id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 32
143
| title
stringlengths 1
79
| text
stringlengths 7
183k
|
|---|---|---|---|
163518 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fletcher%20Henderson | Fletcher Henderson | James Fletcher „Smack“ Henderson, Jr. (* 18. Dezember 1897 in Cuthbert, Georgia; † 28. Dezember 1952 in New York City) weer en US-amerikaansch (Jazz-)Pianist, Bandleader un Komponist.
Biografie
Henderson wurr in’n Randolph County in Georgia boren. He keem ut de Middelschicht, sienVader weer Schooldirekter, sien Moder geev Klaveerünnericht. He hett de Universität in Atlanta besöcht un dor 1920 sien Afsluss maakt. Henderson truck nah New York, um an de Columbia University den Magister in den Beriek Chemie aftoleggen.
He versöch, wegen de Rassendiskrimineeren aber ahn Spood, Arbeit in en Chemieünnernehmen to finnen. He speel Piano up en vun de tallriek River Boats up den Hudson River un hett beslooten, Musiker to wurrn. Arbeit funn he sluutend in de Harry Pace/W.C. Handy's Music Publishing Company. Ebenfalls weer Henderson bi de Black Swan Recording Company anstellt, tostännig as Musikdirekter un Pianist. He hett Upträen vun den Bluessingerin Ethel Waters organiseert un speel mit de Band Black Swan Troubadours up disse Konzerte. Wiel he dormit Spood harr, hett he dat Chemiestudium achter sück laaten.
1922 hett he mit Don Redman, Elmer Chambers un wiederen Musikern sien eegen Band grünnd, de Enn‘ 1923 mit den „Gulf Coast Blues“ en eersten Hitt harr un bit 1924 in den Club Alabam in New York un later in’n Roseland Ballroom speel. Se kreegen gau den Roop as best „swaart“ Band in New York.
Henderson hett 1924 den upstreevenden Trompeter Louis Armstrong vun de King Oliver’s Creole Jazz Band afwurben un keem dank Armstrong up nee Ideen to de Instrumentatschoon un to’n Arrangement. Spoodriek Nummern Midden vun de 1920er Johren weern „Sugar Foot Stomp“ (King Oliver sien „Dippermouth Blues“ in nee Faaten), „Carolina Stomp“ un „Dinah“. Nah un nah keemen neben Armstrong ok Henry Red Allen, Joe Smith, Rex Stewart, Tommy Ladnier, Jimmy Harrison un Roy Eldridge in de Band vun Henderson. De Jazz-Grötten Coleman Hawkins, Buster Bailey, Benny Carter un Chu Berry weern ebenaflls Gast in sien Big Band. To Anfang vun de 1930er Johren hett de jüngere Bröer vun Fletcher, Horace Henderson (1904–1988) bi den Arrangements mithulpen. Ofschons de Band düchtig anseggt weer, harr Henderson sülvst wenig geschäftlichen Spood. Nah en Verkehrsunfall 1928 hett he dat geschäftliche Interesse kumplett verloren un hett sück nie mehr as Geschäftsführer versöcht. Dorför wurr he aber en anerkannt Arrangeur, sein Arbeit hett nahhollend de Musikwelt beinfloot.
Tosätzlich to sien eegen Band hett Henderson för de Bands vun Teddy Hill, Isham Jones un Benny Goodman arbeit. 1934 wurr dat Orchester vun Benny Goodman för de Radiosennen Let’s Dance engageert. Wiel de Sennen jede Week nee Titel upleggen muss, hett se eenige vun Henderson sien Arrangements köfft. Völ Erfolge vun Goodman keemen oorsprünglich vun Fletcher Henderson. En letzten spoodrieken Titel in den Charts harr he in’n Mai 1937 mit „Great Caesar’s Ghost“. 1939 hett Henderson sien eegen Band endgültig uplööst un hett blots noch för Benny Goodman as Pianist un Arrangeur arbeit; eerstmals speel dorbi en „witt“ Band tosommen mit en „swaarten“ Musiker up de Bühne. 1948 bit 1949 geev Henderson tosommen mit Ethel Waters eenige Konzerte. Henderson hett 1950 en Slaganfall harrt, wurr deelwies lahm un kunn sietdem nich mehr spelen. He is 1952 in New York City storven.
Henderson weer de eerste Jazz-Künstler, de en Big-Band grünnd hett. Sien Arrangements för sowohl „swaart“ as ok „witt“ Orchester hemm den Anfang vun de Swing Ära billd. Henderson wurrd af un to as eegentlich „King of Swing“ betekent.
Bekannt Titel (Utwahl)
Ehrungen
1973: Down Beat Jazz Hall of Fame
1979: Big Band and Jazz Hall of Fame
2003: International Academy of Jazz Hall of Fame
Dorto wurr he ok noch in de American Jazz Hall of Fame upnommen.
Diskographisch Henwiesen
De Schallplatten-Upnahmen vun Fletcher Henderson keemen, af 1921 bit 1938, bi dat Reissue-Label Classics herut. Besünners to nömmen sünd de Editschonen The Complete Louis Armstrong with Fletcher Henderson bi Forte mit Upnahmen van 1924/25; The Harmony and Vocalion Sessions, Vol 1 un 2 bi Timeless Records mit Upnahmen van 1926 bit 1928. Up Columbia Records keem A Study in Frustration: The Fletcher Henderson Story mit Upnahmen vun de Johren 1923 bit 1938 herut.
Sammlung
A Story in Frustration – The Fletcher Henderson Story (Columbia Records – 4 LPs 1923–1938) mit Elmer Chambers, Don Redman, Coleman Hawkins, Charlie Dixon, Kaiser Marshall, Joe Smith, Louis Armstrong, Charlie Green, Buster Bailey, Rex Stewart, Benny Morton, Tommy Ladnier, June Cole, Fats Waller, Jimmy Harrison, Don Pasquall, Bobby Stark, Benny Carter, Clarence Holiday, Cootie Williams, Claude Jones, John Kirby, Walter Johnson, Russell Procope, Horace Henderson, J. C. Higginbotham, Sandy Williams, Edgar Sampson, Hilton Jefferson, Bernard Addison, Henry Red Allen, Dicky Wells, Dick Vance, Roy Eldridge, Joe Thomas, Ed Cuffee, Fernando Arbello, Scoops Carry, Chu Berry, Sid Catlett, Emmett Berry, George Washington (Basuunspeler), Jerry Blake, Lawrence Lucie, Israel Crosby, George Hunt, Ben Webster, Eddie Barefield
Literatur
Walter C. Allan Hendersonia – the music of Fletcher Henderson and his musicians. A Bio-Discography, New Jersey 1974
Weblinks
Biografie (engelsch)
The Fletcher Henderson Orchestra (engelsch)
Mann
Börger von de USA
Boren 1897
Storven 1952
Jazzmusiker
Komponist |
163522 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Theodor%20Tantzen | Theodor Tantzen | Theodor Tantzen is de Naam von
* Theodor Tantzen de Öllere (1834–1893), düütschen Politiker,
Theodor Tantzen de Jüngere (1877–1947), düütschen Politiker. |
163523 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Tantzen | Tantzen | Tantzen is de Familiennaam von
Eilert Tantzen (1929–2012), düütschen Forstmann, Genealoog, Heimaatforscher, Naturschützer un Politiker,
Ernst Tantzen (1857–1926), düütschen Politiker,
Hergen Tantzen (1789–1853), düütschen Politiker,
Richard Tantzen (1888–1966), düütschen Jurist, Verwaltungsbeamten un Politiker,
Robert Tantzen (1860–1944), düütschen Politiker,
. |
163524 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Benninghaus | Benninghaus | Benninghaus is de Familiennaam von
August Benninghaus (1880–1942), düütschen Jesuit,
Hans Benninghaus (1935–2007), düütschen Sozioloog,
Heinrich Benninghaus (1885–1955), düütschen Parlamentarier,
Jonathan Benninghaus (* 1990), düütschen Handballspeler,
Walburga Benninghaus (* 1955), düütsche Politikerin,
Walter Benninghaus (1898–1947), düütschen Gewerkschafter un Politiker,
Wolfgang Mühl-Benninghaus (* 1953), düütschen Medienwetenschopper. |
163525 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Iver | Iver | Iver betekent
Iver, Oort in Buckinghamshire, England,
Iver, Vörnaam för Mannslüüd.
Iver is de Familiennaam von
Gonzalo Blumel Mac-Iver (* 1978), chileenschen Ümweltinschenör un Politiker.
Kiek ok bi: Iever, Bon Iver, Ivor, Iwer, Yver, McIver. |
163526 | https://nds.wikipedia.org/wiki/McIver | McIver | McIver is de Familiennaam von
Lewis McIver, 1. Baronet (1846–1920), brietschen Politiker,
Nathan McIver (* 1985), kanaadschen Ieshockeyspeler,
Rose McIver (* 1988), neeseelandsche Schauspelerin.
Kiek ok bi: McIvor, Mac-Iver. |
163527 | https://nds.wikipedia.org/wiki/McIvor | McIvor | McIvor is de Familiennaam von
Arthur McIvor, Historiker,
Ashleigh McIvor (* 1983), kanaadsche Freestyle-Skierin,
Gill McIvor (* 1959), Kriminologin.
Kiek ok bi: McIver. |
163528 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ivor | Ivor | Ivor betekent
Ivor, Oort in’n Pendleton County, Kentucky, USA,
Ivor Motors, fröheren brietschen Autohersteller,
Ivor Novello Award, Pries för Songschriever un Kumponisten,
Ivor, Vörnaam för Mannslüüd.
Kiek ok bi: Iver, McIvor. |
163529 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Yver | Yver | Yver is de Familiennaam von
Colette Yver (1874–1953), franzöösche Schrieversche,
Jacques Yver (1520–1572), franzööschen Verteller,
Pierre Yver (* 1947), franzööschen Autorennfohrer.
Kiek ok bi: Iver, Iwer. |
163546 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Klarinette | Klarinette | De Klarinette is en Holtblasinstrument mit deels zylindrisch un deels konisch Bohrung. Hör Mundstück is as bi dat Saxophon mit en slicht Rohrblatt utstatt. De Naam van dat Instrument (vun italieensch clarinetto: „lütt Clarino“) wurrd dorup torüchführt, dat se in dat hooch Register ähnlich klings as de hooch Clarin-Trumpeet, deren Funktschonon se in dat 18. Johrhunnert deelwies övernehm. Se hett ünner de Blasinstrumenten den bi wieden gröttsten Toonumfang mit ungefähr veer Oktaven, wat aber ok afhängig ist van de Fähigkeiten van den jewieligen Klarinettisten. Dat gifft nicht blots „de (een)“ Klarinette, sonnern en ganze Familie van ünnerscheedlich stimmt Klarinetten, van de Kontrabasslaag bit to dat Sopranino. In Betoog up de Notatschoon hannelt sück dat mit Utnahm van de seltene C-Klarinette um transponeerende Instrumente. Ünner de hett de B-Klarinette in de Praxis de gröttste Bedüüden, folgt van de Klarinette in A. Disse beid Instrumente klingen en lütt Terz bzw. en groot Sekunn deeper as in deren Notensatz noteert. Ünner de verscheeden mögelk Griepsystemen hemm hüüd blots noch twee Bedüüden: dat weltwiet führend franzöösch un dat vörweegend in den düütsch Spraakruum domineerend düütsche.
Upbau un Funktschoon
Material un Deelen van de Klarinette
De Korpus van de Klarinette bestunn oorsprünglich ut Buchsboom; hüüd wurrd meestens Grenadillholt bruukt. Dat is wesentlich harter un dichter as Buchsboom, aber ok swoorer. Stattdessen verarbeiten eenige Klarinettenbauer ok Mopane oder Bubinga mit ähnlichen, wenn ok nich ganz so utpräägt Eegenschapen. Cocobolo un Palisander, dat deelwies ok as Rosenholt betekent wurrd, sünd för den Korpus ehrder nich to gebruuken, wiel se nich hart noog sünd. Priesgünstige Instrumente wurrn ut ABS-Kunststoff oder Ebonit maakt, selten ut Metall. 1994 hett Buffet Crampon, en franzöösch Hersteller van Blasinstrumenten, en Verbundwarkstoff entwickelt, de ut Pulver van Grenadillaffällen un Carbonfasern besteiht un hett de dorut herstellt Klarinetten mit dat Etikett „Green-Line“ versehn, wobi de Pries etwa so hooch is as van Grenadill-Klarinetten. Dat neeste un düerste Material för dat Böver- un Ünnerstück is en Carbon ummantelt Holtkarn ut Grenadill oder Cocobolo. De ünnerscheedlich Materialien hemm je en eegen Klangcharakter. De Klappenmechanik is in de Regel ut versülvert oder vergoldet Neesilber, selten ut Messing oder Nickel.
De Gesamtlängt van de B-Klarinette bedrocht etwa 66 cm, van de A-Klarinette 71 cm. De entspreekend Bassett-Utführungen sünd ca. 18 cm länger. De Binnenbohrung is etwa tüschen 14,6 un 15,7 mm wiet ; dorbi liggt de Konizität (Differenz tüschen den minnsten un wietesten Dörmeter) van de düütsch Klarinette bi 3 mm, van de franzöösch bi 7 mm (hööftsächlich oder blots an dat Ünnerstück), kiek Griepsysteme. De Aart van de Bohrung is neben dat Material bedüütsam för den Klang.
Um eenfacher herstellt, transporteert un pleegt wurrn to können, besteiht de Klarinette ut fief trennt Deelen, de mit körkbeleggt Zappen innanner staaken wurrn:
dat Mundstück (tosommen mit dat upliggend Rohrblatt un de Blattbefestigung), wurrd ok Snabel nöömt,
de Birne (ok Fatt oder Fässchen nöömt),
dat Böverstück,
dat Ünnerstück
un den (Schall-)Trichter oder Schallstück (ok Beeker oder Stürze nöömt).
De Trichter is för den Klang van de deepst Töne utslaggevend.
In dat Böver- un Ünnerstück befinnen sück de Toonlöcker un Klappen. De Toonlöcker, de mit de Finger slooten wurrn, sünd eenfack runn Löcker. Dorgegen sünd de mit runn Klappen versloooten bzw. to sluuten Toonlöcker afsenkt un van en heruthaben scharpkantigen konischen Ring (Zwirl) umgeeven, up den bi dat Sluuten van de Klappen de in disse inkleevt Poster drapen un dat Toonlock afsolut dicht sluuten. De Polster sünd entweder ut Ledder, meest week Zeegenledder, oder ut Goretex. In‘n Gegensatz to dat zylindrisch Böverstück is dat Ünnerstück in sien ünnere Hälft licht konisch formt, also engmensureert. An sien bövere Enn’n is buterdem en lütten Greep anbrocht, mit den dat Instrument, up den rechten Duum stütt, bi dat Spelen hollen wurrd. Bi swoorer Instrumenten wurrd dor en um den Hals van den Speler verloopen Band inhaakt.
Da snabelförmige Mundstück wurrd un verhart Kautschuk, fröher ok ut Holt maakt. Modern Mundstücke sünd ut Kunststoffen as Ebonit oder Acryl, ok ut Glas, Metall oder Plastik. De eegentliche Toonmaker is dat etwa 12,5 mm breet eenfach Rohrblatt (kört „Blatt“ oder „Blättchen“ nöömt, kiek ok Tung), dat an dat Mundstück (ok Snabel nöömt) fast maakt wurrd. Dat is meest immer ut Rohrholt (Pahlrohr, Arundo donax), selten ut Kunststoff, de ok mit Kohlenstoff- oder Glasfasern verstarkt ween kann. To de Befestigung wurrn je nah wünscht Klang un nah Gewohnheit van den Klarinettisten Metallholler, Kunststoffholler (beid Blattschruuven oder Ligaturen nöömt) bruukt oder in dat Düütsch System ok ca. 50 cm lang Blattschnüre, mit de Mundstück un Rohrblatt umwickelt wurrn. Bi dat Speel wurrn de swingend Deelen vun de Blööt van de Lippen umslooten. Dör dat Ännern van de Stellung van de Lippen un dat up dat Blatt utöövt Druck sünd mehr oder minner wiet reckend Variatschonen in de Toonhööcht mögelk, worvan to’n Bispeel bi den Glissando Gebruuk maakt wurrd. Aber ok bi dat normale Spelen könnt lüttgere Modulatschonen notwennig ween to’n Utgliek van bauaartbestimmte Unstimmigkeiten. De hööchsten Töne, etwa af noteert E3, bruken in de Regel tonehmend Lippendruck, um nich to leeg uttofallen, insbesünnere bi dat franzöösch Griepsystem.
Mundstück un Blatt sünd van entscheeden Bedüüden för den Klang van de Klarinette. Dat gifft eng, mittlere un wiet as ok schmal un breet Bahnen. För all disse Mundstücke stellt de Industrie Blööt her, in verscheeden Stärkten. För den Klarinettisten is de richtige Kombinatschoon van Mundstück un Blatt enorm wichtig. Liekers moot nee Blööt eerst noch inspeelt wurrn un af un to eerst nahbearbeit wurrn. Profiklarinettisten bearbeiten hör Blööt fakener nah: bi Blööt, de to licht oder licht wurrn sünd, wurrn mit en Blattsnieder in mm-Bröökdeelen de Spitzen körter maakt, wiels bi Blööt, de to swoor gaht, vörsichtig mit en Schachtelhalm de Blattspitze van dat up en Glas- oder Plexiglasplaat upliggend Blatt verdünnt wurr. Todem is dorup to achten, dat de Ünnersiet van de Blööt afsolut liek is. Dorto gifft dat en fien Schliepsteen. Dat wurrd anraaden, de Blööt nah den Gebruuk nich up dat Mundstück to belaaten, wo sück de Blattspitze wellen würr, sonnern dat Blatt licht anfucht up de Glas- oder Plexiglasschiev to leggen. So blifft de Spitze plan un moot vör den nächsten Gebruuk blots noch goot fuchtig maakt wurrn. Sien vull Eegenschapen kriggt dat Blatt, ok wenn dat all inspeelt is, eerst nah mehreren Minüüten nah den (nee) Gebruuk.
Anpassung an den jewiels gellend Stimmtoon
To dat Stimmen van dat Instrument bruuken Klarinettisten up de een Siet Birnen van ünnerscheedlich Längt, up de anner Siet kann de Birne eenige Millimeter ut dat Böverstück ruttrucken wurrn, um deeper to intoneeren. De Bonner Klarinettisten Henry Paulus un Matthias Schuler hemm 2008 en stufenlos stimmbore Klarinettenbirne entwickelt un in tallriek Länner (EU, USA, Japan un China) en Patent erwurben, dat dor noch bit wohrschienlich 2028 gültig is. Disse Klarinettenbirne moot nich mehr heruttrucken wurrn, sonnern lett sück över en riffelt Dreihring instellen, ähnlich as bi en Zoomobjektiv (deswegen hemm se hör Utfinnen „Z-Birne“ nöömt). För begäng wurr de B-Klarinette tonächst up den noteerten h1 stimmt (klingend a), gegebenenfalls wurrn h un h2 vergleeken. Ok de Överprüfen van de Ünnerquinte e oder der e-Moll-Dreeklang sünd wiedere Indizien för de Sauberkeit van de Intonatschoon. In extremen Fällen kann neben den Birnenuttoog noch dat Böverstück ut dat Ünnerstück trucken wurrn (Korrektur in de Midden), falls de Stimmung völ to hooch is. In'n Gegegnsatz to Sinfonieorchestern oder Kammermusikensembles stimmen Blasorchester (wegen de Blickbläser) faken up dat klingende b en. In den Fall spelen de Klarinettisten denn noteert c.
Allerdings sünd Klarinetten in puncto Stimmtoon düchtig empfindlich, wiel se in de Duodezim överblasen un somit ok de bevören Töne gau unrein wurrn. Dat Instrument stimmt nich mehr – as de Musiker seggt – „in sück“. (De Firma Schreiber gifft bi ehr Reform-Böhm-Klarinetten folgend Angaven: Standard-Birne 442 Hz, mit der langen 440 Hz und mit der kurzen 444 Hz.) Dat entspreekt in etwa den gängigen Stimmtönen in völ Länner, besünners in den USA. Eenig Musiker können mit Hülp van den Ansatz ok noch eenig Schwingungen höhger oder deeper spelen, aber vergleeken mit Flöten, Oboen oder Fagotten, de to Not ok wieder „uttrecken“ können – un denn mit den Ansatz licht korrigeeren – is de Speelruum up de Klarinette düchtig inschränkt.
De düütsch Bläserschool deckt bi de kritischen „kört“ Töne gern mit de rechte Hand enkelt Klappen af; so klingen de „runder“. Disse Töne sünd gern mal en beeten to hooch un wurrn so wat deeper maakt. Ok können wieder Helpsgriepen bruukt wurrn, de aber bi jedes Instrument wat anners liggen. En licht Blatt maakt de Töne wat deeper un en harter wat höhger.
Physik
Dör den Luftstroom, de van den Musiker in dat Instrument blasen wurrd, fang dat an dat Mundstück fastmaakt Rohrblatt an to vibreeren. Dordör entsteiht en Schwingung in de Luftsäule. De Klarinette verhollt sück dorbi as en eensiedig slooten zylindrisch Rohr (an’n Mundstück slooten, an’n Trichter apen). Dat heet, blots en Veertel van de Wellenlängt befinnd sück in dat Rohr. Dorher klingt de Klarinette bi glieker Rohrlängt een Oktaav deeper as de Flöte, de en beidsiedig apen Rohr is, bi de sück de half Well in dat Rohr befinnd.
De Wellenlängt un dormit ok de Frequenz van disse Schwingung hangt van de Längt van de schwingend Luftsäule af, de dör dat Apenmaaken un Sluuten van de Toonlöcker ännert wurrd. Dat Överblasen wurd dör en Överblaskapp (Duodezklapp) mögelk maakt. Doröver herut kontrolleert de Speler mit de Ünnerlipp un den Luftstroom ok de Vibratschoon van dat Rohrblatt, wodör he sowohl den Klang as ok de Intonatschon beinflooten deiht.
Wiel de Klarinette en eensiedig slooten zylindrisch Rohr is, wiest dat Spektrum van de Klarinette in dat Chalumeau-Register (s. u.) överweegend Bövertöne van geradtahlig Ordnung (= Deeltöne ungerade Ordnung) up. Darut resulteert hör ehrder dunkel Klang in de Deept, vergliekbor mit gedackten Pipenörgelregistern.
Ut den glieken Grund överblaast de Klarinette in de Duodezime (also van 1/4 Wellenlängt nah 3/4 Wellenlängt) un nich in de Oktave as de Flöte oder ok dat Saxophon, bi dat wegen dat konisch Rohr anner Verhältnisse herrschen. Dordör hett de Klarinette en grooten Toonumfang (en ganz Oktave mehr as bispeelswies Saxophon, Oboe oder Blockflöte). Dat dart Register överblaast twee Oktaven un en Terz (also to 5/4 van de Wellenlängt). De gesamte Toonumfang van de Klarinette bedrocht meest veer Oktaven.
De Bövertoonreeg van de eenzelt Register charakteriseert ok hör Naam. So hett dat deep, dump Register Chalumeau-Register, wiel dat den Klang van dat Chalumeau entspreeken deiht, dat noch nich in en höhgeres Register överblasen kunn. Af un to wurrd dat Schalmei-Register nöömt. (Schalmei un Chalumeau hemm de sülvig etymologische Wuddel), wat aber nich richtig is, wiel de Klang vun de Schalmei bekanntlich luut un apen is. Dat Middel-Register heet Clarinregister un erinnert an den Klang van in hooch Laag speelt Blickblasinstrumente (Clarinblasen). Dt hooch Register drocht de Naam Flageolett-Register, wat up den Charakter van en Flageolett-Flöte henwiest.
De Artikulatschoon erfolgt bi der Klarinette meestens dör en Tungenslag (ok as Tungenstööt betekent), kann aber för besünners week insetten Töne ok dör en kontrolleert ünnerbraken Luftstroom alleen erfolgen.
Klarinetten mit ünnerscheedlich Griepsystemen
Griepsysteme
De twee vörherrschend Griepsysteme sünd up de en Siet dat düütsch Griepsystem, dat vör allen in Düütschland un Öösterriek bruukt wurr, un up de anner Siet dat hüüd internatschonal wiet verbreedt franzöösch System (Böhm-System). De Fingersatz för dat Böhm-System wurrd mit en separaten Artikel beschreeven. De Ünnerscheed van de Systeme liggt aber nich blots in de Griepwies för de eenzelt Töne, sonnern ok in de Innenbohrung un de Bauart van de togehörigen Mundstücke, mit Utwirkungen up den Klang. Ahn Beachtung van de Varianten van eenzelt Hersteller liggt bi en B-Klarinette van düütsch Bauart (ok bi de Wiener Klarinette) de Ünnerscheed tüschen den engsten Binnendörmeter baven an dat Böverstück un den an’n wietsten ünnern an dat Ünnerstück (Konizität) bi 3 mm, de sück mit etwa 1 mm up dat Böverstück un mit etwa 2 mm up dat Ünnerstück verdeelen. Bi en B-Klarinette van franzöösch Bauart verlöppt de Innenbohrung van dat Böverstück un dat bövere Deel van dat Ünnerstück zylindrisch, um dornah in en relativ stark konische Bohrung över to gahn, deren Enddörmeter 7 mm größer is as de Utgangsdörmeter. Bi de wieder ünnern beschreeven Reform-Böhm-Klarinette, deren Innenbohrung mehr de van de düütsch Klarinette glieken sall, bedrocht de Differenz immerhen noch ca. 4,5 mm.
Dat düütsch Griepsystem leit sück van de historsch Griepwies af; de Grundgreepen van de modern Oehler-Klarinette glieken in’n Wesentlichen noch immer de van de 5-Klappen-Klarinette, de to de Tiet van Wolfgang Amadeus Mozart speelt wurr. In de Loop van de Tiet nehm de Tall van de Klappen (um 1760 veer, bit 1800 etwa sechs) to, tonächst bit to de van Iwan Müller Anfang van dat 19. Johrhunnert vörstellt Klarinette mit 13 Klappen un 6 Grieplöcker. Wiedere Neeerungen van de Müller-Klarinette weern de Gabelmechanismus för dat b un dat f’’, vör allen aber perfekt sluutend Ledderpolster anstäe van Filzpolstern verbunnen mit versenkt Toonlöcker mit erhaben konischen Ringen (Zwirlen) un Ersatz van de Kippmechanik van de Klappen dör Leepelklappen. Dorto keem en düütliche Verbeterung van de Intonatschoon dör de nee Mechanik un en anner Anordnen van de Toonlöcker, so dat disse Klarinette in meest jeder Toonart ahn Probleme speelt wurrn kunn. Buterdem hett he de Blattschruuv un de Duumstütten utfunnen. Letztere hett de Mögelkeit van dat Ünnersückblasen schafft an Stäe van dat Översückblasen, bi dat dat Mundstück ut hüüdig Sicht verkehrt herum upstaaken weer, also mit dat Blaat nah baben, kiek Afbillen „Fröhe Klarinette“. Oskar Oehler hett 1905 de Müller-Klarinette verbetert, de denn 22 Klappen, 5 Ringe un en Griepdeckel upwiesen un ok eleganter utsehn dee. Dat düütsch Griepsystem (in Gestalt van de Müller-Klarinette) weer vör dat Utfinnen van dat Böhm-System in all Länner verbreedt; as „düütsch“ wurrd dat eerst betekent, siet dat Böhm-System Enn’n van dat 19. Johrhunnert in Frankriek to’n Standard wurr.
Dat Böhm-System foot up de Entwicklungen för de Querflöte dör Theobald Böhm. Dat wurr aber nich van Theobald Böhm sülvst, sonnern van Hyacinthe Klosé entwickelt. De Ünnerscheed liggt in’n Wesentlichen dorin, dat de Gabelgreepen för b un f up h un fis verleggt wurrn un de Greepen van de lütt Finger konsequent redundant gestalt wurrn, so dat de Böhm-Klarinette ahn de för de düütsch Klarinette typischen Rullverbindungen tüschen de Klappen utkommen deiht. Se foot insowiet ebenfalls up de Müller-Klarinette, as se Zwirle, Ledderpolster, Leepelklappen, Duumenholler un Blattschruuv övernehm.
Neben Ünnerscheeden in de Griepwies ünnerscheed sück de franzzösch Klarinette van de düütsch Klarinette traditschonell dör en gröttere Konizität vun den Binnenbohrung, as baben beschreeven, starker ünnersneeden Grieplöcker, en wat breeder Mundstück un insgesamt en lichtere Bauwies. Dordör is de Klang van de Böhm-Klarinette scharper, flexibler un bövertoonrieker. De Klang van de düütsch Klarinette wirkt reiner, sonorer un warmer. Dat Klangideal is aber nich direkt mit dat Griepsystem verbunnen: De all 1850 in Belgien entwickelte Albert-System-Klarinette is in’n Wesentlichen en Klarinette mit franzöösch Klangideal un klassisch „düütsch“ Griepwies. De in de osteuropääsch Volksmuusik un in eenig Berieken van den Jazz insett Klarinetten hemm för begäng en eenfack düütsch Griepsystem, aber en sülvst in’n Vergliek mit de franzöösch Klarinette düchtig hellen Klang. Siet Enn’n van de 1940er Johren wurrn ok Böhm-Klarinetten baut, de aber dör en anner Binnenbohrung (kiek baben) un en anner Mundstück dicht an dat düütsch Klangideal kommen un ünner de Naam Reform-Böhm-Klarinetten verköfft wurrn. Eenig Klarinettisten bruuken Mundstücke mit franzööschen Snitt up en düütsch Klarinette, wat to en dunkel, weeken Klang führt, anner Mundstücke van düütsch Bauaart up en franzöösch Klarinette, um den düütschen Klang ehrder to entspreeken. Wiel ok de Wiet van de Bahnöffnung, de Bodden van dat Mundstück, dat Blatt un nich toletzt de Speler sülvst wesentlich to dat Klangergevnis bidragen, kann natürlich ok up en klassisch franzöösch Klarinetten en warmer un up düütsch Klarinetten en scharper Klang ertüügt wuurn.
Neben de nöömt Systemen gifft dat noch wiedere, as to’n Bispeel dat „Pupeschi-System“ oder dat „Mazzeo-System“, de sück aber nich dörsetten kunnen.
Buterhalv van Düütschland un Öösterriek wurrn hüüd meest blots noch Böhm-Klarinetten bruukt. Dat düütsch System weer bit Midden van dat 20. Johrhunnert ok in Osteuropa wiet verbreedt, wurr aber in de tweet Hälft van dat 20. Johrhunnner wietgahnd van dat Böhm-System aflööst. In de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen weer lang Tiet dat Reform-Böhm-System bannig anseggt; intüschen (2017) spelen aber de Soloklarinettisten etwa van dat Concertgebouw-Orchester in Amsterdam un de Rotterdamer Philharmoniker Böhmklarinetten. En van de wenigen bekannten Klarinettisten in en düütsch Orchester van de eerste Wahl, de en Böhm-Klarinette speel, weer de Swiezer Eduard Brunner.
Stimmungen
De Familie van de Klarinetten hett tallriek Vertreder in ünnerscheedlich Grötten, wiel sück de zylindrisch Bohrung un dat flexible Klappensystem besünners goot för bauliche Experimente eegnen. All Richard Strauss berichtet in sien Övwerarbeitung van Berlioz sien Instrumentationslehre an en Upführen van de Mozartsche g-moll-Symphonie mit en rein Klarinettenorchester, dat sück ut Instrumenten van de verscheedensten Stimmungen tosommensetten dee. Meest all Klarinetten sünd transponeerende Instrumente un mooten dorum dementsprekend noteert wurrn.
Hüüd verbreedt Formen un Stimmungen
In’n modernen Gebruuk sünd in eerst Lien veer Grötten begäng: De „normale“ Klarinette in B, in de klassische Musik dorto ok en een Halftoon deeper stimmt Klarinette in A, af de romantische klassischn Musik en Bassklarinette in B, un etwa af Laatromamtik ok en hooch Klarinette in Es. De B-Klarinette is an’n meesten verbreedt un wurrd ok in’n Jazz un in de Volksmusik bruukt. Se klingt een Ganztoon deeper as noteert. In’n Sinfonie- un in’n Opernorchester kummt dorto de A-Klarinette, de en lütt Terz deeper as noteert klingt. De afwesselnd Gebruuk van disse beid Typen is vör allen technisch begrünnd, klanglich sünd se meest gliek: Passagen in B-Toonarten laaten sück up dat B-Instrument lichter spelen, de A-Klarinette is för Krüüz-Toonarten speeltechnisch beter to gebruuken. Eenige Komponisten stellen allerdings jüstergrad den klanglichen Ünnerscheed in’n Vördergrund un nich de lichtere Griepwies – se setten de A-Klarinette för en weekeren oder warmeren Klang in un nehmen kien Rücksicht up de swoorere Griepwies. De ünnerscheedlich Klangcharakteristik kann man so tosommenfaaten: „[D]ie B-Klarinette [wirkt] infolge ihres reichhaltigeren Obertonspektrums glanzvoller und kräftiger, während bei der A-Klarinette der dunkle und kantable Charakter deutlicher ausgeprägt ist.“
Eenige Böhm-Klarinetten wurrn mit en deep es (Mi♭ grave) un utwiet Mechanik baut (so nöömt Vullböhm-System, kiek Afbillen). So können Klarinettisten mit blots een Klarinette dat gesamte gängige Repertoire up een Instrument spelen. Dormit kann man ok umgahn, dat up en kolt Instrument wesselt wurrn moot, wat faken to Intonatschonsproblemen führt. Allerdings mooten se deelwies in düchtig schwierig Toonarten musizeeren, worto blots dat Böhm-Instrument problemlos in de Laag is. Besünners Nahdrucke van de Orchesterstimmen van Breitkopf & Härtel in den USA hemm faken transponeerte Klarinettenstimmen bifüügt. Oder de Musiker mussen prima vista transponeeren, wat unverwacht faken goot beherrscht wurr. Disse Bruuk weer mehr in de romanisch Länner verbreedt. In Rumänien van de 1970er un 1980er Johren war dat – wegen Geldmangel – faken de Regel in mittleren Orchestern. (To glieker Tiet hemm dor öllere Speler noch dat düütsch System speel, aber mit düchtig franzöösch Toongeven.)
En wiedere Vördeel van disse Utwieden nah ünnern is, dat dat es as kört b överblasen speelt wurrn kann un somit fülliger as disse – meest bannig kritisch Toon – erklingt. Ofschons disse Utwieden van den Umfang nah ünnern – mit Utnahm bi de Bassklarinette – wenig verbreedt is, hemm eenzelt Komponisten liekers dormit rekent. Gustav Mahler hett all in sien 7. Sinfonie (Ziffer 262) en sückse Anmarken anbrocht. Ottorino Respighi verlangt in de 1. un de Bassklarinette dit „deep es“ in sien Toondichtung Pini di Roma (twee Takte vör de Ziffer 10, Ricordi-Partitur Siet 30).
För hooch Stimmen mit speziellen Klangeffekten wurrd siet Midden van dat 19. Johrhunnert faken de Es-Klarinette („Sopranino-Klarinette“) bruukt, deren schriller Toon in Blaskapellen un böhmisch-mährischer Volksmusik, aber ok in’n groot besett Symphonieorchester to’n Insatz kummt. Wegen hör dördringend Klang wurrd se in’n Orchester normalerwies blots eenzeln besett.
Hööftsächlich in’n Orchester un in de sinfonisch Blasmusik, vereenzelt ok in’n Jazz, is de Bassklarinette in B to Huus, de een Oktave deeper as de B-Klarinette klingt. Hör Toonumfang is faken över dat deep e herut bit maximal to’n c utwiet, so dat hör deepste Toon dat klingende Kontra-B ist. In‘n Gegensatz to de Normalklarinette wurrd de Bassklarinette för begäng nich in A baut.
Seltener wurrn hüüd in dat Sinfonieorchester noch C-Klarinetten un D-Klarinetten insett. De C-Klarinette weer in dat 19. Johrhunnert wiet verbreedt un wurr to’n Bispeel van Antonio Salieri in sien Opern fakender bruukt. Sie wurrd hüüd noch as eenzig nicht-transponeerend Familienliddmaat dörgahns dör de B-Klarinette ersett. De D-Klarinette, de bispeelswies in’n barocken Klarinettenkonzert van Johann Melchior Molter oder in de Wiener Dansmusik van (Johann Strauss) to finnen weer, wurr wietgahnd dör de Es-Klarinette ersett, wat aber blots denn bit to’n ünnersten Toon (schreeven e) geiht, wenn se (schreeven) bit to dat deep es reckt, wat bi düütsch Klarinetten nie un bi franzöösch Klarinetten selten de Fall is. In’n övrigen stunnen bzw. staht de Komponisten, de bewusst för disse Instrumente wegen hör jewieligen Klangeegenschapen komponeert hemm, de Överdragen up anner Klarinetten aflehnend tegenöver.
Hooch Klarinetten
Seltenere hooch Instrumente sünd de Hooch-G-Klarinette (edat gifft ok en Deep-G-Klarinette), dat „picksüße Hölzl“, dat ahn Utnahm in de Wiener Schrammelmusik speelt wurrd, un de Hooch-As-Klarinette, de hööchste Klarinettenstimm in de fröhe Blasmusik. Se wurrn aber hüüd nich mehr serienmäßig herstellt.
Instrumente in Altlaag
Dat Bassetthorn in F hett vör allen Wolfgang Amadeus Mozart in eenigen van sien Opern (Die Zauberflöte), Kammermusikwarken un in sien Requiem insett, ansluutend ok Felix Mendelssohn Bartholdy un Richard Strauss (in Elektra un Die Frau ohne Schatten). Hüüd beleevt dat en Renaissance in de nee’ere Quartettliteratur för Klarinetten. De Toonumfang van dat Bassetthorn is mit so nöömt Bassettklappen nah ünnern bit to dat noteert C (klingend F) utwiet (as ok Bassklarinette un Bassettklarinette bit noteert c bzw. C utwiet sünd). Dordör bedrocht de Toonumfang vull veer Oktaven. Vörweegend in dat Blasorchester övernimmt de Altklarinette in Es de Rull van de Middellaag tüschen normal un Bassklarinette. Se wurrd för begäng ahn Bassettklappen baut, gelegentlich aber bit noteert D (klingend F) verlängert, um Bassetthornstimmen weddergeven to können.
De Bassettklarinette (in A, B oder ok C) is dat den Bassetthorn ähnliche Instrument, för dat Mozart sien Klarinettenquintett KV 581 un sien Klarinettenkonzert KV 622 komponeert hett, Warken, deren deepste Passagen kört nah Mozart sien Dood oktaveert wurrn, um se ok up en normal A-Klarinette spelen to können un deren oorsprüngliche Partituren hüüd blots in rekonstrueerten Faaten vörliggen. De eerst later so nöömt Bassettklarinette wurr mehrfack utfunnen, toeerst um 1770. Dat Instrument van Mozart sien Früend un Logenbröer Anton Stadler (1753–1812), de ok de beid Warken eerstmals upführt hett, wurr 1788 van den Wiener Hoffinstrumentenmaker Theodor Lotz entwickelt un maakt un van Stadler wieder verbetert. Dat Instrument harr, as van Mozart vörschreeven, neben den Tönen van de normal Klarinette ok noch de deepere Töne Es, D, Cis un C. Eenige Instrumentenbauer haemm in letzt Tiet modern Sonneranfertigungen van disse Bauform herstellt, so dat nee’ere Inspeelen en authentischeres Bild van disse Warken vermiddeln können.
In de greeksch un töörksch Volksmusik wurrn Deep-G-Klarinetten bruukt. Die Instrumente hemm en düütsch Griepwies un en liek Bauform, dat gifft de sowohl in Holt as ok in Metall. De Mechanik is meest nah Albert konstrueert, man findt aber ok de modern düütsch Mechanik. De Stimmung is en rein Quarte deeper as noteert, kann also de Altlaag toordnet wurrn.
Wiedere deep Klarinetten
De Kontrabassklarinette in B klingt um twee Oktavendeeper as de B-Klarinette un kummt bi groot besett Warken van dat 20. un 21. Johrhunnert to’n Insatz, bispeelswies in Arnold Schönberg sien Fünf Orchesterstücken Opus 16, György Ligeti sien Lontano un Iannis Xenakis sien Jonchaies as ok in de Filmmusik. Faken düppelt dorbi de Kontrabassklarinette de Stimm van den Kontrabass. Af un to finde sück de Kontrabassklarinette ok in Blasorchestern.
In'n Blasorchester wurrd gelegentlich to en wiedere Verstärken van dat deep Klarinettenregister neben de Kontrabassklarinette de Kontra-Altklarinette in Es bruukt, de um een Oktave deeper as de Altklarinette in Es klingt. Disse düchtig deep speelen Klarinetten wurrn ok in eenig Musicals (to’n Bispeel A Chorus Line, The Producers) insett.
Van de noch deeper Subkontra-Altklarinette in Es (twee Oktaven deeper klingend as de Altklarinette in Es) as ok de Subkontra-Bassklarinette in B (dree Oktaven deeper klingend as de Klarinette in B) gifft dat weltwiet blots wenig Exemplare.
Kuriosa
De kanaadsch Klarinettenbauer Steven Fox konstrueert Klarinetten, de in de Bohlen-Pierce-Skala stimmt sünd. Wegen de hooch Kompatibilität van disse Skala mit Klarinetten könnt de ok in Betoog up de Klappenmechanik düütlich eenfacher utführt ween.
In de 1930er Johren hett Friedrich Stein de Steinklarinette entwickelt, de en neeardig Klappensystem up twee Metallröhren harr un van de Firma Gebrüder Mönnig in Markneukirchen baut wurr.
Veerteltoondüppelklarinette: Wiel sück de Komponisten mit Mikrointervallen un de Veerteltoon-Musik befaat hemm, de in Middeleuropa af Anfang van dat 20. Johrhunnert anfung, entstunn jüst bi Blasinstrumenten de Wunsch nah baulicher Ünnerstütten van disse Töne. De Instrumentenbauer Fritz Schüller (1883–1977) konstrueer en Veerteltoondüppelklarinette, de ut twee nebennanner liggend, in’n Afstand van en Veerteltoon stimmt Klarinetten bestunn, de aber blots mit een Mundstück un een Klappensystem utstatt weer. Mit en tosätzlichen Heben kunn tüschen de beid Röhren hen- un herschalt wurrn, so dat dat ahn düchtig grötteren Griepupwand mögelk weer, en Veerteltoonledder to spelen.
De Sudden Smile Clarinet is en Kombinatschoon ut Klarinettenmundstück un Blockflötenkorpus un weer todrapener as Chalumeau to beteken. Se is ca. 35 cm lang un steiht in C. Den Speler steiht en vullständige chromatische Skala van twee-eenhalv Oktaven to Verfügung.
Intüschen gifft dat ok de Tupian Chalumeaus, de de Mögelkeiten beeden, dör en spezielle Grieptechnik ähnlich as bi Flöten bit to twee-eenhalv Oktaven ganz ahn Klappen to spelen. Disse Instrumente wurrn in all begäng Toonarden van hooch F bit deep D anbooden.
Geschichte
De Geschichte van de Eenfachrohrblattinstrumente reckt bit in de Antike zurück. Siet oltägyptisch Tiet, in de klassischen Antike as ok in dat Middelöller is en groot Fülle van ünnerscheedlich Instrumentenformen, faken mit gedüppelt Schallrohr, nahwiest. In Regionen mit lebendig traditschoneller Musiktraditschoon sünd entspreekende Instrumente to’n Deel bit in de Neetiet erhollen bleven (to’n Bispeel Sipsi). Bi de Rohrblööt van disse Instrumente entsteiht de schwingend Tung dör den Insnitt in den Halm van en Rohr (idioglottes Rohrblatt). Demgegenöver wurrd för de Klarinette en up en Mundstück fastmaaken un wedderafnehmbor Blatt bruukt, somit en heteroglottes Rohrblatt.
Dat Chalumeau
Dat Chalumeau is eerst siet dat Enn’n van dat 17. Johrhunnert nahwiesbor un somit blots wenig öller as de Klarinette. Tegenöver fröheren Eenfachrohrblattinstrumenten, de to’n Deel ok all as Chalumeau/Schalmei betekent wurrn, kann bi dat Chalumeau dat Rohrblatt van dat Mundstück lööst wurrn (heteroglottes Rohrblatt). Dat Chalumeau hett en zylindrisch Röhr. Dat hett aber kien Överblasklapp un wurr blots in dat Grundregister bruukt, also in en Toonumfang van en groot None. Överblasen Töne kann man dormit ok henkriegen, de sünd aber klanglich nich tofräe stellend un faken unrein. Ähnlich as de Blockflöte hett dat achtGrieplöcker, gelegentlich ergänzt um een oder twee Klappen um den Toonumfang uttowieden. Chromatische Töne wurrn mit Gabelgreepen speelt.
De Klarinette in dat 18. Johrhunnert
Um 1700 fungen düütsch Instrumentenbauer an, dat Chalumeau wieder to entwickeln. De bedüüdenst Errungenschap up den Weg to de Klarinette is den düütschen Instrumentenbauer Johann Christoph Denner gelungen. Sien Wiederentwicklung van dat Chalumeau bestunn dorin, en Instrument antofertigen, dat mit en Tosatzklapp to dat Överblasen versehn weer. Wiel dit Instrument in‘n mittleren un hooch Register n luuten, kloren Klang harr, de an den van de Barocktrompete (wegen dat „Clarinspeel“ ok as Clarino betekent) erinnern dee, wurr dat van Mayer in dat „Museum musicum“ (1732) as Clarinetto, also lütt Trompete, betekent. Wiel dat bi de eerst Klarinetten nich gelung, to glieker Tiet dat deep un dat överblasen Register klanglich un intonatorisch befreedigend uttoführen, wurrn de eerst Klarinetten meest ahn Utnahm in’n överblasen Register speelt un för dat deep Register wiederhen Chalumeaus baut. Noch hüüd betekent man de deepste Laag van de Klarinette as dat Chalumeau-Register. De Denner-Klarinette harr blots twee Klappen, aber verscheeden anner Hersteller hemm bald wiedere tofüügt, um tosätzliche Töne speelbar to maken. Dat klassische Instrument, as Mozart keen kennen dee un geern harr, harr (ahn Bassettutwieden) sluutend acht Grieplöcker un etwa 5 Klappen un weer all in all Registern goot speelbar.
Wiederentwicklungen
De nächste wichtige Entwicklungsträe weer de Utfinnen van de baben ünner Griepsysteme beschreeven Klarinette van Iwan Müller, de insgesamt as Revolutschon van den Klarinettenbau betekent wurrn kann. In de Loop van dat 19. Johrhunnert wurrn dit System, dat weltwiet Anklang funn, noch wiedere Klappen tofüügt.
Hyacinthe Klosé hett 1839 en kumplett nee Anordnung van de Löcker un Klappen rutfunnen, de stark van de van Theobald Böhm erstellten Bereeknungen beinfloot weer, de de up den Bau van de Querflöte anwennd harr. Nah hüm hett he sien Utfinnen ok Böhm-System nöömt. Wiel disse Griepwies neeaardig konzipeert weer un de dat Müller-System weehnt Musiker kumplett umlernen mussen, hett sück dat System man blots langsam dörsett. Intüschen is aber de Böhmklarinette, van den düütschen Spraakruum afsehn, dat internatschonale Standardinstrument.
As en laat Bispeel van en technische Innovatschoon bi de düütsch Klarinette is hier de Eenpunkt-Verbindung för de H-Cis-Triller to nöömen. De harr sück Rudolf Uebel, de Neffe van Friedrich Arthur Uebel, 1949 patenteeren laaten. In de Afbillen sünd twee Ünnerstücke van Arthur Uebel Klarinetten ut de Johrern 1990er Jahren to sehn. De Tweepunkt-Verbindung is hier dat jüngere Instrument; de Bauwies wessel also weer to de oorsprüngliche Variante.
De Wiener Klarinette
De Wiener Klarinette ünnerscheed sück van hör düütsch Süster dör en wiedere Bohrung, dickere Wandstärken un en anner Mundstückbahn. Wiener Blööt sünd breeder un starker as de düütschen un hemm en annern Blattkarn.
De Wiener Klarinette verleeht – neben annner Wiener Instrumenten, as to’n Bispeel Wiener Oboe, Wiener Horn, Wiener Pauke, Wiener Slagwark – den öösterriekschen Orchestern ehrn typischen Wiener Klangstil.
Gebruuk van de Klarinette in de Musik
Solistisch
Ut de tallriek Warken för Klarinette un Klaveer sünd vör allen de beid Sonaten van Brahms, de Fantasiestücke van Robert Schumann un de Vier Stücke van Alban Berg besünners to nöömen. Wiedere Sonaten hemm Felix Draeseke, Camille Saint-Saëns, Max Reger, Arnold Bax, Paul Hindemith, Francis Poulenc (Sonate für Klarinette und Klavier), Josef Schelb, Leonard Bernstein un Aaron Copland komponeert.
Dat gifft ok en riek Literatur an Klarinettenkonzerten, dorünner dat bekannte Klarinettenkonzert KV 622 van Wolfgang Amadeus Mozart. Ok Carl Maria von Weber, Ludwig Spohr, Felix Mendelssohn Bartholdy, Franz Krommer, Johann Melchior Molter un Liddmaaten van de Stamitz-Familie hemm beleevt un bit hüüd faken upführt Klarinettenkonzerte schreeven. Van Antonio Salieri gifft dat doröver herut en so nöömt Picciola Sinfonia för konzertante Klarinette un Orchester, de as Inleeden to’n tweeten Deel van sien Oper Die Neger deent. Later hemm Claude Debussy, Igor Strawinski, Paul Hindemith un Aaron Copland Warken för Soloklarinette mit Orchesterbegleitung komponeert. To nöömen is buterdem dat Klarinettenkonzert van Carl Nielsen. En Hööchtpunkt in technisch un musikalisch Raffinesse markeert dat Klarinettenkonzert van Jean Françaix (1968), dat aber wegen sien hooch Anforderungen an den Solisten un an dat Orchester blots selten upführt wurrd.
Nee Impulse hemm in de letzt Johren ünner annern de sweedsch Solo-Klarinettist Martin Fröst un de Finne Kari Kriikku sett. Beid Solisten hemm Konzerte in Updrag geven, eerstmals upführt un in tallriek Konzerten weltwiet speelt un up CD upnommen. För Fröst hemm ünner anner Kalevi Aho, Anders Hillborg un Rolf Martinsson (Concert Fantastique), för Kriikku ünner annern Unsuk Chin, Kimmo Hakola, Jouni Kaipainen, Magnus Lindberg, Kaija Saariaho un Jukka Tiensuu Konzerte schreeven.
De kumplett unbegleit Klarinette wurr van völ Komponisten, vör allen in dat 20. Johrhunnert, mit Solokompositschonen bedocht. De prominentesten Vertreder sünd hier de Drei Stücke (1919) van Igor Strawinski, Stimmungen eines Fauns (1921) van Ilse Fromm-Michaels, L’abîme des oiseaux (1941) ut dat Quatuor pour la fin du temps van Olivier Messiaen, dat Capriccio (1946) van Heinrich Sutermeister, Luciano Berio sien Sequenza IXa (1980) as ok de Solo-Sonaten van Sigfrid Karg-Elert (1920), John Cage (1933) un Germaine Tailleferre (1957).
Kamermusik
In de rein Bläserkamermusik gifft dat meest kien Formatschoon ahn Klarinette. In Harmoniemusiken, Bläseroktetten un -sextetten sünd meestens twee, in’n Hotzbläserquintett is een Klarinettenstimm besett. En wiedere wichtige Besetten is dat modern Klarinettenensemble mit Klarinetten, Bassetthörnern, Es-Klarinette, Bassklarinette un Saxophonen oder dat Klarinettenquartett ut twee Klarinetten, Bassetthorn un Bassklarinette. Ok in den Quintetten för Klaveer un Bläser van Mozart un Beethoven speelt de Klarinette en wichtige Rull.
In de gemischt Kamermusik (Bläser un Strieker) is vör allen dat Klarinettenquintett to nömmen, dat den Klang van dat solistisch Blasinstrument mit en Streichquartett kombineert. Besünners de Quintette van Mozart ud Brahms sünd hier herut toheeven. In de gröttere gemischte Besetten, as in dat Schubert-Oktett oder Beethoven-Septett deelt sück de Klarinette mit de eerst Violine faken de Hööftstimm. Berühmte Trios hemm Mozart (Klarinette, Viola, Klaveer) un Brahms (Klarinette, Violoncello, Klaveer) schreeven. Olivier Messiaen hett in sien Quatuor pour la fin du temps (Quartett to dat Enn’n van de Tiet) Klarinette, Violine, Violoncello un Klaveer besett.
Dat villlicht bekannteste Stück för twee Klarinetten is de Sonate für zwei Klarinetten FP7 van Francis Poulenc.
Orchester
Afsehn van eenigen solistischen Insätzen, to’n Bispeel in Warken van Antonio Vivaldi oder Jan Dismas Zelenka, weer dat Chalumeau nie wirklich in en barock Orchester integreert. Eerst mit de Wiederentwicklung to de Klarinette kunn sück dat Instrument neben den anner Holtbläsern behaupten. In en Sinfonieorchester sitten de Klarinettisten meestens in de tweet Holtbläserreeg neben den Fagottisten; wobi de eersten Bläser van beid Gruppen (Soloklarinettist un Solofagottist) direkt nebennanner sitten.
Wolfgang Amadeus Mozart hett 1778 in Mannheim Sinfonien van Carl Stamitz höört un schreev an sien Vader:
„Ach, wenn wir nur clarinetti hätten! – sie glauben nicht was eine sinfonie mit flauten, oboen und clarinetten einen herrlichen Effect macht!“
Dit Zitat betreckt sück allerdings up de Soltborger Hoffkapelle, de Klarinetten eerst 1804 in Gebruuk nehm. Klarinetten wurrn laatstens af 1769 in de Fürsterzbischöflichen Militärmusik gebruukt. Mozart hett sück jedenfalls van dissen Titpunkt an bemöht, dit Instrument ok in Öösterriek in dat Orchester to integreeren, un dat is mit sien Verdeenst, dat in de Symphonien van Beethoven de Klarinette fast to de Bläsergrupp hörrt un gliekwertig mit de Oboe un Flöte insett wurrd. Besünners charakteristische Stäen finnd man in den innigsten Momenten van völ Mozart-Opern, natürlich – hier sünd dat twee Bassetthörner – in sien Requiem un in de langsam Sätzen van den Beethoven-Symphonien. To de Tiet wurrn för begäng twee Klarinetten in dat Orchester besett.
Bi völ Komponisten van de Romantik is de Klarinette, ähnlich as de Oboe in de Barocktiet, dat Instrument de Wahl för intime, gesangliche Passagen (bispeelswies inde Symphonien van Mendelssohn oder Brahms). Ok in dat romantisch Opernorchester wurrd se gern mit udrucksvull Gesangsliens bedocht. Buterdem vergröttert sück de Klarinettengrupp in dat Orchester, faken kommen dree oder mehr Speler to’n Insatz, de to’n Deel ok Nebeninstrumente spelen. Vör allen in dat romantische Opernorchester speelt to’n Bispeel de Bassklarinette en tonehmens Rull (etwa in den Opern van Richard Wagner). De Klarinettenpartien ut Opern van Richard Strauss sünd so wichtig un ansprööksvull, dat se bit hüüd as Plichtstücke bi Vörspelen verlang wurrn. Eenige Komponisten (to’n Bispeel Schostakowitsch in sien Oper Lady Macbeth von Mzensk) besetten bit to fief oder acht (Richard Strauss, Elektra) Klarinettisten.
To Anfang van dat 20. Johrhunnert hett de neeardige Jazz ok de Konzertmusik beinfloot, un naturgemäß wurr dorbi de Klarinette as verbreedt Jazz-Instrument, dat aber ok in’t Orchester vertreeden is,tonehmend bruukt. En weltbekannt Bispeel is de Anfang van Rhapsody in Blue van George Gershwin. Neeere Komponisten schätzen die Klarinette vör allen wegen hör Wendigkeit in all Registern.
Blasorchester
In Blasorchestern un Militärkapellen wurrd de Klarinette ünner annern för flink Solopassagen bruukt. In Blasmusikbearbeitungen van symphonisch Warken övernehmen de in twee oder mehr Gruppen deelt Klarinetten faken de Geigenstimmen. Se spelen dor wietgahnd in hör böveren Toonberiek, in den se sück licht van de anner Instrumenten afheven. In grötteren üBlasorchesterbesetten wurrn to de vörherrschend B-Klarinetten, de chorisch besett sind, ok noch de Es-Klarinette, de deepere Altklarinette in Es un de Bassklarinette in B speeltt. De Kontra-Altklarinette in Es un de Kontrabassklarinette in B sünd dorgegen selten antodrapen.
In böhmisch-mährisch Volksmusik wurrd de Klarinette meest tweestimmig (Es un B) besett un hett, afsehn van eenig Solopassagen, verzierend Funktschoon. Wiel de faken speelt Pralltriller un Sössteihntelfiguren an Vagelgezwitscher erinnern, wurrn hör faken Naams van Singvagels geven to’n Bispeel in den Titeln Gesang der Lerche oder Amselbrüder.
Jazz
Vör allen in den fröhen Jazz weer de Klarinette en zentral Instrument, de Tipp van hör Popularität weer in de Dixieland-Jazz- un Big-Band-Ära van den 1930er un 1940er Johren, as Klarinettisten as Sidney Bechet, Benny Goodman, Artie Shaw, Johnny Dodds, George Lewis un Woody Herman de woll spoodrieksten Ünnernhollensmusikgruppen van hör Tiet anführen deen. Dorbi keemen tietwies neben de domineerend B-Klarinette ok Klarinetten in C und Es to’n Insatz. Duke Ellington hett de Klarinette in sien Kompositschonen as Hööftinstrument ansett. In de laat 1940er Johren gung dat Interesse an de Big Bands torüch un dat Instrument verlor sien zentraal Positschoon, de se ok in’n modern Jazz nich torüch kreeg.
In’n Dixieland-Revival van de 1950er Johren wurrn Klarinettisten as Hugo Strasser, Acker Bilk un Monty Sunshine berühmt un hemm mit hör Musik sogor de Hitparaden van de Popularmusik reckt. In de populären Jazzmusik funn ok de selten insett Metallklarinette ehrn Platz.
Ofschons eenige Musiker as Eric Dolphy, Buddy DeFranco, Tony Scott, Jimmy Giuffre, Rolf Kühn, Perry Robinson, Theo Jörgensmann oder John Carter se ok för Bebop un Free Jazz insetten deen, kunn de Klarinette bit hüüd ehrn ollen Stellenwert nich mehr recken. In Improvisatonsmusik van hüüd kann man se aber weer fakener hörrn. Ünner de modernen Jazz-Klarinettisten sünd ünner annern Eddie Daniels, Paquito D’Rivera, Gebhard Ullmann, Don Byron un Lajos Dudas to nöömen.
Grenzgänger
Jean-Christian Michel is van de Karkenmusik van Johann Sebastian Bach un van den ansprööksvull „Europääschen“ Jazz inspireert un speelt sien Kompositschonen un Adaptatschonen up de Klarinette.
Dat German Clarinet Duo speelt en improviseerte Kamermusik, in de Elemente van den Jazz un de Nee Musik dör en jazzoide Tietgestaltung mitnanner verbunnen wurrn.
Ok Woody Allen speelt Klarinette (Albert-System) un hett in de Upnahmen van sien Filmmusiken (Take the Money and run, The Sleeper, Radio Days) sülvst de Klarinette speelt.
D engelsch Musiker John Helliwell sett de Klarinette as dragend Melodieinstrument in de Rockgrupp Supertramp in.
Musiker as Tara Bouman oder Michael Riessler sünd Grenzgänger, de ut de klassische Musik kommen. Bei hemm sück ok as Improvisatoren en Naam maakt.
In de Band Coppelius wurrn Klarinetten faken för Soli insett, de in’n Klang an Gitarrensoli erinnern söllt.
Vibrato, Tremolo
In‘n Jazz un in de amerikaansch Ünnerhollensmusik wurrd de Klarinette traditschonell mit utpräägt Vibrato speelt. In de klassischen Musik, in de Ländlermusik un in de Blasmusik wurrd de Klarinette dorgegen traditschonell mit en möglichst liken, konstanten Toorn speel. In’n Gegensatz to de Strieker, Singer, Flötisten un Oboisten hemm de klassischen Klarinettisten in dat 20. Johrhunnert dat Vibrato-Speel aflehnt. Alleen in Amerika wurr – beinfloot van den Jazz – nich selten ok in de klassisch Musik Vibrato insett.
Wiederen Gebruuk
In‘n Klezmer (Giora Feidman, Joel Rubin) un in de ostereuropääsch Volksmusik (Iwo Papasow) finnd de Klarinette rieken Gebruuk as Solo- oder Begleitinstrument.
Insbesünnere up den Balkan is de Klarinette, sülvst in lüttste Besetten, en Standardinstrument.
Nich ganz so unentbehrlich, aber immer noch wichtig is de Klarinette in de alpenländsch Volksmusik.
In de törksch Folklore hört man meest Albert-Klarinetten in G ut Holt oder Metall, speelt to’n Bispeel van Hüsnü Şenlendirici
Seltener wurd se in de Popmusik insett, etwa in eenig Hits van de Grupp Supertramp. En wenig begäng Mixtur ut Dixieland Jazz un Beatmusik finnd sück to’n Bispeel in dat Stück When I’m Sixty-Four van de Beatles
In Grekenland speelt de Klarinette (Clarino) in de traditschonell Danz-, Hochtiet- un Klaagmusik en wichtig Rull. Bi de Besetten van dat greeksch Klaagleed gifft dat faken en solistische Klarinette, faken ok mit Improvisatschoon.
Berühmte Klarinettisten
De eerst groot Klarinetten-Star weer Anton Stadler (1753–1812), den Wolfgang Amadeus Mozart meest all sien Warken för Klarinette, Bassetthorn oder Bassettklarinette „up den Liev“ schreeven hett. He keem oorsprünglich ut Prag, führ aber wegen sien groot Beleevtheit in völ europääsch Metropolen en regelrecht Wannerleven.
Ähnlich inspireerend weer woll de Münchner Hoffmusiker Heinrich Joseph Baermann (1784–1847) up Carl Maria von Weber, de hüm twee Konzerte, een Concertino un Kamermusikwarken widmet hett. Sien Söhn Carl Baermann weer ebenfalls Klarinettist un schreev neben eenig Konzerten en Klarinettenschool, de bit hüüd bruukt wurrd.
En Tietgenosse van Heinrich Baermann, de as bedüüdenst Virtuose van sien Tiet gull, weer Johann Simon Hermstedt. Hüm hett Louis Spohr, de in‘n Gegensatz to Weber gor kien Rücksicht up de dormals noch vörhannen technischen Probleme van de Klarinette nehm, sien veer Klarinettenkonzerte widmet. Disse „Rücksichtslosigkeit“ van Sieden van Spohr hett Hermstedt dorto brocht, dat Instrument entsprekend wieder to entwickeln.
Ok Johannes Brahms, de in de 1890er Johren eegentlich all uphollen harr, to komponeeren, wurr van den muien Toon van den Autodidakten Richard Mühlfeld (1856–1907) dorto motiveert, kört för sien Levensenn’n noch eenige Klarinettenwarken to komponeeren.
För Benny Goodman hemm Aaron Copland un Paul Hindemith hör berühmt Klarinettenkonzerte komponeert. Ok Béla Bartók hett Goodman sien Kontraste för Violine, Klarinette un Klaveer widmet.
In den Beriek van den Jazz sünd insbesünnere to nöömen: Sidney Bechet, Eddie Miller, Jimmy Noone un Artie Shaw.
Pädagogik
As so völ anner Instrumente kann man ok dat Klarinettenspeel privat, an Musikscholen, Konservatorien oder Kunsthoochscholen lehrn. Bevör man sück en Instrument anschaffen deiht, sull unbedingt de tokünftige Lehrer konsulteert wurrn, de de Schüler över de Wahl van dat System un de Qualität van de Klarinette beraden kann. Neben dat Vermiddeln van de Grieptechnik, Hollen un Oomtechnik un Ansatz sull en goot Klarinettenlehrer ok Tipps för de Bearbeitung van dat Mundstück för en eenfach Rohrblatt geven können.
In Klarinettenensembles, Blasorchestern, Amateur- oder Schoolorchestern kann de fortgeschreeden Schöler sien eerste Speelpraxis kriegen. In‘n professionellen Studium beeden sück todem Kamermusikensembles oder Hoochschoolorchester an. För de Upnahm in en Symphonieorchester is dat spoodriek Bestahn van en Proovspeel Bedingung, bi de dat Konzertsoli un swoor Stäen ut Orchesterwarken vörtodragen sünd. De Vörbereitung van sückse Probespelen is en van de Swoorpunkte van dat professionelle Instrumentalstudium.
Wichtige Etüden un Schoolwarken för Klarinette stammen van Kalman Opperman, Carl Baermann, Friedrich Berr, Giovanni Battista Gambaro, Hyacinthe Klosé, Fritz Kröpsch, Rudolf Jettel, Ernesto Cavallini, Paul Jeanjean, Alfred Uhl un Reiner Wehle.
Aktuelle Hersteller van Bedüüden
Chile
Luis Rossi
Düütschland
Oscar Adler, Buffet Crampon Düütschland GmbH (W. Schreiber), Claríssono (Martin Schöttle), Wolfgang Dietz (Neustadt a.d. Aisch), Dörfler, Martin Foag, Frank Hammerschmidt, Karl Hammerschmidt, Stefan Hofmann, Georg Hufnagel, Harald Hüyng, Richard Keilwerth, Johanna Kronthaler, Kunath Instrumentenbau, Leitner & Kraus (Neustadt a.d. Aisch), Stephan Leitzinger, Rolf Meinel, Gebr. Mönnig GmbH (Oscar Adler), Gustav Mollenhauer & Söhne (Kassel), Bernd Moosmann, W. O. Nürnberger (Nico Sämann), Püchner, Lothar Reidel, Eberhard Scherzer, Schwenk & Seggelke, Steinbach, Friedrich Arthur Uebel, Guntram Wolf, Herbert Wurlitzer (Neustadt a. d. Aisch).
De 1919 grünnd Manufaktur Richard Müller in Bremen hett Anfang van de 1850er Johren tosommen mit den dormaligen Soloklarinettisten van dat Kölner Gürzenich-Orchester un Dozenten van de dortig Musikhoochschool Paul Gloger för de Klarinette mit düütsch Griepsystem en dörgahnd ergonomische Mechanik entwickelt, mit de Folg, dat de Instrumente beter in de Hand leegen un lichter speelt wurrn kunnen. Disse ergonomische Bauwies van de Mechanik wurr later van meest all Hersteller van Klarinetten mit düütsch Griepsystem övernommen.
England
Peter Eaton (Produktschoon 2018 instellt), Hanson Clarinets
Siet ca. den 1930er Johren weer in Grootbritannien en bestimmt Klarinettenmodell van de Firma Boosey & Hawkes (B. & H.) düchtig anseggt un inflootriek. Dts Modell 1010 harr en düchtig wiet Bohrung van 15,2 mm, de todem vullständig zylindrisch formt weer. Berühmt engelsch Klarinettisten as Jack Brymer, Thea King, Frederick Thurston un Gervase de Peyerhemm up de speelt un sünd maatgevend för de enorme Popularität van disse Klarinette in Grotbritannien mit verantwortlich. De Produktschoon van Klarinetten wurr 1986 van B. & H. instellt. Dat führ dorto, dat völ professionelle britisch Klarinettisten meest up Instrumente van de franzöösch Firma Buffet Crampon (meist Modell R13) umstiegen deen, Instrumente mit wesentlich lüttgerer un nich vullständig zylindrisch Bohrung (14,65 mm). De Traditschoon van de 1010 wurr van Peter Eaton un sien lütt Team mit dat Modell Elite fortführt un verbetert. Trotz lütt Uplaag sünd Instrumente van Peter Eaton bi führend britisch Klarinettisten düchtig wiet verbreedt. Peter Eaton hett de Produktschoon 2018 ut Öllersgrünnen instellt.
Frankriek
Buffet Crampon, Henri Selmer, Georges Leblanc (bit 2008)
De Firma Buffet Crampon gellt bi professionell Böhmklarinetten as Marktführer. Dat ca. 1950 van den Instrumentenmaker Robert Carrée entwickelte Modell R13 is de weltwiet spoodriekste Profiklarinette un gellt in den USA quasi as Standard. In Europa is dat 1975 entwickelte Modell RC (bzw. RC Prestige (14,71 mm)) mehr anseggt. Wichtigste Mitstrieder an’n Markt sünd seker Yamaha un Henri Selmer, in‘n nordamerikanischen Ruum siet eenig Johren ok Backun. De franzöösch Firma George Leblanc weer düchtig bedüüdend, bit se 2008 van Buffet Crampon upköfft wurr. Dat Modell R13 van Buffet Crampon deen as Vörbild för eenige Modelle van Leblanc un Yamaha.
Italien
Fratelli Patricola, Romeo Orsi, L. A. Ripamonti
Japan
Josef, Yamaha
Kanada
Backun Musical Services, Stephen Fox
Öösterriek
Gerold Angerer, Otmar Hammerschmidt, Herbert Neureiter, Rudolf Tutz
Taiwan
Jupiter
Tschechien
Amati-Denak
USA
Ridenour Clarinet Products, Chadash Clarinet, Conn-Selmer, Martin Freres Company
Literatur
Wilhelm Altenburg: Die Klarinette. Ihre Entstehung und Entwicklung bis zur Jetztzeit, in akustischer, technischer und musikalischer Beziehung. Verlag C. F. Schmidt, Heilbronn 1904
Eugen Brixel: Die Klarinette und das Saxophon. (= Schriftenreihe für Jungmusiker. Heft 1). Musikverlag Stefan Reischel, Oberneunkirchen Öst 1983.
Jack Brymer: Die Klarinette. Fischer Taschenbuch, Frankfurt am Main 1983, ISBN 3-596-22986-3.
Günter Dullat: Klarinetten. Grundzüge ihrer Entwicklung. Erwin Bochinsky, Frankfurt am Main 2001, ISBN 3-923639-44-9.
Jürgen Elsner, Diethard Riehm, Walther Krüger: Klarinetten. In: MGG Online, November 2016 (Die Musik in Geschichte und Gegenwart, 1996)
Eric Hoeprich: The Clarinet. Yale University Press, New Haven/London 2008, ISBN 978-0-300-10282-6.
Gerhard Krassnitzer: Multiphonics für Klarinette mit deutschem System und andere zeitgenössische Spieltechniken. Edition Ebenos, Aachen 2002.
Oskar Kroll: Die Klarinette. Bärenreiter, Kassel 1965, ISBN 3-7618-0086-X.
Colin Lawson (Hrsg.): The Cambridge Companion to the Clarinet. Cambridge University Press, Cambridge 1995, ISBN 0-521-47668-2.
Peter Ninaus: Voraussetzungen für den Bläserunterricht am Beispiel der Klarinette. Grin, München 2009, ISBN 978-3-638-67545-1.
Conny Restle, Heike Fricke (Hrsg.): Faszination Klarinette. Prestel, München 2004, ISBN 3-7913-3180-9.
Albert R. Rice: Clarinet. In: Grove Music Online, 25. Juli 2013.
Thomas Sattler-Fujimoto: Klarinette – mit allen Sinnen geniessen. Eigenverlag, Wiesbaden 2007.
Erich Valentin: Handbuch der Musikinstrumentenkunde. Gustav Bosse, Regensburg 2004, ISBN 3-7649-2003-3.
Weblinks
Eberhard Frost: Website över Klarinetten
The Clarinet Pages (engelsch)
Clarinet Acoustics wetenschapliche Homepage van de University of New South Wales (engelsch)
Hans-Jürgen Schaal: Das unmögliche Instrument – Wie die Klarinette wurde, was sie ist. In: hjs-jazz.de, 2010.
Hans-Jürgen Schaal: Instrumente des Jazz: Die Klarinette. In: hjs-jazz.de, 1994.
Enkeld Nahwiesen
Musikinstrument |
163575 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Friedrich%20S%C3%A4misch | Friedrich Sämisch | Friedrich „Fritz“ Sämisch (* 20. September 1896 in Charlottenburg bi Berlin; † 16. August 1975 in Berlin-Wannsee) weer en düütsch Schachspeler.
Leven
Sämisch hett van 1910 bit 1914 Bookbinder lehrt. Siet 1915 nehm he as Suldat an‘n Eersten Weltkrieg deel. He wurr dorbi tweemal swoor verwunnd un muss mehr as twee Johr in Lazaretten tobringen. In disse Tiet hett sück Sämisch ernsthaft mit dat Schachspeel befaat, dat he 1910 „von selbst entdeckt und erlernt“ harr. Nah vörovergahn Liddmaatschapen in’n „Arbeiterschachklub“ Charlottenburg un in’n Schachklub „Springer“ fung sien aktiv Turnierspeel in‘n Harvst 1918 an, as he de Berliner Schachgesellschaft bitreeden dee. Dor kunn Sämisch all in sien eerst Turnier, dat Winterturniere vun den Vereen, den 2. Platz halen. In de Meesterschap vun Berlin 1918 keem he up den darten Platz, een Johr later deel he sück dor den 2.–4. Platz. In‘n Sömmer 1920 wunn he dat Hööftturnier vun den Düütschen Schachbund. 1921 wurr he Tweet achter Ehrhardt Post bi de Düütsch Meesterschap in Hamborg. Wegen disse Erfolge hett he denn beslooten, sien Levensünnerhollen as Beropsschachspeler to verdeenen.
In de 1920er Johren weer he en vun de starksten Speler vun Düütschland. Sien gröttsten Erfolge weern en Wettkampsieg gegen Richard Réti 1922 (4 Siege, 1 Niederlage, 3 Unentscheeden), de Sieg in dat Turnier vun Wien 1921 (vör Max Euwe, Gyula Breyer un annern]] as ok de 3. Platz achter Alexander Aljechin un Akiba Rubinstein bi dat Internatschonale Turnier in Baden-Baden 1925 (vör Efim Bogoljubow, Frank James Marshall, Savielly Tartakower un annern. 1929 in Duisborg wurr he Dart bi de düütsch Eenzelmeesterschap, de vun Carl Ahues wunnen wurr. Sämisch hörr ok to de wenig Speler, de en Partie gegen den dormals meest nich to slahn José Raúl Capablanca winnen kunnen. Nah en Anspeelfehler vun den fröheren Weltmeester wunn Sämisch in hör Partie in Karlsbad 1929 en Figur un de Partie. Capablanca wurr dor liekers Tweet un Sämisch muss sück den 16. Platz mit Fred Dewhirst Yates bi 22 Deelnehmers deelen.
Schacholympiaden
Sämisch hett mit de düütsch Mannschap an de Schacholympiade 1930 in Hamborg deelnommen un keem up den darten Platz, de glieke Erfolg gelung hüm ok bi de inoffiziellen Schacholympiade 1936 in München.
Sonstiges
Ofschons Sämisch en bannig goot Blitzschach-Speler weer, kunn he in Turnierpartien sien Bedenktiet nich richtig indeelen, wat hüm völ Punkte köst hett. En Kuriosum passeer bi en Turnier in Linköping 1969, as he all sien Partien dör Övertreeden vun de Bedenktiet verlor. Dat glieker sall hüm in dat sülvig Johr ok in Büsen passeert ween – tomindst aber hett he dor ok all Partien verloren.
Buterdem hollt Sämisch den Rekord för de körteste dör Tietövertreeden verloren Partie. Trotz en Bedenktiet vun twee-eenhalf Stünn hett he 1938 in Prag all in den 12. Toog de Bedenktiet övertreeden.
Bekannt weer Sämisch ok wegen sien Simultan- un Blind-Simultan-Veranstaltungen, wobi he bi letzterer gegen bit to 20 Gegner gliektiedig speel.
Sämisch verlor 1923 en Partie gegen Aaron Nimzowitsch, de as „Unsterbliche Toogdwangpartie“ in de Schachhistorie ingahn is.
Fritz Sämisch wurr 1950 vun de FIDE to’n Grootmeester nöömt. Sien best historsch Elo-Tall 2665 reck he in’n Juli 1929.
Anspeelvarianten
Nah Sämisch sünd Varianten in twee Schachanspelen nöömt:
Dat Sämisch-System in de Königsindische Verteidigung 5. f2–f3
De Sämisch-Variante in de Nimzowitsch-Indische Verteidigung 4. a2–a3
Weblinks
Biografie un Partien bi chessgames.com (engelsch)
Indrag bi Schwalbe
Enkeld Nahwiesen
Mann
Börger von Düütschland
Boren 1896
Storven 1975
Schachspeler
Schachkomponist |
163576 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Biathlon-Weltmeesterschapen%202021 | Biathlon-Weltmeesterschapen 2021 | De 52. Biathlon-Weltmeesterschapen funnen van'n 10. bit 21. Februar 2021 in Pokljuka (Slowenien) statt. Nah 2001 wurrn de Titelkämpe dor to'n tweeten Mal utdragen. As Veranstaltungsoort wurr oorsprünglich de russische Stadt Tjumen utwählt, aber in'n Toog vun de Erkenntnisse ut den McLaren-Report hett de IBU den russischen Biathlonverband upfordert, de Weltmeesterschap torüch to geven. Dat passeer nich un so wurr Russland de WM weer aftrucken.
De Weltmeesterschapen sünd de Hööchtpunkt vun den Biathlon-Weltcup 2020/21 un gaht in de sien Wertung mit in.
Tietplaan
Wettkämpe
Mannlüüd
Sprint 10 km
Weltmeester 2020: Alexander Loginow
Start: Freedag, 12. Februar 2021, 14:30 Uhr
Meld un an’n Start: 104 Athleten
Verfolgung 12,5 km
Weltmeester 2020: Émilien Jacquelin
Start: Sönndag, 14. Februar 2021, 13:15Uhr
Melld un an’n Start: 60 Athleten, överrunnd: 2
Eenzel 20 km
Weltmeester 2020: Martin Fourcade
Start: Mittweek, 17. Februar 2021, 14:30 Uhr
Melld un an’n Start: 101 Athleten, nich afslooten: 1
Massenstart 15 km
Weltmeester 2020: Johannes Thingnes Bø
Start: Sönndag, 21. Februar 2021, 15:15 Uhr
Melld un an’n Start: 30 Athleten
Staffel 4 × 7,5 km
Weltmeester 2020: (Émilien Jacquelin, Martin Fourcade, Simon Desthieux, Quentin Fillon Maillet)
Melld un an’n Start: 27 Natschonen, överrund: 8
Fruen
Sprint 7,5 km
Weltmeesterin 2020: Marte Olsbu Røiseland
Start: Saterdag, 13. Februar 2021, 14:30 Uhr
Melld un an’n Start: 99 Athletinnen
Verfolgung 10 km
Weltmeesterin 2020: Dorothea Wierer
Start: Sönndag, 14. Februar 2021, 15:30 Uhr
Melld un an’n Start: 60 Athletinnen, nich afslooten: 1
Eenzel 15 km
Weltmeesterin 2020: Dorothea Wierer
Start: Dienstag, 16. Februar 2021, 12:05 Uhr
Melld: 98 Athletinnen, nich an‘n Start: 1, nich afslooten: 4
Massenstart 12,5 km
Weltmeesterin 2020: Marte Olsbu Røiseland]]
Start: Sönndag, 21. Februar 2021, 12:30 Uhr
Melld un an’n Start: 30 Athletinnen
Staffel 4 × 6 km
Weltmeesterinnen 2020: (Synnøve Solemdal, Ingrid Landmark Tandrevold, Tiril Eckhoff, Marte Olsbu Røiseland)
Melld un an’n Start: 23 Natschonen, överrunnd: 3
Mixed
Mixed-Staffel 4 × 7,5 km
Weltmeester 2020: (Marte Olsbu Røiseland, Tiril Eckhoff, Tarjei Bø, Johannes Thingnes Bø)
Melld un an’n Start: 27 Natschonen, överrunnd: 3
Single-Mixed-Staffel 6 km + 7,5 km
Weltmeester 2020: (Marte Olsbu Røiseland, Johannes Thingnes Bø)
Melld un an’n Start: 28 Natschonen, överrunnd: 1
Weblinks
Offizielle Websiet (sloweensch, engelsch)
Websiet vun den IBU (engelsch, düütsch, russisch)
Enkeld Nahwiesen
Biathlon |
163577 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Biathlon-Weltmeesterschapen%202000 | Biathlon-Weltmeesterschapen 2000 | De 35. Biathlon-Weltmeesterschapen funnen van’n 19. Februar bit 27. Februar 2000 in dat norweegsch Oslo (Holmenkollen) statt.
De letzt Entscheeden vun de Weltmeesterschapen, de Staffel vun de Mannlüüd, muss midden in’n Wettkamp afbraken wurrn, wiel de Athleten bi immer dichter wurrn Nevel de Schieven an’n Scheetstand nich mehr erkennen kunnen. Dat Rennen wurr an’n 11. März 2000 i in’n Rahmen vun den Weltcup in dat finnische Lahti nahhaalt.
Mannlüüd
Sprint 10 km
Datum: 19. Februar 2000
Nah dat Rennen hett de Rennjury faststellt, dat de Sieger Frode Andresen sien Magazin all an’n Start in sien Gewehr inführt harr, wat ut Sekerheitsgrünnen eegentlich blots an’n Scheetstand glieks vör dat Scheeten erloovt is. De Rennjury hett entscheeden, dat Andresen sien Titel behollen kunn. Kört dornah hett Andresen sien Goldmedaille aber freewillig torüch geeven. De WM-Wertung bleev aber unverännert.
Verfolgung 12,5 km
Datum: 20. Februar 2000
Massenstart 15 km
Datum: 26. Februar 2000
Eenzel 20 km
Datum: 23. Februar 2000
Staffel 4 × 7,5 km
Datum: 11. März 2000 in Lahti
(an‘n 27. Februar 2000 afbraaken)
Fruen
Sprint 7,5 km
Datum: 19. Februar 2000
Verfolgung 10 km
Datum: 20. Februar 2000
Massenstart 12,5 km
Datum: 26. Februar 2000
Eenzel 15 km
Datum: 22. Februar 2000
Staffel 4 × 7,5 km
Datum: 25. Februar 2000
Medaillenspegel
Weblinks
Resultate Biathlon-Weltmeisterschaften up biathlon-fans.de, afropen an’n 14. März 2017
Resultate Biathlon-Weltmeisterschaften up ifosta.de/Sport, afropen an’n 14. März 2017
Eisige Erinnerungen: WM 1999 wird zum Kälte-Fiasko up main-echo.de, afropen an’n 14. März 2017
Enkeld Nahwiesen
Biathlon |
163601 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Corea | Corea | Corea oder Coréa is de Familiennaam von
Cédric Coréa (* 1990), Footballspeler ut Benin,
Chick Corea (1941–2021), US-amerikaanschen Pianist un Kumponist,
Gamani Corea (1925–2013), Diplomaat ut Sri Lanka,
Nicholas Corea (1943–1999), US-amerikaanschen Dreihbookschriever, Filmproduzent un Schriever. |
163602 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Namatjira | Namatjira | Namatjira betekent
Namatjira, Geslecht von Insekten,
Namatjira Drive, Straat in dat Noord-Territorium, Australien.
Namatjira is de Familiennaam von
Albert Namatjira (1902–1959), austraalschen Maler un Künstler. |
163604 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Alf%C3%B6ldi | Alföldi | Alföldi oder Alföldy is de Familiennaam von
Andrea Alföldi (* 1964), ungaarsche Gaherin,
Andreas Alföldi (1895–1981), ungaarschen Ooldhistoriker,
Elisabeth Alföldi-Rosenbaum (1911–1992), düütsche Archäologin,
Géza Alföldy (1935–2011), ungaarsch-düütschen Ooldhistoriker,
Irene Alföldi (1874–na 1906), ungaarsche Opernsängerin,
Maria Radnoti-Alföldi (* 1926), ungaarsch-düütsche Archäologin un Numismatikerin.
Kiek ok bi: Alföld. |
163613 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Heinz%20Schuster | Heinz Schuster | Heinz Schuster is de Naam von
* Heinz Schuster (1906–1965), düütschen Jurist un Richter,
Heinz Schuster (1927–1997), düütschen Genetiker,
Heinz Schuster (1930–1986), düütsch-öösterriekschen Theoloog,
Heinz Schuster-Šewc (1927–2021), sorbschen Slawist,
Heinz Georg Schuster (* 1943), düütschen Physiker.
Kiek ok bi: Heinrich Schuster. |
163614 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Heinrich%20Schuster | Heinrich Schuster | Heinrich Schuster is de Naam von
Heinrich Schuster (1799–1890), düütschen Architekt un Bomeester,
* Heinrich Schuster (1857–1931), öösterriekschen Schriever un Schoolmeester,
Heinrich Schuster (* 19. Johrhunnert), düütschen Footballspeler,
Heinrich Schuster, düütschen Vigelienspeler un Musikpädagoog,
Heinrich Schuster-Woldan (1829–1899), düütschen Jurist un Dichter,
Heinrich Maria Schuster (1847–1906), öösterriekschen Jurist un Musikschriever.
Kiek ok bi: Heinz Schuster. |
163615 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Tesi | Tesi | Tesi betekent
Bimota Tesi, Motorrad-Boreeg von Bimota.
Tesi is de Familiennaam von
Luciano Tesi (* 1931), italieenschen Astronoom,
Vittoria Tesi (1701–1775), italieensche Opernsängerin.
Kiek ok bi: Teʻesi, Tessie, Tessy. |
163622 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Randon | Randon | Randon is de Familiennaam von
Francesco Randon (1925–2015), italieenschen Footballspeler,
Jacques-Louis Randon (1795–1871), franzööschen Politiker,
Lucile Randon (1904–2023), franzöösche Supercentenarian. |
163629 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Whitmer | Whitmer | Whitmer is de Familiennaam von
David Whitmer (1805–1888), US-amerikaanschen Börgermeester,
Gretchen Whitmer (* 1971), US-amerikaansche Juristin un Politikerin.
Whitmer betekent ok
Whitmer-Halvinsel, Halvinsel in Viktorialand, Antarktika. |
163630 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Leopoldseder | Leopoldseder | Leopoldseder is de Familiennaam von
Hannes Leopoldseder (1940–2021), öösterriekschen Journalist,
Norbert Leopoldseder (* 1949), düütschen Footballspeler. |
163631 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Topba%C5%9F | Topbaş | Topbaş is de Familiennaam von
Kadir Topbaş (1945–2021), törkschen Architekt un Politiker,
Osman Nuri Topbaş (* 1942), törkschen Sufi-Meester un Schriever. |
163640 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hanna%20Sola | Hanna Sola | Hanna Sola (wittrussisch: Га́нна Со́ла, * 16. Februar 1996 in Schumilino) is en wittrussisch Biathletin.
Sola geev hör Debüt mit 17. Johren in’n IBU-Cup, de tweethööchste Wettkampreeg in’n Internatschonalen Biathlon. To Anfang vun de Saison 2014/15 reck se in Beitostølen as Veerte in’n Sprint dor to’n eersten Mal de Top Ten. In den folgenden Winter (2015/16) keem se regelmatig in dat wittrussische Weltcupteam to’n Insatz. Bi hör eerst Weltcuprennen in Östersund in‘n November 2015 keem se up den 37. Platz un wunn dormit glieks hör eerst Weltcuppunkte. Mit disse 4 Punkte keem se an dat Enn’n vun de Saison up Platz 95 in den Gesamtweltcup. 2016 wurr se för de Weltmeesterschapen in Oslo nomineert un keem dor bi hör eenzigen Insatz in’n Sprint up den 77. Platz. Wiels disse Johren weer Sola ok noch in’n Jöögd- un Juniorenberiek startberechtigt un wunn mit de Staffel um Dsinara Alimbekawa un Darja Blaschko bi de Heim-WM 2015 in Minsk-Raubitschy den Jöögd-WM-Titel.
Van 2016 bit 2018 wurr Sola blots in’n IBU-Cup insett un kreeg eerst mit den Neeupbau vun dat wittrussisch Team nah de Olympisch Winterspelen 2018 – un den Rückräen vun Darja Domratschawa un Nadseja Skardsina – weer en Platz in de Weltcupmannschap. In‘n Winter 2018/19 weer en 34. Platz hör best Weltcup-Eenzelresultat, wiels se mit de Staffel in dree Rennen ünner de best Teihn keem un todem mit de Mixed-Staffel de Bronzemedaille bi de Europameesterschapen 2019 wunn. In’n Januar 2020 bleev Sola i den Sprint in Ruhpolding to’n eersten Mal in en Weltcuprennen ahn Scheetfehler un reck mit den 4. Platz (vör Paulína Fialková un Marte Olsbu Røiseland, dat best wittrussisch Ergevnis in dissen Winter. In den Gesamtweltcup keem se up Rang 59.
Bedüüdend beter leep dat in de Saison 2020/21 as se glieks mehrmals in de Weltcupränge fohren de. De gröttste Överraschung weer denn aber bi de Weltmeesterschapen 2021 up de Pokljuka, de darte Platz in’n Sprint (achter Tiril Eckhoff un Anaïs Chevalier-Bouchet, aber vör Denise Herrmann, Lisa Vittozzi, Marte Olsbu Røiseland un annern]. Dissen Platz kunn se in de ansluutend Verfolgung aber bi wieden nich hollen un keem dor nah 8 Scheetfehlern up Rang 33.
Weblinks
Hanna Sola in de Datenbank vun de IBU (engelsch)
Fru
Börger von Wittrussland
Boren 1996
Biathlet (Wittrussland) |
163649 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Peter%20Jaeggi | Peter Jaeggi | Peter Jaeggi is de Naam von
* Peter Jaeggi (* 1946), Swiezer Journalist,
Peter Jäggi (1909–1975), Swiezer Rechtswetenschopper. |
163650 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Jaeggi | Jaeggi | Jaeggi is de Familiennaam von
Danielle Jaeggi (* 1945), Swiezer Speelbaasfro un Dreihbookschrieversche,
Eva Jaeggi (* 1934), öösterrieksche Psychologin, Verhollenstherapeutin un Psychoanalytikerin,
Hugo Jaeggi (1936–2018), Swiezer Fotograaf,
Oswald Jaeggi (1913–1963), Swiezer Geistlichen, Kumponist un Karkenmusiker,
,
Rahel Jaeggi (* 1967), düütsche Philosofin,
Stephan Jaeggi (1903–1957), Swiezer Kumponist un Dirigent,
Urs Jaeggi (1931–2021), Swiezer Sozioloog, Schriever un Künstler.
Kiek ok bi: Jaggi, Jäggi, Jaeggy. |
163651 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Jaggi | Jaggi | Jaggi is de Familiennaam von
Jean-Claude Jaggi (1926–2010), Swiezer Politiker,
Karin Jaggi (* 1971), Swiezer Windsurferin,
Katrin Jaggi (* 1967), Swiezer Architektin un Politikerin,
Luc Jaggi (1887–1976), Swiezer Bildhauer,
Rudolf Jaggi (1940–2015), Swiezer Kumponist,
Yvette Jaggi (* 1941), Swiezer Politikerin.
Kiek ok bi: Jaggy, Jäggi. |
163652 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Jaggy | Jaggy | Jaggy is de Familiennaam von
Kim Jaggy (* 1982), Swiezer Footballspeler,
Sabine Jaggy (* 1952), Swiezer Biologin.
Kiek ok bi: Jaggi. |
163653 | https://nds.wikipedia.org/wiki/S%C3%B6nnichsen | Sönnichsen | Sönnichsen is de Familiennaam von
Andreas Sönnichsen (* 1957), düütschen Wetenschopper un Mediziner,
Imke Sönnichsen (* 1970), düütsche Illustratersche,
Janet Sönnichsen (* 1973), düütsche Politikerin,
Niels Sönnichsen (1930–2021), düütschen Dermatoloog un Immunoloog,
Peter Sönnichsen (* 1953), düütschen Politiker,
Theo Erich Sönnichsen, düütschen Koptein un Schriever. |
163666 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sluppw%C3%B6psen | Sluppwöpsen | Bi de Sluppwöpsen (Ichneumonidae) hannelt sik dat um en unbannig grote Familie mank de Insekten. Dor sünd bitherto um un bi 30.000 Aarden vun beschreven. Taxeert warrt, datt dat alltohopen bi 60.000 Aarden gifft. Se höört all to de Ornen vun de Huudflunken (Hymenoptera) mit to.
Kennteken
Düsse Insekten sünd man slank boot un hefft en bannig dünne Wöpsenkneep. Dor hannelt sik dat um den heel dünnen Overgang vun de Bost nah dat Achterlief bi. De Lengde vun dat Lief liggt twuschen 0,3 un 4,2 cm. De Seken dreegt en langen Leggbohrer (Ovipositor). Mit düt Organ könnt se ehren Weert pricken un dor Eier in afleggen. Wenn se utkrapen sünd, freet de Budden den Weert up un de Weert geiht denn doot.
Nüttigkeit
Sluppwöpsen sünd man tämlich bekannt, vunwegen dat sik dat dor um Parasitoide bi hannelt, de annere Insekten dootmaakt, dormank allerhand Untüüch. De wecken Aarden weert in grote Masse utsett wenn bioloogsch gegen Untüüch angahn weern schall, unner annern gegen Blattlüse un Witte Flegen. Se leggt ehre Eier in de Larven oder Poppen vun annere Insekten af. Dornah freet se ehren Weert suutje vun binnenut up.
Wo se vörkaamt un leven doot
Düsse Familie kummt over de ganze Welt hen vör in Gemarken mit en matigen Klima. Alleen in Düütschland leevt mehr, as 3.300 Aarden.
Taxonomie
Düsse Unnerfamilien höört to de Familie vun de Sluppwöpsen mit to:
Acaenitinae Förster, 1869
Adelognathinae Thomson, 1888
Agriotypinae Haliday, 1838
Alomyinae Förster, 1869
Anomaloninae Viereck, 1918
Banchinae Wesmael, 1845
Brachycyrtinae Viereck, 1919
Brachyscleromatinae Townes, 1961
Campopleginae Förster, 1869
Claseinae Townes, 1969
Collyriinae Cushman, 1924
Cremastinae Förster, 1869
Cryptinae Kirby, 1837
Ctenopelmatinae Förster, 1869
Cylloceriinae Wahl, 1990
Diacritinae Townes, 1965
Diplazontinae Viereck, 1918
Eucerotinae Viereck, 1919
Hybrizontinae Blanchard, 1845
Ichneumoninae Latreille, 1802
Labeninae Ashmead, 1900
Labenopimplinae Kopylov, 2010
Lycorininae Cushman & Rohwer, 1920
Mesochorinae Förster, 1869
Metopiinae Förster, 1869
Microleptinae Townes, 1958
Neorhacodinae Hedicke, 1922
Nesomesochorinae Ashmead, 1905
Nonninae Townes, 1961
Ophioninae Shuckard, 1840
Orthocentrinae Förster, 1869
Orthopelmatinae Schmiedeknecht, 1910
Oxytorinae Thomson, 1883
Palaeoichneumoninae Kopylov, 2009
Paxylommatinae Förster, 1862
Pedunculinae Porter, 1998
Pherhombinae Kasparyan, 1988
Phrudinae Townes & Townes, 1949
Pimplinae Wesmael, 1845
Poemeniinae Narayanan & Lal, 1953
Rhyssinae Morley, 1913
Stilbopinae Townes & Townes, 1949
Tanychorinae Rasnitsyn, 1980
Tatogastrinae Wahl, 1990
Tersilochinae Schmiedeknecht, 1910
Townesitinae Kasparyan, 1994
Tryphoninae Shuckard, 1840
Xoridinae Shuckard, 1840
Bovento höört düsse Geslechter to de Familie vun de Sluppwöpsen, ofschoonst se nich to en Unnerfamilie rekent weert:
Liaoichneumon Hong 2002
Miolyta Zhang 1989
Tryphopimpla Kopylov 2010
Weblenken
Key to the subfamilies of Ichneumonidae by Gavin Broad (Dept. of Entomology, Nat. Hist. Museum, London, UK) PDF
Ein Paradeparasit, der im Haushalt hilft zeit.de, (Hoochdüütsch) afropen an’n 27. März 2012
Sluppwöpsen |
163685 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gallw%C3%B6psen | Gallwöpsen | Bi de Gallwöpsen (Cynipidae) hannelt sik dat um en Familie mank de Huudflunken (Hymenoptera). Dor weert se mank de Kneepwöpsen (Apocrita) to de Böverfamilie vun de Gallwöpsenhaftigen (Cynipoidea) torekent. Up de ganze Welt sünd bi 1.400 Aarden bekannt.
Kennteken
Gallwöpsen sünd meist man lüttje Deerter. Dat Lief is vun een bit hen to dree Millimeters lang, bloß ganz roor is ok mol en Aart mit hen bit to 8 Millimeters to finnen. Normolerweise sünd se man swatt oder fallt anners nich wieter up. De Föhlsprieten hefft bi de Heken jummers een Lidd mehr, as bi de Seken, meist hannelt sik dat um 13/14 oder 14/15 Segmente. De Seken ehr Leggbohrer verscheelt sik in de Längde bannig. Mol is he so lang, as dat ganze Lief, annermol bannig kort, man jummers heel dünn un flexibel. Wenn he nich bruukt warrt, is he meist ganz in’t Achterlief versteken. Dor kann he ok to en Sleifen bi upkrullt weern. Dat gifft man wenig Aarden, de hefft korte (brachypter) oder gor keen Flunken (apter).
Wie se sik vermehren doot un wie se wassen doot
De Gallwöpsen ehre Budden leevt un wasst binnen in de Gallappels. Düsse Gallappels fangt an, ut to scheten, nadem en Plant mit en Leggbohrer anprickt wurrn is. Vun dat Geweev in de Gallappels freet und leevt de Budden un vertehrt also keen Fleesch, wat mank de Leggimmen man roor is. Bi elke Aart vun Gallwöpsen hefft de Gallappels ehre egene Form. Dor kann een de Aart beter an bestimmen, as wenn een sik dat Insekt sülms ankiekt. Wie dat Wassen vun de Gallappels tostanne kummt, is noch nich ganz klaar. De Budde leevt normolerwiese in en lüttje Kamer binnen in den Gallappel. Wenn dor keen Budde insitten deit, wasst de Gallappel nich mehr. Dat gifft Gallappels mit bloß man een Kamer, un annere, dor sünd en paar Hunnert Kamern in un in jede Kamer leevt en Budde. Gallappels sünd normolerwiese buten hart un binnen week. Vun dat weeke Geweev fritt de Budde. Buten up de harten Hüllen sitt faken noch anner week Weefsel an, faken todeckt mit Haaren oder wat dor anners noch an wassen deit. Dat Seken leggt de Eier meist man bloß an een bestimmt Plantengeslecht oder –aart af. Gallappels gifft dat an Blöten, Blöer, Stengels, Twiege, Knubben un Wuddeln. De Budden verlaat de Appels eerst, nadem se sik verpoppt hefft un utkrapen sünd. As bi all Kneepwöpsen is de Budden ehren Enddarm verslaten. Schieten doot se bloß eenmol, just vör dat Verpoppen, wenn se dat so nömmte Mekonium afgeevt. Bi allerhand Aarden, sunnerlich bi Gruppen, de sik an Eken ranmaken doot (Tribus Cynipini), wesselt in’t Johr een Generatschoon mit twee Geslechter (Heken un Seken) un een, wo de Nakamen dör Jumferntügen (Parthenogenese) tostanne kummt. Düsse Wessel heet in de Fackspraak „Heterogonie“. Dor verscheelt sik de verscheeden Generatschonen bi un seht anners ut un bringt ok annere Gallappels towege. Dat gifft ok Aarden, as de Rosengallwöpse Diplolepis rosae, de vermehrt sik bloß man dör Jumferntügen (thelytok). Liekers sünd bitherto bi all Aarden ok Heken andrapen wurrn, man towielen sünd se bannig roor.
Bi 80 % vun de Gallwöpsen in Düütschland leevt up verscheden Deele vun Eken.
Wo se vörkamen doot
Gallwöpsen leevt to’n groten Deel in de matigen Klimazonen vun de Noordhalfkogel. De meisten Geslechter un Aarden up de ganze Welt sünd in de Gemarken rund um de Middellannsche See un de Swatte See tohuse. In de Tropen leevt keen Gallwöpsen. Bloß veer Geslechter sünd bitherto ut de matigen Breeden vun de Süüdhalfkogel beschreven wurrn, jummers twee ut Süüdamerika un Süüdafrika. In Australien gifft dat keen inheemsche Aarden. In den Norden vun Middeleuropa hefft sik bitherto bi 100 Aarden funnen.
En Reeg vun Aarden, de bi us antodrepen sünd
Literatur
Jirí Zahradnik: Bienen, Wespen, Ameisen. Die Hautflügler Mitteleuropas. Franckh-Kosmos, Stuttgart 1985, ISBN 3-440-05445-4.
Heiko Bellmann: Bienen, Wespen, Ameisen. Hautflügler Mitteleuropas. Franckh-Kosmos, Stuttgart 1995, ISBN 3-440-06932-X.
I.D. Gauld, B. Bolton: The Hymenoptera. Oxford 1988.
K. Honomichl, Heiko Bellmann: Biologie und Ökologie der Insekten. 1994.
Belege
Weblenken
Gallwöpsen |
163687 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Luque | Luque | Luque betekent
Luque, Oort in de Provinz Córdoba, Argentinien,
Luque, Stadt in Paraguay,
Luque, Distrikt in Paraguay,
Luque, Oort in de Provinz Córdoba, Spanien.
Luque is de Familiennaam von
Adolfo Luque (1890–1957), kubaanschen Baseballspeler,
Albert Luque (* 1978), spaanschen Footballspeler,
Carlos Luque (* 1993), argentienschen Footballspeler,
Crisanto Luque Sánchez (1889–1959), kolumbiaanschen Arzbischop,
Hernando de Luque (16. Johrhunnert), spaanschen Preester un Opdecker,
Jhoanmy Luque (* 1995), Wied- un Dreespringerin ut Venezuela,
José Antonio Luque Ramírez (* 1974), spaanschen Footballspeler,
José Juan Luque Jiménez (* 1977), spaanschen Footballspeler,
Juan Luque de Serrallonga (1882–1967), spaansch-mexikaanschen Footballspeler un -trainer,
Julián Luque (* 1992), spaanschen Footballspeler,
Leoncio Luque (* 1964), peruaanschen Dichter,
Leopoldo Luque (1949–2021), argentienschen Footballspeler,
Martín Luque (* 1993), argentienschen Footballspeler,
Pedro Luque (* 1980), uruguayschen Kameramann,
Virginia Luque († 2014), argentiensche Sängerin un Schauspelerin.
Kiek ok bi: Luke. |
163688 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ari%20Gold | Ari Gold | Ari Gold is de Naam von
* Ari Gold (* 1970), US-amerikaanschen Speelbaas, Schauspeler un Musiker,
Ari Gold (1974–2021), US-amerikaanschen Sänger, Songschriever un Aktivist. |
163704 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gallappel | Gallappel | Bi en Gallappel (in de Fackspraak Cecidie nömmt) hannelt sik dat um en kogelhaftig Gewass an Planten (vun latiensch galla, „Swulst an Planten un Deerter“). Sunnerlich faken weert se an Ekenbööm andrapen, wo se wassen doot, wenn Gallwöpsen den Boom mit den Leggbohrer anpricken doot. Dor hannelt sik dat denn um Eken-Gallappels bi, man Gallappels gifft dat an allerhand Planten. ). Wenn Gallappels tostanne kaamt, fangt de Planten an un wasst anners, as unner normole Umstänn. Meist kümmt dat dör dat Inwarken vun frömde Organissen her. De Wetenschop vun de Gallappels (Cecidien) warrt Cecidologie nömmt. Över de Definitschoon, wat en Gallappel akraat is, sünd sik de Forschers noch nich alltosamen eenig wurrn. Ok hüdigendags warrt in de wetenschoppliche Literatur faken de Definitschoon vun den Botaniker Ernst Küster ut dat Johr 1953 bruukt. De harr seggt, Gallappels weern „Produkte vun en afsunnerlich Wassdom“, de tostanne kaamt dör dat „Inwarken vun Parasiten, dat könnt Planten oder Deerter ween, de dor denn vun leven doot“. Man dat gifft hüüttodaags en ganzen Barg vun Definitschonen, de beschrieven wüllt, wie Gallappels tostanne kaamt.
Organissen, de Gallappels tostanne bringt
An un for sik könnt Gallappels vun Organissen ut dat ganze Spektrum vun Leevwesen tostanne brocht weern. Sunnerlich weert se vun Viren, Bakterien, Swämme, Mieten un Insekten in Gang sett. De meisten Aarden, de Gallappels produzeert, höört to de Insekten to. Alltohopen sünd dat vun all Leewwesen bi 15.000, de Gallappels towege kriegt.
Gallerregers un Planten, de dor vun befallen sünd, verhoolt sik nich jummers as Parasiten un Weerte. Mol af vun einige Aarden, as de Wienluus, de ehren Weert bannig Schaden toföögt, kann man bi de meisten Gallappel-Makers gor nich meten, datt se in den Stoffwessel vun ehren Weert ingriepen doot. De wecken Planten leevt mit de Organissen, de Gallappels an jem in Gang bringt, in en Symbiose, so dat se dor beide wat vun hefft.
Sunnerlich bekannte Gallappel-Makers sünd de Gallwöpsen. Se sünd bi us tomeist an Eken togange. De gröttsten Gallen, de dat overhoop gifft, weert vun Swämme utlööst, as de Aaftboomkrebs. De wecken Erregers fallt ok dör ehre Levensumstänn up, as de Blattluus- Aart Pemphigus spirothecae. Bi düsse Aart gifft dat Suldatenlüse, de keen egen Nakamen kriegt, man de Budden in de Gallappels gegen Feende verdedigt, de jem freten wüllt. Dor is en vun de Grundlagen vun de Eusozialität mit geven.
Belege
Weblenken |
163726 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wiesendanger | Wiesendanger | Wiesendanger is de Familiennaam von
Alex Wiesendanger (* 1983), US-amerikaanschen Soziaalarbeider un Schauspeler,
Chris Wiesendanger (* 1965), Swiezer Musiker,
Kurt Wiesendanger (* 1964), Swiezer Psychotherapeut un Schriever,
Mario Wiesendanger (1931–2017), Swiezer Neurophysioloog,
Paul Wiesendanger (1886–1957), Swiezer Opernsänger,
Roland Wiesendanger (* 1961), düütschen Physiker. |
163730 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Herzka | Herzka | Herzka is de Familiennaam von
Else Freistadt Herzka (1899–1953), öösterrieksche Psychologin, Psychotherapeutin un Schrieversche,
Heinz Stefan Herzka (1935–2021), Swiezer Kinnerdokter un Psychiater,
Julius Herzka (1859–1925), öösterrieksch-ungaarschen Schauspeler un Speelbaas.
Kiek ok bi: Hertzka. |
163731 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hertzka | Hertzka | Hertzka is de Familiennaam von
Emil Hertzka (1869–1932), öösterriekschen Verleger,
Gottfried Hertzka (1913–1997), öösterriekschen Dokter,
Lippo Hertzka (1904–1951), ungaarschen Footballspeler un -trainer,
Theodor Hertzka (1845–1924), öösterrieksch-ungaarschen Schriever,
Yella Hertzka (1873–1948), öösterrieksche Froonrechtlerin.
Kiek ok bi: Herzka. |
163741 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Douglas%20Gerald%20Hurley | Douglas Gerald Hurley | Douglas Gerald Hurley (* 21. Oktober 1966 in Endicott/New York) is en US-amerikaansch Astronaut vun de NASA.
Loopbahn
1988 hett he sien B.S.E. in Ingenieurswesen an de Tulane University maakt. Bi sien Utwahl deen he in dat US Marine Korps. An‘n 26. Juli 2000 wurr Hurley vun de NASA utwählt un to’n Space-Shuttle-Piloten utbillt.
STS-127
He wurr as Pilot för de Mission STS-127 utwählt. Kommandant weer Mark Lewis Polansky un de Missionsspezialisten David Alexander Wolf, Christopher John Cassidy, Julie Payette ut Kanada, Thomas Henry Marshburn un Timothy Lennart Kopra.
Bi disse Mission wurrn japaansch Module to de Internatschonale Ruumstatschoon ISS brocht, wo Gennadi Ivanovich Padalka, Michael Reed Barratt un Koichi Wakata, Roman Yuriyevich Romanenko, Frank De Winne un Robert Brent Thirsk, de Statschoonscrew billen deen. De Start weer an 15. Juli 2009, de Lannen an’n 31. Juli 2009. Dorbi weer Koichi and Bord vun de Ruumfähre Endeavour, wiels Timothy Kopra up de ISS bleev.
STS-135
An‘ 14. September 2010 wurr Hurley as Pilot vun de Shuttle-Mission STS-135 nomineert. Kommandant vun den letzten Floog vun en Space-Shuttle weer Christopher John Ferguson un de beid Missionsspezialisten Sandra Hall Magnus un Rex Joseph Walheim. Mit dissen Floog wurrn Utrüstensgegenstände un Ersatzdeelen to de ISS (de Crew up de Statschoon bestunn ut Andrej Iwanowitsch Borrissenko, Alexander Michailowitsch Samokutjajew, Ronald John Garan, Sergej Alexandrowitsch Wolkow, Michael Edward Fossum un den Japaner Satoshi Furukawa brocht De Start weer an’m 8. Juli, de Lannen an’n 21. Juli 2011.
SpX-DM2
An‘n 9. Juli 2015 hett de NASA Hurley as een vun veer Testpiloten för künftige kommerzielle Ruumscheep vörstellt. An‘n 3. August 2018 wurr he as NASA-Astronaut för den eersten bemannten Ruumfloog vun de Dragon V2 vun SpaceX gemeensam mit Robert Louis Behnken för de Mission SpX-DM2 nomineert. De Start weer an’n 30. Mai 2020. Nah mehr as 63 Daag in’t All is Dragon mit den Astronauten an‘n 2. August 2020 in den Golf vun Mexiko torüchkommen.
Privates
Hurley is in tweet Ehe mit de Astronautin Karen Nyberg verheiraadt un hett een Söhn.
Weblinks
Biografie up de Sieden vun de NASA (engelsch)
spacefacts.de: Körtbiografie
Enkeld Nahwiesen
Mann
Börger von de USA
Boren 1966
NASA
Ruumfohrer |
163743 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Charles%20Moen%20Rice | Charles Moen Rice | Charles Moen Rice III (* 25. August 1952 in Sacramento) is en US-amerikaansch Viroloog, Perfesser un Baas vun dat Labor för Virologie un Infektiöös Krankheiten an de Rockefeller University. He hörrt to de führend Wetenschaplern up dat Rebeet vun de Flaviviridae-Viren, to de ok dat Hepatitis-C-Virus hörrt. 2020 wurr hüm de Nobelpries för Physiologie oder Medizin tospraaken.
Leven un Wirken
Rice wurr 1952 as Söhn vun en Versekerungsangestellten un en Huusfru in Sacramento, Kalifornien, boren. He hett eerst Veterinärmedizin an de University of California, Davis studeert. Wiels en Biologiegrundkurs hett sien latere Mentor David Barrett Rice sien Upmarksomkeit up den Beriek vun de Wetenschapen lenkt un Rice hett in’n Rahmen vun en Chemiepraktikum de Aart un Wies ünnersöcht, wu Seescheiden gröttere Mengen vun Vanadium ut dat Meewater filtern können. Up den Vörslag vun Barrett hen hett he en Physiologiekurs in dat Marine Biological Laboratory besöcht, in de he eerste Laborerfohrungen in den Beriek vun de Biophysik un -chemie maaken kunn. Dat gefull hüm so düchtig, dat he nah sien Bachelor in Zoologie, den he 1974 an de University of California kreeg, för een Johr as Lehrassistent an dat Marine Biological Laboratory torüch kehren dee.
In’n Harvst 1975 hett he sück in dat Gradueertenprogramm in dat Fack Biochemie an dat California Institute of Technology (Caltech) inschreeven, wo he 1981 sien Doktertitel kreeg. Sien Dissertatschoon droog den Titel Studies on the structure proteins of Sindbis virus. He bleev för wiedere veer Johr an dat Caltech un weer dor as Postdoktorand tätig. Rice hett in dat Labor vun James Strauss arbeit, dat de Vermehrung vun RNA-Viren in hör Werten erforschen dee.
Een Johr later, 1986, wurr he Fakultätsliddmaat an de Washington University in St. Louis, wo he bit to dat Johr 2000 bleev. Dor hemm he un sien Team ünner annern an de Biogenese un de Struktur vun Hepatitis-C-Virus kodeerten Proteinen forscht.
2000 is Rice an de Rockefeller University wesselt un hett dor siet dem den Maurice R. and Corinne P. Greenberg-Lehrstohl för Virologie inne. Buterdem is he Baas vun dat Labor för Virologie un Infektiöse Krankheiten. Rice is wetenschaplicher Direkter un Geschäftsführer vun dat Center of the Study of Hepatitis-C. Dit Zentrum wurr vun de Rockefeller University, dat Weill Cornell Medical College un dat NewYork-Presbyterian Hospital grünnd. He weer van 2002 bit 2003 Präsident vun de American Society for Virology.
Rice hett tosommen mit anner Wetenschapler mehr as 250 wetenschapliche Artikel herutbrocht un is ehmalger Herutgever vun dat Journal of Virology.
Utteknungen un Liddmaatschapen
Rice is Fellow vun de American Association for the Advancement of Science (AAAS), Liddmaat vun de National Academy of Sciences (NAS) un weer Präsident vun de American Society of Virology (AVS). 2015 wurr Rice tosommen mit Ralf Bartenschlager vun de Universität Heidelbarg mit den Robert-Koch-Pries uttekent. De Robert-Koch-Stiftung hett hör Entscheeden dormit begrünnd, dat Rice dorto bidragen hett, Sien Forschungstätigkeit to dat Verständnis vun den Upbau vun de HCV-Viren, de Herstellung vun den eersten infektiösen Klons vun dat Virus un dat Opstellen vun Deertenmodellen dragen dorto bi, dat nun wiedere Studien to dat Bekämpen vun dissen Virus stattfinnen können.
För 2016 wurrn Rice de InBev-Baillet Latour Health Prize (Belgien) un (gemeensam mit Ralf Bartenschlager un Michael J. Sofia) de Lasker~DeBakey Clinical Medical Research Award tospraaken.
2020 kreeg he den Nobelpries för Physiologie oder Medizin, tosommen mit Harvey James Alter un Michael A. Houghton, för dat Opdecken vun dat Hepatitis-C-Virus.
Schriften (Utwahl)
mit Curt H. Hagedorn: The hepatitis C viruses (= Current Topics in Microbiology and Immunology. 242). Springer, Berlin u. a. 2000, ISBN 3-540-65358-9.
as Herutgever mit Raymond F. Schinazi un Jean-Pierre Sommadossi: Frontiers in viral hepatitis. Elsevier, Amsterdam u. a. 2003, ISBN 0-444-50986-0.
Enkeld Nahwiesen
Mann
Börger von de USA
Boren 1952
Mikrobioloog
Viroloog
Nobelpriesdräger (Medizin) |
163746 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Nathalie%20Dechy | Nathalie Dechy | Nathalie Dechy (* 21. Februar 1979 in Les Abymes, Guadeloupe) is en ehmalge franzöösch Tennisspelerin.
Karriere
Hör best Ergevnis in’t Eenzel bi en Grand-Slam-Turnier reck se 2005 bi de Australian Open, as se dor in dat Halffinale intrecken dee, aber dor Lindsay Davenport in dree Sätzen ünnerleegen weer. Tosommen mit Wera Swonarjowa wunn se 2006 de Düppelkonkurrenz bi de US Open. 2007 kunn se dissen Titel an de Siet vun Dinara Safina verteedigen.
An‘n 20. Mai 2007 wunn Dechy hör darten Düppeltitel gemeensam mit Mara Santangelo bi dat Sandplatzturnier in Rom. Dormit reck se mit Rang 8 up de Düppelweltranglist hör persönliche Bestmarke. 2009, in hör letzt offiziell Johr up de WTA Tour, kunn se noch wiedere dree Düppeltitel halen.
Dechy wunn 2007 mit hör Partner Andy Ram todem de Mixed-Konkurrenz bi de French Open.
Se hett ok 2000 un 2004 an de Olympisch Sömmerspelen deelnommen, aber dor kien Medaille reckt.
Van 2000 bit to hör Rückträe 2009 speel se 32 Partien för de franzöösch Fed-Cup-Mannschap, dorbi kunn se 17 Mal winnen.
Natalie Dechy is mit Antoine Maître-Devallon verheiraadt.
Turniersiege
Eenzel
Düppel
Mixed
Weblinks
WTA-Profil (engelsch)
ITF-Profil (engelsch)
Fed-Cup-Statistik vun Nathalie Dechy (engelsch)
Fru
[[Kategorie:Börger von Frankriek]
Boren 1979
Tennisspeler
Olympiadeelnehmer (Frankriek) |
163747 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bachman-Turner%20Overdrive | Bachman-Turner Overdrive | Bachman-Turner Overdrive, ok bekannt as BTO, is en kanaadsch Rockband ut Winnipeg, de in de 1970er Johren en Reeg vun Hits harr. Hör spoodriekst Titel is You Ain’t Seen Nothing Yet ut dat Johr 1974.
Musikalisch is BTO den fröhen Hard-Rock-Bands totoordnen. De Grupp speel ingängige, melodische Leeder, de vun prägnanten Gitarrenriffs dreeven weern.
Bandgeschichte
BTO entstunn ut de Band „Brave Belt“, de 1970 vun Randy Bachman un Chad Allan (vun The Guess Who) tosommen mit Robbie Bachman (18. Februar 1953 – 12. Januar 2023) un C. F. „Fred“ Turner grünnd wurrn weer. Oorsprünglich sull ok Keith Emerson vun The Nice mitmaaken, he is aber wegen Krankheit utfallen. Nah twee weniger spoodriek Alben wurr Chad Allan dör Tim Bachman ersett, den darten vun de Bachman-Bröers. De Naam vun de Band wurr in Anlehnung an en LKW-Magazin in Bachman-Turner Overdrive ändert. Hör eerst Album mit ebenfalls dissen Naam keem 1973 herut.
Dat nächste Album, Bachman-Turner Overdrive II, weer in den USA un Kanada en groot Erfolg. Dorup weer de Hit Takin’ Care of Business, de ünner annern in twalf Filmen bruukt wurr.
Tim Bachman hett de Grupp verlaaten, um as Produzent to arbeiten, un wurr dör Blair Thornton ersett. Dat folgend Album Not Fragile keem 1974 herut, dorup weer de Nummer-een-Hit You Ain’t Seen Nothing Yet. De nächsten Alben weern Four Wheel Drive un Head On, beid ut 1975.
Nah dat Album Freeways (1977) hett Randy Bachman de Band verlaaten, fung en Solokarriere an un hett mit de Band Ironhorse arbeit. De verbleeven Rest vun BTO hett wiedere, nich besünners spoodriek Alben herutbrocht un hett sück sluutend uplööst.
In de 1980er Johren gungen twee weddervereenigt Bands up Tour, een ünner de Naam „Bachman-Turner Overdrive“ (mit Randy Bachman), de anner as „BTO“ (mit Robbie Bachman). In de Simpsons-Episode Ein Pferd für die Familie harrn se en Gastupträe. Mittlerwiel spelen Randy Bachman un Fred Turner as Duo „Bachman & Turner“ wedder tosommen, to’n Bispeel up dat Sweden Rock Festival 2010.
An‘n 3. November 2010 is Jim Clench in Montreal an Lungenkrebs storven. He weer nah 1975 tietwies Bassist vun de Band ween un harr tovör as ok nah 1992 bi April Wine speelt. 2014 wurrn BTO mit de Upnahm in de Canadian Music Hall of Fame ehrt.
Enkeld Nahwiesen
Weblinks
BTO bi Allmusic.com (engelsch)
BTO bis discogs (engelsch)
Bachman-Turner-Overdrive-FAQ
Website Bachman and Turner
Rockmusik
Musikgrupp
Kanada |
163748 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kjelsberg | Kjelsberg | Kjelsberg is de Familiennaam von
Betzy Kjelsberg (1866–1950), noorweegsche Froonrechtlerin un Politikerin,
Hans Kjelsberg (1819–1903), noorweegschen Politiker,
Johan Kjelsberg (1931–2012), noorweegschen Schauspeler,
Kirsten Kjelsberg Osen (* 1928), noorweegsche Hoochschoollehrerin,
Kristin Glosimot Kjelsberg, noorweegsche Handballspelerin,
Olaf Kjelsberg (1857–1927), noorweegschen Inschenör un Ski-Pioneer,
Ronny Kjelsberg (* 1977), noorweegschen Politiker,
Sverre Kjelsberg (1946–2016), noorweegschen Musiker. |
163749 | https://nds.wikipedia.org/wiki/R%C3%ADo%20Pl%C3%A1tano | Río Plátano | Río Plátano betekent
Río Plátano, Stroom in dat Departamento Atlántida, Honduras, de in de Karibische See münnt,
Río Plátano, Stroom in dat Departamento Gracias a Dios, Honduras, de in de Karibische See münnt. |
163750 | https://nds.wikipedia.org/wiki/R%C3%ADo%20Pl%C3%A1tano%20%28Atl%C3%A1ntida%29 | Río Plátano (Atlántida) | De Río Plátano is en Stroom in dat Departamento Atlántida, Honduras, de in de Karibische See münnt.
De Stroom hett sien Born in de Cordillera Nombre de Dios in’n Westen von San Francisco del Portillo. Von dor flütt he na Noordoosten, billt de Grenz twüschen de Municipios Arizona un Tela un löppt an dat lüttje Dörp Río Plátano langs. He kummt denn ut de Bargen rut un geiht ünner de CA-13 ünnerdör. Op de annere Siet von de Straat flütt he in dat Sumprebeed von de Bajos de Hicaque. Bet dorhen is de Río Plátano üm un bi 12 Kilometer lang. In’n Sump hett he keen fasten Loop. Luftlien sünd dat veer Kilometer bet na de Steed in’n Noordwesten, an de de Stroom ut’n Sump wedder vördaag kummt. Von dor sünd dat noch twee Kilometer, dat de Río Plátano dör’n Strandwall von de Karibische See dörbrickt un sik denn bi El Triunfo de La Cruz in de See gütt.
Dat Rebeed von de Münn is as Natschonaalpark Jeannette Kawas schuult.
Departamento Atlántida |
163778 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Josef%20Scheiner | Josef Scheiner | Josef Scheiner is de Naam von
* Josef Scheiner (Joseph Scheiner; 1798–1867), böhmschen Theoloog,
Josef Scheiner (Josef Eugen Scheiner; 1861–1932), tschechschen Jurist, Politiker un Turnfunkschonär. |
163785 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fausti | Fausti | Fausti is de Familiennaam von
Giovanni Fausti (1899–1946), italieenschen Jesuit un Märtyrer.
Fausti betekent
Fausti (Faustino Cima; 1940–2021), luxemborgschen Entertainer. |
163786 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Carman | Carman | Carman betekent ok
Carman, Oort in Illinois, USA,
Carman, Oort in Manitoba, Kanada,
Carman, Oort in New York, USA,
Carman, Figur ut de eirsche Mythologie,
Carman (1956–2021), US-amerikaanschen Sänger.
Carman is de Familiennaam von
Gregory W. Carman (1937–2020), US-amerikaanschen Jurist un Politiker,
Hayunga Carman (1875–1965), kanaadschen Musikpädagoog,
Jack Carman (üm 1920–2005), US-amerikaanschen Musiker,
Jenks Carman (1903–1968), US-amerikaanschen Musiker. |
163787 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mauersberger | Mauersberger | Mauersberger is de Familiennaam von
Arno Mauersberger (1897–1976), düütschen Klassischen Philoloog,
Christian Mauersberger (* 1995), düütschen Footballspeler,
Erhard Mauersberger (1903–1982), düütschen Organist un Dirigent,
Gottfried Mauersberger (1931–1994), düütschen Ornitholoog,
Heinrich Mauersberger (1909–1982), düütschen Textilinschenör un Utfinner,
Helga Mauersberger (* 1931), düütsche Journalistin un Filmproduzentin,
Jan Mauersberger (* 1985), düütschen Footballspeler,
Johann Andreas Mauersberger de Öllere (1649–1693), düütschen evangeelschen Theoloog, Dichter un Schriever,
Konrad Mauersberger (* 1938), düütschen Physiker,
Luise Mauersberger (* 1990), düütsche Volleyballspelerin,
Peter Mauersberger (1928–2007), düütschen Geophysiker un Ökoloog,
Rudolf Mauersberger (1889–1971), düütschen Kumponist un Choorbaas,
Steffen Mauersberger (1953–2000), düütschen Endurosportler,
Uta Mauersberger (* 1952), düütsche Dichterin,
Volker Mauersberger (* 1939), düütschen Journalist. |
163788 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Assing | Assing | Assing betekent
Assing, Oort inde Gemeen Taching am See in’n Landkreis Traunstein, Bayern
Assing, Oort in de Gemeen Lesachtal, Bezirk Hermagor, Kärnten, Öösterriek,
Assing, Oort in de Gemeen Sankt Stefan ob Stainz, Bezirk Deutschlandsberg, Steiermark, Öösterriek.
Assing is de Familiennaam von
David Assing (1787–1842), düütschen Mediziner, Dichter un Rutgever,
Helmut Assing (* 1932), düütschen Historiker,
Ludmilla Assing (1821–1880), düütsche Schrieversche,
Ottilie Assing (1819–1884), düütsche Schrieversche un Abolitschonistin,
Rosa Maria Assing (1783–1840), düütsche Schrieversche,
Volker Assing (* 1956), düütschen Entomoloog un Schoolmeester.
Kiek ok bi: Asing. |
163789 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Asing | Asing | Asing betekent
Asing, Oort in de Gemeen Künzing in’n Landkreis Deggendorf, Bayern,
Asing, Oort in de Marktgemeen Regenstauf in’n Landkreis Regensburg, Bayern,
Asing, Oort in de Marktgemeen Schardenberg, Bezirk Schärding, Oberösterreich, Öösterriek,
Asing, Oort in de Gemeen Steegen, Bezirk Grieskirchen, Oberösterreich, Öösterriek.
Kiek ok bi: Assing. |
163790 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Widnmann | Widnmann | Widnmann is de Familiennaam von
Franz Widnmann (1846–1910), düütschen Maler,
Franz Seraph A. Widnmann (1765–1848), düütschen Mediziner un Homöopath,
Joseph von Widnmann (1738–1807), düütschen Opklärer,
Max von Widnmann (1812–1895), düütschen Bildhauer.
Kiek ok bi: Widenmann, Wiedenmann. |
163791 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wiedenmann | Wiedenmann | Wiedenmann is de Familiennaam von
Dieter Wiedenmann (1957–1994), düütschen Roderer,
Eduard Wiedenmann, düütschen Örgelboer,
Ludwig Wiedenmann (1928–2020), düütschen röömsch-kathoolschen Geistlichen, Theoloog, Jesuit, Missionswetenschopper un Rutgever,
Peter von Wiedenmann (1847–1917), düütschen Generaal,
Sybille Wiedenmann (* 1966), düütsche Basketballspelerin.
Kiek ok bi: Widenmann, Widnmann, Wiedemann. |
163792 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Widenmann | Widenmann | Widenmann is de Familiennaam von
Christian Widenmann (1802–1876), düütschen Jurist un Parlamentarier,
Ernst Ludwig Wilhelm Widenmann (1797–1881), düütschen Verwaltungsbeamten,
Johann Friedrich Wilhelm Widenmann (1764–1798), düütschen Mineraloog,
Wilhelm von Widenmann (1798–1844), düütschen Forstwetenschopper un Politiker,
Wilhelm Widenmann (1871–1955), düütschen Offzeer un Diplomaat,
Wilhelm Friedrich von Widenmann (1793–1878), düütschen Verwaltungsbeamten un Politiker.
Kiek ok bi: Wiedenmann, Widnmann, Widemann. |
163793 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Heinrich%20Giesecke | Heinrich Giesecke | Heinrich Giesecke is de Naam von
* Heinrich Giesecke (1862–1937), düütschen Bildhauer,
Heinrich Giesecke (1877–1961), düütschen Architekt.
Kiek ok bi: Heinrich Gieseke. |
163794 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Giesecke | Giesecke | Giesecke betekent
Giesecke, Vörnaam för Mannslüüd,
Giesecke & Devrient, düütsch Ünnernehmen,
Schelter & Giesecke, düütsche Schriftgeteree.
Giesecke is de Familiennaam von
,
Christian Alfred Giesecke (1868–1945), düütschen Verleger,
Erich Giesecke (1891–1943), düütschen Politiker,
Fritz Giesecke (1896–1958), düütschen Agrikulturchemiker un Boddenkundler,
Georg Giesecke (1853–1930), düütschen Industriellen,
Gustav Giesecke (1887–1958), düütschen Politiker,
Hans Giesecke (1932–2013), düütschen Dischtennisfunkschonär,
Hans-Werner Giesecke (1907–1971), düütschen Richter,
,
Heinz-Eberhard Giesecke (1913–1991), düütschen Historiker,
Hermann Giesecke (* 1932), düütschen Pädagoog,
Ida Giesecke (1866–1931), düütsche Malerin,
Johan Giesecke (* 1949), sweedschen Epidemioloog,
Johann Christian Giesecke (1759–1806), düütschen Verleger, Dichter un Översetter,
Julius Giesecke (1833–1881), düütschen Buur,
Markus Giesecke (* 1979), düütschen Futsalspeler,
Max Georg Giesecke (1866–na 1930), düütschen Maler,
Michael Giesecke (* 1949), düütschen Kommunikatschoons- un Medientheoretiker,
Oliver Giesecke (* 1988), düütschen Radrennfohrer,
Wilhelm Giesecke (1854–1917), düütschen Bildhauer un Maler.
Kiek ok bi: Gieseke, Giseke. |
163795 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Giseke | Giseke | Giseke is de Familiennaam von
Albrecht von Giseke (1822–1890), düütschen Verwaltungsjurist,
Ludwig Giseke (1756–1832), düütschen Schriever un Hoffraad,
Ludwig Karl Dietrich Giseke (1884–1953), düütschen Geistlichen,
Nikolaus Dietrich Giseke (1724–1765), düütschen Preddiger un Schriever,
Paul Dietrich Giseke (1741–1796), düütschen Mediziner, Botaniker, Schoolmeester un Bibliothekar,
Robert Giseke (1827–1890), düütschen Journalist un Schriever.
Kiek ok bi: Giesecke, Gieseke. |
163796 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gieseke | Gieseke | Gieseke is de Familiennaam von
Heinrich Gieseke (1877–1961), düütschen Architekt,
Jens Gieseke (* 1964), düütschen Historiker,
Jens Gieseke (* 1971), düütschen Avkaat un Politiker,
Ludwig Gieseke (* 1925), düütschen Verwaltungsjurist,
Otto Gieseke (1891–1958), düütsch SS-Maat un Polizeioffzeer,
Paul Gieseke (1888–1967), düütschen Jurist un Politiker,
Wiltrud Gieseke (* 1947), düütsche Pädagogin,
Wolfram Gieseke (* 1971), düütschen Schriever.
Kiek ok bi: Giseke, Giesecke. |
163802 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Willy%20van%20der%20Kuijlen | Willy van der Kuijlen | Wilhelmus „Willy“ Martinus Leonardus Johannes van der Kuijlen (* 6. Dezember 1946 in Helmond, Provinz Nordbrabant; † 19. April 2021) weer en nedderlannsch Footballspeler. He weer mehrfack Doorschüttenkönig un is bit hüüd Rekordspeler bi de PSV Eindhoven.
Karriere (Vereen)
PSV Eindhoven
Van der Kuijlen speel insgesamt 18 Saisons (van 1964 – 1981) för de PSV Eindhoven un wurr dorbi in de Saisons 1965/66 (23 Doren, tosommen mit Piet Kruiver), 1969/70 (26 Doren) un 1973/74 (27 Doren) Dorschüttenkönig. Todem hollt he bit hüüd den Rekord för de meesten Doren un Insätze.
Sien Ökelnaams bi de PSV weern „Skiete Willy“, „Shoot Willy“ un „Mister PSV“.
MVV Maastricht
In sien letzt Profi-Saison is van der Kuijlen noch för een Johr to’n MVV Maastricht wesselt, um dornah sien Profi-Karriere aftosluuten. He is bit hüüd Topscorer vun de nedderlannsch Eredivisie.
Wat he schafft hett
Nedderlannsch Footballmeester (3): 1975, 1976, 1978
Nedderlannsch Pokalsieger (2): 1974, 1976
Doorschüttenkönig (3): 1865/66, 1969/70 un 1973/74
Rekorddoorschütten vun de PSV Eindhoven: 308 Doren
Meest Insätze bi de PSV Eindhoven: 528 Spelen
Rekorddoorschütten vun de nedderlannsch Eredivisie: 311 Doren
Natschonalmannschap
För de nedderlannsch Footballnatschonalmannschap hett he van 1966–1977 insgesamt 22 Lännerspelen maakt un dorbi 7 Doren schaaten.
Weblenken
Interview Willy van der Kuijlen mit Berend Scholten up UEFA.com
Profil (nedderlannsch)
Mann
Börger von de Nedderlannen
Boren 1946
Storven 2021
Footballspeler (Nedderlannen) |
163809 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Saag | Saag | Een Saag (f., pl. Sagen) is een Warktüüg to'n ut'neen kriegen vun Holt, Steen, all Oorten Metall un ok Kunststoff. Vun öllers her wöör mit de Hand saagt un dorbi geev dat: Een- und Tweemannsaagen, Bögelsaagen, Karrsaagen, Boomsaagen un noch mehr. Nadem dat löter Dampmoschinen un denn ok elektrischen Stroom geef, keemen Saagmoschinen in Gebruuk, dat weern denn Kreissagen, Bandsagen, Gattersagen, Kedensagen, Stichsagen un noch mehr. Düsse Saagmoschinen geef dat faststahend, een seggt ok statschonäär, un ok Handmoschinen. De Sagenblööd an sik sind ut Iesen mit Tähn, de scharp schlepen ward. Jenadem wat vun Materiaal saagt warrn sall, sünd de Tähn ünnerscheedlik groot un stark. Un jenadem de Saagentähn groot oder lütt sünd, koomt'n mit de Saag fixer oder sachter dörch dat Materiaal dörch.
Bid'n Sagen gifft dat jümmer soveel Materiaalverlust, as de Sagenschnitt dick is. Dat wat bid'n Sagen an lütten Kraam affallt, heet Saagspöön oder Saagkaff.
Bi de Handsagen gifft dat spannte Sagen, dorbie is dat Saagblatt wat dünner un et ward vun een Bögel oder, bi de Tweemannsaag, vun een tweeten Mann stramm hollen. Bi de nich spannten Sagen is een Rüch op dat Saagblatt oder dat Blatt sülvs is dicker un dormit stabiler.
Warktüüch |
163819 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Simango | Simango | Simango is de Familiennaam von
Daviz Simango (1964–2021), Politiker ut Mosambik,
Uria Simango (1926–1977), Politiker ut Mosambik,
David Simango, Politiker ut Mosambik. |
163821 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Lena%20H%C3%A4cki | Lena Häcki | Lena Häcki (* 1. Juli 1995 in Engelberg) is en Swiezer Biathletin.
Karriere
Lena Häcki hör Vereen is Nordic Engelberg an. Se hett an de Biathlon-Juniorenweltmeesterschapen 2012 in Kontiolahti deelnommen un reck dor mit jewiels Platz 43 in Sprint un Verfolgung hör best Platzeerungen. 2013 weer in Oberhof Platz 44 in' Eenzel hör best Eenzelresultat. Mit Tanja Bissig un Sabine di Lallo wunn se todem in dat Staffelrennen de Bronzemedaille. 2014 reck Häcki in Presque Isle mit jewiels Platz 8 in Sprint un Verfolgung eerstmals Top-Ten-Platzeerungen in Eenzelrennen.
In Beitostølen hett Häcki to'n Uptakt vun de Saison 2014/15 hör eerste Rennen bi de Fruen in' IBU-Cup un wunn as 33. un 37. in Sprintrennen eerste Weltcuppunkte. Wiel wegen de Schwangerschaft vun Selina Gasparin en Platz in dat Weltcup-Team free wurrn weer, wurr se för de tweete Weltcup-Statschoon in Hochfilzen in dat Swiezer Weltcup-Team beropen. In hör eerst Sprintrennen verpass se as 89. sowohl Punkte as ok dat ansluuten Verfolgungsrennen wiet. Een Week later schaff se as 58. vun den Sprint in Pokljuka eerstmals de Qualifikatschoon för dat Verfolgungsrennen, in dat se 55. wurr. Bi de eerst Rennen vun dat Johr 2015 in Oberhof is Häcki as Startlöperin mit Aita Gasparin, Flurina Volken un Ladina Meier-Ruge eerstmals in en Staffelrennen in' Weltcup antreeden un wurr mit de jung Swiezer Mannschap bi nich eenfack Bedingungen 15. Bi den Sprint twee Daag later wunn se as 30. hör eerste Weltcup-Punkte. An' 23. Januar 2015 reck se bi en Sprint in Antholz mit Rang 12 dat bit dorhen best Ergevnis vun hör Loopbahn. Insgesamt keem se an dat Enn‘ vun de Saison up den 61. Platz mit 11 Punkten. In de Folgesaison weer hör best Platzeeren en 21. Platz un in de Gesamtwertung keem se up den 72. Platz.
Bedüüdend beter leep dat för hör in de Saison 2016/17. Glieks up de eerste Weltcupstatschoon in Östersund keem se in’n Sprint up den 12. Platz un in de dorupfolgen Verfolgung keem se up den 4. Platz achter Gabriela Koukalová, Laura Dahlmeier un Dorothea Wierer. Dat Niveau kunn se dornah nich ganz hollen, keem aber wiederhen mehrfack ünner de best 20 un an dat Enn‘ vun de Saison in de Gesamtwertung up den 32. Platz. Bi de Biathlon-Weltmeesterschapen 2017 bleev se aber wiet ünner hör Mögelkeiten un dormit ahn Medaille.
In de Olympia-Saison 2017/18 keem se in den Weltcup eenmal ünner de best Teihn un in de Gesamtwertung up den 44. Platz.Bi de Olympisch Winterspelen 2018 in Pyeongchang keem se mit de Swiezer Fruenstaffel up den 6. Platz.
De Saison 2018/2019 wurr de bitlang beste för hör. In de Gesamtwertung keem se an’t Enn‘ up den 25. Platz un dorbi in eenzelt Rennen mehrfack ünner de best Teihn. Dat hett se bi de Biathlon-Weltmeesterschapen 2019 nich ganz schafft, aber in’t Eenzel keem se up den 11. Platz.In de Fruenstaffel leep dat nich so goot. Platz 13 weer dat Ergevnis, worto ok seker hör 7 Nahlader mit bidragen hett. Ok in de Mixed-Staffel leep dat nich völ beter. Platz 11 un 5 Nahlader vun hör hemm dorbi woll en Platz ünner de best Teihn köst.
De Saison 2019/20 weer de bit dorhen best Saison, de se up Platz 22 in den Gesamt-Weltcup afsluuten dee. Dorbi keem se in de Verfolgung vun Annecy up den darten Platz (noch vör Dorothea Wierer, Justine Braisaz un annern). Bi de Biathlon-Weltmeesterschapen 2020 weer hör best Ergevnis Platz 5 in de Single-Mixed-Staffel (gemeensam mit Benjamin Weger).
Hör bit dorhen best Ergevnis in de Saison 2020/21 reck se in’n Sprint bi de Biathlon-Weltmeesterschapen 2021 mit Rang 7. In de ansluutend Verfolgung full se up den 12. Platz torüch.
Weblenken
in de Datenbank vun de IBU (engelsch)
Lena Häcki in de Datenbnak vun de FIS (engelsch)
Homepage
Profil up de Website vun den Swiezer Skiverband
Fru
Börger von de Swiez
Boren 1995
Biathlet (Swiez)
Olympiadeelnehmer (Swiez) |
163823 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gresini | Gresini | Gresini betekent
Gresini Racing, italieensch Motorradsportteam.
Gresini is de Familiennaam von
Fausto Gresini (1961–2021), italieenschen Motorradrennfohrer. |
163824 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sienkiewicz | Sienkiewicz | Sienkiewicz is de Familiennaam von
Bartłomiej Sienkiewicz (* 1961), poolschen Politiker,
Bill Sienkiewicz (* 1958), US-amerikaanschen Comicteekner un Illustrater,
Henryk Sienkiewicz (1846–1916), poolschen Schriever,
Jacek Sienkiewicz (* 1976), poolschen DJ un Produzent,
Jan Sienkiewicz (* 1956), litauschen Politiker,
Kuba Sienkiewicz (Jakub Sienkiewicz; * 1961), poolschen Musiker, Singer-Songschriever, Kumponist, Schriever un Neuroloog,
Marzena Sienkiewicz (* 1975), poolsche Journalistin un Moderatorin.
Kiek ok bi: Sinkwitz, Zenkevičius, Zienkiewicz. |
163825 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Zienkiewicz | Zienkiewicz | Zienkiewicz is de Familiennaam von
Aleksander Zienkiewicz (1910–1995), poolschen Theoloog un Pädagoog,
Aleksandra Zienkiewicz (* 1984), poolsche Schauspelerin,
Olgierd Cecil Zienkiewicz (1921–2009), poolsch-brietschen Mathematiker un Boinschenör.
Kiek ok bi: Sienkiewic, Sienkiewicz, Sinkwitz, Zenkevičius. |
163826 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sinkwitz | Sinkwitz | Sinkwitz is de Familiennaam von
Karl Sinkwitz (1886–1933), düütschen Maler un Grafiker,
Paul Sinkwitz (1899–1981), düütschen Maler un Typograaf.
Kiek ok bi: Sienkiewic, Sienkiewicz, Zenkevičius, Zienkiewicz. |
163827 | https://nds.wikipedia.org/wiki/%C3%96llern | Öllern | Öllern is een Verwandtschops-Beteikend, de de beiden direkten Vörfohren meent, dat sünd Mudder un Vadder. De Utdruck Öllern meent hier Naam un Beteikend blots bi de Minschen. Öllern gifft dat ebenso bi de Deierten un ok bi de Planten.
Dat Woort Öllern koomt vun "de Ölleren" un et gifft dat blots as Mehrtahlwoort.
In Düütschland gift dat bi de Minschen dree ünnerscheedlik Oorten vun Öllernschop:
Bi de biologisch Öllernschop koomt de Eizell vun de Mudder un de Saatzell vun den Vadder. Dormit stimmt de Arvanlagen twüschen Kind un Öllern öbereen.
Bi de rechtlik Öllernschop gifft dat tominst twee Ünnerscheeden:
a) De Mudder het dat Kind op de Welt bröcht un de Vadder het dat Kind as sien eegen annahmen.
b) De Öllern (villicht ok blots een dorvun) hebbt dat Kind adoptiert.
Bi de sotschale Öllernschop gifft dat mehr Ünnerscheeden:
a) Steeföllern: Steefmudder, Steefvadder = is de niee Fro oder Keerl vun den eegen Öllerndeel. Dorto segg'n denn, dat Kind is mit dat nee Öllerndeel indirekt verswagert.
b) Pleegöllern: Pleegmudder, Pleegvadder = se nehmt dat Kind för korte Tied oder för jümmers (bet dat Kind utwussen is) as Pleegkind op un treckt et groot.
c) Melkmodder: Is eene annere Modder, de dat Kind söögt het, wiel villicht de richtig Modder keen Melk harr.
Sellschop |
163831 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Poot%20%28Deerter%29 | Poot (Deerter) | Poot (f., pl. Poten) heet't bi de an Land lebend Söögdeirten dat, wat bi de Minschen Hänn un Fööten sünd. De Deirten heft dorbi ganz ünnerscheedlik Forms vun Poten: Bi de Katten, Kattenoortigen, Hunnen usw. sünd de Poten in veer bet fief Töhn upspleet. Bi de Swien, Swienoortigen, Köh, Zeegen, Reh un Hirschen sütt'n poorige Hööf.
Bi de Minschen brukt'n den Utdruck Poten ok mennigmal, wennt üm ganz un goor tüffelig oder schietige Hänn geiht. |
163845 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fogle | Fogle | Fogle is de Familiennaam von
Jared Fogle (* 1977), US-amerikaanschen Komiker un Schauspeler,
Richard Harter Fogle (1911–1995), US-amerikaanschen Literaturwetenschopper. |
163856 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Lief | Lief | As Lief (m., pl. Liever) beteikend man den heelen lebennigen Minschen oder ok de Deerten. Besünners meent'n den Middeldeel dorvon, dat heet: ohn Kopp, Arms un Been. In düsse Form besteiht de Lief in'ne Hauptsaak ut Bost, dor sitt Kopp un de Arms an, Buuk un Ünnerlief, dor sitt de Been an. |
163875 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wolfgang%20B%C3%B6ttcher | Wolfgang Böttcher | Wolfgang Böttcher oder Wolfgang Boettcher is de Naam von
* Wolfgang Boettcher (1935–2021), düütschen Cellospeler,
Wolfgang Boettcher (* 1945), düütschen Germanist un Didaktiker,
Wolfgang Böttcher (* 1948), düütschen Maler un Grafiker,
Wolfgang Böttcher (* 1953), düütschen Badmintonspeler,
Wolfgang Böttcher, düütschen Speelbaas, Bühnenbillner un Textdichter. |
163879 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Benedikt%20Doll | Benedikt Doll | Benedikt Doll (* 24. März 1990 in Titisee-Neustadt) is en düütsch Biathlet. He hett bi de Weltmeesterschapen 2017 in Hochfilzen in’n Sprint wunnen un wunn in de Verfolgung un mit de Staffel bi de Olympisch Winterspelen 2018 in Pyeongchang jewiels de Bronzemedaille.
Sportlich Loopbahn
Anfänge
Benedikt Doll, Söhn vun den Loopsportler Charly Doll, startet för de Ski-Zunft Breitnau. In Ruhpolding nehm he an de Biathlon-Juniorenweltmeesterschapen 2008 deel un wunn dor mit de Staffel de Goldmedaille. Een Johr later in Canmore wunn he weer mit de Staffel an de Siet vun Erik Lesser, Simon Schempp un Florian Graf mit de Goldmedaille. De darte Staffelgoldmedaille reck he bi de Junioren-WM 2010 in Torsby. Ditmal weern sien Staffelkollegen Tom Barth, Johannes Kühn und Manuel Müller. Ok 2011 gelung hüm dat nochmal in Nové Město gemeensam mit Steffen Bartscher, Kühn un Barth. Dorto keem in dat Eenzelrennen de Sülvermedaille achter Simon Desthieux.
Eerst Weltcupinsatz (Saison 2011/12 un Saison 2012/13)
In Osrblie leep he 2012 sien eerst vullständig Europameesterschapen bi de Utwussen, wunn aber kien Medaille. Dör sien goot Ergevnisse in‘n IBU-Cup kunn he sück buterdem den Gesamtsieg vun de Saison sekern. Ok de Verfolgungs- un Sprintwertung kunn Doll up sien Naam schrieven. To dat Saisonfinale keem Doll in Chanty-Mansijsk to sien eerste Insätze in den Biathlon-Weltcup. As 32. vun den Sprint un Platz 28 in de Verfolgung wunn he glieks Weltcuppunkte un reck in de Gesamtwertung vun de Saison nah veer Rennen, in de he immer in de Punktwertung keem, Platz 83.
In de Saison 2012/13 is he weer överweegend in’n IBU-Cup antreeden un hett sück dor den darten Platz in de Grsamtwertung sekert. Bi sien Saisonhööchtpunkt wunn he bi de Biathlon-Europameesterschapen in Bansko achter Vetle Sjåstad Christiansen Sülver in’n Sprint un den Titel in dat Verfolgungsrennen. Dat geev aber ok weer Insätze in den Biathlon-Weltcup un he reck dorbi sogor eenmal Platz 6 in’t Eenzel. In de Weltcup-Gesamtwertung keem he up Platz 66.
Sieg in‘n IBU-Cup (Saison 2013/14)
Ok de Saison 2013/14 verbroch he överweegend in’n IBU-Cup]. Bi de tweet Statschoon vun den IBU-Cup kunn Doll to’n eersten Mal en Rennen in disse Reeg winnen. In Beitostølen kunn he sowohl dat Eenzel as ok den Sprint up sien Naam schrieven. In de Gesamtwertung vun de Saison keem he up den darten Platz. Bi de Biathlon-Europameesterschapen 2014 in Nové Město wunn he todem de Sülvermedaille in dat Eenzelrennen.
Nah de Europameesterschapen is he, as in de Johren tovör, weer in den Weltcup antreeden. In Kontiolahti kunn he mit Platz 7 un Platz 9 twee Top-Ten-Plätze recken un keem in de Gesamtwertung vun den Weltcup up Rang 50.
Eerste Weltmeesterschapen (Saison 2014/15)
De Saison 2014/15 fung för hüm weer in den IBU-Cup an, ditmal kunn he aber all to’n Johreswessel in de EWeltcup antreeden. Ditmal reck he all 4 Plätze ünner de best Teihn bit to de [Biathlon-Weltmeesterschapen 2015|Weltmeesterschapen 2015]] in Kontiolahti. Dor keem he mit Platz 10 in’n Sprint ok weer ünner de best teihn Athleten. Bi dat Saisonfinale in Chanty-Mansijsk gelung hüm mit den darten Platz in’n Sprint eerstmalig en Podiumsplatzeeren. Twee Daag later keem he in de Verfolgung achter den Kanadier Nathan Smith up den tweeten Platz. Insgesamt reck Doll den 21. Platz in de Gesamtwertung un in de Sprintwertung reck he sogor Rang 11.
Eerste WM-Medaille (Saison 2015/16)
De Saison 2015/16 weer för Doll de eerste Saison, in de he blots in’n Weltcup antreeden is. De leep allerdings schlecht an mit Platz 46 in dat Eenzel-Rennen in Östersund. In’n Sprint keem he denn aber up Platz 5 un in de ansluutend Verfolgung up Platz 6. Sien best Eenzelplatzeeren in’n Weltcup weer de Platz 2 in’n Massenstart vun Canmore, wat hüm in de Gesamtwertung vun den Massenstart-Weltcup Platz 7 inbroch. De glieker Platzeeren harr he ok in’n Sprint-Weltcup un in’n Gesamtweltcup keem he up den 8. Platz.
Saisonhööchtpunkt weern de Weltmeesterschapen in Oslo. Eenzelmedaillen hett he dor nich haalt, aber tosommen mit Erik Lesser, Arnd Peiffer un Simon Schempp wunn he mit de düütsch Staffel de Sülvermedaille.
Weltmeester in‘n Sprint (Saison 2016/17)
Ok in de nee Saison fung Doll ähnlich mau an, as in dat Johr dorvör. In’n Sprint in Östersund reck he aber den 4. Platz. De Leistungen vun dat Vörjohr reck he insgesamt nich un reck Platz 11 in de Gesamtwertung vun den Weltcup un Platz 7 in den Sprintweltcup.
De Weltmeesterschapen funnen 2017 in Hochfilzen statt. Dor hett Doll dat schafft, in’n Sprint eerstmals all Schieven to drapen un ansluutend kunn he sück in dat Feernduell gegen den Norweger Johannes Thingnes Bø, de ok all drapen harr, mit 0,7 Sekunnen Vörsprung dörsetten. Dormit wunn he sien eersten Weltmeesterschapstitel un ok sien eerst Eenzelrennen in’n Weltcup. In de Verfolgung kunn he dissen Platz aber nich hollen un full nah 3 Scheetfehler up den 11. Platz torüch.
Eerste Olympisch Spelen (Saison 2017/18)
De Saison 2017/18 weer bestimmt vun de Olympisch Spelen in Pyeongchang. Bevör de Saison so richtig los gung is Doll bi de Düütsch Meesterschapen 2017 in Langdorf antreeden. Dor wunn he in’n Sprint sien eersten natschonalen Titel un bi de ansluutend Verfolgung de Bronzemedaille. Ansonsten leep de Saison schleepend an, in de eersten Rennen keem he nie ünner de best Teihn. In’n letzten Wettkamp vör den olympisch Spelen wurr he in’n Massenstart in Antholz Veert.
De Olympisch Spelen fungen för Doll mit en 6. Platz in’n Sprint an un he kunn sück in de ansluutend Verfolgung up den darten Platz, wobi hüm up de Afslussrunn de Sweed Sebastian Samuelsson noch de Sülvermedaille wegschnappen dee. Bi den Massenstart keem Doll up den 5. Platz un mit de Staffel hett he sück denn noch en Bronzemedaille haalt.
Nah de Olympisch Spelen reck Benedik Doll noch wiedere veer Top-Teihn-Plätze. In de Gesamtwertung vun den Weltcup keem he up Platz 9. Wegen sien goot Ergevnisse in’n Massenstart reck he in disse Wertung sogor den 3. Platz.
Platz 7 in’n Gesamtweltcup (Saison 2018/19)
De Saison 2018/19 fung ditmal in Pokljuka an. De Start in de Saison verleep för Doll ünnerscheedlich: Eenzel un Verfolgung leepen nich goot, in’n Sprint reck he aber Platz 5. Ok bi de denn folgend Weltcupstatschonen leep dat ähnlich, mal nich in de Punkteränge, aber ok woll Mal up dat Podium.
Bi de Biathlon-Weltmeesterschapen 2019 wunn Doll in de Mixed-Staffel tosommen mit Denise Herrmann, Vanessa Hinz un Arnd Peiffer de Sülvermedaille. Ok in de Staffel vun de Mannlüüd an de Siet vun Arnd Peiffer, Roman Rees un Erik Lesser reck dat för de Sülvermedaille. In’n Sprint wurr he 11, in de Verfolgung 12, in‘t Eenzel 10. un in‘n Massenstart 8.. In de Gesamtwertung vun den Weltcup keem Doll up den söbenten Platz, in de Sprintwertung keem he up Platz 4 un in de Massenstartwertung up Platz 5.
Tweet Weltcupsieg (Saison 2019/20)
De Saison 2019/20 fung för Doll mit en 24. Platz in‘n Sprint un en 16. Platz in dat Eenzel in Östersund ahn vördere Platzeeren an. In Hochfikzen keem he tweemal ünner de best 20, um den in Annecy to’n darten Mal in sien Loopbahn en fehlerfreen Sprint schaaten un wunn sien tweet Weltcuprennen (vör Tarjei Bø un Quentin Fillon Maillet. Mit dree Fehlern in de Verfolgung kunn he dissen Platz aber nicht verteidigen un full up Rang 5 torüch. In Ruhpolding un Pokljuka keem he noch tweemal up dat Podium. Bi de Biathlon-Weltmeesterschapen 2020 reck he blots een Bronzemedaille mit de Staffel vun de Mannlüüd gemeensam mit Erik Lesser, Philipp Horn un Arnd Peiffer. Ahn sien schlecht Scheeten weer mehr mögelk ween. In de Gesamtweltcupwertung keem he up den 8. Platz, in’n Eenzelweltcup up Platz 7, Sprintweltcup Platz 8 un in den Massenstartweltcup up den 10. Platz.
Kien Medaille (Saison 2020/21)
In disse Corona-Lockdown bedingt Saison 2020/21 keem Doll bi de eerste Statschoon in Kontiolahti, as meest immer bi hüm, nie ünner de best 20. Bi de tweet Statschoon, weer in Kontiolahti, leep dat wat beter mit Platz 8 in’n Sprint un Platz 5 in de Verfolgung. In Hochfilzen keem he in’n Massenstart noch mal up den veerten Platz. För Düütschland insgesamt leep dat bi de Biathlon-Weltmeesterschapen 2021 in Pokljuka ganz schlecht. För de Mannlüüd geev dat blots een Medaille. Doll sien best Eenzelergevnis weer Platz 8 in’n Massenstart. Ok in Staffeln geev dat för de düütsch Mannlüüd kien een Medaille.
Privates
Doll leevt in Kirchzarten un studeert to Tiet Wertschapsingenieurwesen in Furtwangen. In’n Sömmer 2019 hett he heiraadt. Verscheeden Medien beteken hüm wegen sien Loopstil (loopstark, arbeit düchtig mit den Böverkörper) ok as Keuler.
Böker
Benedikt Doll, Charly Doll: Doll‘s Schwarzwaldlust: Das sportliche Genießerkochbuch. Doll2Eich, 2018, ISBN 978-3-00-060654-0
Weblinks
Benedikt Doll in de Datenbank vun de IBU
Offizielle Website vun Benedikt Doll
Enkeld Nahwiesen
Mann
Börger von Düütschland
Boren 1990
Biathlet (Düütschland)
Olympiadeelnehmer (Düütschland) |
163883 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gotti | Gotti | Gotti betekent
Gotti, US-amerikaanschen Film ut dat Johr 1996,
Gotti, US-amerikaanschen Film ut dat Johr 2018,
Gotti (* 1976), düütschen Musiker un Komiker.
Gotti is de Familiennaam von
Ettore Gotti Tedeschi (* 1945), italieenschen Bankmanager,
Gene Gotti (* 1946), italieensch-US-amerikaanschen Mobster,
Giovanni Gotti (1912–1988), italieenschen Radrennfohrer,
Girolamo Maria Gotti (1834–1916), kathoolschen Kardinaal,
Irv Gotti (* 1970), US-amerikaanschen Musikproduzent,
Ivan Gotti (* 1969), italieenschen Radrennfohrer,
John Gotti (1940–2002), italieensch-US-amerikaanschen Mobster,
John A. Gotti (* 1964), italieensch-US-amerikaanschen Mobster,
Peter Gotti (1939–2021), italieensch-US-amerikaanschen Mobster,
Vincenzo Gotti (üm 1580–1636), italieenschen Maler. |
163884 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Thiers | Thiers | Thiers betekent
Thiers, Stadt in dat Département Puy-de-Dôme, Frankriek,
Thiers, Stadtdeel von de Stadt Marseille, Frankriek,
Thiers-sur-Thève, Gemeen in dat Département Oise, Frankriek.
Thiers is de Familiennaam von
Adolphe Thiers (1797–1877), franzööschen Politiker,
Hans Thiers (* 1946), düütschen Schriever,
Hans-Jürgen Thiers (* 1929), düütschen Kumponist, Dirigent un Musikkritiker,
Louisa Thiers (1814–1926), US-amerikaansche Öllersrekordlerin,
Peter Thiers (* 1991), düütschen Theaterschriever.
Kiek ok bi: Thier, Tiers. |
163885 | https://nds.wikipedia.org/wiki/N%C3%BC%C3%9Flein | Nüßlein | Nüßlein is de Familiennaam von
Franz Nüßlein (1909–2003), düütschen Diplomaat un Jurist,
Fritz Nüßlein (1899–1984), düütschen Jagd- un Forstwetenschopper,
Georg Nüßlein (* 1969), düütschen Politiker,
Heinrich Nüßlein (1879–1947), düütschen Maler.
Kiek ok bi: Nüsslein. |
163886 | https://nds.wikipedia.org/wiki/N%C3%BCsslein | Nüsslein | Nüsslein is de Familiennaam von
Christiane Nüsslein-Volhard (* 1942), düütsche Biologin,
Hans Nüsslein (1910–1991), düütschen Tennisspeler.
Kiek ok bi: Nüsslin, Nüßlein. |
163919 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Denise%20Herrmann | Denise Herrmann | Denise Herrmann (* 20. Dezember 1988 in Schlema) is en düütsch Biathletin un Skilanglöperin. Bi de Biathlon-WM 2019 in Östersund wurr se Weltmeesterin in de Verfolgung. Herrmann is Sportsuldatin in de Bundswehr-Sportfördergrupp in dat sassisch Frankenberg, leevt in Ruhpolding un traineert an den dortigen Stüttpunkt in de Chiemgau-Arena.
Karriere
Skilangloop
Anfänge
Herrmann keem dör hör Vader Lutz, en ehmalgen Handballspeler in de DDR-Böverliga, to’n Skilangloop. Mit acht Johren nehm se eerstmals an Wettkämpen deel, veer Johr later wessel se up dat Skigymnasium in dat 35 Kilometer van den Heimatoort Bockau entfernt Oberwiesenthal, wo se all siet Anfang van hör Loopbahn bi den WSC Erzgebirge traineeren dee. Af 2004 nehm se an internatschonalen Juniorenrennen deel. 2007 nehm se all an Junioren-Weltmeesterschapen deel un wunn in’n Klassiksprint de Bronzemedaille achter Astrid Jacobsen un Charlotte Kalla.
Dopingsparr un eerste Weltcupinsätze
In‘n November 2007 wurr van den Düütsch Skiverband (DSV) för een Johr spaart, wiel se nah de Innahm van en Hostensaft positiv up Clenbuterol test wurrn weer un dormit gegen de Dopingrichtlien verstött harr. Nah de Sparr nehm se in’n Harvst 2008 weer an internatschonalen Wettkämpen deel, bi de se sück wiederhen spoodriek dorstellen kunn un dorher in’n Februar 2009 eerstmals in’n Weltcup keem. In dat italieensch Valdidentro keem se up den 37. Platz bi 64 Deelnehmer. In de Folgesaison wurr se mehr in den Weltcup insett un hett ok eerste Weltcuppunkte sammelt.
Glieks to Anfang van de Saison 2010/11 gelungen Herrmann wiedere Erfolge: Tonächst truck se bi den Heimweltcup in Düsseldörp to’n eersten Mal in dat Halffinale van en Sprint in, wo se woll dör en Stört utscheeden is, aber liekers Rang 12 beleggen dee. Bi de Uptakt van de Tour de Ski: Dor keem se in den Prolog as best Düütsche up Platz 7 un leet dorbi ünner annern de mehrmalige Weltcupsiegerin Petra Majdič un de amteeren Sprintweltmeesterin Arianna Follis achter sück.
Eerste Podiumsplatzeerungen un Olympiadeelnahm
Hör eersten Podestplatz in’n Weltcup kunn Denise Herrmann in de Saison 2012/13 an‘n 7. Dezember bi den Teamsprint mit Hanna Kolb in Québec recken. Hör bit dorhen best Eenzelresultat in‘n Langloop-Weltcup reck se an’n 15. Dezember 2012 bi den Sprint in Canmore, bi den se up den veerten Platz keem. In de Gesamtwertung van den Weltcup keem se an’n Enn’n up den 13. Rang.
To’n Anfang van de Saison 2013/14 reck se mit den darten Platz in’n Sprint in Davos un in‘n Teamsprint in Asiago twee wiedere Podest-Platzeeren. Dat sülvige gelung hör ok bi de Sprintrennen in Szklarska Poręba un Toblach. Bi hör eerst Olympiadeelnahm 2014 in Sotschi keem se in’n Sprint up den 8. Platz un gemeensam mit Stefanie Böhler in’n Teamsprint up Platz 4. Mit de Staffel wunn se denn aber de Bronzemedaille. Dorför kreegen de beid 2014 vun den Bundspräsidenten Joachim Gauck dat Sülvern Loorbeerblatt verleeht. De Saison hett se mit den negenten Platz in de Weltcupgesamtwertung un de tweeten Platz in de Sprintwertung afslooten.
In de folgend Saison keem se bi de Nordisch Skiweltmeesterschapen 2015 in Falun in’n Sprint up Platz 17, mit de Staffel up Platz 6 un gemeensam mit Nicole Fessel in’n Teamsprint up den veerten Platz. In de Gesamtwertung van Weltcup beleeg se Platz 9. In’n März 2015 wurr se düütsch Meesterin in dat 30 km klassische Massenstartrennen. In de Saison 2015/16 weer hör best Weltcupeenzelergevnis Platz 6 in’n Sprint in Toblach. An dat Saisonenn’n belegg se den 23. Platz in’n Gesamtweltcup un den 12. Platz in’n Sprintweltcup.
Enn’n März 2019 wurr se bi de düütsch Skilangloopmeesterschapen in Reit im Winkl tosommen mit hör Süster Nadine Herrmann Tweet in’n Teamsprint.
Biathlon
Enn’n April 2016 geev Herrmann bekannt, dat se to de Saison 2016/17 to’n Biathlon wesseln dee. Siet den 1. Mai 2016 hett se in Ruhpolding för de nee Disziplin traineert.
Hör eerst internatschonal Rennen, den Sprint in‘n Rahmen van den IBU-Cup in dat norweegsch Beitostølen, wunn see. Bi windig Verhältnissen kunn se hör Stärken in’t Loopen good bruuken un reck trotz söss Scheetfehlern den eersten Platz. Twee Daag later stunn se – weer in en Sprint – as Dart weer up dat Podium. In Ridnaun is se blots in de Mixed-Staffel antreeden un reck gemeensam mit Nadine Horchler, Lukas Rombach un Matthias Bischl den 3. Platz.
An’n 9. Dezember 2016 geev se hör de Debüt bi den Sprint in Pokljuka in‘n Biathlon-Weltcup un reck mit twee Scheetfehlern un en goot Loopleistung Platz 18, bi de ansluutend Verfolgung keem se up Platz 21.
Nah den Weltmeesterschaen wurr se – nahdem se tüschendör in’n IBU-Cup insett weer un Miriam Gössner un Franziska Preuß krankheitsbedingt vör de Tiet de Saison afslooten harrn – weer in de Weltcupmannschap upnommen. In Pyeongchang is se nah Platz 25 in‘n Sprint un Platz 33 in de Verfolgung gemeensam mit Nadine Horchler, Maren Hammerschmidt un Franziska Hildebrand in hör eerst Staffelrennen in‘n Weltcup antreeden. Nah en fehlerfree Liggendscheeten muss Herrmann nah dat Stahndscheeten aber een Straafrunn loopen un övergeev mit en minn Rückstand up Slusslöperin Hildebrand, an’n Enn’n wunn de düütsch Mannschap dat Rennen un Denise Herrmann dormit hör eerst Rennen in’n Biathlon-Weltcup. An dat Enn’n van de Saison belegg se in’n Gesamtweltcaup Platz 49.
Hör eersten Eenzelsieg in’n Biathlon-Weltcup kunn Herrmann an’n 1. Dezember 2017 bi dat Sprintrennen in Östersund (vör Justine Braisaz un Julija Dschyma) fiern. Twee Daag later wunn se ok dat doran ansluutend Verfolgungsrennen (vör Braisaz und Marte Olsbu). Dat weern aber hör eenzig Eenzelsiege in disse Saison, ofschons se noch mehrer Top-Teihn-Platzeeren schafft hett. An dat Enn’n van de Saison belegg se in den Gesamtweltcup Platz 12 un in den Verfolgungsweltcup Platz 7. Bi de Olympisch Spelen reck se in de Verfolgung Platz 6 un bleev ahn Medaille.
De Saison 2018/19 fung beddüdend schlechter an as in dat Vörjohr. Eerst bi de veert Statschoon in Oberhof keem se in de Verfolgung mal ünner de best Teihn (nah Platz 36 in’n Sprint). Denn aber stabiliseer sück dat un in Midway keem se in’n Sprint up Platz 2 un wunn ansluutend de Verfolgung (vör Franziska Hildebrand un Kaisa Mäkäräinen). De nächst Statschoon weern denn de Weltmeesterschapen 2019 in Östersund. In de Mixed-Staffel mit Vanessa Hinz, Arnd Peiffer un Benedikt Doll wunn se dorbi mit Sülver de eerste Medaille bi en Groot-Ereignis. In’n Sprint keem se up den 6. Platz, wurr aber in de dorup folgend Verfolgung Weltmeesterin (vör Tiril Eckhoff un Laura Dahlmeier). Mit de Staffel un de Single-Mixed-Staffel wurr se jewiels Veert. In dat Massenstartrennen wunn se aber to’n Afsluss noch de Bronzemedaille (achter Dorothea Wierer un Jekaterina Jurlowa-Percht). In den Gesamtweltcup keem Denise Herrmann an’t Enn’n vun de Saison up den 8. Rang, in den Verfolgungsweltcup up Rang 6 un in’n Massenstartweltcup up Rang 9.
De nee Saison fung recht goot an mit en Platz 6 in’n Sprint van Östersund. Up de tweet Statschoon in Hochfilzen leep dat dorgegen överhoopt nich un in Sprint un Verfolgung keem se blots jewiels up den 41. Platz. De restlich Platzeeren van dat Johr weern dornah immer ünner de best 20, wobi se sogor 3 Weltcupsiege halen kunn. Bi de Weltmeesterschapen 2020 in dat italieensch Antholz reck Herrmann Platz veer mit de Mixed-Staffel un Platz fünf in’n Sprint. Se wunn aber in de Verfolgung de Sülvermedaille (achter Dorothea Wierer, vör Marte Olsbu Røiseland) un mit de Staffel an de Siet van Karolin Horchler, Vanessa Hinz un Franziska Preuß nochmals Sülver.
In den Gesamtweltcup keem se an’t Enn‘ up den darten Platz, den Platz, den se ok in’n Eenzelweltcup recken dee. Dorto keem noch Rang 5 in den Verfolgungsweltcup und Rang 6 in den Massenstartweltcup.
In de Saison 2020/21 fung se glieks mit en tweeten Platz in’t Eenzel in Kontiolahti an, keem in’n Sprint aber blots up Platz 38. De nächst Weekenenn’n, weer in Kontiolahti, gung mit Platz 5 in’n Sprint und Platz 11 in de Verfolgung ok recht goot. In Hochfilzen keem se noch tweemal ünner de best Teihn. Insgesamt leep de Saison aber schleepend. Scheeten weer all mal beter aber vör allem gung dat Loopen, wat eegentlich hör Stärke weer, lang Tiet nicht to goot för hör Ansröök, ahn dat se groot affaallen dee. Se keem allerdings passen to de Weltmeesterschapen in Pokljuka weer in Schwung. In’n Sprint verpass se up Platz 4 man knapp en Medaille, de se denn ok in de Verfolgung (Rang 8) nich halen kunn. In’t Eenzel keem se up Platz 15 un up den Massenstart hett se verzicht. De WM leep för de Düütschen insgesamt nich goot. Een Medaille bi de Mannlüüd un een bi de Fruen, un de wunn Denise Herrmann gemeensam mit Vanessa Hinz, Janina Hettich un Franziska Preuß in de Staffel mit de Sülvermedaille. Nah de Weltmeesterschap keem se in Nové Město in’n Sprint up den 10. Platz un reck in de Verfolgung denn sogor den tweeten Platz (achter Tril Eckhoff), womit se sück in de Gesamtwertung van den Weltcup weer ünner de best Teihn schuuven dee. Ok een Week later, weer in Nové Město, keem Denise Herrmann in’n Sprint nah en fehlerfree Scheeten (eerstmals in de Saison) up den 2. Platz (weer achter Eckhoff, aber vör Dorothea Wierer un Franziska Preuß). Den Platz kunn se in de ansluutend Verfolgung mit Platz 10 aber nich hollen. Nahdem bi de letzte Statschoon in Östersund för hör kien herutragend Ergevnisse mehr tostannen keemen, bleev se an’t Enn’n up den 10. Platz in de Weltcup-Gesamtwertung. In’n Eenzelweltcup keem se up Platz 6 und in Sprint- und Verfolgungsweltcup reck dat jewiels för den negenten Rang.
Utteknungen
2014: Sülvern Loorbeerblatt
2014: Ehrenkrüüz van de Bundswehr in Gold (gemeensam mit Eric Frenzel).
2020: Landessportler van dat Johr in Sassen.
Privates
Denise Herrmann leevt in Ruhpolding un is mit den ehmaligen Skilanglöper Thomas Wick tosommen. Hör Süster Nadine is ok Skilanglöperin.
Weblinks
Denise Herrmann in de Datenbank van de IBU (engelsch)
Denise Herrmann in de Datenbank van de FIS (engelsch)
Denise Herrmann in de Datenbank van Olympedia.org (engelsch)
Enkeld Nahwiesen
Fru
Börger von Düütschland
Boren 1988
Skilanglöper
Biathlet (Düütschland)
Olympiadeelnehmer (Düütschland) |
163923 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bettt%C3%BC%C3%BCg | Betttüüg | Betttüüg (n.) is all dat, wat de Minsch in'n Bett to'n slapen bruukt. Dat is bi de utwussen Lüüd, vun ünnen na baven:
Dat Ünnerbett, wat ok Matratz heet, dorop ward dat Bettlaken spannt. Normale Breede bi dat Ünnerbett sünd 80, 90, 100 cm un de normale Längde sünd 200 cm.
Dat Koppküssen, wat normal in en Betog stekt ward. In'n Hannel gifft dat de Küssens normal mit 80 x 80 cm. För de Bequemlichkeet gifft dat hüüt ok 40 x 80 cm.
De Bettdäken, de ok een Betog hett. Dat Inlett vun de Bettdääken is eendelig stoppt, oder et gifft dat as Steppbett. Stoppt sünd de Bettdäken in Noorddüütschland vun öllers her mit Feddern oder Duunen vun de Göös. Hüüttodags find'n de Däken ok mit allerhand annern Kram stoppt, wie Kamelhoor, Zegenhoor (besünners vun de Cashmere-Zeegen), Schaapwull, usw. De Bettdääken hefft in'n Hannel Normalgröten vun 135 x 200 cm. Dat gifft jüm abers ok in Öberbreden vun 155 cm un Överlängden vun 220 cm. |
163928 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gienke | Gienke | Gienke is de Familiennaam von
Hermann Gienke (1893–1972), düütschen Politiker,
Horst Gienke (1930–2021), düütschen Bischop. |
163936 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Pansy | Pansy | Pansy betekent
Pansy, Oort in Arkansas, USA,
Pansy, Oort in Ohio, USA,
Pansy, Oort in Pennsylvania, USA,
Pansy, Oort in West Virginia, USA,
Pansy Hill, Oort in Pennsylvania, USA,
HMS Pansy, Schipp von de brietsche Marien (1916),
USS Pansy, Dampschipp von de US-amerikaansche Marien (1861).
Kiek ok bi: Pansi. |
163952 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Johann%20Stolterfoht | Johann Stolterfoht | Johann Stolterfoht is de Naam von
* Johann Stolterfoht (üm 1495–1548), düütschen Raadsherr,
Johann Stolterfoht (1555–1622), düütschen Geistlichen,
Johann Jacob Stolterfoht (1665–1718), düütschen Mediziner. |
163953 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Stolterfoht | Stolterfoht | Stolterfoht is de Familiennaam von
Barbara Stolterfoht (1940–2021), düütsche Politikerin,
Britta Stolterfoht (* 1970), düütsche Spraakwetenschopperin un Psycholinguistin,
Diedrich Stolterfoht (1754–1836), düütschen Fabrikant un Politiker,
Egon Stolterfoht (1912–1986), düütschen Maler un Bildhauer,
Jacob Stolterfoht (Jacobus Stolterfoht; 1600–1668), düütschen Theoloog un Pastoor,
Joachim Nikolaus Stolterfoht (1756–1823), düütschen Koopmann,
,
Nikolaus Stolterfoht (* 1940), düütschen Physiker,
Ulf Stolterfoht (* 1963), düütschen Dichter.
Kiek ok bi: Stolterfoth. |
163954 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Stolterfoth | Stolterfoth | Stolterfoth is de Familiennaam von
Adelheid von Stolterfoth (1800–1875), düütsche Dichterin,
Egon Stolterfoth (1912–1986), düütschen Maler un Bildhauer,
Gottlieb Nicolaus Stolterfoth (1761–1806), düütschen evangeelsch-lutherschen Pastoor,
Paul Stolterfoth (1837–1894), düütschen Jurist.
Kiek ok bi: Stolterfoht. |
163984 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Winschermann | Winschermann | Winschermann is de Familiennaam von
Helmut Winschermann (1920–2021), düütschen Oboenspeler un Dirigent,
Wilhelm Winschermann (1818–1880), düütschen Reeder. |
164041 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Addrup | Addrup | Addrup is en Dörp in'n Landkreis Cloppenborg in Neddersassen.
Geografie
Addrup grenzt an de Dörper Gut Lage, Uptloh, Bevern, Kaolm un Stadtsholte in de Gemeende Essen (Ollnborg). In' Oosten grenzt Addrup an Lüschke in de Gemeende Bakum in'n Landkreis Vechte. Addrup is an de Grenz vun de Landkreise Cloppenborg un Vechte, in de Hoarten vun dat Ollnborger Münsterland.
Historie
Lüüe
Caspar Henry Borgess (1824–1890), was Bishop vun Detroit
Clemens große Macke (* 1959), was Afordneter in'n neddersassischen Landdag
Henwiesen
Weblenks
Websiet vun Addrup
Landkreis Cloppenborg |
164045 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Johann%20Blohme | Johann Blohme | Johann Blohme oder Blohm, in offizielle Akten un Unnerlagen, ok in siene Signaturen meist up Hoochdüütsch Blum oder Blume (* um 1599 rüm, wohrschienlich in Bremen; † na 1689) weer en Bremer Stempelsnieder un Medaillenmaker.
Leven
He is boren as Söhn vun den Bremer Goldsmitt Cordt Blohme. Vun 1641/42 af an is he in Bremen to finnen. 1652 is he na Slott Gottorp beropen wurrn un in de Johre vun 1656/57 bit 1662/64 weer he Stempelsnieder an den König siene Münten in Kopenhagen. Bito weer he in düsse Tied ok jummers wedder for Bremen togange. Dat eenzig Portrait, wat dat vun em gifft, hangt in Bremen in dat Focke-Museum. Johann Heimbach hett dat malt. Unnertekent is dat mit de Wöör I.B.I (= Johan Blohm incisor) aetatis 38 Anno 1637. Dat bedutt up Platt Johann Blohme, (Stempel-) Snieder, 38 Johre oold, 1637. Wenn een vun dor af an 38 Johre torüch rekent, kummt een bi 1599 an as dat Johr, wo he boren is.
Wat he tostanne brocht hett
Siene Medaillen fallt unnerscheedlich ut. Ok wesselt se in’n Stil, so datt dat nich eenfach is, ruttofinnen, wat he maakt hett, wenn he dor nich sien Teken unnersett hett. In siene Kunst steiht he jummers op hooch technisch Niveau, vun de Motive her hollt he sik faken an Vörbiller vun Sadeler oder Loof. Wenn he unnertekent, schrifft Blohme faken up hoochdüütsch Bluhme ohn Apokoop. En Sammlung mit meist all Medaillen, de he maakt hett, finnt sik in dat Focke-Museum in Bremen. Dor ist avers man bloß en Deel vun utstellt. Annere Stücke liggt in dat Roseliushuus in Bremen, in den König siene Müntensammlung in Kopenhagen un in annere Münten-Kabinette.
Medaillen un Münten
Medaillen up den Freden vun 1648 un 1649;
Medaille to de Hochtied vun Willem vun Nassau/Maria vun England 1641,
Hochtiedsmedaillen vun 1640, 1642, 1645 un allerhand sunner Johr;
Medaillen up Bremen un den Roland vun 1640 un 1648;
up König Gustav Adolf sien Dood 1632;
up Johan Banér, vör 1635;
up de Innahme vun Breisach dör Bernhard vun Sassen-Weimar 1638;
up König Christian IV., un den Freden vun Brömsebro 1645,
up Hertog Frederik vun Bruunswiek-Lüümborg, Domprovest to Bremen, 1646 un 1648;
up König Frederik III. vun Däänmark (sunner Johr)
up den Storm up Kopenhagen (1659);
wieterhen hett Blohme Stempels sneden for allerhand däänsche Münten.
Literatur
Hermann Jungk: Die Bremischen Münzen. Bremen 1875 (mit Biller).
Mitteilungen des Gewerbe-Museums Bremen. 1887, Heft 7, S. 49.
J. Focke: Bremische Werkmeister. Bremen 1890.
Quellen und Forschungen zur Geschichte Schleswig-Holsteins. Bd. 4, Leipzig 1916, 299, Bd. 5, Leipzig 1917, 335.
J. Wilcke: Míntvsenet under Christian IV. og Frederik III. 1924.
G. Galster: Danske og Norske Medailler og Jetons. 1936.
N. L. Rasmusson: Medaljer och mynt i Westfaliska freden. Kat. Nordiska Museet, Stockholm 1948, Nr. 316, S. 106.
N. L. Rasmusson: Zum Werke Johan Blums. In: Hamburger Beiträge zur Numismatik. 12/13:1958/59, 239.
S. Fliedner: Johann Blum, ein bremischer Medailleur des 17. Jahrhunderts. In: Jahrbuch der Wittheit zu Bremen. 2:1958, 113–154 (mit Biller).
H. Hede: Danmarks og Norges Mínter. Kopenhagen 1964, 42, 119.
Gottorfer Kultur im Jahrhundert der Universitätsgründung. Kiel 1965.
O. Millar: The age of Charles I. Ausst.-Kat. Tate-Gallery London 1972, 130.
H. Smailes: The concise catalogue of the Scottish Nat. Portrait gallery. Edinburgh 1990.
Weilbach: Dansk Kunstnerleksikon. 1: 1994, 306.
Medaillenmaker
Stempelsnieder
Künstler (Bremen)
Bremen
Barock
Mann |
164130 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Benito%20Sarti | Benito Sarti | Benito Sarti (* 23. Juli 1936 in Padua; † 4. Februar 2020 ok dor) weer en italieensch Footballspeler, de in de Afwehr insett wurr.
Loopbahn
Sien Loopbahn fung 1955 bi Calcio Padova an, bevör he 1957 to Sampdoria Genua wesseln dee. Ok dor bleev he för twee Johr, bevör 1959 to Juventus Turin wesseln dee. Dor harr he denn sien spoodriekste Tiet und wurr dree mal italieensch Meester dree mal kunn he ok den italieenschen Pokalwettbewarf, de Coppa Italia, winnen. He speel tosommen ünner annern mit Giampiero Boniperti un Omar Sivori. In de Saison 1968/69 is he denn noch för Varese Calcio SSD antreeden, bevör he sien Loopbahn afslooten hett.
Van 1958 bit 1961 hett he todem 6 Lännerspelen för Italien bestreeden.
Weblinks
Eenzelupstellung vun sien Liga-Insatzen (ialieensch)
Meldung över sien Dood (italieensch)
Mann
Börger von Italien
Boren 1936
Storven 2020
Footballspeler (Italien) |
164131 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Thomas%20Pelham-Holles%2C%201.%20Duke%20of%20Newcastle-upon-Tyne | Thomas Pelham-Holles, 1. Duke of Newcastle-upon-Tyne | Thomas Pelham-Holles, 1. Duke of Newcastle-upon-Tyne KG (* 21. Juli 1693 in London; † 17. November 1768 ok dor) weer en britisch Politiker un Premierminister vun Grootbritannien.
Leven
Thomas Pelham-Holles wurr as öldst Söhn vun Sir Thomas Pelham, 4. Baronet, un sien tweet Fru Lady Grace Holles, de jüngere Süster vun John Holles, 1. Duke of Newcastle-upon-Tyne, boren. As 1711 sien Unkel dood bleev, hett he de sien groot Lännereeen arvt. Dat glieker passeer 1712 nah den Dood vun sien Vaders, de sien Titel Baron Pelham, of Laughton, ebenfalls up hüm övergung. Mit sien Vulljohrigkeit 1714 weer Lord Pelham en vun de gröttsten Landbesitter in dat ganz britisch Königriek.
As sien Vader un Unkel ok, weer he politisch mit de Partei vun de Whigs verbunnen. He hull de ok bi den Dood vun Königin Anne gegen de Torys tosommen un hett up de Londoner Bevölkerung temelk starken Infloot utöövt, um König Georg I. up den Thron to heeven. Sien Deensten wurrn mit de Ernennung to’n Earl of Clare 1714 un to’n Duke of Newcastle-upon-Tyne 1715 belohnt. 1718 wurr he Lord Lieutenant in den Grafschapen Middlesex un Nottingham as ok Ridder vun den Hosenbandorden. Mit de Heiraadt vun Lady Henrietta Godolphin, de Enkelin vun John Churchill, 1. Duke of Marlborough, verbunn he sück 1717 wieder mit de Whigs.
1717 is he sien eerst Amt as Lord Chamberlain of the Household an. 1724 wurr he ünner Premierminister Sir Robert Walpole Secretary of State „för de süüdlichen Rebeeden“ (röömsch-kathoolsch Europa un Kolonien) anstäe vun John Carteret, 2. Earl Granville. Dit Amt harr he van 1724 bit 1754 inne. Neben sien immens Riekdom weer ok sien Redetalent un de Rückholt in de Partei vun de Whigs utslaggevend Grund för sien lang Amtstiet. As sien Bröer Henry 1743 Premierminster wurr, hett he de Fadens vun de Macht spunnen. Nah de sien Dood 1754 is Thomas Pelham-Holles sien Bröer in’t Amt folgt. He verlor aber sien Rückholt un in’n November 1756 muss he dat Amt an William Cavendish, 4. Duke of Devonshire övergeven.
För sien Deenste kreeg he sluutend den Titel vun den Duke of Newcastle-under-Lyne. Wiel Pelham-Holles wegen de anslahn Gesundheit vun sien Fru kien Kinner harr, kreeg disse Titel up sien Beeden hen en besünner Nahfolgeklausel, wonah he anners as de Würden, de Pelham-Holles bit dorhen verleeht wurrn weern, ok up sien Neffen Henry Pelham-Clinton, 9. Earl of Lincoln, de sien Vörmund he weer, övergahn kunn. En ähnliche Klausel harr ok all de 1762 verleeht Titel vun en Baron Pelham, of Stanmer, togunsten vun sien Cousin Thomas Pelham kreegen.
In‘n Juli 1757 wurr he weer Premierminister, wiel dat William Pitt trotz sien staatsmännischen Fähigkeiten nich henkreeg, de Partei ünner Kontroll to hollen. Ünner de nochmalige Regentschap keem England goot vöran. Dat keem aber to Differenzen mit König Georg III., so dat John Stuart, 3. Earl of Bute, in‘n Mai 1762 to’n Premierminister nöömt wurr. Dat weer dat letzte Mal, dat de König alleen ut persönlich Grünnen en Premierminister afberopen dee.
Pelham-Holles führ nu de Oppositschoon an. 1765 wurr he för wenig Weeken to’n Lordsegelbewohrer in de Regeeren vun Charles Watson-Wentworth, 2. Marquess Rockingham, muss dat Amt aber daalleggen, as de Regeeren torüchtreeden dee. In’n November 1768 is he denn storven.
Kiek ok
List vun de Premierministers vun Grootbritannien
Literatur
Newcastle, Dukes of. In: Encyclopædia Britannica. 11. Uplaag. Band 19: Mun – Oddfellows. London 1911, Afsnitt 2. Thomas Pelham Holles, S. 471 (engelsch) Vulltext: up Wikisource
Mann
Börger von Grootbritannien
Politiker (Grootbritannien)
Freemüerer
Boren 1693
Storven 1768 |
164183 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Slott%20Mirabell | Slott Mirabell | Dat Slott Mirabell in de Soltborger Rechte Oltstadt in Öösterriek hörrt wegen sien Gordens to de bekanntesten Touristenteelen vun de Stadt.
De Gesamtanlaag mit all Nebenbauten un Gordenbaudenkmalen steiht ünner Denkmalschuul un hörrt to dat UNESCO-Weltarv. De Binnenrüüm wurrn wietgahnd vun de Soltborger Stadtverwaltung bruukt; de Prunksaal (Marmorsaal) deent as Konzert- un Trauungssaal un wurrd in sien letzte Funktschoon banig faken vun internatschonalen Gästen in Anspröök nommen.
Historie
Dat Slott Mirabell, hüüd in de Neestadt vun de Stadt Soltborg liggend, wurr um 1606 vun Arzbischop Wolf Dietrich von Raitenau buterhalv vun de dormaligen Stadtmüern för de Leevste oder stillke Ehefru vun den Arzbischop, Salome Alt, baut un harr tonächst de Naam Slott Altenau. Dat weer „ain schöns, groß, geviert, herrliches Gepeu, wie ain Schloss oder Vestung, mit ainem wolgezierten, von Plech gedeckten, glanzenden Thurn und inwendig, auch aussen herumb mit schönen Gärten von allerlai Kleutlwerch, Paumgewächs und Früchten geziert und versehen“. Vun dissen Bau sünd Reste in dat Südwesteck vun den hüdigen Bau in dat Kellergeschoss erhollen. För sien 15 Kinner hett de för sien Familie immer försörglich bi den Kaiser de Faststellen as rechtmatig Arven henkreegen, för Kinner un Leevste todem de Erheven in den arvlichen Adelsstand. Moder un Kinner hemm sück denn Alt von Altenau nöömt. Brocht hett dat aber nix. Nah den Stört un de Eenzelhaft vun Wolf Dietrich up de Festung Hohensoltborg in dat Johr 1612 hett sien Nahfolger un Neffe Markus Sittikus von Hohenems bald dorup Fro un Kinner vun Slott Altenau verdreeven. Um de Erinnerung an sien Vörgänger ganz to tilgen, hett Markus Sittikus dat Slott nu Mirabell nöömt. Mirabell is en Vörnaam för Fruen ut dat Italieensche (mirabile ‚bewunnernswert‘ un bella ‚muij‘).
Fürstarzbischop Paris von Lodron leet 1620–1642 wiels den Dartigjohrigen Krieg dat Slott Mirabell samt togehörig Gordenanlaag in den neen starken Befestigungsgördel an’n rechten Salzachufer inbetrecken. In’n Gegensatz to Markus Sittikus hett he geern in dat Slott wahnt uni s dor ok storven.
1721 bit 1727 keem dat in’n Updrag vun Arzbischop Franz Anton von Harrach dör den bekannten barocken Baumeester Johann Lucas von Hildebrandt to’n Umbau to en prächtige barocke Slottanlaag, en veerflögelig Anlaag mit Binnenhoff, de nun nah toijen Diskussionen nich mehr as Parkplatz bruukt wurrd. 1818 hett en schlimm Stadtbrand groot Schaden achterlaaten. Den Wedderupbau hett Kaiser Franz I. in Updrag geven, de sülvst nipp un nau Anwiesen dorför drapen hett. Dat Konzept vun Hoffbauraat Peter Nobile weer den Kaiser aber to düür, he hett denn den Soltborger Kreisingenieur Johann Wolfgang Hagenauer mit de Planung un Baudörführen beupdragt. Dordör verlor de Bau völ vun sien instig besünners barock Utsehn. De mächtige Toorn in de Midden vun de Ostfassade wurr afdragen, de fiengleederig Gevelgleedern mit den ostsiedigen licht vörspringend Eckrisaliten verschwunn ebenso as de mit tallriek Vasen un 28 Figuren riek smückt Daaksimse. To’n Glück bleven de westsiedig Hofffassade un de Gordenfassade in’n Westen gröttstendeels erhollen. De Rhythmus vun plastisch hervörtreeden Risaliten un good gleedert Wandflachen vermiddeln en Vörstellung vun dat oorsprünglich Utsehn vun dat barock Meesterwark, ofschons ok hier de instig kunstvull Daakupsatz samt Figuren fehlt.
Van 1810 bit 1816 ünner bayerisch Herrschap weer dat Slott Mirabell Residenz vun den bayerischen Kroonprinzen. In dat Slott wurr an’n 1. Juni 1815 Prinz Otto von Bayern, de latere König Otto I. vun Grekenland, boren.
Vör 1849 hett hier ok de Vader vun den Soltborger Maler Hans Makart as Zimmerupseher arbeit. Van 1851 bit 1863 harr Arzbischop Kardinal Maximilian Joseph von Tarnóczy sien Residenz in dat Slott. D olt Kapuzinerpater un Tiroler Freeheitsheld Joachim Haspinger († 1858) hett hier in en Parterrewahnen sien letzt veer Levensjohren verbrocht.
1866 keem dat Slott gemeensam mit den Kapuzinerbarg gegen en Entschädigung vun 50.000 Gulden in dat Eegendom vun de Stadt Soltborg. Den Mirabellgorden harr de Kaiser dorbi all twee Johr ehrder de Stadt schunken. Tüschen 1947 un 1950 wurrn hier de Amtssitten vun den Börgermeester un sien Stellvertreder inricht as ok de Magistratsdirektschoon un eenige Magistratsafdeelen.
Besünners sehnswert Deelen vun dat Slott
De Georg-Raphael-Donner-Stiege is en Prunktrapp, de vun dat Erdgeschoss bit in den tweeten Stock reckt un sück in de Nordeck vun den Westtrakt befinnd. De Balustrade vun de Trapp is riek verschlungen un mit verscheeden Putten verziert, de in verscheedenst Holle nto sehn sünd, sittend, liggend un speelend. In de Wannen sünd Nischen inlaaten, in de mythologisch inspireert Marmorskulpturen staht. Över de Dören finnen sück antikiseerend Büsten.
De Marmorsaal is mit Marmor, Marmorimitatschoon un vergoldet Stuck verkleed. Dortüschen finnen sück dekorative Stuckfelder. Dat ehmalige groot Deckengemälde vun Johann Michael Rottmayr gung bi den Brand van 1818 verloren.
Wegen sien Ambiente un de besünners goot Akustik wurrd de Saal hüüd för Troungen un klassische Konzerte bruukt. In’n Rahmen vun de Soltborger Slottkonzerte ünner de musikaalsch Leitung vun Luz Leskowitz, af 2016 ünner de Leitung vun Konstantin Hiller, treeden naamhafte Ensembles as de Salzburger Solisten, dat Bartók Quartett un dat Twins Quartett as ok berühmte Solisten as Jörg Demus un Igor Oistrach up.
De Slottkapelle (siet 1938 Kark vun de Oltkatholiken) harr vör den Brand van 1818 en Deckengemälde vun Bartolomeo Altomonte, se is den Hilligen Nepomuk weeht. Bi den Brand swoor beschädigt, wurr se 1837 vun Arzbischop Friedrich Johann Jacob Cölestin von Schwarzenberg nee inweeht. De Altar mit sien Skulpturen vun Augustinus, Rupert, Virgil un Martin stammt wesentlich ut dat Johr 1722. Dat bi den Brand verneelt Altarbild vun den Hilligen Nepomuk wurr 1830 vun Johann Michael Hess nee maakt un inföögt. Siet Juli 1938 is de Slottkark en Pfarrkark vun de Oltkathoolsch Kark vun Öösterriek, vörher funnen de Goddesdeensten in’n Marmorsaal statt. De lütt Kark wurr 1952 un 1988 renoveert. De oltkathoolsch Kark in dat Slott Mirabell is jedes Johr an de ökumeensch Lang Nacht vun de Karken bedeeligt. Siet finnen in regelmatig Afständen ok Konzerte vun de klassische Musik in de Kark statt.
Mirabellgorden (Slottparterre) un Zwergelgorden
To den Gordenanlaag vun dat Slott hörrn neben Deelen, de hüüd verbaut sünd (etwa dör dat Universität Mozarteum), dat groot Parterre, dat Heechheater, de Waterbastei, de Rosengoorden un de orsprüngliche Zwergelgorden as ok an Stäe vun de afdragen olt Mirabellbastei de Kurgorden.
De Gordenanlaag bleev bi den Brand vun dat Slott wietgahnd erhollen. Se stammt in de hüdig Anlaag wesentlich vun Johann Bernhard Fischer von Erlach un wurr um 1730 vun Anton Danreiter verändert.
De Orangerie mit dat angrenzend Palmenhuus, as Gewächshuus, is um 1725 entstahn. Südlich dorvan befunn sück siet 1973 dat Soltborger Barockmuseum.
Dat lütt langtrucken Heechtheater mit sien vun sneeden Strüük infaat symmetrischen Wegen un sien zentraal Freeflächen wurr tüschen 1704 un 1718 up de Lodronsche Wehrmüer upricht. Se wurrd hüüd noch af un to för lütt Theaterupführungen oder Konzerte bruukt.
De historsch barocke Zwergelgorden südlich vun de höhgere Waterbastei – also vör den Wehranlagen – wurr um 1800 in en engelsch Gorden umgestalt, de aber all lang nich mehr vörhannen is. Olt Plääns wiesen sien oorsprünglichen Tostand. In’n Gorden upstellt weern oorsprünglich 28 groteske Marmordwargen, de 1690/91 in’n Toog vun de barocke Umgestaltung dör Johann Bernhard Fischer von Erlach un Johann Ernst Graf Thun entstahn sünd. Se wurrn 1811 verköfft un kunnen nahderhen nich mehr vullständig tosommendragen wurrn. Se wurrn dornah vörövergahnd up de lütt erhollen Lodronsche Waterbastei upstellt. De Wedderherstellen vun den oorsprünglichen barocken Gorden, as Deel vun dat Gesamtkunstwark vun Fischer von Erlach blifft wiederhen en wichtig Anliggen.
Weblinks
Slott Mirabell up de Homepage vun de Landshööftstadt Soltborg
Indrag över Slott Miirabell up Burgen-Austria
Indrag to Slott Mirabell in dat Austria-Forum (Heimatlexikon)
Geologische Bundesanstalt: Slott Mirabell – Soltborg
Enkeld Nahwiesen
Slott Mirabell in Soltborg Wiki
Mirabell
Öösterriek
Soltborg |
164197 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Medaillenmaker | Medaillenmaker | Bi den Medaillenmaker (ok Iesensnieder oder Stempelsnieder) hannelt sik dat um en Künstler, de Vörlagen vun Medaillen, Plaketten oder Münten maken deit. Faken sett he sien Vörlagen ok sülms um un snitt oder gutt en Stempel to’n Prägen.
Historie
Dat Müntenbild is toeerst vun den Müntenmaker direktemang mit en Steker in dat Müntiesen (Müntstempel) deep un spegelverkehrt ingraven wurrn. Meist harrn de Stempelsnieders Verlööf, nich bloß de Updräge vun den Staat na to kamen, man for en beter Inkamen ok up egen Reken to arbeiden. So weern se nich bloß mit Münten- un Medaillenstempeln for den Staat togange, man möken ok Medaillen in privaten Updrag. Wenn een Müntenmaker weern woll, möss he sik toeerst to’n Graveur utbillen laten. Nadem he dat Handwark lehrt hett, konn he bigahn un sik to’n Künstler wieterbillen laten. Dor weer dat wichtig bi, teken un formen to lehren.
Signatur
Signaturen vun Medaillenmakers sünd eerst in de Tied vun de Renaissance upkamen un toeerst geev de dat ok bloß up Medaillen. Een vun de eersten Medaillen mit en Signatur vun den Künstler is de Husdaler, de to’n Andenken an den böhmschen Reformater Jan Hus rutgeven wurrn is. An’n meisten gifft dat Signaturen bi Medaillen ut dat 18. un 19. Johrhunnert. Dormals sünd Medaillenmakers ehre Signaturen up Münten man noch roor. Bi Münten warrt dat eerst vun de Midden vun dat 20. Johrhunnert af an anners, in de Hauptsaak bi Sunner-Utgaven, de faken den Künstler siene Signatur wiest.
Literatur
Paul Arnold, Max Fischer, Ulli Arnold: Friedrich Wilhelm Hörnlein. 1873–1945. Staatliche Kunstsammlungen Dresden – Münzkabinett, Dresden 1992.
Max Barduleck: Die letzten Jahre der Münze in Dresden. Werksverzeichnis 1865 bis 1911. Herausgegeben von Paul Arnold. Transpress, Berlin 1981.
Julius Erbstein, Albert Erbstein: Erörterungen auf dem Gebiete der sächsischen Münz- und Medaillen-Geschichte. Bei Verzeichnung der Hofrath Engelhardt'schen Sammlung veröffentlicht. = Sammlung Engelhardt / Erbstein. Erbstein, Dresden 1888.
Heinz Fengler, Gerd Gierow, Willy Unger: transpress-Lexikon Numismatik. Transpress, Berlin 1976.
Friedrich von Schrötter, Nikolaus Bauer, Kurt Regling, Arthur Suhle, Richard Vasmer, Julius Wilcke (Rutg.): Wörterbuch der Münzkunde. de Gruyter, Berlin u. a. 1930 (2. Nadruck, ahn Ännern, just dor 1970).
Wolfgang Steguweit: Geschichte der Münzstätte Gotha. Vom 12. bis zum 19. Jahrhundert. Böhlau, Weimar 1987, ISBN 3-7400-0050-3.
Wolfgang Steguweit: Die Medaille und Gedenkmünze des 20.Jahrhunderts in Deutschland (= Die Kunstmedaille in Deutschland. Bd. 14). Mann, Berlin 2000, ISBN 3-88609-443-X.
Wolfgang Steguweit: Europäische Medaillenkunst von der Renaissance bis zur Gegenwart. Staatliche Museen zu Berlin – Preußischer Kulturbesitz, Berlin 1995, ISBN 3-88609-379-4.
Weblenken
Produktion, Prägestempel. Staatliche Münze Berlin
Prägestempel. Schweizerische Eidgenossenschaft
Medaillenmaker
Stempelsniederee
Kunst |
164224 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Landraodsamt%20Stemmert | Landraodsamt Stemmert | Dat Landraodsamt Stemmert lig in’n Nuorden van Nuordrien-Westfaolen. Et häw 448.220 Inwuëners.
Geograofi
In’n Nuorden grenst et an dän Landkreis Groafschup Bentem un dat Emsland. In’n Ausen ligt de Landkreis Osenbrügge un de landraodsamtfrie Stad Ossenbrügge. In’n Süden grenst et an dat Landraodsamt Warnduorp, de landraodsamtfrie Stad Mönster un de Landraodsiämter Koosfeld un Borken.
De Wessen häöert to’t Mönsterland. Dat Tiäkenbüörgske Land belt dän Ausen. De högste Punkt is de Westerbecker Berg in Linen met 234 m ü NN. Dat Sluot Bentlaoge is met 32 m ü NN de leegste Punkte in’t Landraodsamt. De Iäms flait van Süüd nao Nuord düör’t Amt. De grötste Stad is Rene.
24 Gemainden un Stiäden ligt in’t Landraodsamt Stemmert.
Geschicht
1971 häbt Politikers anfangen üöwer een een ni Indelen van de Landraodsiämter naotodenken. 1974 wüör dat Mönster/Ham-Gesät besluoten, dat de Iämter ni indeelt. Siet dän 1. Harremaonddag 1975 gelt et. De ollen Iämter Stemmert un Tiäkenbuorg gaw et nu nich mäer. Uut dat olle Amt Mönster sint nao de Stad Graiwen un de Gemainde Saorbiëk dertokuëmen. De Sit van’t Landraodsamt is in Stemmert.
Poltik
Landraodsdag
Alle fiew Jaore maakt de Büörger üör Krüüs. An’n 13. Hiärfstmaonddag 2020 was de leste Waal.
66 Lüde sittet in’n Landraodsdag. Vüörsitter is de Landraod Sommers Martin. Bes 2020 was he Let van de CDU un is nu aone Partei.
Vökäer
Straotenvökäer
Drai Audobanen laupt düör’t Amt. In’n butersten Wessen lig de A31 met twe Up-/Afgänge bi Gronau. In’n Nuorden lig de A30 van dän Ansluot Rene-Nuord bes to dat Krüüs Luote/Ossenbrügge. In’n Ossen löp de A1 bi Wäsen un Büden üöwer dat Krüüs Luote/Ossenbrügge bes nao Graiwen.
Isenbaan
Et giw veer Isenbaanlinnigen in’t Amt: de Linnig Amsterdam-Hannüöwer van Rene bes Luote, de Linnig Mönster-Bremen met Baanhüöwe in Kattenviën un Lengerke, de Linnig Mönster-Emden van Graiwen nao Rene un de Linnig Mönster-Äänske van Ollenbiärge bes Ochtrup.
Luchtvökäer
Enen grauten Luchthawen lig up dat Amtsgebied. De Luchthawen Mönster/Ossenbrügge lig in’n Nuordwessen van Graiwen. Dat Landraodsamt is enen van de Selschuppers
Waterstraoten
In Nuord-Süüd-Richt löp de Düörp’m-Iäms-Kanaol langs de Iäms. In Hüörsel twiëlt de Middellandkanaol van em af. To düsse Stiär wät auk „Natten Twiël“ sägt.
Naowise
Weblenken
Riäkersiet van dat Landraodsamt Stemmert (haugdüütsk)
Landkreis |
164254 | https://nds.wikipedia.org/wiki/R%C3%ADo%20Cataguana | Río Cataguana | De Río Cataguana is en üm un bi 22 Kilometer langen Stroom in dat Municipio Morazán, Departamento Yoro, Honduras, de von rechts in’n Río Cuyamapa münnt.
He hett sien Born in de Cordillera Nombre de Dios. Hier in’n Böverloop driggt he ok den Naam Quebrada Cataguana. Von dor flütt he na Süüdwesten un kummt na teihn Kilometer twüschen de Dörper La Estancia un La Cruz ut de Bargen rut. He billt hier bet to 300 Meter brede Sand- un Kiesbedden, in de he de Sedimentlast ut de Bargen aflaadt. In’n Oosten von Morazán löppt de Ruta Nacional 23 mit en Brügg över’n Río Cataguana. De Beek nimmt dor denn von rechts de Quebrada Anonilla op.
Toletzt münnt he in’n Süden von de Stadt Morazán in’n Río Cuyamapa, de sülvs wiederflütt in’n Río Comayagua, Río Ulúa un denn in de Karibische See.
Departamento Yoro |
164255 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Quebrada%20Cataguana | Quebrada Cataguana | Quebrada Cataguana betekent
Quebrada Cataguana, Beek in dat Departamento Yoro, Honduras, de in’n Río Cuyamapa münnt,
Quebrada Cataguana, Beek in dat Departamento Francisco Morazán, Honduras, de in’n Río Maralito münnt. |
164261 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Scott%20Allen%20%28Ieskunstl%C3%B6per%29 | Scott Allen (Ieskunstlöper) | Scott Ethan „Scotty“ Allen (* 8. Februar 1949 in Newark, New Jersey) is en ehmalger US-amerikaansch Ieskunstlöper, de in‘n Eenzelloop antreeden is.
Sien Vereen weer de Skating Club of New York. 1964 un 1966 wurr he US-amerikaansch Meester. Van 1962 bit 1968 hett he an all Ieskunstloop-Weltmeesterschapen deelnommen un kem blots bi sien eerst Weltmeesterschap up den achten Platz, ansonsten immer ünner de best Fiev. 1965 wurr he Viez-Weltmeester achter Alain Calmat noch vör den Kanadier Donald Knight. Bi de Olympisch Spelen 1964 wunn he de Bronzemedaille achter Manfred Schelldorfer un Alain Calmat, aber vör Karol Divín un Emmerich Danzer, un dat twee Daag vör sien 15. Gebortsdag, wat hüm to’n jüngsten Medaillengewinner bi Olympia maaken dee. Bit hüüd is he de jüngste männliche Medaillenwinner un de jüngste Individualsportler, de dat schafft hett. Man moot aber dorup henwiesen, dat de US-amerikaansch Ieskunstloopsport dör den Floogtüüchafstört vun Sabena-Flug 548 in dat Johr 1961 de besten Ieskunstlöper un Ieskunstlooptrainer vun dat Land verloren harr.
Nah sien sportlich Karriere hett he an de Harvard University studeert, wo he 1971 sien Afsluss maakt hett.
Weblinks
Indrag bi sportsreference.com (engelsch)
Mann
Börger von de USA
Boren 1949
Ieskunstlöper
Olympiadeelnehmer (USA) |
164283 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Joe%20Brown%20%28Bargstieger%29 | Joe Brown (Bargstieger) | Joseph „Joe“ Brown, CBE (* 26. September 1930 in Manchester; † 15. April 2020 in Llanberis) weer en britisch Bargstieger. He hett över 100 Eerstbegahn schafft un mehr as 600 Klauterrouten in Europa, Afrika, Alaska, Süüdamerika un Asien inricht.
Van 1951 bit 1955 bill he mit Don Whillans en spoodoriek Seilschap, de tallriek swoor Routen un Eerstbestiegen in dat Vereente Königriek gelungen, besünners in Snowdonia un in‘n Peak-District. In‘n Sömmer 1954 gelung ehr in Frankriek mit de „Engländerführe“ de hüüd bekannteste Anstieg dör de Westwand vun den Aiguille de Blaitière (3.522 Meter) un de Dartbestiegen vun den Petit Dru (3.733 Meter), bi de sück dat um de eerste britisch Bestiegen un de bit dorhen flinkste hanneln dee.
Weltwiet Upmarksomkeit kreeg he mit de Eerstbestiegen vun den Kangchendzönga (8.586 Meter) in‘n Himalaya an‘n 25. Mai 1955 mit George Band. Dat weer dat eerst Mal, dat en britisch Seilschap en 8000er bestiegen dee. Eerst 1977 hett en indisch Expeditschoon den Barg weer besteegen.
In‘n Sömmer 1956 gelung Brown todem mit Tom Patey, John Hartog un Ian McNaught-Davis de Eerstbestiegen vun den Muztagh Tower (7.273 Meter) in‘n Karakorum. In‘n Juli 1976 nehm he an de Eerstbestiegen vun den Trango Tower (6.521 Meter) in Pakistan deel. Sien Begleiter weern dorbi Mo Anthoine, Martin Boysen un Malcom Howells.
De mit söss Geschwistern un ahn Vader in Manchester upwussen Brown hett 1966 mit sien Fru en Klettershop in Llanberis apen maakt, den wenige Johren later en wiederer in Capel Curig folg. 2010 wurr en dart Shop in Llanberis apen maakt. Nahdem he för sien Erfolge to’n Member of the British Empire nöötm wurrn weer, wurr he 2011 to’n Commander of the British Empire erhaaben. 2001 keem sien Autobiografie The Hard Years herut. Brown is in’n April 2020 in dat Öller vun 89 Jahren in dat walisisch Llanberis storven.
Weblinks
Joe Brown
Mountain-Heritage
Enkeld Nahwiesen
Mann
Börger von Grootbritannien
Wales
Ünnernehmer
Boren 1930
Storven 2020 |
164305 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Sueskanaol | Sueskanaol | De Sueskanaol is enen künstlicken Waterwäg in Egüpten. De Kanaol is 193,3 km lang un vöbint de Stad Port Said an dat Middelmeer met Sues an de Raude Se. He is enen van de bedüdste Waterstraoten up de Wiält. So möt de Schippe nich mäer üm Afrika harüm föern. De Wäg tüsken Europa un Indien wät so 7.000 Kilometers of drai Wiärken küörter. 11 bes 16 Stunnen duert ene Faort düör dän Kanaol.
In’t Jaor 1859 fongen de Arbaiden an dän Kanaol an. Mäer äs ene Miljaunen Lüde häbt an dän Bau arbaidet. Se wiët nich wu viële Arbaiders bi dän Bau stuorwen sint. An dän 17. Niëwelmaonddag 1869 wüör he frigiëwen. 18.000 Schippe sint 2019 düör dän Kanaol föert. He häw kine Slusen, wieldat de twe Sees like haug sint. Twe Brüggen un enen Tunnel krüset dän Kanaol. He is 24 Meters daip un an de smaolste Stiär is he 195 Meters breed.
Footnoten
Links
Riäkersiet van de Suez Canal Authority (engelsk)
Kanaal
Ägypten |
164317 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Bundestag | Bundestag | De Deutsche Bundestag (Op platt, düütschen Bundsdag) is dat Parlament un daarmit da Orgaan der Bundsrepublik Düütschland mit Sitz in Berlin. De Bundestag word in de politischen System van Düütschland as alleenig Verfaatungssorgaan van de Bund, dat alleen van de Volk wählt word.
Een Legislaturperiode van de Bundestag düret veer Johren. De Mitglieder vun de Bundestag könen sük to Frakschoon ok Gruppen tohoopsluten un geneten dormit een besünners Verfahrens- un Organisatschoonstatus. |
164320 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Buine | Buine | Buine (hoogdüütsch: Bünde ) is een kreisangehörig Stadt in Noordrhein-Westfalen rund 20 km noordelk van Builefeld. Mit 45,187 Inwahners (Stand 31. Dezember 2019) is se de tweetgröttste Stadt in de oostwestfäälschen Kreis Hiarwede (Regerungsbezirk Deppelt). Hör Förm is dat Ergebnis de Kommunalreform van 1969.
Buine wurr först 853 as „Buginithi“ beschreven. Daar de Oort ma Zentrum de europäisch Zigarrenindustrie worr, nömmt man Buine noch vandaag 'die Zigarrenstadt'.
Geographie
Stadtdelen
Buine besteiht ut de Karnstadt Buine-Middte, un elv Ortsdelen, de bit to de Gebietsreform an'n 31. Dezember 1968 egen Gemenen bzw. Gemenendelen vun de to de Tied oplööst Amten Ennigloh, Kirchlengern und Hiarwede-Hiddenhussen weern.
De Ortsdeel Buine-Middte as Zentrum de Stadt, sowie de Siedlungsswoorpunkten van de Ortsdelen Nianchel, Sproage, Südliernen, Bustui, Hunnebreok un Hüffen sünd vandaag grootendeels tosamen wassde, un stellen tosamen den Hööftdeel van de Stadt Buine. De Ortsdelen Holsen un Oahle, in'n Westen van de Stadt gelegen, sünd ok tosamen wassde, stellen aver wo de Ortsdelen Mupp'm, Dünne un Wiarben wiederhen egen Siedlungskarns buten de Hööftdeel van de Stadt. Die Bebauung van Buine geiht daaröver herut deelwies lopend in de Navergemenen Kirchlengern un Hiddenhussen över.
Navergemenen
In de Norden grenzt Buine an de Gemeen Hüllhorst in de Naverkreis Minnen-Lübbke. De Oostgrenze deel sük de Stadt blots mit Kirchlengern. Südelk stöten de Gemeen Hiddenkussen sowie de Steden Enger un Spenge an Buine. In'n Noordwest und West grenzt Buine an Ränghiusen, südwestelk an Melle, dat bereits to de Naverland Neddersassen höört.
Geograafsch Laag
Buine liggt in de Ravensberger Mulde tüsken Osning un Wiehengebirg, grootendeels in de Stroomnedderungen van de Else. Buine hett sien hoogste Punkt bi 185 m ü. NN in'n Noorden van de Stadt, waar dat Rebeet langsaam hen to de Wiehengebirg anstiggt.
De nächst Grootsteden sünd dat 20 km südelk gelegen Builefeld, un dat 30 km westelk gelegen Ossenbrügge.
Klima
Dat vorherrschende Klima is dat atlantisk Seeklima. Klimadaaten in'n langjohrigen Middel (1971–2000) för dat etwa 10 km ofgelegen Hiarwede wiest de Tabelle.
In'n Tied van 1961–1990 harr de Gewest dörgahns 1473 Sünnenstünnen pro Joohr (Utkiek: Hiarwede). De Weerdaten för Buine dürten in'n langjohrigen Middel kuum van den angegevenen Daten ut Hiarwede ofwieken, daar beid Steden sowat gleech hoog liggen un hör natüürruumlich Laag haast gliekso is.
Politik
Parlamentslüü
Angela Lück (SPD) vertreed de Stadt Buine in de Landdag Noordrhien-Westfalen.
Stefan Schwartze (SPD) vertreed de Stadt in de Bundestag.
Stadtraat
De Raat van de Stadt Buine besteiht upstünds ut 48 Mitgliedern. Hento kummt de Börgmester as Raatvörsitter. De Tabell wiest de Tosamensetzung vun de Raat un de Kommunalwahlergebnissen siet 1975:
Persönlichkeiten
Ehrenbörgers
Friedrich Langewiesche (*1867; † 1958), warkt siet 1896 in Buine as Pädagog, Försker un Fossiliensammler. He utförkest u. a. den Doberg. He gifft de Doberg-Museum sien först Förskensstücken un hensettde dat daarmit. Langewiesche wurr 1953 först Ehrenbörger van de Stadt Buine.
Nawiesen
Stadt |
164329 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rezo | Rezo | Rezo ([ˈɹiːzo], * 14. August 1992 in Wupperdaal) is een düütschen Influencer, Musiker, Ünnernehmer un Ünnerhollungskünstler. He kreeg dör politisk Üterns de Upmarken van een groot Grupp van Minsken. Neben sien YouTube un sien ünnernehmerisch Warken, schrifft he een egen Kolumn bi Zeit Online'.
Schoons Rezo sük sülvst as Ünnerholler beschrifft, wurr heel faken vunwegen sien politisk Menens opentlik upgrepen. Sien Video 'Die Zerstörung der CDU', in dat he vör de Europawahl 2019 de CDU (un CSU) heel besünners för hör Klimapolitik kritiseerde, sörgde för een groot politisk Debatt un Utspraak. De Utgang van de Wahl un de Entschedens van vööl Jungwählers tegen de Unionsparteen wurr mit dat Video in Verbinnen broch, waarför de Begreep „Rezo-Effekt“ entstunn.
Rezo kritiseerde ok dat Verhollen vun verenkelten Politiker un dat van de Press im Betoog op de Corona-Pandemie un de 'Querdenken'-Grupp, un de Reakschoonen van staatsch Institutionen (as Polizei) op de Protesten tegen de Schuulregeln wegen de Corona-Pandemie.
Persönelk
Rezo nöömt sien recht Naam neet in de Apenlichkeit. He gifft Wupperdaal as sien Buurssort un den 14. August as Buursdag an. 2018 nahm Rezo op een Apenmaken vun Dokumenten op de düütschen Wikipedia Betreck, in de dat Buursjoohr 1992 angeev wurr, wat he later ok bestätigt hett.
Rezo wassde in een Pastorenfamielje op. Sien Eltern sünd Papen, evenso sünd dat vööl Verwandten. Siet Begünn 2018 leevt he in Aken. Schoons He sük sülvst neet as christelk betekent, hebb he heel christliche Weerten.
Weblinks
Mann
Börger von Düütschland
Boren 1992
Ünnernehmer |
164365 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ravensburg | Ravensburg | Ravensburg ([] oder []) is en Mittelstadt as ok Kreisstadt un gröttste Stadt van den Landkreis mit den glieker Naam in dat südlichen Böverschwaben. De ehmalige Free Rieksstadt liggt in dat Schussendaal nich wiet van den Bodensee un wurr wegen hör tallriek, goot erhollen middelöllerich Toorns fröher ok as „dat schwäbische Nürnbarg“ betekent. Siet den 1. April 1956 is Ravensburg Groot Kreisstadt.
De Stadt hett 50.897 Inwahner (Stand: 31. Dezember 2019) up en Flach van 92,05 km². Wu de Naam entstahn is, weet man nich nipp un nau, hett aber mit de dor vörhannen Veitsburg to doon. De Naam van de Stadt hett sück in den Loop van de Geschichte van Ravenspurch in dat Johr 1088 över Ravensberc (1231) un Ravensburg (1323) to de hüüdige Form ännert.
Söhns un Döchter van de Stadt
Hermann Anton Bentele (1923-2014), Grafiker, Designer, Breefmarkenkünstler un Hoochschoollehrer
Weblinks
Oort
Stadt
Baden-Württemberg |
164366 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Oskar%20Schindler | Oskar Schindler | Oskar Schindler (* 28. April 1908 in Zwittau, Mähren, Österriek-Ungarn; † 9. Oktober 1974 in Hilmessen, Düütschland) worr een düütschmährisch Ünnernehmer, de unner de Tweten Weltkrieg gemeensam mit sien Frau Emilie ungefähr 1200 bi hem angestellte jöödsk Zwangsarbeiders vör de Vermordung in den Vernelungslagers de Natschonalsozialisten bewahrde.
Posthum, 1993, ehrde de staatlich israelisk Holocaust-Gedenkstee Yad Vashem Schindler för de Redden van de Zwangsarbeiders dör de Nömung to de Gerechten mank de Völker.
Ehrung
„Well man een eenzig Leven reddt, rettet die ganze Welt“ – disse ut de tokomen stammende Spröök is in de Ring eingraviert, den de van ihem reddde Juden Oskar Schindler as Geschenk övergaff. Ut schier Tanngold maakde, woor de Ring an'n Kriegsend dat Eenzig, wat se harr, um Schindler to danken.
1967 Martin Buber Freepries.
1968 Päpstlich Silvesterörden dör Paul VI.
2000 Nöömgever för den Asteroid (11572) Schindler
De Bundsrepubliek Düütschland ehrt Oskar Schindler 2008 ut Oorsaak van sien 100. Buurdags mit de Herutgeev van een 145-Cent-Sünnerbreefmark.
In Augsburg, Frankfort an’n Main, Stuttgart, Hilmessen, Köln, Nürnberg un Sendenhorst wurr Straten na hem nöömde.
Een School in Hilmessen draggt sien Nööm.
Weblinks
Biografie bi dat Projekt Zukunft braucht Erinnerung
Schindlers Liste Oskar und Emilie Schindler Deutschland. Biografie up yadvashem.org
Schindlers Liste up www.auschwitz.dk
Schindlers Liste up „jewishvirtuallibrary“
Bilder von Oskar Schindlers Koffer
Biografie eines Rätsels – Hat Spielberg übertrieben? Rezension van dat Book van David Crowe im Tagesspiegel van'n 5. August 2005
Indrag in de DNB
Nachlass Bundesarchiv N 1493
Mann
Börger von Düütschland
Boren 1908
Storven 1974
Ünnernehmer
De Gerechten mank de Völker |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.