında 5-6 ulusal markası vardır. Sucuk döneri: Afyonkarahisar mutfağına özgü lezzetli sucuktan yapılan döner türüdür. Lokum: Afyon'un lokumu her damak zevkine hitap eden tiplerde üretilir. Özellikle Kaymaklı lokumu son derece popülerdir ve sultan lokumu da denilmektedir. Afyon ev ekmeği: Patates ezmesi ilave edilen meşhur ev ekmeği, 1 haftalık dayanma süresi ile çok sevilen ve besleme değeri normal ekmeklerden daha yüksek olan bir ekmek türüdür. Yumurta: Türkiye'nin yumurta borsasıdır, ayda 40.000.000 üretimi vardır Et: Türkiye'nin et borsası. İstanbul etinin 60 % temin ediyordur. Ekmek kadayıfı: Afyon orijinli bir tatlı türü olup, tüm Türkiye'de sevilerek yenen bir tatlı türüdür. Özellikle Süt kaymağı ile beraber yenilmesi tercih edilmektedir. Ekmek kadayıfı çeşitleri ise vişneli, cevizli, olmak üzere birçok çeşit içermektedir. Yün: Dünyanın yün borsası Bolvadin ilçesindedir. Sandıklı ve Şuhut Patatesi: Sandıklı ve Şuhut bölgesinde sınırlı miktarda yetişen bir tür tatlı patetesi (agrie) ile, Türkiye'nin her yerinde aranan ve tercih edilen değerli bir patates türüdür. Napolyon kirazı: Sultandağı ilçesi ve Erkmen beldesinde yetiştirilmektedir. İhracata gitmektedir. Türkiye'nin besin değeri en yüksek kirazıdır, tescillidir. Her yıl kiraz festivalleri yapılır. Kızılay Maden Suyu: İhsaniye ilçesi Gazlıgöl beldesinde çıkmaktadır.1924'ten beri üretime devam etmektedir. Dünyanın en iyi maden suyudur; defalarca uluslararası ödüller kazanmıştır (1934 Paris fuarı), tesis dünyanın en modern dolum tesisidir, dakikada 100.000 şişe dolum yapılmaktadır. Sade ve meyveli olarak dünyanın dört bir yanına ihraç edilmektedir. Osmanlı döneminde padişahlar Afyonkarahisar'dan İstanbul'a getirtirlermiş.1926 yılında Atatürk gelirini Kızılay'a devrettirmiştir. Arpa: Türkiye'nin en kaliteli arpası burada üretilmektedir. Bu yüzdendir ki Efes Pilsen yıllar önce buraya bira fabrikasını kurmuştur. Buğday: Türkiye'deki en önemli buğday üretim merkezlerinden olup, Konya ve Ankara'dan sonra başı çekmektedir. Bayat kök boya kilimi: Dünyaca ünlüdür ve Bayat ilçesinde dokunmaktadır. Ulaşım: Türkiye'nin İstanbul'dan sonraki en işlek kavşağıdır. Yaz günlerinde günde 100-150.000 araç geçmektedir.Bayram gidiş ve dönüşlerinde otoyollarda kilometrelerce trafik sıkışıklığı meydana gelmektedir. Türkiye'nin 4 istikametine demiryolu olan tek ilidir. Türkiye demiryollarının 7 bölgesinden biridir. Karahisar Kalesi: Afyonkarahisar'a adını vermiştir. === Kaplıcalar === Afyonkarahisar ilinde, * Bolvadin Heybeli Kaplıcası (Heybeli veya Kızılkilise Kaplıcası), * Gazlıgöl Kaplıcası, * Sandıklı Hüdai Termal Turizm Merkezi (Sandıklı Hüdai Kaplıcaları), * Ömer Gecek Kaplıcası bulunur. == Turizm == === Frig Vadisi Turizmi === === Termal turizm === Afyonkarahisar, Türkiye'de kaplıca ve ılıca yönünden sayılı iller arasındadır. Bu sebeple son yıllarda fertler ve şirketler ve kooperatifler termal turizme yönelik yatırımlara yönelmişlerdir. Yapılan ve yapılacak olan bu yatırımların sonunda Afyonkarahisar turizmde hak ettiği yerini alacaktır. Kaplıcaları, zengin Tabiat yapısı, tarihî eserleri, alternatif turizm çeşitliliği, kültür ve inanç turizmi festival ve şenlikler gibi çeşitli turizm değerlerine sahip olan Afyonkarahisar, Anadolu'nun batı yakasında bir kavşak noktası olup, doğuyu batıya, kuzeyi güneye bağlayan tabiî bir kapı konumundadır. Bu yüzden turizm potansiyeli yönüyle Türkiye'nin sayılı illeri arasındadır. === Müzeler === * Afyon Arkeoloji Müzesi * AKÜ Devlet Konservatuvarı İbrahim Alimoğlu Müzik Koleksiyonu * Bolvadin Müzesi * Çeşmeli Konak * Hattat Ahmet Şemsettin Karahisari Türk İslam Sanatları Galerisi * İsmail Kumartaşlı Yumurta Sanatları Tanıtım Merkezi * İstiklal Tanıtım Merkezi * Kültür ve Sanat Evi * Oyuncak Müzesi * Sultan Dîvânî Mevlevîhânesi * Şuhut Atatürk Evi * Zafer Müzesi == Spor == Afyonkarahisar şehrini profesyonel liglerde, TFF 2. Lig'de yer alan Afjet Afyonspor futbol takımı ile Kadınlar 2. Ligi'nde yer alan Afyon İdmanyurdu kadın futbol takımının yanı sıra ING Basketbol Süper Ligi'nde yer alan HDI Sigorta Afyon Belediyesi Basketbol erkek takımı ve AXA Sigorta Efeler Ligi'nde yer alan Avşar Maden Suyu Afyon Belediye Yüntaş Voleybol erkek takımı temsil etmektedir. Şehrin en büyük spor tesisleri: 15.000 kişilik Zafer Stadyumu ve 2.833 kişilik Prof. Dr. Veysel Eroğlu Spor Salonu'dur. == Resim galerisi == Dosya:Afyon-Kocatepe'den Görünüm.jpg|Kocatepe'den bir bakış Dosya:Afyon-Kocatepe'den Görünüm-2-.jpg|Kocatepe'deki anıt Dosya:Büyükkalecik Görünüm.jpg|Büyükkalecik beldesine bakış Dosya:Sahip Ata.JPG|Sultandağı Sahip Ata Kervansarayı Dosya:mercimekli Bükme.JPG|Mercimekli Bükme Emirdağ yöresi Dosya:İkrama hazır pişi.jpg|Pişi Dosya:Kaymaklı Ekmek Kadayıfı.jpg|Kaymaklı ekmek kadayıfı == Kardeş şehirler == * 12px 20px Hamm, Almanya (2005'ten beri) Kardeş Şehir Hamm , afyon.bel.tr 26 Mart 2022 tarihinde erişildi. Afyonkarahisar'ın merkezinde bulunan Hamm Bulvarı'nın ismi, Afyonkarahisar'ın Almanya'daki kardeş şehri Hamm'dan alınmıştır. == Kaynakça == == Dış bağlantılar == * Afyonkarahisar Belediyesi * Afyonkarahisar Valiliği * YerelNET Afyonkarahisar
|
2,558 |
== Olaylar == * 8 Nisan - New York'ta ilk sinagog hizmete girdi. * 28 Eylül - Patrona Halil İsyanı başladı; 1718'de Pasarofça Antlaşması ile başlayan Lale Devri'nin sonu geldi. * 28 Eylül - Osmanlı padişahı III. Ahmed, Patrona Halil İsyanı'yla saltanattan indirildi. Yerine yeğeni I. Mahmud padişah oldu. * 15 Kasım - Tören yapılacağı bahanesiyle saraya çağrılan Patrona Halil ve yandaşları yakalanarak öldürüldü. == Doğumlar == * 7 Mart – Baron de Breteuil, Monarşi döneminde son Fransa başbakanı (ö. 1807) * 16 Nisan – Henry Clinton, Britanya Ordusu generali (ö. 1795) * 26 Nisan – John Moore, Canterbury Başpiskoposu (ö. 1805) * 13 Mayıs – Charles Watson-Wentworth, Birleşik Krallık başbakanı (ö. 1782) * 21 Haziran – Motoori Norinaga, Japanese philologist and scholar of the kokugaku school (d. 1801) * 12 Temmuz – Josiah Wedgwood, English potter (d. 1795) * 26 Temmuz – Charles Messier, French astronomer (d. 1817) * 17 Eylül – Friedrich Wilhelm von Steuben, Prussian army officer (d. 1794) * 23 Kasım – William Moultrie, American general (d. 1805) * 25 Aralık – Philip Mazzei, Italian physician and friend of Thomas Jefferson (d. 1816) * 30 Aralık – William Hamilton, British diplomat and antiquary (d. 1803) * date unknown ** Gelenbevi İsmail Efendi, Osmanlı matematikçi (ö. 1790) ** Tatarcık Abdullah Efendi, Osmanlı devlet adamı (ö. 1797) ** John Cook, American farmer and President of Delaware (d. 1789) ** John Murray, 4th Earl of Dunmore, (Lord Dunmore) (d. 1809) == Ölümler == * Nedim * Nevşehirli Damat İbrahim Paşa * Kaymak Mustafa Paşa * 1 Ocak ** Daniel Finch, English politician (b. 1647) ** Samuel Sewall, English-born judge (b. 1652) * 29 Ocak – II. Peter, Rus çarı (d. 1715) * 21 Şubat – XIII. Benedict, Papa (d. 1649) * 9 Mart – Frances Talbot (b. c. 1647) * 20 Mart – Adrienne Lecouvreur, French actress (b. 1692) * 23 Mart – I. Charles (Hessen-Cassel) (d. 1654) * Nisan – Yinxiang, Qing hanedanı prensi (b. 1686) * 30 Mayıs – Arabella Churchill, English mistress of James II of England (b. 1648) * 7 Temmuz – Olivier Levasseur, French pirate * 18 Temmuz – François de Neufville, duc de Villeroi, French soldier (b. 1644) * 27 Eylül – Laurence Eusden, English poet (b. 1688) * 12 Ekim – IV. Frederik, Danimarka ve Norveç kralı (b. 1671) * 15 Ekim – Antoine Laumet de La Mothe, French explorer (b. 1658) * 23 Ekim – Anne Oldfield, English actress (b. 1683) * 21 Kasım – François de Troy, French portrait artist
|
2,559 |
1729 (MDCCXXIX) cumartesi günü başlayan bir yıldır. == Olaylar == * 31 Ocak - İbrahim Müteferrika, Vankulu Lugatı'nın dizgisini bitirdi ve bastı. * 29 Mayıs - Tuhfetü'l-Kibar 1000 kopya basıldı. == Doğumlar == === Ocak === * 12 Ocak – Lazzaro Spallanzani, İtalyan biolojist (d. 1799) * 12 Ocak – Edmund Burke, İrlandalı filozof (ö. 1797) * 22 Ocak – Gotthold Ephraim Lessing, Alman yazar ve filozof (ö. 1781) === Şubat === === Mart === === Nisan === * 18 Nisan – Gaetano Vestris, Fransız bale dansçısı * 21 Nisan – Catherine the Great Rus (ö. 1796) === Mayıs === === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === * 10 Ağustos – William Howe, 5th Viscount Howe, İngiliz general (ö. 1814) === Eylül === === Ekim === === Kasım === * 12 Kasım – Louis Antoine de Bougainville, French navigator and military commander (d. 1811) * 17 Kasım – Maria Antonietta, (ö. 1785) * 21 Kasım – Josiah Bartlett, Second Signer of the Declaration of Independence (ö. 1795) * 24 Kasım – Alexander Suvorov, Rus general (ö. 1800) === Aralık === === Doğum ay ve günü bilinemeyenler === * John Jones, (ö.1791) * Samuel Barrington, British admiral (d. 1800) * Elizabeth Woollat, wife of Jedediah Strutt (d. 1774) == Ölümler ==
|
2,561 |
== Olaylar == * 16 Aralık - İlk Türk matbaacısı İbrahim Müteferrika, Damat İbrahim Paşa'nın yardımıyla Vankulu Lugatı'ni dizgiye hazırlamaya başladı. * Hemedan Antlaşması - 1723-1727 Osmanlı-İran Savaşını sona erdiren Osmanlı- Safevî Antlaşması imzalandı. == Doğumlar == * 2 Ocak – James Wolfe, İngiliz general (d. 1759) * 10 Mayıs – Anne Robert Turgot, Fransız devlet adamı (d. 1781) * 14 Mayıs – Thomas Gainsborough, İngiliz sanatçı (d. 1788) * 14 Ağustos – Henriette-Anne (ö. 1752) ve Louise-Élisabeth (ö. 1759),Kral XV. Louis'in ikiz kızları * 26 Kasım – Artemas Ward, American general (d. 1800) * 6 Aralık – Johann Gottfried Zinn (ö. 1757) * 27 Aralık – Arthur Murphy, İrlandalı yazar (ö. 1805) * tarihi bilinmeyen – Xiao-Yi, Çin imparatoru (ö. 1775) == Ölümler == * 31 Mart - Isaac Newton, İngiliz fizikçi, matematikçi, astronom, mucit, filozof ve simyacı (d. 1642). * 10 Haziran – I. George, İngiltere kralı.
|
2,562 |
== Olaylar == == Doğumlar == === Ocak === * 14 Ocak – Jacques-Donatien Le Ray, Amerikan Devrimi'nin Fransız destekçisi (ö. 1803) === Şubat === === Mart === * 8 Mart – Richard Howe, İngiliz amiral (ö. 1799) * 5 Nisan – Benjamin Harrison V, Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'nin imzacısı (ö. 1791) === Nisan === * 12 Nisan – Charles Burney, İngiliz müzik tarihçisi (ö. 1814) * 20 Nisan – Joseph de Ferraris, Avusturyalı haritacı, Avusturya Hollandası (ö. 1814) === Mayıs === * 12 Mayıs – Alexander Hood, İngiliz deniz subayı (ö. 1814) === Haziran === * 3 Haziran – James Hutton, İskoç jeolog (ö. 1797) * 14 Haziran – Thomas Pennant, Galli doğa bilimci (ö. 1798) * 20 Haziran – Louise Henriette de Bourbon, Philippe Égalité'nin annesi (ö.1759) === Temmuz === * 30 Temmuz – William Jones (din adamı), (ö.1800) === Ağustos === * 7 Ağustos – James Bowdoin, Amerikan Devrimci lideri ve politikacı (ö. 1790) * 9 Ağustos – Francesco Cetti, İtalyan Cizvit bilim adamı (ö. 1778) === Eylül === * 1 Eylül – François-André Danican Philidor, Fransız besteci ve satranç oyuncusu (ö. 1795) * 7 Eylül - François-André Danican Philidor, Fransız satranççı ve besteci (ö. 1795) === Ekim === * 16 Ekim – Daniel Chodowiecki, Polonyalı ressam (ö. 1801) === Kasım === === Aralık === === tarihi bilinmeyenler=== ** Esma Sultan, Osmanlı padişahı III. Ahmetin kızı (ö. 1788). ** John H. D. Anderson, İskoç bilim adamı (ö. 1796) ** Le Quy Don, Vietnamlı filozof, şair, ansiklopedist ve hükümet yetkilisi (ö. 1784) ** Cyprian Howe, Amerikan Devrim Savaşında Albay (ö. 1806) ** Katsukawa Shunsho, Japon tahta ressamı (ö. 1792) ** Jedediah Strutt, İngiliz iş adamı (ö. 1797 == Ölümler == * January 2 – Domenico Zipoli, Italian composer (b. 1688) * January 25 – Guillaume Delisle, French cartographer (b. 1675) * February 26 – Maximilian II Emanuel (b. 1662) * March 5 – Evelyn Pierrepont, English politician * March 26 – John Vanbrugh, English architect and dramatist (b. 1664) * April 26 – Jeremy Collier, English theatre critic, non-juror bishop and theologian (b. 1650) * April 28 – Thomas Pitt, British Governor of Madras (b. 1653) * May 10 – Charles Beauclerk, English soldier (b. 1670) * June 18 – Michel Richard Delalande, French organist and composer (b. 1657) * July 8 – John Ker, Scottish spy (b. 1673) * July 22 – Hugh Drysdale, British Colonial Governor of Virginia * July 31 – Nicolaus II Bernoulli, Swiss mathematician (b. 1695) * November 23 – Sophia, Princess of Zelle, queen of George I of Great Britain (b. 1666) * 2 Aralık – Samuel Penhallow, American colonist and historian (b. 1665) * Uşakizade Abdullah Efendi, Osmanlı Devleti nakibüleşraf (d.1657)
|
2,560 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 9 Ocak – Thomas Warton, İngiliz şair (ö. 1790) * 21 Şubat – III. Peter, Rus çarı, II. Catherine 'in kocası (ö. 1762) * 25 Şubat – John Wood, the Younger, İngiliz mimar (ö. 1782) * 16 Nisan – Joseph Black, Scottish physicist and chemist (ö. 1799) * 26 Ağustos – Johann Heinrich Lambert; Alman fizikçi, matematikçi ve gök bilimcidir. (ö. 1777) * 14 Eylül – Mercy Otis Warren, American playwright (ö. 1814) * 7 Ekim – Caesar Rodney, Amerikalı politikacı ve hukukçu (ö. 1784) * 27 Ekim – James Cook; İngiliz denizci, kâşif (ö. 1779) * 10 Kasım – Oliver Goldsmith; İrlandalı şair, yazar (ö. 1774) == Ölümler == * 12 Şubat – Agostino Steffani, İtalyan diplomat ve besteci (d. 1654) * 13 Şubat – Cotton Mather, İngiliz bakan (d. 1663) * 4 Mart – Anna Petrovna, Rus prenses (d. 1708) * 3 Nisan – James Anderson, İskoç avukat, tarihçi ve siyasetçi (d. 1662) * 14 Mayıs – Louise Marie d'Orléans, Mademoiselle, Fransız prenses (d. 1726) * 15 Ağustos – Marin Marais, Fransız besteci (d. 1656) * 26 Ağustos – Anne Marie d'Orléans, Kraliçe (d. 1669) * 19 Kasım – Leopold (prens), Alman prens (d. 1694) * tarih bilinmiyor – I. Serfoji, Bhonsle hanedanı 4. Raja (d. 1675)
|
2,563 |
== Olaylar == * 25 Ocak - Amaro Pargo, Hidalgo (asil) unvanını aldı. == Doğumlar == * 4 Ocak - Petro Aleksandroviç Rumyantsev, Çariçe II. Katerina'nın emrinde 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşına kumandanlık etmiş Rus generali (ö 8 Aralık 1796). * 20 Mart - I. Abdülhamit, Osmanlı padişahı (ö. 1789) * 2 Nisan - Giacomo Casanova, İtalyan yazar (ö. 1798) * 26 Nisan - Pasquale Paoli, Korsikalı devlet adamı ve yurtsever (ö. 1807). == Ölümler == * 28 Ocak – Rus çarı I. Petro * Arai Hakuseki (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1657)
|
2,564 |
== Olaylar == * Rusların İran'daki taht kavalrından faydalanarak Kafkasya'ya girmesi, Osmanlı Devleti'ni harekete geçirmiştir. Rusya'nın İran'ı işgal etmesini istemeyen Osmanlı ordusu harekete geçmiştir. Kafkasya'da iki ordu karşı karşıya gelmiştir. Fransa'nın araya girmesiyle İstanbul Antlaşması imzalanmıştır. Böylece İran'ın kuzeyi ve batısı Osmanlılarla Ruslar arasında paylaşılmıştır. == Doğumlar == * 22 Nisan - Immanuel Kant, Alman filozof (ö. 1804) * 13 Aralık - Franz Maria Aepinus, Alman fizikçi ve matematikçi (ö. 1802) * Yağlıkçızade Nişancı Hacı Mehmed Emin Paşa, Osmanlı devlet adamı (ö. 1769). * İvazzade Halil Paşa, Osmanlı devlet adamı (ö. 1777). == Ölümler == * ? - Kami, Osmanlı Divan şairi.
|
2,565 |
== Olaylar == * 1723-1727 Osmanlı-İran Savaşı başladı. == Doğumlar == * 5 Haziran - Adam Smith * 20 Haziran - Sör Adam Ferguson, İskoç Aydınlanmasının filozofu ve tarihçi (ö. 1816). * Miura Baien (), Neokonfüçyüsçü filozof (ö. 1789) == Ölümler == * 2 Aralık - Philippe d'Orléans, Fransa kralı XV. Louis'nin naibidir (d. 1674). * ? - Dimitri Kantemiroğlu, Osmanlı besteci ve müzikolog (d. 1673).
|
2,566 |
== Olaylar == * 31 Temmuz - İstanbul'da III. Ahmed için yaptırılan Sadabad Sarayı törenle açıldı. * 15 Haziran - I.Petro Hazar bölgelerini işgal etmeye başladı. == Doğumlar == * 3 Ocak – Fredric Hasselquist, İsveçli doğabilimci (ö. 1752) * 12 Ocak – Nicolas Luckner, Fransa mareşali (ö. 1794) * 26 Ocak – Alexander Carlyle, İskoç lilise lideri (ö. 1805) * 19 Şubat – Tiphaigne de la Roche, Fransız yazar (ö. 1774) * Nisan – Joseph Warton, İngiliz şair ve eleştirmen (ö. 1800) * 11 Nisan – Christopher Smart, İngiliz şair (ö. 1771) * 12 Nisan – Pietro Nardini, İtalyan besteci (ö. 1793) * 11 Mayıs – Petrus Camper, Hollandalı anatomist (ö. 1798) * 29 Mayıs – James FitzGerald, İrlandalı politikacı (ö. 1773) * 16 Temmuz – Joseph Wilton, İngiliz heykeltıraş (ö. 1803) * 9 Ağustos – Augustus William, Prusya Prensi (ö. 1758) * 11 Ağustos – Richard Brocklesby, İngiliz doktor (ö. 1797) * 5 Eylül – Frederick Christian, Saksonya Prensi (ö. 1763) * 16 Eylül – Gabriel Christie, İngiliz general (ö. 1799) * 22 Eylül – John Home, İskoç oyun yazarı (ö. 1808) * 27 Eylül – Samuel Adams, Amerikan devrim lideri (ö. 1803) * 2 Ekim – Leopold Widhalm, Avusturyalı lütiye (ö. 1776) * 5 Kasım – William Byron, Baron 5. Byron, İngiliz düellocu (ö. 1798) * 19 Kasım ** Leopold Auenbrugger, Avusturyalı doktor (ö. 1809) ** Benjamin Chew, Pensilvanya başhakimi (ö. 1810) * 30 Kasım – Theodore Gardelle, İsviçreli ressam ve mineci (ö. 1761) * 30 Aralık – Charles Yorke, Büyük Britanya Başbakanı (ö. 1770) * tarihi bilinmeyen – Flora MacDonald, İskoç kahraman (ö. 1790) * olası – Hyder Ali, Hint general ve Mysore Sultanı (ö. 1782) == Ölümler == * 21 Ocak – Charles Paulet, Bolton II. Dükü, William III - İngiltere İngiliz destekçisi (d. 1661) * 29 Ocak – Carl Gustav Rehnskiöld, İsveç ordu lideri (d. 1651) * 5 Şubat – Eleonore d'Esmier d'Olbreuse, Brunsvik-Lüneburg Düşesi(d. 1639) * 10 Şubat – Bartholomew Roberts, Gal korsanı (d. 1682) * 11 Mart – John Toland, İrlandalı filozof (d. 1670) * 31 Mart – Eberhard von Danckelmann, Brandenburg-Prusya Başbakanı (d. 1643) * 13 Nisan – Charles Leslie, İrlandalı Anglikan dinbilimci (d. 1650) * 21 Nisan – Robert Beverley, Jr., Virjinya tarihçisi(d. 1673) * 20 Mayıs – Sébastien Vaillant, Fransız botanikçi (d. 1669) * 5 Haziran – Johann Kuhnau, Alman besteci (d. 1660) * 16 Haziran – John Churchill, Marlborough I. Dükü, İngiliz general (d. 1650) * 18 Eylül – André Dacier, Fransız klasik bilimci (d. 1651) * 20 Kasım – Johann Adam Reinken, Alman orgcu (d. 1623) * 20 Aralık – Kangxi, Çin İmparatoru (d. 1654) * 23 Aralık – Pierre Varignon, Fransız matematikçi (d. 1654)
|
2,567 |
== Olaylar == * İstanbul'da Haliç'te III. Ahmed zamanında timsah şeklinde denizaltı yapıldı ve içinden 5 çengi çıktı. == Doğumlar == * Johann Kirnberger, 1721 yılında Saalfeld'de doğmuştur. (ö. Berlin 1783) * 10 Ocak – Johann Philipp Baratier, Alman bilim insanı (ö. 1740) * 3 Şubat – Friedrich Wilhelm von Seydlitz, Prusyalı general (ö. 1773) * 21 Şubat – John McKinly, Amerikan doktor (ö. 1796) * 19 Mart – Tobias Smollett, İskoç doktor ve yazar(ö. 1771) * 11 Nisan – David Zeisberger, Moravyalı misyoner (ö. 1808) * 15 Nisan – William Augustus, İngiliz askeri lider (ö. 1765) * 19 Nisan – Roger Sherman, Amerikan devlet adamı (ö. 1803) * 9 Temmuz – Johann Nikolaus Götz, Alman şair (ö. 1781) * 14 Temmuz – John Douglas, Edebiyatcı (ö. 1807) * 4 Ağustos – Granville Leveson-Gower, İngiliz politikacı (ö. 1803) * 31 Ağustos – George Hervey, İngiliz devlet adamı (ö. 1775) * 14 Eylül – Eliphalet Dyer, Amerikan devlet adamı (ö. 1807) * 19 Ekim – Joseph de Guignes, Fransız doğubilimci (ö. 1800) * 9 Kasım – Mark Akenside, İngiliz şair ve doktor (ö. 1770) * 22 Kasım – Joseph Frederick Wallet DesBarres, Kanadalı devlet adamı(ö. 1824) * 6 Aralık – James Elphinston, İskoç dilbilimci(ö. 1809) * 6 Aralık – Guillaume-Chrétien de Lamoignon de Malesherbes, Fransız devlet adamı (ö. 1794) * 27 Aralık – François Hemsterhuis, Hollandalı filozof (ö. 1790) * 29 Aralık – Marquise de Pompadour, Kral Louis XV'in eşi (ö. 1764) == Ölümler == * 16 Şubat – James Craggs, İngiliz siyasetçi (d. 1686) * 24 Şubat – John Sheffield, İngiliz devlet adamı ve şair (d. 1648) * 16 Mart – James Craggs, İngiliz siyasetçi (d. 1657) * 19 Mart – Papa Clement XI (d. 1649) * 29 Mart – Charles Vane, İngiliz korsan * 14 Nisan – Michel Chamillart, Fransız devlet adamı (d. 1652) * Nisan – Mary Read, İngiliz korsan (d. 1695) * 8 Temmuz – Elihu Yale, Yale Üniversitesi'nin ana bağışçısı (d. 1649) * 18 Temmuz – Antoine Watteau, Fransız ressam (d. 1684) * 3 Ağustos – Grinling Gibbons, Hollanda doğumlu oyma sanatçısı (d. 1648) * 13 Ağustos – Jacques Lelong, Fransız bibliyograf (d. 1665) * 8 Eylül ** Michael Brokoff, Çek heykeltıraş (d. 1686) ** Henri Arnaud, Fransız papaz ve Valdocu lideri (d. 1641) * 11 Eylül – Rudolf Jakob Camerarius, Alman bitkibilimci (d. 1665) * 18 Eylül – Matthew Prior, İngiliz şair ve diplomat (d. 1664) * 20 Eylül – Thomas Doggett, İrlandalı sanatçı (d. 1670) * 11 Ekim – Edward Colston, İngiliz tacir ve hayırsever (d. 1636) * 13 Aralık – Alexander Selkirk, İskoç denizci (hayatı "Robinson Crusoe"adlı romana konu olmuştur) (d. 1676) * 17 Aralık – Richard Lumley, İngiliz devlet adamı (d. 1650) * tarihi bilinmeyen – Sultan Abdullah Han Abdali, İranlı devlet adamı, Herat valisi (d. 1670)
|
2,568 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 4 Ocak – Johann Friedrich Agricola, Alman besteci (ö. 1774) * Ocak 13 – Richard Hurd, İngiliz yazar (ö. 1808) * Ocak 27 – Samuel Foote, English dramatist and actor (ö. 1777) * Ocak 30 – Charles De Geer, İsveçli sanayici ve böcekbilimci (ö. 1778) * Şubat 8 – Sakuramachi, Japon imparatoru (ö. 1750) * Mart 9 – Philip Yorke, İngiliz siyasetçi (ö. 1790) * Mart 13 – Charles Bonnet, İsveçli doğabilimci ve yazar (ö. 1793) * Mart 22 – Nicolas-Henri Jardin, Fransız mimar (ö. 1799) * 23 Nisan – Vilna Gaon, Litvan haham (ö. 1797) * Mayıs 11 – Baron Münchhausen, Alman subay ve maceracı (ö. 1797) * Mayıs 15 – Maximilian Hell, Slovak astronom (ö. 1792) * Haziran 18 – Gilbert White, İngiliz doğabilimci ve din adamı(ö. 1793) * Ağustos 8 – Carl Fredrik Pechlin, İsveçli siyasetçi (d. 1796) * Ağustos 12 – Konrad Ekhof, Alman oyuncu (ö. 1778) * Ağustos 18 – Laurence Shirley, English murderer (ö. 1760) * Ağustos 30 – Samuel Whitbread, İngiliz siyasetçi (ö. 1796) * Ekim 3 – Johann Peter Uz, Alman şair (ö. 1796) * Ekim 4 – Giovanni Battista Piranesi, İtalyan sanatçı (ö. 1778) * Ekim 8 – Jonathan Mayhew, Amerikalı bakan (ö. 1766) * Ekim 19 – John Woolman, Amerikalı kölelik karşıtı din adamı (ö. 1772) * Kasım 1 – Toussaint-Guillaume Picquet de la Motte, Fransız amiral (ö. 1791) * Kasım 16 – Carlo Antonio Campioni, Fransa doğumlu besteci (ö. 1788) * Aralık 14 – Justus Möser, Alman devlet adamı (ö. 1794) * Aralık 26 – Gian Francesco Albani, İtalyan Katolik kardinal (ö. 1803) * Aralık 31 – Charles Edward Stuart, İngiliz devlet adamı (ö. 1788) Doğum günü ve ayı bilinmeyenler * Denis Çiçerin - Çiçerin ailesi mensubu Rus korgeneral, Sibirya Krallığı valisi. (ö. 1785) == Ölümler == * Ocak – Francis Daniel Pastorius, Germanstown, Pennsylvania'nın kurucusu (d. 1651) * 31 Ocak – Thomas Grey, English privy councilor (d. 1645) * 27 Şubat – Samuel Parris, Prusyalı bakan (d. 1653) * 1 Nisan – Joseph Dudley, Sömürge valisi (d. 1647) * 21 Nisan – Antoine Hamilton, Fransız yazar (d. 1646) * 27 Haziran – Guillaume Amfrye de Chaulieu, Fransız şair (d. 1639) * 3 Ağustos ** Anthonie Heinsius, Hollandalı devlet adamı (d. 1641) ** Anne Finch, İngiliz şair (d. 1661) * 9 Ağustos – Simon Ockley, İngiliz doğu bilimci(d. 1678) * 17 Ağustos – Anne Lefèvre, Fransız bilim insanı (d. 1654) * 3 Eylül – Henri de Massue, Fransız asker ve diplomat (d. 1648) * 10 Eylül – Antoine Coysevox, Fransız heykeltıraş (d. 1640) * 17 Kasım – John Rackham, İngiliz korsan, Calico Jack olarak bilinir * 20 Kasım – Peder Tordenskjold, Norveçli kahraman (d. 1691) * tarihi bilinmeyen – Shahzada Assadullah Khan Abdali, İran'ın Herat valisi (d. 1687)
|
2,569 |
== Olaylar == * 23 Ocak - Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu bünyesinde Lihtenştayn Prensliği oluşturuldu. == Doğumlar == * January 2 – Jacques- Alexandre Laffon de Ladebat, French shipbuilder and merchant (d. 1797) * January 3 ** Francisco José Freire, Portuguese historian and philologist (d. 1773) ** Friedrich Karl Joseph von Erthal, Archbishop of Mainz (d. 1802) * January 17 – William Vernon, American merchant (d. 1806) * January 22 – Henry Paget, 2nd Earl of Uxbridge (d. 1769) * January 23 – John Landen, English mathematician (d. 1790) * January 28 – Johann Elias Schlegel, German critic and poet (d. 1749) * March 4 – George Pigot, Baron Pigot, British governor of Madras (d. 1777) * March 13 – John Griffin Whitwell, 4th Baron Howard de Walden, British field marshal (d. 1797) * April 2 – Johann Wilhelm Ludwig Gleim, German poet (d. 1803) * April 9 – Sir Edward Blackett, 4th Baronet, English politician (d. 1804) * April 24 – Giuseppe Marc'Antonio Baretti, Italian literary critic (d. 1789) * May 30 – Roger Newdigate, English politician (d. 1806) * June 28 – Étienne François, duc de Choiseul, French statesman (d. 1785) * July 4 – Michel-Jean Sedaine, French dramatist (d. 1797) * August 4 – Johann Gottlob Lehmann, German minerologist and geologist (d. 1767) * August 20 ** Christian Mayer, Czech astronomer (d. 1783) ** Charles- François de Broglie, marquis de Ruffec, French soldier and diplomat (d. 1791) * 25 Ağustos – Charles-Amédée-Philippe van Loo, French painter (d. 1795) * September 6 – Somerset Hamilton Butler, 1st Earl of Carrick (d. 1754) * September 11 – Tanuma Okitsugu, Japanese government official (d. 1788) * September 27 – Abraham Gotthelf Kästner, German mathematician (d. 1800) * October 13 – Marco Coltellini, Italian librettist (d. 1777) * October 17 – Jacques Cazotte, French writer (d. 1792) * October 20 – Gottfried Achenwall, German statistician (d. 1772) * November 6 – Louis-Antoine Caraccioli, French writer (d. 1803) * November 14 – Leopold Mozart, Austrian composer (d. 1787) * November 23 – Spranger Barry, Irish actor (d. 1777) * November 30 – Augusta of Saxe-Gotha, Princess of Wales (d. 1772) * December 15 – Ludwig IX, Landgrave of Hesse-Darmstadt (d. 1742) * tarihi bilinmeyenler ** William Bradford, Amerikalı devrimci ve yazar (ö. 1791) ** Dominic Serres, Fransa doğumlu ressam (ö. 1793) ** Thomas Sheridan, İrlandalı oyuncu (ö. 1788) ** Süleyman Sadeddin Efendi, Türk bilim insanı (ö. 1788). == Ölümler == * 15 Ocak – Tikhon Streshnev, Russian boyar (d. 1649) * March 1 – Richard Ingoldesby, British soldier and colonial governor * April 7 – Jean-Baptiste de la Salle, French educational reformer (d. 1651) * April 15 – Françoise d'Aubigné, second wife of Louis XIV of France (d. 1635) * April 21 – Philippe de la Hire, French mathematician and astronomer (d. 1640) * 29 Mayıs – Alexander Seton, Scottish judge * June 17 – Joseph Addison, English politician and writer (d. 1672) * 5 Temmuz ** Meinhardt Schomberg, Irish general (d. 1641) ** Samuel Schotten, rabbi (d. 1644) * 17 Temmuz – Elinor James, British pamphleteer (d. 1644) * 22 Temmuz – Giovanni Gioseffo dal Sole, İtalyan ressam (d. 1654) * September 7 – John Harris, İngiliz yazar (d.1666) * September 21 – Johann Heinrich Acker, Alman yazar (d 1647) * September 27 – George Smalridge, English Bishop of Bristol (d. 1662) * 27 Ekim – François Baert, Azizlerin biyografilerini yazmıştır (born 1651) * November 8 – Michel Rolle, French mathematician (born 1652) * 2 Aralık – Pasquier Quesnel, French Jansenist theologian (born 1634) * 26 Kasım – John Hudson, İngiliz hümanist (d. 1662) * 31 Aralık – John Flamsteed, İngiliz astronom (d. 1646) * tarihi bilinmeyenler ** Christoph Ludwig Agricola, Alman ressam (d. 1667) ** Robert Clicquot, French organ builder (d. 1645) ** André Raison, Fransız besteci ve orgcu (d. 1650) ** Adam Ludwig Lewenhaupt, İsveçli general (d. 1659) == Kaynakça ==
|
2,571 |
== Olaylar == * Rus Çarı I. Petro Fransa'yı ziyaret etti. == Doğumlar == * 28 Ocak – III. Mustafa, Osmanlı padişahı (ö. 1774) * 19 Şubat – David Garrick, İngiliz aktör, oyun yazarı, tiyatro yöneticisi ve yapımcısı (ö. 20 Ocak 1779) * 27 Şubat – Johann David Michaelis, Alman protestan teolog ve ahit eleştirmeni (ö. 1791) * 13 Mayıs – Maria Theresia, Habsburg hanedanı imparatoriçesi (d. 1780) * 24 Eylül – Horace Walpole, İngiliz yazar (ö. 1797) * 16 Kasım – Jean le Rond d'Alembert, Fransız matematikçi (d. 1783) * 9 Aralık – Johann Joachim Winckelmann, Alman sanat tarihçisi ve arkeolog (d. 1768) * 20 Aralık – Charles Gravier, Fransız devlet adamı ve diplomat (d. 1785) * 27 Aralık – VI. Pius, Papa (d. 1799) ;Tarihi bilinmeyenler * Leopold August Abel, Alman kemancı ve besteci (ö. 1794) == Ölümler == * 13 Ocak – Maria Sibylla Merian, Tabiat bilimleri üzerine çizdiği resim ve şekillerle tanınan ressam (d. 1647) * 3 Nisan – Jacques Ozanam, Fransız matematikçi (d. 1640)
|
2,570 |
== Olaylar == * Osmanlı İmparatorluğu ile Avusturya ve Venedik arasında Pasarofça Antlaşması imzalandı. * Pasarofça Antlaşması'ndan sonra Osmanlılar'dan Kırım'ı isteyen Ruslar, Bosna-Hersek ve Sırbistan'ı isteyen Avusturya ile gizli bir antlaşma yaptılar. * Pasarofça Antlaşması'nın imzalanmasıyla zevk ve eğlence (ayrıca Osmanlı döneminde ilk kez sosyal alanda ıslahatlar yapılan) dönem olarak anılan ve 1730 Patrona Halil İsyanına kadar sürecek olan Lale Devri başladı. == Doğumlar == * 7 Ocak – Israel Putnam, Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nda general (ö. 1790) * 29 Ocak – Paul Rabaut, Fransız din adamı (ö. 1794) * 17 Şubat – Matthew Tilghman, Amerikalı devlet adamı (ö. 1790) * 31 Mart – Infanta Mariana Victoria, queen regent of Portugal (ö. 1781) * 4 Nisan – Benjamin Kennicott, English churchman and Hebrew scholar (ö. 1783) * 7 Nisan – Hugh Blair, Scottish preacher and man of letters (ö. 1800) * 20 Nisan – David Brainerd, American missionary (ö. 1747) * 24 Nisan – Nathaniel Hone, İralandalı ressam (ö. 1784) * 26 Nisan – Esek Hopkins, American Revolutionary War admiral (ö. 1802) * 27 Nisan – Thomas Lewis, Irish- born Virginia settler (ö. 1790) * 16 Mayıs – Maria Gaetana Agnesi, Italian mathematician (ö. 1799) * 17 Mayıs – Robert Darcy, English diplomat and politician (ö. 1778) * 23 Mayıs – William Hunter, Scottish anatomist (ö. 1783) * 30 Mayıs – Wills Hill, English politician (ö. 1793) * 5 Haziran – Thomas Chippendale, English furniture maker (ö. 1779) * 17 Haziran – George Howard (asker), British field marshal (ö. 1796) * 5 Temmuz – Francis Seymour-Conway, Viceroy of Ireland (ö. 1794) * 18 Temmuz – Saverio Bettinelli, İtalyan yazar (ö. 1808) * 31 Temmuz – John Canton, English physicist (ö. 1772) * 11 Ağustos – Frederick Haldimand, Swiss-born British colonial governor (ö. 1791) * 18 Eylül – Nikita İvanoviç Panin, Russian statesman (ö. 1783) * 19 Ekim – Victor- François, Fransız mareşal (ö. 1804) * 28 Ekim – Ignacije Szentmartony, Croatian Jesuit missionary and geographer (ö. 1793) * 3 Kasım – John Montagu, İngiliz devlet adamı (ö. 1792) * 23 Kasım – Antoine Darquier de Pellepoix, Fransız gök bilimcidir. 1779 yılında Halka Bulutsusu'nu keşfetmiştir (ö. 1802). * tarihi bilinmeyen – István Hatvani, Hungarian mathematician (ö. 1786) == Ölümler == * 6 Ocak ** Giovanni Vincenzo Gravina, İtalyan yazar ve hukukçu (d. 1664) ** Richard Hoare, İngiliz kuyumcu ve bankacı(d. 1648) * 17 Ocak – Benjamin Church, İngiliz subay (d. 1639) * 1 Şubat – Charles Talbot, İngiliz politikacı (d. 1660) * 18 Şubat – Pierre Antoine Motteux, Fransız doğumlu İngiliz oyun yazarı (d. 1663) * 7 Mayıs – Kraliçe Mary, İngiltere kraliçesi (d. 1658) * 30 Mayıs – Arnold Joost van Keppel, Dutch favorite of William III of England (d. 1670) * 28 Temmuz – Etienne Baluze, Fransız bilim insanı (d. 1630) * 30 Temmuz – William Penn, Amerikan göçmenlerinden (d. 1644) * 22 Kasım – Blackbeard, İngiliz korsan (d. 1680) * 30 Kasım - XII. Karl ya da Demirbaş Şarl, İsveç kralı (d. 1682). * 6 Aralık – Nicholas Rowe, İngiliz şair ve oyun yazarı (d. 1674) * 9 Aralık – Vincenzo Coronelli, İtalyan coğrafyacısı (d. 1650) * 10 Aralık – Stede Bonnet, İngiliz korsan (d. ?)
|
2,572 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 12 Ocak – Antonio de Ulloa, İspanyol general ve Louisiana valisi (ö. 1795) * 15 Ocak – Philip Livingston, Bağımsızlık Bildirgesi'ni imzalayan Amerikalı siyasetçi (ö. 1778) * 20 Ocak ** Jean- Jacques Barthélemy, Fransız yazar (ö. 1795) ** III. Carlos, İspanya kralı (ö. 1788) * 26 Ocak – George Germain, İngiliz asker ve siyasetçi (ö. 1785) * 6 Mart – Pehr Kalm, Fin kâşif ve doğa bilimci (ö. 1779) * 29 Mayıs – Louis-Jean- Marie Daubenton, Fransız doğa bilimci (ö. 1800) * 18 Haziran – Joseph-Marie Vien, Fransız ressam (ö. 1809) * 23 Haziran – Fletcher Norton, İngiliz siyasetçi (ö. 1789) * 3 Ekim – Giovanni Battista Beccaria, İtalyan fizikçi (ö. 1781) * 6 Ekim – George Montague-Dunk, İngiliz devlet adamı (ö. 1771) * 4 Kasım – Wilhelm von Knyphausen (ö. 1800) * 16 Aralık – Louis-Jules Mancini- Mazarini, Fransız diplomat ve yazar (ö. 1798) * 25 Aralık – Johann Jacob Reiske, Alman bilim insanı ve doktor (ö. 1774) * 26 Aralık ** Thomas Gray, İngiliz yazar (ö. 1771) ** Jean François de Saint-Lambert, Fransız şair (ö. 1803) == Ölümler == * 1 Ocak – William Wycherley, İngiliz oyun yazarı (d. 1640) * 14 Nisan – Arthur Herbert, İngiliz amiral (d. 1648) * 26 Nisan – John Somers, İngiliz lordu (d. 1651) * 28 Nisan – Saint Louis de Montfort, Yazar * 2 Haziran – Ogata Korin, Japon ressam (d. 1657) * 5 Haziran – Roger Cotes, İngiliz matematikçi ve felsefeci (d. 1682) * 8 Haziran – Johann Wilhelm (d. 1658) * 9 Haziran – Banda Bahadur, Sih komutan (d. 1670) * 28 Haziran – George FitzRoy, İngiliz general (d. 1665) * 8 Temmuz – Robert South, İngiliz rahip (d. 1634) * 5 Ağustos – Silahdar Damat Ali Paşa, Osmanlı veziri (d. 1667) * 28 Ekim – Stephen Fox, İngiliz siyasetçi (d. 1627) * 2 Kasım – Engelbert Kaempfer, Alman gezgin ve doktor (d. 1651) * 14 Kasım – Gottfried Leibniz, Alman düşünür, bilim insanı ve matematikçi (d. 1646) * 13 Aralık – Charles de La Fosse, Fransız ressam (d. 1640)
|
2,573 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 26 Şubat – Claude Adrien Helvétius, Fransız filozof (ö. 1771) * 22 Eylül – Jean-Étienne Guettard, Fransız doktor ve bilim insanı (ö. 1786) * 30 Eylül – Étienne Bonnot de Condillac, Fransız düşünür (ö. 1780) * tarihi bilinmeyen – Robert-François Damiens, Fransa kralı XV.Louis'nin suikastçısı (ö. 1757) == Ölümler == * 17 Şubat – Antoine Galland, Fransız arkeolog (d. 1646) * 1 Eylül – XIV. Louis, Fransa kralı. Ülkesini 72 yıl yöneten kral öldüğünde modern tarihte görülen en uzun süre yönetimde kalma rekorunu kırmıştır.
|
2,575 |
== Olaylar == * 1 Şubat - Kalabaliken-i Bender: İsveç Kralı Demirbaş Şarl'ı Osmanlı İmparatorluğu'ndan çıkarmak için düzenlenen askerî operasyon. * 23 Mart - Utrecht Anlaşması İspanya kralı II.Carlos öldükten sonra tahtını bırakacağı bir veliahtının olmaması taht kavgalarına yol açarak İspanya veraset savaşlarının tetikleyicisi olmuştur. Bu savaşta İngiltere'nin yanında normal şartlarda bir araya gelmeyecek Avrupa devletleri ittifak kurmuştur. Amaç Fransa'nın Avrupa'daki yükselişini engellemekti. İspanya Veraset Savaşları bir dünya savaşı olarak da nitelendirilebilir. Savaş sonunda Utrecht anlaşmasıyla Fransa'nın yükselişine son verildi ve hatta Fransa dizginlenmeye başlandı. * 24 Haziran - Edirne Antlaşması: Prut Savaşı (1710-1711) sona erdi. == Doğumlar == * 2 Ocak – Marie Dumesnil, Fransız aktris (ö. 1803) * 15 Mart – Nicolas Louis de Lacaille, Fransız astronom (ö. 1762) * 21 Mart – Francis Lewis, Bağımsız Bildirisi'ne imza koyan Amerikalı siyasetçi (ö. 1803) * 29 Mart – John Ponsonby, İrlandalı siyasetçi (ö. 1789) * 10 Nisan – John Whitehurst, İngiliz bilim insanı ve saat yapımcısı (ö. 1788) * 12 Nisan – Guillaume Thomas François Raynal, Fransız yazar (ö. 1796) * 21 Nisan – Louis, 4th duc de Noailles, Fransız mareşal (ö. 1793) * 3 Mayıs – Alexis Claude Clairault, Fransız matematikçi (ö. 1765) * 6 Mayıs – Charles Batteux, Fransız filozof (ö. 1780) * 25 Mayıs – John Stuart, İngiltere başbakanı (ö. 1792) * 11 Haziran – Edward Capell, İngiliz eleştirmen (ö. 1781) * 22 Haziran – Lord John Philip Sackville, İngiliz kriket oyuncusu (d. 1765) * 22 Temmuz – Jacques- Germain Soufflot, Fransız mimar (d. 1780) * 1 Ağustos – I. Charles (Brunswick Dükü) (ö. 1780) * 23 Eylül – VI. Ferdinand, İspanya kralı (d. 1759) * 5 Ekim – Denis Diderot, Fransız felsefeci ve ansiklopedici (d. 1784) * 7 Ekim – Granville Elliott, İngiliz subay (d. 1759) * 8 Ekim – Yechezkel Landau, Polonyalı haham (d. 1793) * 13 Ekim – Allan Ramsay, İskoç ressam (ö. 1784) * 24 Kasım – Laurence Sterne, İrlandalı yazar (ö. 1768) * 4 Aralık – Gasparo Gozzi, İtalyan eleştirmen ve oyun yazarı (ö. 1786) * 15 Aralık – Welbore Ellis, İngiliz devlet adamı (d. 1802) == Ölümler == * 8 Ocak – Arcangelo Corelli, İtalyan besteci (d. 1653) * 11 Ocak – Pierre Jurieu, Fransız Protestan lider (d. 1637) * 12 Şubat – John Vaughan, Jamaika valisi (d. 1639) * 4 Şubat – Anthony Ashley-Cooper, İngiliz politikacı ve filozof (d. 1671) * 25 Şubat – I. Friedrich, Prusya kralı (d. 1657) * 18 Mart – Juraj Jánošík, Slovak Robin Hood (idam) * 20 Mayıs – Thomas Sprat, İngiliz bakan (d. 1635) * 7 Temmuz – Henry Compton, Piskopos (d. 1632) * 15 Ekim – Johann Michael Feuchtmayer the Elder, Sanatkar (d. 1666) * 20 Ekim – Archibald Pitcairne, İskoç doktor (d. 1652) * 7 Kasım – Elizabeth Barry, İngiliz aktris (d. 1658) * 17 Kasım – Abraham van Riebeeck, Hollanda'nın Doğu Hint Adaları valisi (d. 1653) * 14 Aralık – Thomas Rymer, İngiliz tarihçi (d. 1641) * tarihi bilinmeyen – Thomas Ellwood, İngiliz yazar (d. 1639)
|
2,574 |
== Olaylar == * 7 Ocak - İngiliz mühendis Henry Mill daktilo makinesinin patentini aldı. == Doğumlar == * Ocak 1 – Kristijonas Donelaitis, Litvan şair (ö. 1780) * Ocak 6 – Percivall Pott, İngiliz cerrah (ö. 1788) * Ocak 26 – Jean-Baptiste Pigalle, Fransız heykeltıraş (ö. 1785) * Şubat 2 – Gottfried August Homilius, Alman besteci (ö. 1785) * Şubat 22 – Louis-Georges de Bréquigny, Fransız tarihçi (ö. 1795) * Şubat 25 ** René Nicolas Charles Augustin de Maupeou, Fransa Başbakanı (ö. 1792) ** Hyde Parker, İngiliz amiral (ö. 1782) * Şubat 26 – James Hervey, İngiliz din adamı ve yazar (ö. 1758) * 8 Mart – Carl Philipp Emmanuel Bach, Alman besteci (ö. 1788) * 27 Mart – Francesco Antonio Zaccaria, İtalyan teolog ve tarihçi (ö. 1795) * 14 Nisan – Adam Gib, İskoç dini lideri (ö. 1788) * 10 Mayıs – Sophie Charlotte Ackermann, Alman sanatçı (ö. 1792) * 6 Haziran – I. José, Portekiz kralı (ö. 1777) * 17 Haziran ** Alexander Gottlieb Baumgarten, Alman filozof (ö. 26 Mayıs 1762) ** César-François Cassini de Thury, Fransız astronom (ö. 1784) * 2 Temmuz – Christoph Willibald Gluck, Alman besteci (ö. 1787) * 16 Temmuz – Marc René, Fransız askeri mühendis ve yazar (ö. 1800) * 1 Ağustos – Richard Wilson, Galli ressam (ö. 1782) * 14 Ağustos – Claude Joseph Vernet, Fransız ressam (ö. 1789) * 10 Eylül – Niccolò Jommelli, İtalyan besteci (ö. 1774) * 19 Eylül – Charles Humphreys, Amerikalı siyasetçi (ö. 1786) * 13 Ekim – Pieter Burmann the Younger, Hollandalı dilbilimci (ö. 1778) * 16 Ekim – Giovanni Arduino, İtalyan jeolog (ö. 1795) * 25 Ekim – James Burnett, İskoç yargıç, dil evrimi bilgini ve filozof (ö. 1799) * 13 Kasım – William Shenstone, İngiliz şair (ö. 1763) * 25 Kasım – Yoriyuki Arima, Japon matematikçi (ö. 1783) * 16 Kasım – George Whitefield, İngiltere doğumlu metodist lider (ö. 1770) * 19 Kasım – John Winthrop, Amerikalı astrolog (ö. 1779) * 21 Kasım – John Bradstreet, Kanada doğumlu asker (ö. 1774) *4 Aralık – Israel Acrelius, İsveçli Lüterci misyoner ve rahip (ö. 1800) == Ölümler == * Ebezâde Abdullah Efendi Osmanlı Devleti şeyhülislam (d. ?) * 5 Ocak - Mamia III Gurieli, Guria Prensi * 2 Şubat – John Sharp, Yorkshire başpiskoposu (b. 1643) * 24 Şubat – Edmund Andros, İngiliz vali (b. 1637) * 15 Mayıs – Roger Elliott, İngiliz general ve Cebelitarık valisi (b. c. 1665) * 18 Mayıs – Ivan Botsis, Rus amiral (doğumu bilinmiyor) * 8 Haziran – Electress Sophia of Hanover, heir to the throne of Great Britain (b. 1630) * 22 Haziran – Matthew Henry, İngiliz bakan (b. 1662) * 1 Ağustos – Kraliçe Anne (b. 1665) * 25 Ağustos – Constantin Brâncoveanu, Eflak Prensi (b. 1654) * 26 Ağustos – Edward Fowler, İngiliz rahip (b. 1632) * Ekim – Raja Sitaram Ray, Babür kralı * 5 Ekim – Kaibara Ekken (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1630) * 10 Ekim – Pierre Le Pesant, Fransız ekonomist (b. 1646) * 5 Kasım – Bernardino Ramazzini, İtalyan doktor (b. 1633) * 10 Aralık – Anthony Günther (b. 1653)
|
2,577 |
== Olaylar == * Prut Savaşı ve Antlaşması == Doğumlar == * 1 Ocak – Franz Freiherr von der Trenck, Avusturyalı asker (ö. 1749) * 2 Şubat – Wenzel Anton von Kaunitz, Avusturyalı siyasetçi (ö. 1794) * 27 Şubat – Constantine Mavrocordatos, Moldova prensi (ö. 1769) * 22 Nisan – Eleazar Wheelock, Amerikalı eğitimci (ö. 1779). * 26 Nisan – David Hume, İskoç filozof (ö. 1776). * 18 Mayıs – Rudjer Josip Boscovich, Austuryalı fizikçi (ö. 1787) * 22 Temmuz – Georg Wilhelm Richmann, Rus fizikçi (ö. 1753) * 1 Eylül ** William Boyce, İngiliz besteci (ö. 1779) ** IV. William (Orange) (ö. 1751) * 6 Eylül – Henry Muhlenberg, Alman din adamı (ö. 1787) * 25 Eylül – Qianlong, Çin imparatoru (ö. 1799) * 19 Ekim – Mikhail Lomonosov, Rus yazar (ö. 1765) * 20 Ekim – Timothy Ruggles, Amerikalı siyasetçi (ö. 1795) * 25 Aralık – Jean Joseph de Mondonville, Fransız besteci (ö. 1772) == Ölümler == * 6 Ocak – Philipp van Almonde, Hollandalı amiral (d. 1646) * 16 Ocak – Joseph Vaz (d. 1651) * 13 Mart – Nicolas Boileau-Despréaux, Fransız şair ve eleştirmen (d. 1636) * 15 Mart – Eusebio Kino, İtalyan misyoner (d. 1645) * 19 Mart – Thomas Ken, İngiliz piskopos ve ilahi yazarı (d. 1637) * 14 Nisan – Louis, Fransa kralı XIV. Louis'ın oğlu (d. 1661). * 17 Nisan - I. Joseph (Kutsal Roma İmparatoru), Kutsal Roma İmparatoru, Macaristan ve Bohemya Kralı ve Avusturya Arşidükü (d. 1678). * 2 Mayıs – Laurence Hyde, İngiliz devlet adamı (d. 1641) * 7 Haziran – Henry Dodwell, İrlandalı ilahiyatçı (d. 1641) * 6 Temmuz – James Douglas, İskoç siyasetçi (d. 1662) * 25 Ağustos – Edward Villiers, İngiliz siyasetçi (d. 1656) * 14 Ekim – Tewoflos, Etiyopya kralı * 3 Kasım – John Ernest Grabe, Almanya doğumlu ilahiyatçı (d. 1666)
|
2,578 |
== Olaylar == *16 Haziran - Köprülüzade Numan Paşa, Osmanlı İmparatorluğu sadrazamı oldu. *Prut Savaşı başladı. Kuzeyde yeni bir güç olarak ortaya çıkan Rusya, Osmanlı devleti karşısında mağlup oldu. == Doğumlar == * 3 Ocak – Richard Gridley, Amerikan asker (ö. 1796) * 4 Ocak – Giovanni Battista Pergolesi, İtalyan besteci (ö. 1736) * 1 Şubat – Konrad Ernst Ackermann, Alman aktör (ö. 1771) * 15 Şubat – XV. Louis, Fransa kralı (ö. 1774) * Nisan 15 – William Cullen, İskoç doktor ve kimyager (ö. 1790) * Nisan 17 – Henry Erskine, İngiliz mason (ö. 1767) * Nisan 25 – James Ferguson, İskoç astronom (ö. 1776) * Nisan 26 – Thomas Reid, İskoç düşünür (ö. 1796) * Nisan 30 – Johann Kaspar Basselet von La Rosée, Bavarian general (ö. 1795) * Mayıs 14 – Adolf Frederick, İsveç kralı (ö. 1771) * Mayıs 16 – William Talbot, İngiliz matematikçi (ö. 1782) * 10 Haziran – James Short, İskoç matematikçi (ö. 1768) * 21 Temmuz – Paul Möhring, Alman doktor ve bilim insanı (ö. 1792) * 20 Ağustos – Thomas Simpson, İngiliz matematikçi (ö. 1761) * Eylül 3 – Abraham Trembley, İsveçli doğa bilimci (ö. 1784) * Eylül 30 – John Russell, İngiliz devlet adamı (ö. 1771) * Ekim 12 – Jonathan Trumbull, Amerikalı devlet adamı (ö. 1785) * Ekim 16 – Andreas Hadik, Macar general (ö. 1790) * Ekim 24 – Alban Butler, İngiliz Katolik rahip ve yazar (ö. 1773) * Kasım 8 – Sarah Fielding, İngiliz yazar (ö. 1768) * Kasım 10 – Adam Gottlob Moltke, Danimarkalı devlet adamı (ö. 1792) * Kasım 13 – Charles Simon Favart, Fransız oyun yazarı (ö. 1792) * Kasım 22 – Wilhelm Friedemann Bach, Alman besteci (ö. 1784) * Kasım 27 – Robert Lowth, İngiliz piskopos ve gramerci (ö. 1787) * Aralık 2 – Bertinazzi, İtalyan aktör ve yazar (ö. 1783) == Ölümler == * Abdullah Abdi Himmetzade, Osmanlı Devleti mutasavvıf ve şair (d. 1640) * Ocak 16 – Higashiyama, Japon imparatoru (d. 1675) * Ocak 21 – Johann Georg Gichtel, German mistik düşünür (d. 1638) * Ocak 16 – Esprit Fléchier, Fransız yazar ve Nîmes rahibi (d. 1632) * Ocak 25 – Daniel Greysolon, Sieur du Lhut, Fransız kâşif (d. c. 1639) * Mart 4 – Louis III, Prince of Condé (d. 1668) * Nisan 28 – Thomas Betterton, İngiliz aktör (d. c. 1635) * Mayıs 13 – Heinrich, Duke of Saxe-Römhild (d. 1650) * Haziran 1 – David Mitchell, İngiliz amiral(d. 1642) * Haziran 4 – James Stuart, 1st Earl of Bute * Haziran 7 – Louise de La Vallière, Kral 14. Louis'nin metresi (d. 1644) * Eylül 19 – Ole Rømer, Danimarkalı astronom (d. 1644)
|
2,576 |
== Olaylar == * 7 Nisan - New York'ta köleler isyan başlattı. == Doğumlar == * 17 Ocak – John Stanley, İngiliz besteci (ö. 1786) * 24 Ocak – Friedrich II, Prusya kralı (ö. 1786) * 28 Şubat – Tokugawa Ieshige, Japon şogun (ö. 1761) * 28 Şubat – Louis-Joseph de Montcalm, Fransız komutan (ö. 1759) * 8 Mart – John Fothergill, İngiliz doktor (ö. 1780) * 22 Mart – Edward Moore, İngiliz yazar (ö. 1757) * 27 Mart – Claude Bourgelat, Fransız veteriner cerrah (ö. 1779) * 13 Mayıs – Johann Hartwig Ernst, Danimarkalı devlet adamı (ö. 1772) * 21 Haziran – Luc Urbain de Bouexic, Fransız amiral (ö. 1790) * 28 Temmuz – Jean- Jacques Rousseau, Fransız yazar, düşünür, filozof, politika ve müzik teorisyeni (ö. 1778) * 5 Ekim – Francesco Guardi, İtalyan sanatçı (ö. 1793) * 12 Ekim – William Shippen, Amerikalı doktor ve siyasetçi (ö. 1801) * 14 Ekim – George Grenville İngiliz politikacı, başbakan (ö. 1770) * 21 Ekim – James Denham Steuart, İngiliz ekonomist(ö. 1780) * 25 Kasım – Charles-Michel de l'Épée, Fransız hayırsever (ö. 1789) * 11 Aralık – Francesco Algarotti, İtalyan filozof (d. 1764) * 12 Aralık – Charles Alexander, Avusturyalı komutan (ö. 1780) * tarihi bilinmeyen – Angélique du Coudray, Ebelik mesleğinin öncüsü Fransız sağlıkçı (ö. 1789) == Ölümler == * Itri * Nâbi, Dîvân Edebiyatı şairi (d. 1642) * 2 Şubat – Martin Lister, İngiliz doğabilimci ve hekim (b. c. 1638) * 25 Mart – Nehemiah Grew, İngiliz tabiat bilimci (d. 1641) * 11 Nisan – Richard Simon, Fransız eleştirmen (d. 1638) * 27 Nisan – John Crowne, İngiliz oyun yazarı(d. 1641) * 30 Nisan – Philipp van Limborch, hollandalı dinbilimci (b. 1633) * 11 Haziran – Louis Joseph de Bourbon, Fransız mareşal (b. 1654) * 1 Temmuz – William King, İngiliz şair (d. 1663) * 26 Temmuz – Thomas Osborne, İngiliz devlet adamı (d. 1631) * 3 Ağustos – Joshua Barnes, İngiliz bilim insanı (d. 1654) * 18 Ağustos – Richard Savage, İngiliz asker (d. 1660) * 29 Ağustos – Gregory King (d. 1648) * 12 Eylül – Jan van der Heyden, Alman ressam (d. 1637) * 14 Eylül – Giovanni Domenico Cassini, İtalyan-Fransız astronom ve mühendis (d. 1625) * 15 Eylül – Sidney Godolphin, İngiliz siyasetçi (b. c.1645) * 15 Kasım ** James Douglas, İskoç devlet adamı (b. 1658) ** Charles Mohun, İngiliz siyasetçi (b. 1675) * tarihi bilinmeyenler – Baltacı Mehmet Paşa, Osmanlı veziri (d. 1662)
|
2,579 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 24 Şubat – Jacques de Vaucanson, Fransız mucit (d. 1782) * 10 Mart – Georg Steller, Alman doğa bilimci (d. 1746) * 14 Nisan – Charles Collé, Fransız oyun yazarı (d. 1783) * 7 Ağustos – Jean-Jacques Lefranc, Fransız şair (d. 1784) * 8 Ağustos – Tokugawa Ietsugu, (d. 1716) * Eylül – John Cleland, İngiliz romancı (d. 1789) * 18 Eylül – Samuel Johnson, İngiliz yazar (ö. 1784) * tarihi bilinmeyen ** Madrup Yusuf Efendi, Osmanlı kadısı ve müderris ** Thomas Alcock, İngiliz rahip (d. 1798) == Ölümler == * 16 Ocak – Emperor Higashiyama of Japan (b. 1675) * 20 Ocak – François de la Chaise, French confessor of Louis XIV of France (b. 1624) * 24 Ocak – George Rooke, English admiral (b. 1650) * February 8 – Giuseppe Torelli, Italian composer (b. 1658) * February 9 – François Louis, Prince of Conti, French general (b. 1664) * 9 Mart – Ralph Montagu, 1st Duke of Montagu, English diplomat * 21 Nisan – Gorgin Khan, Persian Governor of Kandahar (b. 1651) * 29 Haziran – Antoine Thomas, Belgian Jesuit astronomer in China (b. 1644) * 30 Haziran – Edward Lhuyd, Welsh scientist (b. 1660) * July 17 – Robert Bolling, English settler in Virginia (b. 1646) * September 14 – Luis Manuel Fernández de Portocarrero, Spanish cardinal and archbishop of Toledo (b. 1635) * 2 Ekim – Ivan Mazepa, Hetman of Ukraine (b. 1639) * 9 Ekim – Barbara Palmer, 1st Duchess of Cleveland, English mistress of Charles II of England (b. 1640) * December 1 – Abraham a Sancta Clara, Austrian preacher (b. 1644) * December 8 – Thomas Corneille, French dramatist (b. 1625)
|
2,580 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 25 Ocak – Pompeo Batoni, İtalyan ressam (ö. 1787) * 23 Nisan – Friedrich von Hagedorn, Alman şair (ö. 1754) * 16 - – Albrecht von Haller, İsveçli anatomist ve fizyolog (ö. 1777) * 22 - – Frederic Louis Norden, Danimarkalı kaşif (ö. 1742) * 15 Kasım – William Pitt, İngiltere başbakanı (ö. 1778) * 8 Aralık – I. Francis (ö. 1765) * Tarihi bilinmeyenler ** Richard Dawes, İngiliz hümanist (ö. 1766) ** John Hulse, Anglikan rahibi (ö. 1790) ** Kelzang Gyatso, 7. Dalay Lama (ö. 1757) == Ölümler == * 6 Mayıs – François de Laval, Yeni Fransa'nın ilk piskoposu (d. 1623) * 11 Mayıs – Jules Hardouin Mansart, Fransız mimar (d. 1646) * 12 Mayıs – II. Adolf Friedrich (d. 1658) * 30 Haziran – I. Tekle Haymanot (bıçaklanarak) * 6 Eylül – John Morden, İngiliz tüccar ve hayırsever (d. 1623) * 1 Ekim – John Blow, İngiliz besteci (d. 1649) * 2 Ekim – Anne-Jules, 2nd duc de Noailles, Fransız general (d. 1650) * 7 Ekim – Guru Gobind Singh, din adamı (d. 1666) * 10 Ekim – David Gregory, İskoç astronom (d. 1659) * 11 Ekim – Ehrenfried Walter von Tschirnhaus, Alman matematikçi(d. 1651) * 22 Ekim – Hermann Witsius, Hollandalı ilahiyatçı (d. 1636) * 24 Ekim – Seki Kowa, Japon matematikçi (d. 1640) * 17 Kasım – Ludolf Backhuysen, Hollandalı ressam (d. 1631) * 22 Aralık – Hedwig Sophia, İsveçli yazar (d. 1681) * 28 Aralık – Joseph Pitton de Tournefort, Fransız botanist (d. 1656)
|
2,581 |
== Olaylar == * 1 Mayıs – İngiltere ve İskoçya bir araya gelerek Büyük Britanya Krallığı'nı kurdular. *16 Aralık - Japonya'daki Fuji Dağı'nın kaydedilen son volkan patlaması olan Hōei patlaması başladı. == Doğumlar == === Ocak === * 13 Ocak – John Boyle, İrlandalı yazar (ö. 1762) === Şubat === * 1 Şubat – Frederick, Galler prensi (ö. 1751) * 14 Şubat – Claude Prosper Jolyot de Crébillon, Fransız romancı (ö. 1777) * 25 Şubat – Carlo Goldoni, İtalyan oyun yazarı (ö. 1793) === Mart === * 7 Mart – Stephen Hopkins, ABD'nin kurucularından (ö. 1785) * 14 Mart – Johan Ihre, İsveçli dilbilimci (ö. 1780) * 23 Mart – Henry Somerset (ö. 1745) === Nisan === * 10 Nisan – John Pringle, İskoç doktor (ö. 1782) * 15 Nisan – Leonhard Euler, İsviçreli matematikçi ve fizikçi (ö. 1783) * 22 Nisan – Henry Fielding, İngiliz romancı ve oyun yazarı (ö. 1754) * 25 Nisan – Léopold Clément, Fransız prens (ö. 1723) === Mayıs === * 12 Mayıs – Francisco Salzillo, İspanyol heykeltıraş (ö. 1781) * 23 Mayıs – Carolus Linnaeus, İsveçli botanikçi (ö. 1778) === Haziran === === Temmuz === === Ağustos === * 14 Ağustos – Johann August Ernesti, Alman teolog ve dilbilimci (ö. 1781) * 24 Ağustos – Selina, Countess of Huntingdon, İngiliz Methodist lider(ö. 1791) * 25 Ağustos – Louis, İspanya kralı (ö. 1724) === Eylül === * 5 Eylül – John Forbes, İngiliz general (ö. 1759) * 7 Eylül – Georges-Louis Leclerc, Fransız bilim insanı (ö. 1788) === Ekim === === Kasım === === Aralık === * Aralık 18 – Charles Wesley, İngiliz Methodist lider (ö. 1788) Doğduğu ay ve gün bilinmeyenler * Moshe Chaim Luzzatto, İtalyan filozof (ö. 1746) * William Hoare, İngiliz ressam (ö. 1792) * Nathan Alcock, İngiliz doktor (ö. 1779) == Ölümler == * 8 Ocak – John Dalrymple, İskoç siyasetçi (d. 1648) * 10 Ocak – Philibert, Fransız yazar (d. 1621) * 20 Ocak – Humphrey Hody, İngiliz ilahiyatçı (d. 1659) * 3 Mart - Alemgir Şah I, altıncı Babür şahı olup, ölümüne kadar ülkeyi yönetmiştir (d. 1618) * 6 Nisan – William van de Velde, Hollandalı ressam(d. 1633) * 29 Nisan – George Farquhar, İrlandalı oyun yazarı (d. 1677) * 9 Mayıs – Dieterich Buxtehude, Alman besteci (d. 1637) * 27 Mayıs – Françoise-Athénaïs, mistress of Fransa kralı XIV. Louis'in eşi (d. 1641) * 23 Haziran – John Mill, İngiliz ilahiyatçı (d. 1645) * 18 Ağustos – William Cavendish, İngiliz asker ve devlet adamı (d. 1640) * 20 Ağustos – Nicolas Gigault, Fransız orgçu ve bestekâr (d. 1627) * 15 Eylül – George Stepney, İngiliz şair ve diplomat (d. 1663) * 24 Eylül – Vincenzo da Filicaja, İtalyan şair (d. 1642) * 22 Ekim – Sir Cloudesley Shovell, İngiliz amiral (d. 1650) * 1 Aralık – Jeremiah Clarke, İngiliz besteci (d. 1674) * 24 Aralık – Noël Coypel, Fransız ressam (d. 1628) * 27 Aralık – Jean Mabillon, Fransız eski yazı uzmanı ve diplomat
|
2,582 |
== Olaylar == == Doğumlar == === Ocak === * 7 Ocak – Johann Heinrich Zedler, German publisher (d. 1751) * 17 Ocak – Benjamin Franklin, Boston ABD (ö. 1790) * 28 Ocak – John Baskerville, English printer (d. 1775) === Şubat === === Mart === * 6 Mart – Sir George Pocock, İngiliz amiral (d. 1792) === Nisan === * 24 Nisan – Giovanni Battista Martini, İtalyan müzisyen (d. 1784) === Mayıs === * 17 Mayıs – Andreas Felix von Oefele, Alman tarihçi (d. 1780) * 20 Mayıs – Seth Pomeroy, American gunsmith and soldier (d. 1777) === Haziran === * 10 Haziran – John Dollond, English optician (d. 1761) === Temmuz === === Ağustos === === Eylül === * 8 Eylül - Antoine de Favray, Fransız ressam (ö. 1798) === Ekim === * 18 Ekim – Baldassare Galuppi, İtalyan besteci (d. 1785) === Kasım === * 8 Kasım – Johann Ulrich von Cramer, German judge and philosopher (d. 1772) === Aralık === * 17 Aralık – Emilie du Chatelet, French mathematician and physicist (d. 1749) === Doğduğu ay ve gün bilinmeyenler === * James Abercrombie, İngiliz general (ö. 1781) * Abdi İstanbullu, Türk divan şairi (ö.1769) == Ölümler == * 21 Ocak – Adrien Baillet, Fransız bilim insanı (d. 1649) * 29 Ocak – Charles Sackville, İngiliz şair (d. 1638) * 27 Şubat – John Evelyn, İngiliz günlük yazarı ve bahçıvan (d. 1620) * 1 Mart – Heino Heinrich Graf von Flemming, Alman mareşal (d. 1632) * 3 Mart – Johann Pachelbel, Alman besteci (d. 1653) * 10 Nisan – Arthur Chichester, İrlandalı asker (d. 1666) * 23 Ağustos – Edward Nott, İngiliz sömürge valisi (d. 1654) * 9 Eylül – Ferdinand de Marsin, Fransız mareşali (d. 1656) * 13 Ekim – I. Iyasus, Etyopya hükümdarı (d. 1682) * 15 Kasım – Tsangyang Gyatso, 6. Dalay Lama (d. 1683) * 9 Aralık – II. Peter, Portekiz kralı (d. 1648) * 28 Aralık – Pierre Bayle, Fransız filozof (d. 1647)
|
2,583 |
== Olaylar == * İngiltere, Hollanda ve Avusturya Arşidüklüğü bir dostluk anlaşması yaparak Fransız prensi V. Felipe’yi İspanya tahtından indirmeye zorlamak için Fransa’ya karşı İspanya Veraset Savaşı’nı başlattılar. * Tunus bağımsızlığını kazandı, Böylece Tunus Eyaleti kalktı. Adı Tunus Beyliği oldu ve Osmanlı Devleti vasalı oldu. 1869'dan itibaren Tunus Vilayeti kurulmuştur. == Doğumlar == * 14 Ocak – Jean-Baptiste Charles Bouvet de Lozier, Mascarene Adaları Fransız valisi (ö. 1786) * 24 Ocak – Farinelli, Italian castrato (ö. 1782) * 15 Şubat – Charles-André van Loo, Fransız ressam (ö. 1765) * 21 Şubat – Edward Hawke, Britanyalı deniz subayı (ö. 1781) * 22 Şubat – Peter Artedi, İsveçli doğa bilimci (ö. 1735) * 2 Mart – William Murray, 1st Earl of Mansfield, İskoç siyaset adamı (ö. 1793) * 11 Nisan – William Cookworthy, İngiliz kimyager (ö. 1780) * 23 Temmuz – Francis Blomefield, İngiliz topoğraf (ö. 1752) * 30 Ağustos – David Hartley, İngiliz filozof (ö. 1757) * 24 Eylül – Leopold Josef Graf Daun, Avusturya mareşali (ö. 1766) * 28 Eylül – Henry Fox, 1st Baron Holland, İngiliz devlet adamı (ö. 1774) * 23 Ekim – Maximilian Ulysses Browne, Avusturya mareşali (ö. 1757) * 31 Ekim – Papa XIV. Clement (ö. 1774) * 23 Kasım – Thomas Birch, İngiliz tarihçi (ö. 1766) Doğduğu ay ve gün bilinmeyen * Dick Turpin, İngiliz haydut (ö. 1739) == Ölümler == * 16 Ağustos, Jakob Bernoulli, İsveçli matematikçi * 11 Ekim, Guillaume Amontons (d.1663) Fransız fizikçi ve mucit. * 31 Aralık, Bragançalı Catherine, Portekiz prensesi
|
2,584 |
== Olaylar == === Süregelen olaylar === * Büyük Kuzey Savaşı (1700-1721) * İspanya Veraset Savaşı (1700-1715) == Doğumlar == * 1 Ocak – Soame Jenyns, İngiliz yazar (ö. 1787) * 12 Şubat – Charles Pinot Duclos, Fransız yazar (ö. 1772) * 28 Şubat – Louis Godin, Fransız astronom (ö. 1760) * 10 Nisan – Benjamin Heath, İngiliz mucit ve imalatçı (ö. 1766) * 4 Haziran – Benjamin Huntsman, İngiliz mucit ve sanayici (ö. 1776) * 11 Haziran – Carlos Seixas, Portekizli besteci (ö. 1742) * 17 Haziran – John Kay, İngiliz mucit (ö. 1780) * 22 Haziran – John Taylor, İngiliz hümanist (ö. 1766) * 24 Haziran – Jean- Baptiste de Boyer, Marquis d'Argens, Fransız yazar (ö. 1771) * 15 Temmuz – August Gottlieb Spangenberg, Alman dini lider (ö. 1792) * 31 Temmuz – Gabriel Cramer, İsveçli matematikçi (ö. 1752) * 29 Ekim – John Byng, İngiliz amiral (ö. 1757) * 1 Kasım – Paul Daniel Longolius, Alman ansiklopedist (ö. 1779) * 31 Aralık – Carl Gotthelf Gerlach, Alman orgcu (ö. 1761) == Ölümler == * 2 Şubat - Guillaume de l'Hôpital, Fransız matematikçi (d. 1661). * 23 Şubat – Georg Muffat, Alman besteci (d. 1645) * 24 Şubat – Marc-Antoine Charpentier, Fransız besteci (d. 1643) * 17 Mart – Menno van Coehoorn, Hollandalı askeri mühendis (d. 1641) * 8 Nisan – Hiob Ludolf, Alman doğubilimci (d. 1624) * 8 Nisan – Henry Sydney, İngiliz devlet adamı (d. 1641) * 10 Nisan – William Egon of Fürstenberg, Straßburg Piskoposu (d. 1629) * 12 Nisan – Jacques-Bénigne Bossuet, Fransız piskopos ve yazar (d. 1627) * 15 Nisan – Johann van Waveren Hudde, Alman matematikçi (d. 1628) * 3 Mayıs – Heinrich Ignaz Franz Biber, Avusturyalı besteci (d. 1644) * 13 Mayıs – Louis Bourdaloue, French Jesuit preacher (d. 1632) * 18 Haziran – Tom Brown, Fransız Cizvit vaiz (d. 1662) * 30 Haziran – John Quelch, İngiliz korsan (d. 1666) * 3 Temmuz – Sophia Alekseyevna, regent of Russia (d. 1657) * 7 Temmuz – Pierre-Charles Le Sueur, Fransız tüccar ve kaşif(d. 1657) * 20 Temmuz – Peregrine White, (d. 1620) * 22 Temmuz – I. Selim Giray, Kırım hanı * 14 Ağustos – Roland Laporte, Fransız Protestan lider (d. 1675) * 28 Ekim – John Locke, İngiliz filozof (d. 1632) * 4 Kasım – Andreas Acoluthus, Alman doğubilimci (d. 1654) Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Rodosizade Abdullah Efendi, Osmanlı Devleti bilgin, hattat, vakanivus (d. tarihi bilinmiyor)
|
2,585 |
== Olaylar == * 22 Ağustos - III. Ahmed, II. Mustafa'nın yerine tahta çıkarak Osmanlı İmparatorluğu'nun yeni padişahı oldu. * 2 Şubat - Japonya'da meydana gelen depremde 200.000 kişi öldü. == Doğumlar == * 5 Şubat – Gilbert Tennent, İrlandalı dini lider (ö. 1764) * 5 Mart – Vasily Kirillovich Trediakovsky, Rus şair (ö. 1768) * 14 Mayıs – David Brearly, Amerikalı siyasetci (ö. 1785) * 18 Mayıs - Erzurumlu İbrahim Hakkı, Osmanlı Devleti fikir adamı (ö. 22 Haziran 1780) * 17 Haziran – John Wesley, İngiliz kölelik karşıtı eylemci (ö. 1791) * 26 Haziran – Thomas Clap, Amerikalı eğitimci (ö. 1767) * 2 Ağustos – Lorenzo Ricci, İtalyan Cizvit lideri (ö. 1775) * 29 Eylül – François Boucher, Fransız ressam (ö. 1770) * 5 Ekim – Jonathan Edwards, Amerikalı vaiz (ö. 1758) * 28 Ekim – Antoine Deparcieux, Fransız matematikçi (ö. 1768) * 25 Kasım – Jean- François Séguier, Fransız astronom ve bitki bilimci (ö. 1784) * 26 Kasım – Theophilus Cibber, İngiliz oyuncu ve yazar (ö. 1758) * 2 Aralık – Ferdinand Konščak, Hırvat kâşif (ö. 1759) Doğduğu ay ve gün bilinmeyenler * Jack Broughton (ö. 1789) == Ölümler == * 11 Ocak – Johann Georg Graevius, Alman hümanist ve eleştirmen (d. 1632) * 3 Mart – Robert Hooke, İngiliz bilim insanı (d. 1635) * 31 Mart – Johann Christoph Bach, Alman besteci (d. 1642) * 20 Nisan – Lancelot Addison, İngiliz din adamı (d. 1632) * 16 Mayıs – Charles Perrault, Fransız yazar (d. 1628) * 26 Mayıs – Samuel Pepys, İngiliz tarihçi (d. 1633) * 14 Haziran – Jean Herauld Gourville, Fransız maceracı (d. 1625) * 17 Temmuz – I. Roemer Vlacq, Hollandalı deniz kaptanı (d. 1637) * 22 Eylül – Vincenzo Viviani, İtalyan matematikçi (d. 1622) * 25 Eylül – Archibald Campbell, İskoç siyasetçi(d. 1658) * 29 Eylül – Charles de Saint-Évremond, Fransız asker (d. 1610) * 28 Ekim – John Wallis, İngiliz matematikçi (d. 1616) * 19 Kasım – The Man in the Iron Mask * 30 Kasım – Nicolas de Grigny, Fransız orgcu ve besteci (d. 1672) * 29 Aralık – II. Mustafa, 22. Osmanlı padişahı (d. 1664) Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Phetracha, Ayutthaya kralı (d. 1632)
|
2,586 |
== Olaylar == * 2 Ocak - Güney Pasifik Okyanusu'ndan tam bir güneş tutulması görülebildi. * 14 Nisan - Changbaishan yanardağının (Paektu Dağı olarak da bilinir) volkanik patlaması gerçekleşti. * 5 Mayıs - Küresel küme Messier 5 (M5, NGC 5904), Gottfried Kirch ve eşi Maria Margarethe tarafından keşfedildi. * 16 Mayıs - İsveç'in Uppsala şehrinin büyük bir kısmı yangında yok oldu. * 19 Mayıs - Norveç'in Bryggen şehrinin %90'ından fazlası Büyük Yangında yok oldu ve kül oldu. * 24 Temmuz - Kuzey Pasifik Okyanusu ve Orta Amerika'yı geçen bir yolda tam bir güneş tutulması görülebildi. * 11 Ağustos - Częstochowa, Polonya, Büyük Kuzey Savaşı sırasında İsveç ordusu tarafından ele geçirildi. * 19 Eylül - Jüpiter Neptün'ü örttü. * 1 Ekim - Wrocław Üniversitesi'nin kuruluş belgesi, Avusturya Hanedanı, Macaristan ve Bohemya Kralı Kutsal Roma İmparatoru I. Leopold tarafından imzalandı. * 27 Ekim - İngiliz birlikleri İspanyol Floridası'ndaki St. Augustine'i yağmaladı. === Süregelen olaylar === * Büyük Kuzey Savaşı (1700 – 1721). * İspanya Veraset Savaşı (1700-1715) == Doğumlar == * 14 Ocak – Nakamikado, Japon imparatoru (ö. 1737) * 10 Şubat – Carlo Marchionni, İtalyan mimar (ö. 1786) * 4 Mart – Jack Sheppard, İngiliz haydut (ö. 1724) * 8 Mart - Anne Bonny, İrlandalı kadın korsan (ö. 1782) * 27 Mart – Johann Ernst Eberlin, Alman besteci (ö. 1762) * 2 Mayıs – Friedrich Christoph Oetinger, Alman teolog (ö. 1782) * 26 Haziran – Philip Doddridge, İngiliz dini lider (ö. 1751) * 31 Temmuz – Jean Denis Attiret, Fransız Cizvit misyoner ve ressam (ö. 1768) * 7 Ağustos - Muhammed Şah, Hindistan Babür imparatoru (ö. 1748) * 15 Ağustos – Francesco Zuccarelli, İtalyan Rokoko ressamı (ö. 1788) * 5 Kasım – Grégoire Orlyk, Ukrayna doğumlu Fransız generali (ö. 1759) == Ölümler == * 27 Şubat - Müneccimbaşı Ahmed Dede, Osmanlı astronomu ve tarihçi * 8 Mart ** Jan de Baen, Alman ressam (d. 1633) ** III. William, İngiltere kralı (d. 1650) * 23 Nisan – Margaret Fell, (d. 1614) * 27 Nisan – Jean Bart, Fransız amirali (d. 1651) * 27 Mayıs – Dominique Bouhours, Fransız eleştirmen (d. 1628) * 28 Eylül – Robert Spencer, İngiliz devlet adamı (d. 1640) * 4 Kasım – John Benbow, İngiliz amirali (d. 1653)
|
2,587 |
== Olaylar == * Prusya Krallığı kuruldu. == Süregelen olaylar == * Büyük Kuzey Savaşı (1700 – 1721). * İspanya Veraset Savaşı (1701–1714). == Doğumlar == * 18 Ekim – Charles le Beau, Fransız tarihçi (ö. 1778) * 27 Kasım – Anders Celsius, İsveçli fizikçi, gök bilimci ve matematikçi (ö. 1744) == Ölümler == * 23 Mayıs – William Kidd, İskoç korsan (d. 1645) * 16 Eylül – II. James, İngiltere ve İskoçya kralı (d. 1633) * 5 Kasım – Charles Gerard, Fransa doğumlu İngiliz siyasetçi (d.1659)
|
2,588 |
== Olaylar == * 26 Ocak – Kuzey Amerika'nın batı sahillerinde 9 şiddetinde deprem (Kaskadya depremi) meydana geldi. Bu deprem dünya tarihinin kayıtlara geçmiş en büyük depremidir. * 27 Şubat – Yeni Britanya Adası keşfedildi. * 14 Temmuz – İstanbul Antlaşması imzalandı. == Doğumlar == * 29 Ocak – Konstancja Czartoryska, Polonya asilzadesi (ö. 1759) * 2 Şubat – Johann Christoph Gottsched, Alman yazar (ö. 1766) * 9 Şubat – Daniel Bernoulli, Hollanda doğumlu matematikçi (ö. 1782) * 13 Mart – Michel Blavet, Fransız flütçü (ö. 1768) * 7 Mayıs – Gerard van Swieten, Hollanda doğumlu doktor (ö. 1772) * 12 Mayıs – Luigi Vanvitelli, İtalyan mimar (ö. 1773) * 19 Mayıs – José de Escandón, İspanya sömürge valisi (ö. 1770) * 26 Mayıs – Nicolaus Ludwig Zinzendorf, Alman reformist (ö. 1760) * 13 Ağustos – Heinrich, count von Brühl, Alman devlet adamı (ö. 1763) * 17 Ağustos – Clemens August (ö. 1761) * 11 Eylül – James Thomson, İskoç şair (ö. 1748) * 30 Eylül – Stanislaw Konarski, Polonyalı yazar (ö. 1773) * 10 Ekim – Lambert-Sigisbert Adam, Fransız heykeltıraş (ö. 1759) * 19 Kasım – Jean-Antoine Nollet, Fransız başrahip ve fizikçi (ö. 1770) * 28 Kasım – Nathaniel Bliss, İngiliz astronom (ö. 1764) * 25 Aralık – II. Leopold, Prusyalı general ve Anhalt-Dessau prensi (ö. 1751) Doğduğu ay ve gün bilinmeyenler * Francesca Cuzzoni, İtalyan opera sanatçısı (ö. 1770) * Charles Frederick (ö. 1739) * Franciszek Salezy Potocki, Leh yazar (ö. 1772) * Ivan Ranger, Avusturyalı ressam (ö. 1753) == Ölümler == * 7 Ocak – Raffaello Fabretti, İtalyan antikacı (d. 1618) * 21 Ocak – Henry Somerset (d. 1629) * 22 Ocak – Jacob Balthasar Schutz, Besteci (d. 1660) * 12 Şubat – Aleksei Shein, Rus komutan ve devlet adamı(d. 1662) * 12 Mayıs – John Dryden, İngiliz şair (d. 1631) * 15 Mayıs – John Hale, American witch hunter (d. 1636) * 23 Mayıs – Jens Juel, Danimarkalı diplomat (d. 1631) * 29 Temmuz – William, Gloucester Dükü (d. 1689) * 15 Eylül – André Le Nôtre, Fransız peysaj mimarı (d. 1613) * 27 Eylül – Papa XII. Innocent (d. 1615) * 16 Ekim – Patriarch Adrian, Rus Ortodoks Kilisesi lideri (d. 1627) * 1 Kasım – II. Carlos, İspanya'nın Habsburg Hanedanı'ndan gelen son kralı (d. 1661). * 25 Kasım – Stephanus Van Cortlandt, New York'un ilk yerli belediye başkanı (d. 1643) Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * John Lowther, İngiliz politikacı (d. 1655) * Louis Jolliet, Kanadalı kâşif (d. 1645) * Caius Gabriel Cibber, Danimarkalı heykeltıraş (d. 1630) * Thomas Creech, English translator (d. 1659) * Kamalakara, Hint astronom ve matematikçi (d. 1616) * Henry Killigrew, İngiliz romancı (d. 1613) * Louis Guittar, Fransız korsan
|
2,591 |
== Olaylar == * 26 Ocak - Osmanlı Devleti ve Avusturya arasında Karlofça Antlaşması imzalandı. Böylece Osmanlı Devleti'nde Duraklama Dönemi Sona ermiş, Gerileme Dönemi başlamıştır. * William Dampier kuzey-batı Avustralya'yı keşfetmiştir. == Doğumlar == * 2 Ocak - III. Osman, Osmanlı padişahı (ö.1757) * Mühürdar Abdi Efendi, Osmanlı Devleti devlet adamı ve şair (ö. 1764) *Joseph van Aken, Flaman ressam (ö. 1749) == Ölümler ==
|
2,592 |
== Olaylar == * Thomas Savery'nin yaptığı ilk buhar makinesi, su altında kalan madenlerdeki suyu dışarı pompalamada kullanıldı. * Paramour Pink isimli gemi sadece bilimsel gözlem amaçlı bir okyanus yolculuğu için İngiliz astronom Edmond Halley (1656-1742) yönetiminde denize açıldı. == Doğumlar == * Naili Abdullah Paşa, Osmanlı Devleti Sadrazam ve şair (ö.1758) == Ölümler == * Kinoshita Jun’an (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1621) * Hafız Osman, Türk hattat (d. 1642)
|
2,593 |
== Olaylar == * 11 Eylül - Zenta Savaşı: Osmanlılar, Avusturya ordusunun komutanı Prens Eugen karşısında yenilgiye uğradılar. Savaş, Karlofça Antlaşması'nın imzalanmasında (1699)'da önemli yer tuttu. == Doğumlar == * 10 Kasım - William Hogarth, İngiliz ressam (ö. 26 Ekim 1764) == Ölümler ==
|
2,594 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 5 Mart - Giovanni Battista Tiepolo, İtalyan ressam (d. 1770) * 2 Ağustos - I. Mahmut, Osmanlı padişahı (ö.1754) == Ölümler == * 17 Haziran - III. Jan Sobieski, Polonya kralı (d. 1629) Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Nefeszade Abdurrahman Efendi, Osmanlı Devleti şair ve alim (d. ?)
|
2,595 |
== Olaylar == * 24 Ocak - Milano Kraliyet Sarayı yangın nedeniyle kül oldu. * 6 Şubat - II. Mustafa (1664-1703), amcası II. Ahmed'in yerine tahta çıktı ve 22. Osmanlı sultanı oldu. * 7 -16 Mart - İngiliz Avam Kamarası başkanı John Trevor, 1000 sterlin rüşvet almaktan suçlu bulundu ve komite kararıyla Meclisten ihraç edildi. * 14 Mart - Paul Foley, Avam Kamarasının yeni başkanı seçildi. * 29 Mayıs - Sürmeli Ali Paşa, II. Mustafa tarafından idam ettirildi * 15 Temmuz - Ruslar tarafından Azak'taki Osmanlı kalesi kuşatılmaya başlandı ancak başarısız oldu ve 2 Ekim'den sonra durduruldu. * 17 Temmuz - Bank of Scotland kuruldu. * 11 Ekim - İngiltere Kralı III. William, Avam Kamarası eski başkanı John Trevor ve diğer Tory milletvekillerinin karıştığı skandalın ardından Parlamentoyu feshetti. * 31 Aralık - III. William, İngiltere'de pencere vergisi uygulamaya başladı. sf.416 Bu vergi sebebiyle bazı evlerin pencereleri tuğla ile örülmüştür. === Tarihleri Bilinmiyor === * İngiltere'de küfür etmenin cezası 2 sterlin olarak uygulanmaya başlandı. * Uzun yıllar süren inşaatı ardından Potala Sarayı tamamlandı. * Brezilya'da altın keşfedildi. * Johanne Nielsdatter idam edildi. Norveç'te büyücülük için uygulanmış son infazdır. == Doğumlar == * 2 Mayıs - Giovanni Niccolò Servandoni, Fransız mimar ve ressam. * 3 Mayıs - Henri Pitot, Fransız mühendis. == Ölümler == * 6 Şubat - II. Ahmet, Osmanlı padişahı (d. 1643) * 22 Haziran - II. Süleyman - Osmanlı Padişahı (d.1642) * 8 Temmuz - Christiaan Huygens (d. 1629), Hollandalı gök bilimci, matematikçi ve fizikçi. * 21 Kasım - Henry Purcell, İngiliz besteci (d. 1659) küçükresim|Christiaan Huygens == Kaynakça ==
|
2,596 |
== Olaylar == == Doğumlar == * Kral Yeongjo == Ölümler == * Bashō, Japon şair (d. 1644)
|
2,597 |
== Olaylar == == Doğumlar == * George Washington'un babası Augustine Washington doğmuştur. (ö.1743) == Ölümler == * IV. Mehmed (d.1642)
|
2,598 |
== Olaylar == * İskoçya’da Glencoe Katliamı yapıldı. == Doğumlar == * 29 Aralık - Franz Georg Hermann, Alman ressam (ö. 1768) == Ölümler == * Abdurrahman Abdi Paşa, Osmanlı Devleti devlet adamı tarihçi ve şair (d. ?)
|
2,600 |
== Olaylar == * 10 Ekim - Belgrat'ın ikinci defa fethi == Doğumlar == * Christian Goldbach - Rus matematikçi == Ölümler ==
|
2,599 |
== Olaylar == * 22 Haziran - Osmanlı padişahı II. Süleyman tahttan indirildi, yerine II. Ahmet padişah oldu. * 19 Ağustos - Salankamen Muharebesi meydana geldi. == Doğumlar == == Ölümler == * 19 Ağustos - Köprülü Fâzıl Mustafa Paşa * 30 Aralık - Robert Boyle, İrlandalı doğa filozofu, kimyager, fizikçi ve kâşif (d. 1627). Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Kumazawa Banzan (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1619)
|
2,601 |
== Olaylar == * Osmanlı İmparatorluğu'nda Köprülü Fazıl Mustafa Paşa'nın sadrazamlığa atanması. == Doğumlar == * 18 Ocak-Montesquieu, Montesquieu, bir Fransız politik düşünürdür. == Ölümler ==
|
2,602 |
== Olaylar == * İngiliz devrimi. * Zigetvar ve Kanije, Osmanlı Egemenliğinden çıktı == Doğumlar == * 21 Mayıs - Alexander Pope, İngiliz şair (ö. 1744) * 22 Ekim - Nadir Şah, 1736-1747 yılları arasında İran şahı ve Afşar Hanedanı'nın kurucusu (ö. 1747) == Ölümler ==
|
2,603 |
== Olaylar == * 4 Nisan - İngiltere Kralı II. James, Katolik ve Protestanlara ilişkin cezaları askıya alan "Kraliyet Hoşgörü Bildirgesi"ni yayınladı. * 23 Nisan - Ignatius George II, Süryani Ortodoks Kilisesi Antakya patriği oldu. * 6 Mayıs - Higashiyama Japon İmparatoru oldu * 11 Temmuz - Sir Isaac Newton yer çekimi kanununu açıkladı. * 12 Ağustos - İkinci Mohaç Savaşı * 8 Kasım - IV. Mehmed'in tahttan indirilmesi üzerine II. Süleyman 20. Osmanlı Padişahı oldu. * 1227'den beri hüküm süren Çağatay Hanlığı kalıcı olarak yıkıldı. sol|küçükresim|232x232pik|Mohaç savaşı, 12 Ağustos 1687 == Doğumlar == * 27 Ocak - Balthasar Neumann, Alman mimar (ö.1753) * 24 Kasım - Johann Albrecht Bengel, Alman bilim insanı (ö.1752) == Ölümler == * 28 Nisan - Charles Cotton, İngiliz şair ve yazar * 14 Ekim - Sarı Süleyman Paşa, Osmanlı Sadrazamı * 28 Mart - Constantijn Huygens, Hollandalı şair ve besteci * 13 Ekim - Geminiano Montanari, İtalyan gök bilimci * 16 Aralık - William Petty, İngiliz iktisatçı == Kaynakça ==
|
2,604 |
== Olaylar == * Budin Kuşatması (1686) == Doğumlar == * 24 Mayıs - Daniel Gabriel Fahrenheit, Alman fizikçi (ö. 1736). == Ölümler == * 11 Mayıs - Otto von Guericke, Alman bilim insanı, bulucu ve politikacı (d. 1602)
|
2,605 |
== Olaylar == * 6 Şubat – İngiltere kralı II. Charles öldü ve yasal oğlu bulunmadığından katolik olan küçük kardeşi II. James (1633-1701) tahta çıktı * 18 Ekim – XIV. Louis büyükbabasının Protestanlara bağışladığı Nantes Bildirisi’ni iptal etti * İshakpaşa Sarayı yapılmaya başladı. == Doğumlar == * 23 Şubat - Georg Friedrich Händel, Alman besteci (ö. 1759) * 21 Mart - Johann Sebastian Bach, Alman besteci (ö. 1750) == Ölümler ==
|
2,606 |
== Olaylar == * 1683-1699/1700 - Kutsal İttifak Savaşları devam etmekte :* Haziran-Eylül - Venedikliler, Kutsal İttifak'a katıldı. Vişegrad, Mora, Ayamavri ve Dalmaçya'da birçok kale Venediklilerin eline geçti. :* Bilinmiyor - Osmanlıların Sing Zaferi :* 15 Temmuz-2 Kasım - Habsburgluların Budin'i kuşatması == Doğumlar == * 15 Nisan - I. Katerina, Rus Çariçesi * 31 Mayıs - Georg Engelhard Schröder, İsveçli ressam (ö. 1750) == Ölümler == * Bilinmiyor - Kara Mehmet Paşa, Budin'i savunurken
|
2,607 |
== Olaylar == * 1683-1699/1700 - Kutsal İttifak Savaşları (namıdiğer Felaket Seneleri) başladı. :* 14 Temmuz-12 Eylül - II. Viyana Kuşatması başarısızlıkla sonuçlandı. :* 12 Eylül - Kahlenberg Muharebesi'nde Osmanlı ordusu yenilgiye uğradı. :* 7 Ekim - Ciğerdelen Muharebesi. :* Osmanlı İmparatorluğu en geniş sınırlarına bu dönemde ulaştı. == Doğumlar == * 1 Mart - Tsangyang Gyatso, 6. Dalay Lama (ö. 1706) * 10 Kasım - II. George, tam adı George Augustus, Cambridge Markisi ve Dükü, Büyük Britanya kralı ve Hannover elektörü (ö. 1760). == Ölümler == * 4 Ağustos - Turhan Hatice Sultan (d. 1627) * 25 Aralık - Merzifonlu Kara Mustafa Paşa
|
2,609 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 14 Mart - Georg Philipp Telemann, Alman besteci (ö. 1767) * 12 Ağustos - Vitus Bering * ? - Nedim == Ölümler == * 25 Mayıs - Pedro Calderón de la Barca, İspanyol şair, oyun yazarı, asker, din adamı (d. 1600).
|
2,610 |
== Olaylar == * 21 Ağustos - Pueblo Kızılderilileri İspanyollarca işgal edilmiş Santa Fe'yi (New Mexico) ele geçirdiler. * İsveç'in Huskvarna şehrinde kraliyetin ilk silah fabrikası açıldı. == Doğumlar == * Paşmakçızade Abdullah Efendi Osmanlı Devleti şeyhülislam (ö.1732) == Ölümler == * 28 Kasım - Gian Lorenzo Bernini (d. 7 Aralık 1598, Napoli), 17. yüzyıl Romasında ünlü, barok tarzında çalışan bir müzisyen. * 20 Mayıs - Yun Hyu (d. 14 Ekim 1617), Koreli siyasetçi.
|
2,611 |
== Olaylar == * 24 Ocak - İngiltere Kralı II. Charles parlamentoyu feshetti. == Doğumlar == == Ölümler ==
|
2,612 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 4 Mart - Antonio Vivaldi, İtalyan besteci (ö. 1741) * 3 Mayıs - Amaro Rodríguez Felipe, İspanyol korsan (ö. 1747). * 26 Temmuz - I. Joseph (Kutsal Roma İmparatoru), Kutsal Roma İmparatoru, Macaristan ve Bohemya Kralı ve Avusturya Arşidükü (ö. 1711). * Petro Lassi * Nûreddin Cerrâhî == Ölümler ==
|
2,608 |
== Olaylar == * Halley kuyruklu yıldızı, Dünya'nın yakınından geçti. (önceki: 1607 ; sonraki : 1758) == Doğumlar == * 17 Haziran - XII. Karl ya da Demirbaş Şarl, İsveç kralı (ö. 1718). == Ölümler == * 7 Mayıs - III. Fyodor, 1676-1682 arasında Rus çarı (d. 1661). * 21 veya 23 Kasım - Claude Lorrain, Barok dönemi Fransız ressam (d. 1600). Öldüğü ay ve gün bilinmeyenler * Evliyâ Çelebi (d. 1611) * Gu Yanwu, Neokonfüçyüsçü filozof. * Yamazaki Ansai (), Neokonfüçyüsçü filozof (d. 1618) * Lobsang Gyatso, 5. Dalay Lama (d. 1617)
|
2,614 |
== Olaylar == == Doğumlar == === Mart === * 27 Mart - Francis II Rákóczi, Macar bağımsızlık hareketinin önderi (ö. 1735) === Ağustos === * 26 Ağustos - Robert Walpole, İngiliz politikacı, ilk İngiltere başbakanı. == Ölümler == * 3 Kasım - Köprülü Fazıl Ahmed Paşa * ? - Abdurrahman Hibri Efendi Osmanlı Devleti şair, tarihçi ilim adamı (d. 1603)
|
2,613 |
== Olaylar == * 21 Ocak - Amerika'daki ilk tıbbi yayın (çiçek hastalığı üzerine bir broşür) Boston'da yayınlandı. * 6 Nisan - Kutsal Roma İmparatoru I. Leopold, Innsbruck Üniversitesi'ni ziyaret etti. * 1-2 Temmuz - Danimarka- Norveç ve İsveç İmparatorluğu arasında, Skåne Savaşı sırasında Køge Körfezi Savaşı gerçekleşti. * 14 Ağustos - Hollanda Cumhuriyeti'nin lideri III. William, altı gün sonra İspanya'nın Hollanda (günümüz Belçika'sı) şehri Charleroi kuşatmasını sona erdirmek zorunda kaldı.Olaf van Nimwegen, The Dutch Army and the Military Revolutions, 1588-1688 (Boydell Press, 2010) p. 504 * 10 Eylül - Henry Purcell, İngiltere Kralı II. Charles'ın sarayına müzisyen olarak atandı. * 17 Eylül - Danimarka birlikleri İsveç'in Rügen adasını işgal edip ele geçirdi ve yerel nüfusu kovdu. * 4 Kasım - Gelecekte İngiltere'nin II. Mary,'si olarak anılacak Mary Londra'da III. William ile evlendi. * 16 Kasım - Fransız birlikleri Freiburg'u işgal etti. == Doğumlar == * 3 Şubat – Jan Santini Aichel, Çek mimar (ö. 1723) * 4 Şubat - Johann Ludwig Bach, Alman besteci (ö. 1731) * 17 Eylül - Stephen Hales, İngiliz fizyolog, kimyager ve mucit (ö. 1761) * 20 Ekim - Stanisław Leszczyński, Polonya Kralı (ö. 1766) == Ölümler == * 18 Ocak - Jan van Riebeeck, Cape Town'un Hollandalı kurucusu (d. 1619) * 21 Şubat - Baruch Spinoza, Hollandalı filozof (d. 1632) * 28 Mart - Wenceslas Hollar, Çek doğumlu aktör (d. 1607) * 4 Mayıs - Isaac Barrow, İngiliz matematikçi (d. 1630) == Kaynakça ==
|
2,615 |
== Olaylar == == Doğumlar == * ? - Humbaracı Ahmet Paşa Osmanlı Devleti ordusunun ıslahı için çalışmalar yapan Fransız asker. (ö.1747) == Ölümler == * 15 Aralık - Johannes Vermeer (ya da Jan Vermeer), Hollandalı bir ressam (d. 31 Ekim 1632) * ? - İstanbullu Abdi, Osmanlı Devleti divan şairi (d. ?)
|
2,616 |
== Olaylar == * III. John Sobieski (1629-1696) Lehistan kralı seçildi. == Doğumlar == * 2 Ağustos - Philippe d'Orléans, Fransa kralı XV. Louis'nin naibidir (ö. 1723). * 8 Kasım - John Milton, İngiliz şair == Ölümler == * ? - Zeyrekzade Abdurrahman Efendi, Osmanlı Devleti nakibüleşraf, hattat (d. ? )
|
2,617 |
== Olaylar == == Doğumlar == * 26 Ekim - Dimitri Kantemiroğlu, Osmanlı besteci ve müzikolog (ö. 1723). * 30 Aralık - Osmanlı padişahı III. Ahmet (ö. 1736). == Ölümler == * 17 Şubat - Jean-Baptiste Poquelin (Moliere), Fransız komedi yazarı ve oyuncu.
|
740 |
Zazaca, Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunda bulunan Kuzeybatı İran koluna bağlı bir dildir.Lutwig Paul, "Zazaki", Gernot Windfuhr, Iranian Languages, Routledge, 2012, ISBN 978-0-7007-1131-4, Chapter Nine. Zazalar tarafından Türkiye'nin doğusunda, Tunceli, Elâzığ, Çermik, Bingöl, Siverek, Erzincan ve Muş'un Varto ilçesinden oluşan üçgende ve Bitlis'in batısında Mutki ilçesi civarındaki köylerde yoğunlukla konuşulur.Ercan Çağlayan, Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016, s.49-50 Zazacaya gramer, genetik, dilbilimsel ve söz varlığı açısından en yakın diller Hazar Denizi kıyılarında konuşulan Talişçe, Tatça, Gilekçe, Simnanca, Sengserce ve Mazenderanca'dır.Keskin, Mesut . "Zaza Dili". Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi 1 / 1 (Şubat 2015): 93-114.Vardanian, A. (2016). Grammatical gender in New Azari dialects of Šāhrūd. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 79(3), 503-511.A Morpho-phonological Analysis of Vowel Changes in Takestani-Tati Verb Conjugations: Assimilation, Deletion, and Vowel HarmonyKoohkan, S. (2019). The typology of modality in modern West Iranian languages (Doctoral dissertation, University of Antwerp)Borjian, H. (2021). Essays on Three Iranian Language Groups: Taleqani, Biabanaki, Komisenian (Vol. 99). ISD LLC. == Adlandırma == Zazaların dillerini ve kendilerini tanımlamaları bölgeden bölgeye farklılıklar gösterir. Zazaların tanımlama şekli ulusal olmayıp, etnik ya da dini niteliktedir. Zazaca için kullanılan başlıca isimlendirmeler şunlardır: * Dımılki veya DımıliZazacada Güney Zazacaya Dimili denir, Türkçede DimiliceTerry Lynn Todd, A grammar of Dimili (know as Zaza). 1985: Aksaray,Siverek,Çermik,Çüngüş,Gerger ve Mutki'de yaşayan Zazalar'ın dillerine verdikleri bir isimdir. Bu yörelerde yaşayan Zazalar çoğunlukla kendilerini de Dımıli olarak isimlendirmektedirler.Fahri Pamukçu, Gramerê Zazakî, Vejîyaîşê Tîjî, Îstanbul 2011, s. 31 Bu ismin kökeninin tarihsel olarak Dunbuli aşireti ismiyle bağlantılı olduğu görüşleri de belirtilmiştir.Murat Alanoğlu-Muhammet Yücel, “Dımli-Zaza adı ve Tarihsel Gelişimi”, 1.Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs 2011), Bingöl üniversitesi Yayınları, Ankara 2011, r. 323 Siirt ili Baykan ilçesine bağlı köylerde yaşayan Zazaların kendilerine ve dillerine halen "Dımbıli" dediği tespit edilmiştir.Ramazan Eroğlu, Folklorê Dewanê Madira, Xelika û Çirê ê Siirt Baykan (Siirt Baykan Meşelik, Ardıçdalı ve Çukurca Köylerinin Folklor Çalışması), Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü, Zaza Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi , Bingöl 2019, s.9 ("Hetê name guretişê Zazayan ra miletê ina mintiqa xu ra “Dimbilî” vanî.") ve ayrıca s.14-15, 20, 59, s.87 ("Dewanê ina mintiqa di ziwanê şarî “Dimbilî” ya.") F. C. Andreas, Karl Hadank ve Vladimir Minorski gibi bazı dil bilimci ve araştırmacılar, Dımıli sözcüğünün, "Deylem" ile bağlantılı olduğunu kabul etmişleridir.Bruinessen. Agha, Shaikh, and State, s. 48 * Zazaki: Tarihsel olarak Elâzığ (Palu, Maden), Bingöl'ün bir kısmı ve Koçgiri yöresinde yaşayan Zazaların dillerine verdikleri isimdir. Günümüzde bu isim diğer yörelerde de gittikçe daha çok yaygınlaşmaktadır. Bu ismin tarihsel olarak Zaza adındaki aşiret ismiyle bağlantılı olduğu çeşitli yazarlarca belirtilmiştir.Ercan Çağlayan, "Emik ve Etik Yaklaşımlar", Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi yayınları, 2017, pp.25-47"Zülfü Selcan, Die Entwicklung der Zaza-Sprache, Ware Dergisi, Sayı: 12, Baiersbronn, 1998, s. 152-153" Osmanlı döneminde yazılmış kaynaklarda bir toplum ismi olarak ilk defa Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesinde diğer Kürt aşiretleri ile birlikte "Ekrad-ı Zaza" olarak geçer ve dilleri de "Zaza lisanı" veya "lisân-ı Ekrâd-ı Zaza" şeklinde geçer.Ercan Çağlayan, Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016, s.27-35 ve s.68: "Osmanlı döneminde Zaza tabiri ile ilgili ilk kayıtlara Evliya Çelebi'nin Seyahatname adlı eserinde rastlanmaktadır." Bazı yazarlar tarafından kelime benzerliğinden yola çıkılarak, Zaza isminin Sasa ya da Sasan kelimelerinden türediği de iddia edilmiştir.Karabulut S.,(2013). Zazalar Tarihi Kültürel ve Sosyal Yapı, İzmit: Altınkalem Yayınları, 29,30Werner E. (2017) Rivers and Mountains A Historical, Applied Anthropological and Linguistical Study of the Zaza People of Turkey including an Introduction to Applied Cultural Anthropology * Kırdki veya Kırdi: Diyarbakır (Hani, Dicle, Lice, Eğil), Bingöl ve Elâzığ (Palu, Arıcak) gibi il ve ilçelerde bazı Zazaların dillerine verdikleri isimdir. Bu anılan yörelerde yaşayan Zazalar kendilerine Kırd, yaşadıkları yöreye de Kırdane derler."Malmisanıj, Kırd, Kırmanc, Dımıli veya Zaza Kürtleri, Deng Yayınları, İstanbul 1996 ""Bilal Zilan, "Tarîxê Xonamekerdişê Kirdan", II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (4-6 Mayıs 2012), Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2012, s.367 vd."Mehmed S. Kaya, The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society, Tauris Academic Studies, London 2011, s. 4Peter I. Lerch, “Qewxê Nêrib û Hêni”, Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg 1857, r. 78Ziya Gökalp, Kürt Aşiretleri Üzerine Sosoyolojik Tetkikler, Sosyal Yayınlar, İstanbul 1992, r. 27Kemal Badıllı, Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri (Kürmançça Lehçesi), 1965, Ankara, s. 6 İlk Zazaca mevlid olarak kabul edilen Mevlid'in yazarı Ahmedi Hasi de mevlidi için "Mewlıdê Kırdi" ifadesini kullanmış, kitabın girişindeki Türkçe izin yazısında ise "Zaza lisanı" tabiri kullanılmıştır.Ehmedê Xasî, Mewlidê Nebî, Litoğrafya Matbaası, Dîyarbekir Vilayeti, 1899, s. 28 Mevlid ile ile ilgili yapılan resmi yazışmalarda ise "Zaza lisanı üzerine muharrer Kürdçe mevlüd-i şerif" şeklinde ifadeler kullanılmıştır.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). MF. MKT. 442/56-1Ercan Çağlayan, Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016, s.25-44 ve s.78: "25 Zilkade 1316 (6 Nisan 1899) tarihindeki belgede, Diyarbekir’de mukim talebeden Ahmed Efendi’nin “Zaza lisanı üzerine muharrer Kürdçe mevlüd-i şerifin tab ve neşrinde beis olmadığı” belirtiliyordu." * KırmanckiDilbilimcilerin "Multi tree" online sitesine göre Kuzey Zaza diline 'kirmancikî' denir: Tunceli, Erzincan, Bingöl (Kiğı, Yayladere) gibi il ve ilçelerde daha çok Alevi Zazaların dillerine verdikleri isim olup, bu anılan yörelerde yaşayan Zazalar kendilerine Kırmanc, yaşadıkları mıntıkaya da Kırmanciye derler.Zılfi [Selcan], “Folklorê Kurdi ebe Zarava Dımılki”, Hêvî, Hejmar 1, Parîs, Îlon 1983, r. 93M. Duzgun, "Torêy ve Adetê Dersimi", Berhem (kovara lêkolinên cıvaki û çandi), Stockholm, No: 1 (Şubat 1988), r. 37 Dillerine "Kırmancki" diyen eski kuşakta "Dımılki" ismi de bilinmektedir.Keskin, M. (2010), “Zazaca Üzerine Notlar”, Şükrü Arslan (derleme), Herkesin Bildiği Sır: Dersim - Tarih, Toplum, Ekonomi, Dil ve Kültür (s. 222, 223), İletişim Yayınları, İstanbul. * Zonê Ma: Bingöl, Erzurum ve Varto gibi bölgelerde yaşayan Alevi Zazalar özel bir isimlendirme yerine konuştukları Zazacaya "dilimiz" demektedirler. Kendilerine ise halkımız anlamına gelen "Şarê Ma" demektedirler.Mesut Keskin, "Zaza Dili", Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Yıl:1, Cilt:1, Sayı:1, Ocak 2015, ss. 93-114. == Zazaca araştırmasının tarihçesi == Zazaca üzerine ilk araştırmalar 1856 yılında dilbilimci Peter I. Lerch'in derlemeleri ile başladı. Kırım Savaşında Ruslara esir düşen Osmanlı askerlerinin tutulduğu Roslow'a giden Lerch, buradaki Zaza kökenli Osmanlı askerleriArslanoğulları, M. (2014). Lerch’in zazaki derlemelerinin çevrimyazımı ve türlerine göre sözcüklerin tahlili (Master's thesis, Bingöl Üniversitesi). arasında gezerek Zazaca birçok derlemeler yaptı. Lerch, bu çalışmalarını üç cilt halinde kitaplaştırarak sırasıyla 1856, 1857 ve 1858 yıllarında Rusça olarak yayınladı.Lerch, Peter, Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg (Петр Лерх, Изслѣдованія об иранских курдах и их предках, сѣверных халдеях: Введеніе и подробное исчисленіе курдских племен) I-II-III, продаеця у Коммисіонеров Императорской академіи наук : И. Глазунова, 1856/57/58 Lerch, kitabının Almanca tercümesini de iki cilt halinde sırasıyla 1857 ve 1858 yıllarında yayınladı. Lerch, derlediği metinleri Kurmanca ile karşılaştırarak kısmen analiz etmiş, ayrıca kitabının sonuna Zazaca sözlük eklemiş, Rusça ve Almanca karşılıklarını yazmıştır. Dilbilimci ve etnolog Robert Gordon Latham, Dr. H. Sandwith'in derlediği bir Zazaca sözlük listesini 1856Robert Gordon Latham, "On a Zaza Vocabulary", Transactions of The Philological Society, London, 1856, ss. 40-42 ve 1860Robert Gordon Latham, "On a Zaza Vocabulary", Opuscula: Essays, Chiefly Philological and Ethnographical, Williams & Norgate, London, Edinburg, Leipzig, 1860, s.242 yıllarında yayınlamıştır. 1862'de Wilhelm Strecker ve Otto Blau tarafından Dersim Zazacasına ait bazı notlar yayınlandı.Blau, Otto (1862),"Nachrichten über kurdische Stämme-III, Mittheilungen über die Dusik-Kurden", Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Steiner in Komm, 1862, s.621-627 Daha sonra Friedrich Müller (1864) Zazaca üzerine "Zaza-Dialekt der Kurdensprache" adıyla dilbilimsel bir analiz yayınladı. Albert van Le Coq ise derlediği bazı Kurmancca ve Zazaca metinleri 1903 yılında iki ciltlik "Kurdish Texte" kitabında kısmi bazı karşılaştırmalar dışında dilbilgisel analizini yapmadan yayınlamıştır. Bu zamana kadar adı geçen dilbilimciler Zazaca'yı Kürtçenin bir lehçesi olarak değerlendirdiler.Ercan Çağlayan,Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları,İstanbul, 2016,s.170 1905/1906 yıllarında Alman dil bilimci Oskar Mann, Prusya Bilimler Akademisi tarafından batı İrani dillerinin dokümantasyonu ve dilbilimsel analizi için görevlendirildi. Oskar Mann, Bingöl ve Siverek bölgelerinde kapsamlı Zazaca derlemeler ve dil kayıtları gerçekleştirmiştir. Oskar Mann yaptığı araştırmaları sonucunda: "Daha evvel de tarafımdan savunulan görüş tasdik edildi, yani Zazaca'nın kesinlikle Kürtçe ile ilgisi olmadığını, turfan metinlerindeki Orta Farsçanın kuzey lehçesinin tüm garip fiil çekimlerini burada Zazaca'da tekrar görüyorum." demiştir.O. Mann, Nachlaß in der Staatsbibliothek Berlin (W), Briefe; vgl. auch ebenda, Vortrag vom 4. Juli 1909 und 20. Jan. 1909, S. 11. O. Mann'ın ölümünden sonra yarım bıraktığı çalışmaları devralarak ilerleten Karl Hadank, 1932 yılında bu çalışmaları yaptığı gramer analizleriyle beraber "'Mundarten der Zaza" adıyla kitaplaştırdı.Oskar Mann, Karl Hadank: Die Mundarten der Zâzâ, hauptsächlich aus Siverek und Kor. Leipzig 1932 Hadank bu kitabında Zazaca'yı açıkça Kürtçe'nin dışında sınıflandırdı. Vladimir Minorski de tarihsel süreç içinde, Hazar Denizi’nin Güney-Batısında MS 5. ve 11. yüzyıllarda önemli rol oynayan Deylemi kavmine ilişkin yaptığı araştırmada, Dımıli-Deylem ilişkisini irdelerken, dil hususunda; "Zazaların, Diyarbakır’dan Palu ve Dersim’e kadar uzanan bölgede yaşadıklarını ve bugün hala İrani (Ari) kökenli bir dil konuştuklarını" belirtir.V. Minorsky, “Daylam”, Encyclopedia of Islam, yeni baskı, cilt: II, Leiden 1960, s.189-194 Zazacanın dil bilimi tarihindeki yeri O. Mann (1906) ve K. Hadank (1932)'dan sonra David. N. MacKenzie (1961–95), Gernot Ludwig Windfuhr (1989), J.Gippert (1996) ve birçok yabancı dil bilimci araştırmacı tarafından incelenmiş olup ve aynı şekilde tespit edilmiştir.O. Mann/K. Hadank, Mundarten der Zāzā, Berlin 1932, 19-31; G. L. Windfuhr, Western Iranian Dialects, in: Corpus Linguarum Iranicarum, Hg.: R. Schmitt, Wiesbaden 1989, 294-295; s. auch New Iranian Languages: Overview, ebenda, 246-250 und New West Iranian, ebenda, 251-262; J. Gippert, Die historische Entwicklung der Zaza-Sprache, in: Ware, Nr. 10, Nov. 1996, Frankfurt a. M., 148-154. 1933'te Kürt dilbilimci Celadet Bedirxan, derlediği bazı Zazaca metinleri Hawar dergisinde yayınlayıp Zazacanın ağızları üzerine bazı karşılaştırmalar yaptı.Bedirxan, Celadet (1933) “Zarê Dumilî û Mewlûda 'Usman Efendî” Hawar, Hejmar: 23, 25 tîrmeh (temmuz) 1933, r. 1-6 1977'de Kanat Kalashevich Kurdoev'in Zazacadaki cinsiyet ve sayılar üzerine bir çalışması yayınlandı.Kurdoev, Kanat Kalashevich (1977), Ḥālatakānī jins u bīnāy barkār la zāzādā: On gender and number in the Zaza dialect of Kurdish, Translated by Azīz Ibrāhīm, Chāpkhānay Kōrī Zānyārī Kurd, Baghdad 1977, 32 p. 1985 yılında Terry Lynn Todd Zazaca grameri üzerine bir doktora tezi yazdı.Terry Lynn Todd, A Grammar of Dimili (also known as Zaza), Michigan 1985 Todd'un bu eserine kadar modern anlamda kapsamlı bir gramer kitabı yayımlanmamıştı. Daha sonra 1998 yılında Ludwig Paul ve Zülfü SelcanSelcan, Zülfü. Grammatik der Zaza- Sprache, Nord-Dialekt (Dersim-Dialekt) [Zaza Dili’nin Grameri, Kuzey/Dersim Lehçesi], Berlin 1998, Wissenschaft&Technik; Verlag: 730 s. tarafından doktora çalışması şeklinde iki kapsamlı gramer kitabı yayımlandı. Aynı yıl yayımlanan bir diğer çalışma da I. Anatolʹevna Smirnova ve K. Rakhmanovich Ayyoubi'nin Dersim Zazacasını esas alan ortak çalışmasıdır. == Coğrafi dağılım == Zazaca, Doğu Anadolu’nun Yukarı Fırat ve Dicle havzasında, sayıları kesin olarak bilinmemekle birlikte yaklaşık olarak 4 ile 6 milyon civarında kişinin konuştuğu dildir. Türkiye'de yaşayan Zazalar dışında özellikle Almanya, Fransa, Avusturya, İsveç, İsviçre ve Hollanda gibi Avrupa ülkelerinde yaşayan önemli sayıda Zazaca konuşan veya Zaza olan nüfus bulunmaktadır.UNESCO'nın Dil Raporlarına Göre Zazacanın Durumu ve Geleceği Zazacanın en yoğun olarak konuşulduğu ve Zazaların en yoğun olarak yaşadığı yerleri Tunceli (bütün ilçelerde), Bingöl (bütün ilçelerde), Elâzığ (doğu bölgesi, kuzeyi ve güneyi), Diyarbakır (kuzey ve batı bölgeleri Çermik, Çüngüş, Ergani, Eğil, Dicle, Lice, Hani, Kulp, Hazro), Urfa (Siverek, Hilvan ilçeleri), Muş (Varto ilçesi), Sivas (Zara, Ulaş, Kangal ilçeleri), Adıyaman (Gerger ilçesi), Erzincan (Merkez, Tercan, Çayırlı, Refahiye ve yer yer diğer ilçelerde), Batman (Batman, Kozluk), Bitlis (Mutki, Tatvan), Malatya (doğu bölgesi), Ardahan (Göle'nin iki köyünde), Aksaray (Ekecik bölgesinde"Gund û Navçeyên Kurd li Bajarê Aksarayê (Ekecîkî)", Birnebun.com : Aksaray'daki 15 köyde Zazaca konuşulurken, bazı köylerde Kurmanci ve Zazaki birlikte konuşulmaktadır.) ve Erzurum (Hınıs, Tekman, Aşkale, Çat ve yer yer diğer ilçelerinde) oluşturur.Roşan Lezgin, Among Socıal Kurdish Groups – General Glance at Zazas , 21 Mayıs 2010, (erişim: 5 Mayıs 2021) == Sınıflandırma == küçükresim|İrani diller ailesi ağacı. Zazaca dilbilimsel olarak Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran ana grubunun İran koluna aittir. Bir Batı İran dili olan Zazaca bu grubun kuzeybatı koluna mensuptur. Zazaca dil biliminde başlı başına ayrı bir dil olarak kabul ediliphttp://multitree.org/codes/zagoKehl-Bodrogi, Krisztina. "Syncretistic religious communities in the Near East: Collected Papers of the International Symposium, Alevism in Turkey and Comparable Syncretistic Religious Communities in the Near East in the Past and Present", Berlin, 14–17 April 1995 Kürtçeden ayrı olarak Gorani diliyle beraber Zaza-Gorani olarak adlandırılan genetik bir alt grubun parçasıdır.Linguistik List Language Search - Zaza-Gorani Alman dil bilimci Jost Gippert ve LeCoq Beluçça ve Sengserceyi de aynı alt gruba ait saymış ve bu gruba tarihi Hyrkania bölgesini anımsatan Hyrkan dilleri (Gurgan, Cürcan) grubu adını vermiştir. Hazar Denizi kıyısında konuşulan Kuzeybatı İran dilleri ve Zazaca arasında da dilbilgisi ve sözcük dağarcığı bakımından önemli benzerlikler bulunur. Ludwig Paul'a göre Zazaca, Kürtçeye nazaran Goranice ve ölü bir İran dili olan Azericenin yanı sıra Talişçeye de daha yakındır. Paul ayrıca Zazacanın Talişçe, Eski Azerice ve ölü bir İran dili olan Partçaya yakın olup bu dillerle birçok çok benzerliği paylaştığınıPaul, L. (1998). The position of Zazaki among West Iranian languages. Old and Middle Iranian Studies, 163-176. ve Kürtçenin tarihi olarak geçirmiş olduğu ses değişikliklerinin Zazacada bulunmadığını tespit etmiştir.Elfenbein, J. (2000). Zazaki: Grammatik und Versuch einer Dialektologie. By Ludwig Paul. pp. xxi, 366. Wiesbaden, Reichert Verlag, 1999. Journal of the Royal Asiatic Society, 10(2), 255-257. s. 255 Benzer şekilde, Elazığ-Keban bölgesinde yapılan bir çalışmada Zazaca ve Kürtçe konuşurları arasında karşılıklı anlaşılırlığın oldukça düşük olduğu tespit edilmiştir.Ozek, F., Saglam, B., & Gooskens, C. (2021). Mutual intelligibility of a Kurmanji and a Zazaki dialect spoken in the province of Elazığ, Turkey. Applied Linguistics Review. ISO 690 Bugün Zazacaya en yakın diller Hazar Denizi'nin güney kıyılarında konuşulan Gilanice, Mazenderanca ve Talişçedir.Zazaki , Omniglot Zaza-Gorani'yi Kürt dilleri veya lehçeleri içinde sınıflandıran dilbilimciler de mevcuttur. Peter Lerch (1856-57)Lerch, Peter I. (1857), Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg , Friedrich Müller (1864)Müller, Friedrich (1865) Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte: Zaza-Dialekt der Kurdensprache (Aus dem November-Hefte des Jahrganges 1864 der Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, XLVIII. Bd., besonders abgedruckt) , cîld: 3, Albert van Le Coq (1903)Le Coq, Albert Von (1903), Kurdische Texte, Reichsdruckerei, Berlin , E. B. SoaneSoane, Ely Banister (1913), Grammar of the Kurmanjî or Kurdish Language, London 1913 / E. S. Soane (1909), Notes on Kurdish Dialects, A Classic Reference Tool On The Kurdish Dialects First Published In 1909, Asian Educational Services, 2003 - 98 sayfa, s.6 K. R. Ayyoubi ve I. A. Smirnova (1998)Ayyoubi, Kerim Rakhmanovich & Smirnova, Iraida Anatolʹevna / Ed. Yusupova, Zare Aliyevna (1998), The zaza dialect of the Kurdish Language (Dersim), Moscow: Center for Kurdish Studies, 102 r. (И.А.Смирнова, К.Р.Эйюби. Курдский диалект заза /Отв. ред. З. А. Юсупова. М.: Центр курдских исследований, 1998. 102 с. ) gibi kimi araştırmacılara göre Zazaca Kürtçenin bir lehçesidir. Ethnologue'a göre Kuzeybatı İran dilleri ve Zazacanın yeri: #Zaza-Gorani dilleri (6): Bacelani [bjm], Goranice [hac], Sarli [sdf], Şebeki [sdb], Kuzey Zazaca [kiu], Güney Zazaca [diq] #Beluci dilleri (5): Belucice [bgp] [bcc] [bgn], Bashkardi [bsg], Koroshi [ktl] #Hazar İran dilleri (3): Gilaki [glk], Mazenderani [mzn], Şahmirzadi [srz] #Merkezî İran dilleri (12): Aştiani [atn], Zerdüşt Daricesi [gbz], Kuzeybatı Farsçası [faz], Gazi [gzi], Khunsari [kfm], Natanzi [ntz], Nayini [nyq], Parsi [prp], Parsi-Dari [prd], Sivandi [siy], Soi [soj], Vafsi [vaf] #Ormuri-Paraçi dilleri (2): Ormuri [oru], Paraçi [prc] #Semnani dilleri (4): Lasgerdi [lsa], Sangisari [sgr], Semnani [smy], Sorkhei [sqo] #Talış dilleri (16): Alviri- Vidari [avd], Eştehardi [esh], Gozarhani [goz], Harzani [hrz], Kabatei [xkp], Kajali [xkj], Karingani [kgn], Ho’ini [xkc], Koresh-e Rostam [okh], Maraghei [vmh], Razajerdi [rat], Rudbari [rdb], Şahrudi [shm], Takestani [tks], Talışça [tly], Yukarı Taromi [tov] #Sırası bilinmeyen (1): Dezfuli [def] #Kürt dilleri (4): Soranice [ckb], Kurmançça [kmr], Kirmanşahi (Kelhuri) [sdh], Lekçe [lki] == Alfabe == Zazacanın bütün Zazalar tarafından ortak kullanılan bir alfabesi yoktur. Jacabson alfabesi olarak adlandırılan bir alfabe, Amerikalı dilbilimci C. M Jacobson'un katkıları ile geliştirilmiştir ve Zazacanın standartlaştırolması üzerine çalışmalar yapan Frankfurt Zaza Dil Enstitüsü tarafından kullanılmaktadır. Aynı zamanda Zazaca Vikipedinin yazı sistemidir.C. M. Jacobson (1993): Rastnustena Zonê Ma - Handbuch, für die Rechtschreibung der Zaza-Sprache. Verlag für Kultur und Wissenschaft, Bonn. Zülfü Selcan tarafından hazırlanmış ve 2012 itibarıyla Munzur Üniversitesi'nde de kullanılmaya başlanan Zaza alfabesi, 8’i sesli ve 24’ü sessiz olan 32 harften oluşan başka bir yazı sistemidir.Dr. Zülfü Selcan, Zazaca Alfabe ve alfabetik sıralama . Berlin, 05.11.2011 Yayınlarda çoğunlukla kullanılan Bedirhan alfabesidir.Tîrêj Dergisi Sayı: 1, İzmir 1979Hêvî Dergisi, sayı: 1, Paris 1983, s. 67-198 Yazı, Kürt dilbilimci Celadet Bedirhan tarafından Kürtçe için geliştirilmiş olup, Latin harfleri temellidir. Günümüze kadar Zazacaya yer veren gazetelerin kullandıkları alfabelerin karşılaştırıldığı bir araştırmaya göre, 22 gazeteden 20'si Zazaca yayınlarında bu alfabeyi kullanmıştır.Anuk, Nevzat, "Kürt Gazeteciliği ve Zazaca", II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (4-6 Mayıs 2012), Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2012, s. 706-707 1996'dan beri Zazacanın standartlaştırılması üzerine çalışmalar yapan Vate Çalışma Grubu da yayınlarında Kürt alfabelerinden Bedirhan alfabesini kullanmaktadır. Harf A a B b C c Ç ç D d E e Ê ê F f G g H h I ı/i İ/Î i/î J j K k L l M m N n O o P p Q q R r S s Ş ş T t U u Ü/Û ü/û V v W w X x Y y Z z İsim a be ce çe de e ê fe ge he ı i je ke le me ne o pe qe re se şe te u ü/û ve we xe ye ze Ses Dilin yazımı için tarihi olarak farklı alfabeler kullanılmıştır. 1899'da Diyarbakır'da Zazaca yayımlanmış olan Ahmedi Hasi'nin Mevlid eserinde dönemin Arap karakterli Kürt alfabesi ile aynı bir yazı sistemi kllanılmıştır. Günümüzde dini içerikli kitaplar dışında bu alfabe pek kullanılmamaktadır. Bu alfabeye normal Arapça alfabede olmayan پ (p), چ (ç), ژ (j), ڤ V (W ve Û için normal "و" harfi kullanılır) ve گ (g) harfleri eklenmiştir. === Harfler ve Ses Değerleri === * X: Zazacada, Kürtçede ve ayrıca Tatarcada ve Azericede kullanılır. Boğazdan gelen gırtlaksı bir H sesidir. Normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Arapçadaki Hı (خ) harfidir. Azericenin resmî harflerinden birisidir. İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: Baxmax (Bakmak) fiilinin okunuşu Baḥmaḥ şeklindedir ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak)… Bu sesin Türkçedeki kullanımında çoğu zaman birbirlerine çok yakın kaynaklardan çıkan Arapçadaki Ha (ح) harfi ile olan farkı ortadan kalkmıştır (Ⱨ, Ḩ). * W: Zazacada, Kürtçede ve ayrıca Tatarcada ve Türkmencede kullanılır. Açık bir V harfidir. Klasik V sesinden kesinlikle farklıdır. V harfinde dudaklar birbirine değerken, bu seste (W harfinde) tıpkı U sesinde olduğu gibi dudakların birbirine değmesi söz konusu değildir. Arapçadaki Vav (و) ve batı dillerindeki w sesi başlıca örneklerdir. Örneğin: Dawul (Davul), Hawlu (Havlu),Yawaş (Yavaş). * Ê: Zazacada, Kürtçede ve ayrıca Gagavuzcada kullanılır. Uzatılarak okunan ince bir e sesidir. Bu harfe Kürtçe ve Zazaca kelimelerde yine yoğun olarak rastlanır. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Ancak yine de dilimizdeki bir iki kelimenin okunuşu ile bir fikir edinmemiz mümkündür. Örneğin: Mêmur, Poêtika, Nêyzen, Têlif... * Î: Zazacada ve Kürtçede kullanılır. Uzatılarak okunan ince bir i sesidir. Kullanımda İ harfindeki noktanın üzerine işâret koyulması çift noktalama gerektirdiğinden yalnızca düzeltme imi kullanılır, nokta düşer. * Û: Zazacada, Kürtçede ve Türkçede kullanılır. Hafif uzatılarak okunan ince bir u sesidir. Doğru kullanım için kural olarak biraz uzatılması gerekir. Örneğin: Sükûnet, Mûris, Mûzip, Sûni… * Q: Zazacada, Kürtçede ve ayrıca Tatarcada ve Azericede kullanılır. Anadolu Türkçesindeki gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın K harfini gösterir. Örneğin: Qomşu (Komşu)... Bazı Türki dillerde ise yine kalın K sesine yakın olarak gırtlaktan çıkarılan kalın bir G sesini karşılar. İç Anadolu ve Doğu Anadolu ağızlarında yaygın olarak kullanılır. Azeri Türkçesinin resmî harflerinden birisidir. Arapçadaki Kaf (ق) harfini karşılar. Örneğin: Qadın (Kadın) sözcüğünün okunuşu "Gadın" şeklindedir. Baştaki G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. (Kimi lehçelerde ise ve bu sese oldukça yakın olan kalın gırtlaksı bir K sesi olarak okunur ve söylenir.) === Eklenen Harfler === * Ķ: Gırtlaktan çıkan ve Q sesine oldukça yakın olan kalın bir K sesi olarak okunur ve söylenir. Örneğin: Ķurt, Ķoyun, Ķardaş (Kardeş). K sesleri gırtlaktan ve kalın olarak çıkarılır. Kazakça Қасқыр (Ⱪasⱪır: Kurt), Қой (Ⱪoy: Koyun) sözcüklerinde olduğu gibi. Bu sözcüklerdeki K sesleri gırtlaktan ve kalın olarak çıkarılır. Başkurtçadaki Ҡалын (Kalın) sözcüğünün çevirisi Ⱪalın olarak yapılır ve okunuşu Qalın (Kalın/Galın) biçimindedir. Baştaki K veya G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. Türkçedeki İnceltme İmi ile yazılan bazı sözcüklerin okunuşunda aslında K harfinin de incelmesi söz konusudur. Örneğin: Ⱪar ve Kâr... Pek çok lehçe ve şivede Q sesine dönüşmüştür. Örneğin: Qayın (Kayın)… Yüzyıllarca Osmanlı Devleti tarafından yönetilmiş olan Tunus ve Cezayir Arapçasında Türkçedeki gırtlaktan söylenen K harfine benzeyen bir sesi karşılamak için noktasız ٯ harfi kullanılır. *Ḩ: Arapçadaki Ha (ح) harfidir. Boğazdan gelen gırtlaksı bir H sesidir. Normal H sesinden biraz daha kalın, boğumlu ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın orta kısmında titreşir. Örneğin: Maⱨrem (Mahrem)... Bu sese en uygun örneklerden birisi de Ⱨacı (Hacı) sözcüğüdür. Anadolu Türkçesinin halk ağzındaki ve Azericedeki kullanımında Arapçadaki Hı (خ) harfi ile olan farkı çoğu zaman ortadan kalkmıştır (X). == Lehçeleri == Dil sınıflandırma otoritelerinden biri olan SIL International'e göre Zazaca (zza) bir makro-dil (macrolanguage) olup iki (ISO 639 diq & kiu) ayrı dil olarak sınıflandırılır. Prof. Dr. Ludwig PaulPaul, Ludwig: Zazaki - Versuch einer Dialektologie. Reichert Verlag, 1998, Wiesbaden. ve Frankfurt Zaza Dil Enstitüsü’ne göre Zazaca; kuzey, merkez ve güney kolları olmak üzere üç ana lehçeye ayrılır, bunun yanı sıra özel bir konuma sahip olan ve hiçbir lehçe grubuna tam olarak dâhil edilemeyen geçiş ve kenar şiveleri de mevcuttur. Bölgeden bölgeye kelimeler çeşitli ses değişimlerine uğramışlardır, telaffuz farkından öte Zaza lehçeleri sözcük dağarcığında da farklılıklar gösterir. Zamanla bazı kelimeler önemini yitirmiştir, ya tam unutulmuştur ve başka kelime biçimlerine değiştirilmiştir ya da kullanımı ikinci veya üçüncü plana düşmüştür. Kuzey, Merkez ve Güney lehçelerini birbirlerinden ayrı tutan karakteristik özellikler tespit edilebilir. Zazaların üç mezhebe (Şafi, Hanefi, Alevi) bölünmesi lehçelerin oluşmasına katkıda bulunmuştur. Zaza ana lehçelerinin arasında şivesel farklılıklar da var, bazı yöreler komşu dillerden daha çok etkilenebilmiştir. Örneğin Dersim ağzı fonetik bakımından hayli yenilikler yaşamıştır, bundan Ermenicenin sorumlu olduğu tahmin ediliyor. Aynı lehçe grubuna ait olan Varto şivesi bu değişimden uzak kalmıştır. Kuzey Güney ve Merkez Anlam doman qeçek, qıc, tût, leyr “çocuk” nas kerdene şınasnayış, sılasnayene “tanımak” bazar bazar, kırê, kıri (< Erm. < Yun.) “pazar” sêr kerdene, nia daene, qayt kerdene cı ra ewniyaene, cı onyayış “bakmak” werte (< Trk.), mabên (< Ar.), miyan miyan “orta, ara” thal veng “boş” * Kuzey Zazacası (Alevi Zazalar tarafından): Dersim, Erzincan, Gümüşhane (Kelkit), Varto, Hınıs, Tekman, Çat, Aşkale, Sivas (Koçgiri ve Karabel) * Merkez Zazacası (Şafi Zazalar tarafından): Palu-Bingöl, Hani, Elazığ, Piran (Dicle) * Güney Zazacası (Hanefi Zazalar tarafından): Çermik, Siverek, Gerger, Çüngüş * Kenar şiveleri: Mutki, Aksaray, Sarız * Geçiş şiveleri: Kulp, Lice, Ergani, Maden == Ses bilgisi == Dilin ses yapısındaki ünlüler olan a, e, ê, ı, i, o, u, ü/û, Güney Zazacasında olan û hariç genelde kısa telaffuz edilmekte ve ünlülerde uzun : kısa karşıtlığı yoktur. Bazı ağızlardaki ö ünlüsü -ew- çift ünlüsünden dönüşmüştür (> öw~ öy), örn. Doğu-Dersim dewe, Batı-Dersim döwe ~ döe “köy” veya komşu heceden etkilenmeden ötürüdür, örn. Bingöl-Genç yeno > yön “geliyor”. Tarihsel gelişme açıdan e, ı, u ünlüleri Eski/Orta İrancanın kısa a, i, u’nun, a, ê, i, o, û/ü ise Eski İranca uzun ā, ai (> Oİ ē), ī, au (> Oİ ō), ū ünlülerin devamıdır. == Dilbilgisi == Zazacanın komşu dillerle etkileşim içinde olmasına rağmen Orta İrani dönemden bu yana dilbilgisel olarak ve miras sözcükler açısından yapısını gayet iyi koruduğu söylenebilir. Komşu veya egemen dillerden kelime alışverişi dışında dilin diğer alanlarında fazlasıyla etkileşim gözlenmemektedir. Kültürel açıdan da yerli halk olarak komşu halklarla birçok ortak özelliği taşımaktadır. Bulunduğu ve geliştiği şartlara göre değerlendirilecek olursa, zengin bir kelime dağarcığına sahiptir. === Ergatif === Eski İrani Dönemin sonuna doğru ve Orta İrani Dönemin başlangıcında gerçekleşen geçmiş zamanın kuruluş şekliyle çoğu orta İrani dilde, geçmiş zaman edilgen ortaç (participle perfect passive) soneki -ta- ile oluşturulan fiil çekimin sayesinde meydana gelen biçim-sözcükdizimsel (morphosyntactic) bir fenomen olan bölünmüş ergatiflik (split ergativity), yani tüm geçmiş zaman şekillerinde geçişli fiillerde öznenin bükünlü halde belirtilmesi, nesnenin yalın halde olması, İrani dillerde ayrıca fiilin ergatif alanda da nesneye göre çekimlenmesi, bugün de Zazacada varlığını sürdürmektedir. Örn. Ez ey anan, o mı ano. “ben onu (eril) getiriyorum, o beni getiriyor”, geçmiş zamanda ise mı o ard, ey ez ardan “ben onu getirdim, o beni getirdi” şeklinde çekilir. === Durumlar === Çağrı hali diye bilinen vocative’i saymayacak olursak, Zazacada olan 2 hal (yalın, casus rectus ve bükünlü casus obliquus) de Orta Batı İrani dönemden kalmadır. İsim tamlamasında belirten isimde olduğu gibi, sıfat tamlamasında da sıfat isimden sonra gelir, sıfat da isimle birlikte çekilir, örn. her-o gewr "gri eşek", her-ê gewri "gri eşekler", her-an-ê gewr-an "gri eşekleri(n)'' === Fiil yapısı === ==== Edilgen çatı ==== Eski ve Orta İrani dönemden kalma diğer bir özellik de, fiilin edilgen çatısı (diathesis, voice) mürekkep şekilde (bireşimsel, synthetic), yani yardımcı fiil olmaksızın da sınırlı fiillerle kurulması. Eski Hint-İrani edilgen soneki -ya, Pehlevicede bulunan -īh- şekline yansıması Zazacada -i- ile mevcut: Nan werino (weriyeno). “ekmek yeniliyor”. ==== Şimdiki zaman ==== Fiilde şimdiki zamanda belirgin olan bildirme, emir ve istek kipi mevcut; istek kipinde (subjunctive) olan özellik, Eski ve Orta İrani dönemde olan fiil kökeninin bu kipe yansımasıdır. Örn. Beno “götürüyor”, berd “götürdü”, eke bero “götürse”; ber- < Eski İranca bar-, proto Hint-Avrupaca *bher-. ==== Geçmiş zaman ==== Görülen (hikâyeli) geçmiş zamanda (imperfect) tüm şahıslar için kullanılan sonek -êne (~ -ên, -ê), örn. şiyêne, diyêne “giderdi-, görürdü-” de Partçada olan Past Optative ahēndē(h) ile alakalı olması muhtemel. ==== Fiil takıları ==== Çoğu Hint-Avrupa dillerinde var olan fiil takıları (preverbs) Zazacada iki şekliyle mevcuttur: Eski Hint-İrani döneminden kalma kimi yön belirten zarfların o dönemde de cümlede fiile yakınlaşarak erişmesi ve fiille bütünleşmesiyle oluşan fiil takıları, örn. ni- šad (< sad- “oturmak”) “(aşağıya doğru) oturmak“ > Zaz. nış-/nıştene “inmek”; ā-bar- “getirmek, ‘geriye götürmek’ ” (< bar- “götürmek”) > Farsça aver- آور/avurden آوردن, Zaz. ar-, an-/ardene “getirmek”. Kalıntı takıların bulunduğu fiiler sınırlı bir şekilde mevcut ve dilde takı olarak algılanmamakta. İkincisi ise, göreceli olarak Zazacanın kendince yeni oluşturduğu otuza yakın fiil takısı, örn. temel fiil kerdene “yapmak”: a-kerdene “açmak”, ra-kerdene “sermek”, ro-kerdene “dökmek”, de-kerdene “doldurmak”, we-kerdene “ateş yakmak”, tıra-kerdene “sürmek, takmak”, pede- kerdene “batırmak”, cêra-kerdene “ayırmak”, cıra-kerdene “kesmek (gövdesinden ayırmak)”, têra-kerdene “etrafa yaymak; uyandırmak”, tede-kerdene “saymak, saygı göstermek”, têro-kerdene “karıştırmak (kâğıt)”, werê-kerdene “urgan, ip vs. dolayarak bağlamak”. Nıştene “inmek” anlamında kullanılırken, “oturmak” için ro-nıştene kullanılır. Bazı fiilerde yön belirten fiilsel ön edat diyebileceğimiz (verbal preposition) [e]ra, [e]ro biçimler de mevcut (bazı ağızlarda sadece kalıntı olarak bulunur veya kaybolmuştur): cı daene “(birine bir şey) vermek”: era cı daene (dan- ra cı) “dayamak”, ero cı nıştene (nışen- ro cı) “binmek”. === Zamirler === === Kişi zamirleri === İsim ve şahıs zamirlerinden öte fiil çekiminde de Merkez ve Güney’de 2. ve tüm şivelerde 3. kişide de eril ve dişil olarak cinsiyet farkı belirmekte: O vano, a vana “o (erkek) söylüyor, o (bayan) söylüyor”. Şahıs zamirlerinde ise tipik Batı İrani yapısı belirmektedir: yalın hal: bükünlü hal: ben ez : mın, sen tı : to, o (eril) o : ey ~ i ~ yı, o (dişil) a ~ ya : ae ~ ay ~ yê; biz ma : ma, siz şıma ~ sıma : şıma ~ sıma, onlar ê ~ i : inan ~ ine Kişi Zazaca Talişçe Wolfgang, Schulze: Northern Talysh. Lincom Europa. 2000. (Sayfa 35)Aboszodə, Müəllifi Fəxrəddin: Talışca Türkçe Luğət. Bakı. 2011. Tatçaمفيدي روح اله. تحول نظام واژه بستي در فارسي ميانه و نو.Sabzalipour, J., & Vaezi, H. (2018). The study of clitics in Tati Language (Deravi variety). Simnancaاحمدی پناهی سمنانی، محمد (۱۳۷۴). آداب رسوم مردم سمنانی. نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ص. ۴۰–۴۴. SengsercePierre Lecoq. 1989. "Les dialectes caspiens et les dialectes du nord-ouest de l'Iran," Compendium Linguarum Iranicarum. Ed. Rüdiger Schmitt. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag. Pages 296–314. OsetçeOranskij, Iosif Mikhailovich. “Zabānhā ye irani [Iranian languages]”. Translated by Ali Ashraf Sadeghi. Sokhan publication (2007). Kürtçe Farsça Türkçe Kişi Zamirleri Kişi Zamirleri Kişi Zamirleri Kişi Zamirleri Kişi Zamirleri Kişi Zamirleri 1\. Tekil. ez az ez e e ez ez men ben 2\. Tekil. tı tı ti ti ti dı tu to sen 3\. Tekil. o əv u un no uy ew ū, ān o (eril) 3\. Tekil. a - nā una na - - - o (dişil) 1.Çoğul. ma əmə amā hamā mā max em mā biz 2.Çoğul. şıma şımə şūmā şūmā şūmā şımax hun şomā siz 3.Çoğul. ê, i əvon ē e ey idan ew ēnan, işān, inhā onlar İyelik Zamirler (Eğik Zamirler)/Ergatif İyelik Zamirler (Eğik Zamirler)/Ergatif İyelik Zamirler (Eğik Zamirler)/Ergatif İyelik Zamirler (Eğik Zamirler)/Ergatif İyelik Zamirler (Eğik Zamirler)/Ergatif İyelik Zamirler (Eğik Zamirler)/Ergatif 1\. Tekil. mı(n) mı, mıni mun mun mun mın min men benim, bana, beni 2\. Tekil. to tı, tıni to to to do te to senin, sana, seni 3\. Tekil. ey əy, əvi (e)yi yu ne uy wî ū, ān onun, ona, onu(eril) 3\. Tekil. aye - yə yen nī - wê - onun, ona, onu(dişil) 1.Çoğul. ma əmə, əməni mā hamā mā max me mā bizim, bize, bizi 2.Çoğul. şıma şımə, şıməni şūmā şūmā şūmā şımax we şomā sizin, size, sizi 3.Çoğul. inan/ina əvon, əvoni inun ēnān ān idan wan ēnan, işān, inhā onların, onlara, onları pl. Farsça/Talişçe ā ve a'nın Zaza alfabesinde a ve e olarak yansımasına dikkat edilmeli (örnek: Farsça barf برف "kar", Zazaca vewr), yani Talişçe av zamiri de Zaza alfabesinde ev olarak yazılır. ==== İşaret zamirleri ==== İşaret zamirlerinde aslen 3 boyutlu yakınlık derecesi belirtilse de (Örn. o, n-o, e-n-o; Türkçede de olduğu gibi o, bu, şu), genelde kullanılan 2 derece var. Uzak derece için olanlar 3. şahıs zamirleri o, a, ê’ye denk düşerken, yakın derece için Kuzey ve Güney-Zazacasında n- önekiyle no, na, nê; ney, nae, ninan; bükünlü halde niteleyici (attributive) işlevde (n)ê, (n)a, (n)ê, örn. vengê nê heri / heran “bu eşeğin / eşeklerin sesi” iken, Merkez Zazacasında yakın derece için genelde en- ~ ın- kullanılır. Kuzeyde a-, Güneyde e- eki çok yakın derece için genelde niteleyici şekilde kullanılır, örn. eno ~ ano lacek “şu oğlan”. == Söz varlığı == === Hint-Avrupa dilleri karşılaştırması === ==== Sayılar ==== Hint- Avrupa ailesindeki bütün sayılar aynı kökenden gelmektedir. Zazaca ve Farsçanın aynı dil grubunda yer almalarından dolayı sayıları benzerlik göstermektedir. Aynı kökten gelen Zazaca ile Farsça arasındaki benzerlik ve farklılıklar ise Latinceden türeyen Fransızca, İtalyanca ve İspanyolca ya da Almanca ve İngilizce arasındaki ayrılıklarla karşılaştırılabilir. Sayı Zazaca Farsça Rusça Yunanca İtalyanca İspanyolca Almanca Fransızca İngilizce Kürtçe (1) yew/ju yek odin ena uno uno eins un one yek (2) dı do dva dyo due dos zwei deux two du (3) hirê se tri tria tre tres drei trois three sê (4) çar çahar çetyre tesera quattro cuatro vier quatre four çar (5) panc penc pyatʹ pende cinque cinco fünf cinq five pênc (6) şeş şeş shestʹ eksi sei seis sechs six six şeş (7) hewt heft semʹ epta sette siete sieben sept seven heft (8) heşt heşt vosemʹ okto otto ocho acht huit eight heşt (9) new noh devyat ennia nove nuevo neun neuf nine neh, noh (10) des deh desyatʹ dheka dieci diez zehn dix ten deh (20) vist bist dvadtsatʹ eíkosi venti veinte zwanzig vingt twenty bist ==== Benzer kelimeler ==== Hint-Avrupa dil ailesine bağlı olan Zazaca başta Farsça olmak üzere, kendisiyle aynı kökten gelen ve akraba dilleri olan Rusça, Yunanca, İtalyanca, İspanyolca, Fransızca, Almanca ve İngilizce ile benzerlikler arz eder. Tüm Hint-Avrupa dilleri gibi Zazaca da kökensel olarak Proto Hint-Avrupa diline dayanır. Aynı zamanda diğer İran dilleri ile birlikte Proto İran dilinden türemiştir. Örneğin; Dersim bölgesindeki Zazalar, inmek veya yere basmak kelimesini Farsçayla daha fazla uyum gösteren "payne Xard biyene" kalıbıyla ifade ederler. Zazacada payn, ayak tabanı; Xard, yeryüzü; biyene ise olmak anlamını taşır. Bu kelimeler karşımıza Farsçada pay (پاى), ayak; arz (ارض), yeryüzü; buden (بدن), olmak şeklinde çıkarken İngilizcede foot, ayak; earth, dünya; being ise olmak şeklinde çıkar. Bu özelliğini tarihsel açıdan da görmek mümkündür ve bu bakımdan geçmişte bir zamanlar konuşulan ama şimdi konuşulmayan Hint-Avrupalı dilleri, bir köprünün iki yakayı birbirine bağladığı gibi, etimolojik yakınlığıyla kendine bağlar. Sarmatça, Avesta dili ve Behistun yazıtlarındaki diller Zazacayla akrabadırlar. Zazaca Farsça Rusça Yunanca İtalyanca İspanyolca Fransızca Almanca İngilizce Türkçe karşılık Pi, Pêr, Pidar Otec Pateras Padre Padre Père Vater/Pater Father Baba Maye, Mare, Mamān/Mam/Mader Mat Mana Madre Madre Mère Mutter Mother Anne Bıra, bırar Berāder Brat Adelfos Fratello Hermano Frère Bruder Brother Erkek Kardeş Name Nām Imja Onoma Nome Nombre Nom Name Name İsim/Ad Ez Men Ja Ego Io Yo Je Ich I Ben To, Tı To Ti Esei Ti/Te Te/Ti/Tu Tu/Toi Du Thou Sen Ma Ma My Emais Noi Nos(otros) Nous Wir We Biz Mı(n) Men Moj Mou Mio Mi Mon Mein My Benim To To Tvoe - Tuo Tu Ton Dein Your Senin Ya, Eya Beli, āre Da Nai Si Sí Oui Ja Yes Evet Nê, Ney Ne Ne Ochi No No Non Nein No Hayır Gırd, pil Bozorg/Gatte Gromnji Megálos Grande Gran Grande Groß Great Büyük Meyes Meges Moskit Miga Mosca Mosca Moustique Mücke/Moskito Mosquito Sivrisinek Giz, Dêw Gevel Gigant Gigas Gigante Gigante Géant Gigant Giant Dev Estare Sitare Zvezda Astéri Astro Estrella Astre Stern Star Yıldız Menge; Aşme Mah Mesjac Mí̱nas Mese Mes Mois Mond Month Ay Miyan Meyan Sredno Meso Mezzo Medio Moyen Mitte Middle Orta Viya Biwe Vdova - Vedova Viuda Veuve Witve Widow Dul Rız, Berinc Ris Rizi Riso Arroz Riz Reis Rice Pirinç Sole Nemek Sol Alas Sale Sal Sel Salz Sal Tuz Newe Nev Novyi Néos Nuovo Nuevo Nouveau Neu New Yeni Lew Leb Guba Cheíli Labbro Labio Lèvre Lippe Lip Dudak Pa Pa Podnožie Pódi Piede Pata Pied Fuß Foot/Leg Ayak Burew Ebru Brov - Sopracciglio Ceja Sourcil Brau Brow Kaş Sine Sine Sunduk Sitérno Seno Seno Sein Brust Breast Göğüs Nake Naf Pup Afalos Ombelico Ombligo Nombril Nabel Navel Göbek de / di der - - di de de bei at -de/da Ğezale Gazal Gazel Kazélla Gazzella Gacela Gazelle Gazelle Gazelle Ceylan Dından, dızan Dedan Zub Dónti Dente Diente Dent Zahn Dental Diş Pırd Pal Most Géfyra Ponte Puente Pont Brücke Bridge Köprü Verg Gurg Volk - Lupo Lobo Loup Wolf Wolf Kurt Kerge Murğ Kurica Kotópoulo Pollo Pollo Poulet Küken Chicken Tavuk Rae, Ray, Rayir Rah Doroga Drómos Strada Ruta Rue Route Road Yol Ban, keye Bina - - Edificio Edificio Bâtiment Baun Building Bina Merg/merdene Mord Mertvyi - Morto Muerto Mort Mord Murder Ölü/Ölmek Merde/merdım Merd Muž - Maschio Macho Homme Mann Man Adam Merre Mosh Mysh - Topo Ratón Souris Maus Mouse Fare Ver - Vront/Pered Pro Fronte Frente Ventral/Avant Vor Front/Pre Ön Va Bad Vater - Vento Viento Vent Wind Wind Rüzgâr Raşt/Rast Rast Pravo - Ritto/Ragione Recto Droit Recht sağ Sağ Vıle, Vılıkke Gol Vyroslo - Fiore Flor Fleur Blume Flower Çiçek Nême, nime Nem - Imi Semi- Semi Demi Halb Hemi-/Semi- Yarım/Yarı {| class="mw-collapsible mw-collapsed" |colspan="4" align="left" style="background-color:#f2f2f2; width:500px" | Farsça-Zazaca-Gilekçe karşılaştırması |- | Farsi Türkçe Gileki Zazaki Ab Su Av Awe Ab Tengi Kerden Susamak Faşkal Av Teyşan, Têsan biyaene Ab ez cah keşiden Kuyudan su çekmek için gerekli -v- şeklindeki aletin adı Du xale, gaç Gaçık Ab demağ Sümük Zak Çhılm, zux Ab dehan Salya, Tükürük Filik Gılêzi, tü, aliye Ab dide Göz yaşı, alçak gönüllü bakış Aw çumus Hêstır, isire Ab raket u saket Durgun su Mande aw Awa mendiye Ab gıl, alud Kirli çamurlu su Tül aw Awa lemişte, zadıkıne Ab mast Yoğurt suyu Keyal aw Awa masti, awdoe Atiş Ateş Taş Adır, ar Axer, ağbet, serencam Son, sonuç Axera sar Axıri. Peyniye Adem çaq u ferbih Tombul, şişman adam Babraz Goştın Adem deraz, lendehur, bi mesraf İri yarı adam Ardal Dest u pai Astin Elbise kolu, ten, etek Tilif İsti Asiyab desti El değirmeni Aseye, das aseye Dıstarri Aşti Barış Aşt Aştiye Aşgal Çöp, çer çöp Rute sılond Ağel, Ağul Ağıl Malge Gorre An çiz, felan çiz O şey Hakarey O çi Riz avar kerden Yıkmak Dakalas an Rıjnaene Miaverem Getiriyorum Havaram Ez anane Biyaverem Getireyim Biyaram Ez biari Mi averdem Getirirdim Haverded bum Mı ardêne Averde budem Getirmiştim Biyardah bum Mı ardi bi Ez kodam rah, koca hangi yoldan Kami rah Kamci rae Oftaden Düşmek Katan Waro gınaene, Kewtene Efşanden Serpmek, dağıtmak Şondan Pışkıtene Eknun, hala Şimdi, hala İse Nıka Umid Umut Nanje Umıd İncaha Buralar İyan İtyay, Nacay İnqeder, kemi ez çizi Bu kadar, birşeyden az Hançey, hanei Hende Baran Yağış Varaş, baraş Varan, varış Baran mi barid Yağmur yağıyor Varaş vare Varış/Varan vareno Darem ber mi gerdem Dönmekteyim Vagerdesederem Ezo geyrenan a Baz hem, du bare Tekrar, yine hande Anci, reyna Berader Kardeş Abrar Bıra Ber xizanden, bolend kerden Yükseltmek, ayağa kaldırmak Varasanen Berz kerdene, Werznaene Berf barid Kar yağıyor Varf ba varas Vewre Varena Boriden Kesmek-ayırmak-kopuk Ben Bırrnaene Bozorg şoden Büyümek, erişkin olmak, irileşmek, başkan olmak Pille vabaon Pil biyaene Bestankar, delepkar İstekli, alacaklı Qarze xa Waştoğ Beliden Yutmak Fabarasan Qult kerdene, Rıqılotnaene Bolend kerden Kaldırmak, yükseltmek Jaora gutan Berz kerdene Benefşe Menekşe Mişin Menemşe, bınewşe Bu Koku Uffa, Uffye Boe Bute Çalı, geven Gavand, abarak Gone Biyaid Gelin Beyey Bêrê Bişter, ziyadter Çok fazla Veştar Vêşêri, zêdêri Eblaq Alacalı Kalaç Belekın Ez pa derd amaden, xeste şoden Yorulmak, bıkmak Va katan Qefeliyaene, kewtene Ez pa derd averden, xeste kerden Yormak, bıktırmak Vargentan Qefelnaene, xêğ kerdene Pertab kerden Fırlatmak, atmak, bırakmak Tuadan Eştene, partav kuwıtene Porsiden - Sual kerden Sormak Vapursen Persaene, Pers kerdene Girdu Ceviz Gardakan Goze Gerdiden-Geşten Dolaşmak, dönmek, tur atmak Gardasan Geyraene Gerdanden Döndürmek, değiştirmek Gardanen Çarnaene Gorosne, guşne Açlık Vaşna Veyşan, gest Mirevem bazar suzan migrem Pazara iğne almaya gidiyorum Şunam bazar darzan haginam Şonan suke/bacar derzine herinenan Gırye Ağlama Borme Bermayış, berbış Girye kerden Ağlamak Burme gudan Bermaene, berbaene Girye mikoned Ağlayan Burme kuna Bermeno/bermena Goften Söylemek Gutan Vaten |} === Bazı kelimeler ve Türkçe karşılıkları === Zazaca Türkçe Namê to çıko/çıto/çıçiyo? Adın ne? Name şıma çıko/çıto/çıçiyo? Adınız nedir? Tı çend serriya / Tı çend serriya? Kaç yaşındasın? Senêna, weşiya? / Çıturia, wesa? / Tı senina hola? Nasılsın iyi misin? Se kena, weşiya? Nasılsın, iyi misin? Tı weş be / merxudar be Sağol (teşekkür). Teşekur kenan / Homa razi bo Teşekkür ederim. Homa to ra razi bo Allah senden razı olsun. No çıko? / No çıçiyo? Bu nedir? Tı se kena? Ne yapıyorsun? Şıma xeyr amey Hoş geldiniz esto (eril) / esta (dişil) var çino/ çıniyo (eril) / çiniya (dişil) yok Eya evet Nê hayır şo git bê gel vace söyle Tı se vana Ne diyorsun? keye/çê ev; aile ====Renkler==== Zazaca Türkçe kewe, kiho mavi kesk, aşıl yeşil gewr gri zerd sarı sur kırmızı sipê, sipî beyaz sîya siyah qewa kahverengi kej sarışın (insanlar için) ==== Akrabalık ==== Zazaca Türkçe maye, mar anne pi, per baba waye kız kardeş bıra, bırar erkek kardeş maye u pi ebeveyn ded, ap amca nacnîye, emcinî amcanın karısı xal dayı xalceniye, xalcıni dayının karısı emike/amike hala xalıke teyze veyve gelin zama damat === Bazı kelimeler ve Türkçe, İngilizce, Farsça karşılıkları === Zazaca Türkçe İngilizce Farsça Kurmancca Soranca balışna yastık pillow bâleş balif Serin şayene yapabilmek can şuden (olmak fiilinin şimdiki zaman hali) tevanisten kanin/karin/şa kırın twanin tiya-uca ora-bura there-here anca-inca wıra-vıra êre, lewê şıma kendêne (Siz) yapıyordunuz You were doing (şoma) mikerdid we dıkır (êwe) detankırd o nêşeno O yapamıyor. He can't u nêmituned ew nıkare/nıkane, ew neşêt (güneydoğu lehçeleri), ew şa nake (batı) ew natwanêt herinayene satın almak to buy xariden kırin kırin esto var available hest heye heye masayene şişmek to swell Amasadan perçıftın bermayene ağlamak to cry gerye kerden gırin/gıriyan gırin şımıtenene içmek to drink aşamiten vexwarın/vexwartın xwardınewe mı rê bana to me beraye men/beram jı mın ra/jı bo mın bo mın/bom to rê sana to you beraye tu/berat jı te ra/jı bo te bo to/bot şıma rê size to you baraye şuma/beratan jı we ra/jı bo we bo êwe/botan ma rê bize to us baraye ma/beraman jı me ra/jı bo me bo ême/boman biya! Getir! Bring! bavar! bine! bıhêne! Ewro tı çıturiya? Bugün nasılsın? How are you today? Emruz to çetori? İroj tu çawani? (diğer yöreler: çıtoni? çıngi? çerri?) emro to çonit? waştene istemek to want xâsten xwastın xwastın mardene saymak to count Şamorden hêjmartın hêjmardın Namê şıma çıyo? Adınız nedir? What is your name? Name şoma çist? Nave we çıye? Nawi êwa çiye/Nawtan çiye? raresnayene yetiştirmek bring up resaden gırewtene almak take gireften gırtın gırtın kerdene yapmak, etmek do kerden kırın kırdın merdım adam, insan people merdum merıv merdım estor at horse asp/astar esp/hesp esp engure üzüm grape engur tırı tıre ardene getirmek bring averden anin hênan/awırdın homa tanrı god/deity xoda xwade/xwede xwa, xwade engışte parmak finger angoşt tıli engust, pence mase balık fish mahi masi masi tari karanlık dark tarîk tari tari vızêr dün yesterday dirouz doho dwênê waşti sözlü/nişanlı fiance nâm-zad dergist desgir awe su water âb av aw xoz domuz pig xok beraz == Zaza edebiyatı == Tarihte, Zazaca hakkında ilk metinler, bilimsel Alevilik üzerine İsa Beg bin Ali, tarafından yazılmış Zazaca el yazmasıdır. Bu el yazması Osmanlılar tarafından yazmalarda kullanılan, Nesih yazı tipinde yazılmıştır. El yazmasının birinci bölümünün birinci sayfasında tarih olarak, Hicri 1212 tarihi yazılmış olup Miladi olarak 1798 yılına tekabül etmektedir. Osmanlı-Rus (Kırım Savaşı) sonucunda esir düşen Zaza kökenli askerler arasında dolaşarak araştırma ve derlemeler yapan dilbilimci Peter Lerch 1857 yılında Petersburg’da bunları yayınlamıştır. Daha sonraki tarihlerde A. V. Le Coq gibi bazı dilbilimciler tarafından da bazı Zazaca metinler derlenmiştir. Zazaca yazılmış ve klasik Zazaca edebiyatının başlangıcı sayılabilecek ilk kitap Ahmedê Xasî tarafından yazılan ve 1899'da Diyarbakır'da yayınlanan "Mewlid" eseridir. Zazaca yayınlanmış ikinci kitap da yine "Biyîşa Pêxamberî" isimli bir mevlid olup, Osman Efendiyo Babij tarafından 1903 yılında yazılmış, ancak 1933'te Şam'da Kürt dilbilimci Celadet Bedirxan tarafından yayınlanmıştır. Zazaca yazılmış üçüncü kitaplar 1947-1948 yıllarında Muhammedê Şêx Ensarî tarafından yazılmış olan Raro Raşt ve Me'lumatê Dînîye isimli akaid ve fıkıh alanında yazılmış iki manzum eser olup, bu kitaplar Bilal Zilan'ın hazırladığı bir yüksek lisans tezi ile ilk defa gün yüzüne çıkarılmıştır.Bilal Zilan, Di Kitabê Muhemmedê Şêx Ensarî: "Raro Raşt" û "Meʿlûmatê Dînîye" (Metn û Cigêrayîş), Mardin Artuklu Üniversitesi, Yaşayan Diller Enstitüsü, Kürt Dili ve Kültürü Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2016, 200 sayfa. & Bîlal Zîlan, Di Kitabê Muhemmedê Şêx Ensarî: "Raro Raşt" û "Meʿlûmatê Dînîye" (Metn û Cigêrayîş), Vate Yayınları/Weşanxaneyê Vateyî, Îstanbul 2017, s.1-2 Diyarbakır'ın Hani ilçesinden, Mela Mehmedê Nêribî'nin (Mehmet Demirbaş) da 1975 yılında yazmaya başladığı ve 2005 yılında tamamladığı Zazaca şiir ve kasidelerden oluşan bir divanı mevcuttur. El yazması olan divan 300 sayfadan oluşmaktadır.Ahmet Kayıntu, "Molla Mehmet Demirtaş’ın Zazaca Divanı", II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, Bingöl Üniversitesi Yayınları, 04-06 Mayıs 2012."Zazaca seçmeli ders oluyor ", Hürriyet, 29 Aralık 2011.Bîlal Zîlan, "Mela Mehmedê Nêribî û Dîwanê Ey", Şewçila; Kovara Edebî Hunerî, sayı 16, Payiz 2018, ss. 16-19 Klasik Zaza edebiyatı, temelde klasik Kurmancî edebiyatının etkisinde gelişmiştir.Adak, Abdurrahman (2020). "Edebîyata Zazakî ya Klasîk: Di Peywenda Dîyalektên Edebî yên Kurdî û Edebîyatên Îslamî de Edebîyateke Klasîk ya Derengmayî û Cihê Wê di Nav Klasîzma Edebî de ", The Journal of Mesopotamian Studies , Özel Sayı - Zazaca ve Zazalar; Edebiyat, Kültür ve Dil , s. 1-32 1963'te "Kürtçe-Türkçe Gazete" şiarıyla yayına başlayan ve ismi de Zazaca olan Roja Newé (Türkçe anlamı: Yeni Gün) gazetesinde yayınlanan iki Zazaca derleme metniyle, Zazaca metinler ilk defa bir gazetede yayınlanmış oldu. Sonraki süreçte, Özgürlük Yolu/Riya Azadî, Roja Welat ve Devrimci Demokrat Gençlik gibi dergi ve gazetelerde bazı Zazaca metinler yayınlanmıştır. Bu metinler daha çok folklorik ürünlerdir. Modern Zazaca edebiyatının başlangıcı 1979'dan itibaren Tirêj dergisinde yayınlanan Zazaca edebi ürünler sayılmaktadır. İlk Zazaca öykü dilbilimci yazar Malmîsanij tarafından Tîrêj dergisi'nin 2. sayısında yayımlanan "Engıştê Kejê" (Türkçe anlamı: Kejê'nin parmakları) isimli hikâyedir. Zazaca edebiyatının asıl gelişmesi ise 1980 sonrası Avrupa'ya göç eden Zazalar tarafından çıkarılan dergiler ve yazılan kitaplar ile başlamıştır. Bu dönemde Türkiye ve Avrupa'da birçok dergi çıkarılmıştır. Tamamı Zazaca çıkan Kormışkan, Tija Sodıri, Vate, Miraz, Şewçila, Ma, Ewro, Piltane ve Vir dergilerinin yanı sıra, ağırlıklı olarak Zazaca çıkan Piya, Ayre, Ware, ZazaPress, Pir, Raştiye, Raya Zazaistani, Vengê Zazaistani, Zazaki, Zerq, Desmala Sure, Waxt, Çıme gibi Zazaca dergiler yayımlanmıştır.İsmail Söylemez, Geçmişten Günümüze Zazaca Dergiler, I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu, Bingöl, s.175 vd. Bu dergilerden Vate ve Vir dergileri hâlen yayınını sürdürmektedir. NewePel gazetesi de tümüyle Zazaca yayımlanan ilk gazete olarak (2011-2017 arası), çoğu yeni yazarlara ait çeşitli edebi ürünlere yer vermiştir."İlk Zazaca Gazetenin Son Manşetinin Ardından" , Bianet, 19 Ağustos 2017. (erişim: 19.06.2021) İstanbul'da Tij Yayınları ve Vate Yayınevi tarafından Zazaca kitaplar yayınlanmaktadır. 2012'de Diyarbakır'da kurulan Roşna Yayınları da şimdiye kadar 60'ın üzerinde Zazaca kitap yayınlamıştır.Roşna Yayınevi , Weşanxaneyê Roşna Yayınlanan kitaplar arasında birçok şiir, hikâye ve roman gibi edebi ürünler bulunmaktadır. Zazaca öyküde Roşan Lezgin, romanda ise Deniz Gündüz'ün ismi öne çıkmaktadır.Yusuf Aydoğdu, "Modern Zaza Hikâyeciliğinin Tarihsel Serüveni ", Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Yıl:1, Cilt:1, Sayı:1, Ocak 2015, ss. 55-66 Zazaca yazıya geç geçirildiği için sözlü edebiyatı oldukça zengindir. Zazacada deyr (türkü), kılam (şarkı), dêse (ilahi), şanke (fabl), hêkati (öykü), qesê werênan (atasözleri ve deyimler) gibi sözlü edebiyat ürünleri oldukça fazladır. == Zazacanın TV-radyo yayınları ve sinemada kullanımı == 2004'te yapılan AB uyum paketlerinden sonra, TRT Pazartesi günleri otuz dakikalık Zazaca yayın yapmaktaydı. TRT-6'nın kurulmasından sonra Türkiye'de devlet eliyle başlayan Kürtçe yayıncılıkla, Zazaca haber başta olmak üzere birçok Zazaca program bu kanalda yayınlanmaya başlandı. 2021 yılında Zaza Federasyonu tarafından Türksat uydusunda da yer alan Zazaca dilinde yayın yapan Zaza TV kanalı yayın hayatına başladı. Ayrıca Yol TV, Su TV, TV10 gibi Alevi televizyonlarında Zazaca müziğe ve programlara yer verilmektedir. İlk Kürtçe kanal olan Med TV'den bu yana Kürt kanallarında Zazaca müzik ve programların yer aldığı görülmektedir. Nûçe TV, Gün TV, Rehber TV gibi kanallarda da Zazaca programlar bulunmaktadır. 2015 yılında açılan Zarok TV adlı çocuk kanalı bazı programlar dışında tüm çizgi filmlerde Kurmancca'nın yanında Zazaca da yayın yapmaktadır. 21 Mart 2016 itibarıyla ağırlıklı olarak Zazaca yayın yapmaya başlayan Jiyan TV, Türkiye'de Zazaca ağırlıklı yayın yapan ilk TV sayılmaktadır. Uzun ömürlü olmayan bu TV aynı yıl ilan edilen OHAL kapsamında kapatıldı.JIYAN TV Zazakî yayına başladı, Evrensel, 03 Nisan 2016 (erişim: 19 Mayıs 2021)Kapatılan TV'lerin yöneticileri kararı nasıl değerlendiriyor?, BBC Türkçe, 30 Eylül 2016 https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-37513869 (erişim: 19 Mayıs 2021) *Zarok TV yapılan itiraz üzerine tekrar açılmıştır. Yılmaz Güney'in Duvar (1983) filmi, tarihte Zazacanın sinemada kullanıldığı ilk film olması nedeniyle önemlidir. Mahsun Kırmızıgül de Beyaz Melek (2007) ve Mucize (2015) isimli filmlerinde Zazaca diyaloglara yer vermiştir. Kürt sineması kapsamında değerlendirilen Nuray Şahin'in Tüyü Takip Et/Perre Dıma So, 2004, Aynur Saray'ın Zara (2009), Kazım Öz'ün Zer (2017) isimli çok dilli uzun metraj filmlerinde bazı Zazaca (Kırmancki) sahnelere de yer verilmiştir.Welat Ramînazad, Fîlmanê Sînema De Kirmanckî (Zazakî), Sinemaya Serbixwe, 29 Eylül 2020 (erişim: 19 Mayıs 2021) Hinar Salem'in My Sweet Pepper Land (2013) filmi Kurmancca, Soranca ve Zazaca (Kırmancki) olarak çekilmiş çeşitli uluslararası film festivallerinden ödüller almıştır. Mehmet Ali Konar'ın Hewno Bêreng (Renksiz Rüya) isimli filmi ise Zazaca (Kırdki) ağırlıklı çekilmiş uzun metrajlı bir film olup, Kurmancca diyaloglara da yer verilmiştir. Film, 29. Ankara Uluslararası Film Festivali’nde (19-29 Nisan 2018) En İyi Film, En İyi Erkek Oyuncu, Onat Kutlar En İyi Senaryo, En İyi Görüntü Yönetmeni, En İyi Özgün Müzik, SİYAD En İyi Film Ödülü olmak üzere 6 dalda birden ödül alırken; 37. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nde (6-17 Nisan 2018) ise mansiyon ödülü aldı."Hewno Bêreng: Kürt çocuklarının politik flu hatıralarının filmi" , BasNews, 01 Mayıs 2018. (erişim: 01 Mayıs 2021)"İlk Zazaca Film Hewno Bêreng Sinemalarda" , Asanatlar.com, 22 Haziran 2018, (erişim: 01 Mayıs 2021)"Renksiz Rüya”: Beyaz Perdeye Yansıyan “Çoğu Kürdün Çocukluğu", Bianet, 21 Nisan 2018 (erişim: 19 Mayıs 2021) Fahrettin Ozdemir'in Kekê (2011) isimli amatör filmi ile Lütfü İrdem'in Pîrebok (2019) adlı gösterimi yapılmamış filmi ise tamamen Zazaca çekilmiş uzun metrajlı filmlerdir. Mehmet Ali Konar'ın Baba (2010) isimli filmi Zazaca ilk kısa film olarak kabul edilmekte olup, Roşan Lezgin'in bir hikayesinden sinemeya uyarlanmıştır.Kırmancca (Zazaca)’da İlk Kısa Film, AKnews kaynağından aktaran: zazaki.net, 23 Şubat 2010 (erişim: 19 Mayıs 2021) Kamer Erdogan'ın Sipe (2012), Yücel Yavuz'un General (2012), Çetin Baskın'in Geyrayîş (2012), Gökhan Tunç'un Zimisto Bivejîyo (2013) ile Zimisto Vêrd Ra (2017), Caner Canerik'in Vilika Kowu (2015), Sedat Barış'ın Pîyê Min Toz Şeker (2016), lütfü Erdem'in Cênîya Nêeysayî (2016) ile Fotografkêş (2018) ve Burhan Ateş'in Vîr (Bellek, 2017) adlı filmleri tamamen Zazaca çekilmiş diğer kısa filmlerdir. "Vîr" filmi Belçika’da düzenlenen “Move Me Film Festivali”nde “Uluslararası En İyi Kısa Film” ödülüne layık görülmüştür.Zazaca filme uluslararası birincilik, Rûdaw Türkçe, 5 Aralık 2017 (erişim: 19 Mayıs 2021) Caner Canerik tarafından çekilen Was (Ot, 2006), Sayd (2007), Pheti (2007), Pirde Sur (2008), Muya Şha (2009) Bava Duzgin (2009), Raa Haq (2009), Bertij (2010), Muxtar (2014), Gulsosin (2015), Sîpela (2016) isimli belgesel filmler de Zazaca (Kırmancki) ağırlıklıdır. Veli Kahraman tarafından çekilen Zazaca ağırlıklı 2012 yapımı Ana Dilim Nerede (Zonê Ma Koti Yo) filmi 31. Uluslararası İstanbul Film Festivali, 34. Moskova Film Festivali başta olmak üzere birçok yarışmada aday gösterilmiş ve ödüller almıştır. Piran Baydemir tarafından çekilen Fecîra isimli Zazaca (Kırmancki) belgesel 50. Uluslararası Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde (4-11 Ekim 2013) en iyi belgesel ödülünü almıştır. Pîran Baydemîr'in Yo Roj Di (2010) ve Rezon Se[r] (2012) ve Ozan Munzur'un Jiare (Ziyaret, 2010) isimli kısa filmleri de belgesel tarzında çekilmiştir. == Zazaca üzerine yapılan bilimsel çalışmalar == * Lerch, Peter I. (1857/58): Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldäer. St. Petersburg * Müller, Friedrich (1865): Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte: Zaza-Dialekt der Kurdensprache (Aus dem November-Hefte des Jahrganges 1864 der Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, XLVIII. Bd., besonders abgedruckt), cîld: 3 * Von Le Coq, Albert (1903), Kurdische Texte I -II, Reichsdruckerei, Berlin * Mann, Oskar - Hadank, Karl 1932: Die Mundarten der Zaza, hauptsächlich aus Siverek und Kor. Leipzig. * Kurdoev, Kanat Kalashevich (1977), Ḥālatakānī jins u bīnāy barkār la zāzādā: On gender and number in the Zaza dialect of Kurdish, Tercüme: Azīz Ibrāhīm, Chāpkhānay Kōrī Zānyārī Kurd, Baghdad 1977. * Lynn Todd, Terry. (1985) " A Grammar of Dimili " University of Michigan * Asatrian, Garnik. S./Gevorgian, N. Kh. (1988): " Zaza Miscellany: Notes on some religious customs and institutions." In: Hommage et Opera Minora(Acta Iranica). Volume XII. Leiden * Sandonato, M. (1994): Zazaki Typological studies innegation, eds. Peter Kahrel, René van den Berg. S. (125-142.) Amsterdam * Jost, Gippert. (1996) "Zazacanın Tarihsel Gelişimi" Frankfurt University * C.M. Jacobson (1993): Rastnustena Zonê Ma - Handbuch, für die Rechtschreibung der Zaza-Sprache. Verlag für Kultur und Wissenschaft, Bonn * C.M. Jacobson (1997): Zazaca okuma yazma el kitabi. Verlag für Kultur und Wissenschaft, Bonn. * Ayyoubi, K. Rakhmanovich & Smirnova, Iraida A./Ed. Yusupova, Zare Aliyevna (1998), The zaza dialect of the Kurdish Language (Dersim), Moscow: Center for Kurdish Studies, 102 r. (И.А.Смирнова, К.Р.Эйюби. Курдский диалект заза /Отв. ред. З. А. Юсупова. М.: Центр курдских исследований, 1998. 102 с.) * Paul, Ludwig. (1998) "The Position of Zazaki Among West Iranian languages" University of Hamburg * J. Kenstowicz, Michael (2004), Studies in Zazaki Grammar, MITWPL. * Ann Walter, Mary (2004), "Vowel Adaptation in Zazaki", Workshop on theoretical approaches to language contact 27th Generative Linguistics in the Old World, Selanik, 18-21 April 2004 * Gajewski, Jon. (2004) "Evidentiality in Zazaki" Massachusetts Institute of Technology * Larson, Richard. and Hiroko, Yamakido. (2006) "Zazaki as Double Case-Marking" Stony Brook University * Gippert, Jost (2007-2008): Zur dialektalen, Stellung des Zazaki: Die Sprache Zeitschrift für Sprachwissenschaft. Wiesbaden * Aygen, Gülşat (2010). Zazaki/Kirmanckî Kurdish. Volume 479 of Languages of the World. Lincom Europa. == Kaynakça == == Okuma listesi == * Blau, Gurani et Zaza in R. Schmitt, ed., Compendium Linguarum Iranicarum, Wiesbaden, 1989, , pp. 336–40 (About Daylamite origin of Zaza-Guranis) * Gajewski, Jon. (2004) "Zazaki Notes" Massachusetts Institute of Technology. * Gippert, Jost. (1996) "Historical Development of Zazaki" University of Frankfurt *Haig, Geoffrey & Öpengin, Ergin. (2014). "Introduction to Special Issue: Kurdish - A critical research overview ". Kurdish Studies . Volume: 2, No: 2, pp. 99–122 (University of Bamberg, Germany) * Larson, Richard. and Yamakido, Hiroko. (2006) "Zazaki as Double Case-Marking" Stony Brook University and University of Arizona. * Lynn Todd, Terry. (1985) "A Grammar of Dimili" University of Michigan * Extra, Guus. and Gorter Durk. (2001) The Other Languages of Europe. * Raymond Gordon, Jr. (2005) Editor. Ethnologue: Languages of the World. Fifteenth Edition. (Zazacanın Sınıflandırılması) * Paul, Ludwig. (1998) "The Position of Zazaki Among West Iranian languages" University of Hamburg (Zazacanın Sınıflandırılması) * Paul, Ludwig: Zazaki - Versuch einer Dialektologie. Reichert Verlag, 1998, Wiesbaden. * Werner, Brigitte. (2007) "Features of Bilingualism in the Zaza Community" Marburg, Germany * Arslan, İlyas. 2016. Verbfunktionalität und Ergativität in der Zaza-Sprache . Dissertation, Universität Düsseldorf. * Grûba Xebate ya Vateyî, Rastnuştişê Kirmanckî (Zazakî), Vate yayınları, İstanbul 2005 * Mesut Keskin, Zur dialektalen Gliederung des Zazaki. Magisterarbeit, Frankfurt 2008. == Dış bağlantılar == * http://www.zazaki.de , Zazas and Zazaki. (Zaza Edebiyatı) * http://www.zazaki.net/ , Modern Kırmancca (Zazaca) Edebiyatı Kategori:Zazaca Kategori:Tehlikedeki diller Kategori:Batı İran dilleri
|
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.