id
stringlengths 1
6
| url
stringlengths 32
143
| title
stringlengths 1
79
| text
stringlengths 7
183k
|
|---|---|---|---|
7457 | https://nds.wikipedia.org/wiki/T%C3%B6lke | Tölke | Tölke (ok Töleken, Tölcke , Tolcke, Tolke un Thölke) is een plattdüütschen Vörnaam för Jungs.
Herkamen
Dat warrt annahmen, de Naam hett wat mit den germaanschen Naam Berthold oder Barthold to kriegen. Düsse Naam sett sik ut de twee oolthochdütschen Wöör beraht - "glinsterig, beröhmt" und waltan - , "regeeren" tosamen. As dat bi de Lüde begäng weer, de Plattdüütsch snacken döen, hefft se düsse Wöör tosamentrocken un afkört to: Toll- oder Tolle. Dor is denn noch dat Anbacksel (Suffix) -ike anbackt wurrn (Diminutiv). So keem de Naam Töliken tostann. Later is dar denn Tölke vun wurrn.
Fundöörd
In de vörmaligen Dörper vun dat Landgebiet vun Bremen findt sik de Naam bit in dat 19.Jahrhunnert faken. Besunners up de lunke Siet vun de Werser, in Orssen, in Habenhusen, in Huchting un in't Neenland weer de Naam begäng. In't 20. un 21.Jahrhunnert gifft nich mehr veel Jungs un Mannslüde, de so heten doot. In ole Listen oder Urkunnen finnt sik de Naam
1603 in Neenland (Töleken)
1609 in Habenhusen (Tolke)
1666 in Neenland (Tolcke)
1690 in Habenhusen (Tölcke)
1850 in Orssen (Tölke un Thölke)
1866 in Habenhusen (Tölke)
1885 in Orssen (Tölke)
1925 in Orssen (Tölke)
Dörpsnaam
Bi dat Dörp Moordiek, wat hüdigendags to de Gemeende Stuhr tohören deit, gifft een lüttjet Dörp, dat heet Tölkenbrugg. Is antonehmen, dat dor mal een Buur mit Naam Tölke een Brugg öber'n Graven boot hett.
Familiennaam
De düütsche Familiennaam Thölke oder Thölken (ok Tölke un Tölken) kümmt woll vun düssen Vörnaamen her un bedutt so veel, as : Ut Tölke sien Familie.
Snacks
In'n Bremen geev dat fröher de Snacks: „Dat weet Tölke vun'n Neenlanne ok “ un „Dat mag Tölke vun'n Neenlanne woll ok, un de is man lecker“. De eerste schull bedüden: Wat du mi vertellst is so oolt, dat weet ok de Buurn vör de Stadt al. Un de tweede bedutt: Dat kann een würklich eten, wat du mi hier vörsetten deist.
Kiek ok na bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Böker
Hermann Tardel, Bremen im Sprichwort, Reim und Volkslied, Bremen, 1947 (mit Snacks öber Tölke)
Hermann Frese, Habenhausen, Bremen, 1986 (Mit ole Inwahnerlisten mit den Naam Tölke vun dat 17. bit 19. Jahrhunnert)
Hermann Frese, Alt-Arsten, Bremen, 1987 (Mit ole Inwahnerlisten)
Hartmut Müller, (Rutgever): Peter Koster, Chronik der Kaiserlichen Freien Reichs- und Hansestadt Bremen 1600-1700, Bremen 2004, ISBN 3-86108-687-5
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
7459 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Diederich%20Georg%20Babst | Diederich Georg Babst | Diederich Georg Babst (* 24. Juli 1741 in Swerin; † 21. April 1800) weer en plattdüütschen Schriever.
Babst weer op de Doomschool in Swerin un denn op’t Gymnasium in Lübeck, denn vun wegen den Sövenjohrigen Krieg müss siene Familie ut Swerin rut. He hett Juristeree in Rostock studeert un as Prokerator un Notar an Gericht arbeidt. Sien eerst plattdüütsch Wark weer De Rekrut, de 1788 anonym rutkeem un in den en Suldot in Brefen an siene Greth den Intog vun Hertog Friedrich Franz I. vun Meckelborg in Rostock schillert. Sien gröttst Wark weer dat Book Allerhant snaksche Saken tum Tietverdriew, in dat he dat Leven in de Stadt Rostock in 86 Riemels beschrieven dee. Anners as bi Johann Heinrich Voss, mit den tohoop he to de eersten höör, de wedder Plattdüütsch in de Literatur bruukt hebbt, is sien Wark noch veel duller vun de Spraak vun dat eenfache Volk präägt.
1812 hett sien Söhn 46 Riemels vun sien Vader mit en plattdüütsch Ingang vun em sülvst nee rutgeven un dat Book Uhterlesene Pladdütsche Gedichte nöömt. De Utgaav vun Stiller 1843 bringt 56 vun siene Riemels.
1820 hett Goethe em sogor enen groten „Natur- und Nationaldichter“ nöömt. Nich blots as Dichter warrt he good ansehn, dat is ok sien Verdeenst, Kunn vun dat Leven un Fiern in de ole Rostocker Tiet to geven, de ans al lang vergeten wesen weer.
Warken
Allerhant snaksche Saken tum Tietverdriew. Müller, Rostock 1788/90
Uhterlesene Pladdütsche Gedichte. Müller, Rostock 1812
Allerhant snaksche Saken tum Tietverdriew. Stiller, Rostock 1843
De Intog, den unser Herr Herzog Friederich Franz mit sine lewe Fru Gemahlin Louise to Rostock gehollen, in dree Schriewels von ehnem Recruten an sine Greth up den Lande. Müller, Rostock 1788
as Jurist op Hoochdüütsch rutgeven:
Repertorium des grundgesetzlichen neuen Rostockschen Erb-Vertrages
Babst, Diederich Georg
Babst, Diederich Georg
Babst, Diederich Georg
Babst, Diederich Georg
Boren 1741
Storven 1800 |
7460 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Klaas | Klaas | Klaas (ok Clawes, Claus oder Klaus) is een plattdüütschen Vörnaam. Klaas kümmt vun den Naam Claus (ok: Klaus).
Herkamen
Dat is antonehmen, dat Claus een korte Form vun den Naam Nikolaus is. Nikolaus is Greeksch un is tohopensett ut de beiden greekschen Wöör Nikos (Sieg) un Laos (Volk).
Anner plattdüütsche Formen vun Nikolaus
Anner Formen vun den Naam Nikolaus sünd de Naams Nickel un Nickels, de in de plattdüütschen Kuntreien un in Noordfreesland begäng sünd.
Anner Spraken
Nikolai (russisch), Niklas, Nicholas (amerikaansch), Niko, Nico (italieensch)
Plattdüütsche Tonaams
Vun den Naam Klaas, Klaus etc. kaamt ok de plattdüütsche Tonaams Claus, Clausen, Klaasen usw. vun her. De bedüüt so veel, as Ut Klaas sien Familie oder Vun Klaas sien Hoff.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
7461 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gesche | Gesche | Gesche (ok Geeske, Geske un Geseke) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns. Sünnerlich in Bremen is düsse Naam begäng.
Herkamen
Gesche is woll de korte Form vun den olen plattdüütschen Naam Gesine oder Gesina. Düsse Naams kaamt in de Gegenden, wo se bruukt wurrn sünd, all tohopen vör. Man de Naam Gesche is in bestimmte Landstreken veel öller as de Naam Gesine (so in Bremen un ümto). Dat lett, as wenn Gesine oder Gesina ut Oostfreesland nah de annern Kuntreien vun Noorddüütschland kamen sünd un denn bruukt wurrn sünd, wenn dat mehr offiziell wurr. So is de bekannte Mördersche Gesche Gottfried in een dormalig Book öber ehr Drieben Gesina Margarethe Gottfried nömmt wurrn.
Vun Margarethe
De Een seggt, dat Gesche, just so, as Gesine een korte Form vun den Naam Margarethe is. Düsse Naam kümmt ut dat greeksche Woort μαργαρίτης (margarites). Dat bedutt Parl. In Norddüütschland weer dat ganz begäng, lange Naams af to körten un so is dor denn Gesche vun wurrn.
Vun Gertrud
De Annern seggt, dat Gesche, just so as Gesine, een korte Form vun den olen germaanschen Naam Gertrud is. Düsse Naam sett sik tosamen ut twee germaansche Wöör. Dat eerste is Ger, dat heet Speer oder Speet. Dat tweede Woort is nich ganz klaar. Dat kann ween, dat -drud meent is. Dat heet Töversche oder Wickersche. Wenn dat so is, denn bedutt de Naam so veel as: Een de wunnerlich ümtogahn weet mit'n Speet/Speer.
De anner Möglichkeit is, de tweede Deel kümmt vun dat germaansche Woort -trud oder -trut. Dat heet so veel as : leev oder trolich. Wenn dat stimmt, denn bedutt Gesche : Een, de trolich mit'n Speet ümgeiht.
Gemeensame Wuddeln
Dat weer fröher ganz begäng, datt de olen langen Naams afkört wurrn sünd. Up düsse Aart is ut Margarethe oder Gertrud een korten Naam wurrn. Mag angahn, dat de korte Form toeerst Gesa oder Gese weer. Un denn is dor noch de Form -ke anbackt wurrn as Suffix to'n lütter maken (Diminutiv). Denn hett dat den Naam Geeske geven. Un de is mit de Tiet afslepen to Gesche. Dat bedutt Lütt Margarethe oder Lüttje Gertrud.
Fundöörd
In ole Listen un Urkunnen finnt sik de Naam
1597 in Bremen (Gesche)
1630 (Geseke)
1648 in Bremen (Gesche)
1662 in Bremen (Gesche) in: Bremen's Volkssagen
1664 in Overneeland bi Bremen (Gesche)
1684 in Seehusen bi Bremen (Gesche)
1706 in Hoorn bi Bremen (Geske)
1722 in Huchten (Gesche)
1735 in Bremen (Gesche)
1752 in Seehusen (Gesche)
1805 in Overneeland bi Bremen
1817 in Hastedt bi Bremen (Gesche)
1871 in Habenhusen
Schriftliche Belegen
Gesche;
Gesche Gottfried
Bekannt is de Naam Gesche besunners vunwegen de Giftmischersche Gesche Gottfried ut Bremen. In de Jahren vun 1813 bit 1827 hett se 15 Minschen mit Gift an'e Siet bröcht. 1831 hett de Scharprichter ehr up'n Domshoff to Bremen mit dat Sweert den Kopp afneiht. Veel Lüde hefft dor later Böker öber schreven. Rainer Werner Faßbinder hett in de 1970er Jahren een Film doöber dreiht.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Böker
Entholt, Kurt: Oberneuland, Bremen, 1980³ (Mit ole Inwahnerlisten mit de Naams vun de Dörpslüde ut dat 16. bit 19.Jahrhunnert)
Müller, Hartmut (Rutgever): Peter Koster, Chronik der Kaiserlichen Freien Reichs- und Hansestadt Bremen 1600-1700, Bremen 2004, ISBN 3-86108-687-5
Tammena, Manno Peters: Ostfriesische Vornamen, Nörden, 2007 (2. Uplaag), ISBN 978-3-928327-75-6
Ulrich, Peter, Aufbruch von der Weser, Die Biographie des Segelschiffkapitäns Johann Gerhard Lange (1810-1881), Bremen, 2007, ISBN 978-3-89757-385-7
Wagenfeld, Friedrich: Bremen's Volkssagen, nee rutgeben vun F. Hucker, Bremen, 1996, ISBN 3-86108-121-0
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7462 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Meta | Meta | Meta (ok Mete, Metta, Metke oder Mette) is een plattdüütschen Vöörnaam för Deerns. Fröher weer de in den Noorden vun Düütschland ganz begäng, hüdigendags sünd dat meist ole Froonslüde, de so heten doot.
Herkamen
Meta hett woll nix mit dat greeksche Woort μέτα (meta) to kriegen, wat so veel as baven un öber heten deit. Antonehmen is, dat Meta een korte Form vun den Naam Margarethe is. De kümmt vun dat greeksche Woort μαργαρίτης (margarites) un heet Parl. Öber de latiensche Spraak is düsse Naam nah Düütschland kamen. In de Kuntreien, wo Platt snackt wurr, is dor denn Meta vun wurrn.
Fundöörd
In ole Listen un Urkunnen finnt sik düsse Naam
1654 in Barken (Metke)
1698 in Bremen (Mette)
1699 in Barken (Metta)
1703 in Ganderkesee
1769 in Habenhusen (Metta)
1784 in Habenhusen (Meta)
1785 in Habenhusen (Metta)
1791 in Huchting (Metta)
1806 in Seehusen bi Bremen (Metta)
1821 in Seehusen bi Bremen (Metta)
1832 in Hastedt bi Bremen (Meta)
1834 in Overneeland bi Bremen (Mete)
1888 in Overneeland bi Bremen (Metta)
1903 in Overneeland bi Bremen (Meta)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7466 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gesche%20Gottfried | Gesche Gottfried | Gesche Margarethe Gottfried (* 6. März 1785 in Bremen; † 21. April 1831 in Bremen) weer de meest bekannte Mördersche in Bremen. Vun 1813 af an bit 1827 hett se 15 Minschen mit Gift an’e Siet bröcht. Dor mank weren ehr eegen Kinner, ehr Öllern un Mannslüde.
Leven
Kinnertiet un Jöögd
Gesche un ehr Broder Johann weren Tweeschen. Ehr Vadder Johann Timm weer Sniedermeester, ehr Mudder Gesche Margarethe, baren Schäfer, neih Wulltüüg tosamen. De Familie leev toeerst in povere Ümstännen in een lüttjet Huus an’n Jacobi-Karkhoff in de Bremer Ooltstadt. Üm 1787 rüm treck se üm nah en Wohnhuus an de Tiefer. Noch dree Jahr later, 1790, köff de Vadder en Wohnhuus in de vörnehme Pelzerstraten midden in de Stadt. Dor wahnen meistendeels börgerliche Lüde. Vun 1792 bit 1796 besöch Gesche de School vun dat Kaspeel.
Eerst Heiraat
As Gesche just öber 20 Jahren oolt weer, fraag de Saddelmakermeester Johann Gerhard Miltenberg ehren Vadder üm ehr Hand. Miltenberg weer Weetmann, vunwegen dat siene Fro in dat verleden Jahr sturben weer. He stünn sik goot. Sien Vadder harr ok in de Pelzerstraten (Nr.37) sien Saddelmakeree un een groot Wohnhuus. An’n 6. März 1806 heiraaden de beiden.
Leefhebbers un Kinner
Man Miltenberg weer en Suupsack un lööp nah de Horen un speel un smeet sien Vadder sien Geld to’n Finster rut. Gesche lehr öber ehren Mann den Wienhöker Michael Christoph Gottfried kennen. Mit em hett se wat anfungen. An’n 5. September 1807 kreeg se ehr eerst Kind, Adelheid. An’n 15. August 1808 wurr dat tweede Kind baren, man dat weer al dood, as dat up’e Welt keem. Gesche lehr öber ehren Mann den Wien-Uppasser Kuppisch oder Kassow kennen. Just so, as Michael Christoph Gottfried weer he een vun ehren Mann siene Mackers un Suupbröder. Ok mit em fung Gesche wat an. An’n 27. Juni 1810 kreeg se ehr drüddet Kind mit Naam Heinrich. In’n Oktober 1812 wurr as veerde Johanna baren. Man de Deern sturv al fiev Monaat later.
De eersten acht Morden
An’n 1. Oktober 1813 sturv Johann Georg Miltenberg. Gesche Gottfried hett em twee Mal Arsenik bi’t Eten geven. De twede Moord passeer an’n 2. Mai 1815. Gesche ehr Mudder sturv, as se en Limonaad mit Arsenik to drinken kregen harr. Goot ene Weke later sturv ok Gesche ehr Dochter Johanna (gode twee Jahr oolt) an’n 10. Mai 1815, as ehr Mudder ehr en Stück Budderkoken mit Arsenik to eten geev. Noch ene gode Weke later sturv ok Gesche ehr öllste Dochter Adelheid (seben Jahr oolt). Ok düsse Deern harr vun ehr Mudder Budderkoken mit Arsenik to eten kregen. All düsse Moordoppers sturven mit groot Kelen un Liefpien. Nüms weer dor up kamen, wat Gesche maakt harr. De Dokters güngen dor vun ut, dat de Doden an verscheden Krankheiten sturben weren. Se schreven bi al de Doden (ok de latern) in den Dodenschien „Darmsweren“, „Brägensweren“, „Liefsweren“, Slaganfall un „Nervensweren“. An’n 28. Juni 1815 maak Gesche ehren Vadder Johann Timm an’e Siet. Se geev em Arsenik in de Zoppen. An’n 22. September geev se ehren Söhn Heinrich (de weer fiev Jahr oolt) Arsenik up sien Budderbrot. De Jung sturv. In dat neegste Jahr, an’n 1. Juni wurr ehr Broder Johann, de miteens wedder in Bremen updükert weer (he weer Suldaat) ümbröcht. He kreeg Arsenik up sienen Fisch. De achte Mord passeer an’n 5. Juli 1817. Gesche weer swanger vun Michael Christoph Gottfried. Eerst woll he nich, man denn sä he doch to, dat he ehr heiraden wull. Just vör de Hochtiet geev Gesche em en lütt beten Arsenik in sien Grööntüüg, later noch mal en beten in siene Wellje. As he up’n Dood liggen dö, sünd de beiden verheiraat wurrn. Dat Kind weer dood, as dat an’n 2. Oktober up’e Welt keem. Gesche Gottfried füng nu wat mit den Sniedermeester Friedrich Dolge an.
Jahre sünner Moord
Vun 1817 bit 1820 passeer nix besunners. 1821 verkööp Gesche ehr Huus an de Pelzerstraten un trock in’e Obernstraten in’e lüttje Wohnung. Dor lehr se den Steefsöhn vun ehren Hüürbaas kennen. He weer Höker in Modesaken un heet Paul Thomas Zimmermann. 1822 maak Gesche för en paar Weken en Reis nah Stood. Dor güng ehr dat Geld ut un se geev bi de Polzei an, Deeven harrn ehr dat Geld wegnahmen. Dor swöör se ok enen Meeneed üm.
De neegsten Morden
An’n Anfang vun dat Jahr 1823 maak Paul Thomas Zimmermann ehr enen Andrag. Eerst weer Gesche ’n beten tögerig, man denn sä se doch to. Anstalten to’n Verlööfnis wurrn maakt. Man nu lees se in dat Blatt „Wöchentliche Nachrichten“ enen Henwies up Müsebotter. Se stüür ehr Deern Beta Schmidt dorhen, dat se ehr dor en Kruke vun holen scholl. Denn woll se „utproberen, wie de Müsebotter ansleiht“ un smeer Zimmermann dor en beten wat vun up de Beschüten. Zimmermann wurr krank un as se em noch mol wat vun de Müsebotter geev, sturv he an’n 1. Juni. Vun nu af an geev Gesche ehr Mitminschen fokener Müsebotter so spoorsam, dat se dor nich an starven döen. Toeerst maak se dat bi Marie Heckendorff, de al siet Jahrenden ehr Fründin weer. An’t Enne vun’n April geev se ehr Müsebotter up Beschüten un se lä öber Monaten mit gräsige Buukpien krank dor. Ostern 1824 trock Gesche in ehr Huus an’e Pelzerstraten torüch. In de Tiet geev se Müsebotter an Antoinette Luchting, de 18 Jahr oolt weer, un an den Schoolmeester Specht sien Dochter. De weer fiev Jahr oolt. De beiden sturven dor nich an. Man an’n 21. März 1825 sturv de Musiklehrersche Anna Lucia Meyerholz, ok en Fründin vun Gesche. Se harr een Mal Müsebotter up Beschüten kregen. An’n 5. Dezember vun datsülbige Jahr güng de Naber Johann Mosees dood. He harr vun’n September 1824 af an jümmers wedder Müsebotter kregen un lä mehr as een Jahr lang krank dal, ehr he mit gräsig Liefkehlen sturven is. Babenhen geev dat wedder en ganze Reeg vun Minschen, de kregen Müsebotter un sturven dor nich an: De Huushöllersche Henriette Alberti, de Schoolmeester Specht, de Deern Sophie Luise Fetten, de Kinnerdeern Blandine Witzel un de Deern Lucia Block.
De lesten veer Morden
In’n Juli 1826 verkööp se ehr Huus in de Pelzerstraten an den Rademakermeester Johann Christoph Rumpff un den sien Froo Wilhelmine. Rumpf bedreev in dat Huus siene Rademakerwarksteed un wohn süms in de böversten Stockwarken. Dor weren ok Kamern för siene Gesellen un Lehrjungs inricht. Gesche Gottfried wahn wiederhen in düt Huus in ene lüttje Staven. Nu fang se dormit an un geev ehr Nabers un de annern Lüde ut dat Huus jümmers wedder en lütt beten Müsebotter up jem ehr Eten. An’n 22. Dezember sturv denn Wilhelmine Rumpff, de just eben ehr Dochter kregen harr. Gesche harr ehr tweemal Müsebotter geven. Ok Gift kregen, man ahn dor an to starben, hefft de Amm un de Deern bi Rumpff, dorto Johanne, de Dochter vun den Rademaker Greden, ehr Fründin Marie Heckendorff un de Deern Lucia Block. An’n 15. Mai 1827 sturv Beta Schmidt, de siet Jahrenden ehr Deern weer. Se harr tweemal Müsebotter kregen un bleev dood, acht Dagen, nadem se ehren Söhn to’e Welt bröcht harr. De Dochter vun Beta Schmidt, de dree Jahr oolt weer, eet vun de Kassbeeren-Zoppen, wo dat Gift in weer un sturv al an’n 13. Mai. As de Beslagmeester Friedrich Kleine ut Hannober vun Gesche Gottfried dat Geld torüchfoddern dö, wat he ehr utlehnt harr, föhr se mit en Kruke Müsebotter nah Hannober un smeer em dat Gift up siene Schinkenstullen. An’n 24. Juli sturv he. In Hannober kregen Klein siene utwussen Kinner Conrad, Gottlieb un Heinrich Gift to’n Eten, dorto noch de Mamsell Stockhausen. Man de güngen dor al nich vun dood.
Dat Enne vun de Saak
Wedder in Bremen, kregen Johann Christoph Rumpff un siene Gesellen un Lehrjungs mehr as eenmal Müsebotter to’n Eten. Man jümmers blot so veel, dat se dor nich an starven kunnen. In düssen Summer funn Rumpff Müsebotter an sienen Salat. He wies dat sien Naber Steitz un de wahrschau em. Dat weer Gift, sä he, un he scholl sik wahren vör de „Madame Gottfried“. He slöög vör, de Angelegenheit scholl ünnersöcht weren, man Rumpff geev nix up düsse Wahrschauen. Nu geev Gesche Gottfried de Müsebotter in jümmers körtere Afstänn an dat Eten in Rumpff sien Huushoolt. Man jümmers soveel, dat een dor nich an starven konn. De Navers fungen an un snacken öber de „afsunnerliche Krankheit vun de Spe’eree“ . As Rumpff an’n 5. März Müsebotter up sienen Speck finnen dö, wies he de Saak wedder sienen Naber Steitz. De besnack em „dat weer Gift un he scholl dat unnersöken laten“. Nu güng Rumpff bi un wies de Saak sienen Doktor Luce. De unnersöch de Müsebotter an’n neegsten Dag un fünn „en bannige Masse Arsenik“ dorin. An’n 6. März 1828 keem Gesche Gottfried achter Trallen.
Dood
Nah dree Jahren achter Trallen is Gesche Gottfried up’n Domshoff in Bremen vun den Scharprichter Dietz mit dat Sweert de Kopp afneiht wurrn. Dorbi seet se up den Armesünnerstohl. Woll bi 35.000 Minschen hefft dorbi tokeken. An de Steed vun düt Schauspeel is later in dat Plaster vun den Domshoff de Spucksteen inleggt wurrn. Dat is en beten gröttern Plastersteen mit en Krüüz dorup to’n Andenken an düsse Mördersche un de Straaf, de se kregen hett. Up düssen Steen hefft de Bremers un besunners de Bremer Kinner öber Generationenden spuckt. Dor wollen se ehren Wedderwillen un Afschuu mit wiesen. De Kopp vun Gesche Gottfried wurr in en Glas mit Spiritus utstellt in dat Bremer Museum an’n Domshoff. Ehr Skelett weer bit to’n tweden Weltkrieg in dat Pathologisch Institut bi’t Grote Krankenhuus.
Interessant is, dat een, de dat mit egen Ogen sehn hett, öber den Dood vun Gesche Gottfried en Gedicht schreven hett. De Bremer Heimatdichter Heinrich Goltermann hett dat 1885 in sien lütt Book „Bremer Volks- und Sittenbilder“ in Eegenverlag rutgahn laten. Dat is keen grote Kunst, man interessant is et doch, weil dor in dat ole Bremer Platt schreven is un weil een sehn kann, wat vun Indruck de Saak dormals in Bremen maakt hett:
En Erinnerung
Et is woll her all mannig Jahr,
Doch liggt mi’t in’t Gedächtniß klar,
Dat Nahmdags, rum bi Klocke veer,
As eben just de School ut weer,
In vull Hurrah un een Gottloff
Um’n Dom wi schrammden, nah’n Domshoff.
Mien Gott, wat schall den hier geschehn?
Wi Jungens mossen dat ja sehn.
Et is doch lang noch kien Freemark!
De Timmerlied sünd hier an’t Wark?
Unheemlich släpden Männer her
Hier Balken un ok Bräder, swer,
Un booden dichte vorr’n Dom
En Kasten, hoch as wi’n Boom,
In swartet Dook deep ingehullt
Scholl sühnen he een grote Schuld-
Dat Bild, so lang ik blief an’n Leben,
Deit ummer mi vor Ogen swäben,
Wenn ick den Weg nah’n Krietzsteen lenk
An den Aprilmorgen ick denk
De Sunne stund an’n Himmel klar,
Unafsehbare Minschenschaar,
So wiet dat Oge sehen kann
Weer Kopp an Kopp, stund Mann an Mann,
Rund um den Kasten in’t Gewehr
Un Bajonett de Borgerwehr.
En Wagen keem bald angerullt
De deepste Stille-denn de Schuld-
In vullen Staat, mit’n siden Kleed,
Steeg af-mit grootet Harteleed (??-)
Nah de Tribün’ warrt hen se fehrt;
Den Richterspruch se jetzt hier heert-
De Herren gifft se ähre Hand
Drup fallt de letzte Scheidewand.
Dat Swert blitzt inne Sonne hell,
De Slußakt geiht gewaltig snell,
De Streich de fallt, kinks vonne Hand
Hoch hollt de Mann jetzt anne Kant
Dat Haupt- en gräslichet Gejubel
Stimmt an, un- ut is all de Trubel
Drup bald naher, de Platz is leer,
As wenn gar nicks passeert da weer.
(Original Orthographie)
Films
Bremer Freiheit (1972), Rainer Werner Fassbinder
Gesche Gottfried (1978), mit Sabine Sinjen
Gesches Gift (1996)
Theaterstück
Bremer Freiheit, Rainer Werner Fassbinder (1971)
Literatur
Heinrich Goltermann: En Erinnerung, in :des.: Bremer Volks- und Sittenbilder. Plattdeutsch in Poesie und Prosa, Bremen 1885
Peer Meter: Gesche Gottfried, Ein langes Warten auf den Tod, Lelendal, 1995, ISBN 3-9804586-2-8
Herbert Schwarzwälder: Das Große Bremen-Lexikon. Edition Temmen, 2003, ISBN 3-86108-693-X
Johannes Feest/Petra Seling-Biehusen, Gesche Gottfried und die bremische Strafjustiz - Aktenauszüge mit Anmerkungen von Petra Seling-Biehusen und Johannes Feest in: Criminalia - Bremer Strafjustiz 1810-1850/Beiträge zur Sozialgeschichte Bremens - Heft 11, Bremen 1988, ISBN 3-88722-173-7 / ISSN 01756303
Christian Marzahn, Scheußliche Selbstgefälligkeit oder giftmordsüchtige Monomanie? Die Gesche Gottfried im Streit der Professionen in: Criminalia - Bremer Strafjustiz 1810-1850''/Beiträge zur Sozialgeschichte Bremens - Heft 11, Bremen 1988, ISBN 3-88722-173-7 / ISSN 01756303
Weblinks
Gesche Gottfried (hoochdüütsch)
Detentionshuus (hoochdüütsch)
Gesche Gottfried in Stood (hoochdüütsch)
Bremen
Fru
Historie
Verbreker
Boren 1785
Storven 1831 |
7471 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wobeta | Wobeta | Wobeta (ok Wubbeta) is een olen plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Wobeta is de plattdüütsche Form vun den olen germaanschen Naam Wigberta. De sett sik, as dat bi germaansche Naams begäng is, ut twee Delen tohopen: Wig (Striet) un beraht (glinsterig; beröhmt).
Vörkamen
De Naam Wobeta weer in de Dörper rund um Bremen to ganz begäng. Man ok in dat Ommeland vun Grunneng un in Oostfreesland geev dat düssen Naam.
Fundöörd
In ole Listen un Urkunnen (un Graffsteen) finnt sik de Naam
bi 1750 in Overneeland bi Bremen (Wubbeta)
1838 in Dunge (bi Lesum) (Wobeta)
bi 1850 in Bremen (Wobeta)
1875 in Bunnendoor (Wobeta)
Anner Formen
De Naam Wobeta/Wubbeta kümmt noch in en ganze Masse anner Formen vor. Toeerst warrt de Naam afkört to Wobe, Wubbe, Wübbe oder ok Wiebe, denn warrt dor to'n Lüttjer maken noch een Diminutiv anbackt, so dat de Naam denn Wübbecke, Wiebke, Wübke oder Wubke heet. Een anner Form is Wiete. Dat sünd allens lütt maakte Formen vun den Naam Wobeta sien eersten Deel. Man dat gifft so'n Formen ok vun den tweeden Deel vun den Naam: Beta. Bi düssen Naam is nu de eerste Deel vun Wobeta wegbleven. Un dor gifft nu ok Diminutive vun: Beetjen oder Beetje. Dat sünd allens Formen vun Wobeta oder Wubbeta.
Kiek ok nah bi: List vun plattdüütsche Vörnaams
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7484 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wiebke | Wiebke | Wiebke, ok Wibke, Wübke, Wüpke, Wüpcke, Wubke, Wupke oder ok Wübbecke un Wubbeke is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
De Naams kaamt vun den olen plattdütschen Naam Wobeta oder Wubbeta her. De eerste Deel vun düssen Naam Wob-/Wubb- hett dat Anbacksel -ke kregen. Bi de plattdüütschen Vörnaams is dat ganz begäng, dat öllere Naams afkört oder tosamentagen weert. Faken kriegt se denn een Anbacksel (Suffix) dorto, wat de Saak lüttjer maakt (Diminutiv). Wiebke oder Wubbke heet denn so veel as lüttje Wiebe oder lüttje Wubbe . Vunwegen dat Wiebe un Wubbe korte Formen vun Wobeta oder Wubbeta sünd, heet dat an un for sik Lütt Wobeta oder Lütt Wubbeta. Wobeta is de plattdüütsche Form vun den olen germaanschen Naam Wigberta. De sett sik, as dat bi germaansche Naams begäng is, ut twee Delen tohopen: Wig (Striet) un beraht (glinsterig; beröhmt). De öllste Form vun Wiebke is Wübbecke.
Utspraak
Dat is antonehmen, dat de Utspraak vun dat ü in verleden Tieden anners weer, as hüüdtodaags. Dat hett woll ehrder as ie klungen. So is antonehmen, dat de Utspraak vun de öllsten Naams Wübbecke un Wüpke ok al Wiebecke un Wiebke uttospreken weern. Kiek ok nah bi Lieken.
Fundöörd
In ole Listen un urkunnen finnt sik de Naam
1630 in Swachhusen bi Bremen (Wübbecke)
1646 in Overneeland bi Bremen (Wüpke)
1676 in Overneeland bi Bremen (Wubke)
1682 in Bremen (Wibke)
1688 in Borgfeld bi Bremen (Wubbeke)
1696 in Overneeland bi Bremen (Wubke)
1699 in Varrel (Wüpcke)
1709 in Overneeland bi Bremen (Wübke)
1710 in Swachhusen bi Bremen (Wübbecke)
1711 in Bremen (Wibke)
1714 in Overneeland bi Bremen (Wüpke)
1735 in Huchting (Wupke)
1735 in Overneeland bi Bremen (Wubke)
1774 in Overneeland bi Bremen (Wupke)
1781 in Hasbargen (Wüpke)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7489 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Beetje | Beetje | Beetje (ok Beetjen un Beetchen oder ok Betchen) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Düsse Naam is een korte Form vun den olen Naam Wobeta oder Wubbeta. Vun düssen Naamen gifft dat de korte Form Beta. Bi de Lüde, de plattdüütsch snacken, weer dat ganz begäng, de Naams af to körten. Just so begäng weer dat denn aber ok, an de korte Form vun den Naamen een Anbacksel (Suffix) an to backen, wat de Saak lüttjer maakde (Diminutiv). So is dat hier passeert. Ut Beta is Beetje wurrn oder ok Beetjen.
Vörkamen
Düssen Naam keem fröher in de Dörper rund um Bremen to vör. Man ok in de Kuntreien um Grunneng rum kümmt he vör. Dat is woll so, dat een düsse korten Formen allerwegens dor andrepen kann, wo ok de Naams Wobeta un Wubbeta begäng ween sünd.
Fundöörd
In ole Listen un Urkunnen finnt sik de Naam
1689 in Overneeland bi Bremen (Beetje)
1874 in Habenhusen (Beetjen)
1875 in Habenhusen (Beetchen)
Kiek ok bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7491 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Lieken%20%28Naam%29 | Lieken (Naam) | Lieken (ok Lüke oder Lücke) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
De Naam kümmt vun den olen bibelschen Naam Elisabeth vun her. De kümmt ut de Hebreesche Spraak. Dor heet he אֱלִישֶֽׁבַע (Elischeba). Dor steckt de beiden Wöör in : Eli (Mien Gott) un Scheba (Eed). Tohopen bedutt dat so veel, as: Een Eed is mien Gott, free öbersett: Up mienen Gott kann ik mi verlaten.
Bibel
In dat Ole Testament gifft dat een Elischeba. Dat is de Froo vun Mose sienen Broder Aaron un de Mööme vun all Preesters in Israel (2.Mose 6,23). In dat Nee Testament gifft dat een Elisabeth , de vun Elischeba afstammen deit. Dat is de Froo vun Zacharias un Johannes den Döper siene Mudder (Lukas 1).
De plattdüütsche Naam
As dat bi Plattsnackers begäng weer, is de Naam afkört wurrn: vun Elisabeth is Lisa oder Lise wurrn. Denn keem dor noch een Anbacksel to'n lüttjer maken an (Diminutiv). Düt Anbacksel weer dat Suffix -ke oder -ken, wat faken bruukt wurr. So is dor denn Lieseken vun wurrn. Mit de Tiet is düsse Naam denn afslepen wurrn to Lieken oder Lüke oder Lücken. Dat bedütt denn so veel, as : Lüttje Elisabeth.
Utspraak
Dat is antonehmen, dat de Utspraak vun dat ü in ole Tieden ehrder as ie weer. Anners is nich to begriepen, warüm de Formen Lüke un Lieken nebenanner staht. In ole Urkunnen finnt sik faken allens dör'nanner: ie; ü un ok y. Utspraken weern mütt dat woll as ie. So heet dat denn Lieke, ofschoonst dor Lüke schreven is. Een Henwies gifft eerst mal de Herkumst vun den Naam: de kümmt ja vun ELISABETH un nich vun ELÜSABETH. Un denn gifft ok bi de Stadt Syke bi Bremen de Utspraak Sieke un nich Süke.
Fundöörd
In ole Listen un Urkunnen finnt sik düsse Naam
1633 in Barken (Lücke)
1633 in Bremen (Lueke)
1663 in Barken (Lücke)
1669 in Olenesch in dat Land Oldenborg (Lucke)
1676 in Blomendal bi Bremen (Lucke)
1704 in Overneeland bi Bremen (Lücke)
1765 in Ganderkesee (Lücke)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Böker
Müller, Hartmut (Rutgever): Peter Koster, Chronik der Kaiserlichen Freien Reichs- und Hansestadt Bremen 1600-1700, Bremen 2004, ISBN 3-86108-687-5
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7494 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Eske | Eske | Eske is een plattdüütschen Naam för Deerns. Besunners in Oostfreesland is düsse Naam begäng.
Herkamen
Eske is een korte Form vun den olen bibelschen Naam Elisabeth. De kümmt ut de Hebreesche Spraak. Dor heet he אֱלִישֶֽׁבַע (Elischeba). Dor steckt de beiden Wöör in : Eli (Mien Gott) un Scheba (Eed). Tohopen bedutt dat so veel, as: Een Eed is mien Gott, free öbersett: Up mienen Gott kann ik mi verlaten.
Bibel
In dat Ole Testament gifft dat een Elischeba. Dat is de Froo vun Mose sienen Broder Aaron un de Mööme vun all Preesters in Israel (2.Mose 6,23). In dat Nee Testament gifft dat een Elisabeth , de vun Elischeba afstammen deit. Dat is de Froo vun Zacharias un Johannes den Döper siene Mudder (Lukas 1).
De oostfreesche Naam
Eske is de tosamentrocken Form vun Elisabeth mit dat kort Anbacksel (Suffix) -ke, wat in de nedderdüütsche Spraak faken bruukt worrn is, wenn wat lütt maakt weern scholl (Diminutiv). Een kann sik dat so vörstellen: Ut Elisabeth warrt Else. Ut Else warrt mit dat Anbacksel denn Elske. Un ut Elske warrt Eske. Dat bedutt denn so veel, as Lütt Elisabeth. In de annern plattdüütschen Kuntreien buten Oostfreesland is de korte Form vun Elisabeth Lieken oder Lüke. In de Nedderlannen gifft dat den Naam Eske ok.
Een van de bekannt Lüüd, de de Naam hebbt is Eske Nannen, Fru von Stern-Herutgeaver Henri Nannen un Baas van de Emder Kunstmuseum.
Weblenken
Kiek ok nah bi de List vun plattdüütsche Vörnaams.
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7495 | https://nds.wikipedia.org/wiki/D%C3%B6rte | Dörte | Dörte (ok Dörthe) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
De Naam Dörte is een korte Form vun den olen greekschen Naam Dorothea. De Naam hett twee Delen, so as dat bi ole Naams faken is. He sett sik tosamen ut de beiden greekschen Wöör Δωρον (Doron, dat heet Geschenk) un Θεός (Theos, dat heet Gott). Dorothea bedutt denn also just so veel, as Gott sien Geschenk oder Wat Gott geven hett.
De plattdüütsche Naam
De lange Naam Dorothea oder Dorothee is eenfach tosamentrocken un en beten slurig utspraken wurrn, denn keem dor de korte Form Dört(h)e bi torecht.
Annere Spraken
däänsch: Ditte
düütsch: Dodo, Dora, Dore, Dorel, Dorett, Dorika, Dorina, Dorinda, Dorle, Dorli, Doro, Dorothea, Doris, Theodora, Tea, Thea,
engelsch: Dolly, Dollie, Dorothy
franzöösch: Dorette, Dorothée
irisch: Doreen
italieensch: Dorotea
poolsch: Dorota
russisch: Daria, Darja, Dorofeja
sweedsch: Dorit, Dorrit
spaansch: Dorotea
tschechsch: Dorota
ungaarsch:: Dorottya
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7496 | https://nds.wikipedia.org/wiki/List%20vun%20plattd%C3%BC%C3%BCtsche%20Tonaams | List vun plattdüütsche Tonaams | In de List vun plattdüütsche Tonaams staht de Tonaams, de in plattdüütsche Lannen begäng weren un sünd.
Na Beropen
Mollenhauer
Dreyer
Flessner
Kock
Koopmann
Köster
Kröger
Kuper
Meyer oder Meier
Möller
Oppermann
Paap
Plaat
Ploogmann oder Plogmann
Raamaker oder Rademaker
Schnoor
Schomaker oder Schomacker
Schoolmann
Schult
Sluister
Stieker
Tapper
Tiemann
Timmermann
Tripmaker
Ökelnaams
Kiewitt
Puttfarken oder Puttfarcken
Schlieker
Stamer
Stamerjohann
Wulf(f)
na Utsehn
Jung
Kruse, Kruus
Lütje
Reese
Ruug, Ruge
Vadernaams
Lenken gaht na de Vörnaams, vun de de Tonaams afkaamt.
Ahlers
Alfke un Alfken
Ahrends un Ahrens
Bartel(s)
Beneke, ok Behnken un Bennecke
Behrens oder Behrent oder Berenzen
Bohlen
Borchers, Borcherts
Bruuns
Cordes, Coors, Kohrs
Corleis
Clausen
Dankers oder Dankert
Dierks oder Dirks un Dircksen
Drewes oder Drews
Evers
Ebert oder Evert Ewert
Eggers
Eggert
Ehlert
Eike oder Eicke
Eilers
Eymers, Eimers, Eimer
Eilts
Engelke oder Engelken
Ficke, Ficken, Ficks
Freerk
Freerks
Frerich
Gätjen
Garlich
Gefert oder Gevert, ok Geverts un Gevers
Geffken
Gehrke oder Gehrcke, Gercke, Gehrken, Gerken oder Gerkens
Gerdts
Gooßen
Harjes
Harms
Heins
Heinsöhn
Henneke, ok Hennecke oder Hennecken un Heineken
Hinners oder Hinnersmann
Hinrichs oder Hinrichsen
Jansen
Joost
Karstens un Carstens, Kassen un Kassens
Lammert, Lammers, Lammerts etc.
Leefert, Leefers etc.
Lüders
Lüdecke, ok Lüdeke, Lüdicke, Lüdke, Lüdtke un Lüttge
Lüers, Lühr, Lührs
Lürssen
Mangels
Martens
Martensen
Matthies
Meiners, ok Meinersen, Meinert un Meinerts
Melcher, Melchers un Melchert
Menke, Menken, Mencken, Menckens un Meinken
Mewes, ok Meves, Mevissen un Mews
Nickel, Nickels, Nickelsen
Oltmann, Oltmanns
Pagels
Peters, ok Petersen
Renicke, Renke, Renken, Reincken, Reinke, Reineke, Reinicke usw.
Rickmers
Röpke
Siemer
Sönksen, ok Söncksen un Soenksen
Steffens
Stotmers
Tamke, ok Tamcke, Thamke, Tambke, Tampke, Tammeke, Tammecke, Tammike, Tammicke, Tamken, Tamkens etc. (< Tammeke < Tammiko < Tammo/Thammo < Tammar < Thankmar)
Tamm, ok Tamme, Thamm, Thamme, Tammen, Thammen, Tammens, Thammens, Tamms, Tams, Tammsen, Tamsen etc. (< Tammo/Thammo < Tammar < Thankmar)
Tietje un Tietjen, Tietjens, Tietgen, Tietgens
Tölke, ok Thölke, Tölken oder Thölken
Tönnies, Tönnjes oder Tönniessen
Vollmers
Wiechmann
Wilken oder Wilcken oder Wilkens oder Willkens
Willms
Wöltjen
Na Wahnplatz
Bavendamm
Borgmann
Brinkmann
Diekmann oder Dieckmann
Dodenhoff
Klintworth
Misfeld
Möhlenkamp
Oppenkamp
Thorbecke
tom Brook
Tomforde
tom Have
vun Bargen
vun Holt oder vun Holten
Worthmann
Na Herkumst
Allwörden
Besendahl
Bremer
Diermissen
Frees(e), Frese
Hagenah
Heinbockel
Hess(e)
Hollander
Quenstedt
Rühmann
Annere
Ahn, oder Ahnen
Albers
Aldag
Allers
Alpers
Arms
Asch(e)
Baack
Baarnhagen oder Bardenhagen
Bahr
Bammann
Bardörp
Bark(e)
Bassen
Behmer
Beneken
Blohm
Bockelmann
Bohlen
Bohlmann
Böhmk(e)
Böhnk(e)
Boldewin
Bösch
Brahms
Brandt
Breuer
Brüggmann
Brunckhorst
Brümmer
Brunckhorst
Buck
Bücker
Budde
Burfeindt
Burwieck
Busch
Buub
Buus, Buse
Dallmann
Dammann
Deed
Deters
Detjen
Dohrmann
Draak oder Draack
Drewing
Dubbels
Echternkamp
Eckhoff
Eickhoff
Elfers
Elmers
Fick/Ficken
Fitschen
Flügg(e)
Fohne
Främbs
Freindahl
Frick(e)
Fründ(t)
Funck
Garbade
Garber
Gätjens
Geils
Gerloff
Gies(e)
Granz
Gröne
Haack
Hartlef
Hasselmann
Hass(e)
Hauschildt
Heitmann
Hellweeg
Helmke oder Helmcke
Hemp
Hilck
Hiller
Hinck
Hinsch
Hitzwebel
Höft
Höhns
Hollmann
Holst
Holthusen
Hölting
Hoops
Hoow, Howe
Höper
Horeis
Horn
Hübener
Hudaff
Huntenborg oder Hundtenborg
Huthoff
Jantzen
Jarck
Jessen
Jungclaus
Jürs
Kaemena
Kähler
Kahrs
Kammann
Kasch
Katt
Kientopp
Klatte
Klingenbarg
Knaak(e), Knaack(e), Knak(e)
Knabbe
Knappe
Knoop
Knüppel
Kohrs
Köpke oder Köpcke
Koppelmann
Köser
Köver
Krönke oder Kröcke
Kropp
Kück
Kückelhahn
Kühlcke
Kuhlmann
Lampe
Leffers
Lemke oder Lemcke
Lemm(e)
Lemmermann
Levermann
Lichtenbarg
Lohmann
Löhden
Lohse oder Loose
Loock oder Look
Lüllmann
Maack
Mack(e)
Mahncke(n)
Marks
Mehrkens
Menke
Miesner
Minners
Mohr
Moje
Mügge
Mundt
Nehring
Ney (Nee)
Oelkers
Oldhaver oder Oldhafer
Öllrich
Oltmann
Ossenbrügg
Ott, Otte, Otten, Ottens
Pagel
Pannkoke
Paschedag
Paschen
Patjens
Pingel
Plambeck
Poppe
Prigg(e)
Pundsack
Quast
Raap
Radd(e)
Ramck(e)
Rathjens
Rehmke
Rehr
Reinke
Renken
Reuter
Richters
Rickers
Riebesehl, Riebesell
Rieck(e)
Rieckmann
Rieper
Röber
Rogge
Röhl
Röhrs
Ropers
Rüte
Rütenbudde
Sander
Schilling
Schlichting
Schrader
Schünemann
Schütt
Schweren
Seeba
Sentker
Sieb
Siebk(e), Siebken
Sieg
Siemer
Siems
Sleßelmann
Slichtmann
Söhl
Spreckels
Springer
Stamer
Stehmeier oder Stehmeyer
Stelter
Stemmann
Stoof
Stoppe
Struve
Stubbe
Stuhr
Stüven oder Stüben
Suhr
Süling
Tamk(e)
Tamm
Tapken
Thom
Timm
Tobaven
Tramm
Ümlandt
Vasmer oder Faßmer
Vick
Viemann
Viets
Völkers
Vollmers
Voss
Waller
Wedemeier
Wendt
Wichern
Wickenkamp
Wiebalck
Wiebusch
Wiegmann
Wiemann
Wienbarg
Wienke
Willenbrook
Willers
Winkel
Witt
Witthohn
Wolfkühler
Wolter
Wulkenhauer
Zachow
Familiennaam
Plattdüütsch
List |
7497 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hede%20%28D%C3%B6rp%29 | Hede (Dörp) | Hede is en Dörp in de Provinz Jämtlands län in Sweden. Fröher höör dat to de ole Provinz Härjedalen to. Hede liggt bi 70 km nordwest vun Sveg an den Stroom Ljusnan. In dat Jahr 2000 leven 821 Inwahners in Hede. Hede höört to de Gemeende Härjedalen un is een wichtig Zentrum för den Frömdenverkehr. Um un bi 20 Kilometer in’n Süden vun den Oort liggt de Natschonalpark Sånfjället. De is bekannt för siene velen Bruunbaaren. Binnen dat Dörp gifft dat en Heimatmuseum un en Kark ut dat Jahr 1613. De is 1775 in den Stil vun dat Rokoko ümboot wurrn.
Oort
Sweden |
7498 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hede | Hede | Hede betekent
Hede, plattdüütschen Vörnaam för Deerns,
Hede, Oort in Sweden.
Hede is de Familiennaam von
Niklas Hede (* 1969), düütsch-finnschen Ieshockeyspeler.
Kiek ok bi: Heede, Hehde. |
7499 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hede%20%28V%C3%B6rnaam%29 | Hede (Vörnaam) | Hede is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Hede is een korte Form vun den germaanschen Naam Adelheid. As dat bi ole germaansche Naams begäng is, steekt dor twee Wöör in. Adal heet so veel as vörnehmen Sinn oder vörnehme Aart un Heit bedutt so wat as Utsehn oder Gestalt.
De plattdüütsche Naam
As dat bi de plattdüütschen Lüde fröher begäng weer, is de Naam Adelheid afkört wurrn to Heide oder Hede. Annere Formen vun Adelheid sünd Ahlheit, Adele, Dele, Alke un Elke.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7500 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ahlheit | Ahlheit | Ahlheit (ok Ahlheid) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Ahlheit is de plattdüütsche Utspraak vun den düütschen Naam Adelheid. De kümmt nu wedder ut de oolt- hoochdüütsche Spraak to de Tiet vun de Germanen. As dat bi ole germaansche Naams begäng is, steekt dor twee Wöör in. Adal heet so veel as vörnehmen Sinn oder vörnehme Aart un Heit bedutt so wat as Utsehn oder Gestalt.
De plattdüütsche Naam
Ahlheit is just so schreven, as Plattsnackers den Naamen Adelheid utspreken döen. Anners, as bi de Formen Alike, Alecke, Alke oder Alcke, fehlt hier de afsünnerlichen Kennteken för plattdüütsche Naams: De Naam is nich afkört un he hett keen Anbacksel (Suffix), wat em lüttjer maakt (Diminutiv), as dat bi de meisten olen plattdüütschen Naams begäng is. Een kann woll seggen, düsse Naam is bruukt wurrn vun Lüde, de sik een beten wat vörnehmer düchen, as dat gewöhnliche Landvolk. Dat mutt nich heten, dat he nich oolt is.
Fundöörd
In ole Listen un Urkunnen finnt sik düsse Naam
1664 in Stuhr (Ahlheit)
1758 in Huchten (Ahlheit)
1763 in Arbargen (Ahlheid)
1769 in Seehusen bi Bremen (Ahlheit)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7504 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Alke | Alke | Alke ( ok Alcke, Alike un Alecke) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Alke is een korte Form vun den germaanschen Naam Adelheid. As dat bi ole germaansche Naams begäng is, steekt dor twee Wöör in. Adal heet so veel as vörnehmen Sinn oder vörnehme Aart un Heit bedutt so wat as Utsehn oder Gestalt.
De plattdüütsche Naam
Alke wiest all de Eegenarten vun eenen plattdüütschen Vörnaamen up. Vunwegen dat de Plattsnackers mundfuul weeren, wurr de Naam Adelheid oder ok den sien plattdüütsche Form Ahlheit afkört. Dor is dor denn Ahle vun wurrn. Düsse korte Form kreeg denn een Anbacksel (Suffix), wat de Naam lütter maken dö (Diminutiv). Dat weer dat Anbacksel -ike, wat faken bi plattdüütsche Naams bruukt wurrn is. Up düsse Aart is ut Ahlheit Alike (ok: Alecke) wurrn. Alike un Alecke sünd de öllsten Formen vun den Naam Alke. De keem tostann, as dat i oder dat e denn mit de Tiet ok noch wegslepen wurrn is (vunwegen de Mundfuulheit). Alke un al de annern Formen bedutt denn so veel as Lüttje Ahlheit. Oder, wenn een dat ganz utdüden will: Lütt Deern, de ehr Gestalt vörnehmen Sinn utstrahlt.
Fundöörd
In ole Listen un Urkunnen finnt sik de Naam
1517 in Bremen (Alke), in : Bremen's Volkssagen
1559 in Bremen (Alcke)
1607 in Overneeland bi Bremen (Alke)
1670 in Olenesch in dat Land Oldenborg (Alcke)
1693 in Overneeland bi Bremen (Aleke)
1703 in Hoorn bi Bremen (Alke)
1762 in Overneeland bi Bremen (Alke)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams.
Weblenken
Böker
Friedrich Wagenfeld, Bremen's Volkssagen, nee rutgeben vun F. Hucker, Bremen, 1996, ISBN 3-86108-121-0
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7510 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Stockhusen | Stockhusen | Stockhusen () is en Dörp, dat hüüt vun de Verwaltung her to de Stadt Lübbecke in Noordrhien-Westfalen höört. Stockhusen hett 795 Inwahners. Bet 1973 höör de Buernschop Stockhusen to de Gemeend Blasem.
Stockhusen is en vun Bueree präägt Dörp mit egene Kark. De Oort is üm un bi een Kilometer vun de Stadt Lübbecke weg. Rund üm dat Dörp liggt Feller un Wischen un na Süüdoost en lütt Holt, de Stockhuser Busch, de hüüt in Besitt vun de Familie vun de Recke is.
Historie
Johann von Uflen un siene Fro Gese sünd de eersten Lüüd, de en Hoff in Stockhusen, Kaspeel Blasem, beseten un mit Naam bekannt sünd. An’n 9. August 1355 hebbt se ehren Hoff to „Stockusen“ in Pand geven.
Goot
De „Borg Stockhusen“, de ünner Denkmalschutz steiht, maakt den Utgangspunkt vun de Buerschop ut. Hüüt liggt de Borg aver westen vun’t Dörp. De eerste Tiet vun Borg un Goot liggt in’t Düüster. Siet 1411 seet de Familie vun Westrup, en Riddergeslecht, op Borg Stockhusen. An’n 3. September 1620 hebbt Anna Margaretha vun Westrup, de Arvin vun Stockhusen, un Dietrich vun de Recke ut dat Huus Steenfurt en Ehverdrag afslaten. Dor stünn in, dat Dietrich 13.000 Rieksdaler ut dat Arv vun sien Vader in de Eh mitbringen schull un Anna dat Goot Stockhusen un de Hööv in Lübbecke. Dormit güngen Borg un Goot Stockhusen in’n Besitt vun de Familie vun de Recke över. In’t Johr 1979 hett Prof. Dr. Hans-Werner Schürmann de Borg tohopen mit de Graft köfft un hett de rünnerkamenen Gebööd restaureren laten.
Dat Doorhuus stammt ut dat Johr 1672, dat Haupthuus ut dat Johr 1699
Oort
Noordrhien-Westfalen |
7517 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wusterfreesch | Wusterfreesch | Wusterfreesch weer de freesche Dialekt, den de Lüüd fröher in dat Land Wusten twischen Bremerhoben un Cuxhoben snackt hebbt. Wusterfreesch weer blangen dat Harlinger Freesch un dat Wangerooger Freesch en Deel van de Werserfreeske Twill vun de Oostfreesche Spraak.
Dat Werserfreesk harr de Besünnerheid, dat daar vull Vokalen in Tegensülven bleven bünd. In dat Wusterfreesch, wat de oostelke Dialekt was, gung dat so wied, dat de Stammvokaal van mennig Woorden swunnen is un bloot de Vokaal in Tegensülv over bliff. So wurr to'n Bispööl ollfreesk sunu ("Söhn") tu snuh. So wat gift dat in anner germaansk Spraken bold neet.
De Fresen kemen in’t Middelöller na Wusten (1091 dat eerste Maal nöömt) un hebbt sik dor nedderlaten, nadem de Sassen, de hier vörher leven dein, aftogen weren. Siet dat 15. Johrhunnert hebbt de Lüüd de plattdüütsche un later ok de hoochdüütsche Spraak övernahmen. To Anfang dat 18. Johrhunnert weer dat denn meist ut mit dat Wusterfreesch.
To Enn vun’t 17. Johrhunnert hebbt Schrievers twee Wöörlisten in Wusterfreesch opschreven. De een 1688 vun Pastoor L. Westing, de anner 1720 vun Witte. De Lüüd marken dor al, dat de Spraak kenen Bestand hebben will.
In dat Wuster Platt hebben sük en paar freeske Woorden hollen, de as Kennförmen för de Wuster Dialekt gellen, t.B. "Maon" (Gemeenarbeid), "Bau(d)n" (Brems/Dase), "Schuur/Schuulschotten" (Goldpeer) un villicht ok "jill'n" (bölken, gellen).
De Hannöbersche Handschrift vun Paster Westing
In de Landsbökeree in Hannober liggt een vun de roren Handschriften, de den Woortbestand vun de wusterfreesche Spraak behollen un overlevert hefft. Upschreven is se vun den Paster Lüder Westing ut Lüümborg. He weer vun 1679 af an in Wremen. Vördem harr he veer Johre in Mulsen tobrocht. Antonehmen is, datt Westing in dat Johr 1686, as an'n 24. Juli Karkenvisitatschoon in de Bartelmees-Kark in Imßen ween weer, vun Dierk vun Stood (Dietrich von Stade), Secretarius vun dat Consistorium, fraagt wurrn is, of he nich so'n List upschrieven konn. Vun Stood harr dat to hören kregen, datt in dat Land Wusten noch Freesch snackt weern scholl. 1688 kriggt he vun Westing so'n List na Stood tostüürt. In de düütsche Vörlaag, de Westing unner siene Fresen affraagt hett, stunnen 784 Wöör. Dor hett Westing 116 vun nich oversett. Also staht in de List 668 wusterfreesche Wöör.
De Handschrift in Kopenhagen vun Proovst Witte
Eerst 1901 hett Theodor Siebs in siene Geschichte der friesischen Sprache bekannt maakt, datt noch en annere List mit Wuster Wöör updükert weer. Unner de Overschrift Einige Wurst Friesische Wörter staht dor up 15 Quart-Sieten 135 Wöör na dat Alphabet in'e Reege. Düsse List is 1798 an de Königliche Bibliothek in Kopenhagen kamen. Gegen Westing siene List over staht hier noch mol 65 nee Wöör in. Sunnerlich bedüdend is denn avers doch man, datt in düsse List de eenzigste ganze Satz steiht, de up Wusterfreesch up us tokamen is:
„Kma wit hart ick will di wit tell“
Up Platt heet dat: „Komm her, ik will di wat vertellen“
Tohopen sammelt hett düsse List wohrschienlich de Proovst Dierk Anton Witte ut Imßen, de 1694 na Imßen keem un an'n 15. Februar 1742 to Imßen sturven is.
Dat Glossarium vun Paster Renner
In dat Breemsch-Nedderdüütsche Wöerbook, Band 4, de 1770 rutkamen is, steiht to lesen, Paster Frederik August Renner in Cappel harr en freesch Glossar feerdig maakt un an de Bremisch-deutsche Gesellschaft schunken. Dor hannelt sik dat um en Folio-Heft vun 56 Sieten bi. Ofschoonst Renner freesche Wöer bringen will, hannelt sik dat bi den allergrottsten Deel doch man um (ole) plattdüütsche Wöör. Ok hoochdüütsche un angelsassische Wöör sund dormank. Denn gifft dat ooldfreesche Wöör, wo de Born meist bi angeven is. Vun de freesche Spraken vun siene Tied sund dor man blot en poor Wöör to finnen. Ok en ooldfreesche Grammatik is dor so hensmeten un wiest, datt Renner vun Freesch nich veel af wüss. En ganzen Barg vun Wöör mütt aftagen weern, vunwegen datt se eendüdig Plattdüütsch sund. Otto Bremer hett 78 Wöör stahn laten un to'n Deel dor sien Kommentar to geven. Man to'n Deel sund ok düsse Wöör twiefelhaftig. In de Johre kort vor 1770 weer dat Wusterfreesch al utsturven.
Renner siene tweete List
1772 gifft Renner en tweete List mit Wöör rut, de Wusterfreesch ween schöllt. Dor staht 41 Wöör in, dormank negen, de al in de eerste List stahn harrn. So gifft dat 32 nee Wöör. Se sund dörgahns plattdüütsch oder hoochdüütsch. Möllencamp hett se vundeswegen nich in siene List mit Wusterfreesche Wöör upnahmen In de Spraakgeschicht un in de Geschicht vun dat Land Wusten warrt liekers vun düsse Listen hen un wenn as vun „wusterfreesch“ snackt
Egenorden vun de Wusterfreesche Spraak
De Akzent warrt verschaven
As de Germanen sik vun de annern Indogermanen scheedt hefft, is dor unner annern bi rutkamen, datt de Toon up de Stammsülv leggt wurrn is, as in dat Düütsche díenen, díente, gedíent, just so up gootsch ámbahtjan, ámbahtidedun „öövt en Amt ut“. So is dat mit'e Tied dorhen kamen, datt de Sülven an't Enn vun de Wöör verkröpelt sund. In dat Ooldhoochdüütsche kennt wi noch Infinitive, de up -ân, -ôn un -ên ennen doot (betoont), hüdigendags gifft dat (al siet dat Middelhoochdüütsche) blot man noch de swackere Sülv -en. Just annersrum is dat bi dat Wusterfreesch lopen. In Wöör mit mehr as eene Sülv is dor de Toon leggt wurrn up de Sülv, de sik an de Stammsülv ansluten deit. De Vokal vun de Stammsülv warrt swack: a, o un u sund to e un i wurrn. Faken (man nich jummers!) is dat so wiet kamen, datt de Vokal vun de Stammsülv verswunnen is. Dat gung avers blot man, wenn de Konsonanten, de denn noch over weern, ut to snacken weern. Mit swacken Stammvokal sund denn Wöör tostanne kamen, as Schiddá „Schad(e)“, Nemmáh „Naam(e)“, Neríe „Narv(e)“, Fenáh „Fahn(e)“ un Niggéhl „Navel“. Ganz verswunnen is de Stammvokal unner annern bi Snuh oder Schnuh (ut súnu) „Söhn“, Schirack oder Schreeck (ut sthéreck) „Kark(e)“, kma (ut kóma) „kamen“, Sláa (ut sóla) „Sohl(e)“, Smuhr (ut Súmur) „Summer“, Präh (ut Pére) „Beer(e)“ un tlinge (ut tílinge) „hüd(e)“. Dat is also in dat Wusterfreesch just annersrum lopen, as in dat Plattdüütsche mit siene Tendenz to'n Apokoop.
De Vokale passt sik in'n Klang an
Dat gifft hen un wenn noch en annere Egenoord: Wenn in en Woort de Toon vun de Stammsülv up de Slusssülve overgahn is, denn so nummt de Vokal vun de Stammsülv den Klang vun den Toonvokal in'e Nevensülv an. Dorüm hefft Wöör towielen densülvigen Vokal in de eerste un in de tweete Sülv: Kaláh„Köhl(e)“, Wakaa „Week(e)“, Suddúhl „Saddel“, nuckúde „nakelt“, Wittíhr „Water“, Wikíhn „Wacht“ un Tschittíhl „Ketel“. So wat gifft dat anners blot bi de Uraltaischen Spraken, as Ungaarsch un Törksch.
Dialekte
So, as dat utsehn deit, hett dat in de Wusterfreesche Spraken twee Dialekte geven. In de beiden Listen vun Witte ut Imßen un Westing ut Wremen is to sehn, datt de Wöör dor in'e Utspraak verscheelt. Dor warrt vun annahmen, datt dat twee Dialekte, den een um Imßen to un denn annern in Wremen un umto geven hett.
Geschicht vun de Wusterfreesche Spraak un Andeel vun Fresen in't Land Wusten
Wremen un Imßen liggt in'n süüdlichen Timpen vun dat Land Wusten. Möllencamp meent, dat weer keen Tofall, datt just hier de Reste vun de wusterfreesche Spraak uptekent wurrn sund. He nummt an, datt annerwegens in dat Land um dat Johr 1700 rum Freesch al utsturven weer.. Overhoop is dat nich to seggen, of jemols dat ganze Land vun Fresen besiedelt weer. For 1562 is dör Vergliek vun de Inwahner ehre Naams utrekent wurrn, datt allerwegens in dat Land de freeschen Naams in'e Mehrheit weern. Alltohopen staht 968 freesche Naams gegen 358 annere. In de Wuster Kaspeele leven dormols twuschen 25% un 50% Lüde mit Naams, de nich freesch sund. Um un bi kann woll seggt weern, datt dree vun veer Inwahners Fresen ween sund, man een vun veer Wusters is keen Fresen ween. Dat bedutt, datt ok in düsse Johre al nich blot Freesch snackt wurrn sien kann, man ok al Plattdüütsch (as Verkehrsspraak). An'n meisten „Düütsche“ leven 1562 in't Zentrum vun de groten olen Dörper up'e Warft. In Dorum sund dann 49 Nichfresen un 67 Fresen ween, in Wremen 51 Nichfresen un 71 Fresen. In de Stadtviddel mit enkelte Höve geev dat mehr Fresen: In dat Süderviddel vun Wremen 60 Fresen un 8 Frömde, in dat Utterviddel, ok in Wremen, 48 Fresen un 8 Frömde.
Al in de neegsten 100 Johre hett sik de Saak so verschaven, datt um un bi 50 % vun de Inwahners Fresen un de annern 50 % Lüde ween sund, de keen Fresen weern.
Kiek ok bi
List vun Wusterfreesche Wöör (Kopenhagensche Handschrift)
Literatuur
Borns
Cadovius-Müller: Memoriale Linguae Frisicae, 1691 (Handschrift)
Friedrich August Renner: Glossarium Frisico-Saxonicum (vör 1770), Staats- un Universitätsbibliothek Bremen, Brem: a 359
Friedrich August Renner: Verzeichnis einiger Friesischen, im Lande Wursten noch gebräuchlichen Wörter, in: Altes und Neues aus den Herzogthümern Bremen und Verden, Band 5, Stood, 1772 (Google Books)
Dietrich von Stade: Vocabula quaedam Fresica, in Wursatia, praecipue in parochia Wremensi, inter Frisos usitata, quae Dom. M. Luderus Westing, tunc temporis ibidem...Pastor, mihi anno M.D.C.XXCVIII. rogatus, ex ore suorum Parochianorum excepta, communicavit (Handschrift), Niedersächsische Landesbibliothek Hannober, MS.IV, 447
(Wohrschienlich) Dietrich Anton Witte: Einige Wurst Friesische Wörter (Handschrift), Königliche Bibliothek Kopenhagen, Ny Kgl. Saml. 171
Sekundärliteratur
Bremer, Otto: Wurstener wörterverzeichnis, in: Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur 13, 1888, S. 530–567. (Google Books US)
Möllencamp, Rudolf: Die friesischen Sprachdenkmale des Landes Wursten. Bremerhaven 1968.
von der Osten, G.: Geschichte des Landes Wursten'', 1922² (tweete Uplage von Robert Wiebalck)
Belege
Spraak
Wusterfreesch
Land Wusten |
7521 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gesina | Gesina | Gesina (ok Gesine) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns. He warrt besunners in Oostfreesland bruukt.
Herkamen
Gesina hangt tosamen mit den plattdüütschen Vörnaam Gesche. An un for sik lett dat, as wenn Gesche de korte Form vun Gesine oder Gesina is, man so eenfach is dat nu ok wedder nich. As dat utsütt, is in bestimmte Landstreken de Naam Gesina/Gesine eerst veel later upkamen, as de Naam Gesche. Denn kann dor de Naam Gesche nich vun Gesina herkamen. In Bremen sütt dat so ut: 1597 al is dor wat vun een Gesche to hören, man eerst 1827 wat vun een Gesine.
Gemeensame Wuddeln
Dat lett woll so, as wenn de beiden Naams Gesina un Gesche de sülbige Wuddel hefft.
Vun Margarethe
De Een seggt, dat Gesine, just so as Gesche een korte Form vun den Naam Margarethe is. Düsse Naam kümmt ut dat greeksche Woort μαργαρίτης (margarites). Dat bedutt Parl.
Vun Gertrud
De Annern seggt, dat Gesine (un Gesche ok) een korte Form vun den olen germaanschen Naam Gertrud is. Düsse Naam sett sik tosamen ut twee germaansche Wöör. Dat eerste is Ger, dat heet Speer oder Speet. Dat tweede Woort is nich ganz klaar. Dat kann ween, dat -drud meent is. Dat heet Töversche oder Wickersche.
De anner Möglichkeit is, de tweede Deel kümmt vun dat germaansche Woort -trud oder -trut. Dat heet so veel as : leev oder trolich.
De korte Form
De Plattsnackers in fröher Tieden hefft de Naams geern afkört. So mutt dat ok hier passeert sien. Ut Margreth oder ut Gertrud is een korte Naam tostannen kamen. De mutt so wat, as Gesa oder Gese klungen hebben.
Oostfreesland un de annern Plattdüütschen
Ut Gese oder Gesa sünd denn de Naams Gesina, Gesine un Gesche wurrn. Dat keem vunwegen dat Anbacken vun een Suffix. Bi Gesche weer dat dat Anbacksel -ke, wat ganz faken bruukt wurrn is to'n lütter maken (Diminutiv). So keem denn de Naam Geske tostann. Mit de Tiet is dor denn Gesche vun wurrn. Bi Gesina oder Gesine is dor dat Enn -ina anbackt wurrn. Dat is woll bloß een Enn, wat wiesen schall, dat dat een Deern is, de düssen Naamen driggt. Vunwegen dat in Oostfreesland de Ennen up -a besunners begäng sünd, un weil in Oostfreesland ok hüdigendags noch de korte Form vun Gesina Sina as Naam för Deerns bruukt warrt, is antonehmen, dat düsse Naam in Oostfreesland upkamen is un sik denn vun dor ut utbreet hett öber de annern plattdüütschen Länner. Dorbi is dat -a an'n Enn uttuuscht wurrn gegen dat -e. Dat sütt so ut, as wenn de Naam Gesine later up'n platten Lanne (man ok in de Stadt) een betern un vörnehmern Klang harrt hett, as de ole Naam Gesche.
Fundöörd
1802 in Blomendal bi Bremen (Gesine]
1809 in Borgfeld bi Bremen (Gesine)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams.
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7523 | https://nds.wikipedia.org/wiki/P%C3%A4lzer%20in%20Sleswig | Pälzer in Sleswig | In de Johren 1759/1760 haal de däänsche König Frederik V. Kolonisten na Süüdjüütland un Sleswig (Ämter Tondern, Gottorp un Flensborg), dat to de Tiet to sien Riek höör. Se schullen de Heid un dat Moor binnen in’t Land oorbor maken helpen. Dat Projekt weer vun weertschopliche Telen präägt.
Al in de Johren 1723, 1751 un 1753 harr dat Versöök geven, dat unbewahnte Land to „peupliren“. Nu wullen Butenminister Johann Hartwig Ernst von Bernstorff un Marschall Adam von Moltke noch een Versöök wagen. Kameralist Johann Heinrich Gottlieb von Justi harr en Gutachten wegen Anbauung der jütischen Heiden schreven. Johan Frederik Moritz hett denn seggt, dat se man Buurn ut’n Süden nehmen schöölt, de sik beter utkennt, as wenn se Daaglöhner un twete Söhn ahn Hoff ut de Gegend nehmt. He segg, na den Sövenjohrigen Krieg weren woll vele dor, de geern ut Süüddüütschland wegtehn wüllt.
Se hebbt denn in’e Blääd in’e Palz, in Baden, Württembarg un Hessen insereert un de Siedlers enen Hoff in Arvpacht mit Huus, Veeh un Reedschop verspraken. Se schullen twintig Johren kene Stüern betahlen un ok de Reis un noog Geld, dat se bet to de eerste Aarnt utkamen schullen, wullen se betahlen.
Een Problem weer − dat hebbt se aver eerst later markt – dat de, de de Lüüd utwählen dei, veer Daler för jede Person kreeg, de he anwarven dei. Dor weer he denn gor nich so küürsch un hett ok Lüüd nahmen, de gor nich so veel vun Bueree afweten dein.
Nadem se söven Weken ünnerwegens weren, kemen in’n Oktober 1759 de eersten Lüüd in Viborg an. Se kemen ut verschedene Delen vun Süüddüütschland, doch in’n Noorden hebbt se jem blots „Pälzers“ nöömt. Den eersten Winter hebbt se in Nootquarteren tobröcht. In’t Vörjohr kregen se denn Land op de Alheid süüdwesten Viborg un op de Randbølheid westen Vejle towiest. Doch de Bodden weer nich good un de Pälzers un de Inheemschen weren all untofreden. Dorüm hebbt se vele nu na Sleswig schickt, dor schullen se nu op de Heid siedeln. Johann Gottfried Erichsen harr en Gootachten utstellt, dat dor woll good un geern 4600 Hööv op dat Land ehr Utkamen finnen köönt. Dor kunn nu gornix vun warrn. He harr annahmen, dat dat keen Problem weer, dat kumplette Land to kultiveren. Doch dat weer op Moor un Heid nich so licht as he dat dacht harr. Un denn harr he sik utklabüstert, negen Hektar Heid oder twölf Hektar Moor reckt för enen Hoff. He meen, wenn de Lüüd mehr kriegt, denn laat se’t sluren un weertschafft nich straff noog. Ok dat weer en Fehler.
Doch ok in Sleswig weren de Inheemschen untofreden, dat se ehr Land, wenn’t ok Ödland weer, afgeven müssen. To veel Striet föhr dat. Aver ok de Pälzers weren gornich tofreden. As se den Bodden sehn harrn, wüssen se, worüm de Inheemschen den nienich ünner Kultur nahmen harrn. Se wullen Land, dat beter weer. Doch dat nütz allens nich. En poor, de to luut klaagt harrn, kemen achter Trallen. Un de Rest hett sik ok föögt, as de Dänen de eersten Stellen an Inheemsche afgeven hebbt. Gornix afkriegen wullen se nu ok nich.
In’t Königs- un Hapshoeper Moor westen vun Hohn harr Erichsen 1760 mit 600 inheemsche Daaglöhners achteihn Kilometer Kanaals boot, mit de se dat Water ut 2500 Hektar Moor rutkregen wullen.
De Kolonistenhüüs (de noch to boen weren) harrn elk jemehr egen Kohlhoff un de Kolonisten kregen to Anfang je twee Ossen för dat Fohrtüüch, ene Koh, twee Schaap un dat Fudder bet to de eerste Aarnt. Ok Egg, Ploog, Escher, ene Hack un Koorn to’n sein kregen se. In Hüsby, Engbrück, Frederiksholm un Hohn hebbt se Tegeleen boot, dat se noog Tegels för de Hüüs hebbt. De Hüüs hebbt se all na dat sülvige Munster boot, se weren acht mal teihn Meter groot. Dat weren eenfachste Neddersassenhüüs (anners as annerwegens in Sleswig, wo dat mehrsttiets Geesthardenhüüs geev) mit söss Fack un Reetdack. Blots mit de noorddüütsche apene Füürstell kemen de Süüddüütschen nich kloor. Se wullen lever Avens un Schosteens kriegen, so as se dat kennen dein. Billig weren se boot un so geev dat al 1762 Malöör as de eersten Hüüs tohoopfallen deen. As Kunsequenz hebbt se denn en verbeterten Huustyp bruukt.
Anboen schullen de Kolonisten eenfache Planten, so as Bookweten, Roggen, Gassen, Haver un de Kartuffeln, de to de Tiet noch nee weren. Bookweten un Kartuffeln sünd op den Bodden halfwegs good wussen, aver de Rest wull nich so. In’t eerste Johr güng dat noch, dor weer de Bodden dör dat Brandroden düngt. Aver in de Johren, de nakemen, is nich mehr veel wussen. De Kolonisten fehl de Dünger. Gröönland harrn se nich, dat hebbt de Inheemschen bruukt, un de wullen dat nu gornich afgeven. Ahn Gröönland harrn se aver keen Mess as Dünger. Kunstdünger geev dat noch nich. Un to all dat keem noch, dat ünner de Heid Oortsteen weer, ene harte Schicht, dör de de Planten mit jemehr Wuddeln nich dörkaamt. De Dänen hebbt dat op enkelte Hööv utprobeert, dat dat geiht, wenn de Hoff Gröönland hett, de Oortsteen opbraken warrt un de Bodden mit Mergel un Sand verbetert warrt. Aver dat weer allens so’n Opwand, dat sik dat eenfach nich lohnen dee.
De Lüüd kunnen so keen Utkamen finnen. Se harrn aver den König huldigt un de Plicht op sik nahmen, op ehren Hoff to blieven. Welke wullen ut Noot utneihn ut sik mit’t Schipp afsetten, aver de Dänen hebbt se wedder infungen. Welke müssen Straafarbeid leisten, annere sünd utwiest worrn.
Vun 1762 hebbt de Dänen denn ok gorkene Lüüd mehr anwarvt. Op de Stellen, de al besett weren, hebbt se de Lüüd ok nochmal dörkeken un vele, de nich good weertschafft harrn, utsorteert. Dat weren 253 Familien, de se denn uttuuscht hebbt.
1764 hebbt de Dänen keken, wo dat bet dorhen lopen weer. 412.000 Daler harrn se utgeven, 81.000 Daler weren för 1765 as Helpsgeller för de Kolonien veranslagt. Vun de över 4000 plaanten Stellen geev dat aver eerst 600. De Dänen marken, dat se so keen Geld maken kunnen. Ne’e Stellen schullen nu nich mehr inricht warrn un de olen schullen in Tokumst för sik sülvs sorgen. Amenn sünd blots 500 Stellen duerhaft bleven.
Kiek ok
Moorkolonisatschoon
Weblenken
Hans Peter Stamp: Kolonisierung von Moor und Heide auf der Schleswigschen Geest. In den Jahren 1761 bis 1765
Siedlungsrebeden
Däänmark
Sleswig-Holsteen
Historie
Kreis Rendsborg-Eckernföör
Kreis Sleswig-Flensborg
Kreis Noordfreesland |
7524 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Nothoorn | Nothoorn | Nothoorn (ok Notthoarn, Netthoarn un Noordhoorn) is de Kreisstad van deyn Landkreis Graafschup Beynthem in’n Südwesthook van Nedersaksen kott bie de hollaunsche Greynse.
Wår de Naam vandan koump
Nothoorn wöd in de Gråfschup ok Notthöörntin nöömt. De Schrievwiese in Urkunden bint: Norhthornon 890 n. Chr., Northornon, Nodehorn, Northorne 1184 op Segels van 1400 bis 1827, dann Nordhorn.
’et geff ’ne interessante Vertellsel wo deyn Naam „Nothoorn“ ontstån is un wårüm dät Wappen van Nothoorn een Hörn hev: In’t Süden van Nothoorn lich de Stad un besünners de Borg in Bad Benthem in de Gråfschup Beynthem. Dår hev de Gråfschup ok sinen Naam van. ’ät de Kriech was, un de Stad Nothoorn angreppen wööd, blåste man dår een Hörn, dät Nåt-Hörn, üm så de Meynschen te waarschüwn un Hölpe ut Beynthem te ropn. Ümdat Northoorn ín’t Noordn lich, maakte man dår mischin „Nordhorn“ van.
Ma ’n Hörn bruktn ok de Schippers up de Vechte. Bie Nevel kunen se sik met Hörne tegensietich kennbar maakn.
Eene weetnschaplike Variante van de Wappendeutung seg, dät dät Wort Hörn, ’ät Hook of Landmarke te vestån is. Een Noordhoorn was dann äs ’nen Hook in’t Noordn (Stück Bauground de’t Vechtedaal in steckt) uptevattn. (Lit.: Nordhorn Geschichte einer Grenzstadt. Herausgeber: Heimatverein der Grafschaft Bentheim)
Of de Beynthemer, de Stad eren Naamn gevn hebbt is wa’ antetwiffeln. Besünners ümdat man Nothoorn van Beynthem nich es mål seen kan. Tüschn Beynthem un Nothoorn lich deyn Isterberg. Ok was de in dé tied noch heel wat meer Woud. Dät Beynthemsche Woud un dät Teutoborger Woud bis nå ’n Harz was dumåls een döörgånd Woud.
Ma de Overleevering vetellt wa’ van’t „Vorhandensein eines Wachtturmes im Vechtetal, von dem aus die Bewohner in Kriegszeiten durch Feuer oder durch das Horn des Wächters vor den herannahenden Feinden gewarnt wurden. Diese Erklärung geht auf eine Urkunde aus dem Jahre 1341 zurück, in der der Name wirklich NODEHORNE (Nothorn) geschrieben wird, und die Stadt noch heutigen Tages ein Horn in ihrem Wappen führt.“ (Lit.: Specht, 1941/1979).
Der Name hat natürlich nichts mit einem Nothorn oder gar mit einem Gotte Nod zu tun. In dem Werdener Heberigister steht 890 Norhthornon und 1050 Northornon, in der Urkunde von 1184 Northorne. Auf den Stadtsiegeln erscheint zwischen 1400 und 1715 auch Northorne und erst von 1827 an Nordhorn.“ (Lit.: Specht, 1941/1979)
Historie
Oudeste Tied
De Stee wår vandääge Nothoorn lich, is seynt de Iestied bewoond. Dät bewiest archeologische Funde in Frensdörp, Bookhout, Oudendörp, Hääspe en Båkelde.
Seynt 12 v. Chr. bit 10 n. Chr. unnernömn de römischen Feydheern Drusus, Tiberius, Germanicus en Varus in’t Geheel 13 Feydtöchte nå Binnengermanien (Germania Magna), dät Rebeed wår dú nog vreye Germanen levdn. Vanut dät Kastell bie Xanten wöödn disse Töchte unnernömn. Man meent, dät de Römer mischien langs de Vechte un over Saundpääde döört Venn gån bint. Disse Päties wöödn läter wichtige Handelsrouten, de unner anner Brüssel, Amsterdam, Bremen un Hamborg vebünen.
Tegn Eynde van de 4e Jårhunnert, dú de Völkerwanderung begün, kwamn de Saksn äit meer in’t Westen. Se vedrevn de Tubanten füdder in’t Westen nå Twente. Nådät Karl deyn Groten dät Rebeet van de Saksn veoverd had, kwaump de eerste Greynse tuschn de Stämme van de Frankn en de Saksn, de in de Greynse tüschn Hollaund un Dütschlaund overleevt hev.
’t eerste Mål nöömd wööd Nothoorn 900, wår man’t in een Register van dät Klooster Werden an de Ruhr tegn koump as Northhornon.
Üm 1180 koump Nothoorn unner de Regeering van de Graven van Beynthem. Se boudn dú ’ne Borg op eene Insel in de Vecht, wår ok dät Dörpien Nothoorn lach. Bit 1912 wanen hiervan noch Reste over. Lääter wöödn dé an de Kaunte maakt üm Stee vöör de St. Augustinuskerke te maakn.
Negn Dääge nå Pfingsten in’t Jår 1379 gaff Graaf Bernhard I. van Beynthem Nothoorn Stadrechte. Dät Dörpien an de Vechte was vöör de Graafn ’nen wichtig Handelsplatz wödn. Met’t ökonomische Wellstaund kaump ok dät kulturelle Leven in disse Jårn up Höchte. De Augustiner stiftet 1394 dät Klooster Marienwolde in Frenswegen.
Bevölkerung
In Nothoorn leevt 53.146 Meynschn (Up’n 30. September 2010) up een Areal van 149,64 km², de Bevölkerungsdichte van de Stad is dan 355 Inwooners up een km².
28,14 % van de Nothöörnschn bint evangelisch reformierte Christen, 21,05 % Lutherschn, 29,19 % Roomsch katholik un 21,64 Prozent Lidds van kinne of van eene anner Religionsgemeenschup.
Inwahnerentwicklung
(Äit to’n 31. Dezember)
Politik
Stadraat
Na de Kommunalwahl van’n 10. September 2006 vedeelt sik de 43 Sitten in’n Raat van de Stad Nothoorn as folgt:
Dor bi kummt de Börgermeester, de ok Stimmrecht in’n Stadraat hett.
Börgermeesters
Städtepartnerschaften
Coevorden (Hollaund) seint 1963
Montivilliers (Fraunkriek) seint 1963
Reichenbach in’n Vogtlaund (Dütschlaund) seint 1987
Malbork (dütsch Marienburg) (Polen) seint 1991
Rieti (Italien) seint 2010
Kiek ok bi
Plattdüütsche Naamslist vun Dörper un Gemenen ut de Groafschup Bäinthem
Landkreis Groafschup Bäinthem
Oort |
7527 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wigger%20vun%20Veern | Wigger vun Veern | Wigger vun Veern weer vun 1013 bet den 16. August 1031 de Bischop vun Veern. He weer Nafolger vun Bernhard II. Vördem weer he Proovst to Köln ünner Arzbischop Heribert vun Köln. Heribert hett em as Proovst afsett, dor hett Heinrich II. König vun dat Oostfrankenriek, de mit Heribert ok nich good weer, em as Bischop to Veern insett.
Ünner Bischop Wigger hett Veern 1028 dat eerste Maal en Doom kregen, de ut Steen boot weer. De Doom to Veern is in’t 12. Johrhunnert denn romaansch utboot worrn. Ok de religiösen Elementen, de he ut dat Rhienland mitbröcht harr, hebbt sik utwarkt un hebbt dorto föhrt, dat de Doomkark as Schutzhilligen nich mehr den Hilligen Andreas harr, man de Hillige Caecilia.
He is na Angaven ut dat Necrologium ut Hilmssen den 16. August 1031 doodbleven. Sien Nafolger as Bischop weer Dietmar I.
Bischop
Bisdom Veern
Röömsch-kathoolsche Kark
Storven in dat 11. Johrhunnert
Boren in dat 10. Johrhunnert |
7528 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Anke | Anke | Anke (öller: Anneke oder Anneken) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Anke kümmt vun Anne. Dat is en annere Form vun den latienschen Naam Anna. (Düsse Naam kann vun vörn un ok vun achtern liek lesen weern. Sowat heet denn Palindrom). De Naam Anna is de latiensche Form vun den hebreeschen Naam Hannah. Hannah bedutt so veel, as De Gnaad kregen hett oder ok Up de Gott passen deit. Babenhen kann Anna ok vun den olen düütschen Jungsnaam Anno herkamen un is denn ümmuddelt för Deerns dör dat Enn -a.
De plattdüütsche Naam
As dat bi plattdüütsche Naams ganz begäng weer, is an den Naam Anne toeerst, as Anbacksel (Suffix) to'n lüttjer maken (Diminutiv), de Form -ke rankamen (En later Anbacksel is -tje, dorvun kummt denn de Naam Antje). So weer de Naam nu Anneke. Dat is denn mit de Tiet noch afslepen wurrn to Anke. Anke bedutt also so veel as Lütt Anna.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7530 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Br%C3%B6%C3%B6k | Bröök | De Bröökreken befaat sik mit de Divischoon vun helen Tallen. De Bröök is dorbi de Schrievwies vun’n ratschonale Tall as Quotient, also as Resultat vun ’n Divischoon.
För dat Opschrieven vun Bröken warrt tomehrst de Teller un de Nömer över ennanner schrieven un mit ’n waagrechten Streek trennt:
Achter de Naams Teller un Nömer steiht dit Bild: En hele Saak warrt opdeelt. De Nömer „nöömt“ wo groot de Andelen sünd, t.B. Drüddel oder Veertel. Un de Teller tellt, wo vele Andelen een vun de hele Saak kregen hett.
Wenn een den Bröök as Divischon verkloort, denn is de Teller Z de Dividend vun de Division und de Nömer N is ehr Divisor. Jedeen Divischoon lett sik as Bröök opschrieven.
Bi en konkreten Bröök sünd Teller un Nömer dorbi hele Tallen. För ’n allgemenen Bröök köönt se aber ok algebraaschee Utdrück ween. Wichtig is dorbi noch, dat de Nömer nienich Null ween dörv, wieldat dat Delen dör Null nich defineert is.
In’n Alldag schrifft een Brööktallen, de grötter as 1 sünd ok as unechte Bröken, dat heet, de hele Tall warrt ruttrocken un blots de Divischoonsrest warrt as echten Brook schrieven, t.B. 1½ un nich 3/2.
Bispelen
De Bröök mit de 2 in’n Teller un de 3 in’n Nömer meent „twee Drüddel“, dat sünd twee Delen vun ’n hele Saak, de in dree liek grote Delen opdeelt is.
sünd „dree Veertel“
Dat is ok kloor, dat een 'n Bröök ok as 'n ratschonale Tall verstahn kann, de rutkumt, wenn een den Teller dör den Nömer deelt:
Wenn Teller un Nömer ’n gemeensamen helen Deler hebbt, is dat möglich, den Bröök to körten. Dorbi is dat goot, wenn een de Primfaktoren vun Teller un Nömer kennt:
Ok algebraasche Utdrück mit Variablen binnen, kann een as Bröök opschrieven:
Dat heet „twee x deelt dör fief“ un dat sünd ok twee Föfftel vun x. x is dorbi de Variable.
Regeln för allgemene Bröken
Totrecken
Aftrecken
Malnehmen
Delen
Üm dör en Bröök to delen, mutt een also bloots mit den Kehrweert malnehmen. Dat heet, de Divischoon warrt op de Multiplikatschoon trüchfööhrt, de wi al keent.
Spezielle Regeln
Totrecken bi lieken Nömer
Aftrecken bi lieken Nömer
Malnehmen mit ’n hele Tall
Delen dör ’n hele Tall
Körten un wieder maken
Mathematik |
7531 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Diminutiv | Diminutiv | Dat Diminutiv (ok Deminutiv, Diminutivum oder Diminuitiv), vun Latiensch deminuere:„lüttjer maken, minner maken“, is een Form to'n lüttjer maken vun een Woort. Meist warrt dat bruukt, wenn een utdrücken will, dat een Saak wat nüdelig is, oder wenn een „Smusenaam“ bruukt weeren schall, oder wenn een Ünnerscheed rutstreken weeren schall („Dat is keen Mann, dat is een Männeken“).
Herkamen
Dat Diminutiv is een Form in de Grammatik, de bi dat lüttjer maken vun een Woort bruukt warrt. Meist warrt dat Diminutiv as een Anbacksel (Suffix) bruukt. De Spraakforschers Nelson Cartagena un Hans-Martin Gauger meent, dat Diminutiven besünners bi't Snacken, nich bi't Schrieven vun de Spraak bruukt weert. Fudder meent se, Diminutiven weeren een Kennteken för de Spraak vun „lüttje Lüde“, de sozial nich so hooch staht.
Kennteken
Bi de plattdüütsche Spraak is dat just so, as in annere Spraakfamilien ok: Dat Diminutiv warrt achtern an dat Woort anbackt, wat lüttjer maakt weeren schall. Dat Anbacksel, wat hüdigendags meist bruukt warrt, is -tje. Man dat gifft ok noch de olen Diminutiven -ike un -ke. Besunners bi Vörnaams warrt Diminutiven faken bruukt. Un vunwegen veele Naams al ut lang verleden Tieden afstammt, warrt dor ok noch de ganz olen Diminutivformen „-ike“ un „-ke“ anbackt, as bi Anke (vun „Anna“) oder bi Lieken (vun „Liese“). Dat heet denn „Lütt Anna“ un „Lüttje Liese“ (Elisabeth).
In Meckelborg warrt dorgegen faken de Diminutiv -ing bruukt. Bekannt sünd to’n Bispeel de Deerns Mining un Lining ut Fritz Reuter sien Ut mine Stromtid oder de Utdruck Kinnings för de Kinner.
Hüdigendags
Hüdigendags weert de Diminutiven in de plattdüütsche Spraak nich mehr so veel bruukt. Man dat is in de verscheden Kuntreien vun de Spraak nu ok wedder ünnerscheedlich. Dat gifft noch Dialekten, de bruukt de olen Formen -ike un -ke. Bi düsse Anbacksel warrt denn ok noch de Vokal vun de Stammform afännert in een Ümluut (Ut u warrt ü, ut o warrt ö etc.) Annere nehmt ehrder dat -tje un backt dat an. Dor warrt de Vokal vun de Stammform al nich mehr bi verännert. Dat is al een beten eenfacher wurrn. Man meist warrt woll bloß dat Woort lütt oder lüttje vörsett. Up düsse Aart is an de Steed vun dat Anbacksel hüdigendags een Woort vörweg treden. Dor mutt gar nix mehr bi ännert weeren. Dat is de eenfachst Aart vun Spraak.
Bispelen
Bi de Bispelen warrt jümmers toeerst de ole Form bruukt. De is aber hüdigendags bloß noch in bestimmte Dialekten begäng. Ok in de nedderlannsche Spraak is de noch to finnen. Dorto in ole Naams un in Urkunnen ut verleden Tieden.
An de tweede Steed warrt dat latere Suffix -tje bruukt. Dat is besunners in'n Noorden noch begäng.
Tolest is denn dat Anbacksel weglaten un dat Woort lütt vörwegsett, so as dat hüdigendags meistendeels Bruuk is. Ok dat is dor wedder een Henwies up, wo veel Kraft de plattdüütsche Spraak al verlaren hett un wie se „up'n Hund kamen“ is.
Dat Diminutiv vun Boom is Bömeken, Boomtje, lüttje Boom
Dat Diminutiv vun Huus is Hüseken, Huusje, lüttjet Huus
Dat Diminutiv vun Mann is Männeken, Manntje, lüttje Mann
Dat Diminutiv vun Roos is Röseken, Roosje, lüttje Roos
Dat Diminutiv vun Hans is Henneke, ..., lüttje HansDat Diminutiv vun Anna is Anke, Antje, lüttje Anna''
Grammatik |
7532 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Maike | Maike | Maike oder Meike is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Maike kümmt vun den olen Naam Marie her. De kümmt nu wedder vun den latienschen Naam Maria. Dat is de Mudder vun Jesus, un allerhand annere Froonslüde in de Bibel dreegt ok düssen Naam. He kümmt vun den hebreeschen Naam Mirjam, wo nich ganz klaar is, wat de bedüden schall. Kann angahn, dat kümmt ut de ägyptische Spraak, denn heet dat woll : „Mien Söten“, man dat kann ok ut de hebreesche oder aramääsche Spraak herkamen. Denn mag dat woll heten: „De Bittersöte“, oder „De Smucke Deern“, oder „Dat Mastveeh“, „De nich to tähmen is“ oder ok„De vun Gott hooch böört warrt“. Genau kann een dat nich seggen.
De plattdüütsche Naam
As dat fröher begäng weer, hett de Deernsnaam Marie een Anbacksel kregen, wat düssen Naam wat lüttjer maken dö (Diminutiv). Dat weer dat Anbacksel (Suffix) -ike. So is ut den Naam Marie denn de Naam Marieke wurrn. Mit de Tiet is düsse Naam bi de mundfulen Plattdüütschen tosamentrocken un afslepen wurrn. Amenn keem dor denn de Naam Maike oder Meike bi rut. Düsse Naam is hüdigendags noch ganz begäng.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7533 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Klaus%20Thorm%C3%A4hlen | Klaus Thormählen | Klaus Thormählen (* 1953 in Hamborg) is en düütschen Ünnernehmer.
Thormählen is 1953 as Söhn vun en Timmermann baren un füng 1976 as technischen Inspekter bi de Bundsbahn an. Na en tosätzlich Studium weer he Schweißinschenör. He harr dor al vele Ideen, wie se den Bedrief verbetern köönt, to’n Bispeel wie se Schenen ahn Lücken boon köönt oder wie se Schenen un de Wieken glieks in een Dörgang warten köönt. Doch bi de Bahnbeamten güng allens jümmer ganz suutje un dor keem denn nich veel na. Dor hett he denn in’n Juli 1989 bi’e Bahn ophöört un de Firma Thormählen Schweißtechnik in Ahrensborg (nu Bad Olschloo) opmaakt. Toeerst harr he veer Lüüd anstellt. Doch mit de Maschinen, de he sik utklabüstert hett, güng dat gau vöran mit dat Ünnernehmen un de Firma harr bald en poor hunnert Lüüd anstellt un möök 60 Millionen Euro Ümsatz. In’t Johr 2006 hett he dat Leid as Vörstand vun siene Firma opgeven.
Ünnernehmer
Mann
Boren 1953
Börger von Düütschland |
7534 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Thorm%C3%A4hlen%20Schwei%C3%9Ftechnik | Thormählen Schweißtechnik | De Thormählen Schweißtechnik AG is en Ünnernehmen för Schenenbo un Schweißtechnik mit Seet in Bad Olschloo in Sleswig-Holsteen.
De Schweißinschenör Klaus Thormählen harr de Firma as GmbH in’n Juli 1989 in Ahrensborg grünnt, nadem he siene Arbeit bi de Bundsbahn opgeven harr. Veer Lüüd weren to de Tiet bi de Firma anstellt. 1993 hett dat Ünnernehmen tosamen mit de Schlattner AG sik en Maschien utklabüstert, de Schenen ahn Lücken tohoopschweißen kann.
1995 sünd se mit ehren Sitt vun Ahrensborg na Bad Olschloo ümtagen. Siet den 1. Februar 2001 is dat Ünnernehmen ene Aktiengesellschop. 2006 hett de Firmengrünner Klaus Thormählen dat Leid as Vörstandsbaas an Berthold Brinkmann afgeven.
Aktuell hett dat Ünnernehmen üm un bi 250 Lüüd anstellt un maakt en Ümsatz vun üm un bi 60 Millionen Euro.
Filialen bestaht in Berlin, Köln, Bitterfeld un Tel Aviv.
An’n 28. März 2006 geev dat enen Brandanslag op den Firmensitt, bi den fief Lasters afbrannt sünd, wat en Schaden vun 300.000 Euro bedüden dei. Gegner vun de Globalisierung hebbt sik dorto bekannt, vun wegen dat dat Ünnernehmen mit sien Iesenbahnprojekt in’n Sudan dat Land utbüden dee. Ob disse Lüüd, de sik Internationalistische Zellen nömen dein, dat aver würklich weren oder ob se Triddbrettfohrer weren, dat is nich kloor.
Arbeiden
Siet 2003 plaant de Firma tohoop mit annere Ünnernehmen den Bo vun en Iesenbahnsystem vun 4100 Kilometer in’n Süüdsudan. De Opdrag vun de Regeren vun den Staat, de noch gor nich unafhängig is, hett en Volumen vun alltohoop 2,5 Milliarden Euro.
2004 hett de Firma an de Schenen twischen den Athener Bahnhoff SKA un den Oort Kiato mitboot, de rechttiedig to de Olympsche Spelen 2004 trech wesen schull.
Ünnernehmen |
7644 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Affix | Affix | En Affix (vun latiensch: ad-figere= anbacken (PPP): adfixum, afslepen to affixum) is en Morphem, dat bi en anner Morphem hentoföögt warrt. Wenn dat vör dat annere Woort kümmt, denn heet dat Präfix. Wenn dat achter dat annere Woort anbackt warrt, denn so heet dat Suffix. Wenn dat in dat Woort inmengeleert warrt, heet dat Infix un wenn dat butenrüm bruukt warrt, heet dat Zirkumfix. Dat Affix is keen egen Woort. Dat warrt bloß man bruukt as Anbacksel.
Suffix-Bispeel lopen; loopt.
De Stammform is lop-, dat Suffix is -en. Dat Suffix gifft de Form vun den Infinitiv an. Dat annere Suffix -t wiest de de eerste un de twede un de drüdde Person Plural an.
Präfix-Bispeel lopen: henlopen. De Stammform vun dat Verb is lop-, dat Suffix -en bedutt, dat hier en Infinitiv bruukt warrt. Dat Präfix hen- gifft de Richt an.
Zirkumfix- Bispeel in de Spraak Guaraní: ndaguatái
De Form aguata ik gah warrt mit dat Zirkumfix nd-…-i tonichten maakt un bedutt nu ndaguatái, ik gah nich
Infix-Bispeel in de Spraak Tagalog: bumilí. De Stammform vun dat Verb is bilí, kopen , dat Infix -um heet, dat de Ton dor up liggen deit, dat dor een köfft: bumilí (dor is een, de köfft).
Affixen in de Wetenschoppen vun de Natur
Präfixen weert bruukt, wenn bi dat Utmeten de Henwies up verscheden Grötten geben weren schall. Bi de Afmeten Meter, Sekunnen, Byte, Hertz, Joule un so wieter weert ünnerscheedlich Grötten angeven dör dat Bruken vun en Präfix: Zentimeter, Millisekunnen, Megabyte, Kilohertz etc.
Affixen in de Informatik/Mathematik
En Affix in de Informatik oder in de Mathematik is, just so as bi de Wetenschop vun de Spraak, en Deel in en Keed vun Tekens. Bruukt warrt Präfix, Infix un Postfix. Postfix is dor just datsülbige, wat en Suffix in de klassisch Linguistik is.
Wenn a,b,c,...Delen vun en Alphabet sünd, un v un w Tekenkeden över en Alphabet sünd, denn weert ab, wenn de up en anner folgt
bi abw en Präfix nömmt
bi vabw en Infix nömmt
bi wab en Postfix nömmt.
Up düsse Aart kann en Teken, wo een mit arbeiden mutt un wat an verscheden Städen bruukt warrt, as en Affix bekeken weren. So kann een dat Teken + upschrieven as
Präfix: +(m,n)
Infix: m+n oder
Postfix: (m,n)+
För Operatschonen bi dat Reken bruukt een meist de Notatschoon as Infix. Wenn en Funkschonen utreken deit, warrt meist de Notatschoon as Präfix bruukt: f(x), g(x,y).
Grammatik
Mathematik |
7645 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Suffix | Suffix | En Suffix (vun Latiensch Suffixum, achtern anbackt) is en Affix, dat achtern an de Stammform vun en Woort anbackt warrt. Dat Suffix hölpt dorto, nee Formen vun en Woort to billen. Man för sik alleen is dat Suffix noch keen Woort un kann nich as Grund- Morphem bruukt weern.
Allgemeen
In de verscheden Spraken bedüüt de Suffixen nich dat Glieke. Besunners weert de Suffixen in de Latiensche Spraak bruukt, man ok in de Finno-Ugrische Spraken un de in semitsche Spraken un in de Spraak vun Gröönland.
Plattdüütsch
In de plattdüütsche Spraak gifft dat verscheden Aarten vun Suffixen:
Diminutivsuffix (to'n lüttjer maken)
-ke oder -ken: Männeken, Bömeken, Hüseken, Anke etcpp.
-tje in Oostfreesland oder vun Holland her: Boomtje, Manntje, Antje
-ing in Meckelnborg: Hüsing, Vadding, Mudding, Kinnings etc.
Suffixen, de een Substantiv oder Verb to'n Adjektiv ummuddeln doot:
-lich (wunner-lich vun Wunner, fründ-lich vun Fründ, scheneer-lich vun scheneeren etc.)
-elk in de oostfreeschen Dialekten: enn-elk vun Enn,
-ig (sluckohr-ig vun Sluckohr, daddel-ig vun Daddel, aas-ig vun Aas, rechtied-ig vun rechte Tiet etc.)
Suffixen, de andüden doot, datt hier en Wiev mit meent is:
-sch oder -sche (Köök-sche, Börgermeester-sche, Kanzler-sche, Dokter-sch)
-in (ut dat Hoochdüütsche öbernahmen?; Lehrer-in)
Suffixen, de een Substantiv herstellen doot:
-heit, -keit, -nis, -ung, -dom, -sel, -de (Dumm-heit, Afsonnerlich-keit, Düüster-nis, Wahn-ung, Christen-dom, Anback-sel, Nahkiek-sel, Hööch-de, Läng-de, Bree-de)
Suffix, dat de Mehrtall andüden deit:
-en, -e, -s (Minsch-en, Kark-en, Lüd-e, Bööm-e, Arm-s, Naam-s)
Bi dat Bugen vun de Verben weert Suffixen bruukt:
Ik loop, du löpp-st, he löpp-t, wi/ji/se loop-t, he/se/dat is lop-en, wi lep-en
Bi de meisten plattdüütschen Vörnaams weert allerhand Suffixen bruukt. Kiek ok nah bi de List vun plattdüütsche Vörnaams
Informatik
In de Informatik warrt dat Woort Suffix bruukt för een Anbacksel achter een Woort. Bi dat Enn vun Dateien warrt mit een Suffix de Dateityyp angeven (x.txt, y.exe), kiek ok bi Postfix.
Chemie
Bi de Naams vun de orgaansche Chemie weert Suffixen bruukt. Dor kann een den Ünnerscheed mank de Stoffen un jem ehr Aart düütlich maken:
Ethan: Dat Suffix -an maakt klaar: Hier geiht dat üm een satten Kohlenwaterstoff. De Stamm Eth- maakt düütlich: Hier geiht dat üm Kohlenwaterstoff mit twee Atomen vun Kohlenwaterstoff.
Ethen: Dat Suffix -en maakt klaar: De beiden Atomen vun den Kohlenwaterstoff sünd dubbelt verbunnen.
Ethin: Dat Suffix -in maakt klaar: De beiden Atomen sünd dreemal verbunnen.
Ethanol: Dat Suffix -ol gifft an: Hier geiht dat üm een Grupp vun Hydroxil un dat Ganze is een Alkohol
Ethanal: Dat Suffix -al meent een Carbonylgrupp vun een Aldehyd.
Ethansüür: Dat Suffix süür seggt: Dat geiht üm een Grupp vun Carboxyl. Dor geiht dat bi üm de Carbonsüür, de vun dat Ethan herkümmt. Ehr Naam is süß ok Etigsüür.
Grammatik |
7646 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Morphem | Morphem | En Morphem (ok Morfeem) is en Ünnerdeel vun een Woort, dat en egen Bedüden hett. Dat Morphem kann nich mehr in lüttjere Ünnerdelen mit egen Bedüden upspleten weeren.
Free un anbunnen Morphemen
Wi maakt den Ünnerscheed mank free un anbunnen Morphemen:
en free Morphem kümmt ok as een sülvstännig Woort vör.
en anbunnen Morphem kümmt bloß man in Tosamenhang mit een oder mehr free Morphemen vör.
Präfixen un Suffixen
En anbunnen Morphem, dat vör en free Morphem anbunnen warrt, nöömt wi Präfix. En anbunnen Morphem, dat achtern an en free Morphem anbackt warrt, nömmt wi Suffix, een, wat middenmank sitten deit, nöömt wi Infix.
Twee Bispelen
Dat Woort Huusdören sett sik ut dree Morphemen tohopen:
dat free Morphem 'Huus'
dat free Morphem 'döör'
dat anbunnen Morphem 'en' (as Suffix)
Dat Woort Minschlichkeit sett sik ut dree Morphemen tohopen:
dat free Morphem 'Minsch'
dat anbunnen Morphem 'lich' (as eerst Suffix)
dat anbunnen Morphem 'keit' (as tweet Suffix)
Bickbeer-Morphem
Neben de anbunnen un de freen Morphemen gifft dat ok Morphemen, de bloß man in den Tosamenhang vun een Woort vörkaamt. So is dat bi dat Woort Bickbeer. Dat Morphem 'beer' is en free Morphem un dat Morphem 'Bick' hett an un for sik hier keen egen Sinn. Dat is en Bickbeer-Morphem. Just so en Morphem is ok in dat Woort Himbeer to finnen: Dat Morphem 'Him' is en Bickbeer-Morphem. Up engelsch heet düsse Aart vun Morphemen Cranberry-Morpheme, vunwegen dat dat Morphem 'Cran-' an un for sik ok nix bedüden deit.
Bindmorphem
Sunst gifft dat noch en Morphem, dat bloß dor för bruukt warrt, twee Wöör to en nee Woort tosamen to binnen. En Bispeel:
Dat Woort Hemdsmauen sett sik ut veer Morphemen tohopen:
dat free Morphem 'Hemd'
dat free Morphem 'Mau'
dat Bindmorphem 's' (as Fugen-s)
dat anbunnen Morphem 'en' (as Suffix)
Dat gifft Morphemen, de kaamt in verscheden Formen vör. Dat hangt dor vun af, wie dat mit de Utspraak vun dat Woort utsütt, wo dat Morphem tohöört. Dor gifft dat ok en Woort för: Allomorphie.
Grammatik |
7647 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Zoo | Zoo | En Zoo, zooloogsch Gorden oder Deerpark is en Institutschoon, woneem wilde Deeren hollen un de Lüüd präsenteert warrt. Dat Woort weer dat eerste Mol bruukt worrn för de Zoo van London in’d Johr 1828. Viele groote Städter in Düütschland hebbt en Zoo as touristisch Attrakschoon. In’n nedderdüütsche (plattdüütsche) Deel van Düütschland gifft dat Zoos in Hamborg (Hagenbeck), Mönster, Bremerhoben (Zoo an de See), Rheni, Rostock un Swerin. De gröötste Deerpark van Düütschland is de zoologisch Gorden vun Berlin. De Opgaven van de Zoos sünd vundaag Oordenschuul un Bildung.
Weblenken |
7650 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Nienki%C3%A4rken | Nienkiärken | Nienkiärken (up Hauchdüütsch Neuenkirchen) is en lütken Oort niäwen de Stad Rene in’d Mönsterland in Nuordrien-Westfaolen. Vandage liäwen bolle 14.000 Mensken in düsse Gemainde.
Geografie
Nienkiärken lig in dat Landraodsamt Stemmert an de Grense to Neddersassen. De högste Punkt lig 84 m üöwer NN un is Deel van de Thieberg. Dat is en Uutlaiper van de Teuto in dän Nuorden van de Gemainde. Westlik van de Oortskärn lig de 50 ha graute Offlumer See.
Naobergemainden
Nienkiärken grenst in'n Nuorden an Saoltbiärgen (Landkreis Iämsland), in'n Ausen an Rene, in'n Süüdausen an Detten, in'n Süden an Stemmert un in'n Wessen an Wiätringen (alle Kreis Stemmert).
Gemaindedele
Dorfbauerschaft
Landersum
Offlum
St. Annold
Sutrum-Harum
Geschicht
Eengslik haitede de Oort Snedwinkel of Snedwinkela. Dat iärste Maol stait de Naome Nienkiärken in ene Urkunne van 1247. De Bischop van Mönster laot de Buern ’ne niäwe Kiärke bauen. Derhiär häw Nienkiärken auk sienen Naome. In dän achtigjaorigen Krieg plünnerden spaanske Suldaoten dat Kiärspel twemaol (1587 un Mäten 1590). De iärste mechaanske Wiäweri wüör 1858 bedriewen. Drai Wiäwerien kammen bes 1876 derto. Daoruphän wüör Nienkiärken een anbestands Oort för de Tüüginnustri. In't Jaor 1899 wüör de St.Anna-Kiärke baut, de vandage dat Waorteken van Nienkiärken is. De Stroom kam 1908 antog.
Poltik
Stadraod
Büörgermester is Wilfried Brüning.
De Stadraod häw 30 Sitte
CDU: 13 Sitte
SPD: 7 Sitte
De Grönen: 7 Sitte
FDP: 3 Sit
Woppen
De Farwen raud un giäl kuëmt van de Häerschupp van de Graofschup Stemmert. De Äören staot för de Bueri un dat Wiäwerschipken för de Tüüginnustri. Et gelt siet dat Jaor 1939.
Partnerschuppen
Heyerode, Döringen (siet 1990)
Vökäer
Nienkiärken lig an de Bunnestraot B 70. In Nienkiärken gaw’t twe Baanhüöwe. De Isenwiäge sint vandage Fietsstraoten.
Scholen
Grondscholen
Josefschule
Ludgerischule
Thieschule
Sekundarschole
Emmy-Noether-Schule
Hauge School
Arnold-Janssen-Gymnasium
Spuort
Nienkiärken häw 2 graute Sportvöaine: de SuS Neuenkirchen un de TuS St. Arnold
De Häernfootbalmanschup van de SuS spielt in de Oberliga Westfaolen, de fiewhögste Spielklas.
De Vöain böd sumsemore twiälw Sportaorten an (t.B. Volleybal un Dansen).
Änneres
An'n 3. Austmaonddag 2010 schreew de Münstersche Zeitung üöwer een vöstuwert Blomenpot vüör dän Antoniusstift. Düsse Blomenpot wüör in de tokem twe Dage een Trending Topic bi Twitter.
Weblinks
www.neuenkirchen.de (haugdüütsk)
Naowise
Oort
Kreis Stemmert |
7651 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Soltbergen | Soltbergen | Soltbergen of Solbergen is ne Gemäände in'n Landkreis Emsland in Neddersassen, direkt an de Emse. De Gemäände tüsken Rene un Lingen hät up Haugdüütsk Salzbergen.
Geografi
Laoge
Soltbergen is de süüdlikste Gemäände in't Emsland. Se lig an de Grense to Nordrien-Westfaolen, 20 km afsiets van de nedderlänske Grense.
Naobergemäänden
De Gemäände grenst in'n Norden an Büren, in'n Austen an Spelle (beide Emsland), in'n Süden an Rene, Nienkerken un Wettringen in'n Kreis Stemmert un in'n Wessen an Schüttrup (Landkreis Groafschup Bentem).
Gemäändeupdelen
Geschicht
De Buerschuppen Feilbexten (falbeki) un Hummeldorp (humilthorpe) giv et minstens siet 890. Soltbergen sövs stait 1177 dat erste Maol in ene Urkunne.
1807 wät Lucas Lammen in de napoleonske Tiet de erste Maire (Börgemester) in Soltbergen. Drai Jaore läter annekteert Napoleon Nordwestdüütskland. Soltbergen häöert to dat Départment Lippe. Daorum möt auk soltbergenske Suldaoten in dän Krieg. Elv Manslüde fallen in Spaningen un Rusland. Soltbergen, dat siet dat 13. Jaorhunnert to dat Haugstift Mönster häöert, föllt nao de Fransenstiet an Hannövver.
De Winter 1844/45 lait dat Vee daudhüngern und vöfraisen un dat Ies bleev bes Paosken up'e Emse. Daorüm sint in düsse Tiet besunners vulle Lüde nao Amerika uutwannert. 1856 is de Iesenbaanlinning Mönster-Rene Emden färrigwodden. För de Innustritiet was de een Jaor läter färrigwoddene Baanhov een Sengen. In 1860 wör de Raffinerie grünt. Se is vandage de ölste nao arbeiden Raffineri van de Welt. 1856 is de Isenbaanlinning Soltbergen-Almelo färrigwodden. Dat Elektrisk kam 1925 in’t Dorp.
In'n ersten Weltkrieg kammen 96 soltbergenske Suldaoten üm. In'n twedden Weltkrieg sint 200 Suldaoten stovven. Een swaore Luchtangrep an'n 6. Mätendag 1945 vöstüverde bolle dat hele Dorp. 40 Mensken sint bi düsse Angrep üm’t Levven kommen.
Poltik
Gemäänderaod
De Börgermester Kaiser Andreas (CDU) un 20 Raodshäern un -fraulüde sittet in de Gemäänderaod.
De Stadraod van 2021 bes 2026:
Börgermesters
1972–1996: Niemeyer Herrmann (CDU)
1996–2005: Brinker Anni (CDU)
siet 2005: Kaiser Andreas (CDU)
Woppen
De witte Draiberg stät för dat Solt, dat se vör lange Tiet in Soltbergen funnen häbt. De blaoe Wellenbalken stät för de Emse un de drai güllengelle Dröppen staot för dat Ölgevöarbaiden.
Partnerstad
Krzanowice (siet Mai 2006)
Kultuur un Senswördigkaiten
Füerwermuseum
In'n övver 800 m² graut Museum kan enen sik övver de leste 300 Jaore van de Füerwer klook maken. Dat Füerwermuseum stelt siet 1993 mannige Uutstellungsstücke uut de hele Welt uut. Anfangen bi Ledderemmers un Handdrüksprütsen af 1806 övver Uniforms un Aftekens bes to de Füerweraudos uut het 20. Jaorhunnert. Dat ölste Füerweraudo is een Ford T van 1923. Een besunners Uutstellungsstük is de Dampsprütse van 1901. Se is ene van blaus veer Dampsprütsen in Düütskland, de enen nao bruken drav.
Kerke
De St.Cyriakus-Kerke is een nigootske katolske Kerke. Se wör van 1897 bes 1903 baut. De olle Kerke an de sölvige Ster was to kleen. In'n Mäten 1942 wör de Taontimpen van 62 m up 42 m vökot, wieldat de Flägers van de Lannester in Bentlaoge bes Soltbergen nich högger flägen konnen. De Luchtangrep an'n 6.Mätendag 1945 vöstüverde de Kerke. 1950 is se wier inwiet wodden. In 2002 häv se örren ollen 62 m hauge Timpen wierkreggen.
Damplok
Siet den 9. Hervstmaonddag 1978 stät de Damplok 043 196-5 vör den Baanhov. Se was de leste uut den Denst nommen Damplok van de Bunnesbaan.
Ännere
De Wold bi dat Goot Stovern
Pätkes an de Emse
Dat Keienvenn in Steide
Sport
De grötste Sportvöain is de SV Alemannia Salzbergen 1919 e.V. met övver 2.200 Lets in mannige Sportaorten. De erste Häernfootbalmanschup spelt in de Bezirksliga Weser-Ems 3. Besunners is dat alle Spellers auk in de egene Jöögtmanschuppen spellet häbt. De Vollyebaldamens spelt in de Lannesliga. Ännere Vöaine sint de TC-Rot-Weiß-Salzbergen (Tennis), de DLRG Salzbergen of de Zucht-, Reit- und Fahrverein.
Naowise
Weblinks
Websiet van de Gemäände
Oort
Landkreis Emsland |
7652 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Lexem | Lexem | Een Lexem (Utspraak Lexehm) is een Eenheit in een Spraak, de vunwegen de Grammatik verscheden Formen upwiesen deit. Düsse verscheden Formen weert grammatische Wöör nömmt. Droom un Drööm sund twee grammatische Wöör vun dat eene Lexem DROOM. Just so is dat ok bi de Verben: gah, geihst, geiht, gaht, gahn, güng, güngen, gungen sünd allens grammatische Wöör vun dat Lexem gahn. All düsse Formen tosamen maakt dat Lexem ut.
Simplex
Een eenfach Lexem heet Simplex (ok: Grundwoort). Dat Simplex steiht för sik süms un is nich tosamensett un ok nich vun annere Lexemen hernahmen. Vun een Simplex könnt aber nee Wöör billt weern.
Bispeel: gahn is dat Simplex vun hengahn, weggahn, Utgang, Ingang.
Paralexem un Woortgrupp-Lexem
Een Paralexem is in de Wetenschup vun de Spraak dat Gegendeel vun dat Simplex. Dat Paralexem kümmt tostannen, wenn verscheden Wöör tosamenrückt weert.
Bispelen: de Slah-di-doot, de Gott-mit-us, dat-hest-du-nich-sehn!, franzöösch: arc-en-ciel 'Regenbagen'.
Dat Woortgrupp-Lexem is een Paralexem, wat sik ok ut tominnsten twee Eenheiten tohopensetten deit, un de tohopen ok in't Lexikon staht.
Bispelen: tostannen bringen, Eten gahn, um un bi
Lexikon
Een Lexikon sett sik ut de verscheden Lexemen tosamen. Dor kunnen de Lexemen nu ganz ünnerscheedlich upföhrt weern. Vunwegen dat een Lexem in ganz verscheden grammatische Wöör uptreden deit, gifft dat keen besunnere Form, de mehr bedüden deit, as de annern. Normalerwies hefft sik de Lüde aber afsnackt, wat vun een Form denn nu de Grundform (ok:Steekwoort) vun dat Lexem afgeven schall. Wenn düsse Grundform in grote Bookstaven upföhrt is, denn schall dat jümmers dat Lexem mit siene ganzen Formen bedüden.
In de düütsche Spraak un just so ok bi dat Plattdüütsche is de Grundform bi de Nomens normalerwies de Nominativ Singular.
Bispelen: Droom, Mann, Köök
Bi Verben is de Grundform normalerwies de Infinitiv Präsens Indikativ.
Bispelen: drömen, lopen, gahn, eten
In de latiensche Spraak is de Grundform för Verben jümmers de eerste Person Präsens Indikativ.
Bispelen: somnio, volvo, ago
Lexemen in de Informatik
In de Informatik speelt Lexemen bi den Boo vun Compilers een Rull. Dor sünd Lexemen Reegen vun lexikaalsche Atomen oder Symbolen.
Böker
Laurie Bauer: Introducing Linguistic Morphology. Edinburgh University Press, Edinburgh 2003, ISBN 0-87840-343-4
Helmut Glück (Hrsg.): Metzler Lexikon Sprache. Metzler, Stuttgart 2005, ISBN 3-476-02056-8
Joachim Mugdan: Morphological Units. In: Ronald E. Asher (Hrsg.): The Encyclopedia of Language and Linguistics. Pergamon Press, Oxford 1994, ISBN 0-08-035943-4
Grammatik
Spraakwetenschop |
7653 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kark%20%28Organisation%29 | Kark (Organisation) | De Kark is de Organisatschoon bi de Christen, to'n Bispeel de kathoolsche Kark, de luthersche Kark, de reformeerte Kark, de orthodoxe Kark un so wieder.
Düsse Organisatschoon organiseert dat religiöse Leven vun de Gemeen'n. De kiekt, dat dat ok een Paster gifft, dat he ok den Gottsdeenst hollen deiht, und kasseert in Düütschland ok de Karkstüer, üm de Paster to betahlen. De Baas vun de Paster is denn de Bischop. Bi de kathoolsche Kark is de baberste Baas de Papst.
De Kark wüll sick jümmers ok üm de Ollen, de Kinners un Jogendlichen kümmern un üm alle Lüüd, de Hülp nötig hett.
In de Organisatschoon 'Kark' ward ok fastleggt, woans de Lüüd, de to de Kark hört, glöven schall.
Bi de kathoolsche Kark mookt dat de Papst. Bi de luthersche Kark warrt dat miehr in de Gemenen mookt.
Wann dat anfing mit de iersten Christen, gäv dat man blots een Kark mit een Gemeen, un dat wier ok nicht so recht dull formal organiseert. Later denn hett dat ünnerschiedlich Sichtwiesen geven, wat nu rechten Glöven is. So hett dat denn erst de Ostkark und de Westkark geven: De in'n Osten sind later de Orthodoxen worn, de in'n Westen de vun de röömsch-kathoolsche Kark. En poor Jahrhunners later, so üm 1516, käm denn Luther an un hett seggt, dat dat allns anners sien schall. So ward dat denn de luthersche Kark geven. Ok de Calvinisten (nöömt na de Swiezer Johannes Calvin) käm denn to de lieke Tied mit ehr Ideen un hett so de reformeerte Kark begrünnt. Anners gifft dat denn noch to'n Bispeel de Baptisten, de glövt, dat een man blots tauft warrn schull, we he dor ok recht sülvig "jo" to seggen kunn, un nich as Tittkind.
Anner Länner:
Aserbaidschan: Dat gifft de Armensch Apostoolsch Kark un de tweede Kark is de Russch-Orthodoxe Kark.
Volksrepubliek China: Dat Three Self Patriotic Movement is villicht de gröttste Kark mit welke Millionen, villicht fölgt vun twee kathoolsche Karken un't New Birth Movement.
Guinea: De Église Evangélique des Frères, ene Dunker-ähnelke Kark, gifft dat un de Église Evangélique Protestante.
Haiti: Hier gifft dat de kathoolsche Kark an de eerste Steed, de Assemblées de Dieu, de Convention Baptiste d'Haïti, de Sövenden-Dags-Adventisten, de Gemeen Gottes (Cleveland), de Kark vun de Nazarener un ten Bispeel de Église Episcopale d'Haïti un de Mission Evangelique Baptiste du Sud-Haïti.
Indien: Hier gifft dat de Church of the Nazarene mit den Seet Buldawa, de Church of God (Anderson), to'n Bispeel in Assam, Bengal, Orissa un de Söden.
Jemen: De gröttste Karken sünd villicht de Äthiopsch-orthodoxe Kark un de
Russ’sch-Orthodoxe Kark.
Kasachstan: De gröttste Kark is de Russch-Orthodoxe Kark, fölgt vun de röömsch-kathoolsche un de Ukrainisch-Orthodoxe Kark.
Kirgisien: De gröttste Karken sünd de Russch-Orthodoxe Kark un de Ukrainisch-Orthodoxe Kark.
Laos: In Laos is de kathoolsche Kark vör de Eglise Evangelique du Laos un de Mission Evangélique au Laos de gröttste Kark.
Libyen: Dat gifft Lü, de römsch-kathoolsch, russch-orthodox un serbsch-orthodox sünd.
Mosambik: Dat gifft de Igreja Uniao Baptista de Moçambique, de Assembleias de Deus, de Sövenden-Dags-Adventisten, de Igreja Anglicana (Diözese Cebombo), de Igreja do Evangelho Completo de Deus, de Igreja Metodista Unida un de Igreja Presbiteriana de Moçambique. De kathoolsche Kark, de Igrejas de Cristo (Produkt vun de amerikaansch Churches of Christ) un de Assembleias Evangelicas de Deus Pentecostales sünd ok vun Belang.
In Myanmar sünd de villicht gröttste Karken de kathoolsche Kark, de Myanmar Baptist Convention un de Assemblies of God of Myanmar
Nepal: De gröttste Karken sünd villicht de Christ Groups, wat to Huuskarken höörn un de National Churches Fellowship.
Somalia: De gröttste Kark is de Äthiopsch-Orthodoxe Kark.
Sudan: To de gröttste Karken höören de römsch-kathoolsche Kark, de Anglikaner, de Presbyterianer un de Kopten.
Tadschikistan: De gröttste Kark is de Russ’sch-Orthodoxe Kark, dat gifft ok de Luthersche Kark un de Ukrainisch-othodoxe Kark.
Tschad: De Assemblées Chrétiennes du Tchad un de Eglises Evangéliques au Tchad sünd de gröttste nich-kathoolsche Karken in de Tschad.
Turkmenistan: Dat gifft de russch-orthodoxe, de Armenisch-Apostoolsche un de Ukrainisch-Orthodoxe Kark.
Usbekistan: De russ’sch-orthodoxe Kark, de Armenische Apostoolsche Kark un de Ukrainsch-Orthodoxe Kark gifft dat.
Literatur
World Christian Encyclopedia 2001
Weblenken
http://webwegweiser.plattnet.de/Kirche/
Christendom |
7654 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Kark%20%28Huus%29 | Kark (Huus) | En Kark (regional ok Kiärke oder Kerk oder Kirch) is en groot Huus vun de Christen, wo se Mööt hollt för den Gottsdeenst. Warrt ok Gottshuus to seggt. Dat Woort kummt oorsprünglich ut de koiné-greeksche Spraak (κυριακόν (δώμα) „kyriakon (dōma) “ = „den Herrn sien Huus“). Tosommen mit de Bauwarken vun anner Religionen wurrn Karkenbauten övergriepend as Sakralbauten betekent.
Böker
Renate Dürr (Hg.): Kirchen, Märkte und Tavernen. Erfahrungs- und Handlungsräume in der Frühen Neuzeit, Klostermann Verlag : Frankfort an'n Main 2005, ISBN 3-465-03413-9
Christendom |
7659 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Becke%20%28V%C3%B6rnaam%29 | Becke (Vörnaam) | Becke (ok Becka oder Beke) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Dat is woll antonehmen, dat Becke vun den Naam Rebecka (ok Rebekka) herkümmt. Rebecka is een Naam in de Hebreesche Spraak. Dor heet dat רבקה (Rivkah). Dat bedutt so wat as 'de Smucke Deern' oder ok 'de Mannslüde antrecken deit' oder 'de fastbinnen deit' oder 'de ümstricken deit'.
Man dat is ok möglich, datt düsse Naam vun den plattdüütschen Naam Wübbecke oder Wiebke hernahmen is. De hett ja meist datsülbige Enn, as de Naam Rebecka.
De plattdüütsche Naam
Toeerst is vun den Naam Rebecka een korte Form billt wurrn, dat weer denn de Naam Becka oder Becke. Sunst weer dat bi de plattdüütschen Naams ganz begäng, an de korte Form noch een Anbacksel (Suffix)to'n lüttjer maken (Diminutiv) achtern antobacken. Dat weer de Anbacksel -ike oder -eke. Dat dö nu hier nich nödig, de Naam harr ja al just datsülvige Enn. So konn dat anbacken unnerblieven.
Anner Spraken
In anner Spraken gifft dat vun den Naam Rebecka de korten Formen Becky, Becci, Becca, Beccchen, Beccy un Beggy, man ok Rebe, Rebi, Rebbi.
De ganze Naam Rebecka schrifft sik in anner Spraken Rebekka, Rebecca, Rebekah, Rebecka, Refka, Rivka, Rebeca, Rebeccah, Acceber
Fundöörd
De plattdüütsche Naam Becke etc. finnt sik in ole Listen un Urkunnen toeerst
1527 in Bremen (Becka) in: Bremen's Volkssagen
1639 in Achem bi Veern (Beke)
1682 in Overneeland bi Bremen (Beke)
1706 in Stuhr bi Bremen (Beke)
1734 in Horn bi Bremen (Beke)
1736 in Oorssen bi Bremen (Becke)
1745 in Seehusen bi Bremen (Beecke)
1751 in Leest bi Bremen (Becke)
1769 in Bremen (Beka)
1783 in Bremen (Becke)
1800 in Hastedt bi Bremen (Becke)
1818 in Hastedt (Becka)
1821 in Seehusen (Becke)
So as vele ole plattdüütsche Vörnaams is de Naam vundaag kuum noch to finnen. Dat geev 1998 in düütsche Telefonböker man so bi hunnert Froonslüüd, de den Naam Becke oder een vun sien Varianten (Beke, Beeke etc.) dreegt.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Böker
Friedrich Wagenfeld, Bremen's Volkssagen, nee rutgeben vun F. Hucker, Bremen, 1996, ISBN 3-86108-121-0
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7660 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Becka | Becka | Becka betekent
Becka, en Vörnaam,
Bečka (Becka), en Familiennaam.
Kiek ok bi: Bekka, Beka. |
7661 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Beke | Beke | Beke oder Béké betekent
Beke, lüttjen Waterstroom,
Beke (Becke), plattdüütschen Vörnaam för Deerns,
Beke, Stroom bi Paderborn, de in de Lippe münnt,
Beke, Stroom in Mekelborg-Vörpommern, de in de Warnow münnt,
Beke, Stroom bi Eimbeck, de in dat Duuknackich Water münnt,
Béké, Volksgrupp op Martinique.
Beke is de Familiennaam von
Charles Tilstone Beke (1800–1874), brietschen Afrikaforscher,
Gert von der Beke († 1430), Börgermeester von Danzig,
John Beke, 1. Baron Beke († 1304), engelschen Eddelmann,
Julian Beke (* 1914), belgischen Ringer,
Maurice Beke (1907–?), belgischen Ringer,
Rutger Beke (* 1977), belgischen Triathlet,
Wouter Beke (* 1974), belgischen Politiker,
Zoltán Beke (1911–1994), rumäänschen Footballspeler.
Kiek ok bi: Beeke, Bäke, Becke, Beek. |
7665 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Zoo%20an%20de%20See | Zoo an de See | De Zoo an de See in Bremerhoben is en Themenzoo, de sik besünners mit Deerten ut’n Noorden un vun de See befaten deit. He liggt direktemang an’n Diek vun de Werser un is kenen Hektar groot. In de Neeg liggt de Grote Lüchttoorn an’n olen Ne’en Haven.
Historie
Vörlöper vun den Zoo is dat Noordseeaquarium. Studienraat Heinrich Lübben harr de Idee un 1912/13 harrn se söven Aquarien in’n Keller vun de Strandhall an’n Werserdiek opboot. Baven in de Strandhall geev dat de Deerten to eten, de ünnen lebennig to sehn weren. 1960 hebbt se ne’e Rüüm anboot un kunnen nu achteihn Becken ünnerbringen. 1976 hebbt se nochmal fief Aquarien un veer Terrarien dorto kregen. Tolets weren dat denn 37 Becken.
An’n 24. Juni 1924 hebbt de „Tiergrotten“ apen maakt. Ok dat weer ene Idee vun Heinrich Lübben. 3500 Quadratmeter weer de Anlaag toeerst groot. Se leeg butendieks noorden de Strandhall. 1934 hebbt se dat Minschenapenhuus opmaakt, later dat Vagelwarmhuus un 1968 dat Kattenhuus. In de 1970er Johren folg dat Nachthuus.
In de 1980er Johren hebbt se denn de Aquarien un de Tiergrotten tosamenleggt.
In’t Johr 2000 hebbt se den Zoo dichtmaakt. Se wullen sik nu en nee Konzept överleggen. An’n 27. März 2004 hett de Anlaag denn wedder richtig opmaakt. De ne’e Zoo wiest de Deerten in ene Ümgebung, de jemehr Levensrüüm naempfunnen is. Wiest warrt vörnehmlich Deerten ut un vun de See. 490.000 Lüüd hebbt denn in’t Johr 2004 den Zoo besöökt.
De Zoo hett grote Gehege mit Waterbeckens. De Deerten leevt nich achter Trallen, mehrstendeels hebbt de Gehege grote Glasschieven, dör de de Besökers dat Veehtüüch ankieken köönt.
De Zoo hett üm un bi 200 Deerten vun 30 Oorden. Dorto höört Iesboren, Basstölpel, Robben un Humboldtpinguine, de vun’t Utstarven bedroht sünd. Disse Vagels will de Zoo ok natüchten. Fröher geev dat mehr as 150 Oorden, doch na dat ne’e Konzept wull de Zoo sik op weniger Oorden kunzentreren un för de denn schöne Gehege inrichten.
Dat Wapendeert is de Iesboor. Op’n Zooladen steiht de Skulptur vun de Iesborendame „Suse 1“. Mit ehr füng 1935 de Tucht vun Iesboren in’n Zoo an.
Weblenken
Websteed vun’n Zoo (hoochdüütsch)
Zoo
Bremerhoben |
7666 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Heike | Heike | Heike is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Heike kümmt vun Henrike vun her. Henrike is de Feminin-Form vun den Naam Henneke, Hinrich, Henrich (un annere). In’t Hoochdüütsche is dat de Naam Heinrich. Dor steekt de germaanschen Wöör heim oder hagan un rîhhi in. Heim heet Huus, hagan heet Hoff (mit een Tuun ümto) un rîhhi bedutt so veel, as mächtig oder Herrscher. De Naams Henneke, Hinrich usw. bedüüt nu all öbereen: Herr in Huus, oder De up'n Hoff dat Seggen hett un so wat in de Aart. Vunwegen dat Henrike de feminin Form vun düsse Naams is, heet ok Henrike nix anners, as De up'n Hoff dat Seggen hett.
De plattdüütsche Naam
Vun den langen Naam Henrike (un den Naam för Jungs Hinrich etc) is de korte Form Heie vun maakt wurrn. Düsse korte Naam Heie oder Haie oder Heye is hüdigendags jümmers noch een Naam för Jungs. Bi de Deerns keem dor denn to'n lüttjer maken (Diminutiv) dat Anbacksel -ke an (Suffix). Up düsse Aart heet de Naam nu Heike. Dat is een Smusenaam un heet Lüttje Henrike. De Naam Heike is hüdigendags noch ganz begäng.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7671 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Heil | Heil | Heil (ok:Heihl) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Heil kümmt vun Henrike vun her. Henrike is de feminin Form vun den Jungsnaam Henneke, Hinrich, Henrich (un annere). In't Hoochdüütsche is dat de Naam Heinrich. Dor steekt de germaanschen Wöör heim oder hagan un rîhhi in. heim heet Huus, hagan heet Hoff (mit een Tuun ümto) un rîhhi bedutt so veel, as mächtig oder Herrscher. De Naams Henneke, Hinrich usw. bedüüt nu all öbereen: Herr in Huus, oder De up'n Hoff dat Seggen hett un so wat in de Aart. Vunwegen dat Henrike de feminin Form vun düsse Naams is, heet ok Henrike nix anners, as De up'n Hoff dat Seggen hett.
De plattdüütsche Naam
Vun den langen Naam Henrike (un den Naam för Jungs Hinrich etc.) is de korte Form Heie vun maakt wurrn. Düsse korte Naam Heie oder Haie oder Heye is hüdigendags jümmers noch een Naam för Jungs. Vunwegen dat de Deerns nu ünnerscheden weern schollen, keem dor een Anbacksel (Suffix) an, dat bedüden dö: Dat hier is een Deern (Feminin-Suffix). Dat weer dat Anbacksel -el. So heet de Naam nu Hei-el. Dat is tosamenwussen un afslepen wurrn to Heil oder Heihl. Heil bedutt nu dat Sülbige, wat ok Henrike bedüden deit: De up'n Hoff dat Seggen hett.
Fundöörd
In ole Naamslisten un Urkunnen finnt sik d Naam Heil toeerst
1700 in Overneeland bi Bremen (Heil)
1745 in Overneeland bi Bremen (Heil)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7674 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Robert%20Garbe | Robert Garbe | Robert Garbe (* 16. Januar 1878 in Hamborg; † 21. Februar 1927 in Hamborg) weer en plattdüütschen Schriever.
Garbe verbröch siene Kinnertiet vun 1880 an in Hohnstörp an’e Elv. Vun 1889 an weer he wedder in Hamborg. He güng hier op de Volksschool, de Präparandenanstalt un denn op’t Lehrerseminar. Siet 1899 weer he Lehrer. He grünn 1906 de „Nedderdüütsh Sellshopp“ in Hamborg, mit de he sik vun’n Hamborger Quickborn afspalten dee. Garbe harr sik ene ganz egene Schrievwies för dat Plattdüütsche utdacht, mit de annere aver gor nich veel anfangen kunnen. Ok sien Stil hett nich glieks vele Frünnen funnen. Vele in de plattdüütschen Verbänn menen, Platt, dat weer en Spraak för Heimat, Hoff un Hart, ene Spraak, de trüchwartskehrt dat Schöne un Romantische in de Vergangenheit süht. Doch dat Moderne bi Garbe, de Idee, dat Platt mit dat Hoochdüütsche mitkann, ja womööglich Avantgarde wesen schall, dat pass nich in jemehr Gedankenwelt.
Sien Nalaat liggt hüüt in de Staatsbibliothek to Hamborg. In Hohnstörp is hüüt ene Straat na em nöömt ("Robert-Garbe-Weg") un en Gedenksteen bi't "Hohnstörper Fährhus" opstellt.
Warken
Görnriek. Gedichten för Jungs un Deerns. Gutenberg, Hamborg 1906
Dat Nödigst ut min plattdüütshe Rechtshriwunk. Nedderdüütsh Sellshop, Hamborg 1910
Oole plattdüütshe Leeider. Verlag Friedrich Hofmeister, Leipzig 1913
Jungs, holt fast! Oole un neie Krigs- un Suldatenleider. Diederichs, Jena 1915
Upkwalm: Gedichten. Hanf, Hamborg 1921
Görnrik. Gedichten för Jungs un Deerns. - 2., stark vermerte Uplaag, Hanf, Hamborg 1922
Ëin nien Klank: Lëider för Gesank un Lutenspill. Verlag der Buch- Ein- und Verkaufsgenossenschaft Hammerbrook, Hamborg 1928
O Seel vull Lengen: Gedichten. Rutgeven von Georg Trenkelbach. Meißner, Hamborg 1938
Weblenken
Garbe, Robert
Garbe, Robert
Garbe, Robert
Garbe, Robert
Garbe, Robert
Börger von Düütschland |
7675 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hille%20%28Naam%29 | Hille (Naam) | Hille oder Hilla is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Hille kummt vun ole Naams mit de Sülven. De eerste mutt Hild- ween hebben, dat heet Striet. De tweete Sülv sünd denn Wöör ween, as Borg (bi Hildborg) un Gard (dat heet Schutz, bi Hildegard) De Naam Hildegard bedutt denn so wat, as : Schutz in'n Striet. Hildborg heet so veel, as Borg in'n Striet.
De plattdüütsche Naam
As dat bi de Plattdüütschen in verleden Tieden begäng weer, hefft se vun den langen Naam Hildegard/Hildborg en korten maakt. Dat weer de Naam Hilde. De korte Form Hilde is mit de Tiet afslepen wurrn to Hille. Bi Hilla is dor noch dat a anbackt wurrn as en eendüdigen Henwies, dat sik dat hier üm en Deern hanneln deit.
Fundöörd
In ole Urkunnen un Naamslisten finnt sik düsse Naam toeerst
1650 in Overneeland bi Bremen (Hille)
1654 in Bremen (Hille)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Böker
Müller, Hartmut (Rutgever): Peter Koster, Chronik der Kaiserlichen Freien Reichs- und Hansestadt Bremen 1600-1700, Bremen 2004, ISBN 3-86108-687-5
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7677 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hilke | Hilke | Hilke is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Hilke kummt vun ole Naams mit twee Sülven. De eerste mutt Hild- ween hebben, dat heet Striet. De tweete Sülv sünd denn Wöör ween, as Borg (bi Hildborg) un Gard (dat heet Schutz, bi Hildegard) De Naam Hildegard bedutt denn so wat, as : Schutz in'n Striet. Hildborg heet so veel, as Borg in'n Striet.
De plattdüütsche Naam
As dat bi de Plattdüütschen in verleden Tieden begäng weer, hefft se vun den langen Naam Hildegard/Hildborg en korten maakt. Dat weer de Naam Hilde. De korte Form Hilde is mit de Tiet afslepen wurrn to Hille oder Hilla. As nu vun düssen Naam Hille een Smusenaam maakt weern scholl, is dor dat Suffix -ke anbackt wurrn (Diminutiv-Suffix). Nu heet de Naam Hilleke, dat heet Lüttje Hille. Mit de Tiet is de Naam afslepen wurrn to Hilke.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7682 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Johann%20Balhorn | Johann Balhorn | Johann Balhorn de Jüngere (* üm 1550; † üm 1604) weer en Bookdrucker ut Lübeck. Sien Naam warrt hüüt as Personifikatschoon för Ännern ansehn, de den Sinn entstellt.
Balhorn harr de Druckwarksteed vun sien Vader Johann Balhorn den Öllern övernahmen. Över 200 Drucksaken sünd ut de balhornsche Druckeree nableven. Dorto höört Kinnerfibeln, Schriften to de Reformatschoon, Volksliteratur un annere Böker.
1586 keem siene Utgaav vun dat Lüübsche Recht rut, mit de Angaav Auffs Newe vbersehen, Corrigiret. In vele Punkten wiek de Utgaav vun öllere af un mehrsttiets to ’n Nadeel vun de Börger. Dat föhr denn ok to männigeen Prozess. Dorför hebbt de Lüüd verbetert dör Johann Balhorn (oder Jan Balhorn) to ’n Schimpwoort maakt. Doch he weer woll gor nich verantwoortlich för de Ännern. Twee Lüübsche Raatslüüd un Juristen hebbt dat allens schreven. He weer blots de Dumme, de denn ahn Böset to ahnen sien Naam vörn rop sett hett.
Bi Johann Peter de Memel in Lustige Gesellschaft (Lübeck 1656) kaamt sien Naam dat eerste Maal in de Literatur vör. Later, as de Snack vun verbetert dör Johann Balhorn sik inbörgert harr un al nüms mehr wüss, worüm, dor hett sik de Geschicht dörsett, dat he in ene Kinnerfibel kenen Hahn mit Sporen rinsett harr, so wie de Lüüd dat wennt weren, un dat bi em de Hahn kene Sporen harr, de harr Eier ünner sik leggen. Un dor stünn denn verbetert dör Johann Balhorn ünner. Karl Friedrich Wilhelm Wander hett denn aver in ’t 19. Johrhunnert rutfunnen, dat dat Rechtsbook de würkliche Grund för sienen slechten Roop weer.
Balhorn, Johann
Balhorn, Johann
Boren in dat 16. Johrhunnert
Storven 1604 |
7683 | https://nds.wikipedia.org/wiki/K%C3%BCnnecke | Künnecke | Künnecke un Künneke is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Dat is antonehmen, dat de plattdüütsche Vörnaam Künnecke vun den olen germaanschen Naamen Kunigunde herkamen deit. In düssen Naamen steekt twee Wöör in: kunni (dat heet Sipp) un gund (dat heet Striet). Tosamen kann dat so wat bedüden, as :De för ehre Sipp strieden deit. Een anner Möglichkeit is, dat de Naam mit Kunigunde gar nix to kriegen hett, man vun Kind herkamen deit.
De plattdüütsche Naam
De een Möglichkeit is düsse: As dat bi de Plattsnackers begäng weer, is de lange germaansche Naam afkört wurrn. Up düsse Aart is dor de Naam Kunne oder Künne bi rutkamen. Nu weer dat faken so, dat de korten plattdüütschen Naams een Anbacksel to'n lüttjer maken kregen hefft (Diminutiv-Suffix). Düt Anbacksel weer -ike oder -icke un noch mehr Formen in düsse Aart. Dat Anbacksel möök vun den korten Naam een Smusenaam, so as sik dat för lüttje Kinner höört. Dor is denn ut Künne de Smusenaam Künnike oder Künneke oder ok Künnecke wurrn. Dat heet denn so wat as Lüttje Kunigunde.
Ok möglich is, dat de Naam vun Kind afstammen deit. De Smusenaam vun Kind is Kindeken (mit Diminutiv-Suffix). Dortiets is dat ü veel mehr as een i utspraken wurrn (vgl. Lücke-Lieken un Wübbeke-Wiebke). Kann also sachs angahn, dat ut Kindeken mit de Tiet Kinneken un Künnecke wurrn is.
Fundöörd
In ole Naamslisten un Urkunnen finnt sik de Naam toeerst
1684 in Deefholt
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7684 | https://nds.wikipedia.org/wiki/W%C3%B6mmel | Wömmel | Wömmel (ok Wommel) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Dat is bitherto nich klar, wo de Naam Wömmel vun herkamen deit. Dat is antonehmen, dat dor een langen Naam achtersteken deit, as dat bi de meisten plattdüütschen Vörnaams so is. Dat kann angahn, dat dat een Naam mit de Sülv Wom- oder Wöm- is, man ok de Sülv Wi- oder Wig- kann de Grundform ween sien. Amenn kann een sik dat ok vörstellen, dat de Naam nich vun eenen christlichen Naamen un ok nich vun eenen germaanschen Naamen afstammen deit, man dat he vun eenen Naam ut Freesland kümmt, de een ganz egen Bedüden hett. Wat nu richtig is, kann een bitherto noch nich seggen.
De plattdüütsche Naam
Mehr kann een to de neegsten beiden Stufen vun düssen Naam seggen. Vun den unbekannten Naam is een korte Form maakt wurrn. So weer dat bi de Plattsnackers fröher begäng. De korte Form weer Womme oder Wömme. Dat höört sik nich veel anners an, as de freeschen Naams Momme, Famme oder Femme, Tammo un Temme. An düsse korten Naams sünd faken Suffixen anbackt wurrn. Bi Wömme un Womme keem nu dat Anbacksel -el an. Mit düt Anbacksel konn klaar maakt weern, dat dat Froonsnaams sünd. So is ut Wömme Wömm-el un ut Womme Womm-el wurrn.
Fundöörd
In ole Naamslisten un Urkunnen finnt sik de Naam toeerst
1664 in Overneeland bi Bremen (Wömmel)
1740 in Huchten bi Bremen (Wommel)
1663 in Harpstäe in’n Landkreis Ollnborg
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Footnoten
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7687 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gebke | Gebke | Gebke (ok Gebecka, Göbbecke, Gebbeka, Gebbeke un Gebbecke) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Dat is nich ganz klar, wo düsse Naam vun herkamen deit. Mag angahn, dor stickt dat ole germaansche Woort Geba (dat heet Gaav) in, so as dat ok in den olen germaanschen Naam Gebhardt vörkummt.
De plattdüütsche Naam
Toeerst hett dat eenen korten plattdüütschen Naam geven. Dat weer Geba oder Gebe. Dor is denn een Smusenaam för Kinner vun maakt wurrn. Dor wurr denn dat Anbacksel (Suffix) -eke oder -icke anföögt. So heet de Naam nu Gebeke (verscheden Schrievwiesen). De Naam is denn ok afslepen wurrn to Gebke oder hett een -a anbackt kregen as Gebeka. Dat allens bedütt nu so veel as Lüttje Gebe. Wenn Gebe nu würklich vun dat germaansche Woort Geba herkümmt, denn heet dat Lüttje Gaav oder ok Lütt Geschenk.
Fundöörd
In ole Naamslisten un Urkunnen finnt sik düsse Naam toeerst
1664 in Bremen (Gebbeke)
1681 in Oorssen bi Bremen (Gebke)
1688 in Ganderkesee (Gebke)
1701 in Bremen (Göbecke)
1706 in Hoorn bi Bremen (Gebke)
1814 in Seehusen bi Bremen (Gebecka)
1845 in Huchten bi Bremen (Gebbeka)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Böker
Müller, Hartmut (Rutgever): Peter Koster, Chronik der Kaiserlichen Freien Reichs- und Hansestadt Bremen 1600-1700, Bremen 2004, ISBN 3-86108-687-5
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7697 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Grete | Grete | Grete (ok Greta, Greth, Greetke, Gretje oder Gretjen) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Grete is een korte Form vun den Naam Margarethe. Düsse Naam kümmt ut dat greeksche Woort μαργαρίτης (margarites). Dat bedutt Parl. In Noorddüütschland weer dat ganz begäng, lange Naams af to körten un so is dor denn Grete vun wurrn.
Anbacksels
Faken hefft de Lüde in verleden Tieden Suffixen an de korten Formen vun de Naams anbackt. Dat döen se, vunwegen dat se dor een Smusenaam för lüttje Kinner vun maken wollen. Dor hefft se denn Anbacksels to'n lüttjer maken (Diminutiven) achteranföögt. So'n Anbacksels weeren de Suffixen -ike, -ke, -tjen un -tje. Up düsse Aart keemen de Naams Greetke, Gretje un Gretjen tostannen. Dat dücht, as wenn dat Anbacksel -ke öller weer as de annern, oder as wenn de Anbacksels -tje un -tjen vun Holland un vun Oostfreesland her nah de annern plattdüütschen Länner henkamen sünd. All düsse Formen vun den Naam Grete bedüüt nu so veel, as Lüttje Grete. Dat hett nu wedder soveel, as Lüttje Parl.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7702 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hermann%20Claudius | Hermann Claudius | Hermann Claudius (* 19. Oktober 1878 in Langenfeld; † 8. September 1980 in Grönwohld) weer en hooch- un plattdüütschen Schriever.
Leven
Claudius weer en Oorenkel vun Matthias Claudius. Mit söven Johren is he vun’t rohige stormarnsche Land mit siene Familie in de Grootstadt Hamborg tagen. Dor güng he in Eimsbüttel na de Volksschool. He arbeid denn vun 1900 bet 1934 sülvs as Lehrer an Volksschoolen, vun 1922 bet 1929 in Langenhoorn. Nadem se em in Fröhpension schickt harrn na enen Unfall mit’t Motorrad, is he mit de Tiet doov worrn un weer nu mit’t Schrieven in’e Gang.
Nadem de Nationalsozialisten an de Macht kamen weren is Claudius 1933 Maat vun de Sekschoon Dichtung in de Preußische Akademie vun de Künsten worrn un hett in’n Oktober dat Troelöffnis vun de düütschen Schrievers för Adolf Hitler mit ünnerschreven.
Hermann Claudius is in’t Öller vun 101 Johren an’n 8. September 1980 in Grönwohld doodbleven un is in Lütjensee to Roh leggt worrn.
Priesen un Ehrungen
1942 Lessing-Pries vun de Fre’e un Hansestadt Hamborg
Warken (Utwahl)
Mank Muern. Grotstadtleeder, 1912
Hörst du nicht den Eisenschritt? Zeitgedichte, 1914
Licht muß wieder werden. Lieder, 1916
Menschen! Gesichte und Geschichten hinterm philosophischen Vorhang, 1916
Lieder der Unruh, 1920
Hamburger Kinnerbok, 1920
Licht. Sonnenwende. Ein Sonnenwendspiel, 1921
Brücke in die Zeit. Selbstauswahl aus meinen Zeitgedichten seit 1914, 1922
Krup ünner. Kinnerriemels, 1923
Das Silberschiff. Die Geschichte einer Sehnsucht, 1923
Bodderlicker, sett di! Kinnerriemels, 1924
Stummel. En Vertelln, 1925
Heimkehr. Lieder von Gott, Ehe und Armut, 1925
Menschheitswille. Dramatisches Spiel für großen Bewegungs-Sprechchor samt dem Lied um die Erde für Sprechchor, 1926
Vörsmack. Oles un Nies, 1926
Meister Bertram van Mynden, Maler zu Hamburg. Ein hanseatisch Tagebuch um 1400 quasi gesetzet, 1927
Rumpelstilzchen. Ein Märchenspiel, 1928
Der ewige Tor. Neue Gedichte, 1928
Der Vagabund. Ein Sommernachtsspiel (Musik von Friedrich Weigmann), 1928
Seid gegrüßt! 2 Sprechchorspiele für Jugendweihen "Seid gegrüßt!" und "Kommt!", 1929
Der Vogel Wunderbar, 1934
Armantje. Geschichten aus meiner Kindheit, 1934
Daß dein Herz fest sei. Neue Gedichte, 1934
Speeldeel för Jungs un Deerns. Dre Speelstücken, 1936
Und weiter wachsen Gott und Welt. Neue Gedichte, 1936
Meister Bertram van Mynden. Maler zu Hamburg, 1937
Mein Vetter Emil und andere Geschichten, 1938
Jeden Morgen geht die Sonne auf. Neue Gedichte, 1938
Wann wir schreiten. Gedichte aus den "Liedern der Unruh" und dem "Ewigen Toren", 1939
Zuhause. Neue Gedichte, 1940
Eschenhuser Elegie, 1942
Aldebaran. Sonette, 1944
Das Lied Sulamit, 1947
Der Garten Lusam. Gedichte, 1947
Das Wolkenbüchlein, 1948
Der Ackermann und der Tod. Nach dem Johannes von Saaz Ackermann aus Böhmen, Anno 1400, 1948
Ulenbütteler Idylle, 1948
Der Gott der guten Tiere und andere Geschichten, 1950
Jeden Morgen, 1950
Das Kain- und Abel-Spiel, 1951
In meiner Mutter Garten. Gedichte, 1953
Mein kleines Gedicht, 1953
Meine Laterna magica. Geschichten und Gedichte, 1955
Peter Arp und ich, 1959
Der Rosenbusch, 1961
Grönwohld. Niege Gedichten mit Biller vun egen Hand, 1963
Töricht und weise. Späte Gedichte, 1968
Unterm weißen Haar, 1974
Hamburg. Die Stadt, die ich aus Kindertagen liebe, 1988
Ihr habt mein Lied gesungen. Gedichte aus dem Nachlaß, 1998
Unkruut. Riemels. Plattdeutsche Gedichte aus dem Nachlaß, 2000
Literatur
Liselotte Greife: Und dennoch Melodie. Zum 125. Geburtstag des Dichters Hermann Claudius, in: Zwischen Elbe und Weser, Bd. 22 (2003), S. 2-3
Numme Numsen: Hermann Claudius. München: Langen/Müller 1938.
Claus Schuppenhauer: Hermann Claudius: über einen großen plattdeutschen Lyriker, in: Quickborn, Bd. 89 (1999), S. 28-64.
Joachim Wergin: Vor zwanzig Jahren starb Hermann Claudius, in: Jahrbuch des Alstervereins, Bd. 75 (2001), S. 11-14.
Weblenken
Claudius, Hermann
Claudius, Hermann
Claudius, Hermann
Claudius, Hermann
Claudius, Hermann
Claudius, Hermann
Börger von Düütschland |
7704 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Imke | Imke | Imke oder Imcke (ok Imecke) is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Anners, as een denken kann, hett de Naam Imke toeerst mal rein gar nix mit de Immen to kriegen. Ofschoonst dat jüst so utsehn deit, dat düsse Naam dorvun herkamen deit, stimmt dat nich. Imke kümmt vun den olen germaanschen Naamen Irmgard her. Dor steekt de twee Wöör ermin/irmin (dat heet groot) un Gard (dat heet Schutz) achter. De Naam Irmgard beduut also so wat as Groote Schutz.
De plattdüütsche Naam
As dat bi de Plattsnackers fröher begäng weer, is de lange Naam Irmgard eerst mal afkört wurrn. So is dor denn een korten Naam vun wurrn. Kann wenn, dat dat Irme oder ok Irma weer. Vunwegen dat ut düssen korten Naam een Smusenaam för lüttje Gören vun maakt weern scholl, hefft se dor denn to'n lüttjer maken (as Diminutiv) een Suffix achteranbackt. Dat weer dat Anbacksel -ke. Nu heet de Naam eerst mal Irmeke. Dat is denn mit de Tiet afslepen wurrn to Immeke un tolest Imke. Imke heet Lüttje Irma un Lüttje Irmgard. To glieke Tiet bedutt de Naam, so as de vundage dor steiht, Lüttje Imme, ofschoonst dat dor an un for sik nix mit to kriegen hett.
De Naam Imke is hüdigendags noch ganz begäng.
Fundöörd
1622 in Bremen (Imecke)
1667 in Ganderkesee (Imcke)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7705 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Chamaven | Chamaven | De Chamaven weren en germaansch Volk, dat in dat 4. Johrhunnert in de Gegend vun dat Hamaland leven dee. Hüüt is dat de Oostdeel vun de Provinz Gelderland in de Nedderlannen un de Landkreisen Borken un Grafschop Bentem in Düütschland. Ehr Rebeet leeg an’e rechte Siet vun’n Nedderrhien un reck bet na Deventer. Se sünd later Deel vun de Franken worrn.
Dat eerste Maal warrt se bi Tacitus in’t 1. Johrhunnert in sien Germania nöömt. He seggt ok, dat de Chamaven op Land leevt, dat vörher de Brukterer tohöör.
Nableven is ok ene Gesettschrift, dat Lex Francorum Chamavorum.
Antike
Germanen
Volksgrupp
Gifft dat nich mehr |
7707 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Brun%20I. | Brun I. | Brun I. (* üm 932; † 14. Februar oder 26. April 976) weer vun’n 5. Mai 962 an bet 976 de Bischop vun Veern.
He weer mit de Billunger verwandt. He weer Mönk in Corvey un vun 962 an de Nafolger vun sienen Unkel Amelung vun Sassen as Bischop vun Veern. In disse Tiet hett he ok dat Nonnenklooster Ullessen (in Ollenstadt, hüüt to Uelzen) grünnt. Üm 973 rüm möök Brun in Opdrag vun Otto I. ene Reis na Ungarn, op de he mit Fürst Géza över de Christenmission verhanneln dee un dorbi Wolfgang vun Regensborg aflöös. 976 is he doodbleven un Erp is em as Bischop nafolgt.
Mann
Bischop
Middelöller
Röömsch-kathoolsche Kark
Boren in dat 10. Johrhunnert
Storven in dat 10. Johrhunnert |
7709 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Liafwin | Liafwin | De Hillige Liafwin († vör 776 in Deventer) weer en angelsasseschen Missionar bi de Fresen un Sassen.
Leven
Liafwin weer Mönk in dat Klooster to Ripon. Jüst as vele annere Missionare ut Angelsassen weer he bi de Mission vun de Germanen aktiv. Nadem he to’n Preester wieht weer, güng he 754 na Utrecht. Bischop Gregor vun Utrecht hett em denn na dat Rebeet vun Oaveriessel sannt, wo he tohoop mit Marchelm Mission bedrieven schull. Toeerst grünn he in Wulpe ene Kapell, gau harr he so veel Spood, dat he in Deventer ene Kark hett boen laten. Doch denn hebbt em de Sassen angrepen un de Kark ansteken. Liafwin kunn utneihn un wull nu op den Sassending in Marklo de Anföhrers vun de Sassen vun dat Christendom övertügen. In siene Vita hett Liafwin disse Tiet beschreven. He keem denn na Deventer trüch un hett de Kark wedder opboot. Dor is he ok doodbleven. Dat Johr is nich seker överlevert, aver dat weer vör 776, denn dor kemen de Sassen wedder un hebbt de Kark nochmal ansteken. Ok sien Graff hebbt se söökt, kunnen dat aver nich finnen. Eerst de Hillige Lüder hett kort later, as he de Kark wedder opboen dee, dat Graff funnen.
De Gedenkdag vun den Hilligen Liafwin is de 12. November.
Mann
Missionar
Röömsch-kathoolsche Kark
Storven in dat 8. Johrhunnert |
7710 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wigmodien | Wigmodien | Wigmodien weer en sassesch Go. Dat leeg twischen Werser un Elv. Wo groot dat genau weer, dat is nich kloor. In’n Noorden leeg dat Go Haduloha, dat hüdige Hadeln. Wat Wusten nu to Haduloha oder Wigmodien höör, is ümstreden. Na Süden müch dat Go woll bet na de Gegend vun dat hüdige Bremen recken.
Üm 450 rüm hett sik denn en groten Deel vun de Lüüd ut dit Go un ut annere Rebeden as Angelsassen tohoopdaan, is na Britannien röverseilt un hett England grünnt.
780 füng, nadem Karl de Grote Sassen innahmen harr, de Mission dör Willehad an. Na de Annalen vun Einhard hett Karl de Grote, nadem he mit sienen tweten Sassenkrieg 799 dör weer, all Lüüd, de in Wigmodien leven, deporteert. 10.000 Lüüd schöölt dat wesen hebben. Denn schall Karl de Grote Lüüd, de em tro weren, dor nee ansiedelt hebben. Wohrschienlich weer dat vun Einhard överdreven un dat weren nich all Lüüd, de he deporteert hett, denn archäoloogsch is dat nich natowiesen, dat dor to de Tied kene Lüüd mehr leven.
1062 harr Heinrich IV. Wigmodien den Arzbischop to Bremen to Besitt geven.
Gau
Germanen
Middelöller |
7711 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Andrea%20Debono | Andrea Debono | Andrea Debono (* 7. November 1821 in Senglean; † 29. Oktober 1871) weer en Opdecker ut Malta.
Debono harr Medizin un Chemie studeert. He leev mit de Familie in Alexandria un Debono weer dor Dokter in’t Krankenhuus. Na den Dood vun siene Öllern güng he na Kairo un 1848 na Khartoum. Dor weer he Ünnernehmer un hett ene Möhl un ene Firma för Bobedarf hatt. Vun 1851 an arbeidt he för den Guvernör vun’n Sudan un nehm den islaamschen Naam Latif Effendi an. Nu weer he as Hannelsmann för Elfenbeen an’n Witten Nil in’e Gang. Dorbi weer he ok as Opdecker aktiv. He weer de eerste, de den Stroom Sobat un den Nil bi Gondokoro utforsch.
He help 1862 de Opdeckers John Hanning Speke un James Augustus Grant mit Föhrers ut as se op de Söök na de Nilborns Problemen mit inheemsche Kriegers kregen. In dit Johr geev he ok en Book över siene Reisen rut.
Debono, Andrea
Debono, Andrea
Debono, Andrea
Boren 1821
Storven 1871 |
7712 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ratschonale%20Tall | Ratschonale Tall | En ratschonale Tall is en Tall, de een as Bröök vun twee helen Tallen schrieven kann. De Naam kummt vun dat Latiensch ratio in de Bedüden Proportschoon, Verhältnis.
De Koppel vun de ratschonalen Tallen warrt nöömt. Dorbi is Q de eerste Bookstaav vun Quotient. Disse Koppel warrt formell so defineert:
Dat heet op Platt: to de Koppel höört alle Bröken to, för de gellt: p un q sünd hele Tallen un q is nich liek to de 0.
Dormit is en Deelkoppel vun , vun de reellen Tallen. En Element vun , dat sik nich as so en Bröök schrieven lett, is en irratschonale Tall. En Bispill dorför is , de Wörtel vun 2.
Egenschoppen
Twischen twee ünnerscheedlichen ratschonalen Tallen is jümmers noch Platz för en annere ratschonale Tall. Dat is licht to bewiesen:
De Mitt twischen de Tallen un is
. Wieldat b un d nich liek 0 sünd, is ok de Nömer 2bd nich 0 un dat heet, de Bröök is en ratschonale Tall, un so as dat konstrueert is, liggt de twischen un .
Bi de natürlichen Tallen is dat nich jümmers so, t.B. gifft dat twischen 3 und 4 keen annere natürliche Tall.
sülvst is en Böverkoppel vun de helen Tallen . Ok dat is licht to sehn. Jedeen hele Tall z lett sik ok as schrieven un is dormit en ratschonale Tall.
Mathematik |
7713 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Elke | Elke | Elke is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns. In de vörmolige DDR hett de Naam allerhand Frünnen funnen, ok wiet buten dat plattdüütsche Spraakrebeet.
Herkamen
Elke is een korte Form vun den germaanschen Naam Adelheid. As dat bi ole germaansche Naams begäng is, steekt dor twee Wöör in. Adal heet so veel as vörnehmen Sinn oder vörnehme Aart un Heit bedutt so wat as Utsehn oder Gestalt.
De plattdüütsche Naam
Elke wiest all de Eegenarten vun eenen plattdüütschen Vörnaamen up. Vunwegen dat de Plattsnackers mundfuul weeren, wurr de Naam Adelheid oder ok den sien plattdüütsche Form Ahlheit afkört. Dor is dor denn Ahle vun wurrn. Düsse korte Form kreeg denn een Anbacksel (Suffix), wat de Naam lütter maken dö (Diminutiv). Dat weer dat Anbacksel -ike, wat faken bi plattdüütsche Naams bruukt wurrn is. Up düsse Aart is ut Ahlheit Alike (ok: Alecke) wurrn. Alike un Alecke sünd de öllsten Formen vun den Naam Alke. De keem tostann, as dat i oder dat e denn mit de Tiet ok noch wegslepen wurrn is (vunwegen de Mundfuulheit). Alke un al de annern Formen as Elke bedüüt denn so veel as Lüttje Ahlheit. Oder, wenn een dat ganz utdüden will: Lütt Deern, de ehr Gestalt vörnehmen Sinn utstrahlt.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7714 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Hibbel | Hibbel | Hibbel is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Wohrschienlich stickt achter düssen Naam en olen Naam mit twee Sülven. De eerste mutt Hild- ween hebben. Dat heet Striet oder Kampf. De tweede is en Woort ween, dat mit b anfangen dö, as -bald (dat heet ohne Bang, modig), -bert (beröhmt, glinsterig), -brand (Brand) oder -borg.
De plattdüütsche Naam
De ole lange Naam is tohopentagen wurrn. Ut Hildborg is denn de korte Form Hibbe maakt wurrn. Just de sülvige Form is avers ok vun de Jungsnaams Hildbald, Hildbert un Hildbrand maakt wurrn. Hibbe weer so eerst mol en korten Naam för Jungs un Deerns. Dorüm hett Hibbe denn ok dat Anbacksel -l as een Suffix dorachter kregen. Düt Anbacksel schall wiesen: Dat hier is een Deern (Feminin-Suffix). Just so is dat ok bi de Naams Wommel un Heil ok maakt wurrn.
Verwandschup
De Vokalen sünd fröher nich so akraat ut'neen holen wurrn. ü un ie un y sünd meist dörenanner bruukt wurrn (kiek ok bi Lieken), man ok o un ö. Dat is antonehmen, dat dat bi i un ö ok nich anners weer. De Naams Hibbel un Höpke wasst woll ut den glieken Stamm.
Fundöörd
De Naam Hibbel finnt sik in ole Naams listen un Urkunnen toeerst
1740 in Hastedt bi Bremen.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7715 | https://nds.wikipedia.org/wiki/H%C3%B6pke | Höpke | Höpke is een plattdüütschen Vörnaam för Deerns.
Herkamen
Wohrschienlich stickt achter düssen Naam en olen Naam mit twee Sülven. De eerste mutt Hild- ween hebben. Dat heet Striet oder Kampf. De tweede is en Woort ween, dat mit b anfangen dö, as -bald (dat heet ohne Bang, modig), -bert (beröhmt, glinsterig), -brand (Brand) oder -borg.
De plattdüütsche Naam
De ole lange Naam is tohopentagen wurrn. Ut Hildborg is denn de korte Form Hibbe maakt wurrn. Just de sülvige Form is avers ok vun de Jungsnaams Hildbald, Hildbert un Hildbrand maakt wurrn. Hibbe weer so eerst mol en korten Naam för Jungs un Deerns. As dor een Smusenaam för lüttje Kinner vun maakt weern scholl, hefft se dor dat Abbacksel to'n Lüttjer maken (Diminutiv-Suffix) -ike oder ok bloß -ke anbackt. Up düsse Aart keem denn Hibbeke tostannen. Dat heet Lüttje Hibbe. Mit de Tiet is dat e denn afslepen wurrn un de Naam Hippke weer dor. De Vokalen sünd fröher nich so akraat ut'neen holen wurrn. ü un ie un y sünd meist dörenanner bruukt wurrn (kiek ok bi Lieken), man ok o un ö. Dat is antonehmen, dat dat bi i un ö ok nich anners weer. De Naams Höpke un Hibbel wasst woll ut den glieken Stamm. So is dor denn de Form Höpke tostann kamen.
Fundöörd
De Naam Höpke finnt sik in ole Naams listen un Urkunnen toreerst
1678 in Deefholt bi Bremen (Hoepke)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7716 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Numerus | Numerus | Numerus betekent
Antall, in de Grammatik de Angaav, of de Wöör in de Eentall oder in de Mehrtall dor staht,
Numerus, Hölpstrupp in de röömsche Legion,
in de Mathematik bi dat Reken mit den Logarithmus dat Argument vun de Funkschoon. |
7720 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1887 | 1887 |
Wat passeert is
6. Dezember: Lenin warrt, mit 38 annere Studenten, ut de Universität Kasan rutsmeten, vunwegen dat he dat up en Revolutschoon in Russland afsehn harr.
De Doktor Ludwik Leijzer Zamenhof hett in Russland de Kunstspraak Esperanto konstrueert
Boren
3. Januar: August Macke, düütsch Maler vun den Expressionismus († 1914)
26. Januar: François Faber, luxemborgsch Radrennfohrer († 1915)
6. Februar: Josef Frings, düütsch Kardinal († 1978)
21. Februar: Savielly Tartakower, franzöösch-poolsch Schachmeester un Schachbookschriever († 1956)
24. Februar: Boris Kostić, jugoslaawsch Schachgrootmeester († 1963)
1. März: Charles Hoadley, austraalsch Geoloog un Polarforscher († 1947)
21. März: Luis Johnson Valor, chileensch Maler († 1929)
23. März: Juan Gris, spaansch Maler († 1927)
23. März: Rudolf Kinau, plattdüütsch Schriever († 1975)
29. April: Otto Dumke, düütsch Footballnatschonalspeler († 1912)
22. Mai: Wilhelm Kaisen, Politiker vun de SPD un Bremer Börgermeester († 1979)
27. Mai: Kasimir Fajans, poolsch-US-amerikaansch Chemiker († 1975)
29. Mai: André Trousselier, franzöösch Radrennfohrer († 1968)
8. Juni: Bruno Peyn, plattdüütsch Schriever († 1970)
23. Juni: Thyde Monnier, franzöösch Schrieverin († 1967)
7. Juli: Marc Chagall, russ’sch-franzöösch Maler († 1985)
14. Juli: Anton Aulke, plattdüütsch Schriever († 1974)
16. Juli: Karl Uhle, düütsch Footballnatschonalspeler († 1969)
1. August: Robert Schraudolph, düütsch Maler († 1978)
9. August: Hans Oster, düütsch General un Wedderstandskämper († 1945)
10. September: Paul Johner, Swiezer Schachspeler († 1938)
18. Oktober: Carl Clarence Kiess, US-amerikaansch Astronom († 1967)
24. Oktober: Octave Lapize, franzöösch Radrennfohrer († 1917)
7. November: Guus van Hecking-Colenbrander, nedderlannsch Footballspeler († 1945)
19. November: James Batcheller Sumner, US-amerikaansch Chemiker un Nobelpriesdräger († 1955)
6. Dezember: Charles Francis Laseron, austraalsch Naturwetenschapler, Malakoloog un Polarforscher († 1959)
27. Dezember: Boris Markowitsch Werlinski, sowjeetsch Schachspeler († 1950)
Storven
2. Februar: Adolphus Warburton Moore, britisch Bragstieger (* 1841)
28. Februar: Lodovico Jacobini, italieensch Kardinal (* 1832)
8. Mai: Lorenzo Batlle y Grau, uruguayisch Politiker un Präsident (* 1810)
16. Mai: Ludwig Terfloth, plattdüütsch Schriever un Koopmann (* 1796)
29. Mai: Pierre Millière, franzöösch Entomoloog un Lepidopteroloog (* 1811)
5. Dezember: Philippe Rousseau, franzöösch Maler (* 1808)
1887
1887 |
7722 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Oregon | Oregon | Oregon is en Bundsstaat vun de USA. Dat liggt in’n Noordwesten an de Pazifische Ozeaan. In’n Süden liggt Kalifornien un Nevada, in’n Noorden liggt Washington un in’n Oosten liggt Idaho. De Hööftstadt is Salem. De grootste Stadt is Portland mit 556.370 Inwahners. Oregon hett 3.421.399 Inwahners op en Rebeet vun 255.026 km².
Historie
Oregon weer vun’n 14. Februar 1859 af an en Bundsstaat vun de USA.
Politik
Oregon is opdeelt in 36 Kreise (Countys):
Weblenken
Websteed vun Oregon (engelsch)
Oregon |
7723 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Doom%20vun%20Aarhus | Doom vun Aarhus | De Doom vun Aarhus is de gröttste Kark in de däänsche Stadt Aarhus in Jüütland.
Bischop Peder Vognsen hett üm un bi 1200 den Opdrag för dat Bowark geven. In’t Johr 1300 weer de romaansche Backsteenkark denn trech.
Al 1330 is se aver wedder afbrannt un bet na dat Enn vun dat 14. Johrhunnert hebbt se nich wedder anfungen, en ne’e Kark to boen. Ditmal hebbt se na den Stil vun de Gotik boot un de Kark weer 1500 trech.
Se is 93 Meter lang un ok 93 Meter hooch. Dormit is se de gröttste Kark in Däänmark. De Kark hett 1200 Plätz un den hilligen Clemens as Patron.
De Altor vun 1479 kummt ut de Warksteed vun Bernt Notke ut Lübeck un de barocken Graffsteden sünd vun den Bildhauer Thomas Quellinus.
Weblenken
Websteed vun’n Doom (däänsch)
Kathedraal
Däänmark
Evangeelsch-luthersch |
7724 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Schoolsystem%20vun%20Uganda | Schoolsystem vun Uganda | Dat Schoolsystem vun Uganda baseert op dat Schoolsystem vun Grootbritannien. Tostännig för de Scholen is de Zentralregeren in Kampala un dat Ministerium för Utbillung un Sport. In Uganda sünd för meist all Volksscholen un högere Scholen Schoolgeböhren to betahlen. Dorvun utnahmen sünd middewiels aver de eersten veer Kinner, solang de na Volksschool gaht. Dat Schoolsystem in Uganda is in de Gööd temlich verscheden. In de Stadt is dat beter organiseert, op’t Land gifft dat faken veel to wenig Scholen.
Historie
De eersten Scholen geev dat üm 1890 in Uganda. De Missionare vun anglikaansche un kathoolsche Kark hebbt jem grünnt. 1924 geev dat de eerste högere School, dat Makerere-Kolleg, dat 1963 Deel vun de Universität Oostafrika woorn is un siet 1970 as Makerere-Universität ene egenstännige Universität billt.
1950 geev dat 53 högere Scholen in Uganda. Blots dree hören den Staat to, dree weren privat, de Rest weer vun de Karken.
Noch bet 1974 hebbt de Scholen tomehrst engelsche Schoolmaterialien un Lehrplään bruukt. 1975 hebbt se egene Lehrplään opstellt. Doch in de Tiet vun Idi Amin un de twete Tiet ünner Milton Obote güng dat bargdal mit de Qualität vun de Utbillung an de Scholen in Uganda.
1989 güngen 18 Perzent vun den Staatshuusholt vun Uganda in de Bildung.
De Natschonale Raat för Högere Utbillung is 2003 insett worrn un hett de Opgaav, Översicht över de Hoochscholen in Uganda to öven.
Dat Schooljohr is indeelt in dree Delen. De eerste geiht vun Februar bet April, de twete vun Mai bet August un de drüdde vun September bet Dezember. Dortwischen sünd jümmer dree Weken Ferien, na’n drüdden Deel duurt de Ferien sogor meist söss Weken.
Schooluniformen sünd in Uganda wiet verbreedt. Se hebbt faken ok en Teken vun de School dor op. Dat Utsehn vun de Uniform bestimmt dorbi jede School sülvst.
Vörschool
De Vörschool in Uganda warrt nich vun den Staat kuntrolleert, de Vörscholen sünd privat organiseert. Üm un bi teihn Perzent vun de Kinner besöcht Vörscholen.
Volksschool
Na de Volksschool gaht de Kinner, wenn se söss Johr oolt sünd. De Volksschool duurt söven Johr lang. Na de söövte Klass maakt de Kinner ehr Grund-Afslussexaam. Wenn de good utfallt, köönt se op de högere School gahn.
Siet 2006 warrt in de eersten dree Johren de Ünnerricht in de inheemschen Spraken afholen. Vun Anfang an warrt aver Engelsch lehrt, dat vun de veerte Klass an de Ünnerrichtsspraak is.
1989 güngen üm un bi 2,5 Millionen Kinners na de Volksschool (Klassen 1-7, 6-12 Johr oolt). 1980 weren dat noch 1,3 Millionen wesen. Todem güngen 80.000 op private Scholen. So bedrievt to’n Bispeel de Orthodoxe Kark 35 Scholen mit 10.000 Schölers.
Alltohoop weren dat 1989 en beten mehr as 50 Perzent vun all Kinners twischen söss un twölf Johren, de na School güngen. Blots 61 Perzent sünd de vullen söven Johren na School wesen, 25 Perzent hebbt dat op en högere School schafft.
Högere Scholen
De högere School duurt op den O-Level veer Johr lang, de Kinner sünd denn 13-16 Johr oolt. An de O-Level slutt sik de A-Level an, de noch wedder twee Johr duurt (de Schölers sünd denn 17-18 Johr oolt).
265.000 Schölers güngen op högere Scholen, 216.000 dorvun op den O-Level, 22.000 op den A-Level. 22.000 güngen na Lehrerseminars (veer Johr lang) un Technische Instituten (dree Johr lang), 4.400 op högere Lehrerseminars (+ 2 Johr) un Technische Instituten. De Afsluss op den O-Level is nödig, dat de Schölers na Universitäten oder Lehrerseminars gahn köönt.
De bekanntste högere School is dat Königliche Kolleg Budo in de Neegd vun Kampala.
Hoochscholen
Uganda hett veer apentliche un veerteihn private Universitäten. Todem gifft dat üm un bi 50 Institutschonen mehr, de högere Bildung anbeden doot.
Anerkannte Institutschonen (Tallen vun 2003/2004):
4 apentliche Universitäten
12 private Universitäten
10 natschonale Lehrerseminare
5 technische Hoochscholen
5 Handelshoochscholen
5 Institute för Bueree un Tucht
1 forstweertschopliche Hoochschool
2 genossenschaftliche Hoochscholen
1 Institut för Hotelwesen un Tourismus
4 medizinsche Institute
2 Beroopsinstitute
2 meteoroloogsche/geoloogsche Institute
3 Managementinstitute
Denn gifft dat noch negen Universitäten un twölv annere Institute, de noch kene Lizenz vun den Natschonalen Raat för Högere Utbillung hebbt.
Footnoten
Weblenken
Websteed vun dat Ministerium för Utbillung un Sport (engelsch)
Uganda
Schoolsystem |
7726 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Evangelium%20%28Book%29 | Evangelium (Book) | Evangelium warrt de Texte nöömt, de schreven sünd in de Johren bald no dat Leven vun Jesus Christus op de Eer un de vertellt, wat he doon un seggt hett.
De Woord kümmt vun dat Greeksche „Euangelion“, dat „gode Nahricht“ bedüden deit.
In de Bibel sünd veer Evangelien opnahmen worrn:
Matthäusevangelium
Markusevangelium
Lukasevangelium
Johannesevangelium
Annere Evangelien, to’n Bispill dat Thomas- un dat Barnabasevangelium, warrt to de Apokryphen rekent.
Weblenken
Evangelium
Lehnwoort |
7728 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Meld%C3%B6rp | Meldörp | Meldörp oder Möldörp is een middelöllerliche lütte Stadt in Dithmarschen in Sleswig-Holsteen mit över 7.500 Inwahners. Touristische Attraktion is de Meldörper Dom un de Meldörper Bucht mit ehr Saltweesen un mit de Spiekerkoog, wo een NABU-Station toom bekieken vun Vagels steiht.
Grote Deele vun’t Spiekerkoog sün Noturschutzgebeet. De Besöökers dörft avers in’t Spiekerkoog sörfen, wenn se wulln.
Landschop
Meldörp werr egens mol op en Geestinsel in’t Wattenmeer. Dör dat Landgewinnen, de eersten Dieken worrn ungefähr um dat Joor 1000 buut, beet to den Spekerkoog is se nu över söss Kilometers vun de Küstenlinie wech.
Geschich
Al in’t Johr 1076 schreev Adam vun Bremen, dat de Moderkark vun de Dithmarschers in Meldörp lech. 1265 hett Meldörp Stadtrecht kregen. 1598 verlor Meldörp dat Stadtrecht wedder un weer denn wedder blots een Plakken. In’t Johr 1870 is Meldörp allwedder een Stadt.
Meldörp weer vun’t Middelöller bit in dat Johr 1970, as de Kreisstrukturreform in Sleswig-Holsteen kemm, Kreishauotstadt vun Süderdithmarschen. Den wurrn Süder- und Norderdithmarschen tosoomenleggt und Heide wurr de Hööftstadt.
Kultur un Sehenswürdigkeiten
Neven de Meldörper Dom, de för meer as 700 Joor in Backsteingotik buut worn is, sün og enige Museen in de Stadt: dat Dithmarscher Landesmuseum, dat Dithmarscher Bauernhaus. Een ganzen Barg archäologische Funde utt de Fröhtiet un de Wikingertied har de Wetenschoppler ümlangs mokkt. Dorünner weer t.B. de beröhmte Fibel vun Meldörp, watt as een Spang för'n Mantilch, een Kleed oder so watt tücht hett. De Fibel vun Meldörp drögt veer Schriffteken ut de 1. Johrhunnert, vun de keenen so recht weet wo rüm man se lesen möt. Vun stürrbord (watt rechter Hand is) noh backbord sieht dat ut as 'hiwi' in Runschriff, watt in de urgermanisch Spraak wohrschinlich so veel heet as 'de, de tom Hus tohört', dat weer denn een vun de olleste Runfünne jichtens. Nu kann dat avers og sien, dat de Schrift von backbord noh stüerbord to lesen is. Denn sieht dat us as 'Idin' in latiensche Bookstoven un Idin is een germanisch Form vun de Nam 'Ida' för Fruunsluet. Berühmte Meldörper weern Heinrich Christian Boje, Landvogt und Schrieversmann, Karsten Niebuhr, de eerste Arabienfohrer und sin Söhn Barthold Georg Niebuhr, Historiker.
Weertschop un Verkehr
Verkehr
Meldörp liggt an de Bundesstraat 431 un de Bundesstraat 5. De neegst Autobohn, de Bundesautobohn 23, liggt üm un bi 13 Kilometers aff.
Meldörp hett een egen Bohnhoff an de Marschbohn, de Isenbohnstrecke, de vun Hamburg/Elmshorn no Sylt föhrt.
Verwaltensbehörd
As de Kreisseet vun fröher de Stadt hett noch männiche apentliche Inrichtung as dat Amtsgerich un dat Finanzamt vun Kreis Dithmarschen. Süssen is in Meldörp jeweils de "Süd-Seet" vun Organisationen, de jümmers no regional upspalten sünn as de Karkspeele oder de Kreishandwerkerschaft.
Weblinks
Websteed vun de Stadt (hoochdüütsch)
Webkamera an de un Billers vun de niege Meldörper Haven
Infos över Meldörp as kultureller Middelpunkt in Dithmarschen (hoochdüütsch)
Oort
Kreis Dithmarschen |
7733 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Depke | Depke | Depke is een plattdüütschen Vörnaam for Deerns.
Herkamen
Dat is antonehmen, dat achter den plattdüütschen Naam een öllere Naam ut de Tradition vun de Bibel steken deit. Möglicherwies is dat de Naam Deborah. Düsse Naam kümmt ut de hebreesche Spraak. Dat Woort דבורה (Deborah) heet Hummel oder Imm. In dat Ole Testament is Deborah een Richtersche un Propheetsche vun dat Volk Israel. Se hett dat berühmte Leed vun Deborah sungen. Dat steiht in de Bibel in dat Book vun de Richters, in't 4. un 5. Kapitel.
De plattdüütsche Naam
De Naam Depke kümmt vun de öllere Form Debbe. Debbe is een korte Form vun den bibelschen Naam Deborah. As dor een Smusenaam för lüttje Kinner vun worrn is, hefft de Lüde dat Anbacksel (Suffix) -ke dor achtern anbackt. Dat weer een Anbacksel to'n Lüttjer maken (Diminutiv). So is vun den Naam Debbe (vgl. engelsch Debbie) de Naam Debbecke vun worrn. Later is dat afslepen wurrn to Depke.
Fundöörd
In ole Naamslisten un Urkunnen is düsse Naam toeerst to finnen
1650 in Overneeland bi Bremen
1692 in Overneeland bi Bremen
Annere Spraken
Deborah (Düütsch)
Debora (Düütsch)
Debbie (Engelsch)
Debby (Engelsch)
Debra (Engelsch)
Dvora (Jöödsch)
Kiek ok bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7734 | https://nds.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCnne | Sünne | Sünne (ok Sünje oder Synke) is een plattdüütschen Vörnaam for Deerns.
Herkamen
De Naam Sünne hett nix mit dat plattdüütsche Woort Sünn (Bremer Platt: Sünne) to kriegen. Sünne is de korte Form vun den plattdüütschen Naam Gesine.
De plattdüütsche Naam
Sünne is een Vörnaam, de vun eenen plattdüütschen Vörnamen her nahmen is. De Plattdüütschen in fröher Tieden weern mundfuul un hefft meist all Naams körter maakt. Up düsse Aart is vun Gesine de korte Form Sine wurrn. As dat noch keenen Duden un ok keenen Sass geev, hett jedeen schreven, as em dat richtig düch. De Luut ie is fröher faken as ü oder as y schreven wurrn (kiek ok nah bi Lieken un Hibbel.
Smusenaams
Faken sünd de Naams in Smusenaams ümmuddelt wurrn. Dat güng eenfach mit dat Anbacken vun een Suffix to'n Lüttjer maken (Diminutiv). Dat Diminutiv-Suffix, dat an'n meisten begäng weer, weer dat Anbacksel -ike oder -ke. Up düsse Aart is ut den Naam Sünne de Smusenaam Sünneke wurrn. Tohopentrocken heet dat denn Sünke oder Synke (Utspraak woll: Sienke). Een anner Anbacksel, dat ehrder in den Westen tohuse weer (in Oostfreesland un in de Nedderlannen) is dat Suffix -je. Dor is denn ut Sine oder Sünne de Smusenaam Sünje vun wurrn.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Deerns |
7737 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gerke | Gerke | Gerke (ok Gehrke) is en plattdüütschen Vörnaam for Jungs.
Herkamen
De Vörnaam Gerke kümmt vun den olen germaanschen Naam Gerhard vun her. Dor steekt de Wöör Ger (dat heet Speet oder Speer) un hart (dat heet stark) in. Gerhard bedutt so wat as: De stark is mit den Speer.
De plattdüütsche Naam
De plattdüütsche Naam weer meist een korte Form vun den olen Naam, de dorachter steken dö. Düsse korte Form is woll Gerd oder ok Gero oder sowat in de Aart ween. As dor denn een Smusenaam for lüttje Kinner vun maakt weern scholl, keem dor dat Anbacksel -ike achteran. Düt Anbacksel weer een Suffix to’n lüttjer maken (Diminutiv). So is vun den Naam Gerd/Gero de Smusenaam Gerike vun wurrn. De is mit de Tiet denn afslepen un so is dor denn de Naam Gerke vun wurrn. As dat noch keen Duden un keen Sass geven dö, is dat denn ok woll Gehrke oder ok Gercke schreven wurrn. En annere Form vun düssen Naam is Gätje.
Tonaams
De plattdüütschen Tonaams Gerke oder Gehrke oder ok Gercke kaamt vun düssen Vörnaam Gerke vun her. De Tonaam bedutt soveel, as: De ut Gerke sien Familie kummt.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
7739 | https://nds.wikipedia.org/wiki/1666 | 1666 |
Wat passeert is
30. März: De Danebrog warrt över dat Eiland St. Thomas in de Karibische See uptagen, wat hüdigendags to de Amerikaanschen Jumferninseln tohöörn deit. Vun nu af an höört dat Eiland to de Kolonie vun Däänsch-Westindien.
14. Juni: De Nedderlänner winnt de Seeslacht vun de veer Daag gegen England un glöövt, dat se de engelsche Flott unnerkregen hefft
Bi de Slacht vun de twee Daag an den Saint James Day dreiht sik dat Glück eerst mal wedder
20. August: De Engelschen leegt Füür in West- Terschelling un maakt meist den ganzen Oort in'n Dutt. Dat passeert allens bi den Tweeten Seekrieg mank England un de Nedderlannen vun 1665 bit 1667
2. September: De grote Brand vun London maakt in dree Daag dree Veerdel vun de Stadt tonicht
15. November: De Freden vun Habenhusen is slaten wurrn mank Bremen un Sweden
Isaak Newton finnt de klassisch Mechanik ut. Dorüm kriggt düt Jahr in dat 19. Johrhunnert den Naam annus mirabilis (wunnerbar Jahr).
Robert Boyle vertellt vun dat Hydrostaatsch Paradoxon
De Universität vun Lund, in de Kuntrei vun Schonen in Sweden warrt upmaakt
De franzöösche Kanzler Jean-Baptiste Colbert grünnt de „Académie royale des sciences“
De Thron vun den Paapst warrt dör Gian Lorenzo Bernini fardig stellt. Anfungen harr he 1656.
Boren
18. Februar: Wilhelm Hyacinth, Prinz vun Oranien (†1743)
16. März: George Bähr, de de Froonkarken in Dresden boot hett (†1738)
14.Mai: Vittorio Amadeo II., Hertog vun Savoyen, König vun Sizilien un Sardinien (†1732)
27. August: Iwan V., tohopen mit sienen jüngern Broder Peter I. Zar vun Russland vun 1682 bit 1696 (†1696)
5. September: Gottfried Arnold, düütschen Theologen un Historiker vun de Kark (†1714)
15. September: Sophie Dorothea vun Brunswiek-Lüünborg, Prinzessche vun Ahlden, Kurförstsche vun Hannober (†1726).
Storven
20. Januar: Anna vun Öösterriek, Regentsche vun Frankriek vun 1643 bit 1661 (* 1601)
22. Januar: Schah Jahan, Kaiser vun Indien, de dat Taj Mahal boot hett (* 1592)
27. Februar: Gustav Evertsson Horn, sweedsch Offizier un Politiker (* 1614)
30. August: Benedikt Carpzow de Junge, hett öber Kriminalfäll un Hexen nahdacht, gellt as de Vadder vun de düütsche Wetenschup vun dat Recht (* 1595)
17. September: August de Junge vun Brunswiek-Wulfenbüttel, Hertog vun Brunswiek-Lüünborg, Först vun Brunswiek-Wulfenbüttel (* 1579)
De nedderlannsche Maler Frans Hals ut Haarlem
1666
1666
1666 |
7743 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Dankert%20%28V%C3%B6rnaam%29 | Dankert (Vörnaam) | Dankert (ok Tanger) is een plattdüütschen Vörnaam för Jungs.
Herkamen
De Naam kümmt vun den olen germaanschen Naam Dankwart. In düssen Naamen steekt de beiden Wöör Danc (dat heet Gedanken) un Wart (dat heet Uppasser oder Wächter). De Naam bedutt soveel, as: De up den Gedanken passen deit. In dat Leed vun de Nibelungen is Dankwart een Ridder ut Burgund un de Broder vun Hagen vun Tronje. He föhrt de 9000 Mannslüde vun de Burgunners nah de Borg vun Etzel, de Hunnen ehren König.
De plattdüütschen Naams
De Naams Dankert un Tanger sünd dör een slurige Utspraak vun den olen Naam tostannenkamen.
Fundöörd
In ole Urkunnen un Naamslisten finnt sik düsse Naams toeerst
1625 in Bremen (Tanger)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
7744 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Tanger | Tanger | Tanger betekent
Tanger, en plattdüütschen Vörnaam för Jungs,
Tanger, Stadt in Marokko,
Tanger, Stroom in Sassen-Anholt, de in de Elv münnt.
Tanger is de Familiennaam von
Helen Tanger (* 1978), nedderlandsche Rodererin,
Martina Schmidt-Tanger (* 1959), düütsche Psychologin un Schrieversche,
Wolfgang Tanger († 2015), düütschen Footballspeler.
Kiek ok bi: Tangier. |
7745 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Gerd | Gerd | Gerd (ok Geerd un Gerdt) is een plattdüütschen Vörnaam for Jungs.
Herkamen
De Vörnaam Gerd kümmt vun den olen germaanschen Naam Gerhard vun her. Dor steekt de Wöör Ger (dat heet Speet oder Speer) un hart (dat heet stark) in. Gerhard bedutt so wat as: De stark is mit den Speer.
De plattdüütsche Naam
De Plattsnackers in fröher Tieden weeren mundfuul un hefft de langen germaanschen un christlichen Naams afkört. Up düsse Aart is ut Gerhard denn Gerd vun wurrn.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
7746 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Iserlohn%20Roosters | Iserlohn Roosters | Iserlohn Roosters vun 1959 is een Vereen ut Iserlaun, de Ieshockey speelt. De Iserlohn Roosters warrt vun Wolfgang Brück as Präsidenten anföhrt un de Sportdirektor heet Karsten Mende. De Trainer vun de Mannschafft heet Geoff Ward. 2006 hett de Vereen sik nich för de Play-offs qualifizeert. Tohuus speelt de Vereen in de „Eissporthalle am Seilersee“. Dor passt so üm un bi 4.500 Lüüt rin.
Speeler un Trainer
Speeler vundage (Saison 2006/2007)
Wer to de Trainers in de Bundsliga tohören deit (Saison 2006/07)
Trainers ut de verleden Jahren
1954-1961 Charles McCuaig
1961/62 Victor Leury
1962/63 Harry-Henry Craig
1963-1965 Jim Taylor
1965 James Jones
1965-1971 Horst Kubik
1971-73 Jiří Hanzl
1973/74 Dieter Hoja
1974 Sandy Archer
1974-1978 Dieter Hoja
1978-1981 Jaroslav Walter
1981 Otto Schneitberger
1981-1982 Jorma Siitarinen
1982 Dieter Hoja (Interimscoach), Vladimir Cechura
1982-1983 Dieter Hoja
1983-1984 Gerhard Kießling
1984 Heinz Zerres
1984-1985 Ricki Alexander
1985-1987 Jan Eysselt
1987 Jaroslav Pouzar (Spelertrainer), Otto Schneitberger
1988/89 Peter Gailer (Spelertrainer)
1989-1991 Jozef Golonka
1991 Mark Taylor, Bruce Keller
1991-1992 Mark Taylor
1992/93 Steven Polgar
1993-1994 Bill Lochead
1994-1997 Peter Gailer
1997-2003 Greg Poss
2003 Dave Whistle
2003-2006 Doug Mason
vun 2006 an Geoff Ward
Weblenken
Siete vun´n Vereen
Sportvereen |
7747 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Drewes | Drewes | Drewes (ok Drews un Drees) is een plattdüütschen Vörnaam for Jungs.
Herkamen
De Naam Drewes kummt vun den olen greekschen Naam Andreas. Faken warrt seggt, düsse Naam kümmt vun dat greeksche Woort ανδρός (Andros). Dat is de tweede Person Eentall vun dat Woort ανήρ (Anér), wat „Mann“ bedüden deit. Man dat stimmt nich. Andreas kümmt vun dat Woort ανδρεία (Andreia). Dat heet „Kuroosch, Moot, Duchtigkeit“. Andreas bedutt denn so wat, as „Een, de duchtig is“ oder„Een, de Kuroosch hett“ oder „Een, de nich bange is“.
Historie
Öber de Römers keem de Naam nah Westeuropa. Vun dat Middelöller af an wurr de Naam allerwegens in Europa geern bruukt. Besunners in England, Schottland un in Skandinavien keem de Naam to de Tiet faken vor. Nah de Reformation wurr de Naam noch fökener bruukt.
De plattdüütsche Naam
As dat bi de Plattdüütschen begäng weer, hefft se den Naam Andreas afkört. Dor is denn bloß man de tweede Hälft vun den Naam nahmen wurrn: Dreas. Later is dor denn Drees vun wurrn un ok Drewes.
Tonaams
Vun düssen Vörnaam Drewes is denn ok de Tonaam Drewes oder Drews vun wurrn. Düsse Naams sünd in Noorddüütschland ganz begäng. De bedüüt so veel, as: Ut Drewes sien Familie.
Annere Formen
Anderl, Anders, Andi, Andor, Andrä, András, André (fr), Andréa, Andree, Andrej, Andres (Basel), Andrés, Andrew (en), Andriko, Andrusch, Androsch, Andrzej (pl), Andy (en), Drees, Driess (ndd.) Endre, Rees, Res, Ondřej (cs), Ondra (cs), Ondrášek (cs), Andriy (uk), Antti (fi), Andrea (it), Andrés (es), Tresi, Dreesi (Oolt-Baseldüütsch)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams.
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
7750 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wilken | Wilken | Wilken (ok Willken oder Wilcken un Wilke) is een plattdüütschen Vörnaam for Jungs.
Herkamen
Wilken kummt vun den düütschen un vörmals germaanschen Naamen Wilhelm. Dor steekt de beiden Wöör Willio (dat heet Will) un Helm (dat heet Helm oder Schutz) in. De eerste bekannte Mann, de düssen Naamen dregen dö, weer de Hillige Wilhelm vun Aquitanien (745 bit 812). Vunwegen de Familien Oranien un Hohenzollern düssen Naamen dregen döen, weer de Naam in den Nordwesten vun Europa begäng.
De plattdüütsche Naam
As dat bi de Plattdüütschen begäng weer, hefft se düssen Naamen afkört un dor Willi vun maakt. Dat weer de korte Form. De warrt ok hüdigendags noch bruukt. As dor een Smusenaam fort lüttje Jungs vun maakt weern scholl, keem dor dat Anbacksel (Suffix) to'n lüttjer maken (Diminutiv) -ke achteran. Denn heet de Naam Willeken. Dat bedutt soveel, as Lüttje Willi. Mit de Tiet is düsse Naam afslepen to Wilken.
Fundöörd
In ole Naamslisten un Urkunnen finnt sik düsse Naam toeerst
1459 in Bremen
1680 in Seehusen bi Bremen
1698 in Ganderkesee
1713 in Seehusen bi Bremen
1780 in Seehusen bi Bremen
1812 in Seehusen bi Bremen
Tonaams
Vun düssen plattdüütschen Vörnaam Wilken kaamt ok de plattdüütschen Tonaams Wilken un Wilcken oder ok Willken un Wilkens her. De bedüüt so veel as: De ut Wilken sien Familie kummt.
Bekannte Lüüd mit düssen Vörnaam
Wilken von Alten, düütschen Kunsthistoriker,
Wilken Bolen, düütschen Kanoniker,
Wilken F. Dincklage, düütschen Musiker un Schauspeler.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
7751 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wilcken | Wilcken | Wilcken betekent
Wilcken, en Familiennaam.
Wilcken is de Familiennaam von
Dagmar von Wilcken (* 1958), düütsche Designerin,
Gerhard Wilcken (1917–2011), düütschen Architekt,
Hermann Adolph Wilcken (1730–1801), düütschen Jurist,
Johannes II. Wilcken († 1386), düütschen röömsch-kathoolschen Geistlichen,
Peter Wilcken (1742–1819), Lübecker Koopmann un Raadsherr,
Rosemarie Wilcken (* 1947), düütsche Politikerin,
Ulrich Wilcken (1862–1944), düütschen Ooldhistoriker un Papyroloog,
Victor von Wilcken (* 1948), düütschen Generaal.
Kiek ok bi: Wilken. |
7757 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Wilkens | Wilkens | Wilkens betekent
Wilkens, en Familiennaam,
(1688) Wilkens, en Asteroid,
Wilkens & Söhne, düütsch Ünnernehmen.
Wilkens is de Familiennaam von
Albert Wilkens (1790–1828), düütschen Theoloog un Heimaatforscher,
Alexander Wilkens (1881–1968), düütschen Astronoom,
Andrea Wilkens (* 1984), düütsche Footballspelerin,
Andreas Wilkens (* 1957), düütschen Historiker,
Christian Friedrich Wilkens (1722–1784), düütschen evangeelschen Theoloog un Naturforscher,
Diedrich Wilkens (1811–1876), düütschen Ünnernehmer,
Edmund Wilkens (1932–2005), düütschen Schoolmeester un Schriever,
Erwin Wilkens (1914–2000), düütschen evangeelschen Theoloog,
Hans Wilkens (1894–1947), düütschen Maler,
Heinrich Wilkens (1881–1948), düütschen Geistlichen un Politiker,
Helmut Wilkens (1926–2009), düütschen Veterinär,
Hermann Wilkens (1719–1774), Bremer Raadsherr,
Hugo Wilkens (1888–1955), düütschen Maler un Grafiker,
Johann Wilkens (1762–1815), düütschen Jurist un Senater,
Klaus Wilkens (* 1942), düütschen Verbandsfunkschonär,
Lenny Wilkens (* 1937), US-amerikaanschen Basketballspeler,
Ludwig Wilkens (* 1963), düütschen Patholoog,
Manfred Wilkens (1926–2001), düütschen Physiker,
Martin Heinrich Wilkens (1782–1869), düütschen Goldsmidd,
Martin-Heinrich Wilkens (1888–1966), düütschen Ünnernehmer un Politiker,
Otto Wilkens (1907–1999), düütschen Politiker,
William Alexander Wilkens (1851–1911), düütschen Ünnernehmer.
Kiek ok bi: Wilckens, Wilkins, Wilken. |
7759 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Willem | Willem | Willem (ok: Wilm un Willm) is een plattdüütschen Vörnaam for Jungs.
Herkamen
Willem is de korte Form vun den düütschen un vörmals germaanschen Naamen Wilhelm. Dor steekt de beiden Wöör Willio (dat heet Will) un Helm (dat heet Helm oder Schutz) in. De eerste bekannte Mann, de düssen Naamen dregen dö, weer de Hillige Wilhelm vun Aquitanien (745 bit 812). Vunwegen dat de Familien Oranien un Hohenzollern düssen Naamen dregen döen, weer de Naam in den Nordwesten vun Europa begäng. De plattdüütsche Naam is tostannen kamen, as düsse Naam tosamentrocken wurr. De Naam warrt just so ok in de Nedderlannen bruukt. In England klingt he ok nich veel anners. Dor heet he William.
Fundöörd
1660 in Olenesch in dat Land Oldenborg (Wilm)
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
7762 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Jan | Jan | Jan (Ok: Johann; Utspraak mit weke J, as in Franzöösch Jean) is een plattdüütschen Vörnaam för Jungs.
Herkamen
Jan un Johann kaamt vun den greekschen Naam Ιωάννης (Ioannes). Düsse Naam kümmt wedder ut de hebreesche Spraak. Dor heet de Naam Yochanan (יוחנן). Dat bedutt „De Herr (JHWH) is gnädig“ oder ok „De Herr hett (sien) Gnaad sehn laten“. Dat schall bedüden: Düt Kind, dat so heten deit, is vunwegen Gott sien Gnaad up de Welt kamen. Dat is Gott sien Geschenk. In de Bibel gifft dat in dat Nee Testament Johannes den Döper un den Jünger Johannes. Vun em warrt seggt, vun all de Jüngers weer he Jesus de Leevste ween. Dorüm is sien Naam mank de Christen in all Tieden ganz begäng.
De plattdüütsche Naam
De Plattdüütschen weeren fröher mundfuul. Se hefft de langen bibelschen Naams jümmers afkört. So is ut Johannes toeerst Johann wurrn un later denn, noch körter, Jan.
Anner Spraken un anner Formen
Den Naam Jan gifft dat nich bloß in de plattdüütsche Spraak. Ok in dat Poolsche un in dat Tschechisch is dat een Vörnaam, de faken bruukt warrt. Ok nich veel anners heet dat in Italieensch (Gian) un in Franzöösch (Jean)
albaansch: Gjon
Oolt-Karkenslaawsch: Ioan (Ιωанъ)
araabsch: Yaḥyā (يحيى), Yahia
aramääsch: Yohanun, Yohanan
armeensch: * Howhannes, Hovhannes (Հովհաննես oder Յովհաննես (Jovhannes)), Up russisch Aart Owannes (Ованнес)
baskisch: Jon
bretoonsch: Yann, Yannic, Yannick, Iwan
bulgaarsch: Iwan, Wanko, Yani (Яни), Yanko (Янко), Yoan (Йоан)
chineesch: Yuehan
däänsch: Evan, Hasko, Iven, Jen, Jens
düütsch: Hannes, Hanns, Hans, Hansi, Hänsel, Hansele, Hennig, Henning, Henno, Huschke, Jan, Jo, Jojo, Joann, Johann, Johannes, Jannis, Jannes, Johanne
freesch: Hasko, Jens, Jannis, Janes
ripuaarsch: Hennes
Nedderfränksch: Scheng, Joãn
engelsch: Jack, Jacky, Johanan, John, Johnny, Jonny, Shawn
färöisch: Jógvan, Jan, Jann, John, Jonn, Jóan, Jóanes, Jóanis, Jóannes, Jóannis, Jóhann, Jóhannes, Jóhannis, Jóhannus, Jón, Hannes, Hannis, Hannus, Hanus
finnsch: Hannu, Janne, Juhani, Juho, Jukka, Jussi
franzöösch: Jean (öller Formen: Jehan, Joannes)
galicisch: Xoán
gälisch: Iain
greeksch: Ioannis (Ιωάννης), (ooltgr. Iōhannēs, Iōannēs - Ἰωάννης), Yannaki (Γιαννάκι), Yannis (Γιάννης), Yannos (Γιάννος)
hebrääsch: Shon (שון), Yochanan (יוחנן)
irisch: Eóin, Sean, Shane
islandsch: Hannes, Jóhann, Jón
italieensch: Gian, Gianni, Giovanni, Giovannino, Nino
japaansch: Yohane (ヨハネ)
katalaansch: Joan
koreaansch: Yo-Han
kroaatsch: Ivan, Ivica, Iko
latiensch: Ioannes, Joannes
lettisch: Jānis
litauisch: Janis
nedderlandsch: Jan, Sjang, Johan
norweegsch: Jan, Johan
poolsch: Jan, Janusz
portugeesch: João
rätoromaansch: Gian, Gion
rumäänsch: Ioan, Ion, Ionel, Ionică, Ionut, Nelu
russisch: Ivan (Иван), Iwan, Janis, Wanja
schottsch: Ian
sweedsch: Johan, Jan
serbsch: Jovan
serbokroaatsch: Jano, Jovan, Jovo
slawisch: Hanke, Hanko, Jan
slowaksch: Jáno
slowensch: Janez
spaansch: Juan
taiwaansch: Iok-hān (protestantsch), Jio̍k-bōng (kathoolsch)
tschechisch: Jan, Janek, Janko
törksch: Yahya
ukrainsch: Iwan (Іван), Iwas (Івась), Iwasik (Івасик)
ungarsch: János
walisisch: Evan
Plattdüütsche Tonaams
Ut Johann un Jan sünd denn ok olattdüütsche Tonaams vun maakt wurrn, as Johannsen, Janssen un Jansen. De bedüüt so veel, as Ut Jan/Johann siene Familie, oder Vun Jan/Johann sien Hoff.
Kiek ok nah bi
List vun plattdüütsche Vörnaams
Weblenken
Plattdüütsch
Vörnaam för Jungs |
7765 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mann%20vun%20Oben-Olend%C3%B6rp | Mann vun Oben-Olendörp | De Mann vun Oben-Olendörp is ene Moorliek, de in’n Mai 1895 bi’t Törfgraven in dat Kedener Moor bi Oben-Olendörp opfunnen worrn is.
Bi’t Törfsteken hebbt se em toeerst merrn dörsneden. De, de em funnen harr, hett toeerst blots de ünnere Hälft sehn un wedder inkuhlt, denn he höll dat för en Deert, dat in’t Moor doodbleven weer. Eerst bi’t wiedergraven hett he Kopp un Bost funnen un he dach nu, dat he en Liek funnen harr. Nu harrn se den Schoolmester H. Meyer ut de School ruthaalt, de gau rut harr, dat se ene ole Moorliek vör Ogen harrn. He güng nu dorbi un hett allens insammelt. He seeg ok, dat bi de Liek Resten vun Heid weren, de ans in ene Deepde vun twee Meter nich to finnen is. Dormit weer kloor, dat de Liek woll mit Afsicht inkuhlt worrn is un dat keen Unfall weer.
He weer en öllern Mann, harr en beten ene Glatz un en Dreedaagboort. Sien Hoor weer vun’t Moor roodblond farvt. He dreeg enen eenfachen Mantel, ’ne korte Büx un harr föffteihn Zentimeter brede Stoffwickeln üm’e Knee bunnen. He harr Schoh ut Ledder. De Schoh weren 28 Zentimeter lang, dat is üm un bi Schohgrött 44. Todem weer he in ene Wulldeek vun 1,73 m maal 2,53 m inwickelt. Bi sik harr he ok twee Anhängers ut Sülver. Vun’n Stil her passt de in’t 3. Johrhunnert.
De Moorliek liggt hüüt in dat Swedenspieker-Museum in Stood.
Weblenken
Biller
Moorliek
Landkreis Cuxhoben |
7766 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Tollundmann | Tollundmann | De Tollundmann is ene Moorliek, de an’n 6. Mai 1950 in dat Bjaeldskovdalmoor teihn Kilometer westen vun Silkeborg in Däänmark opfunnen worrn is. He weer so good bewohrt, dat Viggo un Emil Højgaard, de em bi’t Törfsteken funnen hebbt, em för en Moordopper hölen un de Polizei ropen hebbt.
De Tollundmann leeg op de Siet, de Been an’n Buuk tagen. Sien Öller warrt op 40 Johren taxeert un he weer 161 Zentimer groot. He weer glatt raseert un sien Hoor afsneden. De Liek weer naakt un harr blots enen Görtel un ene Pelzkapp an.
Dör de Radiokarbonmethood hebbt de Forschers em op de Tiet vun dat 4. Johrhunnert v. Chr. taxeert. Dat is in de fröhe Iesentiet. De Pollen, de he in sienen Maag harr, hebbt verraden, dat he laat in’n Winter oder fröh in’t Vörjohr doodbleven is. Siene letzte Mohltiet weer ene Grütt ut Gasten, Liensaat, Rüük, Kamell un annere Saat. He höör to en Stamm vun Germanen un is nich vun alleen doodbleven. He harr enen Strick ut flochten Ledder üm sienen Hals. To siene Tiet hebbt se de Doden mehrsttiets ansteken un nich inkuhlt oder in’t Moor smeten. Sien Moorgraff mutt also en bestimmt rituell Bedüden hebben.
De röömsche Schriever Tacitus schrifft in siene Germania dorvun, dat de Germanen in’n Winter Minschenoppers to Ehren vun de Göttin Nerthus maakt hebbt. Mach also angahn, dat de Tollundmann so en Opper weer.
To de Tiet, as se de Moorliek funnen hebbt, kunnen se blots den Kopp so konserveren, dat he kenen Schaden nahmen hett. De Rest is indröögt. Eerst later kunnen se den Liev mit Silikon nabillen un he is wedder kumplett to sehn. Hüüt liggt de Tollundmann in dat Museum vun Silkeborg in Jüütland.
Moorliek
Däänmark |
7767 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fro%20ut%20dat%20Huldremoor | Fro ut dat Huldremoor | De Fro ut dat Huldremoor is ene Moorliek, de 1879 in’t Huldremoor twischen Ramten un Stenvad in Djursland in Däänmark bi’t Törfsteken opfunnen worrn is. De Liek stammt ut de Tiet twischen 160 v. un 340 n. Chr. Se dreeg en Ümhang ut Schaapsledder un en Ünnerrock ut Wull. De Moorliek warrt hüüt in dat Natschonalmuseum vun Däänmark in Kopenhagen opbewohrt.
Moorliek
Däänmark |
7768 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Fro%20vun%20Peiting | Fro vun Peiting | De Fro vun Peiting (Rosalinde dööpt) is ene Moorliek ut dat fröhe Midelöller, de an’n 23. Juli 1957 in’t Schwarzlaichmoor in Peiting in Oberbayern opfunnen worrn is.
De Fund warrt op ene Tiet üm dat Johr 1000 taxeert. De Liek leeg in ene Holtkist. De Minschen hebbt de Fro dormals in de Kist, mit fastbunnene Steen doran, in enen Diek in’t Moor smeten. Wohrschienlich sünd de Repen, mit de de Steen fastmaakt weren, mit de Tiet dörrott un de Kist is opswommen. Dat glöövt de Forschers, denn Delen vun’n Kopp un vun de Arms, de vör’e Bost överenannerleggt weren, weren temlich hin. Se legen woll, as de Kist opswommen weer, över Water, de Rest ünner Water. De Liek is ans in goden Tostand. Se harr en Ümhang ut Wull an, de bet to de Knee reck, en Hoorband un hoge Stevel ut Ledder. Disse Riederstevel weren nich ut de Gegend un sünd ans vun dor ok nich bekannt. Se stammt woll ut Oosteuropa. De Fro harr kort vör ehren Dood noch en Kind kregen.
Wat de Grund för ehren Dood weer, is nich rut. Ehr Sarg weer gau tohooptimmert. För Christen weer dat op jeden Fall nich begäng, dat Lieken in’t Moor kemen.
De Moorliek liggt hüüt in’t Textilmuseum in Neemünster. Dat Törfmuseum in Rottau hett ene Kopie.
Moorliek
Bayern |
7769 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Deern%20vun%20Windeby | Deern vun Windeby | De Deern vun Windeby is ene Moorliek, de 1952 bi’t Törfsteken in’t Domslandmoor bi Windeby in Sleswig-Holsteen opfunnen worrn is. Dör de Radiokarbonmethood warrt de Liek op de Tiet vun 41 bet 118 n. Chr. taxeert.
Wegen den fienen Körperbo hebbt se de Moorliek Deern vun Windeby nöömt. Eerst later hett Heather Gill-Robinson dör ene Arvgood-Analyys rutkregen, dat de Deern en jungen Keerl vun üm un bi 16 Johren weer. Op Röntgenopnahmen weren Harris-Lienen to sehn, de dor op henwiest, dat de Jung faken nich noog to eten kregen harr. Todem harr he en swore Infekschoon an’n Keev. De Liek hett dat Hoor rechts op’n Kopp veer Zentimeter lang, links aver kahl scheert. Se dreeg en Band üm’n Kopp, dat toeerst för ene Ogenbinn holen worrn is, hüüt aver ehrder as afrutscht Koppband ansehn warrt. Dat keem toeerst de Idee op, dat de Deern för untro wesen de Doodsstraaf kregen harr un dat se ehr denn in Unehr in’t Moor smeten hebbt. Een Indiz schull ok de Hand wesen, bi de de Dumen twischen Wies- un Middelfinger steken dee. Dat schull en Gest wesen, de för Unehr stünn. Doch denn keem rut, dat de Dumen eerst bi’n Transport 1952 twischen de Fingers steken worrn is. Un mit de Arvgood-Analyys keem rut, dat disse Idee woll gänzlichen Tüdelkraam is.
Hüüt liggt de Moorliek in dat Sleswig-Holsteensche Landsmuseum op Slott Gottorp.
Moorliek
Kreis Rendsborg-Eckernföör |
7770 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mann%20vun%20Lindow | Mann vun Lindow | De Mann vun Lindow is ene Moorliek, de 1984 bi’t Törfgraven in dat Lindow-Moor bi Manchester opfunnen worrn is. Hüüt warrt de Liek in dat Britische Museum in London wiest. Se weren dormals mit’n Törfbagger in’e gang un so fehlt Been un Becken vun de Liek un kunnen nich wedderfunnen warrn.
De Tiet, in de he doodbleven is, warrt op 2 v. Chr. bet 119 n. Chr. taxeert. Sien Dood weer gewaltsam, he kreeg dree swore Slääg op’n Kopp, kreeg de Slöök dörsneden un denn hebbt se em enen Strick üm’n Hals bunnen. Denn hebbt se em mit dat Gesicht na ünnen in’t Moor smeten. Wat he nu as Straaf oder as Minschenopper in’t Moor müss, is nich seker to seggen. Anners as bi den gröttsten Deel vun annere Moorlieken weer he woll en Kelt un keen Germaan. In sien Maag hebbt de Forschers röst Köörn funnen.
Moorliek
Grootbritannien |
7771 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mann%20vun%20Grauballe | Mann vun Grauballe | De Mann vun Grauballe is ene Moorliek, de an’n 26. April 1952 bi’t Törfsteken in dat Nebelgårds-Moor vun Grauballe bi Silkeborg in Däänmark opfunnen worrn is.
Üm un bi een Meter deep in’n Törf hett de Törfsteker Tage Busk Sørensen de Liek funnen, as he ehr in’t Schullerblatt steek. He mark, dat dat kene Wuddel weer un hett faststellt, dat dat ene Moorliek weer. Se hebbt Perfesser P. V. Glob bescheid geven, de de Liek denn kumplett utgraven un ünnersöken leet. De Mann vun Grauballe weer in temlich goden Tostand, Hoor, Nagels un Boortstobbels weren all nableven. De Hoor sünd dör dat Moorwater rood farvt, wohrschienlich weren se vörher dunkelblond oder bruun.
Dör de Radiokarbonmethood hebbt se de Moorliek op de Tiet üm un bi 290 v. Chr taxeert.
De Moorliek hett en groten Snitt an’n Hals vun een Ohr to dat annere. Ok Schädel un Scheen weren braken. Sporen vun Kleedasch, Smuck oder annere Saken weren nich to finnen. Siene letzte Mahltiet bestünn ut ene Grütt ut en grote Tall verschedene Soorten vun Koorn un annere Saat. He wiest Teken vun Gicht un Sweren an de Tähnwuddeln, ofschoonst he woll eerst üm un bi 30 Johren oolt weer.
Hüüt liggt de Moorliek in dat Moesgård-Museum in Aarhus.
Moorliek
Däänmark |
7772 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Rood%20Franz | Rood Franz | De Rode Franz is ene Moorliek, de in’n November 1900 in’t Bourtanger Moor bi Meppen in’n Emsland opfunnen worrn is.
De Rode Franz weer en Mann, de in’t 3. oder 4. Johrhunnert n. Chr. leven dee. Mööglich is, dat he en Minschenopper weer, dat vun siene Mitgermanen de Slöök dörsneden kregen hett un denn naakt in’t Moor smeten worrn is. Dat nehmt de Forschers vun wegen de Laag vun de Liek an.
An’n Kopp un Liev is de Huut to’n Deel nableven, ok de Vullboort un de Kopp- un Schaamhoor. Dör dat Moorwater sünd de Hoor roodbruun, dor hett he den Naam „Rood Franz“ vun af. Welk Klöör sien Hoor vördem harr, kunnen se nich rutkriegen.
Hüüt is de Liek in’t Neddersassische Landsmuseum in Hannober to sehn.
Moorliek
Landkreis Emsland |
7773 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Deern%20ut%20dat%20Uchter%20Moor | Deern ut dat Uchter Moor | De Deern ut dat Uchter Moor is ene Moorliek, de in’t Johr 2000 bi’t Törfsteken in’t Moor bi Uchte in Neddersassen opfunnen worrn is.
Toeerst dach de Polizei, dat de eerst vör korte Tiet doodbleven weer un hett wegen Moord ünnersöcht. De 1,50 m grote Liek vun ene 16 bet 19 Johren ole Deern weer dör de Törfmaschien dörsneden. Eerst in’n Januar 2005 hebbt se, as se op’t neet Törf steken hebbt, de twete Halft vun de Liek funnen. Dor is denn rutkamen, dat dat ene ole Moorliek weer un se hebbt Archäologen ranhaalt. De Liek weer aver so toricht, dat dor nich veel bi ruttoforschen weer.
Dör de Radiokarbonmethood hebbt se de Liek op ene Tiet üm un bi 650 v. Chr. taxeert. Se is de öllste bekannte Moorliek ut Neddersassen. To ehr Tiet hebbt se de Lieken mehrsttiets ansteken un nich begraven, dorüm is se vun groot Bedüden för de Archäologen. An de Knaken kunnen se aflesen, dat de Deern al en poor Maal länger Hunger lieden müss. Teken vun Gewalt hebbt se aver nich funnen. Den Grund för ehrn Dood in’t Moor weet nüms.
Wenn de Forschers mit ehr trech sünd, schall se bi’n Roden Franz in’t Neddersassische Landsmuseum to sehn wesen.
Weblenken
Moorliek
Landkreis Nienborg/Werser |
7774 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Cladh%20Hallan | Cladh Hallan | Cladh Hallan is ene Utgraavsteed op dat Eiland Süüd-Uist in de Büteren Hebriden in Schottland.
Forschers hebbt in Cladh Hallan twee Skeletten funnen. De ene Person, en Mann, is üm un bi 1600 v. Chr. doodbleven, de Fro üm un bi 1300 v. Chr. De wieken Delen weren all wegrött un de Knaken legen ünner de Eerd. Doch as se de Knaken ünnersöcht hebbt, hebbt se markt, dat de beiden eerst üm un bi 1000 v. Chr. in de Eerd kamen sünd. Na ehren Dood legen se woll een oder twee Johren in en Moor. Denn hebbt se de beiden wedder ut dat Moor ruthaalt un se in en Huus opbewohrt oder opstellt. Anners as annere Moorlieken sünd se, so schient dat, mit Afsicht in’t Moor smeten worrn, dat se konserveert warrt. Woto dat wesen schull, is nich kloor. Ok nich, worüm se later inkuhlt worrn sünd.
Borns
Moorliek
Schottland
Utgravung
Person ut dat 2. Johrdusend v. Chr. |
7775 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Mann%20vun%20D%C3%A4tgen | Mann vun Dätgen | De Moorliek vun Dätgen is ene Moorliek, de 1959 in’t Grotenmoor bi Dätgen vun Straaffangene opfunnen worrn is.
He harr enen Suebenknoten op’n Dööts. De leeg aver afslaan dree Meter vun sienen Liev weg. Se harrn em ok in’t Hart staken un em den Piedel afsneden. He leev in de Tiet üm un bi dat 2. Johrhunnert v. Chr.
Moorliek
Kreis Rendsborg-Eckernföör |
7776 | https://nds.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6nigin%20Gunhild | Königin Gunhild | Königin Gunhild is de Naam vun ene Moorliek, de 1835 in’t Haraldskærmoor teihn Kilometer westen vun Vejle opfunnen worrn is.
De Historiker Niels Matthias Petersen hett 1836/1837 vörslaan, dat de Liek de Königin Gunhild ut Norwegen wesen kunn, de na de Volkssaag mit Harald Blaagtähn verheiradt weer. Aver al 1842/1843 hett Jens Jacob Asmussen Worsaae nawiest, dat dat Tüdelkraam weer.
De Liek stammt ut de Tiet üm 490 v. Chr. Hüüt liggt se in de Sankt-Nikolai-Kark to Vejle.
Moorliek
Däänmark |
7777 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Moorliek | Moorliek | Ene Moorliek is ene Minschenliek, de dör de cheemschen Perzessen in dat Moor konserveert worrn is jüst as so ’ne Mumie. De Forschers kennt üm un bi 700 Funnen vun Moorlieken ut dat germaansche Noord-, Middel- un Westeuropa vun de Iesentiet. Se fallt to’n gröttsten Deel in de Tiet vun 700 v. bet 500 n. Chr.
För de Forschers sünd se vun groot Bedüden, denn se köönt Informatschonen geven, woans de Lüüd to de Tiet utsehn, wat se eten hebbt, woans dat üm jemehr Gesundheit stünn, wat an Kledaasch un wie se ehr dragen hebbt.
Dör dat Fehlen vun Suurstoff un de sure Ümgebung in’n Törf warrt Huut un annere weke Delen bewohrt. Jüst so as wenn garvt warrt. De Knaken dorgegen sünd faken nich bewohrt, denn de Süür lööst dat Kalzium op.
Welke Moorlieken weren woll Lüüd, de dör Unfäll in’t Moor versapen oder as Oppers vun Verbreken bisiet schafft worrn sünd. De gröttste Deel aver is mit Afsicht in’t Moor lannt. As Minschenoppers oder as Straaf för Verbreken. Wo groot de Andelen dorbi sünd, is nich ganz kloor.
De röömsche Schriever Tacitus schreev in siene Germania dorvun, dat de Germanen in’n laten Winter Minschen an jemehr Göttin Nerthus oppert hebbt. Un würklich schient dat so, dat vele Lieken in’e Wintertiet na ene rituelle Mahltiet ut Koorn un Samens in dat Moor kamen sünd. Dat hebbt de Forschers rutkregen, as se Analysen vun dat maakt hebbt, wat welke Lieken in jemehr Maag harrn.
Kiek ok
Weblenken
Archäologie |
7780 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Penn%20vun%20Maine | Penn vun Maine | De Penn vun Maine is en norweegsche Pennmünt ut Sülver, ut de Tiet as Olaf Kyrre König weer. De Münt hebbt se 1957 an de Goddard-Utgravungssteed funnen, wo en ole indiaansche Siedlung utgraven worrn is. Dat weer bi Naskeag Point, Penobscot Bay, in Maine. Se is de eenzige Fund, de vun de Wikingers herstammt, den se in de USA funnen hebbt. De Runensteen vun Kensington ut Minnesota dorgegen warrt as Fälschung ansehn. Ans gifft dat blots noch de Funnen ut L’Anse aux Meadows in Kanada, wo en Wikingerdörp utgraven worrn is.
De Münt is ut de Tiet twischen 1065 un 1080. Dat is mehr as 50 Johren later as de letzten Narichten, de wi vun Wienland-Reisen vun de Wikingers hebbt. De Fundsteed Goddard kummt ut de Tiet 1180 bet 1235 un de Lüüd, de dor leven, warrt as Vörfohren vun de Penobscot-Indianers ansehn.
Wie de Münt dor hen kamen is, dat is nich wiss. Wohrschienlich sünd de Wikingers dor nich sülvs wesen. Vun de Münt afsehn, hebbt de Utgravers nix funnen, wat de Wikingers tohöört. Aver dat geev vele Funnen, de vun annere Völker ut’n Noorden kaamt, to’n Bispeel vun de Eskimos vun de Dorset-Kultur. Dorüm is de Penn woll dör Hannel twischen de Indianers ut Neefundland oder Labrador na Maine kamen.
Archäoloogsch Fund |
7781 | https://nds.wikipedia.org/wiki/Ehrenb%C3%B6rger%20vun%20de%20USA | Ehrenbörger vun de USA | Ehrenbörgers vun de USA (engelsch Honorary Citizen of the United States) sünd Lüüd ut annere Staten, de vun de USA op Grund vun besünnere Deensten an dat Land de Ehrenbörgerschop kregen hebbt. Wenn Kongress un Senat tostimmt hebbt, warrt de Ehrenbörgerschop dör den Präsident bekannt geven.
Aktuell hebbt de USA söss Ehrenbörgers:
Winston Churchill, britisch Premierminister in’n Tweten Weltkrieg (1963)
Agnes Gonxha Bojaxhiu (Mudder Teresa), Nonne ut Albanien, de sik in Indien för de Minschenrechten insett hett (1996)
Lüüd, de na jemehr Dood Ehrenbörgers worrn sünd
William un Hannah Callowhill Penn, Grünners vun Pennsylvanien (1984)
Marie-Joseph Motier, Marquis de Lafayette, franzöösch Ünnerstütter vun de Amerikaansche Revolutschoon (2002)
Raoul Wallenberg, sweedsch Diplomat, de in’n Tweten Weltkrieg vele Juden rett hett (1981)
Kazimierz Pułaski, poolsch General, de in'n Amerikaansche Revolutschoon strieden hett ut getötet werd (2009)
Utteknung
USA |
Subsets and Splits
No community queries yet
The top public SQL queries from the community will appear here once available.